DE ECCLESIA CHRISTI ANTONIUS STRAUB S. J., THEOLOGIAE ET PHILOSOPHIAE DOCTOR, THEOLOGIAE IN C. R. UNIVERSITATE OENIPONTANA PROFESSOR. School of Divinity Lîbrsrÿ VOLUMEN II. Missouri 63108 ARCA SEim'ARII, Prov, Mû. S. J. OENIPONTE. TYPIS ET SUMPTIBUS FELICIANI RAUCH (L. PUSTET). 1912. Index partium, quae volumine hoc altero continentur. Pagina imprimi potest Caput IV. Indoles potestatis ecclesiasticae universe consideratur. Viennae die 27. Januarii 1912. Thesis XIX. Potestas jurisdictionis quidem ecclesiasticae divino jure talis est, ut vi ejus sacri praesides fidelium conscientiam legibus et judicia­ libus sententiis quibuslibet ad finem ecclesiae conducentibus ligare, easdemque poenis non solum spiritualibus, sed etiam temporalibus communire valeant.................................................................................. 1 Joannes Bapt. Wimmer Praep. Provinciae Austriae Societatis Jesu. Thesis XX. Potestas docendi propria ecclesiae respectu hominum subdi­ torum ad gubernandi potestatem jam descriptam revocatur. Unde po­ testas ecclesiastica universa in ordinis et jurisdictionis potestatem me­ rito dividitur. Attamen cum jurisdictio ea, quae ad disciplinam per­ tinet, a magisterio distinguatur, forma loquendi liberiore partitio pote­ statis ecclesiasticae trimembris illa in potestatem magisterii, sacerdotii, regiminis adhiberi pro re potest.............................................................. . Sdiolioil I. Imprimi permittitur. De ecclesiae potestate in actus interiores................................ Scholioil II. De potestate designandi extraordinarii ministri confirmatio­ nis vel consecratoris olei infirmorum...................................................... Scholion III. Brixinae die 16. Februarii 1912. 19 De modo potestatis ecclesiae circa sacramenta 35 49 .... 62 Thesis XXI. Potestas pontificis romani cum sit jus regendi sub Christo et pro Christo ipso solo invisibili vicarium fideles tam seorsum singulos quoslibet quam simul omnes, potestas universalis, suprema et independens, ordinaria, immediata, episcopalis, plena praedicanda est ... 87 Dr. Friedl e Vic. gen. Thesis XXII. Plenitudo potestatis ad pontificem romanum etiam nomine co pertinet, quod jurisdictio episcoporum ceterorum proindeque juris­ dictio omnis alia in ecclesia vigens ab illo ipso velut fonte commu­ nicatur ..................................................................................................................... 122 ■ · ·^ i ••-SBE I 4 Corollarium. De jurisdictione universali quadam episcopis a Deo ipso secundum aliquos data..................................................... ..... 157 r . 161 Scholion. De origine jurisdictionis confessarii pontificis supremi , IV I Index partium, Pagina Thesis XXIII. Penes solum pontificem romanuin est potestas convocandi concilia oecumenica, ipsis cum auctoritate jurisdictionis praesidendi, eaqne per approbationem, quae conterat decretis vim pro ecclesia uni­ versa, confirmandi ...................... 1(>4 Caput V. De magisterio infallibili ecclesiae proprie dicitur. Thesis XXIV. Doctores ecclesiae authentici conjuncti, assistente Spiritu veritatis, infallibiles sunt, cum peremptorie loquuntur, imprimis quidem in proponendis veritatibus salutaribus quibuscumque a Deo per apo­ stolos revelatis.................................................................................................. 187 Scholion. De potestate magisterii ecclesiae circa ipsam scripturam sacram 214 Thesis XXV. Praeterea potestas docendi infallibilis magisterii sacri exten­ ditur ad illa omnia divinitus non revelata, quibus negatis depositum ipsius revelationis per apostolos factae integrum, ut par est, custodiri jam non posset............................................................................................... 251 Corollarium I. De ecclesiae disciplina congruente indoli extremae unc­ tionis ................................................................................................................. 283 Corollarium II. De venia criminum aliquot ex ecclesiae more non ne­ gata . ..................................................................................................... 326 Corollarium III. De ecclesiae jure prohibendi libros noxios.......................... 337 Corollarium IV. De assensu debito ecclesiae docenti vario.......................... 339 Thesis XXVI. Pontifex romanus etiam solus, cum loquitur ex cathedra definiens, infallibilitate ea pollet, qua ecclesia in doctrina de fide moribusve definienda a Domino ornata esse noscitur.................................... 348 Scholion I. De opportunitate infallibilitatis pontificis romani definitae . 395 Scholion II. De momento syllabi Pii IX, documentorum Leonis XIII, sententiae Pii X circa modemismum........................................................ 396 Thesis XXVII. Quae ex historia, ex effatis Patrum, ex analogia ipsa fidei contra infallibile pontificis romani magisterium proferuntur, aut falsa sunt aut nihil probant...................................................................... 403 Caput VI. Ecclesia cum societatibus aliis comparatur. Thesis XXVIII. Ecclesia Christi est societas perfecta atque societate omni alia superior........................................ 484 Corollarium I. De potestate ecclesiae independence in communicatione cum subditis, non obnoxia placito regio neque appellationi ab abusu . 514 Corollarium II. Dc jure ecclesiae in scholas, praesertim ad ministros sacros excolendos......................................................................... gjy Corollarium III. De jure ecclesiae ad instituta religiosa............................... 519 A:.' quae vol π mine hoc altero continentur. V Fagina Corollarium IV. Scholion. De jure ecclesiae ad bona temporalia.......................... 519 De vi concordatorum......................................................... 523 Thesis XXIX. primatu pontificis romani jus immunitatis perfectae personalis a jurisdictione qualibet civili comprehenditur; cujus juris usus ut ad ecclesiae statum bonum postulatur, ita satis huic fini aptus per soluin civilem principatum eidem pontifici gerendum obtinetur . . . , 538 Corollarium I. De necessitate principatus civilis pontificii infallibilitcr definita .......................................... 551 Corollarium If. De principatu civili pontificio nec licite nec valide dimittendo ........................................................................................................... 553 Scholion. De potestatis civilis universae origine, forma, amissione . , 557 Caput VII. De ecclesiae, quae dicuntur, proprietatibus visibilitatis, unitatis cum quaestione cognata de membris, sanctitatis, catholicitatis, apostolicitatis. Thesis XXX. Ecclesia Christi est visibilis tum essentialiter, ut est societas, tum necessario, ut est ecclesia Christi vera.............................................. 589 Thesis XXXI. Ecclesia Christi jure divino per ministerium insitum una est unitate sociali, fidei, sacrorum ; unde eadem unica est.................... 602 Thesis XXXII. Membra ecclesiae qualiacinnque non sunt actu omnes so- ζ> . live praedestinati. Neque peccatores generatim dignitate membri ec­ clesiae quamvis praecipui divinitus excluduntur........................................... 625 Thesis XXXIII. Homines saltem publice haeretici, schismatici, excommuni­ cat!, catechumeni extra ecclesiae corpus simpliciter constituti sunt . . 649 Thesis XXXIV. Haeretici occulti de numero membrorum ecclesiae minime eximendi sunt................................................................................................... 678 Corollarium I. De membris ecclesiae habendis schismaticis occultis, ex­ communicatis toleratis, hominibus baptismi clam nullius in ecclesia viventibus................................................................................ 689 Corollarium II. Homines ecclesia extorres, ei subjecti, ejus membra con­ spectu uno exhibentur....................................................................................... 698 Thesis XXXV. Ecclesia est sancta ex instituto suo, ex sanctitate membro­ rum plurimorum propria, multorum etiam eximia, ex miraculorum cha­ rismatibus; quae omnis sanctitas cum auctoritate posita a Christo nexu individuo jungitur.......................... 700 Thesis XXXVI. Ecclesia catholicitate tum potentiae tum facti est catho­ lica idque vi sola ministerii divinitus instituti..........................................741 Thesis XXXVII. Ecclesia ratione ipsius potestatis administrantis est profi­ tenda apostolica.............................................................................................. 781 Corollarium. Veritate una apostolicitatis ecclesiae errores varii oppositi excluduntur............................................................................................................ 802 ' ■ ·« & - V .1 < Index patlium, quae volumine hoc allero continentur. Pugin» Caput Vin. De ecclesia vera per notas discernenda. Thesis XXXVIII. Ecclesia vera Christi a secla quavis christianae nomen immerito usurpante per notas quasdam discerni certo potest. Porro veritas doctrinae et recta administratio sacramentoium nolae idoneae non sunt. Neque magis nota est consensus Patrum ac decreta prio­ rum septem conciliorum oecumcnicorum immutate conservata. At nota prima quidem et per se sufficiens ecclesiae est communio cum succes­ sore Petri. Qua seposita unitatem, sanctitatem, catholicitatem, apostolicitatem pro notis ita accipere oportet, ut unaquaeque vim notae ne­ cessariae in se habeat, insuper sive omnes sive sola sanctitas vel catholicitas nota etiam sufficiens exsistat 822 Thesis XXXIX. Sola ecclesia illa, quae romana catholica nominatur, est ecclesia vera Jesu Christi.................................................................... 851 Conclusio fit definitione ecclesiae reali. Thesis XL. Realis definitio ecclesiae apta haec colligitur: Ecclesia est societas, in qua sola homines, potentia quidem omnes, conjuncti pro­ fessione fidei Christianae et communione sacrorum a Christo instituto­ rum sub regimine infallibili vicarii summi pro Christo, pontificis ro­ mani, et episcoporum ei adhaerentium ad sanctitatem vel salutem aeternam supernaturalem ideoque gloriam Dei tendunt................ 910 Corrigenda ot addenda 912 io volumine utroque .................................................. Caput IV. Indoles potestatis ecclesiasticae universe consideratur. Thesis XI\. Potestas jurisdictionis quidem ecclesiasti- 613 cae divino jure talis est, ut vi ejus sacri praesides fidelium con­ scientiam legibus et judicialibus sententiis quibuslibet ad finem ecclesiae conducentibus ligare, easdemque poenis non solum spiritualibus, sed etiam temporalibus communire valeant. Declaratio. Commonstrata exsistentia perenni hierarchiae in hoc capite nataram, nominatim hierarchiae jurisdictionis, diligentius explanabimus, infallibilitati quidem pro momento proprio caput sequens reservantes. Thesi praesenti adversantur Marsilius Patavinus, AVicleff, Hus, Lutherus cum protestantibus, de Dominis, regalistae gallicani, synodus pistoriensis, Nuytz, quate­ nus negant ecclesiae potestatem ferendi leges vel urgendi legum observantiam inflictis poenis, praesertim temporalibus, vel saltem non nisi ex principum saecularium concessione hanc facultatem repetunt (videsis errores varios expositos apud L 7, 599—611). Doctrina ecclesiae colligitur ex propositione 5 Marsilii 614 Patavini damnata a Joanne XXII (D 427), ex damnatis arti­ culis 14. 15. 17 —19 Joannis Hus (D 535. 536. 538 — 540), ex articulis 31 — 33, de quibus errorum Wicleff et Hus suspecti interrogandi erant (Z? 575—577), ex damnato errore 27. 29 Lutheri (Z) 651. 653), ex concilii tridentini s. VII. cn. 8 de baptismo (Z? 745), ex proscripta propositione 4. 5. pistoriensi (Z> 1367. 1368), ex notatis erroribus 20. 24. 31 in syllabo Pii IX (Z) 1568. 1572. 1579), ex encyclica ejusdem Pii „Quanta cura* (Z) 1545—1547). Straub, De Ecclesia. U. 1 | ! 1 i —-· ίΠ'χ ; o 615 Potestas imprimis legifera ecclesiae cernitur in potestate ligandi et solvendi, Itaque asserimus ecclesiae, i. e., praesidibus ecclesiae jurisdictionem ex suprema voluntate Christi ipsius emanantem, quae sit potestas pro tine ecclesiae amplissima legifera, judi cialis, coercitiva, ut vocatur, vel coactiva; eandemque jurisdic­ tionem pro triplici hac sua functione affirmamus esse talem, qua subditi, h. e., homines baptizati ad datas leges vel sen­ tentias judiciales observandas, ad poenas decretas subeundas etiam inviti vel independenter a consensu suo, in conscientia vel coram Deo obligentur, ita quidem, ut reniti sit illicitum. Porro facultatem coercendi insitam ecclesiae non ad infligen­ das poenas tantum spirituales seu ad privationem bonorum spiritualium restringimus, verum ad poenas etiam temporales seu corporales, positas videlicet in privatione bonorum exter­ norum vel sensibilium, extendimus. Et quidem agemus de potestate primum ferendi leges, deinde judicandi, tum puniendi poenis saltem spiritualibus, postremo irrogandi poenas tempo­ rales. Has autem partes thesis omnes, cum ipsa ultima, cense mus jam ad fidei dogmata pertinere. Demonstratio p. I. 1. Contulit (ex capite I et III tractatus hujus) Christus ipse s. Petro et, servata proportione, reliquis apostolis, pro se et successoribus perpetuis, potestatem in regno ecclesiae latissime patentem ligandi et solvendi, cujus potestatis actus rati a Deo haberentur; resume illud Mat 16, 19: „Et quodeumque ligaveris super terram, erit ligatum et in caelis: et quodeumque solveris super terram, erit solutum et in caelis“, atque illud Mat 18, 18: ,Amen, dico vobis: Quaecum­ que alligaveritis super terram, erunt ligata et in caelo : et quaecumque solveritis super terram, erunt soluta et in caelo/ Atqui potestas ita ampla ligandi in ecclesia et solvendi est potestas jurisdictionis plenae seu regia, exercenda per injectum vel sublatum vinculum morale, imprimis legum vel ordina­ tionum moderantium fideles in agendo quarumcumque, quae utiles vel noxiae pro fine ecclesiae fideliumque esse possint (cf. n. 100—101); potestas vero, cujus actus ratos habet ipse Deus, est potestas efficax, i. e., obligationem in conscientia in­ ducens. Ergo divino jure convenit praesidibus ecclesiae pote­ stas obstringendi conscientiam fidelium legibus ad finem eccle­ siae conducentibus quibuslibet. Ampla potestas legifera in potestate pascendi, petrae, clavium, ex praxi apostolica. 3 Pro qua amplitudine antistites ecclesiae possunt ferre leges 617 primum sane de rebus sacris omnibus, sive sacrae sunt in se, ut praedicatio, cultus Dei, sacramenta, sive quod, quamvis ex se profanae, ut aedificia vel res temporales variae, ad finem ecclesiae, positum in sanctitate et salute sempiterna, promo­ vendum destinantur et ita jam ut media propius vel remotius cum fine ecclesiae spirituali conectuntur; finem enim talem in ecclesia non puri spiritus, sed homines appetere debent, qui pro indole sua etiam bonis temporalibus, cultui divino vel sanctificationi propriae inservientibus, juvandi sunt. Proinde et de rebus omnibus mixtis, videlicet cum rebus temporalibus, prae­ positi ecclesiae possunt rite statuere, ex qua quidem parte illae quoquo modo sacrae sunt; quo referunt e. c. generatim scholas vel matrimonium, quod et in se ut contractus sacer cum effec­ tibus congruentibus et secundum effectus temporales consi­ derari potest. Denique decernere possunt praefecti ecclesiae de ipsis rebus temporalibus ad ambitum vel forum aliud pertinenti­ bus, utique jam solum indirecte vel per accidens, i. e., quotiens et quatenus ex adjunctis temporis ratio finis supernaturalis, ut peccati excludendi vel boni spiritualis obtinendi, ecclesiae interventum postulat (cf. th. XXVIII. p. II). 2. Argumentum prorsus simile ad explanandam veram 618 indolem jurisdictionis ecclesiasticae, nempe continentis legiferam potestatem, repetitur ex potestate pascendi seu regendi pro bono ecclesiae divinitus instituta (de qua videas n. 160 ss), atque ex analyst dignitatis petrae vel clavigeri b. Petro ejusque suc­ cessoribus collatae (revise n. 86—88. 98. 99. 101—104). 3. Quae sit habenda vis et ratio auctoritatis ecclesiasticae 619 a Domino constitutae, ex praxi, certe verbis Domini consen­ tanea, apostolorum vel successionis apostolicae colligitur. Atqui tam apostoli quam eorundem successores potestate vere legifera sunt usi. Minor liquet a.5 quod attinet ad ipsos apostolos, ex Act 15, 28. 29, ubi apostoli ad gentiles conversos, quibus erat consuetudo cum judaeis, scribunt: „Visum est enim Spiritui sancto et nobis, nihil ultra imponere vobis oneris quam haec necessaria: Ut abstineatis vos ab immolatis simula­ crorum, et sanguine, et suffocato, et fornicatione, a quibus custodientes vos, bene agetis/ Nimirum pro potestate a 4 Potestas legifera ecclesiae probatur praxi» traditione» ratione theologica. Deo sibi facta apostoli imponunt onus seu rem ad bene agendum necessariam, i. e., veri nominis legem (cf. v. 10): quae actio non fuit mera declaratio legis cuj uspiam divi­ nae etiam tum exstantis, sed lex nova tunc per apostolos ipsos condita est saltem illa de immolatis (cf. 1 Cor 10, 25) et sanguine et suffocato ; sin aliter, etiamnum ut divina lex eadem vigeret: cf. Aci 16, 4. Ita et s. Paulus 1 Cor 11, 2: „Laudo autem vos, fratres, quod per omnia mei memores estis, et sicut tradidi vobis, praecepta mea tenetis"; deinde jubet viros aperto capite, mulieres velato capite orare, esurientes domi, non in conventu ecclesiae manducare, atque addit v. 34: ^Ce­ tera autem, cum venero, disponam (διατάζομαι)." Ad haec attende legem de episcopo non bigamo nec neophyto, de diaconis non bigamis propositam 1 Tini 3, 2. 6. 12. Cf. 1 Cor 7, 6. 10. 620 b. Apostoli episcopos a se constitutos imperium consimile exercere in ecclesiam jusserunt vel fidelibus, ut praepositis sacris oboedirent, inculcarunt; quo spectat 1 Tini 4, 11 ss : „Praecipe hoc, et doce. Nemo adolescendam tuam contemnat . . Dum venio, attende lectioni, exhortationi et doctrinae. Noli negligere gratiam, quae in te est, quae data est tibi per prophetiam, cum impositione manuum presbyterii . . Attende tibi et doctrinae: insta in illis. Hoc enim faciens, et teipsum salvum facies, et eos, qui te audiunt-1 ; 1 Tini 6, 13. 14. 20; 2 Tini 1, 6. 8. 13. 14; Til 1, 5. 6: „Hujus rei gratia reliqui te Cretae, ut ea, quae desunt, corrigas (7r« το λεΐποντα Ιττιδιος&ώσΓ]), et constituas per civitates presbyteros, sicut et ego disposui (duTct^fhojj’) tibi. Si quis sine crimine est, unius uxoris vir . . Heb 13, 17: „Obedite praepositis vestris, et subjacete eis. Ipsi enim pervigilant, quasi rationem pro animabus vestris reddituri-1. Nec sane minus ecclesiam temporis sequentis leges proprie dictas ferre esse solitam, satis superque ex ipsis actis et canonibus conciliorum sive universalium sive particularium perspicitur. 621 4. Accedunt, quae supra jam protulimus, documenta Clementis romani (n. 490\. Ignatii (n. 432), Polycarpi (ib.), Irenaei (n. 434), Cypriani (n. 418), Hieronymi (ib.), Bonifatii VIII (n. 550), Clementis VI (n. 556). 622 5. Demum ecclesia probatur instituta esse a Christo socie­ tas perfecta. Atqui societas perfecta sine potestate legifera Potcbtas judicialis in potestate ligandi et solvendi, ex Mat 18, 15 ss, ex apostolis, 5 carere nequit ea potestate, qua eli­ obligatorio adhibenda proponantur finem, quia secus nulla conspiratio talis est legifera. Demonstratio p. H. 1. Ex potestate (n. 616 618) jam de- 623 scripta valent divinitus praepositi ecclesiae, fine salutis id sua­ dente, vel inicere vel tollere pro adjunctis conscientiae fidelium quodvis vinculum morale. Atqui vincula ejusmodi sane etiam sententiae judiciales obligantes in ipso foro exteriore esse possunt. 2. Ad hoc expende verba Christi Mat 18, 15 — 17: „ Si 624 autem peccaverit in te frater tuus, vade, et corripe eum inter te et ipsum solum: si te audierit, lucratus eris fratrem tuum. Si autem te non audierit, adhibe tecum adhuc unum vel duos, ut in ore duorum vel trium testium stet omne verbum, Ouodsi non audierit eos, dic ecclesiae : si autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus.“ Denuntiatio, quae hic tandem facienda praecipitur, non potest finem alium habere nisi ferendam sententiam judicialem; qua quidem seposita saepe etiam injuste quispiam ut ethnicus et publicanus vel ut exclusus ab ecclesia tractaretur. Atqui eo ipso supponitur potestas judiciaria ecclesiae impertita. Immo et expressius ista indicatur, quod Dominus potestatem ligandi et solvendi pro­ mittit continuo apostolis ut eam, vi cujus de causa fratris ad se delata ipsi decidere possint, dicens v. 18: „Amen, dico vobis: Quaecumque alligaveritis super terram, erunt ligata et in caelo: et quaecumque solveritis super terram, erunt soluta et in caelo/ 3. Veritas eadem ex apostolica sive agendi ratione sive 625 et doctrina confirmatur. Ita Act 5, 1 ss s. Petrus peccatum Ananiae et Saphirae ut judex ipse damnat, simul huic vin­ dictam Dei instar prophetae annuntiando; ita s. Paulus urget 1 Cor 4, 18 ss et 5, 1 ss de corinthio incesto potestatem sa­ cram judiciariam veram, quae referatur solum ad homines cum ecclesia quadantenus conexos, unde etiam addit 5, 12. 13: nQuid enim mihi de iis, qui foris sunt, judicare? Nonne de iis, qui intus sunt, vos judicatis? nam eos, qui foris sunt, Deus judicabit. Auferte malum (rdr îrorrodr) ex vobis ipsis“ ; idemque apostolus monet 1 Tim 5, 19: ,,Adversus presbyterum non potest esse. Etenim gantur omnibusque modo media ad consequendum exsisteret; atqui potestas β Potestas judicandi ex praxi.trad., rat. theol., puniendi in pot. ligandi et ex Mat 18,17. accusationem noli recipere, nisi sub duobus aut tribus testi­ bus/ Consonam fuisse perpetuam ecclesiae praxim in tribu nalibus fori etiam externi erigendis, non est, quod longius demonstretur; recole exempla antiquitatis superius allata (n. 497- 502). 626 4. Praeterea potestas magistratus sacri judiciaria locis multis traditionis vel supponitur vel diserte enuntiatur; revi­ santur testimonia Polycarpi (n. 432), Cypriani (n 418), Ililarii (n. 103), Ambrosii (n. 506). 'Joannis hieros. (ib.), Augustini (n. 502), Leonis J/. (n. 124), monachorum secundae Syriae (n. 506), Possessoris (ib.), Maximi martyris (n. 102), Bedae (n. 92), Petri Damiani (n. 102), confessionis fidei oblatae in concilio lugdunensi II (n. 494), Clementis VI (n. 556). 627 5. Ex parte thesis praecedente inest ecclesiae potestas legifera. Atqui potestas judicialis aut in legifera includitur aut certe nexu necessario cum ipsa jungitur. Xamque potestas judicialis versatur in definiendo vero sensu legum tum abso­ lute tum in comparatione ad individuas sociorum actiones, utrum scilicet legibus rite intellectis hae sint conformes an difformes; atqui quo pacto potestas legifera requiritur, eodem etiam potestas judicii illius obligantis proferendi postulatur, quoniam sine ipsa deficeret in concreto applicatio debita et conspirans mediorum, quae sunt per leges determinata, proindeque potestas legifera scopum proprium non attingeret. Ergo potestas judicialis ecclesiae aeque inest ac legifera pote­ stas et est aeque late patens. 628 Demonstratio p. III. 1. Habent praefecti sacri ex verbis Domini potestatem fideles in conscientia obligandi quocumque vinculo morali ad finem ecclesiae conducente. Atqui etiam statuta obligatione subeundae poenae salutaris pro violatis legi­ bus sententiisque judicialibus vinculum morale inditur, quod in ecclesiae finem conferat, impetrando, sive ut homines rei ipsi resipiscendo et satisfaciendo emendentur (cf. i Cor 5, 5; 2 Cor 2, 6 — 8), sive ut alii ab eorum contagione defendantur (cf. 1 Cor 5, 6. 13) et ab imitatione deterreantur (cf. 1 Tim 5, 20). 629 2. Et revera, Mat 18, 17 tribuitur ecclesiae facultas ge­ rendi se adversus contumaces, sicuti in ethnicos seu publicanos. Atqui potestas talis est privandi illos bonorum saltem spiritua lium communione, seu excommunicandi. Potestas infligendi poenas saltern spirituales ex apostolica doctrina vel actione. 7 3. Accedit argumentum ex apostolica docendi agendique 630 ratione, qualis exprimitur 1 Cor 4, 18. 19. 21: „Tamquam non venturus sim ad vos, sic inflati sunt quidam. Veniam autem ad vos cito, si Dominus voluerit; et cognoscam non sermonem eorum, qui inflati sunt, sed virtutem . . Quid vultis? in virga veniam ad vos, an in caritate, et spiritu mansuetudinis ?u ; et 7 Cor 5, 3—5: „Egô quidem absens corpore, praesens autem spiritu, jam judicavi ut praesens eum, qui sic operatus est: In nomine Domini nostri Jesu Christi, congregatis vobis et meo spiritu cum virtute Domini nostri Jesu, tradere hujusmodi satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini nostri Jesu Christi“. Eodem pertinet illud 2 Cor 10, 3—8: „In carne enim ambulantes, non secundum carnem militamus. Nam arma militiae nostrae non carnalia sunt, sed potentia Deo ad destructionem munitionum, consilia destruentes, et omnem altitudinem extollentem se adversus scientiam Dei, et in captivitatem redigentes Omnem intellectum in obsequium Christi, et in promtu habentes ulcisci omnem inobedientiam (ίζό'/ζ/)σ«< πάοαν naocc/.oi )’''), cum impleta fuerit vestra obedientia. Quae secundum faciem sunt, videte. Si quis confidit sibi Christi se esse, hoc cogitet iterum apud se, quia, sicut ipse Christi est, ita et nos. Nam, et si amplius aliquid gloriatus fuero de potestate nostra, quam dedit nobis Dominus in aedificationem, et non in destructionem vestram, non erubescam.“ Ouo loco ultimo asseritur potestas destruendi ita, ut ipsa non ad destru­ endos homines vel id, quod bonum est, nec per se, sed potius ad destruenda impedimenta vel corruptionem vel per accidens seu pro casu inoboedientiae exhibeatur tradita divinitus et exercenda; cujus textus vim Chrysostomus sic explanat (in 2 Cor hom. 22. η. 1; M 61, 548): „Ad hoc potentiam acce­ pimus, ut aedificemus. Quod si quis obluctetur ac dimicet, atque insanabilis sit, altera quoque facultate utemur, eum diruentes ac prosternentes.u Praeterea apostolus minatur 2 Cor 13, 2. 3. 10: „Praedixi, et praedico, ut praesens, et nunc absens iis, qui ante peccaverunt, et ceteris omnibus, quoniam si venero iterum, non parcam. An experimentum quaeritis ejus, qui in me loquitur Christus, qui in vobis non infirmatur, sed potens est in vobis? . . Ideo haec absens scribo, ut non praesens durius agam secundum potestatem, s Potestas infligendi poenas saltem spirituales ex disciplina vel traditione sacra. i??· & quam Dominus dedit mihi in aedificationem, et non in de­ structionem.“ Accedit 1 Tim 1, 18—20: „Hoc praeceptum commendo tibi, fili Timothee, secundum praecedentes in te prophetias, ut milites in illis bonam militiam, habens fidem et bonam conscientiam, quam quidam repellentes, circa fidem naufragaverunt; ex quibus est Hymenaeus et Alexander, quos tradidi satanae, ut discant non blasphemare/ Sed et disci­ pulum apostolus hortatur 1 Tim 5, 20: „Peccantes coram omnibus argue, ut et ceteri timorem habeant4; 2 Tim 4, 2: Tit 1, 7 ss: „Oportet . . episcopum sine crimine esse . . am plectentem eum, qui secundum doctrinam est, fidelem ser­ monem, ut potens sit exhortari in doctrina sana, et eos, qui contradicunt, arguere. Sunt enim multi etiam inobedientes . . quos oportet redargui . . Dixit quidam ex illis, proprius ipsorum propheta: Cretenses semper mendaces, malae bestiae, ventres pigri. Testimonium hoc verum est. Quam ob causam increpa illos dure, ut sani sint in fide4; Tit 2, 15: „Haec loquere et exhortare, et argue cum omni imperio. Nemo te contemnat4 ; Tit 3, 10: ^Haereticum hominem post unam et secundam cor­ reptionem devita.4 Porro etiam notum est, quaenam ecclesiae praxis in poenis spiritualibus, ut censuris, depositione, degra­ datione, infligendis semper fuerit; relegantur, quae supra sunt allata de concilio nicaeno I (n. 434), de canonibus „apostohcisli (n. 4471, de concilio constantinop. /^(ib.), exempla antiquitatis alia (n. 496. 499—502), ubi interdum usus potestatis, nunquam potestas ipsa sacra irrogandi poenas impugnatur. G31 4. Insuper jam legimus in doctrina duodecim apostolorum (n. 15; F l2, 35): „Si quis adversus alium deliquerit, nemo loquatur cum eo, neque apud vos audiat, donec paenitentiam egerit.4 — Ita et Tertullianus (apologet, c. 39; Al 1, 469 s): „Fidem sanctis vocibus pascimus, spem erigimus, fiduciam figimus, disciplinam praeceptorum nihilominus in compulsatio­ nibus densamus; ibidem etiam exhortationes, castigationes et censura divina. Nam et judicatur magno cum pondere, ut apud certos de Dei conspectu, summumque futuri judicii prae­ judicium est, si quis ita deliquerit, ut a communicatione ora­ tionis et conventus et omnis sancti commercii relegetur. Prae­ sident probati quique seniores, honorem istum non pretio sed testimonio adepti; neque enim pretio ulla res Dei constat.4 — 1 Otestas puniendi ex trad, et rat, theol.; eadem est ligandi poenis ipsis temporalibus. 9 Eandem puniendi potestatem insitam ecclesiae audivimus pridem memoratam a Clemente romano (n. 372), Cypriano (n. 418), auctore tractatus adversus aleatores (n. 488), Basilio AT (n. 505), Ambrosio (n. 506), /.osimo (n. 507), Leone ΑΊ. (n. 380), monachis secundae Syriae (n. 506). — Recens vero Leo XIII potestatem, de qua agimus, una cum legifera et judiciali potestate hisce effert (encycl. «Immortale Dei4; Γ) 1705): „Re vera Jesus Christus apostolis suis libera mandata dedit in sacra, adjuncta tum ferendarum legum veri nominis facultate, tum gemina, quae hinc consequitur, judicandi puniendique potestate.11 Et iterum (encycl. de unitate ecclesiae, 29. jun. 1896): „Ligandi solvendique translata locutio jus ferendarum legum, item judicandi vindicandique designat potestatem. Quae quidem potestas tantae amplitudinis virtutisque dicitur fore, ut quaelibet de­ creta ejus rata sit habiturus Deus. Itaque summa est planeque sui juris, quippe quae nullam habet in terris superiorem gradu, ecclesiamque totam et quae sunt ecclesiae commissa, universa complectitur/4 5. Ex parte I et II hujus thesis inest ecclesiae divino 632 jure potestas amplissima legifera et judicialis. Atqui hac utra­ que exigitur potestas aeque ampla coercitionis seu illa, ner quam valeat ecclesia, sanctionem poenae ad leges et sententias suas quasvis apponendo, subjectos renuentes cogere ad media praescripta capessenda, vel eos, qui ab usu mediorum alios impediunt, cohibere; ratio est, quod aliter legifera et judiciaria potestas non foret satis efficax (cf. decretal. 1. 1. t. 29. c. 28); unde potestas etiam coercendi in qualibet perfecta societate reperitur. Ergo potestas ipsa puniendi, poenis saltem spiri­ tualibus, ecclesiae est divino jure propria. Demonstratio p. IV. 1. Potestas ligandi efficaciter etiam 633 invitos ecclesiae est a Domino data universalis. Atqui potestas universalis comprehendit facultatem communiendi leges sen­ tentiasque ut generatim poenis obligantibus, sic speciatim poenis temporalibus seu corporalibus. 2. Et profecto unica ratio exceptionis foret, quod poenae 634 temporales in bonis corporis, libertatis, fortunae minuendis ad finem ecclesiae spiritualem non conducerent. Atqui ratio haec est prorsus vana. Primum enim qualitas mediorum licet ob­ jective per finem consequendum determinetur, subjective tamen 10 Poenae ipsae corporales ad finem ecclesiae conducunt; id agnoscit Augustinus. ab indole agentis pendet, cum media vel sint ipsi actus vel sint saltem res, circa quas versantur actus; atqui agentes, de quibus modo loquimur, sunt homines, non puri spiritus, neque, quasi ex his componatur, ita est ecclesia societas spiritualis ; unde intentio quidem in usu mediorum spiritualis esse debet, j non ipsum medium quodlibet. Deinde autem poenae corpo ; raies ad finem spiritualem conferre multum possunt, et ali­ quando, si de hominibus irretitis bonis sensibilibus, torpentibus, contumacibus agatur, conferre possunt etiam plus quam poenae spirituales. Et certe quidem utiles illae sunt ad societatem a perturbatoribus ordinis tuendam; insuper vero idoneae sunt ad malos ipsos revocandos, quamvis tantum indirecte, efficiendo, ut homines per timorem vel dolorem malorum sensi­ bilium ab amore bonorum sensibilium abducti, a sopore ex­ citati, a duritie inflexi affectus habitusque pravos jam deponant proindeque disponantur ad documenta veritatis vel virtutis, ipsis simul utique objecta, diligentius consideranda ac tandem libere sequenda. Accommodate s. Augustinus docet (retract. 1. 2. c. 5; JZ32, 632;: „Sunt duo libri mei, quorum titulus est: Contra partem Donati. In quorum primo libro dixi, non mihi placere ul­ lius saecularis potestatis impetu schismaticos ad communionem violenter arctari. Et vere tunc mihi non placebat, quoniam nondum expertus eram, vel quantum mali eorum auderet im­ punitas, vel quantum eis in melius mutandis conferre posset diligentia disciplinae.“ Idem s. doctor censet (ep. 93. al. 48. ad Vincentium c. 1. n. 1; ΛΙ 33, 321 ss): „Donatistae nimium inquieti sunt, quos per ordinatas a Deo potestates cohiberi atque corrigi mihi non videtur inutile. Nam de multorum jam correctione gaudemus, qui tam veraciter unitatem catholicam tenent atque defendunt, et a pristino errore se liberatos esse laetantur, ut eos cum magna gratulatione miremur. Qui tamen nescio qua vi consuetudinis, nullo modo mutari in melius co­ gitarent, nisi hoc terrore perculsi, sollicitam mentem ad con­ siderationem veritatis intenderent; ne forte si non pro justitia, sed pro perversitate et praesumptione hominum ipsas tempo­ rales molestias, infructuosa et vana tolerantia paterentur, apud Deum postea non invenirent nisi debitas poenas impiorum, qui ejus tam lenem admonitionem, et paterna flagella con- X Vim salutiferam ipsius poenae corporalis agnoscit Augustinus atque Leo M. tempserint: ac sic ista cogitatione dociles facti, non in calum­ niis et fabulis humanis, sed in divinis libris promissam per omnes gentes invenirent ecclesiam, quam suis oculis reddi conspicerent, in quibus et Christum praenuntiatum, etiam non visum super coelos esse minime dubitarent/ Et denuo (ib. n. 3): rAt enim quibusdam ista non prosunt. Numquid ideo negligenda est medicina, quia nonnullorum est insanabilis pesti­ lentia? Tu non attendis nisi eos qui ita duri sunt, ut nec istam recipiant disciplinam , . Sed debes etiam tam multos attendere, de quorum salute gaudemus. Si enim terrerentur, et non docerentur, improba quasi dominatio videretur. Rursus si docerentur et non terrerentur, vetustate consuetudinis ob­ durati ad capessendam viam salutis pigrius moverentur/ Vel (ib. c. 2. n. 6): „Quidquid ergo facit vera et legitima mater, etiamsi asperum amarumque sentiatur, non malum pro malo reddit, sed bonum disciplinae, expellendo malum iniquitatis, apponit, non odio nocendi, sed dilectione sanandi.“ Vel etiam (ib. c. 5. n. 17): ,,Mea primitus sententia non erat, nisi neminem ad unitatem Christi esse cogendum, verbo esse agendum, dispu­ tatione pugnandum, ratione vincendum, ne fictos catholicos haberemus, quos apertos haereticos noveramus. Sed haec opinio mea, non contradicentium verbis, sed demonstrantium superabatur exemplis. Nam primo mihi opponebatur civitas mea, quae cum tota esset in parte Donati, ad unitatem catho­ licam timore legum imperialium conversa est; quam nunc vi­ demus ita hujus vestrae animositatis perniciem detestari, ut in ea nunquam fuisse credatur. Ita aliae multae, quae mihi nominatim commemorabantur/' Idemque Augustinus scribit (ep. 185. al. 50. ad Bonifatium c. 6. n. 21; M 33, 802): „Melius est quidem (quis dubitaverit?) ad Deum colendum doctrina homines duci, quam poenae timore vel dolore compelli; sed non quia isti meliores sunt, ideo illi qui tales non sunt, negligendi sunt. Multis enim profuit (quod experimentis probavimus et probamus) prius timore vel dolore cogi, ut postea possent doceri, aut quod jam verbis didicerant, opere sectari." — Pariter Leo ΛΙ. in epistula ad Turribium nunc immerito ei abjudicata1) vim salutiferam ipsius poenae corporalis his ag') Secundum Kunstle (Antipriscilliana, pag. 117 ss, assentiente Z)10, pag. 103. adnot. 2) epistulam ad Turribium episcopum astuiicensem vere quidem a Leone 12 Vim salutarem poenae corporalis docet Leo M. in ep. ad Turribium male abjudicata. noscit (exord. ep. 15; J/54, 679 s): „Merito patres nostri, sub quorum temporibus haeresis haec nefanda (priscillianistarum) prorupit, per totum mundum instanter egere ut impius furor L> A scriptam, sed mox deperditam auctor hispanus incognitus post synodum bracarensem anni 563 refinxit. Scriptionem Hydatius in chronico ad a. 445. et 447. sic memoriae prodit (Antiprisc. 120; cf. J/ 51. 882): „Per episcopum Romae tunc praesidentem gesta de manichaeis per provincias diriguntur.. Romanae ecclesiae XLII. praesidet episcopus Leo: hujus scripta per episcopi Thoribi diaconem Pervincum contra priscillianistas ad hispanenses episcopus deferuntur. Inter quae ad episcopum Thoribium de observatione catholicae fidei et de hacresuin blasphemiis disputatio plena dirigitur, quae ab aliquibus gallaecis subdolo probatur arbitrio.u Porro designatio talis optime congruit his verbis, quae in epistula, de qua agitur, capitulis praemittuntur (J/54, 678 ss): „Leo episcopus Turribio episcopo salutem. Quam laudabiliter pro catholicae fidei veritate movearis, et quam sollicite dominico gregi devotionem officii pastoralis impendas, tradita nobis per diaconem tuum fraternitatis tuae scripta demonstrant, quibus notitiae nostrae insinuare curasti, qualis in regionibus vestris de antiquae pestilentiae reliquiis errorum morbus exar­ serit. Nam et epistolae sermo, et commonitorii series, et libelli tui textus eloquitur priscillianistarum fetidissimam apud vos recaluisse sentinam . . Quia ergo dilectio tua fideli, quantum potuit, diligentia damnatas olim opiniones sedecim capitulis comprehendit, nos quoque strictim omnia retractamus, ne aliquid harum blasphemianim aut tolerabile videatur aut dubium.“ Genuinitatem epistulae ejusdem tam bene testatam majores reliquerunt, ut hactenus nemo impugnaret. Neque rationes, quas nunc K. profert, confictionem persuadent. Praecipua ratio est, quod Lucretius episcopus in synodo bracarensi incohanda vel synodus ad epistulam non provocet (/Z 3, 347 ss). Et vero pro simili­ tudine aperta epistulae cum canonibus bracarensibus aut canones ab epistula aut epistula a canonibus derivata intellegitur; est autem incredibile, canones originem ducere ab epistula nec tamen a Patribus bracarensibus, quamvis data occasione, fontem tantopere excellentem distinctius indicari. Nihilo setius haec ratio negandae genuinitatis non consistit, cum satis ostendatur, synodum accedere epistulae Leonis ad Turribium, et simul explicetur, cur id synodus non monuerit. Etenim ex actis synodi (1. c.) Lucretius episcopus declaravit: „Credo autem vestrae beatitudinis fraternitatem nosse, quia eo tempore, quo in his regionibus nefandissima priscillianae sectae venena serpebant, beatissimus papa urbis Romae Leo, qui quadragesimus fere exstitit apostoli Petri successor, per Tnribium notarium sedis suae, ad syno­ dum Galliciae, contra impiam Priscilliani sectam, scripta sua direxit. Cujus etiam praecepto tarraconenses et Carthaginienses episcopi, lusitani quoque ct baetici, facto inter se concilio, regulam fidei contra priscillianam haeresim cum aliquibus capitulis conscribentes, ad Balconium tunc hujus bracarensis ecclesiae praesulem direxerunt. Unde, quia et ipsum praescriptae fidei exemplar cum suis capitulis prae manibus habemus, pro instructione ignorantium, si vestrae placet reverentiae, recitetur.1* Continuo ,,omnes episcopi dixerunt: Valde necessaria horum capitulorum est lectio: ut dum simplicioribus quibusque pristina sanctorum Patrum statuta panduntur, abominata jam olim a sede beatissimi Petri apostoli, et damnata. Vim salutarem poenae corporalis docet Leo M, in ep. ad Turribium male abjudicata J3 ab universa ecclesia pelleretur: quando etiam mundi principes ita hanc sacrilegam amentiam detestati sunt, ut auctorem ejus cum plerisque discipulis legum publicarum ense prosternerent. Videbant enim omnem curam honestatis auferri, omnem con­ jugiorum copulam solvi, simulque divinum jus humanumque Priscilliani haeresis figmenta cognoscant/1 Quapropter „lectum est exemplar fidei cum capitulis suis: quae ne prolixitatem facerent, his gestis** synodi ,,minime sunt inserta. Post lectionem capitulorum, omnes episcopi dixerunt : Licet horum capitulorum lectio necessarie recensita sit, tamen evidentius et simplicius ea quae sunt exsecrabilia, ita praepositis etiam capitulis modo declarentur, ut qui minus est eruditus intelligat ; et sic sub anathematis sententia explosa jam olim Priscilliani erroris figmenta damnen­ tur. Ut quisquis clericus, vel monachus, sive laicus, tale aliquid sentire adhuc vel defendere fuerit deprehensus, tamquam vere putre membrum continuo de corpore abscindatur catholicae ecclesiae: ne aut societas ejus maculam suae gravitatis recte credentibus ingerat, aut amplius de permixtione talium aliquod orthodoxis repu­ tetur opprobrium?1 Tum ,,proposita contra priscillianam haeresim capitula, et relecta**, i. e., canones ipsius synodi bracarensis subsequuntur. Itaque synodus bracarensis in manibus habuit duo documenta, regulam quandam fidei et capitula aliqua, et capitula quidem etiam pro statuendis capitulis propriis adhibuit. Re­ gula fidei sit fortasse eadem ac symbolum a Pastore episcopo Gallaeciae compo­ situm (cf. K. Antiprisc. 40 ss), quod episcopi alii suum fecerint et ad Balconium bracarensem miserint, sive sine anathematismis sive cum anathematismis illis, qui instar partis regulae fidei juncti cum symbolo angustius dicto leguntur et jam a Gtnnadio (de scriptoribus eccl. c. 76; J/58, 1103) et a vetere actorum collectore (ad concil. tolct. I; H 1, 993 s) pro parte ipsius symboli vel regulae fidei habentur. At capitula ante synodum habita certo non sunt anathematismi illi, sed sunt potius capitula epistulae Leonis. Nimirum ex actis synodi recitatis capitula a se condita respondent capitulis praejacentibus; atqui capitula synodi non re­ spondent anathematismis, sed respondent capitulis epistulae ad Turribium; quod utrumque ipse K. concedit et inculcat (1. c. 42. adnot. 117 ss). Neque obstat, quod capitulum bracarense 14 — 16, necessarium pro ipsa disciplina regionis vel aetatis synodi, in epistula romani episcopi Leonis non apparet; si quis epistulam secun­ dum capitula bracarensia finxisset, verisimilius capitula illiusmodi item commentus esset. Insuper ex actis synodus capitula, de quibus quaeritur, in formam evidentiorem et simpliciorem quandam pro rudibus redegit; atqui, ut est prorsus mani­ festum, formae evidentioris et simplicioris capitula bracarensia (Z>10 231 ss) non sunt prae anathematismis illis symboli tam evidentibus et simplicibus quam quae maxime, immo ex contrario capitula bracarensia simplicitate notabiliter superanti­ bus (Z) 114 ss), sed sunt prae capitulis utique profundioribus et multo longioribus epistulae; unde etiam talia, ,,ne prolixitatem facerent**, gestis synodi non inserta sunt. Praeterea acta indicant, capitula priora non esse munita anathemate, nova demum sic munienda esse, ut dissidentes confestim de corpore ecclesiae abscindan­ tur; atqui hoc ipso capitula priora denotantur non anathematismi illi, sed capitula epistulae Leonis, quae sunt capitula mera. Denique capitula controversa videntur non sine causa a synodo paene constanter capitula potius quam v. g. statuta vel Potestas infligendi poenas corporales probatur praxi ecclesiae. 14 Vim salutarem poenae corporalis docet Leo M. in ep. ad Turribium male abjudicata. ultiones, severis tamen Christianorum principum constitutionibus adjuvatur, dum ad spiritale nonnumquam recurrunt remedium, qui timent corporale supplicium/' Cf. ejusdem Leonis verba supra (n. 380). 3. His addimus argumentum ex praxi ecclesiae depromptum. 636 Ipsa excommunicatio, quatenus maxime olim commercio civili quoque fidelium despoliabat, erat etiam poena temporalis; quae poena haud obscure jam in scriptura indicatur; vide Mai 18, 17; / Cur 5, 2. 9—11. 13; 2 Thes 3, 14: „Quodsi quis non obedit verbo nostro per epistolam, hunc notate, et ne commisceamini cum illo, ut confundatur"; 2 Jo 10. — Eodem referas, quod canon 5 synodi antiochenae a. 341 (271, 596) citatus ab ipso conci­ lio chalcedonensi (act. 4; H 2, 426 s. 434 s) homines in ecclesiam seditiosos ope potestatis civilis comprimendos ponit, quod Damasus I cum synodo romana auxilium bracchii saecularis contra contumaces petit (7? post 234), quod haereticos perni­ ciosos expelli jubet Innocentius I (R 318) et Coclestinus I(2? 385), quod similiter subditos renitentes vult per principes Christianos coerceri Leo M. (R 405. 464. 486. 493. 494. 502. 508. 510. 517. 521. 524. 525. 532. 534), Simplicius (2? 573. 577. 579. 581. 582. 584), Felix III {R 591. 612), Gelasius I (R 632), quod episcopum noxium vult relegari Joannes II (R 886. 888), quod subjectos reos, opportune etiam adhibita potestate saeculari, vult cohi­ beri Pelagius I (R 952. 968. 971. 980. 993. 994. 1012. 1013. 1018. 1019. 1021. 1024. 1028. 1029), quale obsequium potestatis saecularis pontifex idem decretis synodi chalcedoniae et dictis ■ ..i m w subverti, si hujusmodi hominibus usquam vivere cum tali pro fessione licuisset. Profuit diu ista districtio ecclesiasticae leni­ tati, quae etsi sacerdotali contenta judicio, cruentas refugit canones vocari, servato nempe nomine eodem, quo plerumque illa in epistula Leonis inducuntur. Quare autem synodus capitula non tamquam scripta a Leone exhibet? Ratio obvia haec est, quod id factum pertinens ad a. 447 synodus a. 563 ignoraverit. Videlicet cum Tnrribius velut „notarius* sedis apostolicae a Leone in fine epistulae jussus sit ordinationis suae auctoritatem, i. e., constitutionem Leonis indicentis concilium ad provinciarum Hispaniae episcopos deferre (J/54, 692), idem notarius per hanc occasionem corpus doctrinae Leonis fere solum, i. e., capitula tran­ scripta ad episcopos miserit, non exordium epistulae spectans proprie ad Turribium neque finem, saltem non ita, ut inde Leo ipse auctor epistulae a posteris jam documentum sine commentario nuntii possidentibus agnosci posset ; quale exemplar per episcopos tarraconenses aliosque una cum regula memorata fidei approbatum tandem ad Balconium bracarensem venerit; potuerunt quoque litteris Leonis ad episcopos datis et per Turribium deferendis capitula pariter contineri et post ap­ probationem episcoporum separata a parte reliqua litterarum ad Balconium dirigi. Utrum autem illi approbaverint in concilio an extra concilium, ad quaestionem praesentem parvi interest; etsi synodus bracarensis, quae sane ex traditione etiam scripta scire potuit, unde documenta gravissima advenissent, concilium celebre testificatur; cujusmodi testimonium firmum synodi praevalet silentio Hydatii in brevi suo chronico, qui tamen et ipse narrando (1. c.), disputationem Leonis directam ad Turribium ab aliquibus episcopis gallaecis subdole probatam esse, significat hoc minimum, disputationem ad consensum debitum propositam esse omnibus etiam repugnantibus, id quod vix aptius quam in conventu vel conventibus episcoporum Hispaniae contigerit, sicut Leo fieri concludendo epistulam voluit (J/ 54, 690 ss). Ceterum memoria confusa auctoritatis propriae capitulorum re­ mansisse cx eo pcrspiciatur, quod, si non a Leone, saltem praecepto Leonis capi­ tula conscripta esse synodus affirmat; quod etiam verius dicitur, si forte episcopi tarraconenses cum aliis non pure subscripserunt, sed documenta aliquanto aliter vel additis jam tunc statutis Hispaniae opportunis conceperunt. Similiter de ob­ jecto Montano ab a. 522 usque ad 531 episcopo toletano judicandum; nam cum hic hominibus territorii palcntini (ep. 1. n. 7. 8; 3/ 65, 54) commendet legendam refutationem errorum priscillianorum vel etiam narrationem scelerum Priscilliani in scriptis Turribii ad Leonem factam, profecto responsionem Leonis convenientem, quam Hydatius testatur, non ipse negat; quod hanc non item commendat legen­ dam, nullo modo evincit, epistulam Leonis non amplius exstitisse, sed dumtaxat, exemplar ejus Montano vel palentinis praesto non fuisse, vel in epistula non facinora ea a Montano memorata Priscilliani contineri, quibus lectis ille maxime ab amore hujus homines avocatum iri confidebat. Etiam minus ponderis rationibus oppositis internis inest. Ita sententia nostro textui inserta in ore Leonis improbabilis haud apparet; non oportet oblivisci, Leonem praevio Augustino et juste commotum de hominibus poena dignis in se, utpotc per errores adeo toedos fundamenta societatis omnis subvertentibus et in ]5 subole sua ipso tempore Leonis recrudescentibus, non de motivis propriis Maximi olim punientis loqui. Praeterea mos loquendi, quo dicitur Spiritus sanctus proce­ dere de utroque, aetate illa in Hispania, non Romae fuerit; at Leo ,,retractando" capitula a Turribio hispano proposita facillime assumere eundem terminum potuit. Ouod vero capitulum 2 clarius apud bracarenses quam apud Leonem gnosticis et priscillianis adversatur, persuasionem nostram firmat, siquidem bracarenses capitula clariora reddere voluerunt et collatis denuo libris priscillianis potuerunt; ceteroqui comparatio, qua Leo utitur, cum errore ariano, scilicet per ipsum con­ cilium nicaenum condemnato, rem egregie illustrat. Confutationes propositionum prisciliianarum esse valde mediocres, JKatcJi quidem edixit (cf. K. ib. 122); pro mea parte inveni in argumentis nihil, quod pontificem magnum et doctorem insig­ nem non summe deceret. Insuper stilus ipse Leonem totus sonat. Unde si quis reapse epistulam finxisset, tamquam magister perfectus in arte agnoscendus esset; qualis neque probatus est et aegerrime probabitur. Maneat igitur interim Leoni gravissima epistula sua. 16 Potestas infligendi poenas corporales probatur praxi ecclesiae. s. Augustini probat 1038), quod aeque Gregorius M. poenas corporeas, quibus rebelles afficiantur, varias expromit (R 114], 1182. 1245. 1304. 1305. 1323. 1360. 1493. 1495. 1496. 1546. 1661. 1731. 1752. 1769. 1818. 1845). — Concilii later. II hic est can. 23 (D 309): „Eos autem, qui religiositatis speciem simulantes, Domini corporis et sanguinis sacramentum, baptisma puerorum, sacerdotium et ceteros ecclesiasticos ordines et legitimarum damnant foedera nuptiarum, tanquam haereticos ab ecclesia Dei pellimus et damnamus et per potestates exteras coerceri praecipimus. Defensores quoque ipsorum ejusdem damnationis vinculo innodamus/' — Accedit rescriptum Innocenta II ad synodum senonensem (D post 328), tum concilii later. Ill hic can. 27 (D 338): -Sicut ait b. Leo, licet ecclesiastica disciplina, sacerdotali contenta judicio, cruentas non efficiat ultiones: catholicorum tamen principum constitutionibus adjuvatur, ut saepe quaerant homines salutare remedium, dum corporale super se metuunt evenire supplicium. Eapropter, quia in Gasconia, Albegesio et partibus tolosanis et aliis locis ita haereticorum, quos alii catharos, alii patarenos, alii publicanos, alii aliis nominibus vocant, invaluit damnata perversitas, ut jam non in occulto, sicut aliqui, nequitiam suam exerceant, sed suum errorem publice manifestent et ad suum consensum simplices attrahant et infirmos: eos et defensores et recepta­ tores eorum anathemati decernimus subjacere, et sub anathe­ mate prohibemus, ne quis eos in domibus vel in terra sua tenere vel fovere vel negotiationem cum eis exercere prae­ sumat/ — Insuper concilium later. IV statuit poenas temporales de haereticis illius temporis, ut albigensibus turbulentis, su­ mendas hunc in modum (c. 3; H 7,19): „Damnati vero, sae­ cularibus potestatibus praesentibus, aut eorum ballivis, relin­ quantur animadversione debita puniendi, clericis prius a suis ordinibus degradatis: ita quod bona hujusmodi damnatorum, si laici fuerint, confiscentur: si vero clerici, applicentur eccle­ siis, a quibus stipendia perceperunt..“ Cf. D 360. — Quibus adjungitur poena juris canonici in concilio lugdun. I contra auc­ tores homicidii statuta (decretal. 1. 5. t. 4. c. 1. in 6). — Ad idem spectat, praeter bullam ^Apostolici regiminis11 in concilio later. V editam (D 621), quod concilium tridentinum (s. IV) multam iis irrogat, qui de rebus sacris libros sine nomine j Jus sacrum poenae corporali»; non obstat juri defectus vis physicae vel exercitii. [J auctoris vel approbation^ ordinarii imprimunt vel vendunt. . Videas quoque synodi ejusdem s. XXIV. c. 8. de reform, matr. ; s. XXV. c. 3.14. 19. de reform. 4. Unde etiam diserte declarat Bonifatius VIII in bulla 637 ,Unam sanctam" (/> 1788): „In hac ejus (ecclesiae) potestate duos esse gladios, spiritualem videlicet et temporalem, evan· gelicis dictis instruimur . . Uterque ergo est in potestate ecclesiae, spiritualis scilicet gladius et materialis. Sed is qui­ dem pro ecclesia, ille vero ab ecclesia exercendus. Ille sacer­ dotis, is manu regum et militum, sed ad nutum et patientiam sacerdotis." Ubi gladius materialis non intellegitur referri ad hostes tantum externos reprimendos, idque eo minus, quod gladius spiritualis solum ad homines ecclesiae subjectos feriendos pertinet. — Atque Joannes XXII (constit. 23. oct. 1327 ; apud Raynald., annal, eccl. n. 33): „Ecclesia per potestatem a Christo sibi concessam . . per excommunicationis sententiam compellere potest: quae quidem potestas est utique coactiva. Circa quod est advertendum, quod cum excommunicatio major nedum excommunicatum a perceptione sacramentorum remo­ veat, sed etiam a communione fidelium ipsum excommunicatum excludat, corporalis est a Christo coactio ecclesiae permissa." Cf. universe quidem Phil. HergenTother-Hollvjeck) Lehrbuch des kath. Kirchenrechts n. 702 ss. 5. Pro difficultatibus quibusdam dissolvendis haec notentur: 638 a. Eam hac thesi potestatem puniendi ecclesiae vindica­ mus, qua etiam inviti morali obligatione subeundae poenae teneantur seu cogantur ita, ut sint poenae saltem debitores. Jam vero potestas talis incolumis esse potest, etsi deficiat vis physica poenae exsequendae. Ceterum interdum quidem, ut in effectibus nonnullis censurarum producendis, praeter sententiam ipsam latam vel ferendam, nulla exsecutio a parte ecclesiae flagitatur. Ubi autem necessaria est, ecclesia habet jus utendi vi ipsa physica, sive per magistratus proprios, sive per mini­ sterium bracchii saecularis, subordinati videlicet ecclesiae ratione loco suo (th. XXVIII) declaranda. b. Ex eo, quod saeculis prioribus ecclesiae potestas coer- 639 cendi per poenas temporales non ita multum sit adhibita, con­ sequitur ad summum hoc, adjuncta exteriora aliquando usui juris, quamvis reapse semper exsistentis, minime favisse. Sîraub. De Ecclesia. II. J s ‘'aero juri gladii nihil solidi opponitur; juri poenae corporalis non obsistunt Patres C. Vere non apparet, cur magistratus ecclesiae supremus cum poenis aliis corporeis ipsam poenam capitis subditis sce­ leratis decernere nunquam possit. Etenim fini ecclesiae suppli­ cium etiam tale aliquando congruet, pro salute aeterna sive saltem plurium efficacius tuenda (cf. Dent l 7,12 s; Act 5, 1 —11, sive hominis quoque rei, quatenus quidem vel nunc bene dis­ positus vel evasurus pejor iste censeatur. Proinde juri contro verso gladii non obstat matris ecclesiae indoles, i. e., lenitas, quippe quae justitiae vel caritati ordinatae adversari nequeat et summum hoc requirat, ut ecclesia supplicium exsequendum opportune bracchii saecularis ministerio injungat, non ipsa per se sumat (repete verba Bonifatii VIII supra n. 6371; immo ne clementia quidem est, quae abstineat actu puniendi ex inopia potestatis. Neque loci scripturae (ut Alat 13, 28ss; 26,52; Luc 9, 54 ss; 2 C>r 10,4/ recte intellecti opponuntur. Neque defectus potestatis ex defectu usus commonstratur, praesertim cum pro condicione varia temporum inveniatur exercitium potestatis partim extrinsecus impeditum, partim ideo non ne­ cessarium, quod ecclesia subditos nefarios societati civili "se­ cundum leges civiles ipsas tollendos tradere potuit. (1. Si quis Patrum ecclesiae de potestate infligendi poenas corporales aliter sensisset, tamquam minus recte docens in praesenti quaestione deserendus esset. At vero Patres, potius quam potestatem sacram sive compescendi sive corrigendi ho­ mines malos subditos poenis corporalibus, solent fere negare ecclesiae potestatem vel ex fine suo proximo profanam, vel concitandi contra principes legitimos seditionem, vel cogendi ad fidem recipiendam homines nondum baptizatos, vel ipsis baptizatis fi lem virtutemque interiorem per vim directe obtru­ dendi, vel etiam infitiantur solum exercitium quoddam acerbius potestatis immediatum, ut quod ecclesiae humilitatem ac man­ suetudinem minus deceat, vel exercitium abjudicant non juri­ dicum. sed historicum, vel usum potestatis improbant eatenus illicitum, quatenus spectatis prudenter circumstantiis majora inde mala metuenda fuerint, vel tandem usum abnuunt cum fastu junctum. Ita jam facile intellegas, quae docent e. c. Ambrosius (in l.uc 1.7. n. 59; M 15,1714; serm. cont. Auxentium de ba­ silicis trad, n.2; M 16.1008), Chrysostomus 'de sacerdotio 1. 2. n. 3; A/ 48,634; in Is illud -Vidi Dominum^ hom. 4. n. 5; Kl'Vr.i ? *: kfaghlerium pan regimini» sacri ct Inde divisio totius potestati» facrae ponitor. ]<) J/Ô6,127 ; in Act hom. 3. n.4. ; MG0,39)y Gregorios M. (1.3. ep 53. ad Joann. episc. constantinop, ; 1. 5. ep. 5. ad Dominicum episc. carthag.; M 77,649.727), hidorus (sentent. 1. 3. c. 51 ; /1/83, 723s, vel (,. 23. t|. 5 c. 20), Gregorius II (ep. 13, ad Leonem Isaurum; .1/ 8'.·, 522 s), liemur dux (de consider. 1. 1. c. 6; 1. 2. c. 6; 1.4.C.7; 3/182,735s. 717 ss. 787s). Cf. Tarquini, jur. eccl. pubi, inst. n.46; Palmieri, de rom. pontif. proleg. 19. n. 8. I hesis XX. 1‘otestas docendipropria ecclesiae respectu 642 hominum subditorum ad gubernandi potestatem jam de­ scriptam. revocatur. Unde potestas ecclesiastica universa In ordinis et jurisdictionis potestatem merito dividitur. Atta­ men cum jurisdictio ea, quae ad disciplinam pertinet, a magisterio distinguatur, forma loquendi liberiore partitio potestatis ecclesiasticae trimembris illa in potestatem magi­ sterii, sacerdotii, regiminis adhiberi pro re potest. Declaratio. Hujus thesis est, ad indolem jurisdictionis vel cujusvis potestatis sacrae pernoscendam, quae sit inter se earum necessitudo et diversitas, describere; unde demum enumeratio recta totius potestatis ecclesiasticae dependet. In prima parte thesis dicimus, potestatem docendi propriam ecclesiae erga subditos ad gubernandi potestatem revocari ; quod non vult sibi illud pridem demonstratum (cf. th. XIII), jus ecclesiasti­ cum docendi omne in episcopis vel ab iisdem esse; potius hoc significat, magisterium sacrum pro ecclesia divinitus institutum esse partem ipsius jurisdictionis ita, ut tantum is docendi actus perfectionem doctrinae pastoris ecclesiae prae magisteriis sim­ plicibus intrinsecus vel in ratione doctrinae propriam sibi habeat proindeque etiam infallibilis esse possit, qui referatur non ad intellectum solum veritatem aperiendo, sed simul ad voluntatem hominum subditorum praescribendo, ut assensum convenientem in veritatem propositam intellectui ea imperet: unde quotienscumque ecclesia definiendo vel statuendo aliquid ut credendum vel tenendum assensu sive firmo sive qualibet religioso urget, homo ecclesiae subjectus seu baptizatus assentiri debet non ex lege tantum Dei jubentis credere sibi vel ecclesiae loquenti, verum etiam ex lege ecclesiae, quae et ipsa fidem vel divinam vel ecclesiasticam vel assensum religiosum - >«747 · 20 MAgistenum pars regiminis ut pars potestatis petrae, clavium, ligandi et solvendi ■■■i postulat vel certe actus oppositos interdicit; quare qui resistit, legis ecclesiasticae quoque violatae reus fit. In parte thesis altera divisio potestatis ecclesiasticae justa pro differentia et amplitudine exponitur. Pars tertia speciem duplicem ipsius jurisdictionis exhibet. Unde apparet ratio, qua in parte ultima distributio quaedam alia potestatis ecclesiasticae quadantenus accipi possit. Qualem autem firmitatem thesi pro partibus sin­ gulis attribuere liceat, ex argumentatione intellegetur. Demonstratio p. I. 1. Potestas petrae, clavium, ligandi solvendique est (ex th. Ill) potestas ipsa regendi seu juris­ dictionis. Atqui potestas docendi homines subditos propria ecclesiae est a Christo instituta tamquam pars potestatis petrae, clavium, ligandi solvendique. Ergo potestas docendi propria ecclesiae respectu subditorum instar partis ad ipsam regendi potestatem pertinet. Prob. min. a. Potestas petrae, clavium, ligandi et sol­ vendi refertur ad statuendos actus omnes, qui sunt proprii la­ pidum vivorum ecclesiae et civium regni caelorum in hac terra exsistentis, formaliter ut talium, seu refertur ad praecipiendos subditis actus omnes pro fine ecclesiae necessarios vel certe opportunos. Atqui actus etiam et imprimis proprius idemque necessarius est actus rectae in concreto fidei profitendae ; est enim ecclesia regnum veritatis, ex fidelibus compositum, a quo detrectatio saltem exterius patefacta unius ejusdemque fidei excludit; est fides ipsa radix et fundamentum justificationis et salutis, ad quam promovendam instituta est ecclesia. Ergo potestas petrae, clavium, ligandi solvendique refertur etiam ad praescribendam subditis rectam in concreto fidem. Atqui praescribitur recta in concreto fides, ubi statuitur doctrina, quae sit ut vera accipienda vel ut falsa respuenda. 644 b. J/iz/ 18, 17.18 potestas ligandi et solvendi propria ec­ clesiae velut ratio eaque universalis exhibetur, cur ecclesia a filiis suis omnibus sit audienda et sequenda. Atqui audienda et sequenda est ecclesia non in rebus solis disciplinae, sed profecto etiam in rebus fidei proponendis. Ergo potestas do­ cendi res verae fidei instar partis ipsa potestate ligandi et solvendi comprehenditur. 645 2. Quare Patres petram fundamentalem ecclesiae etiam petram fidei vel fidem Petri interpretantur atque potestatem i Pitres magisterium sacrum ad petrae, clavium, ligandi potestatem revocant. docendi christianos ad potestatem clavium, ligandi et solvendi revocant. Vide locos citatos n. 107, tum verba Cypriani (n. 128), Ephraem syri (n. 69), Ambrosii (n. 109. 113), Epiphanii (n. 69), Chrysostom i (n. 125. 164. 515), Hieronymi (n. 70. 127), concilii ephesini et chalccdom nsis (n. 71), Leonis M. (n, 70. 475), Simplicii (n. 485), formulai. Hormisdac (n. 493). Maximi martyris (n. 102), Bedae (n. 148), Theodori studitae (n. 148. 165 483), Petri Damiani (n. 544), Theophylacti (n. 149). Thomae Aquinatis (n. 110), ipsius liltirgiae graecorum (n. 72). In rem etiam sic loquitur Epiphanias (ancorat. n. 9; il·/43, 31 ss) : „Huic (principi aposto­ lorum).. germanum suum Filium Pater indicat; et beatus id­ circo dicitur. At ille ipse rursum Spiritum sanctum patefecit: sic enim ei, qui inter apostolos primus esset, consentaneum erat, solidae, inquam, illi petrae; supra quam est ecclesia Dei fundata, et portae inferi non praevalebunt illi. Quarum portarum nomine haereses et haereseon conditores intelliguntur. Omnibus quippe modis in eo stabilita fides est, qui coeli claves accepit, et in terra solvit et ligat in coelo. In eo siqui­ dem subtiliores quaelibet fidei quaestiones reperiuntur.“ — IzXLeoM. (serm.4. al. 3. c. 3; J/54,150 s): „Hanc confessionem (Petri) portae inferi non tenebunt, mortis vincula non ligabunt : vox enim ista, vox vitae est. Et sicut confessores suos in coe­ lestia provehit, ita negatores ad inferna demergit. Propter quod dicitur beatissimo Petro : ,Tibi dabo claves regni coelorum. Et quaecumque ligaveris super terram, erunt ligata et in coelis; et quaecumque solveris super terram, erunt soluta et in coelis/ “ — Post Ascanium aliosque (th. XXVI) modo simili Felix III(II) scribit (ep. 1. ad Aeacium ; M 58,897 s) : „Non despe­ remus facere1), frater, veram Salvatoris nostri2) sententiam, qua se usque ad finem saeculi ecclesiae suae non defuturum esse pollicitus est3), nec ab inferi portis eam dixit esse supe­ randam, et quae omnia per4) apostolicae scita doctrinae liga­ rentur in terris, nec in coelestibus memoravit absolvi. Neque putemus, quod quibuslibet sit vallata periculis, unquam pondus vigoris sui, vel censura beatissimi Petri, vel auctoritas univer’) *) ’) ‘) Editio Thiclü omittit ,,facere**. Ib. interseritur ,,esse“. Ib. omittitur ,,est“. Ib. legitur ,,inferni . . dixerit . . superandam, qnia omnia, quae per“. 22 Patres magisterium sacrum ad petrae, clavium, ligandi potestatem revocant. salis amittat ecclesiae.u — Atque iterum Maximus martyr (ep. Romae scripta; J/91.138 s); „Ornnes enim orbis terrarum fines, et qui ubique gentium Dominum vere rectaque fide con­ fitentur, velut in solem sempiternae lucis in sanctissimam romanam ecclesiam, ejusque confessionem ac fidem recta intortis oculis respiciunt, ex ipsa effulgurans exspectantes jubar, Pa­ trum doctrinae sanctorumque, prout sincere omnique pietate, numine afflatae atque divinae sanctae sex synodi expo­ suere, explicatissime fidei symbolum edentes. Ab initio enim quando ad nos Dei Verbum assumpta carne descendit, unicam firmam basim ac fundamentum, omnes ubique Christianorum ecclesiae, quae ibi est, maximam nacti (nactae?) sunt, habentque ecclesiam, ut in quam, juxta ipsam Salvatoris promissio­ nem, portae inferi haudquaquam praevaluerint, sed quae rectae fidei in ipsum ac confessionis claves habeat, hisque, qui cum pietate accedant, quae vere natura est, solamque pietatem (rrr οιτως (fiaei r.ai μόνην ενσίβειαν) aperiat, claudat vero atque obstruat omne os haereticorum, injustitiam loquens in excelso (Ps 62 12.“ — D inde Theodorus shidita asseverat (1. 2. ep. 63. ad Naucratium; .1/99,1282): „Testor nunc coram Deo et ho­ minibus: seipsos avulserunt (haeretici iconomachi) a corpore Christi, et supremo verticali throno, in quo Christus claves posuit fidei: adversus quam non praevaluere hactenus, nec praevalebunt usque ad consummationem portae inferi, ora scilicet haereticorum: sicut pollicitus est qui non mentitur. Gaudeat igitur beatissimus et apostolicus et nomino suo di­ gnus Paschalis, quoniam Petri opus adimplevit. Exsultet omnis orthodoxorum chorus, quia ob oculos vidit episcopatum Christi, secundum sanctos olim Patres nostros." — Denique Anasfasius bibliothecarius in praefatione vitae s. Joan, eleemosynarii a se latine redditae Nicolaum I his compellat (J/ 73.339): „Neque enim fas est ut absque vicario Dei, absque clavigero coeli, absque curru et auriga spirituals Israelis, absque universi­ tatis pontifice, absque unico papa, absque singulari pastore, absque speciali patre, absque te omnium arbitro aliquid con summetur aut divulgetur. Tu enim tenes claves David, tu accepisti claves scientiae. In arca quippe pectoris tui tabulae testamenti et manna coelestis saporis requiescunt. Tu enim quod ligas, nemo solvit, quod solvis, nemo ligat; qui aperis, Magisterium probatur pars regiminis sacri praxi ecclesiae. 23 et nemo claudit, claudis, et nemo aperit. Vicem namque in terris possides Dei.“ 3. Idem ecclesiae praxi confirmatur. Etenim ecclesia prae GJG scribere solet baptizatis ea, quae fidem vel supponant vel in­ cludant; quo spectat praeceptum percipiendi sacramenta vel emittendi professionem fidei; immo fidem quoque ipsam prae­ cepto suo imperat ecclesia. \ride praeter symbola antiqua con­ sueta v. g. formulam, quam saepius memoravimus, praescrip­ tam ab Hormisda episcopis orientis, qui acaciani schismatis participes exstiterant (79 141); definitionem synodi VI (7? 239); fidei symbolum Petro episcopo propositum a Leone IX (D 292 ss) ; formulam, cui Berengarius a Gregorio VII in synodo romana a. 1079 subscribere compulsus est, ubi legimus (77 298): „Ego Berengarius corde credo et ore confiteor . ; tum formulam praescriptam omnibus ecclesiae occidentalis metropolitanis a Paschali II in synodo romana a. 1102 (77 299); professionem fidei waldensibus ad ecclesiam reducibus praescriptam ab Innocent™ III, quae est hujusmodi (77 366): „Corde credimus, fide intelligimus, ore confitemur et simplicibus verbis affirma­ mus . deinde fidem jussu Clementis VI (apud Raynald., annal, eccl. ad a. 1351. n. 17. 18) armenis „non in corde et corde, sed pure et simpliciter*· affirmandam; articulos 39. de quibus errorum Wicleff et Hus suspecti ex mandato Martini E interrogandi erant (/9 551 ss); synodi tridentinae s. VI. XIII. XXL in prooemiis, ubi synodus e. c. „cunctis Christi fidelibus inter­ dicit, ne posthac . . aliter vel credere, vel docere, vel prae­ dicare audeant, quam est his decretis explicatum atque definitum“; Pii IV bullam „Benedictus Deus“ 26. jan. 1564, qua concilium tridentinum confirmatur; professionem fidei tridentinae ab eodem pontifice praescriptam (7? 863); professionem fidei praescriptam graecis a Gregorio XIII (77 868), atque orien­ talibus praescriptam ab Urbano VIII et Benedicto XIV (D 873) ; Alexandri VII constitutionem „Regiminis apostolici'*' 15. febr. 1664 (79 971); constitutionem Clementis XI ,,Vineam .Domini“ I6.jul 1705, qua dicitur (77 1317): „Ut quaevis imposterum erroris occasio penitus praecidatur, atque omnes catholicae ecclesiae filii ecclesiam ipsam audire, non tacendo solum (nam et impii in tenebris conticescunt) sed et interius obsequendo, quae vera est orthodoxi hominis obedientia, condiscant, hac nostra per- 24 Magistenum probatur pars regiminis sacri praxi ecclesiae. petuo valitura constitutione, obedientiae, quae praeinsertis apostolicis constitutionibus debetur, obsequioso illo silentio minime satisfieri, sed damnatum in quinque praefatis propo­ sitionibus janseniani libri sensum, quem illarum verba prae se ferunt, ut praefertur, ab omnibus Christi fidelibus ut haereticum, non ore solum, sed et corde recipi ac damnari debere, nec alia mente, animo aut credulitate supradictae formulae subscribi licite posse, ita ut, qui secus aut contra quoad haec omnia et singula senserint, tenuerint, praedicaverint, verbo vel scripto docuerint aut asseruerint, tamquam praefatarum apostolicarum constitutionum transgressores omnibus et singulis illarum censuris et poenis omnino subjaceant, eadem auctoritate apostolica decernimus, declaramus, statuimus et ordinamus/* Scilicet fideles Christi omnes debent oboedientiam internam ecclesiae docenti ita, ut qui eam recusant, legem non solum Dei, sed ipsius ecclesiae quoque transgrediantur. Unde voca- ; bulis iisdem canonis, decreti, constitutionis, sanctionis, edicti, ordinationis, quibus leges disciplinae ecclesiasticae significan­ tur, a tempore antiquo per ipsos pontifices romanos et con­ cilia oecumenica vel particularia etiam documenta fidei, quae sunt ab ecclesia, aeque in recto designari solent ; videlicet non doctrina ecclesiastica intrinsecus jam absoluta rationem legis ecclesiasticae extrinsecus adjectam sibi habet, sed eatenus doctrina in se perfecta est, quatenus eadem in forma legis est decernentis, ut hoc illudve vel credatur vel teneatur vel oppositum excludatur. — Consequentei ecclesia de fidelibus in causis etiam fidei judicia facit; quo pertinent exempla plura de illis, quae supra (n. 496—502) protulimus. — Accedit, quod fidei verae desertores ecclesiasticis quoque poenis afficiuntur, unde ex dicendis (n. 649) legem non divinam solum, sed et ecclesiasticam laesisse cognoscuntur. In ipsis s. litteris consule 1 Ti/n 1,19.20: „quidam . . circa fidem naufragaverunt; ex qui­ bus est Hymenaeus et Alexander, quos tradidi satanae, ut discant non blasphemare'*; 2 Titn2,2~); Tit 1.13.14; 2 Cor 10, 4—6: „arma militiae nostrae non carnalia sunt, sed potentia Deo ad destructionem munitionum, consilia destruentes, et omnem altitudinem extollentem se adversus scientiam Dei, et in captivitatem redigentes omnem intellectum in obsequium Christi, et in promtu habentes ulcisci omnem inobedientiam, Mughterium pars regiminis sacri ex praxi ecclesiae et ex Joanne XXII, 25 cum impleta fuerit vestra obedientia." Praxim ecclesiae tem­ poris sequentis collige e. c.ex clausula symboli synodi nictwnae ! (/) 18), ex anathematismis Datnasi in synodo romana IV a. 380 emissis, qui quidem pro lege a Coelestino et Vigilio laudan tur (Z) 22 ss), ex canonibus concilii plenarii Carthaginiensis a. 418 a Zosimo probatis (Z> G4ss), ex canone 23 concilii laleranensis II (/> 309); hodieque ut prima excommunicatio sententiae latae pontifici romano modo speciali reservata appa­ ret illa, quae contra haeresim dirigitur. 4. Ad haec audiatur Joannes XXII docens in constitutione 617 „Quia quorundanr‘ edita 10. nov. 1324 et in jus canonicum recepta extrav. Joan. XXII tit. 14. c. 5): „Quod autem, quod . . praemittitur, videlicet, quod illa, quae per elavem scientiae in fide ac moribus a summis pontificibus semel sunt diffinita, eo­ rum successoribus revocare non licet in dubium, nec contra­ rium affirmare, licet secus sit (sicut dicunt) in iis, quae per elavem potestatis per summos pontifices ordinantur, prorsus sit contrarium veritati, patet ex sequentibus evidenter. Primo quidem secundum illos, qui tenent, elavem spiritualem nequa­ quam esse scientiam, sed ligandi atque solvendi potestatem, patet, assertores praedictos, ponendo esse scientiam, erravisse. Pro quibus facit clavis diffinitio, quae a doctoribus datur: ,Clavis est specialis potestas ligandi atque solvendi, qua judex ecclesiasticus dignos recipere, et indignos excludere debet a regno/ Item, quia claves, de quibus agimus, in collatione sacer­ dotalis ordinis conferuntur, constat autem, quod ordinato in sacerdotem scientia communiter non confertur: quare secundum illos videtur, quod scientia non est clavis, sed potentia tantum ligandi atque solvendi debeat dici clavis. Adhuc secundum illos, qui ponunt, unam elavem spiritualem esse scientiam, et secundum illos, qui auctoritatem discernendi inter lepram et lepram esse asserunt elavem, et aliam potestatem ligandi atque solvendi, noscuntur evidenter errasse. Supponunt enim, per claves hujusmodi circa ea, quae fidei sunt, et alia, posse per constitutionem aliquam diffiniri. Claves autem, quae in sacerdotali conferuntur ordine, ad talia minime se exten­ dunt; alias sequeretur, quod circa praemissa possent consti­ tutionem sacerdotes simplices facere: quod falsum est evidenter. Si autem intendant claves istas extendere ad generalem pote 2β Magisterium pars regiminis sacri ex Joanne XXII et Clemente VI. statem, attributam beato Petro, suisque successoribus in per­ sonam' ejusdem in commissione officii pastoralis, per quam uti­ que videtur evidenter ipsis omnia concessisse, sine quibus pastoris universalis convenienter cura nequit seu officium ex­ pediri: adhuc claret, ipsos etiam errasse. Dicunt enim, alium affectum habere illa, quae per elavem scientiae, et alium illa, quae per elavem potentiae statuuntur, sup­ ponentes, alia per elavem scientiae, et alia per elavem potentiae statui, seu etiam diffiniri: quod evidenter est falsum. Per elavem enim scientiae, sive per auctoritatem discernendi seu cognoscendi inter lepram et lepram, (si ipsam dixerimus esse elavem,) nil aliud per ipsum illi cui datur, tribuitur, nisi auctoritas cognoscendi. Ei autem, cui datur auctoritas de re aliqua cognoscendi, de illa diffiniendi non intelligitur esse data. Quare restat, quod ad convenienter statuendum, seu aliquid diffiniendum, utraque clavis, scilicet cognoscendi et diffiniendi necessario requiratur; vel quod soli clavi potentiae statuere competat, et etiam diffinire; sed, sicut lumen materiale clavigerum in usum clavis materialis dirigit, et quasi quantum ad hoc obtineat scientia vicem lucis. Et hoc Salvator noster in promissione clavium facta beato Petro sensisse videtur expresse, quum post illam immediate subjunxerit; ,Et quodeun que ligaveris super terram, erit ligatum et in coelis, et quod­ cunque solveris super terram, erit solutum et in coelis/ nulla de scientia habita mentione." Videlicet per expositionem hanc pontificis scientia aut non est clavis spiritualis aut non est ea, qua quidquam circa fidem sive statuatur sive definiatur; sed sola clavis potentiae, i. e., jurisdictionis, sicut in aliis, ita in rebus fidei statuere vel etiam definire aliquid valet. Quare tunc de­ mum potestas docendi ecclesiae prae communibus scholis pro­ pria, quae utique est in statuenda vel etiam definienda veri­ tate, exercetur, cum non ex mera scientia doctor sacer loqui­ tur veritatem et legem divinam ostendendo, sed cum tamquam pastor ovibus salutiferam doctrinam modo saltem aliquatenus in foro ipsius ecclesiae obligante vel in forma cujuspiam prae­ cepti etiam ecclesiastici sive servandi interim sive jam perpetui proponit. — Hinc et Clemens VI (infra th. XXVI) jubet cre­ dere, esse verum, quidquid pontifex romanus auctoritate cla­ vium sibi a Christo traditarum determinet verum esse. Magisterium pars regiminis ex conciliis et quod lex fidei divina est ilico ecclesiae. 27 5. Eadem videtur nobis quidem plane esse mens concilii 618 vaticani declarantis (s. IV. c. 4 ; I) 1678): „Ipso autem apostolico primatu, quem romanus pontifex, tamquam Petri principis apostolorum successor, in universam ecclesiam obtinet, supre­ mam quoque magisterii potestatem comprehendi, haec sancta sedes semper tenuit, perpetuus ecclesiae usus comprobat, ipsaque oecumenica concilia, ea imprimis, in quibus oriens cum occidente in fidei charitatisque unionem conveniebat, declara­ verunt?' Itaque suprema magisterii potestas comprehenditur velut pars ipso apostolico primatu, qui (jam ex c. 1 ; D 1668) est verus propriusque primatus jurisdictionis. Quod Patribus vaticanis adeo verum visum est, ut voci jurisdictionis nollent addere verba „et magisterii", ducti hac ratione, quod „potestas magisterii ecclesiastici, cujusmodi est potestas docendi, tum in episcopis omnibus tum in episcopo episcoporum, ad pote­ statem jurisdictionis pariter spectat“ (relat. de observat. Patrum in schema; L 7^115). Similiter in „relatione“ alia dicitur: „nos deducimus ex primatu supremam potestatem docendi tanquam speciem a suo genere“ (ib. 409). Videas, et s. IV. c. 3 (79 1672 ss). Praeterea cf. quae supra (n. 494) de con­ cilio lugdunensi II sunt deprompta. Hinc sententia, quam defendimus, in veritatibus theologice satis exploratis numeretur. 6. Veritates pro omnibus hominibus divinitus revelatae 649 satisque propositae, et in his missio ipsa divina ecclesiae ad docendum, proindeque omnia, quae pro munere tali ecclesia graviter docet, credenda vel tenenda sunt ex lege manifesta saltem Dei naturaliter volentis, homines tum sibi tum legatae suae loquenti subicere intellectum. Atqui leges Deo et ecclesiae respectu quidem hominum subditorum modo quodam neces­ sario communes sunt, sive lex Dei antecedit, quam ecclesia lege consequente urgeat, sive antecedit ipsa lex ecclesiae, quam Deus consequenter velut suam ratam habeat. A7idelicet leges unius potestatis modo duplici exsistere etiam alterius possunt, primum libere assumptae, unde etsi ab illa abrogentur, hujus leges maneant; ita legem ecclesiae societas civilis actu distincto libero pro subditis propriis ferre potest. Tum autem leges unius pote­ statis esse possunt alterius ex natura ipsa rei; ita caedem injustam civis, quam Deus prohibet, societas civilis intellegitur vetare ex ipso fine suo, quocum perseverans sine lege tali ut medio 2S Magisterium pars regiminis ex nexu legis credendi div. el eccl. ; solvuntur dubia. necessario evidenter esse nequeat; ita episcopus particularis legi pontificis summi, donec aboleatur, quasi suae instat ex fine potestatis suae, ut cujus sit imprimis exsecutionem legum uni­ versalium exigere; ita legem episcopi, quamdiu durat, ponti­ fex summus quodammodo pro sua habet ex indole ipsa pote­ statis episcopalis, ut quam a se impertitam pontifex observari velit. Jam vero in hunc modum leges Dei sunt etiam ecclesiae ex fine ipso suo sanctitatis salutisque hominum promovendae ideoque peccati reprimendi, a quo fine urgendo ecclesia defi­ cere non potest; vicissim leges ecclesiae Deus ex indole ipsa potestatis a Domino et pro Domino missae sancit. Certe ec­ clesia violationem etiam legis Dei distributive quidem omnem poena propria punire opportunitate data potest, et similiter Deus violatoribus legis ecclesiae prorsus omnibus poenam di­ vinam comminatur. Atqui potestas legifera nulla judicando quidquam punit, quod non voluntati suae quoque legiferae vel formali vel aequivalenti repugnasse et repugnare per senten­ tiam ipsam poenae indicet; nimirum judicio supponitur per se lex ejusdem ordinis, quae per illud applicetur.1) Ceterum leges solent vocari vel divinae vel ecclesiasticae, prout in iis dandis vel Deus vel ecclesia antecedit, nisi forte etiam ec­ clesiasticae dicuntur eae, quae divinas sub poenis peculiaribus consequuntur. 7. Idem dubitationibus excussis stabilitur. Primum do­ (550 cendi potestatem sacram nullo pacto ad potestatem ordinis revocari vel ex eo liquet, quod illa aliter ac potestas or dinis cum jurisdictione disciplinae obtinetur, augetur, minui­ tur, amittitur. Deinde res fidei non ideo jurisdictioni ecclesiae subtrahuntur, quod objectum legis Dei sunt; neque enim de­ decet, idem esse objectum jurisdictionum legumve variarum, quia sic efficacius, sancitis etiam poenis legiferae cujusque potestatis propriis, promovetur idem vel arcetur; ita duellum ‘) Argumento allato non adversatur Suarez (de leg. L 3. c. 14. n. 10;, ubi docet, legislatori inesse potestatem puniendi delicta non tantum commissa contra suas leges, sed etiam contra alias divinas vel humanas. Etenim has leges alias doctor eximius cogitat, quamvis non expresse a legislatore illo adoptatas, tamen cum fine ipso reipublicae statutas; unde mox concludit, potestatem coercentem ex­ tendi ad omnes transgressiones quarumcumque legum, quae ad gubernationem convenientem reipublicae pertineant. • ·. ■· *· Reda divisio in potestatem ordinis et jurisdictionis ut membra vi et origine diversa est objectum legis sub poena prohibentis divinae, ecclesiasticae, civilis. Postremo nihil prodest opponere, ad fidem, cum sit actus internus, jurisdictionem humanam ideoque ecclesiasticam fori externi non pertingere. Quam objectationem multi qui­ dem solvent reponendo, sive indirecte vel ratione externae professionis fidei, cui actus internus respondere debeat, sive ut specialiter vicariam pro divina jurisdictionem ecclesiae referri ad actum internum voluntatis, qui intellectui assensum fidei libere imperet. Sed, ut paulo inferius (n. 665 ss) osten­ demus, etiam satius dicitur, objecto directo jurisdictionis ecclesiasticae propriae actus ipsos internos, ut fidei, contineri. Demonstratio p. II. 1. Partitio potestatis ecclesiasticae 651 in ordinis et jurisdictionis potestatem est partitio in membra tum opposita tum etiam totam et solam ecclesiae potestatem conjunctim constituentia; quo ipso evidens est, eandem ut bimembrem in membra proxima esse. Atqui divisio talis cen­ senda est legitima. Majoris prior pars probatur enarrata potestatum ordinis et jurisdictionis diversitate. Differunt scilicet a. virtute ipsa sua elucente ex actu vel objecto. Etenim potestas ordinis ad sacrificium et sacramenta conficienda pro hominibus capacibus quibuscumque ordinatur; jurisdictionis autem propria vis in eo est, ut in foro quidem externo vel publico actiones hominum eorumque subditorum per imperium proprie dictum in finem sanctitatis et salutis dirigantur, in foro interno imprimis peccata subditorum paenitentium per sententiam ipsam judicialem remittantur vel retineantur. Ex quo potestas ordinis intellegitur mere ministerialis vel instrumentalis prae Christo et Deo per signa a se fixa effectus gratiae adnexos ipso producente, qualis potestas subditos sibi non efflagitat, cum potestas jurisdictionis, quamvis a Domino derivata, tamen quodammodo etiam propria et principalis in homines regendos per leges vel praecepta ab eadem ad ar­ bitrium facienda sit. b. Ratione habita originis potestas ordinis strictius dicta 652 eademque necessaria ad sacra pleraque tantummodo per ordina­ tionem sacramentalem impresso charactere sive sacerdotali sive etiam episcopali impertitur. Potestas autem ordinis latius dicta ex voluntate Domini sola, non ex sacramento ordinis oritur; Mi 30 Potestas ordinis et jnnsdictionis differt ortu, ambitu, duration?, dependentia. ita homines omnes baptizare, omnes idonei ad contractum matrimonii, dum sint baptizati, conticere sacramentum matrimonii possunt. Praeter hanc potestatem ordinis utramque quadantenus ordinariam, utpote aut per ordinem aut cum na­ tura ipsa vel saltem charactere baptismal! datam, exsistit quae dam extraordinaria confirmandi vel olei infirmorum conse­ crandi, quam sacerdotes meri non vi ordinis proprii, sed po­ testati ordinis sui pro re ac tempore adjunctam praevia de­ signatione pura legitimi magistratus sacri exigente a Domino ipso obtinent, sicut mox (n. 682 ss) distinctius explicabitur. At potestas jurisdictionis per simplicem injunctionem, missionem, delegationem, denique signum sufficiens qualecumque volun­ tatis dantis superioris, tandem pontificis summi jurisdictione divinitus cumulati, communicatur. C. Unde exsistunt differentiae potestatis ordinis et juris­ dictionis aliae, ut ratione amplitudinis, quam potestas utravis admittit. Nimirum potestas quidem ordinis ordinaria strictius intellecta, sequens indolem characteris, quocum essentialiter conectitur, in omnibus ejusdem speciei charactere insignitis est aequalis; quo spectat illud Hieronymi (ep. 146. ad Evan­ gelium n. 1; .1/ 22, 1194): ..Ubicumque fuerit episcopus, sive Romae, sive Eugubii . . ejusdem est et sacerdotii/ Consimiliter potestas ordinis ordinaria sensus latioris, i. e., potestas bapti­ zandi vel conficiendi sacramenti matrimonii in omnibus ejus­ dem naturae humanae vel et baptismi participibus aequalis est. Item potestas ordinis extraordinaria, si non extensive, tamen intensive eadem in omnibus sacerdotibus designatis in­ venitur (cf. n. 693). E contrario potestas jurisdictionis jure sive divino sive ecclesiastico major minorve inditur, id quod explanat Leo M. (th. XXII. p. II. n. 3). 654 (1. Praeterea, spectata duratione, potestas ordinis saltem ordinaria omnis cum charactere vel natura hominum satis in­ tegra immutabiliter conjuncta in hac vita manet; jurisdictio autem, sicut, seposita quidem suprema a Domino ipso plena, vel augeri vel restringi, ita etiam penitus amitti sine exceptione quaevis potest. 655 e. Ad haec, excepto secundum rationem proponendam (n. 706 ss) actu potestatis faciendi matrimonii, exercitium pote­ statis, quae habetur, ordinis ut talis ab ecclesiastico superiore Divisio in potestatem ordini» cl jurisdictionis adaequata; conc. trid. et theologi. 31 est independens ita, ut sit per se semper validum, quamvis illicitum evadat vetante eodem superiore, ut cujus sit pro disciplina bona illud moderari ad sacra propria ecclesiae recte dispensanda vel etiam homines per baptisma in ecclesiam recipiendos. At contra jurisdictio, nisi sit suprema, pro usu ipso valido a superiore ecclesiastico dependet. Altera pars majoris probanda ita demonstratur: Potestas 656 ecclesiae tota et sola refertur ad promovendum finem ecclesiae proprium, qui est salus supernaturalis hominum proindeque gloria Dei. Atqui hominum salus procuratur adaequate modo duplici, aut ex opere operato, i. e., sacrificio atque sacramentis gratiae efficacibus, de quibus locis suis agitur, aut ex opere operantis seu illis actibus, quibus ipse homo ad gratiam in­ fundendam se disponit vel infusam gratiam conservat et adau­ get, ut in tractatu de gratia ostenditur. Ergo ecclesiae pote­ stas tota et sola talis est, ut hinc ad sacrificium et sacramenta efficienda, illinc ad actus hominum in via salutis regendos or­ dinetur. Atqui prior est potestas ordinis, etsi pro sacramento paenitentiae, quod solum ut judicium institutum est, etiam jurisdictio postulatur ; altera est potestas jurisdictionis, quae ex dictis actus ipsius quoque mentis per doctrinam salutarem moderandos respicit; qualis potestas agendi in homines bipar­ tita restricto quidem modo, ut est potestas valide et licite appli­ candi fructus sacrificii et baptizandi et jus praedicandi, erga ipsos homines ecclesiae nondum subditos protenditur. Ergo partitio, de qua agimus, omnino adaequata est seu dividendum totum et solum comprehendit. 2. Ipsum concilium tridcntinum (s. XXIII. c. 4. et cn. 7 ; 657 D 837. 844) duplicem ecclesiae esse potestatem indicat, quarum una per ordinationem, altera per missionem conferatur. Vide et catechism i romani p. 2. c. 7. n 6. 3. Sollemnis est eadem partitio theologis, duce s. Thoma 658 sic docente (S. theol. p. 2. 2. q. 39. a. 3): „Duplex est spiritualis potestas, una quidem sacramentalis, alia jurisdictionalis. Sacramentalis quidem potestas est quae per aliquam consecrationem confertur. Omnes autem consecrationes ecclesiae sunt immo­ biles, manente re quae consecratur, sicut etiam patet in rebus inanimatis; nam altare semel consecratum non consecratur iterum, nisi fuerit dissipatum. Et ideo talis potestas secundum IV » ; y φ'ΜΑ ■ 32 Potestas aut ordinis aut jurisdictionis ex s. Thoma ; jurisdictio duplex pro objecto. suam essentiam remanet in homine qui per consecrationem eam est adeptus, quamdiu vivit, sive in schisma, sive in haeresim labatur; quod patet ex hoc quod rediens ad ecclesiam non iterum consecratur. Sed quia potestas inferior non debet exire in actum, nisi secundum quod movetur a potestate superiori, ut etiam in rebus naturalibus patet, inde est quod tales usum potestatis amittunt, ita scilicet quod non liceat eis sua potestate uti. Si tamen usi fuerint, eorum potestas effec­ tum habet in sacramentalibus, quia in his homo non operatur nisi sicut instrumentum Dei; unde effectus sacramentales non excluduntur propter culpam quamcumque conferentis sacra­ mentum. Potestas autem jurisdictionis est quae ex simplici injunctione hominis confertur; et talis potestas non immobi­ liter adhaeret ; unde in schismaticis et haereticis non manet ; unde non possunt nec absolvere, nec excommunicare, nec in­ dulgentias facere, aut aliquid hujusmodi; quod si fecerint, ni­ hil est actum. Cum ergo dicitur tales non habere potestatem spiritualem, intelligendum est vel de potestate secunda, vel si referatur ad primam potestatem, non est referendum ad ipsam essentiam potestatis, sed ad legitimum usum ejus.“ Unde res certa a nobis hic asseritur. 659 Demonstratio p. III. 1. Differentia objecti potestatis praebet fundamentum aptum distinguendae potestati, quae et quatenus ad objectum differens refertur. Atqui jurisdictionis ecclesiasticae objectum cum ex praecedente et hac ipsa thesi complectatur condendas leges omnes ut salutares se praesidibus ecclesiae probantes, et fidei et disciplinae, est indolis manifesto differentis. Namque veritates, circa quas versantur leges fidei, i. e., divinae doctrinae, leges, sanctiones in prae­ miis ac poenis a Deo ipso infligendis, et quae veritates sunt cum his conexae, eaedem semper ad cognoscendum manent, ideoque leges ipsae, quibus veritates credendae vel tenendae, sal­ tem per sententiam supremam vel absolute, praescribuntur, immutabiles sunt ita, ut sit quidem apud infallibilem ecclesiam potestas assensus in veritates illas imperandi, non autem sit potestas legis oppositae ferendae vel legis semel latae, ut libet, abrogandae; etsi utique, cum aliquid physice quidem transiens credendum vel tenendum est. pro temporum differentia idem vel ut futurum vel ut praesens vel ut praeteritum affirmari - Jurisdictio pro objecto et fine duplex; partitio trimembri» sacrae potestatis. 33 • debet. Ex contrario leges disciplinae ecclesiasticae possunt fieri tales, ut per se etiam diversae poni possint, eaedemque sunt pro adjunctis mutabilibus locorum, personarum, temporum mutabiles, unde potestati tam solvendi quam ligandi locus re­ linquatur. Ergo potestas magisterii in legibus doctrinae a po­ testate regiminis in legibus conversationis sanctae opportune vel et necessario distinguitur. 2. Ratio justa potestatis a potestate discernendae haud 660 dubie est diversitas finis, cui utraque inserviat. Atqui juris­ dictionis ad fidem pertinentis finis proprius sane is est, ut perficiat intellectum per cognitionem veri, quamvis finem talem obtineat ope voluntatis, cui imponat legem assensus debiti im­ perandi; jurisdictionis autem disciplinae finis proprius aperte in perficienda voluntate per appetitionem boni vertitur. Ergo fas est idque certo jurisdictionem ecclesiasticam duplicem di­ stinguere ac porro unam designare voce speciali potestatis magisterii, alteram, scilicet disciplinae, retento nomine genej rico vocare jurisdictionem seu regimen sensu jam strictiore vel specifico. 3. Simili pacto admittimus distinctionem, quam proferunt 661 c. 7. n. 4) vel inter elavem scientiae et elavem potestatis, i. e. Demonstratio p. IV. Per partem thesis superiorem po- 662 testas regens sacri magisterii, nedum sit similis regimini pro­ fano, ab ipsa potestate gubernandi ecclesiastica, accepta qui­ dem sensu angustiore et magis utique vulgari, ex objecto suo et fine proprio secernitur. Atqui ad differentiam talem indi- trimembris totius potestatis ecclesiasticae in potestatem ma­ gisterii, ordinis vel sacerdotii, regiminis sine dubio satis accom­ modata; ad quam impellere interdum etiam potuit comparatio cum vetere testamento facta, ubi cum sacerdotio et sacro regimine magisterium extraordinarium propheticum saepe ab imperio sejunctum eminebat. Ceterum fatendum est, distributio­ nem istam, quamvis momentis practicis commendatam, manere Straub, De Ecclesia. II. 3 34 Jus docendi simplex non est membrum tertium potestatis sacrae. liberiorem, cum sane partitio bimembris in potestatem ordinis et jurisdictionis ad illam scientiae dialecticae regulam exacta magis sit, quae divisionem prius in proxima et immediata membra, deinde opportune in partes suas dividenda fieri jubet. Adhuc difficultas a thesi removenda est. Arere quidem exsistit potestas ecclesiastica docendi, quae non sit jurisdictio. Nimirum veritates salutiferae, cum sint humano generi toti divinitus destinatae, omnibus hominibus Domino mandante per ecclesiam proponendae et sufficienter jam propositae ex lege saltem Dei accipiendae sunt. Atqui hoc ipso potestas ecclesia­ stica docendi, quatenus est simplex jus vel potestas legitima, ex lege scilicet divina, et inviolabilis praedicandi doctrinam salutarem cum respondente obligatione audiendi et credendi, latius patet quam jurisdictio doctrinae vel potestas eccle­ siastica docendi per leges ab ecclesia ipsa conditas ; nam erga eos quoque potestas illa docens exercenda est, qui jurisdictioni non ecclesiae, verum solius Dei sunt obnoxii, quales sunt ho­ mines nondum baptizati (cf. Mare 16. 15s). Quin etiam erga ho­ mines baptizatos obtinetur saepius jus docendi merum, quo magisterium sacrum constituatur, quemadmodum illud inest simplici contionatori vel doctori, qui non ipse assensum impe­ rare, sed solum ea, quae aliunde assensum postulent, referre, veritates credendas vel tenendas ex fontibus demonstrare et vindicare, assumptis veritatibus etiam rationalibus illustrare, auctoritate scientiae et sinceritatis vel pondere argumentorum assensum conciliare potest. Nihilominus haec non cogunt, praeter potestatem ordinis et jurisdictionis jus docendi membrum tertium potestatis eccle­ siasticae agnoscere. Aliter, id quod nemini in mentem venit, jus baptizandi, distinctum a potestate valide baptizandi, multo magis membrum numerandum foret, quia per se vel ex natura baptismatis ut januae ecclesiae nunquam nisi erga homines non­ dum ecclesiae subjectos exerceri potest; quamquam, ubi ho­ mines curam infantium agentes baptizati sunt, hi juberi possunt offerre parvulos baptizandos. Itaque ut jus baptizandi ad pote­ statem usus sacrorum moderandi pro indole objecti sive ple­ nam sive deminutam revocare licet, sic, immo et concinnius jus simpliciter docendi ut elementum quoddam jurisdictionis magisterii concipitur. Certe jurisdictio magisterii una eadem- Jus docendi simplex non est membrum tertium potestatis sacrae. 35 que est potestas virtualiter multiplex, quod duarum facultatum functiones jungens tum praecise intellectui veritates et officia manifestare et declarare, tum actum docendi ponendo perfec' tiorem simul voluntati leges facere valet. Unde intellegimus, ecclesiae pastorem jurisdictionem propriam magisterii minus plene vel ut jus docendi purum cum contionatore, magistro scholae, scriptore participare, per praeceptum quidem obligans sive hos ad docendum sive subditos proprios, ut eosdem au­ diant vel ne impediant a docendo; quemadmodum et pastor ipse instar magistri simplicis docere potest, non pro potestate assensum imponendo, sed utendo tantum docendi jure, quod jurisdictione ejus didascalica continetur, et per actum saltem exercitum subditis imperando, ut audiatur vel ne a loquendo impediatur. Similiter jus ecclesiae praedicandi ipsis infidelibus ex actu proprio tamquam pars jurisdictionis magisterii apparet. Etenim institutio perfectior et simpliciter perfecta vel infallibilis jam non est, nisi in forma legis pro domo ecclesiae super petram aedificatae, pro Petri fratribus, pro Christi ovibus proponitur; unde et concilium vaticanum exhibet pontificem romanum in­ fallibilem, cum omnium Christianorum pastoris et doctoris munere fungens doctrinam ab universa ecclesia tenendam de­ finit. Quamobrem praedicatio, quae fit infidelibus, actus ex se perfectus vel infallibilis magisterii ecclesiastici non est, sed potius mera quaedam communicatio doctrinae aliunde plenae est, aut, si quando actus sit perfectus, v. g. si catechumeni simul cum fidelibus audiant pontificem summum definientem, vim in se talem habet, ut, dummodo audientes homines subjecti essent, eos ipse ut lex ecclesiae ad assentiendum obligaret; videlicet magisterium ecclesiae perfectum erga infideles vi propria ju­ risdictionis caret non ex defectu suo, sed ex defectu audito­ rum, qui per accidens infaustum, cum diu omnes in infantia deberent baptizari et per baptisma ecclesiae post docturae subici, adhuc nimis multi ab ecclesia separati sunt. Age, cum facultates societatis pro divisione recta omnium prima aesti­ mandae sunt, singulas secundum suam plenitudinem, qua sint potentes ipsius actus proprii perfecti, et vim per se insitam con­ siderare convenit. Scholion I. Constat inter omnes, objectum legis eccle- 665 siasticae esse actus externos etiam occultos; hi scilicet perse 3* 36 Num actus ipsos internos attingat jurisdictio ecclesiae propria directe. ejusdem indolis atque actus manifesti sunt et pondus suum magnum pro ecclesiae fine habent, unde et prohibiti ab ec­ clesia puniri possunt, si forte tandem innotescunt, et aliqui, ut haeresis teste nullo enuntiata, per sententiam latam puniun­ tur, et ipsa lege civili actus tales, ut homicidium occultum, comprehenduntur. At hactenus disceptant, num ecclesia pariter ad actus interiores praecipiendos vel prohibendos valeat, com­ pluribus affirmantibus, actus ejusmodi dumtaxat indirecte ut nexos cum externis, non directe nec meros potestate legifera ecclesiae attingi (cf. Wernz, jus decretalium 1, n. 98). Pro qua controversia decernenda observetur status quaestionis. Enimvero quaeritur de jurisdictione, i. e., de potestate regendi ho­ mines baptizatos a Christo impertita, non de potestate dominativa, quam in actus internos quoque subditorum vi voti oboe­ dientiae indi posse omnes facile fatentur. Ad hoc agitur de jurisdictione propria, qua ecclesia nomine etiam suo ferat leges suas, faciat judicia sua, infligat vel condonet poe­ nas suas canonicas, non de jurisdictione vicaria, qua ecclesia nomine speciali Dei non solum in foro interno vel externo varia Deo ipsi debita remittere, sed etiam in foro interno paenitentiae actus internos pro satisfactione Deo danda in­ jungere utique potest. 666 Praeterea ad litem dirimendam multum confert exclusa confusione quadam idearum scire, quid sit pracipere directe, quid indirecte. Etenim ambiguum est, quod principii loco sta­ tuunt, praecipi directe, quod praecipiatur per se vel ratione sui, praecipi indirecte, quod praecipiatur per accidens vel ra­ tione alterius, cui conjungatur. Quam conjunctionem certe non intellegunt contingentem ita, ut sola ratione rei alterius prae­ cipiatur etiam illud hic et nunc conjunctum, sine quo res prior esse et honeste esse et complete esse potest; sic nemo dicet, praecepto jejunio ad calamitatis depulsionem ordinando hanc intentionem specialem ratione jejunii, non sui ipsius praecipi, quasi praecepto jejunio jam et haec intentio praecepta sit. Sed etsi conjunctio cogitatur necessaria, principium statutum exa­ mine accurato eget. Videlicet ante omnia non est supervacuum monere, non mere rei conjungi, quidquid ad rem intrinsecus constituendam spectet; ita cum consensus internus sit essen­ tialis pars contractus, injuncto contractu injungi consensum Quid sit praecipere directe, quid indirecte. 37 dumtaxat indirecte ratione conjunctionis absone diceretur. Porro vere conjungi unum alteri potest antecedenter, sive ut medium fini sive ut causa vel condicio effectui, et quidem conjunctione necessaria, quatenus sine uno alterum aut non fieri aut non honeste fieri potest; conjungi potest concomitanter, quatenus sine uno alterum saltem complemento justo quodam caret; conjungi potest consequenter ut effectus inseparabilis causae. Atqui praecipere aliquid directe et praecipere instar finis efficiendi propter se non est magis idem quam praecipere ali­ quid indirecte et praecipere instar medii necessarii propter aliud; id vel exinde evidens est, quod interdum medium ad finem, v. g. jejunium ad palati mortificationem, praecipitur fine non praecepto solum eoque ipso directe, cum praeceptio omnis indirecta directam aliquam supponat. Immo in univer­ sum leges potius quam de fine praecise de iis esse solent, quae tamquam media, causae, condiciones ad finis effectionem du­ cunt, neque unquam finis efficaciter appetendus imperio directo praestituitur, quin consimiliter media necessaria adhibenda im­ perentur, quandoquidem appetitio efficax finis in ipso usu mediorum adhibendorum vertitur. Ita qui domum magnificam aedificandam mandat, is actus omnes necessarios poni, ut ideam operis concipi vel materiam aptam comportari jubet modo perinde directo, quamvis minus diserto ; quemadmodum et infallibilitas Petri Mat 1G, 18 directe vel in se ipsa, non diserte revelatur; praesertim indicto actu humano externo directe ac­ tus internus voluntatis indicitur, ut qui formaliter solus liber vel praecepti capax ad facultatem externam adhibendam progre­ diatur. Tum non aliter ac directe, praescriptione quidem obli­ gante erga eandem potestatem, ea praescribuntur, sine quibus res praescripta fieri potest, sed honeste fieri nequit ; nam pro conjunctione ipsa laxiore haec instar objecti novi sunt, quod aut soli legi naturali vel divinae derelinquere aut vi prae­ scripti novi ideoque directi praescribere oportet; ita minister sacer si ab ecclesia per se tantum jubeatur fidelibus sacramenta dare, dando valide extra statum gratiae positus jussum eccle­ siae implebit, quamvis agendo inhoneste legem Domini violet. Similiter non praecepto indirecto illud attingetur, sine quo res praecepta cum secundum substantiam fieri possit, solo com­ plemento divinitus debito destituitur; sic praecepto ecclesiastico ♦ ■1 ·. 38 Directa jurisdictio ecclesiae in actus internos mixtos et meros affirmatur. fi sacri offerendi, ut audiendi occasio praebeatur, sacerdos satis­ faciet etiam nulla facta applicatione fructus ; sin contendatur, praeceptum offerendi sacri ad applicationem saltem aliquam quasi partem integralem actionis sacrificae conaturaliter se extendere, in hanc partem directe praeceptum integrum cadet. Neque indirecte id praecipitur, quod rem per se praeceptam necessitate velut physica consequitur, quoniam id praecepto nullo indiget; sic receptio gratiae, quae posita receptione digna sacramenti ex ordine instituto a Domino consequatur, non est, cur ipsa praecepto inculcetur. θ6" Hinc tandem restat, ut dicamus directe imperari rem, quam lex in se imperet, et ut indirecte imperari illud agno­ scamus, quod ex re eadem imperata tamquam causa ipsum necessario lege alia, ut naturali, imperatum prodeat ; sicut nempe voluntati est id indirecte voluntarium, quod ex re sola in se voluntati ei voluntaria vi ordinis noti physici ex­ sistit, ita lege quadam indirecte praecipitur vel prohibetur, quod ex re sola in se per legem eam praecepta vel prohibita vi ordinis moralis praeceptum vel prohibitum evadit. Tali modo lex humana, quatenus omissionem vel exsecutionem rei alicujus prohibendo facit malam, causam interponit, qua perstante cupidinem ipsam liberam omissionis vel exsecutionis ejus, quamvis non efficacem, jam ex malitia objecti propria malam lex naturalis interdicat; unde qui metu poenae tempo­ ralis a solo opere externo lege civili vetito cohibetur, legem civilem servat, sed naturalem violat; similiter qui die festo invitus templo clausus sacrum attente audit, legi ecclesiae satis­ facit, naturali adversatur. <568 His praemissis affirmamus, ecclesiam jurisdictione sua propria directe praecipere vel prohibere posse actus etiam in­ ternos vel animo eliciendos, sive mixti sive meri sint. Mixtos dicimus simpliciter internos eos, qui cum externis necessario conjunguntur, quod vel instar partis cum his totum aliquod componunt vel saltem instar medii ad hos convenienter pro­ ducendos requiruntur: meros dicimus internos eos, qui non cum externis conjunguntur: quibus in hac quaestione merito haben­ tur pares actus interni conjunctione solum contingente mixti ita, ut etiam sine iis essentia, honestas, integritas actuum aliorum salva sit. Jurisdictio directu in actus internos probatur potestate ampla et usu ecclesiae. 39 Argumenta satis solida sententiae propositae non desunt. 669 Sane primum ecclesia pro potestate sua amplissima ligandi potissimum per leges directe praescribere ea omnia potest, quae nec per jus divinum nec per ecclesiae finem proprium excepta inveniuntur; atqui exceptio neutra in actus interiores cadit. Deinde etiam mirum esset, si potestas ecclesiae dum­ taxat indirecte ad actus eos pertineret, ex quibus finis eccle­ siae maximopere pendet; atqui ecclesiae finis, i. e., sanctitas et salus sempiterna hominum praecipue per actus internos pro­ movetur, ut a quibus vim v. g. merendi totam externi ipsi nanciscantur. Idem comprobatur usu imperandi actus mixtos ita, ut 670 actus internus aeque directe quam externus injungatur. Hoc pacto ecclesia opportune jubet profiteri fidem; quippe non mere jubet formulam fidei recitare nec solum jubet professio­ nem, in quantum fides ex lege Dei adsit vel ut jam fides pro obligatione naturali mentis ad linguam conformandae habeatur, sed ex sensu jussi unice expedito ecclesia in se vel directe ipsa jubet subditos non minus habere in corde fidem confiten­ dam quam habitam ore confiteri. Et revera assensum fidei inter­ num ecclesia eodem modo praecipit, quo dissensum contrarium prohibet; atqui hunc dissensum prohibet directe, sub poena prohibendo haeresim extrinsecus quidem comparentem, ut quae nec pura simulatio nec directe sola externa significatio animi a fide dissentientis, sed potius dissensus internus, quamvis jam manifestatus sit; videlicet proscribendo haeresim ecclesia non tam ratione negationis fidei externae actum junctum internum quam ratione negationis fidei internae actum junctum externum interdicit. Immo in documentis compluribus supra (n. 64-G) citatis ecclesia praeter oris confessionem distincte fidem cordis praecipit, et Clemens XI definiendo asseverat, oboedientiam ecclesiae docenti debitam detrectato assensu ipso interno vio­ lari. Similiter novissime, ex rejecta per s. officium 3. jul. 1907 opinione 7 modernistarum (7J10 2007), intellegimus, proscribendo errores posse assensum internum, quo fideles judicia ecclesiae complectantur, ab ecclesia ipsa, proinde (coi. supra n. 607) im­ perio directo, exigi. Neque recte agunt, qui leges fidei infallibiles tamquam 671 juris divini interpretationes jurisdictioni ecclesiasticae vicariae, 40 ■ 'z Leges credendi fert ecclesia jurisdictione propria, non vicaria. per commissionem specialem exercendae, non propriae attrikt Nam ejusdem jurisdictionis est leges ferre, cujus est praevaricationes puniendo coercere (cf. n. 649); atqui prae­ varicationes legum fidei ecclesia illatis poenis propriis canoni­ cis, ut excommunicationis, jurisdictione propria coercet. Nimi­ rum jurisdictionis vicariae est dumtaxat remittere vel inducere obligationem, qua erga Deum ipsum directe subditi ecclesiae teneantur; sic certe in sacramento paenitentiae, in concedendis indulgentiis, in solvendo voto, juramento, matrimonio rato vin­ culum culpae vel poenae vel debiti erga Deum hominibus ec­ clesiae aufertur vel, injuncta satisfactione sacramentali, poni­ tur; atqui ex contrario leges fidei infallibiles ab ecclesia da­ tae obligant directe erga ecclesiam, siquidem iis violatis sub­ diti exsistunt transgressores constitutionum apostolicarum, ob­ ligationem autem erga Deum non tam ipsae inducunt quam divinitus inductam, sive instantius clariusve propositis sive de­ mum perfecte promulgatis legibus credendi olim a Deo reve­ lante constitutis, exhibent, unde obligatione tali cum subditis ecclesiae etiam homines jurisdictioni nulli ecclesiasticae obnoxii, ut catechumeni vel infideles omnes, obstringuntur; quocirca leges suas de fide ecclesia jurisdictione propria, non vicaria feret, quamvis iisdem leges credendi divinas infallibiliter mani­ festet. Et vero leges, per quas ecclesia jubet credere res divi nitus revelatas, procedent ex eadem jurisdictione ac leges, per quas ecclesia jubet tenere res cum revelatis nexas ; atqui leg'es hae procedunt ex jurisdictione ecclesiae propria; neque enim res cum revelatis nexae sunt ipsum verbum Dei, quod cogi­ tari possit ecclesia interpretando edicere solo nomine Dei, sed sunt in se verbum, quod ecclesia nomine suo loquitur, cui proinde assensus fidei immediate ecclesiasticae, non divinae postulatur. Neque jurisdictio controversa probatur vicaria ex eo, quod est infallibilis; nam praeterquam quod non omnis potestas docendi cum jurisdictione in ecclesia infallibilis est, si jurisdictionem magisterii liceret dicere vicariam pro doctrinis universalibus infallibiliter veris, pariter fas esset jurisdictionem disciplinae putare vicariam vel commissionis specialis pro legi­ bus agendi universalibus infallibiliter bonis, unde jurisdictio propria, qualem omnes in ecclesia agnoscunt, jam nulla super■ esset. Jurisdictio directa in actus internos probatur usu ecclesiae. 41 Ad hoc ecclesia aliquando, ut in fidei professione, jura- 672 mentum emittendum exigit ideoque directe postulat ea omnia, quae ad essentiam juramenti requiruntur; atqui juramento praeter signa voluntas sincera Dei testis invocandi essentialis est. Item ecclesia ministris sacris vocalem orationem, utique directe secundum elementa essentialia injungit; sed ut vocalis est externa pronuntiatione, sic orandi interna intentione oratio constituitur et a recitatione facta v. g. pro exercitio vocis vel memoriae distinguitur. Pariter lex missae attente audiendae efflagitat directe, ut saltem intentio colendi Dei in assistendo habeatur. Praeterea beneficiariis ecclesia eleemosynam de super­ fluis dandam et in hoc directe voluntatem internam transferendi dominii imposuit. Eodem spectat, quod ecclesia praescribit receptionem 673 sacramentorum validam et dignam; enimvero concili/u/m later. IV (c. 21 ; D 363) postulat confessionem annuam fidelem, nempe pro absolutione rite obtinenda, et susceptionem pa schalem eucharistiae reverentem, et concilium trid. (s. XIII. c. 7: D 761) jubens quam primum confiteri sacerdotem, qui necessitate urgente absque confessione debita celebraverit, intellegit confessionem sacramentalem idoneam, i. e., talem, qualis praemitti pro peccato mortali expellendo per se debuit, unde etiam ex damnatione propositionis 14 facta ab Alexandro VII (D 985) et propositionis 55 facta ab Innocentio XI (D 1072) per sacramentum receptum invalide vel indigne legi, nedum Dei, sed ipsius ecclesiae minime satisfit (cf. concilii trid. s. XIII. cn. 9; s. XIV. c. 5. cn. 8. de poenit. ; D * 771.780.796); atqui praescribere receptionem validam est praescribere directe fidelibus adultis non solum, ut sacramenta a ministris expetant, sed etiam, ut illis ministrantibus ipsi saltem voluntatem veram recipiendi tamquam condicionem necessariam validitatis tene­ ant, et praescribere receptionem dignam est insuper praescri­ bere expresse et ideo directe actus internos salutares, quibus dispositio conveniens indoli cujusque sacramenti honeste reci­ piendi proxime vel remote inducatur vel custodiatur. Tum vero ecclesia jubet perficere sacramenta vel sacrificium, quo sacra­ mentum eucharistiae permanens conficitur; atqui eo ipso directe imperantur actus interiores, sive sacramenta cum sacrificio sunt actiones externae tantum denominative liberae sive sunt actiones 42 : I Jurisdictio directa in actus internos probatur usu ecclesiae. externae liberis actibus internis quasi animatae. Nimirum sa­ cramenta non sunt actiones statae qualescumque, etiam homi­ nis neutiquam sui compotis, sed a ministro libere gestae, neque sunt actiones libere gestae intentione qualicumque, v. g. pro dexteritate acquirenda, sed intentione faciendi quod eccle­ sia facit, i. e., ut actiones ex persuasione saltem aliena fidelium Christi religiosae, excepto quidem sacramento matrimonii, quod cum sit ipse contractus inter baptizatos, ab ecclesiae hominibus contractum secundum mentem vel morem ecclesiae intendentibus et facientibus satis intenditur atque fit; quibus positis aut essentia sacramenti cernitur in ritu exteriore a libera intentione interiore illa effecto et ecclesia imperando sacramentum imperabit directe intentionem interiorem ipsam tamquam causam, qua ritus sacramentalis vel distinctus a profano quolibet efficiatur, aut modo considerandi alio essentia sacra­ menti cernitur in ritu exteriore a libera intentione interiore illa informato et ecclesia imperando sacramentum directe cum ritu exteriore eandem intentionem interiorem tamquam partem essentialem sacramenti imperabit. Hinc liquet, quam mire dicti­ tetur, ad actus externos sacramentorum, quos ecclesia praeci­ pere possit, lege divina actus internos flagitari, quasi vel re­ latio ad internos actus vel interni actus ipsi sacramentis ab ecclesia praeceptis non sint essentiales. 674 Itaque more sancto noscitur ecclesia exigere posse directe actus internos saltem mixtos et quidem tales, qui non per ac­ tus externos singulos illis commixtos certo manifestentur; qualis est intentio ad conficiendum sacramentum necessaria, cum actio externa eadem appareat, sive intentio illa adest sive deest. Atqui hoc posito potestas directa in actus mere internos jam immerito ecclesiae denegatur; neque enim difficultas major contra postulandos actus internos meros quam contra mixtos memoratos exstat, et ratio finis pro utrisque similis viget, et si ecclesia praecipere potest mixtos, scilicet id quod plus est, praecipere etiam meros poterit; ita si habet illa potestatem praecipiendi fidem internam die dominica externe profitendam, etiam remittendo externam professionem v. g. homini linguae impeditioris solo actu interno contenta esse posset. Eidem po­ testati exempla usus suffragantur. Talis apparet lex, ut cum accessu ad ordinem sacrum clerici saltem tacite votum per- Jurisdictio directa in actus internos probatur usu ecclesiae. 43 fectae castitatis, utique non ex se ordini sacro conjungendum, ipsi jungant vel, si renitendo hoc neglexerint, nihilominus castitatem ex motivo religionis devitatis peccatis etiam internis servent. Accedit, quod ecclesia vult sacerdotes offerentes inter communionem in meditatione sanctissimi sacramenti aliquantu­ lum quiescere ; quae rubrica non est, cur de praeceptivis eximatur. Tum ecclesia saepius clericis exercitia spiritualia praescribit, sicut ea v. g. certis ordinandis subeunda in domo urbana sacer­ dotum a missione nuncupatorum praecipit (vide inter suspen­ siones sententiae latae per PiiIX constitutionem „Apost. sedis", d. 12. oct. 1869, n. 7); quo dicendi modo ipso exercitium spiri­ tus tamquam res principalis, secessus corporis tamquam sub­ sidium quoddam imperatur; atqui exercitia spiritualia etsi abundantius fieri possunt actibus mixtis, tamen pro notione sua satis actibus internis peraguntur. Praeterea ecclesia juris­ dictione sua propria urgendo et ultra determinando legem Domini directe confessionem annuam peccatorum omnium mor­ talium etiam mere internorum sacerdoti secreto faciendam praecipit; atqui confessio ista jure actui interno aequiperatur; nam eadem, si de peccatis internis agitur, non magis quam actus internus ipse constare homini ulli potest et universe quasi accusatio coram Deo solo vel actus per se, non ex acci­ dentali absentia testium occultus est, quatenus sacerdos unus nomine speciali Dei audiens se sic gerere debet, ac si nihil audierit. Aliud specimen praeclarum praebet onus ab ecclesia 675 episcopis et parochis impositum sacrificii pro populo suo die­ bus dominicis et festis ab ecclesia institutis applicandi ; qualis applicatio actus est internus, qui in se vel directe praeceptus sacrificio superadditur. Certe pro asserendo praecepto tantum indirecto obtendere ne illud quidem licet, applicatione sacri­ ficium in se praeceptum compleri; neque enim ut applicatio indefinite aliqua, ita haec prae illa complementum debitum sacrificii dici potest, et ab ecclesia potius ordine inverso appli­ catio determinata in se praecipitur, quae ut esse possit, materia applicanda, i. e., fructus celebrato sacrificio comparari itidem jubetur. Neque hoc documentum infirmatur adnotando, negata potestate praecipiendi actus applicantis interni cum actu ex­ terno missae per accidens conjuncti actum ipsum externum 41 Jurisdictio directa in actus internos probatur usu ecclesiae. secundum proprium suum valorem dispositioni ecclesiae sub­ tractum iri; at enim hinc non sequitur, actum illum internum praecipi indirecte, sed elucet solum, quam necessaria ecclesiae potestas actus ejus praeter sacrificium praescribendi sit, ut sacrificii effectum ecclesia ad finem suum disponat. Neque profecto applicatio actus internus esse desinit, quatenus pro objecto rem externam habet; secus actus fidei, quo v. g. resur­ rectio creditur, non mere internus esset; insuper objectum applicationis fructu sacrificii praecipue interno continetur. 676 Eodem referas, quod ecclesia interdum statuendo poenas contra delinquentes ex contemptu, ex intentione prava speciali, ex odio, scienter, temere, sponte, actus tales internos, quamvis extrinsecus nequaquam dinoscendos, tam expresse vetuit, ut solum iis positis censurae per externos committerentur (videsis in jure canonico dist. 30 c. 8; 1. 3 t. 10. c. 1. §. Quia in Clem.; 1. 5. t. 3. c. 1. §. Verum in Clem.; excommun, spec, reserv. a Pio IX n. 2; simpl. reserv. pontifici n. 5. 17). Cui argumento artificiosius quam justius respondetur, actum internum non ut objectum legis, sed ut condicionem poenae respici, quae con­ dicio usum potestatis ecclesiasticae restringat, non extendat; at vero cum quid ex affectione speciali fieri poena proposita vetatur, id simpliciter fieri ista quidem lege sanciente nullo modo prohibetur; quare prohibitio vel sanctio ad illam ipsam affectionem specialem, dum effectu externo cumuletur, pertine­ bit. His adde, quod Alexander i’//rejecta propositione 1 (D 972) et Innocentius XI rejecta propositione 5—7. 10. 11. 16. 17. 65 (D 10’22 etc) declaravit, actus internos fidei, spei, caritatis lege Dei postulari, vel quadantenus determinavit, quotiens tales postularentur. Quo ipso pacto obligationem actuum elicien­ dorum ab ecclesia imponi nonnemo arbitratur, parum quidem recte, quia ecclesia, si jurisdictione pura magisterii declara­ tionem vel determinationem divinae legis edat, per se actus definitos omnes solum divinitus debitos agnoscere, non elicere jubet. Verumtamen et Alexander et Innocentius postquam propositiones illas quomodocumque docere.sub poena canonica vetuit, insuper districte in virtute sanctae oboedientiae et sub interminatione divini judicii omnibus Christi fidelibus prohi­ buit, ne opiniones praedictas ad praxim deducerent; nempe lege etiam pontificia prohibemur, ne agamus secundum opini- Potestas de internis male negatur ex indole societatis humanae. 45 ones condemnatas, v. g. secundum eam, qua non tenemur proximum diligere actu interno et formali; atqui hoc est im­ primis prohibere, ne actum internum omittamus, vel praecipere, ut eum eliciamus. Ceterum minus apte dicitur, actum internum aliquando pro lucranda indulgentia praescribi; cum enim in­ dulgentiam ipsam consequendam ecclesia non praescribat, etiam actum internum medium non praescribit, sed mere tamquam condicionem ponit, qua gratia oblata accipiatur. Porro rationes sententiae oppositae facile diluuntur. Obi- 677 citur, potestati legiferae humanae per se tantum actiones attinentes ad communitatem hominum ut talem, i. e., externas ordinandas convenire. Respondemus, negata hac quasi prin­ cipii petitione, ambitum potestatis legiferae cujusque haud dubie fini proprio consentaneum esse ideoque merito ex fine aestimari, utrum potestas directe solum ad actus hominis, com­ positi ex corpore et anima, corporeos vel externos an etiam ad actus spirituales vel internos sive mixtos sive meros refe­ ratur. Nimirum finis potestatis civilis quidem est bonum exter­ num fulciendi ordinis socialis et praebendae copiae subsi­ diorum, quibus cives singuli pro jure suo ad prosperitatem majorem suam temporalem opportune uti possint. Pro quo fine potestati legiferae sufficiet plerumque, si effectus externus modo quolibet obtineatur, si perturbationes externae vetitae vel a volentibus vel ab invitis omittantur, si res externae impo­ sitae, v. g. tributa vel purgatio viarum, quamvis a lunaticis, praestentur; scilicet actus proprie humanus eatenus tantum imperatur, quatenus sine eo, ut fit ordinarie, opus externum non producitur; etsi interdum pro bono externo saltem certius assequendo actus ipsos humanos sive mixtos sive mere inter­ nos, ut juramentum a testibus vel promissoribus, attentionem animi a custodibus vel navium rectoribus, deliberationem dili­ gentem a ducibus expeditionis directe exigere lex civilis po­ test; neque tamen ejus est usum commodorum oblatorum pro privata felicitate temporali ampliore singulis praecipere, cum bonum illud sit ex se semper tale, cui renuntiare liceat. Ex contrario finis potestatis sacrae in hominum interna sanctitate tamquam principio beatitudinis perpetuae, in salute animae consistit; quam ut bonum unice necessarium etiam proxime in se ipsa nec solum velut per accidens hominibus post bap- a 46 ■ '4 Potestas de internis male negatur ex impotentia judicandi. tisma lapsis in foro paenitentiae, sed per se omnibus et sin gulis publice vel privatim pro fidelium quorumcumque necessi­ tate potestas ipsa propria ecclesiae continuato opere Christi providere debet (revise Luc 15, 4 col. Ez 34, ut v. 16; Jo 17, 12; Act 20, 31; 1 Cor 9, 22; Hcb 13, 17). Hinc potestas ecclesia­ stica non sane negleget ordinare per leges suas externam quoque fidei professionem, externam disciplinam, externam distributionem et receptionem sacrorum comprehensis actibus internis liberis ad horum validitatem omnino necessariis, uno verbo ea. quibus vel media idonea ecclesiae vel instar medii magni corpus ipsum ecclesiae in actu secundo constituatur; insuper autem potestas ecclesiae legifera ad finem sanctitatis adducendae vel conservandae ipsum immediate urgendum ex­ tendetur; quo jure actum internum fidei, actus internos sanctos alios, dispositionem internam piam pro sacramentis cum fructu gratiae recipiendis ecclesia praescribit. G78 Tura potissimum hoc opponunt: Non potest ecclesia ferre legem, cujus violationem judicando coercere nequeat, quoniam talis lex sat efficax vel utilis non esset; atqui violationem legis de actibus internis, utpote incognitam, ecclesia judicare vel coercere nequit; quod et scriptura indicat (2 Reg 16, 7; 1 Cor 4, 5) et Innocentius III docet (decretal. 1. 5. t. 3. c. 34). Sed argumentum istud neutiquam firmum est. Videlicet nimium probat, quod actus ne mixtos quidem neque ipsa sacramenta, quatenus actus internos externe non internoscendos pro validi­ tate sua postulant, ecclesia regere posset; immo et actus ex­ terni remotis tum testibus tum vestigiis omnibus aeque incog­ niti ut interni jurisdictioni ecclesiae subducerentur; quodsi hi per accidens occulti declarantur, per accidens sicut judicio, ita lege eximentur; sin potius in se vel pro momento suo quam respectu cognitionis considerandi exhibentur, ratione eadem vel fortiore actus interni potestati sacrae vindicabuntur. Enimvero potestas legifera humana sine potestate simili judicandi vel puniendi utique satis efficax vel utilis non apparet, quamdiu cum philosophis antiquis leges non in conscientia obligantes cogitantur, at ratae habitae a Deo ipso violationem judicaturo et punituro leges sanctione per se efficaci minime carent; quod adeo verum est, ut ecclesia pro lege v. g. missae audi­ endae vel jejunii laesa poenam canonicam infligere non soleat LCI·?·. * : Λ·,' ,» (?· $ Potestas de internis male negatur ex defectu potestatis judicandi atque usus. 47 et ut censuras ipsas suas obligantes exsequendas conscientiae reorum partem maximam relinquat. Ad hoc ecclesia potestatem suam judicandi et puniendi non uno eodemque modo, sed pro objecti indole varia exercere valet; proinde violatores legum de actibus internis, aeque atque eos, qui per actus externos occultos peccant, ecclesia ferire, si vellet, posset poenis sen­ tentiae latae ejusque etiam certo exsequendae, ut excludendo a numero eorum, quibus orationes communes vel indulgentiae obvenirent. Praeterea res internae non universe incognitae dicendae sunt; ita defectus praescriptae internae contentionis ex indiciis nonnullis, ut ex eventu examinis operisque infelici, noscitur; defectus alios enuntiata ipsius hominis prodere pos­ sunt. Neque scriptura homini de statu hominis interno denegat judicium nisi cognitionis adaequatae, qualem apostolus etiam de se ipso sibi non attribuit. Porro Innocentius III loco citato obiter propositione secundaria dicens, nobis datum esse de manifestis tantummodo judicare, de judicio non omni, etiam sen­ tentiae latae, sed solum de judicio sententiae in reum specia­ liter ferendae loquitur, ut collatis locis parallelis confirmatur (ib. c. 33. et decreto Alexandri II dist. 32. c. 11); immo ex his locis (cf. dist. 32. c. 6) nomine eorum, quae non sint manifesta, praeter actus internos ipsi externi occulti comprehenduntur, qui utique quadantenus potestati judiciali et multo magis pote­ stati legiferae sacrae subsunt. Pacto pari accipe verba Gregorii IX (decretal. 1. 5. t. 3. c. 46). Causantur, potestatem directam ecclesiae in actus interi- 679 ores defectu usus convenientis nullam commonstrari. At ex defectu usus generatim quidem parum tuto colligitur defectus potestatis. Insuper protulimus exempla usus etiam vetusti, cum v. g. actum vere credendi aetate omni suis ecclesia in­ junxerit. Qualem usum adversarii partim non animadverterunt, partim vocato praecepto indirecto, quod reapse est directum, et ita accommodatis ad praejudicia factis historicis pondere proprio spoliaverunt. Quod autem ecclesia potestate praecipiendi actus mere internos rarius et magis erga clericos quam erga populum usa est, mirari non debemus. Etenim persaepe con­ venientius actus mixti praescribuntur, quia Deo cultum inter­ num simul et externum exhibent, quia agentibus ita prosunt, ut alios aedificent et fideles inter se conjungant (cf. Rom 10, 10), 35 72 bellarmine library St. Mary's College ST. MARYS. KANSAS Potestas de internis male negatur ex auctoritate theologorum. quia illusionibus minus patent, quia rudioribus magis congruunt. Ceterum actus internos praestantiores eliciendos, contrarios reprimendos lex ipsa Dei statuit, in qua simpliciter sustentanda etiam acquiescere ecclesia pro re vel tempore potest (cf. n. 649). Extremo ad opinionem oppositam pervincendam auctori­ tas theologorum plurium non sufficit, praesertim cum interdum illam auctoritatis species potius quam auctoritas ipsa muniat. Citatur s. Thomas, ex cujus doctrina homo de actibus internis legem facere non possit, quod de iisdem judicare nequeat (S. theol. p. 1. 2. q. 91. a. 4). At s. doctor, qui data opera de potestate ecclesiae non agit, legem humanam designat pro con­ textu verius eam, quae a lege naturali derivetur et ex se ad finem naturalem dirigat et humanitus errare possit, non legem eccle­ siae, quae ex ortu et fine suo supernaturalis et Deo assistente, si fertur universalis, infallibiliter bona est, quae etiam opportune judicio sententiae latae divinitus efficacis contra crimina occulta ipsa communitur, quae ut quodammodo divina concinne legi di­ vinae novae verbo vel scripto traditae subjungitur (cf. ib. q. 106. a. 1. 2; q. 107. a. 4). Ratione simili locos similes interpreteris (ib. q. 100. a. 9; p. 2. 2. q. 104 a. 5). Suarez adhuc quidem in con­ traria opinione haesit (de leg. 1. 4. c. 12 13; de censuris disp. 4. sect. 2), sed praecipue ideo, quod potestatem sacram directe in­ jungendi actus interiores, quamvis minime repugnantem, usu ec­ clesiae commendari non putavit (de leg. 1. 4. c. 12. n. 7. 10). Insu­ per sententiae, quam tuemur, ille favet concedendo, probabiliter non posse ab ecclesia praecipi opus externum offerendum pro tali necessitate in particulari nec sumptionem eucharistiae di­ gnam, quin directe actus interior praecipiatur(ib. c. 13 n. 14—17 ; cf. 1. 2. c. 10. n. 13); atqui, ut jam diximus, tum celebrationem sacrificii pro necessitate determinata tum receptionem sacra­ menti dignam ecclesia ipsa praecipit. Adaeque de Lugo sen­ tentiam adversam ita probat (de poenit. disp. 15. sect. 6. n. 140 s; de virt. fidei div. disp. 23. sect. 1. n. 6. 10), ut inculcet, inu­ tilem et impertinentem esse potestatem praecipiendi actionem externam v. g. sacrificii vel orationis sejunctam ab interna intentione, quod sine ista actio externa ridicula, non sacrificium vel oratio exsisteret; unde ille infert, ab ecclesia intentionem indirecte praecipi, quasi in antecessum constet, actum internum Gravi·» poteens 3 iterum per episcopum vel episcopos sint chrismandi.u Porro eosdem sacerdotes inferiores aliquando posse valide consecrare oleum pro infirmis, discimus ex eo, quod consentiente ponti­ fice romano sacerdotes catholici orientis munus tale obeunt. Videas v. g. instructionem Clementis VIII super ritibus italograecorum 30. aug. 1595 Z>10 1086; Benedicti XIV de syn. dioec. 1. 8. c. 1. n. 4; decreta citatae synodi rnthen. apud L 2, 36 et montis Libani ib. 2, 150 vel et concilii graecomçlchitici catholici ib. 2, 582. 683 Quodsi factum potestatis utriusque sacerdotibus simplici­ bus collatae constat, obscurior tamen modus est, quo potestas illis tribuatur. Nonnemo recens putat, potestatem confirmandi, quamvis presbytero ex se insitam, fortasse ab actu ipso valido per decretum irritans ecclesiae impediri. At si vere Dominus dedit potestatem, actus ecclesia prohibente illicitus exsistet, invalidus non magis erit quam cum contra ecclesiae prohibi­ tionem actus baptizandi, ordinandi, conficiendi eucharistiam, ungendi infirmum servata essentiali materia, forma, intentione ministri exercetur; quippe actus confirmandi ut est validus, a sola potestate ordinis pendet, quae si per characterem in­ delebilem sacerdotis inderetur, subjecto disposito satis appli­ cata instar causae physicae effectum suum necessario produ­ ceret. Ad hoc Clemens VI verbis modo citatis credendum signi­ ficat potius, interventu pontificis romani presbyteris ad valide confirmandum conferri potestatem novam, quam potestatis possessae dumtaxat obicem auferri. Praeterea et Clemens idem (1. c.) et synodus tridentina (s. VII. de confirm, cn. 3; cf. s. XXIII. cn. 7; D 754. 844) definiendo, confirmationis ministrum ordinarium esse solum episcopum, non quemvis simplicem sacerdotem, utique credendum jus divinum immuta­ bile, non disciplinam ecclesiae mutabilem proponit. 684 Ex alia sententia presbyter valide vel confirmat vel oleum infirmorum consecrat potestate episcopali delegata. Sed et haec opinio sustineri nequit; nam cum potestas delegata solum aut jurisdictionis aut ordinis possit esse, neutra delegata ipsa pres­ byter actum validum confirmandi vel olei consecrandi ponit. Certe non agit potestate delegata jurisdictionis. Etenim essentia confirmationis vel consecrationis validae est profecto semper eadem, sive fit ab episcopo sive a presbytero ; atqui confir- Presbyter confirmat vel oleum infirmorum consecrat non ex delegatione· 51 matio vel consecratio procedens ab episcopo non est actus jurisdictionis cujuscumque, verum ordinis ita, ut confirmatio ab episcopo quolibet instructo potestate ordinis etiam homini­ bus non sibi subditis valide ministretur, immo ut confirmatio vel olei consecratio perficiatur valide ab episcopo v. g. hae­ retico, qui nec jurisdictionem, i. e., jus regendi nec jus ullum saltem confirmandi vel consecrandi habet. Item excluditur po­ testas ordinis delegata. Primum enim nemo potestatem dele­ gatam obtinet ab eo, qui ipse potestate deleganda prorsus caret; atqui presbyter potest valide confirmare vel oleum con­ secrare ex consensu papae etiam ejus, qui pro defectu ordinis ipse potestatem talem nullam tenet. Sane sufficit, quod con­ sentit papa, quamvis ne sacerdos quidem simplex ordinatus sit; qualis vel hoc solo ut potestatis presbyteri, ita est expers additamenti, quo potestatem illam ad confirmandum vel conse­ crandum dictitant compleri, siquidem adeptio complementi hujus potestatem presbyteri supponit; insuper potestas confir­ mandi vel consecrandi spectata secundum intensionem, non extensionem ad regiones vel personas et ad tempus, concipi­ tur difficile velut ex partibus componenda, cum juste in pres­ bytero non minus quam in episcopo indivisibilis cogitetur. Accedit argumentum alterurn. Potestas ordinis divinitus imper­ tita ad confirmandum vel oleum consecrandum si vere capax esset delegationis ideoque transmissionis ab uno in alium extra sacramentum, transmitti posset pro exercitio quidem valido pariter ab omnibus ea praeditis ordinaria pari et secundum validitatem independent!, i. e., ab omnibus episcopis charactere episcopali insignitis, quamvis jurisdictione destitutis; neque enim communicatio deberet esse per actum jurisdictionis, sed sicut potestas jurisdictionis omnis actu jurisdictionis traditur et sicut potestas ordinis ordinaria datur actu ordinis sacramentalis, qui est in modum sollemnis donationis (cf. concilii trid. s. VI. c. 7 ; D 681), ita potestas ordinis extraordinaria concinnius actu dona­ tionis cujusdam saltem simplicis, non jurisdictionis participaretur; atqui dissentiente episcopo romano nullus presbytero facul­ tatem valide confirmandi vel olei consecrandi assignare potest. Ex his jam licet aestimare comparationem compluribus 685 auctoribus acceptam, qua potestatem ordinis vi jurisdictionis delegandam nominatim pro confirmatione declarare student. . O 1 • ■ is· 5*> Potestas presbyteri ad confirmandum similitudine exercitus non apte illustratur. Comparatio haec est: Ecclesia est quasi exercitus Christi, in quo duces inferiores sunt presbyteri, superiores episcopi, sum­ mus dux est papa. At vero facere milites per se quidem possunt tantum duces superiores, sed prorsus convenit, posse tale munus a duce summo exercitus totius extraordinarie aliis, saltem ducibus inferioribus committi. Ouare conscribere milites Christi, quod fit confirmando, per se valent episcopi, presby­ teri valebunt addita potestati suae internae dignitate quadam extrinsecus a papa eos delegante vi regiminis ecclesiae mili­ tantis universae. Verumenimvero comparatio ista invenitur parum apta. Imprimis proprie duces ii sunt, qui jurisdictione potiuntur, qua etiam sola ducibus ceteris papa ut dux summus praestat; sed potestate jurisdictionis milites conscribere im­ presso charactere confirmationis episcopus nullus valet, nedum delegando quisquam facultatis hujus alios participes reddere queat. Quodsi minus proprie vocentur duces ecclesiae, quot­ quot potestate ordinis divinitus instituti aliis antecellunt, duces infimi sunt diaconi, superiores sunt presbyteri, summi aeque omnes ad confirmandum, potestate per ecclesiam ipsam deser­ tam non delebili, sunt episcopi valide ordinati (cf. concilii trid. s. XXIII. cn. 6; D 843); quidni igitur episcopi hi aeque om­ nes sicut perfecte per sacramentum, ita imperfecte extra sacra­ mentum constituant presbyteros potentes confirmandi? Prae­ terea ecclesia Christi militans componitur ex hominibus etiam mere baptizatis (cf. ib. s. V. cn. 5; s. VI. c. 11. 13; s. XXIII. c. 4; D 674. 686. 689. 837), unde confirmatione non fiunt mi­ lites simpliciter, sed milites prae civitate alia pugnante, i. e., milites velut insigniores. Porro hos valide efficere dicuntur soli duces, episcopi vel presbyteri delegati, aut quatenus sunt titulo speciali duces directe istius agminis selections aut qua­ tenus sunt ratione generali duces ecclesiae militantis, cujus confirmati pars obligatior exsistunt. Atqui illud prius falsum intellegitur ex eo, quod valide confirmant episcopi vel pres­ byteri, qui ipsi non sunt confirmati ideoque ne ut milites qui­ dem ad aciem peculiarem confirmatorum pertinent; sin alterum conceditur, vi principii propellimur ad concludendum nimium, h. e., episcopos et presbyteros solos posse valide baptizare; nam si tales possunt confirmando milites ad legionem specialem promovere soli, quod sunt soli duces exercitus generalis, etiam ju-Â-; Convenientia magna in ministris sacramentorum constitutis; 53 magis baptizando milites in exercitum generalem ecclesiae recipere soli poterunt. Nec multum prodesset comparationem ex eo expolire, quod hierarchae omnes per se debeant esse confirmati et quod hierarchae superiores, episcopi, per se debeant potestate episcopali tum jurisdictionis tum ordinis potiri; nam facto ipso tot dissimilitudines inter validam com firniationem et validam adjunctionem ad exercitum hujus mundi intercedunt, ut comparatio etiam expolita causam potius ob­ scuret quam illustret. Hinc pro eadem causa explananda viam aliam ineamus. 68G In ministris quoque constitutis res sacramentaria, quamvis tan­ dem pendens a Domini voluntate, universe rationibus conve? nientiae magnae disposita apparet. Ministrum validum sacra­ menti primi, i. e., baptismi ob maximam ejus necessitatem pro omnibus hominibus Dominus voluit esse hominem omnem, etiam non baptizatum; quo hic non ut dux vel saltem mem­ brum ecclesiae, sed ut instrumentum Christi agere cognoscitur, Sacramenti matrimonii, quod est ipse contractus, ministri sunt necessario contrahentes qualescumque baptizati ; immo ipse character baptismalis non tam requiritur ex eo, quod qui faciunt contractum, iidem sacramentum matrimonii ministrant, quam quatenus simul sacramentum hoc recipiunt. Sacramen­ torum ceterorum ministros plane decuit esse tantum homines ad ministerium tale sacramento peculiari ordinis consecratos. Cujus sacramenti ministri apte constituti sunt episcopi, quoniam quorum est ecclesias particulares potestatè episcopali jurisdic­ tionis regere, eorum per se est potiri potestate ordinis ea, qua ministros sacros ecclesiis opportunos ordinare valeant; unde 1 ministri ordinis sunt congruenter episcopi consecrati eximia quadam potestate indelebili soli, quod ex se magis convenit ordinatores aliorum ipso gradu ordinis excellere, tum etiam ne facilius schismata excitentur; denique iidem potestate epi­ scopali ordinis eminentes debent posse consecrare ministros sacros omnes, nempe et episcopos, quia hoc similiter ac prima­ tum jurisdictionis asserere episcopo uni episcoporum esset statuere potestatem non solum ab episcopis totius orbis conse­ crandis difficillime adeundam, sed etiam brevi exstinguendam, quod ille episcopus episcoporum unus consecratorem episco-. porum alterum cum vivus non efficeret, moriens post se non "-t ■· 5»· ' 54 Convenientia magna in ministris ut sacramentorum aliorum, ita confirmationis. relinqueret. Eucharistiae sacramentum cum conficiatur per sacrificium, ministros habet omnes et solos sacerdotes (cf. con­ cilii trid. s. XXIII. c. 1 ; D 834); quos oportet esse plures, ut sacrificium tamquam centrum cultus Christiani ab ortu solis ad occasum saepissime frequentari et eucharistiae panis velut cotidianus de altari fidelibus praeberi possit; unde quando­ quidem pro bono unitatis episcopi cum ecclesiis particularibus non nimis multiplicandi sunt, praeter episcopos vel sacerdotes primi ordinis exsistunt divinitus sacerdotes ordinis secundi; quales non sunt diaconi, ex se scilicet potius ministri meri ministrorum, sed presbyteri. Hi ipsi sunt ministri sacramenti paenitentiae ; etenim hinc episcopi soli ad necessitatem fidelium crebriorem non sufficiunt, illinc accommodate iidem, qui corpus Christi verum conficiunt et dispensant, ad hoc digne sumendum membra corporis Christi mystici absolutione sacramentali prae­ parant (cf. ib. s. XIII c. 7; s. XXIII. c. 1. cn. 1; D 761. 834. 838); etsi pro ea valide danda, cum sit judicium aeque ac sacramentum, sacerdotes inferiores a superioribus vel epi­ scopis jurisdictionem in subditos tenentibus et plus minusve participantibus dependent. Simili convenientia ministri extremae unctionis, omissa interim quaestione de consecratore materiae adhibendae, sunt etiam presbyteri; neque enim fere ungendos omnes ecclesiae suae adire episcopus unus potest, praesertim cum status infirmitatis gravis dilationem unctionis plerumque non patiatur, et sacramento huic magis quam aliis ex se con­ gruit posse a ministris pluribus simul agentibus impertiri [Jac 5, 14). Congruentiam pro indole sacramenti cujusque observatam Dominus ostendit etiam in determinando ministro confirma­ tionis. Qui merito per se est solus episcopus ordinatus; nam confirmatio neque ex essentia sua postulat, ut instar matrimonii fieri possit a quolibet dumtaxat baptizato; neque necessaria est pariter ac baptismus, ut debeat conferri valide ab homine quocumque; neque in se ipsa tam saltem necessaria est quam sacramentum paenitentiae neque ullo modo necessaria est cum paenitentia ad eucharistiam digne recipiendam, quo removetur causa, cur ministerium ejus perse attribuatur omni sacerdoti; ad hoc homines confirmandi, aliter atque aegri inungendi, ipsi adire episcopum saepe multi simul possunt, neque confirmatio Sapienti instituto Domini ipse presbyter ad confirmandum potest designari. 55 ita est impatiens morae neque ex se amans ministrorum plu­ rium, unde desunt rationes, per quas illa perinde ut unctio extrema etiam a presbyteris peragenda sit ; neque confirmatio quasi eucharistia totiens celebranda ministros plurimos depo­ scit, cum tantum semel in vita a fideli suscipi valeat. Insuper confirmatio sicut pro minore necessitate vel crebritate sua frequentiam adeo amplam ministrorum neutiquam exigit, ita pro majore perfectione sua episcopis solis convenit, siquidem perficere confirmando spirituale velut aedificium pro elementis a ministris inferioribus paratum est eorum, qui tamquam archi­ tecti potestate sacra summa ordinis antecellunt (cf. s. Thomae S. theol. p. 3. q. 72. a. 11 ; catechismi romani p. 2. c. 3. n. 13. 14). Et vero, cum sacramentum ordinis sit tantum pro electis hierarchis consecrandis, reverentiae et caritati erga episcopos fovendae conducit esse sacramentum saltem unum fidelibus omnibus suscipiendum, quod per se illi soli dare valide possint. Attamen ob eam ipsam destinationem confirmationis prae sacramento ordinis universalem facilius interdum episcopus non omnibus confirmandis praesto erit; hinc sapientissime Dominus ipse statuit, ut praeter episcopum vi ordinis indelebilis mini­ strum confirmationis perpetuum sacerdos simplex extraordinarie eatenus minister esset, quatenus ab ecclesiae magistratu ad confirmandum designaretur. ·Nimirum ecclesia quoniam secundum disputationem sub- 688 jungendam (n. 694 ss) in substantiam sacramenti ideoque in rela­ tionem essentialem ad ministrum respondentem nihil potest, ex voluntate Christi instituentis agit, sive presbyterum facit con­ secrando episcopum ministrum confirmationis ordinarium, sive eum designat simpliciter ad ministerium extraordinarium. Hujus­ modi designatio, qua extra sacramentum vel a regimine eccle­ siae ut tali proponitur minister sacramenti, utique non est actus ordinis, sed jurisdictionis. Consequenter actu isto proxime confertur non ipsa potestas confirmandi, quae est aliqua ordi­ nis, sed datur solum jus ad eam potestatem a Deo obtinendam, utpote vi divinae institutionis homini legitime designato debi­ tam, pacto fere simili, ut novus pontifex a decessore vel per se vel per electores designatus et ita jure ad primatum auctus jam ab ipso Christo primatu adornandus est. Sane cum sit potestatis jurisdictionis quidem operari instar causae princi- 56 Presbytero legitime designato confertur a Domino potestas confirmandi tota palis, non mere ministerialis vel instrumentalis, nemo per juris· dictionem suam concedit potestatem, quam non ipse habeat; unde designator ministri confirmationis quia potest ipse expers esse potestatis confirmandi, hanc actu jurisdictionis suae tribuere aliis nequit, potest autem impertire jus ad illam, quod jurisdictione propria comprehendat. Quamobrem papa ad po­ testatem confirmandi ipse designatus velut natus est et hoc saltem titulo, si charactere episcopali adhuc caret, a Deo eam accipit, simulatque est subjectum capax, i. e., presbyter, sicut omnis alius rite designatus. Et papa quidem potestatem con­ firmandi adipiscitur pro ecclesia tota, alii secundum exten­ sionem locorum hominumque designatione praestitutam; ad hoc papa potitur illa ut nexa cum primatu pro tempore pri­ matus sui toto, alii potiuntur, quamdiu placet designatori, ex se saltem etiam sine proprio consensu ; nam designatio ut actus jurisdictionis superioris, aliter ac consecratio, pro effectu a consensu illo minime pendet ideoque absolute facta praebet jus ad rem, cui Deus satisfacit concessa potestate confirmandi. Neque ab explicatione ista est alienus Clemens VI, qui (supra n. 682) quidem indicat, ad potestatem valide confirmandi pres­ byteris tribuendam requiri actum potestatis ejus, cujus pleni­ tudo in pontifice romano solo sit, i. e., jurisdictionis, nec tamen potestatem confirmandi ipsam describit vere proprieve delega­ tam, sed dumtaxat actum jurisdictionis memoratum commissio­ nem seu concessionem aliquam vocat; unde fas est talem actum intellegere designationem, quae potestatem valide confirmandi divinitus dandam exigat ideoque per hoc jus presbyteris de­ signatis impertitum tandem causa potestatis confirmandi in­ veniatur. Ceterum concinnius cogitatur subjecto per presbyteratum idoneo extrinsecus impertiri eandem potestatem totam, quam charactere sacerdotali interno contineri partem ejus praecipuam, quae externa amplificatione compleatur. Certe potestas ordinis non consistit partim in charactere physico interno, sed ex essentia sua est moralis tota ita, ut etiam tota extrinsecus ad­ venire possit. Reapse apostoli ipsi in cena ultima sacerdotes facti (ex concilii trid. s. XXII. c. 1. cn. 2; D 816.826) et in­ terno charactere insigniti nullam adhuc, vel ordinis, potestatem pro remittendis peccatis fidelium acceperunt, quae demum post Ai Presbyteri designati potestas confirmans a Deo tota; num et episcopi designent. 57 resurrectionem Domini instituta (ib. s. XIV. c. 1. de paenit.; JP 774) illis tota extrinsecus accessit. Insuper dignitas vel potestas per sacramentum qualecumque indita, quae ad potestatem novam recipiendam postulatur, universe rationem dispositionis prae­ viae, non potestatis novae incohatae habere invenitur; sic baptizatus mere est idoneus ad potestatem confirmati, et, si est mas, ad potestatem diaconi vel presbyteri, et presbyter mere aptus est ad potestatem episcopalem ordinandi; ergo pariter tantum aptus erit presbyter ad potestatem episcopalem confirmandi sive consecratione sive designatione recipiendam. Praeterea satis mire fingitur potestas ordinis una composita ex partibus duabus, interna pro charactere et externa pro deputatione ; qualis non est potestas duplicis speciei, ordinis et jurisdictionis, quae ad ministrandum sacramentum paenitentiae concurrit. Neque Domino convenit impertire, immo charactere indelebili obsignare potestatem in suo ipso ordine imperfectam, quae consequenter in quolibet tenente, i. e., in presbytero omni complementum necessarium perpetuo clama­ ret. Quocirca potestas confirmandi presbytero simplici tributa est ex nulla parte potestas ordinis pro modo acquirendi suo extra sacramentum; at vere dicitur potestas ordinis in se vel pro actu suo, quod per solum sacramentum idque ministran­ dum a presbytero aeque immediate nomine Christi, non desi­ gnatoris, et efficacitate aeque intensa atque ab episcopo exer­ cetur. Inde patet via dirimendae controversiae, quam Benedictus XIV 690 (de synodo dioec. 1. 7. c. 8. n. 7) difficilem et valde implexam dicit, utrum ex institutione Christi solus summus pontifex an et episcopi alii munus confirmandi presbytero attribuere pos­ sint. Jus designandi, cujus exercitio remote quidem potestas confirmandi presbytero acquiritur, est pars quaedam jurisdic­ tionis. Plenitudinem jurisdictionis sacrae posuit Dominus in capite ecclesiae tamquam fonte, unde aliqua derivaretur in praesides ecclesiae inferiores (th. XXII). Tales jure divino ipso sunt episcopi universe considerati, quibus proinde juris­ dictio ordinaria pro vi officii divinitus instituti in perpetuum debetur. Jurisdictionis hujus amplitudinem jus divinum non accurate determinavit; exigit quidem eam, ut episcopi eccle­ sias suas fructuose regere possint, qua minorem si episcopo 58 Episcopi, prout concedit pontifex, presbyteros ad confirmandum designare possunt. pontifex summus participaret, illicite saltem ageret; sed potest jure divino admittente jurisdictio ordinaria concedi etiam major, immo tanta, quantae episcopus in ecclesiam propriam capax est. Quare prout pontifex locis vel temporibus aliis jus hoc illudve cum officio ipso episcopi inferioris ex se in perpetuum conjungit vel non conjungit, jus idem ordinarium episcopi ex­ sistit vel non exsistit, sive in hoc casu jus omnino pontifici reservatur sive solum extraordinarie per delegationem cum episcopo interim communicatur. Jus tale merito putetur desi­ gnandi presbyteri ad confirmandum ; hoc ordinarium vi primatus pontifici ita inest, ut institutio Domini communicationem cum episcopis teste ipsa consuetudine non postulet; nec tamen eam prohibebit, quoniam neque ex natura sua jus designandi pro­ batur esse proprium solius jurisdictionis summae sicut jus ferendi sententiam ultimam infallibilem, et analogia cum juri­ bus similibus jurisdictionis ordinariae flagitat, ut et jus illud designandi vel tamquam ordinarium vel tamquam delegatum aliis a pontifice impertiri possit. Quo impertito fit, ut presbyteri saltem mediate a pontifice designentur ideoque maneat salva veritas proposita a Clemente VI ad credendum (supra n. 682), solum per pontificem romanum potestatis plenitudinem haben­ tem posse dispensationem confirmationis presbyteris committi; hac scilicet propositione Clemens tantum statuit, jus commit­ tendi presbyteris ministerium confirmationis non esse nisi in pontifice romano vel in iis, ad quos ab ipso habente jurium plenitudinem illud fluxerit, atque excludit errorem 64 jam a Benedicto XII a. 1341 notatum (D 1818), quo patriarcha armenorum jus idem sibi a nullo repetendum vindicaverit; ad quam incusationem amoliendam responsio concilii armenorum a. 1342 (apud Mansi, concil. collect. 25, 1241) parum integra visa sit. 691 Itaque papa designare presbyteros ad confirmandum potest necessario pro ecclesia tota jure ordinario divino; alii, ut episcopi, designare possunt, si id concedit papa, secundum ambitum praefinitum, jure ordinario vel delegato, utroque ecclesiastico, quoniam Christus derivationem juris pontifici summo non imposuit. Sicut autem papa, ita praeses omnis, qui ab eo facultatem designandi sive ordinariam sive delegatam saltem generalem pro subditis suis habet, confirmare etiam ipse, modo sit presbyter, valet. Neque obstat concilium trid. Designator ipse designatus; jus implicitum; materia sacramentorum quam sit apta. 59 vetans dicere (s. VII. cn. 3. de confirm.; D 751), confirmationis ordinarium ministrum non esse solum episcopum, sed quemvis simplicem sacerdotem; nam ministrum ne extraordinarium quidem, nedum ordinarium, dicimus simplicem sacerdotem quemvis, sed solum designatum ; neque seposito episcopo designatorem ordinarium ullum, etiam cum est presbyter, ministrum ordinarium dicimus, siquidem designator ordinarius non est nisi vi jurisdictionis episcopalis, cui character ordinis episcopalis ad sacramenta propria vel simpliciter vel ordinarie ministranda jungi debet. Porro modus concedendi juris desi­ gnationis potest esse implicitus, ut si jurisdictio episcopalis ex­ ceptione nulla significata communicatur; ita pro ratione tam simplici agendi antiquitatis Christianae episcopi rituum orien­ talium cum jurisdictione reliqua jus illud olim sortiti sint. Item modus juris hujus denegandi non necessario est disertus, cum jus satis reservetur tribuendo jurisdictionem v. g. condicione saltem ex adjunctis nota ea, ne excederentur libri rituales vel mores recepti potissimum romani, secundum quos videlicet presbyteris simplicibus munus confirmandi non commissum sit; ita jam antiquitus pontifex summus episcopis ritus latini, quorum ille idem patriarcha erat, jurisdictionem dederit (cf. Innocenta I ep. ad Decentium D 60); unde sine consensu expressiore sedis apostolicae confirmatio a presbyteris latinis attentata invalida exsisteret; quo pertinet concessio a Gregorio M. presbyteris in Sardinia tandem facta (1.4. ep. 9.26. ad Januarium episc. caralit. ; M 77, 677. 696) ; consimiliter rata evaserit confirmatio, quam presbyteri in Hispania saeculo VII ritu mozarabico aggressi sunt. Peraeque ac de ministro confirmationis sentiendum est de 692 consecratore olei infirmorum. Tria sunt sacramenta, paenitentiae, ordinis, matrimonii, quae praeter actus humanos materiam non habent; pro ceteris materia quaedam alia adhibenda est. Baptismi quidem et eucharistiae materia est valida etiam non prius consecrata; cujus rei ratio affertur, quod Christus usu suo materiam utriusque sacramenti sanctificavit ; insuper ma­ teria baptismi ut sacramenti communissimae necessitatis com­ munissima esse debet; eucharistia vero consecratione praevia non indiget, quod ibi non forma pariter ac materia refertur directe ad hominem sacramento transeunte sanctificandum, sed θβ Sapienti instituto Christi presbyter chrisma etiam extraordinarie non consecrat. ■ ΐ. forma dirigitur ad materiam consecratione maxima consecran­ dam, ut consecrata sit sacramentum ipsum permanens deinde fidelibus sumendum. Cujusmodi rationes non pertinent ad ma­ teriam confirmationis vel extremae unctionis; unde materiam talem Christus congruenter voluit ex profana ante applica­ tionem ad homines sanctificandos, praesertim gratia unctionis utriusque illa pleniore, fieri sacram et quidem per se ab epi­ scopo ita, ut ministri inferiores sive extraordinarii sive ordi­ narii materia ab episcopo consecrata uterentur, quoniam hoc et unitati ecclesiae ostendendae et promovendae utile nec per se difficile est. Porro presbyter simplex consecrator chrismatis confirmationis etiam extraordinarius non exsistat; etenim praeter instructionem flor. Eugemi IV pro armenis magis praeticam quam fidei definientem (2) 592) Clemens VI in negotio unionis cum ecclesia interrogat (supra n. 682) patriarcham armenorum, primum, num credat, per nullum sacerdotem, qui non sit episcopus, chrisma posse rite et debite consecrari, deinde, num credat, sacramentum confirmationis per alium quam per episcopum non posse ex officio ordinarie ministrari; ubi cum in contextu eodem episcopus exhibeatur consecrator chrismatis solus, minister autem confirmationis solus ordinarius, videtur satis clare proponi ad credendum, episcopum conse­ cratorem chrismatis solum ita esse, ut ne extraordinarium qui­ dem secum numeret. Ipse usus constans ecclesiae universae hanc sententiam fulcit (cf. instruet. Clementis VIII super riti­ bus italo-graecorum 30. aug. 1595; Z>10 1086); rarum exemplum oppositum si vere inveniatur, vi probandi destituitur. Verumtamen exemplum nullum Joannes diaconus ille praebeat, qui perhibetur auctor epistulae ad Senarium; etenim (n. 8; Δ1 59, 404) sanctum chrisma aliquando concedente auctoritate’ pontificali a presbyteris conficiendum cogitaverit secundum contextum (n. 4—7 potius pro baptismo a presbyteris ipsis ministrando, ubi scilicet etiam „sumptis . . albis vestibus ca­ put . . sacri chrismatis unctione perungitur, ut intelligat baptizatus regnum in se ac sacerdotale convenisse mysterium"; de ea autem ^chrismatis unctione ac benedictione pontificis", quae possit a baptismo separari et comparetur adjumento ad provectum aetatis baptizati, i. e., de confirmatione compluribus interjectis (n. 14) scriptor idem agit. Nec valet argumentum, Vis consecrandi olei infirmorum quidem presbytero datur pariter ac confirmandi, simplicem presbyterum ministrum extraordinarium sicut ipsius sacramenti confirmationis, ita pariter vel magis materiae con­ secrandae esse; at functio saltem una divinitus episcopo om­ nino reservari potuit et quidem haec prae illa, similiter ut presbyter divinitus minister ordinarius extremae unctionis nec tamen consecrator ordinarius olei infirmorum est. Sane pres­ byter apte apparet minister extraordinarius confirmationis im­ pertiendae tantum per materiam ab episcopo consecratam, quod, etsi quando episcopus non facile est praesens, facilius defertur materia illa sacra; sin et haec deficiat, confirmatio differri fere potest. Id cum non aeque dicere liceat de extrema unctione saepissime urgente, intellegimus rationem sufficien­ tem ejus divinae institutionis, ex qua presbyteris extraordinarie a regimine ecclesiae posse obvenire facultatem consecrandi olei infirmorum supra vidimus. Unde conspicitur paritas perfecta ministerii confirmationis 693 jam considerati et consecrationis olei infirmorum; utrumque episcopis vi ordinis sui ita convenit, ut per actum jurisdictionis presbyteris opportune concilietur. Erit igitur talis actus juris­ dictionis non minus designatio, cum de consecrando oleo quam cum de confirmando quaeritur. Potest quidem eadem vocari delegatio locutione latiore vel quatenus designator presby­ terum participem reddit immediate juris vere a se habiti ad potestatem consecrandi; at nullo pacto dici potest episcopus consecrare oleum potestate propria, presbyter po­ testate delegata, siquidem cum notione delegationis pugnat, delegari a designatore potestatem consecrandi, ut cujus ipse cum dignitate presbyteri exsors esse possit ; quare potius presbyter oleum infirmorum potestate ea consecrat, quam designatus ideoque jure ad potestatem praeditus a Domino vi institutionis initio factae accipit. Videlicet ex eo, quod teste concilio Irid. (s. XIV. c. 1. de extr. unet.; D 786) materia ex­ tremae unctionis est oleum ab episcopo benedictum, nempe solum, et quod aliunde noscuntur valide benedicere presby­ teri designati, nequaquam consequitur, istos benedicere pote­ state episcopali delegata; quale consequens patet latius prae­ missis, cum fas sit tantum inferre, presbyteros designatos pro hoc quidem munere benedicendi, potestate episcopali quomo­ documque communicata, episcopis aequivalere, id quod syno- 62 Consecratio olei pro designatione extensa rite ; substantia sacramentorum firma. dus non negat, quodammodo similiter, ut declarando formam sacramenti illa verba „Per istam unctionem etc" formas alias secundum traditionem in essentia divinitus instituta aequipollentes non repudiat. Hinc cum presbyter, etiam parochus, per se vel praeter designationem utique episcopo non comparetur, merito improbata est non solum opinio, extremam unctionem oleo benedictione episcopali non consecrato ministrari valide posse, verum et sententia, in casu necessitatis parochum ad validitatem uti posse oleo a se benedicto (Z) 1494. 1495). Et cum designator, aliter ac minister merus sacramenti ordinis, ex arbitrio praebere possit sacerdoti jus ad potestatem majoris vel minoris extensionis, hic a Deo pro tempore, loco, personis eatenus episcopo aequiperabitur, quatenus designatori placue­ rit; eo ipso consecratio olei, quae sane materiae qualitatem absolutam vel physicam non indit, dumtaxat pro regionibus et hominibus determinatis efficax intellegitur. Attamen non sicut exsistentia et extensio potestatis consecrandi olei in presbytero, ita et essentia vel intensio ad actum proprium a designatione pendet, unde usus potestatis validus ab ecclesia queat alligari condicionibus ultra eas, quas Christus ipse statuit; nam conse­ cratio olei facta a presbytero est indolis ejusdem ut facta ab episcopo, nempe actus purus ordinis, et ut confirmatio sacramentalis, cujus substantiae ecclesia nihil addere potest. Porro potestas plena designandi presbyteros ad consecrationem olei in pontifice summo invenitur, qui eam quadantenus sive tam­ quam ordinariam sive tamquam delegatam potest derivare et reapse jam antiquitus in episcopos orientis quidem derivaverit modo eo implicito, quem de potestate designandi ad confir­ mationem proposuimus. Scholion III. Ad quaestionem, num potestas legifera ec­ clesiae in res sacramentis essentiales vel necessarias extenda­ tur, negando responderi debet. Sane ut reddat rationem eucharistiae per ecclesiae legem plerumque jam sub una tan­ tum specie recipiendae, synodus tridentina (s. XXI. c. 2; D 809) ndeclarat, hanc potestatem perpetuo in ecclesia fuisse, ut in sacramentorum dispensatione, salva illorum substantia, ea statueret vel mutaret, quae suscipientium utilitati, seu ipsorum sacramentorum venerationi, pro rerum, temporum et locorum varietate, magis expedire judicaret." Qua declaratione po- Ex concilio trio, ecclesia in substantiam essentiamve sacramentorum nihil potest, θβ testas legifera ecclesiae in ea, quae non sunt de substantia sacramentorum dispensandorum, ita affirmatur, ut in substan­ tiam, i. e., in omnia ad validitatem sacramentorum pertinentia negetur. Videlicet pro hac altera parte ipsa concilium intelle­ gitur suam facere doctrinam constantem s. Thomae asseverantis, in sacramentis requiri res et verba a Deo solo determinata (S. theol, p. 3. q. 60. a. 5. 7) et, si de substantia horum aliquid mutetur, sacramenti veritatem tolli (a. 8); illa quae agantur in sacramentis per homines instituta, non esse de necessitate sacramenti, sed pertinere ad sollemnitatem quandam pro susci­ pientium devotione et reverentia excitanda (q. 64. a. 2. ad 1) ; ministros ecclesiae non posse quidquam instituere circa formam consecrationis, qua sacramentum vere fiat, sed circa usum sacramenti et modum celebrandi sub peccato observandum (q. 83. a. 3. ad 8). Peraeque jam commentario in librum 4. sen­ tentiarum docuerat A.quinas, nemini licere mutare quidquam quod sit de formae sacramentalis essentia, vel, vocibus pro­ miscue adhibitis, de necessitate, de substantia ejus divinitus instituta, quale si mutetur, nihil agi, sin autem mutetur aliquid determinatum ab ecclesia, nihilominus esse sacramentum, sed incurri culpam (d. 3. q. 1. a. 2. sol. 2. c. et ad 1. 3; sol. 3. c. et ad 2); ea quae sint de essentia sacramenti, esse eadem apud omnes, sed ritum sacramenti, scilicet ab ecclesia institutum, non esse eundem apud omnes nec secundum omne tempus, sacramenta originem habere ex institutione divina, et ideo omissionem alicujus quod sit ab ecclesia institutum, non posse impedire, quin verum sacramentum fiat (d. 13. q. 1. a. 2. qc. 6 „Sed contra" ; sol. 6. ad 3 ; cf. ad 1. 2). Haud dubie istorum velut compendium quoddam apparet declaratio tridentina, ec­ clesiam posse ea statuere vel mutare, quae suscipientibus sacramenta vel venerationi sacramentorum pro varietate rerum, temporum, locorum magis expedire judicet, salva sacramento­ rum substantia. Substantiam igitur vel essentiam potestas ec­ clesiae concilio profitente non contingit. Tali interpretationi loci tridentini duo quidem obiciuntur. 695 Hinc enim putatur synodus, utpote volens definire potius, quid potestatis habeat quam quid non habeat ecclesia, per exceptio­ nem „salva substantia" dividere objectum potestatis certum a campo quadantenus controverso, unde substantia salva fere ■■■ " I 64 Concilio trid. substantia sacramentorum salva est idem ac semper firma. idem sit ac substantia interim seposita. Illinc autem additur, substantiam sacramentorum non necessario accipi omnia quo­ modocumque essentialia vel necessaria, cum nomen etiam angustius ritum dumtaxat fundamentalem vel quasi medullam significare possit. Verumtamen imprimis nequit urgeri objectio haec utraque conjunctim, quod altera alteram excludit. Nimi­ rum synodo persuasissimum erat, ecclesiam ad ritum saltem fundamentalem sacramentorum nihil posse, nec nisi cum hac persuasione, sacramenta omnia a Domino ipso instituta esse, dudum definivit (s. VII. cn. 1. de sacr. ; D 726)); quare si in potestate ecclesiae definienda a substantia sacramentorum tam­ quam re adhuc controversa mentem synodus abstraxit, substantiam utique non ritum fundamentalem solum intellexit, et vicissim, si hunc solum intellexit, a substantia non abstraxit, sed eam penitus potestati ecclesiae subtractam pronuntiavit. Tum vero objectio utralibet seorsum quoque considerata non consistit. Namque concilium praedicando, in dispensatione sacramentorum ecclesiam mutare quaedam posse, substantia eorundem salva, videtur prorsus mutabilibus illis substantiam ut immutabilem opponere. Et revera adjectivo „salva“ per se vis ea inest. ut rem, qua salva aliquid agendum vel non agen­ dum sit, lege quadam fixa sanam vel inviolatam relinquendam indicet; hoc sensu Patres tridentini ipsi paulo ante (c. 1; D 808) docent, nullo pacto „salva fide“' dubitari posse, quin communio speciei alterius sufficiat ad salutem; eodem et prius (s. VII. de reform, in prine.) et posterius (s. XXV. c. 21. de reform.) profitentur, de morum reformatione se decernere om­ nia ita, ut in his „salva semper auctoritas sedis apostolicae“ et sit et esse intellegatur. Quodsi igitur concilium quaestionem de substantia sacramentorum administranda ut nondum liqui­ dam praetermittere vel potestatem in substantiam mere non affirmare, non positive denegare animo intendisset, certe mo­ dum alium loquendi adhibere debuit, ne potestati ecclesiae accuratius explorandae praejudicium crearet ; debuit v. g, dicere, non esse suae intentionis, declaratione data comprehen­ dere substantiam sacramentorum, quemadmodum a decreto de peccato originali beatam Virginem exemit (s. V. cn. 5; D 674); vel debuit docere, ecclesiam de sacramentis, saltem salva sub­ stantia, statuere expedientia posse, sicut saepius adverbium Concilio trid. salva sacramentorum substantia est idem ac firma essentia tota. 65 .saltem “ vigilanter interseritur (s. VI. c. 14; s. VIL cn. 11. de sacr. ; s. XIII. cn. 9; s. XIV. c. 5; D 690. 735. 771. 780). Sen­ tentiam propositam confirmat locus parallelus; ubi concilium depellit accusationem, quod ritus et usus ab ecclesia romana in administratione extremae unctionis observatus verbis Jacobi apostoli repugnet, ita loquitur (s. XIV. c. 3. de extr. unet.; 29 788): „Nec profecto ecclesia romana, aliarum omnium mater et magistra, aliud in hac administranda unctione, quantum ad ea, quae hujus sacramenti substantiam perficiunt, observat, quam quod b. Jacobus praescripsit" ; atqui particula illa „profectou exprimit ut compertum, in substantia sacramenti nihil posse esse aliud quam quod b. Jacobus praescripserit, i. e. (col. c. 1; D 786), a Domino institutum promulgaverit, ideoque ecclesiam romanam nihil in substantia mutare, sed, cum sit omnium mater et magistra, agendo et docendo tantum custo­ dire substantiam eam posse. Sicut voce „salva“ substantia inviolabilis exhibetur, ita θθθ nomine substantiae omnia sacramentis plene constituendis essentialia vel necessaria, non ritus fundamentales soli desi­ gnantur. Primum quidem si quis vocabulo substantiae significa­ tionem hanc alteram certe insolitam subici contendit, officium probandi ipsi prae adversariis incumbit. Cui ille nunquam satisfaciet, quoniam usus neque profanus neque sacer exempla praebet, quibus substantia elementum fundamentale distinctum ab aliis rem componentibus vocetur; ergo etiam concilium tridentinum, cum vellet ab audientibus intellegi, vocem sensu tali nequaquam usurpavit. Nominatim in re sacramentaria vidi­ mus s. Thomam, quem concilium tanti fecit, voces substantiae, essentiae, necessitatis indifferenter ponere. Ipsum concilium saepius memorat substantiam, ut Christi (s. XIII. c. 1 ; D 755), corporis vel sanguinis Christi, panis vel vini (ib. c. 4; cn. 2; D 758. 764), nunquam eam cogitando medullam rei puram, a partibus aliis constituentibus diversam ; propius cum Aquinate nunc dicit substantiam sacramenti, oppositam statuendis ab ecclesia mutabilibus, ut usui communicandi sub specie utraque vel altera (s. XIV. c. 3; s. XXI. c. 2 ; D 788. 809), nunc dicit essentiam sacramenti materia et forma perficiendam prae pre­ cibus laudabiliter adjunctis (s. XIV. c. 2. 3; D 775. 776) vel essentialia ad sacramentum conficiendum omnia prae ritibus Straub, De Ecclesia. U. 5 θβ Concilio tnd. substantia est essentia sacramenti, nominarim extremae unctionis. ecclesiae catholicae spectantibus ad sollemnitatem sine peccato non omittendis nec per pastorem quemcumque, scilicet absque auctoritate suprema ecclesiae, mutandis (s. VIi. cn. 12. 13. de sacr. ; D 736. 737), nunc dicit, aquam veram esse de necessi­ tate sacramenti baptismi (s. VII. cn. 2. de bapt. ; D 739) ; unde pronum est colligere, voce substantiae sacramentorum essen­ tiam totam indivisibilem, essentialia vel necessaria omnia com­ prehendi. Praeterea secundum concilii ejusdem doctrinam (s. XIV. c. 1. de extr. unet.; D 786) Jacobus apostolus sacramentum ex­ tremae unctionis a Domino institutum vel (coi. c. 3) mandatum promulgavit; ex qua promulgatione mera divinae institutionis per apostolicam traditionem amplius explanata didicit teste concilio ecclesia materiam, formam, proprium ministrum hujus sacramenti; intellexit enim, materiam, nempe divinitus institu­ tam, esse oleum ab episcopo benedictum, formam divinitus in­ stitutam esse verba _Per istam unctionem etc“, ministros divi­ nitus institutos esse episcopos vel sacerdotes; cujusmodi qui­ dem affirmatione et ordinarii consecratoris olei et formae sacramenti latinae non excludi consecratorem extraordinarium vel formam satis aequivalentem, ex consuetudine graecorum ecclesiae jam antiquiori et concilio tridentino bene nota et probata patet1); additur (c. 3), subjectum unctionis a Jacobo, sane promulgante institutionem Domini, declarari hominem in­ firmum. Ex his omnibus concluditur inter cetera, ritum et usum romanae ecclesiae non repugnare sententiae Jacobi, quod eccle­ sia romana observet pro substantia non aliud, videlicet sive deficiendo sive habendo per excessum ritus a se institutos substantiales, quam quod apostolus promulgando institutionem Domini praescripserit; qua conclusione substantia judicatur ex!) Nimirum pro cognoscenda consecratione olei pariter ac forma sacramenti sufficiente oportet attendere traditionem; aeque enim licet sine contradictione nunc quidem affirmare necessitatem consecrationis rectae olei ex verbis Jacobi intellectis per adjunctam traditionem, tunc autem pro sacramenti forma necessi­ tatem commemorandi actionem sacerdotalem, misericordiam divinam, certum ali­ quem effectum sacramenti ideo negare, quod verbis apostoli, scilicet per se sumptis, haec commemoratio latinorum propria non contineatur; verum discrimen petendum est ex eo, quod traditio oleum interpretatur consecratum idque ordinarie ab epi­ scopo, orationem, quae sit forma, pluribus formis traditis inter se collatis depreca­ tionem pro infirmo qualemcumque accipit. Concilio trid. substantia sacramenti est integritas justa tota; Clemens VL θ7 posita materia illa, forma, indoles ministri et subjecti, jure justo vel eo, quod haec omnia ad institutionem Christi referuntur et substantialia utique ea sunt, quae Christus ipse instituendo determinavit. Sed quia praeter illa nihil ad validitatem extremae unctionis postulatur, pro hoc sacramento concilium substantiam idem ac summam essentialium vel necessariorum quorumlibet agnoscit. Et vero ea, de quorum divina institutione testimonia sufficientia directa etiam traditionis desunt, ut est benedictio olei infirmorum, institutioni Domini et inde substantialibus adscribere synodus non potuit nisi ex principio, originis divinae ideoque de substantia esse, quidquid secundum traditionem ad sacramentum valide ministrandum requiratur. Neque aliter in­ tellegere substantiam fas fuit, cum vellet synodus reicere calumniam, quod usus ecclesiae romanae a ritu per apostolum descripto jam differret, quale factum ne posse quidem cadere in ecclesiam romanam synodus simul indicat. Id ipsum autem de extrema unctione dictum aequalitate rationis omnis ad sacramenta reliqua extenditur. Immo tantum abest, ut synodus vocabulo substantiae omnino immutabilis prae elementis muta­ bilibus appellet ritum mere fundamentalem, ut complectatur partes non solum essentiales omnes, sine quibus sacramentum simpliciter non sit, sed etiam eas omnes, sine quibus sacra­ mentum non sit juste integrum ; qualis est satisfactio enumerata a concilio inter partes paenitentiae ex Dei institutione requi­ sitas (s. XIV. c. 3. cn. 4. de paenit. ; D 776. Itfï), proinde pro sacramento substantialis, quamvis non essentialis, similiter ac manus vel pes ad hominis substantiam oppositam solis acci­ dentibus, non ad essentiam oppositam etiam integralibus per­ tinet. Ceterum illud „salva substantia^, cujus sensum explica­ vimus, non est obiter dictum, sed membrum definitionis triden­ tinae necessarium, quatenus sine eo propositio, in sacramen­ torum dispensatione ecclesiam ob majorem pro varietate rerum, temporum, locorum utilitatem suscipientium mutationes facere posse, sive parum vera sive nimis captiosa esset, excitata v. g. opinione, mutandae ipsius materiae sacramentalis aliquando vel alicubi deficientis potestatem ob utilitatem suscipientium ecclesiae vindicari. Dubitationem omnem tollit, quod Clemens VI pro armenis 698 in ecclesiam recipiendis a patriarcha armenorum quaerit (apud Çg Ecclesia in essentiam sacramenti nihil potest ex doctrina peremptoria Clementi.·» VI. Kaynald., annal, eccl. ad a. 1351. n. 3): „Si credidisti et adhuc credis, romanum pontificem circa administrationem sacramen­ torum ecclesiae, salvis semper illis, quae sunt de integritate et necessitate sacramentorum posse diversos ritus ecclesiarum Christi tolerare, et etiam concedere, ut serventur. “ Hoc docu­ mentum, pro gravitate quidem sua minus adhuc celebratum, ex cathedra peremptorium esse jam alias notavimus (n. 556 ). Idem interpretationi ancipiti obnoxium non est; eadem enim claritate, qua pontifici romano potestas in ritus sacramentis complendis non necessarios asseritur, in ritus omnes sacramentis ipsis plene constituendis necessarios abjudicatur. Sane nemini in mentem veniet, quaestionem de necessariis diligentiorem dumtaxat in­ terim seponi, quoniam ex sententia pontificis diserta res neces­ sariae debent salvae manere semper; quali adverbio res illae pacto alterutro significantur servandae eaedem sine diversitate vel immediate tempore perpetuo et mediate per consequentiam facilem ubique et absolute, vel immediate constantia perfecta, quaecumque ceteroqui varietas temporis, loci, condicionis in­ veniatur; unde protinus ex contrario de rebus ad sacramenta non necessariis secundum varietatem loci variis pontifex inter­ rogat, num patriarcha crediderit et credat, armenos romano pontifici in diversis partibus orbis oboedientes et formas et ritus romanae ecclesiae, diversos scilicet a ritibus Armeniae, in administratione sacramentorum observantes bene agere. Pariter manifestum est, per Clementem ritus omnes sacramentis plene perficiendis necessarios, non solos fundamentales a pote­ state pontificia suprema instituente alienos declarari. Si nomi­ narentur prius, quae sunt de sacramentorum necessitate, dein, quae sunt de integritate, merito acciperentur illa essentialia vel sine quibus sacramenta simpliciter non sunt, haec integralia vel sine quibus nondum sunt, sicut debent, perfecte; at cum pontifex procedat ordine inverso nec fas sit putare, adeo in­ concinne negari potestatem prius in integralia, tum demum in essentialia, aptius integritati attribuentur omnia, quibus sacramenta intrinsecus componuntur, sive essentialia sive sensu angustiore integritatem divinitus debitam conferentia, ut satis­ factio in paenitentia vel communio in sacrificio missae, neces­ sitati autem attribuentur omnia, quae extrinsecus ad sacramenta perficienda exiguntur, ut est minister conveniens ejusve intentio. Veritas essentiae sacramenti firmae male impugnatur ex materia confirmationis. ('/,) Sed quomodocumque voces singulae intelleguntur, procul dubio locutione illa cumulata comprehenditur, quidquid pro sacramentis satis plene conficiendis postulatur. Neque potesta­ tem pontificiam in sacramenta quasi in transitu circumscribi ex vi ipsa liquet, qua et illud „semper“ et illud „quae sunt de integritate et necessitate sacramentorum* inculcatur; insuper verba circumscribentia apparent instar partis necessario inter­ positae, quod iis omissis reliqua armenis rudibus ansam erroris facilem praeberent. Itaque credenda peremptorie proponuntur duo, et potestas pontificis in administrandis sacramentis et ejusdem limes; etsi illa propter se, hic propter nexum cum illa asseveratur. Universa vero explanatio ista sensui loci clementini proprio unice respondens teneri eo magis debet, quod pontifex, cum de ambiguitate armenorum conqueratur, sententias suas ipse simplicitate magna profert. Porro difficultates, quae contra veritatem assertam afferun- 699 tur, dissolubiles omnes sunt. Ita quod A/ 8,14 ss pro sacra­ mento confirmationis non memoratur unctio chrismatis conse­ crati, nullo pacto probat, partem hanc materiae haud dubie essentialem posterius ab apostolis eorumve successoribus insti­ tutam esse; neque enim mentionem illam scopus s. Lucae exi­ git, qui cernitur in indole ecclesiae divina ex ipsis gestis nominatim apostolorum principum ad modum historici common­ stranda, non in essentia sacramenti cujuscumque tota ad modum magistri edocenda, cum haec potius Christianis aliunde cognita supponatur; unde narrata occasione itineris Petri et Joannis, a Philippo diacono per praedicationem et signa divina prae­ parati, auctor largitionem confirmationis ex ritu suo partiali ali­ quo, impositione manus et oratione adhibita, describit (cf. 19, 6), ilico ad historiam Simonis magi effectibus sacramenti mirabili­ bus capti transiturus, consimiliter atque etiam hodie breviter baptismum, paenitentiam vel confessionem, extremam unctionem appellamus. Neque ipse s. Lucas aliter de ceteris sacramentis in eodem opere agit; baptismus etsi saepius tamquam janua ingrediendae ecclesiae attingitur, nunquam plene exhibetur (2,38.41; 8, 12 s. 16.38; 9,18; 10, 47 s ; 16, 15.33; 18,8; 19, 3.5; 22, 16), celebratio eucharistiae per caerimoniam acciden­ talem indicatur, calix etiam omnino reticetur (2,42.46; 20, 7.11), paenitentia probabiliter nomine confitendi designatur (19, 18), EI 70 Non probatur mutabilis essentia continuationis ex materia vel ministro. ordinatio episcopalis quatenus occurrit, verbis non expressiori bus vel a diaconatu distinguentibus significatur (13, 3 vel et 14, 22 coi. 6,6), extrema unctio et matrimonium quamvis tunc et ipsa fierent, silentio praetereuntur ; profecto ratio nulla est, cur confirmatio una copiosius tractetur. Et quidem unctio confir­ mationis taceri eo opportunius potuit, quod impositio manus ipsa huic sacramento essentialis ungendo exercetur (cf. decretal. 1. 1. t. 15. c. 1. §. 7; profess, fid. concil. lugd. II; D 388). Neque ex comparando necessario pro confirmatione Samaritanorum chrismate consecrato difficultas seria exsistit, quia chrisma in regione illa facillime obtinetur et essentia consecrationis, red­ dentis materiam profanam secundum voluntatem Christi sacram, momento temporis ponitur. 700 Neque magis quam consideratio materiae respectus duplicis ministri potestatem ecclesiae legiferam in elementum confir­ mationis essentiale ullum ostendit. Etenim Christus ipse mini­ strum duplicem instituit, ordinarium quidem episcopum, extra­ ordinarium presbyterum ab ecclesia pro loco hoc illove et tempore designatum; qua institutione divina sola explicatur, cur omnis et solus presbyter ministerii talis per designationem ecclesiae recipiendi capax sit. Proinde ecclesia designando non dat ipsa legem, ut sit minister alius praeter ministrum a Christo institutum, sed mere legem saltem concedentem Domini agno­ scit et secundum eam agit. Vis scilicet divinae dispositionis ex aequo intercedit, cum ecclesia, immo episcopus omnis valide ordinatus etiam non legitimus presbyterum hunc prae aliis libere consecratione, nempe actu ordinis, facit episcopum, ministrum confirmationis ordinarium, ac cum ecclesia presby­ terum hunc prae aliis libere designatione, actu quodam juris­ dictionis, facit ministrum confirmationis extraordinarium. Quapropter non obest, quod ab auctoritate ecclesiae pendet usus potestatis consecrandi tantum licitus, designandi etiam validus, siquidem differentiam talem item voluntas instituentis Dei deter­ minavit. Pari modo non obstat, quod ecclesia presbyteros plures, puta orientales, ad confirmandum designare lege quo­ que potest; nam sive pro casibus singulis sive per legem ali­ quam designatio perficitur, semper apparet eadem dumtaxat applicatio vel exsecutio quaedam legis ipsius Domini, cui neque addere neque demere ecclesia quidquam queat. Cf. n. G87 ss. 7 1· Non probatur mutabilis essentia sacramenti ex nnctione extrema vel paenitentia. 71 Plane congrua iis, quae nunc de presbytero designato ut 701 ministro extraordinario confirmationis diximus, de presbytero designato ut consecratore extraordinario olei infirmorum repe­ tenda sunt; in hac causa perinde ecclesia institutionem Christi actione sua vel doctrina simpliciter manifestat, non contra vel praeter legem Domini ipsa designando consecratorem novum statuit. Sacramenti paenitentiae minister est ex institutione Christi 702 sacerdos non quicumque, sed habens jurisdictionem; eadem enim voluntate, qua absolutionem a peccatis instar sententiae tam judicialis quam sacramentalis esse vel vim judicii veri et dignitatem signi efficacis gratiae conjunctam Dominus voluit, etiam jurisdictionem in sacerdotali ministro postulavit. Unde facultatem mutandi essentiam sacramenti pro relatione ad ministrum proprium essentiali ecclesia eatenus teneret, qua-φ tenus posset facere, ut vel non solus vel non omnis sacerdos jurisdictione praeditus sacramentum valide ministraret. Sed ecclesia nihil horum potest. Quod autem ecclesia jurisdictionem denegando vel restringendo vel revocando efficit, ut hic vel ille homo minister sacramenti non exsistat vel non sit absolute vel non maneat, sacramenti essentiam non tangit, ut cujus non intersit, quinam homines mares, ceteroqui omnes usque ad tempus ultimum quidem paulatim defuncturi, sive sacerdotio ipso sive jurisdictione aliqua majore vel minore pro ministerio valido potiantur. Speciosiorem objectionem forte quis depromat ex approbatione ministri plerumque pro valore ipso sacramenti decreto tridentino facta necessaria. At vere approbatio non est concessio potestatis cujusdam tertiae jam cum sacerdotio et juris­ dictione ad sacramentum valide conficiendum requisitae, sed est tantum condicio, sine qua ecclesia aut jurisdictionem aut juris­ dictionis usum expeditum non impertit; sicut enim jurisdictio­ nem dare et negare, ita condiciones quaslibet apponere ecclesia potest, quibus nondum impletis potestas jurisdictionis saltem in re non obtineatur, vel stante potestate actus ejus etiam validus, aeque ac fit in censura suspensi publice vitandi, impediatur. :· .: Forma quoque paenitentiae jus quoddam ecclesiae dispo- 703 nendi essentiam sacramenti ipsam demonstrare videatur, qua­ tenus ex formis duabus per se validis, indicativa et depreca- 4 Non probatur mutabilis essentia sacramenti paenitentiae ex sua forma. tiva, arbitrio ecclesiae altera invalida exsistat. Attamen hoc argumentum nullum est. Conceditur quidem merito, cum forma indicativa validam per se esse deprecativam, antiquitus vel ad­ huc graecis usitatam, dum ne deprecatio mera, sed simul quo­ modocumque sententia judicialis ministri contineatur. Itidem conceditur, usum validum formae deprecativae ab ecclesia via duplici removeri posse, verum neutra tali, ut sacramentum mutationem ullam essentialem subeat. Etenim ecclesia juris­ dictionem exsequendam formula indicativa adstringere potest ita, ut formula deprecativa valide non adhibeatur, excepto pontifice romano, cujus jurisdictio neque in se neque pro actu coartationi est obnoxia. Via ista proprie forma deprecativa non invalida efficitur, sed ejus usui valido locus non relinquitur, non dando ministris jurisdictionem nisi quae praestituto modo exerceatur, vel exercitium quodvis aliud, quamvis ex se sit et maneat idoneum, actum jurisdictionis validum in antecessum non habendo, id quod ex dictis sacramenti essentiam non mutat. Altera autem via ecclesia formae deprecativae signi­ ficationem sententiae judicialis auferre penitus potest; nam sicut universe verba et verborum compositiones assumuntur signa rerum et rursus dimittuntur ex institutione sive consue­ tudinis publicae sive legis expressae, ita verba singula vel composita, quibus pro functionibus sacris ecclesia utatur, sensu quodam certo indui et exui quadantenus auctoritate publica ipsius ecclesiae possunt; proinde etiam forma paenitentiae deprecativa arbitratu ecclesiae significatione sententiae judi­ ciariae destitueretur. Sed significatione hac mutata aliquid rationi formae sacramentalis praesuppositum, non formae ideoque sacramenti essentia mutaretur. Et vero ex institutione Domini vis formae exigentis vel practice significantis gratiam convenit verbis, prout et quamdiu per institutionem hominum theoretice id significant, quod pro indole cujusque sacramenti expressum Christus voluit, non autem est alligata verbis, prout soni sensibiles hi prae aliis exsistunt; quare qui sensum illum theoreticum verbis certis detrahit, non in essentiam formae sacramentalis agit, ut quae in verbis sensum requisitum obti­ nentibus etiam novis eadem permaneat. Sin aliter, facultatem disponendi de formis sacramentorum asserere oporteret nimiam, i. e., insitam nationibus quoque omnibus ipsisque gentilibus, Non probatur mutabilis essentia sacramenti paenitentiae vel ordinis. 73 quoniam sensum vocabulorum et locutionum linguae propriae sic variare possunt, ut formulae olim aptae ad sacramenta conferenda tempore procedente jam non sint. Atque haec qui­ dem de formae deprecatoriae validae abolendae potestate; facto ipso usum formae talis in ecclesia latina praescriptione formae indicativae non solum illicitum, sed invalidum evasisse etsi plures sentiant, non efficaciter probatur; ratio potius sua­ det, usum formae ex se aptae ideoque aequiperandae cum forma praescripta ab ecclesia, quemadmodum in plerisque sacramentis invalidus non est et ademptione jurisdictionis in­ validus ne fieri quidem potest, sic in sacramento paenitentiae ab ecclesia reapse invalidum non fieri. Essentia vel debita integritas sacramenti ordinis non com- 704 plectitur traditionem instrumentorum, quae cum antiquitus in ecclesia non fuerit nec nunc sit in ecclesia graeca, ad institu­ tionem ipsius Christi non refertur. Reapse quidem Eugenius IV in decreto florentine pro armenis traditionem illam tamquam materiam saltem latinis usitatam sacramenti exhibet (Z2 596) ; at hoc documentum, ut infra (th. XXVII) pluribus exsequemur, etsi auctoritatis magnae est et ut tale generatim recte allegatur, non tamen peremptorium agnoscitur vel a quo recedere in re speciali ob causam sufficientem nefas sit. Sed causa etiam cogens est in disputatis, nominatim in exposita declaratione Clementis VI peremptoria, qua quidquid pertinet ad sacramenta satis plene constituenda, oportet credere semper salvum, h. e., idem, non potestate ecclesiae pro tempore vel loco variandum; qualis non est traditio instrumentorum. Neque est premendum, quod in 'pontificali romano presbyteri post impositionem manuum adhuc vocantur ordinandi, post traditionem instrumentorum ordi­ nati siquidem ordinandi vel consecrandi apte dici possunt, do­ nec ordinationis preces et caerimoniae praecipuae compleantur, pacto consimili, ut rituale romanum sacramento matrimonii haud dubie confecto pergit dicere eadem appellatione sponsos et peracta demum functione tota conjuges appellat. Quodsi sacerdotes appellantur ordinati statim post traditionem instru­ mentorum et ante impositionem manuum ultimam, quae post communionem perficienda est item caerimonia insignis, id non spectat ad illam prae hac indicandam essentialem, sed eo ex­ plicatur, quod sacerdotes primum nominantur ordinati nomine 74 Non probatur mutabilis essentia sacramenti ordinis; de matrimonio. communi cum aliis antea plane ordinatis in ordinibus sacris, nempe cum diaconis et subdiaconis, et quod celebrare cum pontifice missam, i. e., uti ordine suscepto mox jubentur. Uti­ que defectu gravi in tradendis instrumentis eveniente solet Romae repetitio totius ordinationis exigi, praestanda non inten­ tione absoluta, sed sub condicione, si forte ordinatio fuerit invalida; at hac agendi ratione per se non significatur vis traditionis instrumentorum ad valorem sacramenti adhuc solide probabilis; nam cum quaeratur de sacramento, a quo tot sa­ cramenta alia necessitatis summae pendeant, agi interim modo illo potest, licet jam fere certum habeatur, traditionem illam non requiri. Proinde ista differt ab impositione manuum prima vel generali olim quidem putata necessaria a nonnullis pro sacramento confirmationis, quod neque in se omnino necessa­ rium est neque pro sacramentis aliis recipiendis vel conferen­ dis flagitatur. Tandem traditio instrumentorum non est in causa simili ac consecratio olei infirmorum ab episcopo facienda; nam haec dumtaxat per testimonia directa temporis primi non probatur, illa etiam probatur tot saecula non exsistens; haec definitione concilii tridentini affirmatur (s. XIV. de extr. unet, c. 1 ; D 786), illa instructione simplici Eugenii IV prae Clemente VI non sequendi ponitur; haec pro latinis ad valorem sacramenti a sede apostolica, quatenus non designatur ad con­ secrandum oleum presbyter, postulatur absolute, illa pro latinis ipsis ad valorem sacramenti condicionate tantum efficienda hactenus injungitur. Quocirca quaestio de consecratore olei infirmorum potius quam cum inquirenda ordinis materia con­ venit cum cognitione ministri confirmationis, quem ordinarie, scilicet non unice, episcopum esse synodus tridentina docuit (s. VII. de confirm, cn. 3; D 754). Opponitur sacramentum matrimonii, quod cum sit idem ac contractus matrimonii juri ecclesiastico commissus, et ipsum libere ab ecclesia temperetur. Certe contractus matrimonii, i. e., consensus mutuus externus validus est inter baptizatos res eadem ac sacramentum, i. e., signum efficax gratiae. Ni­ hilominus contractus a sacramento ratione cum fundamento in re distinguitur, praesertim cum etiam separatus a perfectione sacramenti per se esse possit et ante Christum fuerit et adhuc apud infideles sit; quo quidem intellegitur ratio contractus Ratio contractus supponitur sacramento matrimonii; hujus ministri et receptores, 75 antecedere rationem sacramenti, quoniam hanc contractui naturali ad dignitatem supernaturalem sacramenti evehendo Dominus adnexuit(cf. conc. trid. s. XXIV ; I) 846; Leonis XIII encycl. 10. febr. 1880; I)10 1853 s). Et vero ratio prior est, qua matrimonium obli­ gat ad vitam conjugalem, posterior, qua idem exigendo efficit gra­ tiam ad obligationem susceptam deinceps sancte implendam ; unde etiam vinculum matrimonii res simul et sacramentum, scilicet in facto esse, dicitur, res, quod per contractum, sacramentum merum et in fieri, significatur et producitur, sacramentum, quod signifi­ cat et producit gratiam, quae ut res sacramenti mera vinculo de­ betur ideoque per incipiens vinculum incipit, per manens vin­ culum manet. Quia autem sacramentum matrimonii reapse est contractus, ministri sacramenti aeque ac receptores sunt ipsi contrahentes; qui quatenus agunt imponentes per contractum validum ambo vinculum praebens jus ad gratiam, conficiunt sacramentum, idque ita, ut alter tamquam causa partialis alteri sacramentum, ministrare, sibi ipsi cum nemo proprie ministret, verbo aptiore adhibere dici debeat ; iidem quatenus patiuntur nanciscentes instar subjecti singuli vinculum cum jure gratiae, sacramentum matrimonii recipiunt. Ut paulo aliter dicam, con­ trahentes sunt ministri sacramenti, ut nomine vel auctoritate Domini vinculo efficaci gratiae obligant, sunt receptores, ut pro se uterque vinculo tali obligatur.1) Compari consequentia ’) Mira est opinio recens, sacramentum matrimonii ministro conficiente et materia proprie carere (cf. Phil. Hergcnrother-HoUueck, Lehrbuch des katholischen Kirchcnrechts n. 859). At sacramentum in dies singulos efficitur et accipitur ideoque habet effectorem vel datorem ; qui non est Christus ipse per se so­ lus, quoniam ad exsequenda totiens sacramenta a se semel instituta Dominus hominibus tamquam causa ministcriali utitur. Et vero cum matrimonii sacramen­ tum re sit nihil aliud quam contractus inter baptizatos, homines facientes contrac­ tum sunt ministri efficientes sacramenti. Nec quidquam valent rationes, quae veri­ tati huic obiciuntur. Ita non est difficultas seria ex eo, quod matrimonium sicut contractus ceteri per procuratores fieri potest. Etenim contrahentes et ob hoc ministri profecto ii manent, qui de vinculo inter se consensum suum exprimunt, quibuscumque demum mediis, etiam litterarum vel procuratorum, consensum hunc significant; nec major repugnantia est in eo, quod matrimonii sacramentum sequens indolem contractus, quam quod contractus ab absentibus quoque fiat. Tum nihil prodest opponere, quod matrimonii mixti licentiam ecclesia concedat. At si exsi­ steret inde ratio sufficiens negandi ministri sacramenti, ratio fortior esset negandi ipsius receptoris, siquidem indignius est illicite recipere quam ministrare sacra­ mentum; quare cum in matrimonio mixto pars et catholica et acatholica baptizata 76 Materia et forma sacramenti matrimonii et ministri veri. materia et forma sacramenti cognoscitur materia et forma contractus; hinc materia, ex qua intrinsecus sacramentum non secus ac contractus constet, ipsa mutua traditio vel oblatio ad sacramentum sine dubio recipiat, ecclesiae actionem aliter declarare convenit. Nempe, seposito baptismo, ipso ostio ecclesiae, confectio et susceptio sacramenti homini extra ecclesiam versanti illicita saltem objective per legem Domini semper manet ; sed ubi cum cautionibus necessariis propter causam gravem ecclesia dat veniam matrimonii mixti, quod universe detestatur, ineundi, prohibitio ecclesiastica quidem cessat; immo jam licet undique homini catholico ad actum eum cooperari, quo acatholicus perficiat pro parte sua sacramentum simul et accipiat, prout actum talem, quatenus est illicitus, mere non impediendo, minime approbando catholicus permittit. Sane cum sit fas pro utilitate notabili petere sacramenta a ministro indigno consecrato, facilius erit fas admittere ministrum indignum matrimonii, quia non ad officium hoc est consecratus et baptismus ipse ad valide accipiendum potius quam ad perficiendum sacramentum matrimonii requiritur. Eadem ratione, quia item non est minister vi muneris directe pro publico vel alieno bono assumpti, catholicus non obligatur sollicitudine peculiari ministrandi sacramenti tantum homini digno, sed sola caritate et sacramenti reverentia communi, de qua incommodum grave eo magis excusabit, quod in matrimonio actione una utrique contrahenti, proinde praeter indignum homini quoque digno, sacramentum ministratur; quemadmodum catholicus etiam cum catholico notorie peccatore matrimonium facere licite potest. Ad hoc frustra obtenditur, pro sacramento matrimonii, secus ac pro sacramentis aliis, non postulari intentionem faciendi, quod ecclesia faciat, sed dumtaxat inten­ tionem faciendi, quod faciat natura. Ve rumen i mvero contractus matrimonii, maxime Christianorum, qui non est nisi sacramentum, ab institutione positiva Domini cum unitate specialem firmitatem habet prae contractu pure naturali, unde si quis christianus intentione praevalente vinculum matrimonii solum illud vellet, quod est a natura, neque sacramentum neque contractum validum ullum matrimonii efficeret. Idcirco ad matrimonium pariter ac sacramenta reliqua exigitur intentio saltem implicita faciendi rem a Christo vel Deo ordinatam, qualis est intentio faciendi, quod in contrahendo matrimonio fideles vel homines ecclesiae ex ecclesiae mente faciunt Obtinet tamen intentio, quae ad matrimonium flagitatur, aliquid sibi proprium ; nam sacramentorum aliorum quidem ritus non sunt necessario sacramenta, sed, ut sint, intendi debent a ministris tamquam ritus, qui saltem ab ecclesia sacri vel religiosi existimentur; contractus autem validus matrimonii baptizatorum est per voluntatem Christi necessario sacramentum, ideoque intentio sufficiens pro valido contractu sufficit pro sacramento, vel qui exsequendo legem Domini vinculo indissolubili conjungentis (cf. Mat 19, 6) ministri sunt contractus, exsistunt eo ipso ministri sacramenti, quamvis contractum ignorent esse sacramen­ tum, dum ne nolendo sacramentum voluntatem contractus illam elidant. Praeterea Eugenius [V in instructione florentina pro armenis (Z) 5901 docet, esse septem sacramenta, et in his enumerat matrimonium, et dicit, ecclesiam per matrimonium corporaliter augeri, et sententiae isti ultimae immediate subjungit: -Haec omnia sacramenta tribus perficiuntur, videlicet rebus tamquam materia, verbis tamquam forma, et persona ministri conterentis sacramentum cum intentione faciendi, quod Materia et forma sacramenti matrimonii et ministri veri. 77 officia matrimonii, forma autem acceptatio non singillatim utraque pro oblatione respondente, sed tantum amborum in unum juncta invenitur.1) Inde et hoc liquet, materiam remotam matrimonii verius non esse; nam non apparet in illa oblatione et acceptatione sive res pridem exsistens, quae usu praesenti adhibeatur, sicut aqua pro ablutione in baptismo, sive saltem res prius exsistens, quae verbis formae solis nunc subiciatur, sicut panis pro conficienda eucharistia. Hujusmodi non sunt corpora contrahentium, multo minus autem jus mutuum in cor­ pora, idem scilicet re cum vinculo mutuae obligationis, quod ne exsistit quidem ante matrimonium, cum sit effectus con­ tractus obligantis et matrimonium ipsum permanens. Potest facit ecclesia: quorum si aliquod desit, non perficitur sacramentumu ; deinceps ille addit, inter ,,baec“ sacramenta ntriau characterem imprimere nec reiterari, reliqua vero „quatuora characterem non imprimere et reiterationem admittere. Pro quo contextu evidens est, Eugenium non loqui de universalitate tantum morali, scilicet excepto matrimonio, quando sacramenta omnia materia, forma, persona ministri cum intentione recta perfici asseveret. Quodsi idem pontifex materiam, formam, ministrum matrimonii postea non declarat, hoc ostendit solum, tunc non aeque clare constitisse, quae materia et forma vel quis minister esset, ac materiam, formam, ministrum matrimonii quoque esse. Ceterum de sacramento ipso matri­ monii pontifex affirmat (Z> 597): „Causa efficiens matrimonii regulariter est mutuus consensus per verba de praesenti expressus.a Quali dicto homines consensum exprimentes, id quod regulariter fit per verba, haud obscure ministri efficientes sacramenti indicantur; unde intellegitur, in consensu expresso, quem illi proxime ponunt, materiam et formam sacramenti inveniri; neque ratione alia dicitur consensus causa efficiens, non materialis et formalis, matrimonii, quam quod sacramentum matrimonii in facto esse vel status vinculi permanens, non sacramentum in fieri vel actus consensus exprimendi transiens cogitatur. Denique objectio, materiam sacramenti non magis quam contractus esse, proferendo materiam con­ tractus supra redarguitur. *) Nimirum forma illud est, per quod materia ex se magis indeterminata et determinabilis ad hoc, ut sit valida, determinatur. Atqui traditio, qua se sive mas sive femina alteri offert, ex se suspensa vel indeterminata determinatur ad hoc, ut valeat vel vere obliget, non per solam acceptationem a parte altera factam, quoniam non obligatio mutua vel conjugalis ita induceretur, sed concubinatus, ad quem nemo obligari potest; verum potius traditio a mare feminae oblata deter­ minatur et per acceptationem a femina factam et per acceptationem, qua mas feminam tradentem se acceptet, et consimiliter de traditione oblata a femina mari dicere oportet. Unde nihil interest, uter contrahentium forsan prius traditionem et acceptationem suam exprimat; nam ipsa quoque acceptatio post enuntiationem moraliter perseverans secundum indolem contractus matrimonii determinans non evadit, donec a parte altera, nedum traditio semper supposita acceptationi saltem absolutae, sed etiam acceptatio accedat. 73 Objectum matrimonii; ecderia in essentiam sacramenti matrimonii nihil potest. sane matrimonii, pariter ac paenitentiae item carentis proprie materia remota, indicari materia circa quam versetur, i. c., ob­ jectum, at hoc discrimine, ut in paenitentia sit objectum prae­ vium, peccatum destruendum, in matrimonio sit objectum fu­ turum, de quo ineatur obligatio, adducendum. Etenim objectum matrimonii intellegere oportet non tam substantiam corporum hominum contrahentium quam actionem vel vivendi rationem gratia sacramentali adjuvandam eamque non omnem, sed prout pro consequendo fine matrimonii debetur ; rationem vivendi dico ipsam, non jus vel obligationem mutuam ad eam, siqui­ dem contractus, obligatio activa, bene ad vitam fini matri­ monii consentaneam stabilem fideliter agendam, parum bene ad obligationem passivam vel objectivant, utpote ex activa necessario oriundam, obligare dicitur. z\ge jam, ecclesia facere non potest, ut ad sacramentum matrimonii contractus validus non requiratur, quia dignitas sacramenti ejus nunquam nisi contractui eique vere obliganti, non paelicatui convenit; neque efficere illa potest, ut ad sacramentum contractus Christianorum validus non sufficiat, quia tali omni inesse dignitatem sacra­ menti Christus absolute voluit. Atqui hisce positis potestas in essentiam sacramenti noscitur ecclesiae negata. Utique contractum matrimonii Christiani eo, quod est sacramentum, Dominus ecclesiae suae uni moderandum dedit; hinc ecclesia habet facultatem statuendi leges, quarum vi con­ tractus, spectato solo jure divino naturali et positivo indifferens ad valorem, neutiquam valeat. Qualem facultatem ecclesia actione duplici exercet; una fideles aliquos reddit etiam inha­ biles ad valide contrahendum, sive omnino, ut per impedimen­ tum sacri ordinis, sive ad tempus vel cum quibusdam personis, ut per impedimentum aetatis vel cognationis spiritualis ; altera solum praescribit modum contrahendi, quo neglecto contractus ipsorum hominum habilium alioqui validus fiat jam invalidus, ut per impedimentum clandestinitatis. At actio utraque fert dumtaxat, ut contractus validus non exsistat, non fert, ut con­ tractus validus cum sacramento idem esse desinat, unde ipsius sacramenti potius frequentior quaedam exsistentia quam essentia tangitur; quemadmodum etiam ecclesia cum matrimonium ratum solvit, exsistentiam sacramenti permanentis finit, non essentiam ejus quamvis exsistentis mutat. Videlicet esseutia EMentln ip*n jiacrnmcnti matrimonii ecclcbltic non est obnoxia, 79 sacramenti manet semper eadem, contractus Christianorum validus secundum legem divinam naturalem vel positivam et ecclesiasticam ; neque enim Christus instituit sacramentum in contractu valido per legem Dei solam cum potestate ecclesiae data institutionis hujus essentialiter commutandae, sed instituit sacramentum in contractu non alio quam qui per legem etiam ecclesiae valeret. Quapropter ab initio ipso cum ecclesia im­ pedimenta dirimentia matrimonii propria nondum statuisset, contractus forte initus validitatem suam nihilo setius a jure etiam ecclesiastico ducebat, quia supposita institutione Christi contractum matrimonii approbationi ecclesiae prorsus subicientis intermissio illa aequivalebat legi positivae, ut contractus omnis jure divino non prohibitus interim validus esset. Frustra instaretur, contractus validi ideoque sacramenti 707 exsistentiam ecclesiae potestate impediri tantum essentia sic mutata, ut ritus olim validus ad contractum et sacramentum per legem novam non sufficiat. Respondemus primum, mirum esse, si ecclesia, cum in essentiam sacramentorum ceterorum nihil possit, unam essentiam matrimonii in manu sua habeat. Deinde potestas in essentiam sacramenti sensu obvio vocatur sola ea, quae sit in rem formaliter ut est sacramentalis, quae nempe rei per se naturali rationem materiae vel formae sacra­ menti, signi exigentis gratiam, vel saltem partis materiae vel formae ad arbitrium affigat et avellat; ita confectores panis triticei non tenent proprie subjectam sibi materiam eucharistiae, quandoquidem haec ratio formalis pani confecto ex se com­ muni, sive volentibus sive nolentibus pistoribus, voluntate Do­ mini accedit; neque ministri sacrorum, quamvis potentes rite agendi vel non agendi, potiuntur proprie potestate in essentiam v. g. sacramenti vel sacrificii eucharistiae, quod haec ratio utraque consecrationi panis et vini peragendae divinitus ad­ juncta est. Atqui potestas ecclesiae si ad essentiam matrimonii Christiani ipsam referretur, hanc attingeret quidem ideo, quia contractus matrimonii Christiani sacramentum est cum sacra­ mentis reliquis sollicitudini ecclesiae concreditum, non tamen etiam formaliter quatenus sacramentum est, verum sub con­ tractus formali ratione sola; neque enim posset ecclesia pro matrimonii sacramento in se considerato magis quam pro alio rationem causae gratiae elementis his illisve addere vel tollere βθ Essentia sacramenti matrimonii intacta ab ecclesia; quomodo sit, exponitur. et ita membra essentialia sacramenti augere vel minuere, sed posset directe tantum plura vel pauciora pro constituenda essentia contractus ut vere obligantis Christianos poscere, et hoc demum posito sacramentum ut efficiens gratiae partes plures vel pauciores essentiales complecteretur vi institutionis ejus, qua jam Christus ipse, non ecclesia, semel in perpetuum rem eandem contractum et sacramentum esse voluit. Enodatio haec congrueret, etsi contractus et sacramentum ratione simul esset; eo accommodatior illa est, quod (ex n. 705) ratio sacramenti rationem contractus valide facti etiam supponit, Tum vero infitiamur, essentiam contractus matrimonii ideoque sacra· menti unquam alia mutari. Sane incredibile est, esse in ecclesia etiam tempore eodem matrimonia essentiae diversae; sed diversitas tanta reperiretur simul inter matrimonium homi­ num habilium secundum legem et matrimonium habilium per dispensationem, inter matrimonium validum publicum et matri­ monium aliquotiens validum clandestinum, si impedimentis dirimentibus ab ecclesia statutis essentia matrimonii alia eva­ deret. 708 Itaque censendum potius est, essentiam firmam matri monii Christiani eam esse, ut quosdam, e. c. perpetuo impoten­ tes, a numero habilium ad contrahendum ideoque ministrorum sacramenti matrimonii excludat, ceteros, approbante quidem ecclesia, ad quam cura matrimonii christiani ex ipsa indole sua sacra pertinet, tamquam habiles admittat; quibus, quate­ nus prorsus idonei ad contrahendum cum his illisve hominibus apparent, ecclesia saltem licite negare approbationem nequit; quatenus autem, quamvis non prorsus inepti, certe minus apti ad contrahendum cum omnibus vel nonnullis deprehenduntur, ecclesia et valide et licite negare approbationem potest. At­ tamen negatione tali ecclesia homines baptizatos prae ceteris non potestate physica vel morali, h. e., jure ullo habito a natura vel a Deo privat, sed solum usum juris etiam validum ab illis fieri ideoque jus idem proximum exsistere non sinit; neque enim aliud est reprobare homines memoratos in ordine ad contrahendum quam reprobare contractum ab iis ineundum; directe scilicet usu juris valido impedito personae sunt inha­ biles, donec forte ecclesia dispensando vel legem impedientem abrogando contractus personarum earundem approbet. Quo Essentia sacramenti matrimonii quomodo sit intacta ah ecclesia, exponitur, pacto etiam minores, quamvis lege naturali et divina dominium bonorum eoque jus remotum disponendi per contractum tene­ ant, carere jure proximo lege civili possunt, improbationis impedimento velut obice interjecto, ne causa valide ageret. Jam vero ipsa approbatio, qua utcumque ecclesia declaret matrimonium sibi esse ratum, est condicio simplex, sine qua contractus validus, a solis contrahentibus duobus ut ministris faciendus essentialiter semper idem, non exsisteret. Quod autem de contrahentibus vel ministris matrimonii, aeque de recipientibus vel subjecto dicimus, quoniam pro indole propria sacramenti hujus contrahentes ministri iidem ac subjectum sunt; potestas igitur ecclesiae in matrimonium suscipiendum non magis quam quae est in ministrandum, essentiam matrimonii ipsam afficit. A fortiore essentia matrimonii relinquitur intacta per im­ pedimentum clandestinitatis, ut quo ecclesia reddat homines in­ habiles non improbato quocumque contrahendi modo, sed solum ex decreto synodi trid. (s. XXIV. de reform, matr. c. 1; Z)10 992),,ad sic contrahendum“, modo nempe clandestino. Quali sanctione nequaquam contractus matrimonii ideoque sacramentum ele­ mento essentiali adaugetur, Nimirum contractus, consensus mutuus manifestatus validus, et sacramentum, signum efficax gratiae, perinde atque olim ab ambobus contrahentibus vel ministris tantum, non etiam a parocho et testibus, tamquam causa perficitur; unde praesentia parochi et testium non est pars intrinsecus componens contractum matrimonii et sacra­ mentum ejusve materiam et formam, oblationem et accepta­ tionem, sed est forma quaedam externa vel condicio neces­ saria, ut consensus sit ecclesiae probatus, quae probatio ipsa ex dictis mera est condicio pro vinculo obligationis inducendo, quod exsistens velut intermedium gratiam sacramentalem exigit1). 9 Ipsa synodus tridentina potestatem ecclesiae non se extendere ad essen­ tiam sacramentorum docuit (resume n. 694 ss). Cui enuntiato si vere adversarentur, quae teste Pallavicino (Istoria dei concilio di Trento 1. 22. c. 4. 8; 1. 23. c. 5. 9) in consultationibus decreta de matrimonio praeparantibus Patres nonnulli protule­ runt, liceret ea spernere; neque enim quid hoc illudve membrum concilii aliis obloquentibus magis privatim dixerit, sed quid concilium publice statuerit, jure nostro respicimus. Reapse autem Patres in deliberationibus illis de essentia sacra­ mentorum inviolabili consenserunt et posita hac consensione de potestate decerStraub, De Ecclesia. ___ ·----- gj 709 Eirnia essentia sacramenti matrimonii comparatione ex eucharistia illustratur. Firma essentia miuninonn neque ac paenitentiae; sacramenta instituta in specie? 83 Eadem veritas comparatione illustratur, qua quis oppositam opinionem stabilire studeat. Dicitur videlicet, in ecclesiae pote­ state futuram esse quadantenus essentiam eucharistiae, si in­ stituto divinitus pane triticeo pro materia valida eucharistiae ecclesia posset introducere sive etiam panem hordeaceum sive solum panem triticeum sibi probatum, v. g. azymum ; unde infertur, a pari ecclesiam pollere potestate in essentiam matri­ monii, quandoquidem instituta divinitus materia contractus validi pro materia valida sacramenti ecclesia possit introducere solam materiam contractus validi sibi probati. Equidem agnosco libentissime potestatem ecclesiae in hypothesi antecedente attri­ butam, dummodo supponatur vere panis triticeus solus et omnis a Christo institutus ita, ut ecclesia sive permittendo panem hordeaceum sive excludendo panem triticeum fermentatum contra vel praeter institutionem Christi ageret; at nego pari­ tatem per consequens enuntiatam de materia matrimonii, quam quidem ex praemissis (n. 705) simpliciter, non remotam cogito. Sane ecclesia nequit facere, ut materia valida sacramenti non sit materia contractus validi inter Christianos omnis, sed materia contractus validi solum ejus, qui sibi insuper probetur; proinde ecclesiae probatus non eodem sensu panis triticeus ac contrac­ tus validus in objectione dicitur, verum ille sensu restringente facile etiam ad speciem panis triticei unam, hic sensu expli­ cante, cum contractus validus sit idem atque ecclesiae probatus. Quare etiam rectius assumpta similitudo retorquetur; sicut enim potestas ecclesiae nondum conveniret in essentiam eucharistiae, si efficere tantum posset, ut species quaedam panis triticei non amplius exsisteret, ita minime convenit in essentiam matrimonii, cum efficere tantum possit, ut haec vel illa classis contractus validi in ordine reali non ponatur1), Denique sacramentum matrimonii aeque ac paenitentiae prae sacramentis aliis proprium id habet, ut ratio sacramentalis nexa sit cum re morali, non mere physica, illud cum contractu indente vinculum morale, hoc cum judicio solvente a vinculo morali, unde a jurisdictione ecclesiae, quae potestas est moralis, confectio ipsa valida, non solum licita sacramenti utriusque semper pendet. Interest tamen aliquid ; nam judicium sacra­ menti paenitentiae ipsum est actus jurisdictionis ideoque pro valore suo pendet a jurisdictione ecclesiae tamquam causa, ut cujus sit tum judicem collata jurisdictione constituere tum jurisdictionis hujus actum relinquere expeditum ; qui si non habet rationem absolutionis judicialis validae, caret etiam ratione sacramentali exsistente plane simul cum illa, quoniam absolvere a peccatis, sive fiat per judicium sive per donatio­ nem solam, significat in hoc ordine idem atque efficere gratiam, quatenus peccata deleat. Contractus autem matrimonii est actus juris simplicis, quod contrahentes habent a lege naturali vel divina, ideoque pro valore suo pendet inter Christianos a jurisdictione ecclesiae approbante tamquam pura condicione, sine qua actus ille vel consensus divinitus non obligaret, cui rationi obligationis praeviae ratio sacramenti, significatio et efficacitas gratiae, a Domino accedit. Ex dictis ecclesia ne minimum quidem demere vel addere 710 iis potest, quae ad sacramenta valide conficienda requiruntur. Cum hac veritate aegre conciliatur sententia, Christum sacra­ menta in specie, i. e., neque tantum in genere neque in indi­ viduo instituisse; quale individuum non sane intellegunt numero singulas quasque sacramenti cujuslibet confectiones vel materias et formas adhibendas, sed speciem infimam quandam, in qua illae conveniant. At effatum ejusmodi plus quam ambiguum est. Per se significat, Dominum determinasse speciem solum superiorem sacramentorum vel materiae et formae, in nendi impedimenti clandestinitatis disputarunt; quam alii ecclesiae abjudicarunt, alii asseruerunt, prout decreto tali essentiam sacramenti aut violari aut non violari arbitrati sunt. !) Sunt, qui pro illustratione quadam provocent etiam ad formam eucha­ ristiae. In exemplo isto opus est oculis rectis intueri tertium comparationis ; quem­ admodum scilicet potestatem in essentiam eucharistiae non ostenderet, quisquis verbis lormae tolleret consuetam significationem, sic ecclesiae potestas in essen­ tiam sacramenti matrimonii non in eo cernitur, quod consensui expresso matri­ monii praecidat suam obligationem; haec enim pariter ut illa rationi sacramentali adjungendae divinitus supponitur. De cetero res comparatae multum discrepant; nam significatio formae eucharistiae fingitur subtrahenda proxime theoretica, quae ab hominibus instituta est, et consequenter a Domino ipso practica divinae in­ stitutionis, qua Christus auctor gratiae praesens efficiatur; at consensus expressus matrimonii, cum servet significationem insitam obligationis theoreticam, significa­ tione practica, qua obligationem pariat, ab ecclesia destituitur, et consequenter a Domino removetur significatio theoretica et practica gratiae, quae utraque conensui obliganti divina institutione obtigit. Sacramenta instituta in specie infima sua; ile forma baptismi. quibus sacramentorum essentia consistit, non speciem eam, quae comprehendendo differentiam essentialem ultimam sim pliciter esset infima; unde, cum sacramentum nullum, materia vel forma sacramenti nulla sine differentia ultima essentiam suam constituente esse possit, consequeretur necessario, ejus determinandae potestatem ecclesiae divinitus relictam esse; quod cum iis pugnat, quae supra demonstravimus. Aliud est, quod sensu effati magis subjectivo vocem speciei universe ad res vel verba, non ad sacramenta referunt ideoque volunt dicere, Christum ut materiam vel formam sacramentorum non determinasse speciem rerum et verborum infimam vel eam, infra quam descendere non potuisset; hoc certe est verissimum, et cum hoc sociatur, quod materia et forma pro sacramento quolibet a Domino instituta immutabiliter non solum neces­ saria, sed etiam sufficiens est. Quapropter ne ipsi quidem quasi modi inhaerentes materiae remotae vel proximae sacra­ mentorum hi prae illis, nisi a Domino sint praescripti, nedum caerimoniae extrinsecus circumdatae, ad validitatem unquam flagitari possunt ; ita indifferens ad eucharistiam panis azymus vel fermentatus, ad baptismum immersio, infusio, aspersio manet. Similiter ad sacramenta ea, pro quibus formam cer­ tiorem verborum Christus non praefinivit, sufficiet semper forma omnis, quae indolem sacramenti cujusque satis exprimit; idem ad consecrationes materiae divinitus requisitas transferatur1). r) Nimirum ubi Christus pressius formam verborum determinavit, haec adeo servanda est, ut forma simpliciter vel nimis diversa omnis invalida haberi debeat Qualis autem forma satis illi institutae congruat, infallibiliter discitur sive ex declara­ tione ecclesiae sive ex consuetudine, qua ecclesia formam quandam universa vel adhi­ buit vel adhiberi in parte ecclesiae solitam admittendo approbavit. Onalis non satis congruat, infallibiliter pernoscitur ex doctrina, si quae exstat, ecclesiae di­ serta; qua deficiente difficilius quidem a priori vel ex rationibus internis infirmitas formae investigatur. Ita cum Dominus jusserit baptizari homines in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti {Mat 28. 19), his verbis contineri ipsam baptismi formam etiam aperte declaravit Clemens VI ex cathedra interrogando patriarcham armenorum (apud Raynald., annal, eccl. ad a. 1351. n. 8): „Volumus a te scire, si credis, quod baptismus susceptus secundum formam romanae ecclesiae, quae est: ,Ego te baptizo in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sanet?, in illis, qui non simulate nec ficte suscipiunt, deleat omnia originalia et actualia, si insunt illis, peccata . . Si credis, praedictam formam, qua romana ecclesia utitur, Christum in­ stituisse et tradidisse apostolis, et ipsam a Christo et per apostolos fuisse imposi­ tam catholicae ecclesiae, quae romana est, ad servandum . . Si credis ulla auctori- Sacramcnta instituta in specie infima sua; de forma baptismi et eucharistiae, gg Constantia pari latitudinem relationis suae ad ministrum divi­ nitus concessam sacramenta, ut baptismus ad hominem quem­ vis, retinent. Hinc leges ecclesiae de sacramentis dumtaxat ad tate, cui a catholico sit adhaerendum, aut efficaci ratione posse probari, quod forma, qua utitur romana ecclesia baptizando, sit dubia et incerta, et quod apo­ stoli ca usi non fuerint baptizantes. Quod pro tanto a te scire volumus, quia mi­ sisti quasdam rationes debiliter concludentes pro eo quam maxime, quod supponis in omnibus illis rationibus, quae deberes probare.u Nominatim ad formam validam baptismi requiri enuntiationem actionis baptizandi docuit Alexander III (Z> 331) el Alexander VIII (damnando prop. 27; D 1184) col. Eugenio IV (decr. pro armeats; D 591); requiri invocationem Trinitatis docuit Innocentius I (ep. ad episc. Maced.; D63), Pelagius I (ep. ad Gaudentium episc. volaterr.; Z>IO229), Gregorius AI. (ep. ad Quiric. ; Z?l0249); requiri invocationem distinctam trium personarum divi­ narum vix non clare docuit Zacharias (ep. ad Bonifat. ; D 0 297), unde baptismus aliter collatus saltem valde dubius esset; et revera invocationem distinctam illam personarum pro ratione originis exprimenda in baptismo, sacramento fidei, tamquam essentialem Christus velle potuit (cf. Damasi I anathemat. 24: D 45). Adaeque ex scriptura {Mat 26. 26ss; Mare 14, 22ss; Luc 22, 19s; 1 Cor ll,23ss) per traditionem vel consensionem theoreticam et practicam ecclesiae ca­ tholicae declarata intellegitur esse dogma fidei, verba quae sola Dominus in con­ ficienda eucharistia adhibuit et instituendo repetere usque ad adventum suum jus­ sit, tamquam formam eucharistiae sufficere. Similiter liquet dogma fidei, pro con­ fectione requiri saltem verba: „Hoc est corpus meum, hic est calix sanguinis mei“, sive eadem omnino sive eadem secundum essentiam, siquidem differentia acciden­ talis validitati non obsistit, unde etiam paulo aliter ab aliis scriptoribus inspiratis verba Christi referuntur. Prae documentis aliis huc pertinet potissimum, quod Benedictus XII armenos definite interpellavit (apud Raynald., annal, eccl. ad a 1341. n. 68. LXVI): „Item omnes armeni communiter dicunt et tenent, quod per haec verba posita in eorum canone missae, quando dicuntur per sacerdotem: ,Accepit panem et gratias agens, fregit, dedit suis sanctis electis et recumbentibus discipulis, dicens : Accipite et manducate ex hoc omnes: Hoc est corpus meum, quod pro vobis et multis distribuitur in remissionem peccatorum. Similiter et calicem accipiens, benedixit et fregi t(?), gratias egit, bibit, dedit suis electis sanctis et recumbentibus discipulis dicens: Accipite, bibite ex hoc omnes: Hic est sanguis meus novi testamenti, qui pro vobis et multis effunditur in remissionem peccatorum*, non conficitur, nec ipsi conficere intendunt corpus et sanguinem Christi; sed solum dicunt dicta verba recitative, recitando scilicet quod Dominus fecit, quando sacra­ mentum instituit. Et post dicta verba dicit sacerdos multas orationes positas in eorum canones (canone?), et post dictas orationes venit ad locum, ubi sic in eo­ rum canone dicitur : , Adoramus, supplicamus et petimus a te, benigne Deus, mitte in nobis et in hoc propositum donum coesscntialem tibi Spiritum sanctum, per quem panem benedictum corpus veraciter efficies Domini nostri et Salvatoris Jesu Christi/ Et dicta verba dicit sacerdos ter. Deinde dicit sacerdos super cali­ cem et vinum benedictum: ,Sanguinem veraciter efficies Domini nostri Salvatoris Jesu Christi4; et per haec verba credunt, quod conficiantur corpus Christi et 86 Sacramenta instituta in specie intima sua; de forma eucharistiae. institutionem divinam convenienter exsequendam tendunt, eae· que observari debent partim, quod, ut vidimus, effectio sacra­ mentorum nonnullorum per voluntatem ipsius Christi institusanguis.4' Ad quam querelam concilium armenorum respondit (apud Mansi, collect, concil. 25, 1242 s): .,Per verba Christi . . conficitur . . corpus et sanguis Christi’1; per epiclesim ^non credimus confici corpus et sanguinem Christi . . quod ante est confectum.41 Denuo autem Clemens Π a patriarcha armenorum sciscitatus est (apud Raynald., annal, eccl. ad a. 1351. n. 11): „Dicis te credere et tenere, quod corpus Christi natum de Virgine, et mortuum in cruce, quod nunc est in caelo vi­ vum. post verba consecrationis panis, quae sunt: ,Hoc est corpus meum4, est in sacramento altaris sub specie et similitudine panis: ex quo quaerimus a te . . si credis, quod panis transubstantietnr in corpus Christi . . si post illa verba ,Hoc est corpus meum4 sacerdotes in ecclesia armenorum utuntur orationibus, per quas videantur orare, quod panis convertatur, et transeat in corpus Christi, vel quod fiat in corpus Christi : etsi hujusmodi orationes es tu, et armeni qui tibi obediunt, paratus omnino et ex toto dimittere, vel saltem corrigere quantum ad hoc, quod optando oratur ut corpus Christi fiat in altari, postquam per verba consecrationis vere et realiter in ipso sacramento est corpus Christi . . quaerimus a te, quibus verbis utuntur sacerdotes armenorum in consecratione sanguinis Jesu Christi.44 Ex his locis nondum quidem pro merito consideratis infallibiliter constat, verba Do­ mini ad eucharistiam sufficere; immo constabit etiam illud, verba Domini postu­ lari; id enim significat Benedictus XII urgendo verba, quae nDominus fecit, quando sacramentum instituit44, idemque significatum responsio, qua armeni pontifici voluerunt satisfacere, manifestat Sed non pariter edicitur generatim, quid in verbis Domini essentiale sit, nec saltem clare nega’.ur speciatim, verbis talibus, quamvis reapse ab initio et adhuc ecclesiae pro consecratione usitatis, aequivalere pro essentia orationem illam ipsam, quae dudum vocatur epiclesis et qua Deus rogatur, ut emisso Spiritu sancto panem faciat corpus Christi, vinum faciat sanguinem Christi, vel ut panis fiat Christi corpus, vinum sanguis. Ideo superest quaerendum, num haec oratio tamquam satis consentanea formae a Christo praestitutae per se poni possit, et ea quaestio in controversia de epiclesi se praecipuam praebet, etsi eam neglegere hucusque consueverunt (cf. acta 7. conventus velehrad., pag. 5Gss). Non sine spe­ cie veri forsitan putetur, epiclesim quoque formam idoneam eucharistiae esse: nam si ad ipsum actum judicialem, quo ex voluntate Christi peccata baptizatorum remittuntur {Jo 20,23), apta quaedam forma deprecatoria agnoscitur, cur non etiam aptior sit forma ejusmodi ad actum consecrandae eucharistiae, qui judicialis mi­ nime est? Nihilominus a responsione affirmante momenta duo gravissima nos de­ terrere debent, quae epiclesim a verbis Christi discernunt. Unum est, quod in epiclesi, consimiliter atque in sacramentis aliis, appareret loquens de Christo qui­ dem minister, quamvis nomine Christi; ex contrario in verbis Christi traditis ex­ hibetur loquens de se Christus, quamvis ore ministri, prodiens claritate peculiari ipse sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech (Ps 109,4), id quod pro conficiendo sacramento omnium maximo codemque sacrificio legis novae unico ul essentiale intendere profecto Dominus potuit. Et hoc quidem momentum tam- Sacramenta, epiclesi* ; primatus romantis qualis sit, contra adversarios praedicatur. g7 entis sine interventu qualicumque jurisdictionis ecclesiae exse­ quentis non est valida, partim, quod effectio sacrorum neglec­ tis illis legibus non est valida infallibiliter, omnino omnes, quod effectio aliter non est licita. Thesis XXI. Potestas pontificis romani cum sit jits rc- 711 gendi sub Christo et pro Christo ipso solo invisibili vicarium fideles tam seorsum singulos quoslibet quam simul omnes, potestas universalis, suprema et independent, ordinaria, im­ mediata, episcopalis, plena praedicanda est. Declaratio. Cum potestas jurisdictionis sacrae in capite ecclesiae visibili, pontifice romano. veluti collecta inveniatur, ad veram de potestate ecclesiae sententiam capiendam ponti­ ficis romani prae ceteris jurisdictio, qualis sit, inquiri debet. Ab ipsis catholicis quibusdam de natura primatus pontificis romani olim graviter erratum est. Gallicani, janseniani, febroniani supremam jurisdictionem sacram in ecclesia vel concilio generali ecclesiam repraesentante collocabant, unde pontifex romanus acciperet potestatem, non quidem jurisdictionis in ecclesiam vere episcopalis, immediatae erga omnes et singulos fideles, ordinariae, sed merae inspectionis vel directionis, sub­ ditos episcoporum aliorum fere solum mediate respicientis, non nisi in casibus extraordinariis validae ; quae potestas eo ipso minime plena, secundum aliquot in rebus tantum fidei, secundum aliquot, ut habens summum partes potiores, com­ plenda aliunde esset. Opiniones tales apud L 7, 3G9. 341 s. 613—617. 634—636 studiose recensentur. quam magnum efferre jam videntur Patres, ut Ambrosius scribens de mysteriis (c. 9. n. 52.54; M 16, 406 s) et, si est idem auctor, de sacramentis (1. 4. c. 4. 5. n. 14. 21 ss; J/16, 439ss). Alterum est, quod epiclesis est precatio in actu si­ gnato, verba Christi non sunt precatio talis, sed affirmando faciunt, ut hoc sit corpus suum, hic sit calix sanguinis sui; quo pacto indicativo prae illo deprecativo elucet po­ testas excellentiae Christi ut hominis, causae meritoriae, pro sacramentis propria, quamquam verba Christi manent invocatio in actu exercito ad Deum, quippe qui potestate auctoritatis causa physice efficiens transubstantiationis et gratiae exsistat; quod momentum potestatis excellentiae Christi exprimendae item convenienter Christus, si voluit, ut essentiale statuit. Idcirco quicumque absolute per epiclesim, non per verba Christi eucharistiam consecrare volunt, nedum ex jure ecclesiae illicite, sed facillime ex jure divino etiam prorsus invalide agent. r S3 Primatus rom anus qualis sit, a vaticano concilio edicitur; idem demonstratur. ”12 His opponitur doctrina concilii'vaticani post innovatam defi nitionem florentinam statuentis (s. IV, c. 3: D 1G73. 1G7G. 1G77); «Docemus proinde et declaramus, ecclesiam romanam, disponente Domino, super omnes alias ordinariae potestatis obtinere prin­ cipatum, et hanc romani pontificis jurisdictionis potestatem, quae vere episcopalis est, immediatam esse: erga quam cujuscunque ritus et dignitatis pastores atque fideles, tam seorsum singuli quam simul omnes, officio hierarchicae subordinationis veraeque obedientiae obstringuntur, non solum in rebus, quae ad fidem et mores, sed etiam in iis, quae ad disciplinam et regimen ecclesiae per totum orbem diffusae pertinent; ita ut, custodita cum romano pontifice tam communionis, quam ejus­ dem fidei professionis unitate, ecclesia Christi sit unus grex sub uno summo pastore. Haec est catholicae veritatis doctrina, a qua deviare salva fide atque salute nemo potest. . Et quoniam divino apostolici primatus jure romanus pontifex universae ecclesiae praeest, docemus etiam et declaramus, eum esse ju­ dicem supremum fidelium, et in omnibus causis ad examen ecclesiasticum spectantibus ad ipsius posse judicium recurri; sedis vero apostolicae, cujus auctoritate major non est, judicium a nemine fore retractandum, neque cuiquam de ejus licere judicare judicio. Quare a recto veritatis tramite aberrant, qui affirmant, licere ab judiciis romanorum pontificum ad oecumenicum concilium tamquam ad auctoritatem romano pontifice superiorem appellare. Si quis itaque dixerit, romanum ponti­ ficem habere tantummodo officium inspectionis vel directionis, non autem plenam et supremam potestatem jurisdictionis in universam ecclesiam, non solum in rebus, quae ad fidem et mores, sed etiam in iis, quae ad disciplinam et regimen ecclesiae per totum orbem diffusae pertinent; aut eum habere tantum potiores partes, non vero totam plenitudinem hujus supremae potestatis; aut hanc ejus potestatem non esse ordinariam et immediatam sive in omnes ac singulas ecclesias, sive in omnes et singulos pastores et fideles; anathema sit.u Unde thesis praesens esse dogma fidei pernoscitur. 713 Demonstratio p. I. 1. Potestas regendi fideles tam seor­ sum singulos quam simul omnes uni ex omnibus electo s. Petro inhaerebat (th. Ill—\ II); quae quidem potestas subordinata Primatus romanus probatur jus regendi pro Christo simpliciter vicarium. ( i 89 soli ipsi Christo erat et vicaria pro Christo jam invisibili, quia originaliter, principaliter, exemplariter Christus Dominus est et manet pastor, cujus oves propriae omnes sunt commissae ad pascendum, ut ministro Domini vero, soli Petro [pjo 10, 11 — 16; 21. 15 —17; Heb 13, 20; / Pel 2, 25; 5. 4; similiter cum Mat 16, 18, 19 cf. Piat 21, 42—44; Act 4, 11. 12; Rom 9, 32. 33; Eph 2, 20—22; 1 Pet 2, 4—8; Apoc 3, 7; vide etiam verba Leonis M. n. 70. 164). Atqui potestas regendi collata olim uni Petro inest integra omnibus et singulis romanis pontificibus (th. XVIII). Unde et diserte in documentis traditionis pontifex roma- 714 nus ut vicarius Christi simpliciter vel per excellentiam exhi­ betur, quod scilicet a Christo et sub Christo immediate con­ stitutus ovile Domini totum pro ipso Christo vere item pastor regit. Huc spectant, quae superius sunt prolata ex tractatu adversus aleatores (n. 488), ex Ambrosio (n. 163), Petro Chrysologo (n. 164), Anastasio bibliothecario (n. 645), Innocentio TII (n. 174. 185), Thoma Aquinate (n. 166), Clemente VI (n. 556 ; cf. in do­ cumento ib. citato n. 11), concilio florentino (n. 494); quibus accedit Leo XIII (n. 600). Eodem pertinet constitutio Joannis XXII edita 23. oct. 1327 (apud Raynald., annal, eccl. n. 30) vel damnatus error 2 Marsilii Patavini (Z) 424); videas et ep. pontificis ad universum populum tartarorum (apud Raynald., ib. ad a. 1333. n. 40). Praeterea damnatus est articulus 37 Joannis Wicleff (Z) 513): „Ecclesia romana est synagoga satanae, nec papa est proximus et imme­ diatus vicarius Christi et apostolorum“. Nimirum papa est vicarius Christi, quod partes Christi capitis ecclesiae univer­ sae sustinet; idemque vicarius apostolorum vel Petri prin­ cipis apostolorum dici potest, quatenus ut successor horum eandem pro Christo potestatem gerit, quam collegium apostolicum vel Petrus aliquando habuit. Pariter reprobatus est error 25 Lutheri (2) 649): „Romanus pontifex, Petri successor, non est Christi vicarius super omnes totius mundi ecclesias ab ipso Christo in beato Petro institutus.u Rejecta est etiam ita propositio 3 pistoriensis (D 1366): „Insuper, quae statuit, romanum pontificem esse caput ministeriale; sic explicata, ut romanus pontifex non a Christo in persona beati Petri, sed ab ecclesia potestatem ministerii accipiat, qua velut Petri successor, ■’W 90 Potesta* primatus noscitur universalis, suprema et independens ; quid sit ordinaria. verus Christi vicarius ac totius ecclesiae caput pollet in uni­ versa ecclesia; haeretica/ Demonstratio p. II. i. e., praedicatorum, quae potestati affirmatae pontificis romani in thesi tribuuntur, perficitur 1. praedicata ea ex ordine explicando eorumque convenien­ tiam cum veritate jam probata ostendendo. Videlicet praedi­ catur a. potestas ea secundum extensionem universalis, quae habeat subjectas sibi, in causis quidem propriis regni, per­ sonas omnes ad regnum pertinentes sive singulas sive consi­ deratas etiam in unitate. Atqui ex dictis talis inest pontifici romano ut vicario vero ipsius Christi Domini erga regnum caelorum seu ecclesiam principatus. b. Potestas illa est suprema et independens secundum in­ tensionem, quae in omnia et singula objecta realia propria alicujus regni, quamvis magna, fertur ita, ut quidquid per ipsam sit statutum, robur obtineat a nullo adimendum. Atqui haec est ex probatis pontificis romani, utpote vices tuentis Christi, in ecclesia potestas; est enim potestas ligandi et sol­ vendi prorsus omnia talis, ut Deus ipse, cujus est voluntas in­ victae efficaciae, actus ligandi vel solvendi ratos habeat ; est potestas clavium regni ecclesiae omnium, qua claudente nemo aperire valeat, qua aperiente claudere nemo. Est igitur po­ testas eadem suprema jurisdictionis, legifera, judicialis, coercitiva (cf. th. XIX), cui in rebus sacris omnibus fideles omnes subsint, cum ipsa nemini, praeter Christum, sit subjecta, a qua dependeant omnes, quae ipsa a nullo dependeat. C. Ordinaria potestas sensu triplici dicitur: primum ea, quae vi ipsius muneris per jus divinum vel humanum modo ex se simpliciter vel quadantenus stabili habeatur, non vi meri man­ dati ex se temporarii vel delegationis revocabilis ad arbitrium ejus, qui munus illud tenet. Et ita quidem ipsam illam juris­ dictionem amplissimam apostolorum singulorum, ut vi ipsa muneris voluntate Domini in apostolis perdurantem, vocare ordinariam licuit. Deinde dicitur potestas ordinaria ea, quae lege certa constantique ad successores transitura sit ideoque opponatur illi, quae personaliter cuipiam concessa cum eodem exstinguatur. Non solum prima, sed etiam hac altera ratione jurisdictio v. g. episcopalis vel archiepiscopalis ordinaria est. Demum potestas ordinaria dicitur ea, quae condicione qua- Potestas primatus noscitur ordinaria; quo pacto ait immediata, explicatur. £ .7 ·:-· Potestas primatus ex majoribus suprema et independena, ordinaria et immediata. 97 mtcramen larium leo nia num (η. 528), Prosper (η. 486), GeIasius I (η. 148), apocrisarii alexandrinae ecclesiae (η. 485), Justinianus imperator (n. 506), Hadrianus [ (n. 550), Ratramnus (n. 576). Zacharias armenius (ib.), Nicolaus III (n. 545), Bonifatîus VIII (n. 555), Julius II (n. 545), damnans errorem 25 Lutheri Leo X (n. 714), reiciens propositionem 3 pistoriensem Pius VI (ib.). b. Supremam absolute proindeque independentem indolem 728 primatus imprimis enuntiat Innocentius I (n. 546) vel Zosimus (n. 553), qui eandem illam epistulam datam ad Aurelium ac ceteros, qui in concilio Carthaginiensi adfuerunt, ita exorditur (J/ 20, 676): „Quamvis Patrum traditio apostolicae sedi auc­ toritatem tantam tribuerit, ut de ejus judicio disceptare nullus auderet . — Pariter Bonifatius I (ad Rufum thessalonic. vicarium sedis apost. ep. 13. n. 2; M 20,776): „Ad synodum, quae dicitur illicite (Corinthi) congreganda de causa fratris nostri et coepiscopi Perigenis, cujus scripsimus statum nulla posse penitus ratione turbari, talia scripta direximus, quibus universi fratres intelligant, primo, convenire se citra tuam conscientiam minime debuisse, deinde, de nostro non esse judicio retractan­ dum. Numquam enim licuit de eo rursus, quod semel statutum est ab apostolica sede, tractari.“ Vide et ep. 15. ad Rufum et ceteros episcopos per Macedoniam etc n. 5 (J7 20, 781 s). —Idem docet Simplicius (n. 485) et Gclasius 7 (th. XXVI. 5. d). Accedit Avitiis (n. 484), Ennodius (ib.), Ferrandus (th. XXVI. 5. d), Maximus martyr (n. 102), Nicolaus I (ep. ad Michael, imp.; D266. 268.270). Ita et concilium oecumenicum VIII (constantinop. IV) statuit (cn. 21; D 277): „Porro si synodus universalis fuerit congregata, et facta fuerit etiam de sancta romanorum ecclesia quaevis ambiguitas et controversia, oportet venerabiliter et cum convenienti reverentia de proposita quaestione sciscitari et solutionem accipere et aut proficere, aut profectum facere, non tamen audacter sententiam dicere contra summos senioris Romae pontifices/ — Adde Leonem IX (ep. ad Michaelem Cerular. et Leonem Acridan.; D 291), Martinum V et concilium wnstanliense damnans articulum 41 Joannis Wicleff (7? 517), propositum a Martino V articulum 24 (79 568), concilii tridentini s. XIV. c. 7 (7) 782). c. Ordinarius et immediatus apparet primatus ex dictis 729 Zvsimt (n. 507), Petri Chrysologi (n. 486), Nicolai I (n. 554). Slriab, De Ecdeaia. IL 7 < 98 Potestas primatus a majoribus praedicatur ordinaria et immediata. Item Bernardus potestatem ordinariam et immediatam agno· I scit, ubi ejus usum nimium improbando ad Eugenium III seri· I bit (de considerat. 1. 3. c. 4; M 182, 766 ss): „Murmur loquor | et querimoniam ecclesiarum. Truncari se clamitant ac demembrari . . Facitis hoc, quia potestis; sed utrum et debeatis, quaestio est. . Quid . . tam indignum tibi, quam ut totum tenens, non sis contentus toto, nisi minutias quasdam, atque exiguas portiones ipsius tibi creditae universitatis, tanquam non sint tuae, satagas nescio quomodo adhuc facere tuas? . . Erras, si ut summam, ita et solam institutam a Deo vestram apostolicam potestatem existimas. Si hoc sentis, dissentis ab eo qui ait: ,Non est potestas nisi a Deo‘ (Rom 13, l).u — Eodem refertur concilium laUranense IV (n. 494) et Clemens VI, qui a patriarcha armenorum quaerit (apud Raynald., annal, eccl. ad a. 1351. n. 9): „Si credis, quod omnes, qui tibi obediunt, teneantur immediatius et principalius quam tibi, romano ponti­ fici obedire“, scilicet immediatius pro immediatione virtutis pontificis romani valentis armenos non solum praeter, sed et contra voluntatem patriarchae sui obligare (cf. supra n. 556). — Insuper audiatur Pius VI sic sententiam de Eybelii libro dicens (brevi „Super soliditateu ; D 1363; : -An fanatica dicenda tot solemnia, totiesque repetita pontificum conciliorumve de­ creta, quibus illi damnati sunt, qui negarent, in beato Petro apostolorum principe successorem ejus romanum pontificem constitutum a Deo caput ecclesiae visibile ac vicarium Jesu Christi, ei regendae ecclesiae plenam potestatem traditam, veramque ab omnibus, qui christiano nomine censentur, obedientiam deberi; atque vim eam esse primatus, quem divino jure obtinet, ut ceteris episcopis non honoris tantum gradu, sed et supremae potestatis amplitudine antecellat? Quo magis deploranda est praeceps ac caeca hominis temeritas, qui tot decretis damnatos errores infausto suo libello instaurare stu­ duerit, qui dixerit ac per multas ambages passim insinuant: quemlibet episcopum vocatum a Deo ad gubernationem eccle­ siae non minus quam papam, nec minori praeditum esse pote­ state : Christum eamdem per sese apostolis omnibus potestatem dedisse: quidquid aliqui credant obtineri et concedi solum a pontifice, posse idipsum, sive a consecratione sive ab ecclesia­ stica jurisdictione pendeat, perinde obtineri a quolibet epi- ·. Potestas primatus a majoribus praedicatur immediata, ordinaria, episcopalis. Q9 scopo: voluisse Christum ecclesiam reipublicae more admini­ strari: ei quidem regimini opus esse praeside pro bono uni­ tatis, verum qui non audeat se aliorum, qui simul regunt, ne­ gotiis implicare; privilegium tamen habeat négligentes cohor­ tandi ad sua implenda munia: vim primatus hac una praero­ gativa contineri supplendae aliorum negligentiae, prospiciendi conservationi unitatis hortationibus et exemplo : pontifices nil posse in aliena dioecesi praeterquam extraordinario casu: pon­ tificem caput esse, quod vim suam ac firmitatem teneat ab ec­ clesia: licitum sibi fecisse pontifices violandi jura episcoporum, reservandique sibi absolutiones, dispensationes, decisiones, appellationes, collationes beneficiorum, alia uno verbo munia omnia, quae singulatim recenset atque velut indebitas ac epi­ scopis injuriosas reservationes traducit/ d. Episcopalem vel pastoralem loquendo vel agendo signi- 730 ficat primatum sive in episcopos sive in fideles omnes etiam aliis subditos Clemens romanus, Ignatius, Dionysites corint/zlzes (n. 505), Tertullianus (n. 498 utroque loco posito), gesta in causa Origenis, Dionysii alex., Athanasii, aliorum (n. 498—502), Ephraem syrus (n. 69), Basilius M. (n. 505), Optatus (n. 236), Ambrosius (n. 506), Coelestimes I (7? 375), Sixties III (R 395), Leo M. (supra η. 486. 553; R 463.465). In ipso concilio chalcedonensi a Theodoro diacono alexandrino, Ischyrione, pariter diacono Alexandriae, Athanasio, presbytero Alexandriae, Sophronio Christiano varii libelli oblati sunt universali archiepiscopo et patriarchae magnae Romae Leoni (τω . . otzorumzçô '’ογμτΐΐο/.όπψ y.ai πατριάρχη της μεγάλης 'Ρώμης Αεοντι) simul et universali (ozzouzei-rz^) synodo chalcedonensi (act. 3; 7/ 2. 322. 326.331 335); item provocat Paschasinus legatus ad epistulam apostolici viri universalis ecclesiae papae (πασών των ε/./.λησαον ηγμπισ/.όπον) Leonis (act. 4; Η 2, 386). Ubi nomine archiepiscopi non exprimitur dignitas communis metropolitae, quae pro ecclesiis simul omnibus nulla erat, sed episcopi inter om­ nes eminentis; quare in eadem synodo titulo mutato legati .habentes locum apostolicae sedis, dixerunt: Sanctissimum et venerabilem episcopum Theodoretum sanctissimus et beatissi­ mus universae ecclesiae episcopus urbis Romae (πόσης ε/.χλησίας ώών.οπος πόλεως 'Ρώμης') Leo dudum in communionem suscepit" act. 8; Η 2, 499). Praeterea Paschasinus episcopus, similiter 7* .1 . C 1 XT s. •. 100 ■: . Potestas primatus a majoribus praedicatur episcopalis. ac Lucentius episcopus et Bonifatius presbyter, subscripsit, ad nomen proprium hisce additis: „vicarius domini mei beatissimi I atque apostolici universalis ecclesiae papae urbis Romae Leonis (όποστολικοΰ τής οικουμενικής εκκλησίας επισκόπου πόλεως 'Ρώμης Λέοντος vel πόσης εκκλησίας επισκόπου}, synodo praesidens* (act. 6: #2, 466s). — Huc spectant etiam Felix III (II) (R 600. 602. 604. 614), Gelasius 1 (R 677. 678. 705), Sigismu ndus rex per Avitum episcopum ad Symmachum „ universalis ecclesiae praesulem" concurrens (inter ep. Aviti 27 ; .1/ 59, 243), monachi secundae Syriae (n. 506 , Hormisdas (R 800), Liberatus narrans (breviar. c. 22; 3/ 68, 1040 i: „Sed Silverio veniente Pataram, venerabilis episcopus civitatis ipsius venit ad imperatorem, et judicium Dei contestatus est de tantae sedis episcopi ex­ pulsione, multos esse dicens in hoc mundo reges, et non esse unum, sicut ille papa est super ecclesiam mundi totius, a sua sede expulsus/ — Accedunt universi episcopi africa nae provinciaeph.. XXVI. 5. e), quae in concilio Lateranensi sub Martinol lecta est epistula Mauri episcopi ravennatis, missa rDomino sancto et meritis beatissimo, totoque orbe apostolico et univer­ sali pontifici Martino papae (δεσπότη αγιωτάτω καί μακαριωτόαφ όποστολικΰ καί οικουμενικά) άρχιερεί Μαρτίιω πάπα}* (Η 3, 703 s).— A concilio oecumenico VI dicitur „antiquae Romae, et apostolicae summitatis pontificalis antistes (άποστολικής άκροπόλεως όργιερατικώτατος πρόεδρος)*, atque iterum fit mentio „Agathonis sanctissimi patris nostri et summi papae (τοΐ μακαριωτότου πατρος ημών καί κορυφαιοτάτου πάπα)* (act 18: ΤΙ 3. 1418s). — Consentanea profert Theodorus studita (n. 148. 165. 483), qui et Leonem III appellat summum patrem patrum, dominum papam apostolicum, divinissimum omnium capitum caput, archipastorem ecclesiae quae sub coelo est, ita quidem, ut simul se aliosque ejus «divino pastorali principatui parentes4 profiteatur eumque obsecret, ut se „ceu proprias oves reputet4 (1. L ep. 33; M 99,1018 s). 7;9 Testis quoque est Bruno astensis (n. 165), Innocentius ll vocans se in epistula ad Bernardum data catholicae ecclesiae episcopum, Matthaeo quodam subscribente ut episcopo albanensi (ep. 352. inter ep. Bern. ; M 182, 556), Bernardus tum loco superius (n. 165· citato tum ad Eugenium III scribendo (ep. 210 n. 1; M 182,432): „Visis litteris vestris, quas pro · PI I ■■ Potestas primatus a majoribus praedicatur episcopalis. 101 causa rutinensis ecclesiae destinastis, tunc prorsus, tunc reple­ tum est gaudio os nostrum, et lingua nostra, exsultatione. Haec atque hujusmodi digna sunt vestro apostolatu, summam sedem nobilitant, decent plane orbis episcopum. Unde et flecto genua mea ad ipsum unici hujus vestri primatus auctorem, ut det vobis sic sapere, et sic agere semper . — Audiatur denique Innocentius III (n. 166), et Pius VI respondens (ad metropolitanos moguntin. etc super nunciaturis apost. c. 8. s. 2. n. 28 ss); „Q.uinimo Patres et concilia, tam ante quam post s. Gregorium M., inito veluti inter se foedere romanum pontificem certatim appellaverunt sacerdotem sacerdotum, pa­ trem patrum, .pastorem pastorum, episcopum episcoporum, et episcopum universalem, ita ut facultas theologica parisiensis a. 1413 erroris notam inusserit huic sententiae: Papa romanus . . non est episcopus universalis; eumdemque etiam nuncuparunt judicem supremum, quippe qui specialiter claves regni coelorum et principatum judicariae potestatis obtinuit, dispensatorem canonum et Christi vicarium. . Haec auctoritas pascendi cum clavium potestate conjuncta Petro peculiarem in modum attributa, sicut auctoritatem prae se fert in omnes fideles ordinariam atque immediatam, ita eamdem prae se fert auctoritatem ordinariam atque immediatam in omnes pastores, qui quacumque demum praefulgeant dignitate, non solum non sunt pontifici pares, sed ita ejus auctoritati subduntur, ut qui pastores appellantur et sunt, si populos respicias, ii, si ponti ficem spectes, nonnisi ovium numero habeantur . . Petro im­ peratum est, ait Bossuetius, ut amore ceteros apostolos ante­ celleret, mox ut cuncta gubernaret, et pasceret omnes agnos et oves, filios et matres et ipsos quoque pastores ; pastores in­ quam, si populi respiciantur, oves, si Petro comparentur. Unde recte est illud a Gersone animadversum, quod quemadmodum episcopi in tota dioecesi et in omnibus dioecesis parochiis suam jurisdictionem exercent, ita praestare idem possit summus ponti­ fex in tota, qua late patet ecclesia, et in omnibus dioecesibus episcoporum. Quod divina verba patefecerant, quodque concors Patrum sententia prodiderat, id a conciliis quoque luculentissime definitum est; ea quippe summum agnoverunt et coluerunt in romano pontifice primatum seu principatum super universam ecclesiam, cumulum scilicet potestatis et ordinariae jurisdic- 102 Potestas primatus a majoribus praedicatur plena. tionis super omnes et singulas catholici orbis dioeceses ad causas etiam definiendas, quae aut fidem respiciant aut ne­ gotia spectent ad ecclesiasticum forum pertinentia.α C. Plenitudinem primatus affirmat Bonifatius I (n. 487). indicat Leo J/. scribens ad Anastasium thessalonic. episc. (ep. 14. al. 12. c. 1; J/54, 671): „Nostra erat exspectanda cen­ sura, ut nihil prius ipse decerneres, quam quid nobis placeret agnosceres. Vices enim nostras ita tuae credidimus caritati, ut in partem sis vocatus sollicitudinis, non in plenitudinem potestatis." — Ita et Bernardus ad Eugenium III (ep. 23U; 3/182,431): „Qui locum Petri tenet, potest uno ictu extinguere Ananiam, uno Simonem magum, et, ut planius quod loquimur fiat, peremptoriam dare sententiam ad depositionem episcopo­ rum, solius romani pontificis noscitur esse, pro eo nimirum, quod etsi alii multi vocati sunt in partem sollicitudinis, solus ipse plenitudinem habeat potestatis". Videsis et ep. 131. ad mediolanenses n. 2; de consider. 1. 2. c. 8. n. 16 (3/ 182, 286 s. 752). — Eandem plenitudinem asserit Innocentius ///(supra n. 119. 174. vel serm. 2. et 3. in consecr. pontif. ; 3/217,658. 665) et Humberts (n. 555). — Porro doctorum magnorum scholae aevi medii nullus copiosius quam s. Bonaventura potestatem pontificis romani illustravit. Huc pertinet de perfectione evangelica q. 4. a. 3; ubi inter splendida alia legimus (ad 9.11): „Ad illud quod objici­ tur, quod qui habet potestatem ordinariam potest eam alteri committere; dicendum, quod jurisdictio est in triplici differentia: quaedam semiplena et totaliter aliunde descendens, et haec non potest committi pro sui imperfectione ; quaedam autem e contrario plenissima, et haec, quia summa est, non potest esse nisi in uno simul et semel; et ideo non potest committi alteri, unde papa non potest facere alios papas; quaedam autem est media, quae ordinaria est, nec tamen est summa; et haec qui­ dem, quia quodam modo perfecta est et multiplicabilis, committi potest alteri; nec tamen amittitur, cum etiam datur, in quantum est spiritualis potestas: quia in hoc differunt spiritu­ alia a corporalibus, quod corporalia, cum dantur, minus integre possidentur; spiritualia vero, cum distribuuntur, tunc plenius possidentur, sicut etiam in dono scientiae manifeste videtur. Unde licet summus pontifex communicet aliis jurisdictionem, non tamen ex hoc patitur aliquod detrimentum, quia numiuam Potestas primatus a s. Bonaventnra praedicatur plena. 103 sic committit nec committere potest, quod aliquem a sua eximat potestate. . Ad illud quod objicitur, quod plenitudo potestatis a Petro immediate manavit in collegium; dicendum, quod potestas dupliciter dicitur esse in aliquo: vel sicut in subjecto sustinente, vel sicut in deferente. Primo modo ple­ nitudo potestatis nunquam est nec fuit nisi in uno, primo qui­ dem in Christo, secundo in Petro, deinceps in successore ipsius, scilicet pontifice romano. Sed quia subjectum illius potestatis est persona mortalis; ideo sic ordinavit Christus et Spiritus ejus, quod ab uno deferretur potestas haec ad unum, non per viam carnis, sed spiritus, quae quidem est electio, in qua" secundum rationem eligendi utique communem ,,in conformitate animorum operari debet Spiritus sanctus ad constituendum unum. Et quia principaliter residet in uno, ideo principaliter obedientia universorum refertur ad unum, citra quem nec statum habet nec complementum/' Atque iterum is audiatur plenitudinem illam unicam potestatis sic enarrans (breviloquii р. 6. c. 12): „Unus pater patrum, qui papa merito appellatur, tanquam unus, primus et summus pater spiritualis omnium patrum, immo omnium fidelium et hierarcha praecipuus, spon­ sus unicus, caput indivisum, pontifex summus, Christi vicarius, fons, origo et regula cunctorum principatuum ecclesiasticorum; a quo tanquam a summo derivatur ordinata potestas usque ad infima ecclesiae membra, secundum quod exigit praecellens dignitas in ecclesiastica hierarchia." Et denuo (in hexaem. collât. 22. n. 15): „(Episcopi) locum tenent apostolorum. Super apostolos autem est Christus, et post Petrus. Oportet ergo, esse patrem patrum, quem nos papam vocamus, qui tamen propter humilitatem quatuor habet patriarchas: Constantinopolitanum, alexandrinum, hierosolymitanum, antiochenum. Et de his loquitur Isaias (19, 18): ,Erunt quinque civitates in terra Aegypti, loquentes lingua Chanaan et jurantes per Dominum exercituum'; Roma autem universalis est, ideo ,civitas solis vocabitur una'; quia, etsi aliae quatuor sedes plenam auctori­ tatem habeant super ecclesias vicinas illis, tamen Roma habet universaliter, sicut sol, plenitudinem potestatis super omnes." Praeterea videas de perfect, evang. q. 2. a. 2. ad 19. et in fine; in 1. 4. dist. 19. a. 3. q. 1. c; dub. 6; dist. 20. p. 2. q. 3. с. et ad 2: q. 5. ad 4; q. G. arg. 3. pro parte affirm.; dist. 25. 104 Potestas primatus a majoribus praedicatur plena; non obsistit Cyprianu. a. 1. q. 1. in fine; q. 2. ad 3. 4. Locos plures collegit recens I Thomas Villanova O. Cap., Sanet Bonaventura und das I’apst· I thum C. I Accedit confessio oblata in concilio lugdunensi II (n. 494) atque Clemens VI, qui et in particularia quaedam plenitudine potestatis pontificiae contenta descendit praeter alia jam (n. 556. 682) proposita haec exquirens (apud Raynald., annal, eccl. ad a. 1351. n. 3): „Si credidisti et credis, romanum pontificem solum posse sacros generales canones condere, plenissimam indulgentiam dare visitantibus limina apostolorum Petri et Pauli , vel ad terram sanctam acce­ dentibus, aut quibuscumque fidelibus vere et plene poenitentibus et confessis . . Si credidisti et adhuc credis, romanum pontificem circa administrationem sacramentorum ec­ clesiae, salvis semper illis, quae sunt de integritate et necessi­ tate sacramentorum posse diversos ritus ecclesiarum Christi tolerare, et etiam concedere, ut serventur . . Si credidisti et credis, armenos, qui romano pontifici in diversis partibus orbis obediunt. et formas et ritus romanae ecclesiae in administratione sacramentorum, et in ecclesiasticis officiis, jejuniis et aliis caeremoniis studiose et cum devotione observant, bene agere, et illa agendo vitam aeternam mereri/ — Eodem pertinet definitio fiorentina (n. 494), reprobatus ab Innocentia XI et Alexandro VIII articulus 2—4 gallicanus (/) 1189 —1192), de­ mum ultima sollemnis declaratio concilii vaticani (n. 712), per quam gravissime tota plenitudo ipsius supremae potestatis pontifici romano vindicatur. 3. Reliquum est, ut confirmetur thesis eadem difficultatibus quibusdam dissolutis, quae sive generatim in primatum, qualem declaravimus, divinitus institutum et durantem sive in jura specialia plenitudine primatus comprehensa contorquentur. a. Obiciuntur verba Cypriani (de unitate ecclesiae n. 5; M 4,501): .,Quam unitatem (ecclesiae) firmiter tenere et vin­ dicare debemus, maxime episcopi, qui in ecclesia praesidemus, ut episcopatum quoque ipsum unum atque indivisum probemus.. Episcopatus unus est, cujus a singulis in solidum pars tenetur. Ecclesia quoque una est, quae in multitudinem latius incre­ mento foecunditatis extenditur.4 At modica inde difficultas. Nam sicut ecclesia una, ita episcopatus unus dicitur, utique per Priinatnin rornanurn non infitiatur Cyprianus, 105 principium unitatis, quod est primatus in Petro institutus tum ex contextu (de quo vide supra n. 128s) tum ex aliis Cypriani locis; praeter eos, quos jam (n. 27.47.68. 113.488) protulimus, legesis epistulae ad Cornelium 42. al. 45. n. 1 ; ep. 45. al. 48. n. 3 (J/3, 703 s. 710s). Ex his primatus seu episcopatus summus ab uno obtinendus per episcopatum singulorum non excluditur, verum etiam supponitur, similiter ut partes aedificii qualescumque supponunt fundamentum, radii supponunt solem, rami arboris stirpem vel radicem, rivi fontem, ex quo proce­ dendo pendent et quocum et per quem corpus unum exsistunt atque manent; videlicet a primatu Petri jurisdictio sacra reliqua non solum pro origine sua, ut homo ortus ab Adamo, sed et pro conservatione sua pendet; quo ipso primatui subicitur. Porro a singulis episcopis in solidum pars teneri affirmatur, non quasi singuli obtineant auctoritatem episcopalem secundum totam suam plenitudinem, id quod contextui et ipsi textui contradiceret, immo et absurdum foret; nec singulis adscribitur auctoritas utcumque quidquam derogans primatui per ipsum illum locum agnito, sed singulis pars auctoritatis vel auctoritas erga ec­ clesias partiales singulas asseritur, eaque in solidum, h. e., ita, ut ad fovendam compagem ecclesiae totam, pro condicione quidem sua, singuli concurrant (cf. ep. 67. al. 68. Cypriani ad Stephanum; M 3, 990 ss), unitate inter se et praecipue cum principio unitatis, cathedra Petri, conservata, sensu simili ac quo Cyprianus ipse inferius (n. 23; M 4,517) de Christi plebe una „in solidam corporis unitatem concordiae glutino copulata“ loquitur, vel et Padanus scribit (ep. 1. ad Sympronian. n. 3; M 13, 1054): „Quid tot earum partium sacerdotes, quos per totum orbem cum eodem Cypriano pax una solidavit ?“ Novissime quidem aliqui, ne verba Cypriani secundum 735 interpretationem alterutram extremam violentius explanent, iis enuntiari conjunctionem cum ecclesia romana ut principali, matrice et radice necessariam episcopis orbis pro obtinenda potestate sua ipsaque dignitate membri ecclesiae affirmant, exhiberi jurisdictionem superiorem activam cathedrae Petri negant. Sed isti dictis Cypriani vim nullam ita inferunt, ut sensum nullum relinquant. Quid enim sibi vult Cyprianus asse­ verando conjunctionem cum cathedra romana necessariam, ut quis sit episcopus vel intra ecclesiam ? Certe non agitur de 106 Primatum romhnum jurisdictionis ordinariae non infitiatur Cyprianus, conjunctione dumtaxat corporali nec de conjunctione commercii amici qualislibet etiam profani nec de conjunctione consistente in meris consultationibus de causis religiosis, salvo ceteroqui semper jure discordandi. Quare Cyprianus aut dicit prorsus nihil aut hoc significat, professione oboedientiae in rebus sacris cathedrae romanae statuenti vel constituta retinenti usque ad­ haerendum esse. Atqui per hoc ponitur jurisdictio cathedrae Petri superior et ea activa, cum passiva nulla sit. Enimvero Cyprianus urgens necessitatem communionis cum ecclesia ro­ mana ut principio et centro agnoscit jurisdictionem ecclesiae hujus potentiorem non minus quam Irenaeus scribens, cum ecclesia romana propter principalitatem potentiorem necessario ecclesiam omnem convenire. Insuper primatus talis jurisdictionis non pro casibus tantum extraordinariis, sed ordinarius intelle­ gitur, quoniam vinculum cum cathedra romana constans postu­ latur, aeque ut in exemplis illustrantibus functio fundamenti, solis, radicis, fontis ordinaria apparet. Quaestio sane alia est, quid distinctius de vi et ratione primatus relati ad certum quoddam objectum, ut consuetudinem ecclesiae rite aestiman­ dam, vel de usu primatus convenienti, nominatim in contro­ versia de baptismo haereticorum inferius (th. XXVII) attin­ genda, Cyprianus senserit. b. Praeterea opponuntur effata illa Cypriani (in concil. carthag. sub Cypriano VII, de baptismo III; M 3, 1053s): „Superest ut de hac ipsa re singuli quid sentiamus profera­ mus, neminem judicantes, aut a jure communicationis aliquem, si diversum senserit, amoventes. Neque enim quisquam no­ strum episcopum se episcoporum constituit, aut tyrannico ter­ rore ad obsequendi necessitatem collegas suos adigit, quando habeat omnis episcopus pro licentia libertatis et potestatis suae arbitrium proprium, tamque judicari ab alio non possit quam nec ipse potest alterum judicare. Sed expectemus uni­ versi judicium Domini nostri Jesu Christi, qui unus et solus habet potestatem et praeponendi nos in ecclesiae suae guber­ natione et de actu nostro judicandi/ At primum haec non ad primatum Stephani pontificis romani carpendum referuntur, sed spectant ad praesentes, qui sinant alios episcopos senten­ tiam suam habere libere et sequi, praesertim ad Cyprianum ipsum, qui nolit judicare sic constituendo se episcopum epi- Primatum romanntn non infitiatur Cyprianus. scoporum, ut pridem (ep. 69. al, 66. n. 3 ; M 4, 402) Florentio Puppiano exprobraverat. Pro qua libertate, in re eadem baptismi ex Cypriano quidem et concilio ejus episcopis in Africa ipsa dissentientibus relinquenda, non vero absolute, accipiatur etiam dictum, esse solius Christi, auctoris potestatis episcopalis et episcoporum electionem providentia speciali gubernantis (cf. ib. n. 1: supra n. 47. 113; ep. 55. al. 59. ad Cornelium n. 5. 6; M3, 802 ss), episcoporum actum, videlicet in causa illa non pro omnibus definienda similive singulis integra, rationem tandem reposcendo judicare. Eodem pacto Cyprianus et Rom 14, 12 s citat (ep. 76. al. 69. n. 17; 71/ 3, 1151) et nomine synodi carthag. de baptismo II ad Stephanum scripserat (ep. 72. n. 3; J/3, 1050): „Qua in re nec nos vim cuiquam facimus aut legem damus, cum habeat in ecclesiae administratione voluntatis suae arbitrium libe­ rum unus quisque praepositus, rationem actus sui Domino redditurus“; quibuscum scite comparentur, quae antea ille professus est (ib. η. 1): „De eo vel maxime tibi scribendum, et cum tua gravitate ac sapientia conferendum fuit, quod magis pertineat et ad sacerdotalem auctoritatem, et ad ecclesiae ca­ tholicae unitatem pariter ac dignitatem de divinae dispositionis ordinatione venientemtt. Accedit, quod ne ratio quidem fuit ita in Stephanum invehendi, quia ejus decretum de haereticis mi­ nime rebaptizandis nondum tunc advenerat; secus enim ex more in concilio ipso lectum vel saltem memoratum esset, sicut etiam epistula praedicta synodi II ad pontificem romanum lecta est. Denique cavillatio illiusmodi non cohaeret cum te­ stimoniis gestisve Cypriani aliis, ut quo in ecclesia una cathe­ dram exhibet unam, reliquis scilicet praepositam (supra n. 475), vel abdicationem Marciani episcopi arelatensis urget (ep. 67. al. 68. ad Stephanum; 71/3, 990ss) vel judicium de Basilide epi­ scopo hispano aliisque episcopis factum refert (ep. 68. al. 67. ad Felicem presbyt. etc; ep. 55. al. 59. ad Cornelium n. 10. 11; 1/3,1021 ss. 810 ss). Licet enim Cyprianus episcopos tales ipso jure divino ob crimina patrata contra fidem depositos et ab ecclesia separatos ducat, agnoscit tamen etiam sententiam ec­ clesiasticam, qua et jus divinum ad casus singulares cum auc­ toritate declaratum applicetur et censurae divinae ecclesiastica per se quoque valens superaddatur; cujus ferendae potestatem ille secundum jus aetatis ejus corpori partiali episcoporum IOS romanum ejusvc jus in appellationibus non infitiatur Cyprianus, regionis et perfecte corpori toti episcoporum et in his maxime et plenissime romano pontifici addicit (ep. 68. ad Felicem n. 0; ep. 67. ad Stephanum n. 2. 3. 5); unde etiam appellationem veram Basilidis episcopi a judicio synodi ad pontificem roma num (cf. supra n. 500) ita narrat, ut solum vitium obreptionis improbet. Immo insectatio illa Stephani male conciliatur et cum eo, quod in ipso concilio III de baptismo lecta est epi­ stula Cypriani ad Jubajanum, secundum quam, praeter alia jam citata (supra n. 27), ecclesia „una est super unum, qui et claves ejus accepit, Domini voce fundataa (ep. 73. ad Jubajan. n. 11; M 3. 1116) Cf. de ordine documentorum huc spectantium recto imprimis Zeitschrift fiir kath. Theol. 1881, 193 ss; 1890, 223ss; 1894, 484ss.; Forschungen zur christl. Lit.- u. DogmengeschichU Bd. 5 H. 4 {Ernst, Papst Stephan I u. der Ketzertaufstreit). 737 c. Neque negat pontifici romano jus recipiendi appellationes neque in ipsa urbe Roma eas judicandi Cyprianus idem scribens (ep. 55. al. 59. ad Cornelium n. 14; 3/3. 821 s): ,.Cum statutum sit ab omnibus nobis, et aequum sit pariter ac justum, ut unius­ cujusque causa illic audiatur, ubi est crimen admissum: et singulis pastoribus portio gregis sit adscripta, quam regat unusquisque et gubernet, rationem sui actus Domino redditurus, oportet utique eos, quibus praesumus, non circumcursare, nec episcoporum concordiam cohaerentem sua subdola et fallaci temeritate collidere, sed agere illic causam suam, ubi et accu­ satores habere et testes sui criminis possint, nisi si paucis desperatis et perditis minor videtur esse auctoritas episcopo­ rum in Africa constitutorum, qui de illis jam judicaverunt, et eorum conscientiam multis delictorum laqueis vinctam judicii sui nuper gravitate damnarunt. Jam causa eorum cognita est: jam de eis dicta sententia est. nec censurae congruit sacerdotum mobilis atque inconstantis animi levitate reprehendi.1· Verumenimvero Cyprianus etiamsi de appellatione ad pontificem ro­ manum loqueretur, non tamen hic urgeret jus divinum, sed legem particularem ecclesiasticam, non dissentiente utique pontifice romano latam, vi cujus causae presbyterorum aliorum­ que inferiorum in ipsa sola Africa terminandae essent. At re­ apse non agitur de appellatione, sed de judicio primae instan­ tiae faciendo ab episcopo proprio, in quo eousque declinato reis ipsis audiendis coram apparendum sit; pro quo solo argu- Primatum roinanurn non infitiatur Cyprianus vel synodus sardicensis. ff)9 menta a Cypriano memorata valent ; unde etiam haec adjungit (n. 16): „Denique quia conscientiam suam norunt, nec audent venire, aut ad ecclesiae limen accedere, sed foris per provin­ ciam circumveniendis fratribus et spoliandis pererrant, et om­ nibus jam satis noti, atque undique pro suis facinoribus ex­ clusi, illuc etiam ad vos navigant. Neque enim illis potest frons esse ad nos accedendi, aut apud nos consistendi, cum sint acerbissima et gravissima crimina, quae eis a fratribus ingerantur. Si judicium nostrum voluerint experiri, veniant.u Nec dicitur a Cypriano auctoritas episcoporum afrorum non minor quam auctoritas pontificis romani, sed (coi. n. 9 11. 15) exhibetur auctoritas multorum et gravissimorum episcoporum Africae vel non minor quam auctoritas paucorum et perdito­ rum, qui erant cum Fortunato, etiam pseudoepiscoporum, quos quamvis absentes illi simul judicarunt, vel non parum parva pro paucis perditis judicio non leviter reprehendendo judicandis. Nec profecto ex mente Cypriani Domino soli a singulis epi­ scopis ratio reddenda est, quia ita appellationem omnem, vel ad synodum provinciae et universalem Africae, ille sustulisset, necTherapium episcopum ipse cum aliis punire potuisset (ep. 59. al. 64. n. 1 ; 71/3 1014); sed vetat potius subditos judicium epi­ scopi sui fugere, quod hic imprimis habeat judicandi jus et sit prae­ sumendum, eum juste judicaturum esse, tamquam talem, qui ra­ tionem actus sui Domino reddere debeat (cf. ep. 55 n. 15). Ce­ terum cum his componatur ep. 14. al. 20. n. 1. 3 (J/ 4, 262ss), ubi Cyprianus, sede post Fabiani pontificis martyrium vacante, necessarium ducit rationem ipsi clero romano reddere. Similia occurrunt in ep. 22. al. 27. n. 1. 3. 4 (J/ 4, 282 ss), ep. 29. al. 35 (4/ 4. 302 s), in ipsa epistula objecta (n. 9; J/3, 808ss). d. Non magis obstant canones celebres synodi sardicensis, 733 quos videas positos apud Hefelc (Concilieng. I2, 560 ss).1) Sane mirum esset, si alienum a juribus primatus se ostenderet con­ cilium, a quo caput ecclesiae in sede Petri apostoli tam honori­ fice observatum (supra n.493) vidimus2). Revera in canone 3 non *) Genuinitas canonum sardicensium nuper impugnata vindicatur apud Historischcs Jahrbuch 1902, 497ss; 1905, 1 ss. 255ss. r) Originem quidem germanam verborum etiam horum nonnulli infitiantur ci. Hefele 1. c 611. adnot.), haud scio, an ratione nulla solida. Appellatur sermo ipse parum bene latinus, nominatim illud nvalde congruentissimum’*, pro 110 Jus proprium primatus in causis episcoporum non infitiantur canones sardicei»* jus ullum novum romano pontifici conceditur, sed praesidentibus legatis apostolicis usus quidam novus juris divini suppositi et agniti stabilitur, consistens in eo, ut postulante judicium alterum episcopo ab episcopis ejusdem provinciae condemnato jam ipse pontifex romanus per judices priores rem edoctus pro merito aut judices secundos ex episcopis provinciae illi finiti­ mis assignaret aut judicium instantiae primae confirmaret. Cujus disciplinae ratio verbis illis indicatur: „Si vobis placet, sancti Petri apostoli memoriam honoremus/ X In canone 4 simpliciter inculcatur, id quod in turbis arianis facile neglegi potuit, ne cathedra episcopi judicio episco­ porum vicinorum depositi, facta appellatione, ab episcopo novo occuparetur, donec pontifex romanus de re decrevisset, sive episcopi vicini suadente textu graeco intelleguntur provinciae ejusdem cum deposito, ideoque appellatio est illa postulatio judicii secundi ex canone 3 a pontifice romano statuendi, sive episcopi vicini sunt provinciae finitimae, proindeque appellatio ad pontificem romanum est a judicio secundo, ubi utique per canonem supponitur, etiam priore postulatione judicii novi inter­ posita episcopum alterum non esse sufficiendum. In canone 5 (al. 7) proponente ipso Hosio legato sedis apostolicae modus, quo romanus pontifex in casu episcopi a quo scilicet .longe congruentissimum* vel aliquid simile postulabitur. At dictio­ nem talem explicare eo licet, quod epistula forsitan primo graece (ubi fuerit v. g. πολύ twtowtorccror rirar vel saltem ab homine graeco scripta sit. Insuper obicitur, sententiam contextui prorsus non convenire eandemque facile ex margine in textum irrepsisse. Sed praeterquam quod non satis intellegiturr quomodo quis effatum ita inconveniens margini apposuerit, in contextu excusatio absentiae Julii pontificis honesta enarratur, „ne aut lupi schismatici furtum facerent et raperent per insidias, aut canes haeretici rabido furore exciti insani ob­ latrarent. aut certe serpens diabolus blasphemiarum (blasphemiorum) venenum effun­ deret/1 Quibus causis allegatis continuo adjungitur: „Hoc enim optimum et valde congruentissimum esse videbitur, si ad caput, id est, ad Petri apostoli sedem de singulis quibusque provinciis Domini referant sacerdotes." Nempe tamquam causa· cur Julius pontifex recte sedem propriam pro synodo adeunda non reliquerit, affer­ tur etiam commercium epistularum, non itinere diuturno interrumpendum, quando­ quidem congruentissime a successore Petri Komae residente episcopi partium omnium orbis responsa petere pergant (cf. testimonium Hieronymi supra n. 506et ep. 31. al. 27. Leonis M. ad Pulcher, c. 4; A/ 54, 793s), sive causa ista prio­ ribus subordinata sive coordinata cum illis existimatur. Idcirco locus apte contex­ tui cohaeret. Jus proprium primatus in appellationibus non infitiantur Patres sardie, vel afri, J ] ] synodo episcoporum provinciae suae Romam appellantis secun­ dum canones duos praecedentes interveniret, accuratius sic statuitur, ut pontifex pro merito ad episcopos provinciae pro­ ximae de judicio secundo diligenter instituendo scriberet et ut, si placeret, etiam a latere suo presbyteros mitteret, qui una cum episcopis illis judicaturi judicio praeessent. Ex inter­ pretatione alia agitur in canone de episcopo, qui a judicio primo synodi provinciae, neglecto tribunali immediate supe­ riore synodi episcoporum finitimorum appellet ad pontificem romanum; unde si is causam judicio altero dignam putet, ver­ bis quidem minime praecipientibus modus varius indicatur, quo pontifex uti possit, sive relinquendo causam episcopis provin­ ciae finitimae disciplinam usitatam conservari jubeat, sive unum pluresve legatos mittat judicaturos per se vel cum episcopis auctoritate ea, qua pontifex in urbe judicare posset. Utracum­ que explicatio ambigui canonis 4 et 5 eligitur, primatus roma­ nus, ut usui modeste proposito praevius, est in tuto. e. Mirari non debemus canonem 17 (125. vel 28. in cod. 741 can. eccl. afr. ; H 1, 934. 878 s) a plenario concilio Carthaginiensi a. 418 statutum et a. 419 repetitum (cf. Hefele, Concilieng. 22, 119. 125. 127), quo appellatio presbyterorum et clericorum in­ feriorum ad romanum pontificem vetatur, sive quod canon consuetudini africanae eousque probatae responderet sive quod eatenus robore donandus esset, quatenus pontifex romanus ipse eum, similiter ac decreta contra pelagianos, confirmaret. Neque in causa Apiarii presbyteri appellantis a. 418 ad romanam sedem episcopi illi afri negaverunt jus pontifici romano divinitus inhaerens appellationis recipiendae, sed opportuni­ tatem usus juris pro adjunctis, praesertim pro distantia JVfricae. Neque in dubium vocaverunt, num romana sedes etiam sine lege ecclesiastica appellationem liberam concedente appella­ tiones admittere vel legem ejusmodi condere valeret, sed num reapse jam talis lex exsisteret; quam africani quidem in ca­ nonibus citatis per legatos Zosimi ut nicaenis, cum essent sardicenses, nequaquam invenerunt. Quae omnia ex epistulis epi­ scoporum eorundem datis ad Bonifatium I (inter ep. Bonif. 2; M 20, 752 ss) et Coelestinum I (inter ep. Coelest. 2; M 50, 422ss) constant; ubi illi solum usum juris relati ad episcopos quoque ipsos ut Africae minus convenientem et a disciplina ( 12 Primatui non obsunt afri in causa Apiarii, en. nic. 6, constantinop. 3. vel chalc.Ü s ibi tunc vigente alienuni neque lege agnita adhuc postulatum dissuadendo vehementer deprecantur, praesertim cum tandem concilium nicaenum perperam pro comprobando juris exercitio prolatum et pontificem romanum ab Apiario ex propria hujus confessione deceptum cognovissent proindeque Apiarium simul judicante legato apostolico in synodo Carthaginiensi a. 424 (cf. Hefele ib. 137 s) condemnassent1). f. In canone 6 nicaeno episcopus alexandrinus cum romano comparatur ratione dignitatis dumtaxat patriarchalis; quae qui­ dem romano in totum occidentem conveniebat; unde ecclesiae suburbicariae, de quibus loquitur Rutinus eundem canonem refe­ rens (hist. eccl. 1. 1. c. 6; J/21. 473), nisi ille errat, tantum in­ tellegi possunt ecclesiae eae omnes, quae sub patriarcha urbis constitutae sint. Cf. Hefele 1. c. 388 ss ; Grisar, Geschichte Roms 1, n. 208. At negationem nicaenam primatus antiquitas ipsa ignorat2). g. Canon 3 concilii constantinopolitani I decernens episcopo Constantinopolis ut novae Romae praerogativas honoris post romanum episcopum, sicut et canon 28 chalcedonensis tribuens denuo aequalia cum antiqua Roma privilegia ecclesiae Conl) Immo ex interpretatione, quam dat Hefele (1. c. 134·, afri videntur Bonifatium etiam rogare, nt, etsi lex nicaena romanum interventum sanciat, ipse tamen Africam excipiat; quo sane illi in pontifice romano, ut eximere valente, potestatem non minorem quam in concilio oecumenico agnoscerent; sed verius loco quadantenus incerto solum petent, ut canones nicaeni, si reapse exercitium juris controversum praescribentes reperiantur, dumtaxat cum fraterna caritate observentur. ■') In canonibus nicaenis, qui arabici dicuntur, exstantibus adhuc apud ipsos nestorianos, jacobitas, coptitas, aethiopes, armenios primatus romanus diserte prae­ dicatur. Hic est cn. 44 (7/1,485»: „Patriarcha igitur inspiciat quodcumque nego­ tium fecerit aliquis suorum metro politarum, sive episcoporum in provinciis, quibus praesunt. Si autem invenerit ex illis quidquam, quod non decet, permutet illud, ac de illo constituat, prout ipsi videtur; etenim omnium ipsorum pater est, et illi filii sunt ipsius. Metropolitae autem principatum supra se agnoscere, eumque venerari debent instar fratris majoris, quem sibi fratres anteponunt, iliique parere ducunt ob ejus optimum regimen, et majoritatem. Patriarcha porro instar patris est in sua jurisdictione super filios suos. Et quemadmodum patriarcha potestatem habet super subditos suos; ita quoque potestatem habet romanus pontifex super universos patriarchas, quemadmodum habebat Petrus super universos christianitatis principes, et concilia ipsorum: quoniam Christi vicarius est super redemptionem, ecclesias, et curatos populos ejus. Quicumque autem sanctioni huic contradixerit, patres synodi anathemate illum percellunt?* Congruit cn. 71. de appellationibus episcoporum ad romanum pontificem (ib. 491). Cf. Katholik 1871. 1,21 s. 575 s; Monatsschrift Passau 1898,454. 4 * ' Primatui non obesi canon nec Gregorius M detrectans titulum episcopi oecurnenici. ] [% stantinopolis, secundae post illam exsistenti, quovis robore carent, ille quidem, quia sedes romana solam dogmaticam de­ finitionem adversus Macedonium vel symbolum recepit, hic autem, quia tum legati sedis apostolicae reclamaverunt tum Leo M. ipse eum reprobavit. Praeterea quamvis quaedam minus accurate dicta ibi reperiantur vel ipsa ratio potestatis sacrae asserendae perversa indicetur, de dignitate tamen solum se­ cunda patriarchal! agitur; quae multo post1) sedi constantinopolitanae expressius impertita est. Cf. Flefele 1. c. 22, 17 ss. 527 ss; th. XXIII. p. III. 11. Episcopus universalis seu oecumenicus intellegi duplici 74-1 modo potest: aut ille, qui solus vere sit episcopus ita, ut ceteri episcopi non sint nisi vicarii ipsius, aut ille, qui juris­ dictionem completam, ordinariam, immediatam teneat in eccle­ siam universam, qui proinde sit episcopus ecclesiae universalis vel catholicae. Jam vero Gregorius M., humillimus ille ponti­ fex, qui teste Joanne diacono (s. Greg. M. vit. 1. 2. n. 1 ; Λ/75, 87) primus se vocabat servum servorum Dei, opponens se Joanni Jejunatori constantinopolitano, oecurnenici sibi nomen arro­ ganti, pro ipso etiam pontifice romano titulum hunc alterum, quamvis per se minime indebitum, ideo detrectavit, quod prior ille sensus unici episcopi subici sub eo posset. Quam rationem Gregorius sic enuntiat (1. 5. ep. 21. ad Constantinam Augustam; 3/ 77,749): „Triste tamen valde est ut patienter feratur qua­ tenus, despectis omnibus, praedictus frater et coepiscopus meus solus conetur appellari episcopus/ Quin hanc rationem nomi­ nis recusandi ille eodem loco reddit, ubi actum supremae in ecclesia potestatis, verae scilicet rei nominis, a decessore suo et a se ipso positum commemorat ; ita nimirum scribit (ib. ep. 43. ad Eulogium episc. alex, et Anastasium episc. antioch.; 3/77,771): „Frater et coepiscopus noster Joannes in constantinopolitana urbe ex causa alia occasionem quaerens synodum fecit, in qua se universalem appellare conatus est. Quod mox idem decessor meus (Pelagius II) ut agnovit, directis litteris ex auctoritate sancti Petri apostoli ejusdem synodi acta cassa­ vit .. Cujus ego quoque sententiam sequens, similia praedicto ’) Huc spectat concitu oecurnenici VIII cn. 21 (Z> 277), cujus canonis genuinitas immerito apud Denzinger (n. 271) in dubium vocatur. Cf. Hefele 1. c. 42, 385-387. Slraub, De Ecclesia. Π. S s?. b ·' in 1 14 Primatui non obest Gregorius M. in causa tituli oecumenici vel sedis Petri trinae. consacerdoti nostro scripta transmisi . . Sicut enim veneranda mihi vestra sanctitas novit, per sanctam chalcedonensem syno­ dum pontifici sedis apostolicae, cui Deo disponente deservio, hoc universitatis nomen oblatum est. Sed nullus unquam de­ cessorum meorum hoc tam profano vocabulo uti consensit, quia videlicet si unus patriarcha universalis dicitur, patriarcha­ rum nomen ceteris derogatur. Sed absit hoc, absit a Christiani mente id sibi velle quempiam arripere, unde fratrum suorum honorem imminuere ex quantulacunque parte videatur/ Sen­ tentia Gregorii etiam ex illis claret (ib. ep. 20. ad Mauricium: .1/77. 745s): ,Cunctis . . evangelium scientibus liquet quod voce dominica sancto et omnium apostolorum Petro principi apostolo, totius ecclesiae cura commissa est“ ; recitantur Jo 21, 17, Luc 22.31s, Mat 16,18s; tum Gregorius: „Ecce claves regni coelestis accepit, potestas ei ligandi ac solvendi tribuitur, cura ei totius ecclesiae et principatus committitur, et tamen univer­ salis apostolus non vocatur, et vir sanctissimus consacerdos meus Joannes vocari universalis episcopus conatur. Exclamare compellor ac dicere: 0 tempora, o mores !u Demum repudiato titulo controverso non sane primatum universalem a pontifice romano repudiatum esse, intellegatur et ex eo, quod a. 607 a Bonifatio III gestum legimus (in libro pontificali n. 115, ed. Duchesne 1,316): „Hic optinuit apud Focatem principem ut sedis apostolica beati Petri apostoli caput essetnempe ag­ nosceretur ^omnium ecclesiarum, quia ecclesia constantinopolitana prima se omnium ecclesiarum scribebat/ Quocum com­ paretur, quod jam Anastasius II imperatorem de inito pontifi­ catu certiorem faciens petit, „ut sedes b. Petri in universali ecclesia assignatum sibi a domino Deo teneat principatum^ (R 744). Cf. Zeitschrift fur kath. Theol. 1879. 655 ss; 1880, 468 ss. 745 i. Idem Gregorius M. (1. 7. ep. 40 ad Eulogium episc. alex.; M 77.899) sedem Petri in tribus locis, i. e., sedem romanam, alexandrinam, antiochenam vocat unius atque unam, cui ex auctoritate divina tres nunc episcopi praesideant, uti­ que unam non simpliciter seu ob potestatem eandem vel aequalem, sed unam solum secundum quid seu ratione propria originis tractae ab uno Petro auctoritate divina exornato, proinde unam et ratione caritatis vel unionis specialis, qua­ tenus scilicet ipse princeps apostolorum ^sublimavit sedem, in j Vis canonum ecclesiae in pontificem romanum directiva, non coactiva, j [5 qua etiam quiescere et praesentem vitam finire dignatus est. Ipse decoravit sedem, in qua evangelistam discipulum misit. Ipse firmavit sedem, in qua septem annis, quamvis discessu­ rus, sedit? k. Distinguere oportet vim canonum mere ecclesiasticorum 746 directivam in pontificem romanum a vi coactiva. Prior est in eo, quod pontifex sequi in regendo debeat, plerumque saltem, canones jam exstantes, ut recti regiminis officium rite impleat proindeque legi divinae et naturali honestatis satisfaciat. Et haec quidem vis est concedenda; nam lege Dei obligatur pontifex ad bonum ecclesiae procurandum, gubernationis suae rationem Domino redditurus; atqui canones sicut sunt in ec­ clesiae utilitatem olim conditi, ita ad hanc promovendam, dum adjuncta eadem vel et similia perseverant, generatim adhuc conferunt. Quae ipsa diligentia de communi bono adhibenda et eatenus de canonibus custodiendis est objectum juramenti, quod summi pontifices electi praestant. Hinc actus sine causa sufficiente detrahens canonibus illicitus quidem esset. Vis autem coactiva canonum ea foret, ut pontifex vel eo solo ad canones observandos ideôque etiam ad tribunal eorum exsecutionem urgens suspiciendum et ad poenas per ipsos statutas subeun­ das exsisteret obligatus, quod ecclesiae leges essent; pro qua vi majore actus quilibet canonibus ecclesiasticis oppositus, quamvis per se non manifesto malus neque injustus, non solum illicitus, sed etiam invalidus pronuntiandus esset. Porro vis talis canonum adversus pontificem romanum perneganda est; supponit enim ea potestatem ecclesiasticam pontificia superio­ rem, a qua sint leges canonicae, cum pontifex ipse sit, a quo haec decreta vim suam universalem habeant vel retineant; eademque vis coactiva in pontificem repugnat potestati in­ dependent! atque plenae omnia solvendi, quae omnibus et singulis b. Petri successoribus semper eadém divino jure inest. Quare merito damnatus est articulus 3 declarationis cleri gallicani anni 1682 (Z) 1190); qui quidem etiam pugnans cum initio articuli 2 reperitur (2)1189). Neque ob jurisdictionis illam ple­ nitudinem potestas pontificis romani magis quam concilii oecumenici vocari potest arbitraria. Age sis, vim canonum eccle­ siae non nisi directivam, ex necessitate scilicet curandae dis­ ciplinae, pacis, utilitatis ecclesiasticae exortam, pontifices qui8* I |β Vis canonum pactorumve in pontificem romanum agnoscitur directi va, non coactin dam summi pro se agnoscunt, cum nihil contra canones se posse profitentur. Tali pacto Siricius judicium primum de Bonoso episcopo, quod concilium capuanum finitimis et prae­ cipue macedonibus mandaverat, detrectavit (7?261 ; cf. Innocentai ep. 17. ad episcopos macedones c. 5. n. 9ss; J/ 20, 531 ss). Eodem spectat Zosimus (ep. 5. ad episcopos prov. vienn. et narbon.; J/20,665 s), Gelasius I agens quidem per se de causa fidei immutabilis (ep. 13. ad episcopos Dardaniae; AI 59,63; quocum loco cf. supra n 496), praecipue vero Leo AI. (ep. 104. al. 88. ad Marcian. c. 2ss; ep. 105. al. 79. ad Pulcheriam; ep. 106. al. 80. ad Anatolium; ep. 107. al. 81. ad Julianum coens. episc.; ep. 114. al. 87. ad episcopos syn. chalc. c. 2; ep. 119. al. 92. ad Maximum antioch. c. 3ss; AI 54, 993 ss. 1029ss. 1042ss), qui a se cum ipso concilio oecumenico chalcedonensi extolli sedem constantinopolitanam contra canonem nicaenum ex se quidem perpetuum posse negat, certe non quod ex defectu potestatis jurisdictionis actus non valeret, sed quod ex causis gravibus tunc actus non liceret. Perinde in­ tellegitur, quam vere per legem in synodo dandam ecclesiae romanae Symmachus quoque pontifex cum successoribus, scili­ cet dirigendus, non cogendus, obligatus sit (J/62, 77 s; cf. juris canonici C. 12. q. 2. c. 20), et universe, quomodo pontifex sum­ mus leges suas ipse observare pro se debeat, cum jus, quam­ vis non ecclesiasticum vel pontificium ut tale, tamen divinum ipsum secundum aequitatem naturalem omnibus perspicuam, nisi quando sit ratio justa exemptionis, observationem talem postulet (cf. s. Thomae S. theol. p. 1. 2. q. 96. a. 5. ad 3). Si­ militer promissionibus a pontifice eligendo factis de rebus per potestatem sacram ordinandis, quatenus non sunt ex vetito speciali irritae (cf. const Pii X „Vacante sedeu d. 25. dec. 1904 nunc evulgatae t.2. c.6), vel promissionibus honestis ponti­ ficis constituti exercitium quidem potestatis pontificiae ligari ita potest, ut eas violare sit illicitum et a Deo judice puniendum, sed nequit minui primatus ex voluntate Domini plenus ita, ut judicando vel puniendo cogere pontificem lentum homo ullus possit vel ut actus promissionibus adversus per se etiam inva­ lidus exsistat. Neque pontifices quidam, utDamasus Z, Symmachus, Leo IV, ad innocentiam suam eo melius probandam se ipsi aliis hominibus subjecerunt nisi salva sua immunitate a vi coactiva. i λ* ♦ Primatui frustra oblciurttur decreta sessioni» IV et V concilii conatantiensis. H7 sive pro judicio, ut ajunt, discretionis, nempe veri et boni a falso et malo, sive tamquam arbitris, quibus libere stare vel­ lent (vide R post n. 234.755. 756; n. 2646; Grisât, Geschichte Roms 1, n. 308; cf. s. Thomae S. theol. p. 2. 2 q. 67. a. 1. ad 2). 1. Quae a gallicanis, in ipso damnato articulo 2 declara- 747 tionis anni 1682 (Z) 1189), decreta obiciuntur sessionis IV et V concilii constantiensis de auctoritate conciliorum generalium in pontificem romanum (ZZ8,252. 258), primum quidem a MartinoV non sunt confirmata. Sane bulla approbationis „Inter cunctas*4 et bulla „In eminentis*4 , editae 22. febr. 1418 (ZZ 8, 905 ss. 918ss) decretis illis praetermissis non continent nisi definitiones, quae contra Joannem Wicleff, Joannem Hus, Hieronymum de Praga factae erant, definitionem de communione sub una specie, decretum de salvo conductu haereticis dato (vide D 584; cf. articulum 6 suspectis errorum Wicleff et Hus proponendum; D 552). Neque approbationem novam ampliorem putare licet sententiam Martini, occasione quidem petitae damnationis libelli cujuspiam in sessione ultima XLV prolatam, qua „omnia et singula determinata, conclusa et decreta in materiis fidei per praesens concilium conciliariter, tenere et inviolabiliter observare volebat, et numquam contraire quoquo modo. Ipsaque sic conciliariter facta approbat et ratificat, et non aliter, nec alio modo'4 (//8, 899; D 584). Et re vera ex actis synodi liquet, voce materiae fidei materiam eam designatam esse, quae per­ tractata foret inde a sessione V contra Wicleff aliosque (cf. v. g. H 8,263. 266. 280. 295) ; insuper autem decreta controversa non conciliariter statuta sunt, quacumque ratione adverbium hoc accipitur; nam praeterquam quod non a concilio simpliciter, sed a concilio oboedientiae, quae dicitur, Joannis XXIII pro venerunt, decreta illa non suffragatione conciliis usitata, sed prorsus insueta, immo aperte non legitima per nationes, ad­ missis etiam hominibus manifesto non admittendis ipsisque laicis, prodierunt, unde facile fieri potuit, ut numerus minor hominum specie quadam juris suffragium ferentium praevaleret; neque saltem confecta sunt, ut conciliis convenit, praevia ma­ tura omnium deliberatione et sequente ex ordine consensione partis majoris et sanioris, sed aliis alios quasi improviso occu­ pantibus et ita, ut decretis quidem sessionis IV lenioribus multi cum strepitu obloquerentur, decretis sessionis V duriori- US PrimahH frustra obi ci un hir decreta sessionis IV et V concilii constanticaih bus cardinales omnes sive absentia sive reclamatione sua re­ sisterent (cf. Hergenrother-Ki rschy Kircheng. 24, 856 s. 860 ss). Deinde vero eadem decreta, intellecta quidem ita, ut aucto­ ritas conciliorum generalium supra papam absolute efferretur, potius diserte repudiata sunt ab Eugenio IV per constitutionem „Moyses~ in concilio florentino editam (/7 9, 1004ss; cui etiam congruit definitio florentina supra n. 494), a Pio II per bullam „Execrabilis“ in synodo mantuana (7) 608), a Leone X per con­ stitutionem nPastor aeternus14 in concilio later. V datam (Z? 622), ab ipso jam Martino Γ; id quod Joannes Gerson his testatur (tract., quomodo et an liceat in causis fidei a summo pontifice appellare): „Ouaeritur,utrum haec assertio sit catholica . . : ,Nulli fas est a supremo judice, videlicet apostolica sede, seu romano pontifice Jesu Christi vicario interris appellare, aut illius judicium in causis fidei, quae tanquam majores ad ipsum, et sedem apostolicam deferendae sunt, declinare/ Arguitur quod sic, autoritate sanctissimi Domini Martini papae V in sua constitutione Ad perpetuam rei memoriam facta, et promulgata in consistorio generali celebrato Constantiae 6. idus martii, pontificatus sui anno primo, ubi reperitur haec assertio, sicut dicitur, et vide­ tur in canonum littera manifeste fundari/' Cf. et ejusdem auc­ toris dialog, apologet, pro condemn, proposit. Joannis Parvi (sub finem) et fast, concil. constant, contract, a v. d. Hardt (apud Mansi, concil. collect. 28, 699). Immo ex damnatione articuli 37 Joannis Wicleff ab ipso concilio constantiensi et Martino V facta (7)513) papam, non concilium, proximum et immediatum vicarium Christi agnoscere oportet. Eodem pertinet articulus 24 inter eos, de quibus Martinus V suspectos interrogari jussit (7) 568). Demum decretum sessionis constantiensis saltem IV ad solum tempus pontificis supremi dubii refertur; patet ex tenore ejus ipso, qui est hujusmodi: „Haec sancta synodus constantiensis generale concilium faciens, pro exstirpatione praesentis schismatis, et unione ac reformatione ecclesiae Dei in capite et in membris fienda . . declarat. . quod ipsa synodus in Spiritu sancto congregata legitime, generale concilium faci­ ens, ecclesiam catholicam militantem repraesentans, potestatem a Christo immediate habet, cui quilibet cujuscumque status vel dignitatis, etiam si papalis exsistat, obedire tenetur in his quae pertinent ad fidem et exstirpationem dicti schismatis.” Primatui male obicitur concilium constnntiense et basii, vel clanAultt flrtrentiha. j | 9 Itaque pro solo scopo exstirpandi schismatis concilium pote­ statem sibi vindicat, cui debeat etiam papa oboedire, neque adhuc additur illud „et reformationem dictae ecclesiae in ca­ pite ct in membris", quod ad papam certum extendatur; fides autem ex loquendi ratione illi aetati consueta ideo memoratur, quod qui de pontificatu summo concertabant, facto ipso fidei articulum de ecclesiae unitate, ex unitate capitis visibilis deri­ vanda, violare videbantur (cf. Hergcnreither-Kirsch 1. c. 869). Neque juvantur gallicani inculcando caput nFrequens“ in 749 sessione XXXIX conditum (H 8, 85G), quo concilia generalia temporibus statutis celebranda praefiniuntur; ,nam vis illius capitis, ut et aliorum, quatenus erat obligans, ab accedente Martini V approbatione repetenda est ; qua neque pontifex ipse coactus mansit et episcopos solvere potuit. Etiam minus nos conturbant constituta synodi basileensis 750 plenitudini primatus vel simpliciter inimica, ut quae ab homi­ nibus non rite congregatis, etiam sacerdotibus inferioribus et doctoribus universitatum facta nec certe unquam a pontifice romano confirmata, sed ab Eugenio Pio //, Leone X rejecta debito contemptu obruantur. Aliud est, quod aliquando ad malum majus praecavendum Eugenius IV, decretis illiusmodi ab approbatione sua exclusis, concilium ipsum, quamvis no­ mine tali ex se parum dignum, haberi pro legitimo consensit. Cf. Hergenrother-Kirsch 1. c. 911ss. 916 ss. 933. 974 s. 995; Hefele, Concilieng. I2, 52—54; 2910 657 adnot. 740; supra n. 748. m. Opponunt etiam textum graecum definitionis florentinae, 751 ubi declarata ipsa pontificis romani potestate haec legantur: ον τρηπον v.cil Er τοις πρα/.τιχοις των οικουμενικών συνοοων και («') τη'ις ιεροϊς κανόσι διαλαμβάνεται, quem locum ita vertunt: „secundum eum modum, qui continetur et in actis conciliorum et in canonibus", ut inde inferant, pontificis romani potestatem vel saltem potestatis pontificiae exercitium gestis conciliorum et canonibus modificatam seu circumscriptam exhiberi. At tali interpretationi et conclusioni gallicanae obstat textus latinus (supra n. 494) pariter ac graecus originalis, et in unico exem­ plari originali adhuc in bibliotheca laurentiana Florentiae ex­ stante et in sex aliis exemplaribus authenticis item florentinis habens ,.quemadmodum etiam", aliter ut in libris aliquibus im­ pressis, ubi ex corruptione „quemadmodum et" invenitur (cf. I οθ Primatui non obest clausula florent., Pseudo-Isidores, caput sponsusve particulam. L 7, 1480s); pro qua particula „etiam“ clausula decreti ilorentini ut coartatio quaedam propositionis praecedentis explanari nequit, sed ut argumentum quodpiam confirmans cuin veritate antea definita jungi intellegitur. Ad hoc gallicanis obstat, quod in textu ipso graeco originali (teste Card. Franzelin, de ecclesia Christi, pag. 193 adnot.) semel tantum ponitur praepositio ù'ideoque legitur : v.ai tv τοϊς ,τρα/.Γι/.οΊς rtôr oizorqér/zûy (TVi'ôdtay ■/.aï ro/g ϊερο'ις χανόσι, unde illud prius v.cti latine potius in ,,etiam“ quam in „et“' vel „tumu vertendum est. Insuper obstat contextus antecedens, ubi verbis amplissimis potestas plena pontifici a Christo tradita celebratur; quam doctrinam non decet postli­ minio, quasi ejus paeniteat, negata plenitudine potestatis velut corrigi; etiam ineptius dicitur coartari potestatis exercitium, tum quod potestatis a Domino ipso impertitae usum restringere ecclesia non valet, tum quod loco toto de potestate, non de usu ejus agitur. Obstat denique, quod non est idem, inesse pontifici romano plenam potestatem secundum eum modum, qui in gestis conciliorum et in canonibus contineatur, atque inesse potesta­ tem vi coactiva conciliorum et canonum restrictam (cf. v. g. de concilio lugdunensi II n. 4941. Quare pro plenitudine tota su­ premae potestatis romano pontifici asserendaconciliumvaticanum recte ad florentinum provocavit. 752 n. Neque origo jurium primatus romani adscribi potest collectioni Pseudo-Isidori, quae medio saeculo IX in francorum regno sub nomine Isidori Mercatoris edita suppositicias de­ cretales plures episcoporum romanorum, etiam antiquiorum, continet. Namque eatenus collectio ista auctoritatem apud multos obtinere potuit, quatenus summa rei, per testimonia quidem nova ibi confirmatae, rationi sentiendi agendique in ecclesia jam exstanti consentanea apparebat. \’ideas e. c. Zeit­ schrift fur hath. Thcol. 1904, 699 ss1). Sane in demonstrando primatu indubitato pontificis romani documentis tantum genu­ inis antiquitatis Christianae supra usi sumus. 753 o. Nihil inconcinni est in eo, quod praeter episcopum ec­ clesiae cujusque caput vel sponsus statuitur episcopus romanus. ‘) Idem agnoscunt jam ipsi protestantes, Ita concludendo considerationem hujus rei fatetur Richter (Lehrbuch des kath. und evang. Kirchenrechts*. 66): -Oie Geschichtsbetrachtung, welche die pâpstliche Gewalt durch den pseudoisidorischen Betrug entslehen liess, ist also mit Rechl vergessen?4 Primatui non obcst caput gponsusve particularis, onus nimium, periculum abusus; 121 Enimvero ecclesiae caput unum et sponsus unus ex se Dominus est (cf. n. 334ss), cujus mera vice pro actione exteriore qui­ dem alii funguntur idque ita, ut caput pro Christo vicarium, sponsus vicarius simpliciter vel quantum ad ecclesiam totam sit pontifex romanus, caput et sponsus vicarius secundum quid, ad ecclesiam hanc illamve, sit episcopus particularis inferior romano; unde mandata hujus, si jussis illius sint opposita, praevaleant. Atqui haec omnia ordinem rectum prae se ferunt. p. Praeterea teneatur, non eo potestatem pontificis ro- 754 mani ordinari, ut debeat erga omnes et singulos fideles actus omnes potestatis suae ponere, neque etiam, ut debeat semper pontifex agenda per se ipsum agere; quale exercitium pote­ statis immoderatum, spectato munere episcoporum reliquorum, confusionem pareret, immo impossibile foret; sed eo plenitudo potestatis supremi pontificis, similiter ac potestas summa in regnis aliis, dirigitur, ut ille possit, si velit, agere valide, et ut debeat, cum bonum ecclesiae id exposcit, sive per se ipsum sive per legatos suos auctoritate propria uti. q. Quid tandem, si romanus pontifex ex asserta plenitu- 755 dine primatus ansam sumere velit ad ecclesiam modo quovis affligendam et perdendam? Plura quidem pro hoc casu, utique insolito, non usus, sed abusus potestatis praesto sunt remedia, ut imprimis gratia interna Spiritus sancti summo pontifici pa­ rata et oratio ecclesiae, tum modesta correctio fraterna et, in extrema tamen necessitate violentiae injuriosae omnino mani­ festae, defensio quoque justa, cum nulla jurisdictio ad vim vi repellendam requiratur. Porro remedium aliquod praecipuum continetur ipsa plenitudine potestatis, per quam romanus pon­ tifex saltem in definiendis rebus ad fidem vel mores bonos per­ tinentibus infallibilis exsistit; cujus doni virtute etiam impedi­ tur, quominus unquam ut licitum ex cathedra declaret illud, quod illicite ipse agit, ideoque a tot probis in ecclesia haud dubie interpellaturis efficacius tueatur, quin et impeditur, quo­ minus legem generalem fidei vel bonis moribus adversam vel graviter ecclesiae noxiam condere possit (th. XXV). Universe in hac causa elucet providentia Dei singularis, qua avertente usus ita multum enormis potestatis sacrae summae frequens teste historia non committitur. Cf. Suarez, defens. fidei cathol. 1. 4. c. 6. n. 16—18. I Ç)ÇJ A pontifice romano jnrisdictio sacra reliqua affirmatur, nedum regi, sed etiam ew. 756 Thesis XXII. Plenitudo potestatis ad pontificem roma­ num etiam nomine eo pertinet, quod jurisdictio episcoporum ceterorum proindeque jurisdictio omnis alia in ecclesia vigens ab illo ipso velut fonte communicatur. Declaratio. Ex disputatione superiore plenitudo potestatis penes pontificem romanum esse ea intellegitur, a qua quaevis alia jurisdictio ecclesiastica ut subordinata saltem in agendo pendeat. Unde reapse pontifices romani jam antiquitus episco­ pos ceteros etiam praecipuos in exercitio potestatis suae cum auctoritate moderabantur, ut Victor 1 episcopos Asiae (supra n. 496), Stephanas I episcopos asianos et africanos (ib. et R 125.127 , Liberius episcopos provinciarum (7? 220) et Italiae [R 223), Damasus I ipsum episcopum antiochenum Paulinum {R 235), Siricius episcopum tarraconensem Himerium cum aliis (7? 255) et episcopos africanos (7? 271 «), Innocentius I episcopos tum alios (R 286. 292. 292 a. 293. 299. 301. 303. 304 coi. 303«. 311.314—316) tum antiochenum Alexandrum (7?310) et Hierosolymitanum Joannem (R 325), Zostmus episcopos re­ gionum variarum (R 331. 333. 339. 346. 347), Bonifatius I epi­ scopum thessalonicensem Rufum R 351), Coelestintcs 1 episco­ pos Galliarum R 381), Leo M. episcopos praeter alios (7? 402. 414—417. 436. 451. 477. 545; cf. supra n. 496 verba synodi arelatensis et Leonis M.) ipsum alexandrinum Dioscorum et Proterium (7? 406 496a; cf. supra n. 228) et antiochenum Maximum {R 495) et constantinopolitanum Anatolium (7? 460. 529.540), Simplicius episcopum alexandrinum Timotheum (7?578. 580) et constantinopolitanum Aeacium (7? 572. 575. 577. 582. 587. 589), Felix Illepiscopos constantinopolitanum Aeacium (7? 592) et per diversas provincias constitutos (R 609 Getasius 1 episcopos complures(7?642.644.645.704.706). Videas damnatas a Pio UZpropositiones pistorienses6—8(D 1369ss). Itaque quaerendum superesse solum potest, utrum plenitudo potestatis episcopi romani talis sit, ut inde etiam in exsistendo dependeat episcoporum reliquorum jurisdictio, an haec sit a Deo ipso, origine scilicet immediata, cum omnis potestas legitima, praesertim vero ec­ clesiae supernaturalis haud dubie saltem mediate sit a Deo. Porro jurisdictio episcopalis spectari potest primum pro ratione sua abstracta vel universali. Ita dubium nullum est, A pontifice est jurisdictio sacra reliqua non in abstracto,sed utcumque in concreto. 123 quin sit illa divinae institutionis immediatae; voluit enim Christus ipse, ut forent in perpetuum episcopi, ordinarie ec­ clesiae partes singulas singuli curaturi, quorum potestatem ipse saltem in specie sic definivit, ut praeter potestatem ordinis esset verum jus in foro etiam exteriore regendarum ecclesia­ rum particularium ferendo leges, judicando, puniendo, quamvis sub Petro ejusque successoribus, unde nihil valerent episcopi particulares contra leges universales vel in causis majoribus et a supremo pontifice assumptis. Nimirum instituit Dominus ipse ordinem et gradum episcopalem (th. XIII); quare romanus pontifex hunc abolere vel sine ullis episcopis ecclesiam regere nequit, atque isto sensu monarchiae ecclesiasticae aristocratia jure divino non quidem commixta, sed conjuncta est. Idcirco et Bernardus monet, potestatem primatus ut summam, non solam a Deo institutam esse (supra n. 729). Similiter aetate nostra Leo ΧΙΊΙ protestatus est (encycl. de unit, eccl., 29. jun. 1896): „Si Petri ejusque successorum plena ac summa potestas est, ea tamen esse ne putetur sola. Nam qui Petrum ecclesiae fundamentum posuit, idem ,elegit duodecim . . quos et apostolos nominavit* (Luc 6, 13). Quo modo Petri auctoritatem in romano pontifice papetuam permanere necesse est, sic epi­ scopi, quod succedunt apostolis, horum potestatem ordinariam hereditate capiunt, ita ut intimam ecclesiae constitutionem ordo episcoporum necessario attingat . . Romani autem ponti­ fices, officii sui memores, maxime omnium conservari volunt quidquid est in ecclesia divinitus constitutum ; propterea quem­ admodum potestatem suam ea qua par est cura vigilantiaque tuentur, ita et dedere et dabunt constanter operam ut sua epi­ scopis auctoritas salva sit.“ Turn autem jurisdictio episcopalis potest respici, prout in 753 concreto his vel illis individuis inest. Quo quidem pacto inter theologos omnes convenit, per jus divinum pontificis romani esse, designare subjectum, cui potestas episcopalis jurisdictionis inhaerere debeat, vel praebere eligendi, postulandi, nominandi modum et personam propositam sive per se ipsum sive per alium ita confirmare, admittere, instituere, ut sine confirmatione tali potestas vel penitus non sit vel saltem ad usum expedita non exsistat. Et sane cooptatio in collegium episcoporum est facienda interventu ejus, qui collegii caput est, et constitutio * V* 124 £pi»copis singulis valide statuendis pontifex romanus jam antiquitus intervenit. I superiorum subalternorum pro societatis partibus, servata socie tatis unitate, spectat quadantenus ad eum, cui est cura et po­ testas suprema in omnes immediata ut in subditos suos pro prios concredita. Hinc aut pontifices romani per se ipsi epi scoporum electionem vel confirmationem perfecisse aut certe alii non nisi ex consensu eorundem vel expresso vel saltem tacito egisse comperiuntur. Ex jure nunc vigente summus pon­ tifex ipse eligit episcopos vel propositos ab aliis confirmat Sed et temporibus primis ille, quantum est satis, intervenit, sive ratas habendo modo quodam sufficiente vel inculcando leges, quibus episcopi fierent (ut canonem 4 et G nicaenum; cf. supra n. 447), sive confirmando, saltem litteris pro merito acceptis datisque communionis, episcopos insigniores, pro com­ mercio tunc impeditiore interim fungi solitos, qui deinde epi­ scoporum aliorum electionem, secundum canones probatos ipsi pontifici romano factam, per se vel et per alios confir­ marent. Immo necessitate postulante vel loci propinquitate suadente etiam forma expressiore pontifex romanus episcopos constituit, restituit, transtulit, deposuit et deponendo ostendit, a se pendere episcoporum singulorum constitutionem, quia cu­ jus voluntas requiritur, ut jurisdictio in se vel expedita con­ servetur, ejus quadantenus exigitur, ut primum obtineatur. Similiter pro opportunitate ipse per se pontifex divisis terri­ toriis fines hujus illiusve episcopatus circumscripsit, episcopa­ tum quempiam suppressit, jura episcoporum plura vel pauciora, reservatis sibi causis majoribus, determinavit. <59 Exempla saltem antiquiora pro rei gravitate conserte contexteque memoramus, ne usus adeo splendidus primatus fa­ vori cuidam raro adjunctorum adscribatur. Victor I episcopis Asiae amotionem excommunicatoriam comminatus est (supra n. 496), Cornelius episcopis duobus italis schismate Novatiani implicatis successores dedit [R 106), Stephanies I Basilidetn episcopum hispanum depositum reposuit Sabino successore repudiato (2? 124; cf. supra n. 500), amotionem episcopis Asiae et Africae intentavit (supra n. 496; R 125 — 128), Felix 1 Domnum, loco depositi Pauli episcopi antiocheni electum, litterarum commercio probavit (R 141; cf. supra n. 509). Miltiades Caeciliano episcopo Carthaginiensi agnito Donatum rejecit {R ad a. 313; cf. supra n. 502), Julius I Athanasium I Episcopis singulis valide statuendis pontifex romnnus jam antiquitus intervenit, 125 episcopum alexandrinum aliosque orientis temere depositos restituit (supra n. 499 coi. 738 ss), Liberius Eustathium episcopum reposuit (supra n. 500; cf. 7? 228). — Damasus / Ursacium et Valentem (/? c. a. 368), tum Auxentium episcopum mediolanensem damnavit (A 232), Petro episcopo alexandrino communicatorias litteras misit (7? 233) eumque explicite firmavit (7? 236), Eustathium, Apollinarem, Timotheum condemnavit (7? ad a. 374. 376; n. 234; cf. supra n. 499), Maximo Cynico episcopatum constantinopolitanum abjudicavit et, ut episcopus dignus eligeretur, monuit (R 237. 238), Nectarium deinde elec­ tum confirmavit ; cum enim alia, quae Boni/alius I narrat, ad alios pontifices pertineant, ad Damasum id spectat, quod ille de Petro alexandrino, Meletio antiocheno (cf. supra n. 87 dic­ tum Hieronymi), Nectario testatur scribens (ad Rufum et ceteros episcopos per Macedoniam etc constitutos ep. 15. n. 6; M 20, 782s); „Sed quia res postulat, approbandum documentis est, maximas orientalium ecclesias in magnis negotiis, in quibus opus esset disceptatione majore, sedem semper consuluisse romanam, et quoties usus exegit, ejus auxilium postulasse. Sanctae memoriae Athanasius et Petrus, alexandrinae sacer­ dotes ecclesiae, hujus sedis auxilium postularunt. Cum antiochena ecclesia per multum temporis laboraret, ita ut fierent illinc propter hoc ipsum saepe discursus, primo sub Meletio, postea sub Flaviano, apostolicam sedem manifestum est esse consultam. Ad cujus auctoritatem post multa, quae ab ecclesia nostra gesta sunt, nemini dubium est Flavianum communionis gratiam recepisse ; qua in perpetuum caruerat, nisi hinc super hoc scripta manassent. Clementissimae recordationis princeps Theodosius Nectarii ordinationem propter ea, quia in nostra notione non esset, habere non existimans firmitatem, missis e latere suo aulicis cum episcopis, formatam huic a sede romana dirigi regulariter depoposcit, quae ejus sacerdotium roboraret. Ante breve tempus, id est, sub praedecessore meo beatae recor­ dationis Innocentio, orientalium ecclesiarum pontifices, dolentes se a beati Petri communione sejunctos, per legatos pacem, sicut caritas vestra retinet, poposcerunt. Quo tempore apostolica se­ des omnia non difficulter induisit. Ad haec Damasus Acholium episcopum thessalonicensem vicarium suum ita pro Illyrico insti­ tuit, nullus ut episcopus sine ejus consensu ordinari posset(7?238 a). 126 Episcopis singulis valide statuendis pontifex romanus jam antiquitus intervenit. 760 Privilegium idem Anysio thessalonicensi Siricins concessit (A? 257.259; supra n. 507); qui et legem in constituendis epi­ scopis servandam tulit (A ad a. 386) et episcopis africains nuntiavit (A* 258; cf 263 et Hefeley Concilieng. 22, 45—18) ; prae terea Flaviano episcopo antiocheno pacis litteras transmisit (A’272«; supra n. 759). — Pariter Anastasias l Anysio episcopo thessalonicensi omnia, quae in illis partibus gererentur, cogno­ scenda tradidit (A 275). — Item Innocentius 1 pontificatum sibi delatum esse Anysio thessalonicensi nuntiavit siinulque privi­ legium datum confirmavit (A’ 285), de ordinatione episcoporum canones emisit (A? ad a. 402), causae majores ut ad sedem apostolicam post judicium episcopale referrentur, statuit (A? 286), Joannis Chrysostomi episcopi constantinopolitani et Theophili episcopi alexandrini factionibus pares litteras communionis misit improbans judicium a Theophilo in Joannem factum (A 287.288), datum Joanni successorem reprobavit (Ai 294; cf. supra n. 500), Porphyrium antiochenum, scilicet non juste ordinatum, ad se scribentem responso dignum non habuit (ex Palladii dial.; M 47,53ss), canones nicaenos de episcopis or• · < dinandis inculcavit, episcopos nonnullos sive removeri sive retineri voluit (R 292), Rufo episcopo thessalonicensi curam ecclesiarum Achaiae aliarumque mandavit (Ai 300; cf. supra n. 507), sententiis ab episcopis Macedoniae in episcopos duos latis consensit ( R 303 «), ad Alexandrum episcopum antiochenum litteras communionis suae dedit (R 305. 306. 309), Aeacio epi­ scopo beroeensi certa condicione misit (Ai 307), Attico episcopo constantinopolitano negavit (A 308), Alexandro episcopo anti­ ocheno de ecclesiae antiochenae auctoritate respondit, divisis im­ periali judicio provinciis episcopos plures metropolitanos fieri no­ luit, de canonibus nicaenisin episcopis ordinandis institit (2? 310'. Ita v. g. in hac epistula (24. n. 1; J/20, 547 s) scribit : ,,Revolven­ tes itaque auctoritatem nicaenae synodi, quae una omnium per or­ bem terrarum mentem explicat sacerdotum, quae censuit de antiochena ecclesia cunctis fidelibus, ne dixerim sacerdotibus, esse necessarium custodire, qua super dioecesim suam praedictam ecclesiam, non super aliquam provinciam recognoscimus con­ stitutam. Unde advertimus, non tam pro civitatis magnificentia hoc eidem attributum, quam quod prima primi apostoli sedes esse monstretur, ubi et nomen accepit religio Christiana Episcopis singulis valida statuendis pontiles romanus jam antiquitus intervenit. 127 quaeque urbis Romae sedi non cederet, nisi quod illa in trans­ itu meruit, ista susceptum apud se consummatumque gauderet. Itaque arbitramur, frater carissime, ut sicut metropolitanos auctoritate ordinas singulari, sic et ceteros non sine permissu conscientiaque tua sinas episcopos procreari. In quibus hunc modum recte servabis, ut longe positos litteris datis ordinari censeas ab his, qui nunc eos suo tantum ordinant arbitratu, vicinos autem, si aestimas, ad manus impositionem tuae gratiae statuas pervenire. Quorum enim te maxima exspectat cura, praecipue tuum debent mereri judicium.“ Etiam Aurelio epi­ scopo Carthaginiensi et per eum omnibus africanis scripsit, ne contra leges episcopi crearentur (2? 312). Zosimus episcopo arelatensi metropolitano consecrandos 761 provinciarum plurium episcopos commisit (2? 328. 332—334; cf. supra n. 507), ejus jura vindicavit (2? 331), statuit de terri­ torio episcopis subjecto (Zv 330. 337) et de modo eos promovendi (A’ 338), episcopum arelatensem in locum damnati episcopi massiliensis episcopum novum substituere jussit (R 341). — Bonifatius Z mandavit episcopis G-alliarum, ut de episcopo valentino sententia a se confirmanda judicarent (R 349), Rufo episcopo thessalonicensi scripsit, ut Perigenes episcopus, scili­ cet transferendus, Corinthiis concederetur, hujus ut a sede apostolica constituti statum asseruit, episcopos illarum regio­ num in ordinatione statuque a se vel a vicario suo Rufo pen­ dentes exhibuit (2? 350.363—365; cf. supra n. 496), episcopo narbonensi episcopum quendam contra canones consecratum confirmandum vel reiciendum reliquit (Z? 362). — Coelcslimis 1 sub excommunicationis poena episcopos Illyrici Rufo vicario suo oboedire jussit (2? 366; cf. supra n. 507), ad episcopos provinciae viennensis et narbonensis de episcopis ordinandis et de metropolitanis scripsit (R 369), de condicione episcopa­ tus deferendi episcopos Apuliae et Calabriae docuit (2? 371), de Nestorio episcopo constantinopolitano consecrato gratulatus est (Zv? 370), eundem, nisi haeresim abiceret, ut excommunicaret, Cyrillo alexandrino episcopo mandavit (Z?372; cf. 373—375.377). Unde ipsi Patres ephesini declararunt (act. 1; H 1, 1422): „Coacti per sacros canones et epistolam sanctissimi patris nostri et comministri Caelestini romanae ecclesiae episcopi, lacrymis subinde perfusi, ad lugubrem hanc contra eum )4g Episcopis singulis valide statuendis pontifex romanus jam antiquitus interveou (Xestoriuml sententiam necessario venimus. Igitur Dominus noster Jesus Christus, quem suis ille blasphemis vocibus itnpetivit, per sanctissimam hanc synodum eum dem Nestorium episcopali dignitate privatum, et ab universo sacerdotum con­ sortio et coetu alienum esse definit.u Vide et act. 2; ZZ1, 1471; cf. 7? 385. Insuper Coelesiinus Cyrillo alexandrino, Joanni antiocheno, Rufo thessalonicensi scripsit, episcopum ad aliam ecclesiam transferri posse (supra n 496). — Sixfus III Cyrillo episcopo alexandrino et reliquis orientalibus se consecratum esse significavit, Joannem episcopum antiochenum, si relin­ queret haeresim, recipi voluit (7? 389), huic ad ecclesiam re­ verso gratulatus est \R 392·, Anastasio episcopo thessalonicensi tribuens vetera jura a sede apostolica instituta omnes episco­ pos Illyrici subjecit (R 393—396). Î62 Item Leo AL Anastasium episcopum thessalonicensem suum in Illyrico vicarium declaravit, ei potestatem consecrandi metro politanos Illyrici asseruit, causas majores sibi reservavit, ordinationes illicite factas a metropolitan© Achaiae notavit, complura in episcopis constituendis observanda protulit, repre­ henso Anastasio imminui metropolitanorum dignitatem veterem vetuit (7? 403.404. 409. 411; cf. supra n. 507. 232), Hilarium episcopum arelatensem potestate viennensis provinciae priva­ vit, ipsis metropolitanis jus ordinandi sacerdotes reddidit, epi­ scopos injuste dejectos in integrum restituit (7? 407), de epi­ scopis illicite in Mauritania praefectis egit (7? 408. 410), epi­ scopos haereticos inter tarraconenses aliosque exquiri et a communione contumaces separari voluit (7? 413), episcopum ephesium praeter regulas factum damnavit (R 419), de conse­ crato episcopo arelatensi gratulatus (7? 434. 435), impie sen­ tientibus amotionem ab honore sacerdotali minatus est (7? 447), controversiam inter viennensem et arelatensem episcopos de­ crevit divisis civitatibus, quibus praesiderent (7? 450), nomina Dioscori, Juvenalis, Eustathii ad sacrum altare recitari vetuit (7? 460), Flaviano quidem mortuo post appellationem Eusebium et Theodoretum episcopos restituit (R 459. 473. 476; cf. supra n. 501), Maximum episcopum antiochenum confirmavit (vide concilii chalcedonensis act. 10; //2, 538. 544: cf. Leonis ep 104 al. 88. c. 5; 4/ 54,997), Dioscorum alexandrinum episcopum deposuit (vide sententiam post Leonis ep. 103. al 82* Al 54 Episcopii» singulis valide statuendis pontifex romanus jam antiquitus intervenit. 120 989ss. vel supra n. 71. cum verbis Gelas ii 1 n. 502), Anatolium quoque constantinopolitanum, cum ejus approbationem distu­ lisset (Æ 452. 453) a se confirmatum hisce attestatus est (ep. 104. al. 88. ad Marcianum c. 2. 3; M 54, 993ss): „Quamvis . . ne­ cessarie sibi frater meus Anatolius consuluisse videatur ut ordinatorum suorum errorem deserens, in assensum catholicae fidei salubri correctione transiret, custodire tamen debuit ut quod vestro beneficio noscitur consecutus, nullius cupiditatis pravitate turbaret. Nos enim vestrae fidei et interventionis habentes intuitum, cum secundum suae consecrationis auctores, ejus initia titubarent, benigniores circa ipsum quam justiores esse voluimus, quo perturbationes omnes, quae operante dia­ bolo fuerant excitatae, adhibitis remediis leniremus . . Habeat, sicut optamus, constantinopolitana civitas gloriam suam, ac protegente dextera Dei, diuturno clementiae vestrae fruatur imperio. Alia tamen ratio est rerum saecularium, alia divina­ rum; nec praeter illam petram quam Dominus in fundamento posuit, stabilis erit ulla constructio. Propria perdit, qui inde­ bita concupiscit. Satis sit praedicto quod vestrae pietatis auxilio, et mei favoris assensu, episcopatum tantae urbis ob­ tinuit. Non dedignetur regiam civitatem, quam apostolicam non potest facere sedem; nec ullo speret modo quod per aliorum possit offensiones augeri.“ Cf. ep. 105. al. 79. ad Pulcheriam c. 2; ep. 107. al. 81. ad Julian, coens. ; ep. 112. al. 85. ad Pulcheriam c. 1 (J/ 54, 998 s. 1010.1023). Praeterea Leo de privilegiis ecclesiae antiochenae, sedis tertiae, non minuendis Maximo episcopo antiocheno scripsit (7? 495), Proterii episcopi alexandrini epistulam fide plenam se accepisse juraque tuiturum esse nuntiavit (7? 503), ecclesiae ejus jura confirmavit (Æ 505), Juvenali episcopo hierosolymitano restitu­ tionem gratulatus est (R 514), Basilium episcopum antioche­ num de ordinatione sibi non secundum ecclesiasticum morem significata vituperavit (Æ 526; J/ 54,1119), Leonem I impera­ torem monuit, ut catholicum episcopum Alexandriae constitui juberet, ne restitui sineret Timotheum Aelurum, etiamsi in professione fidei nil neglegeret, ut exsules episcopos aegyptios, restitutione facti utique, non juris, restitueret (7? 541. 546; cf. 547), Rusticum narbonensem hortatus est, ne se munere episcopali abdicaret, et modum episcopi constituendi docuit Straub, De Ecclesia. II. 9 130 Episcopis singulis valide statuendis pontifex romanus jam antiquitus intervenit, ( A’ 544' de Timotheo Salophakiolo episcopo alexandrino electo gratulatus est crebrasque ab eo litteras poposcit, sicut neces sarie et ex more scripta ordinationis suae Timotheus misisset (A* 548—5.50: J/ 54, 1215 ss), cemelensis civitas et nicense castellum ut ab uno tantum episcopo regerentur, statuit (R 550 a). Deinde Hilarus decrevit, ut quam ordinandorum episco' porum potestatem habuisset Hermes episcopus contra decreta patrum translatus, ea deferretur ad Constantium, sed illis, qui Hermi successissent, restitueretur; simul praecepit, ut quotannis metropolitans a Leontio arelatensi admonitis concilium episco­ pale celebraretur, causis gravioribus, quae non possent ibi terminari, ad se delatis, et mandavit, ut de parochiis ecclesiae arelatensis Leontii decessori ablatis statueretur [R 555), ratio­ nem ab episcopo viennensi posci jussit, quare contra sedis apostolicae constituta episcopum diensis ecclesiae auctoritate sedis apostolicae ei non deputatae consecrasset(/?556); si episcopi arelatensis jura laedere pergeret, fore ut quattuor civitates viennensi ecclesiae a Leone I tributae ecclesiae arelatensi resti­ tuerentur; se censuisse, ut diensis episcopi sacerdotium Leontii confirmaretur arbitrio, a quo rite consecrari debuisset (R 557. 558; cf. 559 . Idem de modo consequendi episcopatum statuit \R ad a. 465'. episcopos provinciae tarraconensis reprehendit, quod insciente Ascanio metropolitan© nonnulli eorum ordinati essent et quod a se petiissent, ut episcopum contra canones translatum confirmaret, de episcopo alio praeficiendo et de condicionibus episcopos constituendi addidit, episcopum tarraconensem, ut privilegia sua tueretur, monuit (2? 560. 561), pro­ vinciam episcopi ebredunensis integram servari jussit (R 562). — Simplicius ordinandi potestatem episcopo aufiniensi ademptam pro ecclesia ea alii delegavit, illius ordinationibus illicitis rescissis (/i «570 571), ecclesiam alexandrinam legitimo episcopo reddi et in locum eorum, quos Timotheus Aelurus ecclesiis praefecisset, catholicos substitui voluit (R 576; cf. 577), de ecclesia alexandrina Timotheo Salophakiolo restituta gratu­ latus est, cujus litteras sibi redditas esse nuntiavit (R 579, episcopum ravennatem de consecratione episcopi illicita re­ prehendit, hanc condicione certa sanciendo; si ordinandi pri­ vilegio insolenter abuti pergeret, eo illum privatum iri osten- Episcopis singulis valide statuendis pontifex romanus jam antiquitus intervenit. 131 ; i i i ! i I ! I i I i j [ I ( dit (7? 583), novum episcopum antiochenum contra canones provincialiumque episcoporum jura Constantinopoli ab Aeacio episcopo consecratum confirmavit quidem, sed ne id posthac fieret, cavit (/t? 584), Aeacium de intermisso officio litterarum reprehendens nuntiavit, synodum aegyptiam clerumque alexandrinum nuper sibi ex more relatione missa significasse, Timotheo mortuo consona fidelium voluntate Joannem subrogatum esse, quem apostolicae quoque moderationis assensu secundum consuetudinem confirmaturo sibi litteras imperatoris redditas esse, quibus idem perjurii coargueretur, unde se suam de confirmatione sententiam revocasse, Petrum autem haereficorum socium miratus est in eadem epistula dignum dici, qui ecclesiae alexandrinae praeesset (J/ 58, 56 s; R 587; cf. β 588. 589), Zenonem episcopum hispalensem sedis apostolicae vicarium constituit eique mandavit, ne apostolicae institutionis decreta vel sanctorum terminos patrum ullo modo transcendi permitteret (Z? 590). — Felix III (II) Aeacium episcopum constantinopolitanum sacerdotis et nomine et munere privavit, quod aliena jura contra canones nicaenos sibi vindicasset et haereticos ecclesiis praefecisset {R 599. 600. 602), sedem b. apo­ stoli Petri alexandrino Petro communionis nunquam vel prae­ buisse vel praebituram esse consensum affirmavit (7? 601. 603. 604), gratulando Flavitam episcopum consrantinopolitanum electum testatus est (ep. ad Zenon, imper.; M 58,969), „dum ad beati Petri apostoli sedem suae refert dignitatis exordium­ jam suae dedisse . . moderationis indicium . . et qui in sacer, dotii perhibetur provectus officium, optat inde fulciri, unde Christo cupiente profluit cunctorum gratia plena pontificum. Cujus etiam litterarum me refovet intentio, qua sicut decet Christo placere nitentem, et summum ' apostolorum beatum Petrum et petram fidei esse non tacuit, et eidem mysteriorum claves creditas fuisse coelestium prudenter struxit44; et scri­ bens ad Flavitam epistulam ejus laudat (A/ 58,972), „dum scilicet ad apostolicam sedem regulariter destinatur, per quam largiente Christo omnium solidatur dignitas sacerdotum.14 Cf. Liberatus narrans (breviar. c. 18; M 68, 1029): ^Ordinatur post eum (Aeacium) Flavitas presbyter . . qui non consensit sine romano episcopo inthronizari, sed transmisit synodicam papae romano Felici,44 9* ^-Λ·- 133 Episcopis singulis valide statuendis pontifex romanus jam antiquitus intervenit Getasius 1 Euphemio episcopo constantinopolitano rescrip­ sit, se ei ordinationem suam non significasse, quod haereticorum partibus faveret (R 620), Dardaniae episcopis se excusavit, quod iis de pontificatu inito propter continuorum tempestatem bellorum antea non significasset, simulque de vitandis eutychianis monuit (2? 623); cum statuisset, ne ecclesiae sine auctori­ tate sedis apostolicae consecrarentur (R 636), Celeri episcopo permisit, ut ecclesiam quandam consecraret (R 643); clero, or­ dini, plebi consistenti Tarenti scripsit, se Petrum novum epi­ scopum praeceptis quibusdam instructum mittere (R 647). clientensis ecclesiae sacerdotem eligendum curavit (R 663), episcopis orientalibus de Aeacio jure damnato probavit (R 665), Miseno episcopo communionem et sacerdotium restituit (R ad a. 495). Idem ita scribit (ep. 14; M 59, 89s): „Qua enim ratione vel consequentia aliis sedibus defendendum (al. deferendum) est, si primae beatissimi Petri sedi antiqua et vetusta reve­ rentia non defertur, per quam omnium sacerdotum dignitas semper est roborata atque firmata . . ? . . Qua ratione . . majores nostri, reverendi illi ecclesiarum magistri, clarissimaque illa populi christiani lumina, quos merita virtutum suarum usque ad confessionis gloriosissimas palmas, et martyrii fulgentes ex­ tulere coronas, ad illam sedem quam princeps apostolorum sederat Petrus, sui sacerdotii sumpta principia repleti Christi caritate mittebant, suae inde soliditatis gravissima firmitatis roboramenta poscentes, 'al. ?) Ut per hanc speciem omnibus appareat vere unam esse per omnia, et indissolubilem Christi ecclesiam, quae concordiae vinculo mirabilique caritatis tex­ tura composita, sola et indivisa per totum ostenderetur esse tunica Christi, quam nec milites ipsi qui Dominum crucifixerunt, dividere ausi fuissent? Praeterea ille clero, ordini, plebi Brundisii significavit, quibus instructus praeceptis, quem epi­ scopum petiissent, Julianus a se dimissus esset (R 676), exse­ cutionem eorum mandavit, quae de restituendo antiquo paroe­ ciarum statu inter camiscanae ecclesiae episcopum et anconitani episcopi nuntios a se decreta essent (β 713), episcopis Dardaniae mandavit, ut secundum veterem consuetudinem obe­ untes episcopi a metropolitan©, et ipse, si de vita decessisset, a comprovincialibus episcopis sacrarentur (R 715. 716), eccle­ siam Scyllacenorum propter caedem geminatam pontificum Episcopis singulis valide statuendis pontifex romanus jam antiquitus intervenit. jure proprii pontificis privavit (R 725). — Anastasius II inter arelatensem et viennensem ecclesias aliqua contra veterem consuetudinem observari jussit (7^748). — Symmachus Laurentio antipapae dejecto episcopatum nucerinum concessit, quo cum Laurentius contentus esse nollet, a coetu sacerdotali projectus est (/? ad a. 499. 501) ; ad hoc ille episcopi arelatensis de ordi­ nandis episcopis in vicinis civitatibus jura, viennensis ecclesiae gratia ab Anastasio II imminuta restituit {R 753. 754), petente Caesario episcopo arelatensi confirmavit arelatensis viennensisque provinciarum fines a Leone I constitutos (7? 765), pariterque ecclesiae arelatensis privilegia pro provinciis Galliae et Hispaniae confirmavit (A 769). Continuata actione decessorum Hormisdas nuntiat, Darda- 765 niam et Illyricum vicinum Pannoniae, ut episcopi sibi ab ipso praeficerentur, petiisse (R 784), sedis apostolicae vices Joanni episcopo illicitano servatis privilegiis metropolitanorum aliqua­ tenus delegat (R 786), operam dat, ut episcopi quidam exclusis occupatoribus ad proprias remittantur ecclesias, isti autem, si tamen rectae fidei sint, alibi ordinentur (R 834), agit, ut Dorotheus episcopus thessalonicensis episcopatu multatus aut in ex­ silium aut Romam mittatur, ne in ejus locum Aristides substi­ tuatur, ut Dioscorus diaconus ecclesiae alexandrinae, non antiochenae praeficiatur (R 840. 842), postea Dorotheo respondet, ut et sceleris a se repellat invidiam et in reconciliatione fidei tandem eorum, qui reversi sint, sequatur exempla (R 852), Epiphanium episcopum constantinopolitanum ita reprehendit (ep. 71; M 63,493): „Diu nos non nuntiata1) tuae primordia dignitatis tenuere suspensos, et in ipsa communis gratulatione laetitiae mirati admodum sumus morem pristinum fuisse neg­ lectum, quia reparata ecclesiarum Deo annuente concordia plenum fraternae pacis id flagitabat officium, praesertim quod illud sibi non arrogantia personalis, sed regularum observantia vindicabat. Decuerat siquidem, frater carissime, te legatos ad apostolicam sedem inter ipsa tui pontificatus initia destinasse, ut et quem tibi debeamus affectum bene cognosceres, et vetu­ stae consuetudinis formam rite compleres. “ Tum autem gaudet, quia non solum synodica relatione ad sacerdotium Epiphanium ’) In editione, quam fecit Thiel, et in ed. vindob. collect, avellan. potius legitur: rnos nuntiata/ 134 Episcopis statuendis pontifex romanus jam olim intervenit, jure nccewrio. digne pervenisse cognoverit, sed etiam factis atque moribus (2? 858), et synodo constantinopoli urnae electionem Epiphanii gratulatur laudemque tribuit, quod de ea sibi significaverint (ep 75; A/ 63, 505), scilicet ex confessione propria „ecclesiasticam legem implentes, apostolatuiu Hormisdae nsalutationis debitum persolventes officium*· (relat. synodi ib. 484), Sallustio episcopo hispalensi vices suas per Baeticam Lusitaniamque provincias salvis privilegiis, quae métropolitains episcopis decrevit antiquitas, committit (22 855), Caesarium episcopum arelatensem ob conditum puellarum monasterium laudat simulque vetat, ne successores ejus in eodem monasterio audeant sibi potestatem ullam vindicare, nisi tantum pastoralem solli­ citudinem gerentes familiam Christi Domini ibi positam con­ gruis quibusque temporibus cum clericis suis visitare studeant (72 864). Sed haec hactenus. Nemini certe jam mirum erit, si Gregorius J/. de interventu sedis apostolicae in antistite ordi­ nando ut de re usitata loquitur (supra n. 544). Quomodo ae­ tate ejus episcopi quique a pontifice romano confirmati sint, exponitur apud Zeitschrift fur kath. Theol. 1879 676 —679. Consentaneum jus sententiae, qua episcopi deponantur, etiam Bernardus urget (n. 732). Diserte Clemens VI patriarcham armenorum percontatur (apud Kaynaldum, annal, eccl., ad a. 1351. n. 3): „Si credidisti et adhuc credis, plenitudinem pote­ statis romani pontificis se extendere in tantum, quod patri­ archas, catholicon, archiepiscopos, episcopos, abbates et quos­ cumque praelatos alios de dignitatibus, in quibus fuerint con­ stituti, possit ad alias dignitates majoris vel minoris jurisdic­ tionis transferre, vel exigentibus eorum criminibus, ipsos de­ gradare et deponere, excommunicare et sathanae tradere." Eodem spectat concilium tridentinum statuens (s. XXIII. cn. 8; D 845): „Si quis dixerit, episcopos, qui auctoritate romani pontificis assumuntur, non esse legitimos et veros episcopos, sed figmentum humanum, anathema sit.4 Videlicet episcopi a romano pontifice assumpti sunt legitimi omnes; unde etiam sunt legitimi soli, quatenus his positis alii, cum non possint esse pro singulis gregibus plures, necessario excluduntur; quare consensus qualiscumque pontificis romani in episcopis rite assumendis prorsus postulatur. Ceterum jus summi ponti- Opiniones variae de modo, quo jurisdictio episcopis1 üliveniât, ! ' i I > ] ficis de constitutione et dimissione episcoporum ex dicendis distinctius elucebit. · · Cum igitur necessitas interventus memorati pro comperto γθ? sit, nunc proprie inquiritur, utrum romanus pontifex eligendo vel confirmando ipse jurisdictionem det, an eo eligente vel confirmante Deus jurisdictionem, quamvis a pontifice depen­ dentem, episcopis impertiat immediate, et ita de origine jurisdictionis exarsit controversia, quae in concilio ipso triden tino agitata nec tamen ibi, sicut nec per vaticanum, est finita (cf. Zeitschrift fur kath. Th coi. 1884, 453 ss. 727 ss; L 359. 472). Sunt, qui jurisdictionem illam, aeque ac characterem, a Deo immediate in consecratione conferri opinentur; quorum explicationes inter se diversas sic Lainez describit (disp. trident,, ed. Grisar t. 1. n. 125): „ Aliqui . . dicunt, jure divino suscipere episcopos, quum consecrantur, potestatem quamdam jurisdictionis non adstrictam ad certas aliquas oves, sed illimitatam ad omnes; a papa vero nullam suscipere jurisdictionem, sed materiam nudam illis assignari, quum hae vel illae oves eis committuntur. Alii vero dicunt, non solum illimitatam illam jurisdictionem a Deo immediate suscipere, sed etiam limitatam a-1 has vel illas oves; itaque Christus immediate dat jurisdic­ tionem, et pontifex tantum vel consentit ut consecrentur, vel consecrat et assignat illis oves. Alii vero dicunt, pontificem dare quidem jurisdictionem ad has vel illas oves simul cum materia, sed ultra hoc a Christo dari immediate jurisdictionem * < illam illimitatam“, scilicet (ex n. 135. 1. c.) „sopitam et in actu primo, donec accedente actuali jurisdictione per papam possit exire in actum secundum.“ ,, Alii distinguunt jurisdictionem, et internam quamdam jurisdictionem dicunt immediate a Christo conferri, et per eam absolvi fideles a peccatis et tractari quae sunt interioris fori; aliam vero esse externam, et quasi politi­ cam, et hanc asserunt conferri a papa. Alii etiam Christo imme­ diate tribuunt jurisdictionem, quam accipit episcopus supra suas oves, ut eas regat secundum evangelium; a papa vero suscipere dicunt jurisdictionem, qua illas regat secundum ca nones.“ Ex quorum opinione sequeretur, ut pontifex juris dictionem episcopi a Deo semel obtentam ad summum in certis casibus divinitus ablatam vel suspensam declarare, non ipse valide sive auferre vel suspendere sive coartare 136 Opiniones de modo, quo jurisdictio episcopis obveniat; sententia vera. nisi ex causa justa posset; nam si jurisdictionem Deus dat pontifice solum materiam, subditos, territorium assignante, episcopus jurisdictionem suam habet jure divino, in quod pon­ tifex sine causa justa nihil valet. Id quidem judicandum, si cum auctoribus praedictis putetur jurisdictio a Deo concedi in consecratione proindeque conecti cum charactere stabili: si quis vero fingat, extra consecrationem, pontificia electione vel confirmatione saltem instar condicionis praevia, a Deo conferri episcopo jurisdictionem, videtur nil obstare, quominus ad ar­ bitrium pontificis actum suum ponentis, mutantis, revocantis Deus jurisdictionem ponere, mutare, revocare censeatur, simi­ liter ut pontifex rite electus pro consensu suo praestito vel dimisso jurisdictione propria plena a Deo donatur vel exuitur. Consimiliter sacerdotibus per ordinationem ipsam dari jurisdictionem pro sacramento paenitentiae putant, alii ita, ut interim usus jurisdictionis validus reservatione quadam pontificia tollatur, alii ita, ut jurisdictioni a Christo ut causa efficiente datae terminus vel materia instar condicionis neces­ sariae ad usum a pontifice assignetur (cf. Zeitschrift fiir kalii. Thcol. 1882, 665 s). 1G8 Sententiam alteram Lainez ita exhibet (1. c.) : „Major vero pars patrum (concilii trident.).. asserunt duplicem tantum esse potestatem ecclesiasticam, ordinis scilicet et jurisdictionis; et potestatem quidem ordinis conferri a Christo immediate per consecrationem, potestatem vero jurisdictionis nullam esse illimitatam, nisi in summo pontifice, et hanc esse immediate a Christo; in reliquis vero omnibus limitatam, et derivari tandem in alios a pontifice; ethane unam esse, quam qui habent simul cum potestate sacerdotali, posse agere quae fori sunt interni; absque ea vero potestate ordinis posse, quae fori externi sunt. Nam vicarius episcopi, qui non est sacerdos, non potest quidem absolvere in foro interiori, sed in foro externo; si autem acci­ dat illi ordo sacer absque hoc, quod alia nova jurisdictio ei concedatur ab episcopo, poterit in foro interiori absolvere; nam non consecratus poterat simplici sacerdoti dare jurisdic­ tionem ad absolvendum in foro conscientiae; ergo illam ipse habebat; et quod non absolveret, non erat ex defectu jurisdic­ tionis, sed ordinis." Pro hac sententia pontifex romanus tenens plenitudinem potestatis est verus fons effundens, non mera con- ■ Pontifex romanus fons ipse jurisdictionis episcoporum, ut claviger, ex traditione. 137 dicio vel causa solum exigens jurisdictionis, ex dictis uti­ que limitibus inclusae, episcoporum integrae et consequenter omnis ecclesiasticae, ita ut vi sacramentalis characteris pror­ sus nulla jurisdictio habeatur, sed solum jurisdictionis reci­ piendae fundamentum ordinarium, capacitas specialis, exi­ gentia quaedam, episcopis consecratis ut patribus spirituali­ bus prae filiis insita (cf. n. 435), cui generatim etiam satisfit. Unde et consequitur, ipsum pontificem, etsi forte aliquando justa causa reapse non exsistat, saltem valide et de causis justis etiam licite jurisdictionem penitus auferre posse. Hanc alteram sententiam ut communem et nobis exploratam thesi nostra tuemur, parte quidem priore jurisdictionem episcopo­ rum, qua continetur etiam jurisdictio sacerdotum pro sacra­ mento paenitentiae, parte altera jurisdictionem reliquam in ecclesia florentem tractaturi. Demonstratio p. I. 1. Ex demonstratis (th. III. XIV. XV) 769 pontifex romanus solus a Christo habet claves pro ecclesiae regno; unde etiam fit, ut ipso aperiente nemo claudere valeat, ipso claudente nemo aperire. Ergo nullus actus aperiendi vel claudendi, i. e., nullus actus jurisdictionis in ecclesia poni pot­ est nisi aut ab ipso pontifice romano aut ab iis, quibus actus talis a pontifice romano sit concessus. Quae quidem concessio intellegi duplici modo posset, aut ita, ut ad singulos omnes actus aliorum pontifex romanus adjuvando concurreret, aut ita, ut clavium potestatem habitualem in mensura determinata aliis ipse communicaret. Atqui prior modus cum episcoporum dignitate pugnat, quippe qui ex Christi voluntate et ipsi ut pastores veri jurisdictionem ordinariam in portiones gregis Domini obtinere debeant. Ergo a pontifice romano episcopis jurisdictio ipsorum integra impertitur. 2. Huc pertinent gesta supra (n. 758 ss) proposita, quae 770 jurisdictionem ab ecclesia vel tandem a pontifice in episcopos collatam plus minusve prae se ferunt. Quem in modum jam Bonifatio 1 asseverante (ep. 15. ad Rufum et ceteros episco­ pos per Macedoniam etc n. 2. 5. 7. 8; J/20, 779 ss) apostolica sedes corinthiis sacerdotem, i. e., episcopum praeceptione sua constituit, pontificem dedit, in sede ecclesiae sententia sua collocavit. Ipsa formula, qua pontifices in episcopo eligendo vel confirmando pridem uti solebant, haec est (apud Lainez » ! 138 Pontifex romanus probatur ipse fons jurisdictionis episcoporum ex traditione. 1. c. n. 116): „Auctoritate omnipotentis Dei et beatorum apo­ stolorum Petri et Pauli, ac nostra, providemus ecclesiae N. de persona dilecti filii N. (electionem de persona dilecti filii N. electi ad ecclesiam N. canonice factam confirmamus et appro­ bamus;, praeficientes eum illi ecclesiae in episcopum et pasto­ rem, curam et administrationem illius ecclesiae in spiritualibus et temporalibus eidem plenarie committendo. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Arnen" (cf. Bouix, de episcopo r. 1. p. 2. c. 2. §. 10. q. 2). Qualia non est, cur a significatione ob­ via causae cuju^dam principalis jurisdictionem totam conferentis in sensum merae condicionis a pontifice positae detorqueantur. Sed et alia traditionis documenta sunt, quibus diserte, transmissa quidem condicione apostolorum extraordinaria, mo­ dus communicandae jurisdictionis episcoporum ordinarius expo­ nitur. Ita Cyprianus potestatem diffusam omnem, per quam ec­ clesia una est, a primatu Petri repetit (supra n. 128. 129); etenim similitudines, quibus tandem Petrus pro Domino jam invisibili quidem velut sol, radix, fons depingitur, a Petro esse non solum jurisdictionis sacrae unitatem . sed juris­ dictionem dandam ipsam indicant. Congruenter Cyprianus et ecclesiam romanam nomine radicis et matris honoravit (ep. 42. al. 45. n. 1; AI 3. 704) et homines hortatus est, ut ec­ clesiae catholicae radicem et matricem agnosceren t ac tenerent ep. 45. al. 48. n. 3: zl/ 3,710). — Item auctor tractatus adversus aleatores (supra n. 488) non sane originem ipsius primatus ad se tamquam primum accipientem refert, sed originem authentici apostolatus, i. e., communicationem auctoritatis episcopalis Petro superiori vel decessori et sibi successori asserit, Ephraem syrus Petrum caput fontis doctrinae Christi exhibet, i. e., prin­ cipium ipsius magisterii ecclesiastici ideoque jurisdictionis (n. 69), concilium aquilejense a. 381 scribit (inter Ambrosii ep. 11. ad imperatores n. 4: M 16.946): „Totius orbis romani caput ro­ manam ecclesiam, atque illam sacrosanctam apostolorum fidem, ne turbari sineret, obsecranda fuit clementia vestra; inde enim in omnes venerandae communionis jura dimanant." — Optatus docet, Petrum claves regni caelorum communicandas ceteris solum accepisse (supra n. 921, utique communicandas a Petro, qui solus accepit (cf. ib. dictum Teriulliant)·, unde idem Optatus et affirmat (de schism, donat. 1. 1. n. 10; 4/11.900s): Christus ' · Pontifex romairas probatur Ipse fons jurisdictionis fipixcoporum ex traditione. 139 est sponsus unius ecclesiae . . secundum quod indicat . . in Canticis Canticorum, unam esse columbam suam, eamdem spon­ sam electam . . ut haeretici omnes neque claves habeant, quas solusPetrus accepit/ — Similiter Gregorius nyss. dicit, per Petrum episcopis dedisse Christum elavem caelestium honorum (supra n. 92). — Innocentius / enuntiat, ab apostolo ipsum episcopatum et totam auctoritatem nominis hujus emersisse (n. 487); alibi veroPetrum nominis et honoris omnium coepiscoporum auctorem appellat (th. XXVI. 5. e). Cf. verba Aviti (supra n. 484;. — Augustinus episcopos ab ecclesia, proinde sane a capite visi­ bili ecclesiae, constitutos ita indicat (in Ps 44. n. 32; Al 36, 513): „Quid est: ,Pro patribus tuis nati sunt tibi filii'(v. 17)? Patres missi sunt apostoli, pro apostolis filii nati sunt tibi, constituti sunt episcopi. Hodie enim episcopi, qui sunt per totum mundum, unde nati sunt ? Ipsa ecclesia patres illos ap­ pellat, ipsa illos genuit, et ipsa illos constituit in sedibus pa­ trum."— Clare omnino Leo Al. loquitur (serm. 4. al. 3. c. 2; J/54, 150): .Magnum et mirabile, dilectissimi, huic viro (Petro) con­ sortium potentiae suae tribuit divina dignatio ; et si quid cum eo commune ceteris voluit esse principibus, numquam nisi per ipsum dedit quidquid aliis non negavit/ Idem et haec scribit (ep. 10. c. 1; Al 54, 629): „,In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum' (Ps 18,5). Sed hujus muneris sacramentum ita Dominus ad omnium aposto­ lorum officium pertinere voluit, ut in beatissimo Petro aposto­ lorum omnium summo, principaliter collocarit, et ab ipso quasi quodam capite, dona sua velit in corpus omne manare, ut ex­ sortem se mysterii intelligeret esse divini, qui ausus fuisset a Petri soliditate recedere?' — Sfefthanus Larissae metropolita Bonifatium II his alloquitur (ep. lect. in concil. rom. ; H 2, Illis): ,,Nullus ecclesiasticus ordo illam vestram, quae a Salvatore omnium et primo pastore vobis est conlata, potest praecellere potestatem . . Quantum vos apud Deum omnes praecellitis, tanto vos necesse est cogitare, quia haec est pro­ batio Deum amantium, ut post Deum pater et doctor sanctae ecclesiae Petrus vestrae et totius mundi testatur. Quia Domino (licente tertio ,amas me ? pasce oves meas', tradidit prius vobis mandatum ostendens, et per vos deinde omnibus per universum mundum sanctis ecclesiis condonavit.. Unde deprecor, Judicate b· * ■/ r>t c■ ’ .··< -.‘.vfe 140 Pontttex romanus probatur ipse fons jurisdictionis episcoporum ex traditions -■* »><■ humilem, et pauperem . . justificate' (Ps 81,3). — Joannes rervennas episcopus ad Gregorium M. scribit (1. 3. ep. 57. inter ep. Greg. ; 3/ 77,654): „Quibus ausibus ego sanctissimae illi sedi, quae universali ecclesiae jura sua transmittit, praesump serim obviare . .?" Praeterea concilium remense a. 900 sic homines quosdam excommunicat (7/ 6.467): „In nomine Domini, et in virtute sancti Spiritus, nec non auctoritate episcopis per beatum Petrum principem apostolorum divinitus conlata, ipsos a sanctae matris ecclesiae gremio segregamus." — Innocentius III scribit (ad patriarch, constantinop. 1. 2. ep. 209; 3/214, 763): „ Dicitur . . universalis ecclesia quae de universis constat ecclesiis, quae graeco vocabulo catholica nominatur. Et secundum hanc accep tionem vocabuli, ecclesia romana non est universalis ecclesia, sed pars universalis ecclesiae, prima videlicet et praecipua, veluti caput in corpore; quoniam in ea plenitudo potestatis existit, ad ceteros autem pars aliqua plenitudinis derivatur. Et dicitur universalis ecclesia illa una quae sub se continet ec­ clesias universas. Et secundum hanc nominis rationem romana tantum ecclesia universalis nuncupatur, quoniam ipsa sola singularis privilegio dignitatis ceteris est praelata/ Congruit, quod Innocentius ecclesiam romanam matrem ceterarum ex­ hibet (supra n. 106). — Similiter in confessione fidei concilio lugdunensi II probata in ecclesia romana sic potestatis pleni­ tudo esse dicitur, ut ecclesias ceteras ad partem sollicitudinis admittat (n. 494.) — Et Joannes XXII haec approbando me­ morat (constit. ed. 23. oct. 1327; apud Raynald., annal, eccl. n. 30): „Constantinus imperator de romana ecclesia loquens dixit, quod principatus sacerdotum et christianae religionis caput ab imperatore caelesti constitutus est Romae. Justinianus quoque in quadam epistola Joanni papae missa, testatur haec dicens: Non patimur quidquam, quod ad ecclesiam pertineat, quamvis manifestum et indubitatum sit quid innovetur, et non haec vestrae sanctitati, quae caput est ecclesiarum omnium, innotescat. Et alibi sic dicit: Summi pontificatus apicem apud romanam ecclesiam esse, ipsamque fore sacerdotii fontem, nemo est qui dubitet, id est, qui debeat dubitare/ — Pius II in bulla retractationum d. 26. april. 1463 declarat (II 9, 1451 s. 1468): „In ecclesia militante, quae instar triumphantis habet, Pontifex romanus probatur ipse fons jurisdictionis episcoporum cx traditione. 141 unus est omnium moderator et arbiter, Jesu Christi vicarius: a quo, tamquam capite, omnis in subjecta membra potestas et auctoritas derivatur, quae a Christo Domino Deo nostro sine medio in ipsum influit . . quicumque romanae secundum canonicas sanctiones praeficitur ecclesiae, quam (quum?) primum electus est in sacro collegio, supremam a Deo potestatem sine medio consequitur, et per ordinem in omnem diffundit eccle­ siam . . non est corpus ecclesiae sine capite, et omnis ex capite defluit in membra potestas/' — Sententiam eandem tuetur sat aperte Pius VI librum Eybelii ita damnans [D 1363): „Et sane cum, monente Augustino, in cathedra uni­ tatis posuerit Deus doctrinam veritatis, contra infelix iste scrip­ tor nil non molitur, quo hanc Petri sedem modis omnibus vexet ac oppugnet, qua in sede constitutam Patres unanimi sensu cathedram eam coluere, qua in una unitas ab omnibus servaretur; e qua in reliquas omnes venerandae communionis jura dimanant; ad quam necesse sit omnem ecclesiam, omnes, qui undique sunt, fideles convenire. Non ille veritus est fana­ ticam turbam appellare, quam prospiciebat ad aspectum pon­ tificis in has voces erupturam : hominem eum esse, qui claves regni coelorum cum ligandi solvendique potestate a Deo acce­ perit, cui non alius episcopus exaequari valeat, a quo ipsi episcopi auctoritatem suam recipiant, quemadmodum ipse a Deo supremam suam potestatem accepit: eumdem porro vi­ carium esse Christi, caput ecclesiae visibile, judicem supremum fidelium. An ergo, quod horribile dictu, fanatica fuerit vox ipsa Christi claves regni coelorum cum ligandi solvendique potestate Petro pollicentis : quas claves communicandas ceteris, post Tertullianum, Petrum solum accepisse, Optatus milevitanus profiteri non dubitavit ?“ Loci congruentes pontificis ejusdem in ep. ad episc. motui. 16. sept. 1788. et in const. 13. april. 1791. §. 18. inveniuntur (exscripti apud Wernz, jus decretalium 22, n. 737). — Accedit doctrina consentanea conciliorum pro­ vincialium recentiorum, albiens. a 1850 (Z 4, 407), lugdun. a. 1850 (Z 4,468), burdigal. a. 1850 (Z 4,542), aquens. a. 1850 (Z 4,965), tolosan. a. 1850 (Z 4,1034), baltimor. I a. 1852. in lit. pastor. (Z 3,1144), episc. prov. dziblin. a. 1853. in lit. pastor. Z 3,1312), colon. Angi, etc I a. 1854 (Z 3, 1095), qucbec. IV a. 1868 (Z 3, 706). 142 Pontifex romanus probatur ipse fons jurisdictionis episcoporum ex theologia 3. Idem theologi plerique sentiunt. Ita s. Thomas locisupra (n. 120. 652) citatis; qui etiam docet (in ). 2. dist. 44 q. 2 a. 3. expos, text.): „Potestas superior et inferior dupliciter possunt se habere. Aut ita quod inferior potestas ex toto oriatur a superiori; et tunc tota virtus inferioris fundatur supra virtutem superioris; et tunc simpliciter et in omnibus est magis obediendum potestati superiori quam inferiori . . et sic se habet potestas Dei ad omnem potestatem creatam; sic etiam se habet potestas imperatoris ad potestatem proconsulis; sic etiam se habet potestas papae ad omnem spiritualem potesta­ tem in ecclesia, quia ab ipso papa gradus dignitatum diversi in ecclesia et disponuntur et ordinantur; unde ejus potestas est quoddam ecclesiae fundamentum, ut patet Mat 16. Et ideo in omnibus magis tenemur obedire papae quam episcopis vel archiepiscopis, vel monachus abbati, absque ulla distinctione. Potest iterum potestas superior et inferior ita se habere, quod ambae oriantur ex una quadam suprema potestate, quae unam alteri subdit secundum quod vult; et tunc una non est supe­ rior altera nisi in his quibus una supponitur alii a suprema potestate; et in illis tantum est magis obediendum superiori quam inferiori ; et hoc modo se habent potestates et episcopi et archiepiscopi descendentes a papae potestate.“ Consentanea occurrunt in 1. 4. dist. 19. q. 1. a. 2. sol. 3; a. 3. sol. 2. Eodem spectat, quod ex doctrina Aquinatis (contra gent. 1. 4. c. 72. 76) Dominus claves Petro promisit et ei soli promisit; etsi eos, ad quos per eum derivandae erant, doctor angelicus ibi potius posteros quam adjutores intellegit. — Neque aliter sen tit s. Bonaventura dicens (de perfectione evangelic a q. 4. a. 3. fund. 16): ,.Item, ecclesia habet ordinem secundum ministeria, sicut etiam secundum charismata et gratiarum dona; sed in­ fluentia charismatum et gratiarum est ab uno capite, scilicet Christo: ergo et derivatio ministeriorum et jurisdictionum debet esse ab uno capite, scilicet pontifice summo. Hoc autem non potest esse sine obedientia omnium respectu unius/' x\ccedit locus breviloquii supra (n. 732) recitatus et hic ejusdem operis alter (p. 6. c. 10): „Potestas ligandi et solvendi concessa est primo uni primo et summo sacerdoti, cui collata est tanquam summo capiti potestas universalis; et deinde secundum particu­ lares ecclesias dividitur in partes, ita quod primo in episcopos et Pontifex romanus fons jurisdictionis episcoporum etiam ex ratione theologica. 143 deinde in presbyteros descendit a capite uno. Ideo, licet unus­ quisque sacerdos habeat ordinem et elavem, ad eos tamen usus clavis tantum se extendit, qui sibi ordinarie sunt sub­ jecti, nisi sibi ab eo qui habet jurisdictionem ordinariam, com mittatur. Cum vero illa jurisdictio principaliter sit in capite summo et deinde in episcopo et postremo in sacerdote curato ; potest quidem a quolibet horum committi alteri, sufficienter quidem ab infimo, magis a medio et maxime a supremo. Et . . in pontifice summo et etiam in episcopis est hujusmodi juris­ dictio non tantum ad judicandum inter Deum et hominem in occulto, verum etiam ad judicandum inter hominem et hominem inaperto .Ceterum pro modo considerandi proprio per haec ipsa verba indicato doctor seraphicus cogitat jurisdictionem tamquam vim motivam vel manum, quae clavi vel potentiae solvendi et ligandi in ordine sacerdotali acceptae adjungi de beat, ut usus clavis habeatur (cf. in 1. 4. dist. 19. a. 2. q. 2; cui congruit dist. 18. p. 2. q. 3; dist. 20. p. 2. q. 3. ad 1). 4, Christus ut jam invisibilis actus omnes jurisdictionis, qui per vicarium suum, i. e., pontificem romanum fieri possunt, per hunc ponit; ideo enim hic est constitutus, neque Dominus otiosum quidquam statuit. Atqui donatio jurisdictionis episco­ palis integrae est actus jurisdictionis, qui per pontificem ro­ manum pro suprema potestate ejus poni potest ; nam ad actum talem sufficit significare modo quodam apto voluntatem, ut hic instar rectoris illis praesit, imposito nempe officio ideoque dato jure regendi, vel ut illi huic pareant; quo ipso aeque efficaciter jurisdictio communicatur, ac rex potestatem quandam magistratibus inferioribus concedit, vel pontifex ipse, non directe Christus, post episcopum defunctum jurisdictionem in capitulum ejusque vicarium vel jurisdictionem episcopali etiam majorem in legatos suos confert. »5. Rationes quidem adhuc prolatae jurisdictionem episcoporum a summo pontifice, non immediate a Deo sive per conse­ crationem instrumentaient sive extra eam ut causa provenire monstrant. Sed his accedunt argumenta propria, quibus hypo­ thesis potestatis per consecrationem dandae excludatur. Ni­ mirum ex persuasione et praxi ecclesiae episcopi a pontifice romano etiam solum electi vel confirmati et consecrationem suam usque ad terminum a jure statutum differentes necdum Λ ’/'11 toiW V * i 144· Jurisdictionem episcopis non consecratione dari, ratione theologica probatur, diaconi habent et exercent eandem jurisdictionem ordinariam, qua utuntur consecrati (decretal. 1. 1. t. 7. cf. concilii tridentini s. XXIII. de reform, c. 2). Atqui incredibile est, ejusdem jurisdictionis episcopalis conferendae modos plane diversos a Christo institutos esse. Ergo vi ipsa consecrationis nunquam jurisdictio episcopis confertur. .. 776 6. Ordinis charactere insigniti in sacris valide conficien­ dis idem semper omnes possunt; jurisdictio autem ad actus regiminis valide ponendos extensive pro territoriis vel subditis et intensive pro causis creditis non eadem semper in omnibus apparet; modo enim ad actus validos majores vel minores in­ ditur, modo indita augetur vel minuitur, interdum, ut in epi­ scopis titularibus, post defectionem ab ecclesia, post abdicatio­ nem, depositionem, suspensionem, etiam nulla ad agendum qui­ dem valide invenitur; quo pacto jam concilium nicaenum (cn. 8; cf. th. XXVII. p. I. 2) episcopis catharis ad ecclesiam red­ euntibus jurisdictionem episcopalem valide exercendam pro condicionis externae varietate aliis concessit, aliis negavit Atqui ista sunt indicia satis manifesta, potestatem jurisdictionis ipsam non pariter ac characterem cum potestate ordinis a Deo per sacramentum ordinis dari. 7 Ex declaratione data (n. 767) pontifex romanus juris­ dictionem eatenus sine causa justa valide suspendere vel au­ ferre et coartare potest, quatenus eam ipse, non immediate Deus per consecrationem confert. Atqui potest pontifex huic illive episcopo vel omnibus, substituendo quidem alios, juris­ dictionem, nedum transferendo commutare, sed tum penitus sive suspendere sive verius auferre, tum subtrahendo subditos vel res coartare idque saltem valide etiam sine justa causa. Sane potestas, quae est in pontifice romano, ligandi ac sol­ vendi omnia, comprehendit jurisdictionis potestatem quamlibet, quae ad bonum ecclesiae conducit neque voluntati Domini aliunde cognitae adversatur (cf. n. 723). Atqui ut ablatio et coartatio jurisdictionis est aperte jurisdictionis actus, ita po­ testas auferendi vel coartandi est aliqua potestas jurisdictionis; eademque potestas est utilis ecclesiae, et quidem utilis est po­ testas tollendae vel restringendae jurisdictionis valide etiam sine justa causa, ne quando sub praetextu deficientis causae gravia dubia vel discidia, quae mala sunt majora, in ecclesia Jurisdictionem episcopis non a Deo dari, linnatur theologice et solutis dubiis. J4-5 oriantur; neque quae obtendi potest voluntas Christi, ut semper sint episcopi, opponitur voluntati, ne sit ullus, cui romanus pontifex jurisdictionem adimere vel minuere non valeat. 8. Opinio diversa partira quidem, i. e., quatenus jurisdic- 77^ lionem Petro et successoribus datam in duas scindit, unam a beo, alteram a pontifice cum episcopis participandam, apparet commenticia et falsa, partim vero, i. e., quatenus statuit, a Deo conferri jurisdictionem vel jurisdictionem habitualem, a ponti­ fice assignari materiam vel dari jurisdictionem actualem, labo­ rat contradictione. Nulla enim potest esse jurisdictio, superior nullus, quin sint ii, qui ut subditi modo aliquo monstrari queant, quoniam correlativa simul sunt; quemadmodum apostolis sin­ gulis a Christo adeptis jurisdictionem subditi sine nova mis­ sione vel materiae assignatione obtigerunt ii, quos baptizatos in quacumque parte terrae regendos ipsi sibi susciperent. Atqui episcoporum consecratorum, antequam ab ipso demum pontifice supremo, materiam scilicet assignante, super greges certos constituantur, nullo pacto subditi indicari possunt. Neque licet dicere, jurisdictionem episcoporum esse divinitus universalem, donec pontifex interveniat; quod idem est atque absurde affir­ mare, gregis ejusdem poni a Deo episcopos plures inter se non dependentes, donec gratia sedis apostolicae materiam coartatam attribuentis vel subditos paene omnes auferentis confusio illiusmodi tollatur. 9. Neque rationes adversae quidquam valent. Etenim 779 а. Ad 20, 28, A//z 4, 11 ss, vel sententiae similes Patrum, quibus Spiritus sanctus vel Christus episcopos ad regendam ecclesiam Dei posuisse dicitur, non probant, episcopis singulis directe a Deo, non per pontificem summum, jurisdictionem im­ pertiri, sed episcopatum universe a Deo immediate institutum, ecclesiam regendam ab episcopis quoque ex voluntate Dei ex­ hibent vel etiam providentiam eximiam indicant, qua Spiritus sanctus apostolos in rebus majoris momenti, proinde et in epi­ scopis primis statuendis dirigebat (cf. Aci 13,2; 15, 28 s; 16, б. 7; 1 Tim 1, 18; 4, 14; dictum Clementis romani supra n. 48, Clementis alex, de Joanne apostolo n. 434). 1). Episcopi non in praerogativis ipsis apostolicis, inter 780 quas missio immediate divina erat (vide supra n. 195 ss), apo­ stolis succedunt (n. 230 ss. 436). Neque ut episcopis succedunt Striub, De Ecclesia. II. 146 Jurisdictionem dan a pontifice, dignitati episcoporum non repugnat. illi apostolis singuli omnes singulis jure divino simili ac quo successores Petri in cathedra primatus vel romana Petro singuli succedunt, sed sic episcopos solum ut collegium sub Petri successore junctum apostolis simul omnibus ut corpori primo episcopali sub Petro capite constituto succedere dicendum est. Nihilominus episcopi etiam singuli successores aposto­ lorum vocari vere possunt, quatenus munus episcopatus idem in potestate ordinis et jurisdictionis post apostolos continuatum obtinent, quod apostoli, quamvis cum excessu potestatis apostolicae, obtinebant; neque enim obstat, quod muneris ejusdem obtinendi modus ita est diversus, ut apostoli a Domino, epi­ scopi a vicario Domini jam non visibilis eligente vel electionem hominum confirmante jurisdictionem habeant. Certe pontifex romanus est successor verus Petri, licet non ut Petrus a Christo eligatur; tametsi ipse, aliter atque episcopi, accipit a Christo potestatem suam summam, cum eam homines, utpote non ha­ bentes, dare minime possint. 781 c. Ex thesi neutiquam sequitur, episcopos putandos esse meros vicarios pontificis romani. At enim qui sunt pastores ordinarii, qui sunt vicarii? Ordinarii certe ii sunt, qui juris­ dictionem vi muneris ex se perpetui et in perpetuum vel sal­ tem non ad nutum ipsis dati ideoque nomine proprio in casi­ bus communibus exercent; contra sunt vicarii, qui ipsi tale munus non gerentes solum ab ordinariis vel pro ordinariis juvandis vel supplendis ad nutum adhibentur ideoque nomine eorum agunt (cf. n. 717), sive idem cum ordinariis tribunal habent, ut vicarii episcoporum generales, sive tribunal consti­ tuunt diversum, ut vicarii apostolici in terris missionum, a qui­ bus tribunal superius sedis apostolicae appellari potest. Jam vero episcopi, si spectentur universe, regunt partes ecclesiae communi potestate per ipsum jus divinum, quod summus pon­ tifex mutare nequit; si spectentur singuli, hic vel ille, positus super territorium hoc illudve, cum juribus his in individuo definitis, munus tenent jure ecclesiastico quidem ex se irre­ vocabile; quapropter fideles sibi creditos nomine proprio ut greges suos, ad majorem curam, pascunt et cathedras a papae cathedra distinctas, non tamen qualescumque, sed per se stabiles obtinent. Unde sunt pastores ordinarii, non vicani, Talem episcoporum dignitatem primatu pontificis supremi non 1 Jurisdictionem dari a pontifice, non enervatur ex episcopis primis vel sacr. paenit. 147 exclusam praedicat Leo M. (n. 553) et Gregorius M. citatus ab ipso concilio valicano (n. 234). Ita et Leo XIII (encycl. de unit, eccl., 29. jun. 1896): „Quamquam vero neque plenam neque universalem ii (episcopi), neque summam obtinent auctoritatem, non tamen vicarii romanorum pontificum putandi, quia pote­ statem gerunt sibi propriam, verissimeque populorum, quos regunt, antistites ordinarii dicuntur/ d. Utique apostoli etiam singuli, accepta a Christo ipso 782 missione tum ad alia tum ad episcopos statuendos, ad arbitrium episcopos adjutores et successores pro territoriis circum­ scriptis constituebant, qui et alios episcopos constituerent (vide n.208.232. vel n.434 testimonium Clementis alex, de Joanne apost.). Porro Petrus ejusque successo/es sicut apostolos divino jure extraordinario positos, deficiente pro singulari horum perfec­ tione causa justa, deponere non poterant, ita saltem in modum consuetudinis episcopos ab apostolis creatos et servatos jurisdic­ tione privare non valebant, quod fuisset idem ac juris usu impe­ dito jus apostolorum ipsum contra voluntatem Domini absolutam fere inutile efficere. At haec ratio viguit apostolis adhuc vivis; qui ubi paulatim sunt defuncti, gradatim incepit status rerum ordinarius, pro quo episcopi ab apostolis directe vel indirecte jurisdictionem propriam ducentes eatenus retinebant, quatenus consensus Petri vel successorum ejus quomodocumque sufficiens accessit, perinde ut romano pontifice mutato ceteri episcopi eo esse pergunt, quod novus pontifex electionem vel confir­ mationem a decessore factam, cum revocare posset, saltem tacendo ratam habet. e. Sive episcopi sive sacerdotes in sacramento paenitentiae 783 etiam ut judices immediate nomine Dei agunt. At non est idem agere immediate nomine Dei et agere potestate a Deo immediate data; ita sacerdos votum, quamvis immediate no­ mine Dei, tamen potestate accepta immediate ab ecclesiastico legitimo superiore solvit ; ex contrario pontifex summus ipse praeceptum disciplinae, quamvis potestate a Deo immediate facta, tamen immediate nomine proprio statuit. Nimirum in causa controversa agitur immediate nomine Dei, quatenus remittitur vel imponitur obligatio immediate in Deum (cf. n. 665. 671), non quatenus potestas agendi judiciaria est imme­ diate a Deo. 10* m ! ? ii i .· ; [3 Jurisdictioni datae a pontihce non obest Jo 50. 52 s vel concil. trid. s XIV c. 7 f. Vere Dominus verbis in evangelio ([Jo 20, 2’2. 23) relatis potestatem sacramentalem simul et judicialem (cf. concilii trid. s. XIV. c. 1. 5 6; D 77-1. 779. 781) ad remittenda peccata bap tizatorum apostolis impertivit. Sed potestatem remittendi sacra­ mentalem in potestate sacerdotali per cenam ultimam communi­ cata apostolis idcirco nondum tribuit, quod verbis demum alle­ gatis sacramentum paenitentiae instituit ; ceteroqui potestatem sacerdotalem omnem Christus potestate excellentiae, qua sacra­ mentis obstrictus ipse minime erat, extra sacramentum apo­ stolis suis contulit. Porro praerogativa propria apostolorum Christi ea fuit, ut omnes et singuli a Christo ipso cum pote­ state jurisdictionis perampla quadam mitterentur (cf. th. VII): pro qua praerogativa occasione illa eadem sicut jurisdictionem generatim, ita per verba citata speciatim pro peccatis remit­ tendis et retinendis apostoli acceperunt. Itaque ex eo, quod verba talia nunc in sacramento sacerdotii largiendo repetuntur, neutiquam probatur, per verba ista pariter atque olim apostolis potestatem remittendi sacramentalem vel judicialem tradi. Sane secundum sententiam rectiorem sacramentalis potestas ordinis sacerdotii tota in corpus Christi verum et in corpus Christi mysticum impresso charactere per materiam et formam sacra­ menti jam ante verba illa plene positam inditur. Tum vero vel per se credibile non est, a Christo dari omnibus et singulis sacerdotibus perinde ac paucis et eximiis apostolis judicialem potestatem amplissimam remittendi et retinendi, cujus usus validus mox pro disciplina bona (cf. concilii trid. s. XIV. c. 7; /) 782) ab ecclesia coartari debeat. Unde verba, quamvis ea­ dem, significatione per intentionem alia in ordinatione sacer­ dotum dici intellegimus. Videlicet per verba expressius decla­ ratur potestas sacramentalis concessa, qua vi accepti Spiritus sancti, infusa gratia remissionis, peccata deleantur. Et hoc omisso per verba indicatur potestas judicialis remittendi et retinendi, quae, nisi jam habeatur, saltem tempore opportuno addita potestatem remittendi sacramentalem tamquam princi­ pium remissionis incompletum convenienter compleat. g. Obicitur concilium trid. docens (s. XIV. c. 7 ; D 782): „V erumtamen pie admodum, ne hac ipsa occasione aliquis pereat, in eadem ecclesia Dei custoditum semper fuit, ut nulla sit reservatio in articulo mortis; atque ideo omnes sacerdotes Jurisdictioni datae a pontifice non abest concilii trid. B/ XIV,, cr'/7. 149 quoslibet poenitentes a quibusvis peccatis et censuris absolvere possunt? Cujusmodi testificatione videtur sacerdos omnis paenitentem omnem in articulo mortis absolvere ideo posse, quod cesset reservatio, qua potestas absolvendi judicialis ex sacer­ dotio ipso inhaerens ab ecclesia intercludatur. Nonnemo ob­ jectionem talem refellere studet affirmando, aut sacerdotes omnes intellegi eos tantum, qui jurisdictionem de peccatis non reservatis jam acceperint, aut ex mente concilii ideo et tolli reservationem et insuper conferri sacerdotibus omnibus juris­ dictionem, ne quis pereat. At interpretatio illa prior contra amplitudinem verborum restricta nimis est; et si restrictio applicari possit ex se ad sacerdotes omnes, ut cogitentur omnes jurisdictione pridem instructi, amovetur certe ex eo, quod a concilio edicuntur absolvere posse paenitentes quos­ libet, scilicet etiam dioecesis alienae et jurisdictioni absolven­ tium prius nihil subditos. Altera interpretatio difficultati remo­ vendae et ipsa parum congruit, cum moris erga obeuntes custodiendi concilium non simpliciter rationem eam reddat, ne quis pereat, sed ne quis pereat occasione reservationis. Neque capitis initio concilium diserte negat, sacerdoti cuivis inesse jurisdictionem, sed supponit solum, fieri posse, ut juris’ dictionem non sacerdos quivis in paenitentem quemlibet vel de peccato quolibet habeat. Unde ad dubitationem aliter respondeatur. Etenim reser- 786 vatio judicii delictorum directe exceptionem ita sonat, ut saltem indirecte concessionem aliquam significet; concessio autem potestatis per se est derivatio ab habente in aliquem non habentem positiva, non mera intermissio vel sublatio im­ pedimenti usus potestatis aliunde habitae. Hoc in potestatem judicialem absolvendi eo magis valet, quod loco eodem memo­ rat concilium jurisdictionem subdelegatam, siquidem remotio illa obicis admodum improprie delegatio vocaretur. Et vero inter opiniones haereticorum concilio examinandas illa inveni­ tur, ministrum etiam invito superiore, ut in casibus reservatis, valide coram Deo quidem absolvere.1) Errori huic opponitur ’) Ita articulum incusatum refert Pallavicino (istoria dei concilio di Trento L 12, c, 10): H ministro dell’ assoluzione, benchè assoira contra il divieto del «perfore; contuttocio assolvere dalla colpa veramente, e dinanzi a Dio. E perà h riservazione de’ casi non impedire Γ assoluzione : e i vescovi non haver diritto I X 150 Jurisdictioni datae a pontihce non obest concilii trid. s. XIV, c. 7. caput, de quo agimus, declarans, jurisdictionem sive ordinariam sive delegatam ad judicium tam essentialiter postulari, ut juris dictione deficiente sententia absolutionis etiam invalida exsi­ stat, proinde nominatim in casibus reservatis sacerdotes in­ feriores, utpote carentes de reservatis illis jurisdictione, non tantum in externa politia, sed coram Deo nihil posse; rationem autem, cur in articulo mortis sacerdotes omnes absolvere pos­ sint paenitentes omnes a peccatis omnibus, eam esse, quod pro tali articulo consuetudine pia ecclesiae concessa larga jurisdictione reservatio omnis auferatur. Porro in hoc contextu orationis reservatio dicitur sumi aut sensu angustiore, h. e., ea, qua jurisdictionem ministris aliquibus inferioribus in pae­ nitentes aliquos concedendo sacerdotes superiores sibi ipsis absolvenda crimina atrociora quaedam excipiant, aut sensu latiore pro coartatione jurisdictionis omni, qua non solum pec­ cata, de quibus sit jurisdictio, verum etiam sacerdotes, quorum sit jurisdictio, et paenitentes, in quos sit jurisdictio, a jurisdic tione alioqui concedenda excipiantur. Atqui illud quidem ad versarii ipsi renuunt, idque jure optimo fieri potest; nam si concilium reservationem sumeret sensu descripto angustiore, utique ex ea ablata non ilico potestatem sacerdotum omnium in paenitentes omnes, videlicet prius in peccatis, nedum reser- ' vatis, sed plane nullis subditos, de peccatis omnibus colligeret, quia evidenter proxime, non interposito argumento a pari vel a fortiore, dumtaxat extensio potestatis a sacerdotibus quibus­ dam super paenitentes quosdam circa peccata quaedam jam obtentae ad crimina eo usque reservata consequeretur. Super­ est igitur unum, ut concilium reservationem in articulo mortis nullam praedicando adhibeat vocem reservationis sensu latiore pro recusatione jurisdictionis omni ; quem sensum accipiendum satis ab exordio capitis praeparavit, ubi sacerdoti jurisdictionem in hunc illumve paenitentem deesse posse indicat. Quamobrem synodus enuntiat, in articulo mortis exceptionem juris­ dictionis sub respectu omni, sacerdotum, paenitentium, pecca­ torum esse nullam, nempe pro necessitate illa jurisdictionem impertiri ab ecclesia adhuc desideratam quomodocumque di riserbargli a sè, se non quauto al govemo esteriore (cC. concilii trid. s. XIV. cn. 11 : D 799). Concil. trid. s. XIV. c. 7; jurisdictio jam omni» sacra probatur cssç a pontifice, 151 omnem, atque ideo effici, ut absolvere possint sacerdotes omnes, etiam ii, qui jurisdictionem ante prorsus non habuerint, paenitentes quoslibet, etiam eos, in quos tamquam penitus alienos jurisdictionem non habuerint, a peccatis quibusvis, etiam iis, de quibus ad id tempus jurisdictionem non habue­ rint. Ceterum consuetudo jurisdictionis sufficientis pro articulo mortis conferendae pia ita est, ut contraria merito appareret parum pia, a qua ex dicendis (th. XXV) ecclesia universalis divinitus servaretur. Non item repugnat denegari a pontifice minus pie jurisdictionem pro moribundo aliquo singulari, nec tamen, si hoc unquam eveniret, fingendum esset, jurisdictionem immediate a Domino communicari; profecto homo ille non in condicione pejore versaretur, quam qui decederet v. g. sacer­ dote sive per culpam sive extra culpam penitus absente, id quod Deo permittente saepenumero accidit. Demonstratio p. II. 1. Si dubium ullum esset, num forte 787 jurisdictio quaepiam ecclesiastica praeter eam pontificis romani a Deo immediate repetenda foret, hoc dubium circa episco­ porum jurisdictionem versaretur; episcopi enim ut a Spiritu sancto positi prae aliis commendantur (cf. th. XIII). Atqui ne horum quidem jurisdictionem originis directe divinae esse commonstravimus. Ergo inulto minus alia quaepiam directe a Deo, verum potius et ipsa sive immediate sive mediate a pontifice romano derivatur. 2. Prioris partis argumenta pleraque huc etiam directe 788 tendunt, quatenus Petrus vel successor ejus fons jurisdictionis spiritualis omnis exhibetur. Similiter Petrzis Daniianus jura sacra a Domino ipso tradita in solo romano pontifice agnoscit, potestatem patriarchalem, metropolitanam, aliam ecclesiasticam quamlibet, non minus quam episcoporum, utique singulorum, aliunde repetit (supra n. 544). 3. Admitti nequit, jurisdictionem ab ipso Deo conferri iis, 7R9 quorum munus ferens quandam jurisdictionem sacram, spec­ tatum vel generatim, sit jure solum ecclesiastico institutum; nam cujus est inducere munus, ejus ex se est conferre hominibus determinatis vel adimere. Atqui juris solum ecclesiastici eorum munus est, de quorum jurisdictione derivanda quaerere pru­ denter adhuc liceat; qui sane non sunt cardinales, utpote nimis clare creati a pontifice romano sive tamquam adjutores 152 Mwrae ipsum episcoporum aliis antecellentium probatur esse a pontifice romano. sui in regenda ecclesia universa sive tamquam exsecutores voluntatis suae praecipue in eligendo pontifice summo novo, neque sunt praelati ordinum religiosorum, siquidem horum status per se potestatem tantum dominativam vel domesticam, non jurisdictionis exigit; sed sunt dumtaxat ii, qui potestate inter episcopos excellunt, et, ut hoc demus, parochi. Prob, pars minoris proxima ultimae. Sane a. episcopi, 790 seposito romano, per jus divinum solum sunt inter se aequales; namque in traditione ea, quae jus divinum refert, illi perae­ que omnes praedicantur successores apostolorum (n. 436. 438'·, qui Petro excepto ex voluntate Domini aequales exsistebant (n. 20 206); quo accedit, quod character tribuens ex jure divino capacitatem jurisdictionis accipiendae peculiarem in omnibus episcopis aequalis est. Ergo gradus patriarcharum, primatium, metropolitarum episcopis aliis antecellentium du­ cendi sunt a jure ecclesiastico vel tandem a pontifice romano, qui cum esset solus episcopis ceteris superior, solus quosdam aliis modo hoc illove ad tempus vel in perpetuum anteponere potuit. 791 b. Hinc ipsum concilium nicaenum I pro privilegiis sedis alexandrinae aliarumve confirmandis non nisi ad antiquam consuetudinem provocat (cn. 6; cf. cn. 7. apud Hefele, Conciliengesch. Γ2, 388 ss). — Teste Bonifatio I „ manet beatum apostolum Petrum per sententiam dominicam universalis eccle­ siae ab hoc sollicitudo suscepta", „apud quem Christus noster sacerdotii summam locavit* ; sed sunt merae ^canonum sanc­ tiones*. ubi reperitur, „quae sit post ecclesiam romanam se­ cunda sedes, quaeve sit tertia*, et „a quibus ideo ita rerum videtur ordo distinctus, ut se ecclesiarum pontifices ceterarum, sub uno tamen eodemque sacerdotio, habere cognoscant quibus caritate servata propter ecclesiasticam disciplinam debeant esse subjecti* (ep. 15. ad Rufum et ceteros episcopos per Macedoniam etc n 1. 4. 5; M 20, 779 ss). — Item Leo M. ad Anastasium thessalonic. episc. scribit (ep. 14. al. 12. c. 11: ΛΖ 54, 676): „Connexio totius corporis unam sanitatem, unam pulchritudinem facit; et haec connexio totius quidem corporis unanimitatem requirit, sed praecipue exigit concordiam sacer­ dotum, Quibus cum dignitas'4 vel potestas ordinis ,,sit communis, non est tamen ordo“ hierarchicus, jurisdictio eadem 1 Munus ipsum episcoporum aliis antecellentium probatur esse a pontifice romano. 153 .·· 170 Pontificis jus convocandi concilia oecumenica probatur traditione; favet factem. in vita ejus de synodo a. 754 contra imagines habita sic dispu­ tantem exhibet (4/100,1143); „Quanam etiam ratione vestram synodum oecumenicam dicitis, quam neque approbavit romanus pontifex, quanquam canone praescribitur, res ecclesiasticas absque papa Romae constitui non debere, neque alexandrinus, ut verum fatear, neque antiochenus, neque jerosolymitanus? Ubi enim illorum libelli, ut falsa vestra synodus oecumenica praedicetur ?a — Ad haec tradit Nicolaus I (serm. de causa Rothadi; 4/ 119, 891): „Facto concilio generali", nempe tali, a quo conclusio pateret ad concilium simpliciter oecumenicum. -quod sine apostolicae sedis praecepto nulli fas est vocandi, vocaverunt hunc (Rothadum) episcopi/ — Similiter Humbertus affirmat, sine auctoritate romanae sedis verum concilium generale non fieri (supra n. 555). — Hinc Leo X in con­ cilio lateranensi V asseverat (Z?10 740): „Nec illud nos movere debet, quod sanctio (pragmatica) ipsa, et in ea con­ tenta, in basileensi concilio edita . . fuerunt . . cum ea omnia post translationem ejusdem basileensis concilii a basileensi conciliabulo facta exstiterint ac propterea nullum robur habere potuerint, cum etiam solum romanum pontificem pro tempore exsistentem tanquam auctoritatem super omnia concilia haben­ tem, conciliorum indicendorum, transferendorum ac dissolven­ dorum plenum jus et potestatem habere, nedum ex sacrae scripturae testimonio, dictis sanctorum Patrum ac aliorum romanorum pontificum etiam, praedecessorum nostrorum, sacro­ rumque canonum decretis, sed propria etiam eorundem conciliorum confessione manifeste constet . .“ — Denique con­ cilium vaticanum (s. IV. c. 4; D 1679) etiam expresse concilia oecumenica a pontificibus romanis convocata ita memorat, ut convocationem talem pontificum horum propriam esse veluti supponat. 's09 5. Quod attinet ad factum, concilia oecumenica occidentis haud dubie a pontifice romano convocata sunt. Pro ipsis plerisque octo prioribus conciliis oecumenicis, quae omnia ce­ lebrata sunt in oriente, ostendi potest claritate vel majore vel minore pontificis romani interventus saltem per legatorum missionem talis, qui ad convocationem, physice quomodocum­ que ab initio factam, constituendam demum validam juridice sufficiat. Exemplo sit concilium chalcedonense. de quo con- Pontificis juri convocandi concilia oecumenica factum ipsum satis favet. 171 gregando Pulcheria Augusta, jus agnoscens pontificis romani, ita ad Leonem scribit (inter ep. Leonis 77. al. post ep. 58; .1/ 54,907): nTua reverentia quocumque modo perspexerit, significare dignetur, ut omnes etiam totius orientis episcopi, Thraciae atque Illyrici4*, scilicet sine illa significatione non convocandi, „sicut etiam nostro domino piissimo imperatori meo conjugi placuit, in unam civitatem velociter ab orien­ talibus partibus valeant convenire; et illic facto concilio, et de catholica confessione, et de bis episcopis qui ante hoc se­ gregati sunt, sicut fides et Christiana pietas exigit, te auctore ίσοι- «rôffjTOÎrroç) decernant.“ Cf. ep. Marciani, inter ep. Leonis 73. et 76, al. post ep. 57. et 71 (717 54, 899 ss). Con­ vocationi autem, quam postea perfecerant imperatores, provo­ cando etiam pro substantia rei ad Leonis mentem (A/ 2, 46), Leo, quamvis concilio nec loci orientalis nec rebus mutatis jam ita celeri studens, declaravit nolle se obsistere, quo ipso indicavit, se hoc posse, proindeque legatos ad concilium di­ rexit (ep. 89—95; M 54, 930 ss). Quamobrem vere Leo po­ tuit scribere (ep. 114. al. 87. ad episcopos synodi chalced. c. 1; .1/ 54,1029): „Crenerale concilium et ex praecepto Christiano­ rum principum et ex consensu apostolicae sedis placuit con­ gregari? Hinc et episcopi Moesiae (H 2, 710) Leoni impera­ tori attestantur fidem, quae „in chalcedonensium civitate multis sanctis episcopis convenientibus per jussionem Leonis romani pontificis, qui vere caput episcoporum, et venerabilis sacer­ dotis et patriarchae Anatolii, concilio celebrato, sub duobus imperatoribus confirmata est.tt Item ex Gelasio I sedes apostolica, ut synodus chalcedonensis fieret, sola, decreto scilicet ex se valido, decrevit (supra n. 502). Congruunt et alia in Gelasii ep. cit. (J/ 59, 72). Et denuo ille testatur (tom. de anathematis vinculo; J759,102) : „hanc (synodum chalcedonensem) 6. Sane veritas statuta frustra eo impugnatur, quod im- 810 peratores priora octo concilia oecumenica convocaverint, λ7"erum animadvertimus, concilium II et, quale tandem exstitit, V con- Poniifidi juri convocandi concilia oecumenica historia non obstat. I vocatione, sicut etiam celebratione, neutiquam fuisse oecumenicum. Ad alias, quae urgentur ex historia, difficultates liceat primum reponere, non omnia, quae fiant, fieri jure, absurde vero contendi, imperatores laicos potestate congruente pro principatu sacro divinitus instituto protegendo (cf. th. XXVIII) ad hunc voluntati suae subiciendum juste uti posse. Huc per­ tinent verba imperatoris Valentiniani 1 respondentis de syn odo episcoporum secundum narrationem Sozomeni (hist. eccl. 1. C. c. 7: .1/67, 1311·: ,Mihi quidem in laicorum ordine con­ stituto, fas non est huiusmodi negotia curiosius scrutari. Sacer­ dotes vero quibus id curae est, seorsum ubicunque voluerint conveniant/ Similiter episcopi synodi romanae palmaris a. 501 Theodorico regi, qui tunc Italiam obtinebat, haud obloquenti declararunt (77 2. 967 . ab ipso Symmacho papa, non a solo rege synodum, quamvis tantum italicam, debuisse convocari. Item Hormisdas celebrationem concilii ab Anastasio impera­ tore flagitati pendere a consensu suo significavit (ep. ad Anastas. 2. 4. 5. col. ep. Anastasii ad Horm. post ep. 22; J/ 63, 371. 374. 379. 410 ·. Praeterea Maximus martyr con­ vocationem imperatoris ad validitatem conciliorum minime re­ quiri sic enuntiat (act. t. 2. n. 12; M 90, 147); -Quis . . canon illas duntaxat synodos probandas statuit, quae imperatoris jussione coactae fuerint, aut omnino synodos omnes impera­ toris jussione cogendas fore?·4 Deinde potuerunt quidem im­ peratores concilia legitime convocare ac colligere, sed sua­ dendo tantum et exhortando praecipue pontificem romanum. vel ex consensu pontificis dato vel praesumpto atque ideo ut causa quaedam ministerialis, vel accedente saltem pontificis ejusdem, ut non se opponentis, immo operam concilio per legatos conferentis, approbatione. Etenim imperatoribus in re hac permittendum aliquid eo magis erat, quod teste historia ecclesiastica quorundam magna in ecclesiam merita exsiste­ bant, et quod bonum pacis ecclesiaeque illud postulabat, et quod per imperatores solos synodi physice possibiles evade­ bant, ratione quidem habita vel subsidiorum, quae pro itinere et commoratione tot antistitum necessaria erant, vel defen­ sionis contra homines haereticos ac perversos, vel denique legis civilis, utpote concentus hominum frequentes sine con­ sensu imperatorum peragendos prohibentis. Pontificis juri convocandi concilia oecuinonica historia non obstat ; jus praesidendi, 173 Certe secundum asseverationem haud contemnendam Nicolai l «11 imperatores pii quidem pro colligendis conciliis ac proferendis sententiis non imperaverunt, sed precati et hortati solum sunt (ep. 86. ad Michael, imper.; Μ 119, 959; cf. 930 s). Quod ex monumentis adhuc reliquis concilii chalcedonensis jam citati, concilii VI cogitati ab initio instar conventus patriarcharum (77 3, 1046 s. 1075) concilii VII (II 4, 21 ss) reapse constat; accedit etiam convocatio consentanea concilii VIII defuncto interim Nicolao I facta [H 5, 766 ss). Immo pro ipso jam con­ cilio ephesino et pro latrocinio ephesino et pro concilio chalcedonensi vel ex eo liquet, pontifici romano praeceptum nihil esse, quod epistulae convocationis, quamvis nomen impera­ toris et occidentis et orientis prae se ferrent, tamen vere datae sunt ab imperatore orientis solo, ad quem Roma cum occidente toto tunc non pertinebat. Nec quotiens ex stilo aulico consueto imperatores magnificentius loquuntur, mandata vera vel propria edere volunt, praesertim cum interdum verba, ut iroocqirttir oppositum verbo ν.αταναγν.άζειν (H 3, 1045. 1048; cf. 1076), vel v.iUvtiv (ib. 1048) significationem mitiorem ex contextu induant. Multo minus pontifices romani, licet pro re ac tempore appellent imperatores modo humiliore, dicta quorundam duriora qualiacumque tamquam mandata vera ac­ ceperunt; ita Vigilius venire mandante Justiniano in syno­ dum V noluit (// 3, 57 s; cf. 188); si quando illi, ut Agatho (ib. 1075. 1078), imperatoribus praecipientibus se oboedire profitentur, oboedientia haec non vera vel propria, sed sim­ plex consensus in desiderium imperatorum intellegenda est, quemadmodum Dominus ipse voci hominis oboedivisse dicitur (Jw 10, 14). Cf., praeter Hefele, Concilieng. I2, 5—15 Zeitschrift fier kalh. Theol. 1886, 67 — 86; 1904, 58 ss; 1906, 1 ss. 408 ss; 1907, 51 ss; 1908, 75 ss. Demonstratio p. II. 1. Ille solus, cujus extenditur potestas 812 in episcopos sive seorsum singulos sive simul omnes, habet jus conciliis oecumenicis praesidendi, praesidio quidem non honoris qualiscumque, sed jurisdictionis, h. e., eo, quo possit omnem concilii actionem ipse oboedientiam exposcendo mo­ derari, proinde determinare materiam disceptandam et prae­ scribere tractationis modum, ambitum, ordinem vel pro ad­ junctis etiam praefinire peremptorie objectum, per conciliarem 1 74 Pontificis jus praesidendi conciliis oecum, probatur theologice et traditione. quoque sententiam statuendum et inculcandum. Atqui unius romani pontificis potestas in omnes etiam simul sumptos epi­ scopos porrigitur; ipsi enim uni addictum est totum ecclesiae aedificium, regnum, ovile, fraternitas universa, cujus tantum pars nobilior sunt episcopi etiam collecti. 313 2. Ex dictis (n. 806) solius est pontificis romani episcopis facere facultatem legitime in concilium oecumenicum con­ veniendi,■ < sicut et communi actione de causis ad ecclesiam totam pertinentibus agendi deindeque decernendi. Atqui hoc jure proprio pontificis romani potestas praesidendi praesidio ipso jurisdictionis comprehenditur, vel certe potestas talis praesidendi ex jure illo plane sequitur. 814 3. Etiam directe huc refertur, quod ex ante (n. 807) positis in concilio chalcedoncnsi pontifex romanus declaratur caput omnium ecclesiarum, proinde et concilii, celebrandi auctori­ tate sedis apostolicae, quam Dioscorus, praesidendo ipse ha­ bens synodum, videlicet pro legitima indicta, temere sibi arro­ gaverit. — Pariter ex canone 44 ^arabico concilii ntcaeni", adhuc exstante apud ipsas sectas vetustas orientis et referente sine dubio persuasionem ecclesiae sectis illis antiquioris, pontifex romanus, vicarius Christi, sicut Petrus potestatem jurisdictionis super concilia universorum christianitatis principum. nempe episcoporum, habet (supra n. 742. adnot.). — Accommodate pseudosynodus constantinopolitana contra ima­ gines sacras habita in concilio nicaeno 11 (act. 6; H 4, 321) hac ratione refutatur: „Non habuit enim adjutorem (aup«(>yor) illius temporis romanorum papam, vel eos qui circa ipsum sunt sacerdotes, nec etiam per vicarios ejus, neque per encyclicam epistolam, quemadmodum lex dictat conciliorum.u Ob­ secundat enimvero concilium sententiae Hadriani I ibidem lectae huic (Z)l0298): nPseudosyllogus ille, qui sine apostolica sede . . factus est adversus venerabilium Patrum traditionem contra divinas imagines, anathematizetur praesentibus apocrisiariis nostris . . et Domini nostri Jesu Christi sermo com­ pleatur, quia ,portae inferi non praevalebunt adversus eam·; et rursus: ,Tu es Petrus . .‘ Cujus sedes in omnem terrarum orbem primatum tenens refulget, et caput omnium ecclesiarum Dei consistit/ — Item Theodorus sludita scribit (1. 2. ep. 129. ad Leon, sacellar. ; 3/ 99, 1419), patriarchae occidentali et pote­ Pontificis jus praesidendi conciliis oecumenicis probatur traditione. statem summam (το κράτος) deferri synodi oecumenicae. — Eodem spectat sententia Leonis IX (ep. 83. ad Thomam episc. et ep. 84. ad Petrum et Joannem episcopos; J/143, 728. 730), Gregorii VII (reg. 1. 7. ep. 12. ad Manassem archiepisc. rem.; J/ 148, 556), Paschalis II (ep. 506. ad archiepisc. spalat. ; J/ 163, 429), Eugenii III (ep. 93. ad Egelbert. episc. et cano­ nicos bamberg. ; J/ 180. 1119), Alexandri III (lib. pontifical., ed. Duchesne. Paris 1892. 2, 401), Humbert! (supra n. 808). In concilio lugdunensi II ^ra.ecx ecclesiae romanae plenum 815 principatum super universam ecclesiam catholicam, nominatim in generalibus conciliis, professi sunt (n. 494). — Pontificis ro­ mani auctoritatem super omnia concilia et Leo X in concilio lateranensi V affirmat (n. 808), et concilium vaticanum sollem­ nissime sancit (n. 712). — Ad haec dilucide Leo XIII docet (encycl. de unit, eccl., 29. jun. 1896): ,,Illud vero abhorret a veritate, et aperte repugnat constitutioni divinae, jurisdictioni romanorum pontificum episcopos subesse singulos, jus esse; universos, jus non esse. Haec enim omnis est causa ratioque fundamenti, ut unitatem stabilitatemque toti potius aedificio, quam partibus ejus singulis tueatur. Quod est in causa, de qua loquimur, multo verius, quia Christus Dominus funda­ menti virtute confieri voluit, ut portae inferi non praevaleant adversus ecclesiam. Quod promissum divinum constat inter omnes de ecclesia universa intelligi oportere, non de singulis ejus partibus, quippe quae utique vinci inferorum impetu pos­ sunt. nonnullisque earum, ut vincerentur, singillatim evenit. Rursus, qui gregi praepositus est universo, eum non modo in oves dispersas, sed prorsus in multitudinem in simul congre­ gatarum habere imperium necesse est. Num regat agatque pastorem suum universitas ovium ? Num successores aposto­ lorum, simul conjuncti, fundamentum sint, quo Petri successor, adipiscendi firmamenti causa, innitatur? Profecto cujus in potestate sunt claves regni, ei jus atque auctoritas est non tantum in provincias singulares, sed in universas simul: et quo modo episcopi in regione quisque sua non solum privato cuique, sed etiam communitati vera cum potestate praesunt, ita pontifices romani, quorum potestas Christianam rempublicam totam complectitur, omnes ejus partes, etiam una col­ lectas, subjectas atque obedientes habent potestati suae. 1 76 Pontificis jus praesidendi conci!iis oecumenicis probatur ipsa ptaxi tiadita. Christus Dominus, quod jam dictum satis, Petro ejusque suc­ cessoribus tribuit ut essent vicarii sui, atque eandem in ec­ clesia perpetuo gererent potestatem, quam ipsemet gesserat in vita mortali. Num apostolorum collegium magistro suo praestitisse auctoritate dicatur? Hanc vero, de qua dicimus, in ipsum episcoporum collegium potestatem, quam sacrae lit­ terae tam aperte enuntiant, agnoscere ac testari nullo tempore ecclesia destitit/ ' | 4. Doctrinae ecclesiasticae respondit certe praxis in cele­ bratis conciliis oecumenicis occidentalibus. Sed et jam ex ratione celebrandi concilia orientalia jus proprium pontificis romani, i. e., praesidendi cum auctoritate sive per se ipsum sive per legatos suos, quantum quidem satis est, colligitur. Ita Eusebius de concilio nicaeno I, cui ipse interfuerat, ser­ mone imperatoris enarrato et jam imperatorem distinguendo a concilio, refert (de vita Constantini 1. 3. c. 13; JZ 20, 1070): -Deinceps (imperator , concilii praesidibus sermonem concessit (.-ruoéô/doi' tor λό/or toiz η’ς ovvôôov ίΐροέόροις).^ Quinam vero praesides fuerint, indicat Gelasius cyzicenus hisce (act. conc. nie. 1. 2. c. 5; II 1, 370;: „Ipse etiam Osius ex Hispaniis no­ minis et famae celebritate insignis, qui Silvestri episcopi ma­ ximae Romae locum obtinebat, una cum romanis presbyteris Vitone et Vincentio, cum aliis multis in consessu illo adfuit/ Propius de Hosio Athanasius apol. de fuga sua n. 5; 71/25,650): -Quae synodus enim, cui non ille praefuerit (Ποιας γάρ ον Consimiliter loquitur Theodorelus (eccl. hist. 1. 2. c. 12: .1/82, 1031 ss). Nec minus Socrates (hist. eccl. 1. 1. c. 13; M 67,110) enumerat Patrum concilii nicaeni pri­ mum Hosium episcopum Cordubae Hispaniae, deinde \ itonem et Vincentium, presbyteros urbis Romae, tum demum epi­ scopum alexandrinum, antiochenum etc. Insuper secundum omnes codices, quamvis ceteroqui variantes, subscripsit primo loco Hosius, episcopus Cordubensis, cum duobus presbyteris romanis, utique eo tantum titulo, quod ut legati sedis apostolicae synodo illi praesiderent1). Cf. etiam Dama si ep. 1. syn. VU.1 LIVIA 111C χ v · Ita aetate nostra Gelzer jenensis, cum aliis eruditis exhibendo Patrum nicaenorum nomina latine, graece. coptice, syriace, arabice, armeniace, asseverat (scriptor, sacr. et profan. fasc.2. c.10); ..Omnes indices, Athanasii synodicum secuti, in eo conveniunt quod primo loco llosium cordubcnsem et romanos legatos po- Pontificis jus praesidendi conciliis oecumcnicis probatur ipsa praxi. j 77 ad episcopos orient. (J/ 13, 348). — Legatis suis adjungendis Cyrillo alexandrino pro synodo ephesina Coelestinus I hanc instructionem dedit (ep. 17. seu commonitor. ; J/ 50, 503): .Auctoritatem sedis apostolicae custodiri debere mandamus . . Ad disceptationem si fuerit ventum, vos de eorum sententiis judicare debeatis, non subire certamen.“ Nimirum cum Cyrillus causam Nestorii ad Coelestinum detulisset (8. inter ep. Coelestini; .1/ 50, 447 ss), idem Coelestinus constituens Cyrillum vicarium suum jam rescripserat in hunc modum (ep. 11. n. 4; J/50,463): ,Auctoritate igitur tecum nostrae sedis ascita, nostra vice usus, hanc exsequeris districto vigore sententiam, ut aut intra decem dies . . pravas praedicationes suas scripta professione condemnet . . aut nisi hoc fecerit, mox sanctitas tua illi ec­ clesiae provisura, a nostro eum corpore modis omnibus sciat esse removendum.“ Etsi Coelestinus Cyrillo posterius respondit, Xestorium ipsis indutiis exactis, modo errorem damnaret, re­ cipiendum esse (ep. 16. n. 2. 3; M 50, 501 s). Porro auctori­ tatem pontificis romani in concilio ephesino magnifice expla­ natam (supra n. 71. 493. 727) concilium ipsum obtemperando agnovit (n. 761); cui cum legatis ceteris apostolicis, ab actione secunda quidem praesentibus, Cyrillus ut obtinens etiam locum (διίπων v.ai τον τόπον) sanctissimi et sacratissimi archiepiscopi ecclesiae romanorum Coelestini praefuit (F/ 1, 1353. 1465. 1485). Proinde Firmus Caesareae Cappadociae episcopus est fassus (act.2; 7/1,1471): „Apostolica et sancta sedes Coelestini sanc­ tissimi episcopi, per litteras, quas.. ad Cyrillum . . misit, etiam ante de praesenti negotio sententiam (ψΐ^ον) regulamque (τύπον) praescripsit: quam nos quoque secuti . . formam illam (τον ϊίπον) exsecutioni mandavimus, canonicum apostolicumque judicium in illum proferentes.“ Ad Patres concilii chalcedonensis conscius potestatis suae 817 ita scripsit Feo Af. (ep. 93. al. 72. c. 1. 2; J/ 54, 937 ss): .Amplectendum est clementissimi principis plenum religione consilium, quo sanctam fraternitatem vestram . . voluit con­ venire, beatissimi Petri apostoli jure atque honore servato, adeo ut nos quoque suis ad hoc litteris invitaret, ut veneraa-nV‘; cui congruit index Patrum nicaenorum restitutus (ib. c. 11): 1. •Tfcmo; Srruviuc — ούτως πισττνω ωαπιρ ytyoctniHi — Βίιων xcd Bixt'ruoç ποίσβύττροι ’ Ρώμης—ΛΡ/ύπτου 2. Αλέξανδρος Αλεξάνδρειάς. . Striab, De Eccle.ia. II. 173 rr*rv>j Pontificis jus praecidendi conciliis occmnenicis probatur ipsa praxi. bili synodo nostram praesentiam" pro Petri jure ipsi prae­ sessuri „praeberemus ; quod quidem nec necessitas tempori' nec ulla poterat consuetudo permittere. Tamen in his fra­ tribus, hoc est Paschasino et Lucentio episcopis, Bonifacio ei Basilio presbyteris, qui ab apostolica sede directi sunt, me synodo vestra fraternitas aestimet praesidere, non abjuncta a vobis praesentia mea, qui nunc in vicariis meis adsum, et jamdudum in fidei catholicae praedicatione non desum, ut qui non potestis ignorare quid ex antiqua traditione credamus, non possitis dubitare quid cupiamus. Unde, fratres carissimi, rejecta penitus audacia disputandi contra fidem divinitus in­ spiratam, vana errantium infidelitas conquiescat; nec liceat defendi quod non licet credi, cum secundum evangelicas auc­ toritates, secundum propheticas voces, apostolicamque doc­ trinam plenissime et lucidissime per litteras quas ad beatae memoriae Flavianum episcopum misimus, fuerit declaratum quae sit de sacramento incarnationis Domini nostri Jesu Christi pia et sincera confessio/ Et revera concilii praesidium, quod ex verbo Pulcheriae (n. 809) est αν&εντία, auctoritas, penes legatos Leonis fuit; immo ubi ad sententiam contra Dioscorum ferendam ventum est, synodus se praevio Leone et nomine Leonis agere significavit; ita certe Julianus episcopus hypaepensis (act. 3; H 2, 343): rNunc vestra sanctitas primatum (το ζνρος) tenet sanctissimi Leonis, et omne sanctum concilium.. Petimus igitur vestram sanctitatem, qui habes, magis autem qui habetis locum sanctissimi papae Leonis, promulgare in eum, et regulis insitam contra eum proferre sententiam. Omnes enim, et tota universalis synodus concors efficitur vestrae sanctitatis sententiae." Sententia ipsa per auctoritatem Leonii velut Petri a legatis et a synodo fertur (supra n. 71). Prae­ terea comprobante synodo (act. 2; 11 2, 286) Cecropius epi­ scopus sebastopolitanus dixit: .Emerserunt quae ad Eutychem pertineoant, et super iis forma (τίντος) data est a sanctissimo archiepiscopo romanae urbis, et sequimur eum, et epistolae unines" i. e., ipse Cecropius cum collegis proximis „subscripsi­ mus/ Congruenter epistula Leonis tamquam norma exposi­ tionis fidei una cum professione conciliorum praecedentium ibidem declarata est (act. 5; II 2, 451 ss), atque in epistuia sua synodus Leonem appellat „ipsum, cui vineae custodia a Pontifici·- jus praesidendi conciliis occum. probatur praxl et solutis dubiis. | yf) Salvatore commissa4' sit (inter ep. Leonis 98, al. post 77. c. Q · .1/54,953). Cf. de concilio eodem supra n. 730. Recte igitur episcopi Moesiae loquentes de concilio chalcedonensi Leonem romanum pontificem verum caput episcoporum exhibuerunt (n. 809), et recte Gelasius I affirmavit (n. 502), in synodo chalcedonensi sedem apostolicam auctoritate sua sola, quam synodus sequeretur, ut aliis veniam concessisse, sic alios pro­ stravisse. — Adaeque in concilio VI. VII. VIII legati sedis apostolicae, praesidio quidem jurisdictionis summae, historia teste praesederunt (cf. supra n. 493); neque quae in concilio VIII ceteroqui jam peracto exstitit disceptatio inter legatos romanos et orientales politicae male mixta de Bulgaria, refertur ad jurisdictionem propriam primatus, sed ad jurisdictionem patriarchalem (cf. Jungmann, dissert. 17. in hist. eccl. n. 95 ss). 5. Sicubi imperatores vel horum magistratus conciliis 818 praesedisse exhibentur, censendum est, eosdem non ut membra synodi neque cum auctoritate in decretis conficiendis, sed in concilio contra violatores ordinis tuendo vel ratione loci cujusdam honorifici materialis vel certe ex indulgentia ecclesia­ sticae potestatis pro directione quadam exteriore legatisve apostolicis linguae graecae non sat gnaris adjuvandis praese­ disse. Ita ipse Theodosius II ad concilium ephesinum (p. 1. c. 20; ZZ1, 1346) scribit: „Candidianum . . comitem ad sacram vestram synodum abire jussimus, sed ea lege et conditione, ut cum quaestionibus et controversiis quae circa fidei dog­ mata incidunt, nihil quidquam commune habeat: nefas est enim qui sanctissimorum episcoporum catalogo adseriptus non est, illum ecclesiasticis negotiis et consultationibus sese im­ miscere.14 Plane ad rem synodus chalcedonensis ad Leonem M. (98. inter ep. Leonis c. 1; M 54, 951 ss); „Quibus (episcopis congregatis) tu quidem, sicut membris caput, praeeras (ώς wfalr ιΐίλών, ηγεμόνευες) in his qui tuum tenebant ordinem benevolentiam praeferens. Imperatores vero fideles ad or­ nandum decentissime (ττρός ευ'/.οαμίαν ad ordinem decentem) praesidebant (ίίξρχορ), sicut Zorobabel Jesu (1 Esd 3, 2), ec­ clesiae, tamquam Jerusalem, aedificationem renovare circa dogmata invitantes.44 Qualis testimonii vim non sane diluit, quod et in ipso hoc concilio legati apostolici partem sinistram obtinebant (act. 1 ; Il 2, 66). Apparent quidem etiam, ut in 12* **'· I ISO Pontificis jus confirmandi concilia oecumenica probatur theologice et tnulhiun*. synodo λ'ΙΙΙ, patriarchae alii quodammodo praesidentes, sed ob specialem suam prae ceteris dignitatem, non quasi cum ro­ mano fuerint aeque primi. Cf. Hefele 1. c. 27—44; Zeitschrift fiir kaih. Theol. 1903, 1 ss; 1904, 58 ss. i819 Demonstratio p. Ill. 1. Nulla sive fidei sive disciplinae lege ecclesia directe universa obligari potest sine voluntate aut antecedente aut saltem consequente vel comitante ejus, cui soli ut capiti visibili supremo data est regenda ecclesia uni­ versa; sane lex praedicta potest esse neque contra volun­ tatem capitis illius, id quod liquet, neque praeter voluntatem, quia talis lex, praesertim prorsus peremptoria, est causa sacra maxima, quae actum capitis ipsius summi ecclesiae expostulat. Atqui ecclesia universa pontifici romano soli ut capiti visibili supremo est regenda 'th. XXI). Ergo decreta concilii respi­ cientis directe ecclesiam universam, i. e., oecumenici, ut va­ leant, a pontifice romano confirmanda sunt. 820 2. Decreta concilii oecumenici ut vim suam propriam ob­ tineant. confirmatione ejus egent, a quo episcopi convocati donantur ad tempus concilii facultate edendi leges pro ecclesia universa; nam quatenus quidem episcopi potestatem decer­ nendi ab alio accipiunt, utique nihil possunt dissentiente eo, a quo illa potestas profluens tota pendet; quatenus autem potestas eadem ad tempus facta cum concilio transit, decreta ejus firma ita sunt, si consentit ille, qui potestate, quam con­ tulit, desinente manens ipse superior robur decretorum susti­ nere valet; videlicet sicut vacante summa sede lex pontificis defuncti ideo perdurat, quod Deus sedis conditor legem ratam habet, ita concilio dissoluto lex ejus ideo perstat, quod hanc concilii auctor immediatus fulcit. Atqui potestas, qua episcopi in concilium oecumenicum congregati ad tempus potiuntur erga ecclesiam universam, est a pontifice romano (n. 806). 821 3. Ex verbis Julii /, ut et a Socrate et Sozomeno ex­ plicantur (n. 807), non licite nec valide quidquam gravius a concilio praeter sententiam romani pontificis decernitur. — Tum huc illud referas Damasi (ep. 1. syn. ad episcopos orient.; J/ 13.349): «,Neque enim praejudicium aliquod nasci potuit ex numero eorum, qui apud Ariminum convenerunt: cum constet, neque romanum episcopum, cujus ante omnes fuit ex­ petenda sententia, neque Vincentium, qui tot annos sacer. Vomificis jus confirmandi concilia oecumcnica probatur traditione. 181 dotium illibate servavit, neque alios hujusmodi statutis con­ sensum aliquem commodasse.u Cf. ep. Siricii ad Himerium tarrac. (Z) 21) vel Basilii M. ad Athanas. (69. al. 52. n. 1; .1/32,431). — Teste Innocentio 1 a concilio vero, justo, catho­ lico judicium sedis Petri probans et firmans pronuntiata rite impetrandum est (supra n. 487. 546). — Pariter Gelasius /, immediate quidem agens de concilio chalcedonensi, princi­ pium statuit generale ut persuasioni usuique ipsius ecclesiae consentaneum (tom. de anathematis vinculo; J/59,107): „Quod sedes apostolica non consensit, nec imperator imposuit, nec Anatolius usurpavit. Totumque, ut dictum est, in sedis apo­ stolicae positum est potestate. Ita quod firmavit in synodo sedes apostolica, hoc robur obtinuit; quod refutavit, habere non potuit firmitatem: et sola rescindit quod praeter ordinem congregatio synodica putaverat usurpandum." Vide dicta Gelasii alia (supra n. 485. 502). — Praeterea audiatur Eulalius episcopus syracusanus annuente synodo romana sub Symmacho asseverans (J/ 62, 76): ,.Quod si cujuslibet provinciae sacer­ dotes, intra terminos suos concilio habito, quidquam sine me­ tropolitan!, suive antistitis auctoritate tentaverint, irritum esse debere Patres sancti sanxerunt: quanto magis, quod in apo­ stolica sede, non existente praesule, qui praerogativa beati meritis apostoli Petri per universum orbem primatum obtinens sacerdotii, statutis synodalibus consuevit tribuere firmitatem, a laicis, licet consentientibus aliquantis episcopis (qui tamen pontifici, a quo consecrari probantur, praejudicium inferre non potuerunt), praesumptum fuisse cognoscitur, viribus carere non dubium est, nec posse inter ecclesiastica ullo modo sta­ tuta censeri?" — Ex necessitate confirmationis romanae con­ cilii oecumenici agnita etiam in controversia de tribus capi­ tulis praeter quaestionem, num concilium chalcedonense ea approbasset, id ab utraque parte disputatum est, num legati apostolici et Leo M. ipse capitula confirmassent; quo pertinet \i\r\t Facundus hermian. (pro def. trium cap. 1. 5. c. 5; /1/67, 651), illinc Pelagius II (ad Eliam et episcopos Istriae ep. 5. ol. 7. n. 18; J/ 72, 733 s). Similiter prorsus sentiendo Gregorius M. in epistula data 822 ad episcopum alexandrinum et antiochenum auctoritatem s. Petri memorat, qua decessor suus Pelagius acta synodi * 1$2 Pontificis jus confirmandi concilia oecuinenîca probatur traditione. etiam orientis infirmaverit (n. 744; cf. Λ* 1058); ejlisdemque facti praemittens mentionem episcopis Illyrici orientalis ad concilium constantinopolitanum invitatis scribit (I. 9. ep. 68; .1/ 77, 1004 s): „Ne perversi homines conventus vestri occa sione percepta, aut pro huius nominis (oecumenici) supersti­ tione locum surreptionis requirant, aut ob aliam rem facere synodum cogitent, quatenus hoc in ea callidis machinationibus inducant, quamvis sine apostolicae sedis auctoritate atque con­ sensu nullas quaeque acta fuerint vires habeant . . ne de hac re quacunque surreptione synodum patiamini, quae neque legi­ tima quidem, nec synodus dicenda est, celebrari/' — Eodem spectat, quod (n. 814) ex concilio nicaeno II protulimus. Cf. epistula summorum sacerdotum orientis actis ejusdem concilii inserta (act. 3; H 4, 142). — Ipse Nicephonis patriarcha constantinop. confitetur (apologet, pro sacris imagin. n. 25; 4/100,598): „Et quidem haec synodus" nicaena II „summae auctoritatis est, atque ad plenam fidem faciendam sufficiens, quia et oecumenica fuit, et omnino libera, et extra omnem calumniae reprehensionisque aleam posita, et cujusvis alieni dogmatis insons, culpaque carens: Etenim celebrata fuit aequis­ sime et in primis legitime; nam secundum edita antiquitus divina decreta praeeminebat in ea praesidebatque ex occiden­ tali fastigio, id est ex vetere Roma, pars non modica: sine quibus ullum dogma, quod in ecclesia ventilatum, decretis canonicis et sacerdotali consuetudine fuerit antea ratum, nun­ quam tamen probatum habebitur, neque in praxim deducetur ων am (Vr/tia κατά την Ν/.ληοΐαν ν.ινονμενον, ΰεσιιόΐς y.avovr/JÙ; /.ai 'lêoan/.rùg e&WL νενομισμένον άνωθεν, ττρ> δοκιμασίαν ού σχοΐι. ϊ όίξαιτ’ αν ποτέ την πεοώωσιν): quia illi sacerdotii principatum sortiti sunt, eamque dignitatem a duobus coryphaeis apostolis traditam habent.“ — Non multo post Nicolaus I scribit (ep. 86. ad Michaelem imper.; 4/ 119,947): ,,Νοη ergo dicatis non eguisse vos in causa pietatis romanae ecclesiae, quae collecta concilia sua auctoritate firmat, sua moderatione custodit. Unde quaedam eorum, quia consensum romani pontificis non habu­ erunt, valetudinem perdiderunt." — Ad haec videas s. Thomat de pot. q. 10. a. 4. ad 13; S. theol. p. 1. q. 36. a. 2. ad 2 Hinc merito Leo XIII affirmat (encycl. de unit, eccl., 29. jun. 1896): „Conciliorum consulta et decreta rata habere vel in- ·.< Pontificis jus confirmandi concilia oecumenica probatur ipsa praxi. firmare semper romanorum pontificum fuit. Conciliabuli ephesini acta rescidit Leo M.; ariminensis, rejecit Damasus; constantinopolitani, Hadrianus 1; canonem vero 28 concilii chalcedonensis, quod assensu et auctoritate caruit sedis apostolicae, velut incassum quiddam constat jacuisse.11 4. Reapse sine ulla controversia concilia oecumenica oc- 823 cidentis, fere semper ut praesens consensu comitante, romanus pontifex firmavit. Praeterea autem satis pro penuria docu­ mentorum antiquiorum demonstratur, concilia reliqua oecu­ menica orientis a pontifice romano non solum confirmatione quadam generali, h. e., per legatos plerumque praesidentes et subscribentes, sed sua propria antecedente vel consequente vel utraque roborata esse. Ita jam de nicaeno I synodus romana sub Felice III (II) a. 485 graecis ipsis attestatur (772,856 vel Thiel, ep. rom. pontif., pag. 255 s) : „Quam vocem (Tu es Petrus etc) sequentes trecenti decem et octo sancti patres apud Nicaeam congregati, confirmationem rerum atque auc­ toritatem sanctae romanae ecclesiae detulerunt: quam utram­ que usque ad aetatem nostram successiones omnes, Christi gratia praestante, custodiunt.“ Ceterum Silvester pontifex romanus, sive legatis suis definitum aliquid mandando sive certe subscriptionem a legatis in concilio factam minime im­ probando, et ipse concilium saltem aequivalenter confirmavit. — Concilium constantinopolitanum I diu in oecumenicis veri nominis nequaquam numerabatur; sed cum concilium chalcedonense legatis apostolicis praeviis symbolum constantinopoli­ tanum concordans cum fide recta agnovisset (act. 4; 7/2, 386 ss), pro vi oecumenica inde symbolo tributa tandem concilium ipsum constantinopolitanum ratione quidem professionis fidei ut oecumenicum, i. e., ecclesiam universam obligans, a sede apostolica susceptum est; quod constat fortasse jam ex Gclasio /(ep. 13. ad. episcopos Dardaniae; M 59, 63), tum vero ex Hormisda (post ep. 65. suggest. Germani et alior. legator, pontif. et post ep. 67. suggest. Dioscori legati; M 63, 474. 478; ep. 125. c. 3. ed. Thiel; Z)10 173), Joanne II (ep; olim 2. ad Justinian, col. ep. priore Justiniani; ep. olim 3. ad senatores; ■F66,17 s. 16. 23), Vigilio (ep. ad Justinian., ad Mennam, ad '-alentinian. episc., ad Aurelian, episc., encycl., ad Eutychium, constit. 1, ep. decretal, ad Eutych., constit. 2; M 69, 22 ss. 184 Pontificis jus confirmandi concilia oecumenica probat historia concilii dialed. 25 s. 52 s. 41s. 56. 58. 68. 102. 122 ss. 147. 177 s) cum con­ cilio constantinop. II (Z>1,)212), ex Pelagio I (ep. ad univ. pop., ad Gaudentium aliosque episc. Tusciae; J/ 69, 399 s. 398), Pelagio II ad Eliam et episcopos Istriae ep. 3. ol. 5. et ep. 5. ol. 7. n.2. 23: .1/ 72, 708. 717. 738), Gregorio ΛΙ. (infra n. 846).— Concilium ephesinum sententiam in causa nestoriana jam prius a Coelestino latam oboedienter secutum et exsecutum esse supra (n. 816) vidimus. Insuper et Coelestinus et successor ejus Sixtus III concilii actionem approbavit (/? 385—392). 824 Sed specimen omnino luculentum confirmationis ponti­ ficiae ad synodum oecumenicam necessariae praebet historia concilii chalcedonensis. Cum enim Patres chalccdonenses, ex­ ceptis solis legatis sedis apostolicae, statuissent canonem 28, quo eveheretur episcopus constantinopolitanus super ceteros antistites orientis, Leonem, ut hoc decretum approbaret, ita implorarunt (98. al. post 77, inter ep. Leonis c. 4; 54, 959 s) : „Rogamus igitur, et tuis decretis nostrum honora judicium; et sicut nos capiti in bonis adjecimus consonantiam, sic et summitas tua filiis quod decet adimpleat . . Omnem vobis gestorum vim insinuavimus, ad comprobationem nostrae sin­ ceritatis, et ad eorum quae a nobis gesta sunt firmitatem et consonantiam.·' Litteris etiam propriis rogavit Anatolius epi­ scopus constantinopolitanus privilegii ecclesiae suae attributi confirmationem (101. inter ep. Leonis; 3/ 54, 975 ss), eamque pro validitate actus ipsa significat requiri dicens (c. 1. 2. 5): ,.Oportebat omnia necessario ad notitiam tuae sanctitatis re­ ferri, quae consecuta sunt . . Par erat ut reliquae cartae, quae debent necessario ad vestram cognitionem venire, etiam per nostros homines mitterentur, eo.quod specialiter quaedam a nobis acta sunt . . Ejusmodi etiam decretum ad vestram sanctitatem sancta synodus retulit, et nos ut approbationem a vobis confirmationemque consequamur." Oui et postmodum cedendo asseveravit (132. inter ep. Leonis, al. post 105, c. 4: 3/ 54, 1084): .,De his autem quae constantinopolitanae gratia sedis sancita sunt in chalcedonensi nuper universali synodo, pro certo beatitudo vestra hoc habeat, nullam esse culpam in me, homine qui semper otium et quietem, in humilitate me continens, ab ineunte mea aetate dilexerim, sed constantino­ politanae ecclesiae reverentissimus clerus est, qui hoc habuit I ..r* I ■- I O-1 r■ 'JC? * I Pontificis jus confirmandi concilia oecnmenica probat historia concilii chalccd. j S’5 studium, et istarum partium religiosissimi sacerdotes qui in hoc fuere concordes et sibi pariter adjutores, cum et sic ge­ storum vis omnis et confirmatio auctoritati vestrae beatitudinis fuerit reservata." Etiam Marcianus imperator intercessit (inter ep. Leonis 100. al. post 77. c. 3; M 54, 973). Nihilominus Le.o postulationibus undique adeo instantibus 825 non consensit (ep. 104 ss), sed v. g. ita scripsit (ep. 105. al. 79. ad Pulcheriam c. 3; M 54. 1000): „Consensiones vero episco­ porum, sanctorum canonum apud Nicaeam conditorum regulis repugnantes, unita nobiscum vestrae fidei pietate in irritum mittimus, et per auctoritatem beati Petri apostoli, generali prorsus definitione cassamus." \;el probata paucis causa fidei de novo canone Anatolio respondit (ep. 106. al. 80. c. 5. 6; Jf 54, 1005 ss) : „Persuasioni . . tuae in nullo penitus suffra­ gatur quorumdam episcoporum ante sexaginta (ut jactas) annos facta conscriptio numquamque a praedecessoribus tuis ad apostolicae sedis transmissa notitiam, cui ab initio sui caducae, dudumque collapsae sera nunc et inutilia subjicere fulcimenta voluisti.. ,Tene quod habes, ne alius accipiat coronam tuam' (Apoc 3,11). Nam si inconcessa quaesieris, ipse te tuo opere atque judicio universalis ecclesiae pace privabis" (cf. n. 762). Quam epistulam Anatolius non manifestavit; unde cum obicerent eutychiani ipsi, decretum quoque fidei, quod quidem a Leone (ex n. 817) jam erat cum auctoritate praeformatum ideoque per se denuo neutiquam sollemnius confirmandum, pontifici romano non probari proindeque firmum minime con­ sistere, Marcianus ad Leonem haec conscripsit (inter ep. Leonis 110. al. post 88; M 54, 1017): „Miramur . . quod . . nullo prorsus pacto a tua clementia ejusmodi epistolae remissae sint, quas videlicet in sanctissimis ecclesiis perlectas, in om­ nium oportebat notitiam venire. Quod nonnullorum animis qui Eutychetis etiam nunc pravam opinionem et perversitatem sectantur, ambiguitatem multam injecit, utrum tua beatitudo quae in sancta synodo decreta sunt confirmaverit. Et ob eam rem tua pietas litteras mittere dignabitur, per quas omnibus ecclesiis et populis manifestum fiat in sancta synodo peracta, a tua beatitudine rata haberi . Quo accepto nuntio synodum chalcedonensem in decretis fidei ita s. Leo rursus appro­ bavit (ep. 114—117; M 54, 1027 ss), ut in reprobando canone 28 ■ I7 J I |$*β Pontificis jus confirmandi concilia oecumenica probatur ipsa praxl. persisteret idque efficàciter, ut patet ex verbis Marciani (inter ep. Leonis 110. al. post 88; .1/ 54, 1019), Leonis (ep. 115. al. 89. c. 1; .1/ 54, 1033), Gelasii (supra n. 821. vel ep. 13. ad epi­ scopos Dardaniae M 59, 71 s), ex eo, quod in collectiones ca­ nonum ipsas graecas vetustiores canon non receptus est. Unde et Mennas constantinop. cum aliis episcopis concilii constantinopolitani II Vigilio declaravit (in constituto Vigilii; 69,69 : „Universa, sicut ab iisdem synodis communi consensu cum vicariis sedis apostolicae judicata, aut definita, vel con­ stituta. sive disposita lecta inveniuntur, irretractabiliter atque impermutabiliter conservamus. Sed et beatae recordationis papae Leonis epistolas, et sedis apostolicae constituta, quae tam de fide quam de firmitate supradictarum quatuor syno­ dorum processerunt, nos in omnibus secuturos servaturosque promittimus. Anathematizantes omnem hominem ad ordines et dignitates ecclesiasticas pertinentem, quicunque contra ea quae superius promisimus sub qualibet occasione vel alter­ catione venire tentaverit/·' Pariter Eutychius Mennae suc­ cessor cum episcopis concilii constantinop. II aliis (ib. 70): „Suscipimus autem et amplectimur epistolas praesulum romanae sedis apostolicae, tam aliorum, quam Leonis sanctae memoriae de recta fide scriptas, et de quatuor sanctis con­ ciliis, vel de uno eorum. “ 8’26 Porro concilio constantinopolitano II, quamvis non omnino ex convocatione neque ex ipsa celebratione oecumenico, per confirmationem tandem a Vigilio datam (// 3, 214 ss. 217 ss) vis oecumenici accessit. — Concilium constantinopolitanum III, obsecutum normae ab Agathone pontifice praestitutae (//3,1419; cf. supra n. 49*3; D 235), confirmationem quoque a ,,prima sede ecclesiae oecumenicae“ vel ,,capite“ petitam (ib. 1438 s. 1631 s) impetravit, Leone // inter alia sic scribente (ib. 1474): „Quia (universalis et magna sexta synodus) definitionem rectae fidei.. plenissime praedicavit, quam et apostolica sedes b. Petri apostoli, cujus licet impares ministerio fungimur, veneranter suscepit, idcirco et nos, et per nostrum officium haec vene­ randa sedes apostolica concorditer ac unanimiter his, quae definita sunt ab ea, consentit, et b. Petri auctoritate confirmat, sicut supra solidam petram, qui Christus est, ab ipso Domino adeptis (xoa/Jouiïo/ç adipiscentibus) firmitatem." — Concilium Pontificis jus confirmandi concilia oec, vindicatur; magisterium infallibile eccl. | frf] nicaenum II, cum definitionem consonam doctrinae Hadriani/ edidisset (act. 2. 7 ; // 4, 103. 455), idem pontifex, concilii actis etiam in latinam linguam versis et divulgatis, ratum habuit H 4, 773 ss). — Denique concilium constantinopolitanum IV, quatenus subscripserat libello fidei ab urbe allato (act. 1. 2; ll 5,773 ss. 785) et rem reliquam ex sententia sedis aposto­ licae praestituta gesserat (act. 3ss; II 5, 788 ss), Hadrianus II respondens imperatori et patriarchae dispensationes quaspiam rogantibus confirmatione optata a concilio (Z/ 5, 933 ss. 1110/ confirmavit (ib. 938 ss), sicut et per Anastasium bibliothecarium versionem latinam actorum synodi confecit (ib. 749 ss). 5. Utique consensus episcoporum aliorum quoque in oecu- 827 menici concilii decreta postulatus est, verum ut debitus seu ex morali obligatione necessarius ideo, quia decreta valida jam erant; qualis consensus expressus potuit conducere ad unitatem plenius obtinendam et ostendendam, ad decreta me­ lius exsequenda, ad adversarios varios fortius retundendos; at vero consensio pontificis romani requirebatur ex dictis tam­ quam libere ponenda in finem eum, ut valida evaderent de­ creta vi obligandi adhuc destituta. Subscriptio autem impe ratorum robur interius decretis profecto dare minime potuit (cf. condii VIII cn. 17, supra n. 801), sed consensum debitum declaravit vel etiam sanctionem quandam exteriorem seu ci­ vilem justaeque tutelae professionem addidit. Cf. Ilcfelc 1.c.44—50; Zeitschrift filr kafh. Theol. 1886, 86ss; 1903, 391 ss; 1904, 58 ss. 519 ss. 699 ss. Caput V. e magisterio infallibili ecclesiae proprie dicitur. Thesis XXIV. Doctoi•es ecclesiae authentici conjuncti, assistente Spiritu veritatis, infallibiles sunt, cum peremptorie loquuntur, imprimis quidem in proponendis veritatibus salu­ taribus quibuscumque a Deo per apostolos revelatis. Declaratio. Doctores authentici ecclesiae intelleguntur fili, qui ex munere suo habent jus praedicandi veritates a Deo 828 ·'■ ' ■ 188 Describuntur doctores authentici et conjunctio extraordinaria vel ordinaria per apostolos revelatas simulque praecipiendi, ut doctrina a se tradita et audiatur et credatur. Tales sunt episcopi; hi enim instituti sunt divinitus pastores ideoque et doctores, cum potestas docendi velut pars regendi potestate includatur (vide th. XX, tum plura prolata n. 428. 793 s. 801, vel verba Ignatit n. 372, Irenaei n. 489, Tertulliani n. 215); immo antiquitus episcopi per se ipsi praedicando opera presbyterorum uti minus assolebant (vide Possidii vit. s. Augustini c. 5 ; M 32,37 s; cf. synodi vasensis a. 529 cn. 2; H 2, 1105). Episcopis acce­ dunt, qui, cum episcopi non sint, episcopalem potestatem ex Porro episcopi concessione supremi pontificis participant. singuli, seposito nunc romano, quamvis sint doctores pro ec­ clesiis suis singulis authentici, sunt tamen per se fallibiles (cf. n. 230. 231. 233). Infallibilitatem autem hac thesi vindicamus saltem episcopis simul cum romano sumptis, sive modo extraordinario in concilium oecumenicum collecti vel per orbem sparsi, ut sententia scripta, veritates fidei, de quibus pro tem­ pore quaeritur, sollemniter definiant, sive ordinario et univer­ sali magisterio, in sua quisque sede, una cum pontifice ro­ mano veritates eas doceant. Nimirum doctrinae hoc modo altero statutae aut ab initio ecclesiae ut leges fidei ecclesiam universam obligantes explicite, v. g. in catechesibus, sunt pro­ positae, aut per consuetudinem paulatim depositum fidei ex­ plicantem, ut per praedicationes vivae vocis constanter idem inculcantes vel per libros longiore usu pervulgatos, vim legum universalium adipiscuntur, accedente scilicet consensu suffi­ ciente pontificis romani (cf. ^decretum gelasianum11 ; D™ 165). qui cum posset actu etiam sollemni sive solus sive cum epi­ scopis aliis res fidei decernere, saltem non reclamando doc­ trinas se sciente per ecclesiam late et diu jam diffusas ratas habeat. Ita symbolum, quod athanasianum dicitur, auctori­ tatem plenam in ecclesia obtinere potuit. Unde concilium vaticanum asseverat (s. III. c. 3; D 1641): ,,Porro fide divina et catholica ea omnia credenda sunt, quae in verbo Dei scripto vel tradito continentur, et ab ecclesia sive solemni judicio sive ordinario et universali magisterio tamquam divinitus reve­ lata credenda proponuntur." Cum autem doctores ecclesiae conjunctos infallibiles dicimus, tot eos intellegimus, quot re­ quiruntur et sufficiunt, ut doctrina possit affirmari esse con- Describitur conjunctio doctorum et infallibilitax, distincta a revelatione, j S9 cilii vel corporis magistrorum, i. e., intellegimus majorem epi­ scoporum partem cum capite, episcopo romano; nam, omissa interim infallibilitate pontificis romani vel solius vel cum pau­ cioribus judicantis, ad infallibilitatem ipsius concilii ut talis a veteribus nunquam postulatum est, ut ad unum omnes vel fere omnes in sententiam eandem conspirarent, neque, cum episcopi singuli omnes, seposito romano, fallibiles sint et maneant, consensus tantus postulari potest, neque in re controversa definienda tantus ita facile contigerit (cf. Grander ath, Geschichte des vatik. Konzils Bd 3. B. 1. K. 4'. S Infallibilitas est immunitas erroris, ea quidem, qua non 829 solum factum, sed ipsa possibilitas erroris excludatur. Quod fit virtute causae idoneae, h. e., Spiritus sancti perpetuo assi­ stentis, ne universale ecclesiae magisterium in explanata func­ tione sua unquam decipiatur. Quae assistentia distinguitur a revelatione, qua veritates ad credendum directe a Deo alicui manifestantur, cum assistentia tantum ad assequendum et ex­ ponendum verum sensum veritatis jam pridem revelatae ordi­ netur; videlicet depositum fidei, catholicum quidem vel om­ nibus destinatum publicum, constat in apostolis completum proindeque a successoribus solum custodiendum esse, secundum 16, 12. 13 ; Gal 1, 6 — 9 ; Coi 2, 7 ; 1 Tim 6, 20 ; 2 Tim 1, 13.14; 2,2; 3,10. 14; Jud^>, vel effata doctrinae duodecim apostolorum (n. 4; F l2, 15) et epistulae „Barnabae“ (n. 19; F l2,93), Irenaei (supra n. 215. 489), Tertulliani (n. 221); quod praevio concilio tridentino (s. IV ; D 666) etiam Vati­ canum de pontifice romano agens sic agnoscit (s. IV. c. 4; 2) 1679): „Romani autem pontifices, prout temporum et rerum conditio suadebat, nunc convocatis oecumenicis conciliis aut explorata ecclesiae per orbem dispersae sententia, nunc per synodos particulares, nunc aliis, quae divina suppeditabat providentia, adhibitis auxiliis, ea tenenda definiverunt, quae sacris scripturis et apostolicis traditionibus consentanea, Deo adjutore, cognoverant. Neque enim Petri successoribus Spiritus sanctus promissus est, ut eo revelante novam doctrinam pate­ facerent, sed ut, eo assistente, traditam per apostolos reve­ lationem seu fidei depositum sancte custodirent et fideliter exponerent·'*; accedit damnatio erroris 21 modernistarum a s. officio 3. jul. 1907 facta (Z)10 2021). Praeterea distinguitur 190 Intallibilitas, diflercn* a revelatione et inspiratione, amplius describitur. assistentia ab inspiratione, qua est scriptum verbum Dei, quo niani illa non pariter ut haec est impulsus Dei impellentis humanam voluntatem absolute praefinitus efficax ad veritates determinatas has illasve enuntiandas, sed sola libertas ab er­ rore, si et quotiens aliquid in rebus fidei edicat peremptorie magisterium, ab assistente Spiritu intenditur. Ut paucis diffe rentias memoratas comprehendam, revelatio, quam modo spec­ tamus, vi sua homini immediate accipienti, ut apostolo, con­ scientiam verbi Dei hic et nunc ad credendum sibi facti in­ fert, etsi ad actionem exteriorem ullam per se non adducit; inspiratio ad scribendum vel loquendum ex essentia quidem sua hominem inspiratum, quamvis non certiorem de Deo in­ spirante faciat, ad veritates omnes et solas divinitus conceptas verbis exterioribus, scriptis vel dictis, infallibiliter aptis hic et nunc exprimendas efficaciter permovet ; infallibilis assi­ stentia ex notione sua magisterium sacrum neque conscientia Dei hic et nunc sibi loquentis afficit neque ad doctrinam hic et nunc edendam efficacitate absoluta excitat, sed illud, si doceat, ab errore omni servat. Hoc eodem sensu, quatenus neque revelatio est neque inspiratio, assistentia, spectata qui­ dem objective seu ab effectu, aliquid negativi appellari potest. Ceterum ipsam elementis etiam positivis contineri tum colli­ gitur ex eo, quod immunitas erroris, per assistentiam obti­ nenda, est negatio imperfectionis proindeque veri nominis per­ fectio, tum ex eo, quod ad propositionem fidei rectam con­ ducere possunt apprehensiones ac judicia ea quoque, quae a Deo immittantur non in modum revelationis, hominem de Deo hic et nunc loquente reddentis certum, neque in modum in­ spirationis, hominem instar instrumenti ad eloquendum assu­ mentis. sed in modum actuum salutarium, quibus homo cogitet revelata ad arbitrium suum edicturus; quibus quidem jungi potest illa specialis providentiae divinae gubernatio, qua oc­ casiones variae erroris in cognoscendo et loquendo remo­ veantur vel et ii, qui ad falsa proferenda sunt parati, vel modis aliis impediantur vel morte ipsa praeripiantur. Certe autem assistentiam activam seu ex parte sancti Spiritus spec­ tatam oportet dicere aliquid positivum. ^30 Eo ipso, quod assistentia non est revelatio, nequaquam excluduntur media humana, quorum usu veritates proponendae Describitur infallibilitas ad media, in signis, pro sententia peremptoria, 191 ex fontibus revelationis investigentur et cognoscantur. Quin media et diligentiam hujusmodi authentici doctores adhibere debent, ut obligationi conscientiae suae satisfaciant; hinc etiam a concilio vaticano auxilia talia veritatis cognoscendae indi­ cari paulo ante (n. 829) vidimus. Attamen securitas de veri­ tate propositae doctrinae non ab examine nec cognitione praevia usus debiti mediorum humanorum pendet, sed a per­ suasione de assistentia causae divinae, quae pro proprio magi­ sterii fine, postulandae oboedientiae fidei absolutae, sit pro­ missa absolute; ejus enim est dirigere magisterium authenti­ cum in inquisitione sua ita, ut sufficiens saltem usus mediorum nunquam desit, proindeque ad consensum seu definitionem nunquam veniatur nisi consentaneam sensui vero revelationis, seu ut id solum tamquam verum semper cognoscatur et tenen­ dum doceatur, quod re ipsa verum est; unde definitione per notas suas cognita jam et usus ille mediorum praevius ag­ noscitur. Porro huic infallibilitati magisterii in docendo respondet 831 infallibilitas fidelium in discendo vel credendo ; unde et discer­ nunt infallibilitatem activam et passivam. Prior est principium proximum alterius, cum haec illi sub ratione causae finalis antecellat. Quia autem magisterium infallibile est institutum pro hominibus, qui signis tantum sensibilibus doceri possunt, magisterium idem, ne sit inutile, in ipso signorum horum usu infallibile esse debet, ut nimirum ea tantum eligantur, quae veritati exprimendae apta sint. Et signa quidem clariora et ideo in definitionibus adhibenda sunt sane verba (cf. Rom 10, 10; 1 Tim 6. 20; 2 Tim 1, 13); alioqui etiam signis aliis, ut pic­ turis, usu hoc illove administrandi sacramenta, caerimoniis, ecclesia docere veritates revelatas potest (cf. concilii fridentim s. XXV; D 861). Ut infallibilis sit sententia magisterii universalis, peremp- 832 toria esse debet. Etenim modo quadruplici magisterium ec­ clesiae sive sollemniter sive cotidie docere potest. Primum quaedam magisterium non ex instituto dicit, sed obiter et quasi aliud agens vel solum pro objecto proprio doctrinae suae aliquando etiam aliunde certo utcumque confirmando vel illustrando, non ut illa aeque recipiantur; quemadmodum ipsum concilium Irideii tinum (s. XXI. c. 2; D 809), ubi ei apostolus 192 Potest esse sententia magisterii sacri, nt non peremptoria, sic non infallibili,. non obscure visus est aliquid innuisse, non locum apostolicum data opera explanat, sed ad potestatem ecclesiae exploratam in dispensatione sacramentorum quadantenus magis fulciendam memorat. Ejusmodi obiter dictis, licet tamquam indicia plus minusve gravia sensus ecclesiastici minime contemnenda sint, infallibilitatem ipsam sane non vindicamus. E re Melchior Canus scribit (de locis theol. 1. 5. c. 5. q. 4): „Porro autem, quae in conciliorum vel pontificum decretis vel explicandi gratia in­ ducuntur, vel ut objectioni respondeatur, vel etiam obiter et in transcursu praeter institutum praecipuum, de quo erat po­ tissimum controversia, ea non pertinent ad fidern, hoc est, non sunt catholicae fidei judicia/ Item Suarez respiciens concilii later. IV. c. 1. scribit (de angelis 1. 1. c. 3. n. 14. 15): „Et nihilominus judico, non fuisse mentem concilii hanc senten­ tiam4, angelos creatos esse non ante mundum corporeum, sed simul cum ipso, „definire de fide, etiam si secundum illam tanquam probabiliorem locutum fuerit. Ita sumitur ex d. 1 horna 1. p. q. 61. a. 3 . . Et ratio est, quia concilium non ex in­ stituto ad id definiendum, sed obiter et quasi aliud agens id dixit. Non enim in eo capite intendebat concilium nova dog­ mata definire, sed antiqua profiteri, et ita illud explicuit d. Thomas in . . opusc. 23, et ita etiam est communi sensu ecclesiae receptum. Addo vero, ex illis verbis concilii non parum auctoritatis accessisse huic sententiae, atque adeo non carere temeritate contra illam nunc sentire. Ita censent Valentius . . et Bannez . . dicens, esse communem sententiam modernorum theologorum.4 Videsis ejusdem auctoris de fide disp. 7. s. 4. n. 3. Deinde enuntiationes esse possunt, quibus jam ex instituto veritatem magisterium ecclesiae exponat, sed mere tradendo doctrinam alibi statutam neque mente ea, ut si vis obligans ad assensum adhuc deesset, expositione sua illam hic et nunc induceret. Hujus generis enuntiata, quamvis locutiones alias infallibile^ rite vel et cum auctoritate attestentur, per se ipsa infallibilia neutiquam agnoscimus. Praeterea sunt effata, quibus magistri sacri doctrinam eousque plus minusve controversam etiam animo obligandi, non tamen ultimo propo­ nentes assensum solum aliquem, nondum prorsus firmum vel absolutum postulant; qua de re mox (th. XXV. coroll. IV) agemus. Neque dictis istis infallibilitatem attribuimus. Itaque 1 Λ ________ Describitur sententia sacra infallibilis ejusquc objectum primarium. 193 postremo dignitatem talem sententiis magisterii sacri tantum iis thesi nostra asserimus, quibus ut definitivis, ultimis, peremp­ toriis assensus plane firmus fidelibus imponitur. Quales sen­ tentiae ab obiter dictis per tenorem verborum vel etiam per adjuncta, ut occasionem propriam scribendi et quaestionem propositam, discernuntur. Ab aliis dictis non per se ipsis plene obligantibus vel nondum firmiter obligantibus sententiae peremptoriae dinoscendae item sunt ex modo loquendi, ut cum simpliciter credi aliquid jubetur, vel etiam contra dissentientes anathema pronuntiatur, vel fides vera ita significatur, ut voluntas fidei ejusdem omnibus in perpetuum praescibendae saltem ex circumstantiis praecedentibus vel comitantibus vel subsequentibus appareat. Certe ad formulas semel fixas pro causis fidei finiendis magisterium ecclesiae non astringitur; exempla varia praebent definitio concilii later. IV adversus albigenses (Z) 355), florentinum decretum unionis graecorum [D 586), decreta vel capita non minus quam canones dogma­ tici tridentini (D 666 ss. coi. prooemiis s. VI. XIII. XIV. XXI. XXII. tum et 692. 762. 788. 824) vel vaticani (£) 1630 ss. coi. 1666. 1667). Indicato per priorem partem thesis subjecto infallibilitatis 833 in doctrina sacra peremptorie statuenda, jam accuratius per · partem alteram objectum infallibilitatis primarium proferimus; quippe affirmamus magisterii ecclesiae infallibilitatem in pro­ ponendis veritatibus per apostolos revelatis salutaribus om­ nibus; unde reicimus discrimen articulorum fundamentalium et non fundamentalium pro unitate qualiscumque fidei addu­ cenda a protestantibus excogitatum, secundum quos ecclesia vera, invisibilis quidem, in veritatibus principibus quibusdam etvelut fundamentalibus conspirans ita nunquam errat, ut in reliquis errare possit, quas etiam salva unitate fidei vel sine haeresi negare semper liceat (cf. Hettinger, Fundamentaltheologie 2, 94 ss). Quamquam concedendum est discrimen veri­ tatum fundamentalium et non fundamentalium acceptum eo sensu, ut veritates aliquae alias comprehendendo instar funda­ menti contineant, vel etiam sensu eo, ut quaedam veritates ut fundamenta vitae Christianae explicite credendae sint, alias vero credere implicite sufficiat, sicut fideli populo per officium proprium ad cognitionem majorem minime obligato sufficit, Strxib, Dc Ecclesia. Π. 13 194 -3* Magisterium ecdesîae universale probatur infallibile ex scriptura. quod novit et credit explicite articulos, qui dicuntur, fidei, reliqua credenda credit implicite in principio explicite agnito • proponente, paratus etiam explicite ea credere, simulatque ab hoc principio ea ad credendum ipsi proponantur (cf. s. Thonuu S. theol. p. 2. 2. q. 2. a. 5. 6). Quibus ipsis rationibus thesi praesenti non veritatem fidei qualemcumque, sed dogma fidei fundamentale enuntiari dicimus. 834 Demonstratio p. I. 1. Fieri nequit, ut in docendo illi errent, quibus ad docendum recte pro omni tempore assistit auxilio effectum habituro Christus et Spiritus veritatis. Atqui talis assistentia perennis promissa est magisterio ecclesiae uni­ versae ex Mat 28, 18—20 et Jo 14, 16. 17, de quibus quidem locis supra (n. 388. 389. 411) satis diximus; eodem spectat, quod promissioni alteri Dominus mox adjungit Jo 14, 25. 26: ^Haec locutus sum vobis apud vos manens. Paraclitus autem Spiritus sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit (<Μ«ξίζ) omnia, et suggeret ( νπομνησει) vobis omnia, quaecumque dixero (é/zror) vobis“ ; vide et 15, 26. 27. Ergo magisterium ecclesiae universale est in docendo infallibile. Atqui magisterium ecclesiae universae vel simpliciter tunc certe docet, cum omnes doctores ecclesiae authentici con. junctim cum Petro vel Petri successoribus aliquid ut veritatem pertinentem ad fidei depositum absolute vel peremptorie pro­ ponunt, sive id perficitur per actum sollemnis definitionis in concilio vel extra concilium factae, sive per doctrinam reli­ quis et „omnibus diebua“ vel exercitio continuo et ordinario magisterii per orbem sparsi praedicatam. 835 2. Eatenus tantum infallibilis est ecclesia, quatenus magi sterium ecclesiae universale est infallibile; nam fidei professio in ecclesia dependet, tamquam a principio suo, a docendi potestate in apostolis instituta et in eorum successoribus per petua (th. IL XIII. XX). Atqui ecclesia universalis est essen­ tialiter infallibilis in professione veritatis revelatae. Id constat ex 1 Tim, ubi legimus 3, 14: „Haec tibi scribo, sperans me ad te venire cito. 15. Si autem tardavero, ut scias quomodo oporteat te in domo Dei conversari, quae est ecclesia Dei vivi, columna et firmamentum veritatis («zf όί· βοαόννω, na tidrfi πώς èt'i h- ozzp» fooî ôpaOTotfpaihti, ητις :·σιυ> εκκλησία άίθί στνλος καί ε^αίωμα ττς αλητείας). ]G Et manifeste magnum Ecclesia est infallibilis ex 1 'lirn 3,15. 195 est pietatis sacramentum, quod (8g) manifestatum est in carne,.4 Cujus testimonii vim perspicuam reddimus his notatis: a. Verba „columna et firmamentum veritatis" affirmantur 836 de ecclesia. Neque enim referuntur, ut quidam contendebant, ad Timotheum, siquidem, cum a Timotheo compellato per verbum „scias“ nimium quantum distent, immediate conjun­ guntur cum nomine ecclesiae, quae sub imagine duplici, domus Dei et columnae fulcientis veritatem, hic depingitur (cf. Jer 1, 18). Ad hoc ex textu graeco (ττώς Jéî, non ττώς ôéï at) locutio ge­ neralis est, conversationem omnium respiciens, sicut revera et de episcopo et de viris, mulieribus, diaconis apostolus jam egerat; quibus certe non omnibus congruit instar columnae conversari. Sed et episcopus simplex non ita apte diceretur columna et firmamentum veritatis, praesertim si per epistulam totam, id quod hic fit, ut discipulus consideratur et instruitur; neque est parilitas cum Ga/ 2, 9, ubi columnae quidem ipsi apostoli primarii vocantur. Praeterea columnae et firmamento potius convenit immobiliter consistere, quam in domo conver­ sari. Denique modus, quo oporteat conversari, ex dignitate ecclesiae ut domus Dei et ecclesiae Dei vivi petitur; quare et appositum „columna et firmamentum veritatis" praerogativam ecclesiae, non Timothei sublevantis indigentiam ecclesiae significat. Neque etiam verba, de quibus agitur, nectenda sunt cum 837 consequentibus, quasi columna nominetur mysterium incarna­ tionis. Etenim talis lectio et expositio ante saeculum XVI inaudita erat; quo artificio polemico repudiato jam ipsi acatholici verba secundum vulgatam et traditionem antiquam inter­ pungunt. Sane de veritatibus, quas sustentet mysterium in­ carnationis, apostolus non loquitur ; at ecclesia apte intellegitur columna sustinens simpliciter veritatem salutarem, nominatim veritatem principalem incarnationis et veritates oppositas falsae gnosi, quam apostolus deinde et saepius per epistulam per­ sequitur (4, 1 ss; 1, 4 — 7; 6, 3—5. 20. 21). Insuper frigesceret oratio, si mysterium incarnationis apostolus prius columnam et firmamentum veritatis, tum voce communi manifeste magnum diceret. Ceterum etiam alibi s. Paulus sententiam novam exorditur a particula „et“ (cf. 1 Cor 2, 1 ; 3,1 ; Eph 2,1); quae ipsa conjunctio loco nostro ratione sua minime caret; nam 13* 196 Ecclesia est infallibilis ex Tim 3.I ft. nexum proportionis cujusdam videtur indicare, quod sicut co­ lumna portans magna est, ita rem magnam portat. b. Ecclesia intellegitur universalis. Nulla enim fit restrictio, unde vox non minus quam locis similibus significationem ple nam habet (resume n. 24); et ecclesia universalis est reapse domus Dei et ecclesia Dei vivi. Si autem Timotheus conver sabatur in ecclesia ephesina, utique cum reliquis et in ecclesia universali conversabatur. B39 c. Columna (σπλος) et firmamentum (ίόρπίωμα) sensu metaphorico designant illud, quod ipsum firmum est et firmitatem tribuit ei, quod ipso innititur. Itaque ecclesia exhibetur velut sedes firma veritatis et firmans veritatem, sane non in se, sed ad ipsius certam cognitionem. Atqui eatenus ecclesia hoc praestare potest, quatenus eandem ex assistentia Spiritus sancti immunem erroris ideoque infallibilem esse constat. Videlicet si ecclesia in doctrina propria proponenda immunis ab errore minime esset, sedes firma veritatis eadem non esset, et si de immunitate tali non constaret, firmare veritatem ad certitu­ dinem non valeret; jam vero immunitas illa pro ipsa imbecilli­ tate ingenii humani esse et constare neutiquam potest nisi ex divina assistentia promissa: Deo autem assistente non solum factum, sed ipsum periculum erroris removetur. d. Infallibilitas ut aliquid ecclesiae essentiale ideoque ne­ cessarium et in perpetuum insitum repraesentatur. Nam cum apostolus Timotheo et ceteris significasset, quid ex morali ob­ ligatione deberent ipsi esse, agens de ecclesia simpliciter enuntiat, quid ea sit. Et revera ex apostolo ecclesia est si­ militer columna et firmamentum veritatis, ut est domus Dei et ecclesia Dei vivi, quo aliquid ad essentiam ecclesiae pertinens indicatur. 841 e. Veritas, cujus columna et firmamentum sit ecclesia, intel­ legitur profecto revelata salutaris (cf. 2.4) eademque intellegitur simpliciter, praesertim quod ejus etiam mentio fit cum articulo (njç πληθείος), ita ut depositum fidei totum comprehendatur. Porro longe aliud est, quod ob imitationem quandam praero­ gativae ecclesiae etiam homines, quos alioqui fallibiles esse constet, nomine columnae fidei honorare licet, quatenus hujus quidem illiusve veritatis revelatae defensores fortes ab ecclesia firmati et facto feliciter contingente exstiterunt. Magisterium sacrum probatur infallibile ex scriptura, indole ecclesiae, traditione. 3. Simile argumentum ducitur ex eo, quod jam prophetiis 842 veteris testamenti veritas omnis a Christo revelanda (Dcut 18, 15—19; 2,6; 39, 10. 11) praedicitur in ecclesia ut nova Sion vel Jerusalem custoditum iri {Is 2, 2. 3) in aeternum {Midi 4, 2. 7) per pastores et doctores a Domino immediate vel mediate constitutos (Ps 44, 17. 18; Zv 52,7; 55,4. 5; 66,19 ss; •/tv 3, 15—17 ; 23,4; Mich'S, 5) a praesente Spiritu Dei (Zr 59, 19—21) ita, ut eadem ecclesia tamquam impervia errori vocetur civitas veritatis {Zach 8, 3). 4. Ecclesia est perennis (th. XII) eademque medium sane- 843 titatis et salutis (th. IX), immo medium necessarium (th. XI). Atqui eatenus res est ita, quatenus magisterium ecclesiae est perpetuo immune ab errore proindeque infallibile. Namque ecclesia est essentialiter regnum veritatis, coetus profitentium fidem veram {Jo 18, 36. 37; 1 Pet 2, 3—10), sicut etiam vera fides radix est et fundamentum justificationis, vitae salutaris salutisque (n. 358); ergo deficiente per errorem irrepentem fidei verae professione jam deficeret ratio medii, nedum ne­ cessarii, sed simpliciter, immo ecclesia ipsa jam periret. Atqui ecclesiae fides a magisterio sacro universali determinatur. 5. Sententia traditionis est diserta. Teste Ignatio (supra 3.44 n. 432) ut Christus sententia patris est, ita, infallibiliter scilicet, episcopi per tractus terrae constituti, i. e., si conjuncte spec­ tentur, in sententia Christi sunt, veritatem a Christo revelatam docent. — Irenaeus loco supra (n. 434) recitato cum episco­ patus successione charisma veritatis certum asserit atque illud addit (n. 5; AI 7, 1056): „Ubi igitur charismata Domini posita sunt, ibi discere oportet veritatem, apud quos est ea quae est ab apostolis ecclesiae successio, et id quod est sanum et irreprobabile conversationis, et inadulteratum et incorruptibile sermonis constat. Hi enim et eam quae est in unum Deum, qui omnia fecit, fidem nostram custodiunt: et eam quae est m Filium Dei, dilectionem adaugent, qui tantas dispositiones propter nos fecit, et scripturas sine periculo“ videlicet erroris ..nobis exponunt/ Praeterea videas 1. 3. c. 24. η. 1 (infra th. XXXV. p. IV); 1. 4. c. 33. n. 8 (th. XXXVIT). - Pariter Tertullianus adjungens quidem argumento proprie theologico philosophicum sic disputat (de praescript. c. 28; Al 2, 40): -Age nunc, omnes (ecclesiae) erraverint; deceptus sit apo- 1V8 Magisterium ecclesiae universale probatur infallibile cx traditione. stolus de testimonio reddendo quibusdam; nullam respexerit Spiritus sanctus, uti ,eam in veritatem deduceret' (Jo 16, 13i, ad hoc missus a Christo, ad hoc postulatus de Patre, ut esset ,doctor veritatis' (Jo 14.26); neglexerit officium Dei villicus, Christi vicarius, sinens ecclesias aliter interim intelligere. aliter credere, quam ipse per apostolos praedicabat: ecquid veri­ simile est, ut tot ac tantae in unam fidem erraverintv — Cum jam etiam concilium oecumenicum exstitisset, auctoritatem ejus infallibilem Athanasius cum episcopis aliis ita effert (ep. ad afros episcopos n. 2; J/ 26, 1031): „Domini autem verbum per oecumenicam nicaenam synodum prolatum in aeternum manet." — Ephrasm syrus canit ^de instaurat, eccl. hymn. 2. n. 1; ed. Lamy 3,966): „Sponsus coelestis fregit ecclesiae sanctae corpus suum vivum, cui miscuit sanguinem suum propitiatorium quod cruce vivifica signavit. Ecclesiam constituit atque firmavit per fidem orthodoxam. Ipsa nunc celebrat nomen ejus, quia passus est pro ea eamque ab errore salvavit per mortem suam.4 — Basilius M. (adv. Eunom. 1. 1. n. 3; 3/ 29, 507) vim inexsuperabilem traditionis consentientis Chri­ stianae praedicat. — Ambrosius reiciendo conciliabulum ariminense asseverat (ep. 21. ad Valentinian. imper, n. 14: M 16, 1005s): nHoc scriptum est in ariminensi synodo; meritoque concilium illud exhorreo, sequens tractatum concilii nicaeni, a quo me nec mors, nec gladius poterit separare." — Ut signi­ ficat Augustinus (supra n 327), Dominus inhabitando ecclesiam impedit, quominus eat in errorem quamlibet studiosissima speculatio." Ilem ecclesiam hacresibus omnibus inexpugna­ bilem exhibet (de symbolo ad catechum. c. G. n. 14, infra th. XXXVI. declar.). S45 Verbis notissimis Vinctnlius lirin. consensum magisterii sacri sive collecti sive sparsi ut normam infallibilem fidei pro­ ponit (commonil. 1. c. 3: M 50 640 s): „Quid igitur tunc faciet Christianus catholicus, si se aliqua ecclesiae particula ab uni­ versalis fidei communione praeciderit? Quid utique nisi ut pestifero corruptoque membro sanitatem universi corporis ante­ ponat? Quid si novella aliqua contagio non jam portiunculam tantum, sed totam pariter ecclesiam commaculare conetur? Tunc item providebit ut antiquitati inhaereat, quae prorsum jam non potest ab ulla novitatis fraude seduci. Quid si in Magisterium eccleaiae univenak* probatur inf.illibile ex traditione, pjQ ipsa vetustate, duorum aut trium hominum, ve! certe civitatis unius aut etiam provinciae alicujus error deprehendatur? Tunc omnino curabit ut paucorum temeritati vel inscitiae, si qua sunt, universaliter antiquitus universalis ecclesiae (al. concilii) decreta praeponat. Quid si tale aliquid emergat ubi nihil hujusmodi réperiatur? Tunc operam dabit, ut collatas inter se majorum consulat interrogetque sententias, eorum duntaxat qui diversis licet temporibus et locis, in unius tamen ecclesiae catholicae communione et fide permanentes, magistri probabiles exstiterunt; et quicquid non unus aut duo tantum, sed omnes pariter uno eodemque consensu aperte, frequenter, perse­ veranter tenuisse, scripsisse, docuisse cognoverit, id sibi quo­ que intelligat absque ulla dubitatione credendum.“ Unde adicitur (c. 28; M 50. 676): „Hos ergo (Patres) in ecclesia Dei divinitus per tempora et loca dispensatos quisquis in sensu catholici dogmatis unum aliquid in Christo sentientes con­ tempserit, non hominem contemnit, sed Deum.u Et denuo (commonit. 2. c. 29; M 50,677 ss): „Diximus in ipsa ecclesiae vetustate duo quaedam vehementer studioseque observanda, quibus penitus inhaerere deberent quicumque hawetici esse nollent: primum, si quid esset antiquitus ab omnibus ecclesiae catholicae sacerdotibus universalis concilii auctoritate decre­ tum; deinde si qua nova exsurgeret quaestio, ubi id minime reperiretur, recurrendum ad sanctorum patrum sententias, eorum duntaxat qui suis quisque temporibus et locis in uni­ tate communionis et fidei permanentes, magistri probabiles exstitissent, et quicquid uno sensu atque consensu tenuisse invenirentur, id ecclesiae verum et catholicum absque ullo scrupulo judicaretur. Quod ne praesumptione magis nostra quam auctoritate ecclesiastica promere videremur, exemplum adhibuimus sancti concilii quod ante triennium ferme in Asia apud Ephesum celebratum est VV. CC. Basso Antiochoque consulibus; ubi cum de sanciendis fidei regulis disceptaretur, ne qua illic forsitan profana novitas in modum perfidiae ariminensis obreperet, universis sacerdotibus, qui illo ducenti fere numero convenerant, hoc catholicissimum, fidelissimum, atque optimum factu visum est, ut in medium sanctorum pa­ trum sententiae proferrentur, quorum alios martyres, alios confessores, omnes vorn ^thnlicos sacerdotes fuisse et per- ’•TW 200 Z; * Magisterium ecclesiae universale probatur infallibile ex traditione. mansisse constaret, ut scilicet rite atque solemniter ex eorum consensu atque decreto antiqui dogmatis religio confirmaretur et profanae novitatis blasphemia condemnaretur. Ouod cum ita factum foret, jure meritoque impius ille Nestorius catho­ licae vetustati contrarius, beatus vero Cyrillus sacrosanctae antiquitati consentaneus judicatus est." Videas et commonit. 1. c. 20. 27 (xV 50, 665. 674). Praeterea Cyrillusalex, scribit (ep. 1. ad monachos Aegypti; J/77, 15): „Quid ipsi quoque Patres, qui Spiritu sancto, ne a vero discederent afflati αντο'ις ταλη&ες τού αγίου Πρι­ μάτος), non enim ipsi loquebantur, sed Christo Salvatore nostro testante, Spiritus Dei et Patris erat qui in ipsis loquebatur (Mat 10, 20), sincerae inculpataeque fidei canonem ediderunt., pronuntiaverint, exponamus.“ — Theodoretus asserit (eranist, I dial. 1; A/83, 79): ,.Maximo quidem illos intervallo et montes I et maria distinguunt, sed eorum consensioni distantia nihil I obstitit; omnes enim eadem spirituali gratia afflati sunt (υπό I μιας γάρ απόντες πνετματι/.^ς tvqpftrpav χόριτος). — Item pro­ fitetur Leo Μ. (ep. 162. al. 132. ad Leonem Augustum c. 3; Μ 54. 1145): „De rebus et apud Nicaeam et apud Chalcedonam, sicut Deo placuit, definitis, nullum audemus inire tractatum: tamquam dubia vel infirma sint quae tanta per Spiritum sanc­ tum fixit auctoritas."— Vel Simplicius (ep. 7. ad presbyt. et archimandr. constantinop.; fl/ 58, 43 s): ,,Breviter . . scripsi­ mus . . volentes aliquos . . pro causae necessitate dirigere, nisi ad omnem plenitudinem, non jam defendendae, quae so­ lidae1) jacta2) est, fidei, sed repellendis haereticis atque dam­ natis illa sufficerent, quae etiam ad sanctae memoriae Flavianum, atque ad sanctam chalcedonensem synodum, vel ad augustae recordationis Marcianum ac Leonem, beatae memoriae ante­ cessorem meum scripsisse retinetis, atque totius orientis epi­ scopi rescriptis ad principem tunc Leonem propriis intimarunt. V' nde insolubile esse non dubium est, quod vel ante decre­ verunt in unum convenientes tot Domini sacerdotes, vel quod singuli per suas ecclesias constituti, eadem nihilominus sen­ tientes, diversis quid3) vocibus, sed una mente dixerunt, dam­ nantes eorum1) exsecrabilium auctores pariter et sequaces. ‘) Post ed. 'Hndn recens vindob. collectionis avell. curata a Guenther, recte ponit ..solide11. — ’) Ib. ..fundata". - a) Ib. quidem". — lb ,)enoium*<. Magislenum ecclesiae universale probatur infallibile ex traditione. 201 Quapropter inter tot formas, quae erectae1') sunt, praedi­ candi, non assertione nova, sed constantia nitendum est"2). Videas etiam ep. ad Aeacium episc. constantinop. (/>10 159; et ad Basiliscum August. (/)10 160). — Item Gelasius I sen­ tentiam Patrum concordem in re fidei nec dissolubilem nec retractabilem, proinde infallibilem ita exhibet (ad Honorium episc. Dalmatiae; /)10 161); „Nuntiatum nobis est (enim), in regionibus Dalmatiarum quosdam recidiva pelagianae pestis zizania seminasse, tantumque illic eorum praevalere blasphemiam, ut simplices quosque mortiferi furoris insinuatione decipiant . . Praestante Domino adest fidei catholicae pura veritas concordibus universorum Patrum deprompta sententiis .. Xumquidnam licet nobis a venerandis Patribus damnata dis­ solvere, et ab illis excisa nefaria dogmata retractare ? Quid est ergo, quod magnopere praecavemus, ne cujuslibet haeresis semel dejecta pernicies ad examen denuo venire contendat, si quae antiquitus a nostris majoribus cognita, discussa, refu­ tata sunt, restauranda nitamur? Nonne ipsi nos, quod absit, et quod nunquam patietur ecclesia, adversariis veritatis uni­ versis contra nos resurgendi proponimus exemplum ? Ubi est, quod scriptum est: ,Terminos patrum tuorum non transgre­ dieris' (Prov 22, 28) et: ,Interroga patres tuos et annuntiabunt tibi, et seniores tuos et dicent tibif (Deut 32. 7)? Quid ergo tendimus ultra definita majorum, aut cur nobis non suffici(un)t? Si quid ignorantes discere cupiamus, qualiter ab orthodoxis patribus et senioribus singula quaeque vel vitanda praecepta sunt, vel aptanda catholicae veritati, cur non his probantur esse decreta? Numquid aut sapientiores illis sumus, aut po­ terimus firma stabilitate constare, si ea quae ab illis consti­ tuta sunt, subruamus ?..“ Similiter sub medium saeculum VI Leontius byzant. (contra 847 nestor. et eutych. 1. 2; 86, 1355): „Qui sunt vere Patres ecclesiae, et sermonem charismatis ad docendum (του J/dooζαΖιζοΪ· χαρίσματος) in eodem spiritu acceperunt, neque cum aliis, nedum secum discrepant . . Credendum enim est non fuisse eos qui loquebantur, sed Spiritum Patris eorum qui in eis loquebatur." Cf. 1. 1. et 3 (J/ 86, 1307 ss. 1383). — ipsum - __ *) Ib. ..recta". — Ib. additur „jam probata**· 202 Magisterium ecclesiae universale probatur infallibile ex traditione. concilium oecumenicum Γ per Mat 16, 18 intellegit expressam infallibilitatem ecclesiae dicens (collât. 8; 77 3,194): „In me­ moria tenentes promissiones de sancta ecclesia factas, et ejus qui dixit, quod .portae inferni non praevalebunt adversus eam‘. id est, haereticorum mortiferae linguae . — Ita et GregoriusM. (1.1. ep. 25; 3/77,478): „Sicut sancti evangelii quatuor libros, sic quatuor concilia suscipere et venerari me fateor. Nicaenum scilicet, in quo perversum Arii dogma destruitur, constantino­ politanum quoque, in quo Eunomii et Macedonii error con vincitur, ephesinum etiam primum, in quo Nestorii impietas judicatur, chalcedonense vero, in quo Eutychis Dioscorique pravitas reprobatur, tota devotione complector, integerrima ■ approbatione custodio, quia in his velut in quadrato lapide | sanctae fidei structura consurgit, et cujuslibet vitae atque ac­ tionis existât, quisquis eorum soliditatem non tenet, etiam si lapis esse cernitur, tamen extra aedificium jacet. Quintum quoque concilium pariter veneror . . Cunctas vero quas prae­ fata veneranda concilia personas respuunt, respuo ; quas vene­ rantur, amplector, quia dum universali sunt consensu constituta, se et non illa destruit, quisquis praesumit aut solvere quos religant, aut ligare quos solvunt. Quisquis ergo aliud sapit, anathema sit.“ — Patres concilii VII oecumenici ut notam memorant infallibilitatem magisterii sacri profitendo (Z) 243): „ Regiae quasi continuati semitae, sequentesque divinitus in­ spiratum sanctorum Patrum nostrorum magisterium, et catho­ licae traditionem ecclesiae (nam Spiritus sancti hanc esse novimus, qui nimirum in ipsa inhabitat) definimus . — Eodem pertinet dictum Leonis IX (supra n. 108). — Martinus V su­ spectos interrogari jussit (art. 6; 7) 552): „Item. utrum credat, quod illud, quod sacrum concilium constantiense, universalem ecclesiam repraesentans, approbavit et approbat in favorem fidei, et ad salutem animarum, quod hoc est ab universis Christi fidelibus approbandum et tenendum: et quod condem­ navit et condemnat esse fidei vel bonis moribus contrarium, hoc ab eisdem esse tenendum pro condemnato, credendum et asserendum/4 — Videas et errorem 29 Lutheri damnatum a Leone X {D 653). ^|j 3-18 Magisterium ecclesiae inerrans appellavit concilium tridenti· num (s. XIII. prooem. et s.XXI.c. 1; 7)808). Idem (s. IV; Z)^8', Magisterium ecclesiae universale probatur infallibile ex traditione. 2U3 et valicunum (s. III. c. 2; /) 1637) regulam inviolabilem ideo­ que infallibilem pro scriptura sacra in rebus fidei et morum interpretanda declaravit sensum ecclesiae vel unanimem con­ sensum Patrum, utique ob hoc, quod consensus talis saltem moraliter unanimis aut est ipse consensus magisterii dispersi sacri aut est principium, unde sensus et consensus magisterii et capitis visibilis, pontificis romani, certo noscitur. — Pius Z7 pro­ positionem, qua synodus pistoriensis veritates praecipuas reli­ giosas, nedum aperte negatas, sed vel solum obscuratas esse in ecclesia universa insimulaverat, ut haereticam proscripsit (771364). Cf. rejectam prop. 67 (D 1430) et Quesnelli 95 jam a CUmente XI damnatam (7) 1310). — Ex G regorio XVI (encycl. 25. jun. 1834 ad episcopos Galliarum; D 1476) veritas non est quaerenda „extra catholicam ecclesiam, in qua absque vel levissimo erroris coeno ipsa invenitur, quaeque idcirco columna ac firmamentum veritatis appellatur et est.'' — Ad haec con­ cilium vaticanum docet (s. III. c. 4; D 1647): ,.Neque enim fidei doctrina, quam Deus revelavit, velut philosophicum in­ ventum proposita est humanis ingeniis perficienda, sed tanquam divinum depositum Christi sponsae tradita, fideliter cu­ stodienda et infallibiliter declaranda. Hinc sacrorum quoque dogmatum is sensus perpetuo est retinendus, quem semel declaravit sancta mater ecclesia, nec unquam ab eo sensu, altioris intelligentiae specie et nomine, recedendum/' Et (ib. cn.3. de fide et ratione; 7) 1665): „Si quis dixerit, fieri posse, ut dogmatibus ab ecclesia propositis, aliquando secundum pro­ gressum scientiae sensus tribuendus sit alius ab eo, quem in­ tellexit et intelligit ecclesia; anathema sit." Idem concilium, ubi infallibilitatem pontificiam statuit (infra th. XXVI. deck), in­ fallibilitatem ecclesiae in doctrina de fide vel moribus definienda sive notam supposuit sive etiam indirecte enuntiavit. — Re­ centissime Pius X (encycl. 7. sept. 1907; 7)10 2071 ss) inter portenta haeretica modernistarum abominandum etiam hoc de­ scribit, quod, revelatione Dei externa qualibet negata et in iocun: ejus sensu quodam interno religioso et experientia privata cujusque hominis substitutis, modernistae consequenter cum ecclesia ipsa divinitus revelata et fundata magisterium infallibile pro deposito revelationis immutabiliter vero custo diendo infitientur, neque munus aliud magisterio ecclesiae, ; 204 Magisterium sacrum probatur infallibile ex actione ecclesiae et intenta fidem tamquam consociatione conscientiarum singularium partae, tri­ buant nisi declarandi, quaenam formulae dogmatum communi conscientiae ad tempus respondeant, easdemque formulas mu­ tandi, ubi cum conscientia illa jam magis evoluta non con­ veniant. Cf. errorem modernistarum a s. officio 3. jul, 1907 condemnatum 6. 20. 22 52—54. 58—60. 62—65 (Z)10 2006 ss); Pii /X encycl. 9. nov. 1846 (D 1497. 1500); breve 15. jun. 1857 (£) 1510); syllabi prop, reject. 5 (Z) 1552). 6. Ipsa quoque sua agendi ratione vel actu exercito ec­ clesia sibi semper vindicabat infallibilitatem. Etenim in veri­ tates quasvis sive sollemnibus authenticorum magistrorum de­ finitionibus sive consensu simplici sacri magisterii per orbem dispersi peremptorie affirmatas ecclesia docens exposcebat, simul fere poenam gravissimam dissentientibus intentando, qualibet aetate assensum firmissimum atque perpetuo immuta­ bilem, praestandum etiam sine praevio examine vel demon­ stratione, dummodo magisterium ecclesiae, sive doctum sive minus doctum, sic doceret (videas concilii later, a. 649 sub Martino Zcn. 17—20, Z>218—221 ; recole documenta v.g. Pii IX, concilii vaticani, Pii X brevi ante allegata). Atqui obse­ quium tale intellectus eatenus ecclesia docens juste postulare, ecclesia discens rationabiliter praestare potest, quatenus er­ randi periculo in doctrina peremptoria agnoscitur ecclesia ob­ noxia non esse. 850 Immo etiam coetus haeretici antiqui infallibilitatis donum pariter ut ecclesiae verae rationem sibi asserebant proindeque communione sua homines excludebant, quotquot sententiis fidei a se latis refragarentur. Revolvatur historia montanistarum, novatianorum, donatistarum, arianorum, nestorianorum, monophysitanim. 851 7. Qua est sapientia Christus, magisterium ecclesiae certe sic instituit, ut finem pro praesenti oeconomia ipsi praesti­ tutum, qui ex dicendis est unitas in fide vera et indubia, finiendo etiam controversias aliquando ortas, obtinere posset. Atqui finem talem sine dote infallibilitatis magisterium con­ sequi nequaquam potest. Id inde patet, quod semel admisso errore vel periculo erroris jam dubitationi de veritate senten­ tiae etiam peremptoriae saepius locus esset; idemque ex fatis Magisterium sacrum infallibile expoeitis locis Patrum dubiis firmatur. sectarum magisterium infallibile repudiantium, ut protestantismi, illustratur. 8. Quam sit haec veritas firma, ex ipsa infirmitate objec- 852 tionum enitescit. Sane a. Gregorius naz. scribens (ad Procop. ep. 130 ; J/37, 226), nullius concilii finem laetum et faustum se vidisse, respexit vel illius temporis conciliabula vel mala ea, quae ex fragili­ tate humana concilio etiam legitimo, non obstante divina ejus infallibilitate, facile admiscentur (cf. Hefele, Concilieng. I2, 26). - Augustinus quidem affirmat (de baptismo contra donatist. 1. 2. c. 3. n. 4; M 43, 128 s): „(^uis autem nesciat . . ipsa con­ cilia quae per singulas regiones vel provincias fiunt, plena­ riorum conciliorum auctoritati quae fiunt ex universo orbe Christiano, sine ullis ambagibus cedere, ipsaque plenaria saepe priora posterioribus emendari, cum aliquo experimento rerum aperitur quod clausum erat, et cognoscitur quod latebat . . ?“ Sed si ille loquitur de conciliis oecumenicis, emendationem in­ tellegit solam explicationem veritatis alia implicitae, declara­ tionem veritatis obscurius enuntiatae, praedicationem veritatis ante potius usu quam diserte traditae, unde jam modo alio eadem veritas proponatur; quo scilicet sensu docet aequalis Vinccntius lirin. (commonit. 1. c. 22. 23; J/ 50, 667 s): „0 Timothee, o sacerdos, o tractator, o doctor . . intellig*atur, te exponente illustrius, quod ante obscurius credebatur. Per te posteritas intellectum gratuletur quod ante vetustas non intel­ lectum venerabatur. Eadem tamen quae didicisti doce, ut cum dicas nove, non dicas nova. Sed forsitan dicit aliquis: Xullusne ergo in ecclesia Christi profectus habebitur religionis? Habeatur plane, et maximus. Nam quis ille est tam invidus hominibus, tam exosus Deo, qui istud prohibere conetur? Sed ita tamen ut vere profectus sit ille fidei, non permutatio. Si­ quidem ad profectum pertinet, ut in semetipsum unaquaeque res amplificetur; ad permutationem vero, ut aliquid ex alio in aliud transvertatur. Crescat igitur oportet et multum vehementerque proficiat tam singulorum quam omnium, tam unius hominis quam totius ecclesiae, aetatum ac saeculorum gradibus, intelligentia, scientia, sapientia, sed in suo duntaxat genere, in eodem scilicet dogmate, eodem sensu, eademque sententia/' Effatum ultimum synodus vaticana suum fecit (s. III. c. 4; '%' 206 Magisterium ecclesiae infallibile contra dubia de traditione et synagoga. D 1647). Ceterum hinc Augustinus objecto loco dicit, saeps concilia plenaria priora posterioribus emendari, illinc ea aetate, seposito concilio sardicensi, quod solent conjungere cum nicaeno I, solum constantinopolitanum I ut alterum oecumenicum nicaeno explanatione majore accesserat; immo ne id qui­ dem tunc oecumenicum agnoscebatur (cf. n. 823); quare s. doctor concilia plenaria acceperit non proprie oecumenica, sed ex episcopis orbis totius pluribus composita ; quae utique etiam errando committere possunt menda deinde emendanda. Perperam vero errores in concilia oecumenica incusantur, quia examine instituto aut oecumenica concilia aut errores illi non apparent; videsis Bellannini de concil. 1. 2. c. 7. 8. 853 b. Neque obstat, quod synagoga infallibilis non fuerit. At enim sicut perfectione alia, ita praerogativa infallibilitatis ecclesiam antiquam ab ecclesia Christi superari convenit (cf. n. 273—281), et id eo magis, quod in ecclesia nova, quamvis universali, veritates plures quam in ecclesia vetere, etiam particulari israelitica, firmiter credendae sunt, et quod, depo­ sito revelationis in apostolis completo, si magisterium ordina­ rium infallibile non esset, jam deficeret auctoritas, qua veri­ tates revelatae sine periculo erroris ideoque peremptorie pro­ ponerentur, cum olim magisterium ordinarium sacerdotii levilici per missionem extraordinariam prophetarum suppleretur (cf. n. 416). Quamobrem non est mirum, si magisterio novo prae antiquo promissiones Dei factae sunt. 854 Hoc responsum ita sufficit, ut non cum theologis quibus­ dam negandum videatur, errorem magisterii israelitici in causa fidei demandata demonstrari posse. Omittenda quidem est historia vituli aurei ab Aaron nondum consecrato per indul­ gentiam nimiam facti vel defectionis evenientis tempore pro­ phetarum, unde vere nil evincitur (cf. n. 248. sub fin.). At magisterii ordinarii ecclesiae israeliticae erat recipere pro­ phetas extraordinarios, ut et eorum libros inspiratos conser­ vare {Deui 17, 18; 31,9. 24-26; Jos 21 26; 1 Rc.g 10,25; 4 fag - Mach 2, 13). Drgo non approbando vel etiam reprobando Joannem baptistam (Afa/ H; 18; ιγ? p, ss . MarC p 27 ss; Luc 7, 29 ss; 20, 1 ss; cf. 19 ss), qui eventu vaticinii de se et a se editi prophetam verum se probavit (A/tf/ 3. 3. 11 ss; Marc 1, 2 ss; Luc 3, 2ss; 'jo 1, 23 ss), con­ ·.· < Magisterium synagogae infallibile non fuit. 207 vincitur magisterium vetus ab officio suo per errorem gravem discessisse. Praeterea ad curam ejus pertinebat, verbo diserto, non solum ritibus sacris, Messiam significare; neque enim svnagoga erat merus typus externus ecclesiae Jesu Christi, sed sub respectu alio et ecclesia ipsa, quamvis adhuc imper­ fecta (cf. n. 281), in qua Christus totiens divinitus promissus ut constanter credendus, ita constanti doctrina fidei propo­ nendus erat (cf. Mat 2, 4 — 6). Porro ejusdem magisterii est Messiam venturum continenter praenuntiare et, cum ille coram est, agnoscendo indicare. Nam munus continenter praenun­ tiandi ideoque ad praenuntiatum adducendi includit per se actum hunc praecipuum, ut adducens, antequam recedat, ter­ minum ipsum adductionis velut digito designet. Et qui magi­ stratus recte futurum aliquem praedixerat, idem debet vi ejus­ dem muneris praesentem mutata forma praedicationis non tantum non negare, sed aperte profiteri, ne subditis praebeat ansam justam auctoritate ipsa testimonii prioris contra finem suum abutendi (cf. Mal 23, 13). Revera ex voluntate Dei ec­ clesia ipsa israelitica, non quasi privati homines singuli, Mes­ siae se adjungere debebant, unde exitus conaturalis ecclesiae veteris non alius esset quam transitus in ecclesiam novam Christi; atqui id sine actu sollemni magisterii publici Messiam confitentis fieri non potuit. Quare Messiae certe erat, mira­ culis patratis et vaticiniis impletis se commonstrare (cf. Mat 11, 2ss); verum eo posito illius magisterii erat, declaratione pu­ blica Messiae se subicere. Quae cum ita sint, probabile vix appareat, magisterium antiquum, cum jam in eo esset, ut abo­ leretur, errasse in re nulla, quae ad fidem spectaret aut generatim ejus commissa esset auctoritati aut saltem tunc com­ missa adhuc esset; potius concedendum est, Messia per judi­ cium sollemne spreto magisterium illud officio maxime proprio gravissime defuisse (cf. n. 273). Denique quod Christus monet, omnia, quae dixerint scribae et pharisaei super cathedram Moysi sedentes, servanda et facienda esse {Mat 23, 2. 3), est intellegendum ita, nisi quid praecipiatur evidenter malum; quod aegre quidem acciderit. Nihilominus Dominus ipse doc­ trinas quasdam practicas a scribis et pharisaeis vel sadducaeis traditas ut oppositas legi Dei alibi reprehendit {Mat 15, 3—9; 1('.ό—12; 23, 16 ss); quae traditio late diutiusque vigens non 20S Magisterium synagogae infallibile non fuit. aliter explicetur ac quod aliquando magisterium supremum consensum suum praestitit. Porro Deui 11, 8 ss sententia sacerdotii in causis illis par ticularibus suprema ideoque observanda, non infallibilis ex­ hibetur.— Jo 11, 49 ss non agitur de infallibilitate ordinaria, sed de extraordinaria quadam inspiratione verborum altiorem sensum loquente inscio habentium, qualis inspiratio pontifici prae aliis convenerit. — Neque s. Augustinus magisterium syna­ gogae infallibile agnoscit, ubi scribit (de doctrina christ. I. 4. c. 27. n. 59; J/34,118): ,,Habet autem ut obedienter audiatur, quantacumque granditate dictionis majus pondus vita dicentis. Nam qui sapienter et eloquenter dicit, vivit autem nequiter, erudit quidem multos discendi studiosos, quamvis ,animae suae sit inutilis' (Eccli 37. 22), sicut scriptum est. Unde ait et apo­ stolus: .Sive occasione, sive veritate, Christus annuntietur1 (Phil 1, 18). Christus autem veritas est, et tamen etiam non veritate annuntiari veritas potest; id est, ut pravo et fallaci corde, quae recta et vera sunt, praedicentur. Sic quippe an­ nuntiatur Jesus Christus ab eis qui sua quaerunt, non quae Jesu Christi. Sed quoniam boni fideles non quemlibet homi­ num, sed ipsum Dominum obedienter audiunt, qui ait ,Quae dicunt, facite; quae autem faciunt, facere nolite; dicunt enim, et non faciunt', ideo audiuntur utiliter, qui etiam utiliter non agunt. Sua enim quaerere student, sed sua docere non audent, de loco scilicet superiore sedis ecclesiasticae, quam sana doc­ trina constituit. Propter quod ipse Dominus priusquam de talibus, quod commemoravi, diceret, praemisit ,Super cathe­ dram Moysi sederunt' Mat 23, 2. 3). Illa ergo cathedra, non eorum sed Moysi, cogebat eos bona dicere, etiam non bona facientes. Agebant ergo sua in vita sua; docere autem sua, cathedra illos non permittebat aliena." Nimirum sedentibus super cathedram Moysi non magis quam singulis omnibus doctoribus ecclesiae vel episcopis asseritur donum infallibilitatis, qua ab errore quovis etiam inculpabili praeserventur, sed ea incolumitas doctrinae, qua homines etiam nequiter viventes sive synagogae sive ecclesiae pro pudore cathedrae excelsae occupatae non audeant dicere rectum, quod ipsi no­ verint esse pravum. Similiter Augustinus (contra Faustum 1. 16. c. 29; .1/ 1-. 336» logis mosaicae bonitatem probat ex s. Augustinus magisterium synagogae infallibile non agnoscit. 209 verbis Domini advertendo „quantus honor delatus sit doctrinae Moysi, in cujus cathedra etiam mali sedentes bona do­ cere cogebantur/ Denique ut ostendat donatistis, ob vitam malam, quae sit vel putetur esse in ecclesia, ecclesiam male deseri, provocat Augustinus inter alia ad distinctionem vitae et doctrinae a Servatore factam scribens (ep. 105. al. 166. c.5. n. 16. ad donatist. ; A/ 33, 403 s): „Quid ad nos pertinet de sarcinis alienis? nisi ut quos possumus corrigamus, vel cor­ reptione vel quacumque disciplina in spiritu mansuetudinis et diligentia caritatis; quos autem corrigere non valemus, etiamsi necessitas cogit pro salute ceterorum ut Dei sacramenta nobiscum communicent, peccatis tamen eorum non communi­ cemus, quod non fit nisi consentiendo et favendo. Sic enim eos in isto mundo, in quo ecclesia catholica per omnes gentes diffunditur, quem agrum suum Dominus dicit, tanquam zizania inter triticum, vel in hac unitatis area tanquam paleam per­ mixtam frumento, vel intra retia verbi et sacramenti (al. sacra­ menta) tanquam malos pisces cum bonis inclusos, usque ad tempus messis (Mat 13, 24 ss), aut ventilationis (ib. 3, 12). aut littoris (ib. 13, 47 ss) toleramus, ne propter illos eradicemus et triticum, aut grana nuda ante tempus de area separata, non in horreum mittenda purgemus, sed volatilibus colligenda projiciamus; aut disruptis per schismata retibus, dum quasi malos pisces cavemus, in mare perniciosae libertatis exeamus. Propter hoc enim his atque aliis similitudinibus Dominus ser­ vorum suorum tolerantiam confirmavit, ne dum se boni putant malorum permixtione culpari, per humanas et temerarias dis­ sensiones aut parvulos perdant, aut parvuli pereant. Quod usque adeo coelestis magister cavendum praemonuit, ut etiam de praepositis malis plebem securam faceret, ne propter illos doctrinae salutaris cathedra desereretur, in qua coguntur etiam mali bona dicere. Neque enim sua sunt quae dicunt, sed Dei, qui in cathedra unitatis doctrinam posuit veritatis. Proinde ille verax et ipsa veritas de praepositis sua mala facientibus et Dei bona dicentibus ait: ,Quae dicunt, facite; quae autem faciunt, facere nolite; dicunt enim, et non faciunt' (Mat 23, 3). Non utique diceret .Quae faciunt, facere nolite', nisi manifesta essent mala, quae faciunt/ Scilicet sicut praepositorum syna­ gogae, quamvis opera sint fugienda, praecepta tamen bona S«r*ob. De KcclesU. U. D I 210 Magisterium ecclesiae probatur infallibile in veritatibus revelatis omnibus. observanda sunt, ita praepositorum ecclesiae etiam malorum cathedra teneri debet; quae comparatio aeque, immo a for tiore valet, si ex sententia caelestis magistri „praemonentis· cathedra unitatis tantum ecclesiasticae infallibilis cogitatur. 856 Demonstratio p. II. 1. Illis ipsis locis sacris, quibus infallibilitatem doctrinae ecclesiasticae perpetuam divinitus promitti vel affirmari supra (n. 834—842 vidimus, h. e., Mat 28,18--20; Jo 14, 16. 17. 25. 26. col. 16, 12. 13; 1 Tim 3, 15, aliis, objectum ejus ponitur diserte in omnibus a Domino mandatis, in omnibus a Domino dictis, in veritate simpliciter, i. e., salutari tota. Atqui pro effatorum talium amplitudine ecclesia ejusque magi­ sterium saltem et imprimis in profitenda nulla veritate falli potest, quae sit a Deo ipso pro genere humano universo per apostolos revelata. 2. Infallibilitas magisterii ecclesiae extenditur ad eas qui­ dem veritates, quae fide divina ab omnibus sunt credendae, easque omnes. Namque in hunc finem ipsum collata est infallibilitas magisterio, ut eo docente homines credere pos­ sent, ut oportet; quae ratio pro omnibus credendis valet. Et revera secus fides salutaris debita, una scilicet in omnibus credendis et firmissima, haberi quovis saeculo non posset. At­ qui divina fide sunt credendae veritates divinitus per apo­ stolos revelatae omnes. Prob. min. a. Praeter textus scripturae, qui etiam huc faciunt, modo allegatos, vide Mare 16, 15. 16, ubi sicut apo­ stolis praedicandum, ita sub poena damnationis omnibus cre­ dendum praecipitur evangelium, utique totum (τό éfft/yé/.jojj. Ita et apostolus discessum omnem a doctrina tradita reprobat Rom 16. 17: „R.ogo autem vos fratres, ut observetis eos, qui dissensiones, et offendicula praeter doctrinam, quam vos didi­ cistis, faciunt, et declinate ab illis “ ; Gal 1, 8. 9: ,Sed licet nos, aut angelus de caelo evangelizet vobis praeterquam quod evangelizavimus vobis, anathema sit. Sicut praediximus, et nunc iterum dico: Si quis vobis evangelizaverit praeter id. quod accepistis, anathema sit4; 2 Thes 2, 15: „Itaque fratres state: et ten“t* traditiones, quas didicistis, sive per sermonem, sive per epistolam nostram.4 359 b. Discrimen inter veritates fundamentales credendas, alias per apostolos revelatas non credendas a protestantibus’statu- Traditione probantur credendae veritates per apostolos revelatae omnes. 21 1 tum antiquitati est ignotum, ejusque tam praxi quam sensui repugnat. Elucet id ex scriptis Patrum de unitate ecclesiae, videlicet in fide illa sine delectu ullo tota, quam ut divinitus apud se depositam sacrum magisterium doceat, vel ex cata­ logis haereseon. Quo spectat Irenaeus disputans contra hae­ reses (1. 1. c. 10; infra th. XXXI. p. II), Tertullianus de praescript. adv. haereticos (cf. th. XXXI. p. II; th. XXXIII. p. I), liber Cypriani de catholicae ecclesiae unitate vel ep. ad Magnum (cf. supra n. 128; infra th. XXXI. p. II, th. XXXIII. p. I), opus Epiphanii adv. haereses (J/ 41. 42), Augustini de haeresibus (J/ 42), Theodoreti compend. haeret, fab. (J/ 83); unde articuli etiam ii credendi percipiuntur, qui fundamentales a novatoribus haudquaquam censerentur, quales sunt articuli oppositi erroribus quartodecimanorum, novatianorum, Origenis docentis reproborum purgationem, rebaptizantium, negantium perpetuam Mariae virginitatem. Qua in re scriptura ipsa praeit vide Gal 5, 2; 2 Tini 2, 16 ss). — Quin Augustinus haeresibus jam 88 recensitis sic perorat (1. c; M 42, 50): „0mnis itaque Christianus catholicus ista non debet credere; sed non omnis qui ista non credit, consequenter debet se christianum catho­ licum jam putare vel dicere. Possunt enim et haereses aliae, quae in hoc opere nostro commemoratae non sunt, vel esse vel fieri, quarum aliquam quisquis tenuerit, Christianus catho­ licus non erit." Idem asseverat (contra Faustum 1. 17. c. 3; J/42,342): „Qui in evangelio quod vultis creditis, quod vultis non creditis, vobis potius quam evangelio creditis." Atque (in Ps 54. n. 19; J/ 36, 641): „,In multis erant mecum' . . Sed non omnino mecum: in schismate non mecum, in haeresi non mecum. In multis mecum, in paucis non mecum Sed in his naucis in quibus non mecum, non eis prosunt multa in quibus mecum.44 Vide etiam infra th. XXXIII. p. I. n. 4. — Simi­ liter Vincentius lirin. custodiam veritatis integrae revelatae neque minuendae neque augendae postulat (comnionit. 1. c. 23; .1/ 50,668 s): „Quodcumque igitur in hac ecclesia Dei agri­ cultura fide patrum satum est, hoc idem filiorum industria decet excolatur et observetur, hoc idem floreat et maturescat, hoc idem proficiat et perficiatur. Fas est etenim ut prisca illa coelestis philosophiae dogmata processu temporis excurentur, limentur, poliantur; sed nefas est ut commutentur 14* 212 Omnes ventates revelatae credendae probantur traditione et motivo fidei. nefas ut detruncentur, ut mutilentur. Accipiant, licet, eviden­ tiam, lucem, distinctionem; sed retineant necesse est plenitudinem, integritatem, proprietatem. si semel admissa fuerit haec impiae fraudis licentia, horreo dicere quantum ex­ scindendae atque abolendae religionis periculum consequatur. Abdicata etenim qualibet parte catholici dogmatis, alia quo­ que atque item alia, ac deinceps alia et alia, jam quasi ex more et licito, abdicabuntur. Porro autem sigillatim partibus repudiatis, quid aliud ad extremum sequetur, nisi ut totum pariter repudietur? Sed e contra, si novitia veteribus, ex­ tranea domesticis, et profana sacratis admisceri coeperint, proserpat hic mos in universum necesse est, ut nihil posthac apud ecclesiam relinquatur intactum, nihil illibatum, nihil in­ tegrum, nihil immaculatum, sed sit ibidem deinceps impio­ rum ac turpium errorum lupanar, ubi erat antea castae et in­ corruptae sacrarium veritatis. Sed avertat hoc a suorum men­ tibus nefas divina pietas, sitque hic potius impiorum furor. Christi vero ecclesia, sedula et cauta depositorum apud se dogmatum custos, nihil in his unquam permutat, nihil minuit, nihil addit, non amputat necessaria, non apponit superflua, non amittit sua, non usurpat aliena, sed omni industria hoc unum studet, ut vetera fideliter sapienterque tractando, si qua sunt illa antiquitus informata et inchoata, accuret et poliat: si qua jam expressa et enucleata, consolidet, firmet; si qua jam confirmata et definita, custodiat." Quam sit commenticia differentia revelatorum partim credendorum, partim non cre­ dendorum, discas etiam ex Fulgent.il libello de fide (cf. infra th. XXXII. p. Ilj. — Idem et concludas ex ipsis moribus veterum haereticorum, utpote ad distinctionem illam sibi uti· que percommodam nequaquam provocantium. K60 c. Motivum imperandi assensus fidei non est veritatis re­ velatae dignitas specialis neque necessitas objectiva, sed est obligatio imposita vel bonitas in eo sita, ut ratio creata auc­ toritati Dei revelantis se subiciat. Atqui hoc motivum vim propriam aequaliter pro revelatis omnibus exercet, unde aut veritas revelata omnis, si est satis proposita, aut nulla vere creditur. Et utique revelata omnia ideo revelata sunt, ut ab hominibus crederentur. Quocum componitur, quod veritates revelatae aliquae pro necessitate propria medii ad salutem vel Omnes veritates revelatae credendae probantur per motivum fidei a LeoneXHI. 213 saltem praecepti ad vitam homine Christiano dignam explicite vel formaliter proponendae et credendae sunt, aliae interim implicite vel virtualiter teneri possunt, donec et hae ipsae ex necessitate vel opportunitate quadam tam clare proponantur, ut non solum nunquam negari vel in dubium vocari, sed pro re ac tempore etiam explicite credi debeant. — Hinc merito I.io XIII docet (encycl. de unit, eccl., 29. jun. 1896): „Quaecumque (Jesus Christus) praecipit, eadem omnia auctoritate praecipit: in exigendo mentis assensu nihil excipit, nihil se­ cernit. Eorum igitur qui Jesum audissent, si adipisci salutem vellent, officium fuit non modo doctrinam ejus accipere uni­ verse, sed tota mente assentiri singulis rebus, quas ipse tra didisset; illud enim repugnat, fidem vel una in re non ad­ hiberi Deo . . Legati apostoli a Jesu Christo sunt non secus ac ipse legatus a Patre: ,Sicut misit me Pater, et ego mitto vos‘ (Jo20,21): propterea quemadmodum dicto audientes Christo esse apostolos ac discipulos oportuit, ita pariter fidem adhibere apostolis debuerant, quoscumque ipsi ex mandato divino do­ cuissent. Ergo apostolorum vel unum repudiare doctrinae praeceptum plane non plus licuit, quam de ipsius Christi doc­ trina rejecisse quicquam . . Sed . . non erat ejusmodi munus apostolicum, ut aut cum personis apostolorum interire posset, aut cum tempore labi, quippe quod et publicum esset et sa­ luti generis humani institutum . . Permanere igitur necesse est ex una parte constans atque immutabile munus docendi omnia, quae Christus docuerat: ex altera constans atque im­ mutabile officium accipiendi profitendique omnem illorum doc­ trinam.. Idem semper ecclesiae mos, idque sanctorum Patrum consentiente judicio: qui scilicet communionis catholicae ex­ pertem et ab ecclesia extorrem habere consueverunt, quicumqué a doctrina, authentico magisterio proposita, vel minimum discessisset . . Quamobrem, id quod ex iis, quae dicta sunt, apparet, instituit Jesus Christus in ecclesia vivum authenticum, idemque perenne magisterium, quod suapte potestate auxit, spiritu veritatis instruxit, miraculis confirmavit: ejusque prae­ cepta doctrinae aeque accipi ac sua voluit gravissimeque im­ peravit. Quoties igitur hujus verbo magisterii edicitur, tra­ ditae divinitus doctrinae complexu hoc contineri vel illud, id quisque debet certo credere, verum esse . . Ea quippe est i «a • : Discrimen revelaturam pro fide non probatur; de ordine revelandi. natura fidei, ut nihil tam repuvnet quam ista credere, illa re­ jicere . . Si quid igitur traditum a Deo liqueat fuisse, nec tamen creditur, nihil omnino fide divina creditur . . Qui enim sumunt de doctrina Christiana, quod malunt, ii judicio suo ni­ tuntur, non fide: iidemque minime ,in captivitatem redigentes omnem intellectum in obsequium Christ? (2 Cor 10, 5), sibi· metipsis verius obtemperant, quam Deo.“ d. Ex scripturis, fonte scilicet suo unico, protestantes nec 861 distinctionem, quam explodimus, monstrare potuerunt, nec quae ejusdem esset applicatio in concreto proindeque utilitas. I Sane 'Jo 20,31; Roni 10,9 — 13; 1 Cor 3, 10 ss veritas funda­ mentalis exhibetur, quacum credendae, non respuendae veri­ tates aliae cohaerent; et loco quidem ultimo ligna, faenum, stipula superaedificata certe non negatio ipsa veritatum reve- I latarum Christianarum fundamento respondentium, sed potius doctrinae minus solidae, quoad in effectibus ipsis exsistunt I parum utiles, loco solidiorum et utiliorum excultae intelle­ guntur, quarum auctores quasi per ignem salvi fiant (cf. n. 106). Xeque aliunde ratio distinctionis controversae est allata; qualis I non est, quod immunitas erroris plena sit supra humanam I condicionem, cum ecclesiae a Deo detur. Neque aliunde cri- I terium idoneum distinguendi indicare licuit; nam, nisi etiam I definitio rei cum ejus dinoscendae principio confunditur, adver- I sarii critérium non proferunt nisi arbitrarium vel manifesto falsum, cum articulos fundamentales discernunt inde, quod in scripturis perspicue traduntur, vel quod symbolo apostolico continentur, vel quod tribus primis saeculis (explicite) crede­ bantur, vel quod a christianis omnibus creduntur; qua ipsa dissensione impotentia criterii apti inveniendi comprobatur (cf. Hettinger 1. c. supra n. 833). Atqui haec nos cogunt aspernari distinctionem ipsam ut confictam. 862 Scholion. Objectum magisterii infallibilis per hanc thesim exhibuimus veritates salutares omnes a Deo per apostolos· revelatas. Quae veritates apostolis ipsis a Verbo incarnato vel a Spiritu sancto legato ejus invisibili (ex Jo 16, 12. 13 patefactae sunt aut omnes jam antequam inciperent illi prae­ dicare, aut potius aliae ab initio, aliae, ut gesta apostoliu vel canon librorum novi 3 estamenti, tempore progredienti, ita quidem, ut revelatio ante mortem apostoli ultimi compte· <7 * * w 4 ♦ Deposito completo custodiendo continetur veritus librorum omnino inspiratorum. ^15 retur (cf. n. 240). Etsi autem depositio veritatum in mente apostolorum per internam Spiritus locutionem ponatur simul facta, externa tamen earum depositio in ecclesia ex natura rei non nisi per partes ideoque paulatim ab apostolis fieri potuit, neque discipuli apostolici nimis multa simul valuerint portare (cf. Jo 1. c.); unde non est, cur negetur, spatio tem­ poris etiam longiore veritates salutares demum omnes ecclesiae apertas esse, prius magis ad sciendum necessarias vel prae­ cipuas, deinde quae ad depositum absolvendum pertinerent. Quod depositum veritatum, retentum notitia saltem habituali pro necessitate vel opportunitate in actus exitura, a magisterio ecclesiae custodiri debet (cf. 1 Tim 6, 20; 2 Tim 1, 13. 14; 2,2; 3,14; Jud 3), quemadmodum magisterio auctoritate plena praedito pro hominibus ad credendum obligatis convenit (cf. Lm 10, 16); ejus scilicet est, veritates apud se depositas in­ star testis simpliciter affirmare, instar doctoris explicare, in­ star judicis exorta de vero sensu depositi controversia defi­ nire, instar vindicis ab adversariis tueri; quales quidem func­ tiones non tam ex potestate, unde prodeunt, vel vi sua in­ terna, quam ex varietate quadam termini vel adjunctorum ex­ ternorum distinguuntur (cf. th. XX). Porro idem depositum non solum continetur traditionibus non divinitus scriptis, sed ex parte etiam libris a Deo inspiratis consignatum est. Hinc jam quaeritur, quid ecclesiae magisterium in scripturis sacris testificandis, explanandis, soluto dubio asserendis, repulsa im­ pugnatione defendendis possit. Quae res cum proprie ad alium tractatum spectet, hoc loco ea, quae integritas prae­ sentis disputationis de objecto infallibilis magisterii sacri po­ stulat, sive explicando sive applicando diligentius saltem prin­ cipia jam satis rata catholicis, statuimus. 1. Primum notetur, inter veritates salutares ceteras a 863 Christo vel a Spiritu sancto per apostolos revelatam esse hanc, libros aliquot Spiritu sancto inspirante per homines Dei vel alios vel ipsos quosdam apostolos conscriptos Deum auctorem habuisse et hoc ita, ut inspiratio illa vel auctoritas errori omni repugnans ad omnes et singulas sententias librorum se extende­ ret. Quae perfecta amplitudo inspirationis hactenus non sollemni­ ter quidem definita est; neque sic definitam eam esse Leo XIII. (encycl. de studiis scripturae sacrae, 18. nov. 1893) declara- λ .4 ,p:i bfl t·' : i *·«; I 916 Inspiratio ad minima librorum est per traditionem firma, quamvis non deônÎK vit.1) Nihilominus per traditionem antiquam et constantem illa ve­ ritas adeo testata est, ut a magisterio sacro etiam sollemniter de­ finiri possit; quam summus pontifex etsi non definitione pro· ’) Sane ubi pontifex sollemnem definitionem illiusmodi videtur affirmare, ei contextu proximo refutat opinionem, qua inspiratio scripturae originalis errorem omnem excludens ad res fidei morumque restringitur ex eo, quod finis scriptune inspirationem tam efficacem pro rebus reliquis omnibus non postulet. Id indicant verba Leonis illa: ,.Ncc enim toleranda est eorum ratio, qui ex . . difficultatibus sese expediunt, id nimirum dare non dubitantes, inspirationem divinam ad res fidei morumque. nihil praeterea, pertinere, eo quod falso arbitrentur, de veritate sententiarum quum agitur, non adeo exquirendum quacnam dixerit Deus, ut non magis perpendatur quam ob causam ea dixerit/* Videlicet per commentum, quod reprehenditur, ad res fidei et morum solas est extensio intensae inspirationis talis, qua error omnis praecaveatur. Porro id directe pugnat cum sententia sollemni concilii maxime vaticani (s. III. c. 2; D 1636), ad quod pontifex praeter florenlinum et tridentinum provocat; nam ibi libris integris cum omnibus suis partibus, prout in vulgata editione exstant, inspiratio asseritur, qua Deus sit illorum auctor; quo ipso error non a solis rebus fidei vel morum, sed a libris integris cum om­ nibus suis partibus arcetur, cum Deus, qui ex doctrina etiam synodi mox (c. 3; D 16381 sequente nec falli nec fallere potest, erroris nullius auctor esse queat; quare sicut in rebus fidei morumque error nullus esse potest, quod Deus inspi­ rando locorum horum auctor est, ita et locis aliis inesse error nullus potest, quod et ipsorum inspirans Deus auctor est. Quod saltem valet, si ex mente eorum, quos pontifex refellit, praeter res fidei morumque in scripturis partes aliae longi­ ores supponuntur, quoniam stante doctrina concilii de inspiratis libris integris cum omnibus suis partibus etiam in forma vulgatae exsistentibus partes, pro signi­ ficatione scilicet sat communi ipsae ampliores, ab inspiratione et auctoritate Dei excipi non possunt. In eadem hypothesi opinioni adversae obsistit etiam illud, quod concilium ipsum, cum de inspiratione agens scripturae partes omnes diserte comprehendat, in capite eodem decretum de scripturae interpretatione ad res fidei et morum coartat. Itaque argumentationi propositae Leonis vis sua manet, dum­ modo ex sollemni sententia concilii inspiratio sincera ultra res fidei morumque pressius intellectas ita extendatur, ut moraliter libri integri cum partibus suis om­ nibus inspirati dici possint, licet inspiratio non se ad minima quaeque porrigat; et re vera satis constat, concilium loquendo directe de vulgata scripturae editione, non de originali, inspirationem illam latissimam non significasse in capite appel­ lato, neque in canone respondente (4. de revel.; D 1656), quo capitis sententia brevius resumitur; quemadmodum et Leo ipse haud obscure indicat, in codicibus scripturae, qui nunc habentur, menda quaedam esse posse. Ceterum rejecta semel in­ spirationis differentia, qualis ex scripturae fine inter res fidei morumque et res alias confingitur, jam fundamentum deest, quo partes originales ullae de inspiratione efficaci eximantur. Porro Pius X (encycl. 7. sept. 1907; D"> 2090. 2102) inspira­ tionis germanam notionem vel intensionem potius quam extensionem a moderniste vindicat. Namque Isti, ut pontifex conqueritur, generalem quidem inspirationem asseverant profitendo, in libris sacris omnino nihil esse, quod eadem careat, quali Inspiratio ad minima librorum eM per traditionem firma, quamvis non definita. ^17 pria signavit, tainen ex consensu Patrum unanimi firmam esse ita asseveravit: „Fieri quidem potest, ut quaedam librariis in codicibus describendis minus recte exciderint; quod conside­ rate judicandum est, nec facile admittendum, nisi quibus locis rite sit demonstratum: fieri etiam potest, ut germana alicujus loci sententia permaneat anceps; cui enodandae multum affe­ rent optimae interpretandi regulae: at nefas omnino fuerit, aut inspirationem ad aliquas tantum sacrae scrijjturae partes coangustare, aut concedere sacrum ipsum errasse auctorem . . Nihil admodum refert, Spiritum sanctum assumpsisse homines tamquam instrumenta ad scribendum, quasi, non quidem pri­ mario auctori, sed scriptoribus inspiratis quidpiam falsi elabi potuerit. Nam supernatural! ipse virtute ita eos ad scriben­ dum excitavit et movit, ita scribentibus adstitit, ut ea omnia eaque sola quae ipse juberet, et recte mente conciperent, et fideliter conscribere vellent, et apte infallibili veritate expri­ merent; secus, non ipse esset auctor sacrae scripturae uni­ versae. Hoc ratum semper habuere ss. Patres . . Consequitur, ut qui in locis authenticis librorum sacrorum quidpiam falsi professione sint modernistae verbo tenus magis orthodoxi quam recentiores alii, qui inspirationem aliquantum coangustent, ut, exempli causa, cum tacitas sic dic­ tis citationes invehant; sed sensu catholico admittunt inspirationem nullam con­ tendendo, errores eosque etiam mendaces plurimos scripturae in re scientifica vel historica, immo in religione ac re morum inveniri. Encyclicae quasi commentant! respondet rejectio erroris modernistarum 9—11 decreto s. officii facta (3. jul. 1907; Dll> 2009ss); unde pronum est colligere, loco eo quoque de vi interna, non am­ plitudine inspirationis defendenda agi. Non alio sane spectat proscriptus ipse enor 11: ,.Inspiratio divina non ita ad totam scripturam sacram extenditur, ut omnes et singulas ejus partes ab omni errore praemuniat." Quae propositio pro sensu modernistarum explicatur sic: Inspiratio extenditur ad scripturam totam us­ que ad partes minimas, sed non ita, ut ab errore omni praemuniat. Atqui pro­ positionis talis contradictoria nequaquam est simpliciter haec: Inspiratio extendi­ tur ad scripturam prorsus totam idque ita, ut ab errore omni praemuniat. Vere contradictoria haec est disjunctiva: Inspiratio aut non extenditur ad scripturam prorsus totam, aut, si extenditur, ab errore omni praemunit. Proinde veritas, quam i. officium proscriptione erroris 11 tuetur, sola haec est, inspirationem divinam nou stare cum errore ullo. Nimirum similis est propositio controversa ac qua affir­ maretur Deus non juste Socratem damnasse; quam, sive reapse Socrates est dam­ natus sive non est damnatus, ecclesia merito proscriberet, quatenus semper verum est. Deum injuste non fecisse. Etsi ipsi extensioni inspirationis ad scripturam totam favet modus, quo vel summus pontifex homines inspirationem coangustantes me­ morat vel s. officium auctoritate saltem gravi propositionem damnandam 11 concepit. 218 Deposit® «de· continetur veritas inspirationis librorum ecclesiae tradilornm. contineri posse existiment, ii profecto aut catholicam divinae inspirationis notionem pervertant, aut Deum ipsum erroris fa­ ciant auctorem. Atque adeo Patribus omnibus et doctoribus persuasissimum fuit divinas litteras, quales ab hagiographis editae sunt ab omni omnino errore esse immunes, ut propterea non pauca illa, quae contrarii aliquid vel dissimile vide­ rentur afferre (eademque fere sunt quae nomine novae scien­ tiae nunc objiciunt), non subtiliter minus quam religiose com­ ponere inter se et conciliare studuerint, professi unanimes, libros eos et integros et per partes a divino aeque esse afflatu, Deumque ipsum per sacros auctores elocutum nihil admodum a veritate alienum ponere potuisse.u 864 2. Deinde notandum est, revelationem, quam memoravimus, de libris sacris factam esse ecclesiae non tantum in abstracto nec de libris mere olim exsistentibus, sed de libris in con­ creto determinatis tempore revelationis vere, vel moraliter pro essentia sua vel physice, integris exstantibus et instar normae fidei ecclesiae destinatis, qui cum hac revelatione et per eam ecclesiae divinitus custodiendi traderentur; unde libri sicut sacri ideo sunt, quod a Deo inspirati sunt, ita canonici ideo sunt, quod ecclesiae ut divinitus inspirati, custodiendi proinde catalogo eos a libris aliis distinguente, tamquam canon vel regula fidei catholicae traditi sunt (cf. concilii vaticani s. III. c. 2; D 1636). Qualis quidem designatio et traditio librorum divinitus inspiratorum tamquam pars depositi divinae revelationis, pariter ac revelatio omnis alia, ecclesiae non ob­ tigit nisi per apostolos, sive libri per apostolos confecti sunt, sive per alios, ut libri veteris Testamenti vel in novo evangelia Marci et Lucae et Actus apostolorum, conscripti in­ veniuntur. Atqui magisterii ecclesiae est depositum fidei per apostolos semel traditum totum neque adaugendum neque minuendum infallibiliter custodire. Quare ecclesia nunquam velut libros credendos fide catholica inspiratos proponere potest eos, qui ut tales ab initio sibi revelati per apostolos non sint, nedum inspiratos affirmare queat eos, qui simpliciter doctrinas revelatas humanitus perscriptas, immo mere humanas vel et falsas contineant. Neque ex contrario negare potest ecclesia libros inspiratos, quos esse tales revelatio ecclesiae per apostolos data declamavit. Neque saltem neglegendo ullum Deposito fidei continetur veritas inspirationis librorum ecclesiae traditorum. 219 librorum custodiae suae mandatorum ecclesia missum facere potest, quoniam et ita non solum verbum Deo ipso inspirante scriptum ideoque speciali nomine et vi divinum, sed generatim verbum Dei ecclesiae quomodocumque factum minueretur. Etenim est revelatio alia, hoc illudve esse verum, alia, inde­ finite aliquid verum esse etiam Deo inspirante scriptum, alia, definite hoc illudve verum divinitus esse scriptum, alia, esse idem verum scriptum non semel, sed loco hoc et illo altero vel et illo tertio; ergo ecclesia revelationem totam apud se depositam evidenter non servaret, si revelationem sibi imper­ titam non conservaret postremo enumeratam, sed si pro ea mere verum hoc illudve credendum retineret, vel si purum factum sive nudos titulos operum inspiratorum fortasse verum idem enuntiantium teneret, vel si summum aliquot ex libris verum idem complectentibus custodiret. Itaque ecclesia si vere sicut non augere, item non minuere potest fidei depo­ situm, etiam quatenus est de omnibus et singulis scripturis, librum nullum semel in custodiam suam traditum sive amitti sive perdi tam desperate quidem sinet, ut ex documentis re­ siduis vel ex memoria ipsa integer saltem secundum substan­ tiam restitui componendo et discernendo infallibiliter ab ec­ clesia non possit. Cui non repugnat, quod tempore foederis antiqui scripta 865 quaedam, quae videntur fuisse inspirata, interierunt, quae sci­ licet ecclesiae Christi tradita nunquam sunt. Neque obsistit, quod (ex 1 Cor 5, 9; 2 Cor 10, 9. 10; Phil 3, 1; Col 4, 16) ali­ quae epistulae ipsius s. Pauli non amplius habentur; de quarum inspiratione forsitan dubitetur, quoniam munus apostolicum infallibilitatem quidem in evangelio voce et litteris proponendo, non inspirationem sive ad loquendum sive ad scribendum per se comprehendit (cf. n. 229), ad quam differentiam illustran­ dam ipsa sors diversa operum scriptorum conferre divinitus potuit; neque si apostolus in scribendis pluribus operibus in­ spiratus fuit, jam in operibus omnibus inspiratus dici debet. Sin autem probabilius scripta Pauli illa aeque ac reliqua pu­ tentur inspirata, saltem ut talia ecclesiae universali custodienda non sunt aeque tradita; videlicet cum revelatio inspirationis ab apostolo scriptis suis inspiratis ipsis non exprimatur nec necessario statim fiat, revelatio divina de inspiratione scrip- · ' "i·* -m 220 Ecclesia libros inspiratos sibi traditos fideliter custodivit. torum mox deperditorum forte nunquam facta est, aut certe, si est facta, ecclesiae particulares et s. Paulus ipse scripta eadem cum revelatione accipientes et aliquamdiu habentes ecclesiam universam minime repraesentabant; jacturam vero scriptorum talium providentia divina permittere vel eo ipso potuit, quod a primo finis eorundem conclusus in locum et tempus peculiare fuit vel quod posterius licuit etiam ex jac­ tura ista discere, non in libris quomodocumque divinis, quam­ vis in ordine praesenti providentiae sint adminiculum magi­ sterio sacro necessarium, nervum praecipuum rei Christianae esse, cum in magisterio vivo situs sit. Minus autem convenit amissionem epistularum earum ex eo solo explicare, quod forte depravatae sint vel non aliud quam aliae continuerint; at enim similiter opuscula inspirata jam commissa ecclesiae universali, qualia apparent nunc in canone sollemniter propo­ sito, ecclesia dilapidare in perpetuum posset, quod ex dictis n. 864) nemo cum custodia fideli depositi conciliet. Neque enim illud est incolume, nisi libri inspirati ipsi, i. e., complexus sententiarum inspiratarum harum vel illarum incorrupti omnes in substantia custodiuntur. Neque quod sententiis pluribus veritas eadem enuntiatur, potest excusare aliquarum abjec­ tionem: immo ut auctoris est librorum pro fine suo non semel aliquid affirmare, sed iterum iterumque asseverare, ita est custodis non semel illud dictum, sed iterum iterumque edictum testando perhibere. Si quis obiciat, repetitiones quasdam inde esse, quod scripta non ad eosdem data sint, is secum consi­ deret, ex consilio Dei auctoris principalis libros illos integros etiam magis ecclesiae universali perpetuae destinatos esse. S66 Porro juri et officio sacro respondit ipsa actio, qua depo­ situm librorum inspiratorum ecclesia fideliter ita custodivit, ut libros veteris et novi Testamenti inspiratos etiamnum pos­ sideat et omnes ipsos integros cum omnibus suis partibus cre­ dendos inspiratos post concilium florentinum (decreto pro jacobitis; D 600) in tridentino (s. IV; D 666) et vaticano (s. III. c. 2; D 1636) sollemniter proponere potuerit. Quae propo­ sitio accipienda est sensu saltem affirmante, quatenus libri illi omnes cum partibus suis omnibus, ad substantiam quidem librorum eorundem pertinentibus, divini sunt, non admixtis ullis libris partibusve librorum originis humanae. Sed enun Ecclesia libros inspiratos sibi traditos fideliter custodivit. 221 tiatio eadem videtur prorsus indicare sensu etiam excludente, solos illos libros cum solis partibus suis ut inspiratos ecclesiae commissos esse ita, ut hinc ejusmodi libri alii nulli, partes aliae nullae usque adhuc exstent, illinc libri nulli, partes nullae librorum ecclesiae deperierint. Qualis sensus offert se legenti etiam decretum Damasi I 84; cf. 162. 163; Grisar. Geschichte Roms 1, n. 206), concil. hippon. a. 393 et carlhag. a. 397 (D 49), decretum Innocenta I {D 59), concil. Ilispan. tt Lusit, a. 447 (/9 125), symbolum Leonis IX [D 297). Quibus omnibus collatis vix dubitare licet, quin ecclesia alios tales libros olim sibi assignatos vel librorum partes substantiales penitus ignoret ideoque canonem suum librorum sicuti pro vero, ita pro concluso habeat. Immo, nisi omnia fallunt, synodus tridcntina libros custodiendos ecclesiae unquam tra­ ditos ut divinitus inspiratos cum partibus suis omnibus canone suo comprehendi satis certo significavit (s. IV ; D 666). Nam cum praemisisset, omnem salutarem veritatem omni creaturae Christo mandante praedicandam centineri in libris scriptis et sine scripto traditionibus, omnes libros tam veteris quam novi Testamenti, cum utriusque unus Deus esset auctor, nec non traditiones ipsas pari reverentia se orthodoxorum Patrum exempla sequendo suscipere professa est. Porro nomine om­ nium librorum veteris et novi Testamenti designavit concilium non directe vel formaliter libros, ut sunt in editione quadam certa, scilicet in vulgata, quasi hos omnes pro ecclesia sacros declarare vellet, relicta interim quaestione, num forte alii libri tales essent, sed exemplo Patrum orthodoxorum etiam ante vulgatam receptam exsistentium designavit potius omnes libros scripturae universe, quotquot sunt ecclesiae dati custodiendi, ita ut non minus susciperet omnes libros Deo auctore olim editos et veritatem salutarem pro ecclesia Christi quidem con­ tinentes, quam omnes universe traditiones, inter quas erat ea ipsa, qui omnes illi libri sacri pro ecclesia essent. Deinde synodus singillatim sacrorum librorum, sane omnium illorum, indicem adscripsit ; de traditionibus, quae non facile omnes enumerari possunt, tacuit. Tum demum ad omnium librorum tuendam etiam integritatem, id quod aliter ac determinatam magis formam et editionem indicando aut scripturam totam exscribendo facere non licuit, synodus formam ecclesiae con 2'2'2 Ecclesia libros sacros suos infallibiliter proponere transcriptos vel versos potent suetam vel editionem vulgatam memoravit (cf. concilii va!icant s. III. c. 2; I) 1636), ubi libri sacri integri cum omnibus suis partibus jam invenirentur; et cum anathema dicat ei, qui tra­ ditiones contempserit sciens et prudens, i. e., postquam sin­ gulas omnes, quaenam sint, cognoverit, simpliciter damnat synodus eum, qui libros ipsos integros cum omnibus suis par­ tibus, prout in forma ab ecclesia recepta vel vulgata habentur, pro sacris non susceperit, ideo scilicet simpliciter, quod libri sacri omnes in perpetuum vel per hanc synodi definitionem noti supponuntur; cui explicationi nostrae ipsa genesis decreti suffragatur (videas Pallavicino^ istoria dei concilio di Trento 1. 6. c. 11. 12. 15). Atqui si res ita est, ex mente concilii praeter vulgatam editionem nulli alii libri vel partes nullae librorum sunt, qui ad libros sacros et ecclesiae traditos in custodiam pertineant. Cui argumento accedit alterum ex al­ tero decreto tridentino depromendum, quod paulo post in affirmanda vulgatae authentia indicabitur. B67 3. Praeterea ipso illo ecclesiae jure et officio proponendi infallibiliter libros integros inspiratos continetur munus eos exhibendi infallibiliter hominibus cujusvis temporis vel linguae etiam in determinata editione transcripta vel versione, proinde declarandi indirecte vel et directe editionem et versionem libris originalibus conformem; etsi conformitatem talem non tamquam veritatem revelatam, utpote revelationi dudum abso­ lutae accedentem, sed ut rem conexam cum revelatis, ex thesi subséquente et ipsam infallibiliter docendam, declarare magi­ sterium sacrum valet. Et quidem gradu eo conformem edi­ tionem et versionem statuere illud potest, ut in rebus saltem substantiam omnino conservandam librorum componentibus neque sententia superaddita neque in aliam mutata neque praetermissa sit; nam posse editionem vel versionem oppor­ tune ita a sententiis superadditis vel mutatis, i. e., humanis liberam et in divinis immutilatam enuntiare non est aliud quam posse semper in concreto erga homines quoslibet custo­ dire pure et plene veritatem utique pro custodia pura eademque plena divinitus revelatam, quaenam tandem sententiae Deo inspirante scriptae sint. Haec argumentatio confirmatur facto, siquidem revera potestatem illam suam agnoscens eclesia vulgatam latinam versionem scripturis originalibus Ecclesia editionem vulgatam libris sacris originalibus conformem declaravit. ^3 pacto explicato congruentem actu etiam sollemni declaravit. Nimirum eo ipso, quod concilium tridentinum decreto de ca nonicis scripturis (s. IV; D 666) resumpto a vali. cano (s. IV. c. 2; D 1636) libros omnes integros definivit sacros, h. e., in­ spiratos, prout in ecclesia catholica legi consueverunt et in vetere vulgata latina editione habentur, indirecte quidem libros, prout in vulgata sunt, saltem moraliter, nempe secun­ dum existimationem communem et prudentem, eosdem cum illis judicavit, qui olim ex manibus hominum divinitus inspi­ ratorum prodierunt; videlicet libros praedicavit inspiratos non sane reduplicative, quatenus in vulgata versione sunt, cum versio ut talis non sit inspirata, sed specificative, etiam ut in forma vulgatae sunt, quod ita originalibus inspiratis fideliter respondent. Insuper tridentinum directe decreto sollemni de librorum editione ilico adjuncto (2) 667) ex omnibus latinis editionibus, quae tunc circumferebantur, veterem et vulgatam editionem tamquam authenticam, quae scilicet ut originalibus libris consentanea ex se sine demonstratione ulteriore fidem faceret, proposuit simulque rationem decreti hujus eam indi­ cavit, quod vulgata longo tot saeculorum usu in ipsa ecclesia probata esset, quali sane usu item consensus magisterii sacri ordinarii de authentia vulgatae jam satis innotuerat; quo de­ creto concilium etsi non editiones linguae originalis vel versiones alias antiquas scripturae repudiavit, tamen ex causa speciali usus specialis vulgatam, editiones illas textus nativi et versiones alias antiquas usitatas simpliciter tacendo et in aestimatione qualicumque sua relinquendo, prae ceteris versionibus latinis recentioribus pro authentica haberi jussit (cf. Pallavicino ib. c. 12. n. 3; c. 17. n. 5); neque hoc decretum, licet expresse ad actus externos publicos referatur, est merae disciplinae, sed item dogmaticum, similiter ut cum professio externa assensum internum manifestans pro certis occasionibus praescribitur. Itaque vi sollemnis declarationis vulgata existi­ manda authentica est tota, quod omnes libri integri cum om­ nibus suis partibus, prout in vulgata sunt, cum inspiratis ori­ ginalibus conveniunt. Ad hoc vulgata pro materia, quam continet, dicenda est 868 authentica etiam per se sola, quatenus scilicet ad substantiam quidem nulli libri divini ecclesiae ab exordio concrediti vel 224 Ecclesi* editionem vulgatam libris sacris originalibus conformem declaravit. nullae partes librorum talium congruenter versae in vulgata desunt. Quod intellegimus tum ex doctrina jam citata (n. 866) Damasi /, concilii hippon. et carthag., Innocenta l scripturas nullas praeter eas, quae nunc apparent in vulgata, agnoscen tium, tum ex decreto (ib.) considerato tridentino de canonicis scripturis, ubi recensitis libris sacris omnibus concilium asse­ verat eos integros in vulgata reperiri. His jungitur decretum alterum (s. IV; D 667), quo vulgata ex omnibus latinis edi­ tionibus illius temporis electa authentica statuitur. Etenim synodus cum pro inducenda declaratione authentiae editionis vulgatae significat consilium suum aperiendi, quaenam pro authentica habenda sit ex omnibus, quae circumferantur, sacrorum librorum latinis editionibus, dicitur libros sacros vel inspiratos in concreto intellegere aut eos, quos ante enume­ raverit integros cum omnibus suis partibus, prout in vetere vul­ gata latina editione habeantur, aut eos omnes et solos, qui a parte rei dati ecclesiae sacri sint, aut eos, qui in variis latinis editionibus, quae circumferantur, pro sacris proponantur. At­ qui primum falsum est, quoniam synodus loquitur manifesto de diversis latinis editionibus, non de codicibus unius veteris vulgatae; aliter etiam absurde vulgatam statueret authenticam non eo, quod textui originali, sed quod sibi ipsi illa conformis esset. Alterum si verum foret, jam vulgata libros sacros omnes conclusos fateri oporteret; ceterum haec hypothesis item non consistit, quia sic manifesto editiones illae aliae jure pari cum vulgata authenticae declarandae essent. Unde re­ stat hypothesis, qua de omnibus latinis editionibus, libros sa­ cros sive omnes sive non omnes continentibus, synodus tridentina agit. In hypothesi ista tertia ex omnibus latinis editionibus, qui libros sive plures sive pauciores ut sacros comprehendant, vulgata declaratur authentica et quidem sim­ pliciter authentica, non magis vel relative authentica, quasi vulgata, quamvis et ipsa non positive vel absolute authen­ tica. fidelius tamen quam ceterae ejus temporis latinae editiones libros sacros omnes et solos ecclesiae traditos exhibeat; hoc ex decreto ipso et ex eo liquet, quod non examine comparante inter vulgatam et illas alias omnes editiones instituto, sed potius velut a priori synodus vulgatam authenticam judicavit, quippe quam per tot saecula ecclesia adhibuisset. Agite, simpliciter Fditio vulgata scripturae est authentica vitato omni excaasa et defectu essentiali. 225 authentica ex editionibus variis editio non est, quae in ipsis qui­ dem substantialibus sive per excessum sive per defectum a refe­ rendis libris originalibus, de quibus agitur, discedit. Ergo, quod ad substantiam attinet, in vulgata hinc libri vel librorum partes nullae sunt non sacrae, illinc libri vel librorum partes nullae sacrae et ecclesiae traditae desiderantur. Quare ut decreto tridentino priore directe canon totius et solius scrip­ turae sacrae, indirecte authentia vulgatae pro eadem tota et sola scriptura sacra ponitur, ita vice versa decreto posteriore directe authentia vulgatae pro scripturae libris omnibus et solis, indirecte libri ipsi omnes et soli scripturae statuuntur. Haec autem laus propria vulgatae est; enimvero concilium vulgatam actu signato quidem et positivo editionibus tantum latinis recentibus anteposuit, sed actu exercito declaratione duplici ea insignivit, qua editionem aliam ullam non affecit1). Sed qualis jam distinctius est gradus authentiae hujus ? 869 Authentia vel auctoritas vulgatae editioni ex convenientia cum autographa obtingens, simpliciter et absolute pronuntiata, id procul dubio postulat, ut ex morali aestimatione omnes libri sacri integri cum omnibus suis partibus utrobique sint iidem; sed hoc verum ita est, si essentialia sunt eadem. Porro essentiale cuivis libro id omne et id solum est, quod auctor per se vel data opera, pro fine scilicet libri a se electo, non per meram occasionem vel tantum obiter in libro suo ponit; unde ad essentiam omnis libri pertinet universe summa sen­ tentiarum libri vel, si est liber longior, summa etiam omnis longioris partis libri et nominatim secundum summam sen- ' tentia omnis etiam per se sola, quae ut per se conferens ad libri finem ab auctore libri intenta etiam per se sola est. Finis autem scripturae sacrae is est, ut fini hominis ultimo per fidem et mores sanctos obtinendo ea utilis sit; cui fini utique Deus auctor princeps omnes scripturae libros integros ') Nec declarationi illi comparari potest, quod Sixtus V (cf. Comely, introd. ’îd. ed. 2, n. 135) statuit omnibus recipiendum et retinendum a se editum vetus Testamentum non simpliciter, sed ,,vetus graecum Testamentum juxta septuaginta", -■(to potissimum ad latinae vulgatae11, authenticae scilicet praestitutae, „et veterum «netorum Patrum intelligentiam uterentur", simul prohibens, „ne quis“, utique praeter potestatem summam ipsam ,,de hac nova graeca editione audeat in posterum nl addendo vel demendo quidquarn immutare1*. 15 Siraub, De Eccleei*. Π. 226 Vulgata authentica in summa sententiarum et sententiis fidei vel morum. adaptavit (cf. Rom 15, 4; 2 Tim 3, 16. 17). Quae cum ita sint, vulgatae authentia id fert minimum, ut universe summa sententiarum omnis libri vel longioris partis libri, prout est in vulgata, sit eadem ac summa sententiarum in respondente libro vel libri parte originali, et ut praeterea sententiae omnes singulae spectantes ad fidem vel ad mores etiam per se solae re quidem sint eaedem. Nimirum in his et additio et corruptio et deminutio abesse debet; nam ut auctor humanus opus suum non simpliciter agnosceret transcriptum vel versionem, ubi in iis, quae pro essentialibus in opere suo posuit, a librario nova apponerentur vel alia substituerentur vel posita penitus supprimerentur, ita multo minus auctor ipse Deus libros, ut sunt in vulgata, pro propriis simpliciter habere posset, si in iis, quae nominavimus, sententiae auctoritatis divinae vel humanitus dictis miscerentur vel diversis mutarentur vel om­ nino omitterentur. Licet enim casus ultimus unius alteriusve loci mere praetermissi authentiae minus obstet, tamen pro hoc ea jam non satis plene remanet, praesertim cum scripturae libri ipsi singuli constituant fere totum aliquod per se non amplum, ubi textus etiam pauci graves momenti magni sunt. Insuper ex decreto tridentino priore supra (n. 866) ponderato facile percipitur, textus inspiratos saltem dogmaticos omnes in vulgata conservari. Quodsi editio vetus itala aeque ut alexandrina non omnes textus sacros dogmaticos continuit, etiam non de­ creto simili idem gradus authentiae ab ecclesia illi ac vulgatae adscriptus invenitur. Neque merito dicunt, textus dogmaticos, qui secundum LXX in vetere itala fuerint, ut Prov 8,35 vel Is 7, 9, in vulgata vere desiderari, cum iidem ibi mere aliter enuntientur. Accedit, quod concilium tridenlinuni suspicionem saltem additionis vel substitutionis dictorum humanorum, sive falsa sive vera sunt, ad fidem et mores pertinentium etiam expressius a vulgata removet. Sane pro testimoniis ac prae­ sidiis, quibus potissimum in confirmandis dogmatibus et in­ staurandis in ecclesia moribus sit usura, synodus praeter tra­ ditiones declarat se habere libros integros cum omnibus suis partibus, prout in vulgata sunt, cum sint sacri et canonici, i. e., (coi. concilii vaticani s. III. c. 2; D 1636) non solum revelationem sine errore continentes vel ab ecclesia approbati, sed divinitus inspirati et ut tales ecclesiae traditi; quo ipso Vulgata authentica in sententiis omnibus spectantibus ad fidem vel ad mores. 227 significat, esse inspiratos ideoque originalibus satis consen­ taneos locos vulgatae saltem eos omnes, qui ex indole sua ad res dogmaticas vel morales referantur, locis scilicet scrip­ turae ut inspiratis fulciendas, idque eo magis, quod synodus decretum de principiis cognitionis suae edens nondum scivit, quinam praecise loci dogmatici ad finem propositum sibi ne­ cessarii essent. Similiter decreto altero vulgata authentica declaratur explicite pro publicis lectionibus, disputationibus, praedicationibus et expositionibus, quibus nempe res fidei et morum, nunc hae nunc illae, prae aliis tractari solent; nec minus, ut vulgata in rebus fidei et morum congruens originali habeatur, poscit tum ratio decreti hujus, quam synodus ipsa reddit, i. e., longus tot saeculorum usus vulgatae, scilicet ut verbi Dei scripti pro fide et moribus in ecclesia infallibili, tum finis,· quem a se peti synodus profitetur, non parvae utili­ tatis pro ecclesia et utique pro synodo ipsa, qualis non exsi­ steret, si de exclusis sententiis sive insitivis sive etiam falsis in ipsis rebus dogmaticis decretum securitatem non praeberet. Et ista quidem vis declarationis tridentinae ex ipsa hujus ori­ gine vel testificatione aetatis ejus idonea confirmatur (cf. Pallavicino ib. c. 17). Nec fas est opponere, pro agnoscendis inspiratis textibus 870 etiam dogmaticis non sufficere, si sint in vulgata, verum ipso decreto priore tridentino statui condiciones duas, ut consue­ verint legi in ecclesia catholica et ut in vetere vulgata latina editione habeantur. At enim fieri jam non potest, ut textus in ecclesia catholica consueverit, i. e., soleat usu saeculorum usque ad aetatem ipsam concilii perducto legi, quin in vulgata habeatur, cum usus ecclesiae catholicae moraliter loquendo sit tempore concilii ipse usus ecclesiae latinae consuetudine tamdiu longe praevalente vulgatam veterem adhibentis; unde etiam in decreto altero ecclesia utens vulgata, quae fere est ecclesia latina, ecclesia Dei vel ecclesia simpliciter vocatur; res scilicet jam aliter est ac saeculis ecclesiae prioribus, quando pars ecclesiae sive major sive magna non latina, ali­ quamdiu apud ipsos latinos eruditos usus linguae graecae fuit; nec vicissim magis ob eandem causam textus habetur in vul­ gata, quin in ecclesia catholica legi idem consueverit. Neque ideo concilium committit tautologiam, siquidem ecclesiae catho15* 22S Vulgata authentica in sententiis omnibus spectantibus ad fidem vel ad inores. licae consuetudinem amplius explicat efferendo usum etiam solum sufficientem vulgatae, et vim usus vulgatae inde ducit. quod hic usus est consuetudo ecclesiae catholicae. Hinc Sixtus F in constitutione „Aeternus illew, d. 1. mart, 1589. praemissa editioni suae scripturarum decretum tridentinum I sine cunctatione contrahendo dicit, illo veteris vulgatae edi­ tionis libros non aliter, quam prout in ecclesia legi consue­ verunt, pro canonicis suscipiendos poni (apud Comely ib. pag. 491 vel in editione vulgatae Clementina, quam novissime fecit Hetzenauer, pag. 153*). Immo ex ipso concilio valicano (s. III. c. 2: D 1636) „veteris et novi Testamenti libri integri cum omnibus suis partibus, prout in ejusdem (tridentini) con­ cilii decreto recensentur^, i. e., indice adscripto enumerantur, -,et in veteri vulgata latina editione habentur, pro sacris et canonicis suscipiendi sunt“ ; videlicet etiam omissis verbis .prout in ecclesia catholica legi consueveruntu et usu solo vulgatae commemorato satis claram remanere sententiam tridentinam Patres vaticani censuerunt ; eidem capiti vaticano respondet e more brevior canon (4. de revel. ; D 1656). His adde, quod aliunde scitur Patres tridentinos in vulgata non agnovisse errorem ullum dogmaticum (cf. Pallavici.no ib. c. 17), proinde etiam locum dogmaticum spurium, quod talem vulgata contineri idem est ac falso verba originis humanae divinitus inspirata exhiberi; reapse cum pro persuasione illa Patres libros integros vulgata comprehensos pro sacris, i. e., inspi­ ratis suscipiendos et vulgatam editionem authenticam librorum sacrorum vel inspiratorum declararent, nomine erroris textum, nedum generatim revelationi oppositum, sed etiam non vere inspiratum a vulgata alienum eosdem existimasse liquet. Eadem ratione excluditur exceptio, decreto tridentino textus dogmaticos eousque critice dubios originalibus conformes mi­ nime declaratos esse. Enimvero textus dogmaticos dubios ita, ut quamvis certo ad vulgatam pertinentes fortasse sacris auto­ graphis non satis in substantia responderent, Patres tridentini prorsus ignorarunt; unde non est mirum, si nulla talium men­ tione facta potius simpliciter vulgatam authenticam statuerunt, non solum quatenus usu probaretur, bed etiam quae vel, ex ipsorum mente, quia longo tot sacculorum usu in ecclesia probaretur. VJgata velus uuihentica iu sententiis omnibus spectantibus ad fidein vcl ad mores. 229 Justissime igitur teneatur, nullum textum dogmaticum 871 tempore concilii tridentini simpliciter in vulgata, non mere in hoc illove ejus codice, diutius quidem exstitisse, (juin in editione autographa fuisset; unde quotiens de genuinitate textus dog­ matici sacri theologice demonstranda agitur, sufficit ostendere, textum semper vel saltem diu in vulgata usitatum ideoque simpliciter ecclesiae consuetudine longa et tranquilla cele­ bratum esse. Ceterum condicioni tali videri posset satisfacere dogmaticus textus omnis, qui exstat in editione SixtiV, proinde et in ea, quam nunc habemus, Clementis VIII, quatenus qui­ dem haec illi consentanea invenitur (cf. variantes qualescumque in editione vulgatae, quam curavit Hetzenauer, pag. 108* ss). Xamque de sixtina sua Sixtus V sic in constitutione allegata loquitur (apud Comely ib. pag. 492 vel in editione vulgatae curata ab Hetzenauer pag. 153?): ..Ex certa nostra scientia, deque apostolicae potestatis plenitudine statuimus, ac decla­ ramus, eam vulgatam sacrae tam veteris, quam novi Testa­ menti paginae latinam editionem, quae pro authentica a con­ cilio trldentino recepta est, sine ulla dubitatione, aut contro­ versia censendam esse hanc ipsam, quam nunc, prout optime fieri potuit, emendatam . . in universa Christiana republica, atque in omnibus christiani orbis ecclesiis legendam evul­ gamus, decernentes, eam prius quidem universali s. ecclesiae, ac ss. Patrum consensione, deinde vero generalis concilii tri­ dentini decreto, nunc demum etiam apostolica nobis a Domino tradita auctoritate comprobatam, pro vera, legitima, authentica, et indubitata in omnibus publicis, privatisque disputationibus, lectionibus, praedicationibus, et explanationibus recipiendam et tenendam esse.u Quae declaratio peremptoria authentiae si vere semel valuisset, perpetuo valeret, etsi editio ipsa per recog­ nitionem novam in nonnullis commutanda visa est; at num rite promulgata constitutio sit ideoque valida evaserit, non constat (videsis adnot. apud Comely ib. pag. 485 s). Etiam minus evenire potest, ut textus ullus vulgatae dogmaticus veritatem autographa expressam neget. Qua in causa non est audiendus Melchior Canus, qui (de locis theol. 1. 2. c. 14. ad 5) conce­ dens, illud in 1 Cor 15, 51 similive loco fieri posse, a se ipso deficit, cum (ib. c. 13) vulgatam in omnibus ad fidem et mores spectantibus retinendam esse ideoque omnem morum et fidei 230 Vulgata habenda est authentica non in minimis omnibus. quaestionem inter catholicos exorientem per vulgatam definiri oportere, ex instituto monstret. Insuper praepostere pro opi­ nione illa appellatur Suarez, quod (in 3. p. q. 56. a. 2. disp. 50. sect. 2. n. 4. 8), quamvis vulgata lectione 1 Cor 15, 51 veri­ tatem sententiae de omnium resurrectione et morte maxime requiri doceat, tamen sententiam eam tantum probabiliorem judicet; at hanc cautionem non ideo Suarez adhibet, quod textum vulgatae autographo non sat conformem putat, sed quod eum forsitan explanare secundum illos liceat, nqui a generali regula (mortis) aliquos excipiunt. “ Verumtamen vulgata non est habenda pro authentica gradu perfectionis summo. Certe per se sicut cum libro Ciceronis moraliter existimatur idem, qui non ab illo differat nisi in minutis, ita minimae quaedam discrepantiae versionis vulgatae non obsistent, quominus haec simpliciter congruens libris originalibus habeatur; quo pacto ipsa versio vetus itala, in multis parvis distans a vulgata vel et quibusdam magnis carens, saltem secundum ea, quae reapse continebat, authen­ tica habebatur. Neque declaratione tridentina, quatenus est specialis, plus expostulatur, quam ut in iis omnibus, quibus dogmata confirmari et mores instaurari possint, vulgata cen­ seatur cum textu prisco sincere et complete concordare se­ cundum substantiam rei, siquidem hoc ad finem a concilio in­ dicatum satis est; unde concentus nec pro rebus aliis statuitur nec pro modo res ipsas fidei morumque exprimendi, uno po­ tius quam altero, obscuriore vel clariore, magis implicito vel explicito, indirecto vel directo, nisi forte modus hic prae illo alicubi ad substantiam pertinet, ut cum Filius Dei Verbum appellatur. Idem, praeter originem vel compositionem vul­ gatae inaequalem, testes aptos aetatis concilii tridentini, sen­ sum ecclesiae sequentem, fulcire licet et ex eo, quod concilium ipsum in vulgata longo tot saeculorum usu probata ideoque a se ut authentica declarata et adhibita errores leviores agno­ visse notum est (cf. Pallavicino 1. c. i. Immo quamvis ex usu continuo a Spiritu sancto infallibiliter gubernato et ex doc­ trina illa concilii sollemni consensio vulgatae cum libris primis per se certior sit quam versionum aliarum vel ipsorum lin­ guae originalis exemplarium, prout quidem nunc sunt, non tamen certior est consensio major; nempe auth entia infallibilis MM Anllientia vulgatae, quamvis in minimi** deficiens, illustratur ex 1 Cor 15, 51. 231 vulgatae per se fert, ut, si quando vera repugnantia in sub­ stantialibus appareat, vulgata editionibus aliis praeferatur, non autem fert, ut alia editio non omnino perfectius auto­ graphis respondeat; unde vulgatam praestare authentia ex­ terna, non necessario interna, recte dicitur.1) Quid quod syn- M· *) Juvat illustrare exemplo ceteris difficiliore, quomodo editio latina vulgata Tentâtes per se dogmaticas easdem in substantia, quamvis fortasse modo non per­ fecto aeque ac textus originalis proferat. Legitur in vulgata 1 Cor 10,51: „Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur." Quibus verbis lectiones potiores duae textus graeci, praeter aliquam plene cum vulgata concordantem, sed minus ratam,respondent. Una quidem haec est: Πάντες μίν χοιμη&ηοόμε&α, ον πάντις δϊ è'dayrflôpt^u. Videlicet ex hac lectione dormient, i. e., morientur homines omnes, etiam ultimi, quae est sententia valde communis latinorum, sed non omnes immu­ tabuntur. A quo effato illud vulgatae dicatur differre solum ita, ut in graeco directe omnium mors tamquam somnus ideoque indirecte resurrectio sequens som­ num exprimatur, cum in vulgata directe omnium resurrectio, indirecte mors prae­ via enuntietur. Altera autem lectio graeca haec est: ΙΙάντις ού χοιμη&ησόμε&υ, rivus Ji Μαγηοόμε&α. Ubi omnium mors negatur, sicut fere graeci negant, omnium immutatio affirmatur. Qualem propositionem non licet vulgatae conciliare contendendo, graece asseverari omnes non tantum dormituros, sed etiam a morte ad vitam immutandos, scilicet resurrecturos esse ; nam et accepto tali sensu vul­ gata cum resurrectione omnium affirmaret, non omnes immutatum iri, lectio graeca reticeret. Neque sufficit compositio, qua utrobique resurrectio universalis exhibetur, quod etiam graece mortis solus status, sive pro ullis hominibus perpetuus sive pro ultimis diuturnus, non ipse actus abnuatur; at enim etiam admissa ista interpre­ tatione graece mors et consequens resurrectio a morte universalis summum non excluditur, non autem asseritur; insuper restaret componendum, quod graece omnes immutandi, in vulgata non omnes immutandi perhibentur. Unde lectio graeca prior retinenda, altera reicienda esse videri posset. Sed rectius via alia concor­ diam vulgatae cum textu graeco statuemus, h. e., recipiendo ipsam lectionem graecam alteram ut vere originalem ostendemus, per eam reapse de morte homines ultinos justos excipi et huic exceptioni pro contextu integro vulgatam, quamvis ob­ scurius, suffragari, proinde immunem esse erroris, quem tandem etiam adversum unae fidei ecclesia invenire valeat. Certe primum jure nostro lectionem graecam collaudatam assumimus ut • vtrarn, cum eam omnium optime testatam critici agnoverint. Cui etiam addas, quod lectio prior memorata corruptionem sat perspicue prae se fert; nam id, quod •utim sequitur „in momento, in ictu oculi", neque jungi potest cum χοιμη&ηαόμε&α, quasi in momento omnes dormituri sint, neque cum ον . . nisi nimis dure supplendo omissam affirmationem ideoque intellegendo, non omnes immutitum iri, sed quosdam immutandos in momento esse. Ad hoc lectio, qua non omnes, qui moriemur, immutandi dicimur, cum eo non cohaeret, quod mox et mortui generatim resurrecturi incorrupti edicuntur et nos ad incorruptionem im­ mutandi nuntiamur. Deinde per lectionem illam apostolus de hominibus universe Uqwretur, edocendo omnium etiam injustorum mortem et resurrectionem, infitiando -·'__ 232 Vulgata in minimis deliciens pio 1 Cor 15, 51 docente vere, non omnes morituro» odus ne potuit quidem auctoritate infallibili editionem ullam perfectissime authenticam declarare? Enitnvero potestas pro­ ponendi editionem scripturarum ut authenticam eatenus eccle­ siae inest, quatenus est potestas custodiendi depositi revelaimmutationem omnium gloriosam; sed pro dissertatione apostoli reliqua tota de solis justis agitur. Praeterea cum apostolus locum controversum ut communica­ tionem mysterii inducat, veritas ita abdita et eousque celata neque in hominum omnium morte neque in resurrectione omnium neque in immutatione gloriosa a Deo puncto temporis et quidem in solis justis efficienda appareret. Denique lectio reprehensa convincitur falsi eo, quod efferendo omnium mortem menti s. Pauli etiam aliunde manifestae non consentiens deprehenditur. Nimirum per doctrinam apostoli sinceram de morte quosdam eximi, com­ monstramus imprimis ex locis paulinis parallelis. Ita 2 Cor δ, 1 —10 discernit ille haud ambigue justos alios, qui Domino ad judicandum jam venturo invenientur nudi vel corpore exuti, alios, qui corpore vestiti invenientur et vita gloriae, quae mortalitatem simpliciter absorbeat, Deo ad hoc ipsum desiderandum apparante, supervestientur, non corpore exuentur; unde contendant omnes Domino judici placere sive in corpore degentes (erJ^zzovrréç, scilicet tv iC βώματί) sive extra corpus (ίχΊηποίquatenus nempe Domino ad judicium universale appropin­ quante sive vivi sive a morte suscitandi erunt, vel quatenus sive vivi superstites futuri sive prius mortui, judicio quidem particulari mortem singulorum subséquente (cf. v. 8), a Christo judicabuntur. Etiam planior est sententia apostoli consolantis de dormientibus 1 This 4, 13—18; ibi opponuntur illis viventes residui in ad­ ventum Domini vel ex nobis vel ex posteris justis, quales s. Paulus cum aliis aequalibus mere repraesentat (cf. 1 Cor 4, 6\ non se fore docet (cf. 2 Ttes2/ls$ 1 Cor 6. 14; 2Cor 4,14: 5, 3); qui ex verbo Domini per apostolum revelato non prae­ venient eos, qui dormierunt, quoniam mortui in Christo resurgent primum ^Tcnwror), deinde nos viventes residui simul cum ipsis i.uhçoî Ζώνιίς οί πίριλίΐπόμίΓΟί (tua Ονν ανιοις) rapiemur in nubibus obviam Christo in aera et sic semper cum Domino erimus. Videlicet duobus actibus, antecedente resurrectione mortuorum, conse­ quente ascensione eorundem et vivorum residuorum se illis conjungentium res ita absolvitur, ut morti et resurrectioni horum relictorum locus non supersit; neque enim isti moriuntur ante resurrectionem ceterorum, quod sic cessante differentia cum quaestione praeveniendi omnes simul resurgerent, neque moriuntur post re­ surrectionem ceterorum, quod continuo cum resurgentibus beatis raptu corporis, nempe pariter jam per transformationem gloriosam agilis, Domino occurrent. Quin et dubitatio ipsa, quam apostolus solvit, thessalonicensium persuasionem de fideli­ bus ultimis non morituris videtur prorsus supponere; cui, nedum obloquatur, • s. Paulus obsecundat. Hinc textus graecus, quem praeoptavimus, similiter pro sensu suo obvio ex­ ceptionem justorum ultimorum a morte subeunda praedicabit. Et revera mysterium, quod jam corinthiis aperiendum apostolus annuntiat, in eo magnum cernitur, quod momento, quo scilicet justi mortui resurgent gloriosi, justi ultimi sine morte in statum gloriae mutabuntur. Sed et contextus sequens causali conjunctione intime nexus idemque sine controversia receptus interpretationem illam prae alia quatis Vulgata in tniuimîs deficiens pro 1 Cor 15, 51 docente vere, non omnes morituros. 233 tionis, cujus pars continetur tum revelatione omni de verbo Dei scripto tum libris sacris ecclesiae traditis ipsis. Atqui ad depositum custodiendum pertinent quidem ea, quae ex insti­ tuto proprio sacrae scripturae scripta sunt, non vero pertinet postulat. Etenim postquam dictum est: „Omnes non dormiemus, sed omnes immutabimur, in momento, in ictu oculi, in novissima tuba", velut declaratio additur: .canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, et nos immutabimur/' Atqui haec declaratio prohibet, quominus priora verba interpretemur sic: ,,omnes non tantum douniemus, sed etiam a somno mortis ad vitam immutabimur", quoniam verbis decla­ rantibus mortui resurgentes hominibus immutandis opponuntur, nisi forte apostolus inter mortuos resurgentes esse et fideles ex supervacuo asseverat. Unde explosa intelle­ gitur expositio item ista: ,,omnes non, i. e., nulli dormiemus in perpetuum, sed omnes immutabimur"; nam et tali pacto immutatio omnium per propositionem priorem afirmaretur, per propositionem declarantem negaretur. Perinde nequit sustineri expla­ natio haec : „non omnes, i. e., aliqui non dormiemus somno mortis diuturno, sed omnes immutabimur"; cui minime congruit, quod ex propositione declarante mortui susci­ tabuntur (of mool ΐγίο&ίροτται) incorrupti, quidam immutabuntur; neque prod­ esset dicere, diu quidem mortuos exhiberi suscitandos immutatos, mortuos ad tempus breve praedicari simpliciter immutandos, quasi vero nuper mortui exsusci­ tatione divina non indigeant vel minus proprie indigeant, vel quasi horum mors et excitatio res tam parva sit, ut memorari non mereatur, cum fieri mereatur et cum apostolus per caput idem divinam- suscitationem Christi paulisper mortui, nedum memoret, sed inculcet, vel saltem quasi animam efflari et mox denuo in­ fundi et corpus constitui incorruptum vocabulo uno immutationis velut sponte concipi possit, immo quasi immutationem illiusmodi fieri in momento, i. e., puncto temporis non repugnet. Neque explicatio consentanea erit, si praecise justi omnes sicut longius vel brevius dormituri, ita gloriose immutandi intellegantur; qua po­ sita non esset, cur in effato declarante mortui resurrecturi incorrupti ab aliis in incorruptionem immutandis distinguerentur. Ad haec mysterium ab apostolo pate­ factum neque consistet in eo, quod nulli sive injusti sive justi in somno mortis perpetuo remanebunt, neque in eo, quod ultimi vel Christo judice veniente mori­ turi non diutius requiescent, neque in eo, quod justi omnes post mortem momento ano ad gloriam corporis transibunt. Insuper textus ipse lectionis graecae, de qua agîmes, acceptionibus illiusmodi reclamat. Sane omnes comprehensis ultimis non tantum morituros, sed etiam a morte ad vitam immutandos esse, non tam ex verbis per se vel secundum circumstantias consideratis elicitur quam quasi res aliunde nota verbis textus ingeritur. Aliis interpretationibus obstat verbum xoiEnimvero xoiuàa&at significat per se obdormiscendi actum vel certe merum factum somni qualiscumque (cf. 1 Cor 7,39; 11,30; 15,6. 18; / Un. 4,13—15; Mat 28, 13; Act 7, GO; 13, 36; 2 Pet 3, 4), non somni statum ■giorem nisi in forma perfecti (ut Jo 11, 11. 12; Mat 27, 52; 1 Cor 15, 20) »el forma inde derivata. Idcirco χοιαη&ηττόαίΰα, quae est forma futuri primi, ngmfieat actum obdormiendi, in morte scilicet, futurum, etsi, ut in formis ejusdem verbi omnibus, ordo divinitus inductus ad resurgendum adsignificatur (cf. Jo 11, 11 h). Sicut igitur lectionem graecam affirmantem, h. e., πάντα xoutqthflôutO-u 234 ulgata in minimis deliciens pro 1 Coi 1:>, 51 docente vere, non omnes morituro*. scribendi modus per haec prae aliis aptis verbis, qui non a Deo ipso determinatus sit, neque pertinent ea, quae per puram occasionem vel ad convenientem propositionem aliorum sunt adjuncta. Ita, quaeso, quis affirmet, objectum custodiae infallinon vertunt «omnes dormiemus perpetuo vel diu“, sed simpliciter ^omnes dor­ miemus vel moriemur", ita pari pacto lectio negans verti debet. Porro tohk w χοιαη&ηούυε&α utique non vult sibi, nullos sive homines sive justos obdormituros vel morituros esse, neque profecto indicat, nullos morituros ad resurgen­ dum, i. e., nullos resurrecturos esse (cf. v. 12 ss), neque magis dicit, non omnes morituros ad resurgendum, h. e., aliquos, quamvis morituros, non resurrecturos esse; unde illud restat, ut directe aut omnes, saltem justi, temporis ultimi aut aliqui ex omnibus simul sumptis, scilicet ultimi, de morte et consequenter de re­ surrectione eximantur. Itaque textus graeci genuini sensus aptus hic est: Omnes non, i. e., nulli, pro contextu quidem justi, residui in adventum Domini moriemur, sed omnes in momento immutabimur, quoniam canente tuba mortui resurgent incorrupti, nos autem vivi immutabimur. Quae expositio se commendat eo, quod ita proprietas verborum ..omnes non4 servatur; tum et illud „vobis“ prooemii „ vobis dico* vi singulari non careat (cf. 7,8. 12; i Thes 4, 15\ sed ipsos residuos ilico appel­ latos cum apostolo alloquente omnes a morte praeservandos et simpliciter immu­ tandos pariter designet, ac hos designat illud „nosu dicti declarantis „et nos im­ mutabimur*; quare immutationem et in propositione priore et in declaratione ad­ dita constanter translationem simplicem a vita mortali ad immortalem intellegere licet. Sed potest textus etiam hoc modo explicari: Non omnes moriemur, sed omnes sive mortui sive vivi momento uno immutabimur, quia canente tuba mortui resurgent gloriose incorrupti, h. e., immutati, et nos vivi in statum talem immu­ tabimur. Sane in contextu (v. 50. 52—55 respiciuntur continenter et mortui futuri incorrupti et vivi futuri immortales, quod maxime notabile est v. 53 et pro textu graeco etiam 54. ubi non sine ratione tam distincte inculcatur, et corrupti­ bile induere incorruptionem et mortale induere immortalitatem ; quamobrem et in textu interposito non de solis superstitibus agetur; alioqui apostolus vix urgeret adeo illud nomnes* vel illud «in momento, in ictu oculi, in novissima tnbau, cum nemini in mentem veniat ipsos justos usque ad adventum Domini vivos in mori­ turos et expertes mortis, in immutandos et exsortes immutationis, in immutandos priores et posteriores dispertire; videtur scilicet apostolus fidelium omnium tum mortuorum tum vivorum a morte servandorum immutationem gloriosam eamque dictione cumulata non solum celerrimam, sed etiam simultaneam asseverare. Ne­ que est, quod ab acceptione verborum πανικοί», si non severe dialectica, tamen sat humana magis quam Chrysostomus ipse (in 1 Cor hom. 42. n. 2; J/ 61. 364) refugiamus; ad hoc cum illud «nosu, quo similiter ac pronomine ,.vobis“ desi­ gnantur viv:, occurrat demum in effato addito, non ad ,,omnesu apponatur, isti omnes erunt justi universe, sive aliquando morientes sive relinquendi vivi; qui omnes non inepte dicuntur immutari, mortuis excitatis incorruptis, ceteris vivis immutatis, praesertim quod immutatio, quamvis terminum, a quo incipit, in mortnis et vivis habeat diversum, pro termino, ad quem pervenit, eadem exsistit, et Vulga!*in minimi» dciicicn·» pro 1 Cur 15, 51 docente vere, non omnes morituros, 235 bilis esse v. g. omnes numeros in scriptura indicatos, ut quot homines adorato vitulo aureo ceciderint {Ex 32, 28), vel ec­ quid canis Tobiae praecurrens blandimento caudae gavisus sit (7t^ 11, 9), utrum Deus Jonae cucurbitam an hederam quod etiam expresse (coi. v. 53) induere incorruptionem idem ut immutari decla­ ratur. Ceterum utra expositio eligatur, nostra nunc parvi interest. Dictis accedit confirmatio ex Jo 21, 22. 23, ubi christiani primi, quibus minere ad adventum Domini et non mori idem erat, non arguuntur, nisi quod pro sententia per textum graecum condicionali absolutam vel forte sive pro ec­ clesiae adventu validiore (cf. Mat 16, 28; Marc 8,39; Luc 9,27) sive pro Joannis mere non occidendi exitu particulari ipsum finem mundi praepostere sub­ stituerunt. Insuper nos ipsi secundum locos scripturae sacrae alios {Act 10,42; 2 Tim 4,1; I Pet 4, 5) Christum venturum ad judicandos vivos et mortuos in symbolo profitemur; atqui penitus seposito commento illo miro, quo vivi et mortui intelleguntur animae et corpora, longius quaesitum est de vita supernatural! cogi­ tare, ut vivi et mortui existimentur boni et mali; itidem impedite in hypothesi mortis universalis vivi et mortui pro spatio mortis brevi et longiore discernuntur; concinnius quidem vivi et mortui ad tempus professionis referuntur, ut vivos no­ minemus homines nunc viventes, mortuos eos, qui nos antecesserint; sed com­ prehendendo expressius homines futuros aptissime censeatur, vivos dici homines citimos superstites, mortuos autem ceteros voce Filii Dei adventuri excitandos ; rempe vivos et mortuos convenit simili modo definire ab actu adventus ad judicicm futuro, ut alibi {Rom 14,8. 9) ab actu dominii perennis, quo fit, ut, sive vivimus sive morimur, Domini simus. Cui explanationi soli satis congruit, quod per symbolum constantinop. {D 47) praedicamus prius quidem Christum rediturum ad judicandos vivos et mortuos, tum resurrectionem mortuorum, qui utique nec soli mali nec soli diu mortui nec soli nunc jam mortui recte cogitantur. Ceteroqui vivi judicandi ideo ante mortuos in symbolis appellentur, quod judicium a Domino venturo ipsis imminens primum est, cum mortui jam judicio particulari judicati sint. Porro cum argumenta sententiae assertae firma ita sint, ut tantum distinc­ tionibus violentia quadam verbo Dei intrusis depellantur, rationes opinionis oppo­ sitae facile diluuntur. Certe Ps 88, 49 regula statuitur, qua homines actu moriuatur, non exceptio rara eademque propria temporis novissimi excluditur (cf. Prn 31,10). — Rom 5, 12 sicut peccati ab hominibus omnibus contrahendi, ita mortalitatis et ipsius tandem mortis obeundae imprimis debitum inductum, non fictum ipsum exhibetur, id quod comparatio propagationis peccati cum justifica­ tione ad homines omnes destinatione, non reapse pertinente (v. 15. 17—19) et modus loquendi de peccato vel morte in forma praeteriti (ut v. 12) satis indicat; cui debito mortis utique intellegimus etiam satisfieri, dum ne eventu priore, qualis est consummatio saeculi, effectus mortis praeoccupetur. — Adaeque ex / Cor 15,22 magis ad conclusionem nostram pervenitur; nam enuntiato principio generali sicut n Christo omnes vivificabuntur, vita quidem gloriosa (cf. v. 20. 23), quantum est merito Christi, non autem actu ipso aliunde impedito, ita et in Adam omnes lege data, non exsecutione aliunde interclusa moriuntur (cf. Rom 5, 15. 18. 19). 236 Vulgata in minimis deliciens pro 1 Cor 15, 51 docente vere, non omnes morituros. praeparaverit (Jon 4. 6), num s. Paulus Troade apud Carpum penulam reliquerit cum libris et membranis afferendam (2 Tim 4, 13), num Erastus remanserit Corinthi, Trophimus infirmus Mileti (ib. 20)? Sin principio illo applicato ex contextu (v. 20 23) vivificandi directe intellegantur ii, qui sunt re ipsa Christi, hi quidem omnes vivificabuntur reapse per resurrec­ tionem a morte gloriosam, quatenus (ex v. 20. 21. 23) de mortuis proxime agitur; quo tamen apostolus non negat, fore aliquos postea (v. 51. 52) memorandos, qui solum mortis debito vel et morte quadam per mortalem vitam ipsam totam ineohata (cf. Gcn 2, 17) in Adam moriantur ideoque immutatione simplici a mortali­ tate tali ad vitam immortalem vivificentur. — 1 Cor 15, 36 apostolus difficultatem a resurrectione mortuorum amovet (cf. v. 35) respondendo, mortem etiam viam obtinendae vitae novae esse posse, exemplo petito a semine, quod ab homine quidem seminatum non vivificetur, nisi prius moriatur; unde quomodo colligas, Deo viam unicam concedendae vitae novae mortem, non simplicem quoque trans­ lationem a vita terrena ad caelestem fore? Insuper videtur apostolus homines ultimos per se eo ipso non respicere, quod de corpore seminando vel mandando terrae loquitur, qualis sepultura corporibus hominum ultimorum sane· non obtinget. — //«£9,27.28 legimus: „Et quemadmodum statutum est hominibus semel mori, post hoc autem judicium: sic et Christus semel oblatus est ad multorum exhau­ rienda peccata: secundo sine peccato apparebit expectantibus se, in salutem.4 Sed his verbis per se mors hominibus praestituta vel mortalitas (cf. Gen 2,17’, non mors usu ventura praedicatur. Ad hoc homines actu mori universe verum est, quamvis homines ultimi ob causam peculiarem de morte eximantur. Praeterea apostolus ut declaret. Christum oblatum semel jam solum ut judicem appariturum esse, non tam inculcat, debere homines mori nec nisi post mortem adduci in judicium, quam debere mori semel et post mortem unicam judicari; atqui ne hoc alterum quidem universalitate physica accipitur, cum homines per miraculum a morte resuscitati denuo moriantur et post mortem iteratam demum judicentur; unde etiam minus mortem prorsus omnium verbis s. Pauli affirmatam dicere tas est Denique non ex loco isto, ubi pro illustranda Christi morte apostolus solam similitudinem hominum generatim spectatorum cum Domino attendit, sed ex locis propriis disci potest, quid nominatim dc hominibus extremis sentiendum sit — Ex testimoniis majorum controversiam hanc dirimere non licet, quod doclores magni ab utraque parte stant vel quadantenus animo fluctuant (cf. s. Augustini de civ. Dei 1. 20. c. 20; J/ 41, 687 ss cum q. 3. ad Dulcitium; J/ 40, 158 ss) vel opinionem propriae oppositam probabilem agnoscunt (cf. s. Thom. in l Cor 13, 51 ss; S. theol. p. 1. 2. q. 81. a, 3. ad 1; supplem. q. 78. a. 1; Suarez in 3. p. q. 56. a. 2. disp. 50. sect. 2. n. 8;. Nec patroni ipsi sapientiores sententiae ad­ versae litem terminatam vident verbis symboli athan. ([) 137) vel concilii later. IV (Z> 356); ubi intelleguntur resurgentes omnes per distributionem accommodam, quotquot mortui luerint, praesertim cum ibidem Dominus judicaturus vivos et mortuos distincte perhibeatur. — Christus ipse mortuus est» sed ut perficeret opus redemptionis; beatissima mater mortua est, sed quod in ea Deus ut peccati debi­ tum saltem radicale cum necessitate redemptionis repperit, ita mortalitatem ejus- Valgia in miuimis deficiens pio 1 Cor 15, 51 docente vere, non omnes morituros. 237 Et re vera libros veteris Testamenti ecclesia Christi ab 873 initio ipso divinitus accepit non originales, sed secundum transcripta sive hebraea sive editionis graecae alexandrinae, haud dubie in multis parvis variantia proindeque probabiliter omnia minus accurata (cf. resp. commissionis bibi. 27. jun. 1906, que effectum naturaliter tandem secuturum dcieliquit Videlicet in illa quoque fuit radix debiti culpae originalis contrahendae, i. e., ipsa origo naturalis ah Adimo lapso, quae cum orta persona prior quidem ratione sive exigentiis naturam consequentibus ideoque etiam debito culpae formali sive gratiae desuper confe­ rendae supponitur ; etsi autem in Maria virgine per condonationem gratiae sub­ jecto suo ratione, non tempore posterioris formale debitum peccati non magis quam peccatum unquam exstitit, tamen haec exclusio pro radice debiti memorata ex infusa gratia Christi redemptoris, non originali Dei conditoris abjecta ab Adamo obtigit; unde cum haec sola nexu individuo dona praetematuralia, ut immortali­ tatem corporis, adjuncta sibi haberet, Mariae sanctissimae necessitas moriendi mansit; quae in hominibus aliis, quamdiu quidem culpa originali sunt infecti, cum ipsa privatione gratiae, quatenus es. a Deo, apparet etiam poena, sed in purissima genetrice Dei consecutio simplex gratiae originalis ut talis jam amissae invenitur; neque, ad majorem cum Filio mortuo similitudinem, privilegio quodam immortalitas, sicut immunitas concupiscentiae, illi data est. Itaque mortis Christi et mortis matris Christi ratio idonea prorsus redditur. At causa mortis actualis raematurae tot hominum ultimorum probabilitate sufficiente indicari nequit; nam ewstio terrae (2 Pet 3, 10—13) rectius post immutationem hominum vel judicium tltimum ponitur (cum Apoc 21, 1 cf. 20, 11 ss), certe ignis (ex 1 Cor 3, 13—15) probans die judicii superstites justos alios incolumes relinquet, alios pro merito apiabit, non occidet. Variae calamitates antecedentes (Mat 24, 21 ss; Luc 21, 25 ss' inultos quidem periment, sed inde perimi omnes tantum abest, ut scriptura dicat, ut plures vel pauciores reservandos simul satis significet (Mat 24, 30. 37 ss ; Lucii,34 ss; 18,8; 21, 25 ss); quin etiam calamitates illae omnes tamquam signa diei ultimi jam propinqui indicantur (Mat 24,3. 32. 33; Luc 21,28—31), itiqse pro hominibus futuris superstitibus, non per mala eadem rapiendis. Hinc et pro dic Domini non nisi impiorum interitus praenuntiatur (1 Thes 5, 1 ss; 7r<.· 5,5), qui ipse potius aeternae damnationis quam mortis temporalis erit. Item tyc 20,7 ss post stragem hominum quantamcumque in capitibus prioribus de­ ruptam apparent impii innumeri proeliantes contra sanctos ecclesiae, et mentione facta excidii divini solorum improborum, certorum quidem ferociorum, continuo tnnsitur ad judicium ultimum depingendum; unde sensu affirmante, non exclutexte judicandi mortui memorantur, eo etiam magis, quod et horum multitudo prae rivis longe major et spectaculum ipsum grande resurrectionis oculos et caliuum vatis sacri detineat (cf. ib. 11, 18). Quare interventus Dei specialis ad r. ·mines ultimos omnes etiam justos interficiendos necessarius esset; qui Deo parum lignes sit, praesertim quod justorum parti nihil luendum poena tali post tot qui­ ttes afflictationes commemoratas supererit, parti poenam reliquam Deus non solum per se condonare (cf, s. Augustini ep. 193. ad Mercator, c. 3. n. 5; 3/ 33,871; s. Tkonuu S. theol. p. 1 2. q. 81. a. 3. ad 1; supplcm. q. 78. a. 1. ad 3), sed i 238 Vulgata in minimis deficiens pro 1 Cor 15, 51 docente vere, non omnes moritum. ■ I n I ad dubium 4; Z>10 2000); quos autem libros non omnino in­ corruptos ecclesia suscepit, nec jam conservare incorruptos potuit. Porro ex analogia colligendum ecclesiae non esse libros ipsius Testamenti novi in minimis incorruptos conser· pro praesenti ordinatione per ignem illum probantem aflerre etiam sine morte potest. Quid autem vulgata loco controverso docet? Ante omnia liquet, verba vul­ gatae „Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur* non esse iU interpretanda, ut omnes resurrecturi sint diutius mortui, immutandi sint brevi ante mortui; qualis interpretatio, facta scilicet in hypothesi verae mortis ideoque verae resurrectionis omnium, intolerabilis esset, unde ipsi assertores ejus opinionis illam minime adhibent et, si adhiberent, multo minus nos vetare possent resurrecturos intellegere simpliciter eos omnes, qui in morte fuerint. Hinc aut cum illis con­ tendendum est, omnes resurrecturos quidem esse omnes et justos et injustos, sed immutandos, videlicet in gloriam, esse justos solos, aut est statuendum, agi tantum de justis, i. e., resurrecturos dici omnes justos reperiendos mortuos, immutandos indicari solos justos vivos. Atqui hic prae illo est sensus objectivus quidem vul­ gatae. Certe enuntiatum ^omnes quidem resurgemus*, in persona scilicet primi, ad homines omnes pertinere eo minus credibile est, quod hac loquendi ratione superius (v. 19. 49) Christiani hominibus ceteris opponuntur. Tum vero etsi ad­ versarii neophyti resurrectionem omnem negaverint (cf. v. 12. 29), apostolus tamen in hoc quidem capite toto de sola justorum resurrectione gloriosa disserit (vide v, 20. 23. 40ss. 53 ss', etiam v.24—26, ubi non magis evacuandae morti ipsi aeternae quam daemonibus praeda plane omnis eripi affirmatur; quare et illud Momne$ quidem resurgemus^ resurrectionem gloriosam mortuorum omnium justorum, non communem omnium hominum exprimet. Praeterea quoniam „omnes quidem re­ surgemus- explicatur per sequens „mortui resurgent incorruptisi resurrectio enuntiaretur de omnibus etiam scelestis, incorruptionem qualemcumque, ut solam integritatem membrorum et immunitatem dissolutionis, apostolus etTerret; atqui alia vis vocis incorruptionis apparet ex contextu; ibi enim incorruptio (v. 42. 50. 51) ponitur ut una de dotibus propriis corporis gloriosi, quae (coi. A/wc. 7, 16. 17; 21. 4) sit immunitas etiam passionis omnis incommodae, et concorditer posita im­ mortalitate, quacum incorruptio in se sane idem est, de morte victoria ea canitur, quae in malos, obnoxios saltem morti damnationis, convenire nequeat (v. 54—58’. His adde, quod accepto sensu altero apostolus et justos solos immutandos indi­ caret (v. 51 et hominem omnes incorruptos futuros declararet (v. 52), qua induta incorniptione ipsa habetur et ab apostolo significatur haberi immutatio (v. 53 coi. 52. quae esset contradictio manifesta. Unde exclusa distributione hinc omnium, illinc justorum ipsi justi mortui et vivi distinguuntur. Et revera locus disputatus etiam in vulgata ut mysterium, h. e., ut res adhuc occulta introducitur; atqui res iU abscondita non est in resurrectione omnium justorum et injustorum, quam satis probabiliter in veritates naturales referas (cf. s. Thomae cont. gent. 1. 4. c. 79) et Do­ minus ipse dilucide praedicavit (/o 5, 28. 29) et apostolus inter elementa doctrinae Christianae proposuerit (cum J^24, 15. 21 cf. 17. 18. 31. 32; 23. 6; 2 Tini 2, 18; 1ΙΛ 6, 1. 2); neque mysterium detegendum est in resurrectione justorum gloriosa. Vulgata in minimis deficiens pro 1 Cor 15, 51 docente vere, non ornnes morituros. 239 vare, quamvis in prima integritate ecclesiae traditos. Aliud scilicet est, tradi libros revelando, eos in minimis ipsis fuisse divinitus inspiratos, ideoque credendos etiam in concreto tales, quamdiu de libris perfectissime conservatis constet, aliud, quam apostolus procul dubio dudum nuntiavit et late in eodem capite epistulae (v. 12ss) comprobavit; neque mysterium est in eo, quod justi soli resurgent gloriose, quae veritas est per se plana eademque certe cum resurrectione ipsa post Dominum ab apostolo pridem tradita; neque mysterium est in co, quod omnes momento uno canentis tubae novissimae resurgent, cum res haec per se valde congruens appareat et facile ex eo coiciatur, quod omnes simul judicio resurrec­ tionem subséquente judicandi sunt, et jam a Christo indicata [Jo 5, 28. 29) ob­ jectum institutionis apostolicae primae fuerit. Quare potius in eo est mysterium, quod momento uno justi omnes mortui quidem resurgent gloriose incorrupti, ali­ qui in hunc statum sine morte mutabuntur. Et ita concinit locus parallelis supra appellatis etiam ex vulgata agentibus de justis solis, etsi quando (2 Cor 5, 9. 10) periculum justitiae amittendae significatur ; praecipue vero respondet 1 Thes 4,13ss, nisi quod thessalonicensibus futuram differentiam justorum morti subducendorum et mortuorum resurrecturorum supponens notam apostolus pro verbo Domini in­ culcat, hos non esse pejoris condicionis, non esse ab illis praeveniendos, esse utrosque Domino raptu siinultaneo conjungendos, corinthiis autem ut rem nondum revelatam manifestat, ad consummationem corporis gloriosi, raptui illi suppositam, justos classis duplicis, mortuos et vivos simul perducendos esse. Exinde adhibitis parallelis verba s. Pauli cum contextu propiore (v. 49 ss) secundum vulgatam hoc modo enarramus: Sicut portavimus christiani, qui suppo­ nuntur quales debent esse justi, imaginem primi Adam habentis corpus animale vel terrenum, ita portemus (al. ipoottiutifv portabimus) imaginem Adam spiritualis et caelestis (cf. v. 44 ss), nempe configurati corpori claritatis Christi [Phil 3,21). Porro haec sive exhortatio sive praedictio communitur dicendo, carni et sanguini, i. e.,corpori vivo quidem, sed mortali hereditatem regni Dei obtingere non posse, neque corruptioni, quae maxime (ut ή φθ-ορα) in corpore jam mortuo vel sepe­ liendo se manifestat (cf. v. 42), hereditatem obtingere incorruptionis. Quo ipso effato bipartito praeparatur explicatio mysterii, unde et subjungitur: Ecce, myste­ rium vobis dico: In momento omnes quidem fideles justi, quotquot scilicet mortui inveniemur (cf. 2 Cor 5, 3), vel omnes saltem, si ad accipiendum corpus glorioran postulabitur, resurgemus, sed non omnes beneficio eximio quodam immutabi­ mur; nam, ne ambiguitas ulla maneat, momento uno eodemque tubae novissimae canentis mortui resurgent in statu incorruptionis gloriosae, nos autem, i. e., viventes residui in adventum Domini (cf. 1 Thes 4, 15. 17), sine media morte et resurrec'one, simpliciter a mortali ad vitam immortalem immutabimur; nempe corpore non exuti gloria corporis superinduemur, ut corporis mortalitas sola, non mors ipsa praevenienda, a vita absorbeatur (cf. 2 Cor 5, 4). Etenim, ut jam pronun­ tiatum est (v. 50), pro regno Dei ingrediendo oportet hoc corpus corruptibile vel ί corruptione mortis seminandum (cf. v. 42), saltem resurrectione post mortem «a, induere incorruptionem, et hoc corpus mortale, quod saltem mori possit, in­ duere immutatione illa suavi immortalitatem, De cetero cum status gloriosae in- 240 Vulgata in minimis deliciens pro 1 Cor 15, 51 docente vere, non omnes monterai libros inspiratos in minimis quoque infal 1 ibiliter conservandos tradi. Neque inconcinnum est, Deum voluisse libros absolute in omnibus inspiratos nec tamen absolute in omnibus infalli· biliter conservatos; nam minima intermisceri quidem, sicut prae minoribus magna alicubi restrictius poni, eo potuerunt, ut vel inde homines intellegerent, non agi de opere doctrinam salutis systematice exhibente proindeque institutionem aliam supervacuam reddente, sed quod tamquam instrumentum in manu magisterii vivi foret; vel potuerunt illa addi ideo, ut cortice in minimis sito pereunte certe medulla operis facilius servaretur; admissa autem semel illa additione congruit, etiam minima ex inspiratione scribi, ut opus abundantia quadam liberalitatis Dei et alias usitata homogeneum esset neve ex discrimine divinorum et humanorum ab exordio ipso partes corruptionis et immortalitatis in se ipso non differat, apostolus continuo ex vul­ gata et codicibus aliquot graecis non repetendo mentionem incorruptionis induta immortalitate, videlicet a fidelibus omnibus, rem confectam esse docet, eo etiam accommodatius, quod in scriptura, quam citat, mortis, non corruptionis vocabulum occurrit. Nihilominus et in verbis sequentibus ille distinctionem fidelium mor­ tuorum et vivorum relinquendorum indicat, quando mortis tum victoriam, qua scilicet mors mortuos tenebat, tum stimulum, quo mors vivos angebat, gratia Jesu Christi evanescentem videt. His praemissis compositio vulgatae cum textu originali expedita est. Vul­ gata propositione non avulsa, sed pro contextu et integre sumpta docet: In mo­ mento fideles justi omnes quidem, qui fuerimus mortui, resurgemus, sed non omnes fideles justi simpliciter immutabimur, quoniam canente tuba mortui resur­ gent gloriose incorrupti, simul autem nos viventes sine morte in statum gloriae immutabimur. Textus originalis docet: Non omnes fideles justi moriemur, sed omnes in momento immutabimur: nam canente tuba mortui resurgent incorrnptione gloriosa immutati, et simul nos viventes gloriose immutabimur. Vel, si mavis, pro explanatione altera textus idem originalis docet: Omnes fideles justi residui in adventum Domini non moriemur, i. e., omnes de morte eximemur, sed omnes in momento immutabimur; nam canente tuba mortui resurgent gloriose in­ corrupti, simul autem nos vivi immutabimur. Atqui doctrina hac utraque vul­ gatae et textus originalis non aliud, sed omnino idem paulo aliter, impeditius ia latina vcrsione, planius in t«xtu graeco dicitur. Ita certe secundum lectionem textus graeci, quam supra alteri praetulimus; quae altera vitiata denuo ex eo no­ scitur, quod cum vulgata rite intellecta neutiquam conciliatur, nisi forte contendis, per illud mu; fùr χοιμη&ησάμί&α non affirmari omnes morituros, sed omnes, qui moriantur, quasi dormituros ad excitandum esse; quae interpretatio nimis con­ torta et pro vi verbi χοιμάα&αι ad designandam mortem apud apostolum velat antonomastici prorsus non ferenda est. Sed haec hactenus. Cf. Ί cui saltem in textu graeco genuino aestimando assentiri possum. Ecclesiae non est, custodire minima scripturae ; est, explanare omnia custodienda. ?41 divinae in dubium vocarentur vel difficilius distinguerentur; nihilominus Deus partes mere propter aliud insertas curae solum humanae non semper exquisitae potuit permittere, dum­ modo res propter se inspiratae auxilio divino infallibiliter custodirentur, similiter ut Deus genera quaedam vivorum crea torum propter hominem agente homine interire sinit, modo humanum genus ipsum incolume remaneat. Ceterum ecclesia ipsa agendi ratione sua sat ostendit, se scripturae minima quaeque auctoritate infallibili non posse custodire; quod si posset, etiam deberet facere et faceret, quia potestas vel jus depositi custodiendi ex officio oritur, a quo ecclesia deficere non potest; atqui ecclesia errores leviores tempus tantum et etiamnum in ipsis tribus editionibus clementinis anni 1592, 1593, 1598 tolerando officium custodiendi minima impositum sibi non agnoscit. Quin et expressius, Clemente VIII summo pontifice annuente, in praefatione praemissa vulgatae emen­ datae non solum indicatur, editionem omnibus numeris abso­ lutam non habendam esse, sed certo absolvi pro subsidiis, quae supersint, jam non posse. Tandem, ut liquebit, quidquid ecclesia non potest explicare, idem non custodire valet ; atqui explicatio minimorum in scripturis notitiam rerum historicarum et naturalium flagitat, quam nemo prudens magisterio sacro ut tali vindicabit. 4. Ex his jam via plana est ad dinoscendum, quid in lit- 874 teris sacris interpretandis ecclesia possit, quid non possit. Nimirum ecclesia facultate propria infallibili id saltem posi­ tive, proposito ipso vero sensu, explanare potest, quod sibi custodiendum traditum est (cf. concilii vaticani s. III. c. 4; D 1647). Ita explicare potest, quatenus quidem pro custodia sibi traditum est, etiam verbum Dei scriptum; sane hoc non traditum est ministerio sacro quasi custodi bibliothecae mero pro libris materialibus conservandis vel in tempore descri­ bendis, neque quasi praeconi mero pro acceptis verbis, sive ea intellegit sive non intellegit, serviliter pronuntiandis, neque quasi interpreti mero pro verbis auditis vel lectis in linguam aliam ad verbum transferendis, sed traditum est ecclesiae ministerio etiam ut magistro pro sensu ipso instrumenti publici '^cri potestate plena infallibili declarando ita, ut verum sensum exponendo et defendendo depositum custodiatur, functionem Straab, De Ecclesia. 11. Jg 242 Ecclesiae est explanare omnia scripturae essentialia, res fidei et morum. quandam custodiae cum aliis praecipuam exercendo verus sensus exponatur et defendatur. Id uno ore asseverant Patres, e. c. Irenaeus, quo teste (supra n. 844; infra th. XXXVII successores apostolorum „et fidem nostram custodiunt . . et scripturas sine periculo" erroris scilicet „exponunt“, vel Vincenfius lirin. (commonit. 1. c. 2. 27 ; commonit. 2. c. 29; J/50, 639 s. 674. 677; cf. infra n. 880; th. XXVIII. p. II); idem nuperrime per decretum s. officii 3. jul. 1907, damnato errore modernistarum 2. 4. 61 (Z>io 2002. 2004. 2061), inculcatum est. Atqui ex definitionibus laudatis conciliorum in­ spirati omnes veteris et novi Testamenti libri integri cum omnibus suis partibus, prout habentur in vulgata, ipsi ecclesiae traditi sunt, sane ad custodiendum, ad quam custodiam pertinent ipsae illae sollemnes definitiones conciliorum; traditi autem sunt ex dictis libri custodiendi secundum ea omnia, quae velut data opera, non obiter in libris posita sunt; quae sunt summa omnis libri et omnis partis longioris libri et omnis sententia libri, quae etiam per se sola ad libri finem, sancti­ tatem hominum in fide vel moribus promovendam conferat. Ergo haec eadem omnia ecclesia infallibiliter interpretari potest docendo positive, qui sensus iis effatis sacris subsit. Potestatem explanandi scripturas asseruit ecclesiae con­ cilium tridentinum (s. IV; D 668) decernendo, „ut nemo .. in rebus fidei et morum, ad aedificationem doctrinae Christianae pertinentium, sacram scripturam ad suos sensus contorquens, contra eum sensum, quem tenuit et tenet sancta mater ec­ clesia, cujus est judicare de vero sensu et interpretatione scripturarum sanctarum, aut etiam contra unanimem consen­ sum Patrum, ipsam scripturam sacram interpretari audeat.· Quo decreto vetantur omnes in rebus fidei et morum negare sensum scripturae eum esse, quem ecclesia teneat, cum eccle siae sit sensum scripturae verum dijudicare ; quae vis decreti etiam professione fidei tridentinae {D 864) et a concilio Vatican^ (s. III. c. 2; D 1637) decretum renovante confirmatur. Porro quasnam synodus tridentina proindeque vaticana intellegeret prae aliis res fidei et morum, ubi interpretatio ecclesiae se­ quenda esset, a theologis disputatum est (cf. Zeitschrift fir kath. Theol. 1899, 282 ss. 460ss; 1900, 672 ss). Verum enitnvero critérium potissimum et certum discernendi in scripturi Res fidei et morum sunt eae, quas ecclesia ut tales tradit, vel evangelium totum. 243 res fidei et inoram est in eo, quod ab ecclesia vel consen­ tientibus Patribus, qui sunt quodammodo os ecclesiae, ipsis aliquid ut ad fidem moresque spectans ex testimonio scripturae explicite vel aequivalenter exhibetur; neque enim tam a priori statuendum est, quid ad depositum fidei vel morum pertineat, quam inde potius accipiendum, ubi est depositum, ut jam Irenaeus docet (infra th. XXXVIII). Quare etiam affirmante Leone XI// (1. c.) Patrum „summa auctoritas est, quotiescum­ que testimonium aliquod biblicum, ut ad fidei pertinens morumve doctrinam, uno eodemque modo explicant omnes: nam ex ipsa eorum consensione, ita ab apostolis secundum catho­ licam fidem traditum esse nitide eminet. . Quocirca studiose dignoscendum in illorum interpretationibus, quaenam reapse tradant tamquam spectantia ad fidem aut cum ea maxime copulata, quaenam unanimi tradant consensu.“ Cui consensus populi christiani et consensus constans theologorum ut me­ dium noscendae doctrinae ecclesiae aequiperatur. Quamdiu autem in rebus fidei et morum de sensu loci manifestato ab ecclesia sive per judicium sollemne sive per consensionem Patrum vel episcoporum vel coetus fidelium vel scholae non­ dum constat, interpretatio scripturae, quantum quidem est ex parte decreti tridentini et vaticani, libera manet. Sed ultra quaeritur, num res fidei et morum, quas con 876 cilium tridentinum a vaticano repetitum vocat, formula alia complecti liceat, qua ecclesia ipsa facilius internoscat, quid vi decreti tridentini in scriptura explananda possit. Ad hanc quaestionem secundum thesim praemissam respondeatur, res fidei et morum ex mente synodi ipsius esse omnia, quae Do­ minus mandavit apostolis, ut ea credenda vel etiam agenda docerent usque ad consummationem saeculi (cf. Mat 28, 20), esse veritatem omnem a Spiritu veritatis suggestam apostolis testaturis in aeternum (cf. Jo 14, 16 s. 26; 15, 26 s ; 16, 13), esse evangelium salutis totum praedicandum et theoretice et practice suscipiendum omni creaturae etiam futurae (cf. Mare 16, 15. 16). Certe synodus res fidei et morum in decreto de inter­ pretatione (Z> 668) intellegit easdem, quas paulo ante, in de­ creto primo ejusdem sessionis dixerat (79 666). Atqui ex con­ textu decreti hujus res fidei et morum sunt evidenter evangelium perenne Christi totum. Nimirum, ut contextum exhibeamus, 16* ■A EL •i.. J * ■· 244 Rcs *’^e’ et ,uorun' ab ecclesia explanandae sunt ex concil. trid. evangelium totum concilium proponit sibi, ut sublatis erroribus puritas ipsa evangelii in ecclesia conservetur ; quod evangelium promissum per prophetas in scripturis Christus proprio ore primum pro­ mulgavit, deinde omni creaturae praedicari jussit per apo­ stolos, qui hoc ipso evangelic praedicando essent fons omnis et salutaris veritatis et rnorum disciplinae; perspiciens autem synodus, hanc veritatem et disciplinam evangelicam contineri in libris scriptis et sine scripto traditionibus, quae Christi ore ab apostolis acceptae aut ab apostolis Spiritu sancto dictante traditae sint, ante omnem actionem aliam omnes libros tam veteris quam novi Testamenti, cum utriusque unus Deus sit auctor, nec non traditiones ipsas pertinentes tum ad fidem tum ad mores, ad evangelium scilicet divinum tum credendum tum servandum, suscipit et, ut suscipiantur, sancit; unde con­ cludit synodus omnibus intellegendum esse, quibus potissimum testimoniis ac praesidiis in confirmandis dogmatibus et instau­ randis in ecclesia moribus ipsa sit usura ; quae sane testimonia ac praesidia nemo non intellegit esse in libris sacris et tra­ ditionibus praedictis, quatenus in se evangelium Christi con­ tinent. Itaque per explicationem concilii ipsius in decreto primo omnis et salutaris veritas et disciplina morum, res fidei ct morum sunt evangelium integrum, cujus puritatem pro fine proposito conservare idem sit ac res illas rite exhibere. Hinc sicut evangelium consistit in veritatibus et praeceptis omnibus salutis divinitus per apostolos revelatis, sive jam satis ad creden­ dum omnibus etiam explicite proposita ideoque dogmata fidei sunt, sive nondum sunt, ita res fidei et morum his iisdem veri­ tatibus vel praeceptis omnibus constituuntur. Ergo per con­ cilii decretum de scriptura interpretanda in rebus fidei et morum ad aedificationem doctrinae Christianae pertinentium potestas interpretandi sacra positiva ad scripturam se extendit, quotiens de veritatibus vel praeceptis evangelii ibidem con­ signatis agitur, sive ea dogmata sensu stricto sunt, sive non­ dum sunt; nec ratione sua careat, quod concilium loquitur de fide et moribus pertinentibus ad doctrinae Christianae aedi­ ficationem, non aedificium, cum vox illa, aliter ut haec, actum ipsum futurum designare possit. Et re vera ex decreto concilii tridenti m de canonicis scripturis (/> 666) est ecclesiae conservare erroribus sublatis ___ ___________ Ecclesiae est explanare ut partem evangelii essentialia omnia scripturae. 24-5 puritatem ipsam evangelii vel totius salutaris veritatis et morum disciplinae per apostolos praedicatae ; quae conservatio fit utique testando, explanando, dijudicando, vindicando doctrinam evangelii veram erroribus variis oppositam. Atqui libri sacri integri sunt pars evangelii. Namque doctrina aliqua evangelii versatur saltem circa libros, revelando divinam librorum ec­ clesiae traditorum inspirationem; quam doctrinam libros re­ spicientem ipsum concilium tridentinum (1. c.) et Vaticanum (s. III. c.-2; D 1G36) ex traditione gravissime asseruit. At eo ipso ad evangelium item pertinet doctrina, quae in libris est. Videlicet revelatio, qua homo Deum ad se loquentem noscit, distinguitur quidem ab inspiratione, qua Deus sensa ea omnia et sola, quae vult dicto vel scripto exprimi, per hominem ut instrumentum intellegens et volens, non tamen divinae in se actionis necessario conscium, signis infallibiliter idoneis dicit vel conscribit; sed accedente testimonio divino de inspiratione quaecumque inspirata sunt, eadem revelata sunt. Sane si Deus revelaret, hoc illove opere humanitus confecto non nisi verum contineri, vi revelationis talis virtualiter multiplicis omnes et singulas sententias operis similiter ut veras accipere oporteret, ac si Deus ipse eas omnes et sin­ gulas protulisset; quod valere multo magis debet, si origo ipsa operis esse per inspirationem divina revelatur, quae reve­ latio et praedicatio est evangelica de libris veteris et novi Testamenti; ita enim doctrina librorum horum non solum ut vera, sed ut Deo inspirante scripta, proinde vi originis divinae vera revelata est. Neque licet concipere, doctrinam, quae propter aliam est prolata, ut salutarem ad evangelium spectare, doctrinam vero, ob quam illa est proposita, non spectare. Atqui doctrina evangelica de libris sacris ad doctrinam librorum vel complexuum sententiarum libros constituentium ecclesiae ipsi divinitus pro usu assignatam ordinatur. Quo tamen argumento non probatur, ipsa minima scripturarum partem evangelii esse; at enim non pariter doctrina de minimis revelata propter notitiam minimorum est, quia sicut inspiratio minimorum non propter ipsa, sed propter salutaria, quibus conjunguntur, facta est,ita revelatio de illis inspiratis non propter ipsa, sed propter snbstantiam librorum salutarem pars praedicationis evangelicae vel salutaris est. Insuper autem diserte (1. c.) concilium tri- 2-16 - 4M ■I I Ecclesiae est explanare in scripturis salutaria evangelii. dentinum et vaticanuni docet, doctrinam evangelicam in libris sacris contineri. Ergo ecclesia potest conservare interpretando positive scripturas, secundum ea quidem, quae in ipsis ad evangelium Christi pertinent. His positis jam licet quadantenus a priori objectum in­ fallibilis interpretationis positivae ecclesiasticae in scripturis indicare, quatenus scilicet scitur, quid in rationem ambitumve evangelii, h. e., nuntii boni vel salutaris cadat. Eo referetur, quidquid pro salute nostra ipse Dominus suscepit, egit, docuit, instituit, vel quidquid de rebus talibus vel consimilibus apo­ stoli proposuerunt. Pariter huc spectabunt spiritualia omnia veteris Testamenti, sive expresse a Domino vel apostolis ci­ tantur, sive non citantur, ut quae a Christo non sint soluta, sed velut recapitulata et completa (cf. concilii later. IV. c. 1: D 355. 356; vaticani s. III. c. 2; D 1634 ss). Eodem pertine­ bunt veteris Testamenti prophetiae, per evangelium etiam nuntiatae ut impletae, tum verbales, tum reales, i. e., typi, saltem formaliter ut tales. Addenda erit, quae est in scrip­ turis, historia salutis generis humani, historia populi Dei lestamenti veteris vel hominum insigniorum hujus populi, quae est historia ecclesiae Christi incohatae, denique historia ecclesiae Christi novae vel apostolorum, historia, inquam, omnis haec saltem secundum summam (repete omnino th. VIII). Universe qualis vel quanta pars scripturae certo talis vel tanta sit, ut eam potestas explicandi sacra positiva comprehendat, ex ipso libro historico vel didactico breviore, ut ex libro Ruth, Psalmo quodam etiam non prophetico, epistula Joannis ultima aesti­ metur; nam circa unumquodque documentorum horum ut ali­ quod totum per se inspiratum exsistit particula doctrinae evangelii, quam et distincte enumeratis documentis illis ut sacris concilium tridentinum vindicavit; quare ex dictis etiam res, quae in iisdem libris continetur, evangelica ideoque pro necessitate vel opportunitate infallibiliter explanando custo­ dienda est. Itaque procul dubio sicut locos breves quoque de rebus fidei et morum agentes explicare, ita etiam de libro vel longiore saltem loco libri, qui videtur sensum ipsius auc­ toris inspirati, non meram citationem, exprimere et facta histo­ rica referre, ecclesia interpretatione vel sollemni vel consen tiente ordinaria infallibili declarare potest, num prae veritate I Ecclesiae est proponere ex scripturis evangelic:!, quadantenus etiarn maxime nexa. 247 cujusdam citationis tacitae ejusque non omnino approbatae veritas ipsius rei divinitus enuntiata credi, num rejecto sensu pure allegorico similive historicus retineri debeat (cf. resp. com­ missionis bibi. 13. febr. et 23. jun. 1905; 7?10 1979. 1980). A for­ tiore potest ecclesia sensum historicum vel proprium partium quarumlibet scripturae asserere, quae, ut contingit in capitibus tribus prioribus libri Genesis, facta momenti maximi pro religione Christiana narrant ideoque, quamvis breves, maxime dogmaticae exsistunt (cf. resp. commissionis bibi. 30. jun. 1909, ad 1 — 3; resp. 29. maj. 1907, ad 3; 28. jun. 1908, ad 1 — 3). Ceterum quo­ tiens applicatio principii generalis praestituti ad casum parti­ cularem dubia est, ecclesiae est ipsius partem scripturae evan­ gelicam custodiae suae concreditam assistente sancto Spiritu solvendo peremptorie dubium suo tempore agnoscere. Sed suntne in scripturis praeter res indicatas fidei et 879 morum vel praeter evangelium etiam maxime conjuncta, ad quae et ipsa interpretandi potestas sacra se extendat? Distin­ guere oportet inter maxime juncta intrinsecus ita, ut sine his res illae stare absolute nequeant, et maxime juncta extrin­ secus idcirco, quod haec ita cum illis una semper commemo­ rata appareant, ut his additis nutantibus jam genuinitas, immo ipsa veritas narrationis rerum principalium ob constantem parem mentionem vacillaret. Prioris modi maxime conjuncta puto in scripturis nulla esse; nam quae necessitatis vel digni­ tatis talis sunt, recte et ipsa quadantenus ex instituto inspi­ rata et revelata proindeque res fidei vel morum, quamvis forte minus fundamentales, numerantur. Alterius modi maxime conjuncta si occurrant, ad ea, ex nexu isto jam non minima, ut genuina nec minus, saltem si sensus manifestus sit, eodem sensu vera proponenda ecclesiae potestas non quidem per se, sed pro necessitate tutelae ipsorum principalium exten­ detur, id quod ex dicendis paulo inferius et in thesi subsé­ quente palam fiet. Proinde non affert difficultatem, quod Leo XIII (1. c.) haud cunctanter et spectantia ad fidem et cum ea maxime copulata in scriptura admittere videtur, siquidem sensu altero exposito maxime copulata intellegere pontifex potuit; sin aliter, aut pro objecto interpretationis sacrae cer­ tius tuendo se modo loquendi eorum, qui res fidei artius ac­ cipiunt, pure accommodavit, aut prorsus non loquitur de rebus I r>' •J4S Ecclesia non paiiter ac substantialia scripturae minima explanare puteal maxime copulatis, quae sint in scriptura, sed de rebus fidei vel copulatis, quae ab interpretibus ex scriptura argumentando sive immediate sive mediate colligantur; quo pacto etiam non dicit dinoscendum in Patrum interpretationibus, quasnam tra dant ut spectantes ad fidem vel maxime copulatas, sed quae· nam ita tradant; similiterque antea asseverat: „Quae objectum sunt fidei vel ab eo consequuntur, ex divinis potissime litteris (Patres atque praeclarissimi quique theologi) studuerunt asse­ rere et stabilire/ Neque tamen pariter cum substantialibus objecto inter· nretationis sacrae infallibilis positivae adscribi debent sive 1 merus modus res fidei, substantia sensus salva, enuntiandi, sive res ipsae ceterae, quae in scripturis inveniuntur. Etenim explicatio illa ad ea sola pertinet, quae ecclesiae Domino mandante incorrupta conservanda sunt. Atqui talia non sunt modus descriptus enuntiandi, qui insuper exclusa inspiratione verbali ne inspiratus quidem est, nec res reliquae minimae; quod ecclesia vel inde intellegere potuit, quod libri veteris Testamenti non in forma pristina, sed cum variantibus parvis ipsi traditi sunt; neque enim quisquam nisi divinando proba­ biliter dixerit, a Christo vel a Spiritu sancto per apostolos aut aliquod exemplar jam ab omni mendo purum designatum aut tum expurgatum pro ecclesia esse. Unde et s.Vincentius lirin. (commonit. 2. c, 29; M 50, 677) scribit, necesse esse, nut ad unam ecclesiastici sensus regulam scripturae coelestis in· telligentia dirigatur, in his duntaxat praecipue quaestionibus quibus totius catholici dogmatis fundamenta nituntur^ (cf. commonit. 1. c. 28; M 50, 675). Item s. Thomas in S. theol. (p. 2. 2. q. 1. a. 6. 8—10) quidem distinguendo credibilia, de quibus est fides secundum se. et credibilia, de quibus non est fides secundum se, sed solum in ordine ad alia, videtur plane illa intellegere articulos fidei in symbolo positos et necessi­ tate praecepti omnibus explicite credendos (cf. q. 2. a. 5), res scilicet fidei fundamentales, proindeque nomine ceterorum com­ plecti non solum minima in scripturis tradita, sed etiam res fidei minus fundamentales, articulos fidei minimos vel subtili­ tates fidei, ubi superiores ex officio instruentes alios plura explicite credere debeant (cf. q. 2. a. 6); eodemque sensu videtur s. doctor in sent. 1. 2. (dist. 12. q. 1. a. 2) discernere ea, quae Ecclesia explanandis minimis scripturae non intervenire nisi negando potest. per se substantia fidei sunt, et ea, quae per accidens ad fidem pertinent; sed hoc loco altero videri potest simul agnoscere, quamvis non omnia per accidens ad fidem pertinentia, tamen in his etiam talia, quae ex indole sua expositioni authenticae eximantur, praesertim cum jam prius de re magistro teste a Patribus ex scripturis disputata dicat (dist. 2. q. 1. a. 3): ^Sciendum est ergo, quod circa inceptionem rerum, sancti convenientes in eo quod fidei est, scilicet quod nihil est ab aeterno praeter Deum, varia, ad minus quantum ad verborum superficiem, dixisse inveniuntur in his quae de necessitate fidei non sunt, in quibus licuit eis diversimode opinari, sicut et nobis/ Itaque si supponatur, v. g. de modo et ordine operum creationis in scriptura ex instituto nihil tradi, ecclesia per scientiam quidem theologicam, adjutam etiam subsidiis scientiae profanae de his rebus agere poterit, sed eas authen­ tice explanare non valebit. « Nihilominus ecclesia in rebus illis minimis scripturae auc- 881 toritate propria infallibili aliquid potest, docendo negative, qui sensus non subsit, non quasi interpretationem omnem fal­ sam reicere valeret, sed quod eam interpretationem declarare falsam valet, quae si vera esset, scriptura veritati undecum­ que certae repugnaret. Nimirum ecclesiae est tutari veritatem revelatam inspirationis scripturae originalis pro rebus quoque minutissimis; unde ex thesi mox sequente etiam id infallibi­ liter docere potest, sine quo tutela efficax inspirationis proindeque immunitatis erroris esse nequit. Atqui ad tutelam hanc requiritur, ut ecclesia statuere possit, interpretationem esse falsam, simulae vi ejus concedendus esset error in textu quali­ cumque scripturae haud dubie authentico, et ut ecclesia sta­ tuere saltem disjunctive possit, aut textum originali non esse consentaneum aut interpretationem esse pravam, ubi ex inter­ pretatione locus non ita certo authenticus a veritate aliqua com­ perta aberraret. Quo spectat illud s. Thomae de opere se­ cundae diei (S. theol. p. 1. q. 68. a. 1): „Sicut Augustinus docet . ., in hujusmodi quaestionibus duo sunt observanda. Primo quidem, ut veritas scripturae inconcusse teneatur. Secundo, cum scriptura divina multipliciter exponi possit, quod nulli expositioni aliquis ita praecise inhaereat, ut si certa ratione constiterit hoc esse falsum quod aliquis sensum scrip- 250 Ecclesia intervenire potest minimis scripturae modo simili ac privallm revelatis. turae esse credebat, id nihilominus asserere praesumat; ne scriptura ex hoc ab infidelibus derideatur, et ne eis via cre­ dendi praecludatur." Unde idem doctor, missa nunc quae stione de exempli cujusque convenientia, ecclesiam in rebus illiusmodi indirecte, i. e., ratione veritatis scripturae ab errore omni liberae judicare posse docet (in 1 Cor 11, lect. 4). Con­ similiter ecclesia explanandis locis ipsis minimis intervenire tunc modo negante potest, cum ad difficultates enodandas af­ firmatio citationis implicitae auctori inspirato non probatae vel sensus obvio oppositi argumentis tam levibus proponitur, ut ea concessio tecta deficientis veritatis et inspirationis textus sacri genuini inveniatur (cf. etiam sub hoc respectu secundario resp. jam cit. commissionis bibi. 13. febr. et 23. jun. 1905). In­ super cum interpretatio nimis manifesto est perversa, ecclesia ex thesi sequente sub ipsa ratione inhonesti abusus facultatis reprobare eam potest, &s2 Denique ecclesiae pro minimis in scriptura occurrentibus potestatem illustrare licet comparando cum ejus potestate pro revelationibus privatis. Revelatio, quae privata dicitur, ho­ mini tum privato tum publico pro sua vel aliorum utilitate divinitus fieri ita potest, ut Deus non motivo credibilitatis certo eam ut divinam aliis patefaciat; et tunc, quatenus reve­ latio res fidei et morum ecclesiae commissas tangit, ecclesia ex thesi sequente id quidem auctoritate infallibili declarare potest, rem, quae nove revelata dicitur, cum deposito sacro revelationis directe vel indirecte concordare, revelationem rei novam certo affirmare nequit; ejusmodi autem revelata, quae sint res fidei vel cum his intrinsecus saltem nexa, quin ec­ clesia agnoscere ut revelata ea queat, in scripturis nulla sunt. Sed Deus revelationem post apostolos factam etiam testimonio divino, ut miraculo manifesto, comprobare potest; qua in hypothesi ecclesiae potestas similiter se habet erga revela­ tionem talem, ut erga minima in scripturis inspirata. Enimvero, ut perspicietur ex thesi subséquente, poterit ecclesia infallibiliter docere indolem divinam revelationis; ita nuperrime apparitionem b. Mariae virginis immaculatae, quae est instar privatae revelationis, instituto festo universali ideoque ex di­ cendis infallibiliter ecclesia docuit; proinde poterit eadem in· fallibiliter docere, rem revelatam, quamdiu incorrupta demon- Ecclesia infallibilis pro ipsis nexis cum revelatis, ut factis ct textibus dogmaticis. 251 stretur, pro auctoritate Dei revelantis fide divina dignam esse et explicationem omnem, per quam aliquid falsi contineret, falsam ipsam exsistere; neque tamen magis quam inspirata minuta scripturarum ecclesia revelationem talem recipere in depositum proprium fidei et morum infallibiliter custodiendum et explanatione positiva quidem in dubiis explanandum valet; est enim hoc depositum pro ecclesia aetatis omnis publicum per apostolos completum; quo saltem sensu revelatio quaevis posterior merito privata nominatur. Thesis XXV. Praeterea potestas docendi infallibilis ma- 883 gister i i sacri extenditur ad illa omnia divinitus non revelata, quibus negatis depositum ipsius revelationis per apostolos factae integrum, ut par est, custodiri jam non posset. Declaratio. Veritates divinitus non revelatae cum veri­ tatibus a Deo per apostolos revelatis speciali ratione nexae esse possunt, idque dupliciter: aut solo nexu certitudinis, qua­ tenus negatis vel in dubium vocatis illis ipsae veritates reve­ latae forent pro fidelibus tantummodo non certae, aut etiam nexu veritatis, quatenus falsis illis veritates revelatae forent falsae. Ad priorem classem pertinent facta, quae dogmatica vo- 884 cantur, ut concilium tridentinum fuisse legitimum, Pium IX re ipsa fuisse s. Petri successorem in primatu; quibus factis nutantibus certitudo summa de ipsis veritatibus fidei, auctori­ tate concilii vel pontificis ejusdem definitis, jam non exstitisset. Etsi facta talia etiam ad classem alteram pertinere possunt, quatenus rerum revelationis aliquarum, ut concilia a capite ecclesiae legitime convocari, primatum Petri perpetuum esse, ipsa veritas pendere inde potest. Alterius classis primum sunt textus dogmatici, i. e., textus 885 originis humanae, qui de rebus revelatis agunt proindeque fidei deposito aut consentanei aut quadantenus adversi sunt; quibus textibus aut repudiatis, cum essent fidei conformes, aut approbatis, cum difformes essent, veritas fidei ipsa pro­ deretur; unde ecclesiae multum interest de iis judicare ac­ ceptis non quidem secundum auctoris sensum subjectivum, sed : vA μ fc 252 Dedarantur veritates revelationi nexae, ut aperte suppositae vel consecUriae secundum sensum objectivum seu illum, qui vi textus et con­ textus exprimatur ideoque et intentus ab auctore merito prae· sumatur vel juridice habeatur. Deinde huc referuntur veritates complures speculativae atque practicae, sive sunt tales, quae aperte instar principiorum veritatibus revelatis praeviae supponantur, cum ordo revelationis super ordinem rationis construatur, sive tales, quae aperte ex veritatibus revelatis consequantur : rejectis nimirum veritatibus ejusmodi suppositis vel consectariis, per syllogis­ mum rite formatum, adhibitis scilicet veritatibus non revelatis, sed naturali lumine compertis, ad veritates revelatas ipsas in­ fitiandas perveniretur. Nec tamen veritates ita cum revelatis cohaerentes hac de causa item revelatae numerandae sunt: nam illae veritates intelleguntur tantum eae, quae ex veritate aliqua revelata ope veritatis novae aliunde cognoscendae ideo­ que discursu proprie dicto, non pure explicante sensum ipsius veritatis revelatae deducuntur ; atqui illud solum est a Deo revelatum, quod est immediate in se ipso vel formaliter ab eo dictum seu vel explicite enuntiatur vel, si est quadantenus implicitum, per simplicem analysim veritatis revelatae ut talis reperitur. Ita quis recte quidem censeat, Deum revelando, homines omnes nasci in peccato, revelasse, etiam hunc illumve hominem fuisse ab origine in peccato, quatenus qui dicit omnes in concreto et absolute, qui aliquando sint, effert item singulos, qui loco suo et tempore sine negotio cogniti vel cognoscendi supponuntur, ac si eos ipse in individuo designet, similiter ut praedicta quaedam a Deo ipso edicuntur, quamvis ante eventum minus clare eadem ab audientibus accipiantur ; sed non aeque Deus revelando, Christum esse hominem, ipse quoque dixit, in Christo esse in concreto ea distincte omnia, quae studio laborioso nunc in homine deteguntur; veritates igitur istiusmodi cum revelata conectuntur, non revelatae ipsae sunt. Ceterum exi­ stimem huc referendas esse veritates ipsas naturales sive illas, quae sunt ex se manifestae, sive illas, quarum ope ex revelatis veritates aliae inferuntur, si nexus veritatum naturalium cum deductis et ab ecclesia peremptorie statutis ita exploratus est, ut eversis illis hae veritates caderent. Sane ex reveladone ut absolute nunquam licet abusu facultatis loquendi pro­ ferre verbum otiosum 12,36), eo quod est otiosum, item Declarantur revelationi nexae ei veritates aliae et bonitas disciplinae ecclesiae. 253 eadem ratione absolute non licebit ponere actum otiosum ullum externum vel internum ideoque abusu intellectus dissen­ tire a veritate qualicumque satis manifesta, quod est verbum internum plus quam otiosum, quatenus non solum sine ratione sufficiente, sed magis contra rationem interna affirmatione ad­ haeretur falsu; quocum principio cohaeret, absolute non licere dissentire ab hac illave in concreto veritate per lumen natu­ rale satis omnibus manifesta, nec licere dissentire ab hac illave veritate naturali, quae sit certa ex nexu explorato cum veritate per ecclesiam peremptorie statuta, quamvis non reve­ lata. Quae altera affirmatio cohaeret etiam cum veritate reve­ lata, pro peccato ipso vitando fugiendum per se esse periculum peccandi (Eccli 3, 27), quatenus qui negat veritatem arte nexam cum veritate per auctoritatem ecclesiae tenenda, ad hanc veritatem ipsam negandam fere cogitur. Atqui is, qui statuit, absolute non licere ab hac illave sententia dissen­ tire, aequivalenter statuit, sententiam eam veram esse, siqui­ dem dissentire ab errore absolute malum esse nequit. Ita conecti cum revelatis potest non solum veritas, textum quendam dogmaticum originis humanae pro sensu objective reve­ lationi congruere vel adversari, sed etiam veritas naturalis, hunc illumve esse ejus sensum objectivum, cum scilicet sensus clarus est, quia ambiguum textum talem non, ut locos dubios scripturae vel divinae traditionis, auctoritati sacrae modo ab­ soluto definiendum, pro concordia vel repugnantia cum verbo Dei scripto vel tradito, attribuimus, cui definitioni sensus objectivus certus textus supponatur. Ita praeter veritatem reve­ lationi junctam, ordinationes ritu anglicano actas esse irritas, haec alia veritas necti potest, modo hoc illove ordinationes anglicanas actas esse, sive modus iste ex historia cognitus et perspectus est, sive est modus saltem in concreto unicus, quo ordinationes eaedem intellegi irritae possint. Praeterea exempla veritatum huc pertinentium naturalium, quae sint ex se liquidae vel et revelationi supponantur, invenias in articulis damnatis Nicolai de Ultricuria (Z> 457 — 4G7). Tum fidei deposito intime conjungitur rectitudo disciplinae ecclesiasticae universalis. Etenim ecclesia regens, quotiens non solum animo invito quaedam tolerat nec solum quaepiam transeuntia vel particularia statuit, sed fert legem disciplinae, ι!,)4· Kcvclstis nectitur disciplina sacra, ordo certus religiosus, cultus certi sancti ex se scilicet stabilem, ab omnibus servandam, facto ipso docet, et legem illam observando ecclesia oboediens tota facto ipso profitetur (cf. s. Thomae S. theol. p. 1. 2. q. 97. a. 3), legem talem, si non semper optimam nec maxime opportunam, esse tamen bonam et per se quidem et generatim utilem proindeque verae fidei vel morum honestati sive lege Dei positiva sive lege naturali (cf. Rom 2, 9—16) pronuntiatae respondere, certe non adversari. Qua sententia abjecta periclitarentur principia fidei et morum revelata vel revelatis juncta, unde illa disciplina et doctrina emanavit, vel labefieret ipsum dogma ecclesiae Dei sanctae, per quod ecclesia universa ex fine pro­ prio per voluntatem Domini efficacem nunquam neglegendo salutifera pro bono malum praecipere vel suscipere nullum potest. 888 Hinc vinculo haud dissimili cum veritatibus revelatis co­ necti invenitur bonitas et utilitas hujus illiusve ordinis reli­ giosi seu modi vivendi fidelium aliquorum ad salutem suam vel et proximi et ipsam perfectionem vitae Christianae conse­ quendam, observatis etiam per vota perpetua consiliis evangelicis (ex Mat 19, 10—12. 21; 1 Cor 7, 32—38) et regulis pro fine proprio instituti propriis. Namque error in hac causa redundaret satis manifesto in depositum ipsum fidei et morum revelatum vel, ordine religioso jam per ecclesiam cognito et approbato, redundaret in articulum, quo credimus ecclesiae sanctitatem, cui repugnat ordinem sancire ex se ad finem reli­ giosum obtinendum non idoneum, similiter ac constituere dis­ ciplinam, quae sit contraria bonis moribus vel in ecclesiae totius damnum cedat; etsi enim ecclesia universa institutum ordinis cujusdam religiosi neutiquam amplectitur, hoc tamen institutum vi approbationis plenae ut via ex se ducens ad virtutem in sua perfectione assequendam omnibus fidelibus proponitur et cum proportione commendatur. 889 Eodem spectat veritas, quae ipso judicio de hominis jam defuncti sanctitate, gloria, dignitate veneranda continetur. Quae veritas attingere revelationem tunc praesertim potest, cum defunctus est martyrium pro Christo passus (vide v. g. Mat 10.32. 39; 16,25 cum parallelis Mare 8,35; Luc 9,24; 17,33; Jo 12,25), vel cum post ipsam quoque hominis mortem miracula ad invocationem illiusmet vel venerationem reli- Declaratur nexus revelationi cultus certi cujusque sancti. 255 quiarum fiunt, siquidem hoc pacto noscitur Deus non veri­ tatem ab illo praedicatam, sed invocationem et cultum hominis talis comprobare (cf. s. Thomae S. theol. p. 2. 2. q. 178. a. 2); quare dogma sanctitatis Dei interponitur, quamvis, nulla exsi­ stente locutione Dei proprie dicta, sanctitas defuncti revelata dici nequeat. Quin pro fulgore martyrii vel vitae virtutibus heroicis ornatae cum miraculis sequentibus in medium pro­ ferre etiam dogma illud ut facillime applicandum licet, quo generatim gloriam sanctorum credimus. Et accedere potest, quod saepius ecclesia pro studio laudabili augendae gloriae Dei et hominum salutis promovendae excitatur juste et quasi conaturaliter, ut statuat definite hominem defunctum instar exemplaris vitae Christianae imitandum vel etiam lege disci­ plinae generali, prospiciente unitati cultus, instar patroni in­ vocandum et instar amici Dei venerandum; ubi, si imitandus ille ediceretur, cujus mores imitandi reapse minime essent, vel si colendus ille exhiberetur, cujus cultus, ut damnati, pius honestusque non exsisteret, jam sacrum depositum fidei et morum vel puritas ecclesiae credenda, sicut per alias per­ versas disciplinae leges, laederetur. Quo referas illa Hieronymi (in Philem 4 ss ; 71/26,609 s): „Non putemus levem Philemonis praedicationem, si eamdem fidem habeat in sanctos quam et in Deum. Qui credit Deum sanctum esse, utique non errat. Quod si quis hominem qui sanctus non est, sanctum esse cre­ diderit, et Dei eum junxerit societati, Christum violat, cujus corporis omnes membra sumus. ,Qui dicit', inquit, Justum in­ justum, et injustum justum, abominabilis uterque apud Deum est' (Prov 17, 15): similiter qui sanctum dicit esse non sanctum, et rursum non sanctum, asserit sanctum, abominabilis apud Deum est. Omnes credentes, secundum apostolum, Christi corpus efficiuntur (al. efficimur) (1 Cor 6, 15). Qui in Christi corpore errat et labitur, asserens membrum ejus vel sanctum esse, cum non sit: vel non sanctum esse, cum sanctum sit, vide quali crimine obnoxius fiat: ,Vae', ait Isaias, ,qui dicunt dulce amarum, et amarum dulce: ponentes tenebras lucem, et lucem tenebras' (Is 5, 20). Dulce, puto esse sanctimoniam: amarum, quod sanctimoniae contrarium est; aeque lux sancti­ monia intelligi potest, tenebrae contrariae sanctitati." Ista etiam plenius in cultum pleniorem valent. §56 Revelatis nexa miracula posteriora; extensae infallibilitatis adversarii. His denique addam nominating facta divina, ut miracula, quae non ipso deposito revelationis contineantur. Certe reve latum est, miracula v. g. ipsius Christi et facta esse, de quo­ rum veritate historica constare possit, et vere rationem mira­ culi habere, et vere comprobare illud, ad quod firmandum sunt producta (J/λΖ 11,2—6. 20 — 24; Jo 2, 11; 5,36; 10,25. 26. 37. 38; 11, 41-48; 12, 37—43; 15. 22—25; 20, 29-31; cf. concilii vaticani s. III. cn. 4. de fide; D 1660). Atqui hae tres veritates manifesto vacillarent eo, quod consimile judicium recusaretur de factis consimilibus, quae post tempus apostolicum hodieque fiunt. Item revelatum est, signa mirabilia post fidem simpliciter proindeque plus minusve semper secutura esse (Mare 16 17. 18; Jo 14, 12); cui intime jungitur, haec vel illa facta etiamnum evenientia miracula agnosci. Ad tales igitur veritates cum revelatis copulatas peremp­ torie asserendas magisterium ecclesiae infallibile se extendere affirmamus. Videlicet non sane ut ad depositum fidei perti­ nentes vel ut revelatas, sed ut ad custodiam depositi spec­ tantes vel ut revelatis hoc illove gradu et modo conexas veri­ tates illas proponere et, quod eodem redit, sententias iisdem immediate oppositas non quidem ut haereses, sed ut aliter pravas, censuris vel notis doctrinae malae inustis variis, pro­ fligare magistri sacri potestate infallibili possunt; quod agendo non tam munus testium, quam doctorum sensu pressiore veri­ tates creditas adseitis aliis explicantium et vindicum ipsorum propugnaculorum fidei exercent. Ubi adversariis incidimus jansenianis, qui disputantes directe quidem de textibus dog­ maticis originis humanae contendunt, ecclesiam infallibilem certe esse in quaestione juris, at non in quaestione facti. Distinguitur enim quaestio primum de doctrina quadam spec­ tata in se ipsa vel in abstracto, utrum sit fidei consona an dissona, bona an mala, quae est quaestio juris; dein succedit quaestio de doctrinae ejusdem enuntiatione in concreto per librum humanum quendam facta, num ab auctore doctrina ea recta vel perversa reapse in libro sit expressa, quae est quaestio tacti. Ecclesia autem definiendo, doctrinam revelatis gradu modove suo sive congruentem sive repugnantem libro contineri, definit directe vel explicite quaestionem facti, quasi ndirecte vel implicite quaestionem juris; quod et in aliis deh- Magisterium ecclesiae pro nexis cum revelatione infallibile probatur theologice. 257 «iflIwBS nitionibus praeter doctrinam factum respicientibus contingit. Porro thesis nostra ex dicendis saltem est doctrina catholica omnino agnoscenda, imino ratione bona jam dogma fidei ducitur. Demonstratio. 1. Magisterium ecclesiae infallibile eum 892 certe ambitum obtinet, qui pro fine suo consequendo vel munere implendo postulatur; quod constat vel per ipsam Christi institutoris sapientiam, ut quae sane fini media sufficientia aptarit. Atqui fini suo vel muneri imposito magisterium infallibile nequit, ut par est, satisfacere, nisi ad illa omnia extenditur, quibus neglectis depositum sacrum revelationis non potest efficaciter custodiri; cujusmodi sunt ultra veritates ipsas revelatas etiam complura in se non revelata, quae cum revelatis nexu speciali sive certitudinis sive veritatis conjunguntur. Ergo magisterium ecclesiae infallibile praeter veritates in se revelatas, ut objectum suum primarium, ad veritates quoque alias, cum revelatis nexu speciali cohaerentes, velut objectum secundarium, refertur. Prob. prior pars minoris: Institutum est divinitus magi- 893 sterium ecclesiae in hunc finem, ut agente ipso depositum revelationis custodiretur integrum seu fidelium fides pura et una semper servaretur, proindeque, salubri doctrina proposita et noxiis erroribus exclusis, via salutis tuta et expedita monstraretur et sterneretur; sicut enim potestas ecclesiastica uni versa, ita potestas docendi ad hominum salutem ordinatur. Atqui gravissimo huic fini magisterium ecclesiae nequit, ut par est, satisfacere, nisi ad ea omnia extenditur, quorum doctrina est plus minusve necessaria vel maxime opportuna ad depositi custodiam, ad fidei puritatem et unitatem procurandam, ad errores vel pericula deceptionis a fidelibus removenda et sic tandem salutem animarum in tuto collocandam (cf. Ji/ 20, 29—31; Eph 5, 6; Coi 2, 8; 1 Tim 1, 3; 6, 20 s; 2 Tim 1, 13 s; 2, 16 s). Sed qua necessitate magisterium ipsum, hac et infallibilitas magisterii, pro doctrina peremptoria quidem prolerenda, ad illa omnia porrigitur. Etenim tam late patet infdllibilitas quam sacra docendi suprema potestas, cum eam instar proprietatis consequatur. Insuper magisterium fallibile assensum absolutum in rebus adhuc dubiis postulare ideoque controversias terminare non valeret. Tandem actibus docendi omnibus, quos magisterium sacrum ponat, fidei depositum gfi'jK’ls· Eecleiia.. Striab. De Eecleiia. II. II, 17 B^^BHH B^MB· I? ? îtvîl ■I93■ HHHR· B» κ IWfiwsInr ; ? K"· I h S}?·'* ί ^RBCTm| rfWWï ' Blillwfffi ·Η·|Iw! tvO ■ ‘λ, ίi ■' - ■I■ I * BTfHT. ' ΒτΛ&ΐίΜ· 258 Ecclesia ultra revelata infallibilis probatur theologice et ex Mat 28, 18 », custoditur; hac autem in custodia ipsa et pro ipsa infallibile I est, cum peremptorie docet, ecclesiae magisterium. Prob. altera pars minoris: Depositum revelationis, ut par est, custoditur vel fidei integritas proindeque sanctitas et salus hominum procuratur per veritatis revelatae legitimam indubi­ tate propositionem, sinceram explicationem, rectam pro scientia et vita Christiana applicationem, diligentem ab erroribus ad­ versis distinctionem validamque defensionem. Atqui ad hanc efficacem propositionem, explicationem, applicationem, distinc­ tionem, defensionem minime sufficit proponere veritates reve­ latas ipsas seu dogmata fidei eaque discernere ab erroribus directe oppositis seu ab haeresibus cavendis ; sed etiam neces­ sarium est seu summopere opportunum proferre complures veritates in se non revelatas, sed revelatis conjunctas, easque distinguendo ab erroribus directe veritates nexas, indirecte propius vel remotius fidem salutarem labefactantibus vindi­ care; quales veritates intelleguntur ex praemissa (n. 883—890) declaratione tum facta dogmatica, veritates revelationi praesuppositae vel conclusiones theoreticae et practicae, quae ex veritatibus revelatis tamquam principiis fecundis paulatim ratiocinando inferantur et ad omnem vitam hominum pro va­ riis temporum adjunctis applicentur, honestas disciplinae ec­ clesiasticae, bonitas ordinis religiosi, sanctitas hominis defuncti, miracula usque adhuc patrata, tum textus dogmatici, de quibus nominatim janseniani litem intenderunt ; nam abjudicata ec­ clesiae facultate textus illos ex sensu objectivo rectos vel pravos peremptorie declarandi et haereticis ipsis effugium apertum semper superesset cum unitatis fidei jactura mani­ festa, et catholicis, praesertim rudioribus, praesens nec valide propulsandum periculum maneret veneni erroris perniciosi pro vera et salutifera doctrina ex libris doctoribusve corruptis hauriendi. S95 2. Ex Mat 28, 18- 29 infallibile est magisterium sacrum, quotiens aliquid a Domino mandatum observandum ultimo ecclesiam totam docet (cf. n. 834). Atqui cum fert legem, per se scilicet perpetuam, universalem disciplinae, quamvis in se non revelatae, ultimo ecclesiam totam docet, observandam esse hic et nunc absolute vel sine ulla tergiversatione oboe diendo, nisi magisterium ipsum de jure suo decedat, pote- ■ j statem legiferam a Domino mandatam (vide Mat 16, 18. 19; 18.17. 18; cf. 1 Cor 11, 34 cum 4, 1; concilii tridentini s. XXI. c. 2; D 809). Ergo magisterium sacrum infallibile est in sta­ tuenda lege universali disciplinae etiam non revelatae ita, ut haec tantum absolute observanda ideoque bona esse possit. Atqui infallibilitas, quae ex verbis Domini extendatur ad disciplinam non revelatam exsequendam, pariter ad res omnes cum revelatis nexas, etiam speculativas lege quadam ecclesiae tenendas, extendenda est. 3. Idem ex sensu praxique ecclesiae demonstratur. Ec- 896 clesiaenim ipsa Spiritu sancto assistente debet profecto posse scire vel opportune significare, quibus in rebus erroris sit immunis; aliter infallibilitatis donum inutile evaderet. Atqui ecclesia vel pontifex romanus ecclesia sequente in rebus etiam non revelatis, sed cum revelatione intime nexis infallibilem sese exhibebat. Ita a. Gregorius M. non solum dogmata definita in conciliis, sed imprimis ipsa quattuor concilia, quae facta sunt dogma, tica. firmissime suscipere et venerari se fatetur (supra n. 847). — dum est, concilio etiam constantiensi universalem ecclesiam repraesentatam esse; quo posito per articulum sequentem significatur credendum, esse approbandum illud, quod con­ cilium constantiense in favorem fidei et ad salutem animarum approbavit (D 551. 552). Et articulo 24 proponitur creden­ dum, papam canonice electum, qui pro tempore fuerit, ejus nomine proprio expresso, successorem b. Petri esse (D 568). — Ad haec videas professionem fidei orientalibus praescriptam ab Urbano VIII et Benedicto XIV, qua et synodi universales suscipiuntur (Z) 873). b. Ad textus dogmaticos quod attinet, ecclesia ipso facto 897 asserebat sibi potestatem judicandi peremptorie ideoque infallibiliter non solum de heterodoxia vel orthodoxia propo­ sitionis alicujus doctrinaeve simpliciter, sed prout propositio rei doctrina eadem exstaret in aliquo originis humanae libro, proindeque pro re nata adscribebat sibi facultatem definiendi, doctrinam perversam, v. g. haereticam, libro illo contineri 17* - v.· 260 Ecclesia infallibilis probatur ipsa praxi in textibus dogmaticis. ita, ut ipse liber haereticus habendus esset atque haereticus, in casu quidem pertinaciae, censendus esset libri auctor. Sic concilium nicaenum I Arii opinionem, verba, librum affectum nomine Thaliae condemnavit (ex Socratis hist. eccl. 1. 1. c. 9. et Sowmeni hist. eccl. 1. 1. c. 21; J/ 67, 78 ss. 922 s). — Anastasias I damnavit scripta prava Origenis (A1 276. 281. 282. 284». — Innocentius I scripta quaedam apocrypha non solum repudianda, verum etiam damnanda exhibet (ep. 6. ad Exsuperium episc. tolos. c. 7. n. 13; 3/ 20, 502); idem in libro Pelagii nihil paene esse censuit, quod non a quovis damnan­ dum atque calcandum esset (ep. 31. ad quinque episc. n. 5; J/20, 596). — In concilio ephesino (act. 1; H 1, 1363 ss) ortho­ doxa pronuntiata est epistula Cyrilli ad Xestorium, damnata est epistula Nestorii ad Cyrillum, qua lecta episcopi simul omnes exclamarunt: „Quicumque Xestorium non anathematizat, anathema sit. Hunc recta fides anathematizat: hunc sancta synodus anathematizat. Quicumque Xestorio communicat, ana­ thema sit. Omnes Xestorii epistolam et dogmata anathemati­ zamus: omnes haereticum Nestorium anathematizamus? — In formula Hormisdae omnes haereses, praecipue Nestorius haereticus cum aliis compluribus anathematizantur {D 141). — Pariter synodus V damnatis aliis hominibus et scriptis repro­ bavit (cn. 12—14; D 183—186) Theodorum mopsuestenum et impia ejus scripta, scripta aliqua Theodoreti, epistulam Ibae, ita quidem, ut omnibus ea defendentibus diceret anathema. — Item Gregorius M. supra (n. 847) doctrinas cum auctoribus a conciliis irrevocabiliter judicatas exhibet. — Congruit concilii later, a. 649 sub Martino I cn. 18 (D 219). — Eodem spectat articulus 7. 8. 11 ex iis, de quibus errorum Wicleff et Hus suspecti ex mandato Martini V interrogandi erant, ubi assensus firmus de viris illis cum Hieronymo de Praga habendis pro haereticis et eorum libris et doctrinis habendis pro perversis postulatur \D 553—555). — Unde etiam Alexander VII per constitutionem „Cum ad s. Petri sedem“ 16. oct. 1656 quinque propositiones Jansenii in sensu a Jansenio intento, scilicet in­ tentione verbis expressa, damnatas esse definivit et consti­ tutione r Regiminis apostolici'· 15. febr. 1664 eas ita sincero animo reiciendas esse edixit {D 971), postea vero Clemens M sua ^perpetuo valitura4 constitutione n Vineam Domini* Ecclesia ex sensu ac praxi sua infallibilis in textibus dogmaticis et nexis aliis. 261 16. jul. 1705 declaravit (7) 1317), „damnatum in quinque . . propositionibus janseniani libri sensum, quem illarum verba prae se ferunt, ut praefertur, ab omnibus Christi fidelibus ut haereticum, non ore solum, sed et corde recipi ac damnari debere/ — Ipsum concilium vaticanum docet (s. III. c. 4 ; D 1645 : „0mnem . . assertionem veritati illuminatae fidei contrariam omnino falsam esse definimus. Porro ecclesia, quae una cum apostolico munere docendi, mandatum accepit fidei depositum custodiendi, jus etiam et officium divinitus habet falsi nominis scientiam proscribendi, ne quis decipiatur ‘ per philosophiam, et inanem fallaciam. Quapropter omnes Christiani fideles hujusmodi opiniones, quae fidei doctrinae contrariae esse cognoscuntur, maxime si ab ecclesia repro­ batae fuerint, non solum prohibentur tanquam legitimas scientiae conclusiones defendere, sed pro erroribus potius, qui fallacem veritatis speciem prae se ferant, habere tenentur omnino/ Cf. cn. 2. de fide et ratione {D 1664). Pro qua definitione sollemni ecclesia textus dogmaticos originis humanae saltem eos, qui immediate vel formaliter doctrinae revelatae adver­ sentur, peremptorie vel infallibiliter proscribere potest. — Congruenter Pius X (encycl. 7. sept. 1907; 7?10 2084—2086) repudiavit delirationem modernistarum, qui affirmationes scientiae qualescumque magisterio ecclesiae obnoxias nullo modo volunt, prius praetexendo, pro objecti diversitate discidium inter fidem et scientiam nunquam esse posse, dein inopinato adjungendo, fidem scientiae etiam subjectam esse. Eodem spectat error modernistarum a s. officio 3. jul. 1907 rejectus 5 (Z>10 2005): „Cum in deposito fidei veritates tantum revelatae contineantur, nullo sub respectu ad ecclesiam pertinet judi­ cium ferre de assertionibus disciplinarum humanarum/ Et damnatus error 7 (Z)102007): „ Ecclesia, cum proscribit errores, nequit a fidelibus exigere ullum internum assensum, quo judicia a se edita complectantur/ C. Ad haec ecclesia judicio peremptorio, proinde infalli 898 bili non solum veritates revelatas proponere et errores his oppositos ut haereses proscribere, sed etiam veritates vel suppositas revelationi vel inde consequentes solebat definire seu errores ipsis repugnantes condemnare, infligendo quidem hujusmodi erroribus non haeresis, sed aut determinatam nullam Censurae ethun censura haeresis inferiores usitatae ûxplanantut doctrinae malae notam vel censuram aut in globo censuras praeter haeresim varias aut censuram quandam censura haeresis inferiorem. Nimirum, ut vis argumenti hujus descriptis censuris praecipuis et explanationis indigentibus plenius in­ tellegatur, haeretica ipsa sententia a magisterio sacro ea de­ claratur, quae certo et immediate, verbis explicitis vel aequivalentibus, adversatur dogmati, i. e., veritati pro revelata sive jam satis ante sive per declarationem eam ipsam ad creden­ dum propositae; notorie haeretica est, quae non solum certo, sed etiam terminis ex se claris dogmati eique jam prius in ecclesia agnito repugnat; sin autem sensus non certo, sed plus minusve probabiliter est haereticus, propositio suspecta de haeresi vocatur ; sin sententia quadantenus ambigua etiam, sive ex se ipsa sive ex adjunctis, sensum potius haereticum prae se fert, haeresim sapiens dicitur. Erronea, specifice sci­ licet et ut talis, non ut latius vel aliquando sub respectu alio simul est haeretica, sententia censetur, quae directe opponitur aut conclusioni theologicae certae, i. e., veritati ex una reve­ lata et altera theologice vel naturaliter certa deductae, aut doctrinae satis quidem propositae in ratione veritatis sacrae, sed non aeque firmiter, quamvis quodammodo, in ratione veri­ tatis revelatae; quo in altero casu, si de doctrina saltem fere certo revelata agitur, sententia erronea etiam haeresi proxima vocatur. Temeraria, ut ab haeretica et erronea distinguitur, judicatur propositio ea, qua aut doctrina cum revelata remo­ tius quidem nexa, sed constanter et communiter ut sat solida recepta jam sine justa causa repudiatur, aut doctrina proba­ bilis vel probabilior inique condemnatur. Praeter has cen­ suras haeresis, erroris, temeritatis indicantes gradum repu­ gnantiae immediatae vel mediatae cum deposito fidei morumve revelato aliae sunt, quibus gradus ita non exprimitur, ut ma­ teria sive revelata sive non revelata significetur, in qua per propositiones notatas delinquatur. Sic propositio blasphema appellatur, quae Deo vel sanctis contumeliam infert; impia, quae cultum Dei vel sanctorum laedit; piarum aurium offensiva, quae saltem vi verborum usitata aliquid contrarium ob­ servantiae erga Deum continet; injuriosa, quae honorem Deo, sanctis, personis certis debitum violat. Schismatica renun­ tiatur, quae unitati ecclesiae opponitur; seditiosa, quae pote- Ceosurar variae in negationem veritatis cum revelata nexae ferri consueverunt. 2G3 stati divinitus ordinatae adversatur. Ut scandalosa designatur, quae ruinae spiritualis occasionem praebet. Denique sunt censurae, quae neque gradum cervum pugnae directae vel in­ directae contra revelationem neque materiam offensionis spe­ cialem exhibent, ut cum propositio proscribitur simpliciter ut falsa, h. c, gradu non accuratius definito veritati revelatae disconveR.ens, vel cum dicitur male sonans, enuntiata scilicet verbis ej ccmmuni usu minus rectis nec per circumstantias aliter explanandis, tkide facilius in sensum pravum, revelationi quomodocumque adversum accipiatur, vel cum vocatur cap­ tiosa, verbis in speciem rectis sententiam perversam illiusmodi iniciens. Porro saepius non propositionibus singulis singulae censurae, sed propositionum cumulo censurae in cumulo vel globo apponuntur, ita ut propositiones omnes vitandae intelle­ gantur, quatenus propositioni omni censura saltem aliqua appo­ sita conveniat. Quales censurae minime confundi debent ve­ titis disciplinaribus, ne propositiones quaedam parum oppor­ tunae interim doceantur. Age, censurarum, quae peremptorie notent doctrinam pravam sive generation pro gradu pravitatis qualicumque sive etiam expresse, in globo vel singillatim, infra haeresim proindeque feriant errores solum indirecte reve­ lationi repugnantes, exempla non pauca reperiuntur. Ita jam Joannes XXII errores fraticellorum complures 399 partim haereticos, partim insanos, partim fabulosos cognitos generali formula damnavit (D 418), idemque articulos aliquot Ekardi censuris nota haeresis minoribus confixit (22 post 455), Urbanus V conclusionem unam alteramque Dionysii Soulechat gradation falsam, erroneam, haereticam declaravit (.29 468. 469), Gregorius XI propositiones Raymundi Lulli ex parte ut er­ roneos reprobavit (D ante 474), Martinus V postulans expli­ cite assensum firmum cum concilio constantiensi diversis cen­ suris in globo articulos Joannis Wicleff etjoannis Hus affecit .7)555), Innocentius VIII propositionem Joannis Pici Mirandulani pro erronea et haeresim sapiente habuit (Z> 620); in globo censuris variis rejecit Leo X errores Lutheri (ZZ 9, 1891 ss), Pius V, Gregorius XIII, Urbanus VIII sententias Baji (/) 959); Pius V simpliciter quaedam cambia condemnavit (/> 960. 961), CUmens VIII propositionem aliquam minoribus censuris per­ culit (Z) 962); item Innocentius X Alexander VII, Clemens XI ■■■■ 261 Censurae lalae in erroies haeresi inferio res; doctrina diserta Pii iK, censuris etiam interioribus repudiarunt propositionem 1. 4. 5 Jansemi, cui damnationi Alexander VII juratum quoque sin­ ceri animi obsequium exegit (D 966. 969. 970); censuras in­ feriores inflixit Alexander VII propositionibus 45 (Z> post 1016), aliis 65 Innocentius A/ (Z> post 1082), qui et propositiones Michaelis de Molinos in globo censuris variis compressit (Z> post 1155); Alexander \'IIl propositionem quandam cen­ sura minore profligavit (D 1157). alias 31 in globo censuris differentibus prostravit [D post 1188), Innocentius XII propo­ sitiones 23 de amore purissimo in globo censuris inferioribus notavit D post 1215), Clemens Xd propositiones Quesnelli in globo censuris multiplicibus proscripsit (Z) post 1316), Benedictus XIV praxim quandam exquirendi nomen complicis censuris leviorious afflixit (Z) 1323) similiterque propositiones 5 de duello improbavit (D post 1347), Pius VI librum Eybelii ut continentem propositiones censuris variis in globo desi­ gnatas reppulit (Z) ante 1363), propositionibus vero plurimis pistoriensium singulis censuras singulas non minus explorate inferiores quam propositionibus aliis censuram ipsius haeresis apposuit (Z) 1364 ss). 900 Praeterea Pius IX etiam disertius asserit ecclesiae facul­ tatem amovendi ea omnia, quae vel fidei adversari vel salutem animaram quovis modo adducere in discrimen possint, ideo­ que proscribendi errores, nedum haereticos, sed in periculo integritatis fidei et salutis animarum aeque plene omnes; ita enim post alia ille scribit (ad archiep. monac. 11. dec. 1862; D 1528): rEcclesia ex divina sua institutione et divinae fidei depositum integrum inviolatumque diligentissime custodire, et animarum saluti summo studio debet continenter advigilare, ac summa cura ea omnia amovere et eliminare, quae vel fidei adversari, vel animarum salutem quovis modo in discrimen adducere possunt. Quocirca ecclesia ex potestate sibi a di­ vino suo auctore commissa non solum jus, sed officium prae­ sertim habet non tolerandi, sed proscribendi ac damnandi omnes errores, si ita fidei integritas et animarum salus postu­ laverint, et omni philosopho, qui ecclesiae filius esse velit, ac etiam philosophiae officium incumbit, nihil unquam dicere contra ea, quae ecclesia docet, et ea retractare, de quibus eos ecclesia monuerit. Sententiam autem, quae contrarium edocet, Doctrina Pii IX et concilii vat. et praxis Macra de veritatibus revelationi junctis. Φβ5 omnino erroneam, et ipsi fidei, ecclesiae ejusque auctoritati vel maxime injuriosam esse edicimus et declaramus/ Cf. syllabi errorum prop. 10. 11 (79 1557 s). Idem pontifex in epistula posteriore (ad archiep. monac. 21. dec. 1863; D 1536s) prius quidem docet, non esse satis se subicere iis, quae sive expressis oecumenicorum conciliorum et romanorum ponti­ ficum decretis definita sive ordinario ecclesiae totius per orbem dispersae magisterio tradita sint ut dogmata fidei, i. e., ut veritates divinitus revelatae; deinde autem duo item praestanda addit, unum pro alio magisterii subjecto, quod et pontificiis congregationibus docentibus subicere se oporteat, alterum pro alio objecto, quod praeter veritates revelatas etiam theo­ logicae veritates et conclusiones certae, sane ut verae et certae, retinendae sint; quo spectant verba illa: „Sed cum agatur de illa subjectione, qua ex conscientia ii omnes catholici obstringuntur, qui in contemplatrices scientias incumbunt, ut novas suis scriptis ecclesiae afferant utilitates, idcirco ejusdem conventus (theologorum Germaniae) viri re­ cognoscere debent, sapientibus catholicis haud satis esse, ut praefata ecclesiae dogmata recipiant ac venerentur, verum etiam opus esse, ut se subjiciant tum decisionibus, quae ad doctrinam pertinentes a pontificiis congregationibus proferuntur, tum iis doctrinae capitibus, quae communi et constanti catho­ licorum consensu retinentur ut theologicae veritates et con­ clusiones ita certae, ut opiniones eisdem doctrinae capitibus adversae quamquam haereticae dici nequeant, tamen aliam theologicam mereantur censuram/4 Cf. syllabi citati prop. 22 [D 1570). — Concilium vaticanum quoque haud obscure in­ dicat, ecclesiae esse, proscribere et haereses et errores his conexos, tum quod saltem principium de mandata custodia depositi fidei statuit (supra n. 897), tum quod praeter haere­ ticam pravitatem etiam errores plus minusve ad illam acce­ dentes affirmat esse fugiendos proindeque servanda decreta sanctae sedis, quibus opiniones affines haeresibus a concilio ibidem condemnatis prohibeantur (s. Ill; D 1666). Huc pertinet responsum, quamvis non peremptorium, com- 901 missionis bibi. 29. maj. 1907 de auctore quarti evangelii, ad 1 cf. resp. ad 2, et resp. 28. jun. 1908 de auctore libri Isaiae, ad -1. 5); unde ecclesia etiam pro solo argumento solido scienti- ________ ___ ^ Ε ϊ_ ι_ _ L___________L_; .îjilM flM BM fflSgÀhUJtfiRIteJV-fcÀVOblay.ilM ZziM qtw $66 Praxis ecclesiae ne veritate revelatae juncta ; rectitudo infallibilis disciplinae. I fico nomen scriptoris libri inspirati docere posse intellegitur. Videlicet id potest ecclesia non solum, quatenus cum veritate inspirationis libri simul nomen scriptoris verbo Dei scripto vel tradito comprehenditur. Neque id potest solum, quatenus tempore scriptionis ad auctorem ipso Joanne apostolo poste­ riorem prorogato veritas revelata depositi fidei per apostolos conclusi vel vaticinii secundum sensum scripturae genuinum vere tahs et longe ante eventum editi negatur. Quin immo non idv d solum ecclesia id potest, quod alio tempore vel alio scriptore ex se ude minus digno leviter substituto fundamenta facti revelationis demonstrandi labefactantur; quo ipso respectu factum illud temporis et scriptoris dogmaticum constituitur. Sed, quamvis supponatur scriptor temporis et auctoritatis aequalis, ecclesia nihilo setius ideo illud potest, quod posita veritate revelata inspirationis libri et posita veritate naturaliter probata nominis auctoris libri exsistit veritas conexa, auctorem hunc prae alio esse libri inspirati; quam statuendo ecclesia de veritate naturaliter certa auctoris ipsa statuit. Insuper hujus negationem manifesto frivolam ut inhonestam ec­ clesia potestate sacra improbare potest. d. Rectitudinem indubiam ipsius disciplinae cujuscumque ecclesiasticae universalis, quamvis non statutae per ipsam revelationem, coicias ex Act 15, 28. 29, quatenus auxilio Spi­ ritus sancti ut rem fidei definiri, ita leges quasdam pro parte ecclesiae majore a se ferri apostoli significant. Eandem recti­ tudinem hunc in modum Augustinus asseverat (ep. 54. al. 118. ad Januarium c. 5. n. 6; J/ 33, 202 s): „Quaeris . . his verbis; ,Quid per quintam feriam ultimae hebdomadis quadragesimae fieri debeat? an offerendum sit mane, et rursus post coenam, propter illud quod dictum est, ,Similiter postquam coenabm est' (Luc 22. 20)? an jejunandum, et post coenam tantummodo offerendum? an etiam jejunandum, et post oblationem, sicut facere solemus, coenandum?' Ad haec itaque ita respondeo ut quid horum sit faciendum, si divinae scripturae praescribit auctoritas, ncn sit dubitandum quin ita facere debeamus ut legimus, v jam non quomodo faciendum, sed quomodo sacra­ mentum intelligendum sit, disputemus. Similiter etiam si quid horum tota per ornem frequentat ecclesia; nam et hinc quin ita faciendum sit, disputare insolentissimae insaniae est. Sed bociriua s. Augustini de rectitudine infallibili disciplinae ecclesiae exponitur. neque hoc, neque illud inest in eo quod tu quaeris. Restat igitur ut de illo tertio genere sit, quod per loca regionesque variatur. Faciat ergo quisque quod in ea ecclesia in quam venit, invenerit. Non enim quidquam eorum contra fidem fit, aut contra mores, hinc vel inde meliores. His enim causis, id est aut propter fidem, aut propter mores, vel emendari oportet quod perperam fiebat, vel institui quod non fiebat. Ipsa quippe mutatio consuetudinis, etiam quae adjuvat utili­ tate, novitate perturbat. Quapropter quae utilis non est, per­ turbatione infructuosa consequenter noxia est.“ Et denuo (ep. ad eundem 55. al. 119. c. 19. n. 35; M33, 221 s); «Ecclesia Dei inter multam paleam multaque zizania constituta, multa tolerat, et tamen quae sunt contra fidem vel bonam vitam non approbat, nec tacet, nec facitul). Ximirum sicut Augustinus plane exploratum habet, ec- 903 clesia pro fine suo dux sanctitatis et salutis a normis fidei vel morum nunquam devia exsistit (cf. th. IX. XII). Idcirco con­ suetudo particularis prava et emendanda occurrere quidem poterit; attamen universalis sine dubitatione vel disputatione ulla agnoscitur recta similiter ac quae auctoritate scripturae divinae praescribitur, quatenus ecclesia res malas tamquam bonas neque expresse vel tacendo, peremptorie scilicet, appro­ bare, neque ipsa inducere vel observare potest. Porro disci­ plina universalis infallibiliter bona aut est tantum talis, ut immediate vel mediate satis consentanea veritatibus revelatis indulgentibus quidem teneatur licite, illis commendantibus exerceatur laudabiliter, aut est etiam talis, ut sola congruens veritatibus revelatis injungentibus prae modo agendi diverso custodiri debeat. Ad hanc classem alteram pertinet praecipue, quaecumque a priori, ex indole sua propria, aut perversa aut velut expressio practica institutionis ipsius divinae immutabilis percipitur. Quod cum fiat in substantia rei sacramentariae, nihil communius, nihil certe justius est, quam ut hujus ordi­ natio divina ex disciplina tradita colligatur. Ita jam anti1 Lectio talis aeque illic quam in editione vindobonensi curata a Goldbacher praefertur, nisi quod haec habet: „quae sunt contra fidem vel bonam vitam, nec adprobat nec tacet nec facit. “ Ceterum sensus fere idem esset, si reciperetur lectio nri|oj ista; .quae sunt contra fidem nec bonus approbat, nec tacet" ecclesia, ,ttc facit/ , $68 Rectitudo infallibilis disciplinae ecclesiae etiam peremptorie vindicata. quitus exemplo Stephani I celeberrimo (Z) 14) ipse Augustinus ex consuetudine ecclesiastica non rebaptizandi valere, sane di­ vinitus, baptisma haereticorum (ut de bapt. cont. donat. 1. 2, c. 7. n. 12; 1. 5. c. 22. 23. n. 30. 31; J/ 43, 133 s. 192), pariter, que idem ex consuetudine baptizandi baptizari valide parvulos intellexit (ut ib. 1. 4. c. 23. 24. n. 30. 31 ; J/43, 174; de peccat, mer. et rem. 1. 1. c. 26. n. 39; JZ 44, 131; de genesi ad lit. 1. 10. c. 23. n. 39; J/ 34, 426). Ita ex more satis continuo sacramentum confirmationis impertitum a sacerdote simplici designato ut ministro extraordinario omnino ratum intellegitur (cf. Eugenii IV instruet, florent, pro armenis; 2)592). Consimi­ liter ex usu extremae unctionis in periculo eodem nequaquam iterandae sacramentum non esse, quantum libeat, iterationis capax, ex modo unctos neque de satisfactione imposita exi­ mendi et suffragiis vel indulgentiis prosequendi unctione non aeque ut baptismo tolli poenam totam merito intellegetur; quod quidem argumentum paulo post (n.921 ss) diligentius ex­ ponendum est. 904 Quibuscum cohaeret, quod magisterium sacrum disciplinam ecclesiae acrius impugnatam nullam non etiam sollemni actu peremptorio vindicavit, proferendo fere hanc rationem, quod ecclesiae usus esset, quo ipso usum ecclesiae universae omnem, quamvis non revelatum, expertem esse labis significavit. Ita Martinus V cum concilio constantiensi defendit consuetudinem ministrandi venerabilis sacramenti eucharistiae jejunis et populo quidem sub specie tantum panis (2) 562. 585), quod alterum repetiit concilium tridentinum (s. XXI. c. 2. cn. 2; D 809. 813); concilium florentinum definivit, verbum Filioque juste symbolo insertum et in pane azymo vel fermentato, pro ecclesiae occidentalis vel orientalis consuetudine, Domini corpus conficiendum esse (2)586. 587), quod et professione fidei graecis praescripta continetur (D 868. 869); concilium tridentinum as­ seruit receptos et approbatos ecclesiae ritus in sacramentis administrandis (s. VII. cn. 13. de sacramentis in genere, cui congruit professio fidei tridentinae; D 737. 865), morem sanc­ tissimae eucharistiae festo peculiari venerandae, in processio­ nibus circumferendae, publice, ut adoraretur, populo propo­ nendae, in sacrario asservandae, ad infirmos honorifice defe­ rendae, laicis a sacerdotibus, sacerdotibus celebrantibus a se Rectitudo infallibilis disciplinae ecclesiae etiam peremptorie vindicata. 269 ipsis accipiendae (s. XIII. c. 5. 6. 8. cn. 6. 7. 10; /> 759. 760. 762. 768 . 7 69 . 7 7 2), inorem confitendi maxime acceptabili tem­ pore quadragesimae (s. XIV. c. 5 ; D 780), crimina graviora sacerdotibus summis reservandi (ib. c. 7 ; D 782), morem cele­ brandi missas in honorem sanctorum (s. XXII. c. 3. cn. 5; /) 818. 829), missae canonem, ritus, caerimonias, linguam (ib. c. 4. 5. 8. cn. 6. 7. 9; D 819. 820. 823. 830. 831. 833), caeri­ monias ordinis (s. XXIII. cn. 5; D 842), constitutionem im­ pedimentorum matrimonium dirimentium (s. XXIV. cn. 4; D 850), sollemnitatem ad tempus prohibitam, benedictiones, caerimonias nuptiarum (ib. cn. 11; D 857); Pius VI protexit efficacissime morem altaria plura in eodem templo erigendi et super altaria sacrarum reliquiarum thecas floresve apponendi [D 1394. 1395), ordinem vigentem liturgiae (Z> 1396), ordinem vel modum consuetum sacramenti paenitentiae administrandi \D 1397—1399), indulgentias defunctis applicandas (Z) 1405), tabellas indulgentiarum vel altaria privilegiata (Z> 1406), for­ mulam absolvendi generaliter ab excommunicationibus (D 1411), disciplinam in promovendis ad ordines probatam (Z> 1416), proventum, qui stolae dicitur, vel stipendia (Z> 1417), minorum ordinum functiones (Z> 1418), sponsalia teste disciplina ipsa ecclesiae subjecta (Z) 1421), exercitia vel missiones (Z> 1428), linguam non vulgarem in precibus liturgicis (Z> 1429), imagines sanctissimae Trinitatis communiter approbatas (Z> 1432), ima­ gines sacras cultu speciali prae sacris aliis colendas, titulis etiam in sacra scriptura non memoratis distinguendas, velatas (D 1433 —1435), dies festos (Z) 1436; vide et Pii IX encycl. 8. dec. 1864; D 1542), juramenta, quae in curiis etiam eccle­ siasticis exiguntur (Z> 1438), regulares, qui sint clerici (Z> 1443), disciplinam regularium (Z> 1455). Accedit, quod vi professionis fidei tridentinae forma lo- 905 quendi perampla apostolicas et ecclesiasticas traditiones, reliquasque ejusdem ecclesiae observationes et constitutiones fir­ missime admittere et amplecti opus est (Z> 864). Ad hoc /Vmj VI damnat peremptorie sententiam 77 et 78 pistoriensium, qua per disciplinam in ecclesia constitutam et probatam ratio primitiva ecclesiastici ministerii obliterari et amitti unquam possit, vel quasi ecclesia, quae spiritu Dei regitur, disciplinam non solum inutilem et onerosiorem quam libertas Christiana 270 Rectiludo infallibilis disciplinae ecclesiae, ut legum ritualis de baptismo. patiatur, sed et periculosam, noxiam, inducentem in super­ stitionem et materialismum constituere posait (Z> 1440. 1441. Insuper Pius /X gravissime asseverat, judiciis et decretis sacris ad ipsam disciplinam ecclesiae, quamvis non revelatam, perti­ nentibus assensum postulatum praestandum esse, ita scribens (encycl. 8, dec. 1864; D 1547): .,Atque silentio praeterire non possumus eorum audaciam, qui sanam non sustinentes doc­ trinam contendunt, illis apostolicae sedis judiciis et decretis, quorum objectum ad bonum generale ecclesiae, ejusdemque jura, ad disciplinam spectare declaratur, dummodo fidei morum­ que dogmata non attingat, posse assensum et obedientiam de­ trectari absque peccato, et absque ulla catholicae professionis jactura. Quod quidem quantopere adversetur catholico dog­ mati plenae potestatis romano pontifici ab ipso Christo Do­ mino divinitus collatae universalem pascendi, regendi et guber­ nandi ecclesiam, nemo est qui non clare aperteque videat et intelligat. In tanta igitur depravatarum opinionum perversi­ tate, Nos apostolici Nostri officii probe memores, ac de sanc­ tissima nostra religione, de sana doctrina et animarum salute Nobis divinitus commissa, ac de ipsius humanae societatis bono maxime solliciti, apostolicam Nostram vocem iterum ex­ tollere existimavimus. Itaque omnes et singulas pravas opi­ niones ac doctrinas singillatim hisce litteris commemoratas auctoritate Nostra apostolica reprobamus, proscribimus atque damnamus, easque ab omnibus catholicae ecclesiae filiis, vel­ ati reprobatas, proscriptas atque damnatas omnino haberi volumus et mandamus/ Neque inveniuntur pravae leges ritualis romani de bap­ tismo. Sane per rituale (tit. 2. c. 1. n. 16) nemo in utero matris clausus baptizari debet. Sed edicto tali, consentiente cum doctrina s. Thomae (S. theol. p. 3. q. 68. a. 11; cf. Suam in 1. c. commentar, n. 1. 2 vel disp. 25. s. 2. n. 7), vetatur recte baptizari infans abluendo matrem, quod ablutio talis pro infante clauso minime valeat, et supponitur infans tam per­ fecte clausus, ut in se ipse aqua tangi nondum possit. Unde jubetur explicite urgente periculo baptizari, si emiserit caput vel etiam membrum aliud, ita quidem, ut in hoc casu altero, si vivus prodierit, iterum sub condicione baptizetur. Insuper autem simulatque infans utero matris et involucro quadan- Leges ritualis romani de baptismo pravae non inveniuntur. 271 tenus aperto saltem per instrumentum tingi potest, spiritu ritualis ipso baptismus in periculo conferendus postulatur; quamquam sub condicione repetendus est, ut interim habeatur ratio quaedam opinionis, qua homo baptizandus membrum separatum societatis humanae externae esse debet. Item non est perniciosa lex ritualis prohibens baptizari monstrum tale, quod ne dubie quidem humanam speciem prae se ferat (ib. n. 18. 19). Etenim nomine isto comprehenditur massa carnis, quae vocatur mola neque ipse fetus est neque fere amplius fetum vivum in se continet; at non comprehenditur fetus vivus pro stadio ullo evolutionis suae naturalis, unde per rituale ipsum (n. 17) fetus ex matre mortua extrahendus et, si vivat, baptizandus est; neque comprehenditur fetus vivus mulieris ullus, quantumvis deformis vel ab ordine naturae alienus, quoniam semper talis erit, ut saltem dubitationem aliquam de humana specie iniciat; qua dubitatione posita rituale baptis­ mum sub condicione dandum injungit. Hinc etsi modus pro­ ponendi legem physiologiam antiquatam sapit, lex tamen in se ipsa innoxia exsistit, ideoque parum accurate asseritur (apud Ferreres et Geniesst, der wirkliche Tod und der Scheintod, Anh. 11. n. 218), in hac re hodie, nedum praeter, sed etiam contra rituale agere oportere. Praeterea non vituperanda lex est, qua de baptizandis fetibus inter se conexis rituale statuit (1. c. n. 20. 21). Videlicet praescribit baptismum impertiendum absolute unum numero vel plures, prout partus habeat unum vel plura capita, unum vel plura pectora; tunc enim totidem fore corda et animas, hominesque distinctos. Quae ratio cum referatur ad antecedens totum, ostendit sumi capita et pectora copulative, non disjunctive, quod ex capitibus pluribus solis non inferrentur plura corda; ad hoc et vicissim ilico in pec­ toribus pluribus capita plura supponuntur, cur' fetus memo­ rati aquam infundendo capitibus singulorum baptizari jubeantur; et mox decernitur aliquanto aliter, si duo capita et duo pec­ tora. quae nempe utraque ad personas duas sine dubio dis­ cernendas requirantur, distincta non habentur. Itaque revera rituale distinctionem hominum certam ideoque obligationem distincti baptismi absoluti pro solo casu plurium capitum simulque pectorum affirmat, immo distinctionem certam esse in defectu copulationis plurium capitum et pectorum etiam Disciplinae infallibiliter rectae ecclesiae nec rituale nec breviarium obml negat. At tantum abest, ut deficiente copulatione ea mera distinctionem probabilem infitietur, ut agnoscat et sollicite respiciat constituendo: „Quando vero non est certum in monstro esse duas personas, ut quia duo capita et duo pectora non habet distincta; tunc debet primum unus absolute baptizari, et postea alter sub conditione/ Sententia ista enuntiat prae­ ceptum generale, ut in distinctione hominum incerta unus ab­ solute, alter sub condicione baptizetur, idque nominatim ad eventum specialem recitatum applicat. Porro eo ipso, quod eventus talis ponitur dumtaxat in exemplum, non multum in­ tererit, utrum intellegatur fetus, qui habeat duo capita et duo pectora non satis distincte, an designetur fetus duo capita et duo pectora simpliciter non habens, sed unius tantum vel ca­ pitis vel pectoris, pleonasmo pervulgato, quo paulo ante toti­ dem homines distincti videntur dici; in eventu utrolibet, cum sit distinctio hominum probabilis, ex rituali baptismum distinc­ tum adhibere oportebit. Consimiliter judicetur de fetu acardiaco, i. e., cohaerente cum altero ita, ut ipso capite et pec­ tore proprio careat; qui item sub condicione baptizandus erit, quatenus Olfers quidem (Pastoralmedicin2, 31) probabiliter contendit, fuisse fetum eum initio penitus distinctum ideoque anima distincta informatum; quo posito etiamnum anima di­ stincta acardiacum informabit, licet in statu suo abnormi ad actus vitae saltem rationalis idonea non exsistat. Quae cum ita sint, lex ritualis hominem prorsus nullum baptismo saluti­ fero defraudat. 90? Neque offendere debet, quod facta quaedam historica minus certa in breviario recitanda praescribuntur. At enim ex mente ecclesiae manifesta nunquam illa recitanda erant ut infallibiliter certa (cf. Zeitschrift fur kath. Theol. 1877, 642 s). Neque etiam malum est ex instrumento publico, non facile mutando, quamvis forte falsa illa recitare, donec historiae ve­ ritate diligentius excussa per potestatem sacram ipsam pu­ blicam recitatio emendetur. Sane potest lex actusque legi consentaneus etiam infallibiliter bonus esse, etsi objectum actus in se non sit verum, cum ad agendum prudenter atque bene aliquando pro indole materiae major quaedam minorve objecti probabilitas sufficiat. Unde emendationes breviarii praeteri­ tae vel futurae difficultatem dogmaticam non afferunt. * Ecclesia in approbando ordine religioso infallibilis evincitur ipsa praxi sua. Q/3 e. Ecclesia comperitur ordines religiosos, qui quidem vere 908 et proprie dicuntur, non solum permisisse nec quomodocum­ que commendasse, sed approbasse ita, ut fideles omnes ad idem in perpetuum sentiendum verbis gravissimis obligaret; quo ipso satis indicavit, se definitivam ideoque erroris penitus immunem sententiam protulisse. Exemplum capimus propin­ quum nobis vel de prima approbatione Societatis Jesu, a Paulo III 27. sept. 1540 hoc tenore facta: „Cum autem nil in praemissis (de vitae instituto) reperiatur, quod pium non sit ac sanctum, Nos, ut iidem socii, qui Nobis super hoc humil­ lime supplicari fecerunt, in eorum pio vivendi proposito eo promptiores exsistant, quo se majori sedis apostolicae gratia complecti cognorint, et praemissa per Nos approbari viderint ; praemissa omnia et singula, tamquam ad spiritualem profec­ tum eorumdem sociorum et reliqui Christiani gregis oppor­ tuna, apostolica auctoritate, tenore praesentium ex certa scientia approbamus, confirmamus et benedicimus, ac perpetuae firmi­ tatis munimine roboramus . . Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam Nostrae approbationis, confirmationis, benedictionis, roborationis . . infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei ac bb. Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum/ Pro qua probata sibi semel bonitate, perseverante quidem cum adjunctis similibus simili utilitate, ecclesia ordinum religiosorum, si non semper homines, certe instituta genuina sive integra sive ex parte la­ cessita ab adversariis judicio etiam peremptorio tuebatur. Quo spectat damnatio erroris Guilelmi de Sancto Amore ab Alexandro IV a. 1256 facta (79 380), articulorum Joannis Wicleff 21—24. 31. 34. 35. 44. 45 (Z? 497 ss) facta a Martino V cum concilio constantiensi, tum et praecipue articulus 30 ex iis, de quibus suspecti ex mandato Martini V interrogandi erant (Z? 574): „Item, utrum credat, religiones ab ecclesia approbatas, a sanctis Patribus rite et rationabiliter introductas. “ Hinc et concilium trideniinum (s. XXV de regularibus et monialibus c. 1) praemittens, se non ignorare, quantum ex monasteriis pie institutis et recte administratis in ecclesia Dei splendoris atque utilitatis oriatur, praecipit, ut omnes regu­ lares ad regulae, qxiam professi sunt, praescriptum vitam inSlriib. De Ecclesia. II. Ib ■ 274 Ecclesia ex ipsa praxi infallibilis de ordine religioso, secta mala, certis sancù. stituant et componant. Ium Pius l/ proscriptis pistoriensibus i propositionibus 80—84 (P 1443—1455) regularis vitae vota et varia instituta vindicavit. Sed et Pius PV asseverat (encyci. 8. dec. 1864; D 1541): „Acerbo sane odio insectantur reli­ giosas familias quamvis de re Christiana, civili, ac litteraria summopere meritas, et blaterant, easdem nullam habere legi­ timam existendi rationem, atque ita haereticorum commentis plaudunt. Nam, ut sapientissime rec. mem. Pius VI decessor Noster docebat, regularium abolitio laedit statum publicae professionis consiliorum evangelicorum, laedit vivendi rationem in ecclesia commendatam tanquam apostolicae doctrinae con­ sentaneam, laedit ipsos insignes fundatores, quos super alta­ ribus veneramur, qui nonnisi a Deo inspirati eas constituerunt societates." 909 Porro ut in coetibus bonis approbandis, ita et in sectis malis, ut massonica vel carbonaria, reprobandis supremam suam auctoritatem, inflicta etiam excommunicatione, ecclesia gravissime ostendit. 910 f. Potestas ecclesiae infallibilis in agnoscendis certis sanctis cum Christo regnantibus apparet jam ex concilio oecumenicoVll, cujus definitio infallibilis de imaginibus sanctorum et reliquiis martyrum colendis (2) 243 — 245) non refertur tantum ad sanctos vel martyres sub condicione, si sint tales, sed profecto etiam absolute ad omnes saltem eos, qui tunc ab ecclesia universali ut sancti vel martyres colebantur ; cui et decretum concilii trideniini de invocatione et veneratione et reliquiis sanctorum et sacris imaginibus (s. XXV; D 860. 861) et professio fidei tridentinae (D 866) congruit. — Eadem potestas sacra in ho­ minibus defunctis albo sanctorum referendis infallibilem se monstrat eo ipso, quod sanctorum cultum in ecclesia universa praecipit sententia ea, quae sit plane ultima seu definitiva proindeque omnibus fidelibus assensum certum et immutabilem injungat. Qualis indoles elucet ex ipsis formulis loquendi maxime sollemnibus post inquisitionem accuratissimam adhi­ bitis, simillimis earum, quibus in dogmatibus definiendis ec­ clesia uti solet. Ita jam per canonizationem s. Udalrici, fac­ tam a Joanne XV in concilio romano a. 993, firmitas integra cultus, utique pro convenientia ejus infallibili, intentato refragantibus etiam anathemate, statuta perhibetur (Z/ 6. 727 s; * <#*· ' '' '.ldi: Ecclesia praxi ipsa sua probatur infallibilis in pronuntiandis certis sanctis. 275 cf. />10 342). — Ad hoc audiatur v. g. Joannes XXII in litteris encyclicis 18. jul. 1323 significans sententiam suam des. Thoma Aquinate: „Haec (miracula) sunt igitur testimonia tua Deus, quae de hoc viro justo nobis credibilia facta sunt nimis. Nam si testimonium hominis accipimus, testimonium Dei majus est. Quo animam enim coelum possidere jam credimus, interces­ sorem ipsum expectamus: ac inter sanctorum agmina, quasi stellam matutinam eum fidimus esse locatum . . Ceterum, quia rationis ordo depostulat, ut triumphantem in coelis ec­ clesiam devota in terris militans subsequatur, illum venera­ tione praecipua percolat, quem in coelestibus agminibus po­ situm, Deum glorificare cognoscitur, Nos de sanctitate vitae, ac miraculorum veritate, confessoris ejusdem non semel tantum, sed primo, et secundo, non festine, sed mature inquiri feci­ mus, et per Nos etiam, et fratres Nostros sanctae romanae ecclesiae Cardinales, inquisitionem hujusmodi, exacta discus­ sione, examinavimus diligenter, ut tanto firmius, quanto ma­ turius, tanto certius, quanto disquisitius inquisitum et exami­ natum existeret, in sic arduo difficilique negotio procedere valeremus. Difficile namque existimamus quae in terra sunt, et quae in prospectu sunt, invenimus cum labore, quae autem in coelis sunt, quis investigabit? Cumque per hujusmodi Nostram et eorumdem fratrum Nostrorum examinationem solli­ citam et sollicitudinem examinatam, vitam ejus sanctam, et miracula vera ejus meritis facta, probata esse constitit, et supplicantibus Nobis idipsum humiliter, et devote multis tunc Praelatis apud sedem apostolicam existentibus, de dictorum fratrum Nostrorum consilio et assensu, auctoritate Dei omni­ potentis, Patris, et Filii, et Spiritus sancti, ac beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus ac Nostra, eum sanctorum confes­ sorum catalogo duximus adseribendum. Ideoque universitatem (universorum patriarcharum etc) vestram monemus et horta­ mur attente, per apostolica vobis scripta praecipiendo man­ dantes, quatenus nonis martii festum confessoris ejusdem, de­ vote, ac solemniter celebretis, et faciatis a vestris subditis veneratione debita celebrari, ut pia ejus intercessione, et hic a noxiis protegi, et in futuro sempiterna gaudia consequi va­ leatis/ — Ita et Hadrianus VI 31. maj. 1523: „Ad laudem et honorem sanctae et individuae Trinitatis, et exaltationis fidei 18* 276 Ecclesia praxi ipsa sua probatur infallibilis in pronuntiandis certis sanctis. catholicae, et Christianae religionis augmentum, auctoritate Domini nostri Jesu Christi, ac beatorum Petri et Pauli apo­ stolorum, et Nostra, de fratrum Nostrorum consilio decernimus, et definimus, bonae memoriae Bennonem olim episcopum mis· nensem sanctum esse, et in sanctorum catalogo adseribendum ipsumque in eodem sanctorum confessorum catalogo describi­ mus, statuentes, ut ab universali ecclesia quolibet anno festum ipsius, et officium . . devote et solemniter celebretur/ Qualis est fere formula, qua teste Benedicto XIV (de serv. Dei beatif. et canon. 1. 1. c. 36. n. 11—14. 18 — 22) pontifices in pronun­ tiandis sanctis uti consueverunt. Porro sententia eadem repe­ titur in bullis ad perpetuam rei memoriam editis, ubi etiam cuilibet adversario indignatio Dei ac beatorum Petri et Pauli apostolorum denuntiatur (cf. ib. 1. 1. append. 3). — Et Clemens VU 26. nov. 1523 narrat: „Adrianus praedecessor . . considerans quod in eadem canonizatione non permissurus esset Deus ipsum errare . . maturo consilio, de omnipotentis Dei misericordia, ac beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus auctoritate confisus, beatae memoriae Antoninum . . sanctum esse et aliorum sanctorum Dei catalogo adseribendum et ag­ gregandum fore, ac fideliter firmiterque teneri debere decrevit, ipsumque sanctorum confessorum et doctorum, quos sancta Dei venerabatur ecclesia, consortio solemniter adseripsit, aggregavitque, ac eum tamquam sanctum, publice privatinique colendum esse declaravit, ac voluit. Statuitque et mandavit universis . . ut festum ipsius sancti Antonini . . singulis annis solemniter et devote celebrarent/ 911 Eadem indoles sententiae peremptoriae ideoque infallibilis enitet ex declarationibus aliis disertis, quas, quamvis non ut definitionem, illi ecclesia adjunxit. Sic v. g. Coelestinus III 4. mart. 1192 de s. Ubaldo in numerum sanctorum referendo loquitur: „Nos vero opus istud intuentes sensum et intelligentias Nostras excedere, quia potius est divini judicii quam humani, cum ipse solus plene noverit, qui sunt ejus, suspen­ dimus desiderium tuum aliquamdiu, ut Nobis et fratribus Nostris, quid potius agendum esset, Spiritus sancti gratia revelaret.” — Vel et Sixtus V 7. jul. 1588 in causa s. Didaci: nNos ipsi de . . apostoiicae sedis . . auctoritate et potestate, deque Spiritus sancti singulari patrocinio atque infallibili assistentia Ecclesia ex persuasione sua infallibilis in agnoscendis certis sanctis. 277 a Deo in omnibus verbis suis fideli promissa, usque ad con­ summationem saeculi perpetuo affutura, quibus gubernatur, ea diximus, quae causae et temporis ratio potissimum requirere videbatur." Cf. Benedict. XIV ib. 1. 1. c. 43. n. 2. — Immo Clfmt'HS VI, sententiam ecclesiae infallibilem inculcando, ab armenis cum ecclesia jungendis exquisivit (apud Raynald., annal, eccl. ad a. 1351. n. 4): „Si . . beatum Leonem, sub quo celebratum est chalcedonense concilium, . . firmiter creditis, divinam essentiam inter sanctos alios clare videre et beatifice ea frui.“ Oualis firma fides,z Z mediate scilicet divina, extendi debet utique ad sanctos omnes, quos ecclesia colendos statuit. Cf. de vi documenti clementini supra (n. 556). — Accedit ar­ gumentum depromptum ex persuasione, ipsi potestati summae ecclesiasticae probata, hominum fidelium, qui vel pro sententia ultima ferenda supplicabant atque eam vocati in consilium suadebant, vel prolatae laetitia communi applaudebant. Videas Bmedicl. XIV ib. c. 36. n. 18. vel append. 3. 8. 10. 11. — ■ Quibus sane nihil obstat illa protestatio, qua summus pontifex, priusquam pronuntiaret sanctum, aliquando declarabat, se nolle contra fidem, ecclesiam, honorem Dei quidquam facere, sive asseveratio erat, non decerni sanctis cultum ipsi Deo de­ bitum, sive adhortatio erat, qua pontifex sententiam jam ab­ solutam prolaturus praesentes admonebat, ut secum implorarent auxilium divinum, ne Spiritus veritatis errare ipsum sineret, quales preces etiam synodi oecumenicae pro omni actione j sua faciunt, non scilicet fallibiles, sed fontem infallibilitatis suae publice agnoscentes (cf. Benedict. XIVib. c. 44. n. 17—21). Itaque errori est impervius actus ille, quo servus Dei 912 sanctorum canoni adscribitur, unde et canonizatio vocatur, et ea omnis, cum omnis sit ejusdem rationis; quae quidem potest esse vel formalis per judicium sollemne vel aequipollens per consensum ecclesiae, qui voluntatem absolutam auctoritatis sacrae summae saltem tacitam comprehendat. Hic alter modus usitatus erat ante saeculum X, quo prima sollemnis canonizatio putatur fuisse s. Udalrici (cf. n. 910); enimvero post beatissimam Virginem et apostolos primum martyres cole­ bantur (cf. canonem missae), non promiscue (cf. v. g. cn. 60. • ■nodi eliberitanae jam initio saeculi IV habitae apud Hefele, Concilieng. P, 183), sed probati actu eo episcopali, qui vindi- 3 Jg Ecclesia infallibilis in canonizalione sanctorum, non in beatifications. catio martyrum dicitur; quorum nomina et acta cum ad ec­ clesias alias transmissa essent, episcopis harum accedentibus ipsoque pontifice romano vel auctore vel consentiente cultus martyrum insigniorum paulatim universalis evadebat. Simi­ liter a fine saeculi IV veneratio etiam confessorum vel homi­ num, qui vita sancta eminentes in pace obierunt, auctoritate antistitis ecclesiae universae serius ocius interveniente, in ec­ clesiam inducebatur, ut cultus s. Hilarionis et s. Ephraem syri orientalium, s. Martini turonensis occidentalis. Sicut autem approbatio cultus universalis peremptoria non nisi ad pote­ statem universalem et supremam pertinere potest, ita et judi­ cium de cultu publico quocumque exhibendo omne saltem ab Alexandri III tempore pontifici summo reservatum deindeque ab Urbano VIII clarissime addictum est (cf. Benedict. XIV ib. c. 2 — 11; Zeitschrift fier kath. Theol. 1890, 599 ss). 913 Nec tamen pariter infallibilis existimari debet beatificatio sive aequipollens sive et formalis, quamvis solum jam a summo magisterio sacro fiat. Quae a canonizatione non eo differt, quod per beatificationem cultus tantum permittitur vel saltem non universae ecclesiae praescribitur. Namque aut cultus specialis quidam intellegitur, ut in officio et missa de servo Dei dicenda, aut cultus ille, quo servus Dei defunctus fidelibus omnibus dignus cultu publico duliae et jam cum Do­ mino triumohans sit habendus; atqui cultus prior etiam sanctis canonizatis non omnibus ab universa ecclesia tribuitur (cf. Benedict. XIV ib. c. 38. n. 14. 15), posterior ipsis a pontifice romano beatificatis omnibus praestandus est; licet enim in beatificatione dicatur cultus indulgeri, haec tamen pontificis summi indulgentia, pro examine et aestimatione praecedente sive cultus publici vel immemorabilis vel aliis certis modis agniti legitimi sive et praecipue ipsius martyrii vel virtutum et miraculorum, est utique approbatio quaedam; quam, aliter ac beatificationem ab episcopo solum particulari olim factam, omnino talem esse censeo, ut dissensio de convenientia cultus et beatitudine, quamvis non decreto absolute firmo, universe prohibeatur; cui non repugnat, quod facultas cultus cujusdam specialis fere tantum locis vel personis particularibus conce­ ditur. Quare differentia essentialis inter canonizationem et beatificationem in eo reponenda est, quod illa est sententia Iciillibilii non est bcatilicalio, marlyrologiurn, judicium canonization! praevium. 0/9 auctoritatis summae ultima seu definitiva, haec praevia, non­ dum extrema nec per intensitatem summam pronuntiata, id quod potestas sacra ipsa sat significat, cum ante canonizationem hominis beatificati, auxilio Dei invocato pro veritate dinoscenda et miraculis novis requisitis pro sententia diversae speciei jam irretractabili ferenda, de causa tota iterum agatur, immo inter­ dum etiam expresse verba judicium ulterius portendentia lit­ teris beatificationis inserta reperiantur. Quod si beatificationis sententia non est ultima vel irrevocabilis, neque infallibilis est. Nihilo setius etsi beatificatio peracta a pontifice romano non est certa certitudine infallibilitatis, certa tamen est certitudine morali, nec sane nisi temere et impie judicium auctoritatis tantae, tanta diligentia in vita, martyrio, miraculis conside­ randis ponderatum, erroris aliquis insimularet. Cf. Benedict. XIV ib. c. 20. n. 16. 18; c. 23. n. 3—5; c. 24. n. 1; c. 25—27. 32. 33.39. 40. 42. Ad haec compertum est, martyrologio romano non solos 914 canonizatos contineri, sed etiam alios, qui solum beatificatione formali vel aequipollente sive a pontificibus romanis sive judicio episcoporum particularium secundum disciplinam antiquam beatificati dici possint; et quod quidem attinet ad hos anti­ quitus beatificatos, correctiones martyrologii aliquando factae sunt (cf. Benedict. XIV ib. c. 43. n. 14); hinc quamdiu non constat, eas absolutas esse ideoque martyrologium integrum positive summo pontifici probari, simplex consignatio nominis in martyrologio ad speciem quandam beatificationis pro ec­ clesia tota hodie validae revocari nequit. Cf. Zeitschrift fier kalh. Theol. 1877, 641 ss. Neque magis quam beatificatio judicium illud, quod ec- 915 clesia sive de martyrio vere pro fide vel virtute facto sive de virtutibus Christianis heroicis usque ad mortem perstantibus ante beatificationem vel ipsam canonizationem pronuntiat, peremptorium ideoque infallibile apparet. Verumtamen eo ipso, quod cum auctoritate de his rebus judicat, ecclesia ostendit, se pro opportunitate etiam infallibiliter judicare posse; quidquid enim ecclesia potestate sibi propria, non mere scientifica, docere valet, idem potestate infallibili valet (cf. supra n. 893). Certe quid ad martyrium vel virtutis exercitium re­ quiratur, ecclesia ex revelatione novit, unde applicatio ad •>80 Ecclesia de reliquiis vel miraculis infallibiliter decernere non solet, etsi potest. casus particulares patet; neque obsistit, quod hic et nunc, num omnis actus etiam internus ad illud necessarius exstiterit, certitudine tantum morali quadam sciri queat; at enim certi­ tudo infallibilis non praevia definitioni postulatur, cum infallibilitas ad hoc data sit, ut Spiritu sancto assistente per defini­ tionem ipsam tum pro aliis tum pro definiente res infallibiliter demum certa fieret. ‘•*16 Etiam de reliquiis sanctorum determinatis ecclesia quid­ quam prorsus firmi vix: decernit. Quatenus genuinitas reliquiarum harum vel illarum cohaeret cum dogmate generali de reliquiis colendis, vindicato in concilio nicaeno II (D 245), constantiensi (D 573), tridentino (Z) 861. 866), poterit eam utique ecclesia opportune docere cum auctoritate (cf. concilii later. IV c. 62; D 365), proinde ipso gradu auctoritatis summo vel infallibili, praesertim si miracula non utcumque ad sanctorum invoca­ tionem, sed praecise ad reliquiarum applicationem fieri liqueat; at quoniam actioni laudabili fidelium in hac re judicium pru­ dentiae communis, cultui quidem publico comprobatio episco­ palis, fere sufficit, magisterium sacrum haud facile sententiam pro ecclesia universa peremptorie valentem dicet. Ita festum translationis domus lauretanae non nisi particulare romanus pontifex, instituit neque aliter translationem eam, quae nunc historice impugnatur, definiendo quidem enuntiavit. 917 £. Similiter ecclesia de miraculis ad invocationem servi Dei editis ante beatificationem vel canonizationem auctoritate sua statuere solet (cf. Benedict. XIV ib. v. g. c. 22. n. 22); atqui hoc ipso ex. dictis significat, se, si velit, de miraculis ut objecto proprio etiam infallibiliter statuere posse. Neque tamen reapse vel in ipsa canonizatione de iis sententiam infallibilem profert; non enim sunt miracula objectum definitionis hujus, sed solum aliquod motivum ejus; nec saltem sunt motivum tale, ex cujus veritate vel certitudine veritas vel certitudo ipsius definitionis pendeat; etsi Spiritus sanctus sacrum magi­ sterium etiam pro rationibus verae definitionis inquirendis et inveniendis utique speciali quadam providentia gubernat. At cernitur exemplum miraculi, quod post completam revelationem contigit, peremptorie propositi in impressione stigmatum in corpore s. Francisci; quam lege universali ideoque infallibili ecclesia festo proprio celebrat. Cui accessit diebus nostris if > Ecclesia ultra revelata infallibilis consensu theologorum; ea extensio revelata. 281 celebratio item universalis et proinde errori non obnoxia ap­ paritionis b. Mariae virginis immaculatae ; qualis apparitio cum miraculis merito aequiperatur. 4. Adjungitur consensus theologorum praeparatus tum per 918 s. Thomain loquentem de consuetudine ecclesiae (S. theol. p. 2. 2. q. 10. a. 12: p. 3. q. 83. a. 5. §. Sed in contrarium), de approbatione ordinis religiosi (opusc. contra impugnantes Dei cultum et religionem c. 4. §. Item. 25, q. 1, dicitur: Nulli fas), de caponizatione sanctorum (quodlibet. 9. a. 16), tum per s. Bonaventuram agentem de more mittendi aliquando legatos pontificios (de perfectione evangelica q. 2. a. 2. replie. 1) et de approbatione ordinis religiosi (ib. q. 2. a. 1. c. ; a. 2. replie. 4). Ex quo consensu theologorum infallibilitas magi­ sterii sacri auxilio Spiritus sancti extenditur ad illas quoque veritates in se non revelatas, quae necessariae sunt ad veri­ tates revelatas efficaciter, ad effectum videlicet acceptionis plenae ejusdemque salutaris, proponendas, defendendas, evol­ vendas. Porro haec extensio secundum alios quidem est veritas saltem theologice certa ita, ut eam sine errore gravis­ simo negare nefas sit; secundum alios est etiam dogma fidei, i. e., veritas in se revelata et jam ut talis sufficienter in ec­ clesia proposita, unde negatio ejus etiam haeresis foret (cf. L 7, 414 ss). Ut dicam, quod in hac quaestione sentio, primum ecclesia 919 haud dubie extensionem illam etsi diserte nondum definivit, tamen ex probatis actu saltem exercito abunde ut veritatem aliquam proposuit. Deinde eadem propositione ecclesia vim et sensum verum ipsius veritatis revelatae, qualis est infallibilitas, ita explicavit, ut haec infallibilitas revelata ultra limites depositi revelationis progrediendo veritates etiam affines comprehen­ deret. Sane si extensio talis a Deo facta mere veritas cum revelatis nexa, non ipsa revelata esset, fideles eam propo­ sitam neque possent credere ob auctoritatem Dei neque pri­ mitus quidem tenere per auctoritatem ecclesiae infallibilem, ut pro objecto illiusmodi, scilicet veritate mere nexa, ipsam nondum notam, sed eam ope scientiae ex revelatione deducere vel ex auctoritate, quamvis gravi, tamen fallibili ecclesiae aliorumque doctorum deducentium sibi agnita accipere debe­ rent; quae via non est magis ad hominum omnium captum Extensio infallibilitatis ultra depositum revelata; de textibus dogmaticis, quam ad veritatis tantae momentum vel finem, nempe obti­ nendae certitudinis firmissimae, accommodata. Et vero constat, infallibilitatem ecclesiae in rebus cum revelatione junctis sol­ lemniter proponi posse tenendam assensu absoluto, prout usu saltem continuo ecclesiae illa proposita jam apparet; atqui eatenus proponi utrolibet modo potest tenenda absolute, qua­ tenus divinitus revelata aeque ac donata est; aliter teneri ab­ solute posset neque auctoritate Dei, quod non revelata esset, neque auctoritate ecclesiae, quod ecclesia docens de dono illo sicut per scientiam solam certior fieret, ita ecclesiam discen­ tem sola argumentatione vel auctoritate consimili ac quae est eruditorum, nonnihil convincere, at saltem non ad absolutam oboedientiam intellectus obligare posset. Quare potius dicen­ dum est, eandem veritatem revelatione ipsa, sive traditione imprimis exercitio auctoritatis manifestata, sive et scriptura, ut Mat 18, 17. 18, contineri. Nimirum ex hoc loco ecclesia, cum peremptorie docet, praestito assensu absoluto audienda est, quod est idem ut ecclesiam docendo peremptorie neque errare neque proinde extra objectum proprium versari un­ quam posse; unde agnoscitur revelata infallibilitas ecclesiae pro rebus etiam non in se revelatis saltem eo, quod et de talibus absolute ecclesiae magisterium decernit. Cui argumen­ tum supra (n. 895) positum congruit. Denique revelata est infallibilitas pro deposito fidei custodiendo ecclesiae impertita; atqui eo ipso infallibilitas pro docendis iis non revelatis, sine quibus depositum fidei revelatum custodiri nequit, non tantum ecclesiae impertita, sed etiam revelata intellegitur. Quocirca ambitus hic objecti infallibilitatis concilio vaticano definiendus tamquam revelatus merito objacuit (cf. L 7, 570. 598). Itaque extensio infallibilitatis ad objecta secundaria jam rectius pro­ posita, quamvis nondum claritate sollemnis definitionis pro­ pria, ut veritas revelata ipsa existimatur. 5. Ecclesiam infallibilem esse in ipsis textibus dogmaticis 920 originis humanae secundum sensum objectivum judicandis, ostendimus hoc argumento, quod, cum sit in se efficax, etiam ad hominem contra jansenianos valet: Ecclesia certe, fatentibus jansenianis ipsis, infallibilis est in dirimenda quaestione juris, quaenam sit in se veritas revelationi consona, quaenam vero sit sententia opposita; et cum haec infallibilitas insit Ecclesia infallibilis in textibus dogmaticis, pro disciplina extremae unctionis. 283 ecclesiae ad docendum, signis scilicet sensibilibus, praesertim quidem verbis, infallibilis est ecclesia simul in decidenda quaestione facti, utrum veritas illa vel sententia opposita ex­ primatur necne his illisve signis, hac illave propositione sive ore sive scripto enuntiata sensuque objectivo intellecta; secus enim ecclesia fideles pro munere docere, symbola fidei com­ ponere, canones dogmaticos condere infallibiliter non posset. Atqui si ecclesia infallibilis est in aestimanda pro sensu ob­ jectivo propositione, qua utatur ipsa ad sententiam rectam affirmandam, pravam reprobandam, infallibilis eadem est in dijudicanda propositione aliena, quatenus sensus objectivus, ex se vel certus vel ambiguus, idem sane manet, sive magi­ sterium sacrum sive alii propositionem construunt; et si ec­ clesia infallibiliter terminare potest quaestionem facti de pro­ positione aliqua seorsum considerata, potest praestare idem, saepe et facilius, de propositione, prout in libro invenitur, vel de libro aliquo ipso integro dogmatico ; neque enim specie, sed amplitudine minore majoreve illa differunt, cum liber sit complexus major sententiarum certo ordine digestus. Quo pacto ecclesia tum ex documentis traditionis illis, quae sunt plus minusve originis humanae, veritatem sacram infallibiliter haurire et asserere tum de authentia vulgatae latinae editionis scripturarum, quae ut versio est humanitus confecta, judicium infallibile proferre in concilio iridentino valuit. Corollarium I. Fatendum est ingenue (coi. n. 903), thesim 921 praesentem difficultate seria premi, si Dominus unctionem in­ firmorum in eodem periculo mortis iterabilem instituerit. Enimvero ecclesia universalis consuetudinem saltem a septem sae­ culis vigentem unctionis in periculo eodem neutiquam iterandae non solum utcumque tolerat, sed jam plane approbat, immo lege expressa observari jubet. Haud dubie rituale romanum sicut unctionem primam hominis graviter infirmi non permittit nisi in propinquae mortis periculo probabili, ita iterationem non concedit nisi in periculo tali iterato; nam cum dixisset, sacramentum adhibendum esse periculose aegrotantibus (tit. 5. c. 1. n. 1), i. e., tam graviter laborantibus, ut mortis periculum imminere videatur, et iis, qui prae senio deficiant et in diem videantur morituri (n. 5), deinceps vetat sacramentum iterari in eadem infirmitate, nisi diuturna sit (n. 14). Videlicet iteratio 284· Disciplina recta repugnat unctioni infinite iterabili ; unctio non saluti necessarii. non facienda est pro devotione suscipientis, sed condicione duplici: una est, ut homo, quamvis manens infirmus, post unc­ tionem primam satis diu vivendo periculum primum evaserit, sive etiam quadantenus convalescendo, qui erit casus frequentior per rituale, prout jam legitur, in exemplum additus, sive saltem simpliciter morti diu resistendo et hoc ipso periculum illud mortis propinquae superando; altera est, ut periculum probabile mortis propinquae novum supervenerit (n. 1. 5, 14; cf. s. Thomae, suppi, q. 33. a. 2). Atqui disciplina haec eatenus tantum ut recta sustineri potest, quatenus extrema unctio in eodem statu morbi valide repeti nequit. Ad quam veritatem ostendendam plurimum conferret, si concilium tridentinum (s. XIV. doctrin. de extr. unet, prooem.; D 785) unctionem saltem semel suscipiendam ut medium per se unicum ideoque necessarium ad salutem moribundi exhi­ beret; sed hoc perperam contenditur1). Nihilominus unctio J) Reapse concilium trid. (1. c.) non significat, christianos in decursu vitae maximis auxiliis sacramentorum aliorum se a noxa gravi conservare posse, in exitu vitae sine sacramento extremae unctionis id non posse, quasi scilicet auxilia illa maxima provenientia ex sacramentis aliis sive prius susceptis sive in exitu susci­ piendis vel repetendis jam parum efficacia ad evitandam culpam gravem sint; verum potius indicat, praeter praesidia maxima aliorum sacramentorum finem vitae praesidio firmissimo quodam proprio, extremae unctionis sacramento, per Redemp­ toris clementiam abundantem communiri. Cujus rei ratio subjungitur, quod ad­ versarius noster, utique ex indole sua saeculis christianis omnibus nota, nullo tem­ pore vehementius omnes suae versutiae nervos ad nos perdendos intendat, quam cum impendere nobis exitum vitae perspiciat. Nempe non dicitur vehementius quam unquam alias per decursum vitae, sed tam vehementer quam unquam in exitu ille insidiari, scilicet quantum quidem est in se. idque intellegitur non tam propter impotentiam mentis exeuntium majorem, quacum crescit impotentia quae­ dam graviter peccandi, quam quod sors aeterna a fine vitae pendet; unde sub­ sidiis prioribus, quamvis sufficere pergentibus, novum superaddere Salvatori pro­ vido nec solam necessitatem, sed et majorem securitatem et utilitatem suorum re­ spicienti convenit. Consequenter synodus mox effectum unctionis hunc proponit, nt infirmus labores morbi levius ferat et tentationibus daemonis facilius resistat non ut simpliciter ferre vel resistere possit (ib. c. 2; D 787). Itaque ex concilio tridentino probabile non efficitur, extremam unctionem per se ad victoriam mori­ bundi de inimico postulari, requiri autem ad victoriam faciliorem etiam certum est: at ex hoc altero male obligatio per se urgens, saltem gravis, ad illam reci­ piendam inferretur. Immo etiam supposita necessitate ex se probabili unctionis obligatio gravis practice certa non per hoc evincitur, quod salutem periculo probabili exponere non liceat; neque enim probabile est, Deum homini justo gratias requisitas ad justitiam conservandam negaturum esse, si hic non utatur medio, de Disciplina recta repugnat unctioni infinite iterabili ; unctio non saluti necessaria. 985 extrema vere est praesidium, si non unicum, tamen unum quoddam firmissimum idque hominum periculose infirmorum specifice etiam proprium, quod si in eodem statu morbi pariter ac paenitentia vel eucharistia vi institutionis divinae valide cujus necessitate ab ecclesia Dei nondum certior factus sit. Et revera synodus tridentina ipsa satis habet declarare, unctionem infirmorum a Jacobo apostolo fidelibus commendari (ib. c. 1 ; D 786), ad eam apostolum hortari (cn. 4; D 807), nec sine peccato posse eam contemni (c. 3. cn. 3; D 788. 806), cum longe aliter loquatur de sacramento necessario baptismi (s. V. cn. 3. 4; s. Vf. c. 4; s. VII. de bapt. cn. 5; D 672. 673. 678. 742), paenitentiae (s.BVI. c. 14. cn. 29; s. XIV. c. 2. 4. 5. cn. 6—8; D 690. 721. 775. 778—780. 794—796), ipsius eucharistiae (s. XIII. c. 2; s. XXI. c. 1 ; D 756. 808). Nimirum synodus favet s. Thomae docenti, extremam unctionem non esse de necessitate salutis ideoque ejus neglegentiam damnabilem non esse, nisi ex contemptu procedat vel contemptum inducat (expos, text, magistri in 1. 4. dist. 23. fin,; cf. S. theol. p. 3. q. 72. a. 1. ad 3; a. 8. ad 4; opusc. in artic. fid. et sacr. ecd. §. Sunt autem), unctionem eandem non esse in sacramentis necessariis ad finem simpliciter, sed mere convenientius habendum (S. theol. p. 3. q. 65. a. 4), non esse cum baptismo, paenitentia, eucharistia, ordine in sacramentis necessariis id salutem vel dispositionem ecclesiasticam (suppi, q. 29. a. 3. ad 1 ; q. 32. a. 3. ad 2; cf. in 1. 4. dist. 12. q. 3. a. 2. sol. 1. c. et ad 1; S. theol. p. 3. q. 73. a. 3; q. 80. a. 11), sed esse cujusdam superabundantis perfectionis (in 1.4. dist. 8. q. 1. a. 2. sol. 1. c. et ad 2). Quibus non repugnat, quod effectum unctionis principalem, h. e., gratiam fiduciae magnae (cf. concilii trid. s. XIV. de extr. unet, c. 2; D 187), non spei qualiscumque sufficientis ad salutem, s. doctor extra sacramentum dumtaxat hujus voto opportune exsequendo tribuet (cf. suppi, q. 30. a. 1. id 1). Sequitur autem s. Thomas doctrinam magistri sui b. Alberti M., qui ex­ tremam unctionem esse sacramentum necessitatis iterum iterumque negat (in 1. 4. disL 23. a. 3. ad 3. 4); idcirco (ib.) adjungendo, desiderium unctionis deficiente oleo non impertitae sufficere ad salutem, eatenus tantum necessitatem aliquam sacramenti indicat, quatenus secundum difficultatem solvendam sibi supponit, in­ firmos .,frequenter" quidem in periculo peculiari quodam versari; cujusmodi peri­ culum inducens necessitatem unctionis Albertus cogitat exsistere per accidens, non per se, unde mox periculum, quod scilicet sine unctione superari nequeat, gene­ rarim diffitendo asseverat (ib. a. 6): „Propter necessitatem voluit (Deus) quod omnis homo omnem hominem baptizare posset; nihilominus tamen tenet ordinem in aliis, in quibus non est periculum sine sanctificatione materiae", i. e., etsi ex absentia materiae consecratae sacramenta haec non conficiuntur. Quo ille utique non infitiatur, infundi unctione infirmis vires singulares, consimiliter ut confirma­ tione robur speciale sufficiens ad confessionem fidei sive robustiorem et praecla­ riorem sive expeditiorem et securiorem dari censet (ib. dist. 7. a. 1 ; a. 5. q. 2. id 4. 5. 6; dist. 16. a. 50. q. 3. ad 2. 3). Neque aliter sentit s. Bonaventura, vel ideo, quod pro effectu principali extremae unctionis habet remissionem pecca­ torum venialium (in 1. 4. dist. 23. a. 1. q. 1), quae sane saluti sempiternae non obsistunt; ad hoc explicite Bonaventura ducet, extremam unctionem non esse ■r $ fi-· 5 f ,;·■* 2ôb Disciplina recta repugnat unctioni infinito iterabili; unctio non saluti necessarii. repeteretur, suscipientibus solacium et emolumentum afferret eo majus, quo sunt magis in miseria ultima positi et suscep­ tione prima melius praeparati; atqui valde dedeceret sponsam piam piissimi Salvatoris consiliis misericordibus frustratis filios ecclesiae infirmos omnes quamvis cupidos tanti boni repeti­ tione a tot saeculis defraudare. Qualem duritiem ab usitata pietate matris ecclesiae adeo alienam (cf. concilii trid. s. XIV. c. 7 ; D 782) adaugeret, quod homo unctus demum doloribus vel tentationibus succumbens procul dubio admittere culpam gravem posset, quae aeque vel magis quam antea per acci­ dens sola unctione nova ante exitum deleretur. Ad hoc nonne instar novercae ecclesia fideles ab usu repetito hujus remedii arceret, si recte, nedum validus, sed necessarius ita diceretur, ut prima confortatio facile non sufficeret ad restituendam sani­ tatem ipsam corporalem, sufficeret autem forte bis, ter, septiens aucta? Insuper, quod esset damnum nimis triste, suppo­ sita iterabilitate sacramenti unctio prima quoque homini in­ disposito, fortasse hic et nunc non sui compoti, sine fructu gratiae collata irreparabiliter infructuosa pro salute animae et corporis permaneret, siquidem ex dicendis data divinitus ite­ randi facultate fundamentum solidum reviviscentiae statuendae subtraheretur. Neque hae rationes enervantur, cum quis velut immemor necessitatis pro sanando corpore affirmatae jam ob­ tendit, unctionem iteratam infirmo nulli necessariam esse; nam ■ II II ? sacramentum necessitatis (ib. q. 3. ad 1 ; dub. 4. ante dist. 24. coi. dist. 12. p. 2. a. 2. q. 1). Qua formula significari, sine periculo salutis omitti sacramentum posse, declarat Joannes XXII de confirmatione ad Ossinium regem Armeniae scribendo (apud Raynald., annal, eccl. ad a. 1318. n. 11): „Licet . . sacramen­ tum ipsum non sit a fidelibus contemnendum, tutius tamen est illud sine periculo, quod necessitatem non habet, omittere quam si ab iis, a quibus illud conferri non licet . . non sine gravi periculo inaniter conferatur . ,u Sensum suum ec­ clesia patefacit etiam eo, quod tempore interdicti viaticum absolute (cf. et conciln trid. s. XIII. c. 6; D 760). extremam unctionem tantum in defectu certae recep­ tionis paenitentiae concedit. Unde et theologi longe plurimi unctionem per se non necessariam agnoverunt. Argumentum melius pro obligatione gravi sacramenti recipiendi hominibus, si non jam moribundis, tamen aliis omnibus periculose de­ cumbentibus forsitan ex sanitate corporis saltem probabiliter restituenda depro­ matur; etsi causam talem nescio an theologi cuncti recte praetermittant, sive quod rationem salutis tantum spiritualis ut primarii tinis habent, sive quod infirmitatis corporalis periculosae remedium non universale ideoque non sat certum neque ambitus ipsius sui unicum in unctione sacra contemplantur. Disciplini recta repugnat unctioni infinite iterabili, ut et doctrina theologorum. 287 illae fere omnes iterationem, si posset fieri, ab ecclesia per­ mittendam prorsus postularent. Immo etiamsi pluribus infirmis iteratio unctionis tantum summe utilis, non stricte necessaria exsisteret, minime sequeretur, eam ab ecclesia juste denegari, praesertim quod ratio haud absimilis denegationem unctionis ipsius primae excusaret, cujusmodi rationem nunquam proba­ bunt theologi, qui cum s. Thoma necessitatem strictam unc­ tionis consensu communi infitiantur. Neque excusatio levior videtur satis gravis evadere addendo, ab ecclesia jam de va­ lere iterationis haesitante recte sacramentum periculo nullitatis non exponi; at merito hoc ipsum intolerabile appareret, quod ecclesia, cum mysteria Dei deberet fideliter dispensare, ex timore per se vano repetitionem sacramenti partim utilis­ simam partim necessariam saltem condicionatam per saecula nec commendaret nec permitteret. Omnium minime fas est praetexere reverentiam sacramento unctionis conciliandam, quae causa si valeret in homines ipsos morientes, a majore adduceret ad praxim nuperrime a sancta sede repudiatam, qua a frequentatione sacramenti eucharistiae prae ceteris re­ verentia digni homines sanos prohibebant. Aliud plane est, quod ecclesia gravibus et justis causis usu calicis fidelibus plerisque interdicere potuit, cum fidelem per se nullum, nedum promiscue omnes, a sacramento vero eucharistiae cum fructu ejus saltem substantiali frequentissime percipiendo arceat (cf. concilii trid. s. XXL c. 1—3 ; D 808 ss). Itaque usus ecclesiae justus intellegitur solum iterabilitate unctionis ampliore divi­ nitus exclusa. Re ipsa moderationem talem sacramenti tradit doctrina 923 communissima maximi ducenda theologorum (cf. concil. vienn. de effect, bapt. D 411) etiam vetustiorum, quae instar com­ mentarii disciplinam ecclesiae comitatur. Jam Htcgo de s.Victore (summa sent. tr. 6. c. 15. et de sacram, christ, fid. 1. 2. p. 15. c. 3; M 176, 153 s, 578 ss) non scripsit, sacramentum infir­ morum saepius iterari posse ad reparandam sanitatem, verum positione cauta adverbii „saepius“ asseruit solum, sacramentum iterari posse ad reparandam saepius sanitatem vel reverso morbo. Hinc comparatio cum iteranda oratione, qualis est pars altera ejusdem sacramenti, cum aspersione aquae bene­ dictae, i. e., sacramento latius dicto (cf. de sacr. 1. 1. p. 9. 2SS Theologi ipsi vetustiores unctionem infinite iterabilem infirmi non agnoscunt. c. 6. 7; 1. 2. p. 9. c. 1; J/ 176, 326 s. 471 ss), cum receptione ipsius sacramenti eucharistiae non spectat ad monstrandum, pro indole sua speciali extremam unctionem totiens, quotiens illas iterari posse, sed dumtaxat ad suadendum, eam aliter ac v. g. baptismum vel confirmationem iterari posse, et ad demonstrandum, rationem generalem sacramenti, quamvis re­ pugnet iterationi plenae, ut benedictioni ejusdem aquae et consecrationi ejusdem hostiae vel ejusdem olei, non tamen iterationi omni repugnare. Denique concludendo, rationabi­ liter iterari sacramentum unctionis, si necesse fuerit et causa sive devotio expostulet, Hugo non aliud significat quam fieri recte repetitionem, si adsit necessitas morbi novi et poscat causa devotionis, quae ipsa dispositio idonea intellegitur (cf. ib. 1. 1. p. 9. c. 8; 1. 2. p. 15. c. 2; M 176, 328. 578), nisi forte etiam defectus obligationis severioris ad sacramentum indi­ catur (cf. summa sent. tr. 6. c. 15; J/ 176, 153s). Modo simil­ limo Petrus Lombardus (1. 4. dist. 23) docet, rationem sacra­ menti ut talis quidem iterationi non obstare neque esse, cur cum sacramento altaris, paenitentiae, conjugii non possit iterari unctio; nam et morbum reverti, et cum propter infirmitatem eadem saepe iteranda sit oratio, unctionem super infirmum posse iterari ad impetrandam saepius sanitatem. Videlicet magister nullo pacto probat, perdurante morbo unctionem iterari posse, sed, quamvis comparatio cum oratione videatur invitare ad conclusionem latiorem, hanc velut de industria declinando contentus est statuere, unctionem iterari posse pro iterato morbo vel ad impetrandam saepius, nempe ex morbo saepius contracto, sanitatem. Ad hoc ille commemorat, pro quorundam opinione sacramenta alia saepius, alia non saepius posse suscipi, nullum posse totaliter iterari, quod non eadem hostia vel idem oleum iterum benedicatur neque etiam in conjugio benedictio cujusquam nisi cum uxore prima fiat. Ex quo principio non rectius colligetur, auctores istos qualescumque exstitisse patronos repetitionis unctionis in eodem statu morbi quam repetitionis sacramenti matrimonii in eodem statu conjugii; scilicet volunt illi solum, sacramenta etiam ea, quae aliter ac baptisma, confirmatio, ordo plus quam semel suscipi possint, eatenus non iterari, quatenus materia, si quam praeter actus suscipientium nabeant, non eadem iterum consecretur Unciiuucin infinite iterabilem non agnoscit b. Albertus M, nées. Bonaventnra. 289 (cf. s. Thomae, opusc. in artic. fid. et sacr. eccl. §. Sunt autem). Quod magister tandem addit, unctionem in omni paene ecclesia saepe repeti, secundum expositionem totam refertur potius ad repetitionem pro repetitis morbis ; videtur nempe ecclesia nonnulla unctionem tantum semel in vita concessisse. Subsequentibus doctoribus claris aevi medii adeo persua 924 sum erat, non posse unctionem pro devotione mera infirmi valide iterari, ut hac veritate supposita tamquam notissima iterabilitatem dumtaxat pro novo periculo mortis common­ strarent; qui consensus plenus originem communem ex divina traditione eo magis prae se fert, quo minus illi in dissensu quodam de periculo sive novo sive simpliciter aestimando ad legem ecclesiae provocant. Enimvero alius quidem, b. AlbertusM., asseverat (in 1. 4. dist. 23. a. 17. Sed contra), in infirmitate eadem nunquam iterandum esse sacramentum; deinde (ib. a. 20. 21) docet, fieri injuriam sacramento, scilicet violata ejus indole divina, si in eadem numero causa, in eodem morbo iteretur; immo etsi putat, in morbis diuturnis post annum iterari posse unctionem, quod non judicetur idem morbus numero, tamen ilico velut timens, ne nimium potius quam parum concesserit, profitetur se paratum cedere, si ab aliquo Patre sancto vel a Domino papa aliter determinetur, utique edocente vim sacramenti a Christo praestitutam, non quid­ quam imperante, quia legem disciplinae simplex Pater sanctus condere non potest. Alius, s. Bonaventiera, pro opinione sua, qua extremae unctionis effectus principalis divinitus est re­ missio venialium finalis (in 1. 4. dist. 23. a. 1. q. 1 ; a. 2. q. 2), existimat (ib. a. 2. q. 4. ad fin.), non posse valide conferri sacramentum nisi in periculo mortis proximae; at posse mor­ bum aliquo modo allevari, et ideo, quia venialia iterum redire possint et iterum infirmitas aggravetur, posse et debere sacra­ mentum iterari. Sic, utpote volens plene respondere ad quae­ stionem a se ipso factam, num quis in eadem infirmitate de­ beat bis inungi, Bonaventura saltem implicite significat, sacra­ mentum valide iterari in periculo eodem mortis proximae non posse, proinde iterari non debere. Idem significat (breviloquii p. 6. c. 6), extremam unctionem ex causa tantum diversa sine contumelia iterari posse. Alius, s. Thomas, periculum mortis propinquae sufficere pro essentia sacramenti censet. Etenim Straub, De Ecclesia. 11. 19 290 Unctionem infinite iterabilem infirmi non agnoscit s. ex commentariis ad libros sententiarum (suppi, q. 33. a. 2) unctio infirmis debet dari tantum in statu verisimili propin­ quae mortis, unde si homo mox sanatur, non debet itenim ungi, nisi in morbum alium inciderit; sin mortem evadit morbo perdurante, eatenus iterum ungi potest, quatenus sta­ tus alius periculi probabilis mortis propinquae succedit. Jam his s. doctor profecto non exponit, quid de unctione con­ ferenda vel magis conveniat vel lege ecclesiae statuatur, sed quid jure divino ad validitatem postuletur; sicut enim ante demonstravit, divinitus valere sacramentum collatum iterum pro infirmitate alia, ita nunc ostendit, divinitus valere sacramentum iteratum pro periculo per eandem aegritudinem reducto et quidem ideo, quod sit alius infirmitatis status. Certe si Aquinas solum convenientiam majorem vel jus ec­ clesiae exprimeret, nimis captiose loqueretur, cum contra morem ne verbulo quidem intentionem talem prodat (cf. e. g. ib. q. 35. a. 4. 5; q. 39). Et vero doctrinam suam ille deducit a principio, sacramentum respicere etiam infirmi­ tatis statum; nempe sacramentum ex ipsa natura sua divinitus instituta immutabili, non ex mutabili ecclesiae disciplina doctor angelicus exhibet ordinatum pro infirmis tantum iis usque ad exitum periculi juvandis, quorum mors propinqua timeatur, quod principium ex indole sacramenti stabilitur (q. 32. a. 2; q. 33. a. 1. ad 2); unde sequitur, sacramentum semel mini­ stratum divinitus esse efficax pro solo et toto statu praesenti periculi propinquae mortis ideoque valide iterari, si periculo priore quomodocumque evanescente adsit novum tale, non valide iterari, quamdiu periculum prius duret. Nimirum auc­ tore s. Thoma nullum sacramentum habens effectum perpe­ tuum debet iterari, quia ostenderetur sacramentum non fuisse efficax ad faciendum illum effectum et sic fieret injuria illi sacramento (q. 33. a. 1); sed hac veritate pro similitudine ra­ tionis comprehenditur haec altera, sacramentum habens effec­ tum perpetuum pro statu quodam saltem in eodem statu re­ peti non posse; quale consequens satis indicat idem doctor agens de matrimonio (q. 63. a. 2. ad 1); ergo secundum s. Ihomam unctio infirmorum perseverante statu morbi et cum eo efficacia sacramenti valide iterari nequit. Immo etiam di­ serte s. doctor hoc enuntiat affirmando, sacramentum extremae Unctio infinite iterabilis non probatur s. Thomae, concilio trid., catechismo rom. 291 unctionis non iterari super eundem morbum, eo quod totum quod per sacramentum fieri potuerit, semel factum sit (q. 18. a. 2. ad 4). Itaque non recte abjudicatur s. Thomae doctrina ista praetendendo, gratis affingi errorem de subjecto sacra­ menti; nam ea sive vera sive falsa est evidenter s. Thomae; etsi potius gratis fingitur, sententiam, qua unctio infirmorum valide non praebetur nisi in periculo vitae brevi finiendae, errorem esse, cum ea, nedum aetate s. Thomae, sed hodie quoque appareat sola vera (cf. Balleriizi-Palmieri> opus theol. mor. tr. 10. s. 6. n. 23—25; Lehmkuhl, theol. mor. 2. n. 576). Sibi constans s. Thomas cont. gent. (1. 4. c. 73) ex essentia sacramenti colligit, idem exhibendum esse illis tantum, qui ex infirmitate videantur morti propinquare, et iterandum esse totiens, quotiens status talis iteretur; quae doctrina cum uti­ que ex mente s. auctoris sit completa, iterationem non posse fieri valide in eodem statu, pro explorato supponitur. Pariter concilium trid. ipsum (s. XIV. doctr. de extr. unet. 925 c. 3; D 788) postquam ex scriptura docuit, esse unctionem infirmis praesertim iis adhibendam, qui in exitu vitae consti­ tuti videantur, subjungit, infirmos, si convaluerint, iterum hujus sacramenti subsidio juvari posse, cum in discrimen aliud si­ mile inciderint. Quae definitio per se quidem mere iterabilitatem pro discrimine alio affirmat, non pro discrimine eodem negat, sedtamen consideratis omnibus sententiae neganti vehementer favet. Etenim iterabilitatem solum sub condicione efferendo neque unctionem addito adverbio praesertim vel saltem sub hac condicione iterari posse edicendo cogitationem condicionis necessariae sponte sua suggerit. Eandem cogi­ tationem promovet modus, quo usus frequens eucharistiae ex­ tollitur (s. XIII. c. 8. cn. 9; s. XXII. c. 6 ; D 762. 771. 821). Accedit, quod definitio fere est composita ex locis citatis s. Thomae, qui iisdem iterabilitatem unctionis in eodem peri­ culo exclusit. Atqui haec dignitati et majestati concilii oecumenici non congruerent, si unctio vere iterari in eodem statu posset. Sensum tum s. Thomae tum concilii exprimere manifesto nititur catechismus romanus ex decreto concilii jussu pontificis editus asseverans (p. 2. c. 6. n. 11), in eodem vitae periculo semel tantum ungendum aegrum esse; cujus catechismi auctoritas vene­ randa in hac quaestione sine causa sufficiente postponetur. 19* Unctionem inunite iterabilem infirmi exclusit Clemens Vf. t>26 Praeterea ne libera errandi sit facultas, audiatur ClemensVl interrogans patriarcham armenorum (apud Raynald., annal, eccl. ad a. 1351. n. 12): nSi credis, quod omnis homo mor­ talis adultus in eo solo casu, quo graviter est infirmus, et in mortali periculo constitutus, debet devote et fideliter semel dumtaxat in eadem infirmitate sacramentum extremae unc­ tionis requirere et suscipere: quod si non habens fidem hujus­ modi sacramenti omitteret, vel sacerdos ex eadem causa ad­ ministrare nollet, peccarent ambo graviter et errarent in fide.· Sensus duplex prioris partis documenti hujus fingi potest, prout res, quam oportet credere debitam, aut pro praecepto mero observando aut pro validitate quoque ipsa sacramenti obtinenda deberi cogitatur. Posito sensu illo diceretur secun­ dum fidem omnis homo adultus ad extremam unctionem solum in gravi infirmitate et quidem solum semel in eadem devote et fideliter suscipiendam obligari. Quae obligatio bifariam item sumi posset, aut talis, ut susceptio alia etiam prohibe­ retur, aut talis, ut susceptione una in gravi morbo obligationi satisfieret; sed cum hinc affirmetur aeque, sacramentum sus­ cipi debere tantum in morbo gravi, ac suscipi debere in eodem tantum semel, illinc autem constet, susceptionem extra gravem morbum interdictam esse, lex susceptionis unius in eodem morbo ita juberet unam, ut alteram prohiberet. Atqui ex prohibitione per fidem credenda inferretur, repetitionem sacra­ menti ne validam quidem fore, quoniam prohibitio non intel­ legitur divinitus revelata nisi cum indole vel in indole ipsa divinitus constituta et revelata sacramenti, quae repetitionem omnino non admittat. Verumtamen de obligatione sacramenti semel in morbo gravi suscipiendi, sive ceteroqui prohibita sive non praecepta iteratione, in parte priore documenti pro­ positi minime agitur. Sane ni ita esset, Clemens prius obli­ gationem revelatam, utique pro materia ipsa gravem, sacra­ menti omnibus adultis infirmis suscipiendi per se vel promi­ scue statueret, tum statutum suum ad obligationem sacramenti non omittendi ex defectu fidei accidente coartaret; qui modus procedendi absonus in pontificem non cadit. Insuper est prorsus improbabile, habita deliberatione matura cum theologis (vide ib. n. 2. 18) Clementem pro ipso dogmate credendo exhibuisse obligationem aliquanto ante non veram, nedum revelatam, a Unctionem infinite iterabilem infirmi exclusit Clemens VI. 293 s. Thoma agnitam; quo auctore unctio extrema non subjecto alii quam homini morti propinquo semel est suscipienda ita, ut dumtaxat neglegentia contemnens sacramenti damnabilis exsistat (supra n. 922. adnot.) ; cui doctrinae congruit, quod ponti­ fex, ut in parte interrogationis altera omissionem sacramenti ex defectu fidei, origine contemptus, pravam dicit, sic in parte priore quid pro ratione sacramenti fieri vel vitari debeat, in­ culcet. Itaque pontifex in hac parte docet, extremam unc­ tionem, ne sit invalida, non suscipi devote et fideliter nisi in gravi infirmitate semel oportere. Nimirum Clemens loquitur similiter atque Eugeniiis IV in decreto florentine pro armenis declarans {D 595): „Hoc sacramentum nisi infirmo, de cujus morte timetur, dari non debetideo nempe, quod aliter dari valide non potest, quemadmodum hoc loco ab Eugenio, sicut plerumque in decretis dogmaticis de re sacramentaria, necessi­ tatem non tantum praecepti, sed etiam sacramenti denotari Buudidus XIV scribit (de synodo dioec. 1. 8. c. 5. n. 5). Ne­ que exceptionem ab hac regula praebet quaestio Clementis de communione parvulorum antecedens, ubi pro infantibus exclusa per fidem non solum necessitas eucharistiae suscipien­ dae, sed etiam idoneitas saltem relativa intellegatur (cf. Gregorii XIII litt. ad patriarch, maronit. dat. 14. febr. 1577 apud L 2, 422). Quia autem loco, de quo agimus, pontifex per unum verbum „debet“ aperte urget duo, recipi unctionem in„solo“ casu infirmitatis gravis et „dumtaxat“ semel in eadem infirmitate, utrumque pariter ad validitatem sacramenti refe­ rendum, non alterum inconcinne ad debitionem praecepti sim­ plicis trahendum est. Et revera ad interrogationes suas inductum se testatur 927 summus pontifex per responsiones patriarchae ad instruc­ tiones armenis olim datas (n. 12; cf. n. 2. 15—18). Accusati enim armeni jam sub Benedicto XII erant, quod ipsos pueros in baptismo novem locis pro omnibus unctionibus ecclesiae latinae usitatis ungerent, et quod consequenter sacramenta confirmationis et extremae unctionis apud illos non exsisterent videas ib. ad a. 1341. n. 67. LIX. 68. LXV); hinc concilium armenorum a. 1342 declaravit (Mansi, concil. collect. 25, 1241 coi. 1245), unctionem confirmationis a sacerdotibus armenis cum baptismo dari, extremam unctionem in ecclesia armenorum *Z Unctio extrema ex Clem. VI non infinite iterabilis; frustra obkitur moi anliquî. ..communiter* quidem deficere, ^particulariter^ adhiberi .se­ cundum modum ecclesiae graecorum“, qui scilicet facile tunc, ut nunc in patriarchatu constantinopolitano et regno graeco schismatico, extremam unctionem ipsis sanis ac proinde, cum unctio extrema non sit inter sacramenta nunquam repetenda, iisdem sanis saepius quoque pro devotione impertierint. De­ claratione tali minus satisfaciente coactus sit successor Benedicti Clemens armenos docere, extremam unctionem adultis tantum infirmis semel conferendam esse; cui instructioni patriarcha ambigue respondit; quadantenus innuerit, hominem adultum omnem ungi, si libeat, posse, fortasse etiam intexuerit rationem, quod morti obnoxius vel infirmus quomodocumque omnis esset. Unde pontifex ex contrario sententia, de qua loquimur, erroribus illis omnibus credendam opposuit veritatem, subjectum capax extremae unctionis devote et fideliter suscipiendae esse omnem hominem mortalem adultum in solo morbo gravi et mortis periculo praesenti et quidem solum semel morbo periculove eodem perdurante; atque simul illos, qui extremam unctionem non susciperent vel conficerent ideo, quod eam in numero sacramentorum non haberent, reos fidei violatae Clemens idem pronuntiavit. Denique iste sensus est, qui se legenti primum offert, immo penitus ingerit; atqui summus pontifex sicut responsionem simplicem exposcit (n. 2. 15—19), ita quaestionem planam ipse ponit. Quamobrem ex revelatione ex· tremam unctionem in periculo eodem per infirmitatem faces­ sito non valide iterari haud dubie ille significat. Porro sensu tali vero stabilito causa per se finita sit; nam auctoritatem peremptoriam documenti clementini oblivione quadam nimis diu obruti pridem in. 556) in luce sua collocavimus. 928 Hinc frustra pro opinione discrepante obiciuntur, qui post concilium trid. ecclesiae antiquiori morem per saecula latius vigentem et adhuc apud orientales observatum unctionis in eodem periculo repetendae asseruerunt. Alioqui auctores tales, praeterquam quod nonnulli quaestionem solum e longinquo tangunt, inveniuntur relative pauci iidemque, quamvis eruditionis magnae, non omnes sunt judicii paris. Certe imago clara con­ suetudinis illius vetustioris hactenus desideratur; neque enim constat, quot ecclesias particulares et quidem simul et quamdiu consuetudo iterationis concedendae occupaverit, num et ro Mi Unctionem inliriui adeo iterabilem non probat mOs antiquus ; idem aliter explicator. 295 i • I I I manae paulo diutius vel firmius, tamquam persuasionis abso­ lutae indicium idoneum, inhaeserit. Ex contrario ante oculos posita est consuetudo universalis per tot saecula iterationis prohibendae. Utraque, et concedens et interdicens, objective honesta esse nequit, cum honestas illius habeat fundamentum in iterabilitate sacramenti divinitus statuta, hujus in iterabilitate divinitus exclusa. Utram in conflictu vero approbet, theo­ logus non debet dubitare, quoniam sola universalis infallibi­ liter recta est. Nec tamen particularem illam magis quam Cypriani cum aliis rebaptizantis oporteret traducere ut sacri­ legam, quatenus re nondum satis perspecta exerceretur bona fide vel etiam tacita condicione, ne institutio Domini obstaret. Ceterum videtur praeter repetitionem sacramenti consue- 929 tudo controversa explicari posse. Non omnia sacramenta sunt ejusdem indolis; sicut paenitentia est judicium et matrimonium est contractus, ita sacramentum infirmorum participat praecipue naturam et proprietates orationis. Enimvero jacobus apo­ stolus in eo promulgando primum commendat et afflictis et bene se habentibus orationem convenientem (5, 13), tum pro infirmis commendat consimiliter orationem adjuncta unctione sacramentalem, peragendam ab ecclesiae presbyteris inductis, ita quidem, ut bis directe orationem, semel indirecte unctionem memoret (v. 14. 15; cf. s. Thomae suppi, q. 29. a. 7—9); deinde universe vim orationis nominatim assiduae collaudat (v. 16—18). Quapropter ecclesia antiquissima maxime curaverit orationis etiam sacramentalis pro infirmo unanimitatem (cf. Mat 18, 19) et assiduitatem (cf. Luc 11, 5 ss; 18, 1 ss); ad eundem ritum sacramentalem perficiendum ab initio, quantum fieri potuit, convenerint presbyteri ecclesiae plures, qui sive simul sive, more apud orientales dissidentes etiamnum observato, succes­ sive ungentes aeque omnes iisdem vel comparibus verborum formulis orarent ; opportune postmodum vel alibi ritus manente unitate sua morali sic in dies plures distributus sit, ut diebus singulis eaedem preces repeterentur, quemadmodum devotio quaedam ex fine integro uno una per certos dies protrahitur. Proinde praxis illa septiens, scilicet per septem continuos dies vel per septem sacerdotes se continuo excipientes, infirmis adhibendi orationem sacramentalem iterationem veram sacramenti non demonstrat. Certe exemplum unum sacramenti bis ___________________________________________________________________________________________________________ _ _____ ._______________ . __________ · «S* -i . Λ . 290 Mos antiquus unctionis extremae ministrandae praeter repetitionem expliciter. vel ter, sed interrupte ministrati efficacius ad eam ostenden­ dam esset quam multa sacramenti septiens, sed ita impertiti, ut intermissio diligenter vitaretur. Immo cautio talis per or­ dines sacramenti omnes huc spectantes inculcata potius con­ tinuationem meram ejusdem sacramenti indicat; unde enim constantia adeo mira nisi ex persuasione, sacramentum in eodem statu prorogari posse, repeti non posse? Qualis unitas exprimi videtur etiam eo, quod in ordinibus iisdem effectus divinitus promissus ritui prorogato toti tribui solet. Neque obstat, quod ibidem sicut officium infirmorum, ita communio diebus septem fieri jubetur; nam sitne aliquid amplificatio simplex an usus novus, ex indole sacramenti pendet, quae alia est sacramentalis orationis pro fine uno assiduae, alia est comperta sacramentalis panis cotidiani. Frustra quoque oppo­ nitur, quod ritus plane idem pro die primo et sequentibus praescribitur, unde pateat, his diebus aliis aut denuo essen­ tiam sacramenti aut nihil factum esse. At jam generatim falso putaretur ad sacramentum non spectare, quidquid de essentia sacramenti non exsisteret, quia ipsa forma vel materia sacra mentorum non semper nude essentialia, sed insuper ea con­ tinet, sine quibus sacramentum sive quadantenus mutilatum sive minus plenum esset. Ita pronuntiatio litterae ultimae vocis rmeum* pertinet haud dubie ad formam eucharistiae et in­ fusio aquae altera et tertia ex ritu praesenti pertinet ad ma­ teriam proximam baptismi nec tamen ita essentialis est, ut ea v. g. per defectum attentionis praetermissa sacramentum non valeret, nisi forte imprudenter quis intendit sine ea sacra­ mentum absolute non conficere. Speciatim autem sacramento, quod sit deprecatio ungentis, quamvis secundum numerum uni, repetitio verborum supplicantium cum unctione, ex quibus componitur, valde congruit, unde etiamsi essentia sacramenti obtinetur iis, quae ex institutione Christi stricte requiruntur et sufficiunt, tamen repetitio ejusmodi ad significationem signi sacramentalis expressiorem ideoque ad integritatem sacramenti aliquam conferre potest. Quodsi hoc pacto sacramentum uno die ab uno vel pluribus sacerdotibus apte ministratur ultra essentialia per precationes easdem similesve iteratas cum unc­ tione corporis abundantiore, fas erit pro commodo actioni in­ tegrae dies plures destinare, dummodo unitas moralis custo- Ml Mm antiquus unctionis extremae ministrandae praeter repetitionem explicatur. 29/ diatur. In quo est fallax comparatio e, c. cum baptismo repe­ titionem ritus totius non ferente, ut qui rationem implorationis misericordiae divinae propriam sacramenti exeuntium non habeat. Quocirca sacramentum infirmorum per se consideratum 930 est idoneum, quod unum idemque numero a pluribus vel singulis presbyteris vel in conventu uno vel per visitationes plures dilatetur. Neque ab intentione ministrorum vel a fructu sacramenti productioris difficultas indissolubilis oritur. Im­ primis intentio illa sollicitos nequaquam nos habere debet; enimvero presbyteri vel plures vel intervallis pluribus singuli unum idemque numero sacramentum administrantes egerint simpliciter intentione saltem praevalente faciendi secundum mentem ecclesiae rem sacramentariam moderantis et Domini instituentis, qua ipsa fieret, ut semel posito, quod divinitus ad essentiam sacramenti sufficit, reliquum pro majore perfectione sacramenti ejusdem adderetur. Porro ex hoc toto fructus triplex exsistit. Unus est ex opere operantis ministri vel mi­ nistrorum sacramenti. Alter est quasi ex opere operato, i. e., ex opere ecclesiae, cujus personam minister vel congruentius ministri plures gerunt. Fructum hunc utrumque, quem sum­ mopere extollit s. Thomas (suppi, q. 32. a. 3; cont. gent. 1. 4. c. 73), preces cum unctione olei benedicti quo prolixius con­ tinuantur, eo copiosius producent. Tertius fructus proprie est ex opere operato, prout sacramentum est moraliter operatio Christi, qui pro hominibus infirmis advocatus apud Patrem per ministros suos ipse homo deprecatur. Fructus iste secun­ dum substantiam proveniet, simulatque sacramenti essentia consistit, sed integritate quadam sacramenti accedente velut integrari item poterit. Sane sacramento eucharistiae, quod sub utraque specie unum est, sub alterutra specie sumpto fructus substantialis ita obtinetur, ut adjuncta acceptione speciei alterius valde probabiliter gratia rei cujusdam accidentalis ad­ jungatur (cf. Card, de Lugo, de eucharistia disp. 12. s. 3); et satisfactio effectui per essentiam sacramenti paenitentiae jam producto censetur aliquem effectum ex opere operato super­ addere; quidni mutatis pro sacramenti indole mutandis con­ similiter in sacramento infirmorum fiat? Et revera cum nu­ merus presbyterorum major non otiose a s. Jacobo pro sacra- 29S M°s antiquus ungendi sine iteratione explicatur, etiam vi sanandi corporis cxcuui mento ministrando commendetur, effectus sacramenti, quotiens convocati plures simul inungentes orant, uberior exsistet, non quidem velut substantialis, quod differentia unius vel com­ plurium ministrorum sacramenti substantiam non tangit, verum accidentalis; atqui ad effectum talem nihil videtur interesse, utrum sacramentum actione simultanea plurium perficiatur, an morali sua unitate salva successive die eodem vel compluribus absolvatur. Insuper licet cogitare modum, quo fructus accidentalis 931 per accidentalem integritatem ritus sacri significatus sacra· mento respondere possit. Etenim sicut satisfactio paulatim praestita paenitentiae sacramentalis in unione sua morali cum sacramento essentialiter completo reatum poenae temporalis ex opere operato magis magisque delet, ita oratio et unctio essentiae sacramenti infirmorum addita remissionem poenae temporalis ex opere operato magis integram efficere poterit, Accedit consideratio altera. Cum effectus quasi substantialis sacramenti sit gratia habitualis praebens compar jus ad gra­ tias actuales fini sacramenti consentaneas, uni eidemque men­ surae habitualis gratiae et juris serie non una, sed variis se­ cundum numerum, pondus, ordinem, tempus, locum auxiliorum actualium satisfieri potest, quarum alia homini recipienti minus utilis, alia utilior erit. Atqui hoc ipso series opportunior, quae ob majorem integritatem sacramenti infirmorum detur, rationem effectus accidentalis induit. Et fundamentum quidem expla­ nationis talis firmat ipsa synodus trid. dicens (s. XIV. doctr. de extr. unet. c. 2; D 787), effectum hujus sacramenti esse magnam fiduciam excitandam, qua infirmus morbi labores levius ferat et tentationibus daemonis facilius resistat et sani­ tatem corporis interdum, ubi saluti animae expedierit, conse­ quatur. Exinde theologi multi, qui nomine salutis animae longiorem vel et aeternam comprehendunt, stante eadem copia gratiae per sacramentum pro anima collatae auxilia corpori salutaria concedi vel non concedi putant, prout finis beatus vel minus beatus secuturus sit. Sed hi obnoxii sunt querelis, quamvis non prorsus justis.1) Certe quis sententiam, qua con') Ita Palmun iniquius arguitur, primum quidem quod (Ballertnt-Palmttn, opus tbeol. mor. tr. 10. s. 6. n. 57 beatitudinem ponat condicionem sanandi cor­ poris unicam. At vere ille iterum iterumque postulat (ib. et n. 25), ne miraculo Mos antiquus ungendi sine iteratione explicatur, etiam vi sanandi corporis excussa. 299 dicio sanitatis corporis continetur utilitate animae solum prae­ senti, ut simpliciorem et doctrinae antiquiori obversanti Pa­ tribus tridentinis accommodatam jure suo anteponat, dum ne theologice disputando omittat sentire et removere illam, paene dixi contradictionem, qua hinc urgetur, unctione sanari per fiduciam inediam corpus ex opere operato, sacramentaliter, naturaliter, illinc contenditur, sacramento vel fiducia eadem ex concilio trid. interposita reparari valetudinem rationabi­ liter, prout animae expediat vel non expediat. Videlicet quo­ modo, quod agit ex opere operato sacramenti ideoque ad modum causae necessariae effectum eundem in adjunctis iis­ dem constanter producentis, simul rationabiliter discernendo requiratur. Quae altera condicio non debet ei displicere, qui tandem ipse vim sanantem sacramenti, quamvis supernaturalem, non morbis omnibus vincendis parem confitetur. Dein haudquaquam Palmieri praeter morem ipse se refellit, ubi ad ob­ jectionem, interdum hominem sanatum post unctionem evadere pejorem, scribit, exBellannino eum per naturalia remedia, non vi sacramenti recuperasse sanitatem, et adjungit, fieri posse, ut per miraculum homo sanatus sit. Profecto enim non gratis recurrit theologus idem ad miraculum, i. e., eflectum remediis naturalibus majorem, sive aperte talem sive minus manifestum ; nam quia fideles pro infirmi valetudine instantius orare solent, per vim divinitus promissam orationi illa homini natura­ liter plane morituro non raro restituetur. Tum videretur quidem adscribi Deo modus agendi inconveniens infinitae sanctitati, si diceretur Deus vim sanantem sacramenti pro salute aeterna infirmi cohibere, quod hoc promississet, simul autem potentiam patrandi miraculi non cohibere solum eo, quod se ad hoc non obligasset; at non sic se habet sententia oppugnata, cui potius congruit statuere, sanitatem homini sanando nocituram non dari per sacramentum, ut cujus sit saluti solius recipientis providere, posse tamen obtineri v. g. precibus aliorum, quorum saluti utilis illa sit futura; idque eo concinnius statuitur, quod secundum sententiam eandem pro vi condicionali sacramenti Deus, si condicio salutis aeternae non im­ pletur, simpliciter auxilia corporis sanandi nulla superaddit, non autem proptie vim sacramenti cohibet; qualis cohibitionis insimulatio jam supponit verum, auxilia impertita pro salute animae per se ipsa redundare in salutem corporis, ideoque in argumento exclusionis quidem fit per quandam principii petitionem. Praeterea per opinionem male impugnatam non tribuitur extremae unctioni, secus ic baptismo vel eucharistiae, privilegium extraordinarium, ut sit in tuto posita wrs aeterna hominis omnis digne recipientis et naturaliter morituri, sive convale­ scat sive moriatur. Utique si convalescit vere per unctionem, non interventum Dei immediatum, opinione illa salvus fiet, sed non praecise vi unctionis, ut cujus efficacitas cum exstinctione morbi desinat; sin autem, ut vita longiore ad salutem non juvandus, moritur, nunc quoque damnari potest, quod unctio etiam digne recepta, cum in gratia non confirmet neque occidat innocentem, minime impedit, qsominus homo peccet et in peccato obeat. 300 antiquus ungendi sine iteratione explicatur; ratio theologica instruitur. eatenus tantum agat, quatenus effectus prosit et quidem prosit animae, non corpori, ipsi subjecto actionem recipienti? Qui nodus non solvetur nisi affirmando, quantitati eidem gratiae sacramentalis respondere posse series auxiliorum actualium pro anima diversas, quarum nonnulla, e. c. actibus fiduciae paucioribus, sed vividioribus excitatis, vehementius prae aliis relevando ipsum corpus animae conjunctum sanet, interdum quidem, i. e., quotiens morbi indoles sanationem hujusmodi admittit; talem auxiliorum seriem concedet Deus, si saluti animae expedit. Effectui fiduciae illi quasi physico licet ad­ dere moralem impetrationis auxiliorum, quibus Deus remedia naturalia providentia quadam speciali dirigendo adjuvet; ne­ que sic inducitur vis sacramentalis duplex dissociata ; etenim fiducia, proprie opus operantis, quo homo gratiis praevenien­ tibus ex opere operato impertitis libere consentit, sicut con­ fert ad tolerantiam patientem incommodorum morbi et actus sanctos virtutum aliarum, quibus tentationibus variis resistitur, ita ad orationem pro sanitate corporis consequenda valentiorem conducere pariter poterit (cf. catechisim romani p. 2. c. 6. n. 7). Maneat igitur, in una eademque gratia habituali unctionis differre gratias actuales, quod est fundamentum, unde ad explicandum fructum sacramenti accidentalem superius processimus. 932 Ratio ipsa theologica tantum abest, ut iterabilitati une· tionis in eodem vitae discrimine suffragetur, ut adversetur. Cui evolvendae tria supponere convenit. Primum supponimus, sacramenta a ministro, quantum sit in eo, dari quidem valide, quotiens omnia sacramento essentialia subjecto apto appli­ centur, pro receptione autem valida hanc condicionem a sub­ jecto adulto postulari, ut recipere sacramentum velit (cf. s. Thomae in 1. 4. dist. 6. q. 1. a. 2. sol. 3). Insuper ut sacra­ mentum etiam cum fructu gratiae suscipiatur, instar condicionis ab adulto dispositio quaedam moralis secundum indolem sacra­ mentorum diversa flagitatur. Hinc sacramentum valide recep­ tum in subjecto aliquid per se efficit, sive effectus ipsius gra­ tiae accedit sive non accedit. Ita sacramentum baptismi, con­ firmationis, ordinis validum consecrat ad certa munia impresso charactere cum jure ad gratiam habitualem exigentem gra­ tiarum actualium fini sacramenti cujusque respondentium; ma- Unctio extrema valida praebet jus gratiae ut animam confortantis. 301 trimonium valide contractum inducit vinculum conjugale cum jure ad gratiam habitualem ut ad principium auxiliorum con­ sentaneorum; similiter eucharistia et unctio extrema valide acceptae praebebunt per se saltem simplex jus ad gratiam sanctificantem praesidiis congruentibus cumulandam. Solum sacramentum paenitentiae si non est fructuosum, simul est in­ validum, quatenus vel dispositio moralis ad fructum necessaria etiam ad essentiam sacramenti spectat vel sententia absolu­ tionis ex natura sua judiciali coram Deo nihil valet, cum pro defectu dispositionis satis dignae, ut condicionis divinitus re­ quisitae, sententia retentionis ferri debet. Secundo supponitur, effectum extremae unctionis princi- 933 palem vel per se praecipue intentum esse aegri confortationem spiritualem, quae actualis est in gratiis actualibus ex gratia unctionis habituali velut fonte emanantibus. Haec est doc­ trina s. Thomae (suppi, q. 30. a. 1 ; cf. cont. gent. 1. 4. c. 73). Eam sequitur Suarez (de extr. unet. disp. 41. s. 1. n. 11 ss) et ex ea monstrat, subjectum sacramenti esse infirmum etiam talem, qui nunquam actu peccaverit (disp. 42. s. 2); ex eadem rationem plane sufficientem petit, cur infans unctionem reci­ pere valide nequeat (s. 1. n. 3—6); nam prius urget, infantem, ut adhuc expertem usus mentis, capacem effectus principalis sacramenti et consequenter sacramenti non exsistere, deinde aliter judicat de adulto non amplius mentis compote, quod hic defectus sit per accidens; quo ipso ille significat, infantem ideo sacramenti non capacem esse, quod gratia infirmum con­ fortante nunquam uti possit per se; qualis ratio summum exigua explicatione, non emendatione eget. A doctore ange­ lico et doctore eximio de effectu principali sacramenti infir­ morum non dissentit Bellar minus (de extr. unet. c. 8. coi. 9), praesertim si pro consilio operis sui contra haereticos apolo­ getico, non speculativo, humanius accipitur. Sane ubi effectus unctionis proprios vel peculiares numerat sanitatem corpo­ ralem, alleviationem a torpore, maerore, anxietate, expurga­ tionem peccatorum post omnia alia sacramenta interdum re­ manentium, non vult hos effectus ponere omnes aeque prin­ cipales, cum etiam expresse sanationem corporis nominet le­ vissimum, neque vult remissionem mortalium saltem pecca­ torum statuere effectum principalem, cum expresse dicat eam 302 Unctio infirmorum pro periculo probabili propinquae mortis solo et toto valet posse fieri interdum, scilicet non semper, sed vult solum effectus eos omnes exhibere, quibus unctio ab aliis sacramentis distinguatur; unde etiam solvendo objectionem docet, com­ mune quidem videri omnibus sacramentis, ut mortalia forsan inventa semoto obice tollant, at id fieri per accidens, cum unctio per se et proprie ex fine suo peculiari producat hunc effectum; quem recte intellegas secundarium. Nempe magnus Cardinalis de effectibus peculiaribus unctionis prae sacramentis aliis agit, quaestionem subtiliorem de effectu inter illos ipsos tres primario omittit, etsi satis indicat, eum contineri alleviatione vel confortatione. Tertio supponendum est, extremam unctionem valide non adhiberi nisi hominibus tam graviter infirmis, ut in periculo probabili propinquae mortis constituti sint, usque ad exitum status talis adjuvandis. Nimirum ad valorem sacramenti exi­ gitur imprimis morbus objective gravis vel qui revera ex se mortem tandem afferre possit. Nam cum documenta revela­ tionis perhibeant subjectum sacramenti hominem dumtaxat gravi morbo laborantem, sine causa dicitur species mera morbi gravis, qualis appareret sopor quidam, satis esse, quamvis in hoc casu unctio interdum absque culpa saltem sub condicione ministretur. Hinc quae cum morbo jungi solet sive depressio animi sive molestia corporis, ut non requiritur, sic quantacumque minime sufficiet, quin proveniat ex morbo gravi. Quo tamen non negamus, aliquando morbum, cujus vis jam fracta sit, pro debilitate aegroti adhuc reliqua ipsa periculosa recte gravem existimari. Insuper cum in morbis gravibus praesertim diuturnis status varii distinguantur, non in statu quovis unctio valide confertur; ita vix quisquam dicat, valide ungi hominem, qui primum germen phthisis secundum cursum naturalem suo tempore mortiferae, ceteroqui viribus pollens, jam in se conceperit, vel qui senectute paulatim ad­ ducente mortem utcumque jam affectus sit. Et vero consultis, ut in re sacramentaria non a priori confingenda maxime decet, testimoniis idoneis postulatur mortis propinquae peri­ culum probabile; mortis, inquam, si non proximae, tamen pro­ pinquae non certitudo nec periculum probabilius, sed proba­ bile; quocum conciliatur, quod fas est ungere hominem febri hectica correptum probabilius non tam cito moriturum, dum a I i i Unctio infimiorum pro periculo probabili propinquae mortis solo et toto valet, 303 probabilitas aliqua vera vitae celerius finiendae adsit. Vide­ licet sapientiae Domini sacramentum instituentis fuit, morbi gravis a levi per se facile dinoscendi requirere veritatem, status morbi, i. e., mortis propinquae saepe etiam peritis diffi­ cillime praenoscendae contentum esse probabilitate. Sane ipsum concilium trid. (doctr. de extr. unet. c. 3; D 788) docet, a Jacobo apostolo declarari, esse unctionem infirmis adhiben­ dam, illis vero praesertim, qui tam periculose decumbant, ut in exitu vitae constituti videantur. Etenim apostolus respicit infirmos eos, qui presbyteros ecclesiae, cum adire ipsi jam non valeant, advocandos curent, in necessitate propria re­ medio divino speciali servandi, erigendi, a peccatis forte resi­ duis liberandi ; quales sunt infirmi praesertim quidem ii, qui in mortis proximae sive articulo sive periculo probabili de­ cumbunt, utpote prae aliis indigentes confortationis et remis­ sionis peccatorum residuorum conferendae per remedium ne­ cessitati suae speciali accommodatum vel a sacramento paenitentiae distinctum; sed comprehenduntur infirmi etiam ii, qui in mortis et judicii aeterni saltem propinqui periculo quodam serio jacent vel his jacentibus jure aequiperantur. Quare Clemens VI(supra n. 926) postulat hominis valide ungendi infir­ mitatem gravem ita, ut jam periculum quidem mortis praesens adsit. Item Eugenius IV armenis subjectum unctionis exhibet infirmum, de cujus timeatur morte (D 595), nempe probabi­ liter mox futura. Quam doctrinam pontifex assumpsit ex opusculo s. Thomae (in artic. fid. et sacr. eccl.), constanter pro unctione ponentis condicionem duplicem morbi gravis veri et status propinquitatis mortis ab hominibus existimati (suppi, q. 32. a. 2; q. 33. a. I. ad 2; a. 2; cont. gent. 1. 4. c. 73). Cum eo catechismus romanus penitus concordat (p. 2. c. 6. n. 9). Similiter per rituale romanum (tit. 5. c. 1. n. 5. col. 1. 14) praeter infirmitatem gravem requiritur ad unctionem, ut vi­ deatur periculum mortis imminere vel videatur homo in diem ; moriturus, h. e., ut probabilis sit mors propinqua. Ceterum quid prope sit, attento praecipue sensu usuque ecclesiae moI raliter aestimari debet atque interim caveri, ne tempus idem j distans dicente alio propinquum, alio remotum lis potius de verbo quam de re exsistat. Porro sacramentum infirmorum sicut pro statu periculi descripti solo, ita pro toto, immo, si 301 Unctio extrema infinite iterabilis non probatur theologice; nomen ejus aptem homini sit moriendum, potissimum pro fine ejus valet (cf. concilii trid. s. XIV. de extr. unet, prooem.; D 785).*) 935 His positis quis forte opinetur, extremam unctionem in eodem discrimine vitae valide iterari, ductus hac ratione: Sacramentum iterari potest, quotiens augeri potest effectus ejus magis immediatus, i. e., jus ad gratiam sacramentalem. Atqui tale jus non potest quidem augeri iterando baptismum, confirmationem, ordinem, cum includatur potestate sacra cha­ ractere obsignata, quae est semper eadem; neque potest augeri iterando sacramentum matrimonii, cum includatur vin­ culo conjugali, quod pro conjugii tempore semper idem est; sed repetendo extremam unctionem jus, cum sit merum, cre­ scendo intendi potest non minus quam objectum suum, ad quod relationem essentialem habet, h. e., gratia sacramentalis, par­ tienda ex concilio trid. secundum propriam cujusque disposi­ tionem et cooperationem. Verum ratio ista nulla est. Nam si quid probaret, etiam probaret, in receptione prima illorum quattuor sacramentorum pro eadem potestate charactere ob­ signata vel pro eodem vinculo conjugali eandem mensuram juris ideoque gratiae omnibus impertiri. Atqui hoc aperte pugnat cum citata ipsa definitione synodi tridentinae (s. VI. c. 7 ; D 681), qua discimus, nominatin') per baptismum gratiam majorem vel minorem dari secundum propriam cujusque dispo­ sitionem. Nimirum sacramenta, quamvis omnia aeque sint l) Ex declaratis patet, immerito displicere v. g. orientalibus dissidentibus ex­ tremae unctionis nomen. Utique ad validitatem extremae unctionis exitus viUe instans verus tum ob difficultatem nimiam praescientiae certae tum vel ideo nor. requiri potest, quod finis secundarius sacramenti in sanitate corporis interdum re­ stituenda cernitur. Sed confortatio animae pro luctatione ipsa extrema est finii primarius ita, ut sacramentum nihil valeat, nisi exitus vitae subest saltem probsbilis. Atqui fini tali ac proinde subjecto sacramenti exprimendo appellatio extre­ mae unctionis aptissima invenitur. Quapropter eam recte fidelibus explicare est omnino bonum, eam reprehendere vel tamquam per se minus convenientem post­ habere netas est et hoc eo magis, quod concilium trid. usu sollemni proprio ean­ dem idoneis aliis anteposuit, immo et disertius approbato nomine consimili sacra­ menti exeuntium commendavit (vide s. VU. de sacr. cn. 1 ; s. XIV. de extr. unet, prooem.; c. 3; cn. 1. 3. 4; prof. fid. trid.; D 726. 785. 788. 804. 806. 807.865). Ccteroqui nomen extremae unctionis impositum est etiam ad hoc sacramentum ab unctionibus prioribus, ut in baptismo, confirmatione, ordine impertitis, distinguen­ dum; quae affirmatio testimoniis historicis non eget, cum sit satis evidens; sia secus, sacramentum unctio simpliciter, non extrema vocaretur. X Collatione cum sacramentis aliis unctio probatur non infinite iterabilis. 305 moraliter actiones Christi et quamvis ex parte directe parem characterem vel vinculum efficiant, tamen pro majore vel minore subjecti dispositione sicut majorem vel minorem gra­ tiam, ita jus respondens majus vel minus sive per se ipsa sive per characterem vel vinculum interpositum impertiunt; quod cum sit omnibus commune, a jure, quod vel per incrementum intendatur vel non intendatur, differentia sacramentorum itera­ bilium et non iterabilium declarari nequit. Superest igitur quaerendum, num jus ad gratiam sacra- 936 mentalem unctionis per multiplicationem saltem extendi possit. Hoc ne affirmetur, argumenta plura dissuadent. Primum com­ paratione sacramentorum facta videmus baptismum, confir­ mationem, ordinem nunquam iterari ideo, quod hominem statui civis vel militis vel ministri in regno Christi impresso charac­ tere velut physico prorsus sufficiente semel in perpetuum adscribunt. Ex contrario eucharistia tamquam cibus animae co­ tidie, donata pro desiderio pio praesentia dulci ipsius Serva­ toris, ab esuriente sumi potest. Similiter sacramentum paeni­ tentiae cum sit remedium culpae omnis commissae post bap­ tismum, recte iteratur, quotiens fidelis in peccata lapsus est. Immo non vane pro peccatis jam remissis denuo ad judicium sacramentale hoc recurritur, quatenus sententia judicialis in eadem causa resumpta si rursus profertur vel remissio ejus­ dem offensionis petenti si iterum conceditur, titulum ad effec­ tum, de quo agitur, novum et per se sufficientem ponit. Locum medium inter sacramenta utriusque generis tenet matrimonium, quod iterationem nec cum illis absolute impedit nec cum his absolute patitur, sed iterabile est sub condicione prioris con­ jugii soluti. Ratio autem, cur stante conjugio eodem sacra­ mentum repeti nequeat, non est solum vinculum conjugale in­ divisibile, siquidem obligatio vi contractus sacramentalis jam exsistens excludet per se non magis ejusdem obligationis re­ novato contractu renovationem, quam absolutio a peccato vi judicii sacramentalis jam facta ejusdem peccati absolutioni repetitae sacramentali officit. Videlicet character quidem, ut est res physica afferens jus gratiae, multiplicabilis non est ideoque non est multiplicabile sacramentum imprimens cha­ racterem; sed obligatio moralis conjugalis cum jure adnexo ad gratiam multiplicari per indolem suam posset aeque ac jus Strath, be Ecclesia. II. 20 F 306 I I Unctio non infinite iterabilis collais sacramentis aliis et ex reviviscentii. ad gratiam culpae unius ejusdemque remissivam. Quapropter ratio non sinens ita multiplicari sacramentum matrimonii erit potius haec, quod sacramentum pro statu conjugali deter­ minato sicut solo, ita toto efficaciam propriam suam habet. Jam vero unctio extrema utique non convenit simpliciter cum tribus sacramentis nunquam iterabilibus, cum non adscribat statui perpetuo impresso charactere. Sed etiam non convenire simpliciter cum duobus sacramentis ad arbitrium iterabilibus intellegitur universe vel ex eo, quod ne recipitur quidem va­ lide nisi in statu morbi gravis periculoso. Nec saltem pro hoc statu comparari debet cum cibo eucharistiae vel judicio absolvente paenitentiae iterationem ex se postulante vel ad­ mittente, quia unctio sive considerata a forma ut oratio sive a materia ut medicina eatenus tantum apparet iteranda, qua­ tenus non est satis efficax; neque enim oratio brevior longiorve neque medicina repetitur, si effectum suum semel ob­ tinet. Quare cum unctio infirmorum sit efficax pro statu toto periculi alicujus pariter ac sacramentum matrimonii pro statu toto conjugii determinati, saepius conferri pariter non poterit, quamdiu status idem durat. Finitimum argumentum praebet sacramenti reviviscentia. Talem etiam ampliorem tuetur Suarez (de extr. unet. disp. 41. s. 1. n. 241; ex cujus mente (coi. disp. 42. s. 1. n. 4) unctio confert quidem jus ad gratiam sanctificantem solum ut confortativam hominis infirmi, sed, semel unctione saltem valida collatum, potest esse aliquando jus ad gratiam, ut sanctificat, sine jure ad gratiam, ut eadem confortat; unde gratia confortativa per sacramentum sive statim sive reviviscens datur in infirmitate, hac autem transacta jus confortationis ita cessat, ut semper maneat jus ad gratiam sanctificantem, proinde red­ dendam paenitenti, si peccante homine perierit; pro qua per­ petuitate juris unctione ipsa ex meritis Christi acquisiti ad gratiam, saltem ut sanctificat, Suarez modeste putat probabile, juri tali satisfieri, quamvis obex gratiae post infirmitatem de­ mum auferatur. Ceterum hac opinione, quae certe notam con­ tradictionis loco laudis non meretur, nunc omissa, ex sententia etiam communi unctio extrema valide simulque prae obice gratiae sacramentalis infructuose recepta posthac remoto obice ad fructum producendum in eodem statu reviviscit· Uactio probatnr non infinite iterabilis ex reviviscentia sua el ipsa convenientia. 30/ persuasionem infigit vetitum ecclesiae, ne unctio saepius in periculo eodem conferatur; unde homo cum obice gratiae etiam sine culpa sacrilegii inunctus tantis auxiliis in necessi­ tate sua prorsus privaretur, nisi sacramentum obice sublato saltem revivisceret. Atqui iteratione sacramenti pro eodem statu morbi divinitus concessa jam sine causa reviviscentia affirmaretur. Certe lege quadam generali reviviscentia oritur tamquam proprietas ex solis sacramentis non arbitratu itera­ bilibus ut talibus. Seposito sacramento paenitentiae, quatenus hoc validum sine effectu gratiae non exsistit, eucharistia re­ viviscere non existimatur, quoniam indefinite sumi potest; baptismus, confirmatio, ordo agnoscuntur posse semper revi­ viscere, quia nunquam iterari possunt; sacramentum matri­ monii censetur posse reviviscere tempore conjugii ejusdem ideo, quod hoc tempore iterari nequit. Reviviscere igitur etiam unctio infirmorum tempore periculi ejusdem solum ideo poterit, quod hoc tempore locus iterationi divinitus non datur. Nec sufficit ad reviviscendam explicandam susceptio unctionis valida, ut patet exemplo eucharistiae, quae quamvis nunquam reviviscat, tamen sacramentaliter vel valide cum impedimento gratiae sumi potest. Nimirum eucharistia valide recipitur ab homine baptizato eodemque habente, si est adultus, inten­ tionem ideoque per se jus ad gratiam inducit; quod jus, si homo est dispositus ad effectum gratiae, continuo expletur; sin aliter, sumpto cibo sacro per accidens jus ne confertur quidem ut inutile vel nunquam exsequendum, accommodate ad naturam cibi, qui subjectum in praesentia ipsius alimenti indispositum etiam tempore postero non nutrit. Ad hoc sensus Christianus abhorret opinionem, communiones quotcumque sacri­ legas hominis tandem convertendi reviviscere; consimiliter ab­ surdam duceret reviviscendam sacramenti infirmorum, si quis sacrilegus valide totum diem inungi posset. His accedit argumentum ex iterabilitatis exclusae con 93g venientia. Quandoquidem per se non est necessitas unctionis infirmorum tam frequentis quam refectionis spiritualis viatorum vel reconciliationis lapsorum paenitentium, duobus modis Do­ minus extremam unctionem instituere potuit, aut plane itera­ bilem aut non quidem pro statu eodem iterabilem, sed jam et facultate reviviscendi et jure gratiae eo largioris praeditam. 20* 1 !’ 308 Unclio convenienter non infinite iterabilis; ex usu ecclesiae relinquit fere poenis. Atqui hic alter modus statui infirmorum etiam magis congruit, quod salus spiritualis et corporalis facilius operatione una efficientiae praevalidae procuratur quam si ab operationibus pluribus prae temporis angustiis fortasse nunquam perficiendis pendet. Unde modum istum divinitus praeoptatum esse in­ dicat s. Thomas, ex cujus doctrina totum quod per sacramen­ tum fieri potest, semel fit (suppi, q. 18. a. 2. ad 4), collata plenitudine gratiae (in 1. 4. dist. 8. q. 1. a. 2. sol. 1. c. et ad 2; suppi, q. *29. a. 5; cont. gent. 1. 4. c. 73), pro qua gratia ex cellente unctio cum baptismo et confirmatione consociatur (S. theol. p. 3. q. 84. a. 1. ad 1). Neque hoc argumentum di­ luitur opponendo, hominem unctum mox culpas veniales novas cum poenis debitis contrahere, quibus abstergendis unctio nova congruat. Haud dubie homo, nedum leviter, sed gra­ viter peccare potest nec tamen ecclesia unctionem alteram permittit, quod est signum manifestum, divinam ipsam recu­ sationem iterationis non esse inconvenientem. Enimvero pec­ cato levi superveniente effectus principalis unctionis, qui est confortatio spiritualis, non subtrahitur ; sin peccato gravi inter­ jecto desinit, absolutione sacramentali vel contritione perfecta reviviscit et per eum restituitur alleviatio corporalis. Ad pec­ cata quidem futura quaevis cum poenis suis remittenda sacra­ mentum non protenditur; sed hoc incommodum extenuatur satis eo, quod in sola et omni necessitate verisimili mortis jam vicinae unctio infirmis ministranda est. Insuper urgeri non nimis debent res secundariae, dum finis primarius insti­ tutoris ejusque independentis salvus sit; unde difficultatem insuperabilem vel in institutione Christi iterationem prohi­ bentis vel in disciplina ecclesiae consentanea solus is offendet, qui praeter confortationem animae amotionem omnis mali im­ pedientis gloriam vel totius poenae temporalis fine ipso pri­ mario unctionis contineri arbitratur. K' 939 Verumtamen ante omnia hoc quidem nemo audebit affir­ mare, sacramentum infirmorum ad remissionem poenae ve! secundarie ordinari ita, ut ex opere operato unctionis pariter ac baptismi ilico cum culpa semper poena respondens etiam temporalis tota condonetur. Talem vim unctionis dedocet et ipsam usus ecclesiae sane justus, quo homines etiam uncti, aliter ac baptizati, satisfactionem, nempe in sacramento paeni- Ünctione non ut baptismo tolli poena usu ecclesiae noscitur et theologice firmatur. 309 tentiae impositam, perficere adhuc debent. Eodem spectat sollicitudo in impertiendis indulgentiis et offerendis suffragiis pro hominibus unctis tanta, quantam ecclesia, si pro unctione baptismus infirmorum esset, vix unquam in morem perduxisset (cf. concilii trid. s. V. cn. 5; D 674). Neque cum usu tali dis­ crepat celebris sententia, extrema unctione animam ad introi­ tum gloriae immediatum praeparari. Enimvero aliis interim missis ita praeparare intellegitur sacramentum a parte sua vel si subjectum sit dispositum dispositione ea, qua obex remo­ veatur. Porro generatim obex varius pro vario tum effectu sacramenti tum sacramento esse potest. Certe obex alius pro culpa gravi, alius pro culpa levi, alius pro poena temporali tota remittenda exstat. Hinc dispositio sufficiens pro remis­ sione culpae omnis gravis nondum sufficit pro remissione culpae omnis levis, cum detestatio culpae omnis gravis amorem culpae levis non excludat, et dispositio sufficiens pro remis­ sione culpae omnis non constanter sufficit pro remissione poenae temporalis, saltem omnis; videlicet sicut est obex gra­ tiae vel simpliciter vel secundum quid, i. e., gratiae copiosioris lex condi, trid. s. VI. c. 7 ; D 681, col. Card. Franzelin, de sacr. in gen. th. VI), ita obex poenae vel utcumque vel ube­ rius dimittendae deprehenditur. Quod quidem locum habet in sacramento paenitentiae, cum in baptismo non dispositio alia pro culpa ac pro poena respondente plene condonanda postuletur {condi, trid. s. VI. c. 14; s. XIV. c. 2. 8. cn. 12; D 690. 775. 783. 800). Similiter igitur fieri potest, ut unctio extrema, etsi validior ad dimittendum non dispositionem ne­ cessariam sacramento paenitentiae exigit, tamen pro exstin­ guenda poena temporali universa flagitet perfectiorem quam baptismus. Immo hoc vehementer congruit extremae unctioni, quae non instar baptismi regenerantis creaturam prorsus novam facit, sed agit instar remedii, eo nempe efficacius, quo sub­ jectum magis dispositum invenitur. Et reapse ex doctrina Iridenlina aliter a Deo in gratiam recipiuntur, qui ante bap­ tismum per ignorantiam deliquerunt, aliter, qui semel a pec­ cati servitute liberati scienter templum Dei violare non formi­ daverunt (s. XIV. c. 8; cf. s. VI. c. 14; D 783. 690); quod principium generale ad unctionem quoque pertinet, qua sacra­ mentum paenitentiae remittens peccata gravia compleatur, i 310 Unctione pariter ac baptismo tolli poenam synodus tridentina non significat. interdum etiam suppleatur. Proinde synodus sacramentum extremae unctionis consummativum quidem paenitentiae se­ cundum Patres exhibet (s. XIV. doctr. de extr. unet, prooem.; D 785), sed eadem condicione facili remissionem poenae unc­ tione et baptismo consummari minime significat. Insuper non constat, nomine consummandi remissionem numeris omnibus absolutam a synodo ipsa cogitari; neque intellegentia talis satis apte ex loco remotiore (s. XIV. c. 2. de paenlt.; 2)775) comprobatur, cum synodus continuo data opera explanet, quo pacto sacramentum unctionis „non modo paenitentiae, sed et totius Christianae vitae, quae perpetua paenitentia esse debet, consummativum-' ex mente sua sit. Etenim vitae Christianae consummativum est, quod ejus finem tamquam firmissimum praesidium munit, ne ab adversario in exitu, videlicet inducti in peccatum paenitentiae contrarium, perdamur (s. XIV. doctr. de extr. unet, prooem.; D 785); et sacramenti paenitentiae consummativum erit, quod gratia vel unctione Spiritus sancti „delicta, si quae sint adhuc expianda, ac peccati reliquias abs­ tergit’ (ib. c. 1. 2; D 786. 787). Jam vero peccati reliquias synodus probabiliter intelleget sicut paulo ante (s. XIV. c. 8; D 783), ubi eas primum distinguit a reatu poenae, affirmando, satisfactionem mederi peccatorum reliquiis et vitiosos habitus tollere et imminentem a Domino poenam amovere, tum eas pro infirmitate, nempe ad agendum, relicta ex peccato videtur habere, concludendo, satisfactionem paenitentibus praeter alias rationes ad infirmitatis medicamentum injungendam esse; quem­ admodum ex dicendis cum b. Alberto M. et cum s. Bonaventura ipse s. Thomas reliquias peccati etiam omnes discernere a reatu poenae solet; cujus morem loquendi catechismus romanus imitetur (p. 2. c. 6. n. 14). Unde remissionem poenae tempo­ ralis synodus potius remissione delictorum adhuc expiandorum indicabit, quae si unctione absterguntur, poenam quoque iis debitam idem sacramentum modo vel mensura sibi conveniente, non accuratius descripta, abstergere valebit (cf. s. XIV. cn. 2. de extr. unet.; D 805). Qualem expositionem praeiverat Jacobus apostolus scribens (5, 15): /.αν άμαοτίας y πεποιγΤζ, αιτψ, i. e., si infirmus est adhuc habens peccata, directe veras culpas, quas ipse fecerit, ei remittetur, numero singulari, scilicet, quatenus de culpis venialibus vel poenis Unctione lolii fere poenam non sentit ecclesia sequens synod, trid nec praecedens. 311 temporalibus agitur, pro dispositione extensive vel intensive ampla. Et ipsam clementiam Redemptoris, quam concilium memorat, magis decuit, non venia plena nimis facili per sacra­ mentum institutionis perpetuae proposita baptizatos parum a peccati malo maximo avocare (cf. concilii Irid. s. XIV. c. 8 ; 7) 783; s. Thomae in 1. 4. dist. 6. q. 2. a. 1. sol. 1), praesertim cum Salvator ecclesiae facultatem daret per indulgentias poenae residuae opportunas necessitati fidelium sine damno disciplinae pro adjunctis mutabilibus abunde subveniendi. Quapropter non est mirum, si post ipsum concilium tri· 940 dentinum sensus catholicus refugit a credendo, vi extremae unctionis simul cum culpa deleri semper poenam tomporalem universam, unde homini etiam cum mera attritione vitam sce­ lestissimam terminanti nunquam ignoscatur, quin condonetur saltem poena tota debita peccatis quotcumque et quantiscumque mortalibus et insuper poena omnis venialium eorum, quae satis retractentur. Sensum illum Suarez sic eloquitur (de extr. unet. disp. 41. s. 1. n. 17j: „Dico igitur remittere quidem rea­ tum poenae ex opere operato juxta dispositionem et devo­ tionem recipientis, ideoque non semper totum auferre"; videas et Wirceburgenses t. 5. de sacr. unet. extr. n. 325, vel s. Alphonsi theol. mor. 1. 6. tr. 5 c. 1. n. 731. Huic persuasioni non ob­ sistit forma sacramenti hodie vel antiquitus usitata, qua effectus quidem remissionis plenae, sed condicione difficiliore quam in baptismo concedendus intellegitur. Xeque adversantur theologi aevi medii. Certe b. Albertus M. 941 loco unico, quo data opera de fine vel effectu extremae unc­ tionis agit, simpliciter affirmat (in 1. 4. dist. 23. a. 14): „Secundum autem, quod tollitur peccatum in reliquiis quae im­ pediunt transitum ad requiem, purgatur in extrema unctione." Ubi duo notanda sunt. Unum est, quod Albertus nomine reli­ quiarum non comprehendit poenam temporalem deleta culpa residuam. Xam velut definiendo reliquias illas tantum in diffi­ cultate vel infirmitate ad bonum relicta ex peccatis ponit (ib. dist. 1. a. 2) et pro hac descriptione pergit reliquias exhibere debilitatem jam praesentem ad agendum (ut ib. a. 3 ; dist. 13. a. 36; dist. 15. a. 12. ad 1. 4. 6; q. 1. ad 2; dist. 17. a. 17. sol. et ad 3; a. 20; a. 22. sol. et ad 2; a. 23; dist. 23. a. 1. ad 1; a. 15. Sed contra. 1. ad 1—4), neque unquam eas vocat 312 B- Alb. Μ. non ponit finem unctionis fere oblinendum in remlttiune omni* reatum merae poenae aliquando patiendae, immo reatum poenae reliquiis peccati tamquam pronitatibus ad malum per opera bona expellendis etiam explicite opponit (ib. dist. 20. a. 17. ad 5; cf. a. 12. ad quaest. ulter, et ad obj. ; dist. 13. a. 25. c. et ad 1). Nimirum reliquias cogitat ille dispositionem inter­ nam pravam animae et corporis ex culpis praeteritis contrac­ tam, qua per sanantem extremam unctionem exterminata im­ pedimentum gloriae animae et ipsius corporis tollatur (cf. ib. dist. 2. a. 2; dist. 23. a. 4. q. 3. ad 2; a. 9. ad 1 ; a. 11. ad li; hinc ex mente Alberti sicut mors vel corruptio corporis tam­ quam consecutio peccati originalis per unctionem non exclu­ ditur, ita poena purgatorii animae fere omnis hominis adulti justi pro peccatis personalibus subeunda (cf. ib. dist. 1. a. 12), cum non pertineat ad reliquias, non magis excludetur. Proinde intellegas, quod Albertus docet (ib. dist. 2. a. 2): „Aut est sacramentum plenissimae gratiae quoad statum, aut non. Et si est plenissimae gratiae quoad statum: tunc illud nullo modo habuerunt (ante passionem antiqui), sicut in confirmatione, quae dat Spiritum sanctum ad robur: et extrema unctio, in qua significatur plena puritas corporis et animae per amo­ tionem omnium impedientium gloriam utriusque partis hominis. Dico autem plenissimae gratiae quoad statum1): quia quaedam sunt gratiae plenae quoad statum, ut duo dicta sacramenta: quaedam autem quoad effectum, sicut baptismus/ Enimvero praeparatur gloria animae et corporis, quantum est in sacramento amovente reliquias peccati illas animam et corpus contaminantes et quantum est in statu testamenti novi avertente limbum quidem pro anima, non mortalitatem corporis, et ita praeparatur gloria animae, aliter ac corporis, etiam im­ mediata (ib. dist. 8. a. 2; dist. 23. a. 1. ad 2; a. 4. q. 3. ad 2; a. 9. ad 1), ut quam status novus per se omnibus offerat et solum per accidens reatus poenae ad tempus intercludat; unde talis reatus ejusque per media varia delebilis Albertus, cum effectum principalem et proprium extremae unctionis sta­ tuat, rationem nullam habet. Cui congruit, quod idem prae unctione, sacramento plenae gratiae quoad statum, baptismum ’) Haec verba non ego litteris italicis distinxi, sed in editione, qua ulot (facta a Borgnet Paririi* apud Vivis 1894 , distincta jam inveni. J I I i I I I B. Alb. M. non ponit linen) unctionis fere, obtinendum in remissione omnis poenae. 3 J ;] sacramentum plenae gratiae quoad effectum sic declarat (ib. dist. 7. a. 6): „ Dicendum, quod unum sacramentum dicitur majus altero quinque modis secundum distinctionem antiquo­ rum quae bona est: quorum unus est res ipsa: et sic baptis­ mus dicitur majus, quia gratia in baptismo remittit culpam et poenam exteriorem, et non exigit gemitum vel planctum/ Tum perhibetur majus ratione contentae rei et sacramenti eucharistia, ratione gradus, in quo collocet, ordo, ratione rei tantum significatae matrimonium, ratione ministri confirmatio; de unctione extrema siletur (cf. ib. dist. 13. a. 25. ad 4). Etiam alibi Albertus effectum proprium baptismi hunc proponit, ut cum culpa ipsa poenam sine satisfactione exteriore, nempe distincta a compunctione interiore baptizandorum adultorum, auferat (ib. dist. 16. a. 48. ad 6. in oppos. ; dist. 17. a. 25. sol. et ad 2). Alterum notandum est, quod reliquias, qualescumque 942 sunt, non pariter omnibus digne unctis et culpae exper­ tibus demendas Albertus M. intellegit. Certe exponendo ef­ fectum sacramenti paenitentiae ille docet, rem hanc esse di­ missionem peccati in tota culpa et tota poena (ib. dist. 22. a. 6 8; cf. dist. 17. a. 25. ad 1), nec tamen per hoc negat, poenam temporalem frequentius non dimitti plene, cum dimit­ tatur minus vel magis vel omnino secundum minorem vel majorem vel omnino proportionatam paenitentium singulorum sive dispositionem sive satisfactionem (ib. dist. 16. a. 31. sol. et ad 1; dist. 17. a. 22. ad 2; dist. 20. a. 12. 14); consimiliter igitur unctione infirmorum reliquias peccati Albertus censebit ita tolli omnes, si dispositio prorsus accommodata adsit, praesertim quod ille ad sacramentum percipiendum etiam lucidum intervallum infirmorum pro dispositione congruenti quadam postulat (ib. dist. 23. a. 12). Hinc recte accipias e. c. verba, quibus idem convenientiam formae deprecativae ostendit (ib. a. 4, q. 3. ad 2): „Hujus etiam aliam causam sine prae judicio dico esse magnitudinem rei istius sacramenti: res enim sua est purgatio omnium reliquiarum peccati impedientium immediatum transitum ad requiem secundum animam, et glori­ ficationem secundum corpus: hujusmodi autem res tanta est, quod non potest tota effici gratia sacramentali : sed quod gratia sacramentalis operatur, adhuc exigit, quod residuum ·?*?*· V·.' *· ■ . ■ ><* «y^n,· 2 ^5ίώΓ·:^;:?ί;·ι 314 B·Alb. Μ·ηοη Ponit unctionis fens obtinendum in remissione omnis poense. complens petatur per orationem a misericordia divina. Et quia istud sacramentum transmittit istum ad divinae misericordiae operationem, ideo forma sua est per modum deprecationis ad misericordiam, operationem sacramenti perficientem." Videtur utique Albertus non solum conclusionem ex magnitudine ef­ fectus sacramenti, sed magnitudinem quoque ipsam sine prae­ judicio, scilicet salvo judicio meliore, non pro veritate explo­ rata traditionis ponere. Saltem magnitudinem effectus ex­ tremae unctionis prae sacramentis aliis considerat non tam simpliciter, cum ex dictis majorem numeret baptismum, quam secundum quid, ut spectato parvo spatio temporis, ideoque magnum effectum sacramentorum etiam plurium agnoscit; ita ille (ib. a. 3. q. ad 1): „ Abundantia gratiae aut quaeritur propter excellentiam actus in comparatione ad vires nostras, aut propter excellentiam gradus suscepti, aut propter brevi­ tatem temporis, quia ad meritum per opera hominis fieri non potest. Et primo quidem modo quaeritur in confirmatione ad pugnandum viriliter et patiendum pro fide, si necesse sit: secundo modo in ordine: et tertio in extrema unctione." Quod autem maxime nunc respicimus, describit quidem ille effectum infallibilem extremae unctionis, partim adducendum opere operato sacramenti, partim complendum deprecatione cooperan­ dum aliorum, ecclesiae vel fidelium (ib. a. 4. q. 2. ad 1; a. 12; a. 17. ad 1; a. 18. ad 1), sed effectum sane non putat infalli­ bilem sine condicione respondente recipientis (cf. ib. a. 3. q. ad 2); proinde pro effectu infallibili toto supponit dispositionem subjecti idoneam ex toto ; dispositionem dico ad gratiam sacra­ mentalem recipiendam, non cooperationem cum gratia hac re­ cepta; etsi enim cooperatio talis, si supersit opportunitas, re­ quiritur, Albertus tamen eam hic non spectat, quia respicit homines gratia habituali a reliquiis perversis liberandos fere eos, qui operari ad hunc finem ipsi prae brevitate temporis vel prae impotentia vix amplius quidquam possunt (cum 1. c. ex a. 3. q. ad 1 vide ib. a. 4. q. 1. Sed contra 4; q. 2. ad 2; q. 3. ad 2; a. 9. ad 1. 2). Itaque b. Albertus M. non pro­ batur opinari, finem extremae unctionis eum esse ut semper remittendo poenam temporalem omnem remissa culpa reli­ quam ad introitum gloriae immediatum animas infirmorum praeparet. * ·T S.Bonaventura non ponîl finem extremae unctionis in remissione omnis poenae. 3)5 Multo minus apparet talis opinio s. Bonaventurae. Is qui- 943 dem docet, ex fine suo extremam unctionem praeparare ad sanitatis perfectae, quae sit sanitas gloriae (in 1. 4. dist. 23. a. 1. q. 3), adeptionem celeriorem per remissionem peccatorum venialium et faciliorem abolitionem scoriae peccatorum; qua­ lem scoriam vel sequelam culpae intellegit pronitatem eam malam vel rationem ducendi in culpam, quam Albertus vocat reliquias peccati, eamque sanandam aeque ut Albertus distin­ guit a reatu poenae persolvendae (ib. dist. 20. p. 2. q. 1. et q. 6; dist. 21. p. 1. a. 2. q. 1; cf. dist. 2. a. 1. q. 3); at est alienus Bonaventura a sententia, finem sacramenti esse prae­ parationem ad introitum gloriae immediatum. Audiatur ipse (breviloquii p. 6. c. 11): „De sacramento unctionis extremae hoc in summa tenendum est, quod ipsa est sacramentum ex­ euntium ex hac vita, praeparans et disponens ad sanitatem perfectam . . Quia hujus sacramenti operatio debet regulari a fine; et finis est, quia introductum est ad salutem felicitatis perpetuae facilius et expeditius consequendam; et hoc fit per devotionem sursum levantem et per exonerationem a culpis venialibus et aliis sequelis, quae deorsum deprimunt : hinc est, quod sacramentum istud efficaciam habet et ad devotionem excitandam et ad venialia dimittenda et ad peccatorum sco­ riam facilius abolendam . Hujus sacramenti institutio debet esse secundum exigentiam finis; et hic est acquisitio spiritualis salutis per remissionem culparum . . Inunctio debet fieri in septem locis . . ut sic disponatur homo per hoc sacramentum ad plenitudinem sanitatis per deletionem omnis venialis pec­ cati . . Quia istius sacramenti susceptio a fine dependet: et finis est velocior transitus ad caelum per depositionem oneris venialium et conversionem mentis ad Deum: ideo non debet dari nisi adultis, qui venialiter peccant; nec aliquibus nisi patentibus, qui devotione sursum eriguntur; nec aliquibus nisi in periculo constitutis et quasi in transitu ad alium statum . Ex variatione igitur finis in confirmatione et unctione extrema oritur diversitas in efficacia . . quia illud sacramentum dis­ ponit ad melius agonizandum, hoc ad celerius evolandum.“ Et vero Bonaventura censet per baptismum solum, non per sacramenta alia, cum culpa tolli poenam omnem, quando ostendit esse purgatorium, „cum non sint taliter alicui remissa à 16 ^’ec s· fconavent. nec s. Thomas ponit finem unctionis in remissione omnis poenie. peccata, quin obligetur ad aliquam poenam, nisi fiat per baptismalem gratiam" (in 1. 4. dist. 20. p. 1. q. 1). Sibi constans de merito Christi liberante homines jam quidem baptizatos neque indicata ulla de puncto tali controversia scribit (ib. p. 2. q. 2): .,Hoc operatur in sacramentis et potestate clavium; et per hoc remittitur pars poenae." Sed quid plura? In articulo eodem, ubi finem sacramenti infirmorum dicitur exhibere in­ troitum gloriae sublata poena tota immediatum, doctor seraphicus satis explicite significat contrarium statuendo (ib. dist.23. a, 1. q. 1): „Cum anima possit trahere talia cremabilia (ve­ nialia), quae retraherent a gloria, instituit divina misericordia remedium, quo anima curari posset quantum ad remissionem culpae et etiam partis poenae; et hoc est sacramentum unc­ tionis extremae." S. Thomas in commentariis ad libros sententiarum dicit, 944 extrema unctione immediate hominem ad gloriam disponi (suppi, q. 29. a. 1. ad 2), sanationem spiritualem perfectam conciliari (a. 4), pro plenitudine gratiae non solum culpam, sed etiam reliquias culpae tolli (a. 5). Nihilominus in opere eodem docet, extremae unctioni inesse vim conferendae gra­ tiae et remissionis peccatorum, quamvis non ita plenam sicut baptismo ia. 1. ad 3), extrema unctione reatum poenae tem­ poralis minui, scilicet non ut baptismo sine satisfactione prae­ stita deleri (q. 30. a. 1. ad 2. col. S. theol. p. 3. q. 68. a. 5; q. 79. a. 5; contra gent. 1. 4. c. 59; opusc. in art. fid. et sacr. eccl. §. His visis), reliquias peccati, quas unctio sanans ex­ pellat, debilitatem ad actus vitae gratiae vel gloriae, distinc­ tam a reatu poenae, esse (suppi, q. 30. a. 1. c. et ad 2; cf. S. theol. p. 3. q. 86. a. 4. 5). Quibus inter se collatis aperte Aquinati non est idem disponere immediate ad gloriam ac disponere pari remittendi saltem modo cum baptismo, neque idem sanare etiam perfecte ac levare instar baptismi necessi­ tate satisfaciendi, neque idem tollere reliquias culpae ac tol­ lere reatum totum poenae. Praeterea efficaciam minorem unc­ tionis prae baptismo agnoscit ille in commentariis citatis asse­ verans, baptismo solo ex sacramentis omnibus poenam totam remitti (in 1. 4. dist. 5. q. 2. a. 1. sol. 1. c. et ad 2), per bap­ tismum plenam culpae et poenae remissionem fieri, extremam unctionem ordinari contra reliquias peccati (dist. 7. q 1 a. 1. S.Thomas non ponit finem unctionis fere obtinendum in remissione omnis poenae. 31 7 sol. 3), a culpae et poenae reatu videlicet diversas. Hinc cum s. doctor nunquam dicat, baptismo poenam temporalem dum­ taxat quadantenus auferri, extremam unctionem quodammodo ad futuram gloriam praeparare vel quasi immediate ad gloriam disponere significat (dist. 2. q. 1. a. 2; suppi, q. 32. a. 2). Ne­ que dicto tali temperato adversatur illud, unctionem disponere ad gloriam immediate; quo non tam excluditur media poena purgatorii compluribus per accidens subeunda quam media mora, qualis justis omnibus in vetere testamento inter mortem et perceptionem gloriae erat interposita. Nimirum ad objec­ tionem, extremam unctionem non esse more sacramentorum praefiguratam, s. Thomas respondet, ideo non debuisse prae­ cedere figuram, quod unctio extrema disponit ad gloriam vi status testamenti novi immediate perviam, cum in testamento vetere gloriam statim post mortem consequi non possent (in 1. 4. dist. 2. q. 1. a. 2. ad 5 ; suppi, q. 29- a. 1. ad 2). Et quidem ad finem sacramentum ipsius testamenti novi nullum nisi secundum participationem imperfectam eucharistia con­ jungit; etsi autem sacramenta nostra omnia disponunt, tamen prae ceteris dicitur disponere immediate unctio extrema, quia datur exeuntibus ideoque gloriae vicinior exsistit (in 1. 4. dist. 2. q. 1. a. 3. c. et ad 4; suppi, q. 29. a. 1. ad 2); enimvero sacramenta alia disponunt proxime ad vitam sanctam gratiae, unctio extrema ad mortem sanctam, quam in testa­ mento novo per se statim vita gloriae sequitur. Eadem ratione s. Thomas docet, jam ad patriam statim nos viatico euchari­ stiae perduci (in 1. 4. dist. 8. q. 1. a. 3. sol. 2. ad 3) ; quo sane non vult dicere, viatico exstingui poenam temporalem uni­ versam. Prorsus similia eoque ipso similiter accipienda sunt, quae 945 de hac re occurrunt in Summa theologica; affirmatur, ex­ tremam unctionem esse quandam immediatam praeparationem ad introitum gloriae, cujus aditus nondum patuerit in lege vetere (p. 1. 2. q. 102. a. 5. ad 3), extrema unctione sanante removeri reliquias peccatorum, nempe infirmitatem quandam ad agendum, et hominem paratum reddi ad finalem gloriam (p. 3. q. G5. a. 1); subjungitur, praeparari hominem, ut recipiat gloriam immediate, aliter atque in vetere testamento (ad 4); secernitur effectus unctionis et baptismi ita, ut in hoc remissio .1 31$ S. Thomas non ponit finem unctionis fere obtinendum in remissione omnis poenae. i Ί I I ? » .1 plena peccatorum et quantum ad culpam et quantum ad poe­ nam fiat, in illa sanitas spiritualis perfecta conferatur (q. 84. a. 1. ad 1). Proinde doctor idem non alia mente scribet in Summa contra gentiles (1. 4. c. 73), salubriter provideri, ut per unctionem curatio ab infirmitate spirituali, i. e., a pronitate ad malum et difficultate ad bonum compleatur et homo a reatu poenae temporalis liberetur, ut sic nihil in eo exeunte maneat, quod perceptioni gloriae repugnet. Ex quo cum s. Thomas confestim locutione moderata ex commentariis ad sententias et Summa theologica jam nota solum colligat, hoc sacramen­ tum quodammodo consummativum totius spiritualis curationis esse et quasi ad participandam gloriam praeparare, etiam poenae temporalis liberationem cogitabit aeque atque in cete­ ris scriptis illis faciendam quasi vel quodammodo, h. e., pro modo dispositionis, quae perfectior quam in baptismo pro obice effectus pleni removendo postuletur. Congruenter brevi ante (c. 72) solutio penitus omnis poenae baptismo tribuitur ex eo, quod secundum potestatem Christi solius nos regenerantis, non secundum operationem nostram quasi ab interiore fiat; curatio autem spiritualis dicitur non totaliter ab exteriore posse esse ideoque per eam non semper totaliter neque aequa­ liter omnes effectum remissionis consequi, etsi conversio tam vehemens esse possit, ut homo perfectam remissionem etiam poenae totius consequatur (cf. suppi, q. 18. a. 2). Quod qui­ dem maxime in sanationem paenitentiae valet, in quantum actus humani sunt de essentia sacramenti, attamen quadantenus extenditur ad unctionem, cum non regenerationis, sed sanationis, quamvis prae illa consummatae indolem ipsa habeat; cui etiam semper, secus ac baptismo infantibus quoque desti­ nato, praecipue ex opinione s. Thomae hic vel ille actus ho­ minis suscipientis praevius supponitur (cf. suppi, q. 32. a. 3. 4). 916 Ergo secundum s. Thomam est virtus baptismi tantum propria, ut cum culpa semper poenam totam deleat; paenitentia condonat cum culpa magis vel minus poenam ipsam temporalem, prout homo conversione majore vel minore ad hanc alteram quoque condonationem est dispositus; unctio ex­ trema paenitentiae superaddita inter effectus alios superaddit ex loco quidem Summae contra gentiles memorato remissionem poenae eamque quodammodo etiam plenam, scilicet dummodo -’ If τ-V7? . Λ '. ·r · i . ~ l j : j 4 • i Λ* «J Re convenit de unctione fere poenam relinquente; remissio non finis primarius. 319 adsit dispositio specialis ad veniam specialem poenae vi spe­ ciali unctionis obtinendam divinitus necessaria plena. Qualem doctrinam tanti ducis theologi vetustiores alii, nonnulli fere repetitis verbis ejus ipsis receperunt. Atqui ea nihil continet, quod non etiam recentioribus probetur; qui summum eo diffe­ runt, quod veritatem unam eandemque sub respectu alio enun­ tiant. Etenim olim magis potuerint efferre vel apud fideles vel contra gentiles vim beneficam, quae sacramento ex se convenit, nunc contra protestantes sive ad tuendam exsisten­ tiam purgatorii sive ad propulsandam calumniam gratiae pro­ miscue omnibus sacramentum suscipientibus impertiendae in­ stantius dispositionem pro effectu sacramenti requisitam urgere consueverunt (cf. concilii trid. s. XIV. c. 4. cum s.VII. cn. 6 7. de sacr.; D 778. 731. 732), quae cum difficilior pro unctione quam pro baptismo sit, reapse unctio rarius poenam totam, praesertim ubi restet adhuc magna, abolebit. Unde non oportet obstupescere, si diversitate, quamvis vix inventa, lo­ quendi potius quam sentiendi unctio ab illis quasi jure poenam simpliciter exstinguere, ab his quasi facto partem quidem poenae ex opere operato tollere affirmetur. Quodsi unctio extrema ex institutione sua non habet pa- 947 riter ac baptismus efficaciam auferendae semper simul cum culpa respondentis omnis poenae, multo minus ad hoc insti­ tuta credi potest, ut homo saltem cooperando cum auxiliis confortantibus per unctionem recipiendis a poena universa tandem vindicetur. Imprimis modo neque isto neque ullo est unctio instituta ad remissionem poenae plenam tamquam finem principalem. Sane remissio poenae recte jam ex eo, quod supponit gratiam sanctificantem confortationis, non existimatur effectus unctionis principalis. Atqui effectus principalis a prin­ cipali fine extremae unctionis ratione distinguatur, quatenus bonum exsistens ex unctione nunc spectatur ut productum, nunc autem ut intentum, sed re ipsa effectus principalis prorsus idem est ac principalis finis, quia sacramentum instar causae instrumentalis sicut dumtaxat ad aliquid efficiendum tamquam finem ordinatur, ita ad effectum primarium primarie, ad effec­ tum secundarium secundarie dirigitur; unde repugnantia statuit, qui hinc confortationem solam pro effectu principali sacra­ menti exhibet, illinc etiam remissionem poenae omnis fine 1·' ί< ίΚ1 7- 320 Remissio omnis poenae non magis finis quam effectus unctionis primarius exsistit. principali comprehendit. Cui argumento frustra opponitur sacramentum paenitentiae, ubi effectus principalis in remissione peccatorum quorumcumque, finis principalis in remissione mortalium peccatorum sit. At finis sacramenti in specie qua­ dam instituendi non debet confundi cum fine sacramenti in­ stituendi in specie hac infima, quae tandem sola est institutio actualis; licet remissio mortalium obtinenda Dominum ad in­ stitutionem sacramenti tam primarie moverit, ut propter ve­ nialia mera non fuerit institutio futura, tamen sacramento reapse semel instituendo primarius idem finis et effectus prae­ finitus est pro rationibus sapientiae et bonitatis in venia pro­ miscua peccatorum clavibus subjectorum, h. e., in gratia sancti­ ficante mortalium quidem remissiva ex natura sua, venialium ex ordinatione saltem Dei. Similiter scilicet id se habet, ut Verbum, quamvis ob peccata personalia sola non fuisset in­ carnandum, facto ipso in remedium personalium et originalis de caelo ad nos descendit. Et vero Christus quotiens per ministros suos sacramentum reis culparum tantum levium im­ pertit, aliquid intendit tamquam actionis hujus finem eumque primarium, cum secundarius excogitatus omnis primarium supponat; qui finis primarius in ipso effectu veniae offensarum, quamvis levium, cernitur. Quare comparatio cum sacramento paenitentiae non commonstrat, effectum extremae unctionis a fine sic distingui posse, ut effectus principalis confortatione contineatur, finis principalis ad remissionem poenae temporalis totius extendatur. Immo potius ex comparatione illa contrarium consequitur; nam si Dominus, quamvis per culpas hominum leves solum secundarie ad actum institutionis sacramenti paenitentiae inductus, efficacitatem et effectum primarium sacra­ menti tandem instituendi baptizatis omnibus sive graviter sive leviter lapsis primarie intendit, a fortiore Dominus idem si primarie non ob solam confortationem hominum aegrotorum, sed et ob remissionem poenae reliquae ante exitum conce­ dendam ad institutionem unctionis processisset, sacramentum unctionis cum effectu primario remissionis plenae baptizatis omnibus sive ex morbo sive ex supplicio vel periculo quali­ cumque mox morituris destinasset; quod cum non factum sit, remissio non magis finis quam effectus unctionis primarius exsistit. Neque obstat effatum, unctione praeparari introitum Finis unctionis non est poena tota per cooperationem hominis infirmi remittenda, 321 immediatum gloriae; quod per se ita accipi potest, ut expri­ matur finis non solus principalis, sed dicatur unctio disponere ad gloriam tum confortando ex fine suo primario ad bonum in luctatione ultima pro gloria retinendum, tum expellendo ex fine secundario malum culpae vel poenae adhuc repertae. Ceterum ex dictis s. Bonaventura cernit finem et effectum principalem in remissione venialium cum parte quadam poenae, b. Albertus M. in amotione reliquiarum debilitantium. Haud dubie item s. Thomas (suppi, q. 30. a. 1) finem, ad quem hoc sacramentum sit principaliter institutum, aeque atque effectum ejusdem principalem statuit esse gratiam vigoris, ex qua re­ missio reatus forsitan inventi peccati mortalis, peccati venialis, poenae temporalis, si sit nullus obex, mere consequatur; sed hoc ipso doctor angelicus, et qui cum eo sentiunt, nomine praeparationis ad gloriam immediatam non possunt indicare finem unctionis solum principalem nisi forte condicione ea, ut potius quam mediam poenam purgatorii infitientur sive dila­ tionem illam limbi veteris testamenti sive hanc vitam gratiae longiorem, unde etiam, si haec vita protrahatur, cum fine principali unctionis jus ad gratias confortantes cesset. Deni­ que si ipsa remissio peccatorum gravium vel levium residuo­ rum finis unctionis secundarius est, quomodo remissio poenae temporalis residuae ad finem primarium pertineat et non etiam magis prae aliis secundariis finis secundarius sit? Neque ex institutione sua unctio per cooperationem ho- 948 minis aegroti cum gratia sacramentali tendit ad totius poenae remissionem tamquam finem saltem secundarium. Qualis in­ stitutio, nedum testimoniis revelationis fulciatur, vix vel cunc­ tanter ab antiquiore theologo proponitur. Nominatim non significat eam s. Bonaventura, exigens ab unctis morti proxi­ mis cooperationem dumtaxat pro delendis venialibus et parte aliqua poenae, neque b. Albertus, fere non exspectans coope­ rationem satis amplam secuturam hominum infirmorum, sed urgens potius praeviam eorundem dispositionem. Neque signi ficat institutionem illam s. Thomas docens (suppi, q. 30. a. 1. ad 2), unctione deminui poenam temporalem, quod sublata debilitate poena levius portetur, praesertim cum simul ille concedat, quod obicitur, adhuc ab homine, si convalescat, satisfactionem injunctam perficiendam esse. Insuper ex docStrinb, De Ecclesia. 11. 322 binis unctionis non est poena tota per cooperationem hominis infirmi remittenda. i7 trina Aquinatis liberationem poenae temporalis sacramentum unctionis seposita fictione, i. e., impleta dispositionis condicione producit per se ipsum, non per opera satisfactoria ab aegroto unctioni adjungenda (contra gent. 1. 4. c. 73; cf. in 1. 4. dist. 4. q. 2. a. 1. sol, 1. c. et ad 3; S. theol. p. 3. q. 69. a. 9. 10); quo differt a sacramento paenitentiae complectente instar ma­ teriae cum aliis actibus humanis gratia divina informatis satis­ factionem (contra gent. 1. 4. c. 72; S. theol. p. 3. q. 84. a. 1. ad 1. 2; q. 86. a. 4. ad 2. 3) et potius accedit ad baptismum, ut effectum habens similiter ac baptismus „ex virtute Christi quasi ex quodam extrinseco principio* (S. theol. p. 3. q. 84. a. 1. ad 1); quamquam baptismus est regeneratio et, „quia nulla res seipsam generat*, per se effectum plenum ab uno Christo habet, unctio autem est sanatio ideoque magis pro effectu pleno a dispositione subjecti praecedente pendet (contra gent. 1. 4. c. 72: S. theol. p. 3. q. 84. a. 1. ad 1; q. 86. a. 4. ad 3; suppi, q. 18. a. 2; q. 32 a. 3. 4). Sunt quidem theologi, qui cum culpas leves tolli putent actibus demum bonis a sacramento infirmorum ex opere ope­ rato excitatis, non omnes forte dissimiliter de poena temporali adhuc reliqua sentient; eos refellit Suarez (de paenit. disp. 12. s. 1. n. 6. 7) dicens, peccatum sicut mortale, ita etiam magis veniale remitti sacramentis per se immediate; deinde vero addit, effectum ab adversariis perhibitum eatenus probari esse ex opere operato quidem sacramenti, quatenus actus jam prioribus meliores excitentur momento ipso, quo sacramentum absolvatur : nam tempus congruentius effectui tali non esse neque ab auctore ullo tempus posterum poni, quo peccata venialia, non mixta cum mortalibus, vi sacramenti propria vel ex opere operato remittantur ; atqui experientia teste etiam in hominibus mediocri diligentia ad sacramenta accedentibus motiones ita speciales non solere excitari momento illo ipso, quo sacramenta suscipiantur. Pro qua argumentatione addita doctor eximius tamquam mire pugnans cum concilio tridentino et secum ipso solum ideo carpitur, quod non satis capitur; neque enim vere concilio et sibi contradicit, siquidem nec concilium nec Suarez usquam affirmat, actus, de quibus quae­ ritur, ad remissionem ordinatos effici momento, quo sacra­ mentum conficiatur. Porro idem doctor utique sacramentum Finis unctionis non est poena tota per cooperationem hominis infirmi remittenda. 323 non magis ad poenae quam ad culpae levis exstinctionem ac tibus bonis interpositis ordinatum cogitabit ; et re vera etiam diserte scribit (de extr. unet. disp. 41. s. 1. n. 14), sacramen­ tum unctionis ad perseverantiam in bono juvare per auxilia, cum sanctificationem perfectam, quae praeter gratiam sancti­ ficantem consistat in ablatione omnis mali ex peccato prove­ nientis, dispositis sacramentum aliter, nempe .immediate con­ ferat. Hinc si ille paulo infra (n. 17) censet, sine fundamento et contra purgatorii veritatem dici, per unctionem statim auferri omnem reatum poenae sicut per baptismum, profecto nequit sibi velle, unctionem ad veniam plenam solum mediate vel cooperatione cum gratia sacramentali efficiendam ex in­ stitutione sua ordinari; certe id si vellet, etiam fusius pro more explicaret; multo minus denuo inculcaret (n. 21), remis sioneni venialium immediate per efficaciam hujus sacramenti fieri, mediatam ex opere operato excitata devotione faciendam mere fingi. Quapropter Suarez potius existimet, per unctionem auferri ex se poenam omnem, sed non ut per baptismum auferri cum culpa totam statim, i. e., eo ipso, quod dimittatur culpa, sine condicione ulteriore, quasi dispositio sufficiens pro dimis­ sione culpae jam ut in baptismo sufficiat pro dimittenda poena tota ideoque hujus veniam semper junctam sibi habeat; quacum interpretatione concordat conclusio, remitti quidem rea­ tum poenae ex opere operato juxta dispositionem et devo­ tionem recipientis ideoque non semper auferri totum; vide­ licet aufertur secundum dispositionem et devotionem praeviam recipientis, plene, si praemittatur sacramento dispositio divi­ nitus requisita plena, minus plene, si dispositio minus plena sit. Ipsum concilium tridentinum a cogitatione veniae per- 950 fectae ex indole unctionis per cooperationem cum gratia sacra­ mentali obtinendae se alienum praebet. Nam generatim secun­ dum sententiam concilii modus agendi sacramentorum est ex opere operato, quod gratia per ipsum sacramentum rite susci­ pientibus vel simpliciter vacuis obice datur (s. VII. de sacr. cn.6—8. col. s. VI. c. 5. 7 ; D 731 ss. 679. 681), non per opus hominis operantis vel cooperantis meritorium vel satisfaclorium adducitur. Speciatim vero gratia extremae unctionis ex doc­ trina concilii delicta, si quae sint adhuc expianda, ac peccati reliquias abstergit, et aegroti animam alleviat et confirmat. 21* -ftCM 324 *’n’s unctionis non est poena tola per cooperationem hominis infirmi remittenda. magnam in eo divinae misericordiae fiduciam excitando, qua infirmus sublevatus et morbi incommoda levius fert et tentationibus daemonis facilius resistit et sanitatem corporis inter­ dum consequitur (s. XIV. de extr. unet. c. 2; D 787). Ni­ mirum synodus gratiam ex opere operato unctionis inditam, quatenus est habituale principium agendi, describit accurate ex actu suo proprio, h. e., ex gratiis actualibus excitantibus ad fiduciam magnam libere concipiendam, quae ipsa praedi­ catur, ut est vis quaedam, a merito et satisfactione distincta, ad ferendum, ad resistendum, ad convalescendum; de actibus autem excitandis, per quos aegrotus et quidem satisfaciendo remissionem plenam poenae temporalis sibi comparet, synodus nihil memorat, ideo videlicet, quod hanc delictorum poenam pariter ac culpam gratia unctionis immediate per se, dum ne impediatur, abstergit. Denique intercedente cooperatione aegroti cum gratiasacra­ 951 mentali deberet pro institutione divina sacramenti exstingui tota poena aut etiam ex opere operato aut ex solo opere operantis. Atqui primum non exstinguitur ex opere operato. Sane cooperatio illa neutiquam est pars ipsius operis operati sacramenti unctionis, sicut sacramenti pars haberi potest satis­ factio in sacramento paenitentiae imposita. Recte quidem cooperatio quamvis libera cum gratia sacramentali unctionis dicitur effectus sacramenti unctionis conferentis gratiam, sed hoc per se non sufficit, ut opus hominis cooperantis praeter valorem merendi vel satisfaciendi sibi insitum potiatur alio ratione unctionis, quo scilicet careret, si ex gratia alia sive sacramentali sive non sacramentali proveniret. Nec cum majore fundamento, immo praepostere et fere monstruose affirmetur, vi ipsius institutionis unctionem tendere in hunc finem, ut dispositio pro effectu pleno receptioni sacramenti per se prae­ mittenda, si sit manca, saltem per cooperationem cum gratia in sacramento data, i. e., per effectum consequentem sacra mentum compleatur. Tum vero Dominus non ad hoc instituit unctionem, ut infirmi omnes pro poena temporali forsit reli­ qua ex opere operantis, scilicet cooperando cum gratia sacra­ mentali, satisfacerent. Etenim a parte una suscipere possunt unctionem homines eousque criminibus permultis ingentibus onusti, pro quorum singulis integre eluendis secundum disci- Hni$ unctionis non est remissio poenae opere operantis; modus venis remittendi. 325 plinam paenitentialem veterem satisfactiones plurium annorum laboriosae et ruboris plenae, quamvis valentes etiam ex opere operato, non nimiae judicatae sunt (cf. concilii trid. s. VI. c. 14; s. XIV. de paenit. c. 2. 8; D 690. 775. 783); a parte altera morbi graves plerique tempus diuturnum vel et vigorem mentis hominibus non relinquunt ad satisfactiones copiosas operibus propriis praestandas. Quibus consideratis cooperationem talem aestimator sobrius medium ex se ineptum ad finem veniae consummatae existimabit, quale Dominus non elegerit. Sine dubio synodus tndentina vim unctionis in vitae exitu potius contra peccatum imminens muniendo quam actione bona cu­ mulando cernit (s. XIV de sacr. extr. unet, prooem.; D 785), apte ad statum hominum jam vivere fere desinentium, siqui­ dem testatur, „esse hanc unctionem infirmis adhibendam, illis vero praesertim, qui tam periculose decumbunt, ut in exitu vitae constituti videantur: unde et sacramentum exeuntium nuncupatur^ (ib. c. 3; D 788). Itaque utrum homini huic illive uncto cum culpa poena 952 tota an solum ex parte remittatur, pendebit tum ex disposi­ tionis et cooperationis perfectione tum ex poenae residuae magnitudine; enimvero poena tanta, quanta destruenda re­ spondet dispositioni praeviae, tollitur per sacramentum ex fine tsuo secundario et opere operato ; alia pars poenae adhuc ex­ piandae aufertur pro mensura cooperationis cum gratia sacra­ mentali, quamvis non ex fine, ad quem proprie sacramentum institutum est, et jam dumtaxat opere operantis. Praeterea unctio quatenus ex se tendit ad poenam totam homini com­ plete disposito remittendam, forsitan effectum plenum ex opere operato habeat, si dispositio ante sacramentum imperfecta post per accidens suppleatur, similiter ut culpam venialem ante baptismum perpetratam baptismus ipse praeteritus con­ donare valet. Etsi similitudo ista dubia est; namque finis primarius baptismi est gratia regenerans vel faciens creaturam novam, qui finis non integre obtinetur nisi debitis vetustis, quotquot inveniantur, penitus abolitis, unctionis autem finis primarius est gratia confortans, cum remissio poenae tempo­ ralis universae finis valde secundarius sit; atqui non esset mirum, si talis finis sacramenti sicut in ipsa infusione gratiae sacramentalis saepius non attingitur, ita postliminio asse- 326 Ecclesiae infallibiliter rectae repugnat mos veniae criminum aliquot neganjie quendus minime praestitueretur. Unde tandem indulgentia plenaria, quam ecclesia concedat, ad exstinguendam poenam temporalem totam non solum jure certiore quam unctio ex­ trema ordinatur, sed etiam ob condiciones implendas notiores certiore facto pervenit. | ι·'ή3 Corollarium II. Sicut ex disciplina universali ecclesiae I doctrina consentanea infallibiliter vera noscitur, ita vicissim I ex doctrina vera nota non posse exsistere unquam disciplina universalis dissentanea comprobatur. Unde merito infertur, consuetudinem absolutionis sacramentalis culparum quarundam denegandae universalem in ecclesia non fuisse. Etenim vult Deus homines omnes salvos fieri et quidem ministerio ipso ecclesiae, cujus sit fideliter suppeditare media, imprimis neces­ saria, salutis divinitus praestituta (th. IX. XI). Atqui medium necessarium ut hominibus omnibus nondum baptizatis est bap­ tismus, sic peccatoribus omnibus baptizatis est sacramentum paenitentiae, id quod v. g. ex definitionibus concilii tndentwi ! constat (s. VI. cn. 29; s. VII. cn. 5. de bapt. ; s. XIV. c. 2. de paenit.; D 721. 742. 775). Necessitas ea sacramenti utriusque, ferens etiam necessitatem praecepti, non exstinguitur, etsi pro sacramento actus caritatis vel contritionis interim ponatur: nam medium hoc alterum supplens sufficit dumtaxat sub condicione respectus alicujus ad sacramentum ipsum, qualis voto vel voluntate sincera saltem implicita sacramenti reapse pro opportunitate adhibendi continetur (vide prop. 1. Petri oxom. a Sixlo IV damn.; concilii trid. s. VI. c. 4. 14; s. VII. cn. 4. de sacr.; s. XIV. c. 4; D 610. 678. 690. 729. 778); unde post actum caritatis et contritionis manet urgens necessitas sacramenti baptismi vel paenitentiae, i. e., et necessitas vera quaedam medii, cum supersit exsequendum sacramenti votum necessitate medii et praecepti adultis stricte necessarium, et necessitas praecepti procurationis sacramenti, quae necessitas duplex exoritur ab ipsa institutione divina sacramenti ut medii, quamvis non unici simpliciter, tamen unici primarii et abso­ luti, ad quod proinde medium caritatis vel contritionis secun­ darium ordine necessario referatur. Ergo ex voluntate Dei ecclesia, quantum quidem in se est, sacramentum paenitentiae peccatoribus baptizatis omnibus aeque ac baptismum hominibus nondum baptizatis omnibus administrare prorsus debet. Et Ecclesiae infallibiliter rectae repugnat mos veniae criminum aliquot negandae, 327 vero confessio peccatorum omnium mortalium hominibus bap­ tizatis jure divino necessaria declarata est. Ita ex formula a Cimente VI patriarchae armenorum missa (apud Raynald., annal, eccl. ad a. 1351. n. 15) pertinet ad capitula fidei, „quod est de necessitate salutis, confiteri proprio sacerdoti vel de licentia ejus, omnia peccata mortalia perfecte et distincte"; quae necessitas confitendi cum sit credenda, divinitus revelata et statuta intellegitur. Diserte jure divino omnibus post bap­ tismum lapsis confessionem peccatorum mortalium omnium necessariam ad salutem esse concilium tri'dentinum inculcavit (s. XIV. c. 5. cn. 6. 7. 9; D 779 s. 794. 795. 797). Atqui eatenus tantum confessio peccatorum mortalium omnium ad salutem jure divino necessaria est, quatenus absolutio a pec­ catis mortalibus omnibus sacramentalis omnibus rite confessis jure divino debetur; neque enim aliter quam ut medium ad salutiferam sententiam judicialem remissionis obtinendam con­ fessio ad salutem divino jure necessaria a concilio ipso com­ probatur (cf. etiam s. XIV. c. 2; D 775). Propterea si in antecessum jam constaret, criminibus quibusdam veniam per­ petuo negandam esse, homines talia confiteri jure divino qui­ dem non deberent. Congruenter synodus tridentina difficul­ tatem confessionis divinitus necessariae minuit extollendo spem, sane pariter divino jure datam ideoque per se nunquam vanam, absolutionis omnibus, dummodo sint dispositi, tandem conferendae; sic enim testatur (ib. c. 5 ; D 780): „Ipsa vero i hujusmodi confessionis difficultas, ac peccata detegendi vere­ cundia, gravis quidem videri posset, nisi tot tantisque com­ modis et consolationibus levaretur, quae omnibus, digne ad hoc sacramentum accedentibus, per absolutionem certissime conferuntur/ Hinc nihil prodest opponere, ecclesiam accepisse a Do- 954 mino potestatem non solum peccata remittendi, sed etiam re­ tinendi. Verum potestas remittendi et retinendi secundum normam positam a Domino, non ad arbitrium exerceri debet; est autem ea instituta ex fine primo ut remedium necessarium pro remissione crimiqum omnium post baptisma commissorum omnibus digne accedentibus adhibendum. Quapropter potest quidem ecclesia et debet peccata retinere iis, qui non im­ plendo condiciones a Domino praescriptas remissione sunt in- 328 Ecclesiae infallibiliter rectae repugnat mos veniae criminum aliquot negandae digni; potest item vel debet ob causam justam retinere diffe rendo remissionem; potest atque debet retinendi vel ligandi potestate uti ita, ut imponat, sive pro satisfactione conveniente peccatis statim remittendis sive etiam pro dispositione con­ ducente ad peccatorum remissionem suo tempore futuram, vinculum paenitentiae ejus, quam determinandam Dominus ecclesiae reliquit; at ne retineat simpliciter peccata fidelibus facinorum aliquot atrociorum reis, quantumvis digne paenitentibus, ecclesia lege Dei Salvatoris omnium hominum, maxime fidelium (/ Tini 4, 10) prohibetur. Proinde severitas ejusmodi perperam ratione disciplinae melioris sustentandae excusatur; neque enim sunt facienda mala, qualis est retentio illa ad­ versa voluntati Domini, ut eveniant bona (cf. Roni 3, 8); ne­ que ecclesia prudentior potest esse quam Christus ipse, qui remedium remissionis sacramentalis fidelibus omnibus neces­ sario capessendum praeparavit; et rigor ille verius in destruc­ tionem quam in aedificationem sive hominum reorum sive aliorum cederet (cf. 2 Cor 2, 5—11 cum 10, 8). Insuper de­ ciperetur qui putaret, legem ab ecclesia latam recusandi ve­ niam speciei uni alteri ve scelerum graviorum et rariorum fore particularem; nam universalis plane lex est, qua poena pro facinore quodam omnibus proponitur, etsi non omnes facinus perpetrant ideoque poena afficiuntur. Nec quod sacerdotes summi possunt crimina quaedam sibi absolvenda reservare, unde per accidens interdum sine absolutione aliqui decedunt, demonstrat potestatem absolutionis etiam modo omni praeci­ dendae. Quae cum ita sint, illicite ecclesia ageret, quotiens­ cumque culpae ullius absolutionem fidelibus a priori, nulla dispositionis habita ratione, semel in perpetuum abnueret. Porro illicitae tales sive actiones sive leges particulares ac­ cidere in ecclesia possunt; at ex thesi praesenti per ipsam suam infallibilitatem ecclesia protegitur tum a lege ejusmodi universali tum a consuetudine universali, quae pro consensu tacito legislatoris per diuturnitatem moris cognoscendo vim legis obtineat. Haec veritas cum certa sit et certior quam vel veritas historica plena vel sensus genuinus testimoniorum aliquot veterum ad eam rem spectantium, instar stellae rec­ tricis conducere ad testimonia ista recte aestimanda vel inter­ pretanda valet. 9 4 ■ Morem universalem veniae quibusdam denegandae non testatur Cyprianus. 329 Longum est, in hoc tractatu locos plus minusve ambiguos 955 omnes recensere; exemplo sint nonnulli, qui nuperrime obiciuntur (vide Theol.-ftrakt. Quartalschrift Linz. 1908, 780 ss). Cyprianus scribit (ad Antonian, ep. 52. al. 55. n. 23; JJ/3, 789s): .Unus ille et verus Pater bonus, misericors, et pius, immo ipse bonitas et misericordia et pietas, laetatur in poenitentia filiorum suorum, nec jam1) poenitentibus aut plangentibus et lamentantibus poenam comminatur, sed veniam magis et in­ dulgentiam pollicetur. Unde Dominus in evangelio beatos dicit plangentes (Mat 5, 5), quia qui plangit misericordiam pro­ vocat; qui pervicax et superbus est, iram sibi et poenam judicii venientis exaggerat. Et idcirco, frater carissime, poeni­ tentiam non agentes, nec dolorem delictorum suorum toto corde et manifesta lamentationis suae professione testantes, prohibendos omnino censuimus a spe communicationis et pacis, si in infirmitate atque in periculo coeperint deprecari, quia rogare illos non delicti poenitentia sed mortis urgentis ad­ monitio compellit, nec dignus est in morte accipere solatium qui se non cogitavit esse moriturum/ Concedamus, communi­ cationem et pacem denegandam dici absolutionem sacramentalem a peccatis, non absolutionem canonicam ab operibus paenitentiae cum remissione plena poenae reliquae et com- · munione eucharistiae, quae peracta paenitentia imposita im­ pertiri publice solebat; at certe lex est particularis, quam Cyprianus cum aliis episcopis pro Africa statuendam esse censuit. Ceterum pax non denegatur ratione duplici, quod in­ firmorum non sit paenitentia vera, et quod paenitentia, quamvis vera, tamen pro punienda impaenitentia priore repudiari me­ reatur, sed ratio una est praesumptio paenitentiae non sin­ cerae, quae explicatur etiam eo, quod paenitentiam dignam non habeat in morte, qui eam adeo neglexerit in vita. Neque enim aequum est, sine causa cogente tribuere Cypriano disci­ plinam pejorem quoque illa, quam mox audiemus a pontifice romano ut impiam horreri; et interpretationem talem senten­ tiae consequentis excludit antecedens Cypriani, siquidem ex eo, quod Deus misericordiae paenitentibus poenam non minatur, profecto non sequitur, homines quantumvis jam sincere paeni‘I Editio vindob. Hartelii praefert: ,,iram“. 330 Morem veniae quibusdam denegandae non insinuat Augustinus; dc innocentiol. tentes pro pervicacia pristina reiciendos esse. — Rescribit Augustinus (ad Macedonium ep. 153. al. 54. c. 3. n. 7; J/33, 655 s): rln tantum autem hominum aliquando iniquitas pro­ greditur, ut etiam post actam poenitentiam, post altaris recon­ ciliationem, vel similia vel graviora committant: et tamen Deus facit etiam super tales oriri solem suum; nec minus tri­ buit quam ante tribuebat largissima munera vitae ac salutis. Et quamvis eis in ecclesia locus humillimae poenitentiae non concedatur, Deus tamen super eos suae patientiae non obli­ viscitur . . Quamvis ergo caute salubriterque provisum sit ut locus illius humillimae poenitentiae semel in ecclesia conce­ datur, ne medicina vilis minus utilis esset aegrotis, quae tanto magis salubris est, quanto minus contemptibilis fuerit, quis tamen audeat dicere Deo : Quare huic homini, qui post primam poenitentiam rursus se laqueis iniquitatis obstringit, adhuc iterum parcis?" Nimirum semel tantum agenda est paenitentia humillima, nempe publica sollemnis, quae medicina arbitrio ecclesiae eam instituentis obnoxia exsistit; sed nullo pacto dictum hoc referre licet ad medicinam paenitentiae sacramentalis, quam Christus ipse ex doctrina concilii tridentini (s. XIV. c. 2. cn. 1. de paenit.; D 775. 789) tam salutarem et neces• sariam instituit, ut per eam fideles „non semel, sed quoties' ab admissis peccatis ad eam paenitentes confugissent, liberari possent et deberent. Etiam Augustinus (serm. 351. al. 50. inter hom. 50. c. 4. 5. n. 7 ss; M 39, 1542 ss) paenitentiam a publica illa distinctam novit, quam saltem agi a fidelibus de peccatis mortiferis per claves ecclesiae solvendis omnino oporteat. 95G Innocentius I respondet Exsuperio episc. tolos. (ep. 6. c. 2. n. 5. 6; 3/ 20, 498 s): nEt hoc quaesitum est, quid de his ob­ servari oporteat, qui post baptismum omni tempore inconti­ nentiae voluptatibus dediti, in extremo fine vitae suae poeni­ tentiam simul et reconciliationem communionis exposcunt. De his observatio prior, durior ; posterior, interveniente miseri­ cordia, inclinatior. Nam consuetudo prior tenuit, ut concede­ retur poenitentia, sed communio negaretur. Nam cum illis temporibus crebrae persecutiones essent, ne communionis con­ cessa facilitas homines de reconciliatione securos non revo­ caret a lapsu, merito negata communio est; concessa poeni- Morem veniae quibusdam denegandae non testatur Innocentius I. 33j tentia, ne totum penitus negaretur: et duriorem remissionem fecit temporis ratio. Sed postquam Dominus noster pacem ecclesiis suis reddidit, jam depulso terrore, commuryonem dari abeuntibus placuit, et propter Domini misericordiam, quasi viaticum profecturis, et ne Novatiani haeretici, negantis ve­ niam, asperitatem et duritiam sequi videamur. Tribuetur ergo cum poenitentia extrema communio: ut homines hujusmodi vel in supremis suis, permittente Salvatore nostro, a perpetuo exitio vindicentur/' Contenditur, observationem priorem du­ riorem intellegi concessionem paenitentiae vel admissionem in numerum paenitentium cum spe absolutionis sacramentalis assequendae, si periculo mortis superato homines paenitentiam impositam expleverint, consuetudinem posteriorem inclinatiorem demum intellegi paenitentiam cum ipsa absolutione sacramentali. At intellegentia ista infertur verbis magis quam ex iis depromitur. Nam agit Innocentius de hominibus per se reapse in extremo fine vitae constitutis vel jam abeuntibus et his dicit prius duriorem factam esse remissionem ; atqui pro talibus paenitentia cum spe sola nunquam implenda absolutionis a peccatis esset remissio non durior, sed nulla, quoniam in se et secundum Patres disputantes contra novatianos et ex doc­ trina tridentina (s. XIV. c. 8. cn. 15; D 783. 803) injunctio paenitentiae est potius retentio vel ligatio quam remissio vel solutio. Proinde hominibus morientibus concessa paenitentia mera negatum esset beneficium remissionis totum, id quod Innocentius infitiatur. Et vero pontifex satis indicat, iisdem pro statu suo datum esse aliquid, quod sanis similiter reis non dabatur; atqui hoc non potest cogitari solum onus paeniten­ tiae; an ecclesia unquam observabat disciplinam adeo stultam, ut onus paenitentiae tot annorum cum spe veniae transacta paenitentia conferendae non imponeret sanis, imponeret mori­ bundis? In cassum obicitur, a pontifice differentiam eam discipli- 957 nae prioris et posterioris poni, ut homines per hanc alteram a perpetuo exitio vindicentur, non quasi prius medio extra­ ordinario contritionis salvi fieri non potuerint, sed quod jam medio ordinario sacramentali ab exitio perpetuo liberandi sint. Certe disciplina illa rejectionis ad medium extraordinarium contraria fuisset instituto Christi, quo medium ordinarium 332 Morem veniae quibusdam denegandae non testatur Innocentius L sacramenti non ita distinguitur a medio extraordinario contri­ tionis, ut sacramentum remittere peccata possit ordinarie vel semper, contritio dumtaxat in casu extraordinario vel copia sacramenti deficiente, verum ita, ut sacramentum sufficiat per se, contritio non sufficiat, nisi relationem ad sacramentum ab ecclesia ministrandum complectatur; consequenter sacramentum peccator recipere, ecclesia tribuere divinitus plane debet nec nisi impotentia illum ab expetendo, hanc ab impertiendo tali medio excusat. Accommodate ipse Innocentius remis­ sionem, quamvis duriorem, ab ecclesia factam significat, me­ dium salutis extraordinarium, quod extra potestatem ecclesiae patuerit, ne verbulo quidem memorat. Enim vero sensus ponti­ ficis est simplicior; aliud est utcumque liberare ab exitio, aliud vindicare; olim morientes dumtaxat liberati sunt, concedendo parcius solum sacramentum paenitentiae, nunc etiam vindi­ cantur, dando largius cum sacramento paenitentiae euchari­ stiam tamquam viaticum et praesidium potens, quo vita gra­ tiae per absolutionem sacramentalem restituta profecturis in patriam securius a defectu et periculis novis conservetur (cf. Jo 6, 48 ss; concilii trid. s. XIII. c. 2. 8 ; D 756. 762). Cui explanationi contextus totus favet. Quaeritur de iis, „qui poenitentiam simul et reconciliationem communionis expo­ scunt*' ; reconciliatio communionis non est reconciliatio qualiscumque vel absolutio privata, sed est communionis, utique cum aliis vel publica, est reconciliatio per excellentiam et eadem ac communio simpliciter vel perfecta, sicut a pontifice haec simpliciter totiens dicitur; eo ipso illa extenditur ad partes omnes communionis ecclesiasticae cum sacramento eucharistiae, in quo est Christus, fons pacis, reconciliationis, communionis fidelium cum ipso et inter se, et ita nostra pax (cf. Mich 5, 5: Eph 2, 14; can. missae ante commun.), recon­ ciliatio, communio; quae tempore Innocentii vocatur ab Augustino reconciliatio altaris (1. c; cf. ep. 54. al. 118. ad Januar. c. 3. n. 4; M 33, 201). Haec igitur plena reconciliatio communionis, non omnis, secundum Innocentium ante nega­ batur, post concedebatur abeuntibus „quasi viaticum*, qualis est praecipue panis eucharisticus. Quocirca disciplina prior, ad tempus persecutionis plus minusve vulgata scite perhibetur ideo abolita, ne Novatianum sequi nvideamur“, ad ipsam sci- t *♦ --- ■ ■ “' Dionys. alex., concil. nie, I, Siricius inorem veniae quibusdam denegandae abnuit. 333 licet speciem asperitatis haereticae remissione et misericordia abundantiore removendam, facilius quidem ex venia pecca­ torum saepius occulta et negatione eucharistiae plerumque nota orituram. Eadem interpretatio documentis praecedentibus et sequen- 958 tibus confirmatur. Jam Dionysius alex, scripserat ad Cononem, in periculo mortis homines absolvendos neque, si supervixe­ rint, tamquam nondum solutos tractandos esse (juris eccl. graecor, hist, et monum. curante Pitra 1, 546). — Qualem duxerit observationem veterem concilium nicaenum I, id com­ monstrat, quod (cn. 13; H 1, 329) approbando inculcavit anti­ quae legis regulam, ut morientes omnes ipso viatico, commu­ nione, eucharistia donarentur. Paulo ante Innocentium Siricius pontifex declaravit (ep. 1. ad Himerium c. 5. n. 6; J/13,1137): „De his vero non incongrue dilectio tua apostolicam sedem credidit consulendam, qui acta poenitentia, tam­ quam canes ac sues ad vomitus pristinos et volutabra rede­ untes, et militiae cingulum, et ludicras voluptates, et nova conjugia, et inhibitos denuo appetivere concubitus, quorum professam incontinentiam generati post absolutionem filii pro­ diderunt. De quibus, quia jam suffugium non habent poeni­ tendi, id duximus decernendum, ut sola intra ecclesiam fide­ libus oratione jungantur, sacrae mysteriorum celebritati, quam­ vis non mereantur, intersint, a dominicae autem mensae con­ vivio segregentur, ut hac saltem districtione correpti, et ipsi in se sua errata castigent, et aliis exemplum tribuant, qua­ tenus ab obscoenis cupiditatibus retrahantur. Quos tamen, quoniam carnali fragilitate ceciderunt, viatico munere, cum ad Dominum coeperint proficisci, per communionis gratiam volu­ mus sublevari. Quam formam et circa mulieres, quae se post poenitentiam talibus pollutionibus devinxerunt servandam esse censemus.44 Duo hic occurrunt, quibus locus Innocentii illu­ stretur. Videlicet nomine paenitentiae Siricius comprehendit absolutionem, quoniam homo exsistens „acta poenitentia44 vel .post poenitentiam“ est idem ut exsistens „post absolutionem44; munus autem viaticum per communionis gratiam relapsis in morte quidem conferendum est mensae dominicae convivium. Ceterum huic praemittebatur utique absolutio sacramentalis, unde suffugium illud poenitendi non amplius habendum cogno- 334 I Coelestinus I veniam monentibus denegatam horret. scitur solum publicum; porro absolutio privata potuerit impertiri relapsis etiam ante articulum mortis, praesertim cum communionem ipsam publicam cum fidelibus in oratione et mysteriis celebrandis obtinerent. — Non multo post Innocentium Codesiinus I conqueritur (ep. 4. ad episc. provinc. vienn. et narbon. n 1. 3; 50, 430 ss) : „Cuperemus quidem de vestra­ rum ecclesiarum ita ordinatione gaudere, ut congratularemur potius de profectu quam aliquid admissum contra disciplinam ecclesiasticam doleremus . . Agnovimus poenitentiam monen­ tibus denegari, nec illorum desideriis annui, qui obitus sui tempore hoc animae suae cupiunt remedio subveniri. Horre­ mus, fateor, tantae impietatis aliquem reperiri, ut de Dei pie­ tate desperet: quasi non possit ad se quovis tempore concur­ renti succurrere, et periclitantem sub onere peccatorum ho­ minem, pondere quo se ille expediri desiderat, liberare. Quid hoc, rogo, aliud est, quam morienti mortem addere, ejusque animam sua crudelitate, ne absoluta esse possit, occidere? cum Deus ad subveniendum paratissimus, invitans ad poeni­ tentiam, sic promittat: ,Peccator', inquit, ,quacumque die con­ versus fuerit, peccata ejus non imputabuntur ei' (Ez 33,12.16). Et iterum: ,Nolo mortem peccatoris, sed tantum convertatur, et vivat' (ib. 18, 23). Salutem ergo homini adimit, quisquis mortis praeteriti tempore poenitentiam denegarit. Et desperavit de clementia Dei, qui eum ad subveniendum morienti sufficere vel momento posse non credidit. Perdidisset latro praemium in cruce ad Christi dexteram pendens (Luc 23, 42 s), si illum unius horae poenitentia non juvisset. Cum esset in poena, poenituit, et per unius sermonis professionem habitaculum pa­ radisi Deo promittente promeruit. Vera ergo ad Deum con­ versio in ultimis positorum, mente potius est aestimanda, non tempore, propheta hoc taliter asserente: ,Cum conversus in­ gemueris, tunc salvus eris' (Is 30, 15). Cum ergo sit Dominus cordis inspector, quovis tempore non est deneganda poenitentia postulanti, cum illi se obliget judici cui occulta omnia noverit revelari/ Agit pontifex non de pura impositione paenitentiae, sed de absolutione quoque contra disciplinam ecclesiasticam denegata, ut fatebitur etiam ille, qui disciplinam absolutionis concedendae post persecutiones demum introduc­ tam putat, et denegationem illam absolutionis pontifex horren* LwM. reconciliationem ut saluti necessariam denegandam nulli peccatori docet. 335 dam, impiam, crudelem exhibet; at num est credibile, talem aCoelestino appellari actionem eam ipsam, quam Innocentius decessor tamquam observationem priorem ecclesiae descrip­ serit ? Accedit Leo M. docens (ep. 108. al. 83. ad Theodorum 959 forojul. c. 1—5; M 54, 1011 ss): «Quid de poenitentium statu ecclesiastica habeat regula non tacebo. Multiplex misericordia Dei ita lapsibus subvenit humanis, ut non solum per baptismi gratiam, sed etiam per poenitentiae medicinam spes vitae re­ paretur aeternae, ut qui regenerationis dona violassent, pro­ prio se judicio condemnantes, ad remissionem criminum per­ venirent: sic divinae bonitatis praesidiis ordinatis, ut indul­ gentia Dei nisi supplicationibus sacerdotum nequeat obtineri. Mediator enim Dei et hominum homo Christus Jesus hanc praepositis ecclesiae tradidit potestatem, ut et confitentibus actionem poenitentiae darent, et eosdem salubri satisfactione purgatos, ad communionem sacramentorum per januam recon­ ciliationis admitterent . . Si autem aliquis eorum pro quibus Domino supplicamus, quocumque interceptus obstaculo, a mu­ nere indulgentiae praesentis exciderit, et priusquam ad con­ stituta remedia perveniat, temporalem vitam humana condi­ tione finierit, quod manens in corpore non recepit, consequi exutus carne non poterit. Nec necesse est nos eorum qui sic obierint merita actusque discutere, cum Dominus Deus noster, cujus judicia nequeunt comprehendi, quod sacerdotale mini­ sterium implere non potuit, suae justitiae reservaverit: ita potestatem suam timeri volens, ut hic terror omnibus prosit, et quod quibusdam tepidis aut negligentibus accidit, nemo non metuat. Multum enim utile ac necessarium est ut pecca­ torum reatus ante ultimum diem sacerdotali supplicatione sol­ vatur. His autem qui in tempore necessitatis et in periculi urgentis instantia praesidium poenitentiae et mox reconcilia­ tionis implorant, nec satisfactio interdicenda est, nec reconci­ liatio deneganda: quia misericordiae Dei nec mensuras pos­ sumus ponere, nec tempora definire, apud quem nullas patitur veniae moras vera conversio . . In dispensandis itaque Dei donis non debemus esse difficiles, nec accusantium se lacry* mas gemitusque negligere, cum ipsam poenitendi affectionem ex Dei credamus inspiratione conceptam . . Unde oportet 336 Veniam peccatori nulli ab ecclesia negatam testatur Leo M. et concilium trid. unumquemque Christianum conscientiae suae habere judicium, ne converti ad Deum de die in diem differat, nec satisfac­ tionis sibi tempus in fine vitae suae constituat: quia pericu­ lose hac se conditione fragilitas et ignorantia humana con­ cludit, ut ad paucarum horarum se reservet incertum, et cum possit pleniore satisfactione indulgentiam promereri, illius temporis angustias eligat, quo vix inveniat spatium vel con­ fessio poenitentis, vel reconciliatio sacerdotis. Verum, ut dixi, etiam talium necessitati ita auxiliandum est, ut et actio illis poenitentiae, et communionis gratia, si eam, etiam amisso vocis officio, per indicia integri sensus postulant, non negetur. At si aliqua vi aegritudinis ita fuerint aggravati, ut quod paulo ante poscebant, sub praesentia sacerdotis significare non valeant, testimonia eis fidelium circumstantium prodesse debebunt, ut simul et poenitentiae et reconciliationis beneficium consequantur, servata tamen regula canonum paternorum circa eorum personas qui in Deum a fide discedendo peccarunt/ Ex hac diserta explicatione remedium ad salutem necessarium ideoque peccatoribus morientibus secundum Coelestinum aeque ac Leonem prorsus dandum est reconciliatio sacerdotalis; etsi modo loquendi Coelestinus a Leone differt, quatenus Coelestinus voce paenitentiae reconciliationem com­ prehendit, Leo actionem paenitentiae vel satisfactionem a re­ conciliatione fere discernit; quae reconciliatio pro disciplina mitiore jam diu vigente a Leone etiam ut janua, i. e., ut prae­ bens jus ad communionem sacramentorum aliorum exhibetur. 960 Recentius concilium tri dentinum de reservatione casuum statuit (s. XIV. c. 7; D 782): „Verumtamen pie admodum, ne hac ipsa occasione aliquis pereat, in eadem ecclesia Dei custoditum semper fuit, ut nulla sit reservatio in articulo mortis; atque ideo omnes sacerdotes quoslibet poenitentes a quibusvis peccatis et censuris absolvere possunt/ Quodsi sacerdotes non habentes potestatem absolvendi quoslibet paenitentes a quibusvis peccatis pro articulo mortis in ecclesia semper acceperunt, sane sacerdotes jam habentes potestatem paenitentes moribundos semper ex ecclesiae more absolverunt; ne autem vis adverbii „semper4 ad tempus longum coartetur, monet ratio adjecta pietatis, quae pro tempore omni valet. — Denique ab austeritate nimia disciplinae cum dogmate com- WM pius VI rigorem contra paenitcntes damnat ; ecclesiae jus prohibendi libros noxios, 337 ponenda et ab effatis veterum praepropere accipiendis merito cautos retrahat haec damnatio propositionis pistor. 38 a Pio VI facta (D 14U1): „Item, doctrina, qua postquam synodus pro­ fessa est, ,se non posse non admirari illam adeo venerabilem disciplinam antiquitatis, quae (ut ait) ad poenitentiam non ita facile et forte nunquam eum admittebat, qui post primum pec­ catum et primam reconciliationem relapsus esset in culpam', subjungit, ,per timorem perpetuae exclusionis a communione et pace, etiam in articulo mortis, magnum frenum illis injec­ tum iri, qui parum considerant malum peccati et minus illud timent': contraria can. 13. concilii nicaeni I, decretali Innocentii I ad Exuperium tolos., tum et decretali Caelestini I ad epi­ scopos vienn. et narbonen. provinciae, redolens pravitatem, quam in ea decretali sanctus pontifex exhorret. “ Corollarium III. Ex thesibus prioribus intellegitur ec- 961 desiae esse officium et jus efficaciter providendi, ne homines, imprimis quidem fideles, detrimentum integritatis fidei vel morum salutarium ex documentis pravis capiant. Nam habet ecclesia divinitus injunctum sibi finem procurandae sanctitatis et salutis hominum (th. IX) cum facultate amplissima ferendi leges fini illi necessarias vel opportunas (th. XIX. XXI), proinde etiam eas, quibus pericula fidei vel morum salutifero­ rum arceantur; cujusmodi pericula conflata ex enuntiatis contra veritates normasque agendi revelatas vel conexas ecclesia non solum cum auctoritate, sed, pro usu auctoritatis ultimo, etiam infallibiliter dijudicare valet (th. XXIV. XXV). Quare est ecclesiae, sicut doctrinas et significationes quasvis perniciosas ore prolatas interdicere, ita et multo magis ob majorem vim nocendi opera scripta vel libros, quos ipsa fidei vel moribus bonis noxios judicat, prohibere, sive sententia reprimente, quatenus fideles vetat libros jam editos indicatos ut pericu­ losos legere vel tenere, sive lege idonea maxime post inven­ tam artem typographicam, ad impedienda damna fere irrepa­ rabilia, praeveniente, quatenus auctores vel editores, si sint subditi, jubet libros agentes de religione, .priusquam edantur, approbandos sacro magisterio subicere. Munus idem ecclesiae pro libris spectantibus ad religionem etiam inde constat, quod facultas docendi sacra publica, qualis ad edendos libros reli. giosos utique requiritur, non nisi ab ecclesia datur (vide supra Striab. De EccleaU. II. 92 .1 ι„. £· 338 ♦£>* J TritL··* ’> Ecclesiae jus prohibendi libros noxios ipso usu comprobatur. n. 443 ss; th. XX. XXII). Nimirum cum societas civilis libros bono communi civium adversantes per censuram praeviam vel sequentem jure naturali comprimat, ecclesia ad perversos libros coercendos jure divino ipso positivo aucta est. 982 Porro vestigium juris talis ab ecclesia exerciti apparet jam Act 19, 19. ubi multi libros pravos combussisse exhibentur.— Concilium nicaenuml condemnavit librum Arii, quem hic inscrip­ serat Thaliam, cujusmodi scripta imperator exinde incendio tradi jussit (vide Socratis hist. eccl. 1. 1. c. 9. et Sozomeni hist. eccl. 1. 1. c. 21 ; J/ 67, 83. 87. 922 s). — Consentiendo cum decretis Theophili episcopi alexandrini et aliorum, „ne quis Origenis libros legeret aut haberet4 (cf. Sulpicii Severi dial. 1. n. 6.7; M 20, 187 ss), ipse Anastasius I Origenis lectionem a se et a principibus prohibitam significat (ep. 1. ad Joannem episc. jerosol.; ep. 2. ad Simplicianum; ΛΙ 20, 68 ss; R 276. 281. 282. 284). — Concilium ephesinum (act. 1 ; Ii 1, 1443) libros Nestorii ubicumque locorum repertos flammis tradi ope impe­ ratoris voluit. — Similiter Leo M. teste Prospero (chron. integr.; M 51, 600 nplurimos manichaeos . . de secretis suis erutos, et oculis totius ecclesiae publicatos, omnes dogmatis sui turpi­ tudines et damnare fecit et prodere, incensis eorum codicibus, .quorum magnae moles fuerant interceptae.4 Et in epistula Leonis ad Turribium, superius (n. 635. adnot.) commonstrata genuina, legimus (ep. 15. c. 15; M 54, 688): „ Apocryphae autem scripturae, quae sub nominibus apostolorum multarum habent seminarium falsitatum, non solum interdicendae, sed etiam penitus auferendae sunt, atque ignibus concremandae. Quamvis enim sint in illis quaedam quae videantur speciem habere pietatis, numquam tamen vacua sunt venenis, et per fabularum illecebras hoc latenter operantur, ut mirabilium narratione seductos laqueis cujuscumque erroris involvant? Et de tractatibus Dictinii (ib. c. 16): „Illud probant (multi), quod errans docuit, non quod correctus elegit. Sed nemo hoc impune praesumat, nec inter catholicos censeatur quisquis utitur scriptis, non. ab ecclesia solum catholica, sed etiam a suo auctore damnatis/ — Item decretum, quod gelasianum dicitur, de libris recipiendis et non recipiendis, quamvis fidei nimis dubiae (cf. Grisar, Gesch. Roms 1, n. 478; tiarrfenhwr. Patrologie2 1), saltem hoc ostendat, initio saeculi VI Ecdesiaejus de libris noxiis; objecto proposito ut revelato congruit fides divina. 339 legem quandam consuetudinis, qua libri legendi a non legendis distinguerentur, in ecclesia viguisse. — Concilium nicaenum II statuit canonein 9 (act. 8; H 4, 491 ss) : „Omnia puerilitia ludi­ bria, insanasque debacchationes atque conscripta, quae falso contra venerabiles imagines facta sunt, dari oportet in epi­ scopio Constantinopoleos, ut recondantur cum ceterorum hae­ reticorum libris. Si vero quis inventus fuerit haec occultare, siquidem episcopus aut presbyter, vel diaconus fuerit, depo­ nantur: si vero monachus aut laicus, anathematizetur/ — Praeterea revolvantur verba Anastasii bibliothecarii (supra n.645), ipsius Leonis Xconstit. „Inter solicitudinesu d. 4. maj. 1515 in concilio later. V (77 9, 1779 ss), concilii tridenlini s. IV. decret, de editione et usu sacrorum librorum ; s. X VIII; s. XXV. de indice librorum, Pii IX encycl. „Quanta cura“ (7) 1540) et syllabi prop. 79 [D 1628), Leonis XIII doctrina (supra n. 381) et constit. d. 25. jan. 1897, ubi etiam indicis librorum prohi­ bitorum historia perstringitur. Cum his cf. supra n. 897 ; etsi damnatio libri ut pravi prohibitionem lectionis et usus ejus per se nondum continet. Ceterum videsis Wernz, jus decre­ talium 32 n. 95 ss, in quo opere simul alii auctores hac de re agentes diligenter enumerantur. Corollarium IV. Sed praeter doctrinam vel editionem et 963 usum librorum illum exteriorem de qualitate assensus interioris ab ecclesia moderandi jam accuratius quaeritur. Omisso assensu theologico vel assensu scientiae generatim, i. e., assensu ad conclusionem ex argumentatione vel etiam in praemissis ipsis necessario, assensus liber pro diversitate sive objecti, quod ecclesia proponit, aut in se revelati aut solum affinis revelatis, sive modi, quo proponitur utrumlibet objectum, varius deberi potest. Enimvero objecto divinitus revelato per ecclesiam ad credendum infallibiliter proposito congruit assensus super omnia firmus fidei divinae, elicitus propter auctoritatem Dei revelantis; ubi propositio ecclesiae est condicio assensus mera, qua revelatio a Deo pro genere humano olim exsistens appli­ cetur. Hinc quia revelatio cujusdam veritatis etiam aliter cognosci certo potest, ut cum theologus clare perspicit, rem ab ecclesia nondum sat propositam deposito revelationis con­ tineri, vel cum quis sibi compertam habet revelationem ali­ quam privatam, assensui fidei divinae etiam extra propositionem 22* '.I· •jy 310 Ecclesiae docenti firme res revelatis junctas debetur fides mediate divina. ecclesiae locus datur. Et assensus quidem talis dicitur sim­ pliciter fidei divinae, assensus autem proponente ecclesia con­ ceptus assensus fidei divinae catholicae vocatur. 964 Assensus similiter firmus super omnia, quae quidem ad­ versari possint, objecto cum revelatione cohaerenti ab ecclesia infallibiliter proposito respondet; qui conjunctum habet prae­ vium assensum fidei divinae, quoniam auctoritas infallibilis ecclesiae loquentis ob auctoritatem Dei revelantis creditur, ipse tamen non est assensus fidei divinae, cum ex motivo alio proveniat, sive motivum totum auctoritas infallibilis ecclesiae, sive ejus pars, non pura applicatio, putatur locutio ecclesiae esse. Xeque enim auctoritas infallibilis ecclesiae a Deo parti­ cipata est auctoritas ipsa infinita Dei; neque locutio ecclesiae est locutio Dei, siquidem ecclesia non ut causa quodammodo instrumentalis divinitus inspirata, sed ut causa principalis, a Deo quidem singulariter adjuta, loquitur; neque saltem locutio ecclesiae est ex nova locutione Dei quasi res cum revelatis nexas item revelantis, quia depositum revelationis, ut comple­ tum in apostolis, jam non crescit. Porro frustra quidam veri­ tates omnes revelatis junctas, ut etiam ob auctoritatem Dei credi possint, confuso discrimine generatim saltem manifesto ad revelatas revocare student; at enim nunquam recte ut a Deo dictum exhibebitur, quidquid ex verbo Dei inferri quo­ modocumque potest, cum illud solum sit, quod verbo Dei ipso, quamvis interdum obscuriore ideoque per commentationem diligentiorem illustrando, enuntiatur (cf. n. 886). Certe ec­ clesia ipsa objectum controversum eo, quod opposito inurit notam haeresi minorem, non revelatum esse indicat. Itaque ad idem, utpote divinitus non dictum, accipiendum non auc­ toritas Dei complectens veracitatem in dicendo, sed sola auc­ toritas infallibilis ecclesiae adhiberi potest, cui veritates in­ quisitione propria Deo assistente cognitas etiam revelatis co­ haerentes opportune edocendas Deus dereliquit. Pro quo motivo inferiore, cum species actus pendeat ex motivo, agno­ scere oportet assensum fide, divina scilicet, inferiorem, qui fides ecclesiastica vel mediate divina nominatur, quatenus im­ mediate auctoritate infallibili ecclesiae docentis divinitus reve­ lata et ita mediate auctoritate Dei revelantis nititur. Eodem modo sola res in se revelata credi vel fide teneri, res affinis Doctrinae infallibili debetur fides sua ; doctrina summa sola infallibilis. 34-1 revelationi tantum voce latiore simpliciter teneri dicitur; unde ttconcilitim Vaticanum, ne infallibilitas pontificia romani ad revelata definienda coartaretur, sed ut ex concilii sententia expressa aeque patens haberetur atque ecclesiae definientis infallibilitas, loco quidem suo explicatius concilio describenda, pro formula prius praeparata, „quid in rebus fidei et morum ab universa ecclesia tamquam de fide tenendum vel tamquam fidei contrarium rejiciendum sit“, aliam, capacem amplioris in­ tellegentiae, substituit, quae „doctrinam de fide vel moribus ab universa ecclesia tenendam“ exhibet (cf. L 7, 273. 414 ss. 131. 487. 1704 ss). Ceterum etsi proposito objecto infallibilitatis secundario, quod thesi praesenti consideravimus, assensus fidei simpliciter vel divinae poni nequit, ex contrario tamen nihil impedit, quominus proposito ab ecclesia objecto ipso primario vel formaliter revelato assensus etiam ob auctori­ tatem infallibilem ecclesiae proponentis ideoque assensus or­ dinis inferioris fide divina pure propter Deum praestanda eli­ ciatur. Potest vero objectum tum revelatione comprehensum tum 965 cum ea nexum auctoritas quoque ecclesiastica, quae non sit suprema in ecclesia nec proinde infallibilis, proponere; unde illud vi auctoritatis talis non infallibiliter proponitur. Ita sim­ plices episcopi greges suos docent. Similis est doctrina, qua congregationes romanae ecclesiam universam imbuunt; etsi enim potestas pontificia summa auctoritatem docendi majorem vel minorem pro necessitate et utilitate ecclesiae cum aliis communicare potest et communicat, facultatem tamen infallibiliter ex se docendi communicare nequit, cum auxilium sic excludens periculum erroris non nisi ipsi potestati summae, quae est tantum una, promissum divinitus appareat; quare decreta congregationum, ut s. officii vel indicis, quamvis ex auctoritate a pontifice summo derivata et ita nomine ponti­ ficis edantur, per se infallibilia non sunt; neque inde infalli­ bilia evadunt, quod pontifex infallibilis simpliciter ea approbat, quatenus scilicet ea minime sua facit, sed rite confecta esse a tribunali inferiore, quantum est in ipso vel pro auctoritate ipsi tradita, declarat et ut talia promulgari jubet. Immo ne illa quidem decreta omnia infallibilia habenda sunt, quae pon­ tifex reapse sua facit vel una cum congregatione s. officii, 342 Doctrina summa sola infallibilis; huic fides exigi actu fallibili per se potest. cui praesidet, condit, verum ea sola, quae adoptat sententia, ut ajunt, terminativa vel definitiva, sive ceteroqui ipse per se sive per congregationem sententiam hanc promulgat. Nimirum potestas summa generatim et in docendo nominatim est vir· tualiter quidem multiplex ita. ut praestare praeter actum suum summum ea omnia valeat, quae potestate a se impertita ma­ gistri inferiores possunt; quapropter ubi satius videtur secun­ dum statum causae judicium peremptorium in tempus aliud differre, pontifex ipse summus auctoritate sua summa libere utitur etiam non pro gradu summo, sed v. g. eodem vel con­ simili ejus, quem congregationes obtinent, scilicet interim pro­ videndo edere decretum ex se revocabile neque infallibile pontifex quoque potest. 966 Qualis jam assensus objecto vel ab auctoritate sacra non infallibili vel ab auctoritate alioqui infallibili non infallibiliter proposito praebendus est? Plane distinguendum est, prout aut proponitur res, quam esse revelatam vel cum revelatis nexam ecclesia prius infallibiliter docuerit, aut proponitur res, quae ut ad revelationem spectans vel ei conjuncta hac ipsa demum propositione statuatur. In casu priore, ubi munus po­ tius testis, potestate quidem praediti, quam doctoris significa­ tione pressiore vel judicis controversiarum exercetur, ipsi epi­ scopi particulares, nedum potestas universalis, assensum super omnia firmum fidei divinae vel ecclesiasticae exigere a sub­ ditis suis possunt, sive per consensum magisterii sacri ordi­ narium sive per actum sollemnem concilii oecùmenici vel pontificis supremi veritas peremptorie explorata est; cui defi­ nitioni sollemni aequiperetur locus scripturae ab ecclesia te­ status genuinus claritatis tantae, nulla ut dubitatio prudens de sensu ejus esse queat (videsis quaestiones fidei faciliores distinctas generatim a difficilioribus magis minusve reservatis apud Gregarium A/. in 1. 5. ep. 53. ad Virgilium episc. et ep. 54. ad univ. regni Childeberti episc. ; J/ 77, 785. 786). Porro assensum praescriptum firmum subditi totiens exhibere debent, quotiens de veritate testimonii memorati, testificantis propositionem sufficientem rei revelatae vel cum revelatis nexae, pro adjunctis vel jam satis certi ad excludendum du­ bium sanum sunt vel per testimonium ipsum certiores fiunt, cum testimonium legitimi superioris sacri verum esse iis ex Debetor per se fides doctrinae propositae ut infallibili; de reliquae exemplis, 343 officio per se praesumendum sit; nempe certitudine tali saltem per testimonium suum instar condicionis posita episcopi sin­ guli assensum de re revelata vel conexa jam ex auctoritate Dei revelantis vel ecclesiae infallibiliter docentis producendum a subditis jure postulant. Si quando per accidens appareat illud testimonium esse falsum, subditi assensum recte detrecta­ bunt; si ratio vere gravis sit de veritate dubitandi, assensus suspendendus est, donec disquisitione diligentiore vel adeundo auctoritatem altiorem res ad liquidum deducatur (cf. propo­ sitio 21 damnata ab Innocentia XI 2. mart. 1679; D 1038). Ceterum assensus subjective quidem firmus, qui hac occasione feratur forte in errorem, etsi a parte intellectus, ut falsus, supernaturalis esse nequit, a parte tamen bonae voluntatis supernaturalis et meritorius esse potest. Aliquanto aliter dicendum est, cum magisterium sacrum 967 de re, quam revelatione contineri vel cum ea jungi nondum satis constat, judicio suo eoque non ultimo statuit; quod ipsum judicium pro periculis unitatis efficacius removendis jam con­ venientissime congregationibus romanis vel pontifici summo reservatum est et exempla obvia habet in decretis congrega­ tionum vel in beatificatione a pontifice frequentata, de qua supra (n. 913) egimus1). Ejusmodi edicta certe spernere non ') Nonnemo exemplum petit ab ipso concilio viennensi, quod mere tamquam probabilius proposuerit, in baptismo informantem gratiam et virtutes parvulis con­ ferri. At est exemplum parum aptum ; nam quatenus opinio probabilior decla­ rata est, haec fuit definitio infallibilis ita, ut assensu super omnia firmo opinio illa deberet haberi probabilior, i. e., facilior ad accipiendum et defendendum ex fnndamentis rationis theologicae apparentis vel auctoritatis majoribus, quam quae pro opinione opposita proferri possent vel saltem eousque proferrentur. Qua in hypothesi de veritate opinionis non est judicatum, neque rejectum est principium illud, posse aliquando falsa esse probabiliora veris (cf. de Lugo, de virtute fidei disp. 20. sect. 3. n. 115 ss). Tum vero theologi quidem dicere solent, a concilio rieonensi opinionem memoratam, quam tridentinum demum definiverit, ut proba­ biliorem exhiberi; sed de interpretatione tali vix mihi persuadere possum. Etenim permiram est, si concilium oecumenicum actu docendi sollemnissimo opinionem mm de duabus solum probabiliorem declarat eoque ipso oppositam adhuc in statu opinionis, probabilis scilicet, relinquit. Et revera definitio viennensis haec refertur (Z> 411): „ Verum quia quantum ad effectum baptismi in parvulis repe­ nsatur doctores quidam theologi opiniones contrarias habuisse, quibusdam ex ipsis dicentibus, per virtutem baptismi parvulis quidem culpam remitti, sed gra­ tiam non conferri, aliis econtra asserentibus, quod et culpa eisdem in baptismo remittitur, et virtutes ac informans gratia infunduntur quoad habitum, etsi non 34 I Decreto falllbiU assensus firmissimus nnn debetur ; definitio vienn. de baptismo. licet (cf. damnatum a s. of licio 3. jul. 1907 errorem moderni· staruin 8: /J10 2008»; at assensum super omnia firmum fidei divinae vel ecclesiasticae formaliter quidem eo ipso non ex­ poscunt, quod rem neque tamquam olim peremptorie propo· pro illo tempore quoad u*um; Nos antein attendente* generalem efficaciam morti* Christi, quae per baptisma applicatur pariter omnibus baptizatis, opinionem secondam, quae dicit, tam parvulis quam adultis conferri in baptismo informantem gratiam et virtutes, tanquam probabiliorem, et dictis sanctorum et doctorum mo­ dernorum theologiae magi* consonam et concordem, sacro approbante concilio duximus eligendam.” Ex his probabilitas illa major ad motivum definitionis, non ad objectum, videtur pertinere. Videlicet primum opiniones inter se contrariae exponuntur, deinde rationes, cur opinio secunda praeferenda sit, duae indicantur. Quarum una ea est, quod opinio appareat probabilior, scilicet approbanda prae altera opinione, secundum generalem efficaciam mortis Christi, quae nempe per baptisma pariter omnibus, tam parvulis quam adultis applicetur. Altera ratio ei ponitur, quod opinio secunda dictis sanctorum et doctorum modernorum theologiis magis consona et concors sit. Quibus praemissis denique proceditur ad hanc opinionem simpliciter vel ul veram eligendam. Nimirum ad id, quod proprie vi definitionis est tenendum, non magis spectat major probabilitas quam concordii cum dictis sanctorum et doctorum modernorum; quam ipsam, etsi post illam enuntiatur, non definiri, sed definitioni praemitti, vel inde percipiatur, quod ob­ jectum tale definitioni* ex attentione, quae pro definitione introducenda praemit­ titur, ad generalem efficaciam mortis Christi deduci nequit. Praeterea, si opinio per definitionem nt probabilior et dictis sanctorum et doctorum modernorum magi* concors exhibenda esset, voces significantes probabilitatem et concordiam istam minus bene per interpositionem „sacro approbante concilio duximus" a verbo „eligendam' separarentur, prorsus autem non liceret, dummodo interpunctio ge­ nuina sit, voces illas intercludendo commatis a corpore orationis reliquo disjun­ gere. Insuper etiamsi opinionem tamquam probabiliorem ducere eligendam pro doctore simplici est idem ut affirmare, eam probabiliorem esse, per se tamen idem minime est; quodsi opinio tamquam probabilior prae altera eou*que quadantew probabili ducitur per definitionem magisterii infallibilis eligenda, vi ipsius elec­ tionis talis, cujus sit controversiam dirimere, electa sententia jam infallibiliter certa constituta prae altera derelicta aptissime intellegitur. Quid quod interpre­ tatio improbata cum contextu praecedente haud obscure pugnat? Sane definitio proxime antecedens haec est {D 410): «Ad hoc baptisma unicum baptizatos omee* in Christo regenerans est, (sicut unus Deus, ac fides unica), ab omnibus fideliter confitendum, quod celebratum in aqua in nomine Patris et Eilii et Spiritus sancti, credimus esse tam adultis quam parvulis communiter perfectum remedium ad sa­ lutem." Quali professione cum baptisma remedium salutis communiter perfectum, h. e., aeque efficax pro adultis et parvulis definite praedicetur, opinio affirmant parem ejus efficaciam mere nt probabilior, prae altera scilicet probabili macente, continuo poni nequit; imrnn locus controversus tamquam declaratio est, qua aequalitas efficaciae baptismi in decreto jam priore firmiter statuta plenius enarretur. Itaque explicationi tralalidac decreti viennent* faveat solum probabilitas aliqua Decreto felli bill debetur per > <■ assensu· qundnntenus firmus ; definitio vienn. 345 sitam inculcant neque vi sua peremptorie proponunt, sed po­ tius interim praemissa sententiae ultimae infallibili exsistunt. Quocum minime pugnat, quod fulciendo persuasionem de rei revelatione vel nexu cum revelatis condicionem praeviam fidei praebere illa possunt. Verumtanien pro objecto proprio vel praecise enuntiato ’) talibus edictis per se debetur assensus internus quidam firmus, quamvis non super omnia. Debetur, inquam, assensus etiam internus quidam firmus. Etenim magi­ sterium sacrum cum ut potestas vera jurisdictionis non solum ad externam professionem subditorum, sed ad oboedientiam intellectus pro assensu fidei super omnia firmo praescribendo spectel(viden.646 650.670s),praecipere assensum internum etiam inferiorem modo suo firmum jure desuper dato poterit ; nempe qui majora, idem et minora in eodem genere potest, et sicut disciplinae sacrae leges ex se perpetuas et, dum ne appareat quidquam mali, praecepta ad tempus valida pro agendis vo­ luntate, ita in rebus fidei leges in perpetuum et, dum ne ap­ pareat quidquam falsi, velut praecepta interim pro tenendis intellectu ecclesia ferre valet. Et vero simplices episcopi, quamvis sint fallibiles, recte imponunt assensionem excluso per se quidem dubio sano satis firmam ad testimonium, quo factum convenientiae doctrinae suae cum doctrina ab ecclesia infallibiliter proposita testantur; consimiliter igitur majora tri­ bunalia romana, quamvis fallibilia, et ipse pontifex nondum utendo potestate summa summe vel pro locutione infallibili externa ex auctoritate theologorum; quae, si deciderentur testes concilio propiores, ■•- io an non magna in hac quaestione sit, praesertim cum illi contemplatione '»we contenti textum non multum ponderasse videantur. Certe caerimoniarius viii'ijS qui interfuit concilio, definitionem simpliciter sic reddit (Archiv fûr ÏAtralur. u. Kircheng. des Mittflalters 4, 441): „Et voluit, quod esset eligenda utentia), qua (?) dicitur, quod gratia et virtutes infunduntur in baptismo tarn pimlis quam adultis.u fpsa quoque glossa mox apposita constitutionem viensummatim sic describit (1. 1. t. 1. c. tin. in dement.): „Assercns, confilcnunum baptisma sicut unum Deum et unam fidem, approbat opinionem, quae <'·! per illud conferri etiam parvulis quoad habitum informantem gratiam et mtxtM.“ *) Nimirum sedulo inspiciendum est, quid decreto significetur. Ita cum di‘ ' hoc illudve non posse tuto negari, nequaquam idem revelatum vel cum reve• junctum exhibetur, sed solum sine periculo, nempe fidei utcumque violandae, ' * * pwe negari affirmatur, quod scilicet ratio gravis pro ejus revelatione vel *1« cnm revelatis perstat. 346 Assensus quidam decreto fallibili per se debitus motive exposito vindicatur. rite injungent assensionem per se quidem satis firmam prae­ standam ad doctrinam, qua depositum revelationis explicant vel in controversia judicant. Quod autem ex magisterii sacri indole colligitur, usu ipso romano confirmatur, exercite signi­ ficante, potestate revelata magisterii etiam jus assensus minoris praecipiendi contineri. Immo et diserte Pius IX (supra n. 900) decisionibus, quae ad doctrinam pertinentes a pontificiis con­ gregationibus proferantur, obsequium, sane accommodate fir­ mum et una eademque subiciendi voce aeque sincerum vel internum ac veritatibus cum revelatione nexis et satis jam propositis, deberi asseverat. Idem pontifex de operibus pro­ scriptis güntherianis oboedientiam etiam internam erga decre­ tum congregationis indicis inculcavit; qualis et in causa pro­ fessoris lovaniensis Ubaghs erga edicta congregationis s. officii et indicis postulata est; etsi forte in negotio hoc utroque con­ gregationes auctoritate sua assensum omnino plenum debitum pro rebus deposito ipso fidei sat clare comprehensis poposce­ runt (cf. Zeitschrift für hath. Theol. 1895, 638 ss). Neque motivum assentiendi pro intellectu ipso deest; nam auctoritas congregationum romanarum doctrinam intellectui tenendam decernentium tum pro membrorum eximia scientia et probitate et usitata matura deliberatione tum maxime pro singulari cum pontifice supremo conjunctione et aptata ad muneris momentum auxilii divini largitate valde gravis et multo gravior episcoporum particularium auctoritate invenitur. Cujusmodi rationes commendant a fortiore auctoritatem, qua in doctrina post consultationem consuetam accuratissimam, quamvis non peremptorie, proferenda ipse summus pontifex praefulget. Neque assensum intellectus modo suo firmum ex­ hibendum impedit, quod decretis haud infallibilibus potest subesse error; at vero per se et fere semper errori possi­ bilitas mera, veritati decreti sacri omnis ratio gravis ideoque omnis probabilitas solida vel certitudo quaepiam moralis ita suffragatur, ut et opinio erroris reapse exsistentis et suspicio ejus et qualiscumque agnitio probabilitatis ejus et dubi­ tatio nen nisi imprudens et temeraria, per voluntatem rectam excludenda esse queat. Sane assensus simpliciter firmus qui­ dam praestandus per solam possibilitatem falsi perperam ex­ cusatur; ita quis contendat, parentibus serio aliquid affirman· Ajsenm quidam decreto fallibili sacro debitus solum per accidens remittitur. 347 tibiis, v. g. veros se parentes esse, per se honeste assensionem firmam a filiis negari, causa interposita, illud falsum esse posse? Vel quis homo catholicus Christum in sacramento sanctissimo praesentem in concreto ideo assensu quodam firmo per se jure non agnoscat, quod hostia possit esse non rite consecrata? Atqui non minus, quin multo magis fideles doc­ trinae ab auctoritate sacra, quamvis non infallibiliter, ad te­ nendum propositae per se firme assentiri vel oppositam decli­ nare, pro rei gravitate etiam graviter, debent. Porro ex eo, quod decretum non est infallibile, consequens est unum, illi formaliter ut tali assensum firmum super omnia, quae obsistere possint, proindeque omnino absolutum vel condicione quavis conservandum non congruere. Potius videlicet eidem per se convenit assensus, qui dici possit implicite vel interpretative condicionatus, quatenus ecclesiae filius sciens, decretum non esse peremptorium, ita est dispositus, ut assensum, quamvis hic et nunc repulso actu dubitandi firmum ad rem pro vera habitam, retinere minime vellet, si quando ecclesia per sen­ tentiam jam ultimam et infallibilem aliter judicaret vel ipse rem veritati repugnare deprehenderet. Enimvero potest fieri per accidens, ut vel statim vel pro- 969 cedente tempore edictum alicui appareat sive certo falsum sive rationi tam solidae, saltem incognitae necdum dijudicatae edicti conditoribus, oppositum, ut vis rationis hujus pondere auctoritatis sacrae neutiquam elidatur. Age, quoniam ratio­ nabile obsequium deposcitur, si accidat illud, licebit dissen­ tire, sin alterum, licebit sive suspendendo assensum dubitare sive etiam sententiam ab edicto sacro discrepantem adhuc probabilem existimare; nec tamen pro reverentia auctoritatis sacrae fas erit publice contradicere, praesertim ipsi pontifici supremo, nisi forte ad lumen majus quaestioni nondum peremp­ torie definitae afferendum potestas sacra ipsa id permittit; sed silentium servandum est, quod obsequiosum vocant, vel difficultas tribunali sacro modeste exponenda est vel ad tri­ bunal altius judiciumque infallibile recurrendum. Ceterum lapsus in edictis sacris rarissime inveniatur, et exceptio ipsa erroris commissi a congregationibus romanis in causa Galilei quam maxime regulam firmat. Unde quisque videat, ne prae­ occupatus amore opinionis suae se ipse libere decipiat, ratio- 348 Malitia assensus religiosi negati, bonitas positi; pontifex romanus infallibili·. nem duram Domino scrutatori cordium redditurus. Namque qui assensum, de quo agitur, temere detrectat, is graviter oboedientiam potestati legitimae praecipienti debitam violat; simul eatenus contra fidem peccat, quatenus se proclivem facit ad refragandum pertinaciter potestati sacrae etiam infallibiliter fidem divinam vel ecclesiasticam praescribenti sive universe sive nominatim de veritate ea ipsa vel conjuncta ei, quae in­ terim providendo proposita prius erat; insuper plus sapiendo quam oportet intemperantiae spiritualis, quae dicitur, ille reus fit (cf. Rom 12, 3). Ex contrario intellectum ad assensum per voluntatem liberam inclinari bonum est motivo voluntatis tum eo, quod est bonum superiori legitimo sacro oboedire atque oboediendo periculum fidei vitare, tum eo, quod in se as­ sensus intellectus elicitus ob auctoritatem sacram adeo pro­ bandam bonus est, similiter ut motivum voluntatis imperantis intellectui actum fidei divinae vel ecclesiasticae in bonitate ipsa actus fidei divinae vel ecclesiasticae propria cernitur. Hinc denique cum objectum materiale, i. e., doctrina pertinens ad religionem, et objectum formale vel motivum intellectus, i. e., auctoritas religiose observanda qualiscumque assensibus variis sit commune, ex motivo proprio, quod est auctoritas vel Dei vel ecclesiae infallibilis loquentis, assensus unus et alter nomen speciale fidei vel divinae vel ecclesiasticae assumit, assensus tertius, positus ob auctoritatem ecclesiae utcumque gravem, retento nomine generis appellatur apte assensus religiosus. 970 Thesis XX4L Pontifex romanus etiam solus, cum lo­ quitur ex cat hedra definiens, infallibilitate ea pollet, qua ecclesia in doctrina de fide moribusve definienda a Domino ornata esse noscitur. Declaratio. Ex thesibus prioribus jam constat, infallibilem esse pastorum et doctorum ecclesiae saltem universitatem seu pontificem romanum tamquam caput una cum corpore eccle­ siae docentis; nunc autem quaeritur, sitne pontifex romanus, quamvis solus, subjectum infallibilitatis agnoscendus. Gallicani quidem sicut supremam potestatem generatin'), ita supremam potestatem docendi et adnexam huic infallibilitatem non nisi coetui pastorum universo adscribebant (cf. artic. 4. cleri galli- Pro definitione vaticana declaratur locutio pontificis ex cathedra. 349 cani declarationis anni 1682; D 1191). Cui sententiae oppo­ nitur thesis praesens; quae est dogma fidei in concilio vaticano (s. IV. c. 4; D 1682) tam perspicue quam sollemniter verbis his propositum: „Nos traditioni a fidei Christianae exordio perceptae fideliter inhaerendo, ad Dei Salvatoris nostri glo­ riam, religionis catholicae exaltationem et Christianorum popu­ lorum salutem, sacro approbante concilio, docemus et divi­ nitus revelatum dogma esse definimus: Romanum pontificem, cum ex cathedra loquitur, id est, cum omnium Christianorum pastoris et doctoris munere fungens pro suprema sua apostolica auctoritate doctrinam de fide vel moribus ab universa ecclesia tenendam definit, per assistentiam divinam, ipsi in beato Petro promissam, ea infallibilitate pollere, qua divinus Redemptor ecclesiam suam in definienda doctrina de fide vel moribus instructam esse voluit, ideoque ejusmodi romani ponti­ ficis definitiones ex sese, non autem ex consensu ecclesiae, irreformabiles esse.“ Jam vero in hac definitione vaticana praeter subjectum 971 infallibilitatis, quod sit romanus pontifex, studiose declaratur primum condicio vel ratio formalis, sub qua pontifex idem in­ fallibilis sit, quatenus scilicet loquatur ex cathedra, simpliciter vel per excellentiam. Nimirum cum cathedra pontificis romani non sit aliud ac potestas suprema pastoris et doctoris fidelium Christi omnium, pro usu potestatis hujus vario locutio ex ca­ thedra qualiscumque varia exsistet. Ita loqui potest pontifex instar magistri meri, veritates revelatas commonstrando, se­ cundum indolem, nexum mutuum, consequentia explicando, ab adversariis defendendo (cf. n. 663. 664) ; quo redit, quod quae­ dam obiter decretis suis ipsis admiscere vel saltem pure referre doctrinam alibi statutam pontifex potest (n. 832); quibus mo­ dis docendi ille assensionem per se non praescribit, sed ea adhibenda est, quam vis argumentorum vel auctoritas conci« liata ex scientia et veracitate magistri sacri tanti sibi exigit; ubi pontificem se gerere pro doctore privato dicunt, eatenus minus apte, quatenus et ita ille docendi jus munusque publi­ cum exercet, quin et cum potestate postulat, ut loqui sinatur vel loquens audiatur; quare ex cathedra quadantenus etiam sic loquitur. Multo magis pontifex ex cathedra quodammodo loquitur, cum doctrinae suae, quamvis nondum ultimae, assen- 350 Ex concil. vat. declaratur infallibilitatis pontificiae condicio, causa, objectum, sum congruentem flagitat (η. 967 -969). Simpliciter vero et per excellentiam secundum declarationem concilii vaticani tunc ille loquitur ex cathedra, cum omnium Christianorum pa­ storis et doctoris munere fungens pro suprema sua apostolica auctoritate doctrinam de fide vel moribus ab universa ecclesia tenendam definit (cf. n. 832); quod cum contingit, pontifex suprema sua docendi potestate non utcumque, sed secundum plenitudinem totam vel intensionem summam pro ferenda sen­ tentia ecclesiam cunctam obligante ipsa definitiva vel peremp­ toria utitur. Hac illum condicione immunem a periculo errandi synodus vaticana praedicat; hac sola condicione infallibilem eum esse concilium quidem non affirmat, sed jam per se li­ quet, sententiam tantum definitivam vel irrevocabilem, non interim prolatam, periculo erroris inaccessam esse posse. SÎ2 Deinde concilium infallibilitatis pontificiae causam effi­ cientem exhibet, i. e., assistentiam divinam pontifici romano in b. Petro a Domino promissam (cf. n. 829). Praeterea ejusdem infallibilitatis objectum designatur, tum quod generatim doc­ trina de fide vel moribus esse dicitur, tum quod haec regula statuitur, ut infallibilitas pontificis ex cathedra loquentis sit ea ecclesiae, videlicet objectum aeque amplum habeat atque infallibilitas ipsius ecclesiae seu concilii oecumenici doctrinam de fide vel moribus definientis; de quo objecto, cum synodus uberius agere differat (cf. n. 964), in thesibus superioribus nos jam disseruimus. Itaque pontifex eadem certitudine atque ecclesia ipsa servari ab errore intellegitur, quotiens definit, quid in rebus fidei vel morum sit tenendum, seu cum ultimo doctrinam profert ad ea pertinentem, quibus fides vel mores fidelium regantur. Proinde sicut (ex th. XXIV) dogma est, ecclesiam infallibilem esse in doctrina definienda, quae debeat teneri per fidem divinam subjectivam ut pars depositi fidei objectivae vel veritas in se revelata, ita aeque dogma est, pontificem in objecto hoc primario infallibilem esse; quod minimum fatendum est, ut ex concilii decreto pontifex agnosci infallibilis possit. Insuper sicut (ex th. XXV) theologice quidem certum vel et ipsum dogma est, infallibilitatem ecclesiae ex­ tendi ad doctrinam definiendam, quae debeat teneri per fidem ecclesiasticam subjectivam ut ad divinam fidem objectivam nexu affinitatis spectans, ita extensionem infallibilitatis ponti- Exconcil. vat. declaratur infallibilitas pontificis pro objecto et vi sua; Mat 16, 18. 351 ficiae ad idem objectum secundarium pariter theologice cer­ tam vel etiam dogma ducere oportet. Ceterum in definitione vaticana obiter notatur distinctio illa doctrinae fidei et morum usu loquendi ecclesiastico celebrata; qua non aliud indicatur nisi veritates salutares primum quidem inveniri eas, quae proxime sint theoreticae fideque subjectiva ab hominibus cre­ dendae vel tenendae, ut articuli symboli, res praeteritae vel divinitus futurae, quamvis officia varia moralia inde conse­ quantur, quare veritates et ipsae nomine fidei, utique objectivae, apte significantur; dein veritates reperiri alias, quae sint prae ceteris practicae seu ex se ad actus morum guber­ nandos ordinatae, ut leges, monitiones de bonis operibus vel peccatis, licet eaedem revelatae vel cum revelatis nexae ideo­ que fide credendae vel tenendae sint1). Postremo exponitur a concilio vaticano vis insita sententiae pontificis ex cathedra loquentis ; hanc enim ex se infallibilem vel irreformabilem esse docet, non ex consensu, nunquam quidem defuturo, ecclesiae proindeque episcoporum, sive antecedente atque comitante, sive subséquente. Demonstratio. 1. Ex Mat 16, 18 Petrus ejusque succès- 973 sores ideoque singuli pontifices romani sunt ecclesiae petra, principium videlicet efficiens unitatis et firmitatis ecclesiae universae (th. III. XIV. XVIII). Atqui eatenus sunt princi- i I Quaeritur, utrum fides vel mores in definitione vaticana directe sensu objectivo an subjectivo dicantur. Granderath quidem potius subjectivum habitum et actum significari putat (constit. dogm. concil. vat. explic. pag. 208), sed videtur falli Etenim sub vocibus conjunctis fidei et morum, cum eaedem saepius apud concilium occurrant, sensum eundem subicere conveniet. Atqui renovando decre­ ta tridentinum de interpretatione scripturae loquitur concilium de revelatis „rebus ziei et mornm, ad aedificationem doctrinae Christianae pertinentium4 (s. III. c. 2; D 1637), non „pertinentibusu ; quo ipso fides et mores, utpote ad aedificationem doctrinae christianae pertinentes, veritates docendae tamquam objectum assensus fidelis et observationis intelleguntur. Praeterea concilium declarat, oboediendum pontifici romano non solum in rebus, quae ad fidem et mores, sed etiam in Es. qcae ad disciplinam et regimen ecclesiae pertineant (s. IV. c. 3; D 1673. 1677); sicut disciplina (cf. concil. trid. s. IV ; D 666) et regimen sunt disciplinae kges et regiminis statuta, ita fidei et morum nomine regulae credendi et vivendi designantur. Ergo etiam in definitione vaticana de infallibili magisterio romano fidet vel mores proxime erunt veritates revelatae fidei vel morum, et doctrina feaenda de fide vel moribus erit doctrina, quae de veritatibus talibus agat vel ad eas referatur. Infallibilis probatur aanunu» pontifex ex Mat 16 18. pium unitatis et firmitatis ecclesiae universae, quatenus sinit principium unitatis et firmitatis proindeque infallibilitatis in ecclesiae universae fide; ratio est, quod una et firma ecclesu consistere non potest, nisi imprimis sit in fide una atque limia et propterea infallibilis; est enim ecclesia essentialiter regnum veritatis, est ecclesia, formaliter ut talis, coetus proiitentium fidem veram, est ecclesia columna et firmamentum veritatis (th. XXIV), atque ab unitate in credendo fide immobiliter vera, tamquam unitate fundamentali, omnis alia unitas eccle­ siae, quae est in agendo, pendet; illa unitate igitur sublata portae inferi jam ipsam ecclesiam subvertissent. Ergo Petrus et pontifex romanus quilibet est principium efficiens unitatis, firmitatis, infallibilitatis in fide ecclesiae universae. Atqui non est principium fidei firmae seu infallibilis, quo'1 non sit ipsum firmum seu infallibile idque firmum in se et in­ fallibile ex se; neque enim effectus superare potest virtutem causae suae, neque principium firmitatis potest indigere con firmatione quapiam ex parte ipsa ejus, quod sit confirmandum. Ergo pontifex romanus omnis, quatenus quidem exercet munus petrae fidei seu pastoris et doctoris summi, ex cathedra lo­ quendo, est infallibilis ex sese. Nimirum pro sententia Do­ mini ille etiam unus fidei a Deo ipso infallibiliter firmae ec­ clesiam reliquam totam cum partibus quamvis praecipuis in fide vera firmat. Hanc rationem ipsam Patres urgent, Petrum totiens ut petram fidei immotam celebrando; repetantur testi­ monia jam prolata Ambrosii (n. 109), Epiphanti (n. 69. 645), Chrysostomi (n. 125), Hieronymi (n. 70. 127), legatorum sedis anostolicae in concilio cphesino et chalcedonensi (n. 71), Leonis .1/. (n. 70. 475. 645 , Simplicit (n. 485), Felicis III (n. 645. 763), formula Ilosmtsdae (n. 493), verba Possessoris (n. 506), Maximi martyris (n. 645), Theodori studilae (n. 483. 645), Leonis IX (η. 108.1, liturgiae graecorum (n. 72. 483). Similiter insigni ex­ planatione Ephracm syri (n. 69) Simon, factus petra, caput fontis, h. e., principium idque primum, visibile quidem, doc­ trinae Christi praedicatur. Ephraem idem Simonem ut eccle­ siae fundamentum cum Moyse, magistro utique divinitus in­ corrupto populi, ita comparat (de Salvatoris nostri pass, et resurrect, serm. 2. n. 4; ed. Lamy 1, 374): nVocavit Jesus Simonem et Joannem, duos suos amicos, sanctum scilicet apo- Infallibilis probatur summus pontifex ex Mat 16, 18, 19 et Lac 22, 31. 32 353 stolorum caput, petram ecclesiae fundamentum, et discipulum virginitate purissimum super quem disposuit et extulit eccle­ siae muros. Sanctum Simonem constituit in locum magni Moysi et filium Zebedaei in locum Josue, filii Nun. Virginem et sanctum misit ut pararent pascha; utrique enim, funda­ mento scilicet et ornamento, congruebat ut sacris Christi my­ steriis initiarentur/ Et etiam expressius ille Simonem, pro dignitate petrae judicem supremum in definiendis controversiis fidei, sic alloquitur (hymn, dispers. 3. n. 6. 7; ed. Lamy 4, 686): .Beatus es tu, qui loco capturae piscium homines capis ad vitam; rete magnum est fides tua; corpus in cruce mortuum totum est vita; cruce omnes populi irretiti sunt; in retibus Dei quae ferebas congregati sunt, beate discipule, in eis crevit tua pulchritudo. Beatus es, o Petre, quia Filius Dei te po­ suit in fundamento ecclesiae, ut portares pondus totius crea­ turae sicut ipse portat totum mundum; per veritatem confessionis tuae sedabuntur tumentes contentionum doctorum fluctus. Sponsa audivit te et tecum confitetur, quia Filius Dei est.“ 2. Potestate clavium, ligandi et solvendi, pontificis romani 974 propria (th. HI. XIV. XVllI), potestas docendi comprehen­ ditur (th. XX), quae proinde, sicut illa, suprema est et independens (th. XXI). Atqui potestas docendi ecclesiam su­ prema ideoque per sententiam definitivam seu peremptoriam est infallibilis (ex th. XXIV. XXV); potestas docendi independens est infallibilis ex sese. 3. Ex Luc 22, 31. 32 constat, commissum esse Petro su- 975 premum et infallibile magisterium ad ecclesiam universam in fide confirmandam (th. IV). Atqui verba Christi pariter ac Petrum respiciunt ex dicendis singulos in primatu Petri successores, pontifices romanos. Ergo et singuli pontifices romani, quatenus quidem funguntur munere absoluti confirmatoris fidei ecclesiae universae, i. e., quatenus ex cathedra fideles docent, infallibiles sunt, utique ex sese vel antecedentur ad consen$um ecclesiae per ipsos confirmandae. Prob. min Hinc quidem muneris Petro traditi coartatio 976 ad tempus definitum vi textus vel contextus nequaquam afiirruatur, inde vero perpetuitas ex perpetuitate impugnationis satanae, cui Dominus vult opponere arcem, merito colligitur. Praeterea comparatione facta luci, de quo agitur, cum ΛΑζ/16, 18 Striab, Ecdeiia II. o<> j I I : I I I I I I I I I I I I I I I 351 Infallibilis probatur summus pontifex ex Luc 2*2, 31. 32 et Jo 21, 15—17. idem esse confirmator fratrum contra, satanam percipitur ac petra firmans ecclesiam contra portas inferi; atqui ecclesiae petra est perpetua; ergo et confirmatoris dignitas cum juncta ad munus idem rite obeundum infallibilitate est perennis. Et revera infallibilitas in fide est impetrata Petro propter officium confirmandi fratres; atqui officium confirmandi, cum supremi pastoris et doctoris dignitate includatur, ad succes­ sores Petri in primatu transit; ergo et charisma infallibilitatis in confirmando successoribus transmittitur. Idque eo magis est tenendum, quod non tam infallibiles apostoli quam tem­ porum sequentium episcopi praesidio confirmatoris egent. Ac­ cedit expositio traditionis, qua munus confirmandi Petro, ut erat petra et caput omnium, proindeque singulis et omnibus in ordinaria dignitate petrae successoribus tribuitur; reco­ lantur, quae pridem sunt citata testimonia Ambrosii (n. 147·, Chrysostomi (n. 184), Cyrilli alex. (n. 147 coi. 70. 164), LeonisM. (n. 147), auctoris quaest. veleris et novi testamenti (ib.), Gelasiil (n. 148; cf. 575), Pelagii II (n. 148), Vitaliani (ib.), Bedae (ib.j, Theodori sluditae ib.), Leonis IX (n. 149), Theophylacti (ib.), Bernardi (ib.), Anselmi havelberg. (n. 545), Innocenta III (η. 149. Georgii trapezuntii (n. 140), aliorum (n. 149); quibus, quam recta sit doctrina ipsius synodi Vaticanae et Leonis XIII (n. 150). intellegitur. Eodem spectat significatio sculpta muneris con­ firmandi Petro a Domino nuntiati, quae una cum imaginibus aliis potestatem Petri summam pro Christo exprimentibus in sarcophago lateranensi adscripta jam priori parti saeculi R visitur {Grisât, Greschichte Roms 1, n. 288). 977 4. Ex Jo 21, 15—17 Petrus ac proinde quilibet successor Petri, pontifex videlicet romanus, est ecclesiae universae pastor (th. V. XIV. XVIII). Atqui munus ecclesiasticum pascendi vel regendi continet docendi potestatem (th. XX). Ergo Petrus et successor Petri seu pontifex romanus omnis ipsam docendi potestatem habet eamque talem, cui ecclesia tota se submit­ tere, pro postulatione plena quidem etiam obsequio pleno, debeat. Atqui magisterium hujusmodi est infallibile; secus enim ecclesia ipsa edocta ab eodem non esset infallibilis in profitenda fide; et est magisterium idem infallibile ex se, non autem ex consensu ecclesiae accedente, quandoquidem ecciesia. ut grex non pascens, sed pascendus, pastorem suum sequi Infallibilis probatur pontifex romanus actis concilii constantinop. IV et lugd. If. 355 debet. Hinc recte Ephraem syrus muneri Petri pastorali puri­ tatem sententiarum custodiendam tribuit (supra n. 163). 5. Pontifex romanus ex se infallibilis ipso sensu Patrum 978 sive theoretico sive etiam practico probatur. Et quidem praeter multa illa (n. 973. 976) ex Patribus proposita a. huc pertinent acta conciliorum oecumenicorum. Ita post alios plurimos episcopos subscripsit synodus constantinop. IVfor­ mulae Honnisdae (vide n.493), qua non solum factum erroris in tide nunquam a pontifice romano perpetrati enuntiatur, sed etiam affertur ratio hujus facti ex verbis Domini et ex dignitate petrae, propria cujuslibet pontificis romani respectu religionis Christianae seu fidei catholicae; qua ratione ipsum periculum errandi removetur. Itaque repraesentatur pontifex romanus infallibilis, et quidem ex se ipso, cum sit infallibilis tamquam petra firmans; unde etiam omnia sedis apostolicae vel solius constituta ut critérium orthodoxiae et communionis cum ecclesia catholica et ut regula necessario sequenda, profecto ex se recta, exhibentur. Praeterea vero ex ejusdem formulae subscriptione imperata et oboedienter praestita apparet, tunc jam aut ipsam de infallibilitate sedis apostolicae sententiam fuisse in ecclesia communiter receptam, aut certe de romanae sedis auctoritate viguisse persuasionem talem, ut propositio sententiae illius facta a pontifice romano ad eam recipiendam omnes commoveret. Accedit professio, quam graeci approbante concilio lugdu- 979 nend II ediderunt (supra n. 494). In qua plenus principatus super ecclesiam universam et potestatis, profecto etiam do­ cendi,. plenitudo pontifici romano attribuitur; atqui potestas ecclesiastica docendi plena vel plenitudo potestatis non est nisi ea, cui nihil desit pro validitate ipsaque firmitate propria actuum docendi ecclesiasticorum; est igitur potestas, quae sit infallibilis, et quidem infallibilis ex se, cum sit infallibilis in­ fallibilitate doctoris ecclesiae universae, quae infallibilitas do­ cendi a discipulis discentibus pendere nequit. Quare quae­ stiones, quae sint de fide ortae, dicuntur debere definiri, vide­ licet solvi peremptorie, judicio pontificis romani ejusque spec­ tati etiam per se atque prae ceteris, i. e., quamvis non divise, tamen distincte a reliquis omnibus ad ecclesiam pertinentibus, Qt omnium superioris. 23* I <■ 356 Infallibilis probatur pontifex romunus concilio tinrent, aliisque et ex Clemente VL Eadem veritas implicite continetur definitione concilii florentin!, consentientibus denuo orientalibus prolata (n. 494 ; ubi pontifex romanus omnium Christianorum ideoque pro fidei unius necessitate ecclesiae universae etiam simul sumptae doctor exhibetur; cui et pascendi eoque ipso et docendi ec­ clesiam universalem in b. Petro potestas plena esse tradita de­ claratur. Et mens quidem memorata Patrum florentinorum ei ex commentario pernoscitur, quem coram pontifice Eugenio IV et imperatore Joanne Palaeologo Joannes provincialis de sensu formulae proposuit (77 9, 958—961 ; cf. de concilio constantinop. IV, lugdun. II, florentino L 7, 394 ss). His tribus conciliis oecumenicis, „in quibus“ ex verbo vaticani eadem allegantis „oriens cum occidente in fidei ca­ ritatisque unionem conveniebat^ (s. IV. c. 4; D 1678), illud adde, quod ex concilio chalcedonensi Petrus per Leonem, ex constantinop. III (oecum. VI) Petrus per Agathonem pontificem locutus est (n. 493), vel quod constantinop. II (oecum. V) per Mat 16, 18 expressam intellexit infallibilitatem ecclesiae (n. 847), unde infallibilitas petrae sustentantis facile colligitur. Quibuscum licet jungere, praeter decretum concilii latera nensis IV (n. 4941, interrogationem a Clemente VI propositam patriarchae armenorum de doctrina admittenda, ut in commu­ nione ecclesiae esse posset (apud Raynald., annal, eccl. ad a. 1351, n. 3): „Si creditis tu et ecclesia armenorum, quae tibi obedit, omnes illos, qui in baptismo eamdem fidem catholicam receperunt, et postmodum a communione fidei ejusdem eccle­ siae romanae, quae una sola catholica est, recesserunt vel re­ cedent in futurum, esse schismaticos et haereticos, si pertina­ citer divisi a fide ipsius romanae ecclesiae perseverent . . Si credidisti et credis, omnes qui se contra fidem romanae ec­ clesiae erexerunt et in finali impoenitentia mortui fuerunt, damnatos fuisse, et ad perpetua infernorum supplicia descen­ disse . . Si credidisti et adhuc credis, solum romanum ponti ficem, dubiis emergentibus circa fidem catholicam, posse per determinationem authenticam, cui sit inviolabiliter adhaerendum finem imponere et esse verum et catholicum quidquid ipse auctoritate clavium sibi traditarum a Christo determinat esse verum : et quod determinat esse ialsum et haereticum, sit censendum . . Si credidisti et credis novum et vetus testamentum Pontifex infallibilis ex edictis variis ct confirmatione conciliis necessaria. 357 in omnibus libris, quos romanae ecclesiae nobis tradidit auc­ toritas, veritatem indubiam per omnia continere." Videlicet ecclesia romana „nunquam potest deficere in credendis" (ib. n. 11). — Vide et Petri oxomensis prop. 7. damn, a Sixto IV (η. 550), dictum Julii II de ecclesia romana (n. 545), errorem 28 Lutheri damn, a Leone X (D 652), prop. 29. damn, ab Alexandro VIII (D 1186), artic. 4. cleri gallicani declarationis a. 1682 damn, ab eodem Alexandro VIII (Z) 1191), responsum Pii VI (n. 731). b. Ex iis, quae de confirmatione conciliorum oecumeni- 983 eorum superius (th. XXIII) disputata sunt, non tantum synodica decreta qualiacumque sine consensu pontificis romani saltem consequente peremptoria ideoque infallibilia minime censebantur, verum etiam sententia solius pontificis romani, si quando praecedebat, tamquam norma (τύπος, cf. Rom 6, 17) necessario a conciliis, ut ephesino et chalcedonensi, sequenda habebatur: quo ipso agnitio infallibilitatis pontifici romano ex se inhaerentis continetur. Addimus hoc loco ea, quae Agaiho pontifex scribit in ep. 1. ad Augustos (lect. in concil. constantinop. III. act. 4; ZZ 3, 1079 ss): „Beatus esse pronuntiatus est Petrus: qui et spiritales oves ecclesiae ab ipso Redemp­ tore omnium terna commendatione pascendas suscepit: cujus annitente praesidio, haec apostolica ejus ecclesia numquam a via veritatis in qualibet erroris parte deflexa est: cujus auctori­ tatem, utpote apostolorum omnium principis, semper omnis catholica Christi ecclesia1), et universales synodi fideliter amplectentes, in cunctis secutae sunt, omnesque venerabiles Patres apostolicam ejus doctrinam amplexi, per quam et pro­ batissima ecclesiae Christi luminaria claruerunt; et sancti qui­ dem doctores orthodoxi venerati atque secuti sunt, haeretici autem falsis criminationibus ac derogationum odiis insecuti . . Haec est . . verae fidei regula: quam et in prosperis, et in adversis vivaciter tenuit ac defendit haec spiritalis mater vestri tranquillissimi imperii, apostolica Christi ecclesia: quae per Dei omnipotentis gratiam a tramite apostolicae traditionis l) Apte explicatur (Zeitschrift für kath. Theol. 1881, 768 ss), quomodo verba ^nmqnam4 usque ad , Christi ecclesia" ex textu graeco excidere potuerint, mendo scilicet simili ac quo verba quaedam latina subsequenda a nobis restituta apud // quidem desiderantur. tel. I I- y 358 Infallibilis probatur pontifex confirmatione conciliis necessaria et ex I ren in. numquam errasse probabitur, nec haereticis novitatibus de­ pravata succubuit: sed ut ab exordio fidei Christianae per­ cepit ab auctoribus suis apostolorum Christi principibus, illi­ bata fine tenus permanet, secundum ipsius Domini Salvatoris divinam pollicitationem, quam suorum discipulorum principi in sacris evangeliis fatus est: ,Petre, Petre', inquiens, ,ecce satan expetivit . J Consideret itaque vestra tranquilla cle­ mentia, quoniam Dominus et Salvator omnium, cujus fides est, qui fidem Petri non defecturam promisit, confirmare eum fratres suos admonuit; quod apostolicos pontifices, meae exi­ guitatis praedecessores, confidenter fecisse semper, cunctis est cognitum.- Ad quam epistulam Agathonis Joannes provincialis in commentario laudato definitionis florentinae provocavit. Porro concilium constantinop. III ad Agathonem haec rescripsit (act. 18: II 3, 1438): «Tibi, ut primae sedis antistiti universalis eccle­ siae, quid agendum sit relinquimus, stanti super firmam fidei petram, libenter acquiescentes verae confessionis litteris a vestra paterna beatitudine ad piissimum imperatorem missis: quas ut a summo apostolorum vertice (c.’rrè τής ‘/.ορυγαίας τύτ Αποστόλων ά/.ρότρτος) divine perscriptas agnoscimus: per quas exortam nuper multiplicis erroris haereticam sectam depuli­ mus . . Ipsos (haereticos) . . anathematibus interfecimus, ex sententia per sacras vestras litteras de iis prius lata? — Similiter imperator Constantinus Pogonatus de Macario antioch. (ad Leonem II ep. 1; JZ 96, 392): „Cor statuit pervicax ne audiret legem: lex enim de Sion exit, ab apostolici montis cacumine doctrina/ — Qualem rationem procedendi comme­ morando Nicolaus I urget (ep. 98. ad Michaelem imperatorem; JZ 119, 1021 s). c. Testimonio splendido magisterium romanum infallibile extollit Irenaeus (supra n. 489). Ostensurus, traditionem veram apostolorum fictionibus gnosticorum adversari, sic argumen­ tatur: Traditio toto mundo una eademque a delirationibus gnosticis abhorrens in ecclesiis etiam singulis omnibus conspi­ citur. Atqui traditio consentiens omnium ecclesiarum est tra­ ditio ipsa apostolica. Xam traditio ecclesiarum custoditur ab episcopis ut magistris (cf. etiam 1. 1. c. 10. n. 2; 1. 3. c. 2. n.2: M 7, 554. 847; et supra n. 434. 844), qui secundum catalogos earundem omnium ecclesiarum omnes sive ab apostolo sive a Irenaei teuirnoniuin de magisterio romano infallibili enarratur. 359 successore apostolorum aliquo descendunt. Horum primi pro momento summo successionis in ipso magisterio plene prae aliis ab apostolis instructi fidem unam eandemque per succes­ siones continuas episcoporum usque tradiderunt. Quae quidem traditio omnium constans jam ante demonstrationem, ττρό τής Μεΐξως, contra tot inventa variantia haereticorum, esse recta perspicitur (cf. 1. 1. c. 9. n. 5; M 7, 548 s), ratione tum philosophica, quod error multiplex, veritas est una (cf. Ter­ tulliani de praescript. c. 28; ΛΙ 2, 40; supra n. 844), tum ma­ jore theologica, quod episcopi, cum singuli absistere a prin­ cipali successione et decidere a veritate possint, saltem con­ juncti omnes legitimi cum episcopatus ab apostolis successione charisma veritatis certum ad traditionem apostolicam conser­ vandam acceperunt (cf. n. 434. 844). Quapropter exhibita per catalogos successione ab apostolis et fide una episcoporum omnium adversarii utique retunduntur. Sed valde longum idemque supervacuum est, catalogos episcoporum ecclesiarum omnium afferre, cum pro successione et exinde traditione apo­ stolica ecclesiae omnis demonstranda et hoc ipso omnibus quoquo modo praeterquam oportet, i. e., illegitime colligen­ tibus confundendis sufficiat indicare seriem episcoporum et traditionem ecclesiae unius maximae et antiquissimae et om­ nibus cognitae, a gloriosissimis duobus apostolis Petro et Paulo Romae fundatae et constitutae. „Ad hanc enim ecclesiam propter potiorem (al. potentiorem) principalitatem necesse est omnem convenire ecclesiam, hoc est, eos qui sunt undique fideles, in qua semper ab his, qui sunt undique, conservata est ea quae est ab apostolis traditio.“ Nimirum in medium profertur illud haereticis vel schismaticis quoque non negandum, ecclesiam fidei et successionis vere apostolicae ideoque genui­ nam esse omnem et solam convenientem cum ecclesia ea, quae successione episcoporum in ipso apostolico primatu Petri princi­ palitatem potiorem habere commonstretur. Etenim, ut Irenaeus asseverat, omnes quoquo modo praeterquam oportet colligentes vel ab ecclesia dissidentes, sive haeretici sive schismatici, indi­ cata traditione et successione episcoporum ecclesiae illius princi palitatis potioris confunduntur, proinde in traditione vel suc­ cessione episcoporum, h. e., in unitate fidei vel communionis, cum ecclesia potiore illa non conveniunt; ergo collectio omnis, ■1» KV 360 Irenaei testimonium de magisterio romano infallibili enarratur. quae in unitate fidei et communionis cum ecclesia illa convenit, eo ipso ecclesia quaedam vera invenitur. Insuper ex effato Irenaei omnis ecclesia, i. e., collectio eorum, qui vocabulo fidelium ab haereticis et schismaticis discernuntur, cum ecclesia potiore memorata convenit in traditione et successione non solum officio, sed facto necessario, videlicet ad hoc, ut per fidem traditionis et communionem successionis legitime col­ lecta ecclesia vere nominetur et sit vel maneat; ergo collectio omnis, quae non sic cum illa in fide vel communione una con­ venit, eo ipso extra ecclesiam versatur. Necessitas eadem convenientiae cum de ecclesia omni, quamvis particulari, prae­ dicetur absolute, intellegitur non minus valere in ecclesiam universam, modo nempe simili ac quo lapides et singuli et simul omnes fundamento nituntur necessario, ut ad aedificium pertineant. Quocirca traditione et apostolica continua succes­ sione ecclesiae potioris ejus cognita velut compendio quodam traditio et successio apostolica ecclesiae reliquae omnis no­ scitur. 985 Atqui successio illa principalitatis potioris, nominatim pro traditione ecclesiae cuilibet necessario tenenda, inculcatur de­ monstrari propria ecclesiae romanae, in qua, i. e., per quam ex sententia adjecta Irenaei etiam reapse semper a fidelibus omnis partis traditio apostolica conservata est. Sane ecclesia, in qua traditio sit conservata semper, cum nequeat specie probabilitatis ulla intellegi distributive particularis omnis, in­ tellegitur aut ecclesia omnis sumpta collective universa aut ecclesia potior vel romana. Si respiceretur ecclesia universa, diceret Irenaeus verbis ultimis tantum, in ecclesia universa semper traditionem a fidelibus conservatam esse, conservatione cogitata ex dictis aliis ita, ut ea ab episcopis magistris ro­ mano potiori consentientibus fieret etiam docendo, a fidelibus simplicibus discipulis fieret doctrinam acceptam retinendo (resume v. g. supra n. 434. 844). Sed melius respicitur ecclesia romana: nam ex contextu praecedente ecclesia omnis videtur plane esse unaquaeque, non directe universa, unde ipsi fideles qui sunt undique, utpote declarati iidem ecclesiae omni, sint fideles collecti ex unaquaque regione. Praeterea Irenaeus si „in qua“ referret ad ecclesiam omnem, vix tolerabiliter scrip­ sisset, necesse esse cum liac ecclesia (romana) omnem con- Irenaei testimonium de magisterio romano infallibili enarratur, 361 venire ecclesiam, hoc est, eos qui sunt undique fideles, in qua semper ab his, qui sunt undique, conservata est apostolica traditio; scribendum enim fuit, necesse esse cum hac ecclesia omnem convenire ecclesiam, hoc est, eos qui sunt undique fideles, a quibus semper conservata est traditio apostolica, vel certe omittendum ut jam ineptum alterum „qui sunt undique/ Quodsi „in qua4 refertur ad ecclesiam romanam, profecto non intenditur, conservatam esse a fidelibus agentibus ecclesiarum aliarum traditionem in ecclesia romana, sensu praepositionis Jn“ locali, quasi fideles alii docuissent ecclesiam magisterii ab Irenaeo praedicati potioris, sed a fidelibus partium omnium traditio per agentem ecclesiam romanam, sensu praepositionis Jnu causali valde usitato, conservata exhibetur. Ita auctoritas ecclesiae romanae secum ferens convenientiam fidelium omnis loci, per principalitatem potiorem affirmata, momento secundo, exercitio efficaci auctoritatis erga fideles eos perenni, sive cotidiano magis tacito sive sollemniore eloquenti, confirmatur. Ut paucis dicam, secundum Irenaeum traditio apostolica est traditio concinens successionis apostolicae omnium ecclesiarum, quae ipsa, pro convenientia necessaria, non est alia quam tra­ ditio successionis apostolicae ecclesiae unius Petri habentis principalitatem potiorem; haec autem ecclesia enumeratione successionis a Petro continuae episcoporum evincente et ex­ perientia factorum suffragante romana esse, eademque tradi­ tionem commentis haereticis oppositam habere comprobatur. Ordini isti sententiarum, quo pondus argumenti praecipuum revocatur ad successionem et traditionem ecclesiae romanae, aperte congruit soli, quod Irenaeus enarrato diligentia tanta catalogo episcopos romanos ostendit succedere Petro apostolo­ rum primo, cujus quidem socius ipse Paulus exstitit (cf. supra n. 526s), et quod traditionem romanam gnosticis repugnantem ex litteris Clementis ad Corinthios depromit. Etsi autem ita ille traditionis romanae veritatem imprimis ex continuatione legitimae successionis in primatu probat, tamen opportune ad episcopos singulos commendandos quaedam intermiscet, nominatim mentionem commercii Clementis cum apostolis, ut exinde et fidem romanae ecclesiae documento vetere exponat et ac­ tionem jam laudatam pro fide conservanda exemplo graviore aliquo illustret. In fine ostensionem hanc plenissimam Ire- Irenaei testimonium, nominatim ecclesia maxima et antiquissima, enarrator. naeus dicit; qua absoluta demum ad argumentum novum ex Polycarpo vel ecclesia smyrna eorum et ephesiorum ductum transit1). 1 Cum Irenaeus nimis clare primatum sacrum plenum ecclesiae romanae praesertim in re fidei extollere per nomina multiplicata velit, non aeque illud inter­ est. qualis significatio vocabulis singulis tribuatur. Nec tamen oportet opinari, sive minus considerate sive promiscue voces singulas positas esse. Imprimis fit praeconium ecclesiae romanae non ut unius cujusdam ex maximis, sed simpliciter ut maximae, scilicet prae omnibus, utpote tenentis principalitatem inter omnes potiorem, unde in textu graeco deperdito fuerit cum articulo τής μτγίστης. Hoc liceat confirmare ex epistula Maximi supra (n. 645) citata; iste enim, qui scitur etiam alium locum Irenaei memoriae prodidisse (J/ 91, 276), nisi totus fallor, textum ipsum nostrum, quem habuerit graecum, vel ad verbum vel ad sensum in rem suam convertit; vocat autem ecclesiam romanam τήν μτγίστην, maximam omnium, sic scribendo: Ταϋτα (πάντα?) γάρ τα πέρατα τής οΐχουμίνης, χαϊ οί τότ Κύριον τίλιχριτώς χαϊ όρ&οδό-ως πανταχον γτς όμολογονντις, ωσπτρ ιΐς ήλιον φωτός «ïJi'or ιΐς τήν 'Ρωμαίων άγιωτάτην (χχλησίαν χαϊ τήν αυτής ouaioγίαν χαϊ πίστιν. Ι&υΐίνώς άποβλί'πουσιν, ίς αυτής τήν άπαστράπτουσαν αίγίτ,τ προσδιχόμίνοι. των πατριχών χαϊ αγίων δογμάτων . . Απαρχής γάρ τής προ; ημάς χαταβάιίίως τού ΰαρχωΜντος θίοϋ Λόγου. μόνην χρηπΐδα χαϊ 9fuû.iov cl πΐϊσαι πανταχον των χριστιανών ίχχλησίαι, τήν κντό&ι μτγίστην τχτήσαντό τι χαϊ ί/ονση" ώς ούδαμώς μίν χατισχυομίνην χατά τήν αυτήν τοϋ Σωτήρος ίπαγγιλίατ, υπό «δον πνΐ.ιώκ «λλ’ Ιχουσαν τάς χλτΐς τής (Ις αυτόν ύρ&οδοςου πίοττως χαϊ ομολογίας- χαϊ τοΐς ίύστβώς προστρχομίνοις άνοίγουΰαν τήν όντως φύκι χαϊ ιιτ,νην ιύαίβίιαν" άποχλιίονσαν ιΗ χαϊ ίμφράττουσαν παν αίρίτιχόν στόπκ, lcdofr (Mrxiar τΙς τό ύψος. Accedit apud Irenaeum laus ecclesiae ejusdem ut antiquis­ simae, graece vix non certo τής άρχαιοτάτης. sicut alibi άρχαΐον redditur anti­ quum (1. 4. c. 33. n. 8; 1. 5· c. 1. n. 2; J/ 7, 1077. 1122; cf. 1. 1. c. 9. n. 3; c. 11. η. 1; 1. 5. c. 30. η. 1 ; c. 33. n. 4; J/ 7, 544. 559. 560. 1203. 1214), et non ita mullo post Origenes (1. c. supra n. 505) dicit τήν άρχαιοτάτην 'ΡωμαΙοτ (χχλησίαν. Porro antiquum vel άρχαΐον utique Irenaeo est saepissime idem ac quod praestat duratione (1. 2. c. 13. n. 8. 9; c. 15. n. 2; c. 17. n. 2. 4; c. ‘24. n. 2; c. 25. η. 1; 1. 3. c. 18. n. 7 ; c. 21. n. 9; 1. 4. c. 31. η. 1; c. 33. n. 4; 1. 5. c. 1. n. 1—3; c. 15. n. 2. 3; c. 21. n. 2; c. 30. η. 1. 3; c. 3 >. n. 4; .1/7,747 . 748. 758. 762. 763. 790. 798. 938. 954. 1068. 1075. 1121. 1122. 1123. 1165. 1166. 1179. 1203. 1206 1214); sed quia in ecclesia duratione simpliciter illud praestat, quod est jam apostolicum, Irenaeo loquenti de ecclesia antiquus status, τό άρχαΐον σύστημα, est idem ac vigens ab apostolis, ac figura ordina­ tionis, nempe forma regiminis, ab apostolis secundum successiones episco­ porum tradita (1.4. c. 33. n. 8. col. 1. 5. c. 20 n. 1 ; 1. 3- c. 3. n. 3; .1/7,1077. 1177. 851), et antiquissimae ecclesiae velut antonomastice sunt eaedem, in quibts apostoli ipsi conversati sunt (1. 3. c. 4 ft. 1 ; .1/ 7, 855). quas Tertullianus apostolicas appellat (de praescript. c. 36. .1/ 2, 49). Hinc etiam loco controverso ecclesia romana eodem sensu antiquissima vocatur ac quo mox effertur a glorio­ sissimis duobus apostolis Petro et Paulo Romae fundata et constituta. Dicitur Irenaei testimonium, nominatim ecclesia antiquissima et principalitas, enarratur. 363 Quae cum ita sint, Irenaeus charisma veritatis certum 986 ecclesiae romanae etiam uni ut duci necessario sequendae et per Hiem antiquissima pariter ac maxima ecclesia romana sine addito vel inter omnes, non inter ecclesias solius occidentis; proinde dicitur antiquissima non praecise spectato tempore exstructionis, pro quo novit Irenaeus ecclesiam v. g. antiochenam antiquiorem (cf. 1. 3. c. 12. n. 14; J/ 7, 907), sed dicitur antiquissima ut aedi­ ficatio apostolica singularis vel per excellentiam, haud dubie ideo, quod secundum eam auctoritate apostolica singulari et excellenti potiatur. Videlicet ecclesia ro­ mana sicut maxima pro indole perfectissima sua in se considerata, ita antiquis­ sima pro potestate summa sua apostolica in ecclesias ceteras omnes exhibetur. Simili pacto Irenaeus pridem scripserat (1. 2. c. 5. n. 4; M 7, 723); „Non decet autem eum qui super omnia sit Deus, cum sit liber et suae potestatis, necessitati servisse dicere, ut sit aliquid secundum concessionem praeter sententiam ejus: alioquin necessitatem majorem et dominatiorem facient quam Deum, quando id quod magis potest, antiquius sit omnibus.u Quibus verbis majus idem ac superius se­ cundum perfectionem, antiquius idem ac pro perfectione superiore dominatius ad­ versus alia declaratur. Deinde ecclesiam romanam, in ordine ontologico perfec­ tione et potestate inter omnes eminentem, talem in ipso ordine logico vel etiam omnibus agnitam Irenaeus profitetur. Praeterea distinctius rationem eminentiae ejus, ortnm ecclesiae romanae ab apostolatu eximio hereditario, significat. Cum his cohaeret intime sententia, de qua imprimis quaerimus. Quid est principalitas potior? Pervestiganti mihi disputationem Irenaei integram occurrit verbum principari (1. 2. c. 33. n. 4; c. 34. n. 4; M 7, 833. 837) sensu eodem ut antestare vel praeesse. Occurrit adverbium principaliter (1. 3. c. 23. n. 3; 1.4. c.4. n. 1; c. 17. n. 3; M 962. 981. 1022), aliquando simul graece προηγονutn:; (1. 1. c. 9. n. 3; J/7. 542) vel προηγητικως (1. 5. c. 27. n. 2; JZ7, 1196), significando sive id, quod primo, antecedenter, sive id, quod primarie, praecipue. Occurrit significatione nunc praevalente hac per dignitatem primi nunc illa per exsistentiam primi adjectivum principalis (1. 1. c. 29. η. 1 ; c. 30. n. 6; 1. 2. c. 12. n.6. 7; c. 13. η. 1; c. 17. n. 4; c. 21. η. 1; c. 23. n. 2; c. 28. n. 4. 5; 1. 3. c. 11. n. 8; 1. 4. c. 26. n. 2. 3; c. 35. n. 2; c. 36. n. 1; 1. 5. c. 14. n. 1. 2; c. ‘21. η. 1 ; M 7, 691. 698. 740. 741. 742- 763. 779. 787. 807. 808- 885. 1054. JAsS. 1090. 1161. 1162. 1179), bis etiam graece ήγιμονιχόν (1. 3. c. 11. n. 8; il 7,886 s). Occurrit nomen substantivum principii sonans vel initium (1. 1. c. 9. 5.2, ubi graece αρχή superest; 1. 2. c. 17. n. 4; 1. 3. c. 11. n. 9; 1. 5. c. 2. 1 1; c. 14. η. 1; c. 21. n. 2; c. 24. η. 1. 3; c. 32. η. 1; Μ 1, 542. 763. 892. 1124. 1161. 1180. 1186. 1188. 1210) vel in concreto sive foutem rerum eoque i '5o principem (1. 1. c. 8. n. 5; c. 9. n. 2; c. 11. n. 3, quibus locis graece αρχή evtat; 1. 2. c. 13. η. 1; 1. 4. c. 20. n. 4; M 7, 531 ss. 539. 566. 742. 1034) she 'altem principem quendam (1. 2. c. 30. n. 6; M 7, 818). Occurrit nomen principatus designans saepius regnum, imperium (1. 1. c. 23- n. 3; c. 30. n. 5; 1.3. c. 6. n. 2; 1 3. c. 15. n. 3; c. 16. n. 6; c. 21. η. 1 ; 1. 4. c. 20. n. 2; V 7, 672. 697. 725. 9 1 9. 926. 94 6. 1033), aliquotiens in concreto principem re­ putem (1. 2. c. 6. n. 2; c. 30. n. 6; 1· 3. c. 7. η. 1 ; 1. 4. c. 24. n. 2; I. 5. c. 34. n. 2; J/ 7, 725. 818. 864. 1050. 1217). Occurrit ipsum nomen principali- 364 Irenaei testimonium, nominatim principalitas praedicata, enarratur. eam ecclesiae omni pro servanda traditione incorrupta vindicat. Nec juste quis miratur, primatum romanum ejusque magisterium tatis obtinens vim principis, principatus concreti (I. 1. c. 26. n. 1; c. 30. n. 8; c. 31. n. 1; 1. 2. c. 1. n. 2; c. 30. n. 9; 1. 4. c. 35 n. 2. 4; 3/ 7, 686. 699. 704. 710. 822. 1087. 1088. 1089 , semel principatus vel imperii abstracti, ubi habere prin­ cipalitatem graece est rrxuiaw (1. 4. c. 38. n. 3; 3/ 7, 1108). l’ro usu isto vocis principalitatis videri potest Irenaeus adscribere ecclesiae romanae directe principatum vel imperium. At Tertulliano fere aequali etsi principalitas est nonnunquam gradus praesidentis (de anima c. 13; 3/ 2, 667. 668) et principale uovtxov (ib. c. 15; 3/2, 670 s), est tamen illa etiam duratio prior (de praescript. c. 31; 3/ 2, 44', consimiliter ut principale est praecedens tempore (adv. valentia, c. 5; de anima c. 43; 3/ 2. 548. 723). Altero hoc modo voces affines princi­ palitati adhibitas ab Irenaeo ipso vidimus. Quod autem ante omnia exquirendum est, cum vox sit versionis, quae originalis pro principalitate exstitit? Alii aliam conjectant. Coicitur αρχαίοι η;. at in opere Irenaei vox neutiquam deprehenditur, et interpres, sicut ecclesiam άρχαιοτάτην declaravit antiquissimam, ita declarasset nomen substantivum consimile voce antiquitatis. Coicitur ττρωΓίία vel irpurrior a verbo itomtvuv memorato, quo utique primatus designatur; attamen substan­ tivum apud Irenaeum non apparet, idque, si subesset, verteretur potius primate (cf. 1. 3. c. 16. n. 6; 3/ 7.926). Coicitur ίξονοία vel αύ&εντία, significans pote­ statem vel auctoritatem, quod locum Irenaei, ubi bis legitur principalitas, de doc­ trina Cerinthi (1. 1. c. 26. η. 1; 3/ 7, 686) bis referendo auctor philosophumenon (1. 7. n. 33; 1. 10. n. 21; 3/ 16, 3341. 3437) semel quidem voce ίξουβίας, ter τ(ας utatur; verum Ιςσναία interpreti Irenaei valde constanter est potestas, avdtnic in fragmentis graecis Irenaei ipsis nusquam invenitur; ad hoc auctor philosophumenon loco suo utroque, sive directe Irenaeum sive Cerinthum respicit, non tam verba quam sententiam curat, unde quadantenus et ab Irenaeo et a se ipso differt et vocabulum ase prius positum ίξονΰία; libere αν&ενζίας vocabulo commutat. Itaque usus voca­ buli talis in textu respondente Irenaei, quantumvis probabilis, tamen non fit certus Similiter non plene constat, utrum in describenda haeresi caianorum Epiphanias (adv. haer. 38. al. 18. η. 1; 3/41,653) vel Theodoretus (haeret, fab. comp. 1. l.n. 15; 3/ 83, 368) vocabulum ai Φιντίας idem cum graeco apud Irenaeum verso latine principalitate (1. 1. c. 31. n. 1; 3/ 7, 704) an aliud sive inventum sive substi­ tutum ut minus ambiguum adhibuerint. Neque si Irenaeus fictam a Cerintho vel a caianis «l’Jirricn· prodit, licet jam concludere, perinde esse scriptum in enar­ randis ophitis et sethianis (1. 1. c. 30. n. 8; 3/ 7, 699) vel in confutandis uni­ verse gnosticis. Immo in hac confutatione videtur pro principalitate propemodum in­ sinuari vox «ρ/ξ;. Nam quae ibi proarche nominatur, ab „altera principalitate*, scilicet ab altera arche, distincta exhibetur (1. 2. c. 1. n. 2; cf. 1. 1. c. 11. n. 3—5ζ 1. 2. c. 30. n. 9; 3/ 7, 710. 565 ss. 822). Praeterea si aeonibus gnostieorum, ulpote ortis omnibus ab una proarche conjugata, nomen principalitatis, commune ita fuit, ut nomine πηοαρχης, αρχής τώι· πάπων, aliis propriis inter se iidem distinguerentur, congnienter ad quaestionem, quae principalitas in­ tellegeretur, respondendo potuit proferre gnosticus alius propatorem, i. e., n> Irenaei testimonium, nominatim principalitas praedicata, enarratur. 365 infallibile ab auctore saeculi II tam clare praedicari, nisi forte primatum a Christo institutum ille diffitetur. Enirnvero iwco/ip’, alius rr)»· iwr πάγιων, quod interpreti latino est initium omnium (1.4. c. 35. n. 2. 4; cf. 1. 1. c. 1. η. I; AI 7, 1087 ss. 446 s). Sed his missis aliunde conjectura vehemens vocabuli αρχής capitur. Nam primum cum pro prin­ cipalitate av9tvita ipsa aliquotiens tantum probabilitate majore vel minore fuerit, apjij saltem semel certo posita demonstratur. Videlicet commemorat ex latina versione Irenaeus (1. 2. c. 30. n. 9; J/ 7, 822) secundum apostolum (Eph 1, 21) choros angelorum, omnem principalitatem, potestatem, dominationem, virtutem; ubi, cum virtus sit graece apud Paulum δνναμις (cf. Irenaei 1. 1, c. 4. n, 5; c. 14. n. 5. gr. et lat.; J/ 7, 485 s. 605 s), dominatio κνριότης (cf. 1. 1. c. 4. n. 5; c, 21. n. 3. lat. et gr.; J/ 7, 487 s. 663 s), potestas ίξονοία (cf. 1. 1. c. 4. n. 5; c. 21. n. 5; 1. 2. c. 27. η. 1. lat. et gr. ; M 7, 487 s. 666 ss. 802), restat, ut prin­ cipalitas sit «ρ/ij. Deinde non tam expedite ex pluribus exemplis suppositis et:Jtrn'a; quam ex uno αρχής, quid pro principalitate romana exstiterit, colligitur. Etenim spatio ipso loci ideoque etiam temporis versionis plura illa omnia a laude romanae principalitatis longe distant, hoc non ita multo ante textum controversum reperitur; insuper Irenaeus si vere adhibet vocabulum αύ&ϊντίας, non adhibet unquam sua electione, sed dumtaxat referendo dicta quorundam gnosticorum per id aeones suos exprimentium, unde minus est credibile, idem ipsum vocabulum ib Irenaeo ad principalitatem ecclesiae romanae ex mente sua efferendam prae apto alio electum esse. Accedit, quod vocibus in versione latina operis idem cum principalitate significantibus respondet graece αρχή. Sane principalitas ab inter­ prete dicitur etiam promiscue cum principio vel principatu, quia quae in enume­ ratione angelorum allegata nominatur omnis principalitas, in enumerationibus aliis (1.2. c. 30. n. 6; 1. 4. c. 24. n. 2; AI 7, 818. 1050) principia vel principatus nominantur; atqui principium vel principatus et his locis (coi. etiam Rom 8, 38; 1 Cor 15, 24; Col 1, 16; -2, 10. 15) et universe apud Irenaeum est αρχή. Neque regulam istam tollit, quod casu singulari (1. 3. c. 7. n. 1; All. 864), si sit lectio incorrupta nec pro principatu vel initio ponenda virtus (cf. 1. 2. c. 6. n. 2; AI 7, 725) vel dominatio (1. 4. c. 24. n. 2; AI 7, 1050), in narranda gnosticorum ob­ jectione initium graece fuerit αρχή ideoque principatus simul positus vocabulo alteri respondeat; quod non magis est αρχαιότης vel πρωτεία vel αυθεντία, si­ quidem gnostici, cum respiciant s. Paulum, non protulerint nomen, quod apud apostolum non exsistit. Itaque principalitatem ecclesiae romanae Irenaeus scrip­ serit ào/ίv. Porro αρχή ex fragmentis graecis Irenaei intellegitur aut pro con­ creto princeps, supernus quidem (1. 1. c. 8. n. 5; c. 9. n. 2; c» 11. n. 3; c. 21. n. 5; M 7, 532 s. 540. 565. 668), aut potestas principis vel regnum (1. 3. c. 21. n. 2; J/7, 947), aut initium (1. 1. c. 9. n. 2; 1. 3. c. 11. n, 8; c. 12. n. 5; c. 21. n. 2; 1.4. c. 38. n. 2; 1. 5. c. 3. n. 2; AI Ί, 541. 888. 897. 948. 1107. 1129. 1130). Atqui per significationem primam, scilicet principis, a loco, de quo agitur, haud ita juste seponi hactenus solitam, potestas principis, i. e., episcopi ecclesiae romanae in ecclesiam omnem, conjunctim quidem cum subjecto, in quo residet, affirmaretur, non minus quam per alteram, significationem ipsam potestatis. Alterutra signi­ ficatio eo magis commendatur, quod ex dictis per versionem, a Massueto (AII, 231 ss) Λ 1X5 366 Irenaei testimonium, nominatim principalitas praedicata, enarratur. Irenaei testimonium, norninatim principalitas potior praedicata, enarratur, 367 generatim ex vi testimoniorum evolutionem praedicationis veritatis cujusque traditae pro saeculo quolibet ediscere oportet, non ex evolutione quadam praejudicata vim testimoniorum propriam diluere, quam methodum alteram modernistarum demonstratam vetustissimam et a Tertulliano ja.n adhibitam, quae certe in hac causa nihil effert sensui aetatis ejus et Irenaei inconveniens, principalitas etiam idem cum principatu tenente semper notionem potestatis sumitur. Juvat quoque conferre illud Luc 20, 20: ώσζί παραΰοννατ avror τη όρχί} xa^ Tÿ ίςουοία loi ηγίμότος, ubi η αρχή, principatus vel magistratus, nominata potestate praesidis, distinctius praeses habens potestatem dicitur. Simillime Oriyenes de Christianis a crimine emendatis scribit contra Celsum 1. 3. n. 51; J/ 11, 988): Χζόνφ πλιίοπ ιών χατ' ««/«»■ (Ιααγομένων îguqôv novt ποοαίζνιαι' ίΐς oviïfuiav αρχήν xci ηροΰτααίαν τής λίγοιιένης Ιχχληοίας τον θεού χαταλέγοντες τούς φΰάσαπας, μετά το προσεληλυ9έναι τψ λόγω, επταιχέτατ, sive ceteroqui genetivus τής εχχλτ,· αίας est subjectivus sive objectivus. Cum vox «ρ/rÿç locis istis duobus designet facile principatum in concreto, abstracte potius usurpatur Jud 6 : αγγέλους τι ιοί; μή τηρήσαττας τήτ ίαντών άρχήν.. Significatione vero tertia accepta αρχή cum declaratione addita apud Irenaeum eandem illam potestatem nihilominus expri­ meret, quoniam enuntiaret initium vel originem ecclesiae romanae talem, qua etiam necessitas cum ea conveniendi ecclesiae omni inferretur. Differentia unica ea esset, ut pro sensu hoc origo eximia tamquam causa potestatis eximiae usque inhaerentis directe, potestas eximia indirecte, pro sensu illo potestas tamquam effectus originis ejus directe, origo indirecte significaretur. Nimirum ex Irenaeo omnis quidem ecclesia veri nominis principalitatem ali­ quam germanam, principii et principatus, consistentem in origine et potestate apostolica, participatam habet. Ipso docente (1. 4. c. 33. n. 8; Μ Ί, 1077 „agnitio vera est apostolorum doctrina, et antiquus ecclesiae status, in universo mundo, γνώβις άλη9·ής, η τύν αποστόλων διδαχή, χαϊ τό άρχαΐον τής έχχλησίας σύστημα χατ à παντός τον χόσμου, et character corporis Christi secundum succes­ siones episcoporum, quibus illi eam, quae in unoquoque loco est, ecclesiam tradiderunt“; h. e., gnosim veram praestat apostolorum doctrina proposita per con­ stitutionem ecclesiae totius mundi simpliciter antiquam vel apostloorum ministerio inditam (cf. 1. 5. c. 20. η. 1; 1. 3. c. 3. n. 3; Μ 1, 1177. 851), quae constitutio instar characteris corpus Christi vel ecclesiam ab haereticis et schismaticis discer­ nentis (cf. 1. 4. c. 33. n. 7; .1/7, 1076) in episcopis ecclesiarum, loco unoquoque descendentibus per successiones ab apostolis, continetur. Nempe originis et pote­ statis apostolicae sunt episcopi mundi universi, loci uniuscujusque, sive ecclesia­ rum, in quibus apostoli conversati sunt, quas Irenaeus antiquissimas vocat (1. 3. c. 4. n. 1; 4/7,855), sive ceterarum tempore Irenaei vel quocumque exsistentium, secundum illud Tertulliani (de prescript, c. 21; 4/ 2, 32): B Ecclesias (apostoli) apud unamquamque civitatem* a se fide institutam ^condiderunt, a quibus tra­ ducem fidei et semina doctrinae ceterae exinde ecclesiae mutuatae sunt et quotidie mutuantur ut ecclesiae fiant: ac per hoc et ipsae apostolicae deputantur, ut soboles apostolicarum ecclesiarum’; quae successio utique nititur in episcopis (cf. ib. c. 32; 3/2, 44 s). Eadem autem ,successio ab apostolis4* propria episcoporum in ecclesia, quibus pro potestate origini tali juncta „obaudire oportet1*, in versione latina irenaei vocatur principalis, a qua absistant, se separando (cf. L 5. c. 27. n. 2; 4/7, 1196), reliqui quocumque loco colligentes, ut haeretici vel schismâtici (l. 4. c. 26. n. 2. 4. 5; M 7, 1053 ss); cujusmodi successio principalis nulla alia est quam antiqua vel αρχαία, peraeque ac plasmatio Adae principalis alibi antiqua vel αρχαία dicitur (cum 1. 5. c. 14. η. 1. 2 et c. 21. n, 1 cf. c. 15. 3.2. 3 et deinde c. 1. n. 2 vel 1. 1. c. 9. n. 3; M 7, 1161. 1162. 1179. 1165. 1166. 1122. 544). Similiter nonnullos, qui crediti sint a multis, scilicet fidelibus, esse presbyteri vel episcopi, elatos tumore concessionis principalis, nempe con­ cessi muneris principalis, pro conversatione mala a successione principali sejungi Irenaeus scribit (1. 4. c. 26. n. 2—5; M 7, 1053 ss). Verumtamen cum ita ec­ clesiae prorsus omni principalitas originis et potestatis apostolicae, verbo uno apostolicitas communis sit, ecclesiae romanae asserit Irenaeus adjectivo peculiari prin­ cipalitatem sive, ex codice clarom,, pontiorem et deleta littera n potiorem, sive, secundum codices alios, potentiorem. Discrimen istud vocis non est momenti tanti, quia utralibet, immo consimili quavis major quaedam principalitas desi­ gnatur; graece exstiterit adjectivum ιχανός, sicut Irenaeus paulo post (1. 3. c. 3. n. 3; -l/ 7, 850) ecclesiae romanae potentissimas litteras, ίχαυωτάτην γραφήν', commemorat; sed ιχανός sensu quodam vario sufficiens, luculentum, validum, po­ tens, idoneum, dignum sonat (cf. ib. n. 4; 1. 1. praef. n. 3; c. 2. n. 5; 4/7,854. 414. 461); etsi cognomen potentioris magis auctoritati vel potestati regendi, cog­ nomen dignioris magis origini, cognomen potioris pro utravis intellegentia princi­ palitati satis congruit. Certe potior origo ecclesiae romanae ideo est, quod est ecclesia a gloriosissimis duobus apostolis Petro et Paulo fundata et constituta. Nec tamen praestantia ejus provenit praecise ex apostolis pluribus, ut vel eo li­ quet, quod etiam in ecclesiis aliis plures, v. g. in ephesia Paulus et Joannes (1, 3. c. 3. n. 4; 4/ 7, 854. 855), commorati sunt; nec provenit ex dotibus Petri et Pauli mere personalibus, cum origo ferens necessitatem obsequendi ecclesiae romanae duraturam indicetur. Ratio praestantiae unice sufficiens ea est, quod Petrus ecclesiae romanae a se conditae potestatem apostolicam suam potiorem in perpetuum reliquit. Et quidem ecclesiam eam, in qua sit successio Petri, esse potestatis potioris, Irenaeus notum adeo habet, ut non disertius exsequatur, con­ tentus, successionem episcoporum romanorum sine intermissione a Petro ductam consignare. Huic rationi theologicae ex se validae Irenaeus rationes quasdam secundarias historicas romanae auctoritatis, imprimis societatem apostoli Pauli, tum de Lino, Clemente, Telesphoro adjungit. Eandem principalitatem potiorem ecclesiae romanae effert Cyprianus appellando Petri cathedram atque ecclesiam principalem, unde unitas sacerdotalis exorta est (supra n. 488), celebrat Augustinus praedicando apostolatus Petri principatum cuilibet episcopatui praeferendum (n. 193) rei apostolicae cathedrae principatum semper in romana ecclesia vigentem (n. 502), laudibus afficit Maximus describendo ecclesiam romanam tamquam unicam basim ac fundamentum omnium ecclesiarum et potestate clavium fidei ad aperiendum vel claudendum omnibus praeditam (supra 1. c.). Asseverante Irenaeo propter principalitatem eam potiorem necesse est eccleriam omnem ad romanam non quidem advenire, ut mox (n. 4) memoratur Poly- 368 Irenaei testimonium, nominatim convenientia praedicata, enarratur. egregie depictam nuper Pius X meritissimo explosit (encycl. 7. sept. 1907; D™ 2096—2100). Speciatim nec primatus Petri carpus adveniens in urbem, n) 'Ρωιπη vel venire, êp/éOJm (col. fragra, ep. Irenaei ad Victorem; JZ 7, 1229), sed convenire. Verbum hoc latinum smu multiplici adhibetur; potest esse idem ac convenire in unum locum, convenire in coetum, convenire pro negotio quodam aliquem, convenire ipso animo consen­ tiendo, convenire ita, ut res una alteri respondendo, consonando congruat, con­ venire ita, ut unum ad alterum conformetur, adaptetur, ad alterum vel in alterum quadret, cadat. Apud Irenaeum latine sensu translato homines in unam cohortem fidei convenientes memorantur (1. 4. c. 21. n. 3; JZ 7, 1045), inter homines con­ venire consentiendo significatur (ib. c. 35. n. 4; Ai 7, 1089), res una alteri coivenire pariter ac consonare vel congruere dicitur (1. 2. c. 24. n. 3; c. 25. o. 2; 1. 3. c. 12. n. 9. 11; 1. 4. c. 36. n. 6; AJ 7, 792. 798. 904. 905. 1096). Graece simul et latine verbum bis occurrit sensu proprio, ubi legitur avviwiv vel orniàorrwr cum praepositione trri, latine nin“, sequente accusativo (1. 1. c. 6. n. 3; 1. 3. c. 21. n. 2; AJ 7, 50S. 948); sensu translato convenire est graece (coi. Act 15, 15) semel Gvuifœrüi\ et convenire in unum (coi. ib. v. 25) semel pχησΦα ôuo^vuitAôr (1. 3. c. 12. n. 14; JZ7, 908). Loco controverso graece non fuerit dictio haec ultima, neque praepositio ΖπΙ vel é/ς, quippe quam interpres reddidisset praepositione ainu, sed fuerit potius προς, et verbum αυτιέναι vel συιΖρ/ίσάία, aliquando cum praepositione ista junctum, vel βνιιφωνίϊν vel for­ sitan Gvufkiirtir, quae omnia directe significare etiam consensionem possunt. Sin autem Maximus (1. c.) servavit ipsum verbum nec solum sensum integrum vel ei parte, applicatione speciali facta, rettulit, Irenaeus scripsit προσίρ/*σ#ίπ, quod cum praepositione προς vel cum dativo praeter accessum alium quemlibet ad ali­ quem vel ad aliquid est aliquem adire, aliquem convenire ex industria pro re qua­ dam tractanda vel impetranda (ut AJat 5, 1; 27, 58; Luc 23, 52; Act 9,1; JIcb 4, 16). vel etiam accedere pro communione adhaerendo, obsequendo, concor­ dando, quemadmodum in scriptura dicuntur homines accedere ad Dominum la­ pidem vivum superaedificandi, ad Deum, ad Sion montem et civitatem Dei viventis (1 Pet 2, 3 ss; Heb 7, 25; 11, 6; 12, 22; cf. Jo 6, 35. 37; 14, 23), et a ClcmcnU romano (ep. 1. ad corinth. n. 33. 63; F l2, 141. 181) jubentur accedere ad vo­ luntatem Domini vel talibus et tantis exemplis, et in fragmento nuper detecto Hippolyti Irenaeo supparis dicuntur (apud d‘AUs1 la théologie de s. Hippolyte, pag. 62. adn. 1) ol γάρ πιΰΐΟΪ προς τό ιύαγγέλιον προσερ/ουίνοι. fideles qui evangelio accedunt, i. e., evangelio consentiunt, se conformant, ut et Origam (1. c.) loquitur. Ceterum ex Irenaeo clara sunt haec duo, ad romanam convenire omnem ecclesiam ut talem, i. e., in causis sacris fidei vel communionis, eandemque convenire propter potiorem ecclesiae romanae in causis istis principalitatem. Proinde Irenaeus si non significat, utique simplicius et pronius, immediate consen­ sionem, convenientiam, unitatem in his rebus retinendam, designat saltem aditum ecclesiae romanae de rebus sacris coram, per internuntium, scripto suscipiendum non quomodocumque, sed animo consentiendi responsis ab ecclesia potiore hac ferea· dis, id quod secundum Maximum (1. c.) est accedere ίνσ*ρώ>\ cum pietate; quali Irenaei testimonium, nominarim necessitas praedicata, enarratur. 369 perpetuus cum respondente necessitate adhaesionis ecclesiae totius nec modus succedendi per cathedram romanam est in ipse Malimus in causa monolhelelarum Romam adiit. Sensu alterutro, qui tandem reducitur ad eundem, dictum Irenaei eo magis accipiendum est, quod per idem convenire est necesse. Quid est hoc necesse? Ex fragmentis graecis operis cum verbum oportere ippareat positum pro iïfîv, vocibus necessarii, necesse, necessitatis respondet sine exceptione ulla άναγκαίον vel ανάγκη, unde etiam loco nostro recte restituitur erepet;. Atqui Jfiy quidem apud Irenaeum saepe enuntiat obligationem debiti cujusdam moralis vel decorem (1. 1. c. 6. n. 4; c. 7. n. 4; c. 13. n. 3; c. 16. n. 3; c. 21. n. 4; 1. 3. c. 21. n. 10; 1. 5. c. 1. n. 2; c. 9. n. 4; c. 30. n. 3; tf.iragm. 19; 4/7, 509. 517. 584. 636. 665. 955. 1122. 1146. 1207. 1240), et idem valet in verbum oportere, cum occurrit solum latine (ut 1. 2. c. 30. n. 2; c. 31. n. 3; 1. 3. c. 25. n. 2; 4/ 7, 815. 825. 968); etsi utrumvis necessitatem naturalem quoque exprimit (videas graece 1. 4. c. 38. η. 1; latine 1. 2. c. 1. η. 0; c. 3. η. 1 ; c. 4. η. 1—3; c. 12. n. 2; c. 15. n. 2: c. 16. η. 1 ; c. 33. n.]; J/ 7, 1105. 712. 717. 719. 720. 738. 739. 758. 759. 830). Sed άναγxcio» vel ανάγκη cum vocibus respondentibus, quas diximus, latinae versionis sonat constantissime necessitatem physicam vel logicam (videsis graece 1. 1. c. 4. η. 1; c. 6. η. 1; c. 7. n. 5; 1. 4. c. 39. n. 3; 1. 5. c. 30 η. 1; tum saltem latine 1. 2. c. 1. n. 2—5 ; c. 2. η, 2; c 3. η. 1 ; c. 4. n. 1—3; c. 5. η. 1—4; c. 7. n. 2; c. 8. η. 1 ; c, 12. η. 2. c. 13. n. 7 ; c. 14. n. 4; c. 15. n. 3; c. 16. η. 1. 2; c. 17. n. 3 7; c. 19. η. 9; c. 24. n. 6; c. 29. n. 2 c. 31. η. 1; L 3. c. S. n. 3; c. 14. n. 4; c. 15. η. 1 ; 1. 4. c. 4. η. 1 ; c 30. n. 3 ; c. 32. 11 ; c. 37. n. 6 c. 41. η. 1 ; 1. 5. c. 4. n. 2; c. 9. n. 2; c. 20. η. 1 ; 4/ 7, M 504. 520. 1111. 1204. 710. 711. 712. 717. 718. 719. 720. 721. 722. 723. 724. 727. 728. 732. 738. 739. 746. 752. 758. 759. 760. 762. 764. 776. 797. 813. 823. 868. 916. 917. 982. 1066. 1070. 1103. 1115. 1133. 1134. 1144 1177). Speciatim exprimit άναγκαίον cum paribus nexum unius penitus necessarii ad alterum, ut medii vel momenti ad finem vel effectum quendam, obtinendum; quod alterum ipud Irenaeum frequenter etiam explicite proponitur (simul graece 1. 1. praef. a, 2; c, 6. n. 2. 4; c. 18. η. 1 ; c. 21. η. 2; latine 1. 1. c. 31. η. 3; 1. 2. c. 7. a. 6; c. 14. n. 9; c. 17. η. 1 ; c. 22. η. 5; c. 30. η. 2; 1. 3. c. 17. η. 2. 3; c. 23. η. 1; 1. 4. c. 16. n. 3 ; c. 20. η. 8; c. 30. η. 4; c. 41. η. 4; 1. 5. c. 28. U; 4/7, 441. 505. 512. 641. 657. 705. 731. 757. 7G1. 784. 815. 930. 960. 1017. 1037. 1067. 1117 s. 1200); alibi id, ad quod res explicite dicta necessaria est, utpote aliunde vel per se facile intellectu, implicite comprehenditur (simul piece 1. 1. c. 19. n. 1 ; 1. 2. c. 31. n. 2; latine 1. 3. c. 14. n. 3; c. 15. n. 1; c. 16. n. 1; 1. 4. c. 21. n. 3; 1. 5. c. 32. n. 1 ; 4/ 7, 649. 825. 915. 918. 920. 1015. 1210). Exempla usus diversi, quo scilicet ανάγκη cum vocibus comparibus graecis vel latinis significet directe necessitatem consistentem in obligatione mo­ rali, apud Irenaeum nulla exstant. Etiam 1. 3. c. 25. η. 1 (4/ 7, 968) effertur '«tuitas quaedam naturalis, qua Deus nequeat ignotus esse providens creaturis :on irrationabilibus neque vanis, quae nempe rationem suam non quodammodo eruant (cf. Sap 13, 1 ss; Act 14, 13 ss; 17. 22 ss; Irenaei 1. 4. c. 7. n. 4; 1. 5. ·.. 8. n 3; .1/ 7. 993. 1144), et is sensus certus fit collato loco parallelo (1. 2. âtrinb. De Ecclesia. II. 24 » ζ-K * 370 Ircnaei testimonium, nominatim praedicata necessitas et ecclesia omnis, enarratu. rebus iis, quae potuerint ab apostolis implicite in veritatibus aliis proponi, unde paulatim evolverentur ; quippe nulla veritas ··· c. 6. n. 1; J/ 7, 724). Porro 1. 1. c. 6. n. 2. 4 (.1/ 7, 506. 511) exponitur doc­ trina gnosticorum, qua hominibus ecclesiae quidem bona conversatio sit necessaria, videlicet tamquam medium ad salutem, „aliter enim impossibile esse salvari*, vel qua nobis continentia et bona operatio sit necessaria, nuti per eam veniamus in medietatis locum*. Et 1. 4. c. 33. n. 9 (J/ 7, 1078) martyrium significatur cecessarium sive coi. n. 8. 10) ad dilectionem propriam quandam erga Deum et ornamentum ecclesiae praenuntiatum sive (coi. Mat 10, 28. 39) etiam ad salutem martyrum singulorum. Similiter Luc 14, 18 villa necessario inspicienda dicitur, haud dubie ad sciendum, num exspectationi satisfaciat; Act 15, 28 s officia prae aliis necessaria perhibentur ea, quae ad servandam pacem tempus requirebat; Rom 13, 5 necessario oboediendum inculcatur, non solum ut ira magistratuum effugiatur (cf. v. 4), sed etiam ut conscientia bona coram Deo habeatur (videsis etiam Mat 18, 7 col. 1 Cor 11, 19; tum Luc 21, 23; 1 Cor 7, 26. 37; 9,16; 12, 22; 2 Cor 6, 4; 9, 7; 12, 10; Phil 1, 24; 2, 25 col. 28; Philem 14; Heb 7,12. 27; 8, 3; 9, 16. 23; Jud 3). Peraeque igitur in effato, de quo agimus, directe necessitas quaedam strictior, ut nexus inter hoc omnino necessarium ad habendum illud, non mera necessitas debitionis moralis designabitur. Et vero ex contexto Irenaeo est propositum per convenientiam necessariam cum ecclesia romana osten­ dere ecclesiam totius mundi omnem facto ipso unam, nominatim in fide (cum n. 1. 3. cf. etiam 1. 1. c. 10. n. 1—3; 1. 3. c. 12. n. 7; c. 24. n. 1; 1. 4. c. 21. n. 3: c. 35. n. 4; 1. 5. c. 20. n. 1. 2; J/7, 550 ss. 901. 966. 1045. 1089. 1177s), hoc facto unitatis confundere omnes dissidentes ut convenientia illa necessarii et unitate destitutos. Atqui factum ipsum unitatis profecto non ostenditur neces­ sitate solius officii moralis conveniendi, quippe cui deesse possint homines et reapse multi desint; neque enim officio tali obstringuntur tantum homines ecclesiae, sed etiam homines ab unitate ecclesiae divisi, praesertim baptizari haeretici vel schis­ matici; quos obstrictos ibidem Irenaeus indicat exprobrando, eos praeterquao oportet colligere, i. e., conventibus praeter ecclesiam institutis contra obligationem suam agere. Ergo necessitas convenientiae, quam Irenaeus praedicat, ecclesiae omnis cum romana est ipsius facti inevitabiliter certi; quae non intellegitur nisi ita, ut convenientia illa necessaria sit ad ecclesiam oipnem vere constituendam, Eandem cogitationem suam exprimit Irenaeus declarando, cum romana ne­ cessario omnem convenire ecclesiam, hoc est, eos qui sint undique fideles. Omnem ecclesiam Irenaeus dixerit sine articulo π«σ«ν (κχλησίαν, scilicet omnem particu­ larem, quae sunt ecclesiae omnes singulae (coi. eodem n. 2), ut et paulo ante (η. 1 vel post (1. 4. c. 33. n. 8; M 7, 1077) ecclesia quidem dicitur omnis vel quae in unoquoque loco est, cum ibidem contra traditio apostolorum vel anti­ quus ecclesiae status vigens memoretur in toto mundo vel in universo munde (x oüry) vivit homo, sed in omni verbo, quod procedit de ore Dei*; 5, 13: ..Quod si sal evanuerit, in ({>·) quo salietur?*; Λ/arc 3, 22; „in priori;.; daemoniorum ejicit daemonia*; 4,24: In qua mensura mensi fueritis, retnetieu.· vobis* ; Luc 2, 27 : „vcnil in spiritu in templum*; 20, 2. 8: „Dic nobis, io «pj potestate haec faci»? . . Neque ego dico vobis in qua potestate haec facio"; 22, 49: jDomine, si percutimus in (/>·) gladio?·*; Jo 13,85: „fn hoc cognoscr! omnes quia discipuli mei estis, si dilectionem habueritis ad invicem*; Act 4,12; „non est in alio aliquo salus. Nec enim aliud nomen est sub coelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri11; 11, 14: „loquctur tibi verba, in qcib-.i salvus eri»“; 17, 31: Judicaturus est orbem in aequitate, in viro, in quo statuit (/r «nlpi ω Rom 8, 15: raccepistis spiritum adoptionis filiorum, in qw clamamus: Abba (Pater)*; 1 Cor G, 2: „si in vobis judicabitur mundus, indigni estis qui de minimis judicetis?41; Eph G, 1G: „sumentes scutum fidei, in quo porsitis omnia tela nequissimi ignea extinguere*; Apoc 5, 9: „redemisti nos Deo in sanguine tuo.w Praeterea videsis v. g. Afat 3, 11 ; G, 7 ; 7, 2; 9, 31; 12,24, 27. 28; 21, 23. 24. 27; 22, 37; Λ fare 9, 28. 49; 11, 28. 29. 33; Luc 1,51; 3, 16; 4, 1 igraece). 4. 3G; 11. 15. 18 ss; 14, 34; 21, 19. 3-1; 22, 20; Jo 1,33; 3. 21; 4, 23. 24 ; 5, 35. 39. 43; 10, 25; 12, 13; 14, 13. 14. 26; 15, 8. 16; 1G, 23-26. 30; 20. 31; Act 1, 3. 7; 2, 38; 3, G. 10. 12. 16. 25; 4, 7. 9.10. 17. 18. 30; 5, 28. 40; 7, 29. 41; 10, 48; 13, 39; 14, 3; 16, 18; 19, 21; 20, 38; 24. 16; 26, 6. 29; Rom 1. 10; 3, 7. 24 ss; 5, 2. 3. 9-12. 15; 6, 21; 8,3; 9. 1 ; 10.5; 14, 17. 21, 22; 15, 13. 16; 1 Cor 1, 4; 2, 5; 4, 4; 5, 4; 6, 11; 8,11; 11, 25; 12. 9; 14. 21; 2 Cor 5, 19; 6, 6. 7; 7, 6, 7; 12, 12; 6W3, 8. 11, 12.14; 4. 13; 5,4. 14; Α>Λ 1, 3. 6. 7; 2, 13. 14; 3, 5; 4, 3. 14. 30; 5, 26; /Ά/Ζ3.6.9: Col 1, 11. 16. 17. 29; 2, 4. 11; 1 Thee 4. 18; 2 Thés 1, 11; Tit 1, 3; Ηώ 2, 8. 18; 9, 17. 22; 10, 3. 10. 19. 29; 11, 37: Jac 1, 25; 3, 9; 1 Pct 1, 5; 2,2; 2Pct\. 13; 3, 1; 1 Jo 2,3. 5; 3. 10. 16. 19. 24: 4, 2. 9. 13. 17; 5, 2; J/«2, 16. 23. 27; 9, 19; 12, 5; 13, 10; 15, 1; 18, 23; 19, 2. 15. 21. Dicitur traditio conservata ab his, qui sunt undique, semper, graece (coi. ib. n. 4)«tl, nempe a fidelibus, qui in quavis parte mundi quovis tempore aborigine ecclesiae romanae „usquc ad nos, usque nunc* (ib. η. 1—3) successive exstiterunt Verbnm conservandi idque relatum ad fidem invenitur iJtwpulâtfanv (1. 1. c. 3. n. G; M 7, 477); insuper jubemur conservare, συττηρίΠ', Spiritum Dei (1. 5. c. Ü. n. 3; 3/7, 1145); et ut praecepta servare est ιηοιϊν (1. 1. c. 10. η. 1; M 7, 552 ita et compositum Ιπαηςιϊν et saepius ipsum simplex de jejunio observando prae­ dicatur (fragm. ep. ad Victorem; 4/ 7, 1229 ss). Omnia ista custodiendam rea aliquam significant. Quae custodia cum pro indole objecti et subjecti varia Kt traditionem ecclesia romana pro poliore principalitate „annuntians homimbuf (cf. 1. controverso n. 2. 3) docendo, fideles discendo et relinendo annuntiatas sibi conservant. Conservatio talis semper est simpliciter vel continua, quater.» fideles tenere illud pergunt, quod ab ecclesia romana jam firmiter teneri scisat; semper est pro re nata, quatenus fideles judicio ecclesiae romanae dubitationes dirimenti obsequuntur; quarum «pridem alterutra directe designata alteram indnrit Irenaeus ulrumque conservandi modum simul comprehendit; nam et semel iteras· qnc conservatam traditionem et annuntiatam hominibus, scilicet indefinite quibu· I henaei leillinonlum enarratum graece restituitur et a distortione vindicatur. 375 et valde probabiliter (ex dictis supra η. 587) ecclesiam rornanam electam dominam salutavit1). cumque, fidem successioni episcoporum romanorum continuae adscribit (n. 2. 3), rt «tum Clementis specialem erga Corinthios cura speciali indigentes exhibet, 'militer secundum Maximum (I. c.) ecclesia romana vclut sol lucis perennis fide­ liam quorumlibet et unicum fundamentum ab initio, utique continenter, adhuc pentins ecclesiarum omnium ita est, ut inde opportune etiam disertius doctrina tradita exspectantibus declaretur, fides recta adeuntibus aperiatur. Ea quae est ab jportolis traditio, recurrit (n. 3) ut qrt από των αποστόλων παράίοσις. Utrobique cum denotetur traditio apostolorum per ecclesiam romanam conservata in ecclejia vel partis cujuslibet vel simpliciter, apostoli quictimque, non soli romanoram Petrus et Paulus, intellegentur; nec tamen alioqui res mutatur, quandoquidem Irenaeus concinentes inter se apostolbs omnes cogitat (supra n. 215), immo hunc concentum eo ipso exprimit, quod per ecclesiam romanam a Petro et Paulo edoctam in ecclesia qualibet etiam ab aliis apostolis edocta traditionem conser­ vatam ponit. Denique ex praemissis sententiam graecam Irenaei sic fere restituere liceat: Hoi; τανιην γάρ την (κκληβίαν όιά την Ικανωτέραν άρ/ην ανάγκη πάσαν συνιίναι, 'irrin/ftfüut. αναιροντίν, προσ(ρχίσΰαϊ) Ικκληοίαν, τοντέστι τούς πανταχόΟιν uoroi'i, ό’ <■ ((<(' ïj àfï νπό των ηαντα/όθ-tv διιφυλΰχ&η (συνίτηρή&η, Ιπίτηij άπό ιών αποστόλων παράόοσις. *) Testimonio celeberrimo in luce sua collocato non est difficile refellere interpretationes obscurantes, quae plures enarrantur (cf. L 4, append.; Hist.-polit. Blatter 1884. 2. 875 ss; Wilmers, de Christi ecclesia n. 124; Stimmen aus Marialoach 1909. 1, 402 ss). Eae ad duas redeunt. Olim cum Grabio fere contende­ bat, ex effato controverso Christianos Romam propter civilem urbis principali­ tatem potiorem sive legatos pro causis ecclesiae suae apud imperatores agendis live privatim pro variis negotiis gerendis undique convenisse et ab his hospitibus in ecclesia romana traditionem apostolorum puram conservatam esse. Verumtamen eam verbum conveniendi aeque sensu translato conventus moralis vel consensus M proprio conventus physici adhibeatur, conventus affirmatus ecclesiae, scilicet wcietatis, ejusque omnis ad ecclesiam per se multo magis cogitationem consenrioni» animi quam congressionis in locum unum excitat. Neque obest praepositio Λ?, quia versio ad litteram est ex graeco, ubi fuerit προς cum verbo concentum eiprimente; immo in lingua ipsa latina eademque classica convenire cum praepolitione .ad“ apparet idem ut ad aliquid tamquam mensuram suam aptari vel ac­ commodari, et ita convenire ad ecclesiam romanam est congruere ecclesiae huic rihierendo vel consentiendo, adjuncta quidem notione consensus non fortuiti neparium, sed talis, ut fideles omnis regionis, quamvis loco suo minime moti, «imo ad ecclesiam romanam tamquam ad centrum in rei sacrae exercitio con­ vergant, tamquam ad normam professionis fidei vel actionis se conforment. Id­ circo adverbium „undique“ item non obsistit, quod, etsi necteretur cum verbo .convenire’, dumtaxat tropo incohato responderet; at vere nectitur cum nomine flelium, qui ex omni parte mundi, ex omni gente in societatem unam ecclesiae uactae evocati sint. Sin pro consensu aditus intellegitur, is certe ecclesiae omnis 376 Trenaei testimonium, congruens observantiae vetustiori, n distortione vindicator. Cui est consentanea observantia erga ecclesiam romanam pridem (n. 505) notata et ipsius Irenaei et Ignotii, Polycarpi, ad ipsam ecclesiam romanam cum voluntate omnino consentiendi exhibetur. Nam primum Irenaeus dicit, convenire omnem vel quamque ecclesiam, neque id extenuat addendo, convenire undique, a quovis loco, aliquot fideles, sed potius urget declarando ecclesiam veram eos. qui undique» ex quovis loco, collecti sint fideles, nempe tot; παηα/ôfhr πιστούς, quemadmodum exposui; atqui ipsa ecclesia fidelium non convenit, si solum fideles ejus aliqui suo nomine pro negotiis profanis Romam veniunt; saltem postulatur, ut episcopus ecclesiam suam jure repraesentans vel alii legati ideoque nomine ecclesiae et in causa ecclesiae propria conveniant. Deinde terminus conventus ejus propositus, immo necessarius diserte dicitur ecclesia ro­ mana; qui item non est venis, si a legatis ex industria et necessitate petitur ro­ mana civitas vel aula imperatoris et per occasionem solam sive cum nonnullis fidelibus romanis sive cum ecclesia romana convenitur. Praeterea ratio conventus ecclesiae omnis ad ecclesiam romanam profertur potior principalitas; atqui haec absurde explanatur potior principalitas civitatis; neque enim textu vel contextu toto memoratur civitas romana, sed de ecclesia tantum agitur; et cum tunc ipsum Irenaens praedicasset ecclesiam Romae gloriosissime fundatam maximam et anti­ quissimam et omnibus cognitam, potior principalitas nequit cogitari nisi summa­ rium talis laudis; unde scripserit Irenaeus etiam cum articulo την «οχην, quo ipso pro indole linguae graecae convenire ad ecclesiam romanam propter princi­ palitatem idem est ac convenire propter principalitatem suam. Jam vero con­ ventus ecclesiae omnis ad ecclesiam romanam propter potiorem hujus principali­ tatem concipi non potest necessarius, quin sit aut consensus aut intentionem sen­ tentiae romanae non solum audiendae, sed etiam sequendae comprehendat. Itaque interpretatio adversaria textu ipso respuitur. Nec minus pugnat explanatio praetenta cum contextu. Sane pro contextu exposito Irenaeus affirmando conventum illum necessarium ecclesiae omnis cum romana reddit rationem, cur catalogis et traditione episcoporum vel magistrorum fidei ceterorum praetermissis ad evincendam traditionem ecclesiae omnis vere apostolicam et haereticis alienam sufficiat catalogum episcoporum romanorum inci­ pientem ab apostolis et fidem per eosdem magistros succedentes traditam con­ signare; unde etiam confestim catalogum et fidem ab episcopis romanis annun­ tiatam et haereticis oppositam describit. Quae ratio est aptissima, si conventus ecclesiae omnis cum romana intellegitur cohaerentia propter potiorem principali­ tatem ecclesiae romanae necessaria aut actus talis, qui ex cohaerentia sit et ad eam tenendam ordinetur; ita enim ex successione romana vere apostolica etiam successio ecclesiae omnis reliquae ut cohaerentis apostolica et ex fide romana apo­ stolica fides ecclesiae omnis noscitur. Esset ex contrario ratio ineptissima, si a fidelibus vel quibuslibet vel legatis propter principalitatem urbis civilem venien­ tibus traditio apostolica pura una eademque in ecclesia romana conservari dice­ retur. Etenim singuli fideles vel singulae ecclesiae cum falli omnes seorsum sumptae possint, ecclesiam romanam, nisi ipsa firma est, nedum contineant ia veritate, facile vel facilius erroribus inficiunt. Ad hoc exorta opinionum varietate congressiones et disceptationes inter pares materiam discordiae majoris saepius Irenaei testimonium, congruens observantiae vetustiori, a distortione vindicatur, 3/7 Aitrcii, hominum cum Irenaeo Asiae minoris Joanni apostolo propinquorum, nec non vetustiorum aliorum, ut Dionysii corinth., qsim concordiae praebent. Vel quo pacto tandem controversia componeretur? An forte ex mente Irenaei advenae primo cuique fideli vel cuique ecclesiae ecclesia romana maxima et antiquissima et omnibus cognita et gloriosissime fundata cederet? Ita scilicet cx ecclesia magistra fidem hominibus annuntiante et per lit­ teras potentissimas reparante fieret cujuscumque demum discipula. Et quid, ubi fideles vel ecclesiae singulae illae inter se dissentiunt? An traditio pura una eademque sic conservaretur, ut ecclesia romana nunc uni, nunc alteri supervenienti fidem propriam posthaberet? Tum vero Irenaeus si a peregrinantibus servari Romae traditionem apostolicam putaret, conventus istos memorando non poneret, quam vult ponere, rationem, qua catalogus episcoporum romanorum ut magi­ strorum fidei sufficeret, sed qua catalogus, quem confestim late profert, super­ vacaneus prorsus esset. Loco ejus itinera illa continua fidelium eorumque lega­ torum ad magistratus ipsos ethnicos infensos et insectantes memoriae prodenda erant; quae incredibilia per se sunt neque usquam sive apud Irenaeum sive alibi referuntur; neque enim v. g. Justinus pro apologia sua imperatori offerenda Romam missus est, cum dudum ibi degeret. Quare non est mirum, si pro interpretatione adeo misera adversarii recentiores, ut Thiersch et Harnack, alteram substituere student. Isti illud nin qua“ ad ecclesiam omnem, scilicet particularem, ut subjectum propius referentes et ne­ cessitatem cum Gieseler strictam intellegentes dictitant, secundum Irenaeum eccle­ siam omnem eam, in qua et ipsa servata sit traditio apostolica, consentire ex na­ tura rerum cum romana, utpote inerranti propter principalitatem, i. e., apostolicitatem, communem quidem ecclesiis omnibus immediate per apostolos conditis et proinde aeque inerrantibus et dumtaxat ob rationes extrinsecus accidentes in ecclesia romana potiorem. Per explicationem talem, subversa ratione vera magisterii romani infallibilis, quae est in primatu proprio super ecclesiam cunctam divinitus instituto, utique infallibilitas romana ipsa tandem evertitur. At explauitio ea vix non pejoris condicionis est quam praecedens. Primum merito notatur, pronomen relativum ad subjectum remotius referri posse usu graeco, cujus eiempkm Irenaeus ipse praebet (1. 4. c. 20. n. 5; M 7, 1034); idque imprimis ia locum nostrum valet, ubi ecclesia romana, non „omnis“, sive cogitatur universa sive melius omnis particularis, objectum disputationis praecipuum et saltem menti Irenaei propinquius exsistit·; ad hanc enim ecclesiam amplissime laudatam scribit convenire necessario partium omnium fideles, in qua semper traditio apostolica conservata sit, et continuo de eadem addit: „Fundantes igitur et instruentes beati apostoli ecclesiam, την ίχκληα(ατα, nempe romanam, „Lino episcopatum adminirrandae ecclesiae tradiderunt, rr/r τής έπιτίκοπής λίΐτονργίαν irt%iÎQi(ïav.u Deinde classem duplicem ecclesiarum, quarum una sit cum romana rectae fidei, altera sit fidei non rectae, Irenaeus minime novit, nec magis, cum omnem ecclesiam dediret eos, qui sunt undique fideles, novit classem duplicem fidelium, conservan­ tium apostolicam traditionem et ab ea deerrantium; secundum quem, ut vidimus, ideo cum romana ecclesia omnis necessario convenit, quia aliter ecclesia jam non esset, et ecclesia omnis componitur ex fidelibus, qui fide sua una omnibus dissi- 37S henaei testimonium, congruent observantiae vetusiac, a distortione vindicator. Ikgesippi, Origenis, Dionysii alex. — Loco etiam verbi? Irenaei parallelo postmodum Optatus (n 236) ut rem dubio dentibus, nominatim hominibus gnosi sua varia divisis, opponuntur; et in ewrdia ipso capitis, de quo loquimur, statuit ille sententiam, traditionem apostolorum toto mundo manifestaram in omni ecclesia conspicuam esse omnibus, qui velint ven videre, eademque sententia ad confundendos omnes dissidentes per consensum cv. romana ecclesiae omni necessarium probata concludit (n. 8), esse plcni.uiœi.’n hanc ostensionem, unam et eandem vivificatriccm tidem esse, quae in ecclesia ib apostolis usque nunc sit conservata et tradita in veritate. Ad hoc si cum roxisi orthodoxa consentire diceretur ecclesia omnis item orthodoxa, redundaret ilk! .semper*; sive semper sive non semper ecclesia orthodoxa fuit, dummodo nuat sit, cum ecclesia orthodoxa convenit ; quorsus igitur adverbium? Praeterea Irenaei docet, cum ecclesia romana omnem consentire ecclesiam, hoc est, eos qui sur.t undique fideles, in qua semper ab his, qui sunt undique, conservata est ea quae est ab apostolis traditio. Certe eo ipso, quod ecclesia omnis intellegitur particu­ lari*, etiam „qui sunt undique fideles” sunt ecclesia omnis particularis, et perinde .qui sunt undique* nequeunt cogitari nisi ecclesia omnis particularis; unde si 3ia qua* designat aeque ecclesiam omnem particularem, non minus eos rqui suat undique fideles* vel .qui sunt undique‘4 designabit; atqui his positis locutus esset Irenaeus tam inconcinne quam qui maxime; debuit dicere, cum romana convenire omnem ecclesiam, in qua conservata est traditio, vel dicere, cum rornana coe· venire omnem ecclesiam, hoc est, eos qui sunt undique fideles, a quibus conser­ vata est traditio, vel saltem praetermittere alterum „qui sunt undique44; id enia inutile exsisteret, quatenus traditionem, si servetur in ecclesia quavis, servari a fidelibus eandem componentibus expresse monere non oportet; immo insertum idem evaderet perturbans, ut iniciens suspicionem, ecclesiam, „in qua44 servata est tra­ ditio, cum ex hypothesi esset omnis particularis, nihilominus forsan aliam, vel uni­ versam vel romanam, ab Irenaeo dici. Vim argumenti sentiunt, qui, ut Ireaaeu dicat, quod ipsis magis placet, contra omnes codices locum Irenaei inserto illo deleto vel mutato corrigere aggrediuntur; qui sanius corrigerent pravam suaa interpretationem. Itaque, exclusa restrictione ecclesiae omnis necessario consen­ tientis ad ecclesiam omnem orthodoxam, illud „in qua . .“ explicationem ulteriores continet, quod necessitati consentiendi factum, traditio per ecclesiam romanas semper a fidelibus ecclesiae omnis conservata, testante experientia responderit. Neque Irenaeus traditionem cujuslibet ecclesiae immediate ab apostolo ali­ quo conditae firmitatis per se paris cum traditione ecclesiae romanae esse censet, siquidem ex contextu pertractato via tantum duplex exstat traditionis apostolicae firmiter ostendendae, aut via valde longa in ostendendis successionibus apostolicis et exinde fide omnium simul totius mundi ecclesiarum, aut via brevis in osten­ denda successione apostolica et exinde fide unius eminentis inter omnes ecclesiae romanae; neque quem hoc loco absolute, sine coartatione ad episcopos romanos insigniores vel ad res vel ad tempus, exigit consensum cum ecclesia romana. pro ulla alia Irenaeus postulat. Aliud est, quod ille ostensione hac ^plenissima* transacta contra gnosticos quidem etiam ad Bolycarpum, „qui vir multo majoris auctoritatis et fidelior veritatis est testis quam Valentinus et Marcion", et ad doc- -■· Irenaei tenimoninm, cut congruit locus Optati, a distortione vindicatur. 3/9 majorera obicit donatistis cathedram episcopalem in urbe Roma Petro apostolorum capiti collatam, in qua una unitas, videlicet trir.am eo usque constantem ecclesiae angustius apostolicae smyrnaeorum et ephe•ionm provocat (n. 4). Aliud quoque est, quod asseverante Irenaeo (1. 3. c, 4-, a. 1; Μ 7, 855) „si de aliqua modica quaestione disceptatio esset, . . oporteret ia antiquissimas recurrere ecclesias, in quibus apostoli conversati sunt, et ab eis di praesenti quaestione sumere quod certum et re liquidum est/ Nimirum ex ■ente Irenaei de veritatibus magnis et fide explicita credendis, quae fabulis gnoitjcorum adversantur, dubitatio in ecclesia non orietur; de modicis, creditis magis implicite in agnito principio unitatis, recurrendum est ad ecclesias antiquissimas, timui quidem omnes, et prout quaestio est, sufficiet adire unam qualemcumque ex his antiquissimis viciniorem, utpote pro antiquitate sua pluribus documentis adhuc astructam, ut inde id, quod est reapse liquidum, accipiatur; quo Irenaeus non negat, ecclesiam antiquissimam hanc illamve aliquando falli posse, sed supponit id, quod paulo ante inculcaverat, ecclesiam antiquissimam romanam pro princi­ palitate potiore eam esse, quacum, ubi fidem suam satis proposuerit, necessario conveniatur. His accedit narratio Irenaei, qua fides ecclesiae Corinthiae, scilicet pressius apostolicae, annuntiatione firmiore ecclesiae romanae demum reparata est. Et vero rationem, cur ecclesia omnis conveniat necessario cum romana, enuntiat Irenaeus tantum ecclesiae romanae prae omni alia propriam, principalitatem ejus potiorem, sive ceteroqui principalitatem aliquam ecclesiae dumtaxat immediate apostolicae sive, id quod notavimus, ecclesiae omni asserit; quodsi ratio consensus necessarii invenitur in ecclesia romana sola, consensus ipse erga hanc ecclesiam solam necessarius exsistit. Principalitas potior cum instar proprietatis ecclesiam romanam ab omni alia formaliter discernat, nequit esse doctrina recta, qua ec­ clesia romana formaliter cum alia recte docente convenit, sed, ut superius decla­ ravimus, aut est origo potior ferens potestatem potiorem aut est exsistens ex ori­ gine potiore potestas potior, imprimis quidem docendi, quae consensum ecclesia­ rum omnium aliarum exigendo necessarium faciat. Pro qua potestate ecclesia romaua Irenaeo teste reapse hominibus traditionem apostolicam annuntiavit et nominatim Corinthiorum fidem renovavit. Neque tamen agitur de primatu solius T.aghterii, sed de primatu pleno jurisdictionis; nam, praeterquam quod vox ipsa principalitatis facile principatum integrum significat, Irenaeus sicut ex fide romana recta fidem rectam ecclesiae omnis ut consentientis colligit, ita ex successione legi­ tima episcoporum romanorum, cui fides firmiter recta alligata sit, successionem legitimam episcopi ecclesiae omnis ut cohaerentis probat; videlicet episcopi legi­ timi sunt omnes et soli ii, quos secum conjunctos episcopus romanae ecclesiae agnoscit; quo ipso jurisdictio episcoporum reliquorum pendens a romana ponitur. Hinc ex Irenaeo ecclesia romana corinthios per potentissimam epistulam, ίχανωT 'irr γραφήν, quae revera erat auctoritatis plena (cf. Zeitschrift fiir kath. Theol. 1877, 310 s), non tantum traditionem docuit, verum et ad pacem congregavit. Similiter in controversia de paschate. quae erat causa disciplinae, non diffitendo romanam potestatem, sed mere usum ejus quendam improbando ut parum pruden­ tem et a consuetudine decessorum alienum idem s. martyr wdecenteru Victorem pontificem admonuit, ne integras Dei ecclesias morem sibi a majoribus traditum 380 Irenaei testimonio congruit Optatus, Gregorius naz„ Epiphanius, Augwtlnw, per quam unam unitas fidei et communionis, ab omnibus ser­ varetur. Tum ille ex societate cum romana successione Petri dignitatem membri verae ecclesiae dijudicat (n. -187). — Re consentiens Gregorius naz. immunitatem erroris, qua Roma vetus novae, scilicet Constantinopoli, antecellat, conjunctam cum primatu uno sacro, non profano, exhibet canendo de vita sua (poem. 1. 2. s. 1. c. 11. v. 562 ss; J/37, 1067 ss): „Duos qui­ dem natura non dedit soles, — Duas at Romas, totius terra­ rum orbis — Lumina, antiquam potestatem et novam, — Tantum inter sese differentes, quantum — Illa quidem orienti praelucet, haec autem occidenti. — At pulchritudo pulchri­ tudinem paribus ponderibus aequat. — Quod spectat ad illo­ rum fidem, vetus quidem jamdudum, — Atque etiam nunc recte currit, occidentem — Totum devinciens salutari doctrina, — Quemadmodum par est, ut quae universis praesidet, — Totam colat Dei concordiam: {Τούτων δε πι'στις, η μεν ην l·/. πλεΐονος, — Και νυν ετ' ύ'στιν εύδρομος, την εσττεραν — Πΰοαν δέουσα το σωτηρίφ λόγω, — Κα&ώς δΐ/.αιον την πρόεδρον των όλων, — Ολην σεβουσαν την Θεοί- συμφωνίαν') — Nova autem antea stabat rectis pedibus, post vero nequaquam — Illam dico meam, quae nunc non mea, — Sed in profundo jacebat per­ ditionis/ Neque his obsistunt dicta de Constantinopoli alibi (or. 42, Supremum vale, n. IO. coi. n. 4. 7. 8; J/36, 470. 462 s. 466 s). — Epiphanius (n. 528) exemplo Irenaei enumeratione episcoporum romanorum το σαφές, certam veritatem, scilicet successionis a Petro et fidei per successionem traditae, ostendit. — Augustinus donatistas ab ecclesia praecisos esse probat eo, quod ab ordine successionis Petri sint alieni; ita ipse (ep. 53. al. 165. ad Generosum c. 1. n. 2; M 33, 196): „Si custodientes a communione abscinderet {Eusebii hist. eccl. 1. 5. c. 24; J/20, 499). Ceterum adversarii cum alioqui Irenaei sententiam pervertant, unum verissime af­ firmant, Irenaeo άνάγχτ,ν esse necessitatem ex natura rei provenientem; quod af­ firmatum supra etiam ad evidentiam comprobavimus. At hoc ipsum tantum ab­ est, ut adversariis prosit, ut amplius officiat; neque enim necessitas, quam Irenaeus effert, est illa metaphysica. qua si duo recte sentiunt, necessario consentiunt, sed ex declaratis est necessitas, qua ex natura ecclesiae verae consensus cum romana ecclesiae omni necessarius est, ut ecclesia sit vel maneat. Profecto testimonium Irenaei de primatu romano infallibili ..omnibus qui vera velint videre“ perspicuum et tale est, ut conatibus sinistrae interpretationis undique vi adamantina quadam resistat. limeo congruunt alii ; pontifex romanus infallibilis ut notus judex surnmus fidei 38 J enim ordo episcoporum sibi succedentium considerandus est, quanto certius et vere salubriter ab ipso Petro numeramus, cui totius ecclesiae figuram gerenti Dominus ait: ,Super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et portae inferorum non vincent eam' (Mat 16, 18). Petro enim successit Linus . . Siricio Anastasius. In hoc ordine successionis nullus donalista episcopus invenitur." Cf. supra n. 70. 112. — Ecclesiae totius cum romana principe convenientiam necessariam, nominatim in fide, exhibet etiam sacramentarium leonianum (supra n. 528). — Locutione memoriam Irenaei afferente per formulam Hormisdae (supra n. 493) in sede apostolica, Petri scilicet fir­ mante, citra maculam semper catholica religio servata et in­ tegra soliditas Christianae religionis esse dicitur. — Tamquam explicatio sententiae Irenaei apparet item confessio illa Maximi praeclara (n. 645). ·· d. Hinc ex persuasione antiquitatis Christianae a quolibet 988 judicio ecclesiastico, non exclusis causis fidei, est concedenda appellatio ad romanam sedem, hujus autem sententia nulli ulteriori tribunali terrae est obnoxia. Ita Zosimus in causa Coelestii (ep. 12. ad Aurelium ac ceteros, qui in concil. carthag, adfuer., n. 1; M 20, 676): „Quamvis Patrum traditio apostolicae sedi auctoritatem tantam tribuerit, ut de ejus ju­ dicio disceptare nullus auderet . . tantam enim huic apostolo (Petro) canonica antiquitas per sententias. omnium voluit esse potentiam, ex ipsa quoque Christi Dei nostri promissione, ut et ligata solveret, et soluta vinciret . . tamen cum tantum nobis esset auctoritatis, ut nullus de nostra possit retractare sententia, nihil egimus, quod non ad vestram notitiam nostris ultro litteris referremus." Recole dictum Bonifalii I (supra n. 728). — Ipse Valentinianus III imperator scribit (ad Theo­ dosium ep. 55. al. post 47. inter ep. Leonis Μ.; M 54, 859): .Quam (fidem) nos a nostris majoribus traditam, debemus cum omni competenti devotione defendere, et dignitatem propriae venerationis beato apostolo Petro intemeratam et in nostris temporibus conservare ; quatenus beatissimus romanae civitatis episcopus, cui principatum sacerdotii super omnes antiquitas contulit, locum habeat ac facultatem de fide et sacerdotibus judicare . . Hac enim gratia {Τούτων γάρ χάρον) secundum so lemnitatem (/.ατά το ε&ος) conciliorum et constantinopolitanus 3S2 Infallibilis probatnr pontifex romanus ut celebratus judex summus in re hdei. episcopus eum per libellos appellavit, propter contentionem quae orta est de fide/ — Gelas ius I in causa Aeacii scribit (ep. 4; J/ 59, 28): „Nobis opponunt canones, dum nesciunt quid loquantur. Contra quos hoc ipso venire se produnt, quod primae sedi, sana rectaque suadenti, parere fugiunt. Ipsi sunt canones, qui appellationes totius ecclesiae ad hujus sedis examen voluere deferri. Ab ipsa vero nusquam prorsus appellari debere sanxerunt ; ac per hoc illam de tota ecclesia judicare, ipsam ad nullius commeare judicium, nec de ejus un­ quam praeceperunt judicio judicari, sententiamque illius con­ stituerunt, non oportere dissolvi, cujus potius decreta sequenda mandarunt/ Idem fidenter in eadem causa (ep. 13. ad epi­ scopos Dardaniae; J/ 59, 66): „Xon reticemus autem quod ■ cuncta per mundum novit ecclesia, quoniam quorumlibet sen­ tentiis ligata pontificum, sedes beati Petri apostoli jus habeat resolvendi, utpote quod (al. quâê) de omni ecclesia fas habeat judicandi, neque cuiquam de ejus liceat judicare judicio, si­ quidem ad illam de qualibet mundi parte canones appellari voluerint, ab illa autem nemo sit appellare permissus/ Cf. et ea, quae mox sequuntur, superius (n. 502) recitata. 989 Fulgentius Ferrandus diacon, carthag. (ep. 6. ad Pelagium et Anatolium diaconos urbis Romae n. 5 ss ; J/67, 925 s): „Quid erit firmum, si quod statuit chalcedonense concilium vocatur in du­ bium?. . Si tunc aliquis accusator epistolae cujus catholica esse dictatio claruit ad majora judicia provocaret, appellationi forsitan secundum consuetudinem locus pateret; sed quo iret? aut ubi majores reperiret in ecclesia judices? ante se habens in legatis suis apostolicam sedem, qua consentiente, quidquid illa defi­ nivit synodus, accepit robur invictum? . . Universalia con­ cilia, praecipue illa quibus ecclesiae romanae consensus ac­ cessit, secundae auctoritatis locum post canonicos libros te­ nent . . Quae . . finiuntur judicantibus episcopis sanctis, et ad beati (Petri?) memoriam perducta diligentius examinantur atque firmantur, sequenda sunt, amplectenda sunt: in retrac­ tatione sub qualibet pietatis occasione teneri non debent.“ — Et Nicolaus I (ep. 86. ad Michaelem imperatorem; D 266. 268. 270): „Quanto magis ad potioris auctoritatis judicium ten­ ditur querimonia, tanto adhuc amplius majus culmen peten­ dum est, quousque gradatim perveniatur ad eam sedem, cujus Infallibilis pontifex ut judex summus in causis fidei, deferri solitis finiendis, 383 causa aut a se, negotiorum meritis exigentibus, in melius com­ mutatur, aut solius Dei sine quaestione reservatur arbitrio . . Oaoniam. cum secundum canones, ubi est major auctoritas, judicium inferiorum sit deferendum, ad dissolvendum scilicet vel ad roborandum: patet profecto sedis apostolicae, cujus auctoritate major non est, judicium a nemine fore retractan­ dum, neque cuiquam de ejus liceat judicare judicio. Siquidem ad illam de qualibet mundi parte canones appellari voluerunt, ab illa autem nemo sit appellare permissus . . Non negamus, ejusdem sedis sententiam posse in melius commutari, cum aut" in rebus disciplinae particularibus „sibi subreptum aliquid fuerit, aut ipsa pro consideratione aetatum vel temporum seu gravium necessitatum dispensatorie quiddam ordinare decre­ verit. Prima sedes non judicabitur a quoquam." Similiter Leo IX (ep. ad Michaelem Cerularium et Leonem Acridan. ; D 291): ^Praejudicium faciendo summae sedi, de qua nec ju­ dicium licet facere cuiquam hominum, anathema accepistis ab universis Patribus omnium venerabilium conciliorum . . Sicut cardo immobilis permanens ducit et reducit ostium, sic Petrus et sui successores liberum de omni ecclesia habent judicium, cum nemo debeat eorum dimovere statum, quia summa sedes a nemine judicatur? — Vide etiam Piï II bullam „Execrabilis“ a. 1459 contra appellationes ad concilium generale editam (D 608). e. Quare causae fidei ad romanam sedem deferri anti- 990 quitus solebant, eo consilio, ut ibi terminarentur, atque per solam sententiam pontificis romani causa finita censebatur. Id ridetur indicare jam Ignatius volens firma esse, quae ecclesia romana alios doceat (supra n. 505). — Tertullianus edictum pontificis romani in controversia de paenitentia ut peremp­ torium ex mente catholicorum exhibet (n. 498). — Dionysius alex. in causa baptismi sententiam Sixti II expetivit (n. 505). — Eusebius rectam fidem a pontifice romano approbari judicavit (n, 509). — Idem agnovit Basilius M. (n. 500. 505) ; qui etiam cum aliis accepta epistula synodica Damasi I (cf. R ad a. 369), satis aperte respiciendo Mat 16, 17, ubi Simonem Petrum pczûçior dixit Dominus, scripsit (ep. 92. al. 69. ad italos et gallos n. 3; M 32, 483): „Revera enim laude summa dignum est, quod a Domino pietati vestrae datum est (ror awwccrou 384 Infallibilis probatur pontifex romanus causis fidei ad eum delati* liniendi*. μακαρισμοί' ("ιξιοι· io rîj ίμίπ'ρα ^eoae.itùi χάρισαν παρά τον Ενρίον), adulterinum quidem a probo ac puro discernere, Patrum vero fidem sine ulla dissimulatione praedicare: quam quidem et nos suscepimus, agnovimusque apostolicis notis signatam: eique et ceteris omnibus, quae in synodico scripto canonice et legi­ time statuta sunt, assentimur/ — Joannes hieros. Anastasium l in causa Origenis consuluit (n. 506). — Praeclare antiquam pontificis romani adeundi consuetudinem testatur Innocentius 1 (n. 487. 546); qui et scribit (ep. 30. ad concil. milev. n. 2; J/ 20, 590): r Diligenter ergo et congrue apostolici consulitis honoris arcana, honoris, inquam illius, quem praeter illa quae sunt extrinsecus, sollicitudo manet omnium ecclesiarum (2 Cor 11, 28), super anxiis rebus quae sit tenenda sententia: anti­ quae scilicet regulae formam secuti, quam toto semper ab orbe mecum nostis esse servatam . . Quid id etiam actione firmastis, nisi scientes quod per omnes provincias de apostolico fonte petentibus responsa semper emanent? Praesertim quoties fidei ratio ventilatur, arbitror omnes fratres et coepiscopos nostros nonnisi ad Petrum, id est, sui nominis et ho­ noris auctorem referre debere, velut nunc retulit vestra di­ lectio, quod per totum mundum possit ecclesiis omnibus in commune prodesse/ — CyriIlus alex, in causa Nestorii ad Coelestinum (8. inter ep. Coelest. n. 1; J/50, 447): „Quoniam.. longa ecclesiarum consuetudo suadet, ut hujusmodi res cum sanctitate tua communicentur, scribo plane necessitate adactus." — Eutherius episc. tyanensis et Helladius episc. tarsensis, faventes quidem Nestorio, nomine plurium ad Sixtum III velut novum Moysen pro orbe terrarum liberando ab errore con­ fugerunt (4. inter ep. Sixti n. 1. 2. 12—15; Al 50, 593 ss). — Leo AL (ep. 5. ad episcopos metrop. per Illyricum c. 6; Al 54, 616): „Si quae vero causae graviores vel appellationes emerserint, eas . . ad nos mitti debere decrevimus, ut nostra secundum ecclesiasticum morem sententia finiantur/* Eundem pontificem pro quaestione fidei definienda appellavit Entycha, rogavit et appellavit Flavianus, appellarunt Eusebius DoryleoriiTH et Ί heodoretus (n. 501). — Pro re fidei ad Hormisdam scrip­ serunt monachi secundae Syriae et Possessor, ad Joannem II Justinianus I (n. 506); videsis epistulas ad Hormisdam de formula, qua unus de Irinitate crucifixus dicitur, ejusdem Inftllibilis probatur pontifex romanus causis fidei ad cum delatis finiendis. 385 Justiniani, nondum imperatoris (M 63, 475 ss), ipsiusque im­ peratoris ‘Justini I (ib. 480 coi, 501 ss). — Fulgentius Ferrandus (ep. 5. ad Severum scholasticum constantinop. n. 1; J/67, 911): Jnterroga igitur, vir prudentissime, si quid veritatis cupis audire, principaliter apostolicae sedis antistitem, cujus sana doctrina constat judicio veritatis, et fulcitur munimine auctori­ tatis/' — Ita et Gregorius M. (1. 5. ep. 54. ad univ, regni Childeberti episc.; M 77, 786): „Si quam vero contentionem, quod longe faciat divina potentia, de fidei causa evenire con­ tigerit, aut negotium emerserit cujus vehemens sit fortasse dubietas, et pro sui magnitudine judicio sedis apostolicae in­ digeat, examinata diligentius veritate, relatione sua (Virgilius arelatensis civitatis episcopus) ad nostram studeat perducere notionem, quatenus a nobis valeat congrua sine dubio sen­ tentia terminari." Quocum hoc cohaeret (I. 13. ep. 37. ad Joannem panorm. episc.; M 77, 1287): „Illud autem admone­ mus, ut apostolicae sedis reverentia nullius praesumptione turbetur. Tunc enim status membrorum integer manet, si caput fidei nulla pulset injuria, et canonum maneat incolumis atque intemerata semper auctoritas." Praeterea „Domino beatissimo apostolico culmine subii- 991 mato, sancto Patri Patrum, Theodoro papae, et summo om­ nium praesulum pontifici, Columbus primae sedis episcopus concilii Numidiae, et Stephanus primae sedis episcopus con­ cilii Byzaceni, et Reparatus episcopus primae sedis concilii Mauritaniae, et universi episcopi de tribus conciliis antedictis atricanae provinciae11 ita scribunt (ep. lect. in concil. later, a. 649. secr. 2; H 3, 734): „Magnum et indeficientem omnibus Christianis fluenta redundantem, apud apostolicam sedem con­ sistere fontem nullus ambigere possit, de quo rivuli prodeunt affluenter, universum largissime irrigantes orbem Christianorum: cui etiam in honore beatissimi Petri Patrum decreta peculia­ rem omnem decrevere reverentiam in requirendis Dei rebus, quae omnino et solicite debent, maxime vero justeque ab ipso praesulum examinari vertice apostolico: cujus vetusta solicitudo est tam mala damnare, quam probare laudanda. Antiquis enim regulis sancitum est, ut quidquid quamvis in remotis vel in longinquo positis ageretur provinciis, non prius tractandum vel accipiendum sit, nisi ad notitiam almae sedis vestrae fuisset Striub. De Ecdeeta. II. 25 • 1 . \c . 3SG Infallibilis probatur pontifex romanus causis fidei ad eum delatis finienda. deductum: ut hujus auctoritate, justa quae fuisset pronuntiatio firmaretur: indeque sumerent ceterae ecclesiae velut de na­ tali suo fonte praedicationis exordium, et per diversas totius mundi regiones puritatis incorruptae maneant fidei sacramenta salutis/4 — Eodem pertinet, quod liturgia gracca de Maximo martyre memoriae prodit (supra n. 496). — Insuper videas Martini I orat, in concil. later, a. 649. seer. 1 (// 3, 702), en­ cycl. synod, ad omnes Christi fideles (ib. 937. 940), ep. synod, ad Constant, imper, (ib. 630). — Adde Theodori studitae tum verba jam prolata (n. 148. 165) tum egregium illud (1. 2. ep.86. ad Michaelem imperatorem; J/ 99. 1331): „Quod si quid est ejusmodi de quo ambigat aut diffidat divina magnificentia vestra pie a patriarcha dissolvi posse, jubeat magna ipsius et a Deo confirmata manus, velut divinorum aemulatrix ad communem utilitatem, a vetere Roma suscipi declarationem, prout olim et ab initio paterna traditione transmissus mos fuit. Haec enim, Christi aemule imperator, suprema est ecclesiarum Dei, in qua Petrus sedem primus tenuit, ad quem Dominus dixit: ,Tu es Petrus etc/“ Vel illud (1. 2. ep. 129. ad Leonem sacellarium; J/ 99, 1419): „Qui (Nicephorus sacer patriarcha), coacto eorum conventu cum quibus certamen sustinuit (si fieri non possit ut ab aliis patriarchis adsint vicarii, quod certe fieri potest, si velit imperator occidentalem interesse, cui et potestas summa defertur synodi oecumenicae), attamen pacem conficiat et conjunctionem, synodicas suas ad primae sedis praesulem mittendo. Quod si hoc minime probet imperator, deflexitque, ut ipse ait, a veritate Nicephorus patriarcha: mittenda est ad romanum ex utraque parte legatio, et inde fidei accipienda certitudo (το «σφαλτς τξς πΐοτεως).“ Vel (1. 2. ep. 13. ad Paschalem; Μ 99, 1154 s): „,Respexit nos oriens ex alto* (Luc 1, 78), Christus Deus noster, tuam in occidente beatitudinem. tanquam facem quamdam divinitus lucentem, ad ecclesiae quae sub coelo est illuminationem, in apostolica prima sede constituens . . Ac reipsa nos humiles cognovimus, manifestum apostolorum principis successorem romanae eccle­ siae praesidere, certoque nobis persuasimus, Dominum eccle­ siam nostram minime deseruisse, cui unum solumque a vobis auxilium hactenus, atque ab ipso exordio, in occurrentibus molestiis, Dei providentia concessum est. Vos igitur illimis Infallibilis probatur pontifex romanus causis fidei ad eum delatis finiendis, 387 revera ac sincerus ab initio fons orthodoxae veritatis: vos adversus omnem haereticam procellam tranquillus sepositus ecclesiae universae portus: vos a Deo electa civitas refugii salutis/· — Item ex Bernardo (n 149) damna fidei resarcienda ad sedem apostolicam defectus fidei haud capacem referri oportet. Porro de effectu ipso romanae locutionis Sozo menus (hist. 992 eccl. 1. 6. c. 22; J/67, 1346 s) haec refert: „Mota est quaestio, utrum Spiritus sanctus ejusdem cum Patre et Filio substan­ tiae censendus esset . . Cum haec quaestio agitaretur, et contendendi studio magis magisque in dies cresceret, epi­ scopus urbis Romae, re comperta, scripsit ad orientis eccle­ sias, ut Trinitatem consubstantialem, et honore gloriaque aequalem, una cum occidentalibus episcopis confiterentur. Quo facto, utpote controversia judicio romanae ecclesiae ter­ minata, singuli quievere: eaque quaestio finem tandem acce­ pisse videbatur (Τούτου δε γενομένου, ώς επικεκριμένοις απαξ παρά μςΊ'ομαίων εκκλησίας, ησυχίαν ηγον έκαστοι, καί τέλος εχειν εδοξεν ίτΐιίαί^η ζψησις).ι( — Augustinus (serm. 131. al. de verb, apost. 2. η. 10; Μ 38, 734): „Redarguite contradicentes (pelagianos), et resistentes ad nos perducite. Jam enim de hac causa duo concilia (scii, carthag. et milevit., quae sunt epistulae inter augustin. 175. et 176; M 33, 758 ss) missa sunt ad sedem apo­ stolicam: inde etiam rescripta venerunt (videl. per Innocentium a. 417, ep. inter aug. 181. et 182; M 33, 779 ss). Causa finita est: utinam aliquando finiatur error 1“ Et iterum (contra duas ep. pelag. 1. 2. c. 3. n. 5; M 44, 574): „Propterea libellus ejus (Coelestii) catholicus dictus est, quia et hoc catholicae mentis est, si qua forte aliter sapit, quam veritas exigit, non ea cer­ tissime definire, sed detecta ac demonstrata respuere . . Hoc in illo factum esse putabatur, quando se litteris beatae me­ moriae papae Innocentii, quibus de hac re dubitatio tota sub­ lata est, consentire respondit." — Prosper (contra collatorem c. 21. al. 41. η. 1. 2; M 51, 270 s): „Non ergo cum istis (semipelagianis) nova acie dimicandum est, nec quasi contra ignotos hostes specialia sunt ineunda certamina. Tunc istorum ma­ chinae fractae sunt, tunc in superbiae suae sociis ac princi­ pibus corruerunt, quando beatae memoriae Innocentius ne­ fandi erroris capita apostolico mucrone percussit, quando 26* 388 Infallibilis probatur poniitex romanus causis fidei ad eum delatis finiendis. Pelagium ad proferendam in se suosque sententiam palaestinorum episcoporum synodus coarctavit, quando africanorum conciliorum decretis beatae recordationis papa Zosimus sen­ tentiae suae robur annexuit, et ad impiorum detruncationem gladio Petri dexteras omnium armavit antistitum . . Unde et venerabilis memoriae pontifex Coelestinus, cui ad catholicae ecclesiae praesidium multa Dominus gratiae suae dona lar­ gitus est, sciens damnatis non examen judicii, sed solum poe­ nitentiae remedium esse praestandum, Coelestium, quasi non discusso negotio audientiam postulantem, totius Italiae finibus jussit extrudi: adeo et praecessorum suorum statuta et decreta synodalia inviolabiliter servanda censebat, ut quod semel me­ ruerat abscindi, nequaquam admitteret retractari . , Per hunc virum etiam orientales ecclesiae gemina peste purgatae sunt, quando Cyrillo alexandrinae urbis antistiti, gloriosissimo fidei catholicae defensori ad exsecandam nestorianam impietatem, apostolico auxiliatus est gladio; quo etiam pelagiani, dum cognatis confoederantur erroribus, iterum prosternerentur/ — Ad haec constat, doctrinam concilii etiam particularis, ut arausicani II a. 529, ex confirmatione speciali sedis aposto­ licae vim pro ecclesia tota peremptoriam obtinuisse. Quam autem frequens recursus ad sedem apostolicam in rebus fidei vel conexis fuerit, facile inde colligas, quod tanta de causis iis actio pontificum romanorum etiam veterum occurrit. Evolve gesta Soteris adversus montanistas (7? 59), item Eleutheri quamvis pro hypothesi diversa diverse judicantis (R 66. 67; cf. supra n. 498}, Victoris I contra Theodotum Coriarium (7? 70), Zephyrini vel Callisti I de moechis paenitentibus (2? 79), ejusdem Callisti in Sabellium (7? 82), in fautorem ditheismi (7? 83), de paenitentibus omnibus (7? 84), Fabiani de Origene (supra n. 498), Cornelii in novatianos (7? 105—107. 109—111), Lucii I de lapsis paenitentibus (7? 122), Stcphani I in causa baptismi (A 125 ss), Dionysii de sanctissima Trinitate (7? 135. 136; supra n. 498), Felicis I de incarnatione (7? 140), Julii 1 in Photinum, ut videtur (7? post 188), Liberii in arianos, sabellianos, patropassianos (7? 228), Damasi I contra arianos (7\ 232), contra apollinaristas, sabellianos, eunomianos, macedonianos, photinianos (7? 234 —236), de Spiritu sancto, canone scripturae, sedibus patriarchalibus (7? 251), Siricii de tuenda Infallibilia probatur pontifex romanun ut lectae fidei praesidium et critérium. 389 fide catholica (7? 256), contra Jovinianum aliosque (ft 260; supra n. 506), Anastasii I contra scripta Origenis (7? 276. 281. 282. 284; cf. supra n. 506), contra donatistas (ft 283), Innocenta I de libris in canone recipiendis (ft 293), de photinianis expel­ lendis (7? 318), de natura Christi (ft 319), contra doctrinam pelagianam (ft 321—323), Zosimi de persona Caelestii (ft 329. 342) et Pelagii (ft 330), contra Pelagium et Caelestium (ft 343), Bonifalii I adversus libros pelagi an orum (ft 352), Coelestini I de pelagianis deturbandis (ft 371), de Nestorio damnando (ft 372—375.37 7), coercendo vel expellendo (ft 380.385.386.388), in causa haereticorum (ft 376), de Augustino magistro optimo defendendo (ft 381 ; D 86), de caelestiano errore impugnando [R387), Sixti III de Nestorio (ft 392), contra Julianum pelagianum(ftpost 396), Leonis Ide damnanda haeresi pelagiana(ft398), manichaeorum (ft 402), de manichaeis investigandis (ft 405), de haeresi priscillianistarum (ft 412. 413), de clericis in haeresim lapsis (ft 416), de haeresi nestoriana (ft 418), de causa Eutychis (ft 420-433. 437—445. 447—449. 451—476. 478-483), de turbis sectatorum Eutychis opprimendis (ft 486), contra temporis haereticos (ft 487—496; cf. supra n. 507), de fide stabilienda (ft 499. 500. 502—510. 514. 515. 517. 518. 520. 521. 524. 525—535. 537 — 542. 546—550), Hilari de fide catholica (ft 564), Simplicii de haeresi coercenda, dogmate incarnationis tuendo (ft 572—582), Felicis III de fide catholica protegenda, haereticis abigendis vel vitandis (ft 591. 592. 598. 599. 604. 612—615), Gelasu/contra haeresim pelagianam (ft621. 625—627), de Aeacio juste damnato (ft 622), de eutychianis vel adversariis veritatis vitandis (ft 623. 628), haereticis orientalibus revo­ candis (ft 624), de fide catholica tuenda, Eutychis dogmate et cultoribus opprimendis vel fugiendis (ft 632. 635. 638. 639. 702), Anastasii II de natura Christi (ft 747), denique Hormisdae studium fidei orthodoxae multiplex (ft 771 — 785. 788—817. 819-825. 827—838. 840—844. 846—850. 852. 854. 856. 857. 860—863). Cf. universe testimonium Hieronymi (supra n. 506). f. Non est igitur mirum, si quis communiter ubique ab 994 omnibus orthodoxus numerabatur eo ipso, quod pontifici romano talis probaretur. Revise (n. 550) testimonia Ambrosii, Hieronymi, .Augustini111}', quibus congruit hoc Gregorii M. (1. 4. ep. 38. "J Qui a Maio putabatur auctor Augustinus, per criticam jam habetur alius «piscopas afer saeculi V, ut Voconius (cf. Grisar, Geschichte Roms 1, n. 51.i . S 'A 390 Infallibilis probatur pontifex ut rectae fidet critérium et verbis disertioribo» ad Theodelindam regin.; 3/77. 712 s): „Dignum est, ut de ecclesia beati Petri apostolorum principis nullum ulterius scru­ pulum dubietatis habeatis; sed in vera fide persistite, et vitam vestram in petra ecclesiae, hoc est in confessione beati Petri apostolorum principis solidate, ne tot vestrae lacrimae tanta­ que bona opera pereant, si a fide vera inveniantur aliena/ Ad haec vide verba Maximi martyris (n. 102). — Hinc tantum studium hominum de haeresi suspectorum vel ipsorum haere­ ticorum purgandi sese apud romanam cathedram. Praeter exempla alia allata, ut montanistarum (n. 498), Eustathii (n. 500), Eutychis (n. 501), Ursacii et Valentis (in Afhanasn hist, arian. n. 26. 29; 3/ 25, 723. 726), ita testatur Gregorius naz. (ep. 101. ad Cledonium; M 37, 178): „Ab occidentali synodo sese, ut audio, susceptos esse ajunt (asseclae Apollinarii), a qua prius fuerant condemnati, ut cuivis est exploratum. Ac quidem, si vel nunc, vel ante suscepti sunt, qui Apollinarii placita sectantur, hoc ostendant, et nos acquiescemus. Perspi­ cuum est enim eos, ut rectae doctrinae assentientes, susceptos fuisse: nec enim aliter se res habere potest, si hoc consecuti sunt.“ — Pelagius haereticus in libello fidei ad apostolicam sedem misso confitetur (n. 26; M 48. 491): „Haec fides est, papa beatissime, quam in ecclesia catholica didicimus, quam­ que semper tenuimus et tenemus, in qua si minus perite aut parum caute aliquid forte positum est, emendari cupimus a te, qui Petri et fidem et sedem tenes ; sin autem haec nostra confessio apostolatus tui judicio comprobatur, quicumque me maculare voluerit, se imperitum, vel malevolum, vel etiam non catholicum, non me haereticum comprobabit.“ — Simi­ liter ex historia notum est, tum sectas veteres alias, ut Valentini, Cerdonis, Marcionis gnosticorum (vide Irenaei 1. 3. c. 4. n. 3; 3/ 7, 856 s), Theodoti Coriarii {Eusebii hist. eccl. 1. 5. c. 28; 3/ 20, 514), tum priscillianistas cupivisse se pontifici romano commendare (cf. Grisar, Geschichte Korns 1, n. 196. 203). 995 g. Exstant etiam alia documenta antiquitatis, quibus pon­ tifex romanus verbis magis minusve disertis infallibilis ex sese praedicatur. Quo pertinet dictum superius relatum Cypriani ad Cornelium (n.488). Et in lilurgia graeca Silvester pontifex infallibilis sic effertur (apud Hilles, kalendarium manuale 1.51): .,Sih e^ter pater, visus es veluti columna ignis, sacro more Infallibilis probatur pontifex romanus documentis antiquitatis disertioribus. 391 ducem agens sacri conventus, et veluti nubes obumbrans, eri­ piens fideles ab aegyptio errore (Arii) et semper infallibilibus doctrinis (τάίς ctularfoi όιάαχαΊς ΐ/.ό.βίοιε) transferens ad divinam lucem. Ut divinus coryphaeus sacrorum patrum sacratissimum dogma statuisti, obstruens impia haereticorum ora. Prostra­ visti Silvester, aciem hostium, qui doctrinae ab apostolis tra­ ditae adversabantur. Linguae, quae in errore consentiebant, confusae sunt per virtutem divini spiritus, qui in te opera­ batur; et fidelium chori congregati sunt ad glorificandum Deum.'7 Vide et de Leone M. (ib. 106 s). — Adicimus hoc Hieronymi (ep. 15. al. 57. ad Damasum n. 2. 5; J/ 22, 356. 358): ,,Χοη novi Vitalem, Meletium respuo, ignoro Paulinum. Qui­ cumque tecum non colligit, spargit: hoc est, qui Christi non est, Antichristi est . . Quamobrem obtestor beatitudinem tuam . . ut mihi epistolis tuis sive tacendarum sive dicen­ darum hypostaseon (in Deo) detur auctoritas.“ Idem (ep. 16. al. 58. ad Damasum n. 2; M 22, 359): „In tres partes scissa ecclesia (antiochena) ad se rapere me festinat . . Ego interim clamito, si quis cathedrae Petri jungitur, meus est. Meletius, Vitalis, atque Paulinus tibi haerere se dicunt, possem credere si hoc unus assereret. Nunc aut duo mentiuntur, aut omnes/ — Eodem facit testimonium Petri Chrysologi praeclarum (n. 486). — Ascanius episcopus et universi episcopi tarraconensis provin­ ciae ad Hilarum papam ita scribunt {M 58, 14 s): „Etiamsi nulla exstaret (dictaret) necessitas ecclesiasticae disciplinae, expetendum re vera nobis fuerat illud privilegium sedis vestrae, quo susceptis regni clavibus post resurrectionem Salvatoris, per totum orbem beatissimi Petri singularis praedicatio uni­ versorum illuminationi prospexit: cujus vicarii principatus sicut eminet, ita metuendus est ab omnibus, et amandus. Proinde nos Deum in vobis penitus adorantes, cui sine querela ser­ vitis, ad fidem recurrimus apostolico ore laudatam, inde re­ sponsa quaerentes, unde nihil errore, nihil praesumptione, sed pontificali totum deliberatione praecipitur." Accedit testimonium disertissimum Joannis hieros. episcopi 996 a. 572/3—592/3 idque eo ponderosius, quod continetur epistula non ad ipsum pontificem romanum, sed ad Abbatem albanorum catholicum data, jam saeculo VI ex textu graeco nunc perdito in armeniam linguam versa, recentius ab homine schismatico edita: 392 Infallibilis probatur pontifex romanus documentis antiquitatis disertioribus. est autem testimonium hoc (apud Zeitschrift für kath. Theol. 1910, 219): „Nos tamen, sancta scilicet ecclesia, dominicam habemus vocem, quae dixit Petro, apostolorum capiti, dans ei primatum fidei firmitatis ecclesiarum: Tu es Petrus (armen. vem) et super hanc petram (veni) aedificabo ecclesiam meam, et portae (inferni) non praevalebunt adversus eam (Mat 16,18), cui et claves coeli et terrae dedit, Petro; cujus fidem ad hoc usque tempus sequentes discipuli ejus et doctores catholicae ecclesiae alligant atque solvunt, malos alligant et solvunt a vinculo agentes paenitentiam, in principiis vero sanctae et primae et venerabilis sedis ejus successores sani in fide, in­ fallibiles secundum dominicam vocem (armen. ans/al, an = in, s/al aut s/alakan = fallibilis)." Illud „in principiis", graece sine dubio ταΐ$ αοχαϊς, certo non est idem atque „in initiis", siquidem infallibilitas successoribus Petri ad hoc usque tempus, immo secundum vocem Domini, proinde semel in perpetuum asseritur. Erit potius „in principiis" idem atque „in capitibus vel veritatibus fidei", quae sunt principia agendi, ut ligandi malos et solvendi paenitentes, similiter ut Origenes scripsit Ttéçi αργών. Quodsi hoc ob alterum ,,in fide" minus placet, „in principiis" erit idem atque „in principatibus" vel „regiminibu5‘‘, pluribus videlicet, prout sunt plures Petri successores. — In con­ cilio later, a. 649 (seer. 2 ; Z/3, 714) Stephaniis dorensis episcopus, veluti os antistitum catholicorum orientalium, obtulit Martino I libellum, ubi haec habentur: „Ipse (Petrus) praecipue ac spe­ cialiter firmam prae omnibus habens in Dominum Deum nostrum et immutabilem fidem, convertere aliquando et con­ firmare exagitatos consortes suos et spiritales meruit fratres, utpote dispensative super omnes ab ipso qui propter nos in­ carnatus est Deus, potestatem accipiens et sacerdotalem auc­ toritatem. Quod utique sciens beatae memoriae Sophronius quondam patriarcha . . studuit meam humilitatem sine mora pro hujusmodi tantummodo capitulo cum sua suggestione ad hanc apostolicam magnamque dirigere sedem." — Lecta est in synodo eadem (secr. 2: II 3,730) epistula Sergii cypriensis archiepiscopi ad Theodorum I, qua haec continentur: „Firmamentum a Deo fixum et immobile, atque tituli formam luci­ dissimam fidei, vestram apostolicam sedem constituit, o sacer vertex, Christus Deus noster. Tu es enim, sicut divinum ve- Infallibilis probatur pontifex romanus et ex documentis aliis et ex s. Thoma. 393 raciter pronuntiat verbum, Petrus, et super fundamentum tuum ecclesiae columnae confirmatae sunt: tibi et claves caelorum commisit, atque ligare et solvere potestative, quae in terra et caelis sunt, promulgavit. Tu profanarum haeresum depositor exsistis, ut princeps et doctor orthodoxae et immaculatae fidei. Igitur non despicias patrum tuorum (gr. nostrorum), pater, fidem aestuantem, et ab aliquibus haereticis ventis violentatam, necnon periclitantem: resolve nebulam insipientium lumine tuae divinae scientiae, o sanctissime/' — Relege et verba Anastasii bibliothecarii (n. 645) vel Nersis patriarchae armenii (n. 555). — Ceterum in concilio vaticano cum aliis episcopis complures et armenii et chaldaei, ut definiretur infallibilitas pontificis romani, postularunt, et illi quidem expresse quoque haec testati sunt (Z 7, 929 s): „Etiam in ecclesia nostra armena nunquam dubitatum fuit de irreformabilitate judiciorum, quae a romano pontifice uti supremo ecclesiae catholicae ma­ gistro et doctore pronuntiantur in materia fidei et morum, utpote plurima patrum nostrorum vetusta testimonia, atque ec­ clesiae nostrae historica documenta luculenter ostendunt, quod­ que sacri et orthodoxi ejusdem ecclesiae antistites hucusque docuerunt. Cum tamen audierimus quosdam hanc ipsam infallibilitatem in dubium revocare, nos timentes gravia damna, quae ex hac nova doctrina possent oriri universae ecclesiae, praesertim vero orientalibus, quoniam nunquam dubitatum fuit, quin irreformabilitas praedicta supremo romani pontificis primatui arctissime et inseparabiliter cohaereat, necessarium existimamus, ut eadem ab oecumenico concilio definitive de­ claretur, atque idcirco petimus, ut de hujusmodi re in eodem concilio quamprimum agatur." — Testimonia consentanea orientalium veterum, ut chaldaeorum ipsorum nestorianorum, syrorum jacobitarum, armeniorum etiam monophysitarum, col­ lecta invenies apud Katholik 1871. 1, 15 ss. 573 ss. 11. Idem sentit s. Thomas loco prius (n. 110) recitato vel 997 ubi docet (S. theol. p. 2. 2. q. 1. a. 10): „Nova editio sym­ boli necessaria est ad vitandum insurgentes errores. Ad illius ergo auctoritatem pertinet editio symboli ad cujus auctori­ tatem pertinet finaliter determinare ea quae sunt fidei, ut ab omnibus inconcussa fide teneantur. Hoc autem pertinet ad auctoritatem summi pontificis, ad quem majores et difficiliores '■ * i 394 Infallibilis probatur pontifex romanus ex s. Thoma, s. Bonaventura, schoh S. Antoninus de pontifice infallibili; opinio adversa ; definitio vat. opportuna. 395 ecclesiae quaestiones referuntur, ut dicitur in decretalibus, extra de baptismo, cap. Majores. Unde et Dominus, Luc 22, 32, Petro dicit, quem summum pontificem constituit: ,Ego pro te rogavi*, Petre, ,ut non deficiat fides tua, et tu aliquando con­ versus confirma fratres tuos/ Et hujus ratio est, quia una fides debet esse totius ecclesiae, secundum illud 1 Cor 1, 10: Jdipsum dicatis omnes, et non sint in vobis schismata*; quod servari non potest, nisi quaestio fidei exorta determinetur per eum qui toti ecclesiae praeest, ut sic ejus sententia a tota ec­ clesia firmiter teneatur. Et ideo ad solam auctoritatem summi pontificis pertinet nova editio symboli, sicut et omnia alia quae pertinent ad totam ecclesiam, ut congregare synodum generalem, et alia hujusmodi/* Atque iterum ille affirmat (quodlibet. 9. a. 16): „Si . . consideretur divina providentia, quae ecclesiam suam Spiritu sancto dirigit, ut non erret, sicut ipse promisit Jo 14, quod Spiritus adveniens doceret omnem veritatem, de necessariis scilicet ad salutem ; certum est quod judicium ecclesiae universalis errare in his quae ad fidem per­ tinent, impossibile est. Unde magis est standum sententiae papae, ad quem pertinet determinare de fide, quam in judicio profert, quam quorumlibet sapientum hominum in scripturis opinioni.** Praeterea videas opusc. contra impugnantes Dei cultum et religionem (c. 4 „Item 25, q. 1 . . Nulli fas) et opusc. in symbolum apost. (a. 9). — Similiter s. Bonaventura scribit (de perfectione evangelica q. 4. a. 3): „Sicut divisio parit interitum, sic major unitio dat firmitatem et robur, unde et tota firmitas ipsius ecclesiae principaliter manat a solidi­ tate unius Petrae et unius Petri, qui est vicarius Petrae; in cujus rei signum dictum est Petro : ,Et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam*; dictum est etiam ei: ,Ego pro te rogavi, Petre, ut non deficiat fides tua*; nec fuit haec oratio cassa/ Vide quae ibidem subsequuntur, vel etiam fund. 12. 13. 14. 23; q. 2. a. 1. c; a. 2. replie. 4. — Porro doctores illos tamquam duces fidos schola continua sequitur. Ita acce­ dens etiam verbis paulo ante memoratis angelici doctoris asse­ verat ipse s. Antoninus, quem quasi dissentaneum nonnulli in concilio vaticano opponebant {Granderath, Geschichte des vatikan. Konzils Bd. 3. B. 2. K. 4): „Et licet papa in parti­ culari errare possit, ut in judicialibus, in quibus proceditur per informationem: alias in his, quae pertinent ad fidem, errare non potest, scilicet ut papa, in determinando, etiamsi ut particularis et privata persona possit. Unde magis standum est sententiae papae de pertinentibus ad fidem, quam in judicio profert, quam opinioni quorumcumque sapientum? Hinc illud ejusdem in concilio objectatum „Papa utens concilio et requi­ rens adjutorium universalis ecclesiae, Deo ordinante, qui dixit: .rogavi pro te', errare non potest44 sensu affirmante casum locu­ tionis ex cathedra ideoque infallibilis aliquem communem, non excludente alios accipere oportet, eo magis, quod hoc dicto ipso ratio infallibilitatis a Christo rogante pro uno Petro, non a concilio repetitur (cf. 1. c. vel B. 1. K. 3). Opinio adversa autem tempore demum concilii constantiensis et basileensis locis nonnullis disseminari coepit, ita tamen, ut etiam ibi agnitio constans saltem practica magisterii ex se infallibilis pontifici romano divinitus inhaerentis perseveraret (cf. concilii vaticanis. IV. c. 4; D 1678. 1679). Scholion I. Quantopere definitio vaticana fuerit etiam 993 opportuna, patet inde, quod de veritate revelata agebatur vehementer impugnata ideoque aperte declaranda, ne error oppositus latius serperet. Insuper confirmatio auctoritatis ca­ pitis ecclesiae nostro ipso aevo opportuna atque necessaria erat, id quod a concilio ipso significatur (s. IV. prooem. et c. 4; D 1667. 1681); sed et auctoritas episcoporum per defi­ nitionem confirmata est, quoniam provinciales synodi non paucae in omnibus orbis catholici partibus haud ita multo ante concilium vaticanum infallibilitatem pontificis romani asseruerant (cf. v. g. L 7, 932 s) ; in universum est auctoritas ecclesiae confirmata, quacum capitis auctoritas intime conectitur; denique per confirmationem summae in hac terra auc­ toritatis omnis alia auctoritas a Deo posita, verum tempore nostro acerbe oppugnata confirmatur, quatenus per confir­ matam illam oboedientia auctoritati legitimae cuivis exhibenda eo validius inculcatur. Ne multa, opportuna erat definitio vaticana respectu fidelium, ut qui in fide et professione fidei confirmarentur, unitate catholica simul magis exaltata; quin opportuna illa erat ratione hominum ipsorum schismaticorum et haereticorum ; namque ostensio auctoritatis ecclesiasticae magis allicit saltem eos, qui sincere veritatem quaerunt, quam uv * I F E 396 Vins IX propositiones syllabi ut errores actibus prioribus authenticis notirit. ejus obscuratio. Ceterum quam vere rationes tales pro defi­ nitionis opportunitate quadringenti Patres vaticani in postu­ lato suo protulissent (quod vide 1. c. 923. 931 s), eventus ipse, quem fere oculis jam cernimus, patefecit. Scholion II. Tum pro exemplo locutionis ex cathedra exhibendo tum pro momento ipso rei quaeritur, quid de syllabo Pu IX sentiendum sit. Qualis quaestio non refertur ad propositiones syllabi absolute, num sive ut haereses sive ut errores gradus inferioris jam via qualicumque infallibiliter reprobatae sint, quemadmodum v. g. propositionem syllabi primam, qua pantheismus statuitur, haereticam esse utique ex doctrina ecclesiae perpetua peremptorie constat; sed quod in­ quiritur, hoc est, num ipse Pius IX propositiones syllabi omnes condemnaverit et quidem judicio definitivo ideoque infallibili condemnaverit. Porro distinguere oportet inter actum, quo propositiones illae in syllabum collectae vel 8. dec. 1864 epi· scopis transmissae sunt, et actus de iisdem pontificios alios, Actus collectionis et transmissionis, quamvis ex auctoritate et jussu Pii IX positus, definitio ex cathedra existimari neutiquam debet, et quod non pontifex per se opus hoc perfecit et quod inscriptio syllabi indicat, propositiones maxime non tunc, sed intra longius spatium temporis praecedentis judi­ catas esse; titulus enim hic est: „Syllabus complectens prae­ cipuos nostrae aetatis errores qui notantur in allocutionibus consistorialibus, in encyclicis aliisque apostolicis litteris sanc­ tissimi domini nostri Pii papae IX“ ; unde et post singulas propositiones syllabi actus respondentes pristini damnationis allegantur. Itaque controversia ad actus pontificis antecedentes revocatur, utrum locutiones ex cathedra, definitivae scilicet, necne illi fuerint; i. e., de materia, non forma syllabi agitur. Jam vero pontifex per actus illos priores nimis clare ut pastor et doctor Christianorum omnium vel adhibita auctoritate suprema sua, quomodocumque proponendo errores de fide vel moribus devitandos, ecclesiam universam docuit. Cum autem ita ille docere varie possit (cf. n. 971), non sane propositiones syllabi solum argumentando confutavit; quare postea eas etiam ab omnibus argumentis confutantibus se­ paratas fidelibus ut falsas exhiberi voluit. Neque propo­ sitiones eas tantum obiter attigit, ut vel inde liquet, quod Pias IX propositiones syllabi ut errores cum auctoritate ipse condemnavit, J9/ eae ut objectum proprium et praecipuum documentorum praeI cedentium excerptae in syllabo comparent. Neque pontifex pure ut alibi damnatas eas in allocutionibus vel litteris suis rettulit, sed, sive ante jam damnatae erant sive nondum erant, ipse eas ut errores aetatis nostrae damnavit. Et revera pro rationum aequabilitate suspicari minime licet, propositiones alias reici, aliarum rejectionem simpliciter referri; sicut igitur Pius IX certe propositiones oppositas doctrinae sacrae eousque minus explicatae ipse primus improbavit, ita ceteras, quas exclusas jam invenit, denuo repudiavit. Id eo magis est fatendum, quod etiam iisdem enuntiationibus errores classis utriusque agitantur; ita epistula „Tuas libenter*·' perstringitur et error de methodo et principiis scholae tempori nostro non congruentibus (syllabi prop. 13; D 1560) et error nunquam non exclusus de mysteriis non exsistentibus (prop. 9), similiterque allocutione „Quibus quantisque" et error speciosior de civili imperio apostolicae sedis abrogando (prop. 76) et error omnino planus de amore patriae scelus omne excusante carpitur (prop. 64). Ceterum formulae loquendi, quibus pon­ tifex utitur, voluntatem errores quamvis jam prius manifestos rursus cum potestate proscribendi prae se ferunt; sic in allo­ cutione ,,Maxima quidem", memoratis negatione ipsa Dei (syl­ labi prop. 1) et commentis consimilibus, ille statuit: „Nos itaque apostolici Nostri ministerii probe memores ac de spiri­ tuali omnium populorum bono et salute Nobis divinitus com­ missa vel maxime solliciti, cum ,aliter3 ut sanctissimi deces­ soris Nostri Leonis verbis utamur, ,Nobis commissos regere non possimus, nisi hos, qui sunt perditores et perditi, zelo fidei dominicae persequamur, et a sanis mentibus, ne pestis haec latius divulgetur, severitate, qua possumus, abscindamus' (supra n. 380), in hoc amplissimo vestro consessu apostolicam Nostram attollentes vocem omnes commemoratos praesertim errores non solum catholicae fidei ac doctrinae, divinis eccle­ siasticisque legibus, verum etiam ipsi sempiternae ac naturali legi et justitiae rectaeque rationi omnino repugnantes et sum­ mopere adversos reprobamus, proscribimus atque damnamus" (act. Pii IX, ex quibus excerptus est syllabus, pag. 215 s). Quae cum ita sint, Pius IX propositiones, quae syllabo 1001 continentur, sive appellari haereticae merentur sive revelationi I i Ί 398 ί'^ ΓΧ piopositionrs syllabi damnavit certe merito, imino infallibiliter, remotius adversantur, omnes cum auctoritate ipse judicavit hoc autem judicium aut interim prolatum aut peremptoriuir ideoque infallibile est. Quodsi dicatur illud, vi quidem judicii talis fideles assensum saltem aliquem etiam internum modo suo firmum, pro rei gravitate graviter, praestare per se debent (recole n. 967—969). In hypothesi eadem locutionis ab initio non peremptoriae mandatum ipsum pontificium colligendi pro­ positiones in syllabum errorum, in ordinem quendam redigendi, citatis documentis superioribus notandi, mittendi ad episcopos haberi potest pro confirmatione, ejusdem scilicet ordinis vel efficientiae cum actibus confirmatis, qua officium illius assen­ sionis iterum injungatur. Hoc vero officium in casu isto eximia evidentia fulget; nam syllabus jam tantum temporis editus nec tamen difficultas seria de eo audita est, sed ecclesia tota et pastorum docens et fidelium discens animo uno propositiones syllabi omnes perhorrescit; atqui moraliter repugnat quam quod maxime, horrori per magisterium sacrum defixo constanterque nutrito ecclesiae esse res, quae sint secundum re­ velationem, i. e., veritates revelatae iisque cohaerentes, vel quae sint saltem praeter depositum ab ecclesia custodiendum neque ei pacto ullo opponantur. Quocirca certitudine morali quadam maxima et sublata in perpetuum probabilitate con­ traria quavis solida id saltem compertum habeas, propositiones omnes syllabo comprehensas damnatione ultima ipsa dignas esse et de iisdem, si judicio- sollemni mere interim, nondum peremptorio damnatae sint, sententiam sollemnem definitivam solum condemnantem exspectari posse. Proinde assensui de perversitate propositionum syllabi juste detrectando locus nullus superest. At rectius censetur, errores illos omnes ut jam definitive a Pio IX profligatos in syllabum receptos esse. Etenim pri­ mum locutiones, quibus errores improbantur, per se aptae sunt ad sententiam etiam peremptoriam exprimendam; quarum lo­ cutionum specimen aliquod paulo ante (n. 1000) dedimus; cui decreta reliqua et ex se satis accedunt et ex mente pontificis pro damnandi intensitate aequiperari eo intelleguntur, quod propositiones iis ictas ipse in unum eundemque syllabum er­ rorum pariter cogi jussit. Deinde Pius IX cum syllabo si­ mul encyclicam „Quanta cura" ad episcopos direxit, qua Pius IX propositiones syllabi damnavit peremptorie vel infallibiliter. 399 haud dubie errores alios complures verbis peremptoriis pro­ scripsit (vide supra n. 905), eoque ipso non obscure signi­ ficavit, propositiones syllabi aeque ut illos plene transactas a se duci; immo in encyclica memorata pontifex diserte compa­ rando ea, quae in documentis olim datis contra errores egerit, cum actione sua nova ita loquitur (/) 1538): „Etsi autem haud omiserimus potissimos hujusmodi errores saepe proscribere et reprobare, tamen catholicae ecclesiae causa, animarumque salus Nobis divinitus commissa, atque ipsius humanae socie­ tatis bonum omnino postulant, ut iterum pastoralem vestram sollicitudinem excitemus ad alias pravas profligandas opiniones, quae ex eisdem erroribus, veluti ex fontibus erumpunt." Prae­ terea ridicule contenderetur, monstra errorum, qualis est in­ fitiatio Dei a mundo distincti, ex se solum interim, non irre­ vocabiliter a pontifice perculsa esse ; atqui cum iisdem propo­ sitiones aliae, de quarum damnatione peremptoria facilius quis anceps haereat, ut de dominio temporali sacrorum ministrorum vel de potestate civili se immiscente rebus religiosis, una eademque formula ideoque efficacitate confixae reperiuntur (legesis alloc. „Maxima quidem" cit. n. 1000, col. prop, syllabi 1. 27. 44). Ad haec per testimonium authenticum, pontifice mandante propositioni 76 syllabi adjunctum (Z) 1625), sunt errores complures in variis prioribus allocutionibus vel litteris apostolicis implicite reprobati eo ipso, quod asserta luculenter est doctrina, quam catholici omnes de civili romani pontificis principatu firmissime retinere debeant; cujusmodi assensus fir­ missimus sane non debetur nisi doctrinae infallibili. Atqui pro forma leniore doctrinae ejus non est, cur errores de re ulla in documentis praecedentibus explicite notati et ex illis in syllabum congesti minus infallibiliter quam errores de civili principatu pontificio ab eodem Pio IX proscripti numerentur. Insuper, collato syllabi titulo (supra n. 999), invenitur ioo3 Pius IX designasse errores ipsos omnes syllabi, tamquam con­ tagia dirae pestis omnino horrenda et devitanda, profecto non mere interim, a se damnatos testificando (encycl. „Quanta cura"; Pii IX act. p. 1. vol 3. pag. 688 s) Pro apostolici Nostri mi­ nisterii officio illustria praedecessorum Nostrorum vestigia sec­ tantes Nostram extulimus vocem, ac pluribus in vulgus editis encyclicis epistolis et allocutionibus in consistorio habitis, aliis- 400 Fins ΪΧ propositiones syllabi damnavit peremptorie vel infallibiliter. que apostolicis litteris praecipuos tristissimae nostrae aetatis errores damnavimus, eximiamque vestram episcopalem vigi­ lantiam excitavimus, et universos catholicae ecclesiae Nobis carissimos filios etiam atque etiam monuimus et exhortati su­ mus, ut tam dirae contagia pestis omnino horrerent et devi­ tarent/ Xeque errores ulli syllabi, cum omnes sint ^praecipui11, a damnatione ultima, etiam verbo damnandi eodem de om­ nibus aeque praedicata, eo excipiuntur, quod pontifex ilico -praesertim- in nonnullis documentis commemoratis „monstrosa opinionum portenta" a se damnata esse, iterato sci­ licet hoc verbo, asseverat. Denique episcopi per orbem totum significationibus crebris variisque propositiones syllabi pro erroribus a pontifice definitive judicatis, Pio IX ipso sciente et probante, acceperunt. Xominatim hoc factum expen­ datur: Cum syllabus errorum a. 1864 emissus esset, hunc re­ spicientes episcopi fere quingenti, qui ad celebrandum festum saeculare martyrii principum apostolorum a. 1867 Romam venerant, assensum suum absolutum ad sententias pro custo­ diendo fidei deposito a Pio IX tamquam Petro latas coram pontifice attestati sunt. Xe vero nihilominus opineris, epi­ scopos illos judicia pontificia utcumque, non infallibiliter edita agnovisse, paucis annis post Patres vaticani quadringenti ad communiendam postulationem definitionis infallibilitatis ponti­ ficiae appendicem addiderunt, qua novissimarum provincialium synodorum et communem episcoporum sententiam exhiberent. Porro recitatis conciliis sex provincialibus pontificem romanum infallibilem declarantibus pro comprobanda persuasione com­ muni episcoporum de infallibili magisterio pontificis romani testimonium praedictum in medium protulerunt pacto isto: „Quingenti prope episcopi, ex toto terrarum orbe ad agenda solemnia saecularia martyrii sanctorum Petri et Pauli anno 1867 in hac alma urbe congregati, minime dubitarunt, supre­ mum pontificem Pium IX hisce alloqui verbis: ,Petrum per os Pii locutum fuisse credentes, quae ad custodiendum depo­ situm a te dicta, confirmata, prolata sunt, nos quoque dicimus, confirmamus, annunciamus, unoque ore atque animo rejicimus omnia, quae divinae fidei, saluti animarum, ipsi societatis hu­ manae bono adversa, tu ipse reprobanda ac rejicienda judi­ casti. Firmum enim menti nostrae est, alteque defixum, quod Svlhbus Pii IX, rejectio infallibilis ordinis nnglicani et actus Leonis XIII alii. 401 Patres florentin! in decreto unionis definierunt: Romanum pontificem Christi vicarium, totius ecclesiae caput et omnium Christianorum patrem et doctorem existeref“ (Z 7, 933;. Item alii quidam Patres vaticani pro infallibilitate pontificis summi definienda ad factum illud provocarunt (ib, 939). Quae momenta rationum videntur non relinquere prudentem dubitationem ullam, quin ex erroribus pridem infallibiliter notatis syllabus compositus totus sit. Ceterum est aliud universe omnes propo­ sitiones syllabi infallibiliter pravas dicere, aliud ostendere sive gradum sive sensum, quo singulae quaeque pravae sint, id quod examen proprium pro indole materiae facile vel minus facile postulat. Exemplum alterum definitionis ex cathedra emissae prae- Ιθθ4 bent litterae apostolicae, quibus Leo XIII 13. sept. 1896 con­ troversiam a quibusdam revocatam de ordinationibus anglicanis solvit. Exposito defectu formae et intentionis ordina­ tionibus iis inhaerente hanc ille fert sententiam manifesto peremptoriam (7?10 1966): „Itaque omnibus pontificum deces­ sorum in hac ipsa causa decretis usquequaque assentientes, eaque plenissime confirmantes ac veluti renovantes auctori­ tate Xostra, motu proprio, certa scientia pronuntiamus et declaramus, ordinationes ritu anglicano actas, irritas prorsus fuisse et esse omninoque nullas." Et vero hanc quaestionem ad praxim certam dirigendam clarissime ex cathedra definire decuit. Difficilius indoles actuum docendi aliorum Leonis XII[ aestimatur, quia hic pontifex non sicut Pius IX modis loquendi fortioribus errores praecipuos aetatis condemnare, sed doctri­ nam aetati nostrae praecipue necessariam explicare ita amat, ut magis instruat hominum intellectum, non expressius volunta­ tem ad assensum firmissimum intellectui imperandum a se qui­ dem ipso obligari indicet. Nihilominus fas est affirmare, docu­ mentis illis, a Leone ut doctore summo, non homine mere docto, ecclesiae universae destinatis, aut etiam formales definitiones aut saltem materiam infallibiliter ratam contineri. Nam quae pontifex ibidem non obiter vel argumentandi causa, sed data opera docet, ea etiam omnino, non solum quadantenus tenenda ab omnibus fidelibus significat; videas talia in encycl. de socialismo, de matrimonio Christiano, de politico principatu, de socie­ tis clandestinis, de civitatum constitutione Christiana, de amr*ob. De EeclenH. Π ^6 r If q* ■ j «MMàl i* ■ S3 5« « 402 Vis documentorum Leonis XIII; sententia infallibilis Pii X de moderans/ bitu libertatis et actione civili, de duello, de studiis s. scripturae, de unitate ecclesiae, de americanismo, de usu ss. eucharistiae (cf. Z)10 1849 ss. 1853 s. 1855 ss. 1859. 1866 ss. 1931 ss. 1939 s. 1941 ss. 1954 ss. 1972 s. 1976. 1978). Atqui doctrinae omnino tenendae cum a pontifice significantur, aut tunc ipsum definiuntur aut jam peremptorie propositae sive ex definitionibus prioribus sive ex ordinario et universali magisterio describuntur; qualis descriptio etsi per se infallibilis non est, tamen professioni in­ fallibili ecclesiae consentanea et satis certo per dignitatem pontificis describentis et sine periculo erroris ullo per accla­ mationem ipsam totius ecclesiae cognoscitur. 1005 Porro Pius X quasi in se conjungens rationem utriusque decessoris per litteras encyclicas 8. sept. 1907 systema moder­ nistarum universum dissertatione accuratiore expositum for­ mulis gravissimis, tum aliis tum vocando omnium haereseon collectum, detestatus est (cf. Z?10 2072. 2077. 2079—2082. 2087. 2089. 2090. 2092. 2093. 2095. 2099. 2102. 2103. 2105). Haec enuntiatio jam per se potius ipsa sententia infallibilis quam mera significatio authentica fidei infallibilis ecclesiae, prae­ sentis quoque audientis et cum voce pastoris sui plene con­ cinentis, merito habebitur. Insuper autem pontifex „motu proprio“ 18. nov. 1907 repressurus modernistas, adimentes vim e: efficacitatem non decreto solum inquisitionis 3. jul. 1907 pro­ positiones 65 reprobantis ac proscribentis, verum etiam Suis litteris encyclicis, utrumque documentum confirmavit, addita excommunicationis poena adversus eos, qui quamlibet e pro­ positionibus in alterutro improbatis tuerentur, et salvis poenis adversus eos, qui propositiones haereticas vel „omnium haereseon collectum^, nempe in litteris encyclicis enarratum, pro­ pugnarent. Videlicet ex declaratione ista sicut decretum in­ quisitionis proscribentis modo, quo potest, ipsum obligat, ita epistula pontificis etiam vi propria modo aliquo obligare, non dumtaxat obligationem aliunde exsistentem in memoriam red­ igere intellegitur; atqui actio, qua pontifex ipse obligando improbet, non pure recenseat opiniones improbatas et in his collectum haereseon omnium dudum damnatarum, nequit co­ gitari intensitatis inferioris, quam qua haereses prius sunt re jectae, interim valentis, ex se fallibilis, sed tantum firmitu dinis summae, peremptoriae, infallibilis. ‘ Mile impugnatur infallibilitas rornana; profeiRÎo de Trinitate saeculo ITΓ recta. 403 Thesis XX 5 II. Quae ex historia, ex effatis Patrum, ex analogia ipsa fidei contra infallibile pontiflcjs romani magi­ sterium proferuntur, aut falsa sunt aut nihil probant. Demonstratio p. I. fit solutis difficultatibus historiae: 1. Professio romana de mysterio Trinitatis saeculo III apparet ea, ut retenta via media inter gnosticam deorum multiplicationem et sabellianam Dei Patris cum Filio confusionem credatur una divinitas in Patre et vero Filio et Spiritu sancto inter se non separatis, sed distinctis. Huc spectat ex­ positio praeclara Dionysii pontificis romani (Z> 1782 ss; cf. supra n. 498 testimonium Athanasil)', quod ipsum dogma est catholicum, etsi modus loquendi per terminos fixos hodie usi­ tatus nondum observatur. Porro fides Dionysii perperam di­ versa a fide Zephyrini et Callisti decessorum diceretur. Et revera recte sensisse Zephyrinum, significat tum Tertullianus qui etiam montanista errorem ecclesiae romanae de Trinitate nullum novit, tum auctor libri contra Artemonis haeresim scripti, qui (ex Euscbii hist. eccl. 1. 5. c. 28; M 20, 511 ss) exhibet doctrinam Zephyrini de divinitate Christi convenientem v. g. cum doctrina, de Christo Filio Dei distincto a Patre manifesta, Justini (videas apol. 1. n. 13. 63; dial, cum Tryphone n. 56. coi. n. 11; M 6, 346 s. 423 ss. 598 s. 498) et Irenaei (videsis 1. 3. c.8. n. 2.3; 1. 4. c. 5—7; c. 20. n. 1 — 4. col. 1. 2. c. 30. n. 9; 1/ 7, 867 s. 983 ss. 1032 ss. 822). Immo idem de Zephyrino et Callisto ex ipsis criminationibus auctoris philosophumenon (1.9. n. 11. 12; 1. 10. n. 27; M 16, 3380. 3384 s. 3441) ponti­ ficibus infensi intellegitur. Nimirum ex his Zephyrinus quidem palam dixit: „Ego novi unum Deum Christum Jesum, nec praeter eum ullum alium (έτερον ονδένα) generatum et passi­ bilem"; tum vero etiam dixit: „Non Pater mortuus est, sed Filius." Pariter Callistus docuit, „non aliud esse Patrem, aliud Filium, sed unum et idem esse (orz άλλο είναι Πατέρα, άλλο δέ Ι'ίό»·. tv ôi /.ai το αντο υπάργει)“, „Spiritumque in Virgine carne, indutum non esse aliud atque Patrem, sed unum idemque (z«t iinu το tv ςξ παρθένο) σαρ/.ω&έν Πνείμα οιχ έτερον παρά τον Ιίατέρα, άλλα tv /.ai το αύτό)“, ,,Logum unum esse Deum"; nec tamen „dicere vult Patrem esse passum unamque esse per- 26* 1006 404· lufallibilitati rom. non obest professio ile Trinitate nec lis de baptismo sacc, III. sonam (or . . ΰίλει λΐγειν ro>· ntitov&tvai *di 'iv tlivi πρόσωπον), ut effugiat blasphemiam in Patrem.“ Videlicet se­ cundum Zephyrinum et Callistum Pater et Filius unum, unib Deus vel sensu pari unus Spiritus sunt (cf. Jo 10, 30; 17; 3', sed non unus, non persona una. Quod autem ex accusatione auctoris philosophumenon Callistus tum Patrem mero nomine a Filio distinguit tum in Filio homine, scilicet mero, Patrem inhabitare dicit et ita in haeresim tum Sabellii vel Noeti tum Theodoti incidit, talis haud obscure deprehenditur non ipsa sententia Callisti, sed prava conclusio ex eo, quod Callistus recte docet, Patrem esse Deum vel Spiritum unum cum Filio, ideoque (coi. Jo 14. 11) in Filio, qui solus homo factus sit et passus, esse Patrem. Itaque pontifices hinc contra ditheismum, a Callisto exprobratum auctori ipsi philosophumenon parum accurate disputanti (cf. etiam 1. 10. n. 33; J/16, 3449, et dicta, quamvis per se benignius explicanda, cont. Noet. n. 7. 16: M 10, 814. 826), Patrem et Filium praedicaverunt unum eundemque Deum, illinc contra Sabellium, a Patre Filium distin­ guentes, Filium, non Patrem, passum et mortuum agnoverunt. Cf. FranZtlin, de Deo trino th. X ; Jungmann, in hist, eccl dissert. 3. n. 50 ss; item quadantenus d’ Aies, la théologie de saint Hippolyte c. 1. n. 2. 2. Ex Cypriani controversia cum Stéphane de validitate 1007 baptismatis collati per haereticos adversus magisterium infalli­ bile pontificis romani deduci nihil potest. Namque primum Cyprianus sicut de baptismatis illius validitate est deceptus, ita de pontificis romani magisterio infallibili errare utique potuit; qualis eventus infallibilitatem romanam eo minus ob­ scuraret, quod ecclesia ipsa non Cyprianum, quamvis dotibus splendidis personalibus ornatum, sed caput suum fideliter se­ cuta est. Tum vero consideretur, Stephanum sententiam eam edidisse, quae in se vel explicite potius disciplinam quam doctrinam stabiliret; ita enim eum Cyprianus vel Firmilianui decrevisse ferunt (inter ep. Cypr. 74. n. 1 ; ep. 75. n. 9. 18 ex ed. Harteln; cf. D 14): „Si qui ergo a quacumque haeresi venient ad vos, nihil innovetur nisi quod traditum est, ut manus illis inponatur in paenitentiam, cum ipsi haeretici pro­ prie alterutrum ad se venientes non baptizent, sed communi· cent tantum. Non . . quaerendum esse quis sit ille qui bapti Infiliibilitatl romanae non obest lia de baptismo; sensus verborum Stephani. 4Q5 zaverit, eo quod qui baptizatus sit gratiam consequi potuerit invocata trinitate nominum Patris et Filii et Spiritus sancti. In multum . . proficit nomen Christi ad fidem et baptismi sanctificationem, ut quicumque et ubicumque in nomine Christi baptizatus fuerit consequatur statim gratiam Christi/'1) Etsi l) Cum significatio verborum celeberrimorum „nihil innovetur nisi quod tra­ ditum est, ut manus illis inponatur in paenitentiam* summatim quidem, quan­ tum ad baptismi iterati exclusionem, clara sit, in modo significandi accuratius determinando eruditi adhuc semper laborant. Ex opinione quadam innovatio in­ tellegitur hominis interna nullo pacto nisi usitata impositione manus in paenitenliam perficienda. Verum obstat, quod dumtaxat traditum, non homo via tradita inbetur innovari. Secundum explicationem aliam innovare est repetere ita, ut tantum impo­ sitio manus consueta pro sacramento confirmationis eademque pro paenitentia rursus fieri debeat. Sed hoc falsum vel ex eo deprehenditur, quod agitur de im­ positione manus danda haereticis quibuscumque, etiam olim in ecclesia confirmatis, quos (coi. Cypriani ep. 71. n. 2; ep. 74. n. 12; sentent. Crescentis cirt. et Cassii macom. in concil. carthag. III. de bapt.; M 3, 1105 s. 1136 s. 1059. 1062) nemo dicet solitos esse iterum confirmari. Insuper Stephanus diserte sicut baptismum, ita impositionem manus confirmatoriam, exigendo paenitentialem solam, removet. Eodem pertinet exemplum subjunctum haereticorum, qui ipsi cum hominibus ex haeresi alia ad se transeuntibus, omisso scilicet ritu etiam confirmandi, tantum­ modo communicent. Idcirco quamvis afri quidam confirmationem, non baptismum, repeti voluerint (cf. ep. Cypr. 72. n. 1; ep. 73. n. 6. 9. 21; sentent. Nemesiani thub. in concil. carthag. III. de bapt.; J/ 3, 1046 s. 1113 ss. 1057), pontifex ro­ manus sacramentum neutrum repetendum censuit. Neque lex reconfirmandi, utique repugnans infallibilitati sacrae pariter ac lex rebaptizandi (vide n. 902ss), ex epi­ stula Cypriani ad Pompejum (n. 5. 7 ; M 3, 1131 s) vel Firmiliani ad Cyprianum (n. «8. 12. 18; J/ 3, 1161 ss) Stephano merito attribuitur. Nimirum collatis locis pluribus (ep. Cypr. n. 5—8. 12; ep. Firmil. n. 5. 8. 9. 12. 14. 16—18. 23) sen­ tentia Stephani genuina haec dinoscitur: Etiam haeretici eo ipso, quod interponunt nomen vel auctoritatem Christi, habent fidem tantam, ut sufficiat ad recipiendam et conferendam rem non profanam vel invalidam, sed ad consequendam „statim gratiam Christi*, i. e., sacramentum ex se sanctum validumque baptismi, a quo ritus initiationis complectentis confirmationem totus denominabatur(cf. Tertulliani de bapt. c. 10. coi. 7. 8; J/ 1, 1210. 1206 ss; Cypriani ep. 63. n. 8; J/ 4, 380; concilii nic. [ cn. 19; D 20); etsi fides illa haereticorum non sufficit ad accipiendum sutim Spiritum sanctum vel gratiam sanctificantem, unde homines ejusmodi tam­ quam peccatores impositione manus paenitentiali ad Spiritum sanctum accipiendum indigent. Sententiam talem Cyprianus eumque sequens Firmilianus impugnant ita, at neglegendo differentiam sacramenti validi ad characterem et amplius fructuosi et ostendendo fructus sacramenti ex scripturis dicant, secundum Stephanum bap­ tismo ipsorum haereticorum remitti peccata, fieri sanctos, innovatos, filios Dei, templa Dei, indutos Christo; similiter exhibent pontificem contrarium sibi ipsi, quod baptismum haereticorum validum affirmet, Spiritum sanctum sive impositione 406 Infallibilitati romanae non obest lis de baptismo; sensus verborum Stephaai. autem disciplinam universalem infallibilitas pontificia complec­ titur (col. th. XXV), Cyprianus tamen id negando infallibili· manus sive jam baptismo dari neget et impositione manus per ecclesiam demus lacienda impertiri statuat. Inferunt illi: Si haeretici baptismo obtinent gratiam, quae ex scripturis ipsa est sanctificans, iidem impositione manus obtinent Spiritum sanctum, ideoque pro Spiritu sancto adducendo impositio manus altera qualiscum· que necessaria non est. Quae argumentatio haud impedit, quominus impositio manus nova paenitentialis, non confirmatoria fuerit. Videlicet ex eo, quod Stephanus sacramentis baptismi et impositionis contirmatoriae manus apud haere­ ticos simul ministratis effectum gratiae sanctificantis explicite quidem non negavit, effectum accipiendi Spiritus sancti explicite negatum impositioni manus, nempe paenitentiali. apud ecclesiam reservavit, non autem ex sacramento uno vero agnito, altero rejecto Cyprianus et Firmilianus refellere pontificem conantur. Sane im­ positio manus peragenda ab ecclesia exstitit facile eadem ut illa, quam pontificali! romani „ordo ad reconciliandum apostatam, schismaticum vel haereticum* sub in­ vocatione Spiritus sancti hodie quoque fieri jube» ; quae non magis fuit quam nunc est confirmatoria. neque esse potest, cum unctionem nullam conjunctam sibi ha­ beat. Opinatur novissime quidem Saltet (les réordinations p. 1. c. 1. η. 4. col. append. 2), confirmationi antiquitus in impositione manus sola sitae unctionem ab ecclesia pro potestate sua adjectam esse; sed confirmationem caruisse unquam unctione historice non probatur (cf. Tertulliani de resurrect, earn. c. 8; J/2,806; Cypriani ep. 70. n. 2; M 3. 1040; Theol. Studien der Leo-Gesellsch. 15. das Sakr. der Firmung Absch. 1. K. 2. §. 1), et facultatem sibi datam mutandae materiae sacramenti ecclesia ignorat, immo etiam abjudicat (resume n. 694 ss). Denique ex veritate saeculo omni nota confirmatio non est instituta ad homines in ecclesiam recipiendos, sed ex se homines ecclesiae supponit, neque est instituta ad remissionem peccatorum, sed ministranda justis; hinc impositio illa manus in paenitentiam, quam Stephanus pro venientibus haereticis praescribit, non est pu­ tanda confirmatio, sed ritus canonicus cum sacramento paenitentiae, quo haeretici jam paenitentes ecclesiae atque Deo ipsi reconcilientur. Expositio alia statuit iterationem omnem vetitam praeter manus impositionem, quae prius ad exorcismum in baptismo facta jam ad paenitentiam denuo faciendi sit. At vix sibi qnisqnam persuadeat, impositionem manus ad paenitentiam a Stephano exhiberi pro iteratione impositionis qualiscumque, ut et ejus, quae ali­ quando evenerit ad exorcismum. Hinc alia explanatione accipitur responsum in moris novi prohibitionem, unde admissa ellipsi pronuntietur: nihil novi introducatur, sed servetur tantam quod est traditum. Verum etsi talis sensus verbi innovare apud auctorem ip­ sum libri de rebaptismate çn. 1; J/ 3, 1184 s) invenitur, tamen nihilo obscurior apud eundem declinatio a sententiis formae controversae mente indicata conci­ piendis observatur (n. 1. 9; cf. n. 6), atque tanto durior enodatio totius dictionis Stcpnani exsistit, praesertim cum exemplum superius, aequale, suppar ellipsis po­ stulatae derideretur. Neque exemplum idoneum constructionis adeo impeditae est, quod ex versione saltem vetere latina actorum concilii chalcedonensis ^nihil praeter fidem- a sanctis Patribus annuntiatam generabilis romanus pontifex innovavit* R Infallibilitati romanae non obc»l lis de baptismo; sensus verborum Stephani, 407 tatem pontificis non simpliciter infitiatus est, quia aliud est, objectum infaliibilitatis aliquod vel modum aliquem docendi infallibilem, per legem scilicet universalem ipsius disciplinae, (illocut. ad Marcian.; // 2, 650); nam cum praepositio „praeter“ non modo ex­ ceptionem, sed etiam pugnam ct excessum sonet, Leo M. simpliciter novi nihil contra fidem vel, additione in rebus fidei catholicae in violationem recidente, nitra fidem antiquam docuisse dicitur (cf. inscript. ejusdem alloc. /Z 2, 643; Rom 16, 17). Quocirca interpretatio expeditior proponatur. Innovare valet quidem saepe tantundem, quantum aliquid facere novum, renovare, quo antiquatum idem numero ad novitatem suam reducatur. Forsitan innovare sit etiam facere aliquid denuo. ite­ rare, quo semel actum idem specie iterum agatur, v. g. pro sanando defectu ab integro repetatur vel pro amplificando effectu, acquirendo exercitio, causa alia re­ sumatur. Certe innovare significat et id, quod facere aliquid novi talis, ut ab in­ stituto vel more vetere, praesertim prave, deflectatur. Praeterea autem innovare significatione per se satis obvia potest esse perinde ac facere aliquid mere novi, b, e., aliud saltem numero prae objecto antecedente, sive est ejusdem speciei cum priore sive solum similis, sive adversatur legi vel consuetudini antiquae sive cum ea convenit. Ita oratur Ps 50, 12; „spiritum rectum innova in visceribus meis* ; nempe spiritus gratiae novus indendus post jacturam vel magis adaugendus petitur. Adaeque per illud Eccli 36, 6 ninnova signa“, potius quam patranda denuo eadem, signa nova, i. e., alia numero vel et specie, et per illud Thren 5, 21 ,.innova dies nostros, sicut a principio“ dies novi comparabiles cum priscis implorantur. Testis osus vocis apparet etiam Tertullianus (adv. Marcion. 1. 1. c. 1); cui cum pro modo interpungendi uno (J/ 2, 246) innovatio videatur esse emendatio, pro inter­ punctione alia (editionis vindob., quam nuperrime curavit Kroymann) innovare vi contextus idem est ac rem novam aggredi ex vetere, puta opus Tertulliani tertium ex primo, quod ipse resciderit, et ex secundo, quod post mendosam editionem non solum emendatum, sed et auctum jam emittat. Pro hac significatione verbi praeoptanda sententiam pontificis romani concinne sic enarres: Si haeretici ad ec­ clesiam venient, nihil in illis fiat novi, dando quidquam vel addendo ad baptisma aHosve ritus christianos in haeresi jam receptos, nisi quod est usu saltem ipso traditum dandum novum vel addendum, scilicet ut manus in paenitentiam illis im­ ponatur. Tum vero in lingua Christiana innovare potest esse idem ac facere ali­ quid a Domino institutum, quo innovatio hominis producatur; nimirum sacramen­ tum, cum sit causa instrumentalis externa innovationis internae de vetustate pec­ cati objectivae primae vel secundae, intellegitur sua sponte innovatio activa, et ipsum conficere sacramentum intellegitur innovare. Proinde Stephanus edixerit; Iu haereticis convertendis nihil fiat innovationis, videlicet activae proxime solius pendentis a ministris, nullum fiat quod nunc dicitur sacramentum, ut baptisma, confirmatio, quodvis aliud nisi tralaticium paenitentiae, cum impositione manus jcnctum. Eidem intellegentiae, quamvis ex se non tam facili probatu quam priori, suffragatur, quod et in epistula synodica cum Stephano communicata (ep. Cypr. 70 d. 2, coi. ep. 72. n. 1 ; M 3, 1043. 1018) et in epistula responsionem Stephani recensente (ep. Cypr. 74. n. 5; J/ 3, 1131) haeretici per baptisma innovandi per- 4rOS Infallibilitati romanae non obest lis de baptismo; sensus verborum StepW. non agnoscere, aliud, subjectum infallibilitatîs cum objecto omni diffiteri. Unde qui ex illo hoc alterum Cypriano impu· hibentur; unde transitus ad confectionem sacramenti nomine innovationis etiu directe designandam pronus est. Sane explicationi propositae utrilibet postremae vehementer congruit Cyprianui prae aliis omnibus audiendus, quippe qui verba ipsa Stephani a se nobis prodita cum contextu adhuc integro ante oculos eodem illo tempore habuerit nec mere mentem pontificis liberius post saecula descripserit. Enimvero postquam verba attulit (ep. 74. ad Pompejum n. 1; J/ 3, 1128 s), nedum in latinitate sententiae offendat, decretum haud cunctanter (ib. n. 2 sine lectione ulla variante etiam apud Harteliwn 2.800) ita quoque reddit: rEt praecepit nihil aliud innovari nisi quod traditum estu; ubi vides, per interpositum „aliudu jam non esse locum hypothesi ellipsis, ex qua statuatur, nihil prorsus innovandum, sed custodiendam traditionem esse, siquidem illud naliud“ efflagitat ex adverso saltem unum, quod reapse particula semper excipiente „nisiu ilico exemptum rite innovetur, i. e., quod sive novum pro convertendis sive eos innovans secundum traditionem per­ ficiatur. Et vero .nihil aliud nisi- aeque sonat „solum‘\ ac cum paulo post a Cypriano haeretici „nihil aliud quam* adversarii et antichristi nominari affirmamur, immo potius magis; nam si diceretur innovandum „nihil aliud quamu quod tra­ ditura est, id posset fortasse significare negationem rei indolis diversae, non ne­ gationem cum exceptione, unde etiam fas esset interpretari : nihil novando indu­ catur aliud, aliter comparatum, quam id est quod est traditum, nihil novando in­ ducatur alieni a traditione, nihil quod ultra vel contra traditionem sit; qualis ratio interpretandi est intolerabilis, ubi legitur „nihil aliud nisi“, quoniam hoc est tantum „nihil aliud excepto.Eodem referas, quod praeceptioni Stephani nunc citatae Cyprianus continuo adjungit: .quasi is innovet qui unitatem tenens, unum baptisma uni ecclesiae vindicat, et non ille utique qui unitatis oblitus men· dacia et contagia profanae tinctionis usurpat^; videlicet Stephano innovationem aliam ac traditam impositionis manus prohibenti se opponit Cyprianus et contendit (coi. ep. 71. ad Quintum n. 1; J/ 3, 1103 ss), innovationem, nempe aliam ac di­ vinitus traditam, non fieri ab eo, qui unum baptisma uni ecclesiae vindicet, hae­ reticos venientes ad ecclesiam baptizando, sed ab eo, qui baptisma etiam haere­ ticorum tamquam verum et sacrum ipse usurpet, omnibus haereticis venientibus ad ecclesiam quasi baptizatis tantum manum in paenitentiam imponendo; qualem usum traditionis humanae, non divinae esse Cyprianus pluribus ostendere conatur. Accedit, quod Cyprianus manifesto Stephani rescriptum in partes ex ordine car­ pendas dividit et primo de venientibus ab haeresi quacumque, postremo de con­ suetudine ipsorum haereticorum allegata reprehendit, nec tamen secundo, quamris agat distincte et de innovatione et de traditione, verba respondentia Stephani se­ parat, sed bis conjuncte repetit, haud dubie ideo, quod iis singulis sensum per se satis plenum non subesse judicat; atqui etiam singulorum, praecipue priorum, sensus integer esset, si Stephanus vellet dicere, in receptione haereticorum nihil a more antiquo alieni inducendum esse, tantummodo traditionem retinendam esse; ex contrario sensus non est salvus, si vult pontifex affirmare, haereticis venientibus nullum ritum vel novum superaddendum vel innovantem conficiendum esse Infillibilitnti romanae non oberiafiict\ quasi pontificii, ad Novatianum (n. 3; Λ/ 3, 1209): ^aeramen­ tum baptismatis quod in salutem generis humani provisum, et soli ecclesiae coe­ lesti ratione celebrare (suppleatur cum Hartelio: permissum), per os suum (columba) praeostendit? Nimirum verba haec seorsum quidem sumpta significant tantum, celebrationem baptismatis caelestem, i. e., vel validam in caelis vel et caelestis gratiae fertilem soli ecclesiae commissam esse ita, ut extranea celebratio eccle­ siam injuria afficeret; quod catholicus nemo infitiatus unquam sit, sicut nec ne­ gaverit, in ecclesia ipsa eam rem per se episcopis convenire, sive confectionem sacramenti extra vel intra ecclesiam illicite arrogatam saltem validam agnovit sive non agnovit. Quatenus autem tractatus universe Cypriani scripta nimium quantum imitatur ideoque etiam sententia illa facile persuasionem Cypriani de biptismate invalido haereticorum refert, opus sit episcopi afri inter alios (cf. Λ119—121) a Novatiano antipapa, qui impugnatur, vel directe vel indirecte sol­ licitati; certe opus idem sine ratione sana ulla, immo, praesertim in hypothesi illius 414 ■ Infallibilïtati romanae non obest canon arelatensis s. esse baptizatum, manus ei tantum imponatur, ut accipiat Spiritum s. Quodsi interrogatus non responderit hanc Trini· tatem, baptizetur/* Quo edicto afri retinentes eousque ex tolerantia memorata sedis apostolicae usum suum proprium rebaptizandi haereticos promiscue omnes videantur quadantenus ad usum ecclesiae revocari, quatenus eos solos rebapti­ zare permittatur, quorum haeresis de Trinitate fuerit. Qua in hypothesi ex tolerantia jam coartata etiam minor difficultas quam ex patientia priore illa usus particularis oritur. Sed verius censendum, canone arelatensi afros ad consuetudinem ecclesiae magis quoque conformari vel vetari rebaptizare ho­ mines adhibita forma recta semel certo baptizatos; unde fides Trinitatis per symbolum exquirenda indicetur non ut neces­ saria pro baptismo valide ministrando, sed ut medium ido­ neum, quo forma debita in baptismo observata pervideatur, h. e., funditus, exclusa dubitatione omni, cognoscatur. Vide­ licet tenere symbolum non est idem atque in Trinitate bapti­ zatum esse, sed conclusio fit ex fide professa baptizati ad fidem vel professionem hominis in secta eadem baptizantis et inde ad baptismi formam, quatenus ratio mutandae formae solum mutata fides de Trinitate excogitari potest. Agi de verbis formae videtur etiam per hoc indicari, quod afri non praecise Trinitatem, sed „hanc Trinitatem**, quae explicite est „in Patre et Filio et Spiritu s.“, interrogare hominem jubentur. Et profecto cum sensus falsus verbis symboli usitatis ac formae baptismali subici aeque possit, ex symbolo potius verba formae quam sensum rectum noscere licet. Certe Silvester pontifex romanus, ad quem acta synodi missa sunt (H 1, 261 ss), con­ suetudinem ecclesiae simpliciter non aliam approbare potuit ac decessor ejus Stephanus, qui provocando ad consuetudinem ab apostolis acceptam hominem venientem a quacumque haeresi rebaptizari vetuit, dummodo invocata Trinitate nominum Patris et Filii et Spiritus sancti baptizatus esset (supra n. 1007); qualis consuetudo tempore ipso concilii arelatensis perseveraba'. (ex Hieronymi dial. cont. lucif. n. 26. 27; M 23, 180 s). Conopinionfc Cypriani indicatae, contra probabilitatem omnem pontifici romano, nominatim Cornelio Slephani decessori vel ipsi Xysto II successori immediato nuperrime asseritur Infallibilitati romanae non obest canon arclatensis 8 cam Optato. 415 similiter quae in canone memoratur impositio manus pro ac­ cipiendo Spiritu sancto, reconciliatoria, non confirmatoria in­ tellegitur (cf. n. 1007 adnot. prior.). Canoni arelatensi afrorum disciplinam sub finem s. IV re- 1009 spondisse prodit Optatus milevitanus (de schismate donat. 1. 1. n. 9-12; 1. 2. n. 8; 1. 4. n. 8; 1. 5. n. 1-^8; J/ll, 898 ss. 961. 1041. 10 43 ss); quo teste rebaptizabantur non donatistae, sed dumtaxat per jus quidem haeretici, qui falsaverant symbo­ lum, etsi tales tunc reapse cum erroribus suis mortuos et oblivione jam sepultos in Africa ille exhibet. A qua disci­ plina canoni consentanea distinguere oportet rationem ejus theologicam, quam non omnes rectam ab Optato redditam in­ venient. Mens Optati haec exstiterit : Donatistarum baptisma est unum illud verum, nempe validum; haeretici de Trinitate impie sentientes baptismata habent varia et falsa, scilicet in­ valida; causa velut proxima hujus falsi est defectus fidei ho­ minum recipientium; remota est defectus fidei ministrorum, quo non habentes symbolum verum tamquam anulum ad ape­ riendum fontem verum neque possunt ipsi bibere, i. e.', bapti­ zari, neque alios potare, i. e., imbuendo fide baptismati valido necessaria baptizare. Videtur autem Optatus ita disputando respexisse et sequi voluisse canonem 1 synodi carthag. c. a. 348 (H 1, 685) vel canonem arelatensem vel etiam verba Stephani supra (n. 1007) recitata, quae modo suo accipit. Ce­ terum defendit contra donatistas, ex operarii vel ministri sanctitate validitatem baptismatis non pendere ; nec quidquam cogit tribuere illi errorem, pendere eam etiam proxime ex ministri fide ; quin potius oppositum insinuat scribendo (1. 5. η. 1): „Bene igitur laudasti baptisma; quis enim fidelium nesciat, singulare baptisma virtutum esse vitam, criminum mortem, nativitatem immortalem, coelestis regni comparationem, innocentiae portum, peccatorum . . naufragium. Has res uni­ cuique credenti non ejusdem rei operarius, sed credentis fides et Trinitas praestat.“ Idem (ib. n. 3) ex eo argumentatur, quod „nomen fidei pertineat ad credentem, non ad operantem: quocumque enim interrogante qui credidit Deo, credidit‘·', et hoc posito reprehendit eum qui post illius unum credo rebaptizando alterum credo exigat, Ad haec videas quae se­ 4): u..Princioalem locum quuntur (n. 4-8); sic v. g. ille in. \ r I' 4 116 Intalhbililati romanae non obest Optatus nee canon m’caeinis 8. 1 rinitas possidet, sine qua res ipsa non potest geri; hanc se­ quitur fides credentis; jam persona operantis vicina est, quae simili auctoritate esse non potest.u Et (n. 5): „ Paulus dixit ,in quo baptismate baptizati estis ?‘ (Act 19, 3) et dixerunt illi Joannis'; persuasit eis, ut baptisma Christi acciperent. Vos non dicitis, quid accepistis, sed a quo accepistis; et insecta­ mini personas hominum, et vultis iterare quod semel est; qui baptizati erant apud Ephesum crediderant in poenitentiam et remissionem peccatorum; recte illis dictum est, ut baptizarentur in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Vos vero quid mutatis in hominibus, qui jam dixerunt se credidisse in no­ mine Patris et Filii et Spiritus sancti ?“ Vel (n. 6): „Cui cre­ ditur ipse dat quod creditur, non per quem creditur.“ Immo Optatus statuit (n. 7): „Nam in quo baptizarentur gentes, a Salvatore mandatum est; per quem baptizarentur1), nulla ex­ ceptione discretum est. Non dixit apostolus2): ,vos facite, alii non faciant'; quisquis in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti baptizaverit, apostolorum opus implevit." 1010 Porro canone 8 concilii nicaeni I (D 19 et Plefele, Concilieng. I2, 407 ss) de catharis, i. e., novatianis ad ecclesiam accedentibus praescribitur, ut impositis manibus sic in clero maneant (ru« χειροθετουμίνους αιτοίς μενειν οϊτως εν τφ ν,ληοαί). Edicto hoc per se spectato illud χειροθετονμίνονς refertur haud incommode ad ordinationem, quae apud novatianos fiat. Arti­ culus ante participium ideo deficiat et pro praeterito tempus praesens sit, ut, si qui indefinite etiam in posterum a catharis ordinentur, decreto clarius comprehendantur. Adverbium oi'rwg autem significet,χειροθ&τονμενουςmanere in gradu vario ordinationi huic respondente, praemissa quidem professione fidei, quae ibi­ dem postulatur. Qua explicatione distinctius exprimitur, de solis clericis, non omnibus novatianis agi. Eidem congruit, quod Rufinus (hist. eccl. 1. 1. c. 6. n. 9; M 21, 474) secundum lec­ tionem facile meliorem χειροθετονμέιονς interpretatur clericos, qui conversi ordini cleri non utcumque, sed in ordinatione data, scilicet per se pro ipso gradu ordinis jam habiti (orn-g) assumantur. Neque dissentit Fulgentius Ferrandus (breviat. >) In editione vindob., quam curavit Ztwsa, legitur hic et paulo ante tbap tizenturtt. «) L. c. legitur ..apostolis1. V >3 Infallihilitali romanae non obeat canon nicaenus 8. 117 can. n. 172; J/ 67, 958). Sin nova impositio manuum dicatur, haec non debet intellegi reordinatio, unde tandem necessitas ipsius rebaptismi sequeretur. Sane reordinationem, rem mo­ menti tanti, exspectares decerni magis separatirn quam per participium χειροθετονμίνους commemorari velut suppositam pro re alia praecipue decreta, ut locum suum in clero novatiani accedentes retinerent. Reapse loquendi genere alio concilium canone 19 per infinitivum vel imperativum de paulianistis sta­ tuit, ut ii omnino rebaptizentur (άναβαπτίζεσ freti), clerici vero honesti rebaptizati ordinentur (χειροτονείσθτυσαν) a catholicae ecclesiae episcopo. Neque reordinationem adverbium οιτως poscit, quasi eam velut condicionem necessariam urgeat. Cujus adverbii vis multiplex invenitur. Potest enim ούτως esse v. g. idem ac modo sequente; pro quo sensu, interjecta parenthesi de praevia professione fidei, modus recipiendi clericos nova­ tianos accuratius determinatur. Potest insuper ούτως esse idem ac sic simpliciter, sine condicione ulteriore; quo sensu licet novatianis in clero remanere cum impositione manus quadam simplici, sine onere graviore, ut reordinationis. Potest etiam οίτως esse idem ac sic solum, sine condicione leviore; quo sensu quidem jubentur novatiani in clero non manere nisi cum onere impositionis manus, sed haec accipitur diversa a reordinatione. Et vero per canonem concilii optio datur epi­ scopo catholico, ut episcopo novatiano in civitate eadem ex­ sistenti aut locum presbyteri vel chorepiscopi provideat aut ipsum consortium saltem tituli proprii concedat; atqui si novatianus valide ordinatus supponatur, canon iste expeditus est; aliter contra opinionem justam quaestio integra relinquitur, qualem reordinationem pro sortiendo titulo mero episcopi obire episcopus novatianus debeat. Exclusae reordinationis testis accedit Hieronymus asserendo (dial. cont. lucifer, n. 27 ; .1/ 23, 181), synodum nicaenam sacramentum ordinis, nedum baptismi, in episcopo novatiano agnovisse. Ordinationi per /μο^ιτοιμώονς significatae neutri, praecedenti et subsequent! conversionem, illud favet, quod non solum in canone 19, sed in eodem canone 8, ubi haud dubie ordinatio exprimitur, re­ pente verbum aliud, χειροτονεί)’, insumitur. Aptius certe χειροθεσία illa intellegatur sacramentum confir 1011 Hiationis, quatenus hoc multi novatiani neglegebant (cf. n. 1016s); Slriab De Eccleein. Π. M 118 Infalhbihtati romanae non obest canon nicaenus 8. at obsistit, quod neglegentia talis non in omnes novatianos cadat, quod ritum alium ingerit analogia cum clericis mele· tianis minime donandis sacramento confirmationis, quibus item synodus manus imponendas, sicut dicemus, censet, quod confir­ matio, quamvis hominibus sacramento egentibus impertienda, ritum recipiendi accedentes proprium supervacuum non reddit. Hinc impositio manus controversa habetur merito reconcilians, speciatim ea, qua reconcilientur clerici. Nimirum antiquitus paenitentia publica a statu clericorum praesertim majorum ab­ horrens existimabatur, „sine dubio ex apostolica traditione", ut Leo M. scribit (ep. 167. al. 2. ad Rusticum inquis. 2; A/ 54, 1203 s); unde clerici rei criminis vel ipsius ordinationis illegi­ timae universe potius honore cleri, i. e., jurisdictione sacra et usu ordinis et titulo ideoque clero excludebantur (cf. ipsius concilii nicaeni cn. 2. 9. 10); nominatim homines baptizati et ordinati extra ecclesiam venientes per impositionem manus tamquam imaginem paenitentiae publicae laboriosae, pariter ac laici conversi, dumtaxat communionem laicorum in ecclesia obtinebant (ex Innocenta 1 ep. 17. ad episc. maced, c. 3—5. n. 7—12; ep. 24. ad Alexandrum episc. antioch. c. 3. n. 4; J/20, 530 ss. 549 ss). Quare concilium novatianos per impositionem manus similem in ipsum clerum ecclesiae recipiendo benignius se gessit et affirmare potuit, illis mansionem in clero dari οίτως, hac condicione simplici, et in se et prae modo recipiendi paulianistas, quos sancit concilium rebaptizari h. e., subire sine remissione nihil, quod baptismo novo sit inferius (cf. cn. 4. 12. 15. 19 sub fin.; ep. synod, ad alexandrin, in Socratis hist. eccl. 1. 1. c. 9; M 67, 80), et deinceps, non abs­ que probatione, etiam reordinari. \rel inculcare potuit synodus condicionem impositionis manus, utpote a se tunc primum ad effectum eum ampliatae, ut vitium ordinationis illegitimae, quamvis validae, pro munere legitime gerendo sanaretur. Caerimonia talis ab Innocentio I ut vera ac justa legitimi sacer­ dotis benedictio memoratur (ep. cit. 17. ad episc. maced, c. 1 n. 8), a Tarasio constantinop. perinde benedictio quaedam in­ tellegitur (syn. nie. II. act. 1 ; H 4, 51). Ab ipso concilio nicaeno I illa vocabulo generali tamquam γειοο&εΰΐα exhibetur, eadem nomine speciali γειςοτονία dicitur, ubi homines a Meletio ordinatos synodus vult sanctiore, scilicet prae priore vetita, Infaliibilitati romanae non obest canon nicacmis 8; de canone 19. 419 ordinatione confirmatos, μνστΓ/.ωτερα ’/eiQtrcovlq βεβαιω&Ιντας (ep. synod, apud Socratem 1. c. ; cf. Sozomeni hist. eccl. 1. 1. c. 24; J/67,927; Alhanasii apol. cont. arian. n. 71. 72; M 25, 374 ss), pacto compari atque ex contrario ordinationes illicitae sta­ tuuntur periculo infirmationis in posterum obnoxiae vel infir­ mandae vel infirmae (cn. nic. 2. 4. 16; cf. 15), nempe non pro essentia sacramenti, sed pro ordinis honore, i. e., exercitio et jurisdictione juncta. Ad hoc cum extra ecclesiam, seposito saltem conjunctionis voto, Spiritus sanctus daretur nec sim­ pliciter per baptismum nec plenius per ordinationem, defectus iste communionis reparabatur ingressu ecclesiae faciendo per impositionem manus sub invocatione Spiritus sancti, qua ho­ mines in secta baptizati ut laici, homines in secta baptizati et ordinati ut clerici susciperentur. Quoniam igitur impositio manus propria clericorum momentum impositionis communis adhibendae laicis in se continebat, recte Siricius pontifex re­ spondit generatim, ex constituto synodi, facile nicaenae, nova­ tianos per invocationem solam septiformis Spiritus, episcopalis manus impositione, catholicorum conventui sociari (ep. 1. ad Himerium tarrac. c. 1. n. 2; ili 13, 1133 vel D 21; cf. Innocenta I 1. c. c. 5. n. 10; J/ 20, 533). Ceterum absolutionem sacramen­ talem a peccatis coram Deo impositio illa socians vel recon­ cilians cum ecclesia saltem praeparando affert, non excludit. Utique canone 19 ejusdem concilii nicaeni (D 20) et reno- 1012 ratur lex jam exstans de rebaptizandis paulianistis et statuitur, ut clerici eorum, si sint a culpa et reprehensione alieni, re­ baptizari ordinentur. Hunc canonem non licet excusare eo, quod, nondum definita validitate baptismi collati ab homine haeretico de ipsa Trinitate, decuerit prorsus agere secundum partem tutiorem. Nam fieri quidem potest, ut lege ecclesiae universali ob defectum debitae materiae vel formae in bap­ tismo ministrato praescribatur haereticorum rebaptismus, pro indole haeresis conferendus absolute, si defectus talis certus sit, sub implicita saltem condicione, si defectus ille rationa­ biliter coiciatur vel timeatur; insuper fieri per se potest, ut lege universali statuatur rebaptismus ob defectum debitae in­ tentionis (cf. concilii tridentini s. VII. cn. 4. de baptismo; D 741), qualem tamen defectum non fert solus error de ipsa Trinitate, quia haeretici etiam sic errantes, non minus quam 27* -120 Infallibilitati romanae nun magis obest canon nicaeuus 19 quam 8. homines diffitentes sacramentum vel omnino infideles, inten­ tionem praevalentem saltem id faciendi, quod Christus instituit vel ecclesia Christi facit, baptizando habeant; sed prorsus fieri non potest, ut lege, ex se scilicet perpetua, ecclesia tota ob­ ligetur ad sacramentum ex defectu rei secundum opinionem in se falsam necessariae pro securitate majore iterandum; ita enim, minime indicando, agi solum de subsidio interim adhi­ bendo, donec sententia ultima prodiret, consuetudo recta, testi­ monium velut reale veritatis revelatae, removeretur, error oppositus facto ipso doceretur, quod salva infallibilitate, ne­ dum pontificis, sed sua ipsa in concilium oecumenicum non cadit (cf. th. XXV). Atqui ex defectu solo rectae fidei mi­ nistri de Trinitate baptisma invalidum non efficitur (cf. concilii later. IV. c. 1; D 3571, et canones nicaeni non interim, sed in perpetuum ex se aeque omnes conditi apparent (cf. Leonis M. ep. 106. al. 80. ad Anatol. c. 4; J/ 54, 1005). Ergo non de­ fectu illo fidei, sed vitio quodam alio actionis pristinae sa­ nando decretum concilii de repetitione sacramenti vere et juste nititur. Ratione simili comprobatur, quomodo reordinatio novatianorum a concilio injungi non potuerit. Hinc rec­ tius urgetur, nomine paulianistarum (ττανλιαιασάντων) haereticos eos designari, qui, cum de Trinitate in modum Pauli samosateni errent, ipsam baptismi formam facilius pervertant vel ejus custoditae securitatem sufficientem in casibus singulis quidem non praebeant. Quin analogia fere cogit, canones nicaenos controversos 8. et 19. similiter interpretari ut arelatensem 8 proindeque novatianos tales dicere, quibus pro ob­ servantia ritus sacramentalis essentialis per fidem suam satis cognita tantum manus imponenda sit, paulianistas tales, quibus pro observantia illiusmodi non pariter comperta sacramentum ministrare iterum oporteat. 1013 Xec prodest opponere veteres etiam eos, qui non multo post concilium nicaenum canones aliter intellexerint, et ipsum Athanasium, qui cum fuerit tamquam anima concilii, rationem propriam decreti rebaptismi fidem Trinitatis in ministris defi­ cientem arbitretur. Etenim, quidquid putavit hic vel ille, ca­ nones nicaeni eatenus demum vim pro ecclesia universa ob­ tinuerunt, quatenus eos intellectos episcopus summus confir­ mavit (th. XXIII); qui legibus Patrum nicaenorum ex se non Infallibiliiali romanac non obest canon nicnen. 8 vel 19, sicut Romae est acceptus, 4-21 j i j I valentibus vitam vigoris inferendo etiam verius Athanasio, tunc ne episcopo quidem, concilii anima exstitit. Atqui summus pontifex canones constanter sensu eo approbavit, ut ob de­ fectum fidei solum sive alium sive de Trinitate, forma cum reliquis haud dubie servata, sacramentum ex se semel confe­ rendum neutiquam iteraretur. Hoc pacto accepit nicaenos canones Silvester, Marcus, Julius I (ex Hieronymi dial. cont. lucifer, n. 26. 27; M 23, 180 s). Eodem modo illos accepit Liberius et Siricius (D 21 ; cf. Siricii ep. 5. ad episc. Afr. n. 2. cn. 8; M 13, 1159 s), qui etiam voluntati rebaptizandi arianos opponit praeter usum totius orientis et occidentis tum canones contradicentes tum vetitum apostoli, ex Siricii mente sane non de arianis explicite loquentis, sed praedicatione unius baptismatis (Eph 4, 5) universe significantis, valere baptisma verbis evangelicis collatum, quamvis minister de ipsa Trini­ tate erret; quae autem simul perhibetur consueta impositio manus, reconciliationis, non sacramenti confirmationis intellegi­ tur (cf. n. 1007. adnot. prior, et n. 1011). Non aliter accepit canones Innocentius I, ubi affirmavit, novatianos vel montenses per manus tantum impositionem suscipiendos, paulianistas rebaptizandos esse, ratione differentiae per formam differentem reddita, quod prae his illi „nominibus“, scilicet pronuntiatis, Patris et Filii et Spiritus sancti baptizarent, etsi videtur ibidem indicare, ex errore de Trinitate proclivius formam adulterari ideoque bap­ tisma invalidum exsistere (Z) 62. 63; cf. synodi arelat. II cn. 16. 17; 27 2, 774); ad hoc impositionem manus pro dando Spiritu sancto haereticis conversis adhibendam pontifex appellat imaginem paenitentiae (ep. 24. ad Alexandrum episc. antioch. c. 3. n. 4; M 20, 549 s) ideoque discernit a confirmatione, quam consignationem frontis ipsorum infantium faciendam oleo describit (ep. 25. ad Decentium eugub. c. 3 ; D 60 ; cf. Gelasii I ep. 9. ad episc. Lucaniae c. 5. 6: ΔΊ 59, 50); nec minus ille homines ordinatos in secta Priscilliani vel a Bonoso complures in ordinibus suis simpliciter admisit (infra n. 1031). Peraeque canones accepit Leo M., quando homines forma 1014 recta a ministris fidei cujuscumque semel baptizatos non denuo baptizari, sed catholicis copulari voluit invocata virtute Spiritus 'ancti per manus impositionem (ep. 167. al. 2. ad Rusticum narbon. episc. inquis. 18; cf. ep. 159. al. 129. ad Nicetam episc. aqui- 4-2â Infallibilitati rom. non obest can. nie, 8 vel 19, sicut Romae quidem est acceptu lej. c. 7. et ep. 166. al. 135. ad Neonem ravenn. episc. c. 2: J/ 54, 1209. 1138 s. 1194), diversam nempe a sacramento con­ firmationis, quod nominatur crucis signum et sancti Spiritus unctio (serm. 4. al. 3. c. 1; J/ 54, 149), et clericos venientes ex sectis, ut ex novatianis vel donatistis. sine ordinatione nova clero ecclesiae adjunxit (infra n. 1031). Ita canones accepit etiam Felix III (II), de hominibus iis agens (ep. ad Flavitam episc. constantinop.; M 58, 974), quos Aeacius ordinavit vel baptizavit; ita Gelasius I, praebens iisdem hominibus bapti­ zatis vel ordinatis ab Aeacio (ep. ad Euphem. constantinop.; J/ 59, 15 r majorum traditione confectam et veram, praecipue religiosae sollicitudini congruam (ex ed. Thiel 315: majorum traditione confectam et vestrarum praecipue regionum sollici­ tudini congruam).. sine difficultate medicinam*; ita Afias/asiusIL asseverans (ep. ad Anastasium imper, n. 8; ed. Thiel 620s; Z)10 169) eam ecclesiae catholicae consuetudinem, ut „nullum de his . . ulla . . ex nomine Aeacii portio laesionis attingat, quo forsitan per iniquum tradita sacramenti gratia minus firma videatur."' Similiter canones accepit Gregorius M.; etenim de nestorianis interrogatus scripsit (1. 11. ep. 67. ad Quiricum episc.; J/77, 1205 ss; Z)10 249), quoslibet apud haeresim in Trinitatis nomine baptizatos ad ecclesiam aut unctione chris­ matis aut impositione manus aut sola professione fidei revo­ cari, nominatim nestorianos, si jam fateantur veram fidem, abs­ que ulla dubitatione, servatis suis propriis ordinibus, reci­ piendos esse; ubi Gregorius quidem chrisma, quo oriens arianos ad ingressum ecclesiae reformet, vel non cogitavit sacramen­ tum confirmationis, sed ritum qualemcumque, vel cogitavit sacramentum confirmationis ob causam justam impertiendum (cf. n. 1016); insuper unctionem et fidei professionem aeque ac manus impositionem respexit sane talem, quae sacramentum paenitentiae pro culpa gravi sive haeresis formalis sive alia quacumque commissa post baptismum non depelleret. 1015 Verumtamen non mirum est, si acceptioni huic romanae decretorum nicaenorum non omnis observantia intra ecclesiam respondit. Definitio expressa fidei non exstabat; legem Stephanii, quae directe erat disciplinae, mox non ubique romanus ipse pontifex urgebat; canones nicaeni ambiguitate non carebant quatenus canon 8 de baptismo explicite nihil statuit neque laCdlibilitaii rom. nonobcst en. nie, 8 vel 19 utcumque alicubi acceptus; de Basilio. 423 impositionem manus imperatam accuratius determinat, canon 19 rationem, cur baptizentur ac proinde ordinentur paulianistae, tamquam normam interpretationis et applicationis legis non significat; declarationes sedis apostolicae dumtaxat tempore procedente et fere per occasionem his illisve datae super­ veniebant. Unde post ipsum concilium nicaenum in ecclesia consuetudo non solum pro ratione theologica movente, sed in se ipsa parum recta, quamvis non universalis neque constans, rebaptizandi, reconfirmandi, reordinandi apparere potuit. Ipse Athanasius de validitate baptismi arianorum, quos ut deficientes in fide Trinitatis asseverat de baptismo ceteroqui rite confecto periclitari et haereticis aliis pejores esse, ab initio dubius haeserit (or. 2. cont. arian. n. 42 s; cf. ep. 1. ad Serapion, n. 29 s; M 26, 235 ss. 595 ss); deinde in synodo alex. a. 362 homines baptizatos et ordinatos ab arianis sola professione fidei praevia admisit (torn, ad antioch. n. 3. 4; ep. ad Rufinian.; J/ 26, 798 s. 1179 ss). — Testimonium haud certum rebaptismatis haereticis promiscue omnibus Hierosolymis adhibiti est illud breve, quo Cyrillus hieros. (procatech. n. 7 ; M 33, 346) solum haereticos ob defectum baptismatis prioris ejus rebapti­ zari dicit; nam haereticos fortasse pro articulo praemisso per excellentiam vel quales a concilio nicaeno vocati erant paulianistae, s. doctor cogitat. — Basilius M.y aliter ut alii, pro more invento in ecclesia sua caesareensi, quae Firmiliani fuerat, praeter haereticos de Deo etiam novatianos rebaptizaverit (ep. 188. al. 1. ad Amphiloch. cn. 1 ; M 32, 663. 667 ss), non quasi horum baptisma pro disciplina varia statuta validum vel invalidum evadere censeret, sed quod, lege fidei vel disciplinae universali clariore desiderata necdum vi consuetudinis majoris vel romanae satis bene perspecta, propriam disciplinam de schismaticis tutiorem et sententiam de haereticis in fide Trini­ tatis veriorem judicavit.1) — Canon „apost“ 46. 47. 68 (apud *) Per canones diversos baptisma catharorum, i. e., novatianorum agnosci ralidnm vel invalidum s. Basilius (ep. cit.) utique affirmat, etiam effici validum vel invalidum indulta vel negata facultate baptizandi ecclesiastica nullo verbo in­ dicat. Quin ille rationes in utramque partem eas profert, quae, si quid probant, jure ipso divino baptisma controversum valere vel non valere monstrent,* nam pro parte una dicit, catharos tamquam schismaticos adhuc ex ecclesia, quadantenus scilicet pro fide in Deum conservata vel magis quam haereticos, exsistere, pro 424 Tnfallibilitati rom. non obest en. nie. 8 vel 19 utcumque alicubi acceptus; de Basilio, Uefele, Concilieng-. 1-, 815 ss), quo magis indirecte repudiatur baptisma et ordinatio haereticorum, respiciet haereticos tantum parte altera ponit, schismaticos una cum haereticis ab ecclesia ita separari, u gratiam Spiritus sancti interrupta continuatione a se ipsis amissam aliis praebere baptizando vel ordinando minime possint. Praeterea canon disciplinae baptisma validum vel invalidum etiam facere a Basilio putaretur summum talis, qui respi­ ceret baptisma tempore futuro in regione ipsa canonis ministrandum, nisi forte affingitur s. doctori opinio, validitatem baptismatis jam transacti a voluntate ec­ clesiae pendere; atqui canon varius, cujus Basilius meminit, pertinet ad baptisma sine distinctione temporis futuri vel praeteriti ; neve dicatur pertinere tamquam approbatio consuetudinis pro regione varia jam exstantis, canon ad baptisma sine distinctione hominum in regione canonis baptizatonun vel post baptisma aliunde immigrantium refertur. Immo fatetur Basilius ipse, episcopos aliquot encratitarmn, qui erant saltem schismatici, simpliciter, videlicet pro pristino sacramento ordinis et baptismatis, susceptos et hoc demum facto quasi canonem susceptionis hominum illis quidem cohaerentium editum a se esse. Congruenter actioni isti loquitur simillime de encratitis per facinus baptismate proprio utentibus ac de catharis ritu communi baptizantibus; etsi enim baptisma utrorumque pro se reicit, posse tamen ad utilitatem plurium baptisma, ut catharorum ab asiaticis nonnullis est susceptum, ita encratitarum, nempe per sententiam mitiorem de baptismate illo perperam mutato, opportune suscipi exemplo Patrum in causa baptismatis clemen­ tium significat; atqui nemo dicet, ex persuasione Basilii baptisma a ritu communi differens per sententiam ecclesiae validum non solum declarari, sed etiam fieri idque pro opportunitate posterius oritura posse. His adde, quod Basilius, ubi canonem varium de encratitis ab episcopis variis vel ab episcopis iisdem pro variis adjunctis condi posse opinatur, jam saltem dubitat, utrum illi ab antiquis praeter­ missi vel solum nomine generali sive schismaticorum sive haereticorum compre­ hensi in schismaticos an in haereticos reponi debeant, quamvis illos certius ali­ quanto post haereticis adnumeret (ep. 199. al. 2. ad Amphiloch. cn. 47 ; 3/32, 730 atqui baptisma haereticorum Basilius non arbitrio ecclesiae vario validum vel in­ validum, sed lege Domini invalidum esse censet, cum debilitatem talis baptismatis ex ratione ipsa haeresis, videlicet fidem in Deum violantis ideoque sensum formas baptismalis pervertentis, ducat. Proinde explanationem oppositam non juvat, quod de catharis ut schismaticis uniuscujusque regionis morem sequi oportere Basilius scribit; at enim pariter is admonet, de encratitis, fortasse etiam haereticis, sires postulaverit, consuetudine utendum et sequendos esse Patres, qui, pro regionibus nempe singulis, statuerint; non magis igitur ex verbis illis quam ex his conclu­ dere licet, a Basilio istam quaestionem disciplinae dumtaxat ecclesiasticae pro loco vel tempore mutabilis existimari. Itaque mens Basilii alia fuerit. Ex ea antiqui, quos ille commemorat, con­ senserunt. baptisma haereticorum in fide de Deo invalidum, divinitus scilicet, esse; de schismaticis dissenserunt ideoque rem episcopo cujusque regionis reliquerunt, qui pro conscientia sua rebaptizaret vel non rebaptizaret ; unde etiam episcopis idem nunc pro securitate pleniore rcbaptizaverit. nunc bono ecclesiae majori se­ curitatem eam postposuerit. Sic Basilius legem et consuetudinem antiquam ecdesiae suae rebaptizandi praeter haereticos, saltem implicita condicione, schismaticos Infallibilïlati rom. non obeslcn. nic.8vel 19utcumque alicubi acceptus; de Basilio 425 eos, quorum baptisma alibi improbari constet, quemadmodum ex canone laodiceno 7. 8 (ib. 753 s) fere aequali colligatur. Certe mos communis rebaptizandi vergente saeculo IV in ipso oriente arianos non componitur cum Epiphanio (expos, fidei n. 13; M42, 807) vituperante audaciores quosdam, qui praeter ecclesiae consuetudinem arianos rebaptizent, neque cum Didymo alex, (de Trin. 1. 2. c. 15; J/ 39,719 ss) narrante, aliter quam haereticos alios, eunomianos et phryges conversos baptizari, neque cum Siricio {D 21) testante, a toto oriente et occidente arianos non denuo baptizari. — Ex canone 7 putato quondam concilii constantinop. I, qui verius est summarium epistulae ad Martyrium episc. antioch. saeculo V Constantinopoli scriptae (vide Hefele 1. c. 22, 26 ss), solebant tunc in hac regione re­ baptizari soli eunomiani, montanistae vel phryges, sabelliani similesque, qui nempe sicut paulianistae a fide verae Trinitatis longius recesserant. Tales rebaptizandi perhibentur etiam a Timotheo presbytero constantinop. initio saeculi VII (de recept. haeret.; M 86, 14 ss. 70), canone 95 concilii trullani prope congruente cum summario illo ep. ad Martyrium (Æ3, 1694 s), a Theodoro studita (1. 1. ep. 40; M 99, 1051 ss). Qui autem rebaptizabantur, iidem utique reconfirmabantur, 1016 clerici pro dignitate reordinabantur. Sed nonnulli haeretici sine baptismo novo dumtaxat confirmabantur vel ordinabantur. Sic Basilius M. encratitas, etsi forte non rebaptizentur, omnino ungi vult (1. c.), Didymus alex, homines a quavis haeresi ac­ cedentes ungi dicit (1. c.), canon laodicenus 7 (apud Hefele observavit quidem et auctoritate Cypriani et Firmiliani, quorum nomina appellat, et argumentatione theologica qualicumque etiam ipsam commendavit, non tamen baptisma schismaticorum ex jure divino adeo dubium judicavit, ut legem vel con­ suetudinem a sua discrepantem simpliciter tamquam intutam impugnaret; immo mori benigniori, quem scivit esse partis Asiae et ipsius ecclesiae romanae (cf. cit. cn. 47), erga encratitas, licet jam viderentur non certo schismatici esse puri, ali­ quando ipse se prudenter accommodavit, ne cum majorem salutis securitatem im­ posito baptismate novo quaereret, onerfe hoc ingrato ipso plures ab ecclesia et salute deterreret. Quocirca Basilio apparebat haec res disciplinae ecclesiasticae variae ejus, quae ex intellegentia adhuc perficienda ideoque interim variante juris divini immutabilis tandem proveniret, similiter atque hodie ex varia aestimatione ficti et circumstantiarum baptisma quomodocumque suspectum licite cum condi­ cione alii repetunt, alii non repetunt; non apparebat res variae disciplinae mere ecclesiasticae ita, ut ecclesia jure suo potestatem valide baptizandi schismaticis hic vel nunc concederet, illic vel tunc tolleret. ‘ · r 426 fniallibilîtati rom. non obest canon nicaenus S vol 19 utcumque alicubi acceptu. I. c. I2, 753 s) ungendos sancto chrismate, non baptizandos, ponit novatianos et quartodecimanos, quibus adiciunt sabbatianos, arianos, macedonianos, apollinaristas summarium ep. ad Martyrium (L c.), Timotheus (1. c. 34 ss. 71), concilium trullanum (1. c.), Theodorus sludita (1. c.). Profecto fuit ratio, cur sacra­ mentum chrismatis haereticis istis impertiretur, aliter ac bap­ tisma et aliter ac v. g. nestorianis vel eutychianistis, quos confessione simplici fidei receptos esse tradunt Timotheus (1. c. 39 ss. 71) et Theodorus sludita (1. c.); ratio autem fuerit, quod sacramentum confirmationis, secus ac baptismi, apud haereticos illos aut non conferretur aut non recte conferretur. Theodoretus quidem narrat (haeret, fab. compend. 1. 3. c. 5; J/ 83, 407), novatianos baptizatis sanctissimum chrisma non praebere ideoque Patres statuisse, ut homines ex hac haeresi corpori ecclesiae adjungendi inungerentur; cui addit Timotheus (1. c. 34 ss), quartodecimanos et sabbatianos propinquos novatianis esse; qui mos confirmationis neglegendae plerorumque quidem talium exstiterit. Reliqui, utpote illis comparati, sal­ tem non rite confirmati sint, sive quod confirmarentur a pres­ byteris iisque post defectionem ab ecclesia non amplius ad valide confirmandum consuetudine ulla designatis (cf. n. 682 ss), sive quod confirmarentur chrismate consecrato a presbyteris, non ab episcopis (cf. n. 692); hoc vitium alterum videtur in­ dicare Didymus alex, notando (1. c.), ungi, qui a quavis hae­ resi accedant, scilicet in oriente sui temporis, cum non habeant sanctum chrisma, episcopo soli per caelestem gratiam con­ ficiendum (Χρίοιται δε οι αχό χάσης αιρεσεως μετεργόμενοι, eiceuiï, or/. εχονσι τδ άγιον χρίσμα. Έχίσ/.οχος δέ μόνος τη άνωθεν χόρια τελεί τδ χρίσμα). Quibuscum cohaeret, quod hodie quoque ri­ tuale schismaticorum orientis hominem recipiendum errore ejurato et absolutione facta eatenus ungi jubet, quatenus sit nondum extra ecclesiam unctus (cf. Theol. Siudien der Leo· Gesellschaft 15, i. e., Dolger, das Sakr. der Firmung Absch. 1. K. 4. §. 3). — Praeterea Theophilus alex., secus ac decessorem ejus magnum Athanasium de arianis tandem decernentem vi­ dimus, catharos conversos pro interpretatione sua canonis nicaeni reordinandos esse censuit {M 65, 43), et medio saeculo V ecclesia constantinop. ex epistula ad Martyrium (apud Bevereg., synodicon sive pandect, canon, t. 2. annot. p. 100 s) novatianos Tnfallibilitati rom. non obest canon nicnenus 8 vel 19 utciiniqve alicubi acceptus. 427 aliosque, quos unxit, pro qualitate personarum ob causam nobis jam ignotam reordinavit. Sed haec praxis non ubique viguit; secundum quaestiones et responsiones ad orthodoxos (n. 14; J/6,1262) aetate eadem cum baptismo ordinatio haereticorum ita agnoscebatur, ut emendaretur lapsus baptismi unctione sancti unguenti (τον ôt βαφτίσματος τ~η Ιπιγρίσει. του άγιον μύρον'), i.e., sive confirmatione sive caerimonia alia, ordinationis vero manuum impositione (της ôè χειροτονίας τη χειρο^εσίμ), videlicet diversa ab ipsa ordinatione. Etiam in occidente novatianos alicubi confirmationem orni- Ιθ1" sisse ac proinde post conversionem confirmatos esse, non satis liquet ex Paciano barcilon. infitiante, plebem novatianam con­ signari ab uncto sacerdote (ad Sympron. ep. 3. n. 3; M 13, 1065); sicut enim ille novatianis negat baptisma dumtaxat fructuosum collata novitate regenerationis faciente filios Dei, ita abjudicet chrisma dumtaxat fructuosum collato Spiritu sancto (cf. serm. de baptismo n. 6; M 13, 1092 s), quem det solum episcopus unctus, scilicet jure ordinario vel legitime consecratus ideoque non ad episcopatum ecclesiae alicujus vere obtinendum nullus (cf. ep. 3. η. 1. 5; ep. 2. n. 7; M 13, 1064. 1067. 1062). — Concilii arausicani I cn. 1. coi. cn. 2 (apud Hefele, Concilieng. 22, 292) et concilii arelat. II cn. 17 (ib. 300) respicit fortasse haereticos vel nondum vel non rite, ut a presbyteris non designatis, confirmatos. Similiter se ha­ buerint haeretici, quos memorat Gregorius turon. (hist, franc. 1. 2. η. 34; 1. 4. η. 27; 1. 5. η. 39; 1. 9. η. 15; J/71, 230. 291. 354. 493); ceterum non omnem usum chrismatis erga haere­ ticos conversos fuisse sacramentum confirmationis, disci potest tum exemplo per auctorem eundem posito (1. 2. n. 31; M 71, 227), si vere de femina olim catholica et catholice confirmata, post haeresim redeunte ad ecclesiam agatur, tum verbis ritus mozarabici (cf. Theol. Studien 1. c.) significantibus, chrisma haereticis reconciliandis in remissionem peccatorum adhiberi. Cf. de tota controversia baptismali quae disputantur apud Zeitschrift fier kath. Theol. 1893, 79 ss; 1894, 473 ss; 1895, 234ss; 1900, 282 ss; 1903, 759 ss; 1905, 258 ss; Forschungen zur christl. Litt.- u. Do&nenwschichte Bd. 2. H. 4 (Ernst, die Ketzertaufο O angelegenheit in der altchristlichen Kirche nach Cyprian); quorum pars quidem placet. 498 1018 Infallibilitati romanae non obest causa Liberii. 3. Quod ad Liberium attinet, primum si post tot constantiae documenta tandem exsilio fractus re ipsa cessisset arianis, subscribendo formulae manifesto haereticae, ut secundae sir· miensi, certe subscriptio ejus per vim extorta nec proinde actus irrevocabilis supremae seu independentis potestatis ideoque nec locutio ex cathedra, sed potius actus infirmitatis physicae, hominibus ejus temporis valde facilis cognitu, existimandus esset (cf. Athanas. hist, arian. n. 41 ; J/ 25, 742), Verumtamen tantum abest, ut Liberius probetur tale quidquam commisisse, ut op­ positum ostendatur; etenim ex modo, quo Hilarius (de synodis n. 3. 63. 87; J/ 10, 482 s. 523. 539) et Phoebadius (contra arianos c. 23; J/ 20, 30) de impia illa formula loquuntur, in­ tellegimus, ex occidentalibus defensoribus magnis fidei unum senem Hosium putatum esse haereticis se accommodasse, quamquam Sulpicius Severus (hist. sacr. 1. 2. n. 40; M 20,152) de lapsu ipsius ITosii haud immerito dubitat; praeterea veteres fere non solum de lapsu Liberii nihil sciunt, sed etiam ut sanctitate conspicuum et rectae fidei defensorem Liberium ex­ tollunt; inter quos exsistit ipse Siricius ÇD 21) et expressius Anasiasius I (Di0 93). Immo neque ulli ex formulis sirmiensibus neque libello per Sozomenum memorato plurium formularum a Basilio ancyrano et sociis a. 358 Sirmii composito Liberius subscripsisse demonstratur nisi testimoniis confictis vel, ut videtur, interpolatis vel id, de quo quaeritur, non edicentibus, vel critice parum accuratis vel calumniam prae se ferentibus; insuper antiqui plerique reditum Liberii in urbem soli studio populi romani, arianis maxime contrarii, non subscriptioni ulli tribuunt; quacum etiam minus concinit, quod Liberius vigore tanto contra synodum ariminensem egit (/? 21) et episcopos dissidentes sola condicione agniti concilii nicaeni cum voce homousios recepit. Tum vero etsi satis libere Liberius sub­ scripsisset formulae sirmiensi primae vel libello praedicto, quem nonnemo formulam sirmiensem tertiam vocat, non doc­ trinam pravam confirmasset, cum haec documenta haeretica vel falsa in se non essent, sed solum fidem non ita diserte vindicarent. Neque Liberius prodidisset fidem, si Athanasium damnasset, quod non propter fidem, sed propter crimina, in­ juste quidem ipsi objectata, eum condemnasset; etsi nec hoc evincitur. Ad summum conjectare cum majore fundamento înfillibilitati rom. non obcst causa Liberii, Zosirni, Horrnisdae, trium capitulorum. 429 licet, Liberium non durius se gessisse adversus arianos illos, qui rem fidei agnoscere viderentur atque solum vocabulum homousios devitarent. Vi desis Jungmànn, in hist. eccl. dissert. 6. n. 46ss; Grisar, Geschichte Roms 1, n. 200. 214. 228; Zeitschrift Hir ka/h. Thcol. 1908, 413 ss. 4. Cum Innocentius I doctrinam pelagianam peremptorie 1019 rejecisset (cf. verba Augustini supra n. 992), Zosimus Innocentii successor de personis Pelagii et Coelestii simulantium catho­ licam sive locutionem sive mentem subjectivam (vide supra n. 994 libellum Pelagii vel s. Augustini contra duas epist. pelag. 1. 2. c. 3. n. 5; M 44, 573 ss) aliquamdiu nimis bene sensit (7? 329. 330. 342), donec fraude perspecta ipsos quoque homines per tractoriam damnavit (Z? 343). Similiter scilicet egit ac se gesserit vetustior ille pontifex, ex opinione quadam \R 66. 67) Eleutheriis, qui teste Tertulliano (supra n. 498) videtur prius montanistas benignius aestimando in commu­ nionem suscepisse, deinde edoctus sententiam, quam reapse ii sequerentur, exclusisse. 5. Nulla est Hormisdam (ep. 70. ad Possessorem; M 63, 1020 491 s) inter et Joannem II (ep. olim 2. ad Justinian, et ep. olim 3. ad senatores; M 66, 17 ss; cf. D 142) oppositio. Prior enim tantummodo abstinuit a probanda formula, qua unus de Trinitate carne crucifixus diceretur (coi. suggestione Germani et aliorum et epistulis Justiniani inter ep. Hormisdae ; M 63, 474. 475 ss), quia pro tempore judicium quod vis importunum existimavit ob periculum abusus eutychiani jurgiique novi, et insuper modum procedendi scytharum monachorum pro illa formula propugnantium reprehendit; postea autem Joannes II, mutatis jam adjunctis, ad reprimendos nestorianos, catholicam eam formulam esse aperte declaravit. Epistula vero Felicis Ill(II) nuatur, suppositicia habetur (R 605; cf. 606. 607). 6. In controversia de tribus capitulis, i. e., de Theodoro 1021 mopsuesteno ejusque scriptis, Theodoreti cyrensis scriptis contra Cyrillum, epistula Ibae edesseni ad Marim persam, latini, lin­ guae graecae minus periti, errorem nestorianum illis minime contineri opinabantur, immo auctores synodo chalcedonensi probatos esse, cum graeci et errore opera eadem censerent maculata neque a synodo recepta. Pro tali condicione rerum, 430 Infallibilitati romanae non obest actio Vigilii de tribus capitulis. fide viis aliis satis vindicata, quaestio esse poterat, utrum op­ portunum foret necne ad postulationem vehementem impera­ toris Justiniani et orientalium ob placandos monophysitas sol­ lemniter dicto etiam anathemate et nominatim condemnare homines jam dudum mortuos vel saltem scripta, quibus con­ cilium chalcedonense ipsum pepercisset; unde monophysitae potius ansam sumerent sese erigendi, occidentalium animi asperarentur, schismata nova orirentur. Quae opportunitatis quaestio videbatur paulo aliter solvenda esse pro circumstan­ tiis aliis, saepius variantibus, quibus Vigilius pontifex pru­ dentia majore vel minore se accommodavit proindeque, cum ab initio rejectionem capitulorum recusasset, Judicatum (R 92'2; cf. 924), Constitutum primum (7? 935), epistulam decretalem ad Eutychium (7? 936), Constitutum alterum (J? 937) composuit. Enimvero de doctrina mire sibi constans pontifex gravissimos errores in tribus capitulis semper agnoscendo per documentum memoratum primum, tertium, quartum Theodorum mopsuestenum cum scriptis suis impiis et scripta impugnata Theodoreti et Ibae anathematizavit. Porro sententia damnationis per Judicatum semel pronuntiata ille aliquando pro ecclesiae pace, donec occidentales praejudicia sua statu controversiae rite declarato dedocerentur, sive exsecutionem sententiae re­ misit sive sententiam ipsam eatenus revocavit, quatenus anathematismus ideoque judicium simul disciplinae, non judicium simplex de doctrina fuit (cf. R 925), nec tamen capitula idem approbavit (cf. R 926. 927). Ipsum Constitutum primum in doctrina a reliquis tribus documentis pontificiis non differt; nam illic quoque pontifex Theodori dogmata damnavit, tantum personam condemnari noluit (J/ 69, 99 ss), quae res est disci­ plinae eademque pendens ex deliberatione ancipiti de con­ venientia anathematis in mortuum ferendi vel etiam ex judicio concepto de culpa usque ad finem pertinaci (cf. concilii V cn. 12—14: D 183 ss), quale judicium mutare pontifex saltem inde potuit, quod pertinaciam nunc adhibita praesumptione juris aestimaret, nunc ut factum mere historicum probandum consideraret; deinde scripta perversa, quae dicerentur Theodoreti, in Constituto primo anathematizari ita voluit, ut auc­ toris nomen non adjungeretur, id quod ad doctrinam dogma­ ticam nihii interest (J/ 69, 102 ss); epistulam vero Ibae repro- A/ £ : Infallibilitati romanae non obest actio Vigilii neque Honorii. I I bari noluit exhibitam sibi vel descriptam a se talem, qua Ibas non Nestorio suffragaretur, sed Cyrillum eo reprehenderet, quod ab hoc naturam in Christo tantum unam putaret prae­ dicari, ubi quidem error Vigilii historicus, non dogmaticus intervenit (J/ 69, 104 ss). Insuper Constitutum primum totum, quamvis coram et cum quibusdam episcopis confectum, at ex pontificis consilio ante omnia imperatori proponendum, fortasse ideo locutio ex cathedra non exstitit, quod animus peremp­ torie definiendi nondum fuit vel quod promulgatio, qualis erat intenta, non accessit. De cetero Vigilius affirmans, epistulam impiam ad Marim immerito adseribi Ibae, in facto puro etiam per Constitutum alterum erravit. Quod autem episcopi non pauci occidentales etiam post consensum ultimum Vigilii de capitulis proscribendis errore facti adhuc laborantes proindeque definitionem vere editam nondum agnoscentes sententiam de capitulis extemplo recipere noluerunt, quin quod episcopi Venetiarum atque Istriae etiam schisma diuturnum ab ecclesia fecerunt, nihil probat nisi Vigilium non sine causa quaedam mala ex damnatione capitulorum proventura timuisse. 7. Honorius in duabus suis ad Sergium constantinopoli- 1022 tanum epistulis doctrinam catholicam de Christi unius opera­ toris vel personae, perfecti Dei et hominis, naturis duabus, divina et humana, inconfuse propria operantibus ideoque re ipsa quidem veritatem duplicis voluntatis et operationis Do­ mini proposuit, et ubi pro doloso modo, quo Sergius ipsi con­ troversiam descripserat, unam Christi voluntatem praedicavit, de sola natura humana Servatoris apertissime locutus est, in qua voluntas peccati seu spiritui contraria non fuisset, et ope­ rationis geminae prae una vocabulum tunc novum non urgen­ dum, sed potius utrumque vocabulum tacendum esse eo censuit, quod litem de meris verbis motam, ob pericula scandali majorisque contentionis vel discordiae minime prosequendam duxit. Sane in epistula priore ita scribit Honorius (H 3, 1319 ss): „Scripta fraternitatis vestrae suscepimus, per quae contentiones quasdam, et novas vocum quaestiones cognovi­ mus introductas . . Laudamus novitatem vocabuli auferentem, quod posset scandalum simplicibus generare . . Duce Deo per­ veniemus usque ad mensuram rectae fidei . . confitentes Do·' ■ minum Jesum Christum, mediatorem Dei et hominum, opera- A · '. · * Λ» / i î · /·■.< St’ 4f{: il tiJ t At 'Μ 432 ♦ ι:· Iiifallibilitati romanae non obest actio Honorii tum divina, media humanitate Verbo Deo naturaliter (gr. zc0’ νπόστασιν) unita, eumdemque operatum humana ineffabiliter, at­ que singulariter assumpta carne discrete (gr. ediat(μϊως), incon­ fuse, atque inconvertibiliter plena divinitate. Et qui coruscavitin carne plena divinis miraculis, ipse est et carneus: effectus plene (gr. r/Zé/oç) Deus et homo . . Dum profecto divinitas nec crucifigi potuit, nec passiones humanas experiri vel perpeti; sed propter ineffabilem conjunctionem humanae divinaeque naturae, idcirco et ubique Deus dicitur pati, et humanitas ex caelo cum divinitate descendisse. Unde“ pro illa conjunctione humanae divinaeque naturae in ipsa humanitate „et unam voluntatem fatemur Domini nostri Jesu Christi, quia profecto a divinitate assumpta est nostra natura, non culpa; illa pro­ fecto, quae ante peccatum creata estu cum voluntate solum bona, ηηοη quae post praevaricationem vitiata . . Non est itaque assumpta, sicut praefati sumus, a Salvatore vitiata na­ tura, quae repugnaret legi mentis ejus . . Nam lex alia in membris, aut voluntas diversa non fuit, vel contraria Salvatori, quia super legem natus est humanae conditionis. Et si quidem scriptum est: ,Non veni facere voluntatem meam, sed ejus, qui misit me, Patris* (Jo 6, 38). Et: ,non quod ego volo, sed quod tu vis Pater4 (Mare 14, 36), et alia hujusmodi, non sunt haec diversae**' vel rebellis indicia „voluntatis, sed dispen­ sationis (gr. οικονομίας) humanitatis assumptae^, ut jam habet Augustinus (de civitate Dei 1. 14. c. 9. n. 3; J/41, 414s; in Ps 93. n. 19; M 37, 1208 , h. e., affectus per ipsam liberam volun­ tatem sancte in Christi humanitate admissos produnt. „Ista enim propter nos dicta sunt, quibus dedit exemplum, ut sequamur vestigia ejus, pius magister discipulos imbuens, ut non suam unusquisque nostrum, sed potius Domini in omnibus prae­ ferat voluntatem . . Quia Dominus Jesus Christus, Filius ac Verbum Dei, per quem facta sunt omnia, ipse sit unus ope­ rator divinitatis atque humanitatis, plenae sunt sacrae litterae luculentius demonstrantes. Utrum autem propter opera di­ vinitatis et humanitatis una an geminae operationes debeant derivatae dici vel intelligi, ad nos ista pertinere non debent, relinquentes ea grammaticis, qui solent parvulis exquisita de­ rivando nomina venditare. Nos enim non unam operationem vel duas Dominum Jesum Christum, ejusque sanctum spiritum. Iiifallibilitati romanae non obest actio Honorii. 433 sacris litteris percepimus, sed multiformitei cognovimus ope­ ratum? Et in epistula altera ille scribit (Z/ 3, 1354): „Non 102.3 unam vel duas operationes in mediatore Dei et hominum de­ finire, sed utrasque naturas in uno Christo unitate naturali copulatas, cum alterius communione operantes, atque opera­ trices confiteri debemus, et divinam quidem, quae Dei sunt operantem: et humanam, quae carnis sunt exsequentem, non divise, neque confuse, aut convertibiliter, Dei naturam in ho­ minem, et humanam in Deum conversam edocentes, sed natu­ rarum differentias integras confitentes . . Auferentes ergo, sicut diximus, scandalum novellae adinventionis, non nos oportet unam vel duas operationes definientes praedicare, sed pro una, quam quidam dicunt, operatione, oportet nos unum operatorem Christum Dominum in utrisque naturis veridice confiteri: et pro duabus operationibus, ablato geminae opera­ tionis vocabulo, ipsas potius duas naturas, id est, divinitatis et carnis assumptae, in una persona Unigeniti Dei Patris, incon­ fuse, indivise, atque inconvertibiliter nobiscum praedicare pro­ pria operantes.44 Recte igitur sensum orthodoxum epistularum Honorii asseruerunt jam Joannes abbas, per quem Honorius scripserat (ex Maximi martyris torn, ad Marin, et disp. cum Pyrrho; M 91, 243 ss. 327 ss), Joannes IV (ep. 2. ad Constantin, imper.; H 3, 610 ss ; cf. Z)10 253), Maximus martyr (ep. ad Petrum illustrem et tom. ad Marin.; M 91, 141 ss. 238 ss), Agatho et nomine suo et cum synodo romana scribens (ZZ 3, 1074ss; cf. supra n. 983), quo teste (ib. 1082 s) „et apostolicae memoriae . . praedecessores, dominicis doctrinis instructi, ex quo novitatem haereticam in Christi immaculatam ecclesiam constantinopolitanae ecclesiae praesules introducere conaban­ tur. numquam neglexerunt eos hortari, atque obsecrando com­ monere, ut a pravi dogmatis haeretico errore, saltem tacendo desisterent, ne ex hoc exordium dissidii in unitate ecclesiae facerent, unam voluntatem, unamque operationem duarum na­ turarum asserentes in uno Domino nostro Jesu Christo/ In­ super epistulae illae Honorii videntur prorsus nullum ex ca­ thedra effatum vel eo continere, quod neque in synodo romana quapiam confectae neque episcopis reliquis transmissae sunt, sicut definitiones pontificiae aetatis ejus solebant. Sirtub. De Ecclesia. 11. 434 Infallibilitali romanae non obest actio synodi VI contra Honorium. 102-1 I i I fl ■■ I ■ Porro sibi cohaerens non potuit synodus VI pontificem saltem ex cathedra errantem eum judicare, quem ex doctrina Agathonis haud obscure ipsa infallibilem agnovit (supra n. 493. 983 . Ad hoc complures Honorium, a ducibus haereseos sae­ pius distinctum, a synodo damnari putant ut haereticum sive sensu non accuratius determinato sive eo, quod veritatem re­ tentam non professione consentanea diserta enuntiavit, sed morem gerens Sergio silentium commendavit, unde pro adjunctis accidit, ut error radices firmas ageret; quare secundum usum temporis, elucentem v. g. ex principio Felicis III in ipsum jus canonicum recepto (C. 2. q. 7. c. 55 ; cf. dist. 83. c. 3), Honorius sensu quodam latiore haereticis adnumeratus sit. Attamen fa­ cile verius synodus Honorium haereseos etiam proprie dictae condemnavit (cf. Zeitschrift für kath. Theol. 1887, 675 ss). Quo­ modocumque autem episcopi illi orientales demum 174, ex parte ipsi paulo ante monotheletae, in concilio VI damna­ tionem Honorii etiam ut haeretici a se prolatam intellexerunt, certe pontifex romanus, contra quem ecclesiae lex nulla, praeter quem nulla est universalis, ita solum approbationem a concilio petitam (supra n. 826. 983) dedit, ut defectus Honorii non error in fide, sed tantum neglegentia quaedam in supprimendo errore per partem aliquam ecclesiae gliscente existimari possit. Hoc unum nempe Leo II in Honorio repre­ hendit, quod rapostolicam ecclesiam non apostolicae traditionis doctrina lustravit, sed profana proditione immaculatam^ textu graeco rectiore „maculari permisit (ζταρίχώρζσί)11 (ep. ad im­ perat.: 77 3, 1475), vel quod „flammam haeretici dogmatis, non ut decuit apostolicam auctoritatem, incipientem extinxit, sed negligendo confovit" (ep. ad episc. Hispan. ; ib. 1730). Nimirum Honorius non quidpiam falsi docuit, sed imprudentia vel so­ cordia qualicumque inquisitionem accuratiorem indolis contro­ versiae non instituendo proindeque auctoritate sua, cum posset et per se deberet uti, non efficacius utendo neque opportune verum definiendo haeresim vigere sivit. Ceterum sententia anathematis illa, postmodum aliquotiens repetita, non utique Honorius jam defunctus obligatus, sed de Honorio aliquid ob­ servandum ecclesiae militanti injunctum est. Praeterea culpa quaepiam Honorii, etsi eam re spectata objective in foro ex­ teriore Leo ipse, ad malum schismatis removendum,z acta svnZ kfillibilitati rom. non obest actio Gregorii II, Zachariae, synodi franc., Nicolai I. 43c> odi comprobans rigore juris affirmavit, subjective tamen ab­ esse plane potuit; qualem innocentiam aetas vel posteritas prima Honorii, afficiendo memoriam ejus laudibus, videtur agnovisse. 8. Gregorius II concedens in epistula ad Boni fati um viro 1025 alias nuptias, „si mulier infirmitate correpta non valuerit viro debitum reddere" (C. 32. q. 7. c. 18. col. R 2174), respicit pro verbis ipsis casum, ubi mulier non solum nunc non valeat, sed nunquam valuerit debitum reddere. Ouamobrem pontifex recte tale matrimonium aut nullum esse judicat ob impoten­ tiam mulieris perpetuam antecedentem, aut, si infirmitas ma­ trimonio supervenerit, ipse matrimonium istud ratum, nondum consummatum dirimit. Cui non opponitur, quod in causa item gravi Alexander III potestate matrimonii dissolvendi uti no­ luit (decretal. 1. 4. t. 4. c. 3). Sane responsa ejusmodi ex se ordinationes potius practicae pro casibus tantum particularibus quam doctrinae, saltem definitivae, censeantur. Sin autem Alexander statuit principium, non licere conjugibus ipsis suum matrimonium, quamvis mere ratum, solvere, certe judicia oppo­ sita, quae memorat, decessorum definitiones non fuerunt, ne­ que in harum numero ea Alexander habet. Zacharias pontifex exsistentiam antipodum a. 748 (ep. 11. 1026 ad Bonifatium ; M 89, 946 s) ea solum condicione reprobavit, ut praeter alium mundum, solem, lunam illi homines sub terra flalii“, i. e., non oriundi ab Adamo essent. 10. Patres synodi francofordiensisz.. 794, concilium VII impro- 1027 bando (cn. 2;774, 904), versionem parum accuratam atque ortho­ doxam gestorum ejusdem concilii respexerunt, qua et adoratio­ nem supremam et absolutam imaginibus sacris decretam existimarent; neque concilium illud, sollemni quidem pontificis ro­ mani responso non firmatum, sententia definitiva sedis apostoiicae jam susceptum putaverunt. Similiter Patres conventus farisitnsis a. 825 acta synodi VII perperam acceperunt atque approbationem vel doctrinam Hadriani I a se impugnatam minime arbitrati sunt ex cathedra emanasse; neque etiam ex sensu eorundem colligere licet ecclesiae ipsius persuasionem. Cf. Hefele, Concilieng. 42, 41 ss; Jiingniann, in hist. eccl. dis­ sert. 13. n. 71 ss ; Hergcnrdthcr· Kirsch, Kircheng. 24, 131 ss. 11. Nicolaus 1 necessitatem invocationis explicitae trium 1028 personarum divinarum pro baptismi forma non diffitetur, ubi 28* 1014 s): nA quodam judaeo, nescitis utrum christiano,an pa­ gano, multos in patria vestra baptizatos asseritis, et quid de his sit agendum consulitis. Hi profecto si in nomine sanctae Trinitatis, vel tantum in nomine Christi, sicut in Actibus apo­ stolorum legimus, baptizati sunt (unum quippe idemque est, ut sanctus exponit Ambrosius), constat eos non esse denuo bapti­ zandos, sed primum utrum Christianus, an paganus ipse judaeus exstiterit, vel si postmodum factus fuerit Christianus, investi­ gandum est; quamvis non praetereundum esse credamus, quid beatus de baptismo dicat Augustinus: Jam satis, inquit, ostendimus ad baptismum, qui verbis evangelicis consecratur, non pertinere cujusquam vel dantis vel accipientis errorem, sive de Patre, sive de Filio, sive de Spiritu sancto aliter sentiat, quam doctrina coelestis insinuat . At enim Nicolaus non respondet de baptismi forma, de qua non est consultus, nec dicit, ^profecto constare4*, hanc posse esse etiam in solo no­ mine Christi, sed ut rectam materiam, ita supponit formam, ex Augustino citato consistentem in verbis evangelicis, i. e., Mat 28, 19 relatis, et ritu justo supposito loquitur tantum de ministro, qui fuerit forsitan paganus, h. e., non baptizatus. Nimirum ex sententia pontificis homo talis valide baptizavit, si non joco nec nomine vel auctoritate qualicumque egerit, verum in nomine, h. e., auctoritate et ex institutione Trinitatis vel, quod facilius evenerit, etiam tantum Christi; nam bap­ tisma, quod quis ministrare velit in hoc nomine, esse idem ut in illo proindeque validum tum ex Actibus apostolorum (2,38; 8, 16; 10, 48; 19, 5) tum ab Ambrosio discitur. Hanc autem voluntatem baptizandi in nomine, secundum institutum sive Trinitatis sive Christi colligere imprimis inde licet, quod in Trinitatem vel in Christum minister baptismatis crediderit. Nec tamen necessarium istud signum est, quia ex doctrina Augustini defectus verae fidei baptisma invalidum per se non reddit. provocare, qui quidem (de Spiritu sancto 1. 1. c. 3. n. 42: M 16, 713s) significat, una de personis Trinitatis, aut Patre aut Filio aut Spiritu sancto, nominata ceteras duas tacite in­ clusas contineri, et id speciatim praedicat de illa professione InfalllbIHtati romanae non obest responsio Nicolai i de baptismo. fidei, quam baptizandi adulti ante baptisma edere solebant, minime vero dicit, baptismi formam mentione solius Patris vel solius Filii vel solius Spiritus sancti perfici, immo (in Lue. 1.8. n. 67; J/ 15, 1785 s) prolationem trium personarum ad bap­ tisma postulari asseverat. Vis verborum Nicolai etiam com­ paratione cum decretis vetustioribus illustratur. Sic Stephanus I (supra n. 1007. col. et ep. Firmiliani 75. inter ep. Cypr. n. 10. 11; J/ 3, 1165) formam baptismi memorando docet, validum esse baptismum „invocata trinitate nominum" plurium expres­ sorum „Patris et Filii et Spiritus sancti", etsi homo baptizans sit apud haeresim quamcumque, ubicumque, quomodocumque haereticus, et hoc declarat etiam eo, quod baptismus „in noraineChristi" valeat, non sane quasi formam nomen Christi, nempe Filii ipsius incarnati, constituat, sed quod homo, quamvis haere­ ticus, ut causa ministerialis et instrumentalis pro ipso Christo agat (cf. Forschungen zur christl. Lit.- ze. Dogmeng. Bd. 5. FI. 4. Zrwr/, Papst Stephan I u. der Ketzertaufstreit. §. 6). Similiter Innocentius Z hinc (ep. 2. ad Victricium rotomag. ; D 62) bap­ tismum novatianorum validum declarat, „quia quamvis ab hae­ reticis, tamen in Christi nomine sunt baptizati", illinc (ep. 17. ad episc. maced.; D 63) differentiam baptismi invalidi paulianistarum et baptismi validi novatianorum ex eo petit, quod .paulianistae in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti mi­ nime baptizant, et novatiani iisdem nominibus tremendis venerandisque baptizant", quibus locis inter se collatis iterum vides, baptismum in nomine Christi esse illum, quo quis ut minister ritum a Christo institutum exsequatur, Patris et Filii et Spiritus sancti „nominibus tremendis venerandisque" enuntiatis; quod baptisma pontifex in epistula eadem (J1Z 20, 533) citando Act 8, 12 ss; 19, 1 ss opponit baptismati Joannis. Jam doc­ trina duodecim apostolorum cum modum baptizandi bis diserte eum inculcasset, ut baptizaretur „in nomine patris et filii et spiritus sancti", paulo postea baptizatos uno verbo „in nomine Jesu (ζιφζου)“ memorat (n. 7. 9; F l2, 17 ss. 23). /Adaeque baptismus in nomine Trinitatis dici potest ille, in quo quis se gerat ut minister Trinitatis, cum causa principalis baptismi sancta Trinitas sit (cf. decretum Eugenii IV pro armenis; D 591), et in responso quidem Nicolai reapse baptisma proxime ita dicitur. Cf. responsum 14 et 15. Quodsi ambiguitas ulla 438 Infdllibilitati rom. frustra obiciunt Nicolaum Γ de baptismo vel reordinationej superest, haec tolli debuit per legatos, ad quos pontifex ipse ita in exordio remittit: nAd consulta vestra non multa respon­ denda sunt, nec duximus per singula diutius immorari, qui Deo auctore non solum libros divinae legis, verum etiam et missos nostros idoneos, qui vos, prout tempus et ratio dicta­ verit, de singulis instruant.. destinavimus.Tandem documen­ tum Nicolai communem curam pastoralem spirat, definitionis in­ dolem non prodit; certe, cum tractetur data opera de ministro, baptismum validum in nomine solo Christi pontifex, si hoc revera exhiberet pro baptismi forma, tantum obiter memoraret; quo pacto aliquid ex cathedra definiri et semper falsum est et in casu controverso pro auctoritate, qua jam tunc sententia oppo­ sita fulciebatur, maxime absonum apparet. 1030 12. Frustra obiciuntur reordinationes, quae a saeculo VIII factae sint. At enim nunquam pontifex romanus ex cathedra definivit, ordines ab episcopis haereticis, schismaticis, simoniacis, excommunicatis, depositis, verbo illegitimis vel contra jus ecclesiae collates eo ipso invalidos exsistere, nec legem universalem disciplinae pro reordinandis hominibus sic ordi­ natis tulit, nec consuetudinem quidem universalem vel roma­ nam talem observavit, sed terminis technicis ab initio non fixis (cf. monita Ignatii ad smyrn. supra n. 432; concilii nicacni I cn. 16. apud Hefele, Concilieng. I2, 420) ordinationes tales illi­ citas eatenus pro nullis, irritis, exsecrationibus habuit, quatenus erat usus ordinis, olim fere sine venia, per jus vel legitimus nullus, effectus usus audacis pro ipsis quoque recipientibus salutaris per se nullus, jurisdictio et ita episcopatus nullus, externus gradus vel honor ordinis nullus, ordinatio ob laesos canones non rata (cf. de regulis juris c. 64. in 6), pro gratia Spiritus sancti offensio contracta exsecrabilis: quale vitium ordinationis, cum sacramentum censeretur impresso charactere validum, pontifex romanus per consecrationem quandam ex parte ipsius eccle­ siae ad munus sacrum deputatoriam vel benedictionem eccle­ siae reconciliatoriam pro re ac tempore sanavit (cf. in -pontificali romano de ordine restitutionis sacrorum ordinum). Ad summum, cum post stadium rectae potius praxis quam doctrinae explicitae validitas ordinationum illiusmodi in dubium vocata nec­ dum ad liquidum perducta esset, pontifex facto vel praecepto simplici raro, proinde vel ob hoc sine pugna ulla cum infaili- Reordinallonibus adversatur eerie sententia Tnnocentii I et Leonis M. 4-39 bilitate, hos illosve quomodocumque reordi navit, v. g. partem tutiorem eligendo vel sententiam probabilem aliquam sequendo (cf. decretal. 1. 3. t. 43. c. 3), sicut hodie quoque ordinatio presbyteri pro neglecto tactu instrumentorum iteratur, ideoque sub condicione saltem implicita agendo, cum condicio expressa antiquitus non comparcat (cf. dist. 68. c. 2) et in ipso bap­ tismo ministrando omittatur (cf. Leonis M. ep. 166. al. 135. ad Neonem c. 1; ep. 167. al. 2. ad Rusticum inquis. 16. 17; M 54, 1191 ss. 1208 s) et primum ab Alexandro III aperte praescripta inveniatur [D 332). Apposite jam Innocentius I scripsit (ep. 17. ad episcopos 1031 maced, c. 3—6. n. 7 —13. coi. ep. 16. ad Marcian. episc. naissitan. ; M 20, 530 ss. 519 ss), ordinatos ab haereticis, utpote per impositionem manus pravam vulneratos ac remedii paeni1 tentiae indigos, non posse habere ordinationis honorem, quippe qui in dante, cum amitteretur haeresi, non esset, ita tamen, ut quos Bonosus, quamvis haereticus, ante damnationem quidem sollemniorem ordinaverat, ordinati, scilic’et cum ipso ordinis valide obtenti sui honore, pro necessitate reciperentur, simi­ liter ut ex secta Priscilliani probante Innocentio (ep. 3. ad episc. synodi tolet. c. 1. n. 2-4; M 20, 486 ss. col. sentent, synod.; H 1, 994 ss) recepti in ordine suo male illic adepto quidam sunt; idemque pontifex inculcavit (ep. 24. ad Alexan­ drum antioch. c. 3. n. 4; M 20, 549 ss), sacerdotes haereticos, pro defectu gratiae Spiritus sancti ministerio haereticorum haud accepti profanos, non cum ordinationis honoribus, i. e., effectibus per se ex ordine valido sequentibus (cf. ep. 6. ad Exsuperium tolos. c. 1. n. 2. 4; M 20, 496 ss) suscipiendos esse. Quocum videas Augustini aequalis 1. 2. cont. ep. Parmeniani c. 13. n. 27—31 (J/ 43, 69 ss), ubi quidem jus dandi nominatur ipsum sacramentum vel potestas valida ordinis. — Pariter Leo M. respondit (ep. 167. al. 2. ad Rusticum narbon. inquis. 1; J/ 54, 1203), pseudoepiscopis, i. e., episcopis non legitimis, ut non electis a clero, non petitis a plebe, non a provincialibus episcopis cum metropolitan! judicio consecratis, nequaquam esse tribuendum honorem, qui non esset collatus; simul autem declaravit, ordinationes clericorum ab istis factas vel ratas vel vanas, videlicet pro jure honoris et ministerii, fisse, prout proprii clericorum ordinatorum episcopi ad ordi- 440 Reordinationihus adversatur sententia pontificum vetustiorum; de StephanoΪΠ. nationes in ecclesiis et pro ecclesiis suis actas consensissent vel non consensissent; idenique pontifex clericos sectarum, ut ex novatianis vel donatistis, in gradibus suis contentus pro­ fessione fidei recepit (ep. 12. al. 1. ad episc. per caesar. Mauritan. c. 6; cf. ep. 1. al. 6. ad aquilej. episc. c. 2. et ep. 2. al. 7. ad Septimum episc. altin. c. 1 ; J/ 54, 653. 594. 597 s). — Recole descriptam (n. 1014) similem sentiendi agendique rationem Felicis III (II), Gelasii I, Anastasii II, Gregorii M. — Ali­ quanto ante Gregorium Pelagius I ordinationes schismaticorum eo ipso validas agnoscit, quod sine ulla distinctione sacer­ dotum prius catholicorum et sacerdotum in schismate demum ordinatorum fatetur apud illos consecrari eucharistiam; ita enim de schismatico converso quodam scribit (ad Johannem comitem; apud Loewenfeld, epist. pontif. rom. ined. pag. 15. n. 27): „Nam et suscipi eum et catholice fidei communioni jussimus adunari; quia sicut docte veraciterque dixistis, nihil in illo maxime nisi solam a se divisionem dolebat ecclesia. Eadem siquidem fides in symbolis, eadem forma in baptis­ matis sacramento, eadem in dominici corporis consecratione misteria." Affirmationi tali conciliari debet, quod pontifex idem tempore eodem fere docet, schismaticos corpus Christi sacrificium habere non posse vel corpus Christi non conficere (C. 24. q. 1. c. 34. ed. Richter - Friedberg col. Neues Archiv der Gesellsch. fur altéré deutsche Geschichtskunde 1880, 545. 517. 565; R 994. 997). Sub his verbis locutio adjecta illa „si veritate duce dirigimur" sensum quendam reconditiorem subici significat. Nimirum Pelagius pro effectu eucharistiae corpus Christi intellegit hoc loco mysticum atque diserte nominat ec­ clesiam, scilicet celebrata eucharistia in unitate continendam (cf. 1 Cor 10, 17), quam, tamquam oblationem acceptam (cf. Rom 15, 16, schismatici non componunt. Ita autem celebratio eucharistiae schismatica, quamvis non invalida, tamen saltem illicita et eatenus non vera, Deo grata, hominibus fructuosa indicatur (cf. C. 24. q. 1. c. 22). ' 1032 Deinde vero Stephaniis III (IV) ex synodo romana a. 769 ,.benedictionis consecrationem" episcopis consecratis a Con­ stantino II pseudopontifice adhibuit (Stephani III vit. n. 21. 22. in lib. pontifical, ed. Duchesne 1, 476; cf. H 3, 2015 s); quae si plus quam reconciliatio quaedam vel sacramentale .Reordinationes-StephaniTH, Nicolai I, Joannîs VIII,Stephani VI ; deSergio IIT. 444 pro jure ordinis exercendi vel jurisdictione conferenda fuit, Stephanos, nihil peremptorie docendo, in casu hoc particulari sive prudenter sive imprudenter reordinavit. At verius ad ordinem pro honore suo vel extrinsecus, non intrinsecus, nul­ lum reficiendum illa benedictio spectavit, adaeque ac synodus cum baptismate agnovit (1. c.) a pseudopapa datum, quantum­ vis illegitime, tamen valide sanctum chrisma; cui conferendo item supponitur ordinatio Constantini valida, immo episcopalis, quoniam romanus pontifex presbyter dumtaxat legitimus va­ lide confirmare intellegitur (cf. n. 688). Ceteroqui quod laici a Constantino ordinati in religioso habitu degere jubentur, in­ dicium minus firmum ordinationis validae exsistit, siquidem habitus religiosus etiam paenitentium, non praecise clericorum, proprius esse potuit. — Nec Nicolaus I (ep. 98. ad Michaelem imper.; 4/119, 1027) ordinationem Photio a Gregorio episcopo excommunicato datam nisi sensu latiore supra explanato nul­ lam judicavit, ut vel collata actione Nicolai in causa eadem (ep. 104. ad clerum constantinop. ; ib. 1075. 1076) et Ebbonis rhemensis noscitur (ep. 107. ad episc. synodi suession.; ib. 1101). — Joannes VIII cum Photium et clericos a Photio ordinatos a. 879 ad exercitium ordinis admisisset (ep. 243. ad Basilium etc. imper.; ep. 248. ad Photium; M 126, 853 ss. 870 ss), pro­ fecto non a. 881 reordinationem Josephi episcopi Vercellensis ab Ansperto archiepiscopo mediolanensi excommunicato ordi­ nati postulaverit (ep. 310. ad Anspertum; M 126, 920 s). Reapse post ordinationem illicitam decreto pontificis expresso Josephus solum est depositus vel omni episcopali honore est privatus pariter atque Anspertus, hac servata differentia, ut Josephus functiones presbyteri resumeret (ep. 266. ad Carolum regem; .1/126, 887), Ansperto, videlicet etiam excommunicato nec munus presbyteri sub episcopo habenti, ne id quidem relinqueretur (ep. 265. ad clerum mediol. ; M126, 886). — SlephanusVI(VII) a. 897 ordinatos a Formoso decessore, quem pontificem illegi­ timum putavit, munere fungi vetuit, non reordinatione ulla, nedum veri propriique nominis, videtur ipse reordinasse (7? post 3514; ante 3518; ante 3519). Quidquid autem egit, puram quandam opinionem vel etiam concitationem animi in re par­ ticulari ista prodidit. — Similiter modus explicatur, quo se Strgius III in ordinatos a Formoso gessit, sive ritu reconci- Rcordinationes male affinguntur Joanni XII vel I.eoni IX. liatorio sive, id quod veritati congruat, sacramento ordinis reparari eos voluit (cf. v. g. Auxilii tr. qui infensor et defensor dic. c. 5. b. 9; J/ 129. 1082 s; Hefele 1. c. 4-, 577:i llerrciirotlur· o Kirsch, Kircheng. 24, 197 s). — Joannes XII in concilio ro­ mano a. 964 ordinatos a Leone VIII antipapa solum a gerendis muneribus suis novis, nempe ut usurpatis, perinde ac Leonem ipsum, reppulit (77 6, 633 s). 1033 Porro Leo IX in synodo romana a. 1049 ordinationes simoniacorum tandem non „cassavit“ nisi ita, ut simoniace ordi­ natos vel etiam ordinantes sollemniter deponeret, i. e., ab exercitio ordinis removeret, ordinatos non quidem simoniace, sed a simoniacis scientes, ex decreto Clementis II (in synodo rom. a. 1047: H 6,925) dumtaxat acta quadam paenitentia ad officium accepti ordinis admitteret (ex Petri Damiani opusc. 6. seu libri gratissimi c. 35. coi. 32: 71/ 145, 150 s. 147; WÏM tuli., Leonis IX vit. 1. 2. n. 4. apud Watterich, pontificum roman, vit. 1, 154). Idem Leo teste Petro Damiano (opusc. 5. vel act. mediol.: 71/ 145, 93) ,,plerosque simoniacos et male promotos tanquam noviter ordinavit.“ Cujus loci sensus non probatur iste: Leo simoniacos quasi denuo, scilicet resumptis meris caerimoniis pluribus ex ordinatione vera, consecravit, At ex dicendis Damiano „noviter“ non idem est ac denuo, neque „ordinavit“ omnino idem est ac consecravit. Insuper extenuans illud „tanquam·'* videtur prorsus referri proxime solum ad adverbium „noviter“, non etiam ad verbum „ordinavit“; sin aliter, Damianus scripsisset probabilius voce una reordinavit (cf. ib. 94) vel reconsecravit (cf. lib. gratiss. c. 30 ss; M 145, 143 ss); unde, significatione illa adverbii „noviter“ supposita, rediret sensus repudiatus, ordinationem tantum quasi alteram, vere fuisse primam. Multo minus fas est subicere sensum hunc: Leo ordinavit simoniacos ex mente sua primum, quod consecrationem praecedentem pro valida non habebat. Quali versione adverbium „tanquam“ ad intentionem Leonis exprimendam trahitur contra omnem speciem veri, cum non loquatur Leo, sed narret Damianus idque ratione nulla indi­ cando, non rem ex sententia sua objective veram, sed subjec­ tivam existimationem Leonis enuntiari. 1984 Sensus potius hic est: Leo simoniacos quodammodo primum, non ordinis sacramento, sed juribus primum datis, ordinavit. Certe Kcordinationes male affinguntur Leoni IX. i we ■ ,5 k ·' g Igg 443 I iI - II adverbium „tanquam** (licit ex se comparationem sive perfectam sive imperfectam, qua unum modo, si non aequali, tamen simili, quodammodo, secundum quid se habeat ut alterum (cf. lib. gratiss. c. 15. 19. 25; opusc. 30. de sacram, per improb. admin, c. 1; .1/145, 118. 129 s. 138. 5*24). Vi affirmatae adverbii „noviter*‘ forsitan explicatio illa Damiani obiciatur (lib. gratiss. c. 15; J/145, 118 s): „Ad hos nempe gradus cum ministri ecclesiae provehuntur, non ita credendi sunt Spiritum sanctum noviter ac repente suscipere, ut ipsos tanquam eotenus vacuas domus ille supernus habitator tunc primum incipiat visitare, sed hoc potius modo, ut quos jam inhabitat, per ampliorem gratiam ad altioris quoque gradus incrementa perducat; alioquin quo­ modo quis in subeundis honoribus noviter illum posset acci­ pere. cum et ipsi gradus per morosa temporum intervalla re­ gulariter conferantur: et baptismus, cui primitiae spiritus ascri­ buntur, longe prius susceptus fuisse videatur? Nam et in apo­ stolis eadem non ambigitur discretio fuisse servata, videlicet ut Spiritum sanctum, quem jam habebant, rursus acciperent, et de gratia ad gratiam suis aucti provectibus aspirarent/* Nonne, distincta vi duplici adverbii „noviter**, una valens idem ac tunc primum loco hoc seponitur, altera valens idem ac rursus acceptatur? Sed cum adverbia ,,noviter ac repente'* pariter proferantur, hujus posterioris duplex vis exposita non invenitur; quod suadet, etiam adverbii „noviter** vim memo­ rari unicam et quadam verborum inversione ministros exhiberi suscipientes Spiritum sanctum non noviter, h. e., ita, ut tunc primum visitentur, sed hoc potius modo, ut rursus eum acci­ piant. Id ipsum eo persuadetur, quod paulo inferius particula .,noviter** largitioni iteratae sic opponitur: „Munus itaque di­ vinae largitatis, quod jam fidelibus suis dederat, iterum atque iterum dedit . . Quisquis ad officium sacerdotale provehitur, non noviter Spiritum sanctum, sed ejus utique, quem jam habet, suscipit incrementum.** Idem ac primum est „noviter** etiam alibi (cit. opusc. 30. c. 1; M 145, 524). Significationi huic, qua „noviter** sonat primum, affinis ea est, qua aeque ac nunc vel nuper adhibetur (act. mediol.; lib. gratiss. exord. coi. c. 33; M 145, 92. 99. 149), sicut et in pontificali romano noviter ordinati nominantur. Quodsi igitur Leo simoniacos ordinavit tunc primum modo quodam, qualis modus iste est? * ·< > Am f. Μ ■»* 4U Reordinationes male affinguntur Leoni LX. Ordinatio quam cogitat Damianus, in se continet momenta duo; unum, quod per se spectatum auctor solet appellare con­ secrationem, sacramentum est, alterum consistit in juribus sacramenti (lib. gratiss. c. 31; 3/ 145, 146); illud magis abso­ lutum est, hoc affert promotionem, ordinem vel relationem ex­ peditam ad ministerium conveniens sacramento vel officium in hac illave ecclesia obtinendum (act. mediol.; lib. gratiss. c. 17. 24. 31. 32; 3/ 145, 98. 123 s. 136. 146. 147); illud semel etiam male adeptum pariter ac baptisma (vide v. g. lib. gra­ tiss. c. 5; 3/ 145, 104 s) semper manet, hoc ita illi mala pro­ motione ab initio deesse, ut suspendi vel amitti potest (1. c. act. mediol. et lib. gratiss. c. 17. 24. 31. 32). Quocirca ordi­ natio, ubi illo habito hoc conjungendum deficit, quamvis modo uno valida, tamen modo altero nulla apte dicitur, praesertim pro genere loquendi etiam liberiore, quo Damianus aliquando, ordinatione inthronizationi merae aequiperata, antipapam inthronizatum mox nomine ordinati afficit (1. 3. ep. 4. ad Henricum archiep. rav.; 3/ 144, 291 s). Ipsum modum alterum jurium sacramenti ex promotione illegitima deficientem jam supplendo Leo plerosque simoniacos et male promotos quo­ dammodo primum, sive cum caerimoniis sive sine iis, ordinavit 1035 Talis acceptio textus contextu comprobatur. Neque enim, ut perperam contenditur, sententiam indulgentem Innocentii et discretionem pontificum aliorum severitati Leonis IX, quasi ordinationem sacramentalem simoniacorum repudiantis,Damianus fungens legatione apostolica opponit, sed undique exempla clementiae majoris vel minoris congerit ad judicium mite erga mediolanenses commendandum. Sic sententiae Innocentii et illi „quoque“ discretioni aliorum subjungit „etiam“, „quod nostrae memoriae nonus Leo papa plerosque" saltem „simoniacos et male promotos" non reiciendo, sed promotionem legitimam reddendo „tanquam noviter ordinavit." Quin ad exemplum ultimum Damianus studio eo provocaverit, ut illo recentiore et similiore in causa pro moderanda actione propria benigna et reconsecrationes abhorrente imprimis se juvaret. Reapse, interjectis exemplis aliis, nominatim etiam cautionum vel caerimoniarum et harum secundum Fulbertum carnotensem episcopum et concilium toletanum (a. 633. c. 28; H 3, 586) adhibendarum, Damianus negotium fere composuit accommo- Rcordinationes male affinguntur Leoni IX. date ad exemplar Leonis IX. Sicut Leo recepit in officiis si· moniacos plerosque, ita a Damiano, clericis illis omnibus ac­ cepta paenitentia per ornamenta ex consilio Fulberti quidem reconciliatis, i. e., ecclesiae divina gratia insertis, ^decretum est, ut non mox passim omnibus reddetur officium, sed his duntaxat, qui et litteris eruditi, et casti, et morum gravitate viderentur honesti44 (act. mediol.; ΛΙ 145, 97 s); sicut Leo male promotos tanquam noviter ordinavit, ita refert Damianus (ib.): .Illi etiam ipsi, quibus ministrandi licentia redditur, non ex male mercata veteri ordinatione ad amissum reparantur offi­ cium: sed ex illa potius beati apostolorum principis efficacissima auctoritate, qua in beatum Apollinarem repente usus est, dicens: Surge, inquit, accipe Spiritum sanctum, simulque ponti­ ficatum/ Videlicet ex opinione Damiani Petrus princeps apo­ stolorum auctoritate singulari extra sacramentum Apollinarem episcopum constituit; facultate ,,potius44 tali, scilicet consimili, ipse Damianus legatus Nicolai II successoris Petri, Leonem imitatus, simoniacos ordinavit, non sacramentum ordinis con­ ferendo potestate sacramentali, qua episcopi omnes sunt ro­ mano pares, sed jura ordinis impertiendo jurisdictione efficacissima, quae est „romanae ecclesiae privilegium44 (ib. 89 ss). Cum his congruit casus narratus ab Anselmo rem. (hist, dedic. eccl. s. Remigii n. 16; M 142, 1435 s), quo in synodo remensi Leo IX episcopo nivernensi inscienter pro pecunia promoto mere „per aliud pedum ministerium episcopale reddidit44 et episcopum constantiensem item pro pecunia scientem, sed in­ vitum ordinatum sine mora suscepit. Praeterea Humbertus Car­ dinalis epistula data adEusebium episc. andegav. (apud cit. Neues Archiv. 1882, 614 ss) contra Leonis obtrectatores, qualis cum Berengario erat ipse ille Eusebius, c. a. 1051 asseverans, a papa nunquam ostiarium, nedum episcopum, reordinatum esse, profecto factum ipsum reordinationis infitiatus est, ut vel gra­ datio proposita evincit. An ille facto sive concesso sive dissi­ mulato insulse solum significavit, ordinationem conversi ne ostiarii quidem, nedum episcopi, exstitisse vere alteram, cum esset valida una? „Porro“ quod Humbertus memorat papam visum Eusebio perperam fecisse, spectabit ad factum unum libri Joannis Scoti de eucharistia damnati, pro quo praecipue summam sedem Eusebius Humberto teste lacessiverat. ΛZ' 446 R.eordinationes,a Nicolao II et Alexandro II vitatae, male affinguntur GregorioVII. 1036 Nicolaus II in concilio romano a. c. 1060 (cf. R 4481 a) simoniacos, scilicet etiam consecratores non ipsos simoniace consecratos, omnino deponendos, homines gratis a simoniacis cognitis dumtaxat in posterum consecratos dignitate propria privandos, utique pro ordinis exercitio legitimo, non validitate divinitus in omne tempus immutabili, edixit (ZZ 6, 1063 s; cf. Damiani lib. gratiss. c. 39; JZ 145, 155 s). Quo edicto, ut Damianus scribit (opusc. 30. de sacram, per improb. admin, c. 1: JZ 145, 524) „deinceps quicunque se pateretur a simo· niaco provehi, nil penitus ex ea deberet promotione lucrari, et sic ministrandi jura deponeret, tanquam si haec nullatenus percepisset." Unde ille infert: „Hac itaque ratione jam non modo simoniacos reprobamus, sed et per eos exhibita sacra­ menta^ ut, quamvis valida, tamen deinceps ad finem proprium jurium ministerii prorsus inutilia, recte fugiendo „contemnimus/ Decretum Nicolai Alexander II in concilio romano a. 1063 (Z7 6, 1137 ss) innovavit. Ab his suis decessoribus de validi­ tate ordinationum Gregorlus VII non dissenserit. Revera in concilio romano a. 1075 Gregorius solum usum ordinis homi­ nibus simoniace ordinatis, sicut etiam incontinentibus, inter­ dixit (7? post 4929; vide et 4931 s: ep. 4. ad Ottonem episc. constantiens.et ep. 28. ad Willelmum regem angi.; J/ 148, 645s. 674 s;>. Ad haec ordinationes simoniacae per decretum 4 synodi romanae a. 1078 declarantur pacto eodem falsae atque aliae una memoratae, quae non communi consensu cleri et populi secundum canonicas sanctiones fiant et ab his, ad quos conse­ cratio pertinet, non comprobentur (juris canonici C. 1. q. 1. c. 113); habentur scilicet falsae vel infirmae et irritae (cf. Z76, 1580), non quod sint invalidae, sed quod sint illicitae nec jure exercitii donatae; quae explanatio per se satis manifesta ful­ citur etiam sententia antiquitatis (ut Leonis M. supra n. 1031; cf. dist. 62. c. 1; C. 1. q. 1. c. 40; ipsius concilii nicacni I cn. 16; II1, 330), cui se concordem Gregorius profitetur (registri 1. 5. ep. 5. ad aquilej.; M 148, 490 s). Prodest conferre litteras Gregorii datas a. 1075 in causa episcopi simoniace invadentis ecclesiam bambergensem (registri 1. 3. ep. 1—3; JZ 148, 427ss) vel a. 1080 in causa episcopi simoniace facti tarvannensium (1. 7. ep. 16, M 148, 559 s cum R 5157). Minus ad rem prae­ sentem illustrandam pertinet modus facilis, quo episcopus i Reordinationes male affinguntur Gregorio Vif vel Urbano ΤΓ. 447 lutensis (ex vita b. Anschni lue. ; M 148, 907 s) reddens Gregorio VII anulum et baculum pastoralem a rege acceptum in plenitudinem dignitatis restauratus est, siquidem catho­ lice electus et a Gregorio religiose consecratus investituram illam interea solum abundantia vitiosa quadam susceperat. — Concilium gerund. a. 1078, quamvis reordinationem praesidente legato apostolico praescripserit (cn. 11; Hefele 1. c. 52, 128), non affert difficultatem, quoniam ab ipso pontifice summo approbatum non apparet, immo concilio romano anni ejusdem memorato potius adversatur. Urbanus II nusquam dicit, extra ecclesiam formam mere 1037 externam, non virtutem sacramenti esse. Neque dumtaxat repetit illud Leonis II. (ep. 159. al. 129. ad Nicetam episc. aquilej. c. 7; M 54, 1139), formam tantum sine virtute sancti­ ficationis sumi; etsi hoc recte de virtute in actu posita intel­ legitur. Sed clarius Urbanus docet (ep. 273. ad Lucium praepos. tic.; M 151, 532): „Ceterum schismaticorum et haereti­ corum sacramenta, quoniam extra ecclesiam sunt juxta sanc­ torum Patrum traditiones, scilicet Pelagii, Gregorii, Cypriani, Augustini, Hieronymi, formam quidem sacramentorum, non autem virtutis effectum habere profitemur, nisi cum ipsi, vel eorum sacramentis initiati, per manus impositionem ad catho­ licam redierint unitatem.u Enimvero ex doctrina Urbani sacra­ menta illa habent quidem formam eamque internam, h. e., essentiam ideoque virtutem habitualem, ut etiam auctoritas allegata Augustini et aliorum, seposito Cypriano, monstrat; at non habent eadem effectum virtutis, i. e., gratiam sancti­ ficantem, nisi cum homines per manus impositionem ad catho­ licam redierint unitatem. Impositio manus dirigitur saltem ratione prius ad hoc solum, ut homines separati in ecclesiam recipiantur, sive ceteroqui est ipsa sacramentum sive non est sacramentum; quem recipiendi modum ecclesia arbitrio suo statuit; posito autem reditu sacramentum olim susceptum, videlicet quodquod validum simulque infructuosum est, effectu proprio potitur. Hoc tandem revocatur ad dogma, extra ec­ clesiam salutem vel gratiam sanctificantem nullam esse. Con­ gruenter idem verum de sacramentis schismaticorum et haere­ ticorum intellegitur per se ; etenim per accidens, praeterquam quod homines pura ignorantia, non contumaci voluntate ab Reordinationes male affinguntur Urbano 1Γ. ________ i' ' ecclesia extorres sanctificari ipsis sacramentis possunt (cf. th. XI), ex sententia mox addita Urbani pro necessitate sua singulari baptisma, etiam quod scienter ab haeretico sumatur, ratum, nempe licitum ideoque cum fructu aeternae salutis esse potest. Ex contrario judicat pontifex de sacramentis per peccatores intra ecclesiam ministratis; haec per se effectum quoque vir­ tutis in gratia sanctificante habent ita, ut secundum Augustinum non horreat columba ministerium malorum respiciendo Domini potestatem; quamquam per accidens talia obsunt non tantum exhibentibus criminosis, sed etiam utentibus, quatenus hi ab illis post prohibitionem Nicolai Π et Gregorii VII sine neces­ sitate scientes ea suscipiunt. Theoriam absonam, qua sacra­ mentum qualecumque extra ecclesiam receptum saltem quasi incompletum per impositionem manus compleatur, Urbanus sic non prodit. Cum loco proposito cohaeret, quod idem pontifex scribit (apud Loewenfeld 1. c. pag. 62. n. 127): „Eorum, qui in ecclesia ordinati sunt, sed ab ecclesia per scismata disces­ serunt, sacrificium secundum patrum auctoritatem non exsuffla­ mus/ Nimirum extra ecclesiam licet eucharistiae sacramentum effectu virtutis, h. e., gratia in accipientibus destituatur, sacri­ ficium tamen in transsubstantiatione verum est. Qualem veritatem sacrificii hominum in ecclesia ordinatorum, jam extra eccle­ siam exsistentium, Urbanus affirmat ita, ut veritatem sacrificii hominum extra ecclesiam ordinatorum et exsistentium non neget; peculiari ineptia contenditur, hanc alteram sententia pontificis, cum sit definitiva, praetereundo exclusam esse, quasi etiam praeteritione rei definitiones fiant. Si pontifex reapse in parte rescripti perdita de hominibus extra ecclesiam ordi­ natis nihil dicit, hoc eo explicetur, quod vel necessitas dicendi nulla fuit vel quaestio examini ulteriori reservata est. In concilio placcntino a. 1095 (Z/6, 1714 s; cf. concil. rom. 1038 a. 1099: ib. 1759 s) Urbanus ordinationes varias a ministris illegitimis, nominatim a Guiberto antipapa censura jam affecto (cf. n. 1031. Innocenta cit. ep. 16. vel 17. n. 11), vel simoniace factas declaravit irritas pro juribus ordinis pendentibus etiam ab ecclesia, non pro sacramento pendente a Deo solo. Irritae enim praedicantur aeque ac factae sine titulo (c. 15; cf. Hefele 1. c. 52, 218), profecto sacramentum non tangentes (cf. ep. 24. ad Pibonem episc. tuli. c. 6; M 151, 307). Ad hoc irritae Reordinationes male affinguntur Urbano II. 449 quaedam decernuntur vel non irritae ordinationes ministri unius ejusdemque, prout ordinatus non probetur vel probetur inscius indolis malae ordinatoris (c. 3. 4. 9), quod scientiae momentum culpam ordinati ab ecclesia puniendam infert, potestatem ordinatoris minime mutat. Insuper ordinationes aliae censentur irritae semper, scilicet ratae habendae nun­ quam (ut c. 2), aliae irritae simpliciter (c. 8. 9. 15), aliae tales, quae suscipiantur misericorditer (c. 3. 10) idque tantum eousque et pro praesenti necessitate (c. 11. 12), quae procedendi ratio tota rem disciplinae sitae in arbitrio ecclesiae, non di­ vinae indicat. Vocantur autem vocabulo eodem irritae ordi­ nationes factae et ab episcopis olim catholicis, nunc excom­ municatis, quas pontifex jam a. 1089 validas, nempe pro sacra­ mento ordinis, agnoverat (ep. 15. ad Gebehardum episc. constantiens.; M 151, 298; C. 9. q. 1. c. 4) iterumque concilium agnoscit (c. 10), et ab episcopis nunquam catholicis (c. 8. rom. et c. 9), quo insinuatur, has sensu non pejore quam illas duci irritas; idem firmatur eo, quod etiam hae irritae vel non ir­ ritae judicantur pro ignorantia damnationis ordinatoris ab or­ dinato non probata vel probata (c. 9). Porro sicut secundum casum leviorem vel graviorem ordinati illegitime alii, praeter multos pro tempore etiam toleratos (ep. 25. ad Petrum episc. pistor, apud cit. Neues Archiv. 1880, 359), dispensatione miseri­ cordi generali statim suscipiebantur, alii dispensatione speciali indigebant, ita ad hanc differentiam magis exprimendam alii reconciliabantur modo simpliciore, alii caerimoniis pluribus cum ep. cit. ad Gebehard. cf. ep. 74. ad Anselmum archiep. mediol. et ep. 230. ad Bernardum episc. bonon.; M 151, 358. 500); quae tamen et ipsae ex dictis ad conferendum sacra­ mentum ordinis non spectabant. Quodsi Urbanus reapse essen­ tiam sacramenti presbyteratus et episcopatus unctione con­ tineri putavisset, exclusionem intentionis reordinandi, qua superesset dumtaxat sacramentale, fortius quam vetita repe­ titione solius unctionis significare non potuisset (ep. cit. ad Anselm.); at non oportet miram illam opinionem propter unum idque obiter dictum pontifici affingere; unctionem, quamvis is haberet merum sacramentale, eximere ideo po­ tuit, quod unguentum corpori se insinuans sacerdoti dudum valide consecrato et saltem ita intus uncto et ad solum exerStriub. De Ecelewia. II. 29 Reordinationes male affinguntur Urbano II. citium ordinis externum legitimum assumendo minus conveniret. Praeterea incredibile nimis est, ab Urbano, presbyteros 1039 vel episcopos ipsos non reordinante, diaconos reordinatos esse, quasi potestas sufficiens ad presbyterum vel episcopum valide ordinandum diacono ordinando impar esset. Sane opinationi tali non respondet, quod a. c. 1088 in casu Daiberti diaconi a Guezelone extorri vel etiam simoniaco ordinati (C. 1. q. 7. c. 24; pars alia est ep. 11. apud J/ 151, 294 s; initium ep. apud Loewenfeld 1. c. pag. 61 s. n. 126; cf. 5383) Urbanus provocat ad moderationem, qua ariani conversi „in suis officiis manereu sint permissi. Xec respondet, quod citatille Innocentium! (videas C. 1. q. 1. c. 18; supra n. 1031 ; cf. ib. Leon. M.) docen­ tem. haereticos honorem ordinationis, distinctum scilicet a sacramento, haeresi amittere, proinde honorem nullum dare hominibus a se ordinatis posse; unde Urbanus inferre solum potuit, Guezelonem ut haereticum et ab haereticis ordinatum, salvo sacramento, nihil honoris ipsum habuisse ideoque Daiberto nihil dare potuisse. Xec respondet, quod item citat PseudoDamasum (vide C. 1. q. 7. c. 25), qui pariter de honore solo ordinis, impositione manus illicita vel illegitima non collate, loquitur. X’ec respondet textus proprius Urbani; ubi pontifex caute, cum ante usus esset bis verbo consecrandi, ter verbo ordinandi, jam vocem laxiorem constituendi vel dationis ad­ hibet. Quod autem rem evincit, suspicionem reiterationis ab actione sua ille non removet dicendo, hanc exstitisse diaco­ natus dationem ipsam, primam, unicam, vel saltem dicendo, exstitisse tantum ipsam, primam, unicam, sed declarando, fuisse diaconii dationem „tantum integram4' ; cui enuntiato non subest sensus nisi is, vera et propria reiteratione devitata mere integrum factum esse, quod dationi pristinae non integrae. „male4' vel cum defectu actae, defuisset; videlicet, agnito sacramento, diaconatus honor vel jura adhuc deficientia sup­ pleta significantur. Quare etiam nihil habitum et dandum Urbanus aeque ut Innocentius, cujus verba retinet, honorem, non sacramentum ordinis intellegit, et pacto simili edicit, Daibertum ex integro diaconum constitutum, sive „ex integro' idem est ac funditus, pro honore solo nihildum valide dato, sive loco isto quidem illud sonat integrum, suppleto manco. 451 Reordinationes male affinguntur Urbano ΙΓ. perinde atque datio diaconii ,,tantum integra". Cum his co­ haeret, quod eodem anno Urbanus Anselmo archiepiscopo mediolanensi illegitime consecrato ideoque etiam expresse de­ posito scribit (ep. 12. coi. n. 11. apud cit. Neues Archiv. 1880, 355 s): „Ex auctoritate sanctorum apostolorum . . integritatem tibi totius episcopalis officii restituimus in consecrationibus videlicet episcoporum et ordinationibus ecclesiarum, quantum ad episcopale jus et officium attinet." Non minus cohaeret, quod a. 1089 Urbanus Gebehardo episcopo constantiensi facul­ tatem tribuit ordinationes in Saxonia et Alemannia ut impro­ bandas improbandi, sic roborandas roborandi (ep. 15; M 151, 298), nempe adjungendo robur, quo demum tales integrae vel firmae ad legitime agendum in gradu occupato et proceden­ dum in gradum altiorem fierent. Hae rationes graves non enervantur lectione levi textus controversi, exhibentis modos alios dicendi atque hodiernos; neque enervantur eo, quod etiam olim verba Urbani aliter explanaverint. Nominatim ko carnot. fortasse in brevi illa inscriptione (panorm. 1. 3. c. 81; J/ 161, 1148) non ipse pro se firmiter reordinationem, quae esset reconsecratio, intellexit, sed summam rei fere effato Pseudo-Damasi, volentis ordinationem „male" actam „reiterari", rettulit, judicio de indole ambiguae hujus reiterationis lectoribus totius capitis relicto; certe ad Ivonem testem primae classis pro mente Urbani statuendum non satis est ostendere, eum gene­ ratim commercio quodam cum Urbano et Daiberto junctum esse, nisi scientia ejus de ipso casu speciali tempore scrip­ tionis acquisita extra dubium ponitur; quod non fit; si ille notitiam rei peculiarem habuisset, id facile pro opportunitate indicasset (cf. prolog.; M 161, 47 ss). Similiter accipias Urbani praeceptum a. 1091, ut electus i040 episcopus metensis, si sit simoniace diaconus ab extorri ordi­ natus, eosdem ordines ab episcopo catholico sortiatur (ep. 47. ad Lanzonem et Rodulfum abbates etc; J/ 151, 327). Etiam hic agetur de juribus, non sacramento ordinis. Sane cum sor­ tiendi pronuntientur ordines plures, eadem ratione sortiendus fuerit ordo diaconatus et ordines inferiores; atqui ordines dia­ conatu inferiores ex sententia Urbani cum non sint sacra­ mentum (concil. benevent. a. 1091. cn. 1 ; II 6. 1695 s; 356), gradus ecclesiastici tantummodo exsistunt; ergo diaconatus 29* t 452 Reordinationes male attinguntur Urbano II. quoque ratione non sacramenti, sed gradus in ecclesia externi impertiendus fuerit; et is idem gradus est, quem secundum verba Innocentii ab Urbano repetita non habet ordinator ab ec­ clesia separatus, sicut per jus ecclesiae etiam alii ad simoniact quidem dandum eo carent. Ceterum non putandum est, Urbanum ideo pro diacono solo principium urgere, ab homine nihil habente nihil dari, quod presbyter vel episcopus illegitime ordinatus potestatem novam conferendi saltem valide sacra­ menta aliqua recipiat, diaconus, nedum ullus potestatem plane novam conferendi, sed illegitime ordinatus ne conferendi qui­ dem vel ope gratiae majoris et sacramentalis vel legitime ob­ tineat; hoc etsi verum est, tamen obversari decretis pontificis prorsus non monstratur. Ratio potius ea intercesserit, quod Urbanus homines male ordinatos alios dumtaxat in gradibus suis reconciliavit, diaconos duos memoratos ad episcopatum ipsum promovit: unde in causis istis singularibus contra invi­ diam impugnantium per principium illud majorum, quamvis ex se universale, partem praecipuam quandam actionis suae studiosius defendere vel praemunire debuit. 1041 Xec licet obicere historiam, qua iste benignissimus pontifex quendam factum subdiaconum a Guiberto reordinavit, deinde ipse hoc ut exemplum minime bonum improbavit, praecipiendo ei, cui manum imposuerat, ne ad sacrum ordinem ascenderet [lib. pontifical., ed. Duchesne 2, 294). Qualis historia vel eo ponderis certi expers est, quod subdiaconatum jam ab Urbano audivimus non numerari sacramentum. Insuper nonnemo re­ cens arbitratur, historiam non esse nisi casum Daiberti dia­ coni ab homine schismatico consilio eo deformatum, ne vali­ ditati sacramentorum schismaticorum praejudicium crearetur. At consilio tali non congrueret deformare casum diaconatus, sacramenti certi, in casum subdiaconatus, neque multum con­ grueret fingere damnationem reordinationis ita, ut renovatio vetiti ascensus ad ordinem sacrum admisceretur. Indicium subdiaconi pro diacono positi, id quod eruditos praeteriit, vi­ deatur quidem modus memoratus reordinandi subdiaconi per impositionem manus, cum in subdiacono latino ordinando im­ positio manus nec nunc nec tempore Urbani interveniat (cf bonis carnot. decr. p. 6. c. 14; panorm. 1. 3. c. 35: M 161. 447 113ί i nec proinde magis in reordinando esse possit. Sed Reordinalioni non favit Urbanus II vel Innocentius II; de matrimonio. 453 hoc ipsum falsam probat non tam narrationem quam eorum interpretationem, quibus reordinatio semper idem est ac repe­ titus ritus ordinationis. Potest enim illa fieri per simplicem impositionem manus, qua honor vel jus proprium ordinis cujusque detur vel reddatur; qualis etiamnum in pontificali romano ordo restitutionis privilegii clericalis et exsecutionis ordinum minorum et subdiaconatus pariter ac diaconatus et presbyte­ ratus legitur; quocum cf. C. 1. q. 1. c. 107. §. 2. Sic in re praesenti reordinatio subdiaconi fuit impositio manus ferens jus tum licite ministrandi tum ad ordinem sacrum, qui infimus tunc diaconi habebatur, ascendendi; cujus benignitatis, ut pro disciplina quadantenus periculosae, cum pontificem paeniteret, is partem alteram concessionis suae, ex se revocabilis, revo­ cavit. Unde tandem pronum est percipere, reordinationes, si forte aetate ea occurrant, facile intellegi meras reconciliationes. Ad haec manifestum est, quo pacto, post decretum 1042 Paschalis II in concilio guastall. a. 1106 (77 6. 1883: cf. R 6094; Z)10 358) et in concilio lateran. a. 1110 (7? post 6257. n. 6), Innocentius II in concilio lateran. II oecumenico (cn. 30; 776, р. 2, 1214) ordinationes factas a Petro Leonis et aliis schis­ maticis et haereticis evacuaverit et irritas pronuntiaverit. Ut ipse pontifex in actis concilii, respectu quidem Petri Leonis et Girardi engolismensis, declarat, ordinationes illae eatenus evacuatae et irritae pronuntiatae sunt, quatenus homines ita ordinati sunt degradati, exordinati et depositi, ab usu ordinis et ascensione ad superiorem ordinem prohibiti (1. c.). Mo­ menti minoris quoque ob condicionem aetatis reordinationibus. non ita faventis et infirmitatem testificationis et ambiguitatem locutionis alia quaedam sunt, quae obiciuntur. Cf. Hergenrother apud Oestcrrcichische Vierteljahresschrift fiir kath. Theol. 1862, 207 ss. 387 ss; Jungniann, dissert. 19. in hist. eccl. n. 2 ss; Zeitschrift fiir kafh. Theol. 1893, 193 ss, ubi saltem pleraque recte exponuntur ; Saltet, les réordinations, etsi disputatio ista magis prolatione copiosa quam dijudicatione satis matura ma­ teriae excellit. 13. Pontifex ille, quem Innocentius III (decretal. 1. 4. t. 19. i043 с. 7; vide D 350 s) testatur conjugi catholico in casu haeresis partis alterius novum permisisse matrimonium, sententiam ex cathedra seu definitivam minime protulit, cum solum opinando t k. * 3 lK 454 Tnfallibilitati rom. non obest responsio de matrimonio nec doctrina de paupertue. «sensisse aliter videatur/ Neque etiam ex eo quidquam ad­ versarius demonstrat, quod responsum idem inter decretales relatum aliquando fuerit, quoniam opposita sententia Innocentii simul inserta reperiebatur ; quo ipso illa prior vel ut non per­ emptoria vel et ut documentum tantummodo historicum ad­ juncta alteri agnoscitur. Cf. supra n. 1025; Bcllarmin., de romano pontifice 1. 4. c. 14; Suarez, de leg. 1. 4. c. 14. n. 9—12 14. Nulla oppositio inter Nicolaum III (decretal. 1. 5. 10U t. 12. c. 3. in 6) et Joannem XXII (extrav. Joannis XXII. t. 14. c. 3—5), in doctrina quidem definitiva de paupertate, exstat. Etenim Nicolaus docet, abdicationem proprietatis rerum, qua tum a singulis tum in communi nihil possideatur, merito­ riam et sanctam esse, si propter Deum fiat. Ad hoc docet, Christum paupertatem eam verbo docuisse et exemplo suo firmasse, et primos fundatores ecclesiae militantis in homines perfecte vivere volentes per doctrinae ac vitae exempla eam derivasse; simul tamen concedit, Christum, ut etiam imper­ fectis viam salutis ostenderet, interdum loculos habuisse; idemque cogitat dimissam proprietatem rerum morali quadam aesti­ matione omnium nec sane affirmat, Christum vel apostolos ali­ quando re absolute omni ipsaque se veste abdicasse. Po­ stremo docet, eos, qui sponte in paupertate tanta Christum pau­ perem sectentur, renuntiare rei cujusque dominio et proprie­ tati usus vel juri utendi, sed concessum habere usum facti vel simplicem rerum necessariarum ita, ut his, durante concedentis licentia, secundum institutum suum licite uti possint; ubi pon­ tifex usum latiore sensu accipit, ut ipsa consumptio rerum ad vitam necessaria comprehendatur, et jus utendi negat dominii, quo quis ad arbitrium donare, vendere, commutare, destruere rem possit, vel jus proprietatis usus, quo quis saltem de usu donando, vendendo, commutando, retinendo disponere prorsus libere possit, vel jus perfectum qualecumque, sed non excludit moralem facultatem utendi talem, quae licentiae a se memo­ ratae concedentis respondeat; etsi hanc nomine juris non honestat, quod eadem, quamdiu res exsistit, ad concedenti? nutum revocabilis et eatenus vindicationis juridicae contra do­ minum vel ministros ejus expers vel imperfecta est (cf. et constitui. Clementis I . 1. 5. t. 11. c. p jn clement.). Joannes v ero omnibus attente lectis et perpensis docet, inopiam bono­ Componitur doctrina Nicolai TTÏ et Joannis XX ΓΓ de paupertate; de visione Dei rum temporalium nihil conferre ad perfectionem caritatis ob­ tinendam, si sollicitudo de illis perseveret, nec cessione sola simplicis dominii, reservata facultate disponendi et commodo rei toto in perpetuum, quemquam pro effectu fieri magis pau­ perem. Praeterea docet, haereticam sententiam esse, Christum et apostolos neque singulos neque in communi nonnulla, un­ quam scilicet, habuisse, vel illis defuisse jus utendi iis, ven­ dendi seu donandi ea, acquirendi alia ex iis, quae ipsos ha­ buisse scriptura sacra testetur. Denique docet, in rebus qui­ dem, quae usu consumantur, non posse constitui merum jus utendi, usu videlicet juridice accepto, qui debeat esse sub­ stantia rei salva, in re vero nulla usum facti' simplicem, i. e., qui sit sine utendi jure ullo, sive separato a dominio sive con­ juncto cum dominio, constitui a quoquam vel haberi posse ; ubi pontifex jus, quod affirmat pro usu necessarium, non in­ tellegit dominii perfecti, sed solum elementum aliquod dominii vel proprietatis, h. e., facultatem moralem qualemcumque, sine qua usus rei injustus vel illicitus esset, qua concessa usus li­ citus evadat. Atqui doctrina haec Joannis neutiquam cum illa Nicolai pugnat. Insuper Joannes unum illud definiendo sta­ tuit, quod nominatim de Christo et apostolis asseverat (cf. D 419); capita doctrinae reliqua potius argumentando vel communi quodam modo proponere videtur. Quod autem Nicolaus rerum, quae fratribus minoribus offerantur, conce­ dantur, donentur, dominium in se et romanam ecclesiam sus­ cepit, Joannes ex parte recusavit, ad disciplinam spectat, quam pontifex quisque varie pro adjunctis variis moderatur. Tandem quousque rerum dominium a Nicolao receptum se extenderit, quaestio puri facti est, quam Joannes mentem de­ cessoris sui exponendo solvere studet. 15. Joannes XXII certe non definivit, animas justorum in 1045 caelum receptas ante judicium extremum visione Dei nondum frui; immo nullo pacto videtur sententiam hanc docuisse ne­ que eidem saltem ut probabili adhaesisse ; etsi forte putavit, post resurrectionem corporum visionem intensiorem fore, et, cum res non decisa esset, visionis dilationem defendi ab aliis permisit vel et ipse argumenta in utramque partem conquisivit. Controversiam demum, asserendo visionem, (ex /) 456) Btncdictus XII diremit. Cf. Raynaldi annal, eccl. ad a. 1333. 456 Eugenius IV nihil de materia vel forma ordinis definivit. η. 45 ss; ad a. 1334. η. 27 ss; dissert. 32. n. 10 ss. 1046 Jungmann, in hist. eccl. 16. Eugenius IV exhibendo in decreto florentino celebri pro armenis traditionem instrumentorum cum verbis respon dentibus ut materiam et formam sacramenti ordinis (D 596) nihil de hoc sacramento definivit. Enimvero Eugenius, appro bante ipso concilio florentino, non definivit ritum sacramenti universe, ut vel inde patet, quod in concilio florentino ipso pariter ac lugdunensi II unio cum graecis ritum illiusmodi neque servantibus eousque neque in posterum servaturis est confecta. Neque enuntiatio pontificis est definitio ritus valentis saltem pro ecclesia latina. Cujus locutionis editae ex cathedra indicia interna pervincentia quidem non apparent. Sane doc­ trina de sacramentis decreto pro armenis non est inserta ut formula fidei divinae vel ecclesiasticae jam prius firma, sicut continetur ibi symbolum constantinopolitanum, definitio chalcedonensis, definitio concilii VI, suscipienda synodus chalcedonensis cum venerando Leone M., symbolum, quod Athanasii dicitur, decretum unionis cum graecis consummatae. Neque doctrina illa inseritur ut definitio tunc facienda, quando sic inducitur [/) 590): „Quinto, ecclesiasticorum sacramentorum veritatem pro ipsorum armenorum tam praesentium quam fu­ turorum faciliori doctrina sub hac brevissima redigimus for· mula“ ; quae verba sive per se spectata sive cum definitionibus decreti unionis graecorum comparata proponendam definitionem pro ecclesia universa validam non sapiunt Neque rationem definitionis induit doctrina necessario ex eo, quod in exordio decreti (ZZ 9, 435), ad omnem futuram de fidei veritate apud armenos haesitationem excludendam et unionem stabilem efficiendam, sub brevi compendio ortho­ doxae fidei veritas, quam de praemissis, scilicet etiam sacra­ mentis, romana profiteatur ecclesia, tradenda nuntiatur: quali nuntiationi satisfit, si pars praecipua decreti dogmata fidei exhibet, etsi, prout fert contextus propior, quaedam inter­ miscentur, quae pontifex cum concilio sine definiendi inten­ tione dumtaxat ut sensui ecclesiae congruentia testando pro­ fitetur: cujusmodi testificatio per se non est infallibilis (cf. n. 971). Etiam minus sententiam in omnibus ultimam signi ficat, quod in decreti tine H 9. 442) dicuntur armeni decretus EugeniusIV de ritu ordinis doctrinam tantum simplicem consilio pr&ctico protulit. 4*07 cum omnibus suis capitulis, declarationibus, diffinitionibus, tra­ ditionibus, praeceptis et statutis, omnemque doctrinam in ipsa descriptam, nec non quidquid tenet et docet sancta sedes apostolica et romana ecclesia, cum omni devotione et oboe­ dientia acceptare; id nempe intellegitur fieri accommodate ad partes varias decreti assensu vel fidei divinae vel fidei eccle­ siasticae vel religioso qualicumque vel, quatenus res disci­ plinae praescribuntur, consensu voluntatis; nec partes illae omnes condicio aeque necessaria unionis cum ecclesia fuerint. Ouodsi ex his dubitatio aliqua remanet, per causas externas tollitur. Verisimile non est, armenis impositum esse dogma, quod paulo ante graecis pro unione injunctum non comparet. Ad hoc non est probabile, controversiam exstantem in ecclesia latina sive de materia sacramenti, quam ipse s. Bonaventura pro ordinibus sacris defendit esse solam manuum impositionem, sive de ordinibus minoribus (cf. Franzelin, de div. tradit, th. XVII) decreto pro armenis peremptorie dijudicatam esse. Tali vi decreti adversatur etiam intellectus ecclesiae sequentis; nam non tantum theologi, sede apostolica minime reclamante, post decretum illud, pro indole concilii publica oblivioni non obnoxium, opiniones diversas protulerunt, sed cum in hypothesi definitionis traditionem instrumentorum simpliciter mate­ riam statuentis hanc materiam solam pro latinis agnoscere oporteret, concilium tridentinum ipsum de sacramento ordinis per impositionem manuum collato loquitur neque mentionem ullam materiae mutatae facit (s. XIV. c. 3. de extrem. unet.; s. XXIII. c. 3; D 788. 836). Iste intellectus non aliter ex­ plicatur, quam quod doctrinam de sacramentis florentinam esse definitione inferiorem saltem ex adjunctis ab initio constitit. Unde instructio Eugenii haberi debet doctrina simplex, 1047 ejusdem fere auctoritatis ac catechismi romani similiter de or­ dine docentis (p. 2. c. 7. n. 10), proposita in re adeo practica consilio magis practico, ut armeni impositionem quidem ma­ nuum cum verbis consentaneis etiam in occidente usitatam et pontificali romano per Eugenium allegato comprehensam re­ tinerent, insuper autem ex vinculo artiore cum ecclesia latina traditionem instrumentorum et orationem junctam ecclesiae hujus propriam observarent (cf. Zeitschrift fiir kath, Theol. 1901, 562 s). Et revera curam specialem armenorum habebant 9 . <■ 4-58 Eugenii (V doctrina simplex de ordine practica; materia non sola traditio instnim jam pontifices vetustiores, ut Clemens ΙΊ (supra n. 733), et Benedictus A/Z suggerens vel injungens armenis ritum latinum pleniorem in ordinando diacono, presbytero, episcopo tam­ quam rem disciplinae sacraê qualiscumque, non ipsius divinae, similiter ac postulans, ne consecrantes vel ordinandi uterentur vestibus communibus, et ut presbyteris ordinandis manus, episcopis consecrandis caput et manus ungerentur (apud Raynald., annal, eccl. ad a. 1341. n. 69. XCII. XCIV); item Joannes XXII excitando armenos ad constantem cum romana ecclesia conjunctionem addiderat (apud Raynald., annal, eccl. ad a. 1321. n. 12), ut ritu romano nonnullos dies festos age­ rent; immo Clemens III (R 16463) et Lucius III (R 15340) librum de ritibus ecclesiae romanae armenis transmiserant, et armeni, teste concilio armenorum a. 1342 (Mansi, concil. col­ lect. 25, 1226. 1240 ss. 1260 s), quadantenus se ritui romano conformaverant. Porro quaestio est, num doctrina illa pontificis aliquid 10-18 falsi contineatur; a qua alii aliter errorem omnem amoliuntur, Complures putaverunt, materiam essentialem sacramenti ordinis reapse esse in traditione instrumentorum etiam sola; at haec opinio prae tot monumentis antiquitatis Christianae solam impositionem manuum attestantibus et more irreprehenso ec­ clesiae graecae sustineri nequit. Nec recte provocant ad re­ sponsum illud Gregorii, IX (decretal. 1. 1. t. 16. c. 3): pres­ byter et diaconus cum ordinantur, manus impositionem tactu corporali ritu ab apostolis introducto recipiunt. Quod si omissum fuerit, non est aliquatenus iterandum, sed statuto tempore ad hujusmodi ordines conferendos caute supplendum quod per errorem exstitit praetermissum. Suspensio autem manuum debet fieri, cum oratio super caput effunditur ordi­ nandi/ Cujus effati, non quidem peremptorii, duplex inter­ pretatio proponitur, qua dignitas ritus essentialis impositioni manuum relinquatur (cf. Wernz, jus decretalium 22, n. 61). Ex una scribit pontifex, impositionem manuum originis di­ vinae, si omittatur, cum tactu institutionis apostolicae et verbis respondentibus suo tempore supplendam esse, neque supple­ mentum defectus talis esse iterationem, sed fieri ad ordines primum valide conferendos, et ita loquitur Gregorius similiter ut Innocentius III, qui (eodem t. c. 1) praeter diaconatum, de 1 Traditio instrumentorum non exsistit materia ordinis totalis nec partialis. 459 quo secundum lectionem genuinam agitur, etiam sacramentum confirmationis invalidum suppleri vult, non iterari. At in hac explicatione non apparet, cur Gregorius tactum corporalem tamquam ritum ab apostolis institutum adeo urgeat eumque tamquam prius perficiendum suspensioni manuum sedulo op­ ponat; insuper videtur pontifex postulare potius, ut fiat sup­ plementum tempore ad conferendos ordines statuto, quam ut fiat tempore statuto supplementum ad ordines jam valide con­ ferendos. Idcirco praeferenda est explanatio loci altera, ex qua, quamvis impositio manuum vera omnis etiam sine tactu corporali ad validitatem sufficiat, tamen more apostolico ad­ hibendus dicitur tactus corporalis, cum suspensio manus vel extensio super ordinandos, quae est impositio aliqua absque tactu, inter orationem demum fieri debeat; unde si per er­ rorem vel incaute omittatur in impositione manuum tactus ipse physicus, nihil quidem iterari, sed tempore ordinibus con­ ferendis destinato caute suppleri tactus ille ut caerimonia quaedam in accidentalibus praecipua jubetur, sive ceteroqui id intellegitur faciendum sine verbis sive cum verbis congruis, verum cum intentione non conficiendi sacramenti. Alii praeter impositionem manuum saltem simul tradi- 1049 donem instrumentorum materiam essentialem sacramenti or­ dinis esse opinantur. At et haec sententia difficultate insupe­ rabili laborat. Sane constat, per novem saltem saecula tra­ ditionem instrumentorum fuisse alienam ab usu ecclesiae uni­ versae et adhuc esse ab usu ecclesiae graecae; unde si jam illa ad materiam sacramenti in ecclesia latina pertineret, ec­ clesia addendo pro tempore et loco materiam mutasset ; atqui mutationis talis perficiendae potestas ecclesiae plane deest, cum in substantiam sacramentorum immediate a Christo insti­ tutam, de qua est materia, ex confessione sua peremptoria ecclesia nihil valeat (recole n. 694 ss). Nec juvat, ut fit nuper videas Zeitschrift fiir kafh. Theol. 1901, 621 ss), rem compo­ nere affirmando, instrumentorum traditionem cum verbis nexis introductam non tam esse mutationem quam ritus pristini jam divisi vel magis explicati quandam partem. Verum pristina materia quidem, i. e., impositio manuum, quae pro diaconatu et presbyteratu per subsequentem extensionem continuatur, minime est divisa, neque ejus sive pars sive resumptio existi- ; i i. i · 1 460 T^üio instrumentorum non est materia ordinis nec verba comitantia forma. 1 mari potest traditio instrumentorum, ut quae evidenter nova caerimonia sit nec cum impositione illa commune quidquam habeat. Et universe materia sacramentorum in rem aliam, quae secundum substantiam aequivaleat, mutari nequit; cui non obstat exemplum extremae unctionis, ubi tandem solum unctio corporis repetendo longius producitur, et si unctio una, v. g. in fronte, olim sufficiebat, certe etiamnum ad validi­ tatem sufficit. Facilius verba formae sacramentalis, quorum significatio, non sonus materialis a Domino instituente intentus est, pro variis linguis vel ejusdem linguae modis loquendi synonymis salva substantia sua aliis commutantur, et ita non negem, verba, quae dicuntur in traditione instrumentorum, quatenus potestatem conferendam satis exprimant, ut for­ mam ab ecclesia induci per se potuisse; eademque verba concedam posse esse formam, quamvis a materia, i. e., impo­ sitione manus physice separentur, cum coexsistentia solum moraliter aestimata requiratur; sed id esse factum non osten­ ditur, quod neque expressa lex apparet neque consuetudinis paulatim constitutae, ad quam cum aliis condicionibus postu­ laretur, ut episcopi verba nova determinate ut formam sacra­ menti prae forma vetere adhibere vellent et solerent; quod evenisse parum est credibile. Certe et ex se ipsa et compa­ rato ritu orientalium forma apta sacramenti intellegitur oratio impositioni manus hodie quoque adjuncta, qua ordinando huic gratia pro ministerio, h. e., diaconatu vel gradu inferiore exoratur, illi caelestia dona pro munere presbyterii, virtus gratiae sacerdotalis, presbyterii dignitas, secundi meriti munus expetitur, electo in episcopum cornu inclinatum, i. e., pleni­ tudo tota gratiae sacerdotalis et mox gratia pro summi sacer­ dotii ministerio, complenda ministerii summa, consecratio in ordine pontificali, cathedra episcopalis deposcitur; quos tamen etiam post materiam illam et formam talem jam sat positam convenienter nominari ordinandos vel consecrandos, usque ad ordinationis preces et caerimonias praecipuas completas, pri­ dem (n. 704) indicavimus. Quam non sit fidendum argumento petito ab adversariis ex pontificali romano, liquet etiam eo, quod in formula altera ejusdem pontificalis exhibente ordi­ nationem presbyteri unius post ipsam traditionem instrumen­ torum sacerdos promiscue ordinandus et ordinatus dicitur. WWW7 ο Verba enraditio instrumentorum non est ordinis forrna; nec dicitur ritus integrans. 461 Etsi autem ecclesia formam, non meram caerimoniam sacra­ menti novam statuisset, nihilominus episcopus, qui non se con­ formando ad ecclesiae mentem prorsus ritu antiquo conficere .'aeramentum vellet, quamvis jam illicite, valide quidem ageret; nam quia ritus antiquus secundum substantiam novo explica­ tiori aequivaleret ideoque per se sufficeret, sicut prius suffi­ ciebat, ab intentione ministri penderet, utra forma sacramen­ tum fieret. Quo sacramentum ordinis a sacramento v. g. pae­ nitentiae differt, ad cujus validitatem cum praeter potestatem ordinis jurisdictio ministri flagitetur, ecclesia jurisdictionis usum validum ad formam absolutionis certam, ut indicativam, potest adstringere, etiamsi apud latinos ipsos forma depreca­ toria prius fuerit et pedetentim, ut ad indolem judicialem sacramenti distinctius exprimendam vel pro majore frequen­ tatione sacramenti, praetermissis precibus illis longioribus in formulam indicativam brevem permutata sit. Minime vero traditio instrumentorum pars saltem necessaria formae novae existimari posset ; verba enim formae sensum satis determi­ natum habere per se ipsa debent; quare traditio instrumen­ torum ad formam idoneam constituendam sicut exsistens non prodesset, ita deficiens non obesset. Nec si traditio instru­ mentorum ut pars ad formam sacramenti pertineret, id prae­ sentem difficultatem solveret, quatenus traditionem illam Eugenius materiam et hanc, ut mox magis patebit, totam, non formam sacramenti esse docet. Ut aliis videtur, Eugenius materiam et formam ordinis 1050 solum integrantem et accessoriam cogitavit. Quae explanatio verisimilior esset, si pontifex praecise de ordine, non sacra­ mento ordinis, loqueretur et subdiaconatum aliosque ordines minores, quos memorat, ab ecclesia, non a Christo institutos exhiberet; ita enim paulo pronius foret, etiam materiam et formam diaconatus, presbyteratus, episcopatus intellegere non sacramentalem divinitus institutam, sed pro ordine coram ec­ clesia integro ab ecclesia superadditam; quae proinde haud inepte materia et forma integrans et accessoria appellaretur. At interpretatio ista ex contextu proximo et remoto omnino violenta est; nam et mentioni ordinum singulorum praemittit pontifex universe, sextum sacramentum esse ordinis, et ordi­ nibus memoratis subjungit statim, tum episcopum ministrum : 462 Eugcnius IV intellegit ordinis ritum essentialem, errore quidem non gravi. hujus sacramenti esse ordinarium, id quod dicatur ob subdiaconatum et ordines minores ut sacramentum etiam a ministro extraordinario conferendum, tum effectum hujus sacramenti augmentum gratiae esse; unde, quamvis tantum obiter, potius subdiaconatus cum ordinibus minoribus ut sacramentum ex­ hibetur, quam ut cum his ordines ceteri praecise sub ratione ordinis coram ecclesia ipsa integri computentur. Accedit, quod ab exordio doctrinae omnia sacramenta necessario rebus tamquam materia, verbis tamquam forma perfici dicuntur, et quod deinceps sacramentalis et essentialis haec materia et forma singulorum sacramentorum enarratur ; quo posito lex interpretationis sanae prohibet, ne materia et forma ordinis solum integrans vel accessoria intellegatur. Nec conjectare licet, Eugenium id ore quidem legatis armenorum significasse, cum scripto excludatur. Etsi autem pontifex citando ponti­ ficale romanum indirecte impositionem manuum commendat, non tamen eam esse indicat pro iis, qui pontificali hoc utuntur, materiam sacramenti, siquidem ex pontificali verba comitantia traditiones instrumentorum ut formas ordinum nosci vult. Consideratione simili contextus universi liquet, ut sacramen­ torum reliquorum, ita ordinis materiam enuntiatam, h. e., tra­ ditionem instrumentorum essentialem solam pro latinis existi­ mari. Quod et textus per se sonat, quando materia, quae sine addito dicitur, nec solum integrans nec sola pars essen­ tialis materiae vocatur. Cum vero pontifex pro „faciliori doc­ trina44 armenorum formulam eam mittat, certe ejus sensum non ex laboriosa inquisitione operum s. Thomae armenis etiam parum noti, alibi forte aliter opinantis, colligendum censuit; nec doctrinam sancti, nisi quam exhibet, suam fecit. Itaque fatendum est, Eugenium de ritu essentiali ordinis, qui sit pro latinis, doctrinam distinctam quidem a partibus decreti peremp­ toriis proponere, quae progrediente scientia theologica, prae­ sertim notitia extensa antiquitatis Christianae, jam minus recta agnoscatur. Sane in theoria fatentur et contendunt omnes, pontifices, ubi non definiendo doceant, falli posse ; cur igitur id aliquando accidisse etiam improbabiliter negemus? Ceterum error iste gravis sensu vulgato hujus vocis vocari non meretur: neque enim ad praxim noxius fuit, quia etiam deinde epi­ scopus quisque ordinans intentione praevalente faciendi, quod EleniiI Verror de ordinc non gravis; congregatio roniana et Sixtus V de vulgata. 463 Christus instituit, impositionem manuum perfecit, immo, pro stadio intellegentiae veritatis revelatae et speciali armenorum cum latina ecclesia conjunctione jam exstante, error idem modi securioris sacramenti conferendi ansam praebuit; neque in theoria crassus fuit, quin etiam pontifex, cum nihil definire, doctrinam tamen solidiorem tradere vellet, hanc ad verbum fere ex opusculo s. Thomae in articulos fidei et sacramenta ecclesiae descripsit, quae tunc communior fuerit. Neque per sententiam nostram detrahitur de auctoritate, qua instructio Eugenii alioqui in ecclesia rite pollet (cf. 971), neque saltem metuendum, ne pro difficultate discernendi ex errore partis tota instructio inutilis exsistat; nam omissis aliis jam quidem ipse exitus diversus monstrat, quibus in capitibus pontifex pondere auctoritatis suae, quamvis non intensitate summa ad­ hibitae, persuasionem veram confirmaverit, qua in re opinioni merae suffragatus sit. Cf. Benedicti XIV de synodo dioec. 1. 8. c. 10. 17. Declaratio congregationis merae interpretum concilii 1051 tridentini, sub Gregorio XIII12. jan. 1576 data, qua propter verba ncum omnibus suis partibus44 mutatio etiam minima vulgatae est obnoxia poenis, utique excepto pontifice supremo, intelle­ gitur esse tantum disciplinae. Neque haec authentica, nedum summe, fuit. Et vero congregationi illi, a. 1564 a Pio IV dum­ taxat ad exsecutionem decretorum trident, urgendam institutae, Sixtus V demum a. 1586 facultatem interpretationis authen­ ticae decretorum disciplinarium ita impertivit, ut dogmaticorum sibi reservaret (cf. Zcitschriftfiir kath. Theol. 1891, 779; Comely, introduct. gen. ed. 2, pag. 472 s). Porro Sixtus V per consti­ tutionem ,.Aeternus ille44 d. 1. mart. 1589 editioni vulgatae a se apparatae, postmodum suppressae non asseruit perfectionem absolutam, et in minimis; quin huc non illam pervenisse satis indicavit affirmando, illam emendatam esse, prout optime fieri potuisset; sed vindicavit authentiam eam, quam concilium tridentinum latinae vulgatae veteri adseripsit; quae convenientia cum textu originali in essentialibus omnibus continetur. Nec si authentia talis editioni sixtinae probatur reapse defuisse, res jam confecta est. Insuper commonstrandum esset, consti­ tutionem Sixti rite promulgatam ideoque vi donatam esse; quod non praestatur (cf. supra n. 871). Intallibilitali rom> non obest causa Galilaei; ubi pontifex publice non loquitur. Congregatio rom. doctrinam copernic, dixit fabarn vel et implicite haereticam. 465 1052 18. Omnium tere minime causa pertinaciter objectata Galilaei infallibilitati pontificiae obstat; in qua causa pontifex non modo non peremptorie, sed documento publico nullo ipse pro se locu­ tus est. Documentum tale non praebet congTegatio inquisitionis d. 25. feb. 161G habita, cui Paulus λ’ ut ejus praesidens inter­ fuit; hujus non exsistit nisi praeceptum Galilaeo uni datum opinionis de sole centro mundi immobili et terra mobili non tenendae nec docendae; quod praeceptum singulare volun­ tatem obligandi ecclesiam universam ideoque locutionem ex cathedra definientem sane non prae se fert. Similiter non est tale judicium inquisitionis 22. jun. 1633 sub Urbano VIII fac­ tum, quod applicatione ordinationis anni 1616 ad Galilaeum unum reum continetur et insuper originem suam diserte verbis his significat: rIta pronunciamus nos Cardinales infrascripti". Denique non est tale decretum 5. mart. 1616 contra libros docentes mobilitatem terrae et immobilitatem solis vel etiam contra doctrinam ipsam editum, quod item exhibetur solum ut ..decretum sacrae congregationis . . Cardinalium a . . Paulo papa V . . ad indicem librorum . . deputatorum" (videas docu­ menta apud Grisar, Galileistudien, pag. 129 ss; cf. Millier, Galileo Galilei, pag. 152 ss; der Galilei-Prozess, pag. 149 ss. 191 ss). Accessit quidem, sicut fieri solet, decreto huic con­ gregationis indicis non minus quam judicio illi inquisitionis approbatio pontificis vel mandatum, sed formae tantum com­ munis, qua decretum congregationis ut talis firmaretur et vim effectumque proprium sortiretur, non qua pontifex idem suum redderet. Et cum decretum congregationis, non pontificium, ne inferioris quidem gradus, esset, facilius id evenit, ut sen­ tentia opposita in ipsa urbe paulatim increbresceret et tandem praevaleret. Atqui tribunali sacro minori cuicumque errare non repugnat, quoniam summus pontifex plenitudinem pote­ statis et infallibilitatem cum eadem nexam communicare alteri utique non magis valet quam efficere, ut praeter suam altera potestas summa in ecclesia exsistat (cf. n. 965). • 1053 Ceterum praecipuum decretum illud indicis sic statuit: -Et quia etiam ad notitiam praefatae sacrae congregationis pervenit, falsam illam doctrinam pithagoricam. divinaeque scripturae omnino adversantem, de mobilitate terrae, et im­ mobilitate solis . . jam divulgari et a multis recipi . . ideo ne ulterius hujusmodi opinio in perniciem catholicae veritatis serpat, censuit . . omnes libros . . idem docentes prohiben­ dos . .“ Videri posset doctrina prava coercenda motivum, non objectum, decreti indicari ac proinde decretum esse merae disciplinae; at aliunde, nominatim ex judicio inquisitionis a. 1633 ad ordinationes praeteritas recurrentis et ex abjuratione Galilaei, constat, sensum verborum per intentionem sacri tribunalis hunc determinatum esse, ut doctrina quoque ipsa falsa et omnino contraria sacrae ac divinae scripturae decla­ raretur. Porro, aliter ac censuerant theologi, congregatio, utpote volens avertere „perniciem catholicae veritatis", fuerit contenta falsam dicere doctrinam solum theologice, non philo­ sophice. Intellegitur autem pronuntiare saltem falsam doc­ trinam et de mobili terra et de immobili sole; sin secus, non utramque nominasset; ad hoc scripturae omnino adversans saltem alterutra designatur. AGdelicet doctrina existimatur falsa ut adversans fidei utcumque, existimatur scripturae ad­ versans omnino ut opposita locis scripturae expressis. Haec respondent censurae propositae theologorum, qua doctrina terrae mobilis spectando veritatem theologicam ad minus est erronea in fide, doctrina solis immobilis est formaliter haere­ tica, quatenus contradicit expresse sententiis sacrae scripturae in multis locis secundum proprietatem verborum et secundum communem expositionem et sensum sanctorum Patrum et theo­ logorum doctorum. Id quidem interest, quod theologi cen­ sores illi doctrinam de stabilitate solis haereticam enuntiant explicite cum ratione formali, qua sit talis, nempe cum oppo­ sitione plena ad scripturam, congregatio mitius effert tantum consimilem formalem rationem; attamen sic ipsa quoque im­ plicite doctrinam haeresis insimulat. Nimirum doctrina scrip­ turae omnino adversans invenitur haeresis, i. e., negatio di­ recta veritatis revelatae satis in ecclesia propositae; nam et veritas omnis, quae scriptura continetur, revelata est, et ad­ versari ei omnino, praesertim comparata censura theologorum, idem est ut ei adversari plane, non procul vel obscure, sed directe et expresse vel etiam saepius scriptae ideoque per propositionem scripturae ipsam satis propositae vel et accom­ modate expositae; cum hoc prodest conferre constitutionem Joannis XXI/ „Cum inter nonnullos" de paupertate Christi 464 QA Straub. De Ecclesia. Π. /-V 466 Doctrina copernic, implicite declarata est haeretica; congregationis enor. Error congregationis in causa Galilaei; infallibilitati rom. non obest Augustinus, 4θ7 versari vel utcumque vel etiam omnino, i. e., directe et ex­ (D 419), quam videntur prorsus theologi et congregatio re­ presse. Certe errorem congregationis simplicem eumque, si spexisse. Nec si ad haeresim praeterea requiritur, ut veritas causa sit aestimata philosophice, philosophicum agnoscunt negetur revelata per se, non per accidens, id penitus deside­ eruditi omnes, theologicum fideles quidem, denegantes veri ratur, quoniam qui negat veritatem aliquam scripturae per acci­ ullius cum scriptura repugnantiam, fatentur. Insuper autem dens revelatam, infitiatur eo ipso veritatem per se revelatam congregatio extra ambitum objecti proprii processerit. Nam et tempore Galilaei minime addubitatam, locum scripturae ge­ non est ecclesiae vel pontificis, nedum congregationis singu­ nuinum omnem divinitus inspiratum ideoque immunem ab er­ laris, vi auctoritatis sacrae scientia superioris sententiam de­ rore esse. Exinde assensus duplex apparere debitus potuit, clarare falsam philosophice, nisi theologice eandem adversan­ unus religiosus, quo doctrina solis immobilis et terrae mobilis tem deposito fidei et morum declarare modo aliquo potest, propter auctoritatem sacram congregationis falsa et scripturae v. g. cum sententia est manifesto ex se falsa (cf. n. 886), omnino adversans haberetur, alter fidei, quo, semel posito ut satis certo discidio doctrinae ejusdem cum scriptura, doctrina ' qualis utique sententia, quam judicavit congregatio, non erat, ipsa propter auctoritatem Dei scripturam inspirantis detrec­ i Neque est auctoritatis sacrae sententiam memoratam theo­ logice declarare falsam ut scripturae repugnantem. Sane po­ taretur (cf. n. 966 ss). Idem colligitur ex judicio a. 1633, ubi testas ecclesiae ita eo usque extenderetur, si valeret locos Galilaeus, cum ipse opinionem Copernici a se retentam diffi­ scripturae de sole moto et terra stante explanare positive teretur, judicatus est suspectus de haeresi, hoc est, suspectus edicendo, locis iis non secundum modum communis conver­ credidisse et tenuisse (sospetto d’eresia, cioè d’aver creduto e sationis tantum, sed secundum subtilitatem propriam scientiae tenuto) doctrinam falsam et divinis scripturis contrariam, sci­ astronomicae solis et terrae habitudinem ac proinde verum licet praecise isto nomine olim Galilaeo interdictam, stabili­ motum solis, terrae stationem exprimi; atqui ecclesia potest tatis solis et motus terrae, et posse teneri ac defendi tam­ quidem, si sententia alicunde certo falsa deprehenditur, pro quam probabilem opinionem aliquam, postquam contraria sacrae tuenda inspiratione scripturae universae docere negative, illam scripturae declarata esset; quibus sane verbis sensu obvio textu authentico scripturae nullo contineri; non autem potest acceptis haeresis praedicatur ipsa illa doctrina saltem partim ecclesia res minimas scripturae, in quibus sunt obiter positae scripturae contraria, sive ut vera sive ut probabilis teneatur. de sole et de terra, tamquam custodiae suae concreditas posi­ Congruenter in subjuncta abjuratione dicitur Galilaeus suspectus tive interpretari (recole n. 880 s). de haeresi, hoc est, tenuisse et credidisse, solem esse centrum Demonstratio p. IL 1. Augustinus significans, sententiam 1055 mundi et immobilem, et terram non esse centrum ac moveri. pontificis romani a concilio plenario solvi posse (ep. 43. al. 162. 1054 Jam vero sententiam novam de sole et de terra, etiamsi ad Glorium aliosque c. 7. n. 19; M 33, 168 s), de facto tali fuisset formae accuratioris hodiernae, potuit congregatio recte agit, in quo pontificem romanum errare non repugnat, num judicare temerariam: etenim nimis claruit, prolata nondum scilicet fuerint vera crimina Caeciliano a donatistis objectata ratione idonea ulla eam certo affirmari; quod temeritatis per (cf. verba Nicolai I n. 989). Hinc nihil impedit, non quidem se inhonestae est. Neque admisso jure denotandi doctrinam quominus interponatur appellatio, sed quominus judicium novum ut scripturae omnino adversantem congregatio erravit vel et amplius de causa illa ipsa instituendum exposcatur. potestatem suam excessit, quatenus doctrinam talem deno­ 2. Neque etiam inde contra magisterium infallibile ponti- 1056 tatam etiam absolute evitari voluit, siquidem hoc jus ex illo ficis romani colligere quidquam fas est, quod Augustino teste consequitur. At judicando doctrinam falsam et scripturae contra Julianum 1. 1. c. 4. n. 13: M 44, 648) pontifex romanus omnino adversantem congregatio erravit, sive doctrina falsa nihil potuit conciliis africanis respondere, nisi quod antiquitus judicari intellegitur philosophice, sive probabilius theologici sedes apostolica atque romana cum ceteris perseveranter ecita, ut dicatur ea, pro defectu merae traditionis, scripturae ad 30* < ♦ 1-4 468 Infallibilitati rom. non obest Augustinus neque Vincentius lirincnsis. clesia tenebat, in quaestione scilicet de peccato originali et de gratiae necessitate; immo per hoc ipsum praedicatio sedis apostolicae sive vetus sive praesens tamquam regula secura fidei ecclesiae repraesentatur. 3. Praeterea ex sententia Augustini Stephanus quaestionem 1057 de validitate baptismi haereticorum neutiquam definivit, sed, ne schisma oriretur, definiendam distulit; quod quidem Augustinus ita indicat (de baptismo contra donatist. 1. 5. c. 25. n. 36: .1/ 43, 194): nVicit tamen pax Christi in cordibus eorum, ut in tali disceptatione nullum inter eos malum schismatis ori­ retur/' Unde ex mente Augustini concilium, quo demum ipse veritatem declaratam esse scribit (ib. 1. 1. c. 18. n. 27 s: 1,2. c. 4. n. 5; c. 9. n. 14; 1. 5. c. 17. n. 23; 1. 6. c. 7. n. 10; J/ 43, 124. 129. 135. 188. 202), sive mere factum sive sub condicione necessarium intellegitur, quatenus pontifex romanus ob rationes prudentiae ex se solo definire controversiam no­ luerit. Sane quid sentiret Augustinus de sedis apostolicae auctoritate infallibili in docendo, supra (n. 987. 992) jam di­ dicimus. Merito autem vituperantur donatistae, quod vel con­ cilio oboedire recusarint. 4. Vinccntii lirin. verba illa saepe sunt citata (commonit. 1. 1058 c. 2; J/ 50, 640 : „In ipsa item catholica ecclesia magnopere curandum est ut id teneamus quod ubique, quod semper, quod ab omnibus creditum est. Hoc est etenim vere proprieque catholicum, quod ipsa vis nominis ratioque declarat, quae omnia fere universaliter comprehendit. Sed hoc ita demum fiet, si sequamur universitatem, antiquitatem, consensionem. Sequemur autem universitatem hoc modo, si hanc unam fidem veram esse fateamur quam tota per orbem terrarum confitetur ecclesia; antiquitatem vero ita, si ab his sensibus nullatenus recedamus quos sanctos majores ac patres nostros celebrasse manifestum est: consensionem quoque itidem, si, in ipsa vetu­ state, omnium vel certe pene omnium sacerdotum pariter et magistrorum definitiones sententiasque sectemur/ Quae mox etiam distinctius exponuntur (supra n. 845). Enimvero Vincentius normam aliquam proponit pro veritatis jam pridem revelatae custodia sequendam eamque in consensione ecclesiae vel prae­ sentis vel antiquae sive sollemni sive non sollemni positam: sed non ideo excludit magistrum vivum, qui normam illam Infallibilitati rom. non obest Vincentius lirin. neque Patres alii. 469 infallibiliter adhibeat, neque excludit judicem vivum, qui con­ troversias novissime exsistentes ex consensione ipsius antiqui­ tatis minus manifesta vel de explicatione traditionis implicitae idonea (videas commonit. 1. c. 22. 23; cf. supra n. 852. 859) infallibiliter decernat. Neque memoratis universalis ecclesiae decretis (commonit. 1. c. 3. 5) dignitas supremi judicis in causis fidei romano pontifici negatur. Quae potius etiam diserte af­ firmatur hunc in modum (ib. c. 6): „Mos iste semper in ec­ clesia viguit ut quo quisque foret religiosior, eo promptius novellis adinventionibus contrairet. Exemplis talibus plena sunt omnia. Sed ne longum fiat, unum aliquod, et hoc ab apostolica potissimum sede sumemus, ut omnes luce clarius videant beatorum apostolorum beata successio quanta vi semper, quanto studio, quanta contentione defenderit susceptae semel religionis integritatem. Quondam igitur venerabilis memoriae Agrippinus carthaginensis episcopus . . rebaptizandum esse censebat . . Cum ergo undique ad novitatem rei cuncti recla­ marent, atque omnes quaquaversum sacerdotes pro suo quis­ que studio reniterentur, tunc beatae memoriae papa Stephanus apostolicae sedis antistes, cum ceteris quidem collegis suis, sed tamen prae ceteris restitit, dignum, ut opinor, existimans si reliquos omnes tantum fidei devotione vinceret quantum loci auctoritate superabat. Denique in epistola quae tunc ad Africam missa est, his verbis sanxit : ,Nihil novandum nisi quod traditum est/ . . Quis ergo tunc universi negotii exitus? Quis utique nisi usitatus et solitus? Retenta est scilicet anti­ quitas, explosa novitas.u Ceterum cum doctrina antiquitatis fuerit doctrina ipsa sedis apostolicae, cui tamquam centro et principio unitatis fidei debebat semper ecclesia omnis consen­ tire, pontifex romanus, in edenda definitione instar normae sequens ecclesiae antiquitatem, ipsam demum doctrinam ca­ thedrae suae propriae infallibiliter sequitur. 5. Xeque, stante tanta mole testimoniorum traditionis, 1059 imprimis dicto gravissimo jam ipsius Irenaei, Patrum quorundam in operibus nonnullis silentium de infallibilitate ponti­ ficis romani efficaciter urgeri potest, praesertim cum ratio silentii hujus potuerit esse ea, quod Patres de argumento illo agere pro scopo suo vel non opportunum vel non necessa­ rium judicarent. 470 Vere pontifex romanus solus est subjectum infallibilitatis immediatum. Demonstratio p. III. 1. Potissima objectio deprompta de analogia fidei est haec: Ex dictis romanus quidem pontifex est ex se solo infallibilis, universitas autem ceterorum in ec­ clesia pastorum et doctorum non videtur esse infallibilis nisi cum pontifice romano et per pontificem romanum docentem seu confirmantem, proindeque unum videtur esse immediatum subjectum infallibilitatis in docendo, videlicet episcopus ro­ manus. Atqui in hac hypothesi videtur nihil superesse in causis fidei agendum episcopis omnibus reliquis etiam in con­ cilium congregatis, ideoque concilia apparent quolibet momento spoliata, id quod venerationi adversatur, qua ecclesia synodos praesertim oecumenicas constanter prosecuta est. Ad dubi­ tationem istam a. respondeo, ipsum concilium vaticanum noluisse dirimere quaestionem, num infallibilitas, sicut immediate convenit capiti ecclesiae, ita etiam immediate corpori episcoporum in modum totius conjuncto cum suo capite conveniret (cf. Granderath, constit. conc. vat. explic., p. 188 ss; Z 7, 403. 472 s). Unde adhuc sunt, qui putent, episcopos, quamvis solum ut membra sub capite visibili et cum eo infallibiles sint, hac tamen infallibilitate immediate a Deo, non medio supremo pontifice docente, insigniri : oppositam sententiam eamque veriorem tuetur Palmieri (de romano pontifice th. XXVI). Nimirum videtur prorsus statuendum esse, doctrinam etiam totius multi­ tudinis pastorum et doctorum, vel dispersae vel collectae, nisi ex consensu sive expresso sive saltem tacito pontificis romani non esse virtute promissae assistentiae divinae infallibilem, etsi saepius vel communiter eam veram esse certitudine qua­ piam morali et per demonstrationem scientiae theologicae con­ stare possit. Sane solius Petri fides ex se firma ideoque ex se infallibilis testimoniis scripturae (Mat 16, 18 s; Lue 22,31 s; Jo 21, 15 ss) praedicatur, unde interposito magisterio Petri firmitas et infallibilitas in omnem ecclesiam, fraternitatem, gregem audientem derivetur. Quare decretum fidei a ceteris pastoribus etiam simul sumptis editum tamquam obligans vel validum pro ecclesia universa, peremptorium ex sese proinde­ que infallibile nequaquam habebatur, verum conciliorum etiam universalium suprema confirmatio a cathedra romana constanter postulabatur. Huc pertinent cum th. XXIII sententiae v. g. Vere pontifex romanus eoius est subjectum infallibilitatis immediatum. Ï 47j [rciiufi (n. 984ss), Ephraem syri' (n. 69. 163), Innocenta / (n. 990', Lunis M. (n. 147. 771), Pelagii (n· 148), episcoporum afriunonun (n. 991), Maximi martyris (n. 645), Theodori studitae (ad Paschalem, n. 991), Thomae (de pot. q. 10. a. 4. ad 13; vide et supra n. 997), quae omnes concinunt in eo, a Petro ejusve successore docente firmitatem fidei doctorum ceterorum repetendam esse, sicut et ex concilio lugdun. II (n. 494) quae­ stiones fidei judicio ecclesiae romanae definiri debent, non solum possunt. Et revera ut primatus vel jurisdictio in ecclesiam univer- 1061 salis, suprema, plena generatim, sic quae (ex th. XX) est ejus pars, potestas docendi universalis, suprema, plena non est praeter pontificem romanum, ideoque non est actus docendi pro ecclesia universa, supremus, plenus, donec edatur actus doctrinae a pontifice romano; atqui solus actus docendi editus pro ecclesia universa, supremus, plenus haberi debet infallibilis; ergo doctrina episcopatus etiam integri infallibilis non exsistit, antequam consensus romani pontificis accedat. Videlicet infallibilitas episcopis a Deo per pontificem roma­ num, non directe impertitur, idque non solum eo, quod (ex th. XXII) jurisdictio proindeque potestas docendi, cui jun­ gatur infallibilitas, a pontifice romano episcopis confertur, sed quod, undecumque potestas est episcopis, vi divinae in­ stitutionis non potest ea his inesse nisi dependens a potestate pontificis romani; quo ipso episcopi actum docendi independentem, i. e., reformationi a parte potestatis superioris non obnoxium eatenus tantum ponere possunt, quatenus ad actum potestatis superioris se conformando independentiam ejus par­ ticipant. Hinc cum aliquid definiendum est, id aut ex prae­ cedente praedicatione ordinaria constanti, persuasionis firmae, universali, proinde ipsi romano pontifici probata vel etiam sententia sollemni sive concilii a summo pontifice firmati (cf. n. 828) sive solius pontificis romani jam infallibiliter constat, aut eousque quadantenus controversum est; in casu priore utique rem definitione nova confirmandam et fideles simplices absolute et infallibiliter tenere et episcopi quique absolute et infallibiliter docere possunt, non ex se, sed ex adhaesione ad doctrinam a capite ecclesiae infallibiliter praestitutam ; in casu altero episcopi nec licite nec valide suffragia sua ferent prorsus ii* 472 Vere pontifex romanus solus est subjectum infallibilitatis immediatum. absolute, sed sub condicione, si pontifex romanus non aliter definiat; qui si pro causa plenius maturanda sententiam suam addere nolit, res interim suspensa erit; sin dissentiat, suffra­ gium discordans omne irritum erit; sin autem consentiat, sui fragium concordans impleta condicione demum absolute efficax erit. Ceterum uti Deus interitum ecclesiae non permittit, ita manens cum collegio doctorum omnibus diebus (JAz/ 28, 20) nec permittet unquam omnium simul episcoporum contra magi­ sterium capitis sui rebellionem, proindeque assistentia sua in episcopis id efficiet, ut decretum secundum se fallibile ante locutionem romanam reapse non proferant nisi sub condi­ cione consensus episcopi romani, qui per assistcntiam Spiritus sancti solus ex se infallibilis est. His adde, quod valde mirum esset, si infallibilitatem, quae tantum in partem docentium majorem pro aliis definiendis ex aliis hominibus componen­ dam. non in personas certas caderet, episcopi divinitus ex se ipsis, non per accessum ad doctorem determinatum divinitus ex se infallibilem, obtinerent. Denique opinio opposita nullo argumento solido fulcitur. 1062 Enimvero missis aliis facile solvuntur difficultates, quas recentiores quidam afferunt. Ita primum distinctae quidem sunt promissiones infallibilitatis. quae dantur a Christo col­ legio apostolorum ut collegio, et quae dantur Petro ut pri­ mati; at profecto non est idem, infallibilitatem, ut et summam potestatem, capiti collegii promissam promitti alio testimonio collegio, et promitti collegio aliam summam potestatem vel aliam infallibilitatem independentem ; neque ex infallibilitate collegio promissa sequitur, collegium infallibile fore, etiamsi ejus caput infallibilitatem per se non haberet, nec sequitur, falsum esse argumentum tempore concilii vaticani a nonnullis hoc prolatum: nisi papa esset infallibilis, ne concilium quidem infallibile esset; quae qui dicit sequi, ordinem ontologicum cum logico confundit; nam cum in ordine praesenti utique solus Petrus docens firmus ex se sit ad ceteros firmandos, sublata firmitate Petri firmitas collegii vel concilii auferretur: aliud est, quod firmitas collegii nosci potest independenter a firmitate capitis per se sumpti, cum saepius, quod in ordine logico independens vel et prius est, ontologice ex illo deri­ vetur. Unde ex eo, quod olim infallibilitas summi pontificis Vere pontifex romanus solus est subjectum infallibilitatis immediatum. |73 a catholicis multis in dubium vocabatur, concilii ab omnibus pro certo habebatur, perperam concluditur, duplicis subjecti duplicem infallibilitatem independentem, alteram collegii epi­ scopalis cum suo capite, alteram summi pontificis propriam esse; quin etiam inde, quod pontifex summus jam per se in­ fallibilis agnoscendus est, cum concilium sine eo infallibile non sit, pronius est concludere, unam esse tantum infallibili­ tatem independentem, pontificis romani, modo loquentis sine concilio, modo loquentis cum concilio, ubi infallibilitas mem­ brorum ab infallibilitate capitis pendeat. Neque adversae opinioni favet concilium vaticanum (supra n. 970) docens, romanum pontificem definientem ea infallibilitate pollere, qua ecclesia definiens instructa sit; quibus verbis idem ambitus objecti infallibilitatis pontificis et ecclesiae indicatur (cf. Grandcrath 1. c.), non infallibilitates duae independentes affir­ mantur, quarum subjectum pontifex et ecclesia sit; immo vi­ deretur magis concilium infallibilitatem, quam pontifici asserit, unam eandemque cum infallibilitate semper agnita ecclesiae declarare, ut a pontifice tamquam fonte emanantem in eccle­ siam, nisi sciretur aliunde, synodum quaestionem istam integram reliquisse. Porro illud simplex „placet“, quod summus pontifex in concilio pronuntiat, sane per se etiam nunquam est definitio cathedralis, sed quam vim habeat, dinoscere oportet ex objecto, quod placeat, quod et merum praeceptum disciplinae et documentum doctrinae interim datum et doc­ trina prae se ferens notas definitionis peremptoriae esse potest; at plane falsum est, objectum habendum esse infallibiliter verum, si illud „placet“ mere opinando vel utcumque, non definitive proferatur. Neque in sententia opposita melius in­ tellegitur, quomodo episcopi, nempe omnes, etiam qui pro errore suffragium suum ferant, sint veri judices fidei, nec quo­ modo singuli quique, cum peremptorie definire nihil possint, uti potuerint illa formula antiquis consueta „definiens sub­ scripsi/ Praeterea contradictoria statuit, qui sententiam com­ munem episcoporum hinc affirmat esse medium veritatis, certi­ tudine scilicet infallibili ex voluntate Christi, cognoscendae, illinc negat esse definitivam vel obligantem; quodsi ei solum rationem legis ecclesiasticae, non infallibilis explicationis legis divinae denegat, supponere oportet infallibilitatem quandam 71Γ 471 Vere pontifex romanus solus est subjectum infallibilitatis immediatam. testium vel doctorum merorum cum potestate ordinis episco­ palis, non summae jurisdictionis nexam, qualis fundamento gravi nullo fulta ad arbitrium confingatur ; nec, si episcopi plerique de re definienda secundum opinionem puram theo­ logicam ad tempus praevalentem aliter ac pontifex sentirent, jam illud collegium cessasset, cui promissio infallibilitatis facta est, dummodo episcopi parati manerent futurae definitioni ob­ sequi et re definita judicium suum definitioni pontificiae adap­ tarent. 1063 Etsi autem pontifex non magis quam concilium totum definitiones facit infallibiles, faciendo eas infallibiliter in se veras, cum veritatem rei declaratio supponat, facit tamen eas­ dem infallibiles, quod facit eas infallibiliter pro ecclesia certas, etiam ubi ante de veritate non constabat. Age, ita infallibilitatem corpori episcopali ipsi vere pontifex communicat, non quasi assistentiam Spiritus sancti conferre per se possit, sed quatenus pontifex quidem summus assistente Spiritu sancto, adhibitis auxiliis externis quibuscumque, etiam independenter a consensu episcoporum (cf. concilii vaticani s. IV. c. 4; supra n. 829) sententiam infallibilem ferre valet, reliqui episcopi eatenus solum infallibiles sunt, quatenus assistente Spiritu sancto doctrinam interjectam pontificis sequuntur; unde con­ firmatio pontificia non est causa mere logica, qua infallibilitas concilii noscatur, sed pontifex docens ipse merito appelletur causa efficiens externa, doctrina ejus, ut norma quaedam prae­ finita, causa exemplaris, qua Spiritus sanctus infallibilitatis causa invisibilis et prima ad procurandam infallibilitatem epi­ scopalis collegii utatur. Nimirum infallibilitas episcopis non solum sub vel cum pontifice, sed per pontificem confertur, tum prout singuli sententiam pontificis infallibilem amplec­ tuntur, tum prout collegium, i. e., multitudo episcoporum satis ampla vi divinae promissionis {Mat 28, 20; Jo 14, 16 s) sen­ tentiam illam infallibilem etiam infallibiliter vel indefectibiliter amplectitur; qua ratione altera quidem pontifex aliis praeter episcopos docentibus, ut congregationibus romanis, cum sint juris tantum ecclesiastici nec promissionem divinam illam habeant, communicare nequit. Itaque Dominus assistens in pontifice id immediate agit, ut ipse ex se recte veritatem olim revelatam vel cum ea nexam doceat; in ceteris doctoribus Quod pontifex romanus solus est immediate infallibilis, episcopos non deprimit. 475 ecclesiae id immediate agit, ut doctrinam suam ad doctrinam pontificis, summi doctoris vivi visibilis dirigant; in coetu fide­ lium discente id immediate agit, ut doctrinae sacrorum magi­ strorum assentiatur; idque valet aeque pro doctrina peremp­ toria cotidiana et sollemni; et sic successor Petri est funda­ mentum fidei visibile unicum ex se firmum idque actuosum in actu secundo docendi pro firmitate ecclesiae toti comprehensis doctoribus participanda, et sic, ut loquitur Leo M. (supra n. 147) „in Petro omnium fortitudo munitur, et divinae gra­ tiae ita ordinatur auxilium, ut firmitas, quae per Christum Petro tribuitur, per Petrum apostolis" proindeque episcopis ,conferatur". Denique non video, quo jure Cardinalem Franzelin ad opinionem adversariam trahant ; qui (de div. tradit, th. XII. schol. I) solum dicit, subjectum infallibilitatis in docendo non esse duplex adaequate distinctum, sed esse tum visibile caput ecclesiae per se spectatum tum hoc ipsum visibile caput velut informans corpus ecclesiae docentis, certe non minus pro uni­ versali praedicatione ordinaria, quae est lex quaedam consuetudinis, quam pro definitione sollemni, quae est credendi lex ; expressior. Quod dictum etiam facilius capitur, si est unum i subjectum infallibilitatis immediatum et independens, i. e., caput ecclesiae, praesertim cum Cardinalis (ib. et th. VIII) I diserte caput ecclesiae non tantum condicionem, sed et cau­ sam formalem ecclesiae docentis vocet et ut necessariam pro infallibilitate ecclesiae docentis non tantum ejus unionem, scilicet qualemcumque vel in actu primo, sed et consensionem, scilicet conjunctionem cum actu secundo capitis aliquid sen­ tientis vel docentis exhibeat. b. Nihilo setius magna convenit episcopis in proponendis io64 rebus fidei dignitas et auctoritas. Et imprimis quidem epi­ scoporum etiam singulorum doctrinam esse rectam vel normae suae seu magisterio sedis apostolicae consentaneam, a subditis ipsorum est juridice praesumendum, id quod patet ex hoc ipso, quod quisque episcopus est superior vel doctor auctori­ tatem habens, quamvis non supremus neque infallibilis, unde praesumptio illa veritati oppositae, si quando perspiciatur, ce­ dere utique debet (cf. n. 828. 965. 966). Tum vero episcopi collecti in concilium aliter ac simplices theologi partes etiam judicum, non tantum consiliariorum, implent, non quidem prae 476 Quod pontifex rom. solus est immediate infallibilis, momentum concilii non toll?., superiore pontifice romano, sed potestate a pontifice concessa prae ecclesia subjecta universa; quippe est sententia non tan­ tummodo pontificis romani, verum concilii totius sententia judicialis (videas Melchioris Cani de locis theol. 1. 5. c. 5. q. 2; ipsius concilii vaticani s. ΠΙ. prooem.; P 1630; cf. supra n. 8061. Hinc est episcopis tamquam judicibus in concilio jus examinis idque etiam tunc, cum locutio ex cathedra pontificis romani jam praecessit; etsi enim in hoc casu nequit esse examen, quod vocatur dubitativum, de ipsa rei definitae veritate seu revisionis, est tamen, quod vocatur comprobativum vel elucidationis, i. e., spectans ad veritatis ampliorem ex revelationis fontibus probationem et contra adversarios defensionem; quem­ admodum concilia res certissime creditas vel dogmata ab ipsis prioribus synodis oecumenicis definita in examen revo­ carunt. Peracto autem examine est jus vel officium episcopis ferendi suffragium, h. e., docendi cum auctoritate vel senten­ tiam judicialem erga fideles pronuntiandi; quo ipso vere epi­ scopi definiunt, et quidem etiam plene vel peremptorie et in­ fallibiliter per pontificem romanum simul definientem, qua­ tenus per judicium proprium perseverans vel modificatum ei consentiunt, unde infallibilitas non tantummodo passiva in discendo, sed intermedio pontifice romano etiam activa in do­ cendo episcopis obtingit. Nec sane judicis ratio ideo tollitur, quod in hvpothesi definitionis a pontifice romano prius saltem editae episcopis aliter judicare jam non licet: non tollitur inde, quod licentia aliter judicandi simpliciter jam non est, quoniam non potestate judicandi pro arbitrio, sed potestate ferendi sententiam secundum rei veritatem dignitas et libertas propria judicis continetur ; quare etiam rem a concilio praecedente in­ fallibiliter judicatam episcopi judicio vero statuere iterum pos­ sunt; nec ratio judicis episcopis inde perit, quod licentia aliter judicandi definitione solius pontificis, non ipsius epi­ scoporum concilii adempta est, quoniam dignitatem et liber­ tatem debitam collegio judicanti vis extrinsecus illata, non norma a principio interno legitime posita impedit. 1065 Proinde inter sententiam solius pontificis romani et sen­ tentiam concilii etsi non intercedit differentia essentialis, cum actus validitas essentialiter sit eadem, intercedit tamen diffe­ rentia accidentalis ratione numeri majoris vel universitatis f Good pontifex roin. solus est immediate infallibilis, momentum concilii non tollit, j-77 praesidum et judicum docentium; quae differentia ipsa sufficit ad momentum insitum conciliis explicandum. Nam, praeter­ quam quod per consultationem episcoporum praeviam ponti­ fex romanus definiturus in veritate investiganda adjuvatur, docente eandem veritatem magisterio sive universo sive ex sat magna parte definitio ipsa, sicut actio tota, constituitur intrinsecus synodica ideoque sollemnior. Effectus quoque plures proprii actionis hujusmodi synodicae sequuntur; etenim epi­ scopi dogma vi examinis profundius intellectum et ab ipsis etiam definitum fortius vindicant; ecclesiae pax et unitas per consensum sollemnem totius magisterii authentici facilius pro­ curatur; haeretici efficacius retunduntur, quod infallibilitati, quamvis in se non majori, tamen testimoniis etiam propriis testatae et aetate omni in ecclesia creditae concilii adver­ santur et quod, licet ecclesiae ipsius infallibilitatem negent, tamen vel solam humanam auctoritatem corpori universo magi­ strorum inhaerentem et ex contentione virium tanta splende­ scentem agnoscere coguntur. Porro ratione talium effectuum, quos utique fere omnes sola definitio pontificis romani pro­ ducere per se valeret et deberet, sed per accidens seu ob in­ firmitatem vel malitiam humanam aliquando non produceret, sedis apostolicae sententia per consensum ceterorum ecclesiae pastorum et doctorum, extrinsecus quidem, confirmatur. Ex his jam liquet, quomodo concilia oecumenica, quamvis simpli­ citer vel per se non sint necessaria nec lege Domini prae­ scripta ideoque solum extraordinarie habita, pontificis romani infallibilitate non obstante vel in ipsis causis fidei utilia vel etiam secundum quid atque per accidens necessaria evadere interdum possint, ratione videlicet adjunctorum medium illud pro fine unitatis et pacis obtinendo postulantium. Idem oportet dicere spectata disciplina universali, quae secundum necessi­ tates ecclesiae per totum orbem· utique diffusae statuenda et per episcopos urgenda est. Et sane ipsi apostoli, quamvis singuli infallibiles, concilium hierosolymitanum habuerunt. Ac­ cedit, quod unitas tanta manifestata mundo toti notam divinae legationis ecclesiae insigniorem praebet. E re sunt, quae pro utilitatibus, quales memoravimus, 106G concilii extollendis ipse Leo M. ad iheodoretum scribit (ep. 120. al. 93. c. 1; M 54, 1046 ss): „Gloriamur in Domino, cum pro- 478 Infallibilitas rom. non officit concilio; vane reicitur ut personalis vel iepann. pheta canentes: , Adjutorium nostrum in nomine Domini, qui fecit coelum et terram' (Ps 123, 8): qui nullum nos in nostris fratribus detrimentum sustinere permisit, sed quae nostro prius ministerio definierat, universae fraternitatis irretractabili fir­ mavit assensu: ut vere a se prodiisse ostenderet, quod prius a prima omnium sede formatum, totius Christiani orbis judi­ cium recepisset: ut in hoc quoque capiti membra concordent. In quo amplior nobis accrescit gaudendi materia, dum tanto magis se perculit inimicus, quanto contra Christi ministros saevius insurrexit. Xam ne aliarum sedium ad eam quam ceteris omnium Dominus statuit praesidere, consensus assen­ tatio videretur, aut alia quaelibet subrepere posset adversa suspicio, inventi prius sunt qui de judiciis nostris ambigerent. Et dum nonnulli a dissensionis incitati auctore ad contradic­ tionum bella prosiliunt, ad majus bonum, malo ejus, auctore totius bonitatis dispensante, perventum est. Dulcius siquidem munera gratiae divinae proveniunt, quoties non sine magnis sudoribus acquiruntur; et minus bonum videri solet pax con­ tinuata per otium, quam reddita per labores. Ipsa quoque veritas et clarius renidescit, et fortius retinetur, dum quae fides prius docuerat, haec postea examinatio confirmant. Mul­ tum denique sacerdotalis officii meritum splendescit, ubi sic summorum servatur auctoritas, ut in nullo inferiorum putetur imminuta libertas. Et ad majorem Dei gloriam proficit finis examinis, quando ad hoc se accipit exercendi fiducia, ut vin­ catur adversitas: ne quod per se probatur reprobum, silentii praejudicio videatur oppressum/ Cujus loci ut sensum asse­ quaris integrum, recolenda ea sunt, quae superius (n. 817 s) ex eodem Leone et ex concilio chalcedonensi jam protulimus. — Similiter Simplicius hunc concilii finem indicavit, „ut in commune tractantibus, si quae esset obscuritas, sacerdotalis deliberationis illuminaret auctoritas4' (ep. ad Aeacium; M 58,42). 1067 2. Nec prodest adversariis infallibilitatem pontificiam tra­ ducere ut personalem, separatam, absolutam. At enim perso­ nalis illa vere dicitur, non quasi pontifex ut persona privata infallibilis sit, cum talis nec pro omni actu publico exsistat, sed quod pontifex ipse unusquisque, non solum sedes ponti­ ficia vel series pontificum tota infallibilis est. Eadem infalli­ bilitas recte vocatur separata, non ac si effectus, consensus pontifex non infallibilis absolute; idem potest probabiliter in haeresim incidere. 479 ecclesiae cum capite infallibili, deficere unquam possit, sed quatenus pontifex ex se, non ex consensu vel mere conjuncte cum consensu ecclesiae infallibilis est. Absoluta vero, praeter independentiam illam a consensu ecclesiae, infallibilitas ponti­ ficis non est, cum a Deo pendens condicionibus ratione sub­ jecti docentis et objecti doctrinae et actus docendi iis adstringatur, quas ipsum concilium Vaticanum (supra n. 970) indicat. Cf. Granderath 1. c., p. 175 ss. 3. Inimo pontificem romanum extra actum definitionis in 1068 rebus fidei non solum falli posse, sed in haeresim incidere, etsi cum Bellarmino (de romano pontifice 1. 4. c. 6) et Suarez (de fide d. 10. s. 6. n. 11) theologi complures pro suavitate providentiae divinae atque experientia scandali tanti aliena probabiliter negari putant, multorum haud temeraria vel im­ probabilis est sententia; cui pontifices quidam ipsi favent. Ita Hadrianus II (alloc. 3. lect. in concil. VIII. act. 7; II 5, 866) sine negotio fatetur, Honorium pontificem summum con­ sentiente successore ejus de haeresi accusari potuisse. Quale dictum utique non eo enervatur, quod Hadrianus simul curavit recipiendam formulam Hormisdae (cf. supra n. 493), qua sci­ licet proponitur infallibilitas tantum in definiendo, vel quod pontifex idem scivit, Honorium reapse non in haeresim incur­ risse, sed dumtaxat ea exstinguenda abstinuisse. At vero Hadriani opinione Honorium saltem accusare licuit de haeresi, ut qua potuerit inquinari, eademque positiva, comparente in „motibus“ vel continente „pravos sensus“ a minoribus re­ spuendos. Similiter Innocentius III, locis pluribus collatis, ad officium confirmandi fratres jam quidem rite exsequendum censet fidem cordis necessariam esse (serm. 2. in consecrat, pontif. max.; M 217, 656) vel pro se „facile non“ crediderit, errorem infidelitatis in pontifice romano divinitus permissum iri (serm. 3. in consecr. ; M 217, 665); nihilominus de praero­ gativa adeo ampliata non constare tandem satis indicat tum faciendo saepius ipsam expositionem seriam, quomodo trac­ tari infidelis ille debeat, tum sic loquendo (serm. 4. in consecr.; .1/217, 670): „Cum romanus pontifex non habeat alium do­ minum nisi Deum, quantumlibet evanescat, quis potest eum foras mittere, aut pedibus conculcare? cum illi dicatur: ,Col­ lige causam tuam in sinum tuum1 ? Verum non frustra sibi < * ■ •ISO Pontifex romanus probabiliter quidem potest in haeresim incidere. blandiatur de potestate, neque de sublimitate vel honore te­ mere glorietur, quia quanto minus judicatur ab homine, tanto magis judicatur a Deo. Minus dico, quia potest ab hominibus judicari, vel potius judicatus ostendi, si videlicet evanescat in haeresim, quoniam ,qui non credit, jam judicatus est‘ (Jo 3,18. In hoc siquidem casu debet intelligi de illo, ,quod si sal eva­ nuerit, ad nihilum valet ultra, nisi ut mittatur foras, et con­ culcetur ab hominibus* (Mat 5, 13'.“ Quibus verbis Innocentius textum juri cananico insertum (dist. 40. c. 6), dubitationis de dono controverso saltem documentum qualecumque, respicere videtur. Neque argumentum efficax pro dono inde petitur, quod Luc 22, 32 fides indeficiens pontifici summo, personae nempe concretae, non abstractae a Christo promittatur. At fides indeficiens apparet pontifici promissa, quatenus ordinatur ad confirmandos alios in fide veritatis revelatae omnis, adhuc clare ad credendum non propositae aeque ac jam prius satis in ecclesia propositae ideoque sine haeresi non infitiandae; unde si promissio ea ferret, ut ne privatim quidem pontifex haeresi, i. e., negatione vel dubitatione veritatis jam propo­ sitae, per contumaciam culpabili etiam solum transeunte in­ terna vel externa maculari posset, efficeret a pari vel fortiore, ut fungens munere docendi, quamvis non peremptorie, ponti­ fex exsisteret tutus ab errore sive ipso inculpabili de rebus semel definitis sive quocumque de rebus eousque dubiis, si­ quidem error istiusmodi periculum deceptionis par vel majus quam error publice vel non notus vel facile agnoscendus con­ tumax, proinde proprius hominis, non pontificis ut talis, ec­ clesiae iniceret. Atqui extensio haec infallibilitatis pontificiae nimia probatur; qua exclusa non persona pontificis summi scinditur, sed facultates et actus personae ejusdem multiplices recte distinguuntur. Itaque promissum Domini non liquet im­ pedire, quin haeresi occultae pontifex se dedat et sive sim­ pliciter sive quantum requiritur pro actu intemerato confir­ mandi resipiscat vel quin haereticus publicus evadat eoque ipso dignitate confirmatoris excidat. Enimvero in casu haeresis formalis manifestae a Deo ipso auferretur pontifici juris­ dictio, quod ex dicendis lege divina haereticus publicus desi­ neret esse ecclesiae membrum ideoque caput, ecclesia autem factum idem simpliciter agnosceret. AXfil Pontifex potest peccare, debet ipse credere, valet infallibilitatem suam definire. 481 4. Multo minus quam cum immunitate peccati omnis fidei W adversi infallibilitas confundenda est cum impeccantia simpli­ citer vel immunitate peccati qualiscumque ; quam nemo cathoI licus pontifici romano vindicat; unde aliquando pontificem I ipsum supponendo, se peccare posse, aliis hominibus tamquam arbitris dijudicandam innocentiam suam subjecisse supra (n. 746) indicavimus. 5. Nec infallibilitati pontificiae obsistit, quod, cum lege 1070 I sua nemo constringatur, tamen rebus definitis assentiri ponti­ fex ipse debet. At nonne et concilium formaliter ut tale, etiamsi magisterium summum et infallibile unicum esset, veri­ tates semel constitutas tenere firmiter deberet? Videlicet I summus pontifex, posita locutione aliqua ex cathedra, ad assentiendum obligatur non quidem aeque ut subditi sui vi suae quoque legis, sed vi legis naturalis et divinae positivae praescribentis, ut teneatur inconcusse, quidquid a magisterio sacro infallibiliter proponatur. 6. Re ipsa utique infallibilitas pontificis non per hunc 1071 solum, sed per concilium simul vaticanum definita est, cujus infallibilitas, quamvis ontologûce exstiterit a pontifice, logice tamen ut notior fidelibus infallibilitatem pontificis solius ante­ cessit. Sed et per se solus pontifex romanus se infallibilem esse sine insulsitate ulla definire potuit. Quemadmodum enim ec­ clesia infallibilitatem suam statuere· peremptorie potest pro potestate clare a Domino mandata et ab initio explicite in ecclesia credita praedicandi veritatem sine exceptione omnem revelatam et exigendi fidem firmam, qua potestate ipsa cete­ rum infallibilitas implicite jam data et revelata intellegitur (resume th. XXIV), ita et pontifex habens ex verbis Christi tam apertis munus ecclesiae universae in fide confirmandae et pascendae infallibilitatem suam munere tali comprehensam etiam explicite proponere credendam potuit; quae definitio fuisset ab ecclesia oboedienter suscipienda pro intima illa fidei persuasione, qua se edictis omnibus firmamenti, pastoris vel doctoris sui summi jure divino obstrictam esse ecclesia jam antea pernoverat (revise n. 973—978. 982—994). 7. Non magis quae a pontifice romano quam quae a ma 1072 gisterio sacro universo, vel in ipsis constitutionibus dogmaticis, dicuntur, omnia sunt ex cathedra; neque enim omnia cum in Straob. De Eccleaia. II. 31 483 Critérium locutionis ex cathedra sufficiens; exempla definitionis obliUeraU; tentione plene utendi suprema docendi potestate proferuntur. Et critérium quidem locutionis ex cathedra ab aliis effatis discernendae dudum (n. 832) indicatum est et clarum et suffi­ ciens in ipsa definitione vaticana exhibetur (vide n. 971); quo exstante jam etiam sufficientem inquisitionem veritatis prae­ viam exstitisse noscitur (cf. n. 830). Neque insuper, cum modi ex se apti locutionis peremptoriae plures sint, pronun­ tiatio ex cathedra ad modum quendam manifestationis specia­ lem, v. g. formam bullae, necessario alligatur. Similiter ut sit locutio ex cathedra infallibilis, qualem vaticana synodus describit, merito affirmatur non requiri, ut pontifex eccle­ siam universam immediate alloquatur. Quo facit decretum infallibile Innocenta in causa pelagiana datum africanis (cf. n. 992), epistula Coelestini ad Cyrillum (n. 816), Leonis ad Flavianum (n. 817), formula Hormisdae ad orientales missa (n. 493). Recens inter actaPzïZÆ, ex quibus est excerptus syl­ labus, reperiuntur allocutiones habitae proxime ad solos Car­ dinales, immo litterae directae ad personas particulares, ut ad Cardinalem archiep. colon. 15. jun. 1857, ad episc. wratislav. 30. april. 1860, ad alios (cf. D 1548 ss). Sane dummodo ex verbis vel adjunctis certo constet, pontificem velle ad doctri­ nam recipiendam peremptorie vel in perpetuum obligare, nihil interest, utrum in forma exteriore doctrina ad ecclesiam totam an ad partem ejus dirigatur, quoniam decreta fidei pro neces­ sitate fidei unius universalia intelleguntur; ratio autem allo­ quendi homines hos prae illis pontifici, quamvis fungenti mu­ nere pastoris Christianorum omnium orbis, non episcopi sim­ plicis urbis, cum aliis ea potest esse, quod potius hi quam illi pro se vel pro subditis suis confirmatione Petri vivi egent.1) *) Detinitione vera ad solam partem ecclesiae vel orbis immediate missi etiam facilius intellegitur, quomodo interdum oblitterari illa possit. Exemplum ia causa generatianismi rejecti ab Anastasio II et Benedicto XII exstitit (cf. Zeitschrift fiir hath. Theol. 1884, 236 ss; 1883, 229). — Alterum est, quod Tigillus, etsi teste Liberato (breviar. c. 23; 68, 1046) vel facile etiam Cassiodoro (de institut, dir. litt. c. 1 ; J/70, 1111) subscriptione confirmavit edictum Justiniani damnantis opi­ nionem Origenis, ad tempus esse daemonum et impiorum hominum supplicio ejusque finem aliquando cum restitutione daemonum vel impiorum hominum futu­ rum (//3,279; D 10 203. adnot. 211), tamen etiam verbis propriis fecit hanc fidei professionem, a Pelagio I in epistula ad Childebertum regem repetitam, sed ÎB ipsa pugna recenti de aeternitate poenae parum observatam (J/ 69, 410; cf. I De assensu doctrinae nudae pontificis debitoj exempla definitionis oblitteratae. 4· 425), et quod Clemens VI a patriarcha armenorum quaerit (apud Raynald., annal, eccl. ad a. 1351. n. 3): „Si credidisti et adhuc credis, pontificialem auctori­ tatem non posse nec debere subjici cuicumque imperiali et regali, aut alteri seculari potestati, quantum ad institutionem judicialem, correctionem vel destitutionem/ — Praeterea Pius IX syllabo hunc errorem 19 notat (Z) 1567): „Ecclesia non est vera perfectaque societas plane libera, nec pollet suis propriis et constantibus juribus sibi a divino fundatore suo collatis, sed civilis potestatis est definire quae sint ecclesiae jura ac limites, intra quos eadem jura exercere queat/ Vide ibidem errorem 20. 23 ss. 39. 42. 44. 54, encycl. 8. dec. 1864 (Z) 1545. 1547), encycl. 21. nov. 1873’ (Z)10 1841), encycl. 5. febr. 1875 (Z)10 1842). — Et Leo XIII de ecclesia docet (encycl. ^Immortale De/; Z21705): „Haec societas, quamvis ex homini­ bus constet, non secus ac civilis communitas, tamen propter finem sibi constitutum, atque instrumenta, quibus ad finem contendit, supernaturalis est et spiritualis atque idcirco distin­ guitur ac differt a societate civili : et, quod plurimum interest, societas est genere et jure perfecta, cum adjumenta ad inco­ lumitatem actionemque suam necessaria, voluntate beneficio­ que conditoris sui, omnia in se et per se ipsa possideat. Sicut finis, quo tendit ecclesia, longe nobilissimus est, ita ejus po­ testas est omnium praestantissima, neque imperio civili potest haberi inferior, aut eidem esse ullo modo obnoxia/ Cf. ponti­ ficis ejusdem verba ibidem {D 1721) vel supra (n. 631) posita. — Ad haec videas Pii X encycl. 8. sept. 1907 (Z?10 2093). 7. Doctrinae huic praxis ecclesiae consentanea invenitur. 1086 Sicut jam apostoli actionem in re sacra liberam sibi vindi­ carunt {Ad 4, 18 ss; 5, 27 ss. 40 ss), ita ecclesia historia tota teste perfectae societatis jura, a conditore divino suo sibi indita, publice exercere et contra oppugnatores potentissimos intrepide tueri nunquam desiit. 8. Eadem veritas rationibus partis subsequentis ecclesiam 1087 societate omni alia etiam superiorem ostendentibus a fortiore comprobatur. 49b 1088 <· · Ecclesia probatur societate oinni alia superior ex fine; modus praestantia*. Denionstratio p. II. Societates distinctae ab ecclesia aut sunt homogeneae, quae scilicet ecclesiae finem ipsum, ex parte saltem, praestitutum sibi habeant, aut sunt heterogeneae, ut quae in finem a fine ecclesiae diversum tendant, Atqui utris­ que superior est ecclesia. Minons prior pars est satis manifesta. Nam societates homogeneae aut legitimae non sunt proindeque vere non nu­ merandae, aut sunt partes vel membra ipsius ecclesiae Christi unicae, ut dioeceses singulae vel ordines religiosi; quales partes sane societati toti plene et directe pro fine particulari suo sunt subjectae. 1089 Minoris altera pars probatur demonstrando, ecclesiam su­ periorem esse ipsa civili societate; cum enim haec sit heterogenea maxima, controversia demum de heterogeneis omnis in ecclesiae ad civilem societatem relatione determinanda ver­ titur. Jam vero 1. societates se habent sicut fines earum; ratio est, quod indoles, quin ipsum exsistendi jus cujusque societatis ac pote­ statis socialis a fine suo pendet (cf. n. 32). Atqui finis eccle­ siae fine civilis societatis est superior, quoniam ecclesiae qui­ dem finis est immediate vel per se supremus hominis finis in aeternum obtinendus isque pro ordine providentiae praesenti supernaturalis (th. IX); finis vero civilis societatis bono tem­ porali et naturali per se continetur. 1090 Unde distinctius intellegitur modus ipse, quo ecclesia societate civili sit superior. Primum scilicet, cum societas civilis sit gradu terreno et naturali, ecclesia est quodammodo caelestis et ex essentia sua supernaturalis, participans digni­ tatem Christi, cujus est corpus mysticum, sponsa, velut pleni­ tudo, persona ipsa moralis (th. X); qualis differentia gradus etiam inter potestatem civilem et ecclesiasticam, societatis utriusque fini et indoli consentaneam, intercedit. Deinde vero ecclesiae pro eadem sua perfectione altiore finis, essentiae, potestatis societas civilis tum negative tum positive, subordinatione quidem indirecta, ad agendum subordinata est. Ni· mirum negative lege Dei conaturaliter institutionem ecclesiae sequente et ipsa positiva societas civilis ecclesiae subordinatur, quatenus abstinere iis omnibus debet, quibus adeptio finis ultimi hominum ecclesiae praestituti proindeque exerci- — Ecclesia societate civili est superior negative et positive, sea indirecte. Φ9/ tium potestatis sacrae impediatur seu impediri per sententiam ecclesiae judicetur ; hujus enim solius, sicut cura finis et magi­ sterium infallibile de moribus, ita est potestas quaestionis me- · moratae definiendae. Insuper eadem lege divina societas ci­ vilis ecclesiae subordinatur positive, quatenus illi, si nondum Christiana est, incumbit obligatio se ecclesiae adjungendi et ab ecclesia sive docente universe sive in casibus particula­ ribus judicante fideliter discendi, quaecumque Dominus om­ nium per legem naturalem vel positivam servanda pro vita etiam sociali vel publica mandaverit (cf. Mat 28, 18 ss; concit. Idler. IV c. 41, D 364; later. V de montibus pietatis, D 624). Sin autem societas civilis est Christiana, lege ipsa ecclesia­ stica, nedum pro peccatis aliunde vetitis coerceri (cf. verba Innoccniii III decretal. 1. 2. t. 1. c. 13), sed etiam ad mini­ sterium pro necessitate finis ecclesiae exhibendum obligari I potest. Sane ecclesia ex potestate amplissima a Christo sibi data sicut subditis singulis et familiis secundum propriam condicionem vel facultatem pro bono ecclesiae operam prae­ standam rite praecipit (cf. 1 Cor 9, 4ss; Gal 6, 6), ita ju­ bere valet societatem ex baptizatis compositam civilem vel subjectum potestatis publicae, quatenus baptizatum est, officia sua ad obtinendum finem ecclesiae conferre ideoque ecclesiam auxilio et praesidio juvare, sive ferendo leges earumque ex­ secutionem sententiis judicialibus ac poenis convenientibus urgendo, sive religionis violatores cohibendo, sive modis aliis voluntati potestatis sacrae pro ecclesiae indigentia obsecun­ dando; namque potestas civilis nisi in bonum hominum non est instituta; quo ipso cum reliquis omnibus illa bono homi­ num ultimo et supremo (cf. Mat 16, 26) ab ecclesia curando inservire instar medii modo suo, pro placito quidem ipsius potestatis sacrae, debet. Itaque civilem societatem neque atheam esse neque ab ecclesia separari neque indifferenter· ad religionem veram et falsam se habere per se convenit. Nihilominus subordinatio civilis societatis vel potestatis 1091 non est directa, sed indirecta tantum. Neque enim subordinatur ratione sui vel respectu finis proprii temporalis ideoque ita, ut in omni actu suo sive irritando sive confirmando a pote­ state sacra pendeat; nam et potestas ecclesiae formalitei pro fine suo spiritualis, neutiquam civilis, nedum civilis superior, Siraab. De Ecckwl·. II. && 498 Ecclesia societate civili est superior indirecte ; probatur superior ex traditi ^·. est, neque etiam subordinationem plenam illam exigit, cura ultra finem ecclesiae minime extendatur; hinc quotiescumque temporalis tantum felicitatis commodive ratio occurrit, ut in praescribendis vel vetandis vel concedendis vel non impe­ diendis pluribus actibus externis finem religiosum incolumem relinquentibus, potestas civilis est prorsus independens (cf.v.g. dicta Gelasti I infra n. 1093; Alexandri III decretal. 1.2. t. 28. c. 7; Innocenta III ib. 1. 4. t. 17. c. 13; Pii IX encycl. 21. nov. 1873 et 5. feb. 1875, D™ 1841. 1842; Leonis XIII infran. 1097; encycl. 10. feb. 1880; 29. jun. 1881, D™ 1858; 10. jan. 1890). Quare potestas civilis subordinatur solum ratione alterius, i. e., finis, quem ecclesia persequitur, spiritualis praestantioris; unde in temporalibus quidem iis tantum vel eatenus potestas civilis subditur ecclesiae, in quibus vel quatenus saltem ex adjunctis ratio finis ultimi hominum pro rebus plus minusve necessariis jubendis et noxiis interdicendis judicio ecclesiae concurrit. 1092 2. Doctrinam hanc proponunt nobis Patres, sive simpli, citer ecclesiae potestatem, etiam in principes Christianos, al· tiorem, sive explicite ipsum ecclesiae jus auxilii a principatu civili christiano exigendi efferunt. Ex quorum numero Ephraen syrus Simonem Petrum ex urbe Roma praedicantem interpel­ latoribus ita exhibet (serm. 1. de Salvatoris nostri pass, et resurrect, n. 2. 3; ed. Lamy 1, 344): „Ego autem praeconum ejus (Christi) caput proclamo et credo eum vere esse Domi­ num meum, meque ejus servum. Qui eum provocare audet confundetur. Ad illud autem quod de opulentia objicitis re­ pono: regibus vestris ditior sum et vobis opulentior; meus principatus vestras dignitates superat; honor vester honori meo cedit; sapientia vestra stultitia est mihi; et haec omnis mea inopia thesauris vestris ditior est.44 Et post aliquanto Ephraem docet (n. 7) : ,.Ecclesia omnem accepit potestatem li­ gandi atque solvendi in coelo. Sponsus dedit ei claves por tarum coeli et terrae; Dominus sponsae suae tradidit omne quod habebat eamque suis thesauris praefecit. Ejus divitiis indigent reges, qui ei decimas solvunt, capita sua coram ea inclinant et suas dignitates ejus dignitati cum veneratione subjiciunt. In hac gloriosa ecclesia constituta est regia majestas et in throno ejus sedent simul angelus et sacerdos . . Û sponsae regis majestas quantae sunt tuae pulchritudines in Ecclesia probatur societate civili superior ex traditione. 499 coelo et in terra!14 — Hinc synodus romana a. 380 Gratianum et Valentinianum II collaudavit, quod servato in dominica religione praecepto et vitata injuria sacerdotii divino mini­ sterio plurimum deferrent (supra n. 1083); quorum impera­ torum vestigiis etiam Valentinianum III agnito officio defen­ dendae fidei et potestatis sacrae ingressum esse vidimus (n. 988. 1084). — Similitudine deprompta ex relatione animae ad corpus vel caelestium et divinorum ad terrena et humana, ut superioris ad inferius, rationem ecclesiae et civitatis illu­ strat Gregorius naz., principes et praefectos his verbis allo­ quendo (orat. 17. n. 8; M 35, 975). nVos quoque imperio meo ac throno lex Christi subjicit. Imperium enim nos quoque gerimus; addo etiam praestantius ac perfectius: nisi vero aequum sit spiritum carni, et coelestia terrenis cedere.u — Adaeque Chrysostomus asseverat (in 2 Cor hom. 15. n. 4. 5; J/ 61, 508 s): „At vero hic aliud quoque imperii genus est, ac civili quidem imperio sublimius. Quodnam igitur hoc est? Quod in ecclesia viget . . Hoc enim imperium tanto civili excellentius est, quanto caelum terra; imo etiam multo prae­ stantius .. Quantum ergo inter corpus et animum discriminis est, tantum item hoc imperium ab illo distat?4 — Ita Augustinus (ep. 185. al. 50. ad Bonifacium c. 5. n. 19 s; M 33, 801 s): .Quomodo ergo reges Domino serviunt in timore, nisi ea quae contra jussa Domini fiunt, religiosa severitate prohibendo at que plectendo? Aliter enim servit, quia homo est; aliter, quia etiam rex est: quia homo est, ei servit vivendo fideliter; quia vero etiam rex est, servit leges justa praecipientes et contraria prohibentes convenienti vigore sanciendo . . Cum itaque nondum reges Domino servirent temporibus aposto­ lorum, sed adhuc meditarentur inania adversus Dominum et adversus Christum ejus, ut prophetarum praedicta omnia com­ plerentur, non utique tunc possent impietates legibus prohi­ beri. sed potius exerceri. Sic enim ordo temporum volve­ batur, ut et judaei occiderent praedicatores Christi, putantes se officium Deo facere, sicut praedixerat Christus (Jo 16, 2), et gentes fremerent adversus Christianos, et omnes patientia martyrum vinceret. Postea vero quam coepit impleri quod scriptum est ,Et adorabunt eum omnes reges terrae; omnes gentes servient illi4 (Ps 71, 11); quis mente sobrius regibus Ecclesia probatur societate civili superior ex traditione. dicat, Nolite curare in regno vestro a quo teneatur vel oppu­ gnetur ecclesia Domini vestri; non ad vos pertineat, in regno vestro quis velit esse sive religiosus, sive sacrilegus: quibus dici non potest, Non ad vos pertineat, in regno vestro quis velit pudicus esse, quis impudicus? Cur enim cum datum sit divinitus homini liberum arbitrium, adulteria legibus puniantur, et sacrilegia permittantur ? An fidem non servare levius est animam Deo, quam feminam viro? aut si ea quae non con­ temptu, sed ignorantia religionis committuntur, mitius vindi­ canda, numquid ideo negligenda sunt?41 Cf. ib. c. 2. n. 8. 1093 Coelestinus I scribit inter alia (ep. 19. ad Theodosium imper, n. 2; J/50, 511 s): „Major vobis fidei causa debet esse, quam regni; ampliusque pro pace ecclesiarum clementia vestra debet esse sollicita, quam pro omnium securitate terrarum. Subsequuntur enim omnia prospera, si primitus quae Deo sunt cariora serventur . . Pro vestro enim imperio geritur quid­ quid pro quiete ecclesiae vel sanctae religionis reverentia la­ boratur.44 — Isidorus pelusiota (1. 3. ep. 249. ad Isidor. diae,; M 78, 927): „Ex sacerdotio et regno . . rerum administratio conflata est. Quamvis enim permagna utriusque differentia sit, illud enim velut anima est, hoc velut corpus, ad unum tamen et eumdem finem tendunt, hoc est ad hominum salutem/ — Et Leo M. (ep. 156. al. 125. ad Leonem Augustum c. 3; M 54, 1130): „Debes incunctanter advertere, regiam potestatem tibi non ad solum mundi regimen, sed maxime ad ecclesiae praesidium esse collatam: ut ausus nefarios compri­ mendo, et quae bene sunt statuta defendas, et veram pacem his quae sunt turbata restituas/ — Pro necessitudine cum ecclesia Simplicius imperatores filios suos vocat admonendo, ut auctoritate imperiali ad tuendam observantia debita et curis publicis praeferenda ecclesiam utantur (ep. ex R 573 ad Basiliscum; M 58, 38 ss; ep. ad Zenonem; ib. 45 s. 48 s).— Similiter Felix III (11) imperatorem filium vel praecipuum filium appellat (ep. ad Zenon, imper., M 58, 899 s coi. ed. Ihiel 223 s; M 58, 969 ss; ep. ad Aeacium, ib. 895. 897 s; ep. ad Flavitam, ib. 972 ss; ep. ad Vetranionem, ib. 975ss) atque inter alia congrua scribit (ep. ad Zenon, imper.; M 58, 935): „Puto autem quod pietas tua, quae etiam suis mavult vinci legibus quam reniti, coelestibus debeat parere decretis: .1 Ecclesia probatur societate civili superior ex traditione. 501 atque ita humanarum sibi rerum fastigium noverit esse com missum, ut tamen ea quae divina sunt per dispensatores di­ vinitus attributos percipienda non ambigat. Puto quod vobis sine ulla dubitatione sit utile, si ecclesiam catholicam vestri tempore principatus sinatis uti legibus suis, nec libertati ejus quemquam permittatis obsistere, quae regni vobis restituit potestatem. Certum est enim hoc rebus vestris esse salutare, ut cum de causis Dei agitur, et juxta ipsius constitutum, re­ giam voluntatem sacerdotibus Christi studeatis subdere, non praeferre, et sacrosancta per eorum praesules discere potius quam docere, ecclesiae formam sequi, non huic humanitus se­ quenda jura praefigere, neque ejus sanctionibus velle domi­ nari, cui Deus voluit clementiam tuam piae devotionis colla submittere: ne dum mensura coelestis dispositionis exceditur, eatur in contumeliam disponentis/ — Eodem pertinet effatum celebre Gelasii I (ep. 8. ad Anastasium imperat.; M 59, 42): rDuo quippe sunt, imperator auguste, quibus principaliter mundus hic regitur: auctoritas sacra (al. sacrata) pontificum, et regalis potestas. In quibus tanto gravius est pondus sacer­ dotum, quanto etiam pro ipsis regibus Domino (al. hominum) in divino reddituri sunt examine rationem. Nosti etenim, fili clementissime, quod licet praesideas humano generi dignitate, rerum tamen praesulibus divinarum devotus colla submittis, atque ab eis causas tuae salutis expetis (al. exspectas), inque sumendis coelestibus sacramentis, eisque, ut competit, dispo­ nendis, subdi te debere cognoscis religionis ordine potius quam praeesse. Nosti itaque1) inter haec, ex illorum te pendere judicio, non illos ad tuam velle redigi voluntatem. Si enim, quantum ad ordinem pertinet publicae disciplinae, cognoscentes imperium tibi superna dispositione collatum, legibus tuis ipsi quoque parent religionis antistites, ne vel in rebus mundanis exclusae videantur obviare sententiae; quo, rogo, te decet2) affectu eis obedire, qui pro erogandis3) venerabilibus sunt at­ tributi mysteriis ?u Qui pontifex etiam alibi principes filiorum nomine designat (ep. 10. ad episc. Siciliae et fragm. ep. ad Ouiniges. et Constantin.; J/ 59, 57. 99). Ad haec cf. supra (n. 1080). i) Editio, quam Thiel curavit, habet: ..praeesse, itaque“, — 2) L. c. legitur· .oro te, decet14. — ’) Ib.: „qui praerogandis14. f r I i f I r< ·. Ih i Ecclesia probatur societate civili superior ex traditione. 1094 Congruenter loquitur Symmachus (apologet, adv. Anastas, imper ; J/ 62, 68 s): ^Conferamus autem honorem imperatoris cum honore pontificis: inter quos tantum distat, quantum ille rerum humanarum curam gerit, iste divinarum. Tu imperator a pontifice baptismum accipis, sacramenta sumis orationem poscis, benedictionem speras, poenitentiam rogas. Postremo tu humana administras, ille tibi divina dispensat. Itaque ut non dicam superior, certe aequalis honor est. Nec te putes mundi pompa praecellere: .Quia quod infirmum est Dei for­ tius est hominibus' Q Cor 1. 25). Itaque videris quid te de­ ceat . . Fortassis dicturus es, scriptum esse: ,0mni potestati nos subditos esse debere* (Rom 13, 1). Nos quidem potestates humanas suo loco suscipimus, donec contra Deum suas erigunt voluntates. Ceterum si omnis potestas a Deo est, magis ergo quae rebus est praestituta divinis. Defer Deo in nobis, et nos deferemus Deo in te.** — Consentanea praebet Fulgentius Ferrandus (ep. 7. ad Reginum comitem n. 11. 14. 16. 17; ΛΖ 67, 939 ss). — Teste Facundo hermian. (pro defens. trium cap. 1. 12. c. 2: M 67, 837) „Marcianus princeps, verus reipublicae pater et verus ecclesiae filius, sacerdotalium non praevius, sed pedisequus decretorum, edicto suo pronuntiat quod quisquis post veritatem repertam aliquid ulterius discutit, mendacium quaerit.** — Vigilius affirmat (ep. ad Aurelian. arelat. ; M 69, 42): „Dignum enim est, et catholico, sicut est (filius noster Childebertus), regi conveniens, ut fidem et eccle­ siam, in qua Deus illum voluit baptizari, omni debeat virtute defendere/* — Vel et Gregorius M. (1. 3. ep. 65. ad Mauricium Augustum ; M 77, 663 : „Ad hoc enim potestas super omnes homines dominorum meorum pietati coelitus data est, ut qui bona appetunt adjuventur, ut coelorum via largius pateat, ut terrestre regnum coelesti regno famuletur.“ — Haud alia est sententia Theodori stu dita e (supra n. 1081), Joannis IX in synodo rom. a. 898 (decretal. 1. 1. t. 31. c. 1), Ivonis camotensis (ep. 106. ad Henricum anglorum regem; M 162. 125).— Similiter Bernardus lep. 127. ad Gruillelm. comitem Pictav. ex persona Hugonis ducis Burgund. ; J/ 182, 281): „Si quis de populo deviat, solus perit; verum principis error multos in­ volvit, et tantis obest, quantis praeest ipse. Nec praesumus, sicut scitis, ut perdamus, sed ut regamus subjectos. Per quem Ecclesia probatur societate civili superior fix traditione. reges regnant, ipse nos praefecit populis suis, a nobis tuendis, non subvertendis; plane sanctae suae ecclesiae ministros, non dominos. Cui vos ministerio cum digne alias pro vestri magni­ tudine potentatus, et laudabiliter deservisse noscamini, miror quanam versutia modo vestra illa prudentia circumventa fuerit, eamdem matrem vestram et dominam deserere in tempore malo/ Insuper vide ep. 256. ad Eugenium pap. n. 1 ; de consi­ derat. 1. 1. c. 6. n. 7. c. 7. n. 8; 1. 4. c. 3. n. 7 (/¥182, 463s. 736.776).— Accedit Innocentius III (decretal. 1. 1. t. 33. c. 6; 1. 4, t. 17. c. 13). — Quibuscum consentit s. Thomas docens (S. theol. p. 2. 2. q. 60. a. 6. ad 3): „Potestas saecularis sub­ ditur spirituali, sicut corpus animae . et ideo non est usur­ patum judicium, si spiritualis praelatus se intromittat de tem­ poralibus quantum ad ea in quibus subditur ei saecularis po­ testas . Et (in 2. dist. 44. q. 2. a. 3. expos, text, ad 4): .Potestas spiritualis et saecularis, utraque deducitur a pote­ state divina; et ideo intantum saecularis potestas est sub spi­ rituali, inquantum est ei a Deo supposita, scilicet in his quae ad salutem animae pertinent ; et ideo in his magis est obediendum potestati spirituali quam saeculari. In his autem quae ad bonum civile pertinent, est magis obediendum pote­ stati saeculari quam spirituali, secundum illud Mat 22, 21 : ,Reddite quae sunt Caesaris Caesari*.u Praeterea ex bulla „Unam sanctam** edita a Bonifatio VIII 1095 (D 1785 ss) gladius materialis, qui est in ecclesia, sub gladio spirituali esse debet nec solum, si sit devius, a potestate spi­ rituali judicandus, sed et pro ecclesia ad nutum sacerdotis adhibendus est, et temporalem auctoritatem subici oportet spirituali potestati; unde colligitur, quo sensu pontifex con­ cludat definiendo : „Porro subesse romano pontifici omni hu­ manae creaturae declaramus, dicimus, definimus et pronunciamus omnino esse de necessitate salutis**; videlicet inter alios ipsi qui potiuntur civili potestate christiani non tantum ut homines privati, verum et ut publici potestati sacrae et qui­ dem etiam positive subsunt, quamvis non directe vel ratione finis sui temporalis, sed indirecte, quatenus potestas spiritualis formaliter ut talis vel ratione finis sui obsequia quaedam po­ stulat. Ad haec vide extrav. com. 1. 5. t. 7. c. 2. vel appro­ bationem a Leone X in concilio later. \ . s. XI tactam (ZZ 9, 504 Ecclesia probatur societate civili superior ex traditione. 1830). — Thtologt concilii constati tiensis in „ diffusa condem­ natione 45 articulorum Wicleffi*4 sententiam suam hisce ex­ primunt (append, concilii constant, n. 23. ad art. 12; apud Mansi, concil. collect. 28, 99 s): „Error et scandalum ipsius articuli (cf. D 488 sic patet. Nani clericus per Praelatum suum evocatus ad judicium, coram se in foro ecclesiastico, sub excommunicationis poena tenetur stare in eodem foro coram illo Praelato sub eadem poena, nisi clericus ille legi­ time appellaret ad judicem superiorem. Nec licet tali clerico appellare a judice et foro ecclesiastico ad judicem et forum temporale. Cum hoc esset appellare a majori ad minus. Sicut enim se habet spiritus ad corpus, et regio spiritus ad regio­ nem corporis, sic proportionabiliter judex ecclesiasticus ad judicem terrenum, et forus ecclesiasticus ad temporalem. Spiritualis namque potestas terrenam potestatem . . habet . . judicare, si bona non fuerit. Sicut dicit venerabilis Hugo de sancto X'ictore, et sententiat hoc idem Alexander de Halis et alii doctorés et sacri canones.u — Ipsa synodus iridentina (s. XXV. c. 20. de reform.) „saeculares quoque principes officii sui admonendos esse censuit, confidens eos, ut catholicos, quos Deus sanctae fidei ecclesiaeque protectores esse voluit, jus suum ecclesiae restitui, non tantum esse con­ cessuros, sed etiam subditos suos omnes ad debitam erga clerum, parochos et superiores ordines reverentiam revoca­ turos; nec permissuros, ut officiales, aut inferiores magistratus, ecclesiae et personarum ecclesiasticarum immunitatem, Dei ordinatione, et canonicis sanctionibus constitutam, aliquo cu­ piditatis studio, seu inconsideratione aliqua violent; sed una cum ipsis principibus, debitam sacris summorum pontificum et conciliorum constitutionibus observantiam praestent. De­ cernit itaque et praecipit, sacros canones et concilia generalia omnia, necnon alias apostolicas sanctiones, in favorem eccle­ siasticarum personarum, libertatis ecclesiasticae, et contra ejus violatores editas, quae omnia praesenti etiam decreto innovat, exacte ab omnibus observari debere. Proptereaque admonet imperatorem, reges, respublicas, principes, et omnes et sin­ gulos, cujuscumque status et dignitatis exstiterint, ut quo lar­ gius bonis temporalibus atque in alios potestate sunt ornati, eo sanctius, quae ecclesiastici juris sunt, tamquam Dei prae- Ecclesia probatur societate civili superior ex traditione. 505 cipua ejusque patrocinio tecta, venerentur: nec ab ullis baro­ nibus, domicellis, rectoribus, aliisve dominis temporalibus, seu magistratibus, maximeque ministris ipsorum principum, laedi patiantur, sed severe in eos, qui illius libertatem, immuni­ tatem atque jurisdictionem impediunt, animadvertant: quibus etiam ipsimet exemplo ad pietatem, religionem ecclesiarumque protectionem existant, imitantes anteriores optimos religiosissimosque principes, qui res ecclesiae sua in primis auctoritate ac munificentia auxerunt, nedum ab aliorum injuria vindica­ runt? — Deinde statuit Suarez (defens. fid. cath. 1. 3. c. 22), reges Christianos non solum ad personas, sed etiam ad regiam potestatem, i. e., non solum ut homines, sed etiam ut reges Christianos potestati pontificis indirecte subici. Recentius, praevia Pii VI constit. „ Auctorem fidei “ 1096 (D 1461 coi. Z>10 1322) et Gregorii XVI encycl. 15. aug. 1832 (D 1473 s), Pius IX de opinionibus quibusdam pravis scribit (encycl. „Quanta cura“ ; D 1538 ss): „Quae falsae ac perversae opiniones eo magis detestandae sunt, quod eo potissimum spectant, ut impediatur et amoveatur salutaris illa vis, quam catholica ecclesia ex divini sui auctoris institutione, et man­ dato libere exercere debet usque ad consummationem saeculi non minus erga singulos homines, quam erga nationes, po­ pulos, summosque eorum principes, utque de medio tollatur mutua illa inter sacerdotium et imperium consiliorum societas et concordia, quae rei cum sacrae tum civili fausta semper extitit ac salutaris. Etenim probe noscitis, venerabiles fratres, hoc tempore non paucos reperiri, qui civili consortio impium absurdumque naturalismi, uti vocant, principium applicantes audent docere, optimam societatis publicae rationem, civilemque progressum omnino requirere, ut humana societas consti­ tuatur et gubernetur, nullo habito ad religionem respectu, ac si ea non existeret, vel saltem nullo facto veram inter falsasque religiones discrimine. Atque contra sacrarum litterarum, ecclesiae, sanctorumque Patrum doctrinam, asserere non dubi­ tant, optimam esse conditionem societatis, in qua imperio non agnoscitur officium coercendi sancitis poenis violatores catho­ licae religionis, nisi quatenus pax publica postulet/ Huc re­ feratur etiam damnatio erroris 24 syllabi (7? 1572): ^Ecclesia vis inferendae potestatem non habet, neque potestatem ullam 506 ■ Ecclesia probatur societate civili superior ex traditione. temporalem* ratione objecti materialis ,,directam vel indirec tam.* Cf. ibidem rejectum errorem 55 et encycl. 21. nov. 1873 ; D10 1841). — Eodem pertinet primi schematis constit. de ecclesia propositi concilio vaticano c. 13. 14 (Z. 7, 572 ss). Ex doctrina subséquente Leonis Xlll potestas ecclesiae in rebus caelestibus, potestas civilis in rebus pure humanis est; in rebus mixtis Deus, cum sit ipse unus potestatis utriusque in subditos eosdem auctor, non vult sejunctionem nec conflic­ tum, sed concordiam non aliter adducendam, quam ut bono sempiterno temporale, ecclesiae pro fine proximo excellentiore velut animae civitas velut corpus subiciatur. Ita affirmata pro fine longh nobilissimo ecclesiae potestate omnium praestantissima (supra n. 1085) pontifex dicere pergit (encycl. ^Im­ mortale Dei“; D 1706. 1707. 1721. 1722): „Deus humani generis procurationem inter duas potestates partitus est, scilicet ecclesia­ sticam et civilem, alteram quidem divinis, alteram humanis rebus praepositam. Utraque est in suo genere maxima: habet utraque certos, quibus contineatur, terminos, eosque sua cujas­ que natura causaque proxima definitos; unde aliquis velut orbis circumscribitur, in quo sua cujusque actio jure proprio versetur. Sed quia utriusque imperium est in eosdem, cum usuvenire possit, ut res una atque eadem, quamquam aliter atque aliter, sed tamen eadem res ad utriusque jus judiciumque pertineat, debet providentissimus Deus, a quo sunt ambae constitutae, utriusque itinera recte atque ordine composuisse. ,Quae autem sunt, a Deo ordinatae sunt' (Rom 13, 1). Quodni ita esset, funestarum saepe contentionum concertationumque causae na­ scerentur; nec raro sollicitus animi, velut in via ancipiti, hae­ rere homo deberet, anxius quid facto opus esset, contraria jubentibus binis potestatibus, quarum recusare imperium salvo officio non potest. Atqui maxime istud repugnat de sapientia cogitare et bonitate Dei. qui vel in rebus physicis, quamquam sunt longe inferioris ordinis, tamen naturales vires causasque invicem conciliavit moderata ratione et quodam velut concentu mirabili, ita ut nulla earum impediat ceteras, cunctaeque simul illuc, quo mundus spectat, convenienter aptissimeque conspi­ rent. Itaque inter utramque potestatem quaedam intercedat necesse est ordinata colligatio: quae quidem conjunctioni non immerito comparatur, per quam anima et corpus in homine Ecclesia probatur societate civili superior ex sacra doctrina et actione. 507 copulantur. Qualis autem et quanta ea sit, aliter judicari non potest, nisi respiciendo, ut diximus, ad utriusque naturam, habendaque ratione excellentiae et nobilitatis causarum, cum alteri proxime maximeque propositum sit rerum mortalium curare commoda, alteri coelestia ac sempiterna bona compa­ rare. Quidquid igitur est in rebus humanis quoquo modo sacrum, quidquid ad salutem animorum cultumve Dei pertinet, sive tale illud sit natura sua, sive rursus tale intelligatur propter causam, ad quam refertur, id est omne in potestate arbitrioque ecclesiae: cetera vero, quae civile et politicum genus complectitur, rectum est civili auctoritati esse subjecta, cum Jesus Christus jusserit, quae Caesaris sint, reddi Caesari, quae Dei, Deo . . Intelligi debet, ecclesiam societatem esse, non minus quam ipsam civitatem, genere et jure perfectam: neque debere qui summam imperii teneant, committere ut sibi servire aut subesse ecclesiam cogant, aut minus esse sinant ad suas res agendas liberam, aut quicquam de ceteris juribus detrahant, quae in ipsam a Jesu Christo collata sunt. In ne­ gotiis autem mixti juris, maxime esse secundum naturam, itemque secundum Dei consilia non secessionem alterius pote­ statis ab altera, multoque minus contentionem, sed plane con­ cordiam, eamque cum causis proximis congruentem, quae causae utramque societatem genuerunt/ Pontifex idem mon­ strat, civilem societatem obtinendo summo bono non modo nihil importare unquam incommodi, sed omnes quascumque possit opportunitates afferre oportere (supra n. 381). Ad haec videas encycl. 10. feb. 1880; 20. jun. 1888: 10. jan. 1890. — Adde Pü X encycl. 11. feb. 1900 (Z?]0 1995) et 8. sept. 1907 D10 2092). — Denique cf. quae supra (n. 380) leguntur. 3. His congruit ratio agendi; exempla complura obse- 109s quiorum, quae pro fine ideoque potestate sua superiore ec­ clesia a principatu civili christiano postulavit, pridem (n. 636) proponuntur. Cf. Wernz, jus decretalium l2, n. 10 ss; ubi post relationem juris divini immutabilem inter ecclesiam et socie­ tatem civilem relatio facti vel etiam juris humani varii secun­ dum tempora describitur. 4. Ut thesis dubiis solutis confirmetur, haec notentur: 1099 a. Christus ecclesiae fundator non in rebus sacris, immo ipse pro se ne in profanis quidem, supremam potestatem sibi 508 F-cclesia asseritur societas suprema solutis dubiis ex scriptura et ratione. unquam abjudicavit. Certe Mat 17, 23 ss, ubi de tributo quo­ dam sacro, non civili, agitur, Christus illud ita solvit, ut se ejus immunem esse significaret. Luc 12, 13 s Dominus non dignitatem judicis de causis etiam minimis, sed actum ut mis­ sioni propriae minus congruentem abnuit (cf. Act 6, 2: 1 Ccr 6, 1 ss). Pariter Jo 6, 15 Servator exercitium potestatis regiae temporalis, non potestatem ipsam declinavit. Jo 19, 11 Jesus non, ut nonnemo putat, se ut hominem Pilato subditum agnovit, sed, cum sit ipse Dominus, solum ex divina permissione sin­ gulari fieri indicavit, ut Pilatus potestatem suam excedendo in Dominum adhiberet (cf. Luc 22, 53; Jo 18, 11). Quae vi­ detur etiam ratio esse, cur Jesus peccatum tradentis se Pilato (cf. Jo 18, 30. 35) dicat esse majus, quam scilicet esset, si vel non de persona dignitatis tantae ageretur vel Deo impediente Pilatus contra Jesum nihil posset; certe non dicitur peccatum tradentis majus quam Pilati eo, quod hic potestatem sibi con­ cessam male exerceat, ille sine ulla potestate contra Jesum furat, siquidem judex injuste capitis damnans ex se magis quam homicida simplex peccat. — Porro non obstat thesi Ltcm 13, 1 ss; ubi apostolus oboedientiam potestati ipsi civili debitam inculcat animae omni, quae scilicet potestati ei subsit et in quibus pro potestatis fine subsit (cf. Act 5, 29). Neque obest, quod ibidem origo civilis potestatis a Deo sive pro gradu saltem inferiore (coi. v. 7) mediata sive etiam imme­ diata praedicatur, quoniam non repugnat, civilem potestatem cum subordinatione quapiam ad potestatem sacram a Deo or­ dinatam esse. — 2 Tim 2, 3 s milites Christi Jesu, qui nominatim sunt ministri sacri, a negotiis hujus vitae, videlicet a munere proprio alienis, avocantur; unde quid colligas contra curam eam, quae per munus sacrum ipsum in materia quali­ cumque flagitetur? 1100 b. Territorium, in quo potestatem suam ecclesia una et unica exerceret, Dominus ipse assignavit terram universam (Mat 28, 18 ss; Mare 16, 15), eandem scilicet, in qua est so­ cietas civilis. Sane nulla repugnantia est in eo, quod status sit in statu materialiter, seu quod perfectae potestates duae in eosdem subditos ferantur, dummodo ne status in statu sit formaliter, i. e., dummodo fines potestatum sint diversi, et dummodo simul alter alteri ne opponatur, sed subordinetur. .4^ Ecclesia asseritur societas suprema solutis dubiis ex ratione et Optato. 509 Atqui utique materialiter vel ratione membrorum, unde com­ ponitur, non quidem ecclesia saltem universa ideoque simpli­ citer est in ulla civili societate, sed societas civilis omnis cir­ cumscripta potest et debet esse in ecclesia, quae eam ut catholica excedat; formaliter vero neque ecclesia est in socie­ tate civili, neque haec in illa, neque altera alteri ut pars in­ seri potest, quoniam finis societatis utriusque est diversus; etsi finis civitatis ut per se temporarius et naturalis fini ec­ clesiae sempiterno eidenique supernatural! manifeste est sub­ jectus. Quibus non adversatur Optatus milevitanus scribens (de schismate donat. 1. 3. n. 3; M 11, 999 s): „Jam tunc medi­ tabatur (Donatus), contra praecepta apostoli Pauli, potestatibus et regibus injuriam facere, pro quibus, si apostolum audiret, quotidie rogare debuerat. Sic enim docet beatus apostolus Paulus: ,Rogate pro regibus et potestatibus, ut quietam et tranquillam vitam cum ipsis agamus' (1 Tim 2, 2). Non enim respublica est in ecclesia, sed ecclesia in republica est1), id est, in imperio romano : quod Libanum appellat Christus in Canticis Canticorum, cum dicit: ,Veni, sponsa mea, inventa2) de Libano' (Cant 4, 8), id est, de imperio romano: ubi et sacerdotia sancta sunt, et pudicitia, et virginitas, quae in bar­ baris gentibus non sunt; et si essent, tuta esse non possent. Merito Paulus docet, orandum esse pro regibus et potesta­ tibus: etiam si3) talis imperator esset, qui gentiliter viveret: quanto4) quod Christianus, quanto quod Deum timens, quanto quod religiosus, quanto quod misericors, ut ipsa res probat." Enimvero Optatus non ecclesiam velut partem societati civili obnoxiam, sed pro principe imperii ejusque determinati ro­ mani, ubi tunc praecipue ecclesia erat, orandum esse dixit, allata praeter rationem generalem tranquillitatis vitae Chri­ stianae inde dependentis hac speciali facti pro illo tempore historici, quod ecclesia quidem in imperio romano prae regio­ nibus aliis debita frueretur libertate et tutela proindeque esset in republica eadem bene, sicut oporteret, non autem vicissim ec­ clesia rempublicam contra hostes suos ope auxiliove aequali adjuvaret. i, in cd. vindob. Ztwsa omittit „est“. — ’) Ib. legitur: „sponsa mea in­ venta, veni“. — ’) ib. netiamsi“. — *) Ib. interseritur hmagis“. 510 Ecclesia asseritur societas suprema solutis dubiis ex Gregorio M. et hirtam C. Difficultas petita inde, quod Gregarius M. ex 1. 3. ep. 65 (J/ 77, 662 ss) legem sibi etiam non probatam imperatoris Mauricii de ingressu monasterii jussus ad alios transmisit, evanescit sive attendendo pontificis sancti demissionem, qui servus servorum Dei nominari (cf. supra n. 744) et, quantum licuit, esse voluit, sive conferendo 1. 8. ep. 5 (M 77 909 s), ex quo testimonio legem illam Gregorius vi auctoritatis pro­ priae temperavit. 1102 d. Qui videntur refragari dignitati ecclesiasticae assertae actus principum quorundam, aut fuerunt illegitimi, aut eatenus obtinuerunt validitatem, quatenus consensus ecclesiae accessit, aut ministerium debitum potius quam auctoritatis in re sacra exercitium habendi sunt. Huc referas, quod de Constantino leges ecclesiae quasi communiente vel exsequente Eusebius narrat (de vita Constantini 1. 4. c. 23. 24; J/ 20, 1171): „Missa quoque lex est ad praesides provinciarum, ut diem dominicum etiam ipsi venerarentur. lidem festos martyrum dies jussu principis observabant . . Quocirca non absurde, cum epi­ scopos aliquando convivio exciperet, se quoque episcopum esse dixit, his fere verbis usus nobis praesentibus: ,Vos qui­ dem4. inquit. ,in iis quae intra ecclesiam sunt, episcopi estis. Ego vero in iis quae extra geruntur, episcopus a Deo sum constitutus/ “ Similiter Simplicius (ep. 14; J/ 58, 51) pro ec­ clesia defensa in Zenone imperatore ,,animum fidelissimi sacer­ dotis et principis44 agnovit. Neque mirum esse debet, si ec­ clesia potestate principum Christianorum non saepius, v. g. in subditos rebellantes, utitur. Quod partim explicatur ex tole­ rantia opportuna; etenim ex dictis n. 379 ss) in se quidem mala est et contra Deum injuriosa ideoque nunquam recte adhiberi potest tolerantia dogmatica, i. e., indifferentia illa, qua in aeternae vitae ordine aestimetur tanti veritas divinitus revelata, quanti error oppositus, tanti virtus, quanti vitium, tanti ecclesia Christi una salutis nostrae arca, quanti coetus religiosus ab ipsa separatus; verumtamen tolerantia politica, qua res haud legitimae ad bona magna obtinenda vel mala majora evitanda simpliciter permittuntur, i. e., quamvis im­ probatae exsistere sinuntur, potest salvis principiis rectis bona esse, immo prudentiae Christianae adjuncta ponderantis praecepto postulari; cum enim potestas ecclesiae in aedifica· 1101 Ecclesia asseritur societas suprema solutis dubiis ex historia. 51 1 donem, non in destructionem hominum data sit (2 Cor 10, 8), usus austerior cessare debet, simulatque circumstantiae tem­ porum vel locorum tales sunt, ut illinc pro bono malum ori­ retur; qua in hypothesi oportet adhibere principium illud constans, nunquam faciendum malum esse, sed aliquid ex se boni interdum omittendum, si scilicet circumstantiis mutatis evaserit idem malum ; praesertim vero erga dissidentes bonae fidei innoxios et quietos non pariter ut in periculosos et turbu­ lentos vel et fanaticos, spectatos fere in scripturis vel a Pa­ tribus, agendum est; illi magis caritate quam severitate trac­ tandi et ad ecclesiam matrem revocandi sunt. Insuper, quod ad causas alias bracchii civilis non petiti attinet, si potestas civilis morigeram se parum ita praebeat, vix ut ecclesiam ipsam peragere tranquille ecclesiastica patiatur, profecto in­ utiliter ab illa, ut pro ecclesia aliquid praestet, requiratur. e. Porro vere monstrum fuit illa „monarchia sicula44, per 1103 quam princeps saecularis privilegiis, quae dicebantur, legati apostolici uti voluit etiam tunc, cum ipsa sedes apostolica contra talem usum vel legationem protestaretur. Ceterum Urbanus II, cujus diplomate praecipue nitebantur principes Siciliae, Rogerio I comiti non dignitatem perpetui legati con­ tulit, sed, pro ipso quidem ejusque filiis duobus, Simone et altero, scilicet Rogerio II, praeter concessionem non acci­ piendi nisi ex voluntate sua legati, munus exsequendi legati vice ea, quae a legatis aliquando a latere missis statuerentur (J/ 151, 506). Quocum diplomate epistula nostro tempore in­ venta comparetur, qua Paschalis //privilegium Urbani Rogerio II renovat simulque monet, ne jurisdictio neutiquam concessa usurpetur, in hunc modum (R 6562): „Ante sarracenorum in­ vasionem Siciliae insula romane ecclesie adeo familiaris fuit, ut semper in ea romani pontifices et patrimoniorum suorum curatores et sue vicis representatores habuerint. Patri autem tuo divina gratia prerogativam contulit, ut suo et suorum la­ bore et sanguine sarraceni ab eadem insula pellerentur, et in ea Dei ecclesie restituerentur. Unde, sicut in tuis litteris sug­ gessisti, antecessor meus patri tuo legati vicem gratuita be­ nignitate concessit. Nos quoque tibi post ipsum ejus succes­ sori concessimus, ea videlicet ratione, ut si quando illuc ex latere nostro legatus dirigitur, quem profecto vicarium intel- Ecclesia asseritur societas suprema soluto dubio ex Bmonarchia sicula’ ligimus, que ab eo gerenda sunt, per tuam industriam effectui mancipentur. Sic enim in ecclesia seculares potestates dispo­ sitas legimus, ut quod ecclesiastica humilitas minus valet, se· cularis potestas sue formidinis rigore perficiat. Nam perso­ narum ecclesiasticarum seu dignitatum judicia nusquam legi­ mus laicis vel religiosis fuisse commissa. Porro episcoporum vocationes ad synodum, quas unquam sibi legatus aut vicarius usurpavit? quod aliquando singularibus, aliquando pluralibus litteris per quoslibet solet nuncios fieri. Cognosce fili caris­ sime modum tuum et datam tibi a Domino potestatem, noli contra dominicam erigere potestatem. Sic enim a Domino romane ecclesie potestas concessa est, ut ab hominibus auferri non possit. Disce in comitatu tuo bonorum imperatorum exempla, ut ecclesias non inpugnare studeas sed juvare, non judicare aut opprimere episcopos, sed tamquam Dei vicarios venerari. Que a patre tuo nobilis memorie R(ogerio) comite ecclesie data sunt, per te nullatenus minuantur, sed potius augeantur. Noli Deum precedere sed sequaris, quia eo duce non offendes, sed vite lumen habebis. Hec tibi tamquam filio carissimo precipio, hec moneo; si, ut spondes, obedieris et obtemperaveris, tuam profecto salutem obtemperabis/1 Ceterum recte Pius IX litteris apostolicis „Suprema“ 28. jan. 1864 statuit: „Etsi enim de rebus ageretur ab hac apostolica sede ob legitimas causas forte unquam concessis, tamen hujusmodi concessiones revocandae et abolendae omnino essent, cum, rerum ac temporum immutatis adjunctis, experientia demon­ stret maxima orta esse et oriri damna ex hisce concessio­ nibus, easque omnis generis corruptelis et abusibus aditum aperire et ecclesiae, animarumque saluti maxime adversari. Itaque cum pro apostolici Nostri muneris debito nullo modo possimus diutius ferre ac tolerare tot mala et corruptelas, ac permittere, ut siculae monarchiae privilegiorum obtentu ec­ clesiastici ordinis dignitas labefactata collabatur et concidat., hisce litteris non solum suppressionem et abolitionem praetensae apostolicae siculae legationis ac ita appellatae monar­ chiae a Clemente XL decessore Nostro factam confirmamus, verum etiam eamdem apostolicam legationem et monarchiam, quatenus opus fuerit, suprema Nostra auctoritate iterum sup­ primimus, extinguimus et abolemus. “ Ecclesia asseritur societas suprema solutis dubiis ex ratione. ol3 f. Ceterum civitatis ad ecclesiam divinitus statuta relatione 1104 amplitudo civilis potestatis non minuitur. Sane cum ex se homines non solum singuli privatim, sed et omnes publice et ipsa societas religionem veram profiteri debeant, etiam in statu naturae purae potestas publica sacra spectans cultum Dei et vitam alteram hominis, a potestate civili curante vitae praesentis pacem et prosperitatem formaliter distincta, per legem naturalem quidem fuisset, neque necessario subjectum unum idemque utriusque potestatis exstitisset (cf. s. Thomas, S. theol. p. 1. 2. q. 99. a. 3; Suarez, de leg. 1. 4. c. 2. n. 3). Ad hoc I historia teste fere apud gentiles vel alii principes, alii sacer! dotes, vel alia saltem dignitas principis, alia pontificis maximi I erat. Quodsi civili potestate non continetur potestas religiosa I ipsa naturalis, multo minus comprehenditur supernaturalis; pro I qua differentia, ut post patriarchas dignitatem regiam et sacer! dotii ex adjunctis temporis jungentes jam in ecclesia mosaica I rex non antistes sacrorum invenitur, ita in testamento novo proprius ecclesiae universae rector collata jurisdictione super­ natural! a Domino constitutus est. Qualem jurisdictionem supernaturalem princeps civilis cum nec per se nec saltem post Christum facto ipso habeat, nihil juris, ubi ad ecclesiam convertitur, amittit. Nec quidquam detrimenti inde capit, quod pro necessitate et voluntate ecclesiae ministerium con­ veniens exhibere debet; nam officium et jus adjutorii rei sacrae, quod et in statu naturae congruens viguisset, praeser­ tim in ordine praesenti supernatural! principibus non dede­ cori, sed honori est, idemque si sit onus quoddam. utilitate magna superatur, quandoquidem per ecclesiam principes bona multa et ut homines cum Christianis ceteris et ut principes assequuntur. g. Enimvero ecclesia generatim ipsa virtute et pietate 1105 Christiana bonos pariter principes ac cives facit, speciatim sua cuique officia inculcando et jura asserendo reges, ut prospiciant populis, populos, ut oboediant etiam propter conscien­ tiam ut ministris Dei regibus, contendit (ex Sap 6. 4 ss; Mat 22, 21; Rom 13, 1 ss), proindeque regna valide confirmat (cf. n. 328 et quae ibi citatur doctrina Leonis primi sche­ matis constit. de ecclesia propositi concilio nat. c. 13, L(, 5/2s). Vicissim autem est civilis gubernationis publicam nefariis cohibi- I I I I I I I I I Straub, De Ecclesia. 11. 33 fl 51 -I Ecclesia asseritur societas suprema soluto dubio ex ratione. tis honestatem et vitae tranquillitatem, utramque promovenda fini ecclesiae, saluti animarum et gloriae Dei, adeo idoneam (ci. 1 Tim 2, 1. 2), procurare et ecclesiam subsidiis fovere, prae­ sidio protegere. Hinc illud Petri Damiani (1. 3. ep. G. ad Annon. archiep. colon.; J/ 144, 294): „Utraque dignitas al­ ternae invicem utilitatis est indiga, dum et sacerdotium regni tuitione protegitur, et regnum sacerdotalis officii sanctitate fulcitur/ Videas etiam Gregarii A77 encycl. 15. aug. 1882 (D 1471 . Nec tamen ex eo quod, ut bene sit, sive ecclesia civitate sive civitas ecclesia indiget, ullo modo sequitur, ec­ clesiam societatem perfectam vel societate civili superiorem non esse. At enim id, quod aliis juvatur vel alia juvat, et superioris et aequalis et inferioris condicionis esse potest, sicut homo et ope rerum materialium vel brutorum inferiorum et auxilio hominum aequalium et custodia angelorum superio­ rum sublevatur, sicut corpus animae vinculo necessitudinis mutuae conectitur, sicut domestica societas et civilis, uxor et maritus, servus et dominus, minister regius et rex, alter altero indiget. Itaque cujusque rei gradum et prae alia praestan­ tiam vel et auctoritatem non tam ex indigentia tali quam ex indole propria aliisve rationibus aestimare opus est; unde ec­ clesia societas perfecta et civitate tanto superior noscitur, quanto temporariis aeterna, naturalibus supernaturalia excel­ lunt, Qua ipsa sua excellentia, non tamquam merum medium fini temporali subordinatum, ecclesia persequens finem pro­ prium ipsi civitati fructus velut redundantes copiosos affert, per quod potius civitati officium proprium et jus rei sacrae cum antistitibus suis, ut crescat et floreat, studio omni prose­ quendae et tuendae quam incursione profana deprimendae oritur; eademque perfectione ordinis altioris fit, ut regnum terrenum quidem regno caelesti Jesu Christi interdum vel cum damno quodam suo temporali subvenire debeat, hoc ad suc­ currendum illi cum jactura sua spirituali nunquam obligetur; i. e., moraliter cum societas civilis respectu aliquo ab ecclesia pendeat, non ecclesia a civili societate pendet, quatenus tem­ poralia ea, quibus indiget, ecclesia a civitate ut debita jure suo et, si civitas Christiana est, etiam cum jurisdictione petit 1106 Corollarium I. Eo ipso, quod ecclesia est societas per­ fecta, immo omnium perfectissima, habet magistratus sacer Jus potestatis ecclesiasticae independent communicandi cum subditis. 515 j jus aequum ac civilis, immo altius communicandi cum subditis suis ita, nulli ut potentiae humanae impedire commercium tale liceat. Imprimis in pontifice romano pro sacra potestate sua universali, suprema et independente, ordinaria, immediata, episcopali, plena (ex th. XXI) facultas inviolabilis ea repe­ ntur: unde pontifex fidelibus, ubicumque sunt terrarum, om­ nibus minime externus, sed pastor proprius est, cujus officio et juri docendi et regendi illorum officium et jus audiendi vocem pastoris sui respondet. Et revera qui usui potestatis ecclesiasticae impedimentum afferunt, Dominum ipsum, cui data est potestas omnis in caelo et in terra, in legatis suis ad omnes homines perpetuis agentem insano ausu interpellant; hinc jam apostoli negabant, evangelium quominus praedica­ retur, juste homines prohibere (Act 4, 18 ss; 5, 27 ss). Id certe fas non est principibus ut talibus, quoniam ita etiam in­ fidelibus per absurdi culmen adseribendum foret; neque fas est principibus Christianis, quoniam hoc titulo ipso apostolis eorumque successoribus legitimis subjecti sunt. Sententiam oppositam damnavit Pius IX reiciendo hanc propositionem 49 syllabi (J? 1597) : „Civilis auctoritas potest impedire, quominus sacrorum antistites et fideles populi cum romano pontifice li­ bere ac mutuo communicent/·' Et concilium Vaticanum docuit (s. IV. c. 3; D 1G75): nPorro ex suprema illa romani ponti­ ficis potestate gubernandi universam ecclesiam jus eidem esse consequitur, in hujus sui muneris exercitio libere communi­ candi cum pastoribus et gregibus totius ecclesiae, ut iidem ab ipso in via salutis doceri ac regi possint. Quare dam­ namus ac reprobamus illorum sententias, qui hanc supremi capitis cum pastoribus et gregibus communicationem licite im­ pediri posse dicunt, aut eandem reddunt saeculari potestati obnoxiam, ita ut contendant, quae ab apostolica sede vel ejus auctoritate ad regimen ecclesiae constituuntur, vim ac valorem non habere, nisi potestatis saecularis placito confirmentur/·' Ouocum cohaeret jus ecclesiae proprium et independens reli­ gionis modis idoneis omnibus, etiam scriptis a se approbatis proponendae. Per recitatam doctrinam vaticanam simul proscribitur altera no? febronianorum et regalistarum sententia, pariter saltem nunc haeretica, qua dicitur actus potestatis ecclesiasticae vi sua 33* J 516 Actus potestatis ecclesiasticae non est obnoxius regio „placet* seu flcxseqeatir. destitutus, donec regium „placet“' seu „exsequaturu accedat. Cujusmodi jus principum rationibus similibus ac prius illud praetentum apparet vanum; quod sane dignitatem societatis perfectae et pro fine suo inter omnes eminentis ideoque plane independentis insitam ecclesiae penitus destrueret. Proinde merito pridem jus arrogatum tum aliis documentis sacris tum a Pio IX repulsum est statuente (encycl. „Quanta cura·'1; D 1545 s): „At vero alii instaurantes prava ac toties damnata novatorum commenta insigni impudentia audent ecclesiae et hujus apostolicae sedis supremam auctoritatem a Christo Do­ mino ei tributam civilis auctoritatis arbitrio subjicere, et omnia ejusdem ecclesiae et sedis jura denegare circa ea quae ad exteriorem ordinem pertinent. Namque ipsos minime pudet affirmare, ecclesiae leges non obligare in conscientia, nisi cum promulgantur a civili potestate; acta et decreta romanorum pontificum ad religionem et ecclesiam spectantia indigere sanctione et approbatione, vel minimum assensu potestatis civilis . P Eodem spectat repudiata prop, syllabi 20 (D 1568): „Ecclesiastica potestas suam auctoritatem exercere non debet absque civilis gubernii venia et assensu"; prop. 41 (Z) 1589): „Civili potestati vel ab infideli imperante exercitae competii potestas indirecta negativa in sacra ; eidem proinde competit nedum jus quod vocant .exequatur', sed etiam jus appellationis, quam nuncupant, ab abusu": cf. prop. 44 (2? 1592). His adde alloc. 12. mart. 1877 (Z>10 1847). Ceterum perperam adver­ sarii potestatem illam vocant indirectam, quia potestas valens in actus omnes, non tantum sibi noxios, utique directa esset: unde eadem, nedum negativa ad leges arcendas, sed positiva ad leges faciendas foret. Neque potestas ista magis quam potestas invigilandi communicationi sacrae necessitate cau­ tionis idoneae fulcitur; quae necessitas contra ipsam Christi sponsam et spiritualem hominum matrem si exsisteret et ex­ sistens potestatem, de qua loquimur, praeberet, nonne eccle­ siae multo certius consimilis et necessitas et potestas commercii et edicti civilis omnis inspiciendi et dijudicandi conveniret: Vere civitas, quamvis societas sit inferior, injuriam evidentem quamlibet propulsare potest, id quod jurisdictionem in oppu­ gnatorem non requirit: at neque licite exercitio potestatis ec­ clesiasticae ci\ itas se interponere neque dubium de justitia Nulla est appellatio ,ab abusu- potestatis ecclesiasticae; jus ecclesiae in scholas. 517 decreti ecclesiae, videlicet superioris, dirimere auctoritate sua potest. Item appellatio, quam dicunt, ab abusu, potestatis scilicet 1108 ecclesiasticae, ad forum civile improbanda ex dictis intelle­ gitur. Ea enim admissa appellatione jurisdictio in judices ec­ clesiasticos formaliter ut tales et in res vel causas ecclesia­ sticas potestati civili asserenda esset; sed id cum indole socie­ tatis perfectae ideoque sibi sufficientis, qualis est ecclesia, pugnat, unde adversarii ipsi ab abusu potestatis civilis ad ecclesiam appellari non concedunt; idque repugnat eo magis, quod ecclesia est pro fine suo societas suprema, cujus juris­ dictio sacra supernaturalis jurisdictioni civili naturali profecto non subicitur. Quodsi opponunt gallicani, regem esse custo­ dem vel exsecutorem canonum, defensorem subditorum, non tamen rex canones custodire vel exsequi contra sententiam ecclesiae, sed secundum eam debet, neque subditos defendere potest judicando eos, qui jurisdictioni suae obnoxii non sunt. Hinc appellatio, de qua agimus, jam prohibetur cn. 12 synodi antiochenae a. 341 (Z/ 1, 597 ss); eodem pertinet excommuni­ catio 13 lata in bulla cenae et error rejectus syllabi 41, quem paulo ante recitavimus. Athanasius autem vel alii episcopi aegyptii ab actione synodi tyriae ad imperatorem Constantinum potius ut arbitrum vel potentem vis illatae propulsatorem quam ut judicem recurrerunt (cf. dictum Athanasii supra n. 1079; Hifele, Concilieng. Γ2, 461 ss; Palmieri, de romano pontifice th. XXIII). Corollarium II. Ecclesia cum sit societas perfecta ad 1109 salutem hominum sempiternam divinitus constituta eademque ut ipsa salus omnibus hominibus necessaria, pro hoc fine scholas proprias sibi uni dirigendas condere potest, quibus adulescentes litteras ita discant, ut salutari veritate et hone­ state periculis exclusis efficacius imbuantur. Insuper ecclesia gravissimum officium et jus habet postulandi sibi in scholis ceteris partem saltem tantam, quanta exigitur, ut salutifera institutio et educatio religiosa juventutis Christianae in tuto collocetur. Nimirum convenit ecclesiae, ut est dux omnium et singulorum baptizatorum ipsorum juniorum ad salutem, cum parentibus fidelibus immediata, prae parentibus suprema, in • zholis christianorum omnibus tum potestate plena doctrinam istt’j 518 Asseritur jus ecclesiae in scholas, praesertim ad ministros sacros excolendo*, et disciplinam ipsius religionis, quam necessariam censeat, praescribere et praebere, tum in universum auctoritate vera id certe providere, ne fidei vel moribus sanctis discipulorum magistri, libri, res aliae pravitate noceant, sed ut potius pro bitate sua suffragentur. Hinc etiam scholas malas frequen­ tandas fidelibus interdicere et, ubi pro fine suo id requiritur, injungere bonas potest. Quare a Pio IX repudiata est syllabi prop. 45 (29 1593): „Totum scholarum publicarum regimen, in quibus juventus Christianae alicujus reipublicae instituitur, epi­ scopalibus dumtaxat seminariis aliqua ratione exceptis, potest ac debet attribui auctoritati civili, et ita quidem attribui, ut nullum alii cuicumque auctoritati recognoscatur jus immiscendi se in disciplina scholarum, in regimine studiorum, in graduum collatione, in delectu aut approbatione magistrorum"; prop. 47: ^Postulat optima civilis societatis ratio, ut populares scholae, quae patent omnibus cujusque e populo classis pueris, ac pu­ blica universim instituta, quae litteris severioribusque disci­ plinis tradendis et educationi juventutis curandae sunt desti­ nata, eximantur ab omni ecclesiae auctoritate, moderatrice vi et ingerentia, plenoque civilis ac politicae auctoritatis arbitrio subjiciantur ad imperantium placita et ad communium aetatis opinionum amussim" ; prop. 48: „Catholicis viris probari po­ test ea juventutis instituendae ratio, quae sit a catholica fide et ab ecclesiae potestate sejuncta, quaeque rerum dumtaxat naturalium scientiam ac terrenae socialis vitae fines tantum­ modo vel saltem primario spectet.“ Ad rem loquitur item Leo XIII in encycl. „ Nobilissima u 8. feb. 1884, in encycl „Humanum genus" 20. april. 1884, in encycl. „Quod multum0 22. aug. 1886. Cf. Zeitschrift fur kath. Theol. 18M, 401 ss: Phil. Hergenrother-Ilol/weck, Lehrbuch des kath. Kirchenrechts I n. 790 s; Wernzt jus decretalium 32, n. 68 ss. I 1110 Si ecclesiam contra jus ac fas a scholis arcent, injuria singularis est in eo, quod societatem eandem pro fine et in­ dole sua summam in ministris sacris suis ipsis ex voluntate sua praeparandis vel ad sanitatem doctrinae et sanctitatem vitae, utramque momenti maximi pro salute animarum, exco­ lendis civitas se immiscendo quomodocumque impediat. Unde condemnata est syllabi prop. 33 (7)1581): ,,Νοη pertinet unice | ad ecclesiasticam jurisdictionis potestatem proprio ac nativo I 1 I I I I ecclesiae ad excolendos clericos, ad instituta religiosa, ad bona temporalia. 519 jure dirigere theologicarum rerum doctrinam"; prop. 46(7)1594): „Immo in ipsis clericorum seminariis methodus studiorum adhibenda civili auctoritati subjicitur." Cf. Leonis XIII encycl. „<)uod inultum" 22. aug. 1886. Similiter ecclesia jure optimo flagitat, ne ii, qui in sortem Domini vocantur, quamvis nonI dum sint in ordinibus sacris constituti, per potestatem civilem rebus a vocatione sancta abhorrentibus et facile avertentibus, ut militia saeculari, cum detrimento ministerii sacri fidelibus tantopere necessarii implicentur (cf. infra n. 1127). Corollarium III. Praeterea est juris ecclesiae, societatis 1111 perfectae et supra ceteras perfectae, et fidelium violatio in­ tolerabilis, quod instituta religiosa a republica civili oppri­ muntur vel divexantur. Sunt enim illa secundum substantiam, quatenus in perfectionem Christianam observandis consiliis evangelicis et votis susceptis de consiliis iis tendunt, a Do­ mino ipso ecclesiae fidelium commendata; eademque sunt se­ cundum formam ex fine singulorum proprio determinatam ab ecclesia proponentibus viris sanctis pro fidelibus approbata. Quare solius ecclesiae potestati et jurisdictioni instituta reli­ giosa subjecta inveniuntur. Dictis supra (n. 888. 908) adde, quod Pius IX reprobavit prop, syllabi 52 {D 1600): „Guber­ nium potest suo jure immutare aetatem ab ecclesia praescrip­ tam pro religiosa tam mulierum quam virorum professione, omnibusque religiosis familiis indicere, ut neminem sine suo permissu ad solemnia vota nuncupanda admittant"; et prop. 53: .Abrogandae sunt leges, quae ad religiosarum familiarum statum tutandum, earumque jura et officia pertinent; immo potest civile gubernium iis omnibus auxilium praestare, qui a suscepto religiosae vitae instituto deficere ac solemnia vota irangere velint; pariterque potest religiosas easdem familias perinde ac collegiatas ecclesias et beneficia simplicia etiam juris patronatus penitus extinguere, illorumque bona et reditus civilis potestatis administration! et arbitrio subjicere et vindi­ care." Cf. Wernz, jus decretalium 32, n. 588 ss. Corollarium IV. Ut ecclesia est societas perfecta ex ho- m2 minibus pro hominibus, non puris spiritibus, constituta, jus habet adhibendi res externas, proinde acquirendi et possidendi bona temporalia sponte sibi oblata, a subditis exacta, modo alio justo suppeditata, quibus tamquam mediis indiget ad finem 520 Asseritur ecclesiae jus independens ad bona temporalia. ex officio et jure sibi appetendum, proxime ad ministros sacros suos educandos et sustentandos, ad cultum Dei externum pro movendum, ad opera caritatis et pietatis erga homines exse­ quenda, ad fidem propagandam (cf. n. 617. 634); ut ecclesia est societas omnino independens, jus illud etiam pro usu ab arbitrio civilis potestatis independens sibi vindicat; ut ecclesia Christi est societas secundum finem et indolem suam sacra eademque supernaturalis, ecclesiae bona jam ipsa pro fine et subjecto sacra ideoque possidendi jus sacratius et idem ordinis superioris est, ita ut ecclesia per injustitiam eminenter tantum sacrilegam bonis propriis temporalibus spoliari possit; quod facinus turpius quoque est, si velum legis induit. Jus eccle­ siasticum apertum confirmatur consuetudine perpetua ecclesiae, quam pro saeculi:- primis produnt 'Justinus (apol. 1. n. 67; J/ 6, 430), Eusebius (supra n. 505. 509; hist. eccl. 1. 6. c. 43: 1 1. 10. c. 5; de vita Constantini 1. 2 c. 39—41; M 20, 622.883. 8S6. 1015. 1018), Lactantius (de mortib. persec. c. 48; 7/ 7.269s. canones ^apostolici" 39—41, al. 37—40 (apud Hefele, Concilieng. I2, 812 ss), synodi ancyranae a. 314. cn. gr. 15 (77 1, 278), synodi antiochenae a. 341. cn. 24. 25 (77 1, 604 s), Hilari ep. ad episc. prov. vienn. etc. (7? 5551. Quae consuetudo ducitur a vita vel doctrina apostolorum (Act 2, 44 s; 4. 34 ss; 6, 1 ss; 11, 29s; 1 Cor 9, 4 ss; Gal 6, 6; / Tini 5, 17. 18) et ipsius Christi < Mat 10, 9 s; Luc 10, 7: Jo 4, 8; 12, 6; 13, 29), etsi simul Dominus, per se praecipiendo quaedam pro missione certa particulari (cf. Mat 10, 5; Luc 22. 35), ex spiritu praeceptorum universe ab operario apostolico animum expertem cupidinis rerum terrenarum et fiduciam divinae providentiae deposcit. Sed et ab adversariis ecclesia jus suum strenue asseruit. Huc pertinet sententia Ambrosii supra (n. 1 <)80) memorata. Consen­ tanea bonis ecclesiae tuendis profert Gregorius M. (1. 13. ep. 8—10 ad Senatorem etc; M 77, 1263 ss. col. R 1875 ss). — Accedit sanctio Nicolai I (ep. 16. ad Adonem archiep. vienn. n. 3; M 119. 797 ; cf. juris can. C. 12. q. 2. c. 22) et concilii romani a. 1078 sub Gregorio VII (c. 1. 6; M 148, 800 s; cf. C. 16. q. 7. c. 1) vel professio fidei waldensibus ad ecclesiam reducibus ab Innocentia III praescripta (7) 373). — Deinde 'Joannes XXII post rejectum errorem fraticellorum (D 413) et editam constitutionem „Cum inter nonnullos" (IJ 419) dam- Asseritur ecclesiae jus independent ad bona temporalia. 521 navit errorem 1 Marsilii Patavini et Joannis Jandunensis (Z>423), unde temporalia ecclesiae subesse imperatori et ab eo posse accipi velut sua concludebant. Adjungitur damnatio facta ab Urbano V (/) 468 ss). — Marlinus in concilio constantiensi condemnavit articulum Joannis Wicleff 10. 18. 32. 33. 36. 39. i D 486 ss), ubi iste possessiones ecclesiasticis illicitas esse contendebat; eodem spectat, qaod suspectos pontifex ille in­ terrogari jussit articulo 34 (/> 578): „Item, utrum credat, quod liceat personis ecclesiasticis absque peccato hujus mundi ha­ bere possessiones et bona temporalia"; art. 35: „Item, utrum credat, quod laicis ipsa ab eis auferre potestate propria non liceat; imo quod sic auferentes, tollentes et invadentes bona ipsa ecclesiastica sint tamquam sacrilegi puniendi, etiam si male viverent personae ecclesiasticae bona hujusmodi possi­ dentes"; art. 36: „Item, utrum credat, quod hujusmodi ablatio et invasio, cuicumque sacerdoti, etiam male viventi, temere vel violenter facta vel illata, inducat sacrilegium." — Cohaeret constitutio Leonis X in concilii lateran. V s. IX (7/9, 1756) et concilii tridentini (s. XXI. c. 4. et XXII. c. 11. de reform.). — Recentius Pius IX (encycl. „Quanta cura"; D 1546) profligavit errorem, quo dicitur, „excommunicationem a concilio tridentino et romanis pontificibus latam in eos, qui jura possessio­ nesque ecclesiae invadunt, et usurpant, niti confusione ordinis spiritualis, ordinisque civilis ac politici ad mundanum dum­ taxat bonum prosequendum : ecclesiam nihil debere decernere, quod obstringere possit fidelium conscientias in ordine ad usum rerum temporalium . . conforme esse sacrae theologiae, jurisque publici principiis, bonorum proprietatem, quae ab ec­ clesiis, a familiis religiosis, aliisque locis piis possidentur, ci­ vili gubernio asserere, et vindicare.11 His adde rejectam syl­ labi prop. 26 \D 1574): „Ecclesia non habet nativum ac legi­ timum jus acquirendi ac possidendi"; prop. 27: „Sacri eccle­ siae ministri romanusque pontifex ab omni rerum temporalium cura ac dominio sunt omnino excludendi." — Neque certitudo juris ecclesiae de bonis temporalibus pendet a quaestione, quodnam praecise subjectum dominii in ecclesia exsistat ; etsi subjectum dominii bonorum aliquorum ecclesia universa, cete­ rorum pro fine proximo vel speciali instituta ecclesiae singula merito habebuntur. 522 1111 Asseritur ecclesiae jus independens etiam administrandi bona sua temporaln. Porro jus independens, nedum acquirendi et possidendi, sed ipsum administrandi bona temporalia ecclesia, societas omnium perfectissima, et re et verbo sibi vindicavit, ita quidem. ut administratio cum jurisdictione reliqua per se vel per alios exsequenda penes ecclesiae praesides, proinde gradu summo penes pontificem summum esset. Sane apostoli bona ecclesiae dispensanda diaconis mandaverunt {Act 6, 1 ss). Eodem, praeter monumenta alia jam citata, ut canones „a/>ostolicosil 39—41 vel synodi antiochenae a. 341. cn. 24. 25, re­ fertur concilii chalcedonensis cn. 26 (Z/2, 611: cf. dist. 89. c. 4; C. 16. q. 7. c. 21): „Quoniam in quibusdam ecclesiis, ut ru­ more comperimus, praeter oeconomos episcopi facultates ec­ clesiasticas tractant: placuit, omnem ecclesiam habentem epi­ scopum, habere oeconomum de clero proprio, qui dispenset res ecclesiasticas secundum sententiam episcopi proprii; ita ut ecclesiae dispensatio praeter testimonium non sit, et ex hoc dispergantur ecclesiasticae facultates, et sacerdotio maledic­ tionis contumelia procuretur. Quod si hoc minime fecerit, di­ vinis constitutionibus subjacebit/' — Paulo post Leo M. scribit (ep. 137. al. 108. ad Marcianum imper, c. 2; M 54, 1101): „Illud etiam rationabiliter huic epistolae credidi copulandum, ut de eo quod pietatem vestram prioribus petii litteris, depre­ carer, ut oeconomos constantinopolitanae ecclesiae novo exemplo, et praecipue pietatis vestrae temporibus, a publicis judicibus non sinatis audiri: et hanc quoque injuriam sacris removeatis ordinibus: sed rationes ecclesiae secundum traditum morem sacerdotali examine jubeatis inquiri/' — Item synodus ro­ mana habita sub Symmacho a. 502 edicit {M 62, 76; cf. dist. 96. c. 1): „Liquet secundum prosecutionem venerabilium fratrum nostrorum . . nec apud nos incertum habetur, hanc ipsam scripturam ( Basilii praefecti praetorio agentis etiam vices regis Odoacris) nullius esse momenti, quam, etiamsi ali­ qua posset subsistere ratione, modis omnibus in synodali con­ ventu provida beatitudinis vestrae sententia enervari conve­ niebat, et in irritum deduci, ne in exemplum remaneret prae­ sumendi quibuslibet laicis, quamvis religiosis vel potentibus, in quacunque civitate quolibet modo aliquid decernere de ecclesiasticis facultatibus: quarum solis sacerdotibus disponendi indiscusse a Deo cura commissa docetur/' — Congruit Pelagiusi Theoriae variae rlc obligatione orta ex concordatis. 523 (/? 955.) et Gregorius JZ (1. 9. ep. 110. ad reges francor. ; J/ 77, 1040/. — Praeterea videas concilii lateran. I cn. 4 i/9 303), concilii lateran. IV cn. 44 (// 7, 49; cf. decretal. 1. 3. t. 13. c. 12), statuta Innocentii III (decretal. 1. 1. t. 2. c. 7. Hi; 1. 3. t. 30. c. 25. 31) et Leonis X (1. c. n. 1113). Cf. L Ί, 576. 629 s; Phil. Hergenrotlier-Hollweckj Lehrbuch des kath. Kirchenrechts n. 1019 ss; Wernz, jus decretalium 32, n. 133 ss. Scholion. Opportune pauca hic de ea quoque relatione ms adiciamus, quae inter ecclesiam et civilem potestatem sae­ pius inducitur vel induci potest alio concordiae modo (cf. Leonis XIII encycl. „Immortale Dei“; D 1707 s) per concor­ data, i. e., per conventiones pontificis romani cum suprema civili potestate pro subditis pontificis in civitate exsistentibus et ipsius civitatis, plerumque de rebus solum mixtis vel etiam pure religiosis, aliquando simul de quibusdam simpliciter ci­ vilibus. Notum est, de obligatione ex concordatis orta contro­ versiam haud modicam haberi. Seponimus theoriam, quae dicitur legalis, regalistarum agnoscentium in concordato vim legis tantum civilis, quod ecclesia tamquam societas subjecta civitati nec privilegium concedere nec pactum bilaterale cum ea facere possit ; qualis opinio post thesim praecedentem am­ plius refutari non meretur. Theoria alia privilegiorum, sci­ licet pontificiorum, appellatur. Etenim secundum theologos plures vetustiores, quibus recentius accessit nominatim Cardi­ nalis Tarquini (juris eccl. publici instit. 1. 1. c. 2) et multum favet Wernz (jus decretalium T2, n. 171 ss), concordata ponti­ ficis romani et principum civilium non sunt contractus synallagmatici seu bilaterales veri propriique, videlicet obligantes vi ipsius conventionis u-tramque partem ita, ut parte altera in­ vita pactum etiam sine causa idonea relinqui valide ideoque salvo jure stricto ab altera non queat. Quam opinionem im­ primis eo firmant, quod potestas primatus divino ipso jure fatenda est perpetuo talis, qualis in b. Petro fuit, h. e., ple­ nissima in successoribus omnibus et singulis romanis ponti­ ficibus et quae independenter a consensu subditorum vel alio­ rum ad actum validum pervenire possit, in iis quidem rebus, ad quas auctoritas ecclesiastica referatur, in rebus nempe mixtis vel mere spiritualibus, cujusmodi soleant esse materia concordati. Tum illud urgent, concordata propemodum ha- ÿ Theoriae variae ».o> Λ •F| Concordatum nt contractus bilateralis sensu stricto diligentius explanatur. 529 pontificis romani in idem placitum consensus; quare concor­ datum per se ante legem omnem promulgatam ex consensu mutuo principem et pontificem obligat, et hanc obligationem propriam contractus locis recitatis pontifices inculcant. Neque ea obligatio in parte alterutra exsistit merae fidelitatis, sine vero jure in alterum translato; nam pars utraque obligatione perpetua in ipsis successoribus se obstringi, et pontifex oppo­ situm etiam irritum, scilicet saltem nisi specialis ratio dero­ gandi sit, declarat; atqui obligatio merae fidelitatis tamquam personalis successoribus non transmittitur, neque quod fit contra ipsam, tempore ullo etiam invalide peragitur. Unde superest, ut concordata obligent partem utramque ex justitia, Cui congruit, quod pro documentis allegatis concordata sine consensu partium, nempe partis utriusque juri suo renuntiantis, dissolvi minime possunt, quod a parte una contra omnes regulas ju­ stitiae abrogantur, quod jure gentium eodem ac pacta inter civitates publica, quae obligare solent ex justitia, reguntur. Ex hoc simul intellegimus, concordatum quodque proprie non constare ex contractibus unilateralibus duobus inter se extrin­ secus conexis, quasi contrahens uterque actu separato aliquid praestet altero simpliciter acceptante, sed aeque atque pacta illa publica esse contractum intrinsecus bilateralem unum, quod pars neutra jure dato obligationem subeat, nisi altera item jure impertito obligetur; quemadmodum expresse Leo XIII asseverat, concordatum esse unum totum, in quo concessionibus obtentis assumpta officia respondeant. Et vero concordatum est contractus „facio, ut facias“. 1119 Forma contractus hujus est consensus de obligatione mutua; materia a parte pontificis sunt favores spirituales conferendi, exercitium jurium spiritualium remittendum, bona temporalia relinquenda, jura civitatis nativa agnoscenda, a parte principis civilis sunt jura ecclesiae observanda et tuenda vel etiam sub­ sidia temporalia ecclesiae ministranda. Eadem materia distri­ bui consuevit in articulos plures, quorum non praecise singuli pro singulis, velut per contractus proprios, per se valentes, statuuntur, sed potius omnes unum individuum componunt; cui non adversatur, quod in re hac particulari danda illam adipiscendam contrahens respiciat. Porro quatenus capax est materia, per actum potestatis partis utriusque, hinc tradentis, Straub. De Eccleeia. Π. ^1 a T' K -y 530 Concordatum ut contractus bilateralis strictus explanatur et vindicatur » 4 illinc accipientis, etiam semel in perpetuum disponitur; ita bona vel jura temporalia ab uno alteri ceduntur, vel jus quod· cumque alterius insitum agnoscitur, unde occupatio ejus etiam ex hoc titulo injusta et invalida foret, et ita concordatum est contractus exsecutorius. At in plerisque cum ad exsecutionem vel saltem continuationem ejus opera subditorum et actio jurisdictionis quaecumque non revocata requiratur, per con­ cordatum lex pro subditis ferenda vel universe jurisdictionis actio ponenda eademque, si sit jam posita, non revocanda utrobique promittitur, et ita, prae plerisque illis tamquam ma­ teria remota, lex vel actio talis est objectum concordati proxi­ mum, et concordatum est contractus promissivus. Proinde concordatum dici debet praecipue contractus promissionis mutuae, cui ut uni toti saepe aliqua praestatio a parte sive una sive utraque immiscetur. Atqui is contractus merito ha­ betur, qualis sua sponte et per se apparet, bilateralis etiam sensu stricto, in quo officium suscipiendum ad jus acquiren­ dum utrimque ordinetur. 1120 Reapse rationes oppositae nihil probant. Primum quidem vere primatus pontificis romani jure divino stabilis minui nun­ quam potest (cf. th. XVIII), ideoque pontifex post concor­ datum retinet in rebus spiritualibus et conexis plenitudinem potestatis; sed cum eadem sociatur, quod concordatum est contractus bilateralis strictus. Ad hoc intellegendum oportet distinguere complura, jus ad rem et jus in re, actionem contra jus et ipsam juris ablationem, actionem injustam et actionem I juridice invalidam. Sic qui rem certam promittit ex justitia alteri donandam, tribuit huic strictum jus ad rem, cum jus in re ipse adhuc teneat; si rem interim deteriorem facit, contra I jus alterius agit nec tamen idem tollit, immo rem laedendo ideo semper jus illius laedit, quia jus ad rem jam alterius I proprium invito illi, v. g. promissione tertio data, tollere va­ lide non potest; sin jus in re vel rem cuidam tertio donat, ut I disponens de re sua actionem juridice validam ponit, quamvis I ut impediens usum juris stricti alterius donatio injusta inve- I niatur. Pariter jus per sponsalia collatum ad matrimonium pars una arbitratu suo, sive resiliendo sive personae tertiae I spondendo, auferre valide non potest: at matrimonium, quo I jus in re per neglegentiam injustam prioris sponsionis detur. I Cum concordato ut contractu bilaterali stricto stat primatus sacer non minutus. o31 I valet. Similiter paenitens dispositus etiam ex quasi contractu I habet jus ad absolutionem; nihilominus haec nimis valide, si i confessarius sit injustae pervicaciae, denegatur. Et quidem I in casu isto confessarius ex justitia damnum restituere, imper­ tita absolutione, debet; quali restitutioni locus non est in casu primo, quatenus res promissa saltem ipsa evasit aliena, neque in casu altero, quatenus secundum multos matrimonium ut ! status ex se perpetuus obsistit, etsi probabiliter matrimonium ex se dumtaxat usque ad mortem alterius conjugis durare et obligationem praecedentem suspendere, non exstinguere affir­ matur. Jam vero consimiliter ut in his exemplis de actione pontificis circa res spirituales vel conexas per concordatum promissa sentiendum est. Cum pontifex pollicetur legem par­ ticularem vel privilegium favoris spiritualis perpetuum, confert jus ad rem mansuram strictum ita, ut jus valide tollere vel pollicitationem ei repugnantem alteri facere ad arbitrium non possit. Sed jus ad rem nondum est jus in re vel res ipsa, quae debetur, lex vel privilegium; res talis mansura ab arbi­ trio pontificis semper pendet, quandoquidem absurdum est, legem ullam vel privilegium, cum lex quaedam sit privata continens favorem peculiarem, sine voluntate ipsius legislatoris dari vel datam usque conservari. Proinde si pontifex ex libi­ dine satisfacere juri ad rem nollet, legem vel privilegium non concedendo vel concessum revocando, ageret quidem injuste, quamvis non per se neque erga ecclesiam sibi subditam ut talem, tamen contra jus alterius paciscentis; at actio injusta juridice valeret. Neque mirum est, quod pontifex revocare valet jus in re vel rem, non aeque jus ad rem. Sane fieri posse, ut jure in re vel ipsa re valide detrectata jus ad rem per se non sit valide revocabile, aperta exempla quoque pro­ bant. Porro differentiam talem juri, de quo nunc loquimur, congruere, facile percipitur. Nam jus illud in re vel res est jurisdictio quaedam, scilicet vel actio jurisdictionis, sicut lex, vel certe jus aliquod agendi, regendi, fungendi munere hierarchico, cujusmodi est v. g. privilegium nominandi episcopos et dandi nominatione jus ad episcopatum consequendum; at­ qui jurisdictionis omnis sacrae non initium solum, sed etiam continuatio a jurisdictione pontificis tamquam fonte perenni derivatur (cf. th. XXII). Ex contrario jus ad rem non est : a- 532 b>m concordato ut contractu bilaterali stricto stat primatus sacer non minen·. jurisdictio ulla, sed jus simplex, dumtaxat ad recipiendum ali· quid jurisdictionis spiritualis neque amittendum, nempe ut lex grata habenti jus feratur vel privilegium impertiatur nere retractetur; quale convenit prorsus ut jus strictum semel datum sua sponte continuari, dummodo exsecutio ejus valida in pon tifice summo sita sit. Ut autem pontifex saltem valide legero et privilegium ex justitia promissum vel non conferre vel auferre, sic lege et privilegio stante pro jurisdictione sua su­ periore semper valide agere potest aliter, ac lex vel privi­ legium exigit, etsi, quotiens actio est injusta, ad jus violatum reparandum, quantum potest fieri, ille obligatur. Quae cum ita sint, potestas jurisdictionis pontificiae per notionem posi­ tam concordati non minuitur; potest pontifex semper valide, quidquid pro plenitudine potestatis immutabili patroni theoriae privilegiorum vel contractus bilateralis latioris eum posse di­ cunt, immo aliquid plus, nempe potest facere contractum bila­ teralem strictum, quatenus quidem ecclesiae hoc exsistit bonum. 1121 Videlicet usum potestatis ecclesiae noxium, cum sit illi­ citus, vel inducendum vel retinendum pontifex promittere va­ lide non potest ideoque, ubi primum usus noxius evadit, pro­ missio non solum, ut in mutatione superveniente qualibet nota­ bili, rescindi potest, verum ipso facto solvitur. At usus pote statis hic vel ille a Christo non praescriptus cum pro adjunctis utilior vel minus noxius vel tam utilis ecclesiae quam quids alius apparet, pontifici vel unice vel simpliciter etiam licitus, non tantum validus, intellegitur, nec quidquam prohibet, quo­ minus usum unice vel simpliciter licitum potestatis incipien­ dum et servandum pontifex tum pro se tum pro successoribus suis unam secum personam moralem constituentibus promittat, saltem quamdiu usus in bonum majus vel malum minus vel bonum par, non in detrimentum ecclesiae cedere judicetur: neque enim est putandum, sponsionem condicione explicita vel implicita ea factam a Deo improbari, sed e contrario cen­ sendum est, pro commodo ecclesiae divinitus haberi illam ita ratam, ut actus contra rem desponsam injustus ipse validus exsistat. Certe rationem boni ecclesiae, ad quod tandem omnis potestas sacra ordinetur, defensores contractus bilateralis lati afferre solam queunt, cur integra remaneat potestas pontificia agendi valide, utpote discidiis maxime noxiis praecidendis o: Cum concordato ut contractu bilaterali stricto stat primatus sacer non minutus. 533 necessaria, coartetur autem potestas agendi licite, praeter officium legis propriae non temere mutandae, obligatione sal­ tem fidelitatis, qua pontifex ex contractu obstringatur. Atqui ratio eadem aedificationis ecclesiae movere debet ad asseren­ dam pontifici facultatem, salvo semper exercitio potestatis va­ lido, se obligandi efficacius et verius erga alterum ex justitia ipsa vel coangustandi ambitum actionum respectu alterius non utcumque licitarum, verum etiam justarum, ut sic praetextus omnis juste recedendi a contractu parti alteri adimatur; neque ratio alia impulit pontifices ad concordata ineunda et urgenda tamquam pacta ea, quae contra regulas justitiae omnes a parte tantum una compaciscente frangerentur. Officium justitiae sane fert, ut pontifex jus strictum ad rem promissam alteri collatum sine causa justa subducere valide nequeat; sed id non tam provenit ex deminuta potestate, quasi potestas ponti­ ficia plena sive jus strictum nullum dare sive alterum privare jure suo possit, quam ex indole objecti, pro qua pontifex non magis potest v. g. dispensationem in voto factam retractare vel dominium translatum bonorum ecclesiae temporalium, sal­ tem si pars altera obligationes suas impleat, repetere vel offi­ cium fidelitatis ipsum, ut libet, deponere. Quare huc non spectat, quod recte docet Palmieri (de romano pontifice, ed. altera, th. XXII), pugnantia dicere eos, qui potestatem ponti­ ficis sub concordato integram manere, usum potestatis contra pacta invalidum esse affirment. Ceterum pro parte sua prin­ ceps civitatis, quamvis et ipse se obligando ex justitia con­ ferat pontifici jus ad legem civilem perpetuam strictum ideo­ que valide sine causa sufficiente non tollendum, tamen quo­ tiens contra hoc jus legem vel non condit vel conditam re­ tractat, agit valide, quoniam sine voluntate legifera lex non constat. Similiter saltem valide ille et privilegium revocaret et contra idem, dum est, faceret. At lex contraria legi vel juribus ecclesiae etiam invalida exsisteret, et ex se et titulo novo quatenus juribus ecclesiae per concordatum agnitis re­ pugnaret. Neque ipsam rem pure temporalem praeter inten­ tionem meri privilegii semel in perpetuum datam, sive bonum sive jus quodcumque, princeps civitatis valide resumeret. In quo princeps civitatis a principe ecclesiae differt; ille enim cum monarcha est, potestatem propriam alienando cum aliis 531 Concordatum stringit, etsi princeps ligetur prius vel pontifex lege sua non ligate. ! Modus quidam concordati ab accusatione simoniae defendendi minus aptus. 535 esse putet, quod in concordatis permutatio simoniae necessaria participare valet; hic cum habeat potestatem a Deo ipso sta­ bilitam, jura ferme tempore procedente acquisita, non jura I locum nullum habeat; nam omissio quidem simplex usus juris ! ecclesiastici, v. g. immunitatis personalis clericorum, vel per­ regiminis nativa alienare valide potest. missio usus inde consequentis liberi juris alicujus saecularis 1122 Neque ratio contractus bilateralis stricti eo perit, quod non videtur esse idem ac concessio boni spiritualis; cum autem princeps civitatis saepius quidem nihil nondum debiti eccleecclesia vere defert bona sua, nihil vicissim accipere videtur, siae concedit vel promittit. Enimvero etiam cum princeps quod non antea jure divino conaturali vel positivo vel etiam spondet res solum prius debitas et eo modo debitas, quo eas jure humano, ut ex titulo sustentationis, protectionis, restitu­ exsequendas spondet, immo ex justitia debitas, se vi pacti tionis, reservationis, sibi debeatur, sive possidet jus ad rem, stricti obligando saltem titulum justitiae novum debiti prae­ primum scilicet sibi dandam, sive ipsum jus in re, quae proin standi penitus de suo ecclesiae impertit, quem jam fere solum sibi sit reddenda; vix enim de re propria ulla civitas hac­ pro rerum iniquitate efficacem et ecclesiae vere utilem ponti­ tenus in concordatis pacta sit; unde ecclesia videtur solum fex maximi facit. Quare eum idem merito honorat, cum vel velle dare, nihil novi comparare, quo dandum commutetur. ipsi operario aliunde jam obstricto pro promissione operis per­ ficiendi speciali jus ad praemium speciale tribuatur. Neque At vero ipsa omissione actus spiritualis pro commodo al­ contractui affirmato obstat, quod pontifex lege vel privilegio terius, praesertim quae directe intendatur, ex aestimatione suo ipse ligari ut superior non possit. At lex vel privilegium morali unus alteri bonum spirituale tradit, non bonum in hunc est ex dictis tantum materia q.uaedam concordati, cum concor­ transferendo, sed boni propter istum jacturam faciendo, eo datum formaliter promissione legis vel privilegii concedendi graviorem, si per contractum ipso jure vel potestate actus, vel concessi non revocandi obligante ex justitia contineatur. quamvis non valide, tamen licite, immo juste exercendi se Hac obligatione pontifex si ligetur, non ob quamcumque cau­ etiam in perpetuum privat; quam veritatem indicat Pius IX sam valide se exsolvit; potest autem pontifex, quamvis supe­ exponendo (alloc. 1. nov. 1850), legatum suum laborasse, „ut rior, ea ligari per contractum, quoniam ut officia justitiae, sic ecclesia omni pene civilis immunitatis usu caritura hanc sal­ contractus illa statuentes inter majores et minores, inter ipsos tem jacturam liberiore in reliquis suae auctoritatis exercitio principes eorumque subditos intercedere possunt. Sane pon­ compensaret/' Ad hoc pontifex quatenus dat per concordatum jus ad actum jurisdictionis spiritualis, i. e., ad ferendam a se tifex concordatum non ut homo privatus, sed ut caput ecclelegem ecclesiasticam, qua sive omissio quaedam statuatur sive siae, quae est dignitas in hoc mundo summa, cum principe lex opposita revocetur, aliquid spirituale etiam proprie possi­ civili init, at non ideo ut superior se in subditum gerit. Quod dendum civitati confert. Quod autem dicitur ecclesia per con­ erga principem ex defectu baptismi nondum subditum etiamsi cordatum civitati ita conferre bona, ut sibi inde nihil novi vellet pontifex, non posset; erga alium potest quidem utendo referat, id non eveniet semper; ordinarie vero urgeri posset, potestate sua indirecta, sed eo ipso non adhiberet illum con­ si liceret considerare tantum res, quae postea praestandae cordiae modum alium, qui est in concordato. Quapropter promittuntur ; at etiam praetermisso modo forte per se gra­ etiam merito concordatum pactis internationalibus comparatur; tuito. quo civitas res promissas exhibere velit, secundum ex­ quamquam eatenus non est tale, quatenus ecclesia rationem positionem superiorem in concordatis omnibus, ut in promis­ societatis omnium supremae ejusdemque catholicae, non unius sionibus aliis, oportet attendere non id solum, quod mere fu­ cujusdam ex nationalibus tenet. turum promittitur, sed quod jam per ipsam promissionem datur; 1123 Denique ex indole bilaterali stricta concordati non est quod est jus ad rem vel actionem quandam idque novum ita, timendum crimen simoniae. Certe simoniam juris ecclesiastici, ut accipiens si rem aliunde exigere non posset, saltem vi sicut ex lege ecclesiae provenit, ita hac lege temperata arcere pontifex potest. Porro divini juris simoniain ex eo quis abpromissionis talis juste postularet; unde civitas ecclesiae ♦ A I 536 Concordatum, quamvis sit contractus bilateralis strictus, simonîa non inficite' Concordatum, quamvis sit contractus bilateralis strictus, simonia non inficitur. 537 pollicendo actionem, quamvis prius debitam, jus proprium limus, quae non parum turbaretur, si ecclesiastica bona alie­ concedit. nata essent repetenda, Nos prae oculis habentes utilitatem, Sit igitur responsio ad difficultatem aptior. Simonia non quae in ecclesiae libertatem redundat ex articulis eapropter consistit sine voluntate concedendae rei spiritualis pro re tem­ conventis, . . declaramus, eos, qui ecclesiae bona alienata acporali tamquam ejus pretio. Hinc ubi spirituale non pro tem­ quisiverunt, nullam molestiam habituros neque a Nobis, neque porali tamquam pretio datur, sed titulus honestus dandi et a romanis pontificibus successoribus Nostris, et consequenter accipiendi intercedit, simonia non committitur. Ita contractus proprietas eorumdem bonorum, reditus, et jura iis inhaerentia stipendii missae, quamvis bilateralis sensu stricto vel utrimque immutabilia penes ipsos erunt. .“; cui respondet conventionis obligans ex justitia, non est simoniacus, quia stipendium pro art, 42. Deinde conventionis guatimalensis (7. oct. 1852) hic missa non ut pretium missae, sed sustentationis titulo datur et est art. 7 : „Obligationum causa quibus gubernium se obstringit, accipitur. Etenim est lex divina, ut qui altari serviunt, susten­ summus pontifex concedit praesidi reipublicae guatimalensis tati de altari vivere possint. Hac lege applicata sacerdos ejusque in munere successoribus, jus proponendi ad sedem juste init contractum, quo se obligat ad missam pro altero archiepiscopalem vacantem, et ad quasque sedes episcopales celebrandam, si pro se sustentando stipendium alter conferat, vacantes . .“ et art. 8: ,,Eadem de causa summus pontifex et vicissim alter tribuit stipendium pro sacerdote sustentando praesidi indultum concedit nominandi, in quolibet capitulo ad condicione ea, ut is missam pro tribuente celebret. Atqui in sex praebendas . ; ad hoc videas art. 20. Praeterea Pius IX concordatis titulus honestus contractus bilateralis stricti, quo scribit (litt. apost. 15. maj. 1853): „Perspecta autem ratione ratione pretii exclusa detur spirituale et accipiatur temporale, tum bonorum quae ex hac conventione in catholicam religio­ pariter non deest: qui titulus est distributionis rectae bonorum nem dimanare noscuntur, tum redituum qui ecclesiae sacrisecclesiasticorum. Nam lex est Domini, ne thesauri ecclesiae i que ministris inibi assignati fuerunt, costaricensis reipublicae prodigantur vel indignis proiciantur (cf. Alat 7, 6). Hac lege praesidi ejusque in hoc munere successoribus honorificum sane violata pontifex saltem illicite, cum Dei offensione et fidelium jus conceditur ad episcopales sedes atque ad alia quaedam scandalo vel etiam damno alio, ageret. Idcirco ab eo, cui beneficia, cum illa vacaverint nominandi"; cf. conventionis bona, sive favores in se spirituales sive res temporales, eccle­ I art. 7. 8. Eodem spectat conventionis nicaraguensis (2. nov. 1861) siae impertiat, pontifex exigere aliqua debet, quamvis non ut art. 7. 8. 19 et conventionis factae a Leone XIII columbianae causam sensu nominis angusto vel ut dignitatem, ob quam 31. dec. 1887) art. 24. Consideratione explanata in concorconcessio fiat, tamen ut condicionem vel ut indignitatis ab­ i datis, sive materia habetur spiritualis sive temporalis, simonia sentis documentum et cautionem, sine qua concessio non fiat. I non apparet. Ceterum sunt bona temporalia, quae audivimus Ita recte exigit, ut ille impertiendus ad ecclesiam non vexan­ a pontifice aliquando non reposci. Agnitio vel jurium prodam, sed potius modo determinato observandam et juvandam priorum civitatis facta ab ecclesia vel jurium ecclesiae divi­ se ex justitia obliget. Vicissim autem pontifex cum ea con­ nitus inhaerentium est aliquid spirituale. Patrocinium bracchii dicione, qua concessio sibi liceat, ad hanc faciendam alteri, civilis potest quidem non minus quam olim expeditio cruciata collato jure stricto, obstringere se honeste potest. Explica­ sacra esse opus spirituale, si scilicet gratis ecclesiae impen­ tionem talem suggerit locis variis ipse Pius IX, dum ne ob­ datur; item eleemosyna vera, i. e., gratuita, qua ecclesiae Dei livioni detur, voce causae similive aliquotiens occurrente pro ; subveniatur, pariter ut oratio et jejunium opus spirituale est consuetudine sermonis communis significari etiam simplicem (cf. Petri Damiani opusc. 9. de eleemosyna; Al 145, 207 ss) ; condicionem; sic enim ille statuit (litt. apost. 5. sept. 1851): sed utrumque, patrocinium illud et eleemosyna, indole spiri­ „Ad . . Hispaniarum reginae catholicae postulationes quibus tuali excidit, simulatque pro eo aliquid instar pretii accipitur. ipsa enixe efflagitavit, ut sui regni tranquillitati cooperari ve­ 538 Immunitatis pontificiae jus, necessitas, medium; de immunitate locorum sacror-.. 1125 Thesis XXIX. Primatu pontificis romani Jus immunitatis perfectae personalis a. Jurisdictione qualibet civili win· prehenditur ; cujus Juris usus ut ad ecclesiae statum boniuit postulatur, ita satis huic fini aptus per solum civilem prin­ cipatum eidem pontifici gerendum obtinetur. Declaratio. Pro ecclesiae ad civitatem relatione integre exponenda dicendum etiam est de ecclesiastica immunitate. Immunitas est generation libertas vel exemptio a communi onere vel obligatione. Quae convenit ecclesiae immunitas, distinguitur locorum, bonorum, personarum. Porro immunitas locorum sacrorum ea est, qua tum actiones profanae ab illis excluduntur tum asylum reis ad illa confugientibus praebetur, unde sine venia superioris ecclesiastici eos extrahere non licet. Ejusmodi immunitas juris divini quidem naturalis vel potius conaturalis eatenus exsistit, quatenus locus sacer pro indole sua exclusionem actionum complurium prorsus postulat; potuit tamen jure suo ecclesia, ut societas perfecta et omnium su­ prema (ex th. XXVIII), immunitatem non solum determinare, sed etiam congruenter ad actiones alias prohibendas et ad asylum concedendum sic extendere, ut civitas lege propria deter­ minatam et extensam eam agnoscere, non tollere valeret. Actiones variae prohibentur e. c. concilii, laodiceni inter a. .343—381. cn. 28 (H 1, 785: cf. juris canonici dist. 42. c. 4), concilii carthag. III a. 397. vel hippon. a. 393. cn. 29 (apud Hefele, Concilieng. 22, 58; cf. dist. 42. c. 5), concilii lateran. I cn. 11 (Z7 6, 1113; cf. C. 10. q. 1. c. 14), edicto Lucii III (decretal 1. 3. t. 49. c. 5), Innocenta III (ib. t. 1. c. 12), Gregarii IX (ib. t. 49. c. 9), Gregorii X in concilio lugdun. II (decretal. 1. 3. t. 23. c. 2. in 6). Jus asyli assertum invenimus jam concilii arausicani a. 441. cn. 5 (77 1, 1784), a Gelasio I {R 711. 737: cf. C. 17. q. 4. c. 32. 10), concilii aurclian. a. 511. cn. 1.3.2; H 2, 1009; cf. C. 17. q. 4. c. 36 et C. 36. q. 1. c. 3), concilii ilerdensis a. 524. vel 546. cn. 8 (ZZ 2, 1065; cf. C. 17. q. 4 c. 19), a Gregorio M. (R 1786), tum concilii lateran. II c. 15 (Æ6. 1211), ab Innocentio III (decretal. 1. 3. t. 49. c. 6), a Gregorio IX (ib. c. 9. 10>. Ipsum jus asyli hodie quoque, quamvis pro tem poris iniquitate usus rari, non penitus abrogatum est; eo ex Immunitas bonorum vel ecclesiae vel clericorum declaratur. 539 communicatio 5 per Pium IX pontifici romano simpliciter re­ servata pertinet. Idem Pius universe jus immunitatis distinc­ tum a civili defendit reiciendo prop, syllabi 30 (Z) 1578): ^Ecclesiae et personarum ecclesiasticarum immunitas a jure civili ortum habuit.“ Bonorum immunitas ut rite intellegatur, discernere oportet 1126 bona proprie ecclesiastica et bona privata clericorum, ut patri­ monialia, per industriam acquisita, instar fructus beneficiorum ecclesiasticorum in dominium clericorum jam translata. Illa ut bona societatis perfectae, immo supremae, et ut res sacrae vel Deo dicatae jurisdictioni civili, proinde et tributis per hanc imperandis, jure divino penitus subducta sunt (vide n. 1112 ss), etsi ecclesia ex bonis suis civitati subvenire pru­ denter volens potest et in hujus necessitate ex officio caritatis etiam debet. At bona clericorum jure ecclesiastico pro reve­ rentia sacrarum personarum de jurisdictione tributisque civi­ tatis eximi demum possunt, et olim quidem, ipsa potestate ci­ vili exemptionem offerente vel ab ecclesia factam protegente, re exempta erant. Quod jus totum quominus saltem plene urgeatur, aequitas obstare potest, sicubi cives ceteri nimiis oneribus premuntur; unde exemptione etiam maxime vigente sive ecclesia sive clerici ad opera utilitatis communis in in­ opia laicorum episcopo et clero approbante et consulto pontifice romano subsidia conferebant. Videas de immunitate bonorum ecclesiae vel clericorum concilii lateran. III c. 19 (Z7 6, 1681; cf. decretal. 1. 3. t. 49. c. 4), concilii, lateran. IV c. 46 (#7, 51 ; cf. decretal. 1. 3. t. 49. c. 7), edictum Honorii III (decretal. 1. 5. t. 39. c. 53), Alexandri IV (decretal. 1. 3. t. 23. c. 1. in 6), Bonifalii VIII (decretal. 1. 3. t. 20. c. 4. in 6; t. 23. c. 3. in 6), Clementis V (decretal. 1. 3. t. 13. c. 3. et t. 17. in clem.). — Deinde Leo X in concilii lateran. V s. IX statuit (ZZ 9, 1756 s): ,,Cum a jure, tam divino quam humano, laicis potestas nulla in ecclesiasticas personas attributa sit, innovamus omnes et singulas constitutiones felicis recordationis Bonifacii papae octavi, etiam praedecessoris nostri, quae incipit: ,Felicis', et Clementis quinti, quae incipit: ,Si quis suadente', nec non quascumque alias apostolicas sanctiones in favorem libertatis ecclesiasticae, et contra ejus violatores quomodolibet editas, et poenis etiam contra talia praesumentes, in bulla quae legitur 540 Immunitas bonorum et personarum ecclesiasticarum declaratur. in coena Domini, contentis, in suo robore permansuris. Et cum in lateranensi pariter ac conciliis generalibus sub ex communicationis poena prohibitum fuerit, ne reges, principes, duces, comites, barones, respublicae, et alii potentatus, quicumque regnis, provinciis, civitatibus ac terris quoquo modo praesidentes, collectas, decimas, et alia hujusmodi onera, cie ricis, praelatis et aliis quibuscumque personis ecclesiasticis imponant, exigantque, neve a sponte etiam dantibus et con­ sentientibus etiam recipiant . . statuimus et ordinamus, ut de cetero talia praesumentes, etiamsi, ut praefertur, qualificati fuerint, ultra supradictas poenas, quas contraveniendo eo ipso incurrere volumus, innovamus, quod ad omnes actus legitimos, inhabiles et intestabiles habeantur/' — Accedit decretum concilii iridentini s. XXV. c. 20. de reform, (supra n. 10951 et damnata a Pio IX prop. 30. syllabi (n. 1125). 1127 Denique, quantum ad immunitatem personarum, ex dispu­ tatis (th. XXVIII) utique in causis quomodocumque spiritua­ libus fideles omnes a jurisdictione civili non dependent; in aliis fideles laici quidem ut cives potestati principum tempo­ ralium subjecti sunt; clerici autem universe per jus divinum exempti sunt in iis, quae omnino cum dignitate status sui pugnant, immunitatem vero perfectam a legibus civilibus for­ maliter ut talibus sive jure ecclesiastico, h. e., voluntate summi pontificis eam boni spiritualis ratione inducentis sive dona­ tione civitatis obtinere possunt et reapse saeculis saltem prae­ teritis usque ad remissionem ab ecclesia ipsa pro adjunctis factam obtinuerunt. Huc spectat concilii carthag. III a. 397. vel hippon. a. 393. cn. 9 (apud Hefele, Concilieng. 22, 57: cf. G. 11. q. 1. c. 43) et concilii chalcedon. cn. 9 {II 2, 606; cf. C. 11. q. 1. c. 46 vel decretal. 1. 2. t. 2. c. 1). Tum exemp­ tionem clericorum a civili potestate ut rem notam exhibet Gelasius I {R 694. 721. 722. 728. 735 vel C. 23. q. 8 c. 26: R 743), urget Pelagius I (R 964. 965) et Gregorius M. (R 1390. 1812. 1850; cf. A’ 1507 vel decretal. 1. 3. t. 49. c. 2). Consen­ tanea praebet concilium toletan. a. 589. c. 21 (II 3, 483; cf. C. 12. q. 2. c. 69), concilium parisiense a. 614. c. 4 {II 3, 552; cf. C. 11. q. 1. c. 2 vel decretal. 1. 2. t. 2. c. 2), concilium lateran. II c. 15 (Z/6, 1210 s; cf. C. 17. q. 4. c. 29), Alexander III i ecretal. 1. 2. t. 2. c. 5 |, Innocentius III (ib. c. 12), Honorius HI De immunitate clericorum; jus immunitatis pontificis romani demonstratur. 541 decretal. 1. 5. t. 39. c. 53), Boni/alius VIII (decretal. 1. 3. t. 23. c. 4 in 6), Leo X in concilii lateran. V s. IX (supra n. 1126), concilium tridentinum s. XX V. c. 20. de reform, (n. 1095). Additur damnata a Pio IX prop, syllabi 30 (supra n. 1125); prop. 31: ,,Ecclesiasticum forum pro temporalibus clericorum causis sive civilibus sive criminalibus omnino de medio tollendum est, etiam inconsulta et reclamante apostolica sede“; prop. 32: ,.Absque ulla naturalis juris et aequitatis violatione potest ab­ rogari personalis immunitas, qua clerici ab onere subeundae exercendaeque militiae eximuntur; hanc vero abrogationem postulat civilis progressus, maxime in societate ad formam liberioris regiminis constituta"; insuper videas reservatam speciali modo pontifici romano excommunicationem 7. Ceterum immunitatem personalem clericorum Constantinus M. jam pro­ movit {Eusebu hist. eccl. 1. 10. c. 7; J/ 20, 894), cujus vestigia ipse Athalaricus rex (ex Cassiodori variar. 1. 8. ep. 24; M 69, 757 s) et Justinianus I (videas novell. 79. 83; M 72, 1002 ss. 1006 s) ea in re secuti sunt (cf. Grisar, G-eschichte Roms 1, n. 321. 384). Jam hic nominatim de immunitate perfecta per­ sonae ipsius pontificis romani, ut est caput ecclesiae, et ne­ cessitate et modo accommodato usus immunitatis ejus quae­ ritur; cui quaestioni per tres partes thesis nihil respondemus, quod non saltem veritas catholicis tenenda sit; immo pars prima etiam revelata intellegentibus apparebit. Demonstratio p. I. 1. Jus immunitatis perfectae perso- 1128 nalis vel exemptionis a qualibet humana jurisdictione ille sane obtinet, qui ligare potest jurisdictionem hominis cujusvis in se ipsum exercendam vel solvere humanam legem omnem contra se statutam, siquidem qui vere est subjectus, etiam invitus firmi­ ter obligatur. Atqui vi primatus sui id romanus pontifex potest. Xamque pro potestate in auctoritatem civilem indirecta, secun­ dum thesim praecedentem auctoritati sacrae saltem supremae insita, pontifex romanus superiori civili, qui quidem sit pro officio christianus, praecipere ea potest, quae sint ecclesiae profutura, vetare ea, quae sint ecclesiae damnum allatura, Atqui ab usu civilis potestatis in ipsum pontificem romanum ita utiliter abstinetur, ut tantum gravi ecclesiae detrimento iila exerceatur; nimirum exercitium legiferum quidem velut instrumentum esset sive asperum ad summum ecclesiae rec- 542 Jus immunitatis perfectae pontificis romani a potestate civili demunMuhr. torem vexandum et terrendum sive lene ad eum commodi> principis alicujus cum incommodo, invidia, offensione, suspi­ cione aliorum devinciendum; insuper cum potestas coercitiva per se legiferam sequatur, in urgenda per fas vel nefas civili lege fieri posset, ut pontifex supremus ad tribunal principis temporalis, alioqui sibi etiam subditi, traheretur, poenis va­ riis afficeretur, ipso carcere includeretur aliisque modis, per vim physicam vel moralem interclusa libertate plena, constanti, fidelibus conspicua, in ecclesia gubernanda impediretur, id quod ecclesiae universae patrem ac doctorem et vicarium Christi quam maxime dedeceret, ipsam sacratissimam auctori­ tatem evidenti contemptus periculo exponeret, perturbationem haud levem in ecclesiam induceret. Quodsi primatu divinitus collato jus immunitatis perfectae personalis a jurisdictione superioris civilis christiani comprehenditur, per idem jus di­ vinum pontifex a jurisdictione superioris nondum baptizati si­ militer exemptus erit; neque enim jus dignitati primatus et bono ecclesiae totius adeo conveniens abjudicari inde potest, quod quis princeps culpa sua vel per accidens adhuc extra ecclesiam versatur; neque pontifex eo, quod principi tantum baptizato immunitatem suam observandam ipse vere praecipit, jus primum constituit, sed constitutum a Deo manifestat et jure speciali ecclesiastico confirmat. ·■;4 1129 2. Certe dogma est catholicum, pontifici inesse vi primatus ipsa jus libertatis numeris omnibus plenae et perpetuae ad ecclesiam regendam. Atqui, ut ex dictis (n. 1128) intellegitur, jus tale consistere non potest sine jure exemptionis ab omni civili jurisdictione. Ergo jus hoc alterum item primatu ponti­ ficio continetur. Consimile momentum rationis Suarez ita ponit (defens. fidei cath. 1.4. c. 4. n. 9): „Cum Deus omnia sapien­ tissime et suavissime disponat, non est verisimile dedisse (pontifici) dignitatem et potestatem sine exemptione necessaria vel conveniente ad debitum usum talis potestatis. Quod autem talis dignitas talem exemptionem (in temporalibus causis, ad personam ipsius pontificis quocumque titulo aut modo perti­ nentibus) postulet, ostendi potest, tum quia minime decebat, ut supremum ecclesiae caput, cui omnes reges terrae subjici debent, ab eisdem judicari possit, cogi et puniri; tum quia perpetuum fuisset divisionum ac schismatum seminarium; tum Je$ immunitatis perfectae pontificis romani a potestate civili demonstratur. 543 etiam quia non possent pontifices debita libertate et auctori­ tate sua jurisdictione et potestate uti in reges et principes terrae, si alia via illis essent subjecti, et ab eis possent in vincula conjici et puniri/' 3. Ex jure canonico consensum civitatis non supponente, 1130 sed potius injungente clerici ideoque ante omnes pontifex romanus immunitate personali a jurisdictione civili potiuntur. Huc pertinet cum documentis variis supra (n. 1127) citatis de­ cretum Leonis X (n. 1126), quo jus humanum, quamvis civile canonico accommodatum non excludatur, tamen maxime cano­ nicum intellegitur, et ipsius concilii iridentini (n. 1095), ubi, nulla facta legis civilis mentione, principes officii sui etiam circa ecclesiae et personarum ecclesiasticarum immunitatem, Dei ordinatione et canonicis sanctionibus constitutam, admo­ nentur. Porro juris canonici tribuentis clericis immunitatem, cum sit universale, auctor quidem est per primatum pontifex romanus, et (ex n. 887. 902 ss) honestas infallibilis. Atqui eatenus pontifex romanus immunitatem jure canonico asserere honeste ipse sibi quidem potuit, quatenus jam antea im­ munis per jus divinum erat. Sane nemo, qui potestati su­ periori proprie est subjectus, ipse se per meram suam volun­ tatem licite vel valide subtrahere oboedientiae debitae potest; ergo pontificis decretum, prout personam propriam respicit, non nisi authentica declaratio seu confirmatio juris exemptionis prius exsistentis fuit; quod, cum non sit humanum, civile vel ecclesiasticum, agnoscendum est divinum, saltem naturale vel rectius conaturale, i. e., inditum ut elementum essentiale cum et in ipsa supernatural! primatus dignitate. 4. Expresse personarum ecclesiasticarum immunitatem 1131 concilium tridentinum verbis allegatis (n. 1095) praeter cano­ nicas sanctiones ab ordinatione Dei repetit; quod egerit ra­ tione non tantummodo objecti, quo clerici divinitus immunes essent a rebus saltem cum condicione sua nullo pacto conci­ liandis, sed etiam subjecti, quatenus pontifex summus, cum clericos ceteros in omnibus ad immunitatem spectantibus con­ dendo canones a jurisdictione civili eximere aetate qualibet valuisset, ipse nunquam nisi volens vel improprie subditus civitati exstitisset. — In idem redit, quod Leo X loco memo­ rato (n. 1126) a jure tam divino quam humano laicis pote- r I’/· 544 lpse usus juris immunitatis pontificis a potestate civili necessarius probucf statem nullam in ecclesiasticas personas attributam esse dicit, sive significat, utroque jure laicis potestatem eam negatam esse, sive significat, nullo prorsus jure laicis potestatem eam concessam esse, id quod explicari nequit, nisi jus divinum, quamvis non directe in omnibus clericos omnes, tamen ponti­ ficem summum ipsum a potestate laica exemit. — Quin et antiquitus Gelasius I (/\ 721) pro immunitate clericorum a publicis judiciis tuenda ad privilegia b. Petri divinis humanis que legibus concessa provocat ; quae privilegia, quatenus sunt divina, id certe ferunt, ut b. Petrus ipse cum successoribus tamquam princeps et judex clericorum a judiciis publicis ex­ emptus sit. 1132 Demonstratio p. II. 1. Ut ecclesia exsistat non modo quali­ cumque, sed perfecto, pro opportunitate omnia jura ei divi­ nitus concessa in usum deducenda sunt; nam cum jus nullum ecclesiae datum sit inutile, utile autem jus exsistat demum usu, usus juris, quantum fieri potest, postulatur, ut ecclesia sit ex capta utilitate bene. Atqui inter ecclesiae jura ex parte prima hujus thesis jus sane gravissimum perfectae personalis immunitatis a civili potestate capiti ecclesiae divinitus inhae­ rens invenitur. 1133 2. Et revera status bonus ecclesiae manifesto flagitat, ut munus pontificis supremi singulare, ex consilio providentiae divinae oculis non jam ut ab initio (Act 5, 15) per miracula inclarescens, singulari quodam honore et decore externo in­ signitum multitudini hominum commendetur, ut fideles omnes etiam principes praeclusa occasione contemnendi caput eccle­ siae sensu eximiae venerationis prosequantur, ut pontifex ha­ beat libertatem expeditam docendi, condendi leges disciplinae sacrae, judicandi, puniendi quemlibet fidelem ipsosque prin­ cipes civiles, ut gubernatio haec libera ecclesiae sit stabilis ac tranquilla per exercitam facultatem propriam, non per vo­ luntatem velut foris accedentem versabilem alicujus principis, nolentis scilicet pontificem civiliter quidem actu sibi subditus per hanc occasionem in re sacra ad se trahere; praeterea ex postulat ecclesiae status bonus, ut omnium Christianorum pater remotus sit a studio, quod animos abalienat, partium, quibus . populi christiani in re civili scindi solent, immo ut diffiden tibus et inofficiosis vel ipsa suspicio fundata et praetextus Urts juris immunitatis pontificis et principatus civilis necessarius probatur. i 545 praecidatur, pontificem non esse in decretis suis satis liberum seu eum abuti suprema sua potestate pro principe quopiam temporali. Atqui haec vel similia tantum usu juris, quod inest pontifici romano, immunitatis perfectae personalis a juris­ dictione civili obtinentur; nimirum quae ratio sentiendi et agendi humana tum in personam unam eandemque tum per­ sonae ejusdem est consueta, pontifex ut in rebus ipsis eccle­ siasticis emolumenta ista percipiat, idem in civilibus oportet plane sit immunis idque exemptionis facto, non mero jure, quod exterius in effectu non appareat (cf. n. 1128. 1129); aliter aliquando forte nonnullis, certe nunquam omnibus bonis enu­ meratis justae illius majestatis, reverentiae, libertatis, securi­ tatis, concordiae, fiduciae, oboedientiae pontifex fruetur. 3. Utique aetate Christiana prima pontifex, per subjec- 1134 tionem quidem facti puri vel juridicialiter voluntariam, non proprie dictam, ab immunitatis civilis exercitio abstinuit; at id non sane probat, talem usum pro ecclesiae bono non re­ quiri, sed solum monstrat, usum non exposci pro ecclesiae bono essentiali proindeque eum ad tempus recte omitti po­ tuisse, quod tunc frustra et cum scandalo infidelium et impe­ dimento fidei vindicatus esset. Ceterum haec pars thesis mo­ numentis in parte sequente afferendis a fortiore comprobatur. Demonstratio p. III. 1. Immunitatis civilis pontificiae usus 1135 satis aptus bono statui ecclesiae solus is habendus est, qui est ad finem illum satis plenus, in se satis firmus, fidelibus satis certus. Nam cum ex dictis usus immunitatis pontificiae ci­ vilis ad bonum statum ecclesiae tamquam medium ad finem efflagitetur, deficiente medii ejus ad finem plenitudine ipse status bonus ecclesiae minus plenus esset; deficiente autem medii firmitate status bonus ecclesiae dumtaxat precarius esset; deficiente denique certitudine fidelium de medio eo status idem bonus, quatenus quidem talem certitudinem supponit, pariter eversus esset; videlicet pro nexu demonstrato vel aequabilitate libertatis sacrae cum civili, si de hac fidelibus non constaret, illa item suspecta multis sive merito sive im­ merito exsisteret, qui inde ansam sumerent benevolentiam erga pontificem extenuandi, saltem confisionem ei debitam detrectandi, contra mandata ejus praetextu libertatis vel in­ tegritatis impeditae se muniendi. Atqui usus immunitatis ciSîriub. De Ecclesia. Π. 35 JO. 'QC-lDC 546 ^Su* aPto Jur‘s immunitatis pontificis principatus civilis necessarius probatu. vilis pontificiae satis neque ad finem suum plenus neque in se firmus neque fidelibus certus est, nisi summus pontifex est immunis ita, ut idem civilem principatum gerat. 1136 Enimvero pontifex, qui non sit ipse princeps territorium aliquod subjectum civiliter sibi habens, in territorio alterius cujusdam potestatis vel principis civilis commorari cogitur; quo ipso splendor dignitati pontificiae summae sumine con­ gruens nimium quantum obscuratur, praesertim si civilis prin­ ceps in eadem urbe cum pontifice resideat nec pontifex, ut accidere potest, donis personalibus illustribus praefulgeat: unde etiam observantia in pontificem vulgo vehementer immi­ nuitur, immo plebs non obstante immunitate fere non aspecta­ bili civili simplici pontificem, si publice se ostendere soleret, mox velut subditum principis haberet et sensu religioso lan­ guescente vel pro adjunctis aliis iniquis etiam impudentius tractaret. Ad haec vicinia tanta principis potentia temporali praevalentis pontificem in tales angustias compelleret, ut aegerrime, quae principi displicerent, pro ecclesia et nominatim de principe ipso statuere pontifex posset; neque prae­ sidia vel subsidia externa pro rei sacrae patrocinio vel incre­ mento necessaria sibi, ministris suis, episcopis ad se undelibet venientibus vel secum, quandocumque placet, quiete congre­ gandis, fidelibus ad se tamquam asylum tutum et auxilium confugientibus, ecclesiae toti, orbi universo pontifex tam certo, tam accommodate, tam cumulate providere valet, si sola vi morali agit, quam si per homines etiam civiliter et physice subjectos talia exsequitur; neque pontifex carens civili princi­ patu efficaciter praecavere potest, ne locus domicilii sui, qui ut locus vicarii Christi pacatus, venerandus, exemplo omnibus esse debet, turbis commoveatur, sceleribus profanetur, scan­ dalis infametur. Itaque primum pontifex principatu civili de­ stitutus non immunitate civili ad finem suum, quantum pro momento rei exigitur, obtinendum plena uteretur. Tum ponti­ fex civilis principatus expers potestati saltem physicae prin­ cipis illius, in cujus territorio degat, non minus quam sub­ diti ipsi principis obnoxius est, proindeque, spectata simul in clinatione hominum ad terminos dominationis suae extender, dos, usus immunitatis civilis pontificiae expositus est perpetu: periculo oppressionis eique non remoto, sed propinquo, quod Uni apto juris immunitatis pontificis principatus civilis necessarius probatur. 547 etiam proximum evaderet, quotiens principi aliquid minus grati vi sacrae potestatis imponendum foret; quale periculum nec per promissiones a principe vel et principibus aliis factas, saltem ex mutabilitate sive hominum sive temporum saepius fallaces, pro gravitate causae satis removeretur; unde licet velut in abstracto usus aliquantus immunitatis civilis ponti­ ficiae consistens sine civili principatu absolvente vel in modum muniminis validi augente cogitari possit, re tamen ipsa pro moribus humanis ille serius ocius caderet neque unquam in se vel propriis viribus pontificis firmus esset, sed interim quasi per accidens, ut pendens etiam prope vel proxime ab alieno arbitrio, persisteret. Ita in praesenti condicione rerum hinc simultas ipsa et reclamatio constans pontificis et vivida fide­ lium contra usurpationem principatus civilis pontificii ut ad libertatem perfectam sedis apostolicae necessarii, illinc vo­ luntas usurpantium consequens studiosa oblitterandi injuriam adhuc recentem et commonstrandi, etiam sine principatu illo libertatem sacram et civilem pontificis esse posse, usum qualemcumque, quamvis non pro fine suo plenum, exemptionis civilis pontificiae adducit; quid, si paulatim vel cum cessione, quam desiderant, civilis principatus studium illud desineret? Tandem per defectum ipsum usus pleni et in se firmi immuni­ tatis civilis pontificiae, nisi adjuncta extraordinaria obsistant, via est aperta ad ambigendum, num pontifex usu exemptionis tali in civilibus gaudeat, ut censeri possit in ecclesiasticis sive universe sive pro hoc illove actu a se agere, non vi, metu, assentatione, indulgentia principis sibi imminentis agi. Hoc quidem tempore, etsi pontifex principatu civili spoliatus non omnia ecclesiae utilia libere ex sententia facere potest, de libertate tamen corruptioni et violentiae inaccessa eorum? quae reapse ille gerit, ipsa ejus et exspoliantium relatio in­ dicata, una cum excellentibus dotibus pontificis perspectis, fideles certos reddit; sed circumstantiis talibus mutatis libertas pontificis, praesertim in bellis vel rixis nationum, in dubium vocaretur, pariter vel magis, quam tempore commorationis avenionensis accidit; immo pontifex civili territorio privatus ordinarie sicut facto ipso necessitate et certitudine morali quadantenus in potestatem civilem principis regioni imperantis deveniret, ita inter ejus subditos judicio communi vix non numeraretur. 35* X* ‘ 548 . Usui apto juris immunitatis pontificis principatus civilis necessarios probi!: οι uivtmry 2. Idem confirmatur ex historia, qua teste ita rerum cur sum providentia divina suaviter simulque fortiter disposuit ut pace ecclesiae jam sub imperatore Constantino reddita et sede romani imperii translata pontifex romanus primum qui­ dem immunis actu efficeretur vel etiam politica quadam pote state uteretur, dein vero ipsum civilem principatum adipisceretur. Quod autem principatum talem ab exordio caput ecclesiae non tenebat nec nunc tenet, ostendit illud unum, ec clesiam ut sine ipsa immunitate pontificis actuali, sic sine ilio principatu, quamvis cum detrimento majore vel ininore et in­ juria, simpliciter esse posse. Neque obest, quod ex usu civilis principatus pontificii malo interdum quaedam damna in eccle­ siam redundarunt; at enim non affirmamus, ex civili princi­ patu statum ecclesiae certo esse bonum, siquidem optima quaeque cum primatu sacro ipso abusui obnoxia sunt, verum affirmamus, sine civili principatu statum ecclesiae certo non esse satis bonum; sane illo seposito vel pontifice facto sive subdito sive hospite principis cujusdam facile etiam pejora ecclesiae evenissent. 1138 3. Necessitatem principatus civilis ad reverentiam ve! libertatem plenam pontificis supremi pridem a Leone IX (n. 555) et Nicolao III (n. 545) extolli vidimus; maxime vero recens impugnatio Pio IX occasionem ejus veritatis instanter propo­ nendae dedit; qui v. g. in allocutione „Quibus quantisque1 20. april. 1849 illa profert: „Haud possumus eos non monere speciatim et redarguere, qui decreto illi, quo romanus ponti­ fex omni civilis sui imperii honore ac dignitate est spoliatus, plaudunt, ac decretum idem ad ipsius ecclesiae libertatem felicitatemque procurandam vel maxime conducere asserunt Hic autem palam publiceque profitemur, nulla Nos dominanti: cupiditate, nullo temporalis principatus desiderio haec loqui quandoquidem Nostra indoles et ingenium a quavis domina­ tione profecto est alienum. Verumtamen officii Nostri ratio postulat, ut in civili apostolicae sedis principatu tuendo jun possessionesque sanctae romanae ecclesiae, atque ejusder sedis libertatem, quae cum totius ecclesiae libertate et utili­ tate est conjuncta, totis viribus defendamus. Et quidem ho­ mines, qui commemorato plaudentes decreto tam falsa et ab­ surda affirmant, vel ignorant, vel ignorare simulant, singular. Ulii apto juris immunitatis pontificis principatus civilis necessarius probatur. prorsus divinae providentiae consilio factum esse, ut romano imperio in plura regna, variasque ditiones diviso, romanus pontifex, cui a Christo Domino totius ecclesiae regimen et cura fuit commissa, civilem principatum hac sane de causa haberet, ut ad ipsam ecclesiam regendam, ejusque unitatem tuendam plena illa potiretur libertate, quae ad supremi apostolici ministerii munus obeundum requiritur. Namque omnibus compertum est, fideles populos, gentes, regna nunquam plenam fiduciam et observantiam esse praestitura romano pontifici, si illum alicujus principis, vel gubernii dominio subjectum, ac minime liberum esse conspicerent. Siquidem fideles populi, et regna vehementer suspicari, ac vereri nunquam desinerent, ne pontifex idem sua acta ad illius principis, vel gubernii, in cujus ditione versaretur, voluntatem conformaret, atque idcirco actis illis hoc praetextu saepius refragari non dubitarent. Et quidem dicant vel ipsi hostes civilis principatus apostolicae sedis, qui nunc Romae dominantur, quanam fiducia et obser­ vantia ipsi essent excepturi hortationes, monita, mandata, con­ stitutiones summi pontificis, cum illum cujusvis principis, aut gubernii imperio subditum esse cognoscerent, praesertim vero si cui subesset principi, inter quem et romanam ditionem diu­ turnum aliquod ageretur bellum ?“ Videsis etiam alloc. „Si semper antea" 20. maj. 1850; litt. apost. „Cum catholica ec­ clesia* 26. mart. 1860; alloc. „Novos" 28. sept. 1860; „Maxima quidem11 9. jun. 1862, unde haec depromimus: ,, Juvat . . com­ memorare miram prorsus consensionem, qua vos ipsi una cum aliis . . universi catholici orbis sacrorum antistitibus nunquam intermisistis . . docere, hunc civilem sanctae sedis principatum romano pontifici fuisse singulari divinae providentiae consilio datum, iliumque necessarium esse, ut idem romanus pontifex nulli unquam principi aut civili potestati subjectus supremam universi dominici gregis pascendi regendique potestatem auc­ toritatemque ab ipso Christo Domino divinitus acceptam per universam ecclesiam plenissima libertate exercere, ac majori ejusdem ecclesiae et fidelium bono, utilitati et indigentiis con­ sulere possit.* Post quam allocutionem antistites 265 Romae tunc praesentes haec inter alia sollemniter declararunt (L 6. 884 : „Civilem . . sanctae sedis principatum ceu quiddam ne­ cessarium ac providente Deo manifeste institutum agnoscimus*. 550 l’sui aPto juris immunitatis pontificis principatus civilis necessarius probitit nec declarare dubitamus, in praesenti rerum humanarum stato, ipsum hunc principatum civilem pro bono ac libero ecclesiae animarumve regimine omnino requiri. Oportebat sane totius ecclesiae caput romanum pontificem nulli principi esse sub­ jectum, immo nullius hospitem : sed in proprio dominio ac regno sedentem suimet juris esse, et in nobili, tranquilla et alma libertate catholicam fidem tueri ac propugnare totamque regere ac gubernare Christianam rempublicam." Qualem de­ clarationem cum episcopi ceteri missis litteris susciperent, necessitas civilis principatus sedis apostolicae suffragiis episcoporum omnium asserta reperitur (ib. 890). Cf. primi schematis constit. de ecclesia propositi concilio valicano c. 12 (Z 7, 572). 1139 Tum Leo XIII de civili principatu asseveravit (encycl. „Inscrutabiliu 21. april. 1878) : „Quem divina providentia multis abhinc saeculis romano antistiti concessit, ut libere ac expe­ dite potestate a Christo collata, ad aeternam populorum salu­ tem uteretur . . Quapropter ut in primis, eo quo possumus modo, jura libertatemque hujus sanctae sedis adseramus, con tendere nunquam desinemus, ut auctoritati Nostrae suum con stet obsequium, ut obstacula amoveantur, quae plenam mini­ sterii Nostri potestatisque libertatem impediunt, atque in eam rerum conditionem restituamur, in qua divinae sapientiae con­ silium romanos antistites jampridem collocaverat. Ad hanc vero restitutionem postulandam movemur, venerabiles fratres, non ambitionis studio aut dominationis cupiditate; sed officii Nostri ratione et religiosis jurisjurandi vinculis quibus obstrin­ gimur; ac praeterea non solum ex eo quod principatus hic ad plenam libertatem spiritualis potestatis tuendam conservam damque est necessarius; sed etiam quod exploratissimum est, cum de temporali principatu sedis apostolicae agitur, publici etiam boni et salutis totius humanae societatis causam agitari. Hinc praetermittere non possumus, quin pro officii Nostri mu­ nere, quo sanctae ecclesiae jura tueri tenemur, declarationes I et protestationes omnes, quas sa. me. Pius IX decessor Noster tum adversus occupationem civilis principatus, tum adversus violationem jurium ad romanam ecclesiam pertinentium pluries edidit ac iteravit, easdem et Nos hisce Nostris litteris omnino renovemus et confirmemus.u Et iterum (litt. ad Cardinales Necessitas asserta principatus civilis pontificii infallibiliter definita est. I gall. 3. maj. 1892): «Notre but, en disant aux catholiques français d’accepter le gouvernement constitué, n’a été et n’est autre encore que la sauvegarde des intérêts religieux qui Nous sont confiés. Or, ce sont précisément ces intérêts religieux qui Nous imposent, en Italie, le devoir de réclamer sans re­ lâche la pleine liberté requise pour notre sublime fonction de chef visible de l’église catholique, préposé au gouvernement des âmes; liberté qui n’existe pas, là où le vicaire de JésusChrist n’est pas chez lui vrai souverain, indépendant de toute souveraineté humaine. Que conclure de là, sinon que la que­ stion qui Nous concerne en Italie, elle aussi, est éminem­ ment religieuse, en tant que rattachée au principe fondamental delà liberté de l’église? Et c’est ainsi que, dans notre con­ duite à l’égard des diverses nations, Nous ne cessons de faire converger tout au même but: la religion, et par la religion le salut de la société, le bonheur des peuples/ — Accedit Pii X alloc, consist. 9. nov. 1903. — Pro necessitate tali con­ servationem imperii sui civilis sedes apostolica censura etiam eminus praemuniente saepsit; cum excommunicatione 12 modo speciali romano pontifici reservata videas excommunicationem 13 simpliciter eidem reservatam. Corollarium I. Ex disputatis principatus civilis pontificis 1140 supremi necessarius est, haud sane ut sit ecclesiae essentia, quae sine principatu illo ab initio fuit et nunc est, sed ut ec­ clesiae sit perfectio integra vel status, qui dicitur normalis. Hanc autem veritatem Pius IX locis memoratis, assentiente episcopatu universo, etiam infallibiliter tenendam enuntiavit. In syllabo expresse quidem ut rejecta invenitur solum propo­ sitio (75. 76; D 1624 s), de temporalis regni cum spirituali compatibilitate, quasi scilicet sit dubia, disputari posse, vel abrogationem civilis imperii sedis apostolicae ad ecclesiae libertatem felicitatemque vel maxime conducere; at continuo adduntur ibi ista: «Praeter hos errores explicite notatos, alii complures implicite reprobantur, proposita et asserta doctrina, quam catholici omnes firmissime retinere debeant, de civili romani pontificis principatu4', et ex monitione ulteriore «ejus­ modi doctrina luculenter traditur1' in allocutionibus et litteris apostolicis, quas ipsi nominavimus, Nimirum sicut per se convenit, ita testificatione quoque hac significatur, veritates de 552 Necessitas principatus civilis pontificii infallibiliter definita est. principatu ilio in documentis pristinis asseveranter traditas eodem gradu certitudinis recipiendas esse, quo abhorreri de beant errores olim profligati et jam in syllabum collecti; quo.·, errores supra (n. 999 ss) infallibiliter reprobatos vidimus; si· mulque facile intellegitur, ideo tantum errores directe illis veritatibus oppositos eoque ipso infallibiliter repudiatos non item recenseri, quod syllabus errores solum explicite pridem notatos pro sua indole complectitur. Ad hoc dicitur aperte, veritates eas de civili pontificis romani principatu omnibus catholicis firmissime retinendas esse, qui assensus firmissimus nisi veritatibus infallibiliter certis utique non debetur; quod testimonium etsi non est ipsum auctoritate infallibili editum, est tamen authenticum mentis peremptoriae, qua per citata documenta eas veritates pontifex pronuntiaverit. Unde etiam ex hac pronuntiatione tamquam explorate infallibili indolem infallibilem rejectionis propositionum syllabi confirmare licuit (1. c. . Agedum, necessitas imperii civilis pontificii ad statum ecclesiae bonum in monumentis allegatis, quorum specimen disertum paulo ante (n. 1138) datum est, vehementer inculcatur. Est igitur veritas necessitatis hujus per infallibilem sententiam proposita. Nec mirum id videatur; agitur enim de objecto, quod cum ipse longus tot saeculorum usus in ecclesia infalli­ biliter exhibuisset bonum (cf. n. 887. 902 ss), potuit sane magi­ sterium sacrum summum verbis quoque disertis infallibiliter dicere bonum nec solum tale, quo uti liceret, sed ex rei veri­ tate et usus diuturni propria ratione bonum tale, quo pro re­ latione ad ecclesiae utilitatem uti etiam oporteret. 1141 Attamen veritas ista non est dogma fidei, cum non sit in se divinitus revelata, sed est cum revelatis arte nexa, ut Leo XIII loco citato altero (n. 1139) significat, ideoque ipsa (ex th. XXV1 est infallibilitatis sacrae ambitu comprehensa. Videlicet veritas revelata quidem est jus, quod simplici analyst primatus sacri comperiatur, exercitii immunitatis civilis perfectae pontificiae (n. 1128 eoque ipso jus medii illius omnis ex se non mali oc­ casione data capessendi, sine quo exercitium tale esse nequit: similiter dogma fidei, i. e., veritas revelata et jam satis ad credendum ab ecclesia proposita est jus pontificium libertatis prorsus plenae in primatu sacro exercendo et eo ipso jus ad­ hibendi opportune media ex se saltem indifferentia quaecum • * · · ‘f - · ·> 4 principatui civili, ut infallibiliter necessario, pontifex licite renuntiare nequit. 553 qae exercitio illi libertatis plenissimae necessaria; atqui cum veritate utraque revelata juris vel officii respondentis intime cohaeret veritas, hoc illudve medium, qualis est civilis prin­ cipatus, usui civilis immunitatis perfectae vel exercitio sacrae libertatis plenissimae necessarium esse; nam per hanc alteram demum veritatem applicatio recta veritatis utriusque illius re­ velatae ex se ad agendum ordinatae, sed magis generalis, ad rem determinatam pro actione ponderis gravissimi perficitur. Et revera repudiata necessitate principatus civilis pontificii obligatio potissimum ex ea oriens principatus hinc retinendi, illinc reverendi ipsa impugnaretur; qua negata pro conjunc­ tione sua jus vel officium revelatum libertatis pontificiae civilis et sacrae plenae sive asserendae sive observandae negationi pariter pateret. Neque absolutae affirmationi necessitatis medii ejus officit, quod necessitas eadem moralis est, quoniam mores hominum ii, quibus ea nititur, pro omni saeculo generis hu­ mani lapsi procul dubio plus minusve sunt constantes. Cete­ rum quamvis non necessitas principatus civilis territorii prae­ cise romani proprie definita sit, certo tamen iste necessarius intellegitur; etenim allatae rationes evidenter monstrant, pon­ tificem supremum egere principatu regionis ejus, ubi ordinarie residere debet; quae cum sit romana, cujus episcopus per voluntatem Dei in perpetuum est idem ac supremus (th. XVI. XVII), principatus civilis pontificis supremi romanus sit oportet. Hinc etiam in documentis pontificiis principatus alius pro ro­ mano non consideratur. Corollarium II. Porro ex necessitate principatus civilis 1142 pontificii romani statuta sequitur, pontificem principatui illi renuntiare minime posse. Haud dubie tenetur pontifex obli­ gatione gravi conservandi res pro bono ecclesiae collatas et in his principatum sedis apostolicae civilem; unde saltem li­ cite non potest eum abdicare ad propriam libidinem, sed ob causam tantum justam. Atqui causa justa principatus civilis pontificii relinquendi excogitari nulla potest. Etenim ea con­ sisteret in bono regni italici civilis; sed bono tali ut tempo­ rali et particulari bonum ecclesiae, ex probatis postulans prin­ cipatum civilem pontificium, ut spirituale idemque universale, longe anteponi debet. Insuper autem, cum principatus ille ad bonum ecclesiae Dei infallibiliter necessarius sit, Italiae non 554 Principatui civili pontificem non valide renuntiare, quidam minus apte probi- est vere bonum, occupata civitate pontificia adeo sacra et everso throno adeo legitimo et conculcato jure adeo antiquo fundamenta regnorum omnium concutere et hoc facto cessionem rei raptae extorquere; quin potius honorificum Italiae est, in centro suo sedem vicarii Christi ex principatu civili plane liberi habere, et utile ei est, condicionem ecclesiae bonam, unde tot ac tanta commoda in ipsam civilem rempublicam proveniunt, integram observare. 1143 Immo ne valide quidem dimittere pontifex unquam imperium civile suum potest. Dicitur obstare lex divina, quominus summus pontifex, ut administrator boni publici pro· vidus, non ipse pro se dominus, bona ecclesiae vel sedis suae valide ad arbitrium suum prodigat. Ad rem docet Suartz (defens. fidei cath. 1. 4. c. 30. n. 19): „Pontifex non est do­ minus absolutus bonorum et jurium suae sedis, etiam illorum quae ab hominibus illi donata sunt, quia principaliter sunt data Christo, ipsi autem tantum ut vicario ejus, et ideo non personae, sed sedi data sunt ; ergo solum est illorum dispen­ sator fidelis et prudens; ergo non potest suo arbitrio illa donare, alienare, vel dissipare. Et ob hanc causam non posset nunc urbem aut reliquum patrimonium Petri imperatori reddere, aut alteri libere donare.* Est haec argumentatio similis ac qua Cardinalis de Lugo regi facultatem donandi bona regni vel coronae, citato etiam jure canonico, abjudicat; ita ille (de justitia et jure disp. 23. s. 10. n. 148): ^Princeps supremus, qualis est rex, donare quidem potest juxta conditionem sui status; poterit etiam et debet remunerare merita subditorum, praesertim si in commune bonum cedant, . . non tamen potest profuse donare in grave et notabile praejudicium status et regni, atque ideo successores poterunt ejusmodi donationes revocare, ut colligitur ex c. Intellecto, de jurejurando (decretal. 1. 2. t. 24. c. 33) . . quia bona coronae sunt suo modo vincu­ lata, et regi concessa ad defensionem et administrationem reipublicae, et ad onera sui muneris sustinenda, non vero ut in reipublicae detrimentum profundantur.* Magis directe huc re­ feratur decretal. 1. 3. t. 24. c. 2. et 1. 3. t. 9. c. 1. in 6. et 1.3. t. 11. c. 2. in clem., ubi episcopi et quilibet praelati rerum eccle­ siasticarum procuratores vel tutores, non domini, exhibentur, qui sine causa sufficiente donationes validas facere non possint. ■> H Principatui civili pontifex non valide renuntiare, inepta ratione missa, probatur. 555 Cf. consentanea apud IVernz, jus decretalium 22, n. 611; 32, n. 157. 163. Verumtamen ratio talis non videtur esse solida. Certe si domina ipsa, prout quidem est ecclesia, aeque ac societas possidens omnis, aliquid etiam prodige ex bonis propriis daret, ageret valide; atqui quidquid ecclesia valide ageret, pontifex quoque solus, quamvis non sit dominus, saltem valide aget. Et vero papa est tamquam pater familias, qui familiam totam juridice ita repraesentat, ut de bonis ejus valide disponat ; quemadmodum primus homo pro familia sua ipsa nimis valide bona gratiae abjecit. Neque est ratio eadem pontificis, qui potestatem sacram omnem in se collectam habet, et regis, cujus potestas restricta quadantenus esse potest. Neque se habet pontifex ut episcopi vel praelati alii ecclesiae, qui uti­ que contra voluntatem pontificis vel canonum nihil valentes alienare, quamvis non simpliciter tutores vel curatores pupil­ lorum vel aliorum, tamen „ad instar tutorum et curatorum*, legi civitatis obnoxiorum, inveniuntur. Praeterea autem ac­ curate distinguere oportet bona ecclesiae temporalia plera­ que a civili principatu; pro illis obtinetur dominium proprie­ tatis, cujus subjectum est ecclesia, hic jurisdictione civili eaque monarchica continetur, quae ad pontificem solum ut ad sub­ jectum inhaesionis, ad ecclesiam dumtaxat ut ad subjectum utilitatis spectat; idcirco pontifex ex eo, quod sit merus ad­ ministrator bonorum ecclesiae dominae propriorum, principatus pontificii alienandi impotens ostendi nequit. Jam efficaciora ponimus. Ex concilio tridentino (s. XXII. 1144 c. 6. de reform.) intellegitur pontifex usum pium, ad quem ecclesiae bona data sunt, ne commutare quidem alio usu pio valide sine causa justa posse ; sic recte assecutus concili men­ tem Cardinalis de Lugo scribit (de justitia et jure disp. 24. s. 13. n. 312): „Papa vel supremus princeps non potest, nisi quando id necessarium est ad bonum commune, disponere de bonis subditorum contra domini voluntatem: cum ergo testator dominus sit suorum bonorum et disponat ex dominio quod habet, de rebus suis ad talem usum, non potest pontifex, nisi causa justa subsit, hanc dispositionem infirmare et disponere de eisdem bonis ad alium usum, et ita fere aperte declaratur in eodem trid. (1. c.), quod papa nonnisi ex justa causa com­ mutationes has possit concedere. Alioquin etiam alios con- 1 i r •'w '· .'•I 556 o »*9JH * a Principatui civili pontifex ne valide quidem renuntiare posse probatur. tractus factos cum ecclesia posset pontifex pro libito alterare et contra voluntatem contrahentium de rebus illis disponere: ut si quis donet ecclesiae sub tali onere, posset pontifex pro libito onus illud auferre, etiam vivente donatore, et ita volun­ tates donatorum fraudare, quod absurdissimum esset; non est ergo tanta potestas pontifici sine causa tribuenda, sed solum quando adest causa, quia dominium altum quod princeps habet in bona subditorum est, ut ex justa causa possit circa bona defunctorum id quod ad rectam ecclesiae gubernationem ne­ cessarium vel utile judicaverit.“ Ergo a fortiore bona ad utili­ tatem ecclesiae donata sive alia sive ipsum civilem principa­ tum, quatenus a largitoribus piis ortus est, in rem profanam convertere vel simpliciter dimittere pontifex valide non potest sine causa justa: qualem pro principatu civili deficere proba­ vimus. Argumento huic generali accedit peculiare. Nimirum nequit pontifex abicere valide jus ullum primatus divinitus constituti; unde pariter nequit prodere, quantum in se est, semel in perpetuum, exclusa omni resumendi facultate, usum juris divinitus sibi dati; hoc enim moraliter perinde esset ut prodere jus ipsum, siquidem jus pontifici a Domino collatum est propter solum usum. Atqui donare obtinendum alteri, donatione scilicet absoluta ideoque ex se nunquam revocabili, principatum civilem pontificium foret idem ac deponere semel in perpe­ tuum usum juris divini duplicis pontifici concessi, tum immuni­ tatis civilis perfectae, tum libertatis sacrae plenae; nam juris utriusque usui principatus civilis pontificius ex dictis necessa­ rius est. Ergo pontifex, nedum licite, sed etiam valide prin­ cipatu suo civili abdicare se non potest. Itaque perverse fa­ ciunt. quicumque pontifici id exprimere student, quod nec per officii gravissimi conscientiam licet nec, si fieret, valeret. Ceterum patet, de principatu civili pontificio ipso, non de amplitudine ejus agi, quandoquidem facilius exsistere sufficiens causa potest, cur pontifex hanc illamve partem civilis princi­ patus cedat. Quantus vero principatus requiratur, ut fini suo satisfaciat, non est ullius hominis cum auctoritate aestimare praeter pontificem eundem, cui bonum ecclesiae et judicium de necessitate ipsa imperii civilis ad hoc bonum a Deo imme­ diate est commissum; etsi ridiculum appareat, imperii veri et ad vitam civilem explicandam idonei meram umbram, immo Ratio disserendi de potestate civili; haec in se est a Deo ex scripturi. ne ipsum quidem totum territorium episcopatus particularis romani, romano pontifici relinquere. Scholion. Ex dictis in hoc capite patet, pro relatione 1145 potestatis ecclesiasticae ad civilem cognoscenda minime intér­ essé, quam originem immediatam et quam formam potestas civitatis habeat. Enirnvero nulla repugnantia est in eo, quod a Deo aliquid etiam immediate et in forma certa alteri subordinatum detur, sicut potestas apostolorum a Christo imme­ diata sub potestate Petri fuit, Proinde sive immediate sive mediate potestas civitatis est a Deo sive hujus formae sive est illius, potestas ecclesiae per finem suum indirecte quidem superior intellegitur. Nihilominus adjungere quaedam de ori­ gine et forma et ipsa amissione civilis potestatis convenit, ut doctrina ecclesiae eo attineris cum ratione agendi consentanea explicetur et constitutio ecclesiae differens illustretur et titulus principibus ceteris communis perspiciatur, quo pontifex romanus principatum civilem ereptum sibi repetat. Quaerimus igitur proprie de potestate civili, non de imperio, quod a pontifice romano pro ecclesiae defensione Carolo Magno et deinceps aliis principibus collatum esse constat. Primum est dogma fidei, potestatem civilem in se esse 1146 ex ordinatione Dei. Jam in vetere testamento desuper enun­ tiatum legimus Prov 8, 15 s: „Per me reges regnant, et legum conditores justa decernunt: Per me principes imperant, et po­ tentes decernunt justitiam/4 Et iterum Sap 6, 2—8: „ Audite ergo reges, et intelligite, discite judices finium terrae. Prae­ bete aures vos, qui continetis multitudines, et placetis vobis in turbis nationum : quoniam data est a Domino potestas vobis, et virtus ab Altissimo, qui interrogabit opera vestra, et cogi­ tationes scrutabitur : quoniam cum essetis ministri regni illius, non recte judicastis nec custodistis legem justitiae, neque se­ cundum voluntatem Dei ambulastis. Horrende et cito appa­ rebit vobis ; quoniam judicium durissimum his, qui praesunt, fiet. Exiguo enim conceditur misericordia : potentes autem potenter tormenta patientur. Non enim subtrahet personam cujusquam Deus, nec verebitur magnitudinem cujusquam : quo­ niam pusillum et magnum ipse fecit, et aequaliter cura est illi de omnibus.14 Et Ecch 17, 14: „ln unamquamque gentem praeposuit rectorem." In evangelio obsequium, quod potestati -t 558 ■C Potestas civilis in se est a Deo ex scriptura et traditione. civili debeatur, conjuncte cum obsequio erga Deum lege na turali sanctum Dominus supponit et ipse sancit jubendo Mat 22. 21: „ Reddite ergo quae sunt Caesaris, Caesari: et quae sunt Dei, Deo/ Expresse scriptum est Rom 13, 1 -7: ,Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit: Non est enim potestas nisi a Deo: quae autem sunt, a Deo ordinatae sunt. Itaque qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit, Qui autem resistunt, ipsi sibi damnationem acquirunt: nam principes non sunt timori boni operis, sed mali. Vis autem non timere potestatem ? Bonum fac : et habebis laudem ex illa: Dei enim minister est tibi in bonum. Si autem malum feceris, time: non enim sine causa gladium portat. Dei enim minister est: vindex in iram ei, qui malum agit. Ideo necessitate subditi estote non solum propter iram, sed etiam propter conscientiam. Ideo enim et tributa praestatis: ministri enim Dei sunt, in hoc ipsum servientes. Reddite ergo omnibus debita: cui tributum, tributum: cui vectigal, vectigal: cui timorem, timorem: cui honorem, honorem?' Hinc instatur Tit 3, 1: „Admone illos principibus, et potestatibus subditos esse, dicto obedire, ad omne opus bonum paratos esse/ Congruit 1 Pet 2, 13—17: „Subjecti igitur estote omni humanae creaturae propter Deum : sive regi quasi praecellenti: sive ducibus tamquam ab eo missis ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum: quia sic est voluntas Dei, ut benefa­ cientes obmutescere faciatis imprudentium hominum ignoran­ tiam: quasi liberi, et non quasi velamen habentes malitiae libertatem, sed sicut servi Dei. Omnes honorate: fraternitatem diligite: Deum timete: regem honorificate." 1147 Secundum scripturas a Deo esse civilem potestatem Patres asseverant. Ita Clemens romanus Dominum rogat (ep. 1. ad corinth. n. G0. 61; F I2, 179 ss): „Da concordiam ac pacem et nobis et omnibus habitantibus terram, sicut dedisti patribus nostris, pie te ,invocantibus in fide et veritate' (cf. Ps 144,18; 1 Tim 2, 7), qui oboedientes sumus nomini tuo omnipotenti omnique virtute pleno et principibus et praefectis nostris in terra. Iu, domine, dedisti iis potestatem regni per magni­ ficam et inenarrabilem virtutem tuam, ut cognoscentes gloriam et honorem, quem tu iis tribuisti, nos subiciamus ipsis, volun­ tati tuae non adversantes; quibus da, domine, sanitatem, pa Potestas civilis in se est a Deo ex traditione. 559 cem, concordiam, firmitatem, ut imperium, quod tu iis dedisti, sine offendiculo administrent. Tu enim, domine, caelestis rex saeculorum, filiis hominum das gloriam et honorem et pote­ statem eorum, quae in terra sunt; tu, domine, dirige con­ silium eorum secundum id, quod ,bonum et beneplacitum est in conspectu tuo' (cf. Deut 12, 28), ut potestatem a te datam in pace et mansuetudine pie administrantes propitium te habeant/ - Marty num s. Polycarp i narrat (n. 10; F l2, 327): „Dixit proconsul: Persuade populo. Polycarpus re­ spondit: Te quidem sermone dignum putavi; edocti enim sumus principibus et potestatibus a deo ordinatis honorem nobis non nocentem, prout decet, deferre/ — Justinus te­ statur (apol. 1. n. 17; 71/ 6, 354): „Illud etiam studio nobis est, ut vectigalia et census iis, quibus hoc munus commisistis, primi omnium pendamus, quemadmodum ab eo sumus instituti. Illo namque tempore accedentes quidam, percunctati sunt ex illo, an Caesari vectigalia pendere oporteat? qui responsum hoc ab eo retulere : ,Dicite', inquit, ,mihi, cujus imaginem num­ mus habet?' Qui ubi dixissent, ,Caesaris: Reddite igitur', ait, ,quae Caesaris sunt, Caesari; et quae Dei, Deo' (cf. Mat 22, 17 ss). Proinde nos solum Deum adoramus; vobis autem in rebus aliis laeti servimus, reges ac principes hominum esse agnoscentes, et simul precantes, ut cum regia potestate sanam quoque mentem obtinere comperiamini." — Athenagoras expostulat (legat, n. 1. 37; M 6, 891 ss. 971): „Nos autem, qui Christiani dicimur, quia non etiam nobis providetis, sed nihil agentes mali, vel potius omnium, ut progressu orationis patebit, sanctissime et aequissime de Deo ac de imperio vestro sentientes exagitari, rapi et vexari sinitis, plerisque bellum nobis ob solum nomen inferentibus; nos, inquam, ipsi res nostras in lucem proferre ausi sumus . . Quinam enim di­ gniores qui ea quae petunt impetrent, quam qui pro imperio vestro precamur, ut filius a patre, prout aequissimum est, regnum accipiatis, et accessionibus ac incrementis imperium vestrum, omnibus ditioni vestrae subjectis, augeatur ! Atque id quidem nostra etiam interest, quo tranquillam vitam aga­ mus, et imperata omnia alacres ministremus." — Theophilus anlioch. scribit (ad Autolyc. 1. 1. n. 11; M 6, 1042): „Regem igitur potius colam, non tamen eum adorans, sed preces pro ! 560 Potestas civilis in se est a Deo ex traditione. eo fundens. Verum autem et vere exsistentem Deum adoro cum regem ab eo lactum sciam. Dices igitur mihi: Cur regero non adoras? Quia non ideo rex factus est ut adoretur, sed ut legitimo honore observetur. Neque enim deus est, sed homo a Deo constitutus, non ut adoretur, sed ut juste judicet Est enim quodammodo administratio ei a Deo commissa; ac ipse quidem quos sub se praefectos habet, reges vocari non patitur. Est enim rex ipsius nomen, quo nomine alium vocari non licet: ita nec adorari nisi solum Deum. Itaque in omnibus, o homo, errore duceris. Regem igitur cole, sed eum diligendo cole, eique parendo et orando pro eo. Hoc enim si facies, voluntatem Dei exsequeris, ita enim praecipit lex divina: ,Honora, fili mi, Deum et regem, nec eis inobediens sis. Subito enim ulciscentur inimicos suos ‘ (Prov 24, 21s)/· Irenaeus inculcat (1. 5. c. 24. n. 1; M 7, 1186): „Non enim ipse (serpens) determinavit hujus saeculi regna, sed Deus." Et citatis Prov 21, 1; 8, 15 s; Rom 13, 1. 4. 6; Mat 17,26 ille dicere pergit (n. 2i: „Quoniam enim absistens a Deo homo in tantum efferavit, ut etiam consanguineum hostem sibi pu­ taret, et in omni inquietudine, et homicidio, et avaritia sine timore versaretur, imposuit illi Deus humanum timorem (non enim cognoscebant timorem Dei), ut potestati hominum sub­ jecti, et lege eorum astricti, ad aliquid assequantur justitiae, et moderentur ad invicem, in manifesto propositum gladium timentes, sicut apostolus ait: ,Non enim sine causa gladium portat: Dei enim minister est, vindex in iram ei qui male ope­ ratur/ Et propter hoc et ipsi magistratus indumentum justi­ tiae leges habentes, quaecunque juste et legitime fecerint, de his non interrogabuntur, neque poenas dabunt. Quaecunque autem ad eversionem justi, inique, et impie, et contra legem, et more tyrannico exercuerint, in his et peribunt, justo judicio Dei ad omnes aequaliter perveniente, et in nullo deficiente. Ad utilitatem ergo gentilium terrenum regnum positum esta Deo (sed non a diabolo, qui nunquam omnino quietus est, imo qui nec ipsas quidem gentes vult in tranquillo agere), ut ti­ mentes regnum hominum, non se alterutrum homines vies pi­ scium consumant, sed per legum positiones repercutiant multi­ plicem gentilium injustitiam. Et secundum hoc ,ministri Dei' sunt, qui tributa exigunt a nobis, Jn hoc ipsum servientes.1* Potestas civilis in m est a Deo ex traditione. 561 - Tertullianus profitetur (apol. c. .30; M 1 441 ss); „Nos enim pro salute imperatorum Deum invocamus aeternum, Deum verum, Deum vivum, quem et ipsi, imperatores propitium sibi praeter ceteros malunt. Sciunt, quis illis dederit imperium . . Recogitant, quousque vires imperii sui valeant, et ita Deum intelligent; adversus quem valere non possunt, per eum va­ lere se cognoscunt. Coelum denique debellet imperator, coe­ lum captivum triumpho suo invehat, coelo mittat excubias, coelo vectigalia imponat. Non potest; ideo magnus est, quia coelo ininor est. Illius enim est ipse, cujus et coelum est et omnis creatura. Inde est imperator, unde est et homo ante­ quam imperator; inde potestas illi, unde et spiritus. Illuc suspicientes christiani manibus expansis quia innocuis, capite nudo, quia non erubescimus, denique sine monitore, quia de pectore oramus. Precantes sumus omnes semper pro omnibus imperatoribus, vitam illis prolixam, imperium securum, domum tutam, exercitus fortes, senatum fidelem, populum probum, orbem quietum, et quaecumque hominis et Caesaris vota sunt/ Et (ib. c. 32. 33; M 1, 447 s): „Nos judicium Dei suspicimus in imperatoribus, qui gentibus illos praefecit . . Sed quid ego ampiius de religione atque pietate Christiana in imperatorem? quem necesse est suspiciamus ut eum, quem dominus noster elegerit. Et merito dixerim, noster est magis Caesar, ut a nostro Deo constitutus/ His accedit Hosius (supra n. 1079) et imperator Valen- 1149 tinianus I (n. 1083). — Gregorius naz. ita loquitur (or. 17. n. 6; /1/ 35. 971 ss): „Submittamus nos, tum Deo, tum alii aliis, tum iis qui imperium in terra gerunt: Deo quidem, ornnibus de causis : alii autem aliis, propter caritatis foedus : principibus denique, propter ordinem publicaeque disciplinae rationem (όί éirrai/ar), idque tanto etiam magis, quanto faci­ lioribus illis ac benignioribus utimur.. Jam vero inter ceteras nostrae doctrinae leges, hanc quoque habemus cumprimis lau­ dandam, et a Spiritu, qui id, quod praestare possumus, cum eo quod pulchrum et honestum est, exploravit, legeque sanxit, praeclare constitutam, qua, ut servi heris suis, et uxores viris, et ecclesia Christo, et discipuli magistris ac pastoribus ob­ temperare jubentur, ita nobis etiam praescribitur, ut sublimio­ ribus potestatibus pareamus, non solum propter iram, sed Straub. De Ecclesia. 11. 562 4 Potestas civilis in SC est a Deo ex traditione. Potestas civilis in se est a Deo ex tiaditione. etiam propter conscientiam, ut qui pendendo tributo sirnus obnoxii; nec committamus, ut ob scelera nostra legem odio habeamus, ac vindicem gladium exspectemus; quin potius id agamus, ut per timorem purgati, laudem a potestate corbe quamur.u Praefectum autem ille sic alloquitur (ib. n. 9; .1/35. 975 : ..Cum Christo imperium geris, cum Christo munus hoc administras. Ab illo gladium accepisti, non tam ut eo utaris, quam ut mineris ac terreas. Quare tibi videndum est, utilium, tanquam donarium quoddam purum et integrum, ei, qui dedit, serves." Adjungitur ejusdem temporis Ambrosius (supra n. 1080 . — Epiphanias affirmat (haer. 40. n. 4; M 41, 682s): quos principatus ac potestates vocamus, sine Deo minime constituuntur, id in coelis ipsis locum habere maxime debet.. Si quidem et in terra quodlibet regnum plureshabet principatus uni regi subjectos. ,Quae enim potestates sunt, a Deo ordinatae sunt", ait apostolus . . Videsne ut haec mundi potestas a Deo stabilita sit, gladiique jus obtineat? Neque vero id aliunde, quam a Deo ad vindicandum accipit.. Cujus rei gratia potestates institutae sunt, ut ad aptam totius orbis compositamque gubernationem praeclare a Deo constituantur ac regantur universa." — Chrysostomus interpretatur (in Rom hom. 23. n. 1; M 60, 613 ss): „,Omnis anima potestatibus sub­ limioribus subdita siti De hac re plurima verba facit in aliis etiam epistolis, ut domesticos heris, sic et subditos principibus subjiciens. Id vero facit, ostendens Christum non ad ever­ sionem communis politiae leges suas induxisse, sed ad emen­ dationem . . ,Non est enim potestas', inquit, ,nisi a Deo;. Quid dicis? omnisne princeps a Deo ordinatus est? Non hot dico, inquit: neque enim de singulis principibus mihi nunc sermo est, sed de re ipsa. Nam quod principatus sint, et quod alii imperent, alii subjecti sint, neque omnia casu ac temere ferantur, populis quasi fluctibus hinc et inde circum­ actis, divinae esse sapientiae dico. Ideo non dixit: Non enim est princeps nisi a Deo ; sed de re ipsa loquitur dicens: ,Nod enim est potestas nisi a Deo: quae vero sunt potestates, a Deo ordinatae sunt.'" — Auctorem imperii sui Deum voca: Honorius (supra n. 1083). — Augustinus docet (de civitate Dei 1. 4. c. 33: M 41. 139): „Deus igitur ille felicitatis auctor et dator, quia solus est verus Deus, ipse dat regna terrena 563 et bonis et malis.“ Et (1. 5. c. 1; M 41. 141): „Prorsus divina providentia regna constituuntur humana/ Et (ib. c. 21 ; M 41, 167): nQuae cum ita sint, non tribuamus dandi regni atque imperii potestatem, nisi Deo vero, qui dat felicitatem in regno coelorum solis piis, regnum vero terrenum et piis et impiis, sicut ei placet, cui nihil injuste placet/ Et (in Jo tr. 116, n. 5; M 35, 1942 s) : „Discamus ergo quod dixit (Jesus), quod et per apostolum docuit, quia ,non est potestas nisi a Deo', et quia plus peccat qui potestati innocentem occidendum livore tradit, quam potestas ipsa si eum timore alterius majoris potestatis occidit. Talem quippe Pilato Deus dederat potestatem, ut etiam esset sub Caesaris potestate. Quapropter ,non haberes', inquit, .adversum me potestatem ullam', id est, quantulamcumque habes, ,nisi' hoc ipsum quidquid est, ,tibi esset datum desuper' (Jo 19, 11).“ , Leo M. Marcianum Augustum (ep. 90. al. 73. c. 2; M 54, H5o 933) „per ipsum Dominum nostrum Jesum Christum, qui regni vestri est auctor et rector," obtestatur. — Similiter loquitur Gdasius I (supra n. 1093) et Symmachus (n. 1094). — Impe­ rator Justinianus ex uno principio Deo procedens sacerdotium et imperium agnoscit (supra n. 1084). — Consentanea profert Gregorius M. (n. 1094) et Joannes Damascenus, qui fere verba Chrysostomi allegata repetit (in Rom 13: J/95, 546) et magis implicite idem indicat supra (n. 1081), ut et Theodorus studita (ib.). — Pariter congruit Nicolaus I (n. 1082). — Postea Petrus Damianus scribit (1. 3. ep. 6. ad Annon. archiep. colon. ; .1/ 144,295): „Christiana religio pacifica per vos valeat tran­ quillitate gaudere, ut dum regnum ac sacerdotium optata per vos pace perfruitur, is, qui utriusque dignitatis auctor est, pacis aeternae digna vobis praemia largiatur." — Gregorius VII (registri 1. 1. ep. 19. ad Rodulf. Sueviae ducem; J/148, 302) satis indicat, divinitus esse positos sicut duos oculos corporis hu­ mani, ita duas dignitates, sacerdotium et imperium, quibus in pura religione, sane sacerdotio duce, concordantibus corpus ecclesiae spirituali lumine regatur. Quin etiam expresse a Deo repetit pontifex originem dignitatis utriusque, similiter ac solis et lunae, ad fungendum officiis diversis, quamvis dignitas apostolica regiae splendorem superaddat eamque ratione salutis sempiternae, indirecte scilicet, gubernet; sic enim ille (1. 7. 36* -41 ■■ 564 Potestas civilis in se est a Deo ex traditione. Potestatem civilem in se a Deo ortam auctores quidam ecclesiastici non negant. 5f)5 ep. 25. ad Guilielm. regem anglor. ; M 148,568 s): „Credimu$ (in Coi 4. 1 : M 17. 439) iniquitati sive domini temporalis sive prudentiam vestram non latere omnibus aliis excellentiores servi condicionem mancipii, ordinatam scilicet in bonum do­ apostolicam et regiam dignitates huic mundo ad ejus regimina mini, non potestatem civilem, ordinatam in bonum subditorum omnipotentem Deum distribuisse. Sicut enim ad mundi pulchri (cf. Bellarmin., de laicis c. 7), imputat. — Augustinus peccato tudinem, oculis carneis diversis temporibus repraesentandam, tribuit dominandi affectationem (de doctrina christ. 1. 1. c. 23. solem et lunam omnibus aliis eminentiora disposuit luminaria. n. 23 ; J/34, 27) vel servitutem aliquam, non omnem, siquidem sic, ne creatura, quam sui benignitas ad imaginem suam in .est etiam ordo naturalis in hominibus, ut serviant feminae hoc mundo creaverat, in erronea et mortifera traheretur peri­ viris, et filii parentibus, quia et illic haec justitia est ut in­ cula, providit in apostolica et regia dignitate per diversa re­ firmior ratio serviat fortiori" (in heptateuch. 1. 1. q. 153; geretur officia. Qua tamen majoritatis et minoritatis distantia .1/ 34, 589 s), qua servitute stante vicissim „in domo justi . . religio sic se movet Christiana, ut cura et dispensatione apo­ etiam qui imperant, serviunt eis. quibus videntur imperare. stolicae dignitatis post Deum gubernetur regia. Quod licet, Xeque enim dominandi cupiditate imperant, sed officio consu­ fili carissime, tua non ignoret vigilantia, tamen, ut pro salute lendi, nec principandi superbia, sed providendi misericordia"; tua indissolubiliter menti tuae sit alligatum, divina testatur porro .,hominis domus initium sive particula debet esse civi­ scriptura apostolicam et pontificalem dignitatem reges Chri­ tatis4 (de civ. Dei 1. 19. c. 14 —16 ; M 41, 643 ss). — Gregorius XI. stianos ceterosque omnes ante divinum tribunal repraesenta­ affirmat, ex vitio accessisse regendi potestatem, sed hanc de­ turam. et pro eorum delictis rationem Deo reddituram. Si clarat eam, quae ab hominibus timeatur, „ut humana saltem ergo justo judici, et qui mentiri nescit, creaturarum omnium formidine peccare metuant, qui divina judicia non formidant" Creatori tremendo judicio te sum repraesentaturus, judicet di­ (moral. 1. 21. c. 15. n. 22 — 24; regul. pastor, p. 2. c. 6; M 76, ligens sapientia tua an debeam vel possim saluti tuae non 203 s; 77, 34 s). Nempe ex peccato, proxime personali, quam­ diligentissime cavere, et tu mihi ad salutem tuam, ut viven­ vis non sit potestas, tamen est terribilis. — Gregorius VII tium possideas terram, debeas vel possis sine mora non obescribendo (registri 1. 4. ep. 2. et 1. 8. ep. 21. ad Herimann. dire/ Eodem teste Henricum regem „Deus in summo cul­ episc, metens.; XI 148, 455. 596), dignitatem episcopalem di­ mine rerum posuit" (1. 2. ep. 31. ad Henric. regem; M 148, vina pietate, dignitatem regiam superbia humana inventam et 385). Ad haec videas 1. 3. ep. 7. ad Henric. regem; 1.7. sceleribus, diabolo agitante, affectatam esse, potius quam uni­ ep. 21. ad Acon. regem danor.; ep. 23. ad Guilielm. regem verse violentiam regiminis civilis praesentis ex Adami culpa anglor. (J/ 148, 435. 564. 566). — Suffragatur Bernardus (supra : ortam (cf. Zeitschrift für kath. Theol. 1891, 164 ss), initia hi­ n. 1094 . — Innocentius III monet (regest. 1. 7. ep. 212. ad storica dignitatis hinc episcopalis, illinc regiae in civitatibus regem francor.; XI 215, 527): nUt igitur gladium, quem Do­ plerisque singulis respicit; cujusmodi initiis diversis ordinatio minus tibi tradidit, a quo est omnis potestas, non videaris divina, alibi a pontifice asserta, dignitatis etiam regiae, ab sine causa portare . . oportet ut, apprehensis armis et scuto, hominibus quidem male affectatae et excitatae, non opponitur. causam Dei alleges . . tam comites quam barones, ut illorum - Innocentius III dicens (registri de negotio rom. imp. n. 18 ; (perversorum; bona confiscent, et proscribant personas, pote­ .1/216, 1013 s), sacerdotium per ordinationem divinam, regnum state tibi coelitus tradita compellendo/ — Sequitur s. Thonu i per extorsionem humanam institutum, ad petitionem humanam (supra n. 1094: S. theol. p. 1. q. 103. a. 6; p. 1. 2. q. 96. a.4; I extortum esse, occasionem impellentem constituendi regis p. 2. 2. q. 104. a. 1. 2. 6: in Kom 13). Israel (1 Keg 8), non causam regni cujuscumque exhibet. 1151 Neque doctrinae adeo unanimae vel etiam suae propriae Doctrinam sacram ratio confirmat. Potestas principum 1152 adversantur auctores quidam, ubi ortum dominationis et servi­ in se agnoscitur legitima; qualis non est, quin sit in se tan­ tutis, terrenae peccato vel diabolo adseribunt. Certe Ambrosiastu dem ex lege Dei (cf. syllabi Pii IX prop, damnata 56; /91604). >.*3 566 Potestas civilis in se est a Deo ex ratione aeque ac fide, ut pontifices assewn-t. ■'4 4 * · Et vero naturam humanam creavit Deus societati idoneam a. propensam, immo sic comparatam, ut extra civilem societatem homines jam magis multiplicati modo quidem satis digno diffi­ cile vivere possent, cultum vitae perfectum consequi simpli­ citer non possent. Atqui eo ipso voluit auctor naturae infinite sapiens et bonus, exsistere civilem et societatem et potesta­ tem, qua societas contineretur, i. e., utramque hanc institui; (cf. s. Thomae opusc. de regimine principum 1. 1. c. 1). 1153 Unde merito Pius IX (encycl. 21. nov. 1873; Z)10 1841): „Fides tamen docet et humana ratio demonstrat, duplicem ex­ sistere rerum ordinem simulque binas distinguendas esse pote­ states in terris, alteram naturalem, quae humanae societatis tranquillitati et saecularibus negotiis prospiciat, alteram vero, cujus origo supra naturam est, quae praeest civitati Dei, ni­ mirum ecclesiae Christi ad pacem animarum et salutem aeter­ nam divinitus instituta. Haec autem duplicis potestatis officia sapientissime ordinata sunt, ut ,reddantur quae sunt Dei Deo* et propter Deum ,quae sunt Caesaris Caesari* (Mat 22,21); qui ,ideo magnus est, quia coelo minor est; illius enim est ipse, cujus (et) coelum est et omnis creatura* (Tertull. supra n. 1148. A quo certe divino mandato nunquam deflexit ecclesia, quae semper et ubique fidelium suorum animis ingerere contendi; obsequium, quod inviolabiliter servare debent erga supremos principes eorumque jura quoad saecularia; docuitque cum apo­ stolo esse principes ,non timori boni operis sed mali*, jubens fideles ,subditos esse non solum propter iram*, quia princeps ,gladium portat vindex in iram ei qui malum agit, sed etiam propter conscientiam*, quia in officio suo ,Dei minister est (Rom 13, 3 ss). — Et Leo XIII (encycl. 29. jun. 1881): BCeterum ad politicum imperium quod attinet, illud a Deo pro­ ficisci recte docet ecclesia ; id enim ipsa reperit sacris litteris et monumentis Christianae vetustatis aperte testatum; neque praeterea ulla potest doctrina cogitari, quae sit magis aut ra­ tioni conveniens, aut principum et populorum saluti consen­ tanea.** Hac affirmata veritate excluditur cum negatione princi­ patus civilis universi commentum substituens Deo conditori repudiato populum, qui jura omnia a singulis hominibus natu­ raliter ex nullo dependentibus per contractum quendam socia Commentum, quo fons potestatis civilis dicitur solus populus, pontifices reiciunt. 5θ7 leni liberum prorsus abdicata in se colligat et inde fons jurium inter homines et auctoritatis unicus exsistat et auctoritatem per magistratus quoslibet tamquam ministros mere suos exer­ ceat ita, ut eam revocare semper possit. Ad errores mon­ struosos tales reiciendos pertinent etiam tum damnatae non­ nullae a Pio IX propositiones, syllabi 39. 61. 63 (Z> 1587. 1609. 161 1) et in encycl. „Quanta curau (D 1540. 1543), tum primi schematis constit. de ecclesia propositi concilio vat. c. 14. et cn. 18—20 (A 7, 574 s. 577 s). — Exinde diserte declarat Leo XIII (encycl. 28. dec. 1878): „Nova quadam impietate ipsis vel ethnicis inaudita, respublicae constitutae sunt, nulla Dei et ordinis ab eo praestituti habita ratione: publicam auctori­ tatem nec principium, nec majestatem, nec vim imperandi a Deo sumere dictitatum est, sed potius a populi multitudine; quae ab omni divina sanctione solutam se aestimans, iis solum­ modo legibus subesse passa est, quas ipsa ad libitum tulisset.“ Et (encycl. 29. jun. 1881): „R.ecentiores perplures, eorum ve­ stigiis ingredientes qui sibi superiore saeculo philosophorum nomen inscripserunt, omnem inquiunt potestatem a populo esse; quare qui eam in civitate gerunt, ab iis non uti suam geri, sed ut a populo sibi mandatam, et hac quidem lege, ut populi ipsius voluntate, a quo mandata est, revocari possit. Ab his vero dissentiunt catholici homines, qui jus imperandi a Deo repetunt, velut a naturali necessarioque principio.. Qui civilem societatem a libero hominum consensu natam volunt, ipsius imperii ortum ex eodem fonte petentes, de jure suo in­ quiunt aliquid unumquemque cessisse, et voluntate singulos in ejus se contulisse potestatem, ad quem summa illorum jurium pervenisset. Sed magnus est error non videre, id quod mani­ festum est, homines, cum non sint solivagum genus, citra li­ beram ipsorum voluntatem ad naturalem communitatem esse natos: ac praeterea pactum, quod praedicant, est aperte com­ mentitium et fictum, neque ad impertiendum valet politicae potestati tantum virium, dignitatis, firmitudinis, quantum tutela reipublicae et communes civium utilitates requirunt. Ea autem decora et praesidia universa tunc solum est habiturus princi­ patus, si a Deo augusto sanctissimoque fonte manare intelligatur/ Ad haec videsis pontificis ejusdem encycl.20.april. 1884: 1. nov. 1885. 568 Scholastici plure* potestatem civilem directe n populo solo ducunt; refellunto. Cum atuein de civili potestate in sc a Deo oriunda inter catholicos sit consensus plenus, do modo ejus conferendae hac tenus dissentiunt. Scholastici plures censent, potestatem principum civilium remote tantum a Deo esse, proxime a populo. Et quidem hi in partes duas dividuntur. Plerique potestatem civilem summam a populo ita principi per pactum donationis impertiri arbitrantur, ut ex se primo ea populo divinitus in­ haereat (cf. F/ellarmin., de laicis c. (i; Suarez, defens. fid. cath. 1. 3. c. 2. 3; de leg. 1. 3. c. 3. 4; de op. sox dier. 1. 5. c. 7. n. 3. 13 s; ( 'osta-Rossetti, synopsis philosophiae mor. p. 4. c. 1. s. 2. §. 2; ΙΓ/trners, de Christi ecclesia n. 5. 6). Altera opinio convenit in eo, quod potestas principi nulli a Deo immediate detur; differt, quod potestatem secundum se divinitus insti­ tutam a populo non habente ipso, sed ferente legem de prin­ cipe tali habituro dari ponit (cf. Billot, de ecclesia Christi q. 12. §. 1). B· 1135 1156 ■ > t Verumtamen explicandi modus prior, ut alia interim ta­ ceam, recte incommodi insuperabilis arguitur. Etenim natura est indifferens ad regiminis civilis formam variam, monarch!· cam, aristocraticam, democraticam, mixtam. Hanc veritatem praeeunto Augustino (de civ. Dei 1. 19. c. 17; M 41, 646) sup­ ponit Feo XIII declarando (encycl. 29. jun. 1881): „ Neque hic quaeritur de rerum publicarum modis: nihil enim est, cur non ecclesiae probetur aut unius aut plurium principatus, si modo justus sit, et in communem utilitatem intentus. Quamobrem salva justitia, non prohibentur populi illud sibi genus compa rare reipublicae, quod aut ipsorum ingenio, aut majorum in­ stitutis moribusque magis apte conveniat." Et iterum pontifex dicit (encycl. 1. nov. 1885): ,Jus autem imperii per se non est cum ulla reipublicae forma necessario copulatum: aliam I sibi vel aliam assumere recte potest, modo utilitatis bonique communis reapse efficientem . . Nulla per se reprehenditur ex variis reipublicae formis, ut quae nihil habent, quod doc­ trinae catholicae repugnet, eaedemque possunt, si sapienter adhibeantur et juste, in optimo statu tueri civitatem." Videam I etiam encycl. 20. jun. 1888; 10. jan. 1890; ad gallos 16. feb. 1892; ad Cardinales gall. 3. maj 1892, ubi legitur: „Si le pouvoir I politique est toujours de Dieu, il ne s’ensuit pas que la de I signation di\ine affecte toujours et immédiatement les modes I Refelluntur, qui pote»tatem civflom directe a populo dante vel statuente ducunt. 569 de transmission de ce pouvoir, ni les formes contingentes qu’il revêt, ni les personnes qui en sont le sujet. La variété même de ces modes dans les diverses nations montre à l’évi­ dence le caractère humain de leur origine." Id tantum addere fas est, per se et pro adjunctis rerum frequentioribus rationem saltem non magis favere regimini civili pure democratico, sed potius formis aliis, praecipue monarchicae temperatae (cf. dicta supra n. 477; s. Thomae. S. theol. p. 1. 2. q. 105. a. 1 ; de re­ gimine principum 1. 1. c. 2. 3. 5; Suarez, de leg. 1. 3, c. 3. n. 8; c. 4. n. 1). Atqui per explicationem controversam ipsa forma pure democratica sola naturalis esset, quatenus simulatque hominum multitudo ut societatis civilis materia exsisteret, po­ testas summa toti multitudini in singulos ab auctore naturae Deo inderetur; quamquam natura populum non vetaret formam sic acceptam commodiore alia mutare vel jam statim ab initio potestatem, divinitus sibi toti dandam, quasi donatione in ante­ cessum facta, ad subjectum particulare aliquod dirigere. Etiam minus approbationem meret modus explanandi alter, 1157 ut qui apertius repugnantia statuat. Certe potestas civilis summa cum etiam singillatim omnis utcumque sit a Deo, aut im­ mediate aut mediate divinitus confertur. Per explanationem pro­ positam negatur illud ; conferet igitur Deus potestates singu­ las mediate. Porro datio ea mediata immediatam aliquam sup­ ponit, quae nequit fingi nisi aut potestatis dumtaxat secundum se, cui determinationem populus adjungat, aut potestatis dandi potestatem. Sed inepte diceretur, a Deo dari potestatem se­ cundum se, abstracte, in genere, siquidem haec res moralis, non minus quam res physica, solum forma quadam certa, con­ crete, in individuo exsistere vel dari potest. Unde tandem contenditur, a Deo immediate dari populo meram potestatem potestatis dandae ac proinde a populo tamquam causa imme­ diata unica dari principibus potestatem, quam non pro se ha­ beat. At ipsum hoc repugnat, quoniam causa immediata unica necessario effectum totum in se continet. Neque effugitur praetendendo, potestatem non donatione, sed lege quadam fundamentali vel constituente a populo tamquam societate actus primi tribui. Nam nequit esse lex sine legifera pote­ state; hac autem exsistente exsistit societas in actu secundo vel perfecto, non in primo solo, praesertim cum coartatio 570 Potestas civilis non directe a populo solo statuente oritur; opinio recentioc. kW » οι υινιπιτγ μ potestatis ad legem tantum fundamentalem pure arbitraria sil. Ipse s. Thomas, pro parte opposita invocatus, ubi affirmat (S. theol. p. 1. 2. q. 90. a. 3), legem condi vel a tota multi­ tudine vel a persona publica habente curam totius multitudinis, multitudinem illam quoque non intellegit informem, sed civi­ tatem forma regiminis saltem democratic! perfectam, ut etiam ex responsione ad 2. et 3. et ex q. 97. a. 3. ad 3. pernoscitur. Ceterum cum ibidem promiscue dicatur gerens vicem et curam habens multitudinis, nomine gerentis vicem omnis vi muneris pro multitudine providus, sive ab ea et sub ea democratica potestatem habens, sive non sic habens, ut summus pontifex, comprehenditur. Hinc sibi contradicit, qui ponit legem a socie­ tate factam fundamentalem, qua potestas demum conferatur ideoque societas constituatur. Et vero conferre alicui jus re­ gendi est idem ut imponere regendis officium in rebus jure comprehensis illi oboediendi; atqui oboedientiam erga alterum in materia quadam certa injungere nemo potest, quin pote­ state oboedientiae in materia ea erga se ipsum imperandae potiatur. Contradictio eadem exemplo dominii agri lege prae­ scriptionis, non donatione transferendi, nedum deleatur, etiam amplius aperitur. Nimirum princeps civilis etsi caret dominio, quo de rebus subditorum disponere ad arbitrium suum possif habet tamen a summo Domino Deo jurisdictionem, qua bono communi flagitante sicut homines subditos regat per leges alias, etiam tributarias, et sententias congruentes et poenas privationis bonorum et ipsius vitae, ita statuat ea, quibus lex naturae de dominio acquirendo vel amittendo sive magis deter­ minetur sive suppleatur. At ex opinione, quam redarguimus, populus neque instar domini civilem potestatem summam possidet ut propriam neque instar superioris tenet jurisdictionem, qua illam principi assignare possit. Itaque si potestas proxime a populo ducatur, oportet saltem permanere in affirmatione, ex se primo illam populo divinitus inesse. Ex contrario catholici auctores recentiores solent fere statuere, potestatem civilem summam a populo, si sit ipse democratice constitutus, in principes transferri posse, ceteroqui eam, posita vel populi consensione vel necessitate aliqua concreta tamquam mera condicione, a Deo principibus prae­ beri (cf. Taparelli, saggio teoretico di dritto naturale n. 466—540. Doctrina Leonis ΧΙΠ pro origine directe divina potestatis civilis appellati. 571 IWter, Naturrecht und Politik n. 252; Hergenrother, kath. Kirche und christl. Staat c. 9 ; Cathrein, Moralphilosophie T. 2. Abt. 2. B. 2. K. 1; Meyer, instit. juris naturalis 2, n. 392—429). Pro hac sententia antiquiori illi praeferenda satis mire pro- 1159 vocatur ad Leonem XIII, qui ut philosophus doceat (encycl. 29. jun. 1881): „Interest autem attendere hoc loco, eos, qui reipublicae praefuturi sint, posse in quibusdam caussis volun­ tate judicioque deligi multitudinis, non adversante neque re­ pugnante doctrina catholica. Quo sane delectu designatur princeps, non conferuntur jura principatus: neque mandatur imperium, sed statuitur a quo sit gerendum. “ Si doceret vere Leo ut philosophus, mere tantum valeret, quantum idem pro­ baret; sed reapse docet, ut pontificem decet, pro munere suo sacro veritatem aut revelatam aut cum revelata nexam, et eam data opera ideoque a fidelibus tenendam docet (cf. n. 1004). Verumtamen doctrina ejus interpretationem duplicem admittit. Ex una per se valde obvia pontifex significat, a multitudine quotienscumque principes deligantur, non etiam jura princi­ patus dari, et ita cum opinione antiquiore, qua potestas semper datur proxime a populo, repudiatur ipsa quoque recentior, qua potestas interdum a populo proxime datur. Talis improbatio fieri utique potuit, siquidem non agitur de sententia, quam schola consensu unanimo et constanti pro revelata vel reve­ latis juncta habeat. At quia durius est, pontificem cum in­ ventis impiis philosophorum simul opiniones catholicorum plu­ rimorum quasi improviso configere, interpretationem oppor­ tuniorem consectari convenit. Nonnulli patroni potestatis di­ recte a populo dandae verbis pontificiis ex contextu ingerunt distinctionem, intellegentes, a populo non conferri jura princi­ patus secundum se spectata vel ut a fonte ultimo. Qui incon­ cinne faciunt; nam sicut perperam diceretur, sacramentis non conferri gratiam, etsi per contextum vindicaretur Deus causa gratiae princeps, ita vel etiam magis intolerabiliter in quo­ libet contextu documenti ecclesiae universae destinati diceretur, a populo non conferri potestatem, si populus ut causa proxima unica potestatem principibus conferret. Melius notaretur, verbo conferendi vim non solum dandi esse, sed etiam comportandi et secundum hanc, similiter ac vocabulo mandandi, respici et damnari commenticiam illam congeriem jurium •I .1 i : 1e f· I jr 572 Leo XIIÏ; male putant, unquam a populo solo directe potestatem summam dsri. singulorum principibus delegandam, proinde asseverari, a mul­ titudine designari principem vel statui eum, qui principatum gerat, non principatum juribus collectis ipsum fieri nec revo­ cabilem demandari. Reapse mentem suam pontifex sic de­ clarat, ut non multitudinem causam praecipuam potestatis ci­ vilis agnitam velit, quando in documento posteriore (encycl. 20. jun. 1888) ^potestatem publicam a multitudine velut a primo fonte repetendam** infitiatur. 1160 Nihilominus opinio recentior adaeque reicienda commonstra­ tur, primum argumentatione ea, qua antiquior denuo refellitur, ostendendo, potestatem civilem summam immediate a populo solo, quamvis ante habente, tribui nunquam posse. Sane potestas civilis summa est jus in possessore suo prae alio quocumque, etiam populo, proprie dictum, non imperfectum nec precarium; quare non inducitur nisi inducendo etiam in populum officium respondens pariter proprie dictum juris non violandi; atqui obstringere officio proprie dicto nemo nec totus populus se ipse, sed superior solus potest. Ad hoc potestas illa est re­ gendi universalis, i. e., non tantum singulos, sed populum simul sumptum, unde eam concedere est idem ac legem oboe­ diendi pro populo toto condere; quam legem populus cum non sit supra se collectum, sibi ipse ferre nequit. Insuper potestas eadem est independens ideoque impatiens potestatis majoris vel aequalis secum exsistentis vel manentis; ex quo potestatem non populus impertire noscitur ; nam potestatem ullam aeque ac correlativam obligationem indere vel susten­ tare valeret populus pro tempore tantum eo, quo potestatem suam retineret; quodsi superioris decedentis cujuscumque leges manent, hae vel a superiore magis universali vel a Deo ipso ratae interim habentur. Proinde populus si potestate summa est instructus, eadem retenta potest communicare potestatem sub se inferiorem, sed potestatem ipsam summam neque po­ pulus neque ex rationis aequabilitate subjectum potestatis aliud conferre alteri potest (cf. supra n. 797 ss). 1161 Accedit vituperandum, quod ex opinione nunc excutienda consensus populi regendi ad potestatem supremam subjecto particulari assequendam per se non requiritur, cum hinc ne­ cessitas societatis pro multitudine hominum in regione eadem remanere intendentium, illinc excellentia unius v. g. patriarchae Mile putant, sine consensu populi potestatem summam primitus cuiquam obvenire. 573 sibi regimen vindicantis ad regem definiendum sufficere di­ catur, At praevio consensu multitudinis de futuro rege pote­ statem primitus obtineri posse, agnoscunt omnes, sine consensu ejusmodi vel verbis vel factis manifestato idem fieri, affir­ matio arbitraria est. Quin eadem improbabilis apparet. Etenim ipsa societas conjugalis, quae naturaliter omnium prima est, sepositis summum protoparentibus, conficitur per liberum con­ sensum ideoque non subicitur uxor viro, nisi quem maritum sibi eligit; insuper filius minor quidem, utpote usu satis per­ fecto voluntatis liberae adhuc destitutus, potestati paternae etiam sine sua optione est obnoxius, sed jam factus major, similiter ac famulus, in rebus disciplinae domus ita sub patre permanet, si societatis domesticae membrum libere esse pergit; ergo a fortiore non patres familias multi, qui fuerant sui juris, sive contra sive praeter suam voluntatem in societatem novam, fine et potestate fini consentanea a domestica essentialiter di­ versam, coacti imperio cujusquam subicientur. Certe neces­ sitas illa societatis vel potestatis summae eatenus exsistit, quatenus homines multiplicati uno eoderaque loco degunt; sed esse et manere in eodem territorio hominibus, temporis qui­ dem terrae adhuc vacuae, integrum invenitur; quare societas et potestas exsistens saltem indirecte, in continuato domicilio, a voluntate multitudinis libera pendet. Nec tamen posita vo­ luntate simul habitandi vel a sede patriarchae minime abeundi homines sola necessitate sua et excellentia unius principatum expetentis vinculo sociali colligabuntur. Haud dubie quamvis necessitas ecclesiae et inde obligatio etiam major sit, homines adulti dumtaxat consentiendo ecclesiam ingrediuntur; consimi­ liter igitur inibunt societatem civilem adulti tantum ii, qui ad bonum temporale commune promovendum libere se conjun­ gunt; atqui voluntas, quae ad formandam societatem civilem determinatam aliquam opus est, eadem ad constituendum sub­ jectum potestatis civilis determinatum aliquod requiritur; nam ut societas non est sine subjecto potestatis, sic consensio de societate sine consensione explicita vel implicita de subjecto potestatis efficax non exsistit. Praeterea in necessitate multitudinis undelibet adducta 1162 nequit aptitudo ad potestatem recipiendam hic et nunc unius prae ceteris personis propria censeri titulus sufficiens, quo 574 Aptitudo singularis non est titulus, quo potestas summa naturaliter obtineatur. lege naturali potestas eidem apto concedatur. Sane quia po­ testas parum certa fini suo est inutilis, imprimis norma ejus constituendae et pro se et pro applicatione sua vulgo certa sit, oportet. Talis non est ea, de qua agimus. Quomodo enim multitudini rudi constet, etiam se non consentiente vel tota dissentiente homini aptiori divinitus potestatem dari, cum ipsi eruditi plures id ignorent vel prorsus infitientur ? Et quomodo constet, utrum illi aptiori potestas in perpetuum an ad tempus impertiatur ? Et vero si rex primus haberet a natura pote­ statem eo solo, quod est ad tempus aptior, ratione pari super­ veniens quisque aptitudinis majoris potestatem naturaliter sibi inditam assereret; quo nihil societati continendae perniciosius et a consilio providentiae divinae remotius deprehenditur, praesertim quod rex etiam minus aptus, saltem per idoneos ministros, societatis finem satis bene consequi potest. Reapse potestate summa spirituali Deus successorem s. Petri, cum non designet ipse, ab hominibus electum, quamvis aliis ineptiorem, auget; itaque non magis potestate summa temporali Deus populo invito hominem aptissimum omnium instruet. Videlicet memorata illa populi necessitas et hominis unius aptitudo ali­ quando forsitan tanta sit, ut ad hunc assumendum regem po­ pulus obligetur, sed populo vel nolenti vel non volenti obli­ gationem suam servare rex hic non erit, perinde ut sponsa, quamvis stricte ad matrimonium contrahendum obligata, sine suo consensu societatem matrimonii et potestatem viri nun­ quam subit, et ut electores pontificis parum convenientis illi­ cite, non invalide agunt. Insuper homo quisque potest semper, si non licite, tamen valide principatum sicut abdicare, ita ab initio repudiare; atqui non putandum est, naturaliter munus imperii erga populum curae suae indigum homini unice apto tradi dumtaxat consentienti, onus oboedientiae erga eundem imponi populo etiam dissentienti. Ipse summus pontifex praevia sua sola, non exspectata ecclesiae consensione, ideo consti­ tuitur, quod per electionem hominum, non per naturam de­ signatur. 1163 Nec minus incerta vel conficta quam norma controversa est ejus applicatio. Quis enim unice aptus est? Societatis con­ jugalis quidem, ad generandum et educandum ordinatae, caput unice aptum evidenter vir est, vel ex eo, quod idem est pria- '.4T7Z Aptior ad regendum fit homo ipso populi consensu; qui est causa aliqua potestatis. 575 cipium praestantius generationis, unde etiam in filios educandos potestatem feminea potiorem exercere debet. Sed societatis civilis, ad securitatem et prosperitatem publicam familiarum plurium ordinatae, caput unice aptum non est patriarcha vel pater patrum, qui ex se potestatem nullam in filios semel emancipatos, nepotes, posteros alios retinet; quare patre super­ bite filius regnare potest, quemadmodum Saul vel David regnum eligente Deo ipso accepit. Neque historia compro­ bante feminae a principatu prorsus excluduntur. Aptior pro fine indicato civitatis in se utique is est, qui prudentia, justitia, fortitudine praecellit; cum autem hae virtutes collectae in uno vix unquam ita reperiantur, ut respectu nullo alius praestet, unus quidam simpliciter, non omnino in se aptior erit. At pro­ fecto Deus potestate summa hominem sive omnino sive sim­ pliciter aptiorem non afficiet ignotum neque ipsi aptiori notum, nisi idem etiam a multitudine agnoscatur. Quid igitur, si multitudo loco ejus alium aptiorem sibi habeat? Nimirum oboe­ dientiam ideoque potestatis finem facilius obtinebit rex, qui sit populo acceptus, quam qui parum gratus sit. Quapropter etsi in abstracto alius est aptior, hominem in concreto aptio­ rem ad imperium nanciscendum populus tandem ipse affec­ tione sua reddet. Quodsi patriarchae reges primi evaserunt, id non tam ex aptitudine hominum in se spectata quam ex consensione populi saltem tacita illis ut aptissimis secundum cursum suavem rerum obtingente explicatur. Idem adeo verum est, ut pro se ipso per Samuel judicante Deus populo Israel desideranti regem dari voluerit (1 Reg 8). Et quidem ex scrip­ tura Saul et David ipsi, quamvis divinitus destinati et propo­ siti, videntur populo demum adhaerente ad regnum pervenisse ; clarius pro casibus communibus voluntati populi partes suae exsequendae supponuntur (Deut 17, 14. 15; 28, 36; 1 Reg 11, 15; 2 Reg2, 4. 7: 5, 1 -3). Eodem pertinent documenta alia, ut verba imperatoris Valentiniani I militibus facta (apud Theodoretum, hist. eccl. 1. 4. c. 5; M 82, 1130) et leges Justiniani J (1. 2. dig. I, 2; 1. 1. dig. 1, 4). Denique opinioni refutatae illud ob­ stat, quod humanam actionem plerumque ponit meram potestatis divinitus conferendae condicionem, siquidem ex usu loquendi sacro et profano, quo dicuntur reges a populo constitui, fieri, creari, consensio populi merito causa aliqua numerabitur. 576 Sententia vera, qua potestas civilis consensum praevium regendorum powit. 1164 Liceat igitur solutionem quaestionis aliam proponere. Ex dictis fecit Deus homines tales, ut iis per propagationem satis multiplicatis ad justam incolumitatem et dignam felicitatem temporalem assequendam necessaria evaderet formatio civilis societatis ideoque praepositio civilis potestatis ut principii uni­ tatis, qua ipsa tamquam forma multitudini tamquam materiae ratio societatis inderetur. Vult autem sane Deus providus, necessitati naturae a se insitae satisfieri, vult proinde socie­ tatem aeque ac potestatem civilem suo tempore, praeparatis praeparandis omnibus, exsistere. In his est determinatio mul­ titudinis regendae et formae et subjecti potestatis in individuo, quoniam exsistere societas potest tantum ex materia hominum certa et in forma potestatis certa et sub subjecto potestatis secundum individuum certo; quo determinato determinatur ipsa forma, quia forma erit alia, monarchica, aristocratica, democratica, mixta, prout subjectum potestatis homo unus, pauci populus, magistratus compositi ex illis varie fuerint Nec materiam vel homines regendos hos prae illis nec formam vel subjectum potestatis regens hoc prae illo natura, cum sit ex se indifferens, determinat ; neque exigere potest natura eam rem a Deo, revelatione scilicet positiva, determinandam. Unde, omissa adjunctione justa ad societatem jam vigentem quam­ piam victricem, superest illa utraque determinanda primitus libero consensu, sive expresso sive tacito vel patefacto mera consuetudine agendi, hominum eorum, qui usque adhuc soluti societate sub potestate aliqua jungantur. Quippe consensus praestandus est et iis ipsis solis, quorum causa agitur, et pa­ tribus familias vel universe hominibus independentibus om­ nibus, cum ejusdem, si non aptitudinis, tamen juris ante ex­ sistentem societatem et potestatem omnes inveniantur, nec consequenter ratio sit, cur suffragium hujus minus quam il­ lius requiratur. Consensus scilicet idem est actus socialis ex termino, in quem tendit, non in se ipso, cum societas non dum sit, nec proinde ita, ut partis majoris hominum eodem loco conviventium consensu ceteri teneantur. Idcirco con­ sentientes tot, quot civitati sufficiunt, ad hanc spectant; re­ liqui nec societate nova comprehenduntur nec per se qui­ dem ad eam ineundam obligantur: etsi isti, quatenus terri­ torio societatis circumdantur, mox propriis saltem commodis Causa conferens potestatis summae civilis non est consensus populi, sed Deus ipse. 577 vel incommodis aut ad accedendum aut ad emigrandum adi­ gentur. Porro consensu de subjecto potestatis civilis summae non 1165 jura potestatis arbitrio puro hominum contribuentium conflantur, quae est fictio supra reprehensa, vel ideo caduca, quod v. g. jus gladii cum aliis juribus publicis in hominibus privatis nun­ quam fuit (cf. Suarez, de leg. 1. 3. c. 3. n. 3), et quod potestas summa, quamvis ceteroqui differat subjectum ejus plenum et multitudo gubernanda, immutabiliter aequalis secundum essen­ tiam exsistit. Neque consensus ille fert pactum donationis ipsius potestatis summae, ex disputatis ne tunc quidem, cum potestas a populo in homines singulares transit, nedum populus secum ipso pacisci vel sibi donare quidquam possit. Peraeque consensui illi non vim legis esse vidimus. Quapropter con­ sensus populi nullo modo causa est ex se conferens ipsius potestatis. Hujus tandem conferendae compos unus Deus est, non solum ratione generali, qua translatio juris cujuscumque inter homines cum obligatione correlativa non est perfecta sine Deo, sed etiam ratione juris regendi propria. Nimirum si quis concedat alteri spem vel simplex jus in actus suos, non fit hujus subditus; hinc agendo ad arbitrium dumtaxat fidelitatem vel justitiam laedit ; verum concesso jure regendi [ alteri subicitur ita, ut renitendo oboedientiam superiori debi­ tam violet; atqui subicere unum per communicatum cum altero jus sub se praecipiendi non valet nisi is, qui ipse illius est i superior; qualis pro multitudine eousque principem humanum non habente solus Deus est; propterea Deus potestatem cum •exsistere velit, subjecto a multitudine regenda determinato ipse confert, principes autem vere participata potestate regia a Deo rege regum tamquam ministri Dei positi effulgent. Nec prodest potestatem immediate a Deo dandam eo infitiari, quod ipsa forma potestatis determinata, secundum naturam datione prior, proxime a populo per legem constituente, non a Deo sit. Nam, ut notavimus, ante potestatem constitutam non est lex constituens ejus formam, cum sit effectus potestatis. Pro­ positum quoddam nudum formae regiminis hujus prae illa in­ ducendae optionem subjecti potestatis in individuo certi prae­ cedere quidem potest, sed non praecedit necessario, immo fere historia consulta potius ordine inverso, postquam homini S.raub. De Eccletia. II. 578 Consensus populi est vera causa exigens potestatis summae civil, et inodorum eju*. O J si uni eminentiori se ad regnandum offerenti populus adhaesit, forma monarchica invaluit. Ad haec ex eo, quod populus voluntate sua formam regiminis determinat, sequitur non magis, potestatem formae determinatae non a Deo immediate impertiri, quam ex facultate determinandi modi poenae relicta David (2 24, 1Û ss) sequitur, pestilentiam non a Deo proxime immissam esse. 1166 Attamen etsi Deus ipse potestatem confert, consensus praevius populi non est simplex condicio conferendi. Socie­ tatem ideoque potestatem civilem tamquam sibi debitam ho­ mines vi indolis suae divinitus exigere opportune possunt. Haec potentia exigendi ab initio generis humani apparet tan­ tum remota; proxima evadit per multiplicationem hominum sufficientem ; in actum procedit per determinationem, qua mul­ titudo sufficiens certa consentiendo ipsam se regendam a re­ giminis subjecto hoc prae illo consentiente exhibet. Cum mul­ titudo determinat se ipsam universam ut subjectum potestatis summae super singulos, potestas exigitur divinitus danda mul­ titudini; qualem exigentiam, tamquam jus ad rem, Deus im­ pertiendo illi volenti potestatem sine mora explet. Personae particulares cum a multitudine determinantur, condicione ac­ ceptationis jus sibi oblatum exigens potestatem summam a Deo largiendam adipiscuntur. Sic non quidem potestatem summam, sed jus ad potestatem, quod exercere posset ipsa, multitudo alteri pacto quodam donationis, valente ex justitia commutativa, tradit. Sive autem sibi sive pro se alteri pote­ statem exigit, populus est similiter causa potestatis ac parentes exigendo animam a Deo uno creandam et materiae a paren­ tibus dispositae infundendam exsistunt causa filii. 1167 Itaque veritas inter opiniones extremas duas media est: populus nec causa per se conferens potestatis summae nec condicio mera, sed vera causa exigens pernoscitur. Ut autem populus est determinatione sua causa exigens potestatis in personam physicam vel moralem unam conferendae, sic potest determinatione sua esse causa exigens diuturnitatis potestatis et modi successionis. Videlicet si principatum summum ad tempus ab homine vel coetu hominum aliquo gerendum determinaverit, tempore finito principatus exstinguetur, et popufe denuo subjectum potestatis quodlibet determinare poterit. Sit ^<Γί· Institutio potestatis summae sacrae ct potestatis summae civilis comparatur. 579 designaverit principatum in familia hominis alicujus vel in fa­ miliis pluribus hereditarium, talis ex se manebit. Sin reser­ vaverit sibi successionem simul cum principe suo lege quadam moderandam, constitutione tali standum erit. Sin autem ma­ luerit subjectum potestate sine reservatione ulla praeditum, hujus etiam solius erit, futurum successorem directe vel indi­ recte praefinire. Jam juvat institutionem potestatis summae civilis cum in- 1168 stitutione potestatis summae sacrae comparare. Deus ut sal­ vator potestatem summam unicam ecclesiae, societatis supernaturalis unicae, contulit subjecto primo physice uni Petro a se positive designato in serie successorum aequabilium per­ petuo duraturam, et ita tam Petrus primus quam regimen monarchicum perpetuum ecclesiae est juris divini positivi. Pa­ riter quod episcopus romanus, non alius, habet potestatem summam, juris divini positivi est. At vi ejusdem institutionis suae vult Deus voluntate antecedente jam dumtaxat disjunc­ tive hominem hunc vel illum pontificem summum etromanum; determinandum hunc prae illo reliquit s. Petro et Petri suc­ cessoribus, qui sive per se ipsi sive per legem electionis ali­ quam aliis observandam pontificem futurum a Deo consequenter potestate cumulandum designarent. Unde si spectetur com­ parate hic prae illo, qui designari potuit, homo potestatem summam sacram humano jure exigente, non jure divino ob­ tinet. Sin spectetur absolute homo rite designatus, potestatem jure ipso divino positivo et a Deo immediate dante accipit. In hac ratione adeptionis similitudo potestatis summae sacrae cum civili cernitur. Est quidem utriusque differentia magna. Xam Deus ut creator potestatem summam civitatis, societatis naturalis, non magis quam societatem talem vult tantum uni­ cam exsistere ; neque, exceptis regibus aliquot Israel, subjectum ullum potestatis Deus positive designat, neque utcumque ipse personam physice unam prae morali una subjectum potestatis er ita regimen monarchicum prae alio quovis statuit. Potius vi institutionis suae vult Deus voluntate antecedente solum disjunc­ tive cum societatibus pluribus his vel illis admittendis subjecta potestatis plura haec vel illa, i. e., personas et numero et ipso modo unitatis varias has vel illas, voluntate demum conseqnente determinantem designationem hominum a Deo potestate try* 580 Princeps comparate fit humanitus, absolute divin.; de Chrysostomo cl Aupntiw. afficiendas. Quare si consideretur comparate subjectum hoc prae illo, quod designari potuit, v. g. persona physica haec prae illa vel physice vel moraliter una, ea potestatem summam civilem humana voluntate postulante, non jure divino occupat. Sed si consideretur absolute subjectum rite designatum quale· cumque, monarchicum, aristocraticum. democraticum, mixtum, id potestatem summam jure ipso divino naturali et a Deo im­ mediate conferente recipit. Π69 Sententiae prolatae Chrysostomus et Damascenus locis ci­ tatis (supra n. 1149s) congruunt. Secundum quos princeps hic prae illo non magis a Deo est electus (xé/étçorôn^cn) vel eli­ gitur (/é/oororé/rcr/), quam exemplo ibidem protinus adjecto Deus singulos viros et mulieres, etiam male, jungit. Nihilo setius ut inter homines legitime consentientes vinculum matri­ monii indissolubile est a Deo, ita hominibus semel rite propo­ sitis principatum Deus ipse dabit; quamobrem brevi post prin­ ceps per Chrysostomum a Deo formatus (τνπω&είς) exhibetur, per Damascenum Deo constituenti (ιομο&ετ ι'σαπι) attribuitur. — Item favet Augustinus, quatenus civitatem non solum con­ cordia vel consensu quomodocumque adducto fieri significat (ep. 138. al. 5. ad Marcellinum c. 2. n. 10; de civ. Dei 1.2. c. 21. n. 2; 1. 19. c. 24; M 33, 529; 41, 67. 655), verum etiam pacto societatis, nempe quo ineatur societas, astringi profi­ tetur (confess. 1. 3. c. 8. n. 15; de civ. Dei 1. 4. c. 4; M 32. 689 s; 41, 115). Neque ulla ratio est, cur genuina significa­ tione derelicta verbo pacti vel ordo vel lex, non conventio, intellegatur, praesertim quod (confess. 1. c.) pactum inter se civitatis aut gentis, non simpliciter pactum civitatis aut gentis, appellatur et quod idem, ut consuetudine vel lege firmatura, diserte a lege ipsa distinguitur. Neque alia vis vocis est. cum affirmatur (ib.) generale pactum societatis humanae, sci­ licet commune civitati omni, oboedire regibus suis, vel cura dicuntur (confess. 1. 1. c. 18. n. 29; M 32, 673 s) homines di vinitus accepta aeterna pacta perpetuae salutis, ut contra Dei praecepta habendo hominem odio, neglegere; quo loqueni modo non pactum aequiperatur praecepto, sed indicatur, pac tum Dei cum hominibus ad praeceptum ut objectum pacti sic referri, ut hoc neglecto pactum neglegatur. Pactum autec inter multitudinem et principem non impedit, quominus Augu Aquinas non obeat ortui posito civ. potestatis; modi amittendae ejus dijudicantur. 581 stinus principi convento potestatem summam a Deo impertitam cogitet (cf. supra n. 1149). — Similiter Aquinas principatum juris humani vel juris gentium esse docet (S. theol. p. 2. 2. q. 10. a. 10; q. 12. a. 2; cf. p. 1. 2. q. 105. a. 1. ad 1); quo nomine s. doctor certe interventum liberum humanum validum in principatu constituendo asserit (cf. p. 1. 2. q. 94. a. 5. ad 3 ; p. 2. 2. q. 42. a. 2) nec tamen excludit potestatem subjecto humanitus designato et postulato divinitus concedendam (cf. supra n. 1150), eo etiam magis, quod jus naturale vocat ille sola principia prima, unde v. g. ipsum vetitum homicidii juri humano et gentium, non puro naturali tribuit (cf. p. 1. 2. q. 95. a. 2. 4; p. 2. 2. q. 57. a. 3). Inde via planior est ad dinoscendum, quomodo potestas 1170 summa legitime possessa praeter mortem possidentis amittatur. Ex dictis subjectum particulare potestatis a populo habet jus proprium justitiae commutativae ideoque prae alio subjecto quovis strictum ad jurisdictionem summam obtinendam, juris­ dictionem autem summam ipsam juri illi respondentem obtinet a Deo. Hinc imprimis liquet, a populo non posse principem privari jurisdictione summa directe per depositionem; etenim sententiam depositionis, cum sit superioris in inferiorem, ferre quidem valet populus in eum, cui sub se potestatem, ad nu­ tum revocabilem, administrandam mandavit, ut fit in regimine democratico, non in superiorem vel cui potestas summa a Deo ipso inhaeret. Neque potest populus arbitrio suo tollere prin­ cipi jurisdictionem indirecte, retrahendo jus ad eam semel illi donatum. Sed utique juri tali et nexae jurisdictioni per liberam abdicationem vel discessionem plenam a corpore societatis re­ nuntiare princeps potest. Idem illud jus, si sit olim datum expressa condicione, v. g. temporis certi, condicione deficiente cum jurisdictione desinit. Praeterea jus principis et jurisdictio interire potest defectu condicionis per se intellectae, ut cum princeps per amentiam perpetuam, mortem quasi moralem, ad regendum penitus inhabilis evadit, nisi forte ex statuto pecu­ liari princeps quidem manet, alter ejus vice fungi debet; nam ut factus impos jus conjugale non perdit, sic princeps amens jus et jurisdictionem habitualem retinere potest, aliter ac pon­ tifex, cujus potestas infallibilis vicario committi nequit. Ceteroqui jus principis non evanescit nec jurisdictio divinitus aufertur 582 Rationes obsequii recusandi; non generarim omne regimen vigens esi legitimi: Wl 4 in abusu injusto potestatis summae sive dumtaxat temporario sive non valde pernicioso ; qualis abusus si auferendo imperio sufficeret, de pace publica actum et remedium malo pejus esset; neque oppositum vult sibi s. Thomas (S. theol. p. 2. 2. q. 42. a. 2. ad 3; de regimine prine. 1. 1. c. 6). Idcirco tunc expellere principem suum esset rebellare, h. e., aggredi prin­ cipem adhuc legitimum proprium, id quod semper nefas est Longe aliud est, quod decretis legi altiori certo repugnantibus oboedientia detrectari debet (videas Act 4, 19 s; 5,29; PiiIX encycl. 21. nov. 1873 et 5. feb. 1875. Z>10 1841 s; Leonis XIII encycl. 28. dec. 1878. Z?10 1850. 29. jun. 1881, 1857, 20. jun. 1888, 10. jan. 1890. 16. feb. 1892, litt. ad Cardinales gall, 3. maj. 1892\ Ad hoc in rebus manifesto praeter finem civilis societatis et potestatis impositis oboedientia per se, nisi prae­ videtur malum majus, saltem licite detrectatur (cf. s. Thoma/ S. theol. p. 1 2 q. 96. a. 4; p. 2. 2. q. 104. a. 6 ad 3). Immo per se, excluso scilicet periculo facile accidente majoris mali, etiam moderate se defendere, vim haud dubie injustam vi ar­ cendo, licet (cf. s. Thomae S. theol. p. 2. 2. q. 69. a. 4). 1171 Recens quidam opinatur, excepto principatu civili romano gubernium omne, cui pacifice adhaereat communitas, pro legi­ timo habendum esse; nam jus principis necessitati ipsius finis, i. e., tranquillitatis publicae cedere, hanc autem post destruc­ tum quantumvis injuste gubernium vetus et introductum novum sine pacis detrimento non tollendum flagitare, ut communitas aeque atque in origine societatis prima gubernium novum legitimum constituere valeat. Sed haec opinio potius est mi­ randa quam probanda. Sane cum potestates summae simpli­ citer legitimae vel justo jure fultae plures in civitate una esse nequeant, regimen novum non incipit legitimum exsistere, nisi vetus desinit. Proinde, antequam sicut in origine societatis prima regimen novum legitimum statuatur, vetus intellegitur jure suo ad jurisdictionem summam et consequenter jurisdic­ tione divinitus habita excidere. Hoc fieret aut eo solo, quod sine detrimento pacis regimen vetus non restituitur vel etiam novum non tollitur, aut quod ob rationem istam communitas a regimine vetere deficit vel novo adhaerescit. Atqui utrum­ que prorsus intolerabile apparet. Etenim admisso illo priore seditio partis notabilis communitatis sine detrimento pacis jam ;*<***€$■* Non generating omne regimen, cui adhaeret populus, simpliciter est legitimum, 583 non superanda sufficeret ex se sola ad principem jure ad jurisdictionem et jurisdictione omni, ne jure quidem defen­ sionis potestatis suae relicto, destituendum; quo vix quidquam magis a sensu recti alienum et instar incitamenti seditionis magis ipsi paci verae stabilique noxium excogitari potest. In­ super si publica pace exigente regimen vetus jam ante defec­ tionem communitatis regendi jus amitteret, eadem pace exi­ gente regimen novum jam ante adhaesionem communitatis re­ gendi jus acquireret, nempe consensus populi nihil esset, quem ad statuendum principem postulari comprobavimus. Quodsi ratione pacis ex se sola princeps vetus juribus propriis non exuitur, etiam accedente voluntate populi iis non spoliatur; nam, sicut dictum est, nequit ratione ulla populus, cum sit in­ ferior, deponendo principem eousque legitimum adimere juris­ dictionem; nec ratione pacis valet revocare jus ad jurisdic­ tionem, cum jus hoc detur certe non condicione ea, ut pro perturbatione aliquanta rerum praecidenda principi quamvis optimo a populo quidem subtrahi possit. Permanente jure, per justitiam commutativam reverendo, principis pristini se­ quitur, propter bonum publicum usurpatorem neque actione sua neque approbatione communitatis simpliciter jure nixum legitimum evadere, sed usurpatione justitiam violari, appro­ batione ejus violationem adaugeri, continuatione usurpationis et approbationis violationem continuari, proinde obligationem restitutionis perseverantem contrahi. Qualis obligatio tamdiu non quiescit, quamdiu princeps legitimus non aut libere jus proprium remittit aut cum heredibus exstinguitur. Praescriptio utique sine bona fide nulla est, verius autem in hac causa locum plane non habet. Quippe praescriptio, quamvis naturae conveniat, proxime non secundum solum modum v. g. tem­ poris requisiti, sed secundum substantiam ex lege positiva humana est. perinde ac poenae capitis tam substantia quam modus exsequendi humanitus decernitur; atqui non est potestas humana, qua potestas ipsa summa constringatur. Sedtamen usurpator, per se quidem injuste, per accidens 1172 etiam juste, jurisdictionem summam vicariam quandam obtinere potest. Enimvero non absonum neque adeo rarum est, ut jus injuste obtineatur. Sic qui sive insciens sive sciens sponsam alterius ducit, sponsi injuria jus conjugale erga sponsam ob- y· 1 ■■>'·,« ;· f- oS-l Usurpator, quamvis injuste, jurisdictionem summam vicariam obtinere poleu. tinet. Emptor rei per promissionem ex justitia potius alteri concedendae violato jure hoc ad rem jus dominii acquirit. Praefectus vel civilis vel ecclesiasticus, qui praetermisso ho­ mine prae ceteris dignum per concursum se probante consti­ tuitur, jure alieno ad praefecturam laeso jurisdictionem in ho­ mines quosdam vel jus regendi praefecturae insitum sortitur. Scilicet non injuria ut talis jus adversus subjectum juris lae­ sum parit, sed quod respectu tituloque uno est injustum, idem altero interdum justum esse potest. Consimiliter usurpator contempto ipso jure principis legitimi jurisdictionem assequi poterit. Certe usurpator cum omnibus, qui eum praeoptando sunt causa juris denegati, facinore insigni contra justitiam commutativam peccat et ad principem legitimum restituendum obligatur. Sed si id recuset, pro boni publici indigentia cives ipsi probi debent velle et jure suo tandem consensu saltem tacito volunt magis ab usurpatore regi quam a nullo; huic voluntati justae civium respondet officium, quo pro eodem bono publico ideoque ex justitia legali illos recte regendos suscipere usurpator debet; nimirum injuriae, qua principem legitimum a regendo impedit, injuriae auctor alteram contra subditos ejus adderet, nisi interim, exclusis idoneis aliis, ipse bonum publicum procurare vellet. Animo tali jus oblatum ad potestatem summam acceptat et eo acceptato potestatem sum­ mam veram, ut comprehenso jure gladii ad maleficos coer­ cendos, ex disputatione superiore a Deo, non a populo, ad­ ipiscitur, etsi eam etiam salvo jure suo princeps legitimus, re­ gimen usurpatoris rationabiliter praeferendo anarchiae, imper­ tire potest. Cum injuria igitur usurpatoris adversus prin­ cipem legitimum resarcienda jus quoddam ad jurisdictionem erga subditos ejus, ab his pro necessitate boni communis dan­ dum, et exinde jurisdictio, a Deo danda, consistit. At cum jus principis legitimi sit simpliciter, pro se vel proprium, in usurpatore dumtaxat secundum quid, pro illo interim deficiente quasi vicarium, jus ad regimen et regiminis invenitur. Datur enim idem, dum princeps legitimus sit ab usu potestatis suae impeditus, ad supplendam necessitatem publicam, quae ex im­ pedimento isto oritur, modo simili ac vices principis absentis, v. g. cum familia tota captivi et omni subditorum commercio interclusi, a quopiam suscipiuntur, nisi quod principatus in Usurpator per accidens juste regere potest ; jus principis legitimi vindicat Pius IX. 585 hoc casu etiam licite geritur, ab usurpatore solum juridice va­ lide, non prorsus juste occupatur. Id quidem censendum est per se; nam per accidens impotentia physica vel moralis re­ stitutione principis legitimi ad tempus ita eximit, ut interim etiam juste potestas summa retineatur, haud aliter quam raptor pueri potestatem divinitus cum officio acceptam pueri paren­ tum loco educandi, donec eum reducere possit, pro bono ne­ cessario pueri etiam licite exercet. Quodsi usurpator vix un­ quam potens erit legitimi principis restituendi, vix unquam ipse desinet principatum licite administrare, at non ideo sim­ pliciter legitimus esse incipit. Neque hoc fit eo, quod jus principis legitimi perpetuum populi perpetuo commovendi an­ sam praebere possit, siquidem ratione tranquillitatis publicae ostenditur officium juris non importune urgendi, jus ipsum non magis progressu quam initio injustae occupationis ex­ stirpatur. Jus principis simpliciter legitimi vindicavit Pius IX con- 1173 demnata propositione syllabi 61 {D 1609), cujus sensus plenius capitur ex verbis ipsis allocutionis habitae 18. mart. 1861: .Id vellent praeterea, ut palam declararemus, usurpatas pon­ tificiae Nostrae ditionis provincias in liberam usurpatorum proprietatem cedere. Qua sane audaci et hactenus inaudita postulatione quaererent, ut ab hac apostolica sede, quae semper fuit et erit veritatis justitiaeque propugnaculum, san­ ciretur, rem injuste violenterque direptam posse tranquille honesteque possideri ab iniquo aggressore; utque ita falsum constitueretur principium, fortunatam nempe facti injustitiam nullum juris sanctitati detrimentum afferre. Quae postulatio iis etiam repugnat solemnibus verbis, quibus in magno et illustri senatu nuperrimis hisce diebus declaratum est, roma­ num pontificem esse repraesentatorem praecipuae vis moralis in humana societate. Ex quo illud consequitur, eum nullo modo posse Vandalicae spoliationi consentire, quin funda­ mentum violet illius moralis disciplinae, cujus ipse veluti prima forma et imago dignoscitur/ \ridelicet usurpator, etsi ei per fortunam communitas adhaeret, non pro legitimo ha­ bendus est, idque non ad usurpatorem principatus civilis pon­ tificii solum spectat, cum Pius universe, non de solo civili principatu suo nec de hoc simpliciter, sed dumtaxat de pro- 586 Doctrinam Pii IX luentis jus principis legitimi accommodate complet Leo XIII. vinciis pluribus loquatur. Eodem refertur opinio rejecta per encycl. „Quanta cura- (Z) 1540), „in ordine politico facta con summata, eo ipso quod consummata sunt vim juris habere.' Immo tantum abest, ut pontifex ratione boni publici usurpa­ torem ullum legitimum fieri existimet, ut eum illegitimum ma­ nere eadem ratione probet; ita ille (encycl. 19. jan. 1860 : ,Professi sumus . . plane a Nobis intelligi, victoriam, quam Aemiliae perduellibus concedi (gallorum imperator) vellet, sti­ mulo futuram indigenis, exterisque aliarum provinciarum per­ turbatoribus ad eadem patranda,· cum cernerent prosperam fortunam quae rebellibus contingeret. Atque inter alia eidem imperatori manifestavimus, non posse Nos commemoratas pon­ tificiae Nostrae ditionis in Aemilia provincias abdicare, quin,, querelas motusque in reliquis Nostris provinciis excitemus .. quin denique infirmemus jura non solum Italiae principum. qui suis dominiis injuste spoliati fuerunt, verum etiam omnium totius christiani orbis principum. qui indifferenter videre ne­ quirent perniciosissima quaedam induci principia/ 1174 Doctrinam decessoris sui Leo XJII non dimittendo accom­ modate complet: qui gallos politice divisos ad tuendam reli­ gionem conjuncturus in epistulis suis non ita gubernium facto vigens commendat, ut ex necessitate boni publici gubernium omne etiam injuste usurpatum, cui communitas adhaereat, sim­ pliciter legitimum declaret, sed cautione repetita solum docet, ex necessitate boni publici gubernium novum pro legitimo habendum esse in hypothesi alterius deficientis, scilicet tantum, quantum vetus legitimum sit facto quidem exclusum. Audiatur pontifex ipse (litt. 16. feb. 1892): ..Et comment viennent à se produire ces changements politiques dont Nous parlons? Ils succèdent parfois à des crises violentes, trop souvent sang­ lantes, au milieu desquelles les gouvernements préexistants disparaissent en fait: voilà l’anarchie qui domine; bientôt l’ordre public est bouleversé jusque dans ses fondements. Dès lors une nécessité sociale s’impose à la nation ; elle doit sans retard pourvoir à elle-même. Comment n’aurait-elle pas le droit, et plus encore le devoir de se défendre contre un état de choses qui la trouble si profondément, et de rétablir la paix publique dans la tranquillité de l’ordre? Or cette néces­ sité sociale justifie la création et l’existence des nouveaux gou- Leo XIII dumtaxat pro defectu regimini® veteris novum acceptandum docet. 587 vernements, quelque forme qu’ils prennent; puisque, dans l’hypothèse où nous raisonnons, ces nouveaux gouvernements sont nécessairement requis par l'ordre public, tout ordre public étant impossible sans un gouvernement. £1 suit de là que, dans de semblables conjonctures, toute la nouveauté se borne à la forme politique des pouvoirs civils, ou à leur mode de transmission; elle n’affecte nullement le pouvoir considéré en lui-même. Celui-ci continue d’être immuable, et digne de respect; car, envisagé dans sa nature, il est constitué et s’impose pour pourvoir au bien commun, but suprême qui donne son origine à la société humaine. En d’autres termes, dans toute hypothèse, le pouvoir civil, considéré comme tel, est de Dieu et toujours de Dieu: ,Car il n’y a point de pouvoir si ce n'est de Dieu' (Rom 13, 1). Par conséquent, lorsque les nouveaux gouvernements qui représentent cet immuable pouvoir sont constitués, les accepter n’est pas seulement permis, mais réclamé, voire même, imposé par la nécessité du bien social qui les a faits et les maintient. D’autant plus que l’insurrection attise la haine entre citoyens, provoque les guerres civiles et peut rejeter la nation dans le chaos de l’anarchie. Et ce grand devoir de respect et de dépendance persévérera tant que les exigences du bien commun le demanderont, puisque ce bien est, après Dieu, dans la société, la loi première et dernière. Par là s’explique d’elle-même la sagesse de l’église dans le maintien de ses relations avec les nombreux gouvernements qui se sont succédés en France, en moins d’un siècle, et jamais sans produire des secousses violentes et pro­ fondes. Une telle attitude est la plus sûre et la plus salutaire ligne de conduite pour tous les français, dans leurs relations civiles avec la république, qui est le gouvernement actuel de leur nation. Loin d’eux ces dissentiments politiques qui les divisent; tous leurs efforts doivent se combiner pour conserver ou relever la grandeur morale de leur patrie. “ Congruenter pontifex monet (litt. 3. maj. 1892): ^Accepter 1175 sans arrière-pensée, avec cette loyauté parfaite qui convient au chrétien, le pouvoir civil dans la forme où, de fait, il existe . . Et la raison de cette acceptation, c’est que le bien commun de la société l’emporte sur tout autre intérêt . . Or, de cette nécessité d’assurer le bien commun dérive, comme M g· Ifl M IB |B II IB IB II lin 19 IB IB IB IB IB IB , Il IB | a® 588 I*co dumtaxat pro defectu regiminis veteris novum acceptandum docet de sa source propre et immédiate, la nécessité d’un pouvoir civil . . Lors donc que, dans une société, il existe un pou­ voir constitué et mis à l’oeuvre, l’intérêt commun se trouve lié à ce pouvoir et l’on doit, pour cette raison, l’accepter tel qu’il est. C’est pour ces motifs et dans ce sens que Nous avons dit aux catholiques français: Acceptez la république, c’est-à-dire le pouvoir constitué et existant parmi vous: re­ spectez-le ; soyez-lui soumis, comme représentant le pouvoir venu de Dieu . . En politique, plus qu’ailleurs, surviennent des changements inattendus . . aux formes politiques adoptées, d’autres formes se substituent, comme notre siècle en montre de nombreux exemples. Ces changements sont loin d’être toujours légitimes à l’origine; il est même difficile qu’ils le soient. Pourtant le critérium suprême du bien commun et de la tranquillité publique impose l’acceptation de ces nou­ veaux gouvernements établis en fait, à la place des gouver­ nements antérieurs qui, en fait, ne sont plus. Ainsi se trou­ vent suspendues les règles ordinaires de la transmission des pouvoirs, et il peut se fair.-i même qu’avec le temps elles se trouvent abolies. Quoi qu’il en soit de ces transformations extraordinaires dans la vie des peuples, dont il appartient à Dieu de calculer les lois et à l’homme d’utiliser les consé­ quences, l’honneur et la conscience réclament, en tout état de choses, une subordination sincère aux gouvernements consti­ tués: il la faut au nom de ce droit souverain, indiscutable, inaliénable, qui s’appelle la raison du bien social.u Videlicet ex sententia Leonis ob necessitatem boni socialis debet sin­ cere, non subdole, acceptari et observari ut ortum secundum se a Deo et minister Dei gubernium omne loco praecedentis extraordinarie constitutum actuale ; pro hoc enim ordo per se valens potestatis transmittendae interim est suspensus, quamvis sine titulo justo fortasse temporis successu afferendo nondum sit abolitus ita, ut gubernium etiam simpliciter legi­ timum exsistat. Quali gubernio, quod totiens significanter vocat positum en fait vel de fait, nempe sive actu sive reapse, Leo satis indicat opponi gubernium, quod sit adhuc solo sive habitu sive jure, ut ordine per se postulatum, cujus locum illud actuale teneat, quamdiu quidem salus civitatis id expo­ scat. Neque quod ecclesia sapienter et prudenter cum regi· Juri pontificio in principatum civilem supponitur commune; ecclesia visibilis. 589 mine quocumque de rebus religionis agere solet, idem omne absolute legitimum demonstrat, quoniam actioni tali expli­ candae jus regiminis vicarium explanatum sufficit. Ceterum pro principatu civili pontificio exstat quidem 1176 titulus retinendi juris pontificis omnino specialis cum ipso officio juris urgendi junctus, quod ille principatus ad bonum ecclesiae totius spirituale necessarius est; sed hic singularis titulus communem adeo non supervacuum reddit, ut supponat. Certe potestas civilis in principatu pontificio pariter ut in quovis alio directe ad bonum temporale subditorum ordinatur; quare si hoc bonum vere flagitaret, ut in principatu alio diffi­ cile reciperando princeps injuste pulsus jam illegitimus ha­ bendus esset, idem pro principatu pontificio exigeret; neque enim probabile apparet et aegerrime cuiquam persuadebitur, cives principatus pontificii solos ejus condicionis esse, ut pro bono ecclesiae spirituali finem suum temporalem perdere cogantur. Itaque, cum de jure pontificis perstante nihil am­ bigatur, potius concludendum est, bono civitatis dejectionem memoratam principis legitimi non requiri ideoque pontificem titulo etiam aliis principibus communi firmo ad vindicandum sibi principatum suum ab usurpatore injusto fortunato frui. Caput VII. De ecclesiae, quae dicuntur, proprietatibus visibili­ tatis, unitatis cum quaestione cognata de membris, sanctitatis, catholicitatis, apostolicitatis. Thesis XXX. Ecclesia Christi est visibilis tum essentia- 1177 liter, ut est societas, tum necessario, ut est ecclesia Christi vera. Declaratio. Potestate sacra, qua instituta Christus essen­ tiam ecclesiae instituit, jam plene et in se et ad potestates alias considerata proprietates, quas vocant, ecclesiae expen­ dere aggredimur. Proprium ecclesiae sensu pervulgato est, 590 • rropnetatis ecclesiae notio et ambitus exponitur. quidquid essentiae ecclesiae velut resultans necessario inesse intellegitur. Porro cum essentiae distinguantur naturales et artificiales, ecclesiae essentia omnis non est naturalis vel ex naturae institutione, verum magis artificialis, quatenus ab or­ dinatione Christi pro fine praestituto eam disponentis pendet. Quo consilio ponderato essentia ecclesiae haud inepte dici potest imperium fidei firmae et disciplinae morum et ministe­ rium rituum sacrum, apostolis sub Petro datum, in successione indelebile, quod respiciens ex se homines omnes per se unum saluti aeternae reducendos cum effectu semper certo majoris vel minoris multitudinis adhaerentis exerceatur; haec enim elementa superius pertractata sic sufficiunt ad ecclesiam con­ stituendam, ut vel uno sublato ecclesia id, quod Christus opi­ fex voluit, jam non esset ideoque essentia ecclesiae interiret. Unde per punctorum implicitorum explicationem quandam commode deducuntur octo proprietates ecclesiae, h. e., visi­ bilitas, unitas, infallibilitas, sanctitas, apostolicitas, perpetuitas, catholicitas, necessitas. Ita quidem, si essentia ecclesiae spec­ tetur metaphysica, i. e., aliquid in ecclesia primum tamquam fons et principium perfectionum reliquarum, quae ecclesiae in­ sint; sin autem consideretur essentia quasi physica vel com­ plexio eorum, quae intrinsecus quidem necessario et perpetuo in ecclesia sunt, etiam illas, quae dicuntur, proprietates enu­ meratas in rebus ecclesiae essentialibus ponere oportet. Verumtamen non omnis sanctitas vel catholicitas neque, prout ex his oritur, visibilitas ecclesiae apparebit pacto explanato sive pro­ pria sive essentialis; neque enim omnis intrinsecus ab essentia procedendo continenter in ecclesia exsistit, sed quaedam, nempe sanctitas caritatis et charismatum et catholicitas facti, potius instar dotis, quamvis justae, per voluntatem Christi extrinsecus essentiae jam constitutae ecclesiae adicitur, immo sanctitas charismatum et catholicitas facti per dona talia conciliatur, quae non semper quasi physice in se ipsis aeque ut essentia ecclesiae perdurant, etsi vel ex morali aestimatione vel post tempus primum semper tamquam propria in ecclesia inve­ niuntur. Ceterum quoniam de ecclesiae necessitate, perpetui­ tate, infallibilitate loco opportuniore egimus, de perfectionibus enumeratis aliis quinque disputandum superest. Visibilitas ecclesiae demonstranda accuratius declaratur. 591 Itaque nunc asserimus ecclesiae Christi visibilitatem. Visi- 1178 bilem denominando ab objecto sensus nobilioris dicimus ec­ clesiam, quod ea ipsi experientiae externae per quaedam sen­ sibilia sua se percipiendam ita offert, ut inde intellectus cog­ noscere eam possit. Quo pacto visibilem in priore parte thesis affirmamus esse ecclesiam ut societatem, h. e., non solum materialiter in hominibus, qui sint ejus membra, sed formaliter in hominibus, quatenus ejus membra sint, vel in vinculo pote­ statis et subjectionis, quo illi ad societatem religiosam compo­ nendam colligentur ; videlicet ecclesiam ratione simili visibilem statuimus ac qua, nedum homines civilis hujus illiusve regni, verum regna ipsa vel reges et subditi ut tales visibiles exsi­ stunt. Eandem visibilitatem ecclesiae praedicamus essentialem vel proprietatem vi essentiae ecclesiae ingenitam, non quasi omnia ad essentiam ecclesiae spectantia, ut character sacramentalis ad potestatem ordinis necessarius, sint immediate in se visibilia, sed quod per aliqua ejusmodi visibilia essentia ecclesiae tota visibilis evadit; sicut enim homo, licet secundum animam solum mediate per alteram compositi humani partem sensibiliter exsistentem et agentem sit visibilis, simpliciter tamen visibilis totus est nec nisi falso invisibilis dici potest, ita ecclesia visibilis appellari debet, quamvis quaedam ele­ menta ejus per alia in se visibilia manifestentur et videantur. In altera parte thesis significamus, ecclesiae Christi societatem formaliter ut ecclesiam Christi ita esse visibilem, i. e., intel­ lectui per usum sensuum satis praeparato cognoscibilem, ut intellectus certo judicare valeat: haec est ecclesia Christi vera. Quam visibilitatem argumenta hoc loco proferenda etsi ab essentia ecclesiae monstrant exigi, non tamen effici ostendunt; ideo eam solum necessariam vocamus, sive ea oritur ab essentia ecclesiae sive essentiae debita aliunde per voluntatem Domini absolutam additur; quae quidem quaestio de via ecclesiae verae discernendae capiti ultimo reservatur. Ad hoc visibili­ tatem illam ecclesiae utique objective et in se consideratae attribuimus, non ecclesiam etiam subjective hominibus omnibus singulis, praesertim modo ad capiendum plene accommodato, exhiberi affirmamus. Porro pars utraque thesis, seposita quidem indole statutae visibilitatis, est dogma fidei ; sed et qualitas vi­ sibilitatis enuntiata ipsa ex disserendis saltem certa apparebit. 592 1179 Opiniones infitiatorum visibilitatis ecclesiae describuntur. Veritatem thesis, directe fere prioris partis, negarunt pro­ testantes ecclesiam plus minusve invisibilem statuendo, sive quod cum Wicleff et Hus docerent, ecclesiam constare tan­ tummodo ex praedestinatis vel justis vel vere credentibus soli Deo notis, sive ut declinarent auctoritatem ecclesiae visibilis divinitus personis certis impertitam et expedirent quaestionem, ubinam per tot saecula superiora ecclesia fuisset. Quamquam vis ipsa veritatis vel necessitas externi instituti ad religionem conservandam et defendendam eos ab origine ad diem hunc coegit sibi vel suis contradicere et inter ecclesiam invisibilem et visibilem quandam agnoscendam fluctuare. Hinc magna apud eos cernitur diversitas sententiarum. Alii ponunt eccle­ siam principaliter invisibilem, quae tamen per puram evangelii doctrinam et rectam sacramentorum administrationem visibilis fiat. Alii contendunt, ecclesiam per se omnino invisibilem ita esse, ut visibilis fieri possit, non necessario exsistat. Alii re­ novando commentum fraticellorum a Joanne XXII damnatum (/J 413) fingunt ecclesiam duplicem, invisibilem electorum vel bonorum, visibilem massam ecclesiasticam vocatorum vel reli­ gionem Christianam publice profitentium, quarum illa cum hac vel etiam in hac sit, illa ut particeps promissionum divinarum., vera, proprie dicta deficere nunquam possit, haec hominum arbitrio formata, potius quadantenus pura aliisque purior quam vera, improprie dicta obnoxia sit corruptioni vel saltem tali per schisma obscurationi, ut jam internosci nequeat. Insuper alii ecclesiam invisibilem tamquam finem ecclesiae impropriae visibilis ut principii cujusdam exhibent, alii contrarie ecclesiam visibilem esse finem ecclesiae invisibilis illam efformantis as­ severant, alii jam rectius ecclesiam quandam simpliciter visi­ bilem in doctrina, sacramento, regimine ipso postulant. Varios errores novatorum fusius enarrant e. c. Bcllarminus, de con­ ciliis et ecclesia 1.3. c. 11; Suarez, defens. fidei cath. 1.1. c. 7; Mohler, Symbulik §. 45 ss ; Jorg, Geschichte des Protestantisme in seiner neuesten Entwicklung, Bd. 1, Abschn. 4; Dollinger, Kirche und Kirchen 25ss; Palmieri, de romano pontifice proleg. §. 10; Hettinger, Fundamentaltheologie 2, §. 2. b; Wilmers, de Christi ecclesia n. 36. 264. 269; L· 7, 584 ss. Imaginationes moder­ nistarum a religione Christiana primo invisibili non alienas de­ scribit ipse Pius A in encycl. 8. sept. 1907 (/>ιυ 2088. 2091. 2093). f. - Ecclesia probatur visibilis ut societas ex elementis suis et ex scripturis, 593 Demonstratio p. I. 1. Ea societas est ut talis essentialiter 1180 visibilis, cujus essentiam constituunt complura saltem elementa per se visibilia, quibus ipsis reliqua ad societatem pertinentia necessario conectantur; nam si haec ita sint, mediis elementis in se visibilibus conspicua iit societas tota (vide n. 1178). At­ qui elementa ejusmodi per se visibilia constituunt essentiam societatis ecclesiae Christi; talis enim est potestas a Christo instituta docendi, sanctificandi, regendi, per actus extrinsecus apparentes exercenda cum debita subjectione sensibilis pro­ fessionis fidei, susceptionis sacrorum, observationis legum di­ sciplinae (th. II ss) ; cui potestati sicut perfectiones ecclesiae omnes junctae, ita nominatim praerogativae perpetuitatis et infallibilitatis a Deo factae sunt (th. XIII. XIV. XXIV. XXVI). 2. Hinc jam in testamento vetere messianum praenun­ 1181 tiatur regnum verum propriumque, in quo praedicetur, in quo imperetur, in quo judicetur, in quo offeratur sacrificium cele­ berrimum externum, in quo pastores et sacerdotes ministri Christi sint; quae est ecclesia Christi vi socialis essentiae aspectabilis. Id vaticinationes permultae ex iis, quas supra (n. 263—272) citavimus, omnino persuadent. Nominatim eo spectat v. g. illud Is 2, 2. 3 : „Et erit in novissimis diebus praeparatus mons domus Domini in vertice montium, et ele­ vabitur super colles, et fluent ad eum omnes gentes. Et ibunt populi multi, et dicent: Venite et ascendamus ad montem Do­ mini, et ad domum Dei Jacob, et docebit nos vias suas, et ambulabimus in semitis ejus: quia de Sion exibit lex, et ver­ bum Domini de Jerusalem.u Nimirum ecclesia Christi futura exhibetur tamquam domus, visibilis scilicet per essentiam, immo ea promittitur, utique post spatium temporis efferendae domui vel familiae semel conditae necessarium, in monte om­ nium summo collocanda ideoque oculos omnium gentium ad se conversura ita, ut populi multi etiam mutuo se ad eam visam adeundam pro disciplina sua excitent. Similiter disertis verbis ecclesiae visibilitas in se vel pro effectu suo exprimitur etiam locis aliis, ut Is 52, 8—10. 15; 55, 5; 60; 61, 9; 62, 1. 2.10 -12; 66, 18 ss; Jcr 3, 17; Ez ΖΊ, 28; Mich 4, 1. 2; 7, 16. 17; Soph 3, 20; Zach 2, 11 ; cf. 12, 3. 3. Porro in implenda illa pollicitatione Verbum Dei ipsum 1182 tactum caro, i. e., homo visibilis coetum discipulorum visibiStrtub. De Eccl eâ Ia. II. 3g Λ 594 ···* < Ί ■>i U Ecclesia probatur visibilis ut societas ex scriptura. lium rationibus visibilibus collegit et instituendo rexit; tum vero ad opus missionis suae visibilis conaturaliter continuan­ dum te 20, 21) apostolos visibiles constituit, qui homines omnes visibiliter docerent, sanctificarent, gubernarent, data promissione perennitatis, in munere scilicet eodem visibili per successionem perpetuam prospere obeundo {Mat 28, 18 ss); imprimis autem delegit Petrum et super Petrum hunc in suc­ cessoribus eundem visibilem mansurum ecclesiam suam eo ipso pariter visibilem portis inferi ex sponsione sua nunquam supe­ randam aedificavit {Mat 16, 18). Unde ecclesiam suam cogi­ tans non nisi ex constructione propria visibilem Servator in causa fratris corripiendi ita pronuntiavit {Mat 18, 17): ndic ecclesiae: si autem ecclesiam non audierit: sit tibi sicut eth­ nicus, et publicanus-, quod utrumque, alloqui et audire, eccle­ siam sensibilem supponit. Qualis indoles ecclesiae significatur ipsis, quibus eam Dominus designat, nominibus regni (supra n. 93—97. 261. 262. 414), civitatis ejusque ponendae supra montem (n. 414; cf. Eph 2, 19), familiae {Mat 24, 45 ss; cf. 1 Cor 4, 1), convivii nuptialis discumbentium, partira etiam sine veste nuptiali {Mat 22, 1 ss). ovilis {Jo 10, 16; 21,15 ss, sagenae cum piscibus bonis continentis malos {Mat 13, 47 ss). vineae colonis excolendae {Mat 21, 40 s col. Mare 12, 9 et Lue 20, 15 s), grani sinapis crescentis in arborem volucres allicientem {Mat 13, 31 s), salis terrae, immo lucis mundi et lucernae super candelabrum extollendae (Mat 5, 13 ss). 1183 4. Xeque aliter apostoli; qui et similibus appellationibus ecclesiae utuntur, et ecclesiam eandem, quae sit corpus Christi et sponsa Christi, exhibent ut corpus ex membris diversis inter se pendentibus et agentibus, proinde manifestis divinitus compositum / Cor 12, 12-30; Eph 4, 11—16 coi. 5, 23—32). et docent, quomodo oporteat conversari, sane ut in societate oculis subjecta, in domo Dei, quae sit ecclesia Dei vivi, co­ lumna et firmamentum veritatis, ecclesia scilicet ipsa promis­ sionum (7 Tini 3, 15), et mandant episcopis a Spiritu sancto positis, ut ecclesiae sanguine Dei acquisitae gregem, profecto non invisibilem, pascant coronandi altero adventu principis pastorum {Act 20, 28: 1 Pet 5, 2. 4), et ipsi ecclesiam ejusve membra ut cadentia sub adspectum ore vel epistulis constanter moderantur. Sicut autem apostoli ecclesiam visibilem propa· Ecclesia asseritur visibilis ut societas et ut ecclesia Christi vera. 595 liasse et instruxisse actis suis intelleguntur, ita ejusdem illius incrementa ulteriora et vicissitudines historia probe novit. Nec fas est praeter eam ex se ipsa visibilem suspicari ec­ clesiam quandam ex se invisibilem, siquidem non duplex Christi corpus est nec duplex sponsa, sed corpus unum et sponsa una. 5. Confirmatur veritas etiam rejecta hypothesi adversaria. 1184 Nimirum sancti illi incogniti, qui post visibilis coetus corrupti defectionem dicuntur composuisse ecclesiam perennem veram promissionum invisibilem, versati essent aut in ecclesia uni­ versali aut in secta aliqua; neque enim olim homines ulli christiani extra communionem religiosam omnem vagati com­ periuntur. Atqui neque in ecclesia universali neque in secta quapiam sancti illi commenticii protestantium perpetuo dege­ runt. Nam primum ante protestantes plura saltem saecula nemo cogitavit, fieri se sanctum sola fiducia meriti Christi sibi imputati, proinde medium tale sanctitatis capessere nemo po­ tuit. Dein si id nonnulli sibi quovis tempore persuasissent, tamen homines tales aetate fere qualibet fidem cultumque ab illa persuasione discrepantem cum ecclesia vel secta propria professi essent; quos miseros simulatores num protestantes ipsi tamquam sanctos et praecursores sibi vindicare velint, dubitamus (cf. Mat 10, 32 s). 6, Denique visibilitas a divino conditore ecclesiae suae 118;") indita, quam nunc asseruimus, per argumenta partis alterius comprobatur; nam quae hominibus necessario est visibilis ut ecclesia Christi, eadem utique essentialiter est visibilis ut ec­ clesia, societas scilicet religiosa. Demonstratio p. IL 1. Ecclesia Christi vera ex fine et 1186 essentia sua a Domino statuta societas est talis, cui homines necessitate medii et praecepti pro salute sempiterna conse­ quenda et accedere et fideliter adhaerere debeant (th. IX. XI). Atqui necessitas utraque illa fert, ut ecclesia Christi vera for­ maliter ut talis sit necessario visibilis; neque enim Dominus pro sapientia et bonitate sua medium salutis omnibus desti­ natae necessarium constituere neque pro ipsa justitia sua prae­ cipere adhibendum injuncta obligatione gravi potest, quin me­ dium idem etiam facile ad cernendum et a rebus aliis discer­ nendum sive eligat sive reddat. Ergo ecclesia Christi vera 38* 596 Ecclesia probatur visibilis nt ecclesia Christi vera ex scripturis et traditi formaliter ut talis nosci et a sectis falso nomen illud sibi asci­ scentibus dinosci necessario potest. 1187 2. Jam prophetae locis paulo ante (n. 1181) nominatim me­ moratis praedicendo exprimunt ecclesiam Messiae veram, i. e., domum ipsam Domini Dei Jacob, in qua semitae Domini do ceantur, quae ut talis sit visibilis non quomodocumque, sed etiam, transacto sane tempore ex indole ecclesiae a parvu initio adolescentis requisito, appareat instar domus vere di­ vinae in monte summo ita positae, ut neminem habentem oculos et rite applicantem fugere possit et reapse ab omnibus gentibus vel populis multis videatur et ad ediscendam legem vel verbum Domini petatur. Quare eadem ecclesia vocatur etiam signum a Domino levandum in nationes (Zr 11, 12; 49, 22), utique quod tamquam dux viae salutiferae manifesta nationibus per voluntatem efficacem Domini exsistat. H38 3. Proinde Christus ipse et apostoli ecclesiam ut veram necessario visibilem intellegunt; qui (n. 1182. 1183) veram eam pasci regimine externo in perpetuum jubent, eam adiri et audiri volunt, in ea quomodo sit conversandum, docent, eam lucidam, utique pro divina veritate sua, dicunt. Insuper ^17. 18—23 per orationem Christi absolute ideoque efficaciter fac­ tam conjunctio futura fidelium Christi omnium est necessari) talis, ut mundus inde cognoscere possit divinam Christi mis­ sionem. Atqui id supponit, conjunctionem illam necessario posse internosci ut ecclesiam ipsam Christi. 11Sq 4. Eandem veritatem uno ore asseverat antiquitas Chri­ stiana. Ut enim olim nemo ecclesiam Christi somniavit, quae non magistratui divinitus instituto per vincula externa cohae­ reret (cf. n. 284. 431—434. 475), ita hanc ut veram nemo nisi objective satis omnibus perspicuam animo concepit Qua­ lem visibilitatem ecclesiae Patres totiens supponunt, quo­ tiens separationem ab hac ecclesia, quae per haeresim vd schisma sit. exitio aeterno denuntiato damnant, et totiens acta exercito quidem praedicant, quotiens hanc ecclesiam veram omnibus demonstrant ; cujusmodi documenta alia multa pridem proposuimus in. 365- 367. 372. 380), alia loco suo proponemus. Sed his omissis explicite Irenaeus (η. 489) veram successionem apostolicam episcoporum ideoque ecclesiam veram tam mani­ festam ducit, ut ex ipsa veram fidei doctrinam manifestant Ecclesia probatur visibili» ut ecclesia Christi vera ex traditione. 597 monstret. Ex dicto Cypriani (n. 129) per orbem totum radios suos porrigit luce perfusa ecclesia Domini, nernpe ut est talis, cujus recte observatae fetu nascimur, lacte nutrimur, spiritu animamur. Secundum Alhanasium (in Ps 88, 38; M 27, 391) est ,ecclesia Christi fulgens et illuminans orbem, manensque in aeternum sicut sol et luna." — Basitius M. vel auctor alius temporis ejus scribit (in Is 2, 2; M 30, 234): „Quomodo enim tunc mons Domini fiet conspicuus? quo item pacto domus Dei collocabitur in montium cacuminibus? . . Domus Dei, in mon­ tium cacuminibus sita, ecclesia est juxta apostoli sententiam. Sciendum est enim, inquit, ,quomodo oporteat versari in domo Dei, quae est ecclesia Dei viventis' (1 Tim 3, 15), cujus funda­ menta sunt in montibus sanctis (Ps 86, 1); est enim aedificata supra fundamentum apostolorum et prophetarum (Eph 2, 20). ‘ - Item Chrysostomus de manifesto monte Domini (in Is 2, 2; .1/ 56,29): Manifestus'. Id nulla deinceps interpretatione indiget. Sic ipsa rerum natura tuba clariorem emittit vocem, splendorem ostendens ecclesiae. Etenim neque sol ita splen­ didus, neque ejus lux ita clara est, ut sunt res ad ecclesiam spectantes. Nam ,domus Dei supra verticem montium'/' — Praecipue Augustinus (in ep. 1. Jo tr. 1. n. 13; M 35, 1987 s): .Nonne lapis iste qui praecisus est de monte sine manibus, Christus est de regno judaeorum sine opere maritali? Nonne ille lapis confregit omnia regna terrarum, id est, omnes domi­ nationes idolorum et daemoniorum? Nonne ille lapis crevit, et factus est mons magnus, et implevit universum orbem ter­ rarum (Dan 2, 34 s)? Numquid digito ostendimus istum mon­ tem. quomodo ostenditur hominibus tertia luna? Verbi gratia, quando volunt homines videre lunam novam, dicunt, Ecce luna, ecce ubi est: et si sunt ibi qui non valeant intendere aciem, et dicant, Ubi? intenditur illis digitus ut videant. Ali­ quando dum erubescunt ne caeci putentur, dicunt se vidisse quod non viderunt. Numquid sic ostendimus ecclesiam, fratres mei? .Nonne aperta est ? nonne manifesta? nonne tenuit omnes gentes? nonne impletur quod ante tot annos promissum est Abrahae, in semine ejus benedici omnes gentes (Gen 22, 18)? Uni fideli promissum est, et millibus fidelium mundus impletus est. Ecce mons implens universam faciem terrae: ecce civitas de qua dictum est : ,Non potest civitas abscondi super montem 598 Ecclesia probatur visibilis ut ecclesia Christi vera ex traditione et convenus· ; o ■ 'Jtl CJ constituta' (Mat 5, 14). Illi autem offendunt in montem, Et cum eis dicitur, Ascendite; Non est mons, dicunt; et facilius illuc faciem impingunt, quam illic habitaculum quaerunt.4 £. iterum s. doctor asseverat (contra litt. Petiliani (1. 2. c. 32. n. 74; J/ 43, 284): r,In omnem terram exivit sonus eorum, e; in fines orbis terrae verba eorum’ (Ps 18, 5). Hinc fit ut ec­ clesia vera neminem lateat. Unde est illud quod in evangelic ipse dicit: ,Non potest civitas abscondi super montem consti­ tuta' (Mat 5, 14). Ideoque in eodem psalmo connectitur, ,In sole posuit tabernaculum suum', id est, in manifestatione.- Et (ib. c. 104. n. 239; J/ 43, 343): „Non estis in civitate super montem constituta, quae certum signum hoc habet, quod abs­ condi non potest. Nota est ergo omnibus gentibus: pars autem Donati ignota est pluribus gentibus: non est ergo ipsa.· Praeterea videas ep. 52. al. 170. ad Severinum n. 1 (J/33. 194); ep. 93. al. 48. ad Vincentium c. 7. n. 23 (J/ 33, 333 ep. 105. al. 166. ad donatistas c. 4. n. 14. 15 (J/ 33, 401 ss); enarr. 2. in Ps 18. n. 6 (J/ 36, 160 s); contra Cresconium 1.2. c. 36. n. 45 (J/ 43, 493 s); de unitate eccl. c. 16. n. 40. 12 (J/ 43, 422 s). — Ita et Cyrillus alex, (in Is 1. 3. c. 25, 6.7; M 70, 562): Excelsa' enim et ,specula' Sion, visio' autem .pacis' Jerusalem exponitur. Est autem utrumque hoc vere, Christi ecclesia: celsa nempe et illustris (περίοπτος), et velui in monte posita.” — Praeterea visibilitas ecclesiae verae usui excommunicationis supponitur (cf. th. XXXIII. p. III). Immo illam ipsi haeretici antiqui (cf. n. 50) negare non sunt ausi1). 1190 5. His adde rationes convenientiae; unde homo in ordine salutis non sibi quisque relinquendus, sed auctoritate firma ecclesiae, quam sine negotio videndo noscat, fideliter ducendus est. Enimvero id naturae hominis congruit, qui quatenus sen· n Unde recens Harnack primum scribit (Lchrbuch der Dogmeng. V, 370. xi· not.2): ,,Der Ausdruck ,unsichtbare Kirche4 ist hier deshalb missverstândlich. wr man bei ihm an eine blosse Idee denken kann, was durchaus nicht im Sinne cer altestcn Zeit ware.11 Tum vero de saeculo II et III fatetur (ib. 379. adnoL 4^ „Auf dic verzweifelte Idee einer unsichtbaren Kirche ist man nicht verfllles; diese Idee hâtte voraussichtlich auch den Verfall der Chrisllichkcit in der Kircbr, quam ille cogitat conversationem sanctam quandam sine certa lege credendi. ungleich Schueller herbeigefuhrt als die Idee der heiligen, katholischen Kircher Ecclesia visibilis probatur et solutis dubiis ex scripturis vindicatur. 599 sibus utitur, rebus exterioribus juvatur, et qui quatenus socialis est, per societatem demum perfectionem sibi consentaneam adipiscitur. Hinc nedum gentiles, verum etiam populus divi­ nitus formatus veteris testamenti typicus auctoritate sociali continebatur, et ipsum principium populi testamenti novi, cui decet progressum respondere, in auctoritate Domini visibiliter cum suis conversantis fuit. Nec quidquam aptius esse potest ad opus Christi prosequendum quam institutum obvium pasto­ rum divino auxilio fultorum, per quod homines omnes expe­ dite, certo, pure discant veritates omnes credendas vel tenendas sive theoreticas sive momenti maximi practicas, ut mediorum reconciliationis hominum peccatorum cum Deo, et per quod homines ritibus sanctificantibus donentur, legibus ad actus salutares inducantur (cf. n. 52—55. 415. 416). 6. Ipsum concilium Vaticanum visibilitatem ecclesiae Christi 1191 verae sic enuntiat (s. III. c. 3; D 1642): „Ut autem officio veram fidem amplectendi, in eaque constanter perseverandi satisfacere possemus, Deus per Filium suum unigenitum eccle­ siam instituit, suaeque institutionis manifestis notis instruxit, ut ea tamquam custos et magistra verbi revelati ab omnibus posset agnosci.“ — Postea Leo XIII ecclesiam et ut corpus et ut corpus Christi apparere explanavit (encycl. de unit, eccl., 29. jun. 1896). 7. Ad thesim etiam solutis dubiis roborandam haec no- 1192 tentur : a. Gen 6. et 7 (col. Mat 24, 37—39) vel 3 Reg 19, 10. 14 ne ipsius quidem ecclesiae testamenti veteris visibilitas negatur, sed paucitas affirmatur (cf. n. 248), qua in re illa sane novae Christi ecclesiae opponitur. — Porro Mat 13, 44 thesauri abs­ conditi similitudine excellentia regni caelorum studio omni acquirendi, non obscuritas objectiva significatur. — Luc 17, 20 s judaeis regnum mundanum exspectantibus Dominus, nequaquam infitiando visibilitatem regni simplicem, respondet, regnum Dei non venire cum mundana pompa (/técù παρατηρήσεις) vel non indigere observatione longiore, ut tale agnoscatur, et adjungit rationem, quod jam in medio populo judaeorum illud praedi­ cari et stabiliri coeperit (cf. Jo 1, 26); quamquam haec actio visibilis utique ad regnum Dei in animis constituendum tendit cf. Rom 14, 17). — Jo 4, 23 opponitui cultus novus in spi- ()(K) I’.cclesia visibilis solutis dubiis ex scriptura vel ratione theologica viadicjt.:. ritu et veritate universalis cultui carnali judaeorum et cultui falso Samaritanorum; videlicet annuntiatur cultus Dei, qui sit in spiritu, i. e., per gratiam Spiritus sancti, et in veritate. 1. e., secundum doctrinam Christi (cf. ib. 1, 17); nominatim sacrificium supernaturale idemque externum novae legis jam ubique offerendum indicatur; unde argumentum in adversarios visibilitatis retorquetur. — Eph 5, 25. 27; Ileb 12, 18 ss; l Pd 2, 5 spiritualis finis vel natura ecclesiae testamenti novi, quod est amoris, sive connotatur sive inculcatur ; minime abnuitur, eam per exteriora manifestari (cf. n. 15). — Apoc 12, 6. II non visibilitas ecclesiae essentialis vel necessaria abjudicatur, sed status depressior ecclesiae fugientis persecutorum rabiem describitur. 1193 b. Ecclesia non ideo vocatur corpus Christi mysticum, quod sit invisibilis, sed primum quidem, quod sit corpus non physicum, verum potius morale in se, ut hominum societas, et relate ad Christum ut ad finem et ad Dominum [Eph 4. 4.5/, deinde, quod vinculis etiam per se invisibilibus ipsis supernaturalibus seu plenis mysterii cum Christo capite jungatur. 1194 c. Ex eo, quod fides vel adhaesio interior et baptismus vel ordo validus, ut pendens etiam ex intentione, non est in se visibilis, ecclesia invisibilis non evadit. Etenim, sepositis infantibus, primum quidem ipsis legibus moralibus repugnat, de tot hominibus profitentibus, se credere, se adhaerere, se baptizare velle seu baptizari, se ordinare velle seu ordinari, plures mendaces esse gratis; unde coetus hominum fidelium saltem generatim sumptus ex vere credentibus et adhaeren­ tibus et baptizatis, et coetus sacerdotum morali saltem qua­ dam universitate ex vere ordinatis certo constituitur; de sin­ gulis autem, quamvis non sit certitudo absoluta, tamen suffi­ ciens quaedam ad prudentem actionem vel praesumptio juris exstat. Tum vero fidem et adhaesionem interiorem et sacramenta valida, quatenus reapse pro ecclesia requirantur, exsistere in societate exterius et visibiliter conjuncta ministerio divi­ nitus instituto, nos eadem illa promissio Christi infallibiliter certos reddit, qua ecclesiam deditam apostolis et successioni apostolicae nunquam defecturam esse Dominus promisit. Ce­ terum pro constitutione ecclesiae essentiali postulantur qui­ dem ordinati proindeque baptizati ; sed non postulatur ordo < Ecclesia visibilis soluto dubio, quod eadem sit credenda, vindicatur. G01 ad rationem membri ecclesiae, uti patet; nec postulatur fides vel adhaesio interior nec baptismus in se validus, ut inferius (th. XXX.IV et coroll. I) ostendemus. d. Neque obstat, quod ecclesia in symbolo credenda ex- 1195 hibetur, quoniam objectum idem, sub diversis utique motivis vel rationibus formalibus, et credi et videri potest. Ita per­ spicue demonstrantur tum alia, quae in symbolo credenda pro­ ponuntur, ut Christum esse crucifixum, mortuum, sepultum, resurrexisse a mortuis, tum ipsa exsistentia Dei (cf. concilii vaticanis. III. c. 1. 2; D 1631. 1634). Immo ecclesiae credibilitas visibilitatem flagitat. Namque ex symbolo credenda est non solum aliqua ecclesia in abstracto, sed certa haec ec­ clesia in concreto, quae scilicet adhaereat magistratui sym­ bolum ipsum exhibenti. Nimirum sicut ecclesiam eam, quae super apostolos, nominatim Petrum aedificaretur, perpetuam Dominus credendam revelavit, ita forma rei omnis essentialis ecclesiam constituentis et necessariae perpetuo conservatur, quin et materia hominum componentium, etsi hi prae illis per se non postulantur, quodammodo semper eadem manet, qua­ tenus salva continuatione velut corporis organici homines alii tantum sensim singuli prioribus accedunt vel decedentibus succedunt; proinde ut persona moralis, personis quidem phy­ sicis procedente tempore mutatis, ecclesia haec eadem cre­ denda perseverat. Atqui nequit sane credi haec ecclesia, nisi haec prae aliis appareat ecclesia Christi ita, ut quasi digito monstrari possit; unde etiam Patres ecclesiam demonstrabant, quam credebant, et utrumque recte fieri Augustinus explicatius indicat (ep. 105. al. 166. ad donatistas c. 5. n. 17; M 33,404; contra Cresconium 1. 1. c. 33. n. 39; M 43,466). Nec difficile est explanare, quomodo eadem ecclesia ratione videatur, fide autem credatur. Etenim ii quidem, qui saltem revelationem scripturis comprehensam jam admittunt, notas ecclesiae verae ex scripturis haustas sensibus et mente in coetu illo, qui in concreto est ecclesia Christi, proindeque concludendo ecclesiam veram ipsam, etiam ut talem, possunt plane conspicere et in­ super intellegere, hunc in concreto coetum adhibito affectu pio voluntatis propter auctoritatem Dei revelantis ecclesiam Christi veram credi posse et debere. Ii vero, qui sunt adhuc infideles, occurrente societate religiosa, quae ut divinam et 602 Ecclesia visibilis, solutis dubiis vindicatur; unitas ecclesiae affirmator. Dei nomine loquentem hominibus se sistat simulque manifestis notis divinae missionis, ut miraculis, praedita appareat, per­ spiciunt argumentando, eam revera legatam Dei esse, iidemque clare capiunt, credibilem ac credendam esse societatem illam ut a Deo pro hominibus institutam (cf. Is 2, 2 s). Utri­ que demum actum fidei ponere possunt, quo per imperium liberum voluntatis praecise propter auctoritatem Dei revelantis credant, coetum hunc ecclesiam esse a Christo institutam eo­ que ipso eximiis illis donis supernaturalibus ornatam, quae revelatione de ecclesia Christi vera praedicentur. Itaque reicere oportet distinctionem confictam inter ecclesiam veram invisibilem credendam et massam ecclesiasticam naturaliter visibilem seu intellegibilem ; creditur enim ecclesia illa ipsa, quae sub respectu alio vel immediate vel mediate visibilis seu intellegibilis exsistit. 119G e. Postremo ubi adversarii contra assertam veritatem urgent necessitatem conjunctionis cum Deo immediatae perse invisibilis, ecclesiae finem cum mediis ecclesiam continentibus confundere videntur; qualia certe visibilia pro sanctitate et salute vera seu unione immediata cum Deo obtinenda per ipsum Dei verbum indicantur, congruenter indoli humanae, quae cultum Dei exteriorem publicumque efflagitet (cf. n. 55). 1197 Thesis XXXI. Ecclesia Christi jure divino per ministe­ rium insitum una est unitate sociali, fidei, sacrorum; mule eadem unica est. Declaratio. Visibilitati succedit consideranda ecclesiae unitas. Ecclesia utique una est ex unitate fundatoris, Christi capitis, finis, revelationis; qualem unitatem ne protestantes quidem infitiantur. Sed praeterea ecclesiae asserenda est jure divino unitas socialis vel (coi. Eph 2, 12; Phil 3, 20) conver­ sationis (jroZtwftç, TroZiréizzaroç) eaque ita comparata, ut omnes partes ecclesiae Christi, videlicet fideles omnes et ecclesiae omnes particulares unam, i. e., in se indivisam componendo societatem ab una eademque suprema visibili auctoritate guber­ nentur. Quae unitas visibilis est facti, quod reapse partes omnes velint conspirare inter sese tamquam membra unius corporis ecclesiae, juribus bonorum communium corpori prae Unitas ecclesiae demonstranda socialis, fidei, sacrorum declaratur. βθ3 dita, etsi non omnes, cum sint membra inaequalia, prorsus idem agere nec legibus, praeter divinas ipsas, pro condicione varia temporum vel locorum iisdem regi debeant, modo regi­ men supremum praescribens omnibus media necessaria vel opportuna ad finem adhibenda commune semper sit; quo ipso unitas a principio interno perenni conspicuo tamquam forma determinante obtinetur, non mere pro adjunctis velut extrin­ secus et per accidens occurrit. Pariter adscribitur ecclesiae jure divino unitas in fide, 1198 saltem exterius profitenda, et quidem unitas non solum qualiscumque facti seu consensio omnium conspicua de iisdem veri­ tatibus salutiferis, sed etiam unitas tuto efficienda per princi­ pium visibile perpetuum. Quod principium cum divinitus praeter veritates revelatas ad veritates nexas extendatur (th. XXV), etiam de his unitas sit oportet; certe qui veritatem nexam peremptorie propositam repudiat, nisi est nimis hebes, facile convincitur negationis tum veritatis revelatae peculiaris, quacum illa nectitur, tum infallibilitatis sacrae in veritatibus nexis proponendis, quae rectius revelata creditur, saltem cum infallibilitate revelata tam perspicue cohaeret, ut ejus infitiator per se illam credere firmiter non valeat (cf. n. 919); quod doctrina s. Thomae (in 1 Cor 11, lect. 4) de re quadantenus simili illustratur. Ceterum unitas illa fidei vel symbolica im­ plicita esse potest, quatenus potioribus veritatibus explicite affirmatis reliquae teneantur saltem in objecto eodem formali assensionis et in principio instituto ad veritates salutares pro­ ponendas ideoque et ad professionem fidei unam procurandam. Nec violatur unitas divinitus requisita per controversias de rebus fidei vel morum iis, quae nondum satis clare pro om­ nibus propositae cognoscantur, dummodo tamquam vinculum uniens potestas magisterii sacri retineatur, quae ad ipsa dubia talia dissolvenda a Christo constituta est. Sacrorum quoque unitas jure divino vindicanda est eccle- 1199 siae, tum facti in usu ipso tum principii visibilis efficaciter proponentis et administrantis usum rituum, qui omnibus, sive directe sive indirecte, sint communes. Et directe quidem ritus primum communes esse possunt aut perceptione, ut baptismus, aut saltem jure perceptionis, ut confirmatio ; deinde communes possunt esse actu vel jure aut perceptionis operis sacri in se A' > (»( > L Declaratur unitas ecclesiae demonstranda contra adversarios varios; dcmonilnta, ο « «Γ ·*< ξ •Q j ipso, ut rituum praedictorum, aut cooperationis alicujus cum opere peragendo et consortii fructuum ejus, ut laicis quoque sacrificium commune esse potest; indirecte vero ritus sunt communes, quod quicumque ad ecclesiam spectant, tamquam sacros illos revereantur vel etiam effectus demum ulteriores eorundem consequantur, cujusmodi est ordo sacer bono socie­ tatis totius destinatus. Porro haec unitas visibilis liturgica convenit ecclesiae imprimis in ritibus essentialibus seu divi­ nitus institutis, h. e., in sacramentis et in sacrificio; in ceteris ab ecclesia introductis varietas quidem pro tempore et loco esse potest, ita tamen, ut fideles una omnes sint parati, etiam ipsos legitime exsistentes, quamvis fortasse non ubique ad­ hibendos, religiose aestimare. 1200 Porro cum unitate visibili hactenus descripta triplici ad­ versa divisioni cohaeret quae parte ultima thesis unitas oppo­ sita ecclesiis Christi veris pluribus enuntiatur. Hanc autem unitatem omnem ecclesiae non solum ut ex lege appetendam, sed necessariam et essentialem esse (cf. n. 1177) ideoque ab ec­ clesia Christi vera abesse nunquam posse, ex demonstratione ipsa palam fiet; per quam thesis etiam dogma fidei deprehen­ detur. Et ita repellitur sententia illorum anglicanorum, qui non quidem cum aliis protestantibus Christum auctorem eccle­ siae nullius vel summum ecclesiae unius idealis ; H · · ■ I coetibus compluribus aliquando orituris majore vel minore perfectione mani­ festandae, sed recte ecclesiae unius realis esse dicunt, hanc tamen jam ex variis christiani nominis societatibus formae hierarchicae tenacibus, romana, graeca, anglicana, quamvis communione vel fide dissidentibus, constitui unam universalem quasi ex partibus vel membris unius corporis, ramis unius ar­ boris, radiis unius luminis, filiabus unius matris opinantur: pariterque illorum commentum confutatur, qui ecclesiam ex sectis omnibus componi putant, quae veritates fundamentales conservaverint. Cf. de his erroribus encycl. s. off. ad epi­ scopos Angliae, 16. sept. 1864 (Z>10 1685 ss) et L 7, 586ss. 631. 1201 Demonstratio p. I. 1. Ex voluntate Christi instituentis omnes baptismatis vel eucharistiae participes, praeter quos est sane ecclesia Christi nulla, ad unum corpus visibile com­ ponendum ordinantur, et omnes sancti vel ecclesiae Christi membra ministerio pastorum et doctorum divinitus datorum Ecclesia probatur una unitate sociali ex scriptura. 605 corpus unum vivens vitam socialem vel visibilem sibi consen­ taneam constituunt. Argumento est .Aci 2, 40—42; 1 tir 12, 12.13 Sicut enim corpus unum est, et membra habet multa, omnia autem membra corporis cum sint multa, unum tamen corpus sunt: ita et Christus. Etenim in uno Spiritu omnes nos in unum corpus (εις εν σώμα) baptizati sumus, sive judaei, sive gentiles, sive servi, sive liberi: et omnes in uno Spiritu potati sumusu ; Gal 3, 26 — 28 : „ Omnes enim filii Dei estis per fidem, quae est in Christo Jesu. Quicumque enim in Christo (îiç Αοισπ/ρ) baptizati estis, Christum induistis. Non est judaeus, neque graecus: non est servus, neque liber: non est masculus, neque femina. Omnes enim vos unum (εις) estis in Christo Jesu“; 1 Cor 10, 17: „Quoniam unus panis, unum corpus multi (oi zroZZo/') sumus, omnes (o/ /όρ πάντες), qui de uno pane par­ ticipamus/ Tum Ερί L, 3 ss: ^Solliciti servare unitatem Spiritus in vinculo pacis. Unum corpus, et unus Spiritus sicut vocati estis in una spe vocationis vestrae. Unus Dominus, una fides, unum baptisma . . Et ipse (Christus) dedit quosdam quidem apostolos, quosdam autem prophetas, alios vero evangelistas, alios autem pastores, et doctores ad consummationem sanctorum (rûr a/tw) in opus ministerii, in aedificationem cor­ poris Christi . . Veritatem autem facientes in caritate, cre­ scamus in illo (εις αυτόν) per omnia, qui est caput Christus: ex quo totum corpus compactum, et connexum per omnem junc­ turam subministrationis, secundum operationem in mensuram uniuscujusque membri, aug*mentum corporis facit in aedifica­ tionem sui in caritate.“ Cf. Rom 12, 4 ss; Coi 2, 19. Itaque ex voluntate Domini ecclesia in corpore uno per sacramenta et vitam socialem suam visibili tota cernitur. Atqui unius corporis visibilis est visibile caput congruens unum. Ergo divino jure ecclesia universa visibiliter sub capite visibili uno unitate sociali una est. Nimirum talis unitas est fructus ora­ tionis Christi absolutae ideoque efficacis pro unitate omnium fidelium perenni et mundi hominibus cognoscibili seu visibili, qui effectus per auxilium ipsius Domini intime praesentis pro­ ducendus indicatur; ita Servator .7^17, 11. 18.20—23: „Pater s-ancte, serva eos in nomine tuo, quos dedisti mihi: ut sint unum, sicut et nos . . Sicut tu me misisti in mundum, et ego misi eos in mundum . . Non pro eis autem rogo tantum, (»06 Unitas socialis ecclesiae probatur ex .scriptura vel ex primatu Petri univetuli. ■M· « ÿ Wiw cr •Q; sed et pro eis, qui credituri sunt per verbum eorum in me: ut omnes unum sint, sicut tu Pater in me, et ego in te, ut et ipsi in nobis unum sint: ut credat mundus, quia tu me misisti. Et ego claritatem, quam dedisti mihi, dedi eis: ut sint unum, sicut et nos unum sumus. Ego in eis, et tu in me: ut sint consummati in unum: et cognoscat mundus quia tu me misisti, et dilexisti eos, sicut et me dilexisti.u Est igitur unitas ec­ clesiae perennis, visibilis, tamquam corporis visibilis sub uno capite vel sub auctoritate summa una visibili, inhaerente per­ sonae uni sive physicae sive morali, id quod aliunde distinc­ tius cognoscere oportet; eademque unitas facti et principii ex­ hibentis corpus sociale unum, non merum foedus corporum, est necessaria, immo essentialis ; cum enim, sicut societati omni, ita ecclesiae aliqua unitatis forma essentialis sit, illa certe essentialis est, quam in ecclesia vigere Deus institutor voluit. 1202 2. Simile argumentum ex eo sumi potest, quod ecclesia simpliciter ideoque tota a Christo vel apostolis repraesentatur tamquam regnum, civitas, familia, domus, ovile vel grex unus factus ex fidelibus judaeorum et gentibus adductis (vide n. 1182 s), vel quod describitur ut gens sancta et populus Dei (/ Pet 2, 9. 10; Tit 2, 14), ut Israel Dei {Gal 6, 16), ut Jeru­ salem libera {Gal 4, 26), ut castra sanctorum {Apoc 20, 8), ut mulier vel uxor {Eph 5, 22 ss; Apoc 12; 19, 7), ut unus homo novus seu templum coaedificatum (Α/Λ2, 11—22). Quae omnia unitatem repugnantem divisioni saltem socialem sonant (cf. Mal 12,25; Luc 11, 17). His alii scripturae loci consentientes inveniuntur, ut Aci 2,46; 4,32; 5, 12; Rom 15, 5. 6; 1 Cor 1. 2. 9. 10; Eph 3, 6; 1 Thes 2, 12. 14; 1 Pet 5, 9; 1 Jo 1, 3. De signis practicis conjunctionis vide Aci 11, 29; 24, 17; Rom 15, 26. 27; 16, 2. 4. 16. 19; 1 Cor 16, 1—3; 2 Cor 8,14; 9, 1. 2. 12. 13; Gal 2, 10. 1203 3· Praeterea divinitus commissum scitur uni demum Petro singulisque Petri successoribus continendum ecclesiae aedi­ ficium totum, regnum caelorum universum, fraternitas Christiana omnis, ovile Domini integrum (th. Ill ss. XIV ss). Atqui per hoc ecclesia Christi intellegitur divino jure esse in perpetuum una unitate sociali, et facti et principii insiti. 1204 4. Eandem conversationis unitatem praenuntiant vaticina­ tiones veteris testamenti. Nimirum illis ecclesia Christi ex- Unitas socialis ecclesiae probatur ex vaticinationibus veteris testamenti. βθ7 hibetur tam vere una quam unus Israel, regnum David, mons sanctus Sion, civitas Jerusalem cum domo Domini vel templo, domus Jacob vel Juda, cui uni omnes gentes accedentes in­ serentur. Huc spectat /<>'2,6—8; 86,2—6; 109,2; Is 2, 1—4: .Verbum, quod vidit Isaias, filius Amos, super Juda et Jeru­ salem. Et erit in novissimis diebus praeparatus mons domus Domini in vertice montium, et elevabitur super colles, et fluent ad eum omnes gentes. Et ibunt populi multi, et dicent: Venite et ascendamus ad montem Domini, et ad domum Dei Jacob, et docebit nos vias suas, et ambulabimus in semitis ejus: quia de Sion exibit lex, et verbum Domini de Jerusalem. Et judicabit gentes, et arguet populos multos“; Is 4, 3—5; 11,3. 4. 9; 40, 1. 2. 10. 11; 49, 14—26; 51, 3. 11. 16. 22. 23; 52, 1-9; 54, ut 1-5. 15; 56, 3—8; 60, 11. 14; 61, 5 ss; 62, 10-12; 66, 18-24; Jer 30, 8. 9. 17—22; Ez 40—48; (9x3, 5; >/2, 32; Ani 9, 11. 12; Abd 17 ss; Mich 7, 11-17; Zach 2, 10. 11: „Lauda, et laetare filia Sion : quia ecce ego venio, et habitabo in medio tui, ait Dominus. Et applicabuntur gentes multae ad Dominum in die illa, et erunt mihi in populum, et habitabo in medio tui: et scies quia Dominus exercituum misit me ad te“; Zach 8, 3—8; 9, 9. 10: „Exulta satis filia Sion, jubila filia Jerusalem: Ecce Rex tuus veniet tibi justus, et salvator: ipse pauper, et ascendens super asinam, et super pullum filium asinae. Et disperdam quadrigam ex Ephraim, et equum de Jerusalem, et dissipabitur arcus belli : et loquetur pacem gentibus, et potestas ejus a mari usque ad mare, et a fluminibus usque ad fines terraeu; Zach 12, 3. 4; 14, 8—11. 16—21. Porro hanc socialem unitatem ecclesiae universae continebit, sive per se sive per vicarium suum (cf. 1 Reg 2, 35), unus summus rex, pastor, salvator Christus filius David secun­ dum Ez 34, 23 ss; 37, 22 ss ; Zach 6, 11 ss; 9, 9; Mal 3, 1, a quo uno immediate vel mediate constituentur super omnem terram principes, pastores, salvatores plures ex Ps 44, 17. 18; Jr 3, 15-17; 23, 3-8; Mich 5, 2-8; Abd 21; cf. Ez 47. l(k Etenim unitas socialis, ut regno vero proprioque necessaria et essentialis, cum ecclesia Christi tota erit sempiterna ex 455,5. 13; 65, 18. 19. 25; 31, 22. 23. 38—40; Dan 2, 44 ; 7,27; Os 2, 16-24; Joci 3, 16-21; Mich 4, 1-8; Soph 3, 9-20. Ouare et principium unitatis ejus in perpetuum erit ex (•>0$ Unitas socialis ecclesiae probatur ex vaticinationibus et ex traditione. 2 AV«- 7. 12. 13. 16: A 44, 7. 8. 17. 18: nSedes tua Deus in saeculum saeculi: virga directionis virga regni tui. Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem: propterea unxit te Deus Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis . . Pro patribus tuis nati sunt tibi filii : constitues eos principes super omnem terram. Memores erunt nominis tui in omni generatione et generationem. Propterea populi confitebuntur tibi in aeternum: et in saecu­ lum saeculi*4; Ps 71, 2ss; 88, 21. 30. 38; Λ 9, 6. 7; Jer 33. 14—22: £s37, 22—28: ..Et faciam eos (filios Israel) ingentem unam in terra in montibus Israel, et rex unus erit omnibus imperans : et non erunt ultra duae gentes, nec divi­ dentur amplius in duo regna. Neque polluentur ultra in idolis suis, et abominationibus suis, et cunctis iniquitatibus suis: et salvos eos faciam de universis sedibus, in quibus peccaverunt, et emundabo eos: et erunt mihi populus, et ego ero eis Deus. Et servus meus David rex super eos, et pastor unus erit om­ nium eorum: in judiciis meis ambulabunt, et mandata mea custodient, et facient ea. Et habitabunt super terram, quam dedi servo meo Jacob, in qua habitaverunt patres vestri: et habitabunt super eam ipsi, et filii eorum, et filii filiorum eorum, usque in sempiternum: et David servus meus princeps eorum in perpetuum. Et percutiam illis foedus pacis, pactum sempi­ ternum erit eis: et fundabo eos, et multiplicabo, et dabo sanc­ tificationem meam in medio eorum in perpetuum. Et erit tabernaculum meum in eis : et ero eis Deus, et ipsi erunt mihi populus. Et scient gentes quia ego Dominus sanctificator Israel, cum fuerit sanctificatio mea in medio eorum in perpetuumu ; adde Luc 1, 32. 33. Cf. n. 263 ss. Hinc illa exspec­ tatio, qua judaei messianum regnum verum, scilicet unitate sociali unum, tempore Christi praestolabantur (vide n. 262). 1205 5. Traditio manifesta est. Praedicant Patres socialem ec­ clesiae unitatem eamque tum facti tum principii inditi visibilis, utpote per potestatem episcopatus et cathedrae unius obtinen­ dam. Testimoniis jam allatis Ignatii (n. 372. 432. 490) addi mus hoc Justini ecclesiam unam filiam declarantis (dial, cum Tryphone n. 63; M 6, 622): „Qui autem in illum (Christum) credunt, cum una sint anima et una synagoga ac una ecclesia, idcirco ecclesiam, quae ex illius nomine constituta est, illiusque nominis particeps est (omnes enim christiani vocamur , •J Ex traditione probatur unitas ecclesiae socialis et ex hac unitas fidei. 009 veluti filiam a divina scriptura compellari, similiter haec verba (Ps 44, 11) manifeste demonstrant.u — Eodem pertinet frag■ nntinn murator ianum (th. XXXVI, p. II, n. 5). — Irenaeo m. 372. 434) idem est scindere ecclesiam, absistendo a succes­ sione apostolica, et interficere. — Ecclesiae eminentiam ex unitate repetit Clemens alex. (n. 215), — Praesertim vero uni­ tatem ecclesiae extollit Cyprianus (n. 47. 68. 128 s. 488): qui etiam scribit (de unitate ecclesiae n. 7. 8. 23; M 4, 505 ss): .Quia Christi populus non potest scindi, tunica ejus per totum textilis et cohaerens divisa a possidentibus non est. Individua, copulata, connexa ostendit populi nostri, qui Christum indui­ mus, concordiam cohaerentem. Sacramento vestis et signo declaravit ecclesiae unitatem. Quis ergo sic est sceleratus et perfidus, quis sic discordiae furore vesanus, ut aut credat scindi posse aut audeat scindere unitatem Dei, vestem Domini, ecclesiam Christi ? Monet ipse in evangelio suo et docet dicens : .Et erit unus grex et unus pastor* (Jo 10. 16) . . Deus unus est. et Christus unus, et una ecclesia ejus, et fides una, et plebs una in solidam corporis unitatem concordiae glutino copulata. Scindi unitas non potest, nec corpus unum discidio compaginis separari, divulsis laceratione visceribus, in frusta discerpi. Quidquid a matrice discesserit, seorsum vivere et spirare non poterit, substantiam salutis amittit. “ — Eodem pertinent dicta Damas i 1 (n. 544), Gregorii naz. (n. 340), Optati ■n. 92. 236), Hieronymi (n. 236. 319), Augustini (n. 341 ), Leonis M. (n. 342. 791), Gelasii I (n. 764. ex ep. 14). Demonstratio p. Π. 1. Ex parte praecedente per jus di- 1206 vinum unitas socialis ecclesiae essentialis est. Atqui sine uni­ tate professionis fidei unitas ecclesiae socialis ipsa nulla est; nam ecclesia est regnum veritatis (Jo 18, 36. 37 ; 1 Pet 2,3 — 10) per fidem agnoscendae, unde ecclesiae universalis leges omnes aut sunt de fide, sane una eademque, omnibus praescribenda, aut eam fidem, cujus quidem necessitas ante omnia inculcatur Mare 16, 16), praeviam supponunt (cf. th. XX: n. 828. 887). Borro fidei profitendae consulere voluit Christus per magiste­ rium authenticum et infallibile, id quod jam demonstravimus th. XXIV—XXVI). Ergo jure divino fidei unitas eaque adducenda per principium firmum item ecclesiae essentialis est. '■ ■ Siri ab. I)t? Ecdeti*. II. 610 2. Perpendatur Eph 4, 3 ss: nSolliciti servare unitaien; Spiritus in vinculo pacis. Unum corpus, et unus Spiritus sicut vocati estis in una spe vocationis vestrae. Unus Dominus una fides, unum baptisma . . Et ipse (Christus) dedit quos dam quidem apostolos . . alios autem pastores, et doctores ad consummationem sanctorum in opus ministerii, in aedifica­ tionem corporis Christi : donec occurramus omnes (oi nrdrttj in unitatem fidei, et agnitionis filii Dei, in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi : ut jam non simus parvuli fluctuantes, et circumferamur omni vento doctrinae in nequitia hominum, in astutia ad circumventionem erroris. Veri­ tatem autem facientes in caritate, crescamus in illo . . ex quo totum corpus . . augmentum . . facit in aedi ficationem sui in caritate/ Enimvero sicut unum est eccle­ siae corpus, sicut est unus spiritus, una spes, unus Dominus, unum baptisma, ita est, tamquam fundamentum concordiae spiritus vel voluntatum et agendorum, ecclesiae una fides, unitate tam perfecta, ut opinionum varietas, fluctuatio, error, qualis est parvulorum imprudentium, inconveniens fidelibus excludatur, sane in hoc statu ecclesiae militantis, ubi sit ad­ huc spei et fidei periculis obnoxiae, non visioni locus, ubi fideles veritatem profitentes vel exsequentes crescere in cari­ tate possint, ubi etiam exstet magisterium pastorum et doc torum, quo unitas fidei omnium obtineatur. Insuper autem unitas fidei adeo absoluta per pastores et doctores divinitus institutos publice non ad tempus, sed tamdiu efficienda dicitur, quamdiu exsistant homines, qui in ecclesiam vel corpus Christi integrum pro omnibus suis membris complendum cooptari ideoque ad unitatem fidei et agnitionis Filii Dei occurrere ve pervenire valeant. Atqui id est unitatem fidei etiam ex prin­ cipio ministrante ecclesiae ut perpetuam usque ad consumma tionem saeculi, quin ut essentialem cum aliis essentialibus ex­ hibere. -.AjL 1208 3. Unitas fundamentalis illa fidei ecclesiae effertur etiam Act 2, 41. 42: „Qui ergo receperunt sermonem ejus (Petri, baptizati sunt: et appositae sunt in die illa animae circiter tria millia. Erant autem perseverantes in doctrina apostolo­ rum, et communicatione fractionis panis (τϊ, των dm* Ιων /.ai τΐ, κοινωνΐ^, τΓ /.λάσεν τον ίίοΐηι ), et orationibus “ ; Rûm\, 1207 /F* < Unitas fidei ecclesiae probatur ex scriptura. • I > Unitas lidci ecclesiae probatur ex scripturis et ratione theologica. | 12; 6, 17: „Gratias autem Deo quod fuistis servi peccati, obedistis autem ex corde in eam formam (rtvrov) doctrinae, in quam traditi estis"; Rom 12, 16; 16, 17—19; 1 Cor 1, 10: .Obsecro autem vos fratres per nomen Domini nostri Jesu Christi: ut idipsum dicatis omnes, et non sint in vobis schis­ mata: sitis autem perfecti in eodem sensu, et in eadem sententia"; 1 Cor 4, 17: 7. 17; 2 Cor 10, 15; Gal 1, 6—9: ..Miror quod sic tam cito transferimini ab eo, qui vos vocavit in gratiam Christi in aliud evangelium: quod non est aliud, nisi sunt aliqui, qui vos conturbant, et volunt convertere evan­ tium Christi. Sed licet nos, aut angelus de caelo evangelizet robis praeterquam quod evangelizavimus vobis, anathema sit. Sicut praediximus, et nunc iterum dico: Si quis vobis evangelizaverit praeter id, quod accepistis, anathema sit"; Gal 6. 16: 7W2, 2; 3, 16: Col 1, 6. 23; 1 Thes 1, 7. 8; 2 Thes 2, 14; 3.6: 1 Tim 6, 20. 21; 2 Tim 2, 2: Tif 3, 10; 2 Jo 6. 9. 10. 4. Ipsis oraculis veteris testamenti dicitur doctrina Christi 1209 ut divina tota, proinde una eademque, non solum publice tra­ denda et oboedienter audienda {Deut 18, 15 — 19; Ps 2, 6; 39, 10. 11; Is 55, 4; 61, 1 ss), sed et effectu ab omnibus gen ribus per fidem suscipienda {Is 2, 2. 3 ; 42, 1 ss), in sempiter­ num /s 51, 4ss; Midi 4, 2. 7), missis quidem, praeter vica­ rium Christi doctoris et pastoris unius summi perpetui (cf. ! Reg 2, 35), a Domino doctoribus vel pastoribus pluribus (Λ 44,17. 18; Is 52, 7: 55, 5; 66, 19 ss; Jer 3, 15-17; 23, 4; Michb, 5) et assistente ipso Spiritu Dei ex Is 59, 19—21: Et timebunt qui ab occidente, nomen Domini: et qui ab ortu solis, gloriam ejus: cum venerit quasi fluvius violentus, quem spiritus Domini cogit: et venerit Sion redemptor, et eis, qui redeunt ab iniquitate in Jacob, dicit Dominus. Hoc foedus meum cum eis, dicit Dominus: Spiritus meus, qui est in te, et verba mea, quae posui in ore tuo, non recedent de ore tuo. et de ore seminis tui, et de ore seminis seminis tui, dicit Dominus, amodo et usque in sempiternum." Pro qua doctrina messiana una inviolabiliter tenenda nominatur nova Jerusalem vel ecclesia nomine indolem suam exprimente civitas veritatis Inch 8, 3). >■ · 5. Sane, cum error sit multiplex, fides vera est necessario 1210 repugnantibus exclusis fides una. Atqui ecclesiae essentiale q 39* s n I 612 590), divinitus neque exclusus invenitur a sacramento ordinis (7 Tim 4, 14; 5, 22; 2 Tim 1, 6; cf. Act 6. 1—6) fidelis ullus mas (cf. / Cor 14, 34 s; / Tim 2, 12), neque a sacramento matrimonii fl£ph 5, 22—33) per se fidelis adultus ullus homo (cf. Mat 19, 1Û ss; 1 Cori, 2. 6-9.25-28.36—40). Tandem ut tractatu fere toto collegium apostolicum in successione perpetuum praefectum sacris Chri­ stianis a Domino agnovimus (th. II ss. XIII ss. XX, XXIV ss), ita idem locis nunc citatis aliquot agnoscimus. 1216 4 Quin jam antiquo testamento generatim affirmatur, cul­ tum ecclesiae Christi universae vel Jerusalem novae futurum esse unum. Ita Is 66, 23; Soph 3. 9: „Quia tunc reddam po­ pulis labium electum, ut invocent omnes in nomine Domini, et serviant ei humero uno“ ; Zach 14, 9. 16—19. Nominatim praedicitur pro initiando populo ecclesiae novae fons baptismi patens omnibus perennis Ez 36, 25—28; 47, 1—12; Joel %, 18; Zach 13, 1: „In die illa erit fons patens domui David, et habi­ tantibus Jerusalem in ablutionem peccatoris, et menstruatae^ 14,8: nEt erit in die illa: Exibunt aquae vivae de Jerusalem: medium earum ad mare orientale, et medium earum ad mare novissimum: in aestate et in hieme erunt.u Insuper praenun­ tiatur sacrificium novum offerendum toto orbe Mal 1. 10. 11, proinde in Aegypto ipsa Is 19, 18—25, cum populi commu­ nione Ps 21 26—30: "Apud te laus mea in ecclesia magna: vota mea reddam in conspectu timentium eum. Edent pau­ peres, et saturabuntur: et laudabunt Dominum qui requirunt eum: vivent corda eorum in saeculum saeculi. Reminiscentur et convertentur ad Dominum universi fines terrae: Et adorabunt in conspectu ejus universae familiae gentium. Quoniam Domini est regnum: et ipse dominabitur gentium, Manducaverunt et adoraverunt omnes pingues terrae: in conspectu ejus cadent omnes qui descendunt in terram"; Prov 9, 1—6: Is 25. 6. 7; 62, 9; 65. 13; idemque sacrificium offertur a Do­ mino sacerdote aeterno secundum ordinem Melchisedech ex Ps 109, 4, per sacerdotes ministros suos plurimos perpetuos ex Jer 31. 14; 33, 18—22; Mal 3, 3. 4; qui sacerdotes cum comparentur leviticis, similiter et ex populo Dei seliguntur (Is 66, 19—22), et unitatis sacrorum ecclesiae universae, velut unius templi novi (Is 60, 7: Ez 40—48, ut 40. 45 s; 42, 13 s; hch 14. 20 s), principium efficax unum ex praesignificatione saltem typica (cf. 1 Reg 2, 35) in se continent. I 5. Ex Patribus unitatem ecclesiae liturgicam eamque etiam 1217 principii jam Clemens romanus significat (n. 431 ; cf. n. 372. 490’, holius vi singulari urget (n. 432. 457), Polycarpus memorando rninisterium diaconorum et presbyterorum indicat (n. 432), latrina duodecim apostolorum exsequitur (n. 433); quae insuper eucharistiam velut signum, non sane vacuum, unitatis solis hominibus, qui per baptismum a canibus distincti sint, esse dandam tradit; ita enim praecipit (n. 9; F l2, 21 ss): „Quod ad gratiarum actionem attinet, sic gratias agite; primum de calice: Gratias tibi agimus, pater noster, pro sancta vite David I pueri tui, quam indicasti nobis per Jesum puerum tuum; gloria j tibi in saecula. De pane fracto autem : Gratias tibi agimus, I I I I I I i I pater noster, pro vita et scientia, quam indicasti nobis per [esum puerum tuum; gloria tibi in saecula. Sicut hic panis tractus dispersus erat supra montes et collectus factus est unus, ita colligatur ecclesia tua a finibus terrae in regnum mum; quoniam tua est gloria et virtus per Jesum Christum in saecula. Nemo autem edat neque bibat a vestra gratiarum actione, nisi qui baptizati sunt in nomine Jesu", videlicet baprismo instituto a Jesu, cujus ritus plenius exhibetur antea (ib. n.?), „de hoc etenim dixit Dominus: ,Ne date sanctum canibus' Mat 7, 6’? — Praecipue Justinus vitam Christianam saeculi II describendo hisce unitatem ritualem cum unitate fidei et so­ dali sub praeside vigentem celebrat (apol. 1. n. 65—67; M 6, 427 ss): nNos autem postquam eum, qui fidem suam et assen­ sum doctrinae nostrae testatus est. sic abluimus, ad eos, qui dicuntur fratres, deducimus, ubi illi congregati sunt, communes preces et pro nobismetipsis, et pro eo qui illuminatus est, et pro aliis ubique omnibus intento animo facturi, ut veritatis cognitionem adepti, hac etiam gratia dignemur, ut rectam operibus vitam agentes et praeceptorum custodes inveniamur, quo salutem aeternam assequamur. Invicem osculo salutamus, ubi desiimus precari. Deinde ei, qui fratribus praeest, panis affertur, et poculum aquae et vini: quibus ille acceptis laudem et gloriam universorum Parenti per nomen Filii et Spiritus sancti emittit, et eucharistiam, sive gratiarum actionem, pro his ab illo acceptis donis prolixe exsequitur. Postquam preces 618 cr c» Ecclesia probatur nna in sacris ex traditione. et eucharistiam absolvit, populus omnis acclamat, ,Arnen'. Arnen autem hebraea lingua idem valet ac ,Fiat‘. Postquam vero is, qui praeest, preces absolvit, et populus omnis accla­ mavit, qui apud nos dicuntur diaconi, panem et vinum et aquam, in quibus gratiae actae sunt, unicuique praesentium participanda distribuunt, et ad absentes perferunt. Atque hoc alimentum apud nos vocatur eucharistia, cujus nemini alii licet esse participi, nisi qui credat vera esse quae docemus, atque illo ad remissionem peccatorum et regenerationem la­ vacro ablutus fuerit, et ita vivat ut Christus tradidit. Neque enim ut communem panem, neque ut communem potum ista sumimus; sed quemadmodum per Verbum Dei caro factus Jesus Christus Salvator noster et carnem et sanguinem habuit nostrae salutis causa, sic etiam illam, in qua per precem ip­ sius verba continentem gratiae actae sunt, alimoniam, ex qua sanguis et carnes nostrae per mutationem aluntur, incarnati illius Jesu et carnem et sanguinem esse edocti sumus. Nam apostoli in commentariis suis, quae vocantur evangelia, ita sibi mandasse Jesum tradiderunt: eum scilicet accepto pane, cum gratias egisset, dixisse: ,Hoc facite in meam commemo­ rationem (Lue 22, 19). Hoc est corpus meum*; et poculo si­ militer accepto, actisque gratiis dixisse: ,Hic est sanguis meus' Mat 26, 281, ipsisque solis tradidisse . . Ex illo tempore haec semper nobis invicem in memoriam revocamus; et qui habe­ mus, indigentibus omnibus subvenimus, et semper una sumus. Atque in omnibus oblationibus laudamus creatorem omnium per Filium ejus Jesum Christum et per Spiritum sanctum. Ac solis, ut dicitur, die omnium sive urbes sive agros incolentium in eumdem locum fit conventus, et commentaria apostolorum, aut scripta prophetarum leguntur, quoad licet per tempus. Deinde, ubi lector desiit, is qui praeest admonitionem verbis et adhortationem ad res tam praeclaras imitandas suscipit. Postea omnes simul consurgimus, et preces emittimus; atque, ut jam diximus, ubi desiimus precari, panis affertur et vinum et aqua: et qui praeest, preces et gratiarum actiones totis vi­ ribus emittit, et populus acclamat: ,Arnen', et eorum, in quibus gratiae actae sunt, distributio fit et communicatio unicuique praesentium, et absentibus per diaconos mittitur. Qui abun­ dant et volunt, suo arbitrio, quod quisque vult, largiuntur, et Ecclesia probatur una in sacris ex traditione. 619 quod colligitur apud eum, qui praeest, deponitur, ac ipse sub­ venit pupillis et viduis, et iis qui vel ob morbum, vel aliam ob causam egent, tum etiam iis qui in vinculis sunt et adve­ nientibus peregre hospitibus; uno verbo omnium indigentium curam suscipit.“ Deinceps Irenaeus de baptismo asseverat (contra haereses 1218 1.3. c. 17. n. 2; Μ Ί, 930): „Sicut enim de arido tritico massa una fieri non potest sine humore, neque unus panis: ita nec nos multi unum fieri in Christo Jesu poteramus sine aqua Ordinatam cultus Christiani exercendi quae de coelo est.“ unitatem efferunt Tertullianus (n. 434), Origcnes (n. 287), Cyprianus (n. 27. 47. 418), Firmilianus (n. 68), etsi hi duo ali­ quando exercitium licitum cum valido confundunt. — Ita et Hilarius (in Ps 121. n. 5; M 9, 662): „Unum ecclesiae corpus est, non quadam corporum confusione permixtum, neque sin­ gulis in indiscretum acervum et informem cumulum adunatis, sed per fidei unitatem, per caritatis societatem, per operum voluntatisque concordiam, per sacramenti unum in omnibus donum, unum omnes sumus/ — Et Hieronymus (in Os 8, 12; J/ 25, 888): „Unum autem esse altare in ecclesia, et unam fidem, et unum baptisma apostolus docet (Eph 4, 5), quod hae­ retici deserentes, multa sibi altaria fabricati sunt, non ad pla­ candum Deum, sed in delictorum multitudinem.“ — De sacrorum unitate in universum Augustinus docet(contra Faustum 1.19. c. 11 : .1/42. 355): „In nullum .. nomen religionis, seu verum, seu falsum, coagulari homines possunt, nisi aliquo signaculorum vel sacra­ mentorum visibilium consortio colligentur.·' Unde ille scribit (ep. 54. al. 118. ad Januarium c. 1; M 33. 200): „Tenere te volo, . . Dominum nostrum Jesum Christum, sicut ipse in evangelio loquitur, leni jugo suo nos subdidisse et sarcinae levi (Mat 11, 30): unde sacramentis numero paucissimis, ob­ servatione facillimis, significatione praestantissimis, societatem novi populi colligavit." Cui cohaeret dictum supra (n. 27). Ad haec Augustinus significat (ad Simplicianum 1. 1. q. 2. n. 2: .1/40, 112), homines incorporari ecclesiae participatione sacra­ mentorum, nominatim baptismi, de quo etiam affirmat (ep. 265. al. 108. ad Seleucianam n. 4: M 33, 1087): ,,Postquam Do­ minus Christus in ecclesia sua sacramentum novi testamenti pro circumcisione carnis sanctum baptismum dedit, et aper- 620 Ecclesia probatur una in sacris ex traditione; unitas ecclesiae a dubio defenditur. cr tissime dixit, ,Si quis non renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non intrabit in regnum coelorum' (Jo 3, 5), jam non debemus quaerere quando quisque fuerit baptizatus; sed quos­ cumque legimus in corpore Christi, quod est ecclesia, per­ tinere ad regnum coelorum, nonnisi baptizatos intelligere de­ bemus: nisi forte quos angustia passionis invenit, et nolentes negare Christum, antequam baptizarentur occisi sunt, quibus ipsa passio pro baptismo deputata est." — Similiter Leo M. (serm. 4. al. 3 c. 1 : .1/ 54, 148): ,,Licet universa ecclesia Dei distinctis ordinata sit gradibus, ut ex diversis membris sacrali corporis subsistat integritas. ,omnes' tamen, sicut ait apostolus. ,in Christo unum sumus' (1 Cor 12, 13), nec quisquam ab alterius ita est divisus officio, ut non ad connexionem pertineat capitis cujuslibet humilitas portionis. In unitate igitur fidei atque baptismatis, indiscreta nobis societas, dilectissimi, et ge­ neralis est dignitas." Revise pontificis ejusdem verba alia (n. 286;. — Sic Gelasius / (ep. 14: M 59, 89): „Quare igitur ad Petrum tam frequens Domini sermo dirigitur? . . Ut capite constituto schismatis tolleretur occasio' (cf. dictum Hieronymi n. 236·, et una monstraretur compago corporis Christi, quae ad unum caput gloriosissima dilectionis societate concurreret, et una esset ecclesia, cui fideliter crederetur, unaque domus unius Domini et unius redemptoris, in qua de uno pane et de uno calice nutriremur." — In ipso symbolo baptisma unum confitemur (Z)10 86; cf. 9. 11. 14). — Ex doc­ trina concilii vaticani, voce caritatis, scilicet socialis, vel com­ munionis vitam ex fide socialem etiam liturgicam comprehen­ dentis, ecclesia est unus grex, custodita unitate fidei vel pro­ fessionis fidei et unitate caritatis vel communionis, sub uno summo pastore ut perpetuo utriusque unitatis principio ac visibili fundamento (supra n. 34. 438. 712). — Huc tandem spectant libri rituales, jam antiquitus per potestatem ecclesia­ sticam ad administrationem sacrorum dirigendam editi. 1-19 6. Ut thesis etiam soluta difficultate roboretur, certe unitas essentialis ideoque perpetua ecclesiae demonstrata socialis, fidei, sacrorum non inde obscuratur, quod, ut nuper ajunt, recedentibus prius graecis, tum protestantibus vel anglicanis ecclesia Deo sanciente in plures partes tamdiu divisa sit. At enim secessio ista ecclesiam non magis scidit, quam quod Ecclesia probatur unica cx unitate sua triplici, ex primatu Petri, ex scripturis. unto ante nestoriani vel monophysitae ab ecclesia defecerunt, qui etiam constantius sectis recentioribus in doctrinis suis perseverant; videlicet rami quidam ab arbore ecclesiae prae­ monente Domino et apostolo {Alat 24, 11 ; 20, 30; 1 Tini 4, Issi saepius abscissi sunt, ecclesia Christi ipsa per voluntatem Dei antecedentem absolutam una eademque visibilis in se mansit. In causa simili Epiphanius (haer. 42. n. 2; M 41, 698): „Ecclesiam, ait (Marcion), vestram ego dissociabo, in eamque schisma sempiternum immittam. Quod ille revera nec mediocre quidem injecit, non ita tamen ut ecclesiam, sed ut se potius ac suos discinderet.“ Demonstratio p. IV. 1. Quemadmodum monstravimus, 1220 ecclesia complectens sanctos vel sectatores Christi omnes uni­ tate triplici per jus divinum una est, i. e., in se indivisa. At­ qui ecclesia Christi, quae in amplitudine tanta sit exclusa di­ visione una, est eadem una numero vel exclusis pluribus unica. 2. Ex dictis (n. 1201. 1203) praeest divinitus auctoritas 1221 suprema visibilis una omnibus, quotquot sunt in terra, inter se conjunctis partibus ecclesiae Christi, civibus regni caelorum, fratribus s. Petri, ovibus Servatoris. Atqui inde ecclesia Christi exsistere una sola potest. 3. Hinc modus loquendi sacer de ecclesia Christi talis, 1222 ut eam esse unicam clare indicetur. Ita Dominus ipse nomine velut proprio plene per se distinguente nominavit ecclesiam suam Mat 16, 18; similiter apostolus fideles omnes vocat nu­ mero singulari, fere cum articulo, ecclesiam vel ecclesiam Dei Λ7 20, 28; 1 Cor 12, 28; Eph 3, 10. 21; 5, 23-25. 29. 32; Col 1, 24; 1 Tini 3, 15 (cf. n. 24). Praeterea Christus cum apostolis vitato numero plurali non memorat nisi Dei regnum, civitatem, familiam, domum, gentem vel populum etc; immo diserte ut pastor summus dicitur unus, h. e unicus, sic credentes omnes unum ovile appellantur vel etiam homo novus unus (vide n. 1202). 4. Sed et in vetere testamento ecclesia Christi apparet 1223 tamquam futura nova Sion vel Jerusalem gentes omnes com­ plexura, certe non minus quam antiqua illa aspectabilis unica; ad hoc describitur tamquam novus populus Israel vel regnum David, non amplius in duo regna dividendum, sed cujus unici incolis omnibus Christus filius David unus summus pastor, 622 Ecclesia probatur unica ut ('hnsti sponsa, corpus, plenitudo, et ex traditione. utique in vicario conspicuus, perpetuo imperaturus sit (vide n. 12041. 1224 5. Ecclesia est sponsa Christi (n. 336), est corpus Christi mysticum (n. 334), est plenitudo Christi vel quasi Christus ipse (n. 338). Atqui sponsa Christi unica est, ut et matrimo­ nium Christianum repraesentans unionem Christi et ecclesiae est viri cum uxore unica; quare graece sponsa vel uxor Christi definite cum articulo dicitur {'yo 3, 29; Apoc 19, 7). Nec Christus caput jungitur corporibus pluribus, nedum inter se pugnantibus, sed unicum est corpus Christi sicut physicum, ita mysticum, unde ecclesia tamquam corpus Christi definitum, non solum aliquod, articulo graeco exhibetur (Eph 1, 23; 4.12: 5, 30; Col 1, 24). Nec multiplicatur plenitudo Christi, prae­ sertim cum peraeque apposito articulo designetur (Eph 1, 23: 4, 131. nec Christus etiam ille, qui nomine pro dignitate mere participato appelletur ο Χριστός (1 Cor 12, 12), erit nisi unus solus. 1225 6. Consentiunt majores, qui nomine ecclesiae, nempe ut proprio verae unicae, simpliciter vel cum addito sanctae et Dei utuntur, quale exemplum praebet Hermae Pastor (vis. 1. c. 1. n. 6; c. 3. n. 4: vis. 2. c. 4. η. 1; vis. 3. c. 3. n. 3; vis. 4. c. 1. n. 3; c. 2. n. 2; sim. 9. c. 1. η. 1. 2; c. 13. η. 1; c. 18. n. 2-4; F l2, 417. 423. 431. 439. 459. 463. 577. 601. 613), Irenaeus (ut n. 434. 844: infra th. XXXVIII), Origenes (n. 1212), Cyprianus (ib.). Unde ecclesiae nomen alteri praeter primam penitus abjudicant. Ita Irenaeus praeter illam unam novit tantum abortionem in. 985. adnot.j. — Clemens alex, (strom. 1. 7. c. 15: J/9,527) auctores haeresis praeesse scholae potius quam ecclesiae (δαπριβής μάλλον 7 Ι/./.λνρίας) dicit, idemque eorum coetus con­ venticula humana orta post ecclesiam catholicam appellat (infra n. 1261). - Neque aliter Tertullianus (adv. Marcion. 1. 4. c. 5; M 2, 367): ,,Habet plane et illud (Marcionis evangelium) ec­ clesias, sed suas, tam posteras quam adulteras ; quarum si cen­ sum requiras, facilius apostaticum invenias quam apostolicum, Marcione scilicet conditore, vel aliquo de Marcionis examine. Faciunt favos et vespae: faciunt ecclesias et marcionitae.“ — Vel Cyprianus (ep. 73. ad Jubajan. n. 2: M 3, 1111): „Novatianus. simiarum more, quae cum homines non sint, humana tamen imitantur, vult ecclesiae catholicae auctoritatem sibi et veritatem vindicare/' Ecclesia probatur unica cx traditione. 623 Insuper Patres ex multis fidelibus vel ecclesiis particulari- 1226 bus ut membris unicam ecclesiam divinitus institutam, non scindendam, coalescere plus minusve explicite affirmant et eccle­ siam unico paradiso, unicae arcae Noe vel domui Rahab compa­ rant et exemplis aliis similibus illustrant. Quo pertinet hoc /pw/n(ad smyrn. n. 1 ; Al2, 275 ss): „Observavi . . perfectos vos esse in fide immobili . . et stabilitos in caritate . . plena firmaque fide credentes in Dominum nostrum . . vere sub Pontio Pilato .. clavis confixum pro nobis in carne . . ut per resurrectionem suam in saecula elevet vexillum pro sanctis et fidelibus suis, sive in judaeis sive in gentibus, in uno corpore ecclesiae suae/1' — Vel jam ex doctrina duodecim apostolorum cum testimonio supra (n. 1217) posito illud (n. 10; F l2, 25): „Recordare, Domine, ecclesiae tuae (r/jg 7ζζλψπας σου), ut eam liberes ab omni malo eamque perficias in caritate tua, et collige eam a quattuor ventis sanctificatam in regnum tuum, quod ei parasti, quoniam tua est virtus et gloria in saecula. Adveniat gratia et praetereat mundus hic. Hosanna Deo David. Si quis sanctus est, accedat; si quis non est, paenitentiam agat.“ — Eodem spectant effata Justini {n. 1205), Irenaei(xi. 372.434.489 coi.984ss), Tertulliani (n. 365. 1211). — Sic Clemens alex, (strom. 1. 7. c. 17; .1/9.551): „Ex iis quae dicta sunt manifestum esse existimo, unam esse veram ecclesiam, eam quae vere est antiqua, in cujus cata­ logum referuntur** per se vi baptismi „ii qui sunt justi ex pro­ posito. Nam cum unus sit Deus et unus Dominus, propterea id etiam quod est summe venerabile, et ex eo quod sit uni­ cum laudatur, ut quod sit imitatio principii quod est unum. In unius ergo naturae sortem cooptatur ecclesia quae est una, quam conantur haereses in multas discindere. Et essentia ergo et opinione et principio et excellentia, solam esse dici­ mus, antiquam et catholicam ecclesiam (Λ'ατά τε ουν υτΐόστασιν uaü ré επίνοιαν, /.ατά τε ορχψ-, /.ατά τε εξοχήν, μόνην είναι φαμέν πι όοχαίαν /.ai 7.ath>).r/.iiv ε/./.λησιαν).α Clementi cohaeret discipulus Origines (η. 287. 372). Cyprianus praeter alia superius citata (n. 128 s. 365. 1227 372. 120 5. 12 1 2) ita scribit (ep. 40. al. 43. n. 5: M 4, 336): „Deus unus est et Christus unus, et una ecclesia, et cathedra una super petram1) Domini voce fundata. Aliud altare con1) Vindobonensis recensio Hartehi habet „Petruni". stitui aut sacerdotium novum fieri praeter unum altare et unum sacerdotium non potest. Quisquis alibi collegerit, spargit. Adulterum est, impium est, sacrilegum est quodcumque humano furore instituitur ut dispositio divina violetur/4 — Diserte quo­ que loquitur aequalis Cypriani Firmilianus (n. 68). — Reco­ latur etiam confessio Alexandri episcopi alex. (n. 397). Etiam imperator Constantinus ad ecclesias scribit (Eusebii de vita Constantini 1. 3. c. 18; J/ 20, 1078): ,.Servator noster.. unam esse voluit catholicam ecclesiam (μίαν είναι τφ· xaSolriri αϊτοί- w/j.ipiav βε^ονΚηταί). Cujus membra, licet variis locis dispersa sint, uno tamen spiritu. Dei scilicet voluntate, foventur.·· — Item Basilius M. docet (in Ps 28. n. 3; M 29, 287): Ne­ cessaria est adoratio. Adoratio autem, non ea quae fit extra ecclesiam, sed quae in ipsa Dei aula perficitur. Ne mihi, in­ quit, privatas aulas aut ecclesias excogitetis. Una est aula sancta Dei/· — Cui congruit Padanus (n. 372), atque Ambrosius dicens (hexaem. 1. 3. c. 1. n. 1 — 3; J/ 14, 155 s): „,Congregetur aqua quae est sub coelo in congregatione una' (Gen 1, 9) . . Hanc imitemur aquam et unam congregationem Domini, unam ecclesiam noverimus . . Ex omni igitur valle congregatus est populus catholicus. Jam non multae congregationes sunt, sed una est congregatio, una ecclesia/' — Consentanea doctrina est Optati (n. 236. 487. 771), Epiphanii (n. 1212), Hieronymi (n. 87). — Expressis verbis unitatem singularitatis ecclesiae asse­ verat Augustinus (n. 23. 288. 341. in Ps 44, n. 366. 372). — Similia proferunt Fulgentius (n.366), Pelagius II (n. 1212 ), Gregorius M. (n. 366), AnasIasius sinaita (n. 289), Bruno astensis (ib.). — Praeterea audivimus (n. 367 documenta sollemniora, quibus ecclesia catholica ad salutem necessaria eoque ipso vel simul explicatius ecclesia unica vera Christi perhibetur. His adde, quod teste Theodoreto (in Ps 47, 4; M 80. 121 Iss) antiquitus oratio fiebat pro unica (uôvijç) ecclesia: adde symbola, ubi non ecclesias, sed ecclesiam vel ecclesiam unam, μίαν, fideles profitentur D10 2. 6. 9. 14. 86); adde sententiam Damasi I i n. 544), concilii zertensis ( n. 372), Leonis ïAdd), Bonifatii VIII, qui loco supra (n. 367) recitato subnectit istum: „Hanc autem (ecclesiam) veneramur et unicam, dicente Domino in propheta: ,Erue a framea, Deus, animam meam, et de manu canis unicam meam4 (Ps 21, 21). Pro anima enim id est pro fcclesi» probatur unica ex traditione et convenientia; de mernbris ecclesiae, β25 possit. Porro eo ipso, quod indoles veri membri ecclesiae ex dictis sine negotio colligitur, quaestio illa minus in veritate universe constituenda quam in commentis reiciendis vel argu­ mentis peculiaribus per theses aliquot enucleandis vertitur. Hujus thesis priori parti duce Wicleff maximopere Hus ponen> ecclesiam in praedestinatis ut talibus refragatur; cujus doc­ trina plenior mox citabitur. Alterius partis adversarii exsti­ terunt antiquitus montanistae ac novatiani, qui graviorum sal­ tem scelerum quorundam praeter haeresim vel schisma reo$ divino jure ab ecclesia extorres in perpetuum fieri censebant (ex Tertulliani montanistae 1. de pudic. ; M2, 979 ss; Cypriam ep. 52. al. 55. n. 25 ss; ep. 67. al. 68; J/ 3, 791 ss. 990ss: Eusebii hist. eccl. 1. 6. c. 43; J-/ 20, 615 ss; Paciani ad Sym· pronian. ep. 3; A/ 13, 1063 ss), audiani, qui sibi quasi mundis dignitatem ecclesiae asserebant (teste Epiphanio haer. 70. η. 1. 15; Al 42, 339. 371, vel Augustino de haer. 50; J/ 42. 39), pelagiani, qui solos perfectos in justitia velut ecclesiae membra agnoscebant (vide Augustin, de haer. 88; de dono perseverantiae c. 5. n. 8; Ai 42, 48: 45, 998), donatistae ex locis afferendis maxime a Patribus refutati, qui peccatores quidem publicos non posse in ecclesia esse affirmabant. Ilios sunt secuti medio aevo cathari, ut waldenses et fraticelli, qui ex dicendis in solis justis sive sacram potestatem sive ec­ clesiam consistere contendebant. Postea Wicleff et Hus ra­ tionem membri saltem auctoritate praediti peccatori denega­ bant, Lutherus cum suis ecclesiam ex solis justis vel, pro eorundem opinione de justitia, ex solis vere credentibus con­ stare asseverabant, alii cum Calvino ecclesiam ex solis justis fidelibusve praedestinatis constitui docebant, de jansenianis Quesnellus eam ex praedestinatis et justis, synodus pistoriensis ex justis componi statuebat (cf. L 7, 584 ss). Quibus varii' erroribus dogma catholicum opponimus, ex quo primum con­ junctio actualis vel praesens cum corpore ecclesiae sicut pro pria membri etiam inferioris per praedestinationem solam vitae aeternae non efficitur, ita propria membri etiam Summi per reprobationem solam non avertitur, deinde peccata etiar gravia sive occulta sive manifesta generatim, h. e., seposi’ peccato speciali haeresis vel schismatis et divinitus, i. e., citra sententiam excommunicationis ab ecclesia prolatam minim? Ecclesia probatur non composite ex praedestinatis omnibus vel solis. 627 impediunt, quominus quis inter membra corporis ecclesiae ne­ dum simplicia, sed et potentiora numeretur. Demonstratio p. L 1. Ecclesia Christi est societas visibilis 1230 (th. XXX). Atqui societas, quae actu ex praedestinatis ut talibus, proinde omnibus vel solis coalesceret, in defectu mem­ brorum visibilium quorumlibet, imprimis superiorum, visibilis non foret, quandoquidem praedestinatio discernens homines futuros tandem beatos est aliquid interim invisibile vel Deo soli cognitum. 2. Ad rationem membri actualis qualiscumque ecclesiae 1231 ex th. XXXI) postulatur, ut actu adhaerens saltem principio unitatis divinitus instituto, nisi scilicet sit principium vel caput visibile ipsum, servet caritatem socialem, fidei ejusdem pro­ fessionem, sacrorum eorundem communionem. Idem vero suf( licit, ut quis vere et simpliciter membrum actuale corporis ecI clesiae exsistat, et multo magis omnes ii pro membris eccle­ siae actualibus habendi sunt, qui insuper interius credant et cum fructu salutis media recipiant ; vivunt enim tales actu ipso omnem vitam propriam ecclesiae in hoc militiae statu, sive externam sive et internam (cf. n. 345), in fide et sanctitate positam; unde abjudicare hominibus ejusmodi membrorum ec­ clesiae Christi dignitatem esset idem ac negare, ecclesiam militantem in hac terra a Christo consilio eo institutam esse, ut homines prorsus omnes in illa tamquam corpore Christi vitam omnem membris consentaneam viverent (cf. n. 335). Atqui condicionem membri actualis ecclesiae descriptam prae­ destinati neque omnes neque soli implent, primum quidem non omnes; fieri enim potest, ut adhuc sint homines vinculo actuali nullo vel non sufficiente cum corpore ecclesiae juncti, ut infantes nondum baptizati, infideles idolis servientes, divino ministerio rebelles, excommunicati, postea demum conjungendi (cf. / û>r6.9.11) vel reconciliandi (cf. 1 Cor 5, 2-5: 2 Cor 2,6—8), immo quandoque non reapse, sed tantum animi perfecta dispo­ sitione corpori ecclesiae in terris uniendi et ita ad salutis finem perducendi (cf. n. 347. 352. 376). Tum autem qualitatem explanatam membri actualis ecclesiae non soli praedestinati habent; nam fieri vicissim potest, ut qui actu ipso cum mini­ sterio divinitus statuto et corpore ecclesiae compacto, loco hu­ miliore vel celsiore, omnino conjunguntur vel etiam ulterius 40* A Ecclesia probatur non composita ex praedestinatis omnibus vel solis. t donis internis fidei et sanctitatis exornantur, postmodum sacrata illa vincula abrumpant et usque ad exitum a ministerio divino et ecclesia alieni culpa sua maneant vel saltem statu gratiae proindeque et salute tandem excidant (cf. Rom 11, 19—24: 1 Cor 10 12: 2 Pet 1. 10). Ergo ecclesiae membra non sunt actu omnes solive praedestinati. 1232 3. Sane praedestinati ii sunt, qui usque ad finem boni beatitudine potientur. Atqui ex parte altera thesis cum illis in ecclesia ipsa commiscentur tales, qui usque ad finem vitae vel saeculi consummationem mali judicio ultimo reprobentur, Ergo ecclesia in se continet non solos quidem praedestinatos. 1233 4. Eandem veritatem, a Fulgentio (de fide ad Petrum c. 40. n. 81; .1/65,704) firmissime asseveratam, a Gregorio M. (supra n. 94) ut notam simplicius memoratam, Martinus V cum con­ cilio constantiensi vindicavit. Ibi damnatus est Joannis Wicleff art. 8 (27 484): „Si papa sit praescitus et malus, et per conse­ quens membrum diaboli, non habet potestatem super fideles sibi ab aliquo datam, nisi forte a Caesare/* Qui articulus videtur significare, papam, si praescitus sit vel reprobus, ut perpetuo extorrem ab ecclesia potestate divinitus impertita perpetuo carere (cf. art. 26), sin sit ad tempus malus, pote­ state sacra pro tempore excidere (cf. art. 4. 15). Maxime huc pertinet condemnatus ibidem Joannis Hus art. 1 (D 522.: „ Unica est sancta universalis ecclesia, quae est praedestina­ torum universitas"; art. 2: art. 3: „ Praesciti non sunt partes ecclesiae, cum nulla pars ejus finaliter excidat ab ea, eo quod praedestinationis caritas, quae ipsam ligat, non excidit"; art. 5: „Praescitus, etsi aliquando est in gratia secundum praesentem justitiam, tamen nunquam est pars sanctae eccle­ siae; et praedestinatus semper manet membrum ecclesiae, licet aliquando excidat a gratia adventitia, sed non a gratia praedestinationis"; art. 6: „Sumendo ecclesiam pro convoca­ tione praedestinatorum, sive fuerint in gratia, sive non secun­ dum praesentem justitiam, isto modo ecclesia est articulus fidei"; art. 10. 11; art. 20: „Si papa est malus et praesertim, si est praescitus, tunc ut Judas apostolus est diaboli, fur, et filius perditionis, et non est caput sanctae militantis ecclesiae, cum nec sit membrum ejus" ; art. 21. 22. — Deinde C/emensXI repudiavit propositionem 72 Quesnelli {D 1287 : rNota eccle- Solutis dubiis vindicatur ecclesia non composita ex praedestinatis. 629 mnes angelos coeli, et omnes electos et justos terrae et omlium saeculorum" ; prop. 76: „Nihil spatiosius ecclesia Dei: quia omnes electi et justi omnium saeculorum illam componunt." 5. Res asserta dubiis expulsis communitur. Certe a. Jo 10, 1234 5. 28 depictas oves Christi nefas est interpretari homines omnes et solos effectu ipso non perituros in aeternum, i. e., omnes et solos praedestinatos, ut vel inde patet, quod oves tales commissas sibi Petrus [Jo 21, 15 ss) tamquam gregem invisibilem pascere non posset; nec praedestinati omnes solive actu „audiuntu vel „sequuntur“ Christum. Itaque oves illic dicuntur homines adhaerentes Domino vel vicario ministerio ejus; qui omnes obtinent vitam gratiae ipsiusque salutis sempi­ ternae nec sunt a quoquam rapiendi, quantum ad potentiam Christi, qua ut natura ipse unum est cum Patre; quin et effectu illi fient salvi, sive accipiuntur omnes collective pro plerisque, sive distributive omnes singuli non simpliciter, sed qui vocem Christi vel legatorum Christi plene et perseveranter audiendo et sequendo exprimant in se rationem ovis absolutam. Cf. n. 160. I), Potest esse et vocari membrum ecclesiae potentia 1235 proxima vel secundum Dei praescientiam et praedestinationem, quod actu ipso vel secundum praesentem condicionem non sit tale, et ex contrario potest esse et vocari membrum veritate essentiae sive simplicis sive justitia cumulatae vel formaliter, quod non sit membrum veritate perseverantiae (cf. Jo 8, 31) saltem et in justitia ipsa proindeque finaliter. Simili pacto s. Augustinus exhibet tamquam membra ecclesiae, triumpha­ turae quidem, omnes et solos ex divina praescientia et prae­ destinatione in bono perseveraturos, sive actu sunt per fidem et justitiam intus, scilicet in ecclesiae futurae talis velut quo­ dam initio praesenti, sive adhuc foris sunt nondum exsistendo vel in fide moribusve hactenus aberrando, quod Deo etiam futura jam praesentia sint. Eo proprie verba illa saepius vix recte citata referuntur (in Jo tr. 45. n. 12. 13; AI 35, 1724 ss): „Xovit Dominus qui sunt ejus' (2 lim 2, 19) . . ipsae sunt ves. Aliquando se ipsae nesciunt, sed pastor novit eas, se­ cundum istam praedestinationem, secundum istam Dei prae­ scientiam. secundum electionem ovium, ante constitutionem β30 Augustinus dicit ecclesiam ex praedestinatis dumtaxat futuram, mundi . . Secundum istam ergo praescientiam Dei et prae­ destinationem, quam multae oves foris, quam multi lupi intus; et quam multae oves intus, et quam multi lupi foris! Quid est quod dixi, quam multae oves foris? Quam multi modo luxuriantur, casti futuri ; quam multi blasphemant Christum, credituri in Christum; quam multi se inebriant, futuri sobrii; quam multi rapiunt res alienas, donaturi suas! verumtamen modo vocem alienam audiunt, alienos sequuntur. Item quam multi intus laudant, blasphematuri ; casti sunt, fornicaturi; sobrii sunt, se vino postea sepulturi; stant, casuri! non sunt oves. (De praedestinatis enim loquimur; de his loquimur quos novit Dominus, qui sunt ejus.) Et tamen ipsi quamdiu recte sapiunt, Christi vocem audiunt. Ecce audiunt ipsi, non audiunt illi: et tamen secundum praedestinationem non oves isti, oves illi . . Est aliqua vox, est, inquam, vox aliqua pastoris, in qua oves non audiunt alienos, in qua non oves non audiunt Christum. Quae est ista vox? ,Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit* (Mat 10, 22). Hanc vocem non negligit proprius, non audit alienus . . Istam qui audierit, ovis est. Sed audiebat illam nescio quis, et desipuit, refriguit, audivit alienam : si praedestinatus est, ad tempus erravit, in aeternum non periit; redit ut audiat quod neglexit, faciat quod audivit. Si enim de his est qui praedestinati sunt, et errorem ipsius Deus praescivit, et conversionem futuram . . Si ovis es, et si perseveraveris usque in finem, salvus eris; ac per hoc istam vocem non contemnunt sui, non audiunt alieni/ Quocum loco conferatur ille (de baptismo cont. donat. 1. 4. c. 3. n. 4; M43. 156): „Secundum autem ejus praescientiam, qui novit quos praedestinaverit ante mundi constitutionem conformes imaginis Filii sui, multi etiam qui aperte foris sunt, et haeretici appel­ lantur, multis et bonis catholicis meliores sunt. Quid enim sint hodie, videmus ; quid cras futuri sint, ignoramus. Et Deo quidem, apud quem sunt praesentia quae ventura sunt, etiam quod futuri sunt jam sunt/ Vel sententia illa ide unit. eccl. c. 19. n. 52; M 43, 432): „Quasi nos, quibus modis possumus, aliud agamus, nisi ne triticum simul eradicetur, dum ante tempus zizania separantur. Quicumque enim boni in aeternum futuri sunt, etsi ad tempus mali sunt, non zizania, sed triticum sunt in praescientia Dei.- Nihilominus praeter ecclesiam in- Ecclesiaex praedestinatis futura; membra probantur nunc posse esse peccatores. 631 I i I I I ! risibilem illam praedestinatorum utcumque incohatam vel fu­ turam et pro Deo solo praesentem agnoscit s. doctor cum antiquitate tota ecclesiam visibilem hujus vitae, quae fideles omnes promiscue comprehendat; ita ille effato proximo zizania nunc conjuncta cum tritico esse indicat; ita pariter ille paulo ante locum ipsum primum recitatum (in Jo tr. 45. n. 11; M 35, 1724): nModo multi colliguntur ad ovile Christi, et ex haere ticis fiunt catholici; a furibus tolluntur, pastori redduntur . . In ipsis etiam jam factis catholicis Christianis, bonae spei fide­ libus, aliquando mala contingunt; seducuntur in errorem, et post errorem revocantur: quando seducti sunt in errorem, et rebaptizat! sunt, aut post ovilis dominici societatem rursus in errorem pristinum revoluti sunt, oves erant an non erant? Utique catholici erant. Si catholici fideles erant, oves erant/ In eadem ecclesia nunc usque ad judicium ultimum militante cum praedestinatis esse reprobos, etiam expressius Augustinus sic affirmat (contra litteras Petiliani 1. 2. c. 47. n. 110; J/43. 297 s): n,Dominus pascit me, et nihil mihi deerit . (Ps 22, 1). Non sunt haec verba zizaniorum, quamvis usque ad messem in una segete tolerentur: non sunt verba paleae, sed tritici: quamvis eadem pluvia simulque nutriantur, eadem area simulque triturentur, donec ultimo ventilabro ab invicem segre­ gentur. . Non dicunt ista nisi qui ad dexteram pertinebunt: sed tamen eadem pascua sub uno pastore et oves et hirci pascuntur, donec ut debita recipiant, segregentur/ Demonstratio p. Π. 1. Exclusis ab ecclesia vel etiam 1236 solum a potestate sacra obtinenda peccatoribus, saltem omnibus ideoque etiam occultis, actum esset de ecclesiae visibilitate. Atqui ecclesia est visibilis (th. XXX). 2. In scripturis ecclesia adhuc militans exhibetur velut 1237 area (Mat 3, 12), siquidem area Christi potius quam orbis in­ tellegitur ecclesia, praesertim cum mentionem areae commemoratio baptismi a Christo dandi antecedat, ipsius judicii ex­ tremi vel ecclesiae caelestis, terrestrem scilicet terminantis, continuo subsequatur; sed haec ecclesiae area una dicitur complecti cum tritico in horreum congregando junctas paleas comburendas, sane etiam manifestas, h. e., cum hominibus ec­ clesiae probis improbos etiam publicos idque nulla facta inter sacros magistratus et laicos distinctione. Similiter ecclesia i 632 Peccatores possunt esse in ecclesia ex scriptura et potestate remittendi pectin. repraesentatur tamquam seges una in agro mundi, h. e., per spatium loci et temporis mundani consita eademque usque ad messem mixta ex bono semine et zizaniis medio tritico super­ seminatis etiam apparentibus conexis ita, ut his evulsis era­ dicaretur simul triticum ; videlicet ecclesia est societas usque ad consummationem saeculi composita ex justis instar solis fulgidis futuris et ex iniquis quamvis notis interim fere pro salute justorum ipsorum relinquendis et tandem in fine de ipso regno Christi, ut Servator explanat, colligendis et in caminum ignis immittendis (Mz/ 13. 24—30. 36—43). Praeterea com­ paratur ecclesia sagenae pisces omnis generis, tum bonos tum malos, in se ipsa concludenti, quorum separatio, ejectis foras malis, impleto demum reti in littore perficienda sit (Mat 13. 47—50); comparatur ecclesia convivio nuptiali, in quo etiam homo non habens vestem nuptialem, i. e., gratiae sit inventus J/a/22.2 14 ; comparatur decem virginibus, quarum quinque sint prudentes, quinque admissa gravi neglegentia fatuae(J/a/25 1—13); comparatur ovili, continenti praeter oves etiam haedos caritate erga alios fideles Christi destitutos (A'/at 25z 32—46); comparatur magnae domui, in qua sint vasa indolis diversae nec solum in honorem, sed et in contumeliam (2 Tim 2, 20). Atqui similitudines hae omnes divinitus propositae significant aperte, peccati statum generation per jus divinum quidem non officere, quominus quis vere membrum ecclesiae sive simplex sive instructum potestate censeatur. 1238 3. Exstat in ecclesia potestas a Domino sacramentalis re­ mittendi peccata, quae et post baptismum sint commissa (vide Jo 20, 23; Jac 5, 14—16). Atqui ecclesiae sacramenta, ex­ cepto quidem baptismo, qui est ipsa janua ecclesiae, per se non instituta sunt nisi pro ecclesiae membris vel majoribus vel minoribus, neque externis licite conferuntur (cf. n. 356!: unde etiam qui per haeresim, schisma, excommunicationem ab ecclesia separati sunt, ante usum sacramenti peccata ipsa exstinguentis per fidem, adhaesionem, censurae solutionem red­ ire in ecclesiam per se debent. ?· 1239 4. Eadem veritas colligitur ex Alat 6, 9. 12, ubi fideles instar familiae unius petere jubentur dimissionem propriorum debitorum, non praecise levium, sed et imprimis, quae sint, gravium, ut patet etiam collata similitudine servi debentis 1 Peccatores possunt cssc membra ecclesiae ex scfiptvwa et traditione. t rU Q decern milia talentorum Mat 18, 23 ss, 1 um huc facit, quod ex .1M/ 18, 15 — 17 erga fratrem, membrum scilicet ecclesiae, correptio eaque simpliciter salutifera adhibenda est. Accedunt testimonia, quibus peccatores quoque apostolus vel inter ec­ clesiae aetatis suae membra refert vel ecclesiae membra posse esse significat, puta 1 Cor 1, 11; 5; 6, 8; 11, 28 ss; 2 Cor 2, 3;5,20; 11, 26; 12, 20. 21 ; Gal 6, 1 ; Phil 1, 15 ss; 1 Tim 5, 20; 2 Tini 4, 2; Heb 5, 1 ss. Nominatim ipsos antistites ecclesiae posse peccatores esse Dominus proposito exemplo servi super familiam constituti etiam mali vel et parabola talentorum distri­ butorum satis indicavit Mat 24, 45ss; 25, 14ss; adde Apoc 3, 1. 5. Doctrinam consentaneam enuntiant Patres. In his est 1240 Hermae Pastor, qui malos de ecclesia suo tempore eiciendos, proinde non per facta propria extra ecclesiam collocatos, sic significat (sim. 9. c. 18; F l2, 613): „Qui deum non cogno­ verunt et nequiter agunt, judicati sunt ad mortem; qui vero deum cognoverunt ejusque mirabilia viderunt atque nequiter agunt, dupliciter punientur et morientur in aeternum. Sic ergo purificabitur ecclesia dei. Quomodo autem vidisti lapides e turri sublatos et spiritibus malis traditos et inde ejectos esse, etiam unum corpus purificatorum erit, sicut turris quoque facta est velut ex uno lapide, postquam purificata est; sic erit et ecclesia dei, postquam purificata est atque ejecti sunt mali et hypocritae et blasphemi et dubii et qui nequiter agunt nequi­ tiis variis. Qui postquam ejecti sunt, ecclesia dei erit unum corpus, una cogitatio, unus sensus, una fides, una caritas; et tunc filius dei exsultabit et laetabitur inter illos, cum populum suum mundum receperit.t; — Accedit Callistus I, quantum ex narratione illa res detorquente auctoris philosophumenon per­ cipitur (1. 9. n. 12; M 16, 3385 ss): „Hic (Callistus) praecepit, tametsi episcopus peccet, etiamsi ad mortem, eum non opor­ tere loco suo moveri . . Verum etiam parabolam de zizaniis ad hoc pertinere : ,Sinite zizania crescere cum tritico' (Mat 13,30), hoc est in ecclesia peccantes. Verum etiam arcam Noachi in similitudinem ecclesiae dixit factam esse, in qua canes et lupi et corvi omniaque munda immundaque fuerint, sic dicti­ tans in ecclesia oportere esse consimiliter ; et quaecunque ad hoc congerere poterat, in hunc modum interpretatus est. Cujus auditores delectati placitis permanent illudentes et sibimet ipsis } 1 ■Ί . i i I i- · • · I 634· Peccatores possunt esse membra ecclesiae ex traditione. et multis, quorum turbae ad scholam illam confluunt. Prop· terea et augentur superbientes turbis propter voluptates, quas non permisit Christus, quo contempto nullum peccatum pro­ hibent, dictitantes eum ignoscere volentibus . . Et inter haec conamina impudentes illi catholicam ecclesiam semet appel­ lare aggrediuntur . . Haec igitur mirificentissimus Callistus condidit, cujus schola permanet custodiens mores traditionem­ que, non discernens, quibuscum oporteat communicare, sed omnibus sine discrimine communionem afferens/1) — Similiter Origenes animalia etiam fera in arca ecclesiae inveniri confi­ tetur (supra n. 287) et peccatores manifestos per sacerdotes de­ mum pelli dicit i ut infra n. 1276). — Pariter Cyprianus scribit (ep. 52. al. 55. ad Antonianum n. 25; J/3, 791): „Quantus arrogantiae tumor est . . ut quis aut audeat aut facere se posse credat quod nec apostolis concessit Dominus, ut zizania a frumento putet se posse discernere, aut quasi ipsi palam ferre et aream purgare concessum sit. paleas conetur a tritico separare, cumque apo­ stolus dicat: ,In domo autem magna non solum vasa aurea sunt et argentea, sed et lignea et fictilia’ (2 Tim 2, 20), aurea et argentea vasa videatur eligere, lignea vero et fictilia con­ temnere, abjicere, damnare, quando non nisi die Domini vasa lignea divini ardoris incendio concrementur, et fictilia ab eo cui data est ferrea virga frangantur/ — Atque Ephraem syrus (hymn, dispers. 1. n. 5: ed. Lamy 4, 676): ^Multiplicati sunt autem filii veritatis in hoc veritatis ramo“, scilicet in ecclesia, „et maturitatem adepti fructus effecti sunt coelesti regno digni. Quamvis autem ramus sit vivus portat tamen fructus mortuos, exterius quidem nitentes, quos spiritus probavit et amandavit ad labruscas. Benedictus qui coronavit athletas suos.“ — Gregarius naz. commune hoc ecclesiae corpus velut ex multis 1 Hoc loco homo sanae mentis intelleget dumtaxat, ex pontifice impugnato essentiam ecclesiae eam esse, ut peccatores instar mali subeundi in ecclesia et epi­ scopi ipsi esse possint. Nihilominus Harnack (Lehrbuch der Dogmeng. p, 446. adool 1. et 44î) inde colligit, a Callisto peccatores dotem necessariam (eine nothwendige Ausstattung) ecclesiae declarari, immo essentiam ecclesiae corpus permixtum definiri! Ceterum hoc exemplum argumentandi unum est pro multis; nam in dis­ putatione sua tota de ecclesia (ib. 399 ss. -125 ss) auctor iste eruditione quidem magna historica dotatum, sed saepe logicae neglegentem et universe praejudicio caeco pro ecclesia ab hominibus evoluta, non divinitus instituta captum se et ductum prodit. Peccatores possunt esse membra ecclesiae ex traditione. 63a belluis, feris ac mitibus, compositum describit (or. 2. n. 44; J/ 35, 451 ss). — Item Chrysostomus peccatores in ecclesia conversantes exhibet (in 2 1.im 2, 20 ss. hom. 6. n. 3. 4; M b2, 633ss); cui non obsistit, quod (ib. n. 1) ille dicit, malos, sci­ licet formaliter consideratos, ecclesiae non necessarios esse, etsi sine iis in mundo opera quaedam ipsis congruentia, ut aedificia splendida, non liant. — Hieronymus ut in arca Noe omnium animalium genera, ita in ecclesia justos et peccatores commorari docet (dial adv. luciferian. n. 22; M 23, 176). Potissimum autem in controversia cum donatistis saeculo IV 1241 et V dogma catholicum assertum est. Ita Augustinus (serm. 15. al. de temp. 254. n. 1—3; M 38, 116 s) : „Cum lapides vivi, corda fidelium caritatis vinculo continentur, decor est domus Dei, et locus tabernaculi claritatis ejus (cf. Ps 25, 8) . . Sed in con­ gregatione Christiana, quantum pertinet ad participationem et communionem sacramentorum, multiplicati sunt super numerum Ps 39, 6). Alius est ergo numerus, alii super numerum. Nu­ merus est, de quibus dicit apostolus: ,Novit Dominus qui sunt ejus'. Super numerum autem: ,Quoniam in magna domo non solum vasa sunt aurea et argentea, sed et lignea et fictilia; alia quidem in honorem, alia in contumeliam' (2 Tim 2, 19 s). Numerus ergo, vasa in honorem : super numerum, vasa in con­ tumeliam. Cum ergo sint ista duo genera vasorum, numquid dubitamus ubi sit decor domus Dei? . . Numquid propter mala vasa deserenda est domus magna? Novit Deus uti, id est Dominus magnae domus, et vasis in honorem, et vasis in con­ tumeliam . . Non ergo dicas, Quare sunt isti in domo Dei? Respondetur tibi, Vasa sunt in contumeliam. Novit eis uti Deus: non errat qui creavit, quoniam qui potuit creare, novit ordinare, habent in domo magna locum suum," Et (de unit. eccl. c. 14. n. 35; M 43, 417 s): „Habemus innumerabilia testimonia .. de commixtione malorum cum bonis in eadem communione sacramenti . . Ex quibus, ne longum faciam, pauca comme­ moro. Est in Canticis canticorum, quod de sancta ecclesia dictum omnis christianus agnoscit: ,Sicut lilium in medio spi­ narum, ita proxima mea in medio filiarum' (Cant 2, 2) . . Videt etiam hic Ezechiel signatos quosdam, ne cum malis pariter in­ terirent, de quibus ei dicitur: ,Qui gemunt et moerent peccata et iniquitates populi mei, quae fiunt in medio eorum* (Ez 9, 4) . . X i H ÿi 1 i 636 l>t '1 ■0; ■> possnnt esse membra ecclesiae ex dogmate asserto contra donatiiu*. Dicit et Dominus de superseminatis zizaniis: ,Sinite utraque crescere usque ad messern' (Mat 13, 30): id est, triticum et zizania1) . . Est alia similitudo apertissima de commixtione malorum et bonorum intra eamdem sacramentorum commu­ nionem et connexionem, quam Dominus ipse et ponit et ex­ ponit. ,Simile est*. inquit. ,regnum coelorum sagenae missae in mare, quae congregat omnia genera piscium . / (Mat 13, 47 ss). Nulla ergo malorum commixtio terret bonos, ut propterea velint tanquam retia rumpere, et a congregatione uni­ tatis exire, ne homines non pertinentes ad regnum coelorum in sacramentorum consortio patiantur: quandoquidem cum ad littus, id est, ad finem saeculi ventum fuerit, fiet debita sepa­ ratio, non humana temeritate, sed divino judicio.“ Vel (ad donatistas post collationem c. 10. n. 14; M 43, 660): /lenta­ verunt sane episcopi vestri (donatistae) negare scriptum in evangelio, quod areae sit ecclesia comparata; sed mox evangelicorum verborum commemoratione convicti ad id se con­ verterunt. ut etiam ibi dicerent occultos malos significatos, non manifestos, de quibus scriptum est: ,Veniet ferens venti­ labrum in manu sua. et mundabit aream suam; frumenta re­ condet in horreo, paleas autem comburet igni inexstinguibili, (Mat 3, 12). Vos itaque judicate, aperite oculos, aures inten­ dite veritati: si propterea, sicut ipsi dixerunt, Dominus eccle­ siam retibus comparavit, quia non manifestos, sed latentes in ea malos intelligi voluit, quos ita non vident sacerdotes, quem­ admodum pisces intra retia sub fluctibus non vident pisca­ tores, numquid et area sub aqua vel sub terra trituratur? aut certe nocturnis horis, non in sole conteritur, aut in ea rusticus caecus operatur? Quanto ergo melius se ipsos corrigunt, quam evangelia sancta pervertunt, et ad vanum suae mentis errorem eloquia dominica detorquere conantur! . . Custodit autem Deus innocentiam sanctorum et fidelium suorum, sicut piscium bonorum, sicut pinguium frumentorum, ut intra ista retia non eis noceant permixta genera reprobanda, et in ista area non eis noceat permixta palea ventilanda.u Ad haec videas ib. c. 4. 20. n. 6. 27 (Λ/ 43 655 s. 668 s), cont. ep. Parmeniani 1. 3. *) Celebratae explanationi huic obicitur, quod Augustinum alibi (quaesi, seplemdecim in Mat q. 11. n- 1- j/ 35, 1367) zizania haereticos, non males catholicos intellegi asseveret. At opus istud jam Augustini genuinum non agnoscitur. Peccatores possunt esse membra ecclesiae ex dogmate asserto contra donatistas. β37 Feiiciam; n. 855, de doctr. christ, et ep. 105), enchir. c. 65. 83. n. 17. 22. (.1/ 40, 262 s. 272). Ipsum ^mandatum catholicorum* episcoporum Africae, nquo tota causa comprehensa est, et electis ad disputandum septem episcopis injuncta est catholicae defensio", videlicet pro col­ latione carthag. a. 41 1 cum donatianis, continet illa (n. 4; .1/ 43, 821 ss): ^Fratres et coepiscopi nostri, quos ad eorum criminationes redarguendas elegimus, in hac collatione quae cum eis habenda est, ecclesiam sanctam adversus eorum ob­ jecta defendant. Dicunt enim quod haec ecclesia, quam in lege et prophetis et psalmis accepimus praenuntiatam, opera Salvatoris expressam et sanguine redemptam, apostolorum laboribus disseminatam atque plantatam, incipientibus ab Jeru­ salem, ubi in centum viginti animas simul congregatas sanctus Spiritus venit, eosque in quos venit linguis omnibus gentium loqui faciens, evidentissimo signo docuit ecclesiam per omnes gentes futuram, et linguis omnium gentium locuturam: hanc ergo ecclesiam, quae isto modo, ut praedictum et impletum est, ab Jerusalem sumpsit exordium, atque inde se in Judaeam et Samariam aliasque orbis terrae partes apostolorum praedi­ catione diffudit . . hanc, ut diximus, ecclesiam dicunt isti, contra quorum errorem collegis nostris collationem defen­ sionemque mandamus, Caeciliani episcopi quondam carthaginensis ecclesiae et sociorum ejus nescio quibus peccatis periisse pollutam, atque in parte Donati ejus reliquias remansisse. Hanc vanam et sacrilegam criminationem hi, quibus manda­ mus, ita redarguant et refellant, ut primitus ecclesiae causam a causa quorumdam hominum distinguant atque discernant. Quoniam ecclesia permixtos malos habitura praedicta est, quousque messis tempore a tritico zizania segregentur, vel a frumentis palea ventilata discedat, vel oves ad dexteram, haedi ad sinistram, qui nunc eisdem pascuis permixti sunt, segre­ gentur, vel mali pisces a bonis, qui nunc intra eadem retia simul trahu ntur ad littus, in eodem littore, hoc est in fine saeculi, dirimantur. Homines autem quilibet in ecclesia, si boni sunt, triticum vel frumenta ejus sunt, oves ejus sunt, pisces ejus boni sunt: sin autem mali sunt, zizania, palea, 638 Peccatores possunt esse membra ecclesiae ex dogmate asserto contra donathti, CJ haedi, pisces mali ejus sunt. Non ergo propter eos tota messis, tota area, grex totus, piscatio tota damnata est: necum ante tempus audemus quasi de malis temere judicare, et aliis alio­ rum objectare peccata, bonos propter malos sacrilega sepa­ ratione deseramus, cum potius malos propter bonos pia uni­ tate tolerare debeamus. Urgendi ergo sunt isti harum evangelicarum similitudinum, et tam perspicuae veritatis inimici, ut doceant quod intendunt, ac prius ostendant, si valuerint, quomodo ecclesia, quam incipientem ab Jerusalem in scrip­ turis sanctis per propinqua et longinqua fructificantem atque crescentem accepimus et tenemus, quorumlibet quos accusant contagione perierit, et in Donati parte remanserit . . Quod nos dicimus . . ab eis quibus officium defensionis hujus impo­ nimus, evidentissime et exemplis cumulatius ostendatur, id est, ecclesiam Christi nullorum malorum usque in finem sibimet permixtorum, non solum ignotorum, verum etiam cognitorum, quasi corruptione pestifera posse inquinari atque deleri, pri­ mum exemplis propheticis, qui populum peccatorem et Deum multis exsecrabilibus abominationibus offendentem tam severis vocibus arguebant, et flagellis correptionis duros atque indo­ mitos animos usque ad inimicitias adversum se horribiles ex­ citabant, nec tamen se ab eo populo, in quo utique etiam boni inter malos erant, corporali discrimine dividebant, melius judicantes per patientiam ferre malos, quam per calumniam relinquere bonos. Ipse Dominus Jesus Christus exemplum singulare patientiae traditorem suum, utique pessimum, non solum cognitum in discipuli numero pertulit, verum etiam praecognitum in discipulorum numerum assumpsit. Dixit etiam discipulis suis: ,Et vos mundi estis, sed non omnes' (Jo 13,10), ut eo modo scirent munditiam suam aliena immunditia non posse sordescere. Apostolorum temporibus testis est apostolus Paulus, inter falsos fratres gemens (2 Cor 11, 26), et quosdam per invidiam, quod utique vitium diabolicum est, Christum annuntiantes in epistola sua notans (Phil 1. 15), quemadmodum boni malos, propter unitatem Christi pietate sollicita conser vandam, sine ulla sua perditione in sacramentorum commu nione tolerabant, a quorum malitia longe abhorrebant. Post apostolos etiam episcopi boni, quemadmodum propter unitatem Christi, non solum quoslibet laicos, verum etiam coepiscopos MOM Peccatores possunt esse membra ecclesiae ex traditione. 639 toleraverunt malos, testes sunt litterae martyris Cypriani, ubi gemit avaritiam quorumdam collegarum usque ad crudelitatem fenoris, rapinasque fundorum; nec tamen malorum contagione factus est talis, sed bonorum dilectione pertulit tales, non tan­ tum id exemplo admonens, verum etiam praecepto instruens. Nam in quadam epistola sua dicit: ,Et si videntur in ecclesia esse zizania, non tamen impediri debet aut fides aut caritas nostra, ut quoniam esse zizania in ecclesia cernimus, ipsi de ecclesia recedamus' fep. 51. al. 54. n. 3; M 4, 344).“ Nilus verbis supra (n. 1080) recitatis haec subjungit (1. 2. 1243 ep. 261; M 79, 334): „Id quoque divina providentia factum est, ut nullus ex incorporeis angelis sacerdotii habenas obti­ neat, ne cum illi nullo inquinentur peccato, labentes homines, crudelitate usi, extemplo perderent; sed homines aeque ac nos affectibus obnoxii, et eodem sanguine prognati, primas in sedendo partes assumunt, ut cum quempiam in peccata lapsum deprehenderint, propriis iniquitatibus oppressi, in cognatum sibi genus humaniter se praebeant. Et videsis ecclesiae pri­ mum lapidem Petrum, chori apostolici verticem, post poeni­ tentiam factum; neque enim sine peccato erat. Ne igitur uni­ versos irreprehensibiles esse, nullumque probrum aut maculam humanam admittere, qui ecclesiae praesunt, contendas." — Fulgintius quoque, distinguens peccatores communes ab hae­ reticis, graviter inculcat (de fide ad Petrum c. 43. 44. n. 84. 85; M65, 705 s); ^Firmissime tene, et nullatenus dubites, aream Dei esse catholicam ecclesiam, et intra eam usque in finem saeculi frumento mixtas paleas contineri, hoc est bonis malos sacramentorum communione misceri . . utiliterque malos a bonis intra ecclesiam tolerari, si hoc cum eis bene vivendo et bene monendo agatur, ut et videntes et audientes quae bona sunt, mala sua respuant, et judicandos se a Deo pro suis malis operibus contremiscant, atque ita, praeveniente dono gratiae, de suis iniquitatibus confundantur, et ad bonam vitam per Dei misericordiam convertantur. Bonos vero a malis intra eccle­ siam duntaxat catholicam constitutis non debere nisi operum dissimilitudine separari, ut cum quibus divina communicant sacramenta, non habeant mala opera, quibus illi sunt crimi­ nosi, communia . . Haec interim quadraginta capitula ad re­ gulam verae fidei firmissime pertinentia fideliter crede, fortiter * ►·ζ ; β40 Peccatores possunt esse membra ecclesiae ex traditione el ratione théologie... e>KUJ. M uJ tene, veraciter patienterque defende. Et si quem contraria his dogmatizare cognoveris, tanquam pestem fuge, et tanquam haereticum abjice. Ita enim ista quae posuimus fidei catho­ licae congruunt, ut si quis non solum omnibus, sed etiam sin­ gulis voluerit contraire, in eo quod singulis horum contuma­ citer repugnat, et his contraria docere non dubitat, haereticus et fidei Christianae inimicus, atque ex hoc omnibus catholicis anathematizandus appareat/ — Ad haec videas verba Pelagii I infra (n. 1272). — Denique similia profert Gregorius M, tum loco supra (n. 94) posito, tum hom. 38. in evang. n. 7—14 (J/ 76 1285 ss), ubi et alia et haec docet: „Ecce jam ipsa qualitate convivantium aperte ostenditur quia per has regis nuptias praesens ecclesia designatur, in qua cum bonis et mali conveniunt. Permista quippe est diversitate filiorum, quia sic omnes ad fidem generat, ut tamen omnes per immutationem vitae ad libertatem spiritalis gratiae culpis exigentibus non perducat. Quousque namque hic vivimus, necesse est ut viam praesentis saeculi permisti pergamus. Tunc autem discernimur, cum pervenimus. Boni enim soli nusquam sunt, nisi in coelo; et mali soli nusquam sunt, nisi in inferno. Haec autem vita quae inter coelum et infernum sita est, sicut in medio sub­ sistit, ita utrarumque partium cives communiter recipit; quos tamen sancta ecclesia et nunc indiscrete suscipit, et postmodum in egressione discernit/ ·' | | 1244 6. Practica traditio ejusdem veritatis sermonibus illis Pa­ trum continetur, quibus filios ecclesiae peccatores ad conver­ sionem excitant: continetur precibus, quas imprimis pro fide­ lium peccatis condonandis, certe etiam gravibus, ecclesia ad Deum mittit; continetur sacrificio propitiationis in eundem finem totiens oblato; continetur disciplina paenitentiali, quam peccatores vel non proprie excommunicati, proinde intra ec­ clesiam ipsam, vel solo jure ecclesiae excommunicati observa­ bant (cf. didascal. et constit. apost., quae vocantur, 1. 2. c. 41; ed. Funk 1, 130 ss; Augustin, ad donatistas post collationem c. 20. n. 28; M 43, 669). 1245 7. Revera non est, cur membrum corporis ecclesiae ille esse desinat, qui pergat vivere ecclesiae vitam exteriorem in­ tegram, qui scilicet vel tamquam hierarcha ipse vel ut adhae­ rens hierarchiae eandem cum ecclesia Christi fidem profiteatur Mali possunt esse in ecclesia ex ratione theologica et monumentis sollemnioribus. β41 eandem compagem socialem foveat, iisdem sacris ritibus utatur, vel insuper servata saltem spe et fide quadantenus vitam in­ teriorem ipsius animae ecclesiae retineat (cf. n. 1231). Atqui talis, praeter haeresim vel schisma vel judicium ecclesiae, est condicio hominis baptizati etiam gravis culpae rei. Porro ejusmodi peccatores ex ecclesia non statim divinitus amoveri I ad hoc conducere potest, ut ipsi boni fiant vel ne alios secum roras trahant vel ut merendi ansam bonis praebeant vel ne praetextu delictorum saltem secretiorum etiam innocentes turbis ί excitatis divexentur et damnentur. Praesertim ecclesiae supe­ riores per peccatum quodvis dignitate membri proindeque ■ munere proprio excidere eo minus convenit, quod ita maxime eradicaretur cum zizaniis triticum, i. e., auctoritate sacra pro culpis sive veris sive suppositis totiens sublata vel certe im­ pugnata status ecclesiae praesentis ideoque justorum ipsorum gravissimum detrimentum caperet. 8. Idem ex parte demonstrare licet a fortiore argumentis, 1246 quibus (th. XXXIV) haeretici occulti quidem membra eccle­ siae invenientur. 9. Hinc merito magisterium sacrum summum monumentis 1247 sollemnioribus rationem membri ecclesiae sive simplicis sive pro jurisdictionis vel ordinis potestate etiam praecipui ipsis peccatoribus asseruit. Ita legimus in professione fidei waldensibus ad ecclesiam reducibus ab Innocentio III praescripta Z237O): ..Sacramenta quoque, quae in ea (ecclesia sancta romana, catholica et apostolica) celebrantur, inaestimabili atque invisibili virtute Spiritus sancti coopérante, licet a peccatore sacerdote ministrentur, dum ecclesia eum recipit, in nullo re­ probamus, nec ecclesiasticis officiis vel benedictionibus ab eo celebratis detrahimus, sed benevolo animo tanquam a justis­ simo amplectimur, quia non nocet malitia episcopi vel pres­ byteri neque ad baptismum infantis, neque ad eucharistiam conferendam, vel ad cetera ecclesiastica officia subditis cele­ brata . . In sacrificio eucharistiae . . nihil a bono majus vel a malo minus perfici credimus sacerdote . — Item rejecto Z)413s) errore fraticellorum primo, esse ecclesias duas, unam sceleribus maculatam romanam, alteram virtute decoram suam suorumque, cui ipsi merito spiritualis vitae praeessent, et er­ rore secundo, omnes a se alienos potestate jurisdictionis et Straub, bv Ecclesia. II 64- ,n ecclesia posse esse malos, probatur monumentis sollemnioribus et defeafe ordinis privatos esse et apud se solos ut spiritualis vitae sanc­ titatem, sic auctoritatem perseverare, Joannes XXII tuendo validitatem sacramentorum utique etiam vel imprimis intra ecclesiam ipsam confectorum in hunc modum loquitur (D 416): nQuarta hujusmodi impiorum blasphemia de . . waldensium venenato fonte prorumpens, sacerdotes rite etiam et legitime secundum formam ecclesiae ordinatos, quibuslibet tamen cri­ minibus pressos, non posse conficere vel conferre ecclesiastica sacramenta confingit.u — Alar/inus ΙΛ cum concilio constantiensi damnavit Joannis Wicleff art. 4 (Z? 480); art. 8; art. 15: „Nullus est dominus civilis, nullus est praelatus, nullus est episcopus, dum est in peccato mortali.“ Similiter tunc dam­ natus est [D 533 ss) Joannis Hus art. 12. 13. 20. 22. 24. 26.30, Praeterea videsis (Z> 566) art. 22. de quo suspecti errorum mandante Martino V interrogandi erant. — Concilium Irid. statuit (s. VI. cn. 28; D 720): „Si quis dixerit, amissa per peccatum gratia, simul et fidem semper amitti ; aut fidem, quae remanet, non esse veram fidem, licet non sit viva; aut eum, qui fidem sine caritate habet, non esse Christianum; anathema sit.“ — Accedit, quod Clemens XI proscripsit propositionem 72—78 Quesnelli, cujus v. g. 78 haec est {D 1293): ^Separatur quis a populo electo, cujus figura fuit populus judaicus et caput est Jesus Christus, tam non vivendo secundum evangelium, quam non credendo evangelio." — Denique a Pie V/ propositio pistoriensis 15 /> 1378) ^intellecta hoc sensu, ut ad corpus ecclesiae non pertineant nisi fideles, qui sunt per­ fecti adoratores in spiritu et veritate, haeretica" declarata est. 1248 10. Insuper nulla sunt firmamenta sententiae oppositae; cui a. non favet doctrina revelationis de ecclesia Christi sancta. At enim ecclesia ex institutis suis sancta est, et omnes ho­ mines christiani promiscue vocantur sancti, quod ad ecclesiam pertinentes a profano mundo saltem per professionem fidei et baptisma sunt discreti et Deo pacto peculiari sunt obstricti (vide l Cor 6. 1 ss), vel quod a plerisque, qui sunt quales per ecclesiae leges esse debent, recte sanctorum justorumve nomen socii omnes sortiuntur Sed de ecclesiae sanctitate infra. 124H b. Ad mentem s. Augustini in hac quaestione integre as­ sequendam modos ecclesiae considerandae varios, etiam sepo­ sita divina p: aescientia et praedestinatione, distinguere oportet. Proono vel altero spectandi modo Augustini sunt mali in eccl, vel non sunt plene. 643 Primo modo considerandi ecclesia est societas, quae per media idonea ad finem suum, propiorem quidem sanctitatis in hac vita,remotiorem salutis vel gloriae sempiternae tendat. Essentia ecclesiae istius magisterio suo fidei cum congruente professione, imperio suo salutat is disciplinae cum consentanea adhaesione, sa­ cerdotio suo cum respondente sacrorum usu continetur; quae ipsa est ecclesia Christi praesens, ab hierarchia ut principio formali animata (cf. verba Gregorii naz. n. 340), duratura usque ad consummationem saeculi, donec mensura aetatis plenitudinis Christi jam completa Dominus adveniat {Mat 28, 19. 20; 1 Cor 11. 26; Eph 4, 11 — 13; 1 Tim 6, 14). Finis autem positus in gratia sanctitatis ad essentiam ecclesiae hujus pertinet quidem virtualiter pro vi vel exigentia quadam mediorum praedictorum, quibus auxilia interna Dei multiplicia adjunguntur; verumtamen ut sit sanctitas illa actu, non requiritur, cum non ideo in societate quisquam vel societas sit, quia finis ejus obtinetur, sed ut ope societatis mediae finis tandem obtineatur. Unde ecclesiae ejusdem membra plena, immo praecipua ut hierarchae etiam peccatores esse possunt; qui eo ipso, quod ecclesiae divinitus institutae unicae sic secundum essentiam suam totam consideratae inseruntur, ecclesiae simpliciter vel sine addito nominatae omnino conjungmntur nec nisi perperam alieni ab ecclesia dicerentur. Quod utique agnovit Augustinus, qui tum aperte affirmavit, catholicos vel fideles omnes oves esse, ad tempus sub pastore uno eadem pascua cum ovibus et hircos pasci (n. 1235), in ecclesia catholica, in congrega­ tione Christiana, in eadem communione et conexione sacra­ mentorum. societatem scilicet religiosam conectentium, malos inveniri (n. 372. 1241), tum ipsum locum superiorem sedis ec­ clesiasticae etiam a malis praepositis posse occupari iterum iterumque indicavit (n. 855). Altero modo consideratur ecclesia ut societas, quae finem 1250 suum propiorem in plerisque reapse consecuta jam fructu sanctitatis cumulata sit. Ecclesiae talis membra possunt pec­ catores sive laici sive hierarchae esse quidem simpliciter, qua­ tenus essentiam membri inferioris vel superioris in corpore ecclesiae tenent, sed non pariter peccatores membra sunt per­ fecte vel secundum proventum pretiosum superadditum prae­ stitutae sanctitatis. Qua ratione merito dicitur, esse pecca41* ■ v It ! f β44 pr0 tertio spectandi modo Augustini non sunt mali in eccl. nisi secundum -pt. tores in ecclesia inutiliter, i. e., sine utilitate salutis saltem propriae, esse tamquam paleas infructuosas, tamquam zizania triticum impedientia, tamquam humores corporis malos, qui pectus premant vel facile etiam alios inficiant. Hoc ipsum Augustinus saepius significavit (ut supra n. 855; in ep. 1. Jo tr. 3. n. 4 5, infra n. 1288). ■ · 1-251 Tertio modo licet considerare ecclesiam tamquam corpus. in cujus membra a capite primario suo Christo et vita corpo­ ris exterior per hierarchiam conditam et vita spiritus interior per gratiam sanctificantem inditam descendat; nimirum ita gratia sanctitatis cum virtutibus et donis nexis, quae in eccle­ siae membris omnibus ex intentione Domini quidem vel vi baptismi initiantis esse debet et in permultis feliciter exsistit, jam et ipsa ut ecclesiae principium aliquod formale ideoque elementum constituens, non ut merus finis appetendus cogi­ tatur, quamvis gratiae conservatio et incrementum instar finis propositum permaneat. Ecclesiae adeo viventis membra sim­ pliciter non sunt peccatores, cum careant forma vitae eccle­ siasticae ejusque superioris, gratia sanctitatis, ad quam vita omnis reliqua ecclesiae ut inferior ordinatur; etsi illi dici pos­ sunt membra secundum quid, ut membra ecclesiae mortua, membra quidem, quod in corpore ecclesiae adhuc haerent, mortua autem, quod vitam praestantiorem ecclesiae non ha­ bent; eademque membra sive semiviva sive semimortua vocari possunt, quod vitam ecclesiae exteriorem vel etiam interiorem imperfectam, ut fidei vel spei, vivunt; atque pacto pari et quod gratiae sanctificanti et caritati theologicae finaliter non­ dum mortua sunt, membra illa apte infirma appellantur. Qua mente Augustinus (serm. 137. al. de verbis Domini 49. η. 1: M 38, 754): „Jesus Christus . . caput est ecclesiae, et est corpus ejus ecclesia, et in ejus corpore unitas membrorum et compago caritatis, tanquam sanitas exsistit. Quicum que autem in caritate friguerit, infirmatur in corpore Christi. Sed potens est ille, qui jam exaltavit caput nostrum, etiam infirma membra sanare: dum tamen non nimia impietate prae­ cidantur, sed haereant corpori donec sanentur. Quidquid enim, adhuc haeret corpori, non desperatae sanitatis est.“ Eadem consideratione Augustinus ducitur, ubicumque docet, malos videri esse in ecclesia, utique quod in ejus corpore visibili Ρτυ tertio spectandi modo Augustini non sunt mali in eccl. nisi secundum quid. 04-5 comparcant, verius vel occulte esse malos foris, quod scilicet spiritu ecclesiae per se invisibili non sint informati. Quo spectat illud (de baptismo contra donat. 1. 4. c. 3. 4. n. 4. 5 ; M 43, 155 s) : .Quia nec isti,ecclesiae devoti sunt' (Cypr. ep. 73), qui videntur I esse intus, et contra Christum vivunt, id est, contra Christi mandata faciunt: nec omnino ad illam ecclesiam pertinere judicandi sunt, quam sic ipse mundat lavacro aquae in verbo, i ut exhibeat sibi gloriosam ecclesiam, non habentem maculam aut rugam, aut aliquid hujusmodi (Eph 5, 26 s). Quod si in ista ecclesia non sunt, ad cujus membra non pertinent, non sunt in ecclesia de qua dicitur. Una est columba mea, una est matri suae (Cant 6, 8) : ipsa est enim sine macula et ruga. Aut asserat qui potest, hujus columbae membra esse qui sae­ culo verbis, non factis renuntiant . . Nos autem secundum id quod in praesenti est quisque hominum, quaerimus utrum in illis ecclesiae membris, quae una columba dicta est, et sponsa Christi sine macula et ruga, hodie deputandi sint, de quibus dicit Cyprianus (ep. 7. al. 11).. quod viam Domini non tenerent, nec data sibi ad salutem coelestia mandata servarent, quod non facerent Domini voluntatem . . Quod si eos in suis membris nec illa columba cognoscit, et talibus, si in eadem perversitate permanserint, dicturus est Dominus, Non novi vos, recedite a me qui operamini iniquitatem (Mat 7, 23): videntur esse in ecclesia, sed ,non sunt; iramo et contra ecclesiam faciunt. Quomodo ergo baptismo ecclesiae baptizare possunt' (Cypr. ep. 73), quod nec ipsis prodest nec accipientibus, nisi intrinsecus vera conversione mutentur, ut ipsum sacramentum, quod eis acci­ pientibus non proderat, quando saeculo verbis non factis re­ nuntiabant, prodesse incipiat, cum et factis coeperint renun­ tiare: ita et illi quorum est aperta separatio, quia in membris illius columbae nec hi nec illi sunt hodie, sed aliqui eorum fortasse futuri sunt. Non itaque ,haereticorum baptisma accep­ tamus', quando post eos non baptizamus: sed quod Christi esse cognoscimus, etiam in malis hominibus, sive aperte foris, sive intus occulte separatis, illis in ea re in qua deviabant cor­ rectis. debita veneratione suscipimus." Praeterea legas 1. 6. c. 2. n. 3; c. 3. n. 5 ; c. 24. n. 44 s; contra Crescon. 1. 2. c. 21. n. 26 (.1/43, 198 s. 212 s. 482). Immo etiam ad verbum s. doctor indicat, peccatores corporaliter et per communionem sacra- 646 ‘ ro quarto spectandi modo Augustini omnino non .sunt mali in ecclesia. mentorum in ecclesia versari, spiritualiter et per diversitatem morum extra ecclesiam esse (de baptismo 1.7. c. 51. 52. n. & 100; .1/ 43. 241 s). Similiter iidem peccatores sub alio et alio respectu exhiberi possunt et tamquam membra Christi, pro cohaerentia cum corpore Christi mystico retenta, et tamquam membra vel filii diaboli nequam (woZ coi πονηροί ex Λ/α/13,38· ut cujus prava consilia exsequantur. Hinc denuo Augustinui (in Ps 47. n. 8; J/ 36. 539): „llli qui sacramenta habent, ei mores bonos non habent, et Dei dicuntur et non Dei; et ejus dicuntur et alieni: ejus, propter ipsius sacramentum; alieni propter proprium vitium.” Cf. ipsius concilii trid. s, VI. c.7 (Z> 682). ^4 1252 Quarto modo ecclesia non tota, sed ex parte per gratiam sanctificantem ipsam nobiliore consideratur; qua proinde pec catores omnino sunt extorres. Huc spectant effata non pauca Augustini ; qui malos ab ecclesia excludendo nunquam intel­ lexit ecclesiam universam, ut est vel eo evidens, quod tales sententiae in ipsis libris adversus donatistas scriptis reperiuntur; verum illa angustiore ecclesiae contemplatione s. doctor usus est, ad quam adhibendam eum duplex ratio movebat, prior polemica vel ad hominem : Cum enim donatistae praeter com­ mentum ecclesiae a peccatoribus publicis quidem liberae pro­ fiterentur errorem illum alterum, haereticos vel homines con­ similes non valide conficere sacramenta, quod extra ecclesiam exsisterent, habentem Spiritum sanctum, ostendit Augustinus donatistas sibi contradicere, quod etiam peccatores, occulti non minus quam aperti, carerent dono Spiritus sancti ideoque forent ipsi extra ecclesiam, quatenus spectaretur eadem ut columba una incorrupta vel a Spiritu sancto inhabitata. Ita Augustinus loco paulo ante (n. 1251 recitato de baptismo, cui etiam haec subjungit: rSicut autem urgeri videor cum mihi dicitur, Ergo haereticus dimittit peccata? sic et ego urgeo cum dico, Ergo qui coelestia mandata non servat, avarus, raptor, fenerator, invidus, verbis, non factis saeculo renun­ tians, dimittit peccata? Si per vim sacramenti Dei, sicut ille. ita et ille: si per meritum suum, nec ille, nec ille. Illud enim sacramentum et in malis hominibus Christi esse cognoscitur: in corpore autem unicae columbae (Cant 6. 8), incorruptae, sanctae, pudicae, non habentis maculam aut rugam (Eph 5, 27 ■■■■■ Ρω quarto spectandi modo Augustini omnino non sunt mali tn ecclesia. 647 nec ille nec ille invenitur.44 Similis argumentatio occurrit ib. 1.6. c.3. n. 5; c. 24. n. 43 ss; 1. 7. c. 12. n. 23; contra Crescon. L2. c. 21. n. 26 (M 43, 199. 212 s. 230. 482), ubi dicuntur mali, latentibus scilicet donatistis ipsis saltem occulti, dare valide sacramentum, etsi (ex Jo 20, 23 coi. 22) habentibus Spiritum sanctum, non autem habentibus odio fratres, potestatem re­ mittendi peccata Dominus contulerit, etsi (ex Mat 7, 24 ss) audiendo nec tamen faciendo peccatores omnes non super petram, sed super arenam et eatenus extra ecclesiam exsistant, etsi (ex Cant 6, 8) a columba unica sancta homines non solum per sententiam ecclesiae, verum pro sceleribus quibuslibet a Christo damnati alieni sint. Altera eaque generalis ratio con­ templationis memoratae Augustino erat, quod delectabatur in­ tuendo corpus et sponsam Christi, quatenus haec fructuose, non per defectum hominum tantum valide sacramenta Christi haberet, quatenus columba sine macula vel ruga in membris suis esset, verbo, quatenus propositam sibi perfectionem sanc­ titatis interioris actualis vel et salutis sempiternae adipisceretur. Sic suspiciendo ecclesiam affirmat Augustinus, malos non per­ tinere ad columbam (in Jo tr. 6. n. 17; J/35, 1433), columbam gemere inter corvos (ib.), corpus Christi, compositum scilicet ex bonis, gemere inter malos (enarr. in Ps 139. n. 2; M 37, 1803 s), corpus Christi, quod est ecclesia, in dextera, h. e., in beatitudine fore (de agone christ, c. 26. n. 28; M 40, 304 s), ecclesiam esse, quae audiendo verba Christi et faciendo aedi­ ficet super petram, et audiendo et faciendo toleret eos, qui audiendo et non faciendo aedificent super arenam (Mat 7, 24 ss), instabilem sterilemque scilicet fundum, nec regeneratos spiri tualiter in corpus et membra Christi coaedificari nisi bonos, in bonis esse illam ecclesiam, quae appelletur lilium in medio spinarum (Cant 2, 2) situm (de unit. eccl. c. 18. n. 48. c. 21. n. 60; M 43, 428. 436). Sic Augustinus idem (de baptismo contra donat. 1. 7. c. 51 s. n. 99 s; M 43, 241 s) cum haere­ ticos, schismaticos, excommunicatos magis ex domo quam in domo, malos in domo esse doceat, bonos fideles solos ipsam domum Dei vel societatem fructiferae pacificaeque justitiae esse scribit, quae etiam potestatem sacram divinitus acceperit, non sane quasi justi soli valide functiones sacras obeant, quem errarem nemo fortius Augustino alibi et ibi disputante insec- «a ? 648 Εχ Augustino ecclesia tota nondum pura; ecclesia una rationis statusve duplici·. tatur. sed quod justi soli sunt subjectum utilitatis, vel etiam quod potestas sacra primitus sanctis apostolis concessa est et per se solis sanctis congruit et ex intentione Domini velat prima justis solis convenire debet et quod in hominibus corri­ gendis et expiandis per se fraterna caritas intercedit (cf. serm. 99. al. 23. ex hom. 50. n. 9; .1/ 38, 600; contra Crescon. 1. 3. c. 24. n. 27 : J/ 43. 509; dictum Gregarii naz. supra n. 340). Ceterum dicendo ecclesiam etiam pro materia sua vel hominibus componentibus immaculatam s. doctor intellexit ecclesiam talem nondum absolute, sed interim in praeparatione quadam sua vel semine exstantem; qualis est ecclesia justorum, cujus ipsa gratia quamvis nunc levi quasi pulvere humanae debilitatis aspergatur, splendebit denique in gloria serenissimae puritatis. Ad rem Augustinus (retract. 1. 2. c. 18; 3/32, 637 s): „Uoicumque autem in his libris (de baptismo) commemoravi ,ecclesiam non habentem maculam aut rugam' (Eph 5, 27), non sic accipien­ dum est quasi jam sit, sed quae praeparatur ut sit, quando apparebit etiam gloriosa. Nunc enim propter quasdam igno­ rantias et infirmitates membrorum suorum, habet unde quo­ tidie tota dicat: ,Dimitte nobis debita nostra' (Mat 6, 12).“ 1253 Porro ut diversis illis concipiendi modis Augustinus pecca­ tores ab ecclesia Christi simpliciter spectata non disjunxit, ita non ecclesias duas statuit, sive praesentes, alteram justorum meram, alteram injustis intermixtam, sive praesentem alteram mixtam, futuram alteram puram. Quin et diserte cavillationem donatistarum refellendo primum quidem declaravit, ecclesiae prae­ sentis, prout respiciantur membra aut justa aut injusta, ma­ teria constituens duplex, solum rationem quandam duplicem efferri. Ita ipse (de doctrina Christiana 1. 3. c. 32. n. 45: M 34, 83): Fusca sum et speciosa ut tabernacula Cedar, ut pelles Salomonis' (Cant 1, 4). Non enim ait, Fusca fui ut tabernacula Cedar, et speciosa sum ut pelles Salomonis; sed utrumque se esse dixit, propter temporalem unitatem intra una retia piscium bonorum et malorum (Mat 13, 48).u Dein vero distinguendo ecclesiam, qualis nunc est, a futura solum statum vel exsistendi modum alium, quo ecclesia aliter, neutiquam alia esset, Augustinus significavit: nimirum licet forma ecclesiae praesentis transeat, tamen secundum materiam malis tandem levandam mansura ecclesia dici potest, quatenus se Ei Augustino ecclesia una est in statu duplici; 4-9 eundum partem suam meliorem est ecclesia eadem, quae nunc in via peregrinando et militando per media sua salutifera ad terminum praeparatur, tunc termino potita triumphum agens sempiternum, cessantibus jam mediis illis, in conjunctione con­ veniente comprehensoribus beatis consummata erit. Ita idem Augustinus (brevic. collationis cum donatistis, tertii diei, c. 10. n. 20; J/43, 635): „De duabus etiam ecclesiis calumniam . . catholici refutarunt, identidem expressius ostendentes quid dixerint, id est, non eam ecclesiam quae nunc habet permixtos malos alienam se dixisse a regno Dei, ubi non erunt mali commixti, sed eamdem ipsam unam et sanctam ecclesiam nunc esse aliter, tunc autem aliter futuram, nunc habere malos mixtos, tunc non habituram, sicut nunc mortalem, quod ex mortalibus constaret hominibus, tunc autem immortalem, quod in ea nullus esset vel corpore moriturus, sicut non ideo duo Christi, quia prior mortuus postea non moriturus/ Vel (ad donatistas post collationem c. 7 ss. n. 10 ss; M 43, 658 s): ,Nec mirum si pacem scripturae Dei non intelligebant, qui pacem cum ejus ecclesia non habebant, Nos autem utraque accipientes testimonia, demonstrabamus utrorumque concordiam. Nam et illud accipiebamus, quod in suis litteris commemoraverunt ecclesiae dictum esse, ,Nec adjiciet ultra per te transire incircumcisus et immundus' (Is 52, 1), et illud quod scriptum est, ,Sinite utraque crescere usque ad messenV (Mat 13, 30): sed hoc esse in agro, illud futurum in horreo.. Ecce manifestatum est quod dicebatur a nobis, distinguenda esse tempora ecclesiae: non eam nunc esse talem, qualis post resurrectionem futura est: nunc malos habere permixtos, tunc omnino non habituram : ad illam ejus puritatem, non ad hujus temporis permixtionem illa divina testimonia pertinere, quibus eam Deus praedixit ab omni malorum permixtione penitus alienam. Ecce etiam ipsi veritate evangelica non aliud coacti sunt confiteri, qui malos occultos nunc ei permixtos esse dixe­ runt/ Videsis et supra n. 23. Thesis XXXIII. Homines saltem publice haeretici, schis- 1254 mat ici, excom manicati, catechumeni extra ecclesiae corpus simpliciter constituti sunt. Declaratio. Praeter peccatores vulgares jam de hominibus aliis hoc illove vinculo cum ecclesia junctis quaeritur, num r: tellegimus homines baptizatos non quidem eos, qui aliquid tidei repugnans profitentur opinantes, se magisterio sacro con­ sentire, sed primum eos, qui veritatem revelatam satis pro omnibus propositam contumaciter, i. e., scientes non admittunt, qui sunt formaliter haeretici vel, si veritates omnes deserant, apostatae; deinde eos comprehendimus, qui ipsum principium unitatis hdei seu ecclesiae magisterium a Deo institutum ad proponendas veritates revelatas vel (cf. n. 1198) conexas quo­ modocumque non agnoscunt; quod qui sine pertinaciae vel et neglegentiae culpa faciunt, tantum materialiter haeretici exsi­ stunt. Porro cum utrique et publici et occulti esse possint, jure divino extra ecclesiam esse dicimus haereticos saltem publicos, quorum scilicet mens haeretica non paucis jam inno­ tuit, sive ceteroqui sectam aliquam constituunt sive non con­ stituunt. 1255 Schismatici sunt homines baptizati primum ii, qui directe ca­ piti visibili ecclesiae universae subjecti esse vel eo uti superiore nolunt. Tum etiam sunt ii, qui directe membris ecclesiae reliquis conjuncti esse vel se ut partes unius ecclesiae Christi gerere recusant (cf. s. Thomae S. theol. p. 2. 2. q. 39. a. 1); unde sunt schismatici, quicumque abrupta vel non inita cum aliis partibus communione regi vel operari volunt, ac si aliquod to­ tum atque separatum sint; insuper autem recte schismaticis adscribuntur, quotquot ex proposito etiam simpliciter, scilicet non formata ulla propria factione, communionem membrorum alio­ rum ecclesiae detrectant, i. e., vitam communem omnem vel saltem potiorem in participandis sacris, praesertim eucharistia sacramento caritatis, vivere jam nolunt (cf. Zeitschrift fur kath. Theol. 1901, 135 ss). Verumtamen facile patet, speciem schis­ matis utramque inter se cohaerere ita, ut spretor potestatis capitis ecclesiae minime stet cum membris, membrorum con­ temptor ab ipso capite ut continente corpus unicum divisus sit. Ad hoc ex descriptione tradita perspicitur, schisma, utpote oppositum directe unitati habituali cum ecclesiae capite vel membris retinendae, non consistere in simplici inoboedientia, qua videlicet solum hic vel ille actus oboedientiae renuatur, v. g. ideo, quod res praecepta minus placeat, neque idem con­ sistere in peccato omni contra caritatem socialem reliquis Schismatici vel excommunicati qui sint, declarator. 65 J membris debitam; quales offensiones tribunali tandem publico componendae non magis ecclesiam quam societates alias sol­ vunt. Praeterea percipias, schisma, quamvis ex haeresi vel errore affini soleat esse vel in ipsam haeresim erroremque in­ troducere, tamen sine haeresi vel errore exsistere per se posse; nam etiam retenta fide necessariae communionis, sive cum ecclesiae capite sive cum ejusdem membris, et retenta veri­ tate, hunc illumve antistitem ecclesiae summum esse, potest quispiam se subtrahere, solum quod ex affectione inordinata vult; quamquam defectus qualiscumque intellectus utique sup­ ponitur, si homines sunt schismatici non formaliter, i. e., animo pervicaci, sed materialiter, ut qui ex ignorantia vel errore ex­ cusabili agant. Jam vero affirmamus, schisma, saltem si sit publicum, cum formale tum materiale etiam citra haeresim divinitus sufficere ad homines a corpore ecclesiae praecidendos. Excommunicatio est censura per auctoritatem ecclesiasti- 1256 cam inflicta, qua peccatores baptizati contumaces ex se ad tempus spoliantur fidelium communione in habendis bonis ec­ clesiae spiritualibus externis proindeque internis, quatenus quidem haec ab illis pendent. Excommunicatio minor, ut poena latae sententiae olim usitata, maxime usu sacramentorum licito privabat. Excommunicatio major vel simpliciter vocatur ea, quae separat a bonis ecclesiae etiam pluribus et interdum omnibus seu a sociali cum fidelibus vita omni religiosa, immo ab ipso commercio civili, pro fine scilicet hujus poenae, qui in emendandis fracta contumacia delinquentibus, praeservandis aliis fidelibus, vindicando ordine laeso vertitur; a qua excom­ municationis poena anathema vel et maran atha (cf. i Cor 16, 22) solum accidentaliter, ut ratione sollemnitatis cujuspiam majoris vel comminationis judicii divini, differt. Cum autem excom­ municatio. si sit publica, effectus suos plenius nanciscatur, ponimus in hac thesi extorres ab ecclesia omnes excommuni­ cates saltem publice, nisi forte excommunicatio certo injusta etiam apparet, i. e., si non solum injusta est in se vel reo ipsi videtur esse (cf. s. .Augustini de vera religione c. 6. n. 11; .1/34. 128; s. Gregarii M. hom. 26. in evang. n. 6; M 76, 1201; s. Thomae supplem. q. 21. a. 4; damn. prop. 91. 92 Quesnelli; D 1306 s). Porro publice excommunicatos, qui sint sim­ pliciter extra ecclesiam, pro tempore juris ecclesiastici anti- 652 Kxtonimunicali publici et catechumeni ilc*vril>untui ; indoles thesis; demonstratio. /x * tu quioris latius eos dicimus, quorum excommunicatio via quali­ cumque divulgata erat, pro jure mutato a Martino V in con­ cilio constantiensi angustius praeter notorios percussores cleri­ corum tantum eos intellegimus, qui ut obnoxii excommuni­ cationi per sententiam publicam nomination denuntiati sunt; qui publice excommunicat! classis utriusque pro tempore re spondente etiam ut vitandi a toleratis distinguuntur. Ceterum notandum est, haeresi ut adversa unitati ecclesiae fundamen­ tali contineri schisma et, spectato jure ecclesiastico vigente de haereticis et schismaticis, induci excommunicationem, schis­ mate et ipso committi excommunicationem, sine haeresi vel schismate excommunicationem esse posse. 257 Catechumeni, quos et ipsos, si sint manifesto tales, membra ecclesiae non agnoscimus, definiuntur illi, qui de gentilitate vel secta non Christiana primo venientes tradunt se ecclesiae doctrina Christiana imbuendos, ut tandem baptizentur. De hac thesi exstitit dissensio theologorum, quod non omnes hanc illamve conjunctionem cum ecclesia praeter aliam ad rationem membri exigi putabant ; ita Suarez pro notione sua ecclesiae latiore fidem adeo sufficere censebat, ut et schismatici, excom­ municati, catechumeni membra ecclesiae esse possent (de fide disp. 9. s. 1. n. 14. 18); aliter Bellarminus (de conciliis et ec­ clesia 1. 3. c. 3. 5. 6). Nos thesim positam saltem ut senten­ tiam nobis certam vindicamus; quin respiciendo etiam doc­ trinam concilii Vaticani communionis aeque ac fidei unitatem ecclesiasticam exhibentis (vide n. 1218. 1227) cum prima parte thesis alteram, quatenus quidem agitur de schismaticis con­ versationem absolute omnem cum ecclesia repudiantibus, pro dogmate fidei habemus. 1258 Demonstratio p. I. 1. Jure divino fides, quam ecclesia profitetur, una est (th. XXXI). Atqui eatenus illa una est, quatenus haeretici saltem publici ab ecclesia sunt extorres; hi enim eligendo veritates salutares alias affirmant, alias ne­ gant vel in dubitationem vocant ideoque a magisterio sacro hujusque fidelibus discipulis vel etiam inter se dissentiunt, Ergo haeretici eo ipso, quod sunt tales, jure divino ab ecclesia excluduntur. Γ259 2. Sane ecclesia Christi est divinitus columna et firma· mentum veritatis n. 835 ss). Atqui columna et firmamentum Hierelici saltem publici probantur ecclesia extorres ex scriptura et traditione. veritatis congeriem hominum profitentium doctrinas discre­ pantes ideoque etiam i alsas a se respuit. 3. Praeterea diserte / Jo 2, 18 s haeretici designantur 1260 velut antichristi, qui tandem reapse exeundo ab ecclesia se separaverint. Similiter Tit 3, 10 s jubetur Titus quamvis pastor hominem haereticum ut proprio judicio condemnatum post unam et secundam correptionem devitare; quod supponit, haereticum saltem publicum (cf. Act 24, 14; 28,22) ex se ipso, etiam sine ecclesiae sententia ovem actu vel simpliciter jam non esse. 4. Consentiunt Patres, secundum quos haeretici ut tales 1261 imprimis utique formales, sed materialibus eos sequentibus non exclusis, non sunt membra Christi, de corpore ecclesiae, in ecclesia, non sunt Christiani, sunt extranei, extra ecclesiam, antichrist!, sunt aperte foris, sunt non ut peccatores alii in domo, sed potius ex domo, sunt ii, qui ipsi ab ecclesia exeant, recedant, se segregent, se praecidant, se avellant, vi propria haeresis manifesto ab ecclesia separentur, sunt proinde ii, qui haeresi deposita ad ecclesiam convertantur, accedant, redeant, ad ovile Christi colligantur, pastori reddantur, recipiantur, ec­ clesiae socientur, copulentur, se adjungant, id quod vel ipsi haeretici revenientes agnoscebant. Ita Ignatius (supra n. 339) ut malas propagines monet fugere haereticos, qui nec plan­ tatio Patris nec membra Christi sint. — Theophilus antioch. ecclesiis sanctis tamquam insulis salutiferis haereses sic opponit lad Autolyc, 1. 2. n. 14; AJ 6, 1075): „Quemadmodum autem aliae sunt insulae saxosae et inaquosae, infrugiferae, ferarum plenae, inhabitatae, ad perniciem navigantium et tempestatem subeuntium appositae, in quibus naves conteruntur, et qui appellunt penitus pereunt: ita se habent erroris doctrinae, haereses dico, ad quas qui accedunt omnino pereunt; neque enim verbum veritatis sequuntur ducem; sed quemadmodum piratae, cum naves impleverint, eas in praedicta loca impel­ lunt, ut ibi eas perdant, idem contingit iis qui a veritate ab­ errant, ut ab errore pessumdentur.“ — Deinde narrat Irenaeus (1. 3. c. 3. n. 4; M 7. 852 s): „Is (Polycarpus) . . est, qui sub Aniceto cum advenisset in urbem, multos ex his quos prae­ diximus, haereticos convertit in ecclesiam Dei (mtarQtjptr in /zZ/p;/oj mi unam et solam hanc veritatem annun *4 < 1 Haeretici saltem publici probantur ecclesia extorres ex traditione. tians ab apostolis percepisse se. quam et ecclesiae tradidit, Ouae sequuntur, vide supra (n. 380). — Ex Clementi ale.x. (n. 1226) haereses ecclesiam unam, videlicet ipsae omne* se separando et ecclesiam frustra alliciendo, in multas discindere conantur, hiem egressum non legitimum haereticorum descri­ bendo verbis illis haec praemittit (.1/ 9, 546 s): nQui impios ergo attingunt sermones, aliisque tradunt, neque verbis divinis recte, sed perverse utuntur, neque ipsi in regnum coelorum ingrediuntur, neque eos, quos deceperunt, sinunt assequi veri­ tatem. Sed nec ipsi introitus elavem habentes, sed falsam quamdam, et, ut dicit consuetudo, c'rtt/j.tïôa, id est, aversam elavem, per quam, non relaxato velo, ut nos ingredimur per Domini traditionem, sed exciso ostio, et muro ecclesiae clam perfosso, veritatem transgredientes, efficiuntur principes ac duces mysteriorum animae impiorum. Quod enim catholica ecclesia posteriora sua fecerint conciliabula, non est opus multis probare (‘Οτι γόο μεΐαγενεατόρας της x.a&o/.i7.î$ twlrpiaç τάς αν&οωπΐνας σνιηλνοεις π&ποιτχασιν, οι’ πολλών δε'ι λόγων)? — Haud ambigue Tertullianus (de praescript. c. 37; M 2, 51): „Si enim haeretici sunt, christiani esse non possunt, non a Christo habendo quod de sua electione sectati haereticorum nomine admittunt.. Ad quos merito dicendum est: Qui estis? quando, et unde venistis? quid in meo agitis, non mei? . . Vos certe exhaeredaverunt semper (apostoli) et abdicaverunt, ut extraneos, ut inimicos. Unde autem extranei et inimici apostolis haeretici, nisi ex diversitate doctrinae, quam unus­ quisque de suo arbitrio adversus apostolos, aut protulit, aut recepit?“ — Qui Cornelio pontifici (supra n. 457) fassi sunt, cor suum, etiam cum consuetudinem quandam hominis schis­ matici et haeretici haberent, in ecclesia fuisse, eo ipso indi­ carunt, per haeresim vel schisma ecclesiam relinqui. Neque aliter Origenes de haereticis sentit (n. 1212). — Item Cypriani effata congruentia jam audivimus (n. 128. 1212); qui et scribit (ep. 76. al. 69. ad Magnum n. 1 ; ili 3, 1138): „Beatus Joannes apostolus nec ipse ullam haeresim aut schisma discrevit, aut aliquos speciatim separes posuit, sed universos qui de ecclesia exissent, quique contra ecclesiam tacerent, antichristos appel­ lavit.” Et rursus ex veritate plane agnita, haereticos extra ecclesiam esse, pro tuenda opinione sua non recta de bap- Haeretici saltem publici probantur ecclesia extorres ex traditione. J/3, (ismo sic ille argumentatur (ep. 73. ad Jubajan. n. ’ 1123): „Quod si haeretico nec baptisma publicae confessionis et sanguinis proficere ad salutem potest, quia salus extra ec­ clesiam non est, quanto magis ei nihil proderit, si in latebra et in latronum spelunca adulterae aquae contagione tinctus, non tantum peccata antiqua non exposuerit, sed adhuc potius nova et majora cumulaverit? Quare baptisma nobis et hae­ reticis commune esse non potest, cum quibus nec Pater Deus, nec Filius Christus, nec Spiritus sanctus, nec fides, nec eo clesia ipsa communis est/‘ Ad haec videsis sententiam in concilio carthag. VII, de baptismo III. tum ab aliis tum postre­ mo a Cypriano datam (J/ 3, 1054 ss). — Firmilianus quoque, in­ dignabundus de Stephano declarante validum baptisma hae­ reticorum, scribit (ad Cypr. ep. 75. n. 25; M 3, 1176): „Quid ultra contendimus, ut quid illos haereticos et non Christianos vocamus? Porro, cum nobis et haereticis nec Deus unus sit, nec Dominus unus, nec una ecclesia, nec fides una. sed nec unus spiritus, aut corpus unum, manifestum est nec baptisma nobis et haereticis commune esse posse, quibus nihil est om­ nino commune," — Praeterea Stephanus I, arelatensis canon 8, nicaeni 8. et 19 (n. 1007 ss) de haereticis ad ecclesiam acce­ dentibus statuunt. Similiter Hilario teste (ad Constantium 1. 1. n. 2; J/ 10, 558) catholici se secernebant ab haereticis dicendo: „Catholicus sum, nolo esse haereticus; Christianus sum, non arianus/* — Idem sentit Athanasius (hist, arian. η. 31; .1/ 20,727), qui et ita loquitur (or. 1. adv. arianos η. 1; Μ 26, 11 ss): ,.Omnes quidem haereses, quotquot hactenus a veritate recessere, evidens est insanas sibi excogitasse opiniones, illarumque impietas omnibus jam dudum est patefacta. Dubitari enim non potest quin earum auctores ex nobis exierint, quem­ admodum scripsit beatus Joannes (1 Jo 2, 19), quandoquidem neque fuit unquam, neque nunc nobiscum est illorum doctrina. Idcirco, ut dixit Salvator (Lue 11, 23), non colligentes nobis­ cum, dispergunt cum diabolo, dormientesque observant, ut sparso suo exitiali veneno, mortis socios habeant plurimos/* — Pariter Optatus ecclesiam Christi unam haereticis omnibus opponit (n. 771). — Accedit testimonium Didymi alex. (n. 1016). — Siricius pontifex haereticos e more totius orientis occiden­ tisque impositione manus conventui catholicorum sociandos •· · i; >I 1 Γ 1 I ■* · z· έ : ι·- < m 636 QJ Haeretici saltem publici probantur ecclesia extorres ex traditione esse edixit {D 21). — Secundum Epiphanium (n. 1212) et Hieronymum tinfra n. 1277) haeretici, secus atque excommuni cati, sua sponte de ecclesia recedunt. Consentit Augustinus sive\ locis aliis (ut n. 356. 859. 1235 O de bapt. et in Jo loco altero, tum n. 1251, de bapt., n. 1252, i. e., de bapt. 1. 7. c. 51) sive ubi ita pelagianos compellat (serm. 181. al. de verb, apost. 29. n. 3; J/ 38, 980 s): „Si non vultis esse ecclesiam, nisi eam quae sine macula et ruga est, cum rugis vestris et maculis praecidite vos a membris ejus, praecidite vos a corpore ejus. Sed quid adhuc dicam ut se ab ecclesia segregent, cum hoc jam fecerint? Haeretici enim sunt, jam foris sunt: cum tota munditia sua foris remanserunt. Redite, et audite; audite, et credite.u Idem docet alibi (de civ. Dei 1. 18. c. 51. n. 1; J/ 41, 612 s): „Videns autem diabolus templa daemonum deseri, et in nomen liberantis Mediatoris currere genus humanum, haereticos movit, qui sub vocabulo Christiano doctrinae resisterent Christianae, quasi possent indifferenter sine ulla correptione haberi in civitate Dei, sicut civitas con­ fusionis indifferenter habuit philosophos inter se diversa et adversa sentientes. Qui ergo in ecclesia Christi morbidum aliquid pravumque sapiunt, si correpti ut sanum rectumque sapiant, resistunt contumaciter, suaque pestifera et mortifera dogmata emendare nolunt, sed defensare persistunt, haeretici fiunt, et foras exeuntes habentur in exercentibus inimicis/· Sed et differentiam haeresis a peccatis aliis ille ita urget (de unit. eccl. c. 25. n. 74; J/ 43. 444): „Quidam quoque et aper tissimae veritati malo studio contradixerunt: illi vero eradicati vel praecisi erant: sed non permanentes in infidelitate, sicut de quibusdam ramis fractis apostolus dicit, manu divina te­ plantati, aut iterum inserti sunt (cf. Rom ll, 17 ss). Tunc enim quisque infructuosus, et nondum a radice praecisus est. cum mala cupiditate agit quidem illa opera, de quibus dictum est. ,Quoniam qui talia agunt, regnum Dei non possidebunt' (Gal 5. 21): sed cum pro ipsis operibus etiam veritati aper­ tissimae qua redarguitur, resistere coeperit, tunc praeciditur." Vel et (contra Crescon. 1. 3. c. 67. n. 77; M 43, 538): ,,,Νοη1. inquis, ,communicat oriens Africae, nec Africa orienti/ Non sane, sed in paleis haereticis ab area dominica separatis: in frumentis autem catholicis et interioribus paleis omnino com- Haeretici publici asseruntur ecclesia extorres traditione et solutis dubiis. fi57 municat oriens Africae, et Africa orienti/' Insuper videas de bapt. contra donat. 1. 4. c. 10. n. 14 ss {M 43, 163 s). — Hinc, at ex concilio ephe.sino (act. 6; PI 1, 1518 ss) constat, ipsi quartodecimani, quamvis per depravatum symbolum decepti, se ecclesiae catholicae accedere subscribendo declararunt. — Ex doctrina Vincentii lirin. (n. 845) ecclesiae particula, de­ veniendo scilicet in haeresim, ab universalis fidei communione ipsa se praecidit. — Sixtus III de haereticis, si resipuerint, recipiendis vel reversis ad ecclesiam scribit (7? 389—392). — Leo M. (ep. 167. al. 2. ad Rusticum n. 18; M 54, 1209; ho­ mines nescientes, in qua secta baptizati essent, per manus im­ positionem, invocata virtute Spiritus sancti, catholicis copu­ landos esse respondit. — Praeterea vide summarium epistulae id Martyrium episc. antioch. saeculo V Constantinopoli scriptae j (apud Hefele, Concilieng. 22, 26 ss). — Hormisdas hortatur epi­ scopos a fide aberrantes, ut ad petram, supra quam est fun­ data ecclesia, revertantur (7? 791. 852). — Fulgentius (de fide ad Petrum c. 38 ss. n. 79—81; ΛΙ 65, 704) haereticos extra ecclesiam esse significat. — Gregorius M. (n. 342. 847) haere­ ticum non esse de corpore ecclesiae, eum extra aedificium ;acere asseverat. — Timotheus presbyter constantinop. initio saeculi VII, cum tres distinguat ordines hominum, qui ad sanctam Dei catholicam apostolicamque ecclesiam accedant, tertium eorum ponit, qui neque baptizentur neque ungantur, at solummodo anathematizent propriam omnemque aliam hae­ resim (7J/ 86. 14). — Quare cum in concilio nicaeno II (act. 1: H4. 51) Joannes vicarius apostolici throni orientis dixisset; .Haeresis separat ab ecclesia omnem hominem% sancta synodus dixit: „Hoc manifestum est." — Agmen claudat testimonium praeclarum Theodori studitae (n. 645), quo haeretici se ipsos a corpore Christi et supremo verticali throno avulserunt. 5. Tantum autem abest, ut veritas exposita dubitationibus 1264 quibusdam concutiatur, ut his perpensis illustretur. Certe a. in re disputata ecclesiae infallibili aequari synagoga nequit (cf. n. 853 ss). Porro in testamento novo nunquam ecclesiae membris adnumerantur, qui veritati salutari satis praedicatae vel sacro magisterio resistant. Ita Rom 14 non haereticus ut frater exhibetur, sed qui fidei scientiam perfecum nondum assecutus conscientia erronea implicatus sit. Nec .. 42 btr-iub. De Eccleiia. U. I st fl 658 Haeretici publici non notantur 2 Tim 2, 20; cohaerent cum ecclesia secundam qiH. magis 2 Tini 2. 20 nomine vasorum viliorum haeretici mani­ festi ut incolae ecclesiae inducuntur; non enim v. 20 necti debet proxime cum v. 17. 18, ubi haeretici perfecti memorantur, sed cum v. 19. ubi de fidelibus perseveraturis et de justitia agitur. Videlicet sicut pro timore excludendo apostolus sub­ versae (ex v. 17. 18) fidei quorundam opponit (v. 19) firmum fundamentum Dei signatum hinc divina fidelium constantium cognitione, illinc iniquitatis fuga, qua fideles ex parte sua a fide ipsa amittenda praeserventur, ita (v. 20) pro difficultatis solutione ulteriore addit, minime esse mirum, si in ecclesia praeter constantes et justos etiam inconstantes aliquando de­ fecturi et peccatores inveniantur; nempe simile aliquid evenire ut in domo magna, in qua vasa diversae qualitatis, nobilia et ignobilia sint, sive haec diversitas modo duplici universe signi­ ficatur, sive distincte per vasorum materiam solidiorem vel fragiliorem differentia stabilitatis futurae, per usum honori­ ficum vel indecorum honestas vel inhonestas praesens indicatur. Quodsi Augustinus (ut infra n. 1289 de bapt.) v. 2*’1 ad haereticos et ipsos refert, intellegit aut haereticos occultos aut conjunctionem, quae habeatur cum ecclesia secundum quid, continuo explicandam. b. Nimirum concedendum est, haereticos, quamvis non ex toto nec simpliciter, attamen ex parte vel secundum aliqua ligamina cum corpore ecclesiae etiam actu, non potentia sola cohaerere. Namque baptismo, lavacro regenerationis ipso iis­ que omnibus, quae ecclesiae domo materna exeuntes veluti per furtum secum abstulerunt, cum hae res divino jure sint et maneant ecclesiae, haeretici officio non tantum communi omnibus hominibus divinitus imposito ad ecclesiam petendam, sed proprio ad eam tamquam matrem repetendam obligantur; qua ratione Justinus (dial, cum Tryphone n. 48; 3/ 6, 582) haereticos ex genere nostro esse dicit, et Augustinus scribit (de bapt. contra donat. 1. 1 c. 14. n. 22; M 43. 121): „Non baptismum vestrum acceptamus, quia non est baptismus ille schismaticorum ve! haereticorum, sed Dei et ecclesiae, ubicumque fuerit inventus et quocumque translatus'·'1) ; vide et ibidem 1. 1. c. 8. n. 10 (3/43. llô et quae supra (n. 356) protulimus. Insuper autem 1 In edit, vindob. Petschrnt' le$nt ..inventum . . translatum-. Huidici ecclesiae sunt subjecti, quamvis extorre» jam ante excommunicationem. ββΟ vi baptismi a Domino statuta homines ut membra perpetua corpori ecclesiae, societatis necessariae, per se inseruntur n. 350. 354) et ut subjecti in perpetuum potestati ecclesiae traduntur, quin ut ad regnum Christi pertinentes etiam cha­ ractere indelebili signantur. Quodsi vinculum membro eccle­ siae essentiale, per se baptismo conjungendum, ut professio fidei, per accidens deficiat, homines aut non fiunt membra aut esse membra desinunt, h. e., unione sociali cum ecclesia et communione bonorum publicorum excidunt, non tamen ideo jurisdictioni ecclesiae subtrahuntur. Etenim cum sit alia ratio 1 membri, alia ratio subditi, sicut potest esse membrum, quod non sit ecclesiae subditum, saltem unum caput, pontifex ro­ manus, ita potest esse subditus homo, quamvis non sit mem­ brum; idcirco non, amissa dignitate membri, sponte sua sub­ jectio amittitur. Neque homines ipsi per injuriam rebellionis, qua ab ecclesia se avellunt, jus potestatis ecclesiae erga se cum officio suo respondente oboedientiae erga ecclesiam abo­ lere possunt (cf. concilii trid. s. VII. cn. 8. 14. de bapt.; Æ 745. 751); neque ecclesia per excommunicationem, qua a corpore suo separat, homines dimittit vel dimittere potest a sua jurisdictione, quoniam subjecti usque sunt per voluntatem Christi, elucentem vel ex eo, quod illi charactere baptismali ad cultum Dei et usum sacramentorum in sola ecclesia Christi legitimum insigniti manent (cf. Augustini ep. 98. al. 23. ad Bonifatium n. 5 ; JZ 33, 362 ; s. Thomae S. theol. p. 3. q. 63. a, 3. 5. 6t. Neque de talibus apostolus (7 Cor 5, 12. 13) judi:ium declinat, siquidem homines sibi non judicandos eos, qui plene foris ut infideles nondum baptizati sunt, intellegit (cf. J Tim 1. 19. 20). Itaque haeretici potestati ecclesiasticae si­ militer sunt obnoxii, atque populus victus reipublicae victrici, etsi non sit ejus pars, subjectus jure esse potest, atque ho­ mines seditiosi civili potestati, milites desertores imperatori subditi adhuc sunt. Unde etiam ecclesia homines illiusmodi tamquam oves extra ovile cum charactere dominico errantes non solum teste Augustino tanto diligentius quaerit (vide supra n. 354 vel de gestis cum Emerito n. 7. 12; M 43, 703. 706), sed et judicat et punit. C. Ex eo, quod ecclesia haereticos excommunicat, non 126C sequitur, intra ecclesiam eos per se esse. At enim censura 42* « tΓ; n rt' Ϊ 660 Haeretici publici asseruntur ecclesia extorres solutis dubiis; de schismatici. ecclesiastica primum eo non est supervacua, quod haereticos etiam non publicos ferit et quod effectus sibi proprios habet, qualis est ipsa prohibitio, ne pro certis excommunicatis suf- I fragia publica fiant, qua disciplina pro excommunicatis, ali· I ter ac pro haereticis et schismaticis, ne in parasceve quidem I ecclesia publice orat; ita excommunicati etiam a praesentia I in officiis divinis vel a consuetudine aliqua forensi vel et ci­ vili excluduntur. Tum vero universe addit sententia excom­ municationis titulum separationis novum, unde pro ipso reditu ad ecclesiam perficiendo minime sufficit redire simpliciter ad ' professionem fidei et voluntatis communionis, sed etiam abso­ lutio a censura postulatur. (1. Ceterum illi, qui tantum materialiter sunt haeretici, 1267 habent fidem quidem divinam, qua retentas veritates credant, et habere possunt ipsam gratiam sanctificantem, sive per sacra­ mentum receptum in infantia vel posterius cum sufficiente intentione et dispositione fidei, spei, attritionis continentis propositum, sive per actum contritionis vel caritatis, et ita coram Deo imperfecte vel perfecte ad animam ecclesiae pariterque saltem voto implicito ad corpus ecclesiae pertinere intelleguntur (cf. th. XI). Quo pacto s. Augustinus scripsit (ep. 43. al. 162. ad Glorium etc n. 1; M 33, 160): „Qui sen­ tentiam suam, quamvis falsam atque perversam, nulla perti­ naci animositate defendunt, praesertim quam non audacia prae­ sumptionis suae pepererunt, sed a seductis atque in errorem lapsis parentibus acceperunt, quaerunt autem cauta sollicitu­ dine veritatem, corrigi parati, cum invenerint, nequaquam sunt inter haereticos deputandi. Tales ergo vos nisi esse crederem, nullas fortasse vobis litteras mitterem/4 Verumtamen in foro ecclesiae exteriore etiam formaliter haeretici praesumuntur esse homines ii, qui plenum usum rationis jam habentes haeresim profitentur. 1268 Demonstratio p. II. I. Jure divino ad membri ecclesiae rationem essentialiter requiritur unitas cum reliquis socialis, per quam sit ecclesiae corpus unum sub uno capite visibili (th. XXXI). Atqui hoc unitatis vinculum dirumpitur a schis­ maticis, sive sub capite ecclesiae esse nolunt, sive cum mem­ bris illi capiti subjectis cohaerere vel singuli alter alterius membra esse (cf. Rom 12, 5) renuunt. Ergo jure divino schis- Schismatici saltem publici probantui ecclesia extorres ex traditione. marici per ipsum et vel solum schisma extra ecclesiam con­ stituti sunt. 2, Idem ex traditione constat. Sane Ignatius praeter aliud 126.9 n. 372) et hoc monet (ad ephes. n. 5; F l2, 217 ss); „Nemo erret: nisi quis intra altare sit, privatur pane Dei . . Qui igitur in conventum non venit, hic jam superbia elatus est et seipsum separavit atque judicavit.“ — Item Irenaeus (n. 372. 434) docet, schismaticos aeque ut haereticos ab ecclesia di­ visos decidisse.1)— Quod et professione Cornelio probata (n. 457) significatur. Et ipse Cornelius Fabium antioch. de schismaticis ab ecclesia recedentibus et redeuntibus certiorem facit (7? 106) - Eadem est de schismaticis sententia Cypriani (n. 47. 128s. 372. 1205. 1212. 1262); qui etiam scribit (ep. 52. al. 55. ad Antonian, n. 24; M 3, 790 s): „Quod vero ad Novatiani per­ sonam pertinet, frater carissime, de quo desiderasti tibi scribi quam haeresim introduxisset, scias nos primo in loco nec curiosos esse debere quid ille doceat, cum foris doceat. Quis­ quis ille est et qualiscumque est, Christianus non est qui in Christi ecclesia non est. Jactet se licet et philosophiam vel eloquentiam suam superbis vocibus praedicet, qui nec frater­ nam caritatem nec ecclesiasticam unitatem tenuit, etiam quod prius fuerat amisit. Nisi si episcopus tibi videtur qui epi­ scopo in ecclesia a sedecim coepiscopis facto, adulter atque extraneus episcopus fieri a desertoribus per ambitum nititur, et cum sit a Christo una ecclesia per totum mundum in multa membra divisa, item episcopatus unus episcoporum multorum concordi numerositate diffusus, ille post Dei traditionem, post connexam et ubique conjunctam catholicae ecclesiae unitatem humanam conetur ecclesiam facere, et per plurimas civitates novos apostolos suos mittat, ut quaedam recentia institutionis suae fundamenta constituat, cumque jam pridem per omnes provincias et per urbes singulas ordinati sint episcopi in aetate antiqui, in fide integri, in pressura probati, in persecutione proscripti, ille super eos creare alios pseudoepiscopos audeat. Quasi possit aut totum orbem novi conatus obstinatione pera*) Harnack nescio quo pacto ex locis ipsis citatis colligit oppositum dicendo iLehrbuch der Uogmeng. 14,424. adnot. 1): „Irenâus unterscbeidel bestimrnt zwischen Hiretikern und Schismatikern . tadelt aber auch die Letztcren sehr hart.. Denloch rechnet er sie nicht zu denen, ,qui sunt extra veritatem, i. e. extra ecclesiam*/ ■•w »7*1 662 Schismatici saltem publici probantur ecclesia extorres ex traditione. grace aut ecclesiastici corporis compaginem discordiae suae seminatione rescindere, nesciens schismaticos semper inter initia fervere, incrementa vero habere non posse nec augere quod illicite coeperint, sed statim cum prava sua aemulatione deficere, episcopatum autem tenere non posset, etiam si epi­ scopus prius tactus a coepiscoporum suorum corpore et ab ecclesiae unitate descisceret, quando apostolus admoneat ut invicem nosmetipsos sustineamus, ne ab unitate quam Deus constituit recedamus, et dicat: ,Sustinentes invicem in dilectione, satis agentes servare unitatem spiritus in conjunctione pacis‘;Eph 4, 2. 3). Qui ergo nec unitatem spiritus nec conjunctionem pa­ cis observat, et se ab ecclesiae vinculo atque a sacerdotum collegio separat, episcopi nec potestatem potest habere nec honorem qui episcopatus nec unitatem voluit tenere nec pacem?1 P270 In ipsa controversia de validitate baptismi ab haereti­ cis et schismaticis collati id pro comperto est supposi­ tum, haereticos et schismaticos in ecclesia non esse. Sic Cyprianus consultus de baptismo (ep. 76. al. 69. n. 1; J/3. 1138): „De qua re . . dicimus omnes omnino haereticos et schismaticos nihil habere potestatis ac juris. Propter quod Novatianus nec debet, nec potest excipi quominus ipse quo­ que extra ecclesiam consistens, et contra pacem ac dilectionem Christi faciens, inter adversarios et antichristos computetur.· Et in concilio carthag. VII sub Cypriano, III de baptismo, apparet haec sententia Novati a Thamugade {M 3, 1056), debere „omnes schismaticos et haereticos qui ad ecclesiam conversi sunt baptizari, sed et eos qui ordinati videbantur, inter laicos recipi.“ Eodem spectat sententia v. g. Lucii a Castra Galbae vel Felicis ab Amaccora (ib. 1058. 1065). — Ita et vetustus auctor tractatus ad Novatianum (n. 8; A/ 3, Γ211): „Quos autem maxime negabit Dominus Christus, nisi vos omnes haereticos, et schis­ maticos, et nominis sui alienos? Qui enim aliquando Christiani, nunc novatiani, jam non Christiani, primam fidem vestram per­ fidia posteriore per nominis appellationem mutastis, velim . . respondeatis.“ — Vel Optatus (de schismate donat. 1. 1. n. 11. 12; M 11, 906 s): ,,Catholicam facit simplex et verus intel­ lectus in lege1), singulare ac verissimum sacramentum, et unitas animorum. Schisma vero, sparso coagulo pacis, dissi‘) In edit, vindob. praefertur ^intellegere". ' ‘ Schismatici saltem publici probantur ecclesia extorres ex traditione. βββ palis sensibus generatur, livore nutritur, aemulatione et litibus roboratur, ut deserta matre catholica, impii filii dum foras exeunt, et se separant, ut vos fecistis, a radice matris eccle­ siae. invidiae falcibus amputati, errando rebelles abscedunt: nec possunt novum aliquid, aut aliud agere, nisi quod jamdudum apud suam didicerunt1) matrem. Haeretici vero, veri­ tatis exules, sani et verissimi symboli desertores, de sinu sanctae ecclesiae impiis sensibus depravati, contempto quod bene fuerant geniti, ut ignorantes et rudes deciperent, de se nasci voluerunt. Et qui jamdudum vitalibus pasti fuerant cibis, corruptela malae digestionis, in perniciem miserorum, dispu­ tationibus impiis venena mortifera vomuerunt.“ — Ambrosius schismaticos similiter extorres ab ecclesia significat et haere­ ticos, laudem supra (n. 550) narratam fratris sui Satyri con­ tinuo sic declarando : „Et forte ad id locorum in schismate regionis illius ecclesia erat ; Lucifer enim se a nostra tunc temporis communione diviserat, et quamquam pro fide exsuiasset, et fidei suae reliquisset haeredes, non putavit tamen" frater „fidem esse in schismate. Nam etsi fidem erga Deum tenerent, tamen erga Dei ecclesiam non tenebant, cujus patie­ bantur velut quosdam artus dividi, et membra lacerari. Et­ enim cum propter ecclesiam Christus passus sit, et Christi corpus ecclesia sit, non videtur ab his exhiberi Christo fides, a quibus evacuatur ejus passio, corpusque distrahitur/4 Copiose Chrysostomus (hom. 11. in Eph n.3—5; 3/62, 84ss): 1271 Quanam autem de causa addidit, ,In caritate' (Eph 4, 16)? Fieri enim non potest ut aliter spiritus ille descendat. Sicut enim, si contigerit ut manus sit avulsa a corpore, spiritus qui procedit a cerebro, quaerens continuationem, cum non inve­ nerit, non exsilit e corpore, et eo perforato exit ad manum, sed si jacentem non invenerit, non tangit, ita hic quoque, si non simus colligati caritate . . Si volumus ergo frui spiritu qui procedit a capite, alter alteri adhaereamus . . Haec a me dicta sint ad eos, qui se dedunt indiscriminatim iis, qui scin­ dunt ecclesiam. Nam si dogmata quidem habent contraria, vel propter hoc ipsum non conveniebat cum illis misceri: sin autem eadem sentiunt, multo magis. Quare? Quoniam est morbus ambitionis et amoris imperii et magistratus. Nescitis •j In edit, vindob. legitur ^didicerant . ■■■ 664 Schismatici saltem publici probantur ecclesia extorres ex traditione. quid passi sunt Core. Dathan et Abiron ? num ipsi soli? annon etiam ii qui erant cum ipsis? Quid dicis? eadem est fides, illi quoque sunt orthodoxi? cur ergo non sunt nobiscum' .Unus Dominus, una fides, unum baptisma* (Eph 4. 5). Si res illorum recte habent, nostrae male ; si res nostrae bene, res illorum male. ,Parvuli*, inquit, .fluctuantes, et qui circum­ feruntur omni vento* (ib. v. 14). Existimatisne, quaeso, suffificere si dicatur quod sint orthodoxi, pereat autem et intereat ordinatio rrc χάρο rori ας) ? Et quid prosunt alia, si ea non sit exacta et accurata ? Sicut enim pro fide, ita etiam pro hac pugnandum est . . Si eadem sunt dogmata, si eadem mysteria, quanam de causa alius rector aliam invadit eccle­ siam ? . . Dico et protestor, ecclesiam scindere non minus esse malum, quam incidere in haeresim. Dic mihi, si quis alicui regi subjectus, ad alium quidem non defecerit, neque se alicui regi dediderit, sed illius acceptam et detentam purpuram a fibula totam demiserit, et in multa fragmenta disruperit, an minus punietur quam qui ad alterum defecerunt? Quid vero, si insuper ipsum quoque regem jugulo apprehensum inter­ emisset, membratim discerpens ejus corpus, quasnam poenas dedisset pro meritis? Si autem qui regi conservo suo hoc fece­ rit, majora fecit quam ut quas par est dare possit poenas, qui Christum jugulat et membratim dilaniat, quam non merebitur ge­ hennam?**' — Ad rem et Hieronymus (in Tit 3, 10. 11; Λ/26, 598): „Inter haeresim et schisma hoc esse arbitrantur, quod haeresis perversum dogma habeat: schisma propter episcopalem dissen­ sionem ab ecclesia separetur: quod quidem in principio aliqua ex parte intelligi potest. Ceterum nullum schisma non sibi aliquam confingit haeresim, ut recte ab ecclesia recessisse vi­ deatur/’ - Similiter Augustinus (de fide et symbolo c. 10. n. 21: M 40, 193): „Credimus et sanctam ecclesiam, utique catholicam. Nam et haeretici et schismatici congregationes suas ecclesias vocant. Sed haeretici de Deo falsa sentiendo ipsam fidem violant ; schismatici autem discissionibus iniquis a fraterna caritate dissiliunt, quamvis ea credant quae credi­ mus. Quapropter nec haeretici pertinent ad ecclesiam catho­ licam, quae diligit Deum'1, servando scilicet fidem, „nec schis­ matici, quoniam diligit proximum" servando caritatem nominatim socialem, quae in conjunctione membrorum omnium ec- 3H8C8S Schismatici saltem publici probantur ecclesia extorres cx traditione. βββ clesiae ad unum corpus componendum cernitur. Et iterum ille fde unit. eccl. c. 4. n. 7; 71/ 43, 395 s); „Totus Christus caput et corpus est. Caput unigenitus Dei Filius et corpus ejus ec­ clesia, sponsus et sponsa, duo in carne una (Eph 5, 23. 30. 31). Quicumque de ipso capite ab scripturis sanctis dissentiunt, etiamsi in omnibus locis inveniantur in quibus ecclesia desi­ gnata est, non sunt in ecclesia. Et rursus quicumque de ipso capite scripturis sanctis consentiunt, et unitati ecclesiae non communicant, non sunt in ecclesia." Cf. ejusdem verba supra (n. 372). — Leo M. (n. 771) exsortem mysterii divini eum vocat, qui a soliditate Petri recedere ausus esset. — Fulgentius de fide ad Petrum c. 38 ss. n. 79 — 81 ; J/ 65, 704) schismaticos cum ipsis paganis, judaeis, haereticis extra ecclesiam esse censet. Graviter Pelagius 1 (fragm. ep. ad Joannem Patricium; 1272 J/ 69, 411): „Noli catholicam semper mentem aliqua schis­ maticorum communione polluere. Unum Christi corpus, unam constat esse ecclesiam. Divisum ab unitate altare veri­ tatem Christi corpori non potest congregare; toleranda sunt in compage corporis positorum etiam illa nonnunquam vitia quae pro unitate interdum parcentes resecare non possumus. Quia et evangelicum agricolam, minus afferentem fructum pal­ mitem, si tamen in vite maneat, purgare posse noster Salvator edocuit: abscissum autem a vite palmitem nisi igni ad com­ burendum aptum esse non posse, ejusdem coelestis magistri veritate didicimus (Jo 15). Noli ergo eorum qui igni apti sunt, non consecrationi, sed exsecrationibus consentire. Nec existimes illos vel esse vel dici ecclesiam posse. Etenim cum, sicut diximus, ecclesia una sit, cui in Canticis canticorum di­ citur: ,Una est columba mea' (6, 8), nullam aliam esse constat nisi quae in apostolica est radice fundata/' Et denuo (fragm. ep. ad Viatorem et Pancratium; ib. 412): „Schisma . . ipsum, quod graecum nomen est, scissuram sonat. Sed in unitate scissura esse non potest. Non ergo unitati communicant qui schismaticis communicant. Partes sibi ipsi fecerunt, et ab eo quod unum est, ut apostoli Judaei (v. 19) jam verbis loquar, .semetipsos segregantes, spiritum non habent' . . Quia se ab universali ecclesia diviserunt, sicut beatus Augustinus ait, omnis catholicus securus eam partem detestatur, cui ecclesiam universalem apostolicis sedibus roboratam non communicare i ; ·■ βθβ Schismatici saltem publici probantur ecclesia extorres ex traditione. VtecA « uivinity r cognoscit . . Ad summam, aut illos ecclesiam esse creditis, et cum duae ecclesiae esse non possint, nos, quod absit, schis­ maticos judicabitis, aut si veram in apostolicis sedibus esse constat ecclesiam, et illos ab unitate divisos cognoscite, et communionis quaestionem esse sublatam, quam veram nisi in unitate constat esse non posse.u Cum his accipe verba ponti­ ficis ejusdem intra (th. XXXVII, n. 8), unde etiam in una sede Petri ecclesiam esse intellegimus. — Ita et Pelagius II ad Eliam aliosque episcopos schismaticos Istriae scribit (ep. 3. ol. 5; M 72, 707. 709,): ,,Necessarium judicavimus per prae­ sentem epistolam nostram . . ad viscera vos matris ecclesiae ut reverti debeatis, cum lacrymis exhortari . . Considerate ergo, quia quicunque in pace et unitate ecclesiae non fuerit, Dominum habere non poterit/' Atque iterum (ep. 4. ol. 6; M 72, 713 ss): ,,Ouam igitur ante Dominum poteritis habere fiduciam, quando nullum scandalum generari vobis de fidei nostrae integritate cernentes, tantis temporibus per superfluas quaestiones ab ecclesia Dei. quae una est, et a fraterna cari­ tate vos dividi duratis. Ubi namque sit ecclesia constituta, licet ipsius Domini voce in sancto evangelio sit apertum, quid tamen beatus Augustinus ejusdem dominicae memor sententiae definierit, audiamus. In his namque, ait, esse Dei ecclesiam constitutam, qui sedibus apostolicis per successionem praesu­ lum praesidere noscuntur. Et quicunque ab earumdem sedium se communione vel auctoritate suspenderit, esse in schismate demonstratur. Et post alia: Positus foris, etiamsi pro Christi nomine mortuus fueris, inter membra Christi (non numeraberisi Patere pro Christo, haerens corpori, pugna pro capite. Sed et beatus Cyprianus egregius martyr in libro quem de uni­ tatis nomine titulavit, inter alia sic dicit: Exordium ab unitate proficiscitur; et primatus Petro datur, ut una Christi ecclesia et cathedra monstretur: et pastores sunt omnes, sed grex unus ostenditur, qui ab apostolis unanimi consensione pascatur. Et post pauca: Hanc ecclesiae unitatem qui non tenet, tenere . se fidem credit ? Qui cathedram Petri, super quam ecclesia fundata est, deserit, et resistit, in ecclesia se esse confidit? Item post alia: Ad pacis praemium pervenire non possunt, quia pacem Domini discordiae furore ruperunt . . Et ideo hortamur dilectionem vestram, et obsecramus, ut tam terri- Schismatici publici probantur ecclesia extorres ex traditione et ipso Basilio Μ. 567 bilia Patrum testimonia cognoscentes, nullo modo patiamini ulterius in divisione ecclesiae persistere, sed in viscera sanctae matris catholicae atque apostolicae regredi tota mentis inten­ tione celerate . . ne amplius animae simplices divisae a sancta ecclesia pro superfluis quaestionibus tam longa obstinatione remaneant, nec per vos, quos dominici gregis decet esse pa­ stores, oves a septis ecclesiasticis evagantes rapacis lupi den­ tibus consumantur." — Accedit effatum consentaneumGregoriiM. (n. 342) et Innocenta III (η. 166). — Item catechismns romanus (p. 1 c. 10. n. 9) concordat. — Nuper vero eadem ratione Leo Kill docet (encycl. de unit, eccl., 29. jun. 1896/. „Plane intelligitur, excidere episcopos jure ac potestate regendi, si a Petro ejusve successoribus scientes secesserint. Nam a funda­ mento, quo totum debet aedificium niti, secessione divelluntur; itaque exclusi aedificio ipso sunt; ob eamdemque causam ab ovili sejuncti, cui dux est pastor maximus, regnoque extorres, cujus uni Petro datae divinitus claves." — Denique lex sup­ plicandi idem statuit, quod die parasceves non minus pro schismaticis quam pro haereticis ad se revocandis ecclesia rogari jubet. 3. Neque ab hoc concentu Patrum dissonus est Basilins M. 1273 (ep. 188. al. 1. ad Amphiloch. cn. 1 ; M 32, 663 ss). Sane com­ memorat quidem ille haereses, schismata, parasynagogas, ex­ hibendo haereticos velut per excellentiam eos, qui de Deo ipso prave sentiant, schismaticos, qui ob quaestiones minus principales vel causas ecclesiasticas dissideant, homines parasynagogae, qui intolerantes disciplinae ecclesiae conventicula propria faciant. Verumtamen non solum primos illos, sed etiam ceteros extra ecclesiam vagari Basilius significat di­ cendo, schismaticos ab iis qui sunt ex ecclesia, dissentire, sectatores parasynagogae relicta catholica ecclesia discedere, emendatos rursus ecclesiae conjungi. Quare si ibidem schis­ maticos adhuc ex ecclesia esse Basilius scribit, id non intel­ legit absolute, sed comparate ad haereticos, longius scilicet aberrantes, vel secundum aliqua, nominatim secundum con­ junctionem sufficientem ad baptisma validum, de quo proprie agit. Immo ista omnia s. doctor ex sententia antiquorum re­ fert; ipse cum aliis, aliter ut pars ipsorum asianorum, ne tale quidem vinculum agnoscens videtur etiam catharos, quos habet >1 b t 1> t l ‘i (iGS tie schismaticis ecclesia extorribus ; item tales probantur excommunicat) publia, pro schismaticis, putasse ita separatos, ut eos venientes ad ecclesiam rebaptizaret (cf. n. 1015). Dubitationibus aliis dis­ solvendis licet ea accommodare, quae supra (n. 1265 ss) de haereticis notavimus, eo quidem magis, quod schisma per se haeresim non continet, unde schismatici fidem integram ean­ dem cum ecclesia servare possunt; etsi schismatici materiales, cum sint vacui malitia voluntatis, laborant vitio quodam intel­ lectus ideoque sine errore de re saltem nexa cum revelatis esse nequeunt (cf. n. 1255). 1274 Demonstratio p. HI. 1. Divina ordinatione non est ec­ clesiae membrum homo ab unitate ecclesiae sociali, praesertim a consortio sacrorum omni penitus vel sublato ipso jure com­ municandi separatus (th. XXXI). Atqui homo publice quidem excommunicatus a communione ea per sententiam judicialem ecclesiasticam remotus remotione tam perfecta scitur. Unde jam Tertullianus iapolog. c. 39; J/ 1,469): „Judicatur magno cum pondere, ut apud certos de Dei conspectu, summumque futuri judicii praejudicium est, si quis ita deliquerit, ut a com­ municatione orationis et conventus et omnis sancti commercii relegetur.~ Nimirum relegatio intellegitur adempto prorsus jure omnis communicationis plena; nec certe jus ullum superstes inde comprobatur, quod excommunicatus aeque ut haereticus vel schismaticus sacramenta, scilicet agentia instar causae physicae, recipere saltem valide potest. 1275 2. Revera ecclesia et potestatem habet simpliciter eiciendi ex coetu suo homines indignos etiam eos, qui non ipso divino jure excluduntur, et potestatem eam facto per excommuni­ cationis perfectae sententiam exercet; ergo homines ita ex­ communicat! extra ecclesiam simpliciter constituti sunt. Et quidem potestas ecclesiae enuntiata constat universe inde, quod (ex th. XIX) praesides ecclesiae fidelium conscientiam sicut legibus, ita judicialibus sententiis et poenis quibuslibet ad finem ecclesiae conducentibus obstringere divino jure valent. Expresse huc refertur ΛΑ?/ 18, 15—20, ubi potestati ecclesia­ sticae ligandi et solvendi, in fratrem etiam praeter haeresim vel schisma contumaciter peccantem exercendae effectus is tribuitur, ut ille sit fidelium coetu similiter exclusus, atque ex­ clusi synagoga erant ethnici, per se extorres, et publicani, extorres per sententiam; quorum utrorumque commercio omni Eicommunicati probantur ecclesia extorres ex potestate ecclesiae et usn tradito. ùidaei abstinebant. Pro eadem potestate apostolus (/ Cor • •libet corinthium incestum per judicium tolli de medio fratrum, I tradi satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit, auferri malum, hominem scilicet (τον πονηρόν), vitata communicatione, at in sumendo ipso cibo ; qualium dictorum vis apte illustratur ratione loquendi aequali de haereticis, profecto ex condicione propria vel superaddita sententia ab ecclesia separatis, quos apostoli devitandos, anathema, satanae traditos, non in domum recipiendos nec salutandos perhibent Rom 16. 17; Gal 1,8.9; I l Tim 1, 19. 20; 2 Ttm 3, 5; Tit 3, 10; 2 Jo 10. 11. Tandem omni societati perfectae saltem licet expellere pro re nata ex gremio suo aliquos, ut ipsos perditos vel aliorum perditores (cf. Rom 13, 4); sed ecclesia est societas omnium perfectissima (th. XXVIII). Cum potestate factum ipsum expulsionis ab ecclesia in ex- 1276 communicatione positae modis dicendi illis demonstratur, quibus in traditione indoles excommunicationis vel anathematis ex­ primitur. Qui enim excommunicantur, dicuntur per magistra­ rum sacrum a communione abscindi, proscribi, ab unitate ec­ clesiae prorsus alieni pronuntiari, ab ecclesia, communione, gremio, liminibus ecclesiae, communione sacra, Christi corpore, communi consessu, grege eici, separari, pelli, excludi, remo­ veri, sequestrari, extra ecclesiam educi, communione ecclesia• · · stica privari, a sanctae matris ecclesiae gremio segregari, proinde quasi spiritualiter interfici, velut membra putrida a toto corpore Christi, quod sit ecclesia catholica, gladio ana­ thematis resecari atque proici ; quare etiam vinculo excom­ municationis vel anathematis soluto homines in gratiam com­ munionis et ad sinum ve] gremium sanctae matris ecclesiae revocari, reduci, recipi, redire, communioni et unitati fidelium restitui affirmantur. Ita Victor I asianos renitentes a commu­ nione abscindere, proscribere, ab unitate ecclesiae prorsus alienos pronuntiare voluit (n. 496); idemque Theodotum Coria­ rium a communione ecclesiae ejecit (R 70). — Tum accipiatur enarratio Origenis (in Judic hom. 2. n. 5; M 12, 961): „Audi denique ipsum (apostolum) dicentem de eo qui peccaverat: .Tradidi', inquit, ,hujusmodi hominem satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus fiat' (1 Cor 5, 5). Vides ergo quia non solum per apostolos suos Deus tradidit delinquentes in 670 Excommnnicati pnbfici probantur ecclesia extorres ex indole poenae suaetradiu. cr «i manus inimicorum, sed et per eos qui ecclesiae praesident, et potestatem habent non solum solvendi, sed et ligandi, tra­ duntur peccatores in interitum carnis, cum pro delictis suis a Christi corpore separantur . . cum delictum ejus manifestum ht ecclesiae, et per sacerdotes de ecclesia pellitur, ut notatus ab omnibus erubescat, et converso eveniat illi quod sequitur, ,ut spiritus salvus fiat in die Domini nostri Jesu Christi/“ — Cyprianus cum aliis scribit (ep. 62. al. 4. ad Pompon, n. 4: M 4, 371): nInterfici Deus jussit sacerdotibus suis non obtem­ perantes et judicibus a se ad tempus constitutis non obaudi­ entes1). Et tunc quidem gladio occidebantur, quando adhuc et circumcisio carnalis manebat. Nunc autem, quia circum­ cisio spiritalis esse apud fideles servos Dei coepit, spiritali gladio superbi et contumaces necantur, dum de ecclesia ejici­ untur. Neque enim vivere foris possunt, cum domus Dei una sit, et nemini salus esse nisi in ecclesia possit.“ — Ex canone ^apostolico^ 31 quidam simpliciter segregandi sunt (n. 447). — Pluribus disserit Gregorius nyss. (de castigatione; 46, 311 ss); „Sed si quando asperius sacerdotem specie ac voce corrigen­ tem erratum perceperit, palam contradicit, et inter dentes murmurat, et circumiens forum ac plateas conviciatur. Et si ab ecclesia excludatur, orationem contemnit, se cum a populo, tum a mysteriis sine ulla dissimulatione abducens; aut forte ne huic quidem supplicio addictus, se ab ecclesia submovet, ira contra episcopum commotus, ac Deum et Dominum aver­ satus. Sed ejusmodi homini dicendum est quod Paulo, cum adhuc Saulus esset, dictum est, .Durum tibi est, o homo, contra stimulos calcitrare* (Act 9, 5 : sive a teipso Deum dimiseris, reputato quod qui a sole sejunctus est, in tenebris et caligine vitam degit; sive orationibus ut indignus interdictus sis, per poenitentiam primum statum revocato. Nihil falsi aut men­ dacii scriptum est in evangeliis, neque Christi praedictio exi. tum fallacem habet. Per Petrum episcopis dedit elavem coe­ lestium honorum (r/r zZéî<î« τώ>ν ϊπονρανΐων τιμών, elavem poe­ narum. quae in caelis haberentur ratae) ; agnosce quod solutus, solutus es, et ligatus vinculis invisibilibus constrictus es. Si oculi tibi essent quibus cerneres animi substantiam, ostenderem ‘) In recensione vindob. Hartelii praefertur: Judicii sui tempus constituit non oboedientibus·. bcommunicati publici probantur ecclesia extorres ex indole poenae suae tradita. β7 ] tibi qui a communione abactus es (εόβιξα αν σοι. τώ άφωρισμένψ), speciem condemnati, gravissimis vinculis cervice depressi, nul­ lum membrorum liberum aut solutum habentis. Atque utinam cum vita supplicium terminaretur! Nunc vero si quid huma­ num evenerit, et derepente mors accesserit, ut latro de nocte, scito tibi occlusa quae illic sunt esse. Diligentes sunt et qui non ludant illius regni janitores; vident animam separationis (roi άφοριομον) notas ferentem. Quasi quemdam fetore et sor­ dibus carceris notatum, abigunt eam semita quae ad bona ducit. Non concedunt ut ordines justorum cernat, et angeli­ cam laetitiam; misera vero tum suae se temeritatis vehementer accusans, lugensque, ac plorans, et gemens in locum quemdam tristem tanquam angulum abjecta permanebit, luctu nunquam finituro ac insolabili in aeternum poenas luens . . Ne segre­ gationem arbitreris esse ab episcoporum audacia profectam ; paterna lex est, antiqua ecclesiae regula, quae a lege traxit originem, et in gratia obtinuit. Contemplare sanctum illum Paulum per epistolas separationis poenas in obnoxios pronun­ tiandas mandantem, et Corinthium juvenem ejusmodi medica­ mento sanantem.“ — Peraeque Ambrosius ex praxi apostolica idem his confirmat (de poenit. 1. 1. c. 15. n. 78 s; J/16, 490): „Venit (apostolus) in virga, quia a communione sacra convic­ tum removit. Et bene dicitur tradi satanae, qui separatur a Christi corpore. Venit etiam in caritate, spirituque mansue­ tudinis, vel quia sic tradidit, ut spiritum ejus salvum faceret, vel quia eum quem ante sequestraverat postea sacramentis reddidit. Nam et sequestrari oportet graviter lapsum, ne mo­ dicum fermentum totam massam corrumpat: et expurgandum est vetus fermentum.“ Teste Epifrhanio (haer. 42. η. 1 ; M 41, 695) Marcion „ob . . 1277 incestum ecclesia ab ipso parente (episcopo) pulsus est.“ — Pariter Chrysostom-us (in Mat hom. 60. al. 61. n. 2; J/ 58, 586): P,Si autem nec hos audierit, dic ecclesiae' (Mat 18, 17), id est, praesidibus (ro/g ηροεόρενουσιν). ,Quod si ecclesiam non audierit, sit tibi quasi ethnicus et publicanus/ Talis enim homo incurabili morbo laborat . . Sed audi sequentia: .Quod­ eumque alligaveritis super terram, erit ligatum et in coelis'. Non dixit ecclesiae praesuli (τψ ττρηεόρω). Alliga illum, sed, Si alligaveris . . tuneque vincula non dissoluta manent . . ' M1 / . ; ‘ > il1 t K 1 672 Excommunicati publici probantur ecclesia extorres ex indole poenae suae tridilj. I Haec porro comminatus est, ne istaec accidant, sed metuens et minas et ejectionem ab ecclesia (n/ ώτό τής éxxZntfiag tyJolp't, et periculum ex vinculo partum, nec non illud in caelis vin­ culum, moderatior sit, cum haec sciat, etsi non a principio, in multitudine tamen judiciorum iram deponat. Idcirco et primum et secundum et tertium constituit judicium, neque statim illum praescindit (ί&'ζοψ£>·).“ Et denuo (in 1 Tim hom. 5. n. 2. 3; J/62. 528 s): «Quomodo autem (apostolus) tradiderit (satanae) audi : .Congregatis·', inquit, ,vobis et Spiritu meo, cum virtute Domini nostri Jesu Christi, tradite hujusmodi satanae* (ICorS. 4 s). Ejiciebatur ergo statim a communi consessu, abscinde­ batur a grege: erat desertus et nudus, tradebatur lupo. Sicut enim nubes castra hebraeorum, sic Spiritus ecclesiam signi­ ficabat. Si quis igitur extra ecclesiam esset, comburebatur: extra autem educebatur judicio apostolorum . . Multa nunc quoque similia fiunt. Quia enim sacerdotes non omnes pec­ catores norunt, nec eos qui indigne mysteria percipiunt, Deus saepe hoc facit, et eos satanae tradit/ — Innocentius I Pela­ gium et Caelestium, novarum vocum inventores, communione ecclesiastica privandos esse respondit, donec resipiscerent (Æ 322). — Hieronymus (in Tit 3, 10. 11 ; M 26, 597 s): „Propterea vero (haereticus) a semetipso dicitur esse damnatus: quia fornicator, adulter, homicida, et cetera vitia, per sacer­ dotes de ecclesia propelluntur. Haeretici autem in semetipsos sententiam ferunt, suo arbitrio de ecclesia recedentes: quae recessio propriae conscientiae videtur esse damnatio/ — Augustinus (in heptateuch. 1. 5. q. 39; M 34, 764): Auferte malum ex vobis ipsis’ (1 Cor 5, 13) . . Nec ait, το rtovr^ov, id est, hoc malignum; sed cov πονηρήν, quod est, hunc malignum. Ex quo apparet eum voluisse intelligi, qui aliquid tale com­ misit, ut excommunicatione sit dignus. Hoc enim nunc agit in ecclesia excommunicatio, quod agebat tunc interfectio/ — Praeterea Leo J/. perditores et perditos a sanis abscindendos censet (n. 380), Gregorius M. excommunicatos pariter atque haereticos vel schismaticos non esse de corpore ecclesiae af­ firmat (n. 342 . concilium constantinop. III haereticos anathe­ matibus interfectos dicit (n. 983), concilium remense a. 900 a sanctae matris ecclesiae gremio segregari quosdam auctoritate sibi per b. Petrum divinitus collata profitetur (n. 772'. Oui* * Eicommunitati publici sunt ecclesia extorres neque omnino et ad tempus. (,73 buscum jungas Gregorii VII registri 1. 4. ep. 1. 12. 18. 23. 27 ; i. 5. ep. 13; 1. 6. ep. 10. 16; 1. 9. ep. 34; 1. 11. ep. 1 (Λ/148. 152 s. 466. 472. 479 . 483. 498. 519. 526. 636. 638. 641) et innocenta III regest. 1. 9. ep. 195 {M 215, 1032) vel registri super negotio romani imperii ep. 90 (M 216, 1095). rituali romano (tit. 3. c. 3. n. 6) in foro exteriore homo excommanicatus sic absolvitur, ut communioni et unitati fidelium et sanctis sacramentis ecclesiae restituatur. 3. Ad hanc doctrinam difficultatibus expeditis amplius 1278 firmandam primum recolantur dicta (n. 1265. 1267) de haere­ ticis; quae aliquantum accommodata in excommunicatos etiam maxime valent, siquidem praeter vincula alia illic enumerata excommunicati per se et perseverante fide integra et agnitione potestatis sacrae debita ad ecclesiam referuntur. Deinde no­ tandum est, excommunicationem (ex 1 Cor 5), quamvis etiam eo spectet, ne tota massa corrumpatur, tamquam poenam medicinalem ad hoc ordinari, ut peccator ipse praecipue fidelis salvus fiat, i. e., ad paenitentiam et satisfactionem ideoque reconciliationem cum Deo efficacius excitetur ; quem paenitentem ecclesia pro fine divinitus sibi praestituto suscipere iterum debet, unde exclusio ab ecclesia ex se tantum tempo­ ralis, non interemptio finalis est. Scite Augustinus (contra ep. Parmeniani 1. 3. c. 2. n. 13—15 (J/ 43, 92 ss); „Cum quis­ que fratrum, id est Christianorum intus in ecclesiae societate constitutorum, in aliquo tali peccato fuerit deprehensus, ut anathemate dignus habeatur, fiat hoc ubi periculum schis­ matis nullum est, atque id cum ea dilectione, de qua ipse alibi praecipit dicens, ,Ut inimicum non eum existimetis, sed corripite ut fratrem' 2 Thes 3, 15): non enim ad eradicandum1)^ sed ad corrigendum . . Tunc etiam ille et timore percutitur, et pudore sanatur, cum ab universa ecclesia se anathematum videns, sociam turbam cum qua in delicto suo gaudeat et bonis insultet, non potest invenire . . Ita enim et salva pace corrigitur, et non interfectorie percutitur, sed medicinaliter uritur . . Studio . . sanandi, non odio perimendi esse facien­ dum, nemo dubitaverit/ Vel (de corrept. et gratia c. 15 n. 46; 1/44. 944): „Et ipsa quae damnatio nominatur, quam facit In edit, vindob. additur Straub. De Ecclesia. H. 43 674 De excommunicatis ecclesia extorribus; item extorres probantur calechi·:.«!. episcopale judicium, qua poena in ecclesia nulla major est. potest, si Deus voluerit, in correptionem saluberrimam cedere atque proficere . . Pastoralis tamen necessitas habet, ne per plures serpant dira contagia, separare ab ovibus sanis morbi­ dam: ab illo, cui nihil est impossibile, ipsa forsitan separatione sanandam/ Videas etiam C. 24. q. 3. c. 37; decretal. 1.5. t. 11. c. 1. in 6. Porro excommunicatio, privans per judicium valens apud Deum jure ecclesiasticae communionis exterioris proindeque communitate partim licita partim ipsa valida bo­ norum dependentium interiorum (cf. damn. prop. 23. Lutheri D 647, damn. prop. 46. pistor. D 1409), hominem excommunicatum utique ligat, donec a censura rite absolvatur (cf. decretal 1. 5. t. 39. c. 28. 39) ; sedtamen ille antea non solum aeque ac materialiter haereticus vel schismaticus per fidem et actum ca­ ritatis cum spiritu ecclesiae atque ideo voto implicito perfectae dispositionis cum corpore ecclesiae conjungi potest, verum etiam, quatenus de ecclesia expellitur, non sponte sua exit, voto ipso explicito in ecclesiae corpore manet. 1279 Demonstratio p. IV. 1. In ecclesiae membris numerari ii nequeunt, qui consortio sacrorum visibilium non sunt colli­ gati (th. XXXI). Atqui hoc certe vinculum unitatis catechu­ menis deest. 1280 2. Sane ex scriptura primus hominum ingressus in eccle­ siam perficitur per baptisma. Ita Mat 28, 19 s Dominus jubet facere discipulos vel ecclesiam discentem (ucf^rçremtre) per baptisma (/ίατΓτ/ζοηΈς), deinde eos omnia in ratione vitae divi­ nitus servanda edocere. Hinc adhortante s. Petro ex Aci 2. 38—42 homines a generatione prava abscedentes ecclesiae ap­ positi per baptisma confestim juribus membrorum in frequen­ tanda doctrina salutari et conversatione sacra et eucharistiae sacramento et sacrificio utebantur. Nec minus teste s. Paulo / Cor 12, 12 s (cf. Gal 3, 26—28) in unum corpus visibile ec­ clesiae ut membra omnes per baptisma demum simpliciter con­ junguntur. Quamobrem baptisma cum fide jungi solet tam­ quam sacramentum fidei, consecrans et signans civem regni Christi et socians cum Christi corpore, ut Mare 16, 16; Act 8. 12. 36. 37; 18, 8; Gal 3, 26 s; Eph 1, 13; 4, 4 s). Quare baptisma etiam circumcisioni in synagogam introducenti com­ paratur Coi 2. 11 s. Cf. n. 354 1201. 1215. Catechumeni probantur ecclesia extorres ex traditione. 675 3. Consentiunt Patres attestando, catechumenos esse in 1281 ecclesiam inserendos, versari in vestibulo pietatis, nondum in­ trasse in sancta, esse quidem filios jam conceptos in utero ecclesiae matris, sed, ut nondum natos, esse in lucem baptis­ mate edendos, esse proinde vel a fidelibus vel a Christianis, membris, filiis ecclesiae distinctos. Ita v. g. Origenes (in Jer hom. 18. n. 8; M 13, 479): „ Audientium itaque haec, sive illi inter catechumenos relicto gentilium vivendi more enumerentur, sive fideles sint qui jam ad ea quae antrorsum sunt conten­ dendo fecerint progressus, si vita fuerit prava, nihil aliud di­ cunt quam: ,Post aversiones nostras ibimus . / (Jer 18, 12).“ - Et canon laudicenus 48 statuit (77 1, 789): „Quod oporteat eos qui baptizantur, post lavacrum chrisma ecclesiae (caeleste) accipere, et regni Christi participes inveniri. “ — Cyrillui hieros. catechumenos alloquitur (procatech. n. 1. 17; M 33, 331 ss. 366): Jam circa vestibulum regiae constitistis : utinam vero etiam ab Rege introducamini ! . . Deleat ille (Deus) chirographum quod contra vos est, oblivionem autem tribuat vobis priorum delictorum; atque in ecclesiam vos inserat, sibique milites al­ legat, arma vobis justitiae circumponens.“ — Optatus vero disputat (de schismate donat. 1. 2. n. 10; 71/ 11, 963 s): „Jam illud mihi volo respondeas, cur de solis ecclesiae dotibus lo­ qui voluisti, et de sanctis ejus membris ac visceribus tacuisti, quae sunt procul dubio in sacramentis et in nominibus Trini­ tatis. Cui concurrit fides credentium, et professio, quae apud acta conficitur angelorum, ubi miscentur coelestia et spiritalia semina, ut sancto germine nova possit renascentium indoles procreari: ut dum Trinitas cum fide concordat, qui natus fuerat saeculo, renascatur spiritaliter Deo. Sic fit hominum pater Deus, sancta sic fit mater ecclesia. Haec omnia intelligo a te ideo non esse nominata, ne in iis omnibus ratio baptis­ matis agnosceretur: ubi nihil sibi operarius, qui homo est, vindicet, quod vos facitis.“ — Similiter Padanus docet (serm. de baptismo n. 6; J/ 13. 1093): „Dei spiritus novum hominem alvo matris agitatum (catechumenum), et partu fontis excep­ tum. manibus sacerdotis effundit, fide tamen pronuba." — Gregorius naz. (or. 40. n. 16: M 36, 379): nNe hostem in con­ silium adhibeas; ne fidelis fieri ac nominari parvipendas. Quandiu in catechumenorum numero es, in pietatis vestibulo 43* i Ii .1 ! s· -' · _ ■ : i l 676 •M* .« cr Sl Catechumeni probantur ecclesia extorres ex traditione. versaris. Intraro te oportet, atrium pertransire, sancta con tueri, in sancta sanctorum prospicere, cum Trinitate conjungi.· Vel ( hrysostomus (in Jo hom. 25. al. 24. n. 3; J/ 59, 15] „Extraneus quippe est catechumenus fideli. Neque enim idem ipsum caput habet, non eumdem patrem, non eamdem civi­ tatem, non escam, non indumentum, non mensam, sed omnia segregata.- — Eodem spectat Hieronymus (intra n. 1333). Augustinus docet (in Jo tr. II. n. 4; J/ 35, 1476 s): flOuod signum crucis habent in fronte catechumeni, jam de domo magna sunt- , scilicet ut servi, nondum membra plena familiae; „sed fiant ex servis filii. . Manna accipiunt fideles, jam trajecti per mare rubrum. Quare mare rubrum? . . Significabat mare illud rubrum baptismum Christi. Unde rubet baptismus Christi, nisi Christi sanguine consecratus? Quo ergo perducit cre­ dentes et baptizatos? Ad manna. Ecce dico manna: notum est quid acceperint judaei, populus iste Israel, notum est quid illis pluisset Deus de coelo; et nesciunt catechumeni quid ac­ cipiant Christiani. Erubescant ergo, quia nesciunt; transeant per mare rubrum, manducent manna: ut quomodo crediderunt in nomine Jesu, sic se ipsis credat Jesus.4 Et iterum (in Jo tr. 44. n. 2; M 35. 1714): „Interroga hominem, Christianus es? Respondet tibi, Non sum, si paganus est aut judaeus. Si autem dixerit, Sum, adhuc quaeris ab eo, Catechumenus, an fidelis? Si responderit, Catechumenus, inunctus est, nondum lotus. Sed unde inunctus? Quaere, et respondet; quaere ab illo in quem credat: eo ipso quo catechumenus est, dicit, In Christum. Ecce modo loquor et fidelibus et catechumenis. Quid dixi de sputo et luto? Quia Verbum caro factum est. Hoc et catechumeni audiunt: sed non eis sufficit ad quod in­ uncti sunt; festinent ad lavacrum, si lumen inquirunt? — Unde decretum Eugenii /Iz pro armenis in concilio florent, editum asseverat (Z? 591), per baptisma nos membra Christi ac de corpore effici ecclesiae. — Ipsum concilium trid. (s. XIV. c. 2. de paenit.; D 775) docet, in ecclesiam per baptismi ja­ nuam ingressum fieri et a Christo Domino lavacro baptismi sui corporis membra effici. Sed et in rituali romano (tit. 2. c.4. n. 3) pro catechumenis vel ipsis adultis jam credentibus et mox baptizandis oratio praescribitur, ut et renoventur fonte baptismatis et inter ecclesiae membra numerentur; similes ùtKhomcni probantur ecclexîn extorre* ex traditione practice et solutis dubiis. 677 ritus orient, t. 1. rit. bapt,). ■ 4. Cui doctrinae congruit antiqua praxis, ex qua cernen- 128.3 tibus catechumenis mysteria seu sacramenta neutiquam cele­ brabantur [Epiphanii adv. haer. 42. n. 3. 4; M 41, 699 ss), catechumeni ante sacrificium dimittebantur (cn. laodic. 19; H 1, li-ls; cunstit. ^apostA 1. 8. c. 6. 8. 12; ed. Funk 1, 479 ss), ab ipsa cum fidelibus oratione vel domestica arcebantur Tertulliani de praescript. c. 41; ÆZ 2, 56; conslit. „apost.“ 1.8. c. 34; ed. Funk 1, 543), a notitia mysteriorum, ut eucha­ ristiae, excludebantur {CyriIli hieros. procatech. n. 12; J/ 33, terea huc pertinet ritus exorcismorum super catechumenos, tamquam potestati diabolicae obnoxios, ante baptismum exer­ cendus (vide jam in concilio carthag. VII sub Cypriano, de bap­ tismo III, verba Caecilii aBilta; Λ/3, 1055; Cyrilli hieros. pro­ catech. n. 9; M 33, 347 ss; Augustini de fide et operibus c. 6. n. 9; M 40, 202), vel quae ab ipsis renuntiatio satanae sol­ lemniter praestanda est (vide jam Tertulliani de corona c. 3; .1/2, 79; de spectae, c. 13; de poenit. c. 6; M 1, 646. 1236). 5. Denique opinio opposita non nisi infirmis fundamentis 1284 nititur; neque enim catechumeni membra corporis ecclesiae voto voluntatis et secundum aliquid, fidei professionem, actu ad corpus ecclesiae visibile referuntur vel etiam potentia proxima et pro initio quodam membra ecclesiae vocari pos­ sunt. Nec causae adversariae prodest, quod catechumeni jam ecclesiae moderanti parent; at enim illi ecclesiae magisterio et statutis respicientibus instructionem et congruam ad bap­ tisma praeparationem, ut mediis vel condicionibus pro fine, obstringuntur non vi legis ecclesiasticae, sed divinae ejus, quae fidem et praemissa paenitentia baptisma ab ecclesia ac­ cipiendum praecipit; quodsi obligatio alia accedit, haec est talis, qualis ex contractu quodam inter discipulum et magi­ strum servum et dominum intervenit, non qua membra eccle­ siae cum capite cohaerent. 678 Haeretici occulti, statu quaestionis declarato, probantur membra cccleuae. Ihesis ΧΧΧΠ . Haeretici occulti de numero nienibrormn ecclesiae minime eximendi sunt. Declaratio. Haeretici occulti sunt per se, quamdiu hae­ resis animo concluditur; occulti sunt per accidens, si haeresis, quamvis per signum exterius expressa, nondum publice vel inter multos constat, sed adhuc privatim exsistendo in notitiam nullius vel paucorum venit. De haereticis quomodocumque occultis est controversia major inter theologos catholicos, aliis negantibus cum Suarez de fide disp. 9. s. 1. n. 23 ss), illos membra ecclesiae esse, aliis affirmantibus cum Bellarmino (de conciliis et ecclesia 1. 3. c. 2. 10). Pro sententia nobis quidem satis explorata haereticos modo quolibet occultos corpori ec­ clesiae asserimus. 1286 Demonstratio. 1. / Jo 2, 18 s legimus: „Et nunc anti­ T) christ! multi facti sunt . . Ex nobis prodierunt, sed non eram ex nobis (if iucn· t'îîl&ar, cd).} orz roav ?ξ ί·μών); nam, si fuis­ sent ex nobis, permansissent utique nobiscum/ His verbis antichristi, qui apte et ex epistula hac ipsa (2, 22; 4, 3) in­ telleguntur homines haeretici, significantur tum exiisse ex coetu christiano, tum, jam antequam exirent, non pertinuisse amplius ad eundem coetum. Atqui eatenus ista componuntur, quatenus per haeresim publice quidem manifestatam homines ab ecclesiae corpore visibili se separant, antea autem vere mem­ bra ecclesiae manent, quamvis jam defecerint ab ecclesia quo­ dammodo, dispositione animi, scilicet ratione haeresis occultae, i. e., solum mente conceptae vel saltem solum privatim pate­ factae; neque enim illud ,non erant ex nobis“ accipi potest recte secundum praedestinationem, quandoquidem apostolus profecto non intendit ab ipsa excludere haereticos, praesertim omnes, ut qui reverti ad ecclesiam possint et fieri salvi. 1287 2. Eadem sententia auctoritate veterum complurium com­ mendatur. Ita certe Origenes (in Jesu Nave hom. 21. η. 1: .1/ 12, 928 s): „Sicut ergo in evangelio permittuntur zizania simul cum tritico crescere: eodem modo etiam hic in Jeru­ salem, id est in ecclesia sunt quidam jebusaei, isti qui igno­ bilem et degenerem vitam ducunt, qui et fide, et actibus, et omni conversatione sua perversi sunt. Neque enim possibile *r Iherclid occulti probantur membra ecclesiae ex Origene et Augustino. 679 i est ad liquidum purgari ecclesiam dum in terris est, ita ut neque impius in ea quisquam, neque peccator residere videatur, sed sint in ea omnes sancti et beati, et in quibus nulla prorsus peccati macula deprehendatur. Sed sicut dicitur de zizaniis : 5e forte eradicantes zizania simul cum illis eradicetis et tri­ ticum' (Mat 13, 29), ita etiam super iis dici potest in quibus vel dubia vel occulta peccata sunt. Neque enim dicimus de iis qui manifeste et evidenter criminosi sunt, ut non de ec­ clesia expellantur . . Ergo quia non possumus ejicere istos qui nos conculcant: eos saltem ejiciamus quos possumus, quo­ rum peccata manifesta sunt. Ubi enim peccatum non est evi­ dens, ejicere de ecclesia neminem possumus, ne forte eradi­ cantes zizania, eradicemus simul cum ipsis etiam triticum/ — Praecipue vero Augustinus haereticos occultos membra eccle­ siae agnoscit; qui hominibus ab ecclesia alienis homines in ipsa area ecclesiae carnaliter non solum viventes, sed etiam clam sentientes sic opponit (de vera religione c. 6. n. 10; J/ 34, 127): nHaec enim ecclesia catholica per totum orbem valide lateque diffusa, omnibus errantibus utitur ad provectus i suos, et ad eorum correctionem, cum evigilare voluerint. Utitur enim gentibus ad materiam operationis suae, haereticis ad pro­ bationem doctrinae suae, schismaticis ad documentum stabili­ tatis suae, judaeis ad comparationem pulchritudinis suae. Alios ergo invitat, alios excludit, alios relinquit, alios antecedit: omnibus tamen gratiae Dei participandae dat potestatem, sive illi formandi sint adhuc, sive reformandi, sive recolligendi, sive admittendi. Carnales autem suos, id est viventes aut sentientes carnaliter, tanquam paleas tolerat, quibus in area frumenta tutiora sunt, donec talibus tegminibus exuantur. Sed quia in hac area pro voluntate quisque vel palea, vel frumen­ tum est, tamdiu sustinetur peccatum aut error cujuslibet, donec aut accusatorem inveniat, aut pravam opinionem pertinaci aniI mositate defendat. Exclusi autem aut poenitendo redeunt, aut I in nequitiam male liberi defluunt, ad admonitionem nostrae diligentiae; aut schisma faciunt, ad exercitationem nostrae patientiae; aut haeresim aliquam gignunt, ad examen sive occasionem nostrae intelligentiae. Hi sunt exitus Christianorum I carnalium qui non potuerunt corrigi aut sustineri/ .T i Γ A 680 tu Haeretici occulti probantur membra ecclesiae ex Augustino Ad hoc etiam alibi . Augustinus de haereticis occultis modo pari ac de peccatoribus communibus versantibus in ecclesia loqui solet. Audiatur dicens (in Jo tr. 12. n. 12; J/35, 1490): ,Vide quid ait: ,Qui credit in eum, non judicatur; qui autem non credit-: quid dicturum speras nisi, judicatur? ,jam', inquit, Judicatus est* (Jo 3. 18'. Nondum apparuit judicium, sed jam tactum est judicium. Novit enim Dominus qui sunt ejus: novit qui permaneant ad coronam, qui permaneant ad flammam; novit in area sua triticum, novit paleam ; novit segetem, novit zizania. Jam judicatus est qui non credit/ Vel iterum (tr. 61. n. 1. 2; J/ 35. 1799 s): „Fortassis . . etiam hoc nobis Dominus significare sua perturbatione dignatus est, quod scilicet falsos fratres, et dominici agri illa zizania ita necesse est usque ad messis tempus inter frumenta tolerari (Mat 13. 29 s), ut quando ex eis aliqua separari etiam ante messem urgens causa com­ pellit, fieri sine ecclesiae perturbatione non possit. Hanc per­ turbationem sanctorum suorum per schismaticos et haereticos futuram, quodammodo praenuntians Dominus, praefiguravit in seipso, cum exituro Juda homine malo, et commixtionem fru­ menti. in qua diu fuerat toleratus, separatione apertissima re­ licturo, turbatus est non carne, sed spiritu . . ,Unus ex vobis tradet me‘ Jo 13,21). ,Unus ex vobis', numero, non merito; specie, non virtute; commixtione corporali, non vinculo spiri­ tuali; carnis adjunctione, non cordis socius unitate: proinde non qui ex vobis est, sed qui ex vobis exiturus est. Nam quomodo erit verum quod protestatus est Dominus, et dixit, ,Unus ex vobis-, si verum est quod ait idem ipse in epistola sua, cujus est hoc evangelium. ,Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis: nam si fuissent ex nobis, mansissent utique nobiscum' (Jo 2, 19)? Non erat igitur ex illis Judas; man­ sisset enim cum illis, si esset ex illis. Quid est ergo, ,Unus ex vobis tradet me', nisi, unus ex vobis exiturus est, qui me tradet? Quia et ille qui ait, ,Si fuissent ex nobis, mansissent utique nobiscum', jam dixerat, ,Ex nobis exierunt'. Ac per hoc utrumque verum est, et ,ex nobis', et ,non ex nobis': se­ cundum aliud ,ex nobis', secundum aliud ,non ex nobis'; se­ cundum communionem sacramentorum ,ex nobis', secundum suorum proprietatem criminum ,non ex nobis'/ Quae si con­ tuleris cum doctrina Augustini superius (n. 1241. 1242. 1249 ssi Haeretici occulti probantur membra eccleniac ex Augustino. prolata, formulis consimilibus is haereticos occultos ac pecca­ tores in ecclesia simpliciter quidem ponere, ab ecclesia secun­ dum modos quosdam peculiares considerata sejungere per­ noscetur. Et denuo ille haereticos, dum sint occulti, in or­ dine eodem cum aliis peccatoribus prementibus ecclesiam vel distinctis a frumento collocat his verbis (in ep. 1. Jo tr. 3. n. 4. 5; M 35, 1999 s): ,,Omnes haeretici, omnes schismatici ex nobis exierunt, id est, ex ecclesia exeunt; sed non exirent, si ex nobis essent. Antequam exirent ergo, non erant ex nobis. Si antequam exirent, non erant ex nobis, multi intus sunt, non exierunt, sed tamen antichrist! sunt . . Interrogare debet unusquisque conscientiam suam, an sit antichristus . . Sunt qui intus sic sunt in corpore Domini nostri Jesu Christi, quandoquidem adhuc curatur corpus ipsius, et sanitas perfecta non erit nisi in resurrectione mortuorum, sic sunt in corpore Christi, quomodo humores mali. Quando evomuntur, tunc rele­ vatur corpus: sic et mali quando exeunt, tunc ecclesia rele­ vatur. Et dicit quando eos evomit atque projicit corpus: Ex me exierunt humores isti, sed non erant ex me. Quid est, non erant ex me? Non de carne mea praecisi sunt, sed pectus mihi premebant cum inessent. ,Ex nobis exierunt; sed*', no­ lite tristes esse, ,non erant ex nobis4. Unde probas? ,Quod si fuissent ex nobis, permansissent utique nobiscum4. Hinc ergo videat caritas vestra, quia multi qui non sunt ex nobis, accipiunt nobiscum sacramenta, accipiunt nobiscum baptismum, accipiunt nobiscum quod norunt fideles se accipere, benedic­ tionem, eucharistiam, et quidquid in sacramentis sanctis est; ipsius altaris communicationem accipiunt nobiscum, et non sunt ex nobis. Tentatio probat quia non sunt ex nobis. Quando illis tentatio venerit, velut occasione venti, volant foras, quia grana non erant. Omnes autem tunc volabunt, quod saepe dicendum est, cum area dominica coeperit ventilari in die judicii . . Aut in membris sumus, aut in humoribus malis. Qui se in melius commutat, in corpore membrum est; qui autem in malitia permanet, humor malus est; et quando exierit, relevabuntur qui premebantur. ,Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis: quod si fuissent ex nobis, permansissent uti­ que nobiscum: sed ut manifestarentur, quod non omnes erant ex nobis4. Ideo addidit, ,ut manifestarentur·, quia et intus cum sunt, non ex nobis sunt; non tamen manifesti sunt, sed exeundo manifestantur/ Unde Augustinus etiam simulatores fidei una cum cre­ dentibus in ecclesia esse asseverat (de catech. rud. c. 17, n. 26; J/40, 330 s): „Sunt enim qui propterea volunt esse christiani, ut aut promereantur homines a quibus temporalia commoda exspectant, aut quia offendere nolunt quos timent. Sed isti reprobi sunt, et si ad tempus eos portat ecclesia, sicut area usque ad tempus ventilationis paleam sustinet; si non se cor­ rexerint, et propter futuram sempiternam requiem christiani esse coeperint, in fine separabuntur. Nec sibi blandiantur quod in area possunt esse cum frumento Dei: quia in horreo cum illo non erunt, sed igni debito destinantur (Mat 3, 12). Sunt etiam alii meliore quidem spe, sed tamen non minore periculo, qui jam Deum timent, et non irrident Christianum nomen, nec simulato corde intrant ecclesiam Dei, sed in ista vita exspectant felicitatem, ut feliciores sint in rebus terrenis, quam illi qui non colunt Deum: ideoque cum viderint quos­ dam sceleratos et impios ista saeculi prosperitate pollere et excellere, se autem vel minus habere ista vel amittere, per­ turbantur tanquam sine causa Deum colant, et facile a fide deficiunt/ Rursus ille (de civ. Dei 1. 1. c. 35; M 41, 46): ,Meminerit sane (peregrina civitas regis Christi), in ipsis ini­ micis latere cives futuros, ne infructuosum vel apud ipsos putet quod, donec perveniat ad confessos, portat infensos: sicut ex illorum numero etiam Dei civitas habet secum, quamdiu peregrinatur in mundo, connexos communione sacramen­ torum, nec secum futuros in aeterna sorte sanctorum; qui partim in occulto, partim in aperto sunt; qui etiam cum ipsis inimicis adversus Deum, cujus sacramentum gerunt, murmurare non dubitant, modo cum illis theatra, modo ecclesias nobiscum replentes/ Vel denique (de baptismo contra donat. 1. 3. c. 19. n. 26; M 43, 152): ^Fraternae caritatis inimici, sive aperte foris sint, sive intus esse videantur, pseudochristiani sunt et antichristi. Inventis enim occasionibus foras exeunt . . Sed etiamsi occasiones desint, cum intus videntur, ab illa invisi­ bili caritatis compage separati sunt. Unde Joannes dicit: ,Ex ? non erant ex nobis: nam si fuissent ex nobis, mansissent utique nobiscum'. Non ait quod exeundo Hurttici occulti probantur membra ecclesiae ex Augustino haud sibi repugnante. alieni facti sunt; sed quod alieni erant, propter hoc eos exisse declaravit. Dicit et apostolus Paulus de quibusdam, qui circa veritatem aberraverant et fidem quorumdam subvertebant, quorum sermo ut cancer serpebat, quos cum evitandos esse diceret, in una tamen domo magna eos fuisse significat, sed unquam vasa in contumeliam (2 Tim 2, 16 ss). Credo quod nondum foras exierant. Aut si jam exierant, quomodo eos dicit in eadem magna domo cum vasis honorabilibus, nisi forte propter ipsa sacramenta, quae separatis etiam haereticorum conventiculis non mutata sunt, ad unam magnam domum dicit omnes, sed diversis meritis pertinere, alios in honorem, alios in contumeliam ? . . Quid est autem mundare semetipsum a talibus, nisi quod paulo ante dixit, ,Recedat ab injustitia omnis qui nominat nomen Domini' ? Et ne quisquam putaret tanquam in una domo magna perire se posse cum talibus, vigi­ lantissime praedixit, ,Novit Dominus qui sunt ejus': eos vide! licet qui recedendo ab iniquitate se mundant a vasis factis in contumeliam, ne cum ipsis pereant quos in domo magna tole­ rare coguntur." Hinc perspicis, haereticos occultos non magis quam pec- 1290 I catores alios vocari ab Augustino pseudochristianos, quasi membra ecclesiae non sint, sed quod spiritum Christi vel ecI clesiae, qui sit caritas, non habeant (cf. de catech. rud. c. 17· n. 26. 27; Al 40, 330 s; de bapt. contra donat. 1. 1. c. 16. 17. I n. 25. 26; J/ 43, 123 s). Similiter quae loco alio (de bapt. contra donat. 1. 4. c. 16. n. 23; Al 43, 169) separatio haeretici occulti affirmatur, intellegenda est non ab ecclesiae corpore, sed ab invisibili compage caritatis. Praeterea utique Augu­ stinus idem verbis supra (n. 1263, de unit, eccl.) recitatis haec subjungit: „Et multi tales sunt in sacramentorum communione cum ecclesia, et tamen jam non sunt in ecclesia. Alioquin si tunc quisque praeciditur, cum visibiliter excommunicatur, con­ sequens erit ut tunc rursus inseratur, cum visibiliter communioni restituitur. Quid si ergo fictus accedat, atque adversus veritatem et ecclesiam cor inimicissimum gerat, quamvis peragatur in eo illasolemnitas, numquid reconciliatur, numquid inseritur? Absit. Sicut ergo jam denuo communicans nondum insertus est, sic et antequam visibiliter excommunicetur, quisquis contra veritatem, qaa convincitur et arguitur, inimicum gestat animum, jam ÿ Γ1Ϊ ψ} • VI 5 .Ιί C Ί1; 684 Haeretici occulti probantur membra ecclesiae post Augustinum ex Gregorio M praecisus est. Ita fit ut et semen bonum, et semen malum, utraque per agrum crescant usque ad messem: id est, et filii regni, et filii maligni utrique per mundum crescant usque in finem saeculi, illis fructum ferentibus cum tolerantia, illis cum sterilitate amaricantibus.1· At homo ille fictus adversus veri­ tatem cor inimicum gerens, haud dum aperte contradicens, non extra ecclesiam simpliciter esse dicitur, cum sit in com­ munione sacramentorum (cf. dicta Augustini supra n. 1241,. verum pro contextu praesertim ampliore declaratur extorris ab ecclesia considerata secundum partem suam selectiorem (cf. n. 1252), nempe secundum solum triticum sive per recon ciliationem perfectam ferens justitiae plenae fructum sive sal­ tem tenens justitiae radicem, i. e., fidem interiorem. 1291 Itidem haereticos occultos ecclesiae sine ulla dubitatione accenset Gregorius J/. docens (moral. 1. 13. c. 7. 8. n. 9—11; J/ 75, 1021 s): Saepe vero contingit ut sancta ecclesia non solum infideles atque extra positos adversarios toleret, sed eorum quoque insidias atque adversitatem vix ferat, quos intus habet. Unde beati viri voce apte mox subditur: ,Rugae meae testimonium dicunt contra me* (Job 16, 9). Quid per rugas nisi duplicitas designatur? Rugae itaque sunt sanctae ecclesiae omnes qui in ea dupliciter vivunt, qui fidem vocibus clamant, operibus denegant. Hi nimirum pacis tempore, quia hujus mundi potestatibus eamdem fidem honori esse conspi­ ciunt, fideles se esse mentiuntur. Sed cum sanctam ecclesiam subita adversitatis procella turbaverit, illico ostendunt quid in perfida mente moliuntur. Has autem rugas in electis suis sancta ecclesia non habet, quia videlicet nesciunt aliud de se foris ostendere, et intus aliud habere. Unde recte egregius praedicator dicit: ,Ut exhiberet ipse sibi gloriosam ecclesiam, non habentem maculam aut rugam* (Eph 5, 27). Maculam quippe et rugam non habet, quae et turpitudine operis et duplicitate sermonis caret. Sed quia nunc intra sinum fidei multos etiam reprobos tenet, cum tempus persecutionis exar­ serit, ipsos hostes patitur quos praedicationis verbis alere ante videbatur. Dicat itaque quia: ,Rugae meae testimonium di­ cunt contra me*, id est ipsi me insequendo increpant, qui nunc, in meo corpore positi, duplicitatis suae in se malitiam non mendam. Unde bene adhuc subditur: ,Et suscitatur ialsilo- Hieretici occulti probantur membra ecclesiae etiam jurisdictione sua retenta. β$5 I |UU> adversus faciem meam, contradicens mihi/ Etiam pacis Miae tempore sancta ecclesia falsiloquium patitur, dum sunt in ea multi qui de aeternitatis promissione diffidunt, et tamen >e fideles esse mentiuntur. Qui dum praedicationi ejus aperte contradicere non praesumunt, falsiloquium non contra faciem, sed quasi post dorsum patitur. Sed cum malitiae tempus eru­ perit. is qui nunc metuens derogat, ad contradicendum ante faciem venit, quia verbis verae fidei apertis vocibus obsistit/ 3. Haereticus occultus etiam episcopus jurisdictionem suam 1292 retinet, h. e., non sortitur solum eam pro necessitatis casu in modum actus transeuntis extraordinariam, similiter ac sacer­ dos a corpore ecclesiae alienus potestatem absolvendi mori­ bundi recipit, sed tenet eam vi muneris proprii per ipsum jus ex se perennem ordinariam, eandem scilicet illam, quam ante haeresim habebat; quocirca episcopus ejusmodi manet eccle­ siae suae caput. Sic Coelestinus I jurisdictionem episcopalem Xestorii a publica demum praedicatione haeresis exstinctam esse significat scribendo (ep. 12. ad episcopos per orientem n. 2; M 50, 467): „Si quis vero aut ab episcopo Nestorio, aut ab iis qui eum sequuntur, ex quo talia praedicare coeperunt, vel excommunicatus, vel exutus est seu antistitis, seu clerici dignitate, hunc in nostra communione et durasse, et durare manifestum est; nec judicamus remotum: quia non poterat quemquam ejus removere sententia, qui se jam praebuerat ipse removendum/ Et rursus (ep. 14. ad clerum et populum constantinop. n. 7; M 50, 497): „Aperte sedis nostrae sanxit auctoritas, nullum sive episcopum, sive clericum, seu profes­ sione aliqua Christianum, qui a Nestorio vel ejus similibus, ex quo talia praedicare coeperunt, vel loco suo vel communione dejecti sunt, vel ejectum vel excommunicatum videri. Sed hi omnes in nostra communione et fuerunt, et huc usque perdu­ rant; quia neminem vel dejicere vel removere poterat, qui praedicans talia titubabat/ Porro sententiam Coelestini item Vicolaus l (ep. 86. ad Michaelem imperat.; J/119, 935 s) urget. Cf. et in jure canonico C. 24. q. 1. c. 35. 36. Atqui nemo juris­ dictionem ordinariam in ecclesia habet vel et caput ipsum est ecclesiae particularis, quin sit vere ejus membrum proindeque membrum ecclesiae universalis. Sane frustra opponeretur, posse etiam hominem, qui sit extra ecclesiam, pro commodo 686 Haeretici occulti probun tui membra ecclesiae ratione theologica. fidelium potestate ordinaria ab ecclesia augeri; at enim fac­ tum tale ipsum minime probatur. Insuper si ecclesiam decet, haeretico occulto quamvis jam extraneo ob emolumentum publicum potestatem impertire, multo magis Dominum decuit, hominem illiusmodi ob emolumentum idem extraneum non statuere. Et vero inconcinnum est, munus stabile societatis ab homine externo geri. Hinc sine cunctatione Leo XIII (en· cycl. de unit, eccl., 29. jun. 1896): „Xemo igitur, nisi cum Petro cohaereat, participare auctoritatem potest, cum absur­ dum sic opinari, qui extra ecclesiam est, eum in ecclesia praeesse.“ 1293 4. Pontifex supremus ipse in haeresim, profecto etiam occultam, incidere saltem probabiliter potest (n. 1068). Atqui vere probabile id eatenus est, quatenus per haeresim occul­ tam qualitas membri ecclesiae certo non amittitur; aliter enim posset probabiliter pontifex fidelibus nescientibus desinere ecclesiae esse membrum ideoque caput; quo periculo stante visibilitati capitis ecclesiae proindeque visibilitati demonstratae ecclesiae ipsius (th. XXX) satis provisum jam non esset, immo et infallibilitas ecclesiae, imprimis in facto dogmatico, nempe legitimo hoc illove summo pontifice, tenendo (cf. n. 884 896) incerta ideoque ad finem suum inutilis exsisteret. 1291 5. Ratio, cur peccatores ipsi publici instar zizaniorum apparentium generatim ecclesiae membra maneant, redditur a Salvatore haec: ne forte zizaniis collectis eradicetur simul tri­ ticum {Mat 13, 29); quae ratio a fortiore hominibus occulte malis congruit, ne scilicet his expulsis subire periculum vel damnum cogantur etiam boni sive laici sive hierarchae, ut propriam probitatem, praecipue internam, ad liquidum mon­ strare non valentes; unde de pace et de tranquillitate regi­ minis in ecclesia actum esset. Atqui similis ratio viget etiam pro haereticis occultis quidem in ecclesiae membra referendis. 1295 6. Ex contrario ratio divini juris, quo et haeretici et schis­ matici ab ecclesia excluduntur, non est praecise gravitas culpae, cum odium Dei praesertim schismate gravius vel et nocentius ipsi peccatori sit (cf. s. Thomae S. theol. p. 2. 2. q. 34. a. 2; q. 39. a. 2). sed praeveniendum detrimentum socialis boni, h. e., unitatis ecclesiam salutiferam constituentis. Atqui hoc bonum sociale per haeresim occultam nondum laeditur. Hiettfici occulti probantur membra ecclesiae ratione theologica cl soliik» dubio. 687 LSane ecclesiae,societatis essentialiter visibilis et publicae, 1296 censentur merito membra vera, quicumque semel per actum exteriorem ex se publicum ingressi non item exteriore eodemque publico modo egrediuntur; et multo magis membra sunt, quicumque conjunctim cum ecclesiae membris formaliter vel aequivalenter profitentur fidem propositam a sacro magisterio, oboedientiam sub sacro imperio, eodemque dirigente persistunt in sacramentorum communione. Enim vero isti omnes vivunt vitam propriam viventis corporis Christi saltem exteriorem et socialem, cujus principium formale et velut anima auctoritas sacra nominari potest. Utique non omnes pariter vivunt, ne imperfecte quidem seu fide incohatam vitam interiorem supernaturalem propriam membrorum plurium corporis Christi, ideo­ que non participant homines tales illam, quam, in oppositione ad elementa omnia externa una cum internis gratiis gratis datis vel rejectis gratum facientibus, appellare solent animam ecclesiae (cf. n. 345). At inde quidem sequitur, non omnes illos esse utiliter, pro se ipsis saltem, in ecclesia, vel non­ nullos, ex sua certe culpa, non adipisci interioris fidei et sanctitatis finem, qui sit in ecclesia et per ecclesiam obtinendus et ad quem omnes sibi aggregatos ecclesia ex se ducat; mi­ nime vero sequitur, homines ejusmodi non esse simpliciter in ecclesia, i. e., ad corpus illud non spectare, quod vinculo visi­ bilis conjunctionis contineatur, vel cum aliis non concurrere tamquam membra colligata ad ecclesiam vel societatem illam componendam, quae sit tota medium sanctitatis et salutis (cf. n. 1249 s). Atqui nullo modo exteriore publico renuntiant, quin nexibus illis externis et visibilibus enumeratis omnibus junguntur ecclesiae etiam haeretici occulti. Ergo ad veritatem nec solum, ut ajunt, apparenter etiam ipsi sunt ecclesiae membra. 8. Neque argumenta adversaria aliud probant. Etenim 1297 a. ut vel ex dictis (n. 1280 ss) de catechumenis constat, nomen fidelium, potius quam ex interiore actu fidei, impositum est membris ecclesiae ex professione sollemni facta per bap­ tisma, quod est professio fidei realis (cf. Gal 3, 26 cum 27). Qua professione nondum publice retractata homines vocantur merito fideles, eo magis, quod cum habentibus fidem internam sociati et ipsi ad habendam fidem speciali modo etiam sacra- (588 Haeretici occulti asseruntur membra ecclesiae solutis dubiis. mento fidei et lege ecclesiae obligati sunt; unde haeretici occulti dicuntur similiter fideles, ut injusta membra ecclesiae appellantur sancti (cf. n. 1248). 1298 b. Pius /X quidem in bulla „Ineffabilis Deus“, qua con­ ceptio immaculata b. Mariae virginis definitur, haec edicit (Z) 1502): „Si qui secus ac a Nobis definitum est, quod Deus avertat, praesumpserint corde sentire, ii noverint ac porro sciant, se proprio judicio condemnatos, naufragium circa fidem passos esse, et ab unitate ecclesiae defecisse, ac praeterea facto ipso suo semet poenis a jure statutis subjicere, si, quod corde sentiunt, verbo aut scripto, vel alio quovis externo modo significare ausi fuerint.·· At primum quicumque est enuntiati hujus sensus, certe pontifex non voluit cum conceptione im­ maculata controversiam de haereticis occultis inter theologos agitatam definiendo terminare, sed rem istam obiter attingit. Deinde defectionem ab ecclesiae unitate affirmatam in modum scripturae et Augustini licet intellegere secundum dispositio­ nem quandam voluntatis pro ecclesiae corpore, vel etiam ple­ nam, quatenus anima ecclesiae continens imprimis unitatem fidei interioris cogitatur. Immo forsitan videatur illud „et ab unitate ecclesiae defecisse1* aeque apte jungi cum verbis con­ sequentibus „ac praeterea . .“ quam cum praecedentibus, simi­ liter ut prius jungitur „ii noverint” et „ac porro . quo facto non superesset ex hoc loco difficultas, cum pronum esset ac­ cipere significationem haeresis exteriorem, pro materia sub­ jecta, aut satis publicam, aut, quod ad poenas jure statutas attinet, etiam per accidens occultam, nec sane esset pontifici in haec particularia descendendum; quamquam explicationi huic minus favet, quod mutato tempore verbi nunc perfectum „defecisse“, nunc praesens „subjicere“ adhibetur. 1299 C. Neque est timendum, ne per sententiam assertam ec­ clesia fere ex hominibus de fide introrsum lapsis vel dubiis componi possit; at enim quamvis haeretici occulti aeque ac peccatores ecclesia non excludantur, ex voluntate efficaci Domini commonstranda (th. XXXV) sicut sanctitas interna, ita et magis fides, fundamentum et radix sanctitatis, semper pervulgata in ecclesia erit. Neque movere debet, quod hae­ reticus occultus, ubi non mere a fide profitenda abstinet, edendo professionem fidei simulatam, qua sit ecclesiae mem- tom schismatici occulti et excommunicat! tolerati habentur membra ecclesiae. 689 I brum, peccat; enimvero peccatum non est· in externa profes­ sione ipsa per se bona, immo ex officio emittenda, sed in de­ fectu actus consentanei interni (cf. aliquid simile Phil 1, 15-18); quemadmodum et peccator minister sacramentum sanctura conficit, homo prave dispositus recipit, cum uterque culpam ex malitia propria quasi superaddat. Corollariam I. Quaestio praesens habetur quidem nomi- 1300 natim de haereticis; quos, quamvis animo sint haeretico, ex demonstratis membra ecclesiae agnoscimus, dummodo exterius idem vel omnino vel, quod pro vita sociali parum differt, haeresi nondum satis publice aperta, secundum praesumptionem communem profiteantur; sed liquet facile a pari vel fortiore, idem judicandum esse de schismaticis occultis, sive voluntas sola adhuc sit schismatica sive detrectatio conjunctionis sacrae ipsius exterioris fidelium multitudinem lateat. Ouare hi cum illis, saltem ut sunt tales nec simul excommunicari, bonis pro­ priis membrorum ecclesiae spiritualibus non solum externis, sed et internis, quorum sunt capaces, ut ipsis fructibus com­ munium suffragiorum, frui pergunt. Porro consimiliter ducimus in ecclesiae membris excom- 1301 municatos eos, qui occulti vel tolerati jure ecclesiastico anti­ quiore simul et recentiore intelleguntur (cf. n. 1256). Sane per jus utrumque, imitans sapienter divinam dispositionem de haereticis occultis, excommunicari illiusmodi, si sint hiararchae, jurisdictionem suam immutatam retinent et vi ejus actus va­ lidos aeque ac prius ponunt; quo ipso membra ecclesiae de­ prehenduntur (cf. n. 1292). Sed inde pronum est colligere, laicos excommunicatos occultos vel toleratos non minus quam hierarchas adhuc in ecclesia versari, siquidem excommunicatio hominum talium omnium ex se ejusdem rationis est. Immo pro ecclesiae membris merito habeantur excommunicari etiam ii, qui per jus solum a Martino V in concilio constantiensi introductum (ZZ 8, 892) exsistunt tolerati; etsi theologi inter se dissentiunt (cf. Wernz, jus decretalium l2, n. 103). Etenim clerici tolerati ex concessione illa pontificia fidelibus imper­ tita nunc actus plane omnes jurisdictionis suae pristinae erga fideles petentes quidem valide et licite conficiunt; unde concinnius ad fidelium petitionem dumtaxat usum potestatis reddi ita cogitatur, ut tolerato v. g. episcopo potestas ipsa jurisdicstraab. De Eecleal*. II· 44 690 Excoiniuunieaü tolerati habentur membra ecclesiae» tionis ideoque dignitas capitis ecclesiae suae et membri eccle­ siae universalis manserit. Cui considerationi neutiquam ob­ stat, quod idem toleratus sponte sua non licite, in invitos ne valide quidem agere potest, quoniam et suspensus expresse denuntiatus, tametsi potestatem habet integram, jurisdictionis exercitio et licito et valido privatus invenitur. Insuper vero causis gravibus quidem motus Martinus V eo clementiae pro­ cessit, ut fidelibus rogantibus antistites tolerati etiam extra casum necessitatis gravis licite sacramenta ministrare possent; idcirco excommunicari tolerati sunt in statu alio ac vitandi. qui, nisi intercedit causa gravis, a sacramentis non solum re­ cipiendis, sed etiam ministrandis prohibentur; atqui eo ipso pontifex voluntatem toleratos non jam simpliciter eiciendi in­ dicavit; nam cum a baptismo ipso praeter necessitatem licite conferendo homines ecclesia extorres arceat lex divina, per ecclesiam ut jam exstans inculcata (cf. de consecrat, dist. -1. c. 19. 21 , multo magis facere sacra omnia sine necessitate gravi hominibus simpliciter externis, sive divinitus sive huma­ nitus sunt tales, lege Domini non licebit; cujus legis laesae rea ecclesia sancta esse nequit. Hinc ecclesia etsi indulgentia sua per se fidelibus, non excommunicatis favet, favorem tamen illis sic impendit, ut his non simpliciter abscissis legem Dei servet. 1302 Quodsi clerici tolerati membra ecclesiae sunt, laicos si­ mili modo excommunicatos simpliciter intra ecclesiam con­ sistere inferimus. Idem magis directe noscitur ex eo, quod decretum constantiense tam in administratione quam in recep­ tione sacramentorum valet, unde excommunicatio toleratorum praecise sumpta minime impedit, quominus his ministri etiam absque necessitate gravi sacramenta licite conferant. Atqui hoc decernere ecclesia non posset, si toleratos adhuc per ex­ communicationem simpliciter segregatos vellet. Nam potest quidem ecclesia membris quibusdam suis injungere ad tempus abstinentiam recipiendi sacramenta, non immediate injungendo aliis abstinentiam ministrandi, ita ut hi obligentur sola lege illa communi, qua omnibus non dispositis sacramenta dene­ ganda sunt, quemadmodum minister eucharistiam negat ei. qui non servata lege jujunii eam petit; sed non potest ecclesia homines a corpore suo separare, quin simul ministros ipsa hcuiuuiimicuti loleiati habentur membra ecclesiae; modus explicatur. j ii^el praecepto in distribuendis sacris a Christo quidem instiI tatis separatos devitandi. Nempe ecclesia sancta dispensatrix I Asteriorum Dei ministros necessario jubet dare sacramenta I oiis iis, pro quibus ipsa facultatem facit; qui ex lege Domini I / 20, 654 s), magnus ille Dionysius alex, homini cuipiam communionem cum fidelibus diuturnam, quamvis etiam simpli­ citer, non solum ad rationem membri ecclesiae, pro baptis­ mate sufficere putavit.1) 9 Sententiae antepositae videntur quidem favere etiam decreta romana recintiora, per quae ipsi dubie baptizati legibus ecclesiae, nominatim matrimonialibus, ibesse declarantur (cf. LchmkuM. casus consc. 2, n. 289); nam si homines dubie baptizati vagantes extra ecclesiam certo ecclesiae sunt subjecti, versantes cum ecclesia certo etiam membra erunt, sane ex voluntate divini Conditoris, quod hujus est solius qualitates subditorum et membrorum ecclesiae suae praefinire. Attamen • decretis homines dubie baptizati, si extra ecclesiae corpus degant, aptius intelegantur ecclesiae subjecti non omnes vere jure divino positivo, sed quod jure ODatnrali in causa matrimonii ad cautelam quasi pro subjectis vel baptizatis ge­ rere se debeant, donec baptisma invalidum commonstretur. Neque urgeam, quod idem onus recipiendi sub condicione sacramenti non solum baptismi, sed et ■ 698 Homines ecclesia extorres, ei subjecti, ejus membra ; de homine dubie baptiza ist s Corollarium Π. Ex disputatis (th. XXXI ss) intellegimus, qui homines non sint membra corporis ecclesiae, qui de his saltem jurisdictioni sacrae sint subjecti, qui sint ipsa membra. Nimirum membra non sunt, quotquot vinculo essentiali uni­ tatis, sacrorum vel professionis fidei vel socialis communionis, publice retentae carent. 1 line pro defectu vinculi sacrorum membra non sunt, quoscumque non esse baptizatos constat; quales sunt pagani, mohammedani, judaei, catechumeni. Item non sunt membra, qui per excommunicationem plenam a sacris paenitentiae cum confessione peccatorum integra ab ecclesia attribuatur; unde nonnemo eos jurisdictioni ecclesiae divinitus certo subjectos dicit addendo rationem, quod qui per ritum a Deo praescriptum externum ecclesiam ingrediantur, lamdiu numerentur membra vel ecclesiae subjaceant, dum ritus invalidus probetur (cf. I. c. 288 ss vel Lchfnkuhl. theol. mor. 2, n. 320 ss). Verum neque omnes dubie baptizari membra ecclesiae hunt, ut ex adultis apud sectas baptizatis patet, neque omnes certo ecclesiae subiciuntur. Nimirum subjectionis certae erga ecclesiam postulatur fundamentum mornliter quidem certum. Atqui fundamentum unicum pro iis, <|ui ceteroqui ab ecclesia dissident, est baptisma ; quod profecto non moraliter certum est, quotiens est ita dubium, ut probabiliter vel etiam probabilius non exsistat, sive sola validitas ritus reapse applicati sive ipsum lactum ritus qnaliscumque adhibiti incertum est: quocirca baptisma comprobandum esset, ante­ quam subjectio erga ecclesiam eo nixa pronuntiaretur. Itaque rationem aliam pro­ ferre convenit, qua omnes dubie baptizari ad confessionem integram obligentur. Enimvero in lege nova Dominus peccata omnia mortalia per sacramentum bajl· tismi vel paenitentiae ut medium unicum primarium condonari eoque ipso in ad­ junctis, ubi videretur hoc illud ve sacramentum validum dumtaxat probabiliter con­ ferri posse, sacramentum modo quocumque certum adhiberi voluit. Atqui volun­ tati tali non satisfit. nisi in casu baptismi olirn dubie collari et baptisma et sacra­ mentum paenitentiae cum confessione omnium peccatorum mortalium post bap­ tisma dubium commissorum sub condicione «pridem adhibetur; nam cum in casu sacramentum alterutrum solum probabilitate majore vel minore validum conferri possit, ex duobus sub condicione ministratis unum certo validum erit. Porro sacramentum paenitentiae flagitat ex indole sua confessionem eamque per se in­ tegram. quoniam divino jure peccata gravia aeque omnia vi sacramenti dimittenda sunt; hinc qui licite reticeret unum, licite peccata omnia gravia reticeret, immo non deberet unquam confiteri, si post baptisma sub condicione iteratum nihil grave perpetraret. Proinde peccata gravia, de quibus agitur, non sunt materia dubie necessaria ea. quam excipere a confessione liceat. Certe non loquimur de materia dubia, cujus ut commissae culpa dubie gravi conscientia sufficiens ad ac­ cusationem pro judicio sacramentali non habeatur. < )uodsi dubia est ut per bap­ tisma sub condicione repetitum probabiliter remissa, haec ratio dubii de obligatione confitendi integre non eximit; neque enim locus est principio, in dubio standum esse pro valore actus. quando inricte in antecessum jam ambigitur, nnm actu>, scilicet baptismi sub condicione repetendi, validus esse possit. v,^·^τλ^τμιιτ»μ - I ,/*-_v /*^V^JG8SBR^BSeQBZQBT · Homine» ecclesia extorres. ei Mibjccli, ejus membra conspecin uno exhibentor. 699 sont exclusi, quales olim erant excommunicat! excommuniI catione majore publici, nunc sunt excommunicat! vitandi. Pro i defectu vinculi professionis fidei praeter alios membra non I sunt haeretici publici, tum formales tum materiales. Pro deI fectu vinculi socialis communionis quidem membra non sunt I schismatici publici, formales pariter et materiales. Subjecti I autem potestati ecclesiae ex his sunt ii, qui vel ubicumque I valide baptizati sunt vel aliquando in ecclesia fuerunt; unde I in eos imperando, judicando, puniendo ecclesia agere potest. I Subjecti ecclesiae non sunt, qui neque valide baptizati sunt I et semper foris exstiterunt; quare contra istos ecclesia de­ fendere jura sua et ipsum jus evangelii in mundo universo ■ praedicandi potest, at actum jurisdictionis ponere nequit; etsi j potest praecipere principibus baptizatis, ut subditis suis, quam­ vis non directe fidem (cf. s. Thomae S. theol. p. 2. 2. q. 10. a. 8) nec baptisma, tamen auditionem evangelii injung'ant et ritus naturaliter inhonestos interdicant (cf. Suarez de fide disp. 18. sect. 1—4; de Lugo de fide disp. 19. sect. 2). Membra ipsa ecclesiae sunt homines omnes reliqui, ut qui vinculo tri­ plici enuntiato sacrorum, imprimis baptismi sive veri sive pu­ blice existimati, professionis fidei non publice retractatae, so­ cialis communionis non publice abruptae cum ecclesia cohae­ reant, licet ceteroqui neque praedestinati neque justi sint. Γη numero membrorum sunt etiam infantes apud alienos valide baptizati; etenim effectus sacramenti validi quivis non a mi­ nistro vel homine alio quocumque, sed a suscipiente solo im­ pediri potest: idcirco, cum infantes obicem ponere nequeant, baptismus pro vi sua propria eos, sicut donat gratia, ita ec­ clesiae inserit; in qua manent tarndiu, quamdiu non adulti aut actu quodam suo publico haeresis vel schismatis saltem mate­ rialis ab ecclesia exeunt aut sententia ecclesiae excluduntur cf. n. 354 356). Et hi quidem, quos diximus, re et simpli­ citer membra corporis ecclesiae sunt et recte nominantur. Alii reapse solum secundum quid, pro uno alterove trium vin­ culorum exsistente, ad corpus ecclesiae pertinent. Alii, si non quodammodo etiam re, voto saltem implicito ad corpus eccle siae referuntur, quatenus imperfecte vel etiam perfecte ad animam ecclesiae spectant, participando scilicet dona interiora, ut fidei vel ipsius caritatis et gratiae Sanctificantis, quae per I Kodo nucilluti» spectato Christo ct angeli» vel hominibu» meris declaratur. 701 700 Ecclesia sancta affirmatur; notio sanctitatis spectato Deo et Christo declaiatur. se cum baptismo jam parvulis omnibus conferendo in corpore ecclesiae sedem suam habent, per accidens autem extra illud ita inveniuntur, ut ordinem ad corpus ecclesiae ineundum in se contineant (cf. th. XI). thesis XXXV. Ecclesia est sancta ex instituto suo, nr sanctitate membrorum plurimorum propria, multorum etiam eximiu, ex miraculorum charismatibus; quae omnb sanctitas cum auctoritate posita a Christo nexu individuo jungitur. Declaratio. Pertractata ecclesiae visibilitate et unitate cum quaestionibus conexis ad aliam proprietatem ecclesiae transimus contemplandam, quae est sanctitas. Juvat ante omnia notionem sanctitatis ipsam quadantenus ambiguam ac­ curatius determinare. Quid est sanctitas? Sanctitas quidem Dei absoluta, tamquam convenientia perfectissima voluntatis cum summo bono ut norma sua, est boni infiniti, i. e., Dei in· finitus amor, qui est ipse idem Deus, ideoque infinitum odium peccati, ut bono illi oppositi. Videlicet sanctitas divina habet se ad bonitatem pariter ac sapientia ad veritatem; quare po­ tius ut actus vel virtus quam ut objectum amoris cogitari debet, quemadmodum etiam Spiritus sanctus, sanctitas personalis, est amor procedens. Exinde sanctum dicitur, quodeumque de­ scriptam sanctitatem Dei in conversione ad Deum et aver­ sione a peccato imitatur. Et quidem unione ipsa hypostatica cum Verbo sancta est humanitas Servatoris, quod prae attri­ butis aliis, ut aeternitatis vel immensitatis, sanctitas Verbi vim singularem in humanitatem adseitam sibi habet. Namque na­ turae huic eo ipso, quod cum Eilio Dei naturali in perpetuum conjungitur, plenitudo gratiae sanctificantis et gloriae visionis Dei, pro hoc scilicet ordine summae et quodammodo in­ finitae, ejusdemque confestim obtinendae non minus vere de­ betur, quam alibi per gratiam adoptionis habitus supernaturales sancti ceteri et tandem hereditas aeterna postulantur, vel quam opera etiam solum naturaliter bona humanitatis Christi si exsisterent, meriti infiniti item essent. Cui ipsi di­ gnitati formaliter inductae a Verbo in humanitate Christi pec­ catum quodlibet repugnat. Et revera cum Verbi ut personae infinite sanctae sit, a natura propria sua etiam assumpta pec­ catum omne propulsare, necessitas absoluta immunitatis pec­ cati via qualicumque efficiendae per assumptionem ipsam na­ turae illi impertitur. Cujus sanctitatis particeps est corpus quoque Domini, quatenus Verbum formaliter vel vi unionis hypostaticae corpori suo pro capacitate vitam sanctam, h. e., unionem cum anima sancta viva et vitali et indolem vitae ei adaptatam exigit. Itaque Verbum praecise tamquam sanctitas instar gratiae increatae humanitati suae etsi non est idem, inditum tamen est ut principium formaliter, ipsa communi­ catione sua, sanctificans supremum, similiter ac gratia creata exsistit principium formale sanctitatis subordinatum. Quo pacto sanctitas divina differt ab attributis reliquis, quippe quae com­ municata dignitatem infinitam vel necessitatem absolutam ef­ fectuum sibi respondentium ex ratione sua non producant. Et aliis quidem confertur sanctitas tantum accidentalis et finita per gratiam sanctificantem accidentalem, cujus terminus instar coronae item per accidens devinctus exsistit Deus trinus vel appropriatione Spiritus sanctus habitans ut amicus in altero amico; at sanctitas humanitatis Christi quamvis sit et maneat cum assumptione irrevocabili ipsa gratia omnium maxima ideo­ que minime essentialis, nihilo setius substantialis et infinita ita quidem intellegitur, quod Verbum, sanctitas ipsa substantialis et infinita, tamquam radix vel fundamentum idque internum sanctitatis naturae humanae suae substantialiter conjunctum est. Porro angeli vel meri homines sancti sunt, quatenus sunt 1310 ad Deum, bonum summum ideoque finem ultimum, statu vel et actibus suis recte ordinati. Quae ordinatio recta immuni­ tatem peccati saltem gravis, a Deo et Deum avertentis, etiam solum habitualis et conversionem ad Deum saltem in virtute voluntatis bonae continet, eademque est in ordine praesenti per gratiam supernaturalis. Nimirum gratia habitualis sanctificans hinc constituendo filium adoptivum et heredem Dei et ita excludendo aversionem Dei a creatura cum culpa gravi pugnat, illinc exigendo propius habitus virtutum, praecipue reginae caritatis, et donorum Spiritus sancti simul cum gratia infundendos, remotius gratias actuales pro actibus virtutum vel donorum suo tempore ponendis creaturam ad Deum con­ vertit. Praeter hanc sanctitatem, quae dicitur simpliciter vel 702 ^olio .>anctiiaÜ!» tum «nodo aliquo per se lum per analogiam dictae declaratu perfecta, potest esse sanctitas secundum quid vel imperfecta, quae in sola hac illave sanctitatis parte, in habitu fidei vel etiam spei et exercitio virtutum harum vel actibus aliis supernaturalibus consistat. Sed et ipsius perfectae sanctitatis gradus alius atque alius pro mensura gratiae et cooperatione propria cujusque esse potest. Quae sanctitas viae plena vel, ut ajunt, salus prima si in fine teneatur, jam in purgatorio periculo amissionis subtrahenda nec vitio ipso levi obscuranda, acce­ dente iumine gloriae et visione beatifica per caritatem Deo actu continuo adhaerentem tamquam salutem secundam con­ summatur. Ut dicam paucis, Deus sanctitas ipsa est, quod est ipse infinitus amor boni infiniti et odium peccati; aliorum sanctitas in tantum est, in quantum ejusmodi amorem et odium habitu vel actu in se habent; hinc sancta humanitas Christi est, quod amorem et odium divinum substantiale illud ipsum quasi formam expostulantem amoris et odii accidentalis habi­ tualis et actualis unione substantiali cum Verbo insitum sibi habet; sancti comprehensores gloriae maxime eo sunt, quod pro statu suo etiam actum perpetuum assimulatum divino illi amori et odio eliciunt; sancti viatores sunt, quod simili amore sive habituali sive actuali boni summi vel boni honesti ad hoc ordinati cum odio consentaneo mali saltem graviter inhonesti potiuntur. Hanc sanctitatem universe ethicam vel moralem appellare licet, quatenus ea actus liberos, praesertim in hac vita, com­ plectitur vel respicit, etsi forte melius vocetur sanctitas volun­ tatis vel caritatis, quod actus ejus primarius, quo Deus amat ipse se vel amatur a sanctis consummatis, necessarius inve­ nitur; certe eidem nomen sanctitatis primo, si non etymolo­ gice, at sensu theologico convenire existimamus (cf. Hieronymi ep. 85 al. 153. ad Paulinum n. 5; J/ 22. 753 s; Augustini de peccator, mer. et rem. 1. 2. c. 2G. n. 42: M 44, 176 s). 1311 Deinde per analogiam attributionis sanctum denominatur, quidquid ad sanctitatem illam primam modo peculiari ut causa principalis, ministerialis, instrumentalis tendit vel conducit Pro hac relatione sanctae nominantur personae, quae sunt ad sanctitatem in se vel aliis promovendam titulo proprio desti­ natae vel obligatae ratione characteris sacramentalis, ut ho­ mines baptizati, ratione muneris suscepti, ut hierarchae, im­ primis summus pontifex, ratione voti, ut religiosi; sanctae Notio sanctitatis analogice et varie etiam de eodem dictae declaratur. 703 nominantur res, quae sunt sancto cultui Dei vel sanctificationi et in ea saluti hominum sive facto quodam principe adhibitae iive consecratione vel institutione quadam perpetuo dedicatae, iit instrumenta passionis Domini, altaria, supellex sacra, sacra­ menta; sancta nominantur loca vel tempora, quae sunt prae aliis sanctitati afferendae vel exercendae consecrata, ut templa vel dies festi. Cujusmodi sanctitas analogica causae etiam nomine dedicationis vel consecrationis inviolabilis haud inepte nuncupetur. Consimili analogia sanctum dicitur, quod quodam­ modo ex sanctitate memorata prima est. Huc id omne spectat, quod pro nexu cum eadem saltem moraliter aestimato quasi iura quadam sanctitatis afflatum et affectum est. ut imagines anctorum et reliquiae, praecipue corpora animis sanctis olim juncta et denuo jungenda; item eo pertinet, quod sanctitatis vel amoris vel consecrationis simpliciter effectum aliquod ex­ sistit, quale est miraculum tamquam manifestatio Dei sive sanctos per gratiam et caritatem inhabitantis sive instituto sanctificanti assistentis; unde sanctitas effectus ista pro re etiam charismatum appelletur. Verumtamen sanctum sancti­ tate explanata qualicumque a consuetudine mundi mali, vani, denique profani quadantenus remotum deprehenditur, et Deus quidem ipse sanctus per amorem in se infinitum boni veri in­ finiti vel boni inde participati et odium infinitum mali veri inhonesti super mundum malum, vanum, profanum infinite eminet. Praeterea vix monendum sit, idem sub respectu vario varie sanctum esse posse. Ita miraculum sanctum est, quod ut est effectus divinitus adnexus sanctitatis, sic instar signi ad eam agnoscendam ducit. Ita crux Domini sancta est tum ut instrumentum sanctitatis nostrae promerendae, quod ex cantu ecclesiae est beata, cujus bracchiis pretium pependit sae­ culi, statera facta corporis, tulitque praedam tartari, tum ut effecta sancta pro relatione singulari ad sanctum sanctorum Dominum, quod canente ecclesia est arbor decora et fulgida, ornata regis purpura, electa digno stipite tam sancta membra tangere. Sed et Dominus ipse sanctus est secundum humani­ tatem non solum in se, ut est humanitas À'erbo sanctitati sub­ stantiali substantialiter unita et thesauris omnis gratiae ditata, verum etiam ut est causa meritoria sanctitatis generis humani, et ut humanitas cum unione hypostatica effectus est consilii 704 Sanctitas multiplex ecclesiae tributa declaratur. vel operis sancti ejusdemque salutiferi sanctae Trinitatis. Ceteroqui a notione explanata sanctitatis non est aliena ety­ mologica,. quatenus amor Dei et quod ei conjungitur, lege qua­ dam sancitum vel inviolabile exsistit. 1312 Jam vero ecclesiae sanctitatem multiplicem asserimus. Nimirum in parte thesis prima ecclesiam dicimus sanctam ex instituto suo vel ex elementis per voluntatem Christi institu­ toris essentiam ecclesiae constituentibus, h. e., ex forma po­ sita tota in potestate sanctificandi cum respondente adhae­ sione, qua forma informati homines ecclesiae ut materia ipsi sanctitate dedicationis quidem sancti sint; cujusmodi sanctitas intellegatur etiam cumulari sanctitate redundante in ecclesiam ex conjunctione peculiari cum Deo ad exercitium rectum sanctificationis diebus omnibus praesente, unde ecclesia ex essentia sua magnum quoddam templum sit adducendae sancti­ tati gratiae et caritatis hominum et ita gloriae Dei secundum potentiam specialiter adstantis plane consecratum. Insuper autem in parte altera efferimus ecclesiae sanctitatem ex membris plurimis reapse voluntate bona sanctis conciliatam, saltem communem vel contentam gratia sanctificante custo­ dienda per observantiam praeceptorum. Praeter quam in parte tertia ecclesiae vindicamus sanctitatem ethicam excel­ lentem quoque quandam, qualis est observatio ipsorum consi­ liorum evangelicorum etiam omnium, ut quae, praecipue si firmetur voto, non solum medium sit perfectae sanctitatis re­ motis impedimentis et allatis subsidiis facilius et certius ac­ quirendae, sed ipsa in se pars eximiae sanctitatis in voluntate Dei aliqua magis placente exsequenda ; immo adscribimus ecclesiae sanctitatem et heroicam, efflorescentem vel ex susci­ pientibus consilia vel ex fidelibus aliis, quamvis in condicione minus favente constitutis, sitam sive in exercitatione virtutum, potissimum caritatis, supra justorum aliorum modum crebra, prompta et fervida, in difficultatibus etiam maximis constanti, sive in summo virtutis documento, quod est martyrium; quae tamen sanctitas praeclarior, praesertim heroica, quamvis sim­ pliciter non paucorum, comparate ex ipsa notione sua utique minoris extensionis est. Pars quarta attribuit ecclesiae sanc­ titatem sitam in charismatibus, quae Deo volente quasi effectus quidam manifesti sanctitatem instituti vel membrorum aliquo- N .iitxs ecclesiae tribula individua, thesis impugnatio et firmitas declaratur. 795 rum per institutum sanctum sanctificatorum subsequantur et eo ipso tamquam signa divina ad sanctitatem manuducant; enimvero charismata vel gratias gratis datas, scilicet per se ad utilitatem spiritualem non praecise recipientium, sed com­ munem ordinatas, easque extraordinarias, cum etiam munerum esse possint, hic patrandorum miraculorum, i. e., effectuum facultate creaturae omnis superiorum dicimus, sive sunt mira­ cula potentiae, ut prodigiosae sanationes, sive miracula sci­ entiae, ut prophetia, scrutatio cordium, infusa notitia lingua­ rum. Pars quinta colligationem indissolubilem sanctitatis de; monstratae integrae cum sacro ministerio legitimo ostendit, j Ceterum sanctitatem et caritatis qualemcumque et charismatum j non aeque ac v. g. unitatem socialem, fidei, sacrorum ipsam! que sanctitatem dedicationis vel conjunctionis cum Deo tamI quam ecclesiae essentialem ponimus, cum ad internam constiI tutionem vel membri cujusque ecclesiae vel ecclesiae universae sanctitas caritatis et charismatum non concurrat(cf. n. 1177.1249) I proindeque etiam subjectis lege fixa determinandis, ut potestas I ordinis vel jurisdictionis, non inhaereat, sed utramque statuimus tamquam proprietatem necessariam ideo, quod Christus eam voluntate efficaci semper in ecclesiae membris sive his sive illis exsistere voluerit; quae quidem voluntas non difficilius quam decretum perennitatis ecclesiae explicatur (cf. n. 403. 404). Adversantur thesi protestantes indirecte quidem, qua­ tenus ecclesiam veri nominis sicut a Domino ipso institutam negant, ita divinitus incorrupte salutiferam utique non agno­ scunt; directe autem refragantur, quatenus membrorum eccle­ siae sanctitatem in sola fide vel potius fiducia instrumentis gratiae excitata vel certe in solo accessu dedicationis creden­ dum ad Christum inferente debitum vitae probae vel in solo influxu Spiritus sancti ad beneplacitum spirantis ponunt vel quatenus cessante plenitudine charismatum ecclesiam a sanc­ titate caritatis eximia descivisse putant. Item obstant fraticelli et janseniani, quod ecclesiam corruptione vel obscura­ tione generali veritatum religionis etiam graviorum a sancti­ tate sua defecisse dictitant. Porro thesi nostra sive dogma fidei, ut parte saltem prima vel et altera, sive doctrinam ex principiis fidei certam enuntiari arbitramur. MfAdb, De Ecclesia. II· 45 706 Ecclesia ex instituto suo sancta probatur per scripturas. Demonstratio p. L 1. Ex ipsis oraculis veteris testamenti ο vel ex doctrina evangeliça et apostolica ecclesia Christi non solum debet esse, sed est, ex essentia scilicet sua, domus Dei (2 Reg 7, 13; Is 2, 2. 3; 56, 7; 60, 7; 66, 20; Joel 3, 18: Mich 4, 1. 2; Zach 14, 20. 21 ; Eph 2, 19; I Tim 3, 15; HebZ,6: 10, 21; / Pel 4, 17), templum Dei (Zach 6, 12. 13; 1 Cor 3, 16. 17; 2 Cor 6. 16), ecclesia Dei (Act 20, 28; / Cor 10,32; 11. 16. 22: 15, 9; 2 Cor 1, 1; Gal 1, 13; 1 Thes 2, 14; 2Thes\, 4: / Tim 3, 5. 15), sedes, collis, habitaculum Dei (Is 60, 13; Jer 3, 17: Ez 34. 26; Joel 3, 17. 21; Soph 3, 15. 17; Zach 2. 10. 11; 8, 3; 2 Cor 6, 16: Eph 2, 22), civitas Dei (Ps 86,3: is 60, 14: Jer 31, 38 -40: Heb 12, 22), civitas templi Dei Ez 40—48), regnum Dei vel caelorum (A 21, 29; Is 40,10.11: 52, 7; Jer 23, 5. 6: Abd 21; Mai 3, 2; 4, 17; 10, 7; 11, 11: 13, 11. 24. 31. 33. 44. 45. 47. 52: 16, 19: 19, 14; 20,1; 21,43: 22. 2: 25, 1; Marc 1, 15; 10, 14. 15; 15, 43, Luc 4,43; 7,28; 8, 1. 10; 9.2. 11. 60: 10,9. 11; 17, 20. 21; 18,16. 17:23,51: Act 1, 3; 8, 12; 19, 8; 20. 25: 28, 23. 31; Col 1, 13: 4, 11; Heb 1, 8: Apoc 1, 6) idque sempiternum Is 9, 6. 7 ; Dan 2,44: 7. 14: Mich 4. 7 ; Luc 1. 32. 33). Atqui ista omnia significant institutum aliquod addictum ordinationi bonae hominum ad Deum speciali providentia praesentem, i. e., institutum sancti­ tate saltem consecrationis et oriunda ex praesentia Dei pecu­ liari sanctum. Hinc etiam expresse dicitur ecclesia mons Do­ mini sanctus vel posita in monte sancto (7?v 2, 6; 86. 1 ; Is 11,9; 56, 7 ; 65, 25; 66, 20: Jer 31, 23; Joel 3. 17 ; Abd 17 : Soph 3, 111. mons sanctificatus (Zach 8, 3), atria vel locus sanctus (Zy 62,9: Ez 42, 13), locus sanctificationis Domini (Is 60, 13), civitas justi (hebr. justitiae; et urbs fidelis (Is 1, 26), civitas pacis et justitiae (Is 60. 17), civitas sancta (Apoc 11, 2), pulchritudo (habitaculum) justitiae (y// 5,25-27; CW 2, 12. 13; Tit 3, 5—7 : /ZW3, 21), 45* 708 Ecclesia ex instituta suo sancta probatur per elementa sua et tesUmonia Patrua. confirmatio (Jo 7, 38. 39; Act 8, 14—20; 19, 1 -6), sacramen­ tum eucharistiae (Λν 21, 27. 30; Prov 9, 5. 6; Is 25, 6; 62,8.9: 65, 13; 'Jo 6, 48 59 . paenitentia ( Jo 20, 21—23), unctio ex­ trema (Jac 5. 14. 15), ordo (4 Tim 4, 14; 2 Tini 1. 6. 7), matri­ monium (Eph 5, 22 — 33). Tale etiam est sacrificium eucha­ ristiae, quod ut in se sanctissimus cultus Dei est, sic per gra­ tiae actualis fructus copiosos hominibus sanctitatem comparat (Ps 21, 26; 109, 4; Is 19, 19—22; 56, 7; 60, 7; Ez 42, 13; Mal 1, 10. 11 ; 3, 3. 4; Luc 22, 19. 20). Porro eodem spectat mutua conspiratio vel unitas tum fidei tum caritatis socialis in conversatione et ritibus divinis, quarum utraque ex se ad gratiam caritatis theologicae consequendam vel cumulandam ducit. Quo ipso huc refertur quod est in ecclesia ex vaticinio reali vel verbali (7 Reg 2, 35; 'yer 3, 15; 31, 14) munus hierarchicum ut principium unitatis et ministerium rei sacrae datum ad consummationem sanctorum (ττρός rth- -/.αταοτιομιη π-'ν άγίωι· Eph 4. 11. 12), praesertim cum Deus potestati juris­ dictionis quidem adsit continuo paratus pro ferendis legibus fidei et disciplinae expressis ad regulam veritatis et bonitatis .subvenire, ordinis autem potestatem consecratione peculiari nsignitam velit. Quodsi ita elementa ecclesiae formalia omnia pro respectu suo ad sanctitatem sancta sunt, sanctum pariter constituunt elementum materiale, quod informant, multitudinem hominum, qui proinde saltem ut ecclesiae inserti per baptisma omnes merito sancti nominantur (Act 9, 13. 32. 41; 26, 10: Rom 1, 7; 12, 13; 15, 25 26. 31 ; 16, 2. 15; 1 Cor 1, 2; 6, 1: 14, 33; 16, 1. 15; 2 Cor 1, 1; 8, 4; 9,1. 12; 13, 12: Eph 1, l. 15; 2, 19; 3, 8; 4, 12; 5, 3; 6, 18;Phil 1, 1; 4, 21. 22: Col 1, 2. 4. 26; / Tim 5, 10; Phile m 5. 7; Heb 6, 10; 13,24; 1 Pet‘2, 9; Jud 3 ; Apoc 13, 7;20, 8;. Ergo ecclesiaex essentia sua tota sancta est, quatenus est res devota Deo ut causa sub Deo potens sanctitatis, unde homines perfecte sancti sanc­ titate caritatis in ea et per eam semper esse quidem possint. 1316 4. Sanctitatem instituto ecclesiae insitam concelebrant ipsi Patres. Ita jam Ignatius ^ecclesiae sanctae, quae est 1 rallibus Asiaeu, scilicet ut parti ecclesiae sanctae universae, scribit ep. ad trail, inscript.; E I2. 243). — In Hermae Pastori saepius ecclesia sancta dicitur (vis. 1. c. 1.3; vis. 4. c. 1: I I-, 417. 423. 459). — Adaeque in martyrio s. Polycarpi Ecclesia ex instituto suo sancta probatur per testimonia Patrum. 700 nomen sanctae ecclesiae profertur (inscript; F l2, 315). — fluophilus antioch. ecclesiae sanctitatem ita praedicat (ad \utolyc. r 1. 2. n. 14; M 6, 1075): ^Quemadmodum in mari sunt quaedam insulae habitabiles, aquis salubres, frugiferae, statio­ nibus et portubus munitae, ut iis, qui tempestate jactati fue­ runt, perfugio esse possint: sic Deus mundo sub peccatis fluc­ tuanti et aestuanti synagogas dedit, id est sanctas ecclesias, in quibus doctrina veritatis velut in insularum portuosarum stationibus asservatur, ad quas perfugiunt qui salutem conse:ui cupiunt, veritatis facti amatores, ac iram et judicium Dei effugere volentes/ — Apollonius, scriptor ecclesiasticus, ec­ clesiam sanctam memorat (apud Eusebium, hist. eccl. 1. 5. c. 18; .1/20. 477). — Tertullianus sacram ecclesiae vestem vel sanc­ iam ecclesiam, certe ex communi loquendi usu, vocat (adv. Jiarcion. 1. 4. c. 13; 1. 5. c. 4; de pudic. c. 1; M 2, 387. 478. OSI). — Alexander hieros. ecclesiam antiochensium cognomine sanctae alloquitur (apud Eusebium, hist. eccl. L 6. c. 11; JI/20, 044). — In professione fidei accepta Cornelio papae ecclesia sanctissima nominatur (n. 457); pontifex idem ipse ecclesiam sanctam nominat (apud Eusebium, hist. eccl. 1. 6. c. 43 ; M 20, 618). - Eloquenter Cyprianus (de unitate ecclesiae n. 6; .1/4. 502 si: „ Adulterari non potest sponsa Christi, incorrupta est et pudica. Unam domum novit, unius cubiculi sanctitatem casto pudore custodit. Haec nos Deo servat, haec filios regno quos generavit assignat/ — Saltem instituti ecclesiae sancti­ tatem sic extollit Ephraem syrus (hymn. 20. de resurrect. Christi n. 7; ed. Lamy 2, 760): „Filius regis, visa illius (synagogae) iniquitate, venit et desponsavit sibi ecclesiam gentium, cujus amorem et veritatem probata habebat: univit eam sibi et se univit ei, adeo ut nulla prorsus daretur separatio. Ecce haec sedet in templo regis induta ornamentis regiis. Ministrat ei mensis Xisan ornatus indutusque floribus. Gloria tibi, Nisanis Domine/ Et iterum (de instaurat, ecclesiae hymn. 1. n. 6; ed. Lamy 3. 062): „Duarum ecclesiarum figurae fuerunt Hanna etPhenenna. Porro, si in Samuel exaltatum est caput Hannae, quanto magis exaltabitur ecclesia gentium, non, ut Hanna, in servo, sed in Domino omnium prophetarum supernorum et in­ fimorum. Hi jam cum pompa gestant sanctam sanctorum amatricern/ Et (hymn. 2. n. 3ss): „Isaias praenuntiavit ec- &&&& 710 Ecclesia ex instituto suo sanctu probatur per testimonia Patrum clesiam sanctam, dicens ci: , Aperientur portae tuae et ingre­ dientur reges portantes munera' (Is 60, 11) et viri liberi ad te venient et cum omnis generis oblationibus coram te appa­ rebunt, quia sponsus qui desponsavit te in aeternum manet, et ipse nectit coronas omnibus regibus nostris. Vigiles laudes cantant in die nuptiarum tuarum, o sancta ecclesia, et angeli oribus dulcibus psallunt Patri abscondito, qui suo amore in­ effabili misit ad te Filium suum dilectum et ejus sanguine in cruce effuso scripsit libellum dotis, ut cum eo laetareris in die adventus ejus. Adventu suo expulit a te victimas immundas sacrificiorum et posuit in te corpus suum vivum et calicem sanguinis sui in pignus, et invitavit filios tuos ad sumendum ex eo, ut hi per illud absolvantur a peccatis suis. In terra renovatio tua, in coelo exaltatio tua. Benedictus sponsus qui ornavit te omni pulchritudine. Ecce constituit in te sacer­ dotes qui orent pro filiis tuis; dextera sua signavit omnes aedes tuas ne tibi nocumentum inferant fluctus maligni et pro­ cellae ac tempestates; sponsus qui te desponsavit et aedificia tua coronavit tibi securitatem et pacem infundat. Sponsus coelestis omni venustate ornavit ecclesiam sanctam; purificavit eam in Jordanis flumine a foetore holocaustorum; nece sua liberavit eam ab errore, dedit ei corpus suum et suo sanguine eam potavit. Vicissim ecclesia quotidie canit laudem magni­ tudini illius, qui pro ea mortuus est eamque exaltavit. Gloria Patri qui prophetia obsignavit ecclesiam sanctam; adoratio Filio ejus Christo qui perfecit eam eamque per apostolos con­ stituit; laus Spiritui qui mundavit et purificavit eam et reges impulit, ut in die instaurationis ejus offerrent munera laudes­ que Filio regis qui absolvit fundamenta ejus.“ — Basilius M. ecclesiam appellat simpliciter aulam sanctam Dei (n. 1227). Cyrillus hieros. in illud symboli „Et in unam sanctam catho­ licam ecclesiam* docet (catech. 18. n. 23; M 33, 1043): Ca­ tholica enimvero vocatur, eo quod per totum orbem ab ex­ tremis terrae finibus ad extremos usque fines diffusa est. Et quia universe et absque defectu docet omnia quae in hominum notitiam venire debent dogmata, sive de visibilibus et invisi­ bilibus, sive de coelestibus et terrestribus rebus. Tum etiam eo, quod omne hominum genus recto cultui subjiciat, prin­ cipes et privatos, doctos et imperitos. Ac denique, quia ge- Ecclesia ex instituto suo sancta probatur per testimonia Patrum. j I I I η\ j neralirer quidem omne peccatorum genus quae per animam et corpus perpetrantur, curat et sanat: eadem vero omne pos­ sidet, quovis nomine significetur, virtutis genus, in factis et verbis, et spiritualibus cujusvis speciei donis.u — Similiter f^ianus (ep. 1. ad Sympronian. n. 4; M 13, 1055): „Cathoiicus, ubi unum, vel, ut doctiores“ pro etymologia aetatis ejus .putant, obedientia omnium nuncupatur, mandatorum scilicet Dei., Ergo qui catholicus, idem justi obediens/ — Ecclesiae prae haeresibus sanctitatem magnopere effert Efiiphanius (expos, fidei, ut η. 1—3. 24. 25; M 42, 774ss. 830s). — Tum vero Augustinus ecclesiae sanctitatem, imprimis sane essenI nalem illam, de qua modo loquimur, verbis his commendat serm. 214. n. 11; M 38, 1071 s) : ,7Sanctam quoque ecclesiam, matrem vestram, tanquam supernam Jerusalem sanctam civi­ tatem Dei, honorate, diligite, praedicate. Ipsa est quae in hac fide, quam audistis, fructificat et crescit in universum mundum (Col 1, 6). Ecclesia Dei vivi, columna et firmamen­ tum veritatis (1 Tim 3, 15) : quae malos in fine separandos, a quibus interim discedit disparilitate morum, tolerat in com­ munione sacramentorum. Haec propter sua frumenta inter paleas modo gementia, quorum in novissima ventilatione massa horreis debita declarabitur, claves accepit regni coelorum“, videlicet cum effectu ipso (cf. supra n. 1252), „ut in illa per ianguinem Christi, operante Spiritu sancto, fiat remissio pec­ catorum. In hac ecclesia revrviscet anima, quae mortua fuerat peccatis, ut convivificetur Christo, cujus gratia sumus salvi facti/ Et iterum definite docet (de civ. Dei 1. 2. c. 28; J/41, /6s): „Populi confluunt ad ecclesias casta celebritate, ho­ nesta utriusque sexus discretione: ubi audiant quam bene hic ad tempus vivere debeant, ut post hanc vitam beate semperque vivere mereantur; ubi sancta scriptura justitiaeque doc­ trina de superiore loco in conspectu omnium personante, et '.ui faciunt, audiant ad praemium, et qui non faciunt, audiant ad judicium. Quo etsi veniunt quidam talium praeceptorum irrisores, omnis eorum petulantia aut repentina immutatione deponitur, aut timore vel pudore comprimitur. Nihil enim eis torpe ac flagitiosum spectandum imitandumque proponitur, obi veri Dei aut praecepta insinuantur, aut miracula narrantur, aut dona laudantur, aut beneficia postulantur.u Ad haec re- 712 Ecclesia ex instituto suo el ex membris plurimis probatur sancta. I ààvacÀ οι vivinity sume Augustini dicta superiora (n. 327. 328. 1271). — Sic et ’ Cyrillus alex, (in Mich 5, 5. 6: .1/ 71, 718 s): Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei' (Ps 86, 3). Inhabitat enim Christus ecclesiam, et tanquam propriam sibi civitatem fecit, etsi na­ tura divinitatis universa compleat. Haec itaque civitas Dei quasi quaedam tellus, et regio sanctificatorum, et unitate in Deo per spiritum locupletatorum est. , Quando igitur Assyrius, inquit, venerit super civitatem vestram·, hoc est, si barbarae et adversariae potestates sanctos lacessiverint, non eos prae­ sidiariis destitutos reperient. ,Nam illis septem quidem pa­ stores, octo autem morsus hominum resistent' . . Constat enim etiam lege florente sanctos exstitisse, quos septem pastores nominat, et praeter hos apostolos, et evangelistas, et ecclesiae suis temporibus magistros, qui semper bellarent, et daemonum fraudibus generose obviam irent, et maligni perversitatibus suam vigilantiam quasi adversam aciem opponerent. Etenim sanctam terram regionemque habitantes salvos praestant, tra­ ditis ad omnem virtutem praeceptis eos communientes/ — Praeterea recolantur sententiae Leonis M. (n. 70. 342. 399), Gregorii M. n. 342. 366), Brunonis ostensis (n. 289). — Sed et in canone missae ecclesia sancta memoratur et in symbolis^ ut in ipso apostolico, sanctam ecclesiam credimus et profite­ mur. — Denique hanc fidem vindicavit Joannes XXII con­ demnando errores varios fraticellorum {D 413. 414. 416. 417). Clemens XI reiciendo prop. Quesnelli 94 ss {D 1309 ss), PiusVl repudiando prop, pistor. 1 \D 1364). Videas etiam concilii vaticani s. IV (supra n. 34. 237). 1318 Demonstratio p. II. I. Jam in vetere testamento factum ipsum sanctitatis vel animi ad Deum recte ordinati tempore omni ecclesiae membris plurimis habendi saepe praenuntiatur. Certe factum illud late patens eo exhibetur, quod futuri sancti nuncupantur nomine collectivo populus Dei, civitas Sion. Jerusalem, Juda, Israel, Jacob, ut Ps 21 26. 32: „Apud te laus mea in ecclesia magna: vota mea reddam in conspectu timentium eum . . Annuntiabitur Domino generatio ventura: et annuntiabunt caeli justitiam ejus populo qui nascetur, quem fecit Dominus"; Is 1, 26; 40, 1—5. 8 11; 62, 1—5 10—12: ..Propter Sion non tacebo, et propter Jerusalem non quiescam, donec egrediatur ut splendor justus ejus, et salvator ejus Eidoi.1 ex nicmbiis plurimib sancta probatur per oracula veteris testamenti, /|3 hebr. justitia ejus et salus ejus) ut lampas accendatur. Et videbunt gentes justum tuum (hebr. justitiam tuam), et cuncti reges inclytum tuum (hebr. gloriam tuam): et vocabitur tibi nomen novum, quod os Domini nominabit. Et eris corona gloriae in manu Domini, et diadema regni in manu Dei tui. Non vocaberis ultra Derelicta: et terra tua non vocabitur am­ plius Desolata: sed vocaberis Voluntas mea in ea (cf. ^4/^20, 8), et terra tua inhabitata (hebr. tibi dicetur: beneplacitum meum in ea, et terrae tuae: maritata), quia complacuit Domino in te: et terra tua inhabitabitur. Habitabit enim juvenis cum virgine, et habitabunt in te filii tui. Et gaudebit sponsus ’ ·■ * ·* super sponsam, et gaudebit super te Deus tuus . . Transite, transite per portas, praeparate viam populo, planum facite iter, eligite lapides, et elevate signum ad populos. Ecce Dominus auditum fecit in extremis terrae, dicite filiae Sion: Ecce sal­ vator tuus (hebr. salus tua) venit: ecce merces ejus cum eo, et opus ejus coram illo. Et vocabunt eos: Populus sanctus, redempti a Domino. Tu autem vocaberis: Quaesita civitas, et non Derelicta"; Jer 23, 5. 6; 30, 7—9. 19—22; 33, 15. 16; &11.17—20; 34,24. 30. 31; 36,25—28: „Et effundam super vos aquam mundam, et mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris, et ab universis idolis vestris mundabo vos. Et dabo vobis cor novum, et spiritum novum ponam in medio vestri: et auferam cor lapideum de carne vestra, et dabo vobis cor carneum. Et spiritum meum ponam in medio vestri: et fa­ ciam ut in praeceptis meis ambuletis, et judicia mea custo­ diatis, et operemini. Et habitabitis in terra, quam dedi pa­ tribus vestris: et eritis mihi in populum, et ego ero vobis in Deum"; Zach 8, 3—8; quibus adde Mat 1, 21—23; Luc 1, 73—79. Eodem spectat, quod ecclesia simpliciter ut amica, nempe non solum divinitus amata, sed Dominum ipsa reda­ mans describitur {Cant; cf. Apoc 22, 16. 17). Insuper sancti ecclesiae expresse praedicuntur multi vel plurimi (Zf 53, 10—12; M2, 10. 11, immo etiam ecclesiae homines omnes, sive universitate morali quadam omnes ut permulti, sive excepto nullo omnes, quatenus aliquando ecclesia sanctorum triumpha­ tura ut eadem cum plerisque membris ecclesiae militantis consideratur (/■’.v 86, 5—7; Is 4, 3 6; 11, 9; 52, 1—3. 6-10; 54, 5. 13. 14; 60, 3. 6. 9. 14; 66, 18—24; Jer 3, 16. 711 Ecclesia ex membris plurimis sancta probatur per nracula veteris testamenti. 17; Joel 3. 7; Zach 9, 9 10; 14. 8—11. 16—21; cf. Luc 2, *'· ?' H» '<· ' 30—32). 1319 Porro iidetn sancti dicuntur luturi in ecclesia etiam prae­ senti transitura ad aeternam gloriam perpetuo Ps 71, 2 ss; /s 51, 3-8. 11. 16. 22. 23; 55, 3—5. 13; 59, 19-21; 60, 18-22; 61, 3. 6—11; 65. 1. 15 ss; jer 31, 31—34 (cf. tamen n. 421); 32, 38—41: nEt erunt mihi in populum, et ego ero eis in Deum. Et dabo eis cor unum, et viam unam, ut timeant me universis diebus: et bene sit eis, et filiis eorum post eos. Et feriam eis pactum sempiternum, et non desinam eis benefacere: et timorem meum dabo in corde eorum ut non recedant a me. Et laetabor super eis, cum bene eis fecero: et plantabo eos in terra ista in veritate in toto corde meo et in tota anima meau; Ez 37, 21—28: nEt dices ad eos: Haec dicit Do­ minus Deus: Ecce ego assumam filios Israel de medio na­ tionum, ad quas abierunt: et congregabo eos undique, et ad­ ducam eos ad humum suam. Et faciam eos in gentem unam in terra in montibus Israel, et rex unus erit omnibus impe­ rans: et non erunt ultra duae gentes, nec dividentur amplius in duo regna. Neque polluentur ultra in idolis suis, et abo­ minationibus suis, et cunctis iniquitatibus suis: et salvos eos faciam de universis sedibus, in quibus peccaverunt, et emun­ dabo eos: et erunt mihi populus, et ego ero eis Deus. Et servus meus David rex super eos, et pastor unus erit omnium eorum: in judiciis meis ambulabunt, et mandata mea custo­ dient, et facient ea. Et habitabunt super terram, quam dedi servo meo Jacob, in qua habitaverunt patres vestri: et habi­ tabunt super eam ipsi, et filii eorum, et filii filiorum eorum, us­ que in sempiternum: et David servus meus princeps eorum in perpetuum. Et percutiam illis foedus pacis, pactum sempi­ ternum erit eis: et fundabo eos, et multiplicabo, et dabo sanctificationem meam in medio eorum in perpetuum. Et erit taber­ naculum meum in eis: et ero eis Deus, et ipsi erunt mihi po­ pulus. Et scient gentes quia ego Dominus sanctificator Israel, cum fuerit sanctificatio mea in medio eorum in perpetuum*; Dan 7, 18. 27; Os 2. 16-24; ‘/W 3, 16-21; Sofih 3, 9-20. Quae promissio sanctitatis tam amplae et perennis per gra­ tiam divinam in ecclesia procurandae necessitatem exsistentem ex voluntate Dei absoluta antecedente satis monstrat. Ecclesia ex membris plurimi· sancta probator per dicta leatamenti novi. 715 2. Quemadmodum praecursor Domini ecclesiam depinxit 1320 tamquam aream cum paleis complectentem triticum {Mat 3, 12; cf. n. 1237), videlicet cum hominibus improbis probos, ita Christus ipse praenuntiavit {Mat 13, 24—30. 36—43), ab aetate sua usque ad mundi finem fore in ecclesia semper mixtum cum zizaniis bonum semen, h. e., cum peccatoribus justos, scilicet ornatos per gratiam sanctificantem perfecta sanctitate, in numero quidem satis magno, sicut certe multum est bonum semen prae zizaniis. Ex aliis parabolis ecclesia est velut fa­ rina fermentata {Mat 13, 33), i. e., mundus vi divina conti­ nenter in bonum vel sanctum, profecto non solum secundum quid vel imperfecte, sed saepius etiam simpliciter vel perfecte transformatus; est ecclesia sagena concludens interim semper cum piscibus malis bonos {Mai 13, 47 — 50); est ecclesia, haud dubie aetatis omnis, convivium nuptiale, ubi plures veste gra­ tiae induti inveniuntur {Mat 22, 2—14); est ecclesia societas velut virginum magnam partem prudentium ad finern ultimum sanctitate vitae assequendum {Mat 25, 1—13); est ecclesia ovile, quod praeter haedos comprehendit oves operum cari­ tatis studiosas {Mat 25,32—46). Praeterea {Mat 21, 43) quasi lex providentiae edicitur, ecclesiam fore gentis ejus, quae fructus illi consentaneos (τους ν.αρπους αυτής), nempe in multi­ plici virtutum exercitio (cf. Gal 5, 22. 23; Eph 5, 9), ferat. Unde talem sanctitatem ecclesiae per voluntatem Christi effi­ cacem convenire facile colligimus. 3. Apostolus exhibet Dominum ut salvatorem corporis 1321 sui, i. e., ecclesiae {Eph 5, 23), ut salvatorem omnium homi­ num, maxime fidelium {1 Tim 4, 10), quatenus nimirum hi prae aliis actu et effectu ipso capiunt salutem, ut eum deni­ que, qui dilectione nunquam interrupta nutriat ecclesiam ac foveat (Eph 5, 25 ss). Atqui vera salus hujus quidem vitae est sanctitas caritatis, vitae alterius eandem sanctitatem sup­ ponit vel comprehendit, et dilectio nutriens et fovens parti­ cipatione donorum sanctificantium imprimis continetur; quae cum sit continua et tanta, ut possit dici salvum fieri corpus, sancti bene multi in ecclesia semper sint, oportet. Hinc apo­ stolus alibi (2 Tini 2, 20) etsi in ecclesia tamquam magna domo vasa in contumeliam exsistere concedit, primo tamen vasa, quae sint in honorem, nominat. 7 |f) Ecclesia ex membris plurimis sancta probatur ut fructus convenient Christo. 4. Sane vita sanctitatis hominibus obtinenda per ecclesiam 1 (th. IX. XI) erat fructus propositus incarnationi Verbi, pre­ cibus, laboribus, sanguini Christi secundum Mat 9, 13; 20, 28: «sicut filius hominis non venit ministrari, sed ministrare, et dare animam suam, redemptionem pro multis44; 26, 28; Marc‘s 17; 10, 45; 14. 24; Luc 1. 73 ss; 2. 11 ; 12, 49; 19, 10; >1, 29; 3, 14-18: 6, 33. 38—40; 10, 10; 11, 51. 52; 12,31.32. 46. 47. 49. 50; 15. 16. Similiter Jo 17, 20—24 exorat Christus absolute quidem omnibus ecclesiae hominibus unitatem in pro­ fitendo vel agendo (cf. 1 Cor 1, 10: Act 4, 32) ut indicium divinae missionis suae, sed simul precatur, quamvis non certis singulis ita absolute, conjunctionem eam cum Deo uno in Tri­ nitate efficiendam per fidem vel et caritatem ipsam interiorem theologicam, quae unitatis illius exterioris socialis per se sive principium sive terminus sit (cf. Eph 3, 17; 4, 15. 16). His adde Jo 20, 21 23; Act 4, 12; 13, 38; 15, 11; Rom 3, 24 ss; 15; 1 Cor 1, 30; 8, 11; 15,3.22; 2 Cor 5, 14-21; Gal 1. 4; 2 20. 21; Eph. 1, 3-7; 2, 10. 13. «Viri diligite uxores vestras, sicut et 16; 5, Christus dilexit ecclesiam, et seipsum tradidit pro ea, ut illam sanctificaret, mundans lavacro aquae in verbo vitae, ut exhi­ beret ipse sibi gloriosam ecclesiam, non habentem maculam, aut rugam, aut aliquid hujusmodi, sed ut sit sancta et imma­ culata”; Col 1, 14. 20 ss; 1 Thes 1, 10; 5, 9. 10; 1 Tim 1. 15; 2, 3—7; 2 Tini 2, 10; TU 2, 11 — 14: «Apparuit enim gratia Dei Salvatoris nostri omnibus hominibus, erudiens nos, ut ab­ negantes impietatem, et saecularia desideria : sobrie, et juste, et pie vivamus in hoc saeculo, expectantes beatam spem, et adventum gloriae magni Dei, et Salvatoris nostri Jesu Christi: qui dedit semetipsum pro nobis, ut nos redimeret ab omni iniquitate, et mundaret sibi populum acceptabilem (/reo/nZwor), sectatorem bonorum operum·'; 'Jit 3. 4—8; Heb 1, 3; 2, 9 ss; 5. 9; 7,25; 9, 12. 14. 15. 23-28; 10. 4 ss. 19-24. 29; 12,24: 13, 12; / Pct 1, 1 ss. 18. 19. 21; 2, 9. 10. 20. 21. 24; 3, 18: 5,10; / Jo 1,7; 2. 1. 2: 3, 5. 8: 4. 9. 10. 14; 5. 20; Apoc 1, 5: 5, 9; 7, 14: 12, 11; 22, 14 (cf. supra n. 310—313). Atqui incredibile est. finem adeo exoptatum sanctitatis hominum non et re ipsa copiose plus minusve aetate ecclesiae qualibet a Domino obtentum esse; enimvero huc refertur illud Jo 12. foleihex lucnibiis plurimis suncta probatur etiam per sententiam Patrum. 717 ] I I J 23-25: „Venit hora, ut clarificetur Filius hominis. Arnen, anien dico vobis, nisi granum frumenti cadens in terram, mortuum fuerit, ipsum solum manet: si autem mortuum fuerit, multum fructum affert“ ; videas et Mat 8, 11; Jo 4. 35 ss; J/λ· 7, 9 ss. Quare, ut omittam infantes omnes baptizatos, nunquam non adulti ipsi, videlicet capaces operum bonorum, pro locis et temporibus plures vel pauciores sancti in ec­ clesia erunt. 5. Idem est sensus Patrum. In epistula ^Barnabae* legitur IS23 (n. 14: F l2, 81 ss): „Ipse autem dominus nos reddidit popu­ lum hereditatis, pro nobis passus. Apparuit vero, ut tum illi in peccatis consummarentur, tum nos per heredem testamentum domini Jesu acciperemus, qui ad hoc paratus erat, ut ipse in terris apparens, praecordia nostra jam a morte assumta et tradita erroris iniquitati redimens e tenebris, verbo suo dispo­ neret in nobis testamentum. Scriptum quippe est, quomodo pater illi mandaverit, ut nos a tenebris redempturus pararet sibi populum sanctum.“ — Sic disputat Justinus (apol. 1. n. 14: M 6, 347): „Qui olim stupris gaudebamus, nunc casti­ moniam unice amplectimur; qui magicis etiam artibus uteba­ mur, bono et ingenito nos consecravimus Deo ; qui pecunia­ rum et possessionum vias omnibus antiquiores habebamus, nunc etiam ea quae possidemus in commune conferimus, et cum indigentibus quibusque communicamus; qui mutuis odiis et caedibus pugnabamus, et cum iis qui tribules nostri non essent, communem focum ob diversa instituta non habebamus, nunc postquam Christus apparuit, convictores sumus, et pro inimicis oramus ; et qui nos iniquis odiis prosequuntur, eos suadendo flectere conamur, ut qui secundum praeclara Christi praecepta vixerint, bonam spem habeant eadem se ac nos a dominatore omnium Deo consecuturos/ Et iterum (dial, cum Tryphone n. 119; M 6, 751 ss): .,Nos populus alter reflorui­ mus, et novae ac florentes spicae germinavimus, quemadmo­ dum dixerunt prophetae: ,Et confugient gentes multae ad Dominum in die illa in populum, et habitabunt in medio uni­ versae terrae4 (Zach 2, 11). Nos autem non modo populus, sed etiam populus sanctus sumus, ut jam demonstravimus. ,Et vocabunt eum populum sanctum, redemptum a Domino* Is 62, 12) . . Jamque exivimus ex illo vitae genere, in quo 718 Ecclesia ex membris pluriml· sancta probatur per sententiam Patrum. prave secundum communem ceterorum terrae incolarum morem versabamur; et cum Abrahamo sanctae terrae haeredes eri­ mus, haereditatem in infinitum aevum cernentes, quippe cum filii Abrahae propter similem fidem simus . . Gentem igitur similis fidei et Dei cultricem et justam, quaeque patrem suum laetitia pertundat . . ei promisit/ — Atque Origenes (contra Celsum 1. 1. n. 47 ; J/ 11, 747): „Cujus (Jesu Christi) divinitatis testes sunt tot ecclesiae hominum, qui a vitiorum colluvie aversi, Conditori se totos addicunt, et in omnibus illi placere student/ Cf. quae supra (n. 287) citavimus. — Consentit Lac­ tantius divin, instit. 1. 3. c. 26; M 6, 431 ss). — Ephraem syrus scribit (in Is 61, 10; ed. Lamy 2, 184): Valde delectabor in Domino*. Hoc dicit de ecclesia quae delectatur in Domino. Delectamentum autem in Domino ecclesiae datum sacramentum est sancti ejus corporis. ,Et exultabit anima mea in Deo*. Hoc ipsum est quod ecclesiae ejus contigit, exultatio scilicet, oblectamentum et laetitia spiritus. Exultât ecclesia in Deo suo, quia ,induit me vestimento salutis*, id est stola gloriae baptismi ; illa quippe est verum salutis vestimentum et can­ dida gloriae stola. ,Et fecit me tanquam sponsum gloriosum* per absolutionem. ,Et tanquam sponsam ornatam*. Sponsa ecclesia est quae exornata est pulchritudine omnium popu­ lorum. Ornamenta autem quae ecclesiam exornant sunt haec: puritas, innocentia, sanctitas, honestas, jucunditas, mansuetudo, pacis amor, humilitas, misericordia et his similia/ Et paulo post (in Is 62, 2. 4): „,Et vocaberis nomine novo* ecclesia sancta. ,Quod (nomen) os Domini imponet*, dicens: ,super hanc petram aedificabo ecclesiam meam et vectes inferni non superabunt eam* (Mat 16, 18). ,Et non vocaberis amplius Re­ pudiata, et terra tua non vocabitur deserta*. Non amplius Repudiata quia filios voluntatis supernae omni tempore pro­ ducet et deserta non erunt palatia ejus. ,Quia Dominus sibi in te complacet. Sed vocaberis Voluntas mea*, quia sibi in te complacuit Dominus, cujus facies a te aversa erat. ,Et terra tua Maritata*, terra tua quae deserta erat ex nunc mari­ tata erit/ Idem canit de virgin, hymn. 15; apud Asseman. bibl. orient. 1, 95): „Te felicem praedicabo, Simon Petre, claves tenentem, quas Spiritus fabricavit. Magnum verbum et ineffabile, quod superos et inferos ligat et solvit. O beatum Ecclesia ex membris plurimis sancta probatur per sententiam Eatrum. 719 gregem tuae curae commissum! Proh quantum ille auctus est! Enimvero postquam crucem super aquas fixisti, oves in ejus amore omnis generis sanctos et virgines peperere (cf. Gen 30, 37 s). O te beatum, qui capitis et linguae locum ob­ tinuisti in corpore fratrum tuorum, quod utique ex discipulis et filiis Domini tui coagmentabatur." Videas alia (supra n. 1240. 1316). Ita disserit Optaf.us (de schismate donat. 1. 2. n. 11; 1324 .1/11,964): „Nec illud praetereo, quod ore tuo et sensu nostro ecclesiam paradisum esse dixisti : quae res sine dubio vera est: in quo horto Deus plantat arbusculas. Et tamen Deo : divitias suas denegastis, cujus hortum in angustias cogitis, dum vobis solis immerito omnia vindicatis. Utique planta­ tiones Dei sunt diversa semina per diversa praecepta. Justi, continentes, misericordes et virgines, spiritalia sunt semina : harum rerum arbusculas in paradiso Deus plantat. Concedite Deo ut hortus ejus sit longe lateque diffusus.4·' Cf. ejusdem auctoris dictum supra (n. 1281). — Cyrillus hieros. verbis supra I (n. 1317) recitatis etiam haec addit (catech. 18. n. 27; M 33, 1047 ss): „Priore namque repudiata, in secunda, catholica vi­ delicet ecclesia, ,Deus‘, uti Paulus ait, ,posuit primum apo­ stolos, secundo prophetas, tertio doctores, postea potestates, tum gratias curationum, opitulationes, gubernationes, genera linguarum' (1 Cor 12, 28), et omnem cujuslibet virtutis speciem: sapientiam dico et intelligentiam, temperantiam et justitiam, misericordiam et humanitatem, insuperabilemque in persecu­ tionibus patientiam. Quae quidem per arma justitiae dextra ac sinistra, per gloriam et ignominiam (2 Cor 6, 7. 8), primum in persecutionibus et angustiis sanctos martyres diversis et multiplici flore nexis patientiae coronis redimivit; nunc vero in pacis temporibus, Dei gratia debitos honores recipit a regibus, et viris dignitatum sublimitate conspicuis, et omni deni­ que hominum genere ac specie/ — Neque aliter Ambrosius (hexaem. 1. 4. c. 5. n. 22; M 14, 198 s): „Et synagoga dicit in Canticis canticorum: ,Annuntia mihi quem dilexit anima mea, ubi pascis, ubi manes in meridiano, ne forte fiam circumamicta super greges sodalium tuorum' (Cant 1, 6), hoc est: Annuntia mihi, Christe, quem dilexit anima mea. Cur non potius quem diligit? Sed synagoga dilexit, ecclesia diligit, 720 Ecclesia ex membris plurimis sancta probatur per sententiam Patrum, nec umquam circa Christum suum mutat affectum. ,Ubi‘, in­ quit, .pascis, ubi manes in meridiano4 . . In meridiano pascis, hoc est in ecclesiae loco, ubi justitia resplendet, ubi fulget judicium sicut meridies, ubi umbra non cernitur, ubi majores sunt dies, quod eis sol justitiae tamquam aestivis mensibus diutius immoretur . . Synagoga itaque in diebus brevibus et malignis . . Ecclesiae autem dicitur: ,Hyems abiit, discessit sibi, flores visi sunt in terra, tempus messis advenit' (Cant 2, 11. 12). Ante adventum Christi hyems erat, post adventum Christi flores sunt veris, et messis aestatis.“ Et iterum (de Spiritu sancto 1. 1. prolog, n. 1 ; J7 16, 703): „Hierobaal cum sub arbore, ut legimus (Judic 6, 11 ss), quercu, tritici messem virga caederet, accepit oraculum, ut a potestate alienigenarum in libertatem Dei populum vindicaret. Nec mirum si est electus ad gratiam, cum sub umbra jam tum sacrae crucis et venera­ bilis sapientiae praedestinato incarnationis futurae mysterio constitutus, feracis segetis sensibilia de latibulis frumenta pro­ duceret, electionemque sanctorum a purgamentis inanis paleae sequestraret: qui tamquam virga veritatis exerciti, superflua veteris hominis cum ejus actibus deponentes, quasi in torcu­ lari, ita in ecclesia congregantur; ecclesia enim torcular est fontis aeterni, in qua coelestis vitis fructus exundat.“ 1325 Eodem pertinet effatum Hieronymi (n. 340) cum variis Augustini (n. 1241. 1251—1253); qui etiam scribit (de unit. eccl. c. 14. n. 35; M 43, 418 : „Dicit et Dominus de superseminatis zi­ zaniis, ,Sinite utraque crescere usque ad messem' (Mat 13, 30): id est, triticum et zizania. Et ipse interpretatur messem, finem esse saeculi; agrum vero, ubi utrumque seminatum est, mun­ dum esse. Oportet itaque usque in finem saeculi crescere utrumque per mundum. Unde jam non permittuntur isti suspi­ cari, aut asserere quod dicunt, omnes bonos defecisse de mundo, ut in sola parte Donati remanerent.w —Ad haec vide mandatum episcoporum Apricae (n. 1242). — Pariter CyriIlus alex, (in Am 9, 13—15; M 71, 579): „ Postquam Christus . . in vitam est reversus, instauravit Pater tabernaculum David, et reaedificavit quae ceciderant, omnes mortales, gentiles et judaei multam et exuberantem bonorum copiam adepti sunt. Unus enim idemque Deus et circumcisionem ex fide, et prae­ putium per fidem justificavit (Rom 3, 30). Per terrestres ita- Ecclesia ex membris plurimis sancta probatur per sententiam Patrum. 721 que fructus spiritualium fructuum in eos qui crediderint ero­ gatio liberalissima appositissime significatur. Magnus, inquit, frumenti atque vini numerus provenit . . ,Stillant etiam montes dulcedinem'. Montes, ut verisimile est, hoc loco ecclesias Christi appellat, propter sublimitatem ejus dogmatum, et pie­ tatis in Deum summam excellentiam : et quoniam montes di­ versis stirpibus comati sunt, ecclesiae vero Christi multa sanc­ torum capitum millia continent, tanquam cedros, et arbores procerissimas, plantatas secus decursus aquarum sub intelligentiam cadentium (Ps 1, 3). Porro, quemadmodum in mon­ tibus arboribus optime consitis apum examina circumvolitantia dulce et carum mei conficiunt, ita similiter in ecclesiis reliquis insigniores, virtuteque et intelligentia doctrinae in Christo ditiores, dulce mei colligentes, illud aliorum quoque cordibus quodammodo instillant. Ad istum ergo modum, ut ego ratio­ cinor, montes dulcedinem distillant. Atqui et colles consitos lore ait. Colles sunt, qui secundas tenent, et virtutis laude praestantissimis concedunt. In ecclesiis enim sanctimoniae et justitiae mensurae ac modi inveniuntur, et, ut Paulus ait Eph 4, 7), secundum datam unicuique gratiam a Deo ista distribuente. Consiti ergO erunt etiam colles, inquit, hoc est, bene virentes, et bonis referti fructibus, divinorumque dog’matum sinceritate densius frondentem gestantes animum. Con­ vertisse autem captivitatem nostram universorum Deum, nemo jure dubitaverit. ,Praedicavit enim captivis indulgentiam' (Is 61, 1; Luc 4, 19) Christus, et mundum e diaboli potestate exemit, fune nimirum instar agricolarum spirituali fructuum abundantiae operam dedimus, hortos et vineas plantavimus, et comedemus fructum eorum/ — Congruit Theodoretus (n. 327). -Item docet Prosper (in Ps 131, 13; M 51, 380): Quoniam elegit Dominus Sion, praeelegit eam in habitationem sibi*. Sion ipsa est ecclesia, et ipsa est Jerusalem coelestis, ad cujus pacem currunt, qui etiam nunc peregrinantur. Ipsa est civitas Dei, quae ex meliore sui parte, semper cum auctore suo mansit; et partem quae per Dei gratiam quotidie ab exsilio revocatur, exspectat, ut simul tota sit sui habitatoris aedi­ ficatio/ — Accedunt dicta Fulgentu (n. 1243), Gregorii M. n. 94. 1243), Anastasii sinaitae (n. 289), Thomae (n. 343, in Eph). _ Denique ipsum concilium vaticanum (s. III. c. 3; Siraub, De Ecclesia- U. 722 Ecclesia ex membris plurimis sancta asseritur soluto dubio ex peccatoribss. } 2()2): „Vidisti I «Stes fimbriatas ? vidisti amictum aureum, florem virginitatis? I Hiec est vestis ecclesiae. Considera autem mihi quam accuI rate loquatur propheta. Quia enim non statim, cum primum I constituta est ecclesia, floruit bonum virginitatis, sed aliquanto I post tempore : propterea ipse quoque postea id ponit, nempe I postquam ea oblita fuerit populi et domus patris, et induta I fuerit illo ornatu, et specie ac pulchritudine refulserit. Et I ideo dicit: ,Post eam proximae ejus afferentur. Proximae', non loco tantum, sed et moribus et dogmatibus cum ea con­ gruentes; haereticorum enim virgines non recte dixeris vir­ gines; neque enim sunt proximae reginae/ Et (de poenit. i hom. 6. n. 3; J/ 49, 318): „ Multi et ipsa superant mandata; I at si impossibilia fuissent, non sua sponte superassent. Virgini- ! tatem nusquam mandat, et illam multi servant: in bonis nihil I possidere nusquam mandat, et a se propriam substantiam militi abjiciunt/4 Hieronymus vero universe gradatione facta catechu- 1334 menos, baptizatos communes, perfectos his discernit (1. 2. in Eph 4, 25; J/ 26, 509): „Magis videtur mihi significare mysterium, et de his dicere, qui nobis fide et virtute sunt proximi. Membra quippe alterutrum non sunt, nisi fideles fidelium, et Christiani Christianorum, et perfecti, eorum qui sunt plenae, consummataeque virtutis. Propter quod Paulus ipse pertectus, in epistola alia loquebatur: ,Sapientiam autem loquimur inter perfectos' (1 Cor 2, 6).“ Nominatim de con­ tinentibus ille scribit (ep. 22. ad Eustochium n. 21 ; M 22, 408): ..Statim ut filius Dei ingressus est super terram, novam sibi familiam instituit, ut qui ab angelis adorabatur in coelo, haberet angelos et in terris/4 — Consentiendo sic quaerit Augustinus de moribus eccl. cath. c. 31. n. 65: J/32, 1337): „Quis enim nescit summae continentiae hominum Christianorum multitu­ dinem per totum orbem in dies magis magisque diffundi, et in oriente maxime atque Aegypto, quod vos (manichaeos) nullo modo potest latere ?u Idemque disputat (de sancta vir­ ginitate c. 45 s. n. 46; J/ 40, 423): „Ubi ponimus quod multi ac multae ita custodiunt continentiam virginalem, ut tamen non faciant quae Dominus ait, ,Si vis esse perfectus, vade, vende omnia quae habes, et da pauperibus, et habebis the- 732 Ecclesia probatur sancta ex membris multis eximie sanctis et ex chithmatib» saurum in coelo; et veni, sequere me‘ (Mat 19, 21), nec audeant eorum cohabitationi sociari, in quibus nemo dicit aliquid pro­ prium, sed sunt eis omnia communia (Act 2, 44: 4, 32): nihilne putamus fructificationis accedere virginibus Dei, cum hoc fa­ ciunt? aut sine ullo fructu esse virgines Dei, etiamsi hoc non faciunt? Multa ergo sunt dona, et aliis alia clariora ac supe­ riora, singulis singula. Et aliquando alter fructuosus est donis paucioribus, sed potioribus; alter inferioribus, sed pluribus.* — Cassianus refert (collât. 18. c. 5. 6; J/49, 1094 ss): Coe­ nobitarum disciplina a tempore praedicationis apostolicae sumpsit exordium. Nam talis exstitit in Hierosolymis omnis illa credentium multitudo . . Paulatim tempore procedente segregati a credentium turbis, ab eo quod conjugiis abstine­ rent et a parentum se consortio mundique istius conversatione secernerent, monachi sive monazontes singularis ac solitariae vitae districtione nominati sunt. Unde consequens fuit ut ex communione consortii coenobitae cellaeque ac diversoria eorum coenobia vocarentur. Istud ergo solum fuit antiquissimum monachorum genus; quod non modo tempore, sed etiam gratia primum est, quodque per annos plurimos solum inviolabile usque ad abbatis Pauli vel Antonii duravit aetatem. Cujus etiam nunc adhuc in districtis coenobiis cernimus residere vestigia. De hoc perfectorum numero et, ut ita dixerim, fecun­ dissima radice, sanctorum etiam anachoretarum post haec flores fructusque prolati sunt.u — Postremo Cyrillus alex. (supra n. 1325) sanctos ecclesiae, qui sint tamquam arbores procerissimae, distinguit ab aliis, qui virtutis laude praestantissimis concedant. — De virginibus sacris vel martyribus ip sius antiquitatis christianae videas etiam Zeitschrift fur kath. Theol. 1889. 302ss; 1890, 398; 1894, 206s; 1897, 732ss; 1906. 594 s. 1335 Demonstratio p. IV. 1. Divinus ecclesiae fundator charis­ mata miraculorum, praedicta jam Ps 85, 9. 10, foci 2, 28. 29. Mich 7, 15 — 17, conexa exhibet non tantum cum fide primo­ rum Christianorum, sed simpliciter cum ipsa fide, scilicet vera divinitus confirmanda: ita enim ille de miraculis per fideles ipsos perpetrandis Mare 16, 17. 18: „Signa autem eos, qui crediderint, haec sequentur : In nomine meo daemonia ejicient: linguis loquentur novis: serpentes tollent: et si mortiferum 3. Nimirum indoles divina fidei et ecclesiae debet aliquo 1337 ex charismatibus probaturhominibus, scriptura, ratione theol,,adtraditione. 733 pactoHcdcsia esse manifestasancta perpetuo utpote fidem et ecclesiam ut divinam amplectendam et tenendam tempore quid biberint, non eis nocebit: super aegros manus imponent, omni obligatis (cf. η. 1186 ss). Atqui modus manifestationis rt bene habebunt" ; idemque asseverat Jo 14-, 11. 12: „Non fidei et ecclesiae ut divinae neque magis homogeneus initiis creditis quia egoin inse Patre, et quam Pater per in miracula me est?velAlioquin descriptis neque aptior est divine operafacta, ipsa quae credite. Amen, amen dico vel vobis, qui per propter ecclesiam Dei ecclesiae assistentis inhabi ­ creditpraesentiam in me, opera,attestentur. quae ego facio, et ipse faciet, et majora tantis horum faciet:etiam quia ego ad conjunctionem Patrem vado"; cf.vel etiam Mat VI, ex 19;1338 4. Unde Patres fidei sanctitatis fide21,21; vera Mare ortae,11,in23; ecclesia Luc 17, inveniendae, 6. Atquicum veramiraculorum fides in ecclesia cha­ rismatis extollunt.incorrupta Id peragitconservatur Justinus (infra th. XXIV XXXVIII. V). Christi perpetuo (th. ss). p.Ergo -Pulchre Irenaeus 3. c. 24. n. 1; vel J/7, opportunitate 966): „Praedicationem ecclesia Christi pro(1. necessitate veritatis vero undique constantem, aequaliter supernis perseveransuae ecclesiae confirmandae qualibet aetate et charismatis de­ coratur. 2. Sicut ab ecclesiae exordio usque ad consummationem 1336 ipsam saeculi idem sacro magisterio est officium homines vel ad fidem convertendi vel in fide continendi vel perversos re­ ducendi (n. 388. 411), ita eadem plus minusve pro adjunctorum varietate existimandum est suppetere media ad praedicationis I prosperum successum obtinendum. Atqui tamquam subsidia validissima praedicationem apostolicam vel primam comita­ bantur vel sequebantur charismata miraculorum, secundum Mare 16, 20: „Illi autem profecti praedicaverunt ubique Do­ mino coopérante, et sermonem confirmante, sequentibus signis"; Act 2, 2 ss. 43; 3,-2 ss; 4, 29 ss; 5, 1 ss. 12 ss; 6, 8: 8, 6. 7. 13. 17ss; 9, 32 ss ; 10, 44 ss; 11, 15; 12, 6 ss; 13, 9 ss; 14, 3. /ss: 15, 12; 16, 18. 26; 19, 6. 11 ss: 20, 9 ss; 28, 4 ss; Row 12, 6; 15,18. 19; / Cor 12,9. 10. 28; 13, 1. 2. 8-10: 14; 26^12, 12; Heb 2, 3. 4; 1 Pet 4, 11. /34 Ecclesia ex charismatibus sancta probatur dictis Patrum. SehoO' οτ Divinity tern . . perceptam ab ecclesia custodimus, et quae semper a Spiritu Dei. quasi in vase bono eximium quoddam depositum juvenescens, et juvenescere faciens ipsum vas in quo est. Hoc enim ecclesiae creditum est Dei munus . . et in eo disposita est communicatio Christi, id est Spiritus sanctus, arrha incor­ ruptelae, et confirmatio fidei nostrae, et scala ascensionis ad Deum. ,In ecclesia enim‘, inquit, ,posuit Deus apostolos, pro­ phetas, doctores4 (1 Cor 12, 28), et universam reliquam ope­ rationem Spiritus : cujus non sunt participes omnes, qui non currunt ad ecclesiam, sed semetipsos fraudant a vita, per sen­ tentiam malam et operationem pessimam. Ubi enim ecclesia, ibi et Spiritus Dei : et ubi Spiritus Dei, illic ecclesia, et omnis gratia: Spiritus autem veritas/ Idem jam singula persequendo narrat (1. 2. c. 32. n. 4: .1/ 7, 829 s): „In illius (Domini) no­ mine, qui vere illius sunt discipuli ab ipso accipientes gratiam, perficiunt ad beneficia reliquorum hominum, quemadmodum unusquisque accepit donum ab eo. Alii enim daemones ex­ cludunt firmissime et vere, ut etiam saepissime credant ipsi, qui emundati sunt a nequissimis spiritibus, et sint in ecclesia. Alii autem et praescientiam habent futurorum, et visiones, et dictiones propheticas. Alii autem laborantes aliqua infirmi­ tate per manus impositionem curant, et sanos restituunt. Jam etiam, quemadmodum diximus, et mortui resurrexerunt, et per­ severaverunt nobiscum multis annis. Et quid autem? Non est numerum dicere gratiarum, quas per universum mundum ecclesia a Deo accipiens, in nomine Christi Jesu, crucifixi sub Pontio Pilato, per singulos dies in opitulationem gentium per­ ficit, neque seducens aliquem, nec pecuniam ei auferens. Quemadmodum enim gratis accepit a Deo, gratis et ministrat.· Et denuo (1.5. c. 6. η. 1 ; Μ 7, 1137): ^Apostolus ait: ,Sapien­ tiam loquimur inter perfectos4 (1 Cor 2, 6), perfectos dicens eos qui perceperunt Spiritum Dei. et omnibus linguis loquuntur per Spiritum Dei. quemadmodum et ipse loquebatur. Quem­ admodum et multos audivimus fratres (ττολλών ά/.οίομεν (tôt).(fM' in ecclesia, prophetica habentes (Ζχόκτω»') charismata, et per Spiritum universis linguis loquentes (λαλοήττων), et absconsa hominum in manifestum producentes (a/ômi»') ad utilitatem, et mysteria Dei enarrantes ^ν.^ιηγοιμ}· quos et spirituales apostolus vocat/ — Pro testimoniis multis esse potest haec Etde'uptoliaUir dictis Patrum sancta ex charismatibus, quamvis jam rarioribus. /*J5 una provocatio Tertulliani (apolog. adv. gentes c. 23; M 1, 113ss): „Edatur hic aliquis sub tribunalibus vestris, quem daemone agi constet. Jussus a quolibet Christiano loqui spi­ ritus ille, tam se daemonem confitebitur de vero, quam alibi deum de falso. Aeque producatur aliquis ex iis, qui de Deo pati existimantur . . nisi se daemones confessi fuerint, Chri­ stiano mentiri non audentes, ibidem illius Christiani procacis­ simi sanguinem fundite. Quid isto opere manifestius? quid hac probatione fidelius? simplicitas veritatis in medio est; virtus illi sua assistit; nihil suspicari licebit. Magia aut ali­ qua ejusmodi fallacia fieri dicetis, si oculi vestri et aures per­ miserint vobis . . Haec denique testimonia deorum vestrorum Christianos facere consueverunt, quia plurimum illis credendo Christo domino credimus. Ipsi litterarum nostrarum fidem accendunt, ipsi spei nostrae fidentiam aedificant.u — Congruit I Lactantius (divin, instit. 1. 4. c. 27; M 6. 531 ss). — ConsimiI liter Athanasius (or. de incarn. Acerbi n. 48; M 25, 182): .leniat et quisquis ea quae diximus experiri cupit, atque in I mediis ipsis daemonum praestigiis et oraculorum fallaciis ac magiae prodigiis, signo crucis, quae apud ipsos ludibrio est, utatur, solumque Christum nominet; mox videbit quam cito per ipsum fugentur daemones, cessent oracula, ars omnis magica veneficiaque evanescant. Quis itaque quantusque ille est Christus, qui suo nomine ac sua praesentia omnia usquequaque obscurat et delet, solusque ceteris omnibus fortior est, atque universum orbem sua doctrina replet?" — Item ex Cyrillo hieros. (supra n. 1317) ecclesia catholica vocatur etiam ideo, quod potitur spiritualibus cujusvis speciei donis (πνευπαντοΐοις χαρί σμασι,ρ). 5. Utique miracula quemadmodum non sunt aeque com- 1339 munia membris ecclesiae vel locis (cf. 1 Cor 12, 4—12. 28—30: Augustini de diversis quaest. 83 q. 79. n. 3; M 40, 92 vel ep. 78. al. 137. ad clerum etc hippon. n. 3; M 33, 268 s), sic tempore non sunt continua physice, qualis continuatio neque a fine miraculorum postulatur et notioni potius adversatur, sed sunt moraliter tantummodo continua, prout necessitatis vel utilitatis ratio exigit. Hinc non est mirum, si cum primis tribus saeculis desinente primo pondere ad ecclesiam propa­ gandam miracula rariora evaserunt. Quo sensu relativo ad ■ ■ ||| !p · >{ j ,H 1« |U fj; C · B|| HI Bl Ha EJ » H,| E K 'L 736 harismata, quamvis jam rariora, secundum Patres ecclesiam sanctam illustrat. sancta churisinutis apte rarioribus, teste ipsa historia; illa nancta sola. 737 ecclesiae originem interdum Patres ipsi miracula velut jam sed sola merita operum requirit, quamvis et illa per multos evanuisse ita dicunt, ut ea adhuc opportune fieri affirment. cum opportunitas exigit ostendat . . Signo . . virtutis pater Accommodate Augustinus (retract. 1. 1. c. 13. n. 7; 4/32, 604s): Publii sanandus fuerat (Act 28, 8), ut mente revivisceret, dum „Quod dixi. ,Nec miracula illa in nostra tempora durare per miraculo ad salutem rediret ; Timotheo autem adhibendum missa sunt, ne anima semper visibilia quaereret, et eorum ioris miraculum non erat (1 Tim 5, 23), quia jam totus intus consuetudine frigesceret genus humanum, quorum novitate vivebat. Quid est ergo mirum si, propagata fide, crebro flagravit*, verum est quidem : non enim nunc usque cum manus miracula non fiunt, quando haec ipsi quoque apostoli in qui­ imponitur baptizatis, sic accipiunt Spiritum sanctum, ut lo­ busdam jam fidelibus non fecerunt?“ Porro ratio minoris quantur linguis omnium gentium; aut nunc usque ad umbram crebritatis miraculorum hodie multo magis valet, tum quod transeuntium praedicatorum Christi sanantur infirmi; et si qua miracula illa tot et tanta saeculis praeteritis in ordine physico talia tunc facta sunt, quae postea cessasse manifestum est. et ethico semel facta ad ecclesiam divinitus comprobandam Sed non sic accipiendum est quod dixi, ut nunc in Christi , non qualemcumque, sed unam eandemque sine corruptione nomine fieri miracula nulla credantur. Nam ego ipse quando Iulla essentiali perpetuo permansuram (th. XII) referuntur, tum istum ipsum librum (de vera religione) scripsi, ad mediolanenquod ecclesia in impedimentis summis rapide propagata et in sium corpora martyrum in eadem civitate caecum illuminatum procellis vehementissimis tantum tempus una ubique conser­ fuisse jam noveram, et alia nonnulla, qualia tam multa etiam vata et fructibus uberrimis sanctitatis illustrata et impletis in istis temporibus fiunt, ut nec omnia cognoscere, nec ea quae dies magis prophetiis commendata jam ipsa per se sive magnum cognoscimus, enumerare possimus.** — Pariter Gregorius J/. quoddam miraculum sive effectus evidens miraculorum praece­ haec quidem ponit (in evang. hom. 29. n. 4; M 76, 1215): dentium apparet (cf. Chrysostomi demonstrat. „quod Christus sit „,Signa autem eos qui credituri sunt haec sequentur. In no­ Deus'* n. 17 ; 4/ 48, 837 s ; Augustini de fide rerum quae non vi­ mine meo daemonia ejicient, linguis loquentur novis, serpentes dentur c. 4. n. 7; M 40, 176 ss; Thomae contra gent. 1. 1. c. 6). tollent: et si mortiferuip quid biberint, non eis nocebit; super aegros manus imponent, et bene habebunt* (Mare 16, 17. 18). Nunquidnam, fratres mei, quia ista signa non facitis, minime creditis? Sed haec necessaria in exordio ecclesiae fuerunt. Ut enim fides cresceret, miraculis fuerat nutrienda, quia et nos cum arbusta plantamus, tandiu eis aquam infundimus, quousque ea in terra jam convaluisse videamus; et si semel radicem fixerint, in rigando cessamus. Hinc est enim quod Paulus dicit: ,Linguae in signum sunt non fidelibus, sed in· fidelibus* (1 Cor 14, 22).** Verum talia nequaquam in plenam miraculorum cessationem, sed in majorem quandam raritatem accipienda esse intellegas vel eo, quod idem Gregorius dia­ logorum libros 4 de vita et miraculis Patrum italicorum (4/ 77, 149 ss), etiam ad aetatem suam pertingentium, con­ scripsit. Qui et docet (moral. 1. 27. c. 18. n. 36. 37; M 76. 420): _ I une quippe sancta ecclesia miraculorum adjutoriis in­ diguit, cum eam tribulatio persecutionis pressit. Nam post­ quam superbiam infidelitatis edomuit, non jam virtutum signa, JI· . P 738 Ecclesia auctoritatis a Christo positae sancta sola ex instituto suo et membra 1342 ζ[ quippe ad hanc monumenta omnia prolata spectant, non ad coetum alium, qui se religiosum vocet. Atqui ecclesia Christi ea sola est, quae adhaeret ministerio per Christum in apo stolis cum Petro instituto (th. II ss. XIII ss. XXXI). Ergo vi quidem divinae promissionis vel assertionis sanctitas descripta ecclesiae fundatae in auctoritate a Christo posita soli inest. 2. Immo sanctitas, de qua loquimur, tota etiam simpliciter considerata vinculo tam indissolubili cum ecclesia consistente per potestatem a Domino inductam unica legitima (th. XXXI; cohaeret, ut per se extra eam non exsistat. Certe non est extra eam sanctitas essentialis instituti; neque enim est doc­ trina fidei ducentis ad justitiam infallibiliter vera, per solum magisterium apostolicum assistente Spiritu sancto proponenda, neque est regula agendi sine periculo erroris recta, per solum regimen divinitus datum statuenda, neque est confectio sacro­ rum valida vel saltem licita ideoque cum fructu gratiae sancti­ ficantis ex se juncta, per solum sacerdotium a Christo ordi­ natum exsequenda, neque est unitas justa, per solum princi­ pium a Domino praescriptum concilianda. Praeterea extra ecclesiam auctoritatis memoratae non magis hominum sanctitas quam salus esse potest (th. XI); enimvero sit foris honestas quaedam exterior vel publica, praesertim si nativa indoles hominum vel circumstantiae rerum faveant; insuper sit, tam­ quam per accidens, aliqua ex parte sanctitas interior vel et ipsius caritatis, maxime apud homines sive ecclesiae propediem conjungendos et media aliquot sanctitatis ab ecclesia jam tenentes, ut catechumenos, sive ecclesiae olim saltem in parentibus conjunctos et adhuc media sanctitatis plura vel pauciora propria matris ecclesiae ex ignorantia quidem in­ superabili sine culpa devitatae retinentes, cujusmodi sunt hae­ retici vel schismatici materiales; attamen istorum omnium sanc­ titas non est unquam vi studii erga sectam ab ecclesia sepa­ ratam, ex se semper perniciosam (cf. Alat 18, 17. 18; Act 20, 28-31; Rom 16, 17. 18; Tit 3, 10. 11; 2 Pet 2, 1; 2 Jo 8-11), sed tantum cum respectu vel voluntate saltem implicita eccle­ siae unius vi sua salutiferae ingrediendae; neque ea sanctitas etiam qualislibet, nedum eximia, pro defectu vel sacramen­ torum sanctificantium vel disciplinae salubris incorruptae vel doctrinae salutaris integrae vel abundantiae gratiarum actua· Ecdeàauctoritatis verae sancta sola charismatis ; quomodo haec extra iliam fiant. 739 Ilum ita pervulgata erit; multo minus aeque late atque in ec­ clesia, corpore, sponsa Christi, habente mediorum sanctitatis institutorum plenitudinem et auxiliorum gratiae principatum, empore ullo elucebit. Similiter miracula vera non quidem repugnat vere heri ut per homines malos (cf. Mat 7, 21—23; I Cor 13, 1. 2), sic extra ecclesiam, orantibus vel probis vel ipsis minus probis, non sane ad errorem, peccatum, discidium ab ecclesia divinitus confirmandum, sed in ad­ junctis iis, ut illa appareant relata sive simpliciter ad mi­ seros oppressosque adjuvandos et scelestos retundendos sive ad approbandum aliquid veri vel boni, quod etiam extra corpus ecclesiae proferatur, et ad homines devios ad eccle­ siam perducendos (cf. Mare 9, 37—39; Luc 9, 49. 50; Augustini de diversis quaest. 83 q. 79. n. 4; M 40, 92); at cum mira­ cula ut effectus vires ordinemque naturae excedentes per se congruant potius instituto ecclesiae supernatural! et cum sint promissa a Domino ut favores et signa discernendae ecI clesiaeunicae ministerio apostolico conglutinatae [Mare 16, 17ss I coi. v. 15), pro ipso periculo confusionis excludendo et abso­ lute et comparative aci ecclesiam miracula rarissime vel vix anquam extra ecclesiam veram fient (cf. Ad 19, 13 ss).1) I 3. Hinc Patres testimoniis propositis (n. 1316 s. 1323 ss. 1343 1331—1334. 1338 s) sanctitatis vim et fructum uberem varium in solo paradiso fertili ecclesiae agnoscunt. Quod attinet nomioatim ad martyrium, jam Justinus de haereticis Antonino Pio *) Nuper contenditur (apud Slavorum litt. theol. 1907, 70 ss), miraculis ap­ probari posse sanctitatem hominis heterodoxi vivi vel defuncti, quod sanctitas non excludat heterodoxiam quandam inculpatam quam defectus alios sanctorum ict occurrentes et quod sanctitate approbata fides tantum indirecte ut sanctitatis ndix et pro doctrina morum approbetur et quod Deus etiam heterodoxos effica­ citer, commendando per miracula vitam bonam, salvos fieri velit. At primum de­ fectu alii, ut tales perspicui et ab ipsis sanctis condemnati nec proinde specie *tn ulla miraculis approbandi, non debent comparari beterodoxiae, tamquam :ae firmiter retentae, ad quam ipsam quoque approbandam videri possint mira. 3 patrari. Deinde fides non solum instar radicis sanctitati supponitur, sed •rim ipsa de veritatibus omnibus revelatis tam speculativis quam practicis, ut ritus theologica, pars vitae sanctae praecipua quaedam exsistit. Denique vult Dent esse salvos etiam heterodoxos et adhibitis miraculis, verum potius iis, quae po ipsis ad ecclesiam adducendis, quam quae per ipsos in secta remanentes fiant. 'jzecirci ad probandum hunc illumve actum hominis heterodoxi rectum fieri posse ioqiando miraculum, concedam; fieri posse ita, ut probetur sanctitas ejus uni,me, sicut solei probari hominis jam defuncti, infula,,dum erit. 740 Ecclesia auctoritatis verae secundum Patres sancta sola martyrio et charistnslb, dicit (apol. 1. n. 26; J/ 6, 370): „At eos a vobis nec vexari nec occidi, saltem ob ipsorum opiniones, novimus." — Si­ militer Irenaeus asseverat (1. 4. c. 33. n. 9. 10; M 7, 1078 s): „Quapropter ecclesia omni in loco ob eam quam habet erga Deum dilectionem, multitudinem martyrum in omni tempore praemittit ad Patrem ; reliquis autem omnibus non tantum non habentibus hanc rem ostendere apud se, sed nec qui­ dem necessarium esse dicentibus tale martyrium; esse enim martyrium verum sententiam eorum: nisi si unus, aut duo ali­ quando, per omne tempus ex quo Dominus apparuit in terris, cum martyribus nostris, quasi et ipse misericordiam conse­ cutus, opprobrium simul bajulavit nominis, et cum eis ductus est, velut adjectio quaedam donata eis. Opprobrium enim eorum, qui persecutionem patiuntur propter justitiam, et omnes poenas sustinent, et mortificantur propter eam quae est erga Deum dilectionem, et confessionem Filii ejus, sola ecclesia pure sustinet (saepe debilitata, et statim augens membra, et integra tiens, quemadmodum et typus ejus, quae fuit illius Lot, salis figmentum, Gen 19, 26): similiter ut veteres pro­ phetae sustinentes persecutionem, quemadmodum Dominus ait: ,Sic enim persecuti sunt prophetas, qui ante vos fuerunt' (Mat 5, 12); quoniam nove quidem, sed idem Spiritus requie­ scens super eam, ab his qui non recipiunt Verbum Dei, perse­ cutionem patitur. Quod quidem prophetae cum reliquis, quae prophetabant, et hoc prophetaverunt, quoniam super quoscun­ que requieverit Spiritus Dei, et obediverint Verbo Patris, et secundum virtutem servierint ei, persecutionem patientur, et lapidabuntur, et occidentur. In semetipsis enim haec omnia praefigurabant prophetae, propter dilectionem Dei, et propter verbum ejus." Et quantum ad miracula, de haereticis ille scribit (1. 2. c. 31. n. 2; M 7, 824 s): „Nec enim caecis pos­ sunt donare visum, neque surdis auditum, neque omnes dae­ mones effugare, praeter eos qui ab ipsis immittuntur, si tamen et hoc faciunt; neque debiles, aut claudos, aut paralyticos curare, vel alia quadam parte corporis vexatos: quemadmodum saepe evenit fieri secundum corporalem infirmitatem, vel earum, quae a foris accidunt, infirmitatum bonas valetudines restau­ rare. 1 antum autem absunt ab eo, ut mortuum excitem (quemadmodum Dominus excitavit, et apostoli per orationem; Effiffiirera secundum Patres sancta sola charismatis ct martyrio ; eadem cathol. 744 e; in fraternitate saepissime propter aliquid necessarium, ea, quae est in quoquo loco, ecclesia universa postulante per je•unium et supplicationem multam, reversus est spiritus mortui, et donatus est homo orationibus sanctorum:) ut ne quidem credant hoc in totum posse fieri: esse autem resurrectionem j mortuis, agnitionem ejus, quae ab eis dicitur, veritatis.u Vide et n. 3; c. 32. n. 3. 5. — Origenes affirmat (contra Celsum 1.7. n. 40; J/11, 1478s): ,,At nescit (Celsus) neminem eorum, I qui monstra illa leoninae et asininae formae et amphibium I existimant viae ad coelum pertingentis esse janitores, constanter usque ad mortem defendere quam invenisse putat veritatem. Sed I quod a nobis nimio, ut ita loquar, pietatis studio fit, cum scilicet I nos omni mortis generi crucisque supplicio exponimus, id illis I tribuit qui nihil simile perferunt; nobis autem, qui pietatis causa I cruci affigimur, illorum de portento leoninae formae, de amI phibio ceterisque rebus fabulam objicit.(i Et de judaeis ille I testificatur (ib. 1. 2. n. 8; 11, 806 s): „ Videre est judaeos ex quo Jesus advenit, omnino derelictos, nec quidquam jam 1 habere eorum, quae olim illis digna veneratione videbantur, nullum signum ullam eis adesse divinitatem. Non enim am­ plius eis sunt prophetae, non miracula, cum contra apud Chri­ stianos etiamnum miraculorum aliquantum supersint vestigia, imo majora, quam apud illos fuere, aliquando fiant; et si hac in re quid ponderis habet nostrum testimonium, nos ipsi vidi­ mus/ — Augustinus contra gentiles disputat (de civ. Dei 1. 10. c, 16. n. 1; M 41, 294): ,,Cum vero Deus id egerit ad com­ mendanda eloquia veritatis suae, ut per istos immortales nun­ tios (angelos), non sui fastum, sed majestatem illius praedi­ cantes, faceret majora, certiora, clariora miracula, ne infirmis piis illi (angeli) qui sacrificia sibi expetunt, falsam religionem facilius persuaderent, eo quod sensibus eorum quaedam stu­ penda monstrarent, quem tandem ita desipere libeat, ut non rera eligat quae sectetur, ubi et ampliora invenit quae miretur?·* Ecclesia cathollicitate tum potentiae tum 1344 facti est catholica idque vi sola ministerii divinitus instituti. Thesis XXX Vi. Declaratio. A sanctitate ecclesiae progredimur ad disse­ rendam catholicitatem. Variis de causis ecclesia Christi catho- 742 Declaratur asserta ecclesiae catholicitas tum potentiae tum facti, lica, i. e., omnia complectens, plena, tota, universalis dici pot­ est, ut pro plenitudine doctrinae salutaris sectatoribus omnibus tenendae, instrumentorum ad sanctificationis finem ex se omnes adducentium, virtutum, quae in ecclesia exercentur (cf. dicta Cyrilli hieros. et Padani n. 1317), vel quod exsistit tota una ex particularibus ecclesiis pluribus, vel quod est universalis ratione temporis durationis, vel denique quod est universalis ratione locorum et populorum, quos ipsa una eademque com­ prehendit. Ultimum hunc sensum voci catholicitatis nunc subicimus, quo ecclesia catholica, καθ-ολίκή, sit ( καθόλου «αΐψ σία, / κ«<ί>’ Γλιρ· dy yïy vel οϊ/.ουμένην, ecclesia ubique vel per totum orbem diffusa. Porro catholicitas loci hominumve tum potentiae tum ipsius facti esse potest. Et potentia quidem sive morali juris sive tamquam physica efficacitatis se quo­ quoversus propagandi hominesque plane omnes sibi aggre­ gandi esse pro destinatione divinitus sibi data ecclesiam catho­ licam, in parte thesis prima significamus. Unde intellegimus, ecclesiam esse societatem nusquam non legalem, quod per ipsius Dei legem esse et agere in omnibus terrae gentibus debeat; cui supremae legi leges humanae validae adversari nequeunt, sive ecclesiam primum advenientem a regione qua­ dam prohibent, sive alicubi jam consistentem, injuria quidem duplici, expellunt. Quae juris vel officii respondentis catholicitas, spectato ecclesiae Christi fine vel salute sempiterna omnium a Christo redemptorum, proprietas ecclesiae essentialis est, sine qua proinde ecclesia vel ab initio nunquam fuit (cf. n. 1177). 1345 Insuper autem parte thesis altera ecclesiae jam in essentia constitutae vindicamus catholicitatem ipsam facti seu actualem, ut proprietatem quidem ex voluntate Dei pro gloria Christi et bono generis humani absoluta necessariam, quae scilicet illaesa hominum libertate per gratias efficaces (cf. n. 403. 404 instar dotis sponsae Christi mature adicienda sit. Hanc tamen universalitatem non cogitamus physicam, ad omnes omnino populos extensam, sed quampiam moralem, plerisque gentibus cognitis contentam, qua universales scripturarum dictiones pro more loquendi populari saepius accipiuntur (cf. Gen 41, 54—57; 3 Reg 10, 23. 24; Dan 2, 37—40; 4, 19; 7, 23; 1 Mach 1, 3; 3, 9; Luc 2, 1; Act 2, 5), qua nominatim apostolus pro uni­ versalitate illa incohata memorans ecclesiam jam se vivo ubi- Declaratur asserta ecclesiae catholicitas ipsius facti quaedam moralis. 743 pe propagatam {Rom 1, 8; 16, 19; 2 Cor 2, 14; Col 1, 6. 23; 1 This 1, 8) accipiendus est, qua utique etiam Patres cathoicitatem facti, ecclesiae sui temporis data opera simpliciter bsertam accipiebant. Proinde catholicitatem actualem non mpedit defectus gentium aliquot, quae paulatim subiciendae rei perfecte in fine demum frangendae sint; cujusmodi defectum proprie vel typice scriptura ipsa indicat {Ps 2, 1—5. 9—13; h 25, 10-12; 60, 12; 63, 1-6; Midi 4, 11—13; 5, 5-9. 14; Zach14,17—19; Rom 11, 25. 26; Apoc 2, 26—28) et Augustinus assertor catholicitatis praecipuus sic agnoscit (ep. 93. al. 48. ad Vincentium c. 9. n. 31; M 33, 337): „xAc sic ecclesia quae per omnes gentes crescit, in frumentis dominicis conservata est, et usque in finem, donec omnino gentes omnes, etiam barbaras teneat, conservabitur“ ; cf. ep. 197. al. 78. ad Hesychium n. 4. et ep. 199. al. 80. ad eundem c. 12. n. 46 ss {M 33, '?}0. 922 ss). Multo minus pro catholicitate facti adjunctionem omnium penitus hominum requirimus ; qualem revelatio diffi­ tetur, ut quae satis praenuntiet, homines hos illosve abusu libertatis infideles, haereticos, rebelles, verbo alienos ab ec­ clesia nunquam defuturos esse (Z? 41, 11. 12. 15. 16; 42, 13—15; 49,24-26 ; 51, 7. 22. 23; 61, 2; 66, 24; Jer 30, 16. 20; Mat 10, 23-25.38. 39; 18, 17; 24, 4. 5. 10. 11; Marc 8, 35; Act2§, 30; ICûr 11, 19; 1 Tim 4, 1. 10; 2 Tim 3, 6-8. 13; 4, 3. 4; IPdC 17; 2 Pet 3, 3. 4; Jud 18; Afoc 6, 9-11; 12, 11; 16,6; 17, 6; 18, 24; 19, 2; 20, 4), interdum vero tamquam impugnantes ecclesiam repudiatam exhibeat gentes omnes (A 34; Midi 4. 5; Zach 12, 2—4; 14, 2; Mat 24, 9), ratione scilicet hominum inimicorum per gentes omnes densius vel rarius sparsorum, vel etiam homines omnes {Mat 10, 22; Marc 13, 13; Luc 21, 17), ubi omnes intelleguntur ad tempus quidem plurimi (cf. Jo 15, 18—21) seu homines omnis condi­ cionis, judaei, gentiles, vulgus, magistratus varii, domestici, externi (cf. Mat 10, 17. 18. 21. 35—37; Luc 12, 51—53; 21, 12. 16). Adaeque ecclesia sagenae missae in mare et ex omni genere piscium congreganti comparatur {Mat 13, 47. 48), quae comparatio etsi non ad numerum hominum ecclesiae prae extorribus illustrandum pertinet, certe extra rete ecclesiae in mari mundi multos remansuros esse innuit. Hinc denuo Augustinus (contra Cresconium 1. 4. c. 61. n. 74; M 43, 589): ·■ Declaratur asserta ecclesiae catholicitas facti moralis et absoluta. Declaratur asserta catholicitas facti moralis ipsa relativa nec mere successiva. 745 ^Impletur promissio quae dicta est Abraham ,In semine tuo tum catholicitas eadem relativa est, quatenus in comparatione benedicentur omnes gentes' (Gen 22, 18). Omnes', inquit. cum sectis haereticis vel schismaticis ecclesia eas, saltem distri­ ,gentes'; non dixit, Omnium gentium omnes homines. Unde butive sumptas, sociorum numero vel certe, servato numero necesse est non solum fecunditate crescentis ecclesiae, verum absolute magno, regionum et nationum latitudine superare etiam permixta multitudine inimicorum ejus, per quos pietas debet. Enimvero ut ecclesia a coetibus infidelium distinguitur ejus exerceri et probari possit, usque in finem judiciariae se­ ex eo, quod est Christiana, vel inter alia etiam ex admirabili parationis totus orbis impleatur." Vel etiam (in ep. 1. Jotr.2. pro omnibus adjunctis propagatione et catholicitate absoluta, n. 2; J/35, 1990) : nNemo dubitet de ecclesia, quia per omnes ita ab illis coetibus, qui se Christianos minus recte nominant, gentes est; nemo dubitet, quia ab Jerusalem coepit, et omnes ecclesia catholicitate descripta ipsa relativa, tamquam fecunda gentes implevit . . Paucae remanserunt, omnes tenebit. In­ prae illis toto orbe per benedictionem Dei assistentis mater terea dum omnes tenet, aliqua sarmenta inutilia visa sunt filiorum, divinitus discernitur. Oua in causa contra acatholicos agricolae praecidenda ; et fecerunt haereses et schismata.4 ad ideae perversionem refugientes constanter oculis obversari Vel (de symbolo ad catechum. c. 6. n. 14; M 40, 635): „Se- I debet, catholicitatis verae ut diffusionis ecclesiae unius et ejus­ quitur post Trinitatis commendationem, sanctam ecclesiam. dem esse et in revelatione ipsa apparere duplex elementum, Demonstratus est Deus et templum ipsius. ,Templum enim alterum, quod suppositum vel semper comprehensum sit fun­ Dei sanctum est', ait apostolus, .quod estis vos' (1 Cor 3, 17). damentale, i. e., unitatem, alterum, quod accedens et deter­ Ipsa est ecclesia sancta, ecclesia una, ecclesia vera, ecclesia minans unitatem potius omnium orbis gentium quam non om­ catholica, contra omnes haereses pugnans: pugnare potest, nium sit formale, i. e., amplitudinem, ideoque societatibus vel expugnari tamen non potest. Haereses omnes de illa exie­ sectis inter sese dissidentibus quaedam multa, non simul runt, tanquam sarmenta inutilia de vite praecisa: ipsa autem sumptis quidquam catholicum constitui; neque enim agitur de manet in radice sua, in vite sua, in caritate sua. Portae in­ universalitate quadam logica, qua pro conceptu uno repraesen­ ferorum non vincent eam (Mat 16, 18)." Videas et ep. 199. tante v. g. mors vel resurrectio una omnium vel universalis al. 80. ad Hesychium c. 12. n. 48 (J/ 33, 923). dicitur, cum reapse plures, cuique homini sua, sint, sed de 1346 Moralis ista catholicitas definitur accuratius diffusio per universalitate ontologica ea, qua re ipsa regnum unum vel in­ orbem vel inter nationes lata cum magna et conspicua mem­ dividuum omnes ambitu suo teneat, quali dempta unitate regna brorum multitudine, unde ecclesia splendore universali quo­ plura, alia alibi, non regnum universale conditum vocaretur. dam luceat, quo ejus dignitas et majestas ab hominibus agnosci Quo spectat illud Augustini (contra litt. Petiliani 1. 2. c. 95. facile et dinosci possit. Quare si ecclesiae membra pauca n. 219; J/43, 333): ^Dissensio quippe vos et divisio facit hae­ forent aut etiam magis si ea, quamvis multa, in plagam terrae reticos: pax vero et unitas facit catholicos." Hanc ecclesiae solitariam redacta vel ex una alterave natione tantum collecta catholicae unitatem Patres eo ipso supponunt, quod ecclesiam invenirentur, catholicitas deficeret, saltem ea, quam in prae­ catholicam ut veram a sectis quibuslibet internoscunt. Ceterum senti tuemur. Quae primum absoluta est, quatenus per se vix opus est monere, catholicitatem facti moralem, cum pro considerata ecclesia multos homines complectitur et ad prin­ notione sua gradus varios patiatur, fluctuando intra limites cipales partes orbis quodammodo quidem noti et accessibilis, quosdam recessu membrorum horum minui (cf. Zach 14, 1. 2. 14), in singulis sectatores sive plures sive pauciores habens, ex­ accessu aliorum perfici magis magisque (cf. Is 60, 14; Zach tenditur, initio facto a Palaestina, deinde a loco illo, qui pro 14, 16) posse. Jerusalem terrena infideli et delenda {Mat 23, 37. 38; 24, 2; Ex dictis etiam facile patet, catholicitatem intellegi a nobis 1347 Luc 19, 41 ss) principium et centrum ecclesiae ut populi Israel non solum successivam, positam in eo, ut ecclesia actu semper spiritualis electus sit (cf. Aci 12, 17; Rom 9, 6-8; GW4,24ss); coartata omnes mundi partes per vices tantum occupet, unam 746 Ecclesia facto simul semper catholica cum vi thesis declaratur; poteutia probitor, obtinendo et aliam relinquendo, verum simultaneam ita, ut ecclesia orbem moraliter universum eodem tempore compre­ hendat. Xeque catholicitatem hanc simultaneam affirmamus mere temporariam, sed perpetuam, utique exortam post suffi­ cientem pro illa semel producenda praedicationem, sicut fert indoles societatis ejus, quae quasi ex semine parvo in arborem evolvenda (JZz/ 13, 31. 32), ministerio paucorum incipiens ab una judaeorum regione ubique gentium gradatim propaganda erat (cf. Luc 24, 47 ; Act 1, 4. 8). Et quidem catholicitatem facti moralem absolutam et relativam eandemque simultaneam et perpetuam, seponendo interim cum tempore primo ultimum neque notam ullam opinioni contrariae theologorum nonnul­ lorum inurendo, pro veritate revelata satis jam proposita non immerito habeamus; haud dubie catholicitas potentiae et pars thesis tertia, qua principium sub Deo efficax catholicitatis enuntiatur, dogmatis fidei accensenda est. 1348 Demonstratio p. I. 1. Est veritas aliunde explorata, Deum velle, quantum est in se vel collatis mediis aptis, homines omnes excepto nullo salvos fieri (videsis 1 Tim 2, 1—6 vel Sap 11, 24—12, 27; Ez 18, 23; 33, 8-19; Luc 19, 10; Jo 1, 9. 29; 3, 14—19; 6,33; 12, 31. 32. 46. 47; 17, 21. 23; Rom 2, 10. 28. 29; 3, 29. 30; 5, 15 ss; 2 Cor 5, 14. 15. 19; Col 1, 20; 1 Tim 4, 10; Tit 'L 11; Hcb 2, 9; 5, 9; 7, 25; 2 Pel 3, 9; 1 Jo 2, 2; 4, 14 >. Atqui vi muneris a Domino commissi salus hominum per ecclesiam et in ecclesia procuratur (th. IX), ne­ que extra corpus ecclesiae actu participatum, nisi ignorantia vel impotentia excusat, salus jam ulla superest (th. XI). Ergo saltem secundum divinam suam destinationem et consentaneam potestatem juris et efficacitatis ecclesia complectendo homines plane omnes est catholica. 1349 2. Testimoniis directis scriptura idoneos, qui in ecclesiam recipiantur, vel et ecclesiae membra ipsa imprimis quidem ex pollicitationibus judaeos, tum prae synagoga populi hujus pe­ culiaris etiam gentiles perhibet; quo refertur Mat 10, 17. 18; 12, 18. 21; 'Jo 11, 51. 52: „cum esset pontifex anni illius, prophetavit, quod Jesus moriturus erat pro gente (τον eJvovç)u judaeorum, „et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum“ : Act 9. 15; 14, 26; 17, 4. 12; 18,6: 19, 10; 20,21; 21, 19; Rom 15, 16. 18. 27; 16,4; Ecdesia catholicitate potentiae catholica probatur ex scriptura. 747 Itor 9; 16-22; Gal 2, 2. 3. 7 ss; 3, 28; Eph 2, 11 ss; Eph 3, l-S: „ Hujus rei gratia, ego Paulus vinctus Christi Jesu, pro vobis gentibus, si tamen audistis dispensationem gratiae Dei, quae data est mihi in vobis: quoniam secundum revelationem notum mihi factum est sacramentum, sicut supra scripsi in brevi: prout potestis legentes intelligere prudentiam meam in mysterio Christi : quod aliis generationibus non est agnitum filiis hominum, sicuti nunc revelatum est sanctis apostolis ejus, et prophetis in Spiritu, gentes esse coheredes, et concorpo­ rales, et comparticipes promissionis ejus in Christo Jesu per evangelium: Cujus factus sum minister secundum donum gra­ tiae Dei, quae data est mihi secundum operationem virtutis ejus. Mihi omnium sanctorum minimo data est gratia haec, In gentibus evangelizare investigabiles divitias Christi"; Col 1, 27; 3, 11; 1 Thes 2, 16; 2 Tim 1, 11. Immo gentes in homi­ nibus suis ad ecclesiam vocandas quidem verbum Dei diserte dicit omnes; nimirum cum Christus ex promissione et missione quadam propria finibus judaeorum se ipsum et ab initio di­ scipulos contineret (cf. Mat 10, 5. 6; 15, 24; Rom 9, 4: 11, 17; 15, 8. 9), apostoli in mundum universum, ad creaturam parti­ cipem rationis omnem mittendi vel jam missi in perpetuum apparent; legatur Mat 22, 9; Mat 24, 14: „Et praedicabitur hoc evangelium regni in universo orbe, in testimonium omnibus gentibus"; Mat 26, 13; Mat 28, 18—20: „Data est mihi omnis potestas in caelo, et in terra : euntes ergo docete omnes gentes ιια^ητιισατε πάντα τά Ι'&νη)·. baptizantes eos (αιπονς) in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti: docentes eos (αντοις) ser­ vare omnia quaecumque mandavi vobis: et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem saeculi0; Mare 13, 9. 10; 14, 9; Mare 16, 15. 16. 20: „Euntes in mun­ dum universum praedicate evangelium omni creaturae. Qui crediderit, et baptizatus fuerit, salvus erit: qui vero non cre­ diderit, condemnabitur . . Illi autem profecti praedicaverunt ubique Domino coopérante, et sermonem confirmante, sequen­ tibus signis"; Luc 2, 30 — 32; 14, 23; Lue 24, 47: „et praedi­ cari in nomine ejus poenitentiam, et remissionem peccatorum in omnes gentes, incipientibus ab Jerosolyma" ; Jo 18, 36. 37 ; Aci 1,8: nsed accipietis virtutem supervenientis Spiritus sancti in vos, et eritis mihi testes in Jerusalem, et in omni Judaea, 74-S Ecclesia catholiciute potentiae catholica probatur ex scriptura, praxi, s. Them. CF -*·< et Samaria, et usque aci ultimum terrae"; Ac/ 2, 17 ss. 39; 3, 25. 26; 10, 34—36. 45 ss: 13, 45—49: 15, 3. 7. 12. 14. 17 19. 23; 17, 30. 34; 22, 15. 21; 26, 17-23; Rom 1, 5. 13—1G: .per quem accepimus gratiam, et apostolatum ad obediendum fidei in omnibus gentibus pro nomine ejus . . Nolo autem vos ignorare fratres : quia saepe proposui venire ad vos, . . ut aliquem fructum habeam et in vobis, sicut et in ceteris gentibus. Graecis ac barbaris, sapientibus, et insipientibus debitor sum: ita (quod in me) promptum est et vobis, qui Romae estis, evangelizare. Non enim erubesco evangelium. Virtus enim Dei est in salutem omni credenti, judaeo primum, et graeco": Rom 3, 22. 29. 30; 4, 11 — 13. 16 ss; 10, 11 ss; 11, 11 ss. 25. 32; 16, 26; 1 Tim 2, 4. 7; 2 Tim 4, 17; Apoc 14, 6, Itaque, nedum homo ullus ab introitu ecclesiae per se exclu­ datur, apostoli eorumque successores homines omnes bapti­ zando in ecclesiam admittere et colligere, hi ecclesiae socie­ tatem sive sibi, implendo ope gratiae praescriptas condiciones, sive suis impetrare ex potestate a Domino caeli et terrae aperte communicata juste et per se efficaciter possunt, quin ex officio injuncto etiam debent. 1.350 3. Doctrinae propositae concordat praxis assidua ecclesiae, ut homines prorsus omnes ad communionem suam invitantis. Ad rem sunt maxime verba Augustini, quae supra (n. 1287) attulimus. 1351 4. Eandem potentiae catholicitatem s. 'Thomas sic declarat (S. theol. p. 3. q. 8. a. 3): n Membra corporis mystici accipi­ untur, non solum secundum quod sunt in actu, sed etiam se­ cundum quod sunt in potentia. Quaedam tamen sunt in po­ tentia, quae nunquam reducuntur ad actum; quaedam vero sunt quae quandoque reducuntur ad actum, et hoc secundum triplicem gradum, quorum primus est per fidem, secundus per caritatem viae, tertius per fruitionem patriae. Sic ergo dicen­ dum est. quod accipiendo generaliter secundum totum tempus mundi, Christus est caput omnium hominum, sed secundum diversos gradus. Primo enim et principaliter est caput eorum qui actu uniuntur ei per gloriam; secundo, eorum qui actu uniuntur ei per caritatem; tertio, eorum qui actu uniuntur ei per fidem: quarto vero eorum qui ei uniuntur solum in po­ tentia nondum reducta ad actum, quae tamen est ad actum I Ecclesia catholicise potentiae et facti catholica probatur, 749 I reducenda secundum divinam praedestinationem; quinto vero I eurum qui in potentia sunt ei uniti, quae nunquam reducetur I Jactum, sicut homines in hoc mundo viventes, qui non sunt I praedestinati, qui tamen ex hoc saeculo recedentes, totaliter ! desinunt esse membra Christi, quia jam nec sunt in potentia I ut Christo uniantur . . Illi qui sunt infideles, etsi actu non I sint de ecclesia, sunt tamen de ecclesia in potentia. Quae I quidem potentia in duobus fundatur: primo quidem et princiI paliter in virtute Christi, quae est sufficiens ad salutem totius (humani generis; secundario, in arbitrii libertate/ Ceterum ecclesiam militantem quidem praesentem s. doctor non intel­ legit nisi earn, quae in Petro divinitus constituta sit (cf. ib. i p. 2. 2. q. 1. a. 10). I 5. His argumentis mox addemus alia, quibus supposita 1352 I quidem facultate directe factum catholicitatis ipsum divinitus I obtinendum comprobabitur. I Demonstratio p. II. 1. Cum ipso protoevangelio Gen 3, 15 1353 I nuntiante conterendam per futurum Servatorem potestatem I satanae in genus humanum lapsum arrogatam (cf. Rom 16, 20; I ‘ 'P 'X 8; Apoc 12) perpendantur ex testamento vetere hae I divinae praedictiones, quae de eadem re agentes se mutuo I sive explicant sive complent: Gen 12, 3; 18, 18; Gen 22, 18: .et benedicentur in semine tuo omnes gentes terrae" (cf. 16); Gen 26, 4; 28, 14; 49, 10; Ps 2, 6 —8: „Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum ejus, praedicans praeceptum ejus. Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te. Postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et possessionem tuam terminos . terraeu ; Ps 21, 26—30: rApud te laus mea in ecclesia magna: vota mea reddam in conspectu timentium eum. Edent pau­ peres, et saturabuntur: et laudabunt Dominum qui requirunt eum: vivent corda eorum in saeculum saeculi. Reminiscentur et convertentur ad Dominum universi fines terrae: Et adora­ bunt in conspectu ejus universae familiae gentium. Quoniam Domini est regnum: et ipse dominabitur gentium. Manduca­ verunt et adoraverunt omnes pingues terrae: in conspectu ejus cadent omnes qui descendunt in terram ; Ps 44, 17. 18: .Pro patribus tuis nati sunt tibi filii: constitues eos principes super omnem terram. Memores erunt nominis tui in omni /50 Ecclesia catholicitate facti catholica probatur vaticiniis veteris testamenti. generatione et generationem. Propterea populi confitebuntur tibi in aeternum: et in saeculum saeculiw ; Ps 71, 5. 7 — 11. 16. 17: „Et permanebit cum sole, et ante lunam, in genera­ tione et generationem . . Orietur in diebus ejus justitia, et abundantia pacis : donec auferatur luna. Et dominabitur a mari usque ad mare: et a flumine usque ad terminos orbis terrarum. Coram illo procident Aethiopes : et inimici ejus ter­ ram lingent. Reges Tharsis, et insulae munera offerent: reges Arabum, et Saba dona adducent: Et adorabunt eum omnes reges terrae: omnes gentes servient ei . . et florebunt de civi­ tate sicut foenum terrae. Sit nomen ejus benedictum in sae­ cula: ante solem permanet nomen ejus. Et benedicentur in ipso omnes tribus terrae: omnes gentes magnificabunt eum"; 1354 His adde Is 2, 2—4: «,Et erit in novissimis diebus prae­ paratus mons domus Domini in vertice montium, et elevabitur super colles, et fluent ad eum omnes gentes. Et ibunt populi multi, et dicent: Venite et ascendamus ad montem Domini, et ad domum Dei Jacob, et docebit nos vias suas, et ambulabi• · /-* · ·i · . ■? 4 mus m semitis ejus: quia de Sion exibit lex, et verbum Do­ mini de Jerusalem. Et judicabit gentes, et arguet populos multos: et conflabunt gladios suos in vomeres, et lanceas suas in falces: non levabit gens contra gentem gladium, nec exer­ cebuntur ultra ad praelium"; Is 9, 6. 7; 11, 9. 10; 19, 23—25; 25, 6-9; 42, 1. 4. 6. 7. 10—12; 44, 5; 49, 6. 7. 12. 17-23; 51, 4—8. 11. 16; 52, 10. 15; Is 53, 10—12: „Et Dominus vo­ luit conterere eum in infirmitate: si posuerit pro peccato ani­ mam suam, videbit semen longaevum, et voluntas Domini in manu ejus dirigetur. Pro eo quod laboravit anima ejus, vi­ debit et saturabitur: in scientia sua justificabit ipse justus servus meus multos, et iniquitates eorum ipse portabit. Ideo dispertiam ei plurimos : et fortium dividet spolia, pro eo quod tradidit in mortem animam suam, et cum sceleratis reputatus est: et ipse peccata multorum tulit, et pro transgressoribus rogavit“ ; Is 54, 1—5. 15: -Lauda sterilis quae non paris: de­ canta laudem, et hinni quae non pariebas : quoniam multi filii desertae magis quam ejus, quae habet virum, dicit Dominus. l) Videas enarrationem hujus psalmi apud Zeitschrift fiir hath. Theol. 1906 761 ss. ' ’ Eccleda cfttholicitate facti catholica probatur vaticinii» veteris testamenti, 751 Dilata locum tentorii tui, et pelles tabernaculorum tuorum extende, ne parcas: longos fac funiculos tuos, et clavos tuos consolida. Ad dexteram enim, et ad laevam penetrabis: et semen tuum gentes hereditabit, et civitates desertas inhabitabit. Noli timere quia non confunderis, neque erubesces: non enim te pudebit, quia confusionis adolescentiae tuae ob­ livisceris, et opprobrii viduitatis tuae non recordaberis am­ plius. Quia dominabitur tui qui fecit te, Dominus exercituum nomen ejus: et redemptor tuus sanctus Israel, Deus omnis terrae vocabitur . . Ecce accola veniet, qui non erat mecum, ad­ vena quondam tuus adjungetur tibiu ; Is 55, 3—5. 13; 56, 3—8; h 59, 19-21: „Et timebunt qui ab occidente, nomen Domini: et qui ab ortu solis, gloriam ejus : cum venerit quasi fluvius violentus, quem spiritus Domini cogit: et venerit Sion red­ emptor, et eis, qui redeunt ab iniquitate in Jacob, dicit Do­ minus. Hoc foedus meum cum eis, dicit Dominus: Spiritus meus, qui est in te, et verba mea, quae posui in ore tuo, non recedent de ore tuo, et de ore seminis tui, et de ore seminis seminis tui, dicit Dominus, amodo et usque in sempiternum u ; A 60, 1 —16, ubi civitati Jerusalem inter alia praedicitur: ,,Et ambulabunt gentes in lumine tuo, et reges in splendore ortus tui. Leva in circuitu oculos tuos, et vide: omnes isti congre­ gati sunt, venerunt tibi . . Et aperientur portae tuae jugiter: die ac nocte non claudentur, ut afferatur ad te fortitudo gen­ tium, et reges earum adducantur . . Pro eo quod fuisti dere­ licta, et odio habita, et non erat qui per te transiret, ponam te in superbiam saeculorum, gaudium in generationem et generation em “ ; Is 61,4—11; Is 62, ubi cum aliis promittitur: .Et videbunt gentes justum tuum, et cuncti reges inclytum tuum : et vocabitur tibi nomen novum, quod os Domini nomi­ nabit . . Non vocaberis ultra Derelicta: et terra tua non vo­ cabitur amplius Desolata: sed vocaberis Voluntas mea in ea, et terra tua inhabitata, quia complacuit Domino in te: et terra tua inhabitabitur. Habitabit enim juvenis cum virgine, et habitabunt in te filii tui . . Transite, transite per portas, praeparate viam populo, planum facite iter, eligite lapides, et elevate signum ad populos. Ecce Dominus auditum fecit in extremis terrae, dicite filiae Sion: Ecce salvator tuus venit: ecce merces ejus cum eo, et opus ejus coram illo. Et vocaI I I I I 75- Ecclesia catholicitate facti catholica probatur vaticiniis veteris testamenti, exercituum: Adhuc unum modicum est, et ego commovebo caelum, et terram, et mare, et aridam. Et movebo omnes gentes: Et veniet desideratus cunctis gentibus: et implebo domum istam gloria, dicit Dominus exercituum. Meum est Praeterea attente legas 'Jer 3, 15—17; 16, 19—21; argentum, et meum est aurum, dicit Dominus exercituum. 8. 9. 19—21: -Et erit in die illa, ait Dominus exercituum: conteram jugum ejus de collo tuo, et vincula ejus dirumpam, Magna erit gloria domus istius novissimae plus quam primae, et non dominabuntur ei amplius alieni: sed servient Domino dicit Dominus exercituum: et in loco isto dabo pacem, dicit Deo suo, et David regi suo, quem suscitabo eis . . Et egre­ Dominus exercituum" ; Zach 2, 10. 11; 8, 3—8; 9, 9. 10; Zach 14, dietur de eis laus, voxque ludentium: et multiplicabo eos, et 8—11. 16: nEt erit in die illa: Exibunt aquae vivae de Jeru­ non minuentur: et glorificabo eos, et non attenuabuntur. Et salem: medium earum ad mare orientale, et medium earum erunt filii ejus sicut a principio, et coetus ejus coram me per­ ad mare novissimum : in aestate et in hieme erunt. Et erit manebit: et visitabo adversum omnes qui tribulant eum. Et Dominus Rex super omnem terram: in die illa erit Dominus erit dux ejus ex eo: et princeps de medio ejus producetur41; I (anus, erit nomen ejusexercituum unum. Et : revertetur terra us­ io vobis,et dicit Dominus et munus omnis non suscipiam Jer 31, 38—40: „Ecce dies veniunt, dicit Dominus: et aedi- [ deque ad desertum, de colle Remmon austrum Jerusalemma: et manu vestra. Ab ortu enim solis ad usque ad occasum, ficabitur civitas Domino a turre Hananeel usque ad portam I gnum exaltabitur, et habitabit suo a etporta Benjamin usque est nomen meum in in loco gentibus, in omni loco sacri ­ anguli. Et exibit ultra norma mensurae in conspectu ejus ad locum portae prioris, usque ad portam : et a ficatur, et offertur nominietmeo oblatio munda:angulorum quia magnum super collem Gareb : et circuibit Goatha, et omnem vallem I estnirre Hananeel ad torcularia regis. exercituum." Et habitabunt in nomen meum usque in gentibus, dicit Dominus cadaverum, et cineris, et universam regionem mortis, usque ad ea,Agite, et anathema non erit amplius : sed sedebit Jerusalem se­1356 his oraculis regnum ecclesiae instar populi Israel, torrentem Cedron, et usque ad angulum portae equorum orien­ cura . .Jerusalem, Et omnes,montis qui reliqui fuerint defilio universis civitatis Sion sub Messia David gentibus, et prin­ talis, Sanctum Domini: non evelletur, et non destruetur ultra quae venerunt contra Jerusalem, anno1216. in annum, cipibus ab eo constituendis unumascendent (cf. n. 1204.ab1209. 1223) in perpetuum1·'; Ez 17, 22—24; Dan 2, 34—36. 44. 45: „Vi­ ut adorent Regem, Dominum exercituum, celebrent primum quidem nimis manifesto describitur,etnedum jure,festivi sed ­ debas ita, donec abscissus est lapis de monte sine manibus: tatemipso tabernaculorum Mal 1, 10. 11: omnes, „non estterra mihiuniversa voluntas facto catholicum, 44;quoniam gentes et percussit statuam in pedibus ejus ferreis, et fictilibus, et regno messiano actu effectuque inserenda totiens praenuntiatur; comminuit eos. Tunc contrita sunt pariter ferrum, testa, aes, cujusmodi catholicitas etsi pro hostibus simul memoratis non argentum, et aurum, et redacta quasi in favillam aestivae areae, nisi moralis quaedam intellegitur, apparet tamen absoluta, quae rapta sunt vento: nullusque locus inventus est eis: lapis quod et voce ipsa gentium omnium vel terrae omnis saltem autem, qui percusserat statuam, factus est mons magnus, et multitudo hominum in se magna eaque ex nationibus et regio­ implevit universam terram. Hoc est somnium ; Interpretationem nibus potioribus orbis pro tempore noti congreganda desi­ gnatur et etiam expresse ecclesia magna vel regni homines quoque ejus dicemus coram te, rex . . In diebus autem re­ Str*ub, De Ecclesia. H. gnorum illorum suscitabit Deus caeli regnum, quod in aeter­ num non dissipabitur, et regnum ejus alteri populo non tra­ detur: comminuet autem, et consumet universa regna haec: et ipsum stabit in aeternum. Secundum quod vidisti, quod de monte abscissus est lapis sine manibus, et comminuit testam, et ferrum, et aes, et argentum, et aurum, Deus magnus ostendit regi quae ventura sunt postea: et verum est somnium, et fide­ lis interpretatio ejus44; Dan 7, 1-3. 14. 27; Joel 2, 28. 29. 32; Ani Abd 17—21; Mich 4, 1—3; 5, 2-4; 7, 11-17; Soph 2, 11; 3, 9—20; Quia haec dicit Dominus bunt eos, Populus sanctus, redempti a Domino. Tu autem vocaberis: Quaesita civitas, et non Derelicta44; /s 65, 1. 17; cr OJ fcclaia catholicitate facti catholica probatur vaticinii» veteris testamenti. 753 •1 I■ <· Ecclesia catholicitate facti catholica probatur vaticiniis veteris testamenti, ïcctah facto catholica probatur vaticiniis veteris et novi testamenti. 755 CMsti debitum nunquam subtrahetur. Quin etiam diserte inulti ex populis multis vel frequentia celebribus, aliis singilylholicitatis regni perpetuitas praedicitur; etenim ex vaticinalatim enumeratis, aliis formula generali comprehensis, nomi Doaibus principes super omnem terram in omni generatione nantur et regnum totum monti magno et implenti comminutis ct generationem a Messia constituentur, nomen Christi regis regnis magnis terram universam comparatur; eademque cathojter gentes omnes cum sole et luna permanebit, ecclesia nova licitas apparet relativa eo, quod regnum messianum genuinum iubens filios multos opprobrii viduitatis, scilicet sterilitatis, tamquam mons in vertice montium situs inter regna fortasse aon amplius recordabitur, Spiritus Domini de ecclesia ad oc­ aemulantia pro sociorum quoque vel locorum amplitudine emi­ cidentem et ortum solis propagata in sempiternum non recedet, nens sive ex conversione quadam prima a gentibus undique civitas Jerusalem portis nunquam clausis excipiens gentes in accurrentibus conspici sive accursu ipso fieri, tamquam mons mole sua implens universam terram monti pari locum non re­ I superbiam saeculorum, gaudium in generationem et generalinquere indicatur. Deinde ea catholicitas depingitur aperte I donem erit et ex frequentia inhabitantium nomine novo diviaitus ideoque semper apte nominabitur, homines coetus mes­ simultanea; neque enim salva proprietate, immo simplici veri­ siani coram Domino permansuri multiplicabuntur et non, videtate verborum adeo magnificorum interpretari aliam licet, cum ficet ad paucitatem, minuentur, Jerusalem respondens typicae termini illius regni ipsi termini terrae vel ortus et occasus ampliatae jam secura ultra in perpetuum non evelletur neque solis appellantur, cum omnes gentes quasi certatim se provo­ cando et pacem mutuam obtinendo fluentes ad ecclesiam tam­ -•^ruetur neque anathema exsistet, mons magnus ecclesiae, qai universam terram impleat, utique ut talis prae regnis quam montem ubique jam conspicuum inducuntur, cum taber­ □agnis aliis dissipatis in aeternum stabit. Ergo per scripturas nacula sua in partem omnem dilatando, non de loco in locum ecclesiam Christi catholicam catholicitate etiam facti, ex locis transferendo ecclesia multitudinem populi adjungendi capere □oraliter quidem omnibus simul vel uno tempore possidendis jubetur, cum Deus vel Dominus unus omnis terrae ratione .'imultanea, ex temporibus ejusdem possessionis universalis ecclesiae vocandus significatur, cum pro copia gentium undi­ perennibus perpetua, agnoscere oportet. que accedentium ecclesia in superbiam saeculorum ponenda nuntiatur, cum ecclesia velut mons, sane magnitudine sua ·· Praedictiones antiquae compluribus testamenti novi 1357 simul stando, non mere percurrendo implens terram universam cernulantur. Ita Messias ipse rejectis incredulis judaeis fideles repraesentatur. Tandem catholicitas ipsa facti moralis simul­ saltos ex omni parte terrae in regnum ecclesiae unum con­ tanea, quam diximus, in effatis prophetarum perpetua clare venturos esse pro fructu sanctitatis et salutis regni caelestis proferendo asseverat (Mat 8, 10 —12; 21, 43; Luc 13, 26—30). exhibetur; nam non solum nulla temporis circumscriptio appo­ Hinc Servator idem (Mat 13, 31. 32; Marc 4, 30—32; Luc 13, nitur, sed imprimis quidem merces et opus populorum conver­ 18. 19) ecclesiam suam similem dicit grano sinapis crescenti tendorum cum vel coram Salvatore veniente esse, commotio et conjunctio omnium gentium post unum modicum vel cum in arborem magnam, quae una volucres caeli, positas pro ho­ adventu Christi, desiderati et luminis gentium, fieri, tamquam j minibus orbis (cf. Ez 17, 22—24; 31, 3 ss; Dan 4, 7 ss. 17 ss) ramis suis receptura sit; cujus arboris magnitudinem sectae signum ejus aeque et effectus, traditur, tum autem semel facta Christianae velut totidem rami arboris abscissi sane non aequa­ saepissime una cum regno diei temporisve messiani velut qua­ bunt. Praeterea Redemptor (Jo 17, 20—23) oratione efficaci litas ejus propria et inseparabilis futura commemoratur, in­ tamquam signum, quo mundus perpetuo agnoscat opus ipsius super vero ut res concedenda precibus Christi vel ut prae­ Dei, petit, ut sint unum omnes per verbum apostolicum ali­ mium rependendum morti Christi canitur; atqui signum ad­ quando credituri; quae unitas distinguens ecclesiam veram Dei ventus haud ita multum ab adventu ipso Domini distabit, qua­ ab ecclesiis falsis perpetua futura omnium non paucorum ne­ litas regni messiani jam adulti individua cum regno perpetuo que unius regionis, sed plurimorum per orbem dispersorum (th. XII) perpetua erit, objectum postulationi vel meritis 4-8* 756 Ecclesia facto catholica probatur doctrina testamenti novi atque Patrum, vel unitas in catholicitate absoluta et relativa intellegitur ; ne­ que enim unitas hominum in se vel prae humanis coetibus rivalibus paucorum res esset tam mirabilis, ut ex ea mundus interventum Dei cognoscere universe posset; et diserte omnes per verbum apostolicum credituri, nempe (coi. v. 1—3) ex omni carne Filio Dei postulanti (cf. Ps 2, 8) dati iu unum colligendi, pro signo exhibentur, non pauci discipuli prae­ sentes; et vero ut in ecclesia aspecta ipsa mundus (ο χύΰιιοζ), scilicet ubique terrarum totus, pro fide vel suscepta conser­ vanda vel primum suscipienda agnoscat prae humano opere divinum, ecclesia semel satis per orbem propagata visibilis supponitur. Sollemniter legatis suis ad gentes, pro voluntate salutifera universali profecto etiam simul, non in meram vicem omnes, ad mundum universum, ad creaturam omnem ecclesiae ut unice salutari subjungendam Dominus promisso auxilio valenti, nempe gratiae externae et internae, effectum satis prosperum perpetuum usque ad consummationem saeculi pol­ licetur (J/a/ 28, 18—20; Mare 16, 15—20; Act 1, 8). Veritas eadem ecclesiae re ipsa orbe toto stabiliendae exprimitur etiam alibi tum a Christo, ut praeter alia (Jo 10, 16; 12, 20—25. 28) dicente (Jo 12, 31. 32): „nunc princeps hujus mundi ejicietur foras. Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia tra­ ham ad me ipsum14, tum ab apostolis Christi (Act 28, 28; Rom 15, 8—12; Gal 3, 8. 14; Apoc 7, 9). 1358 3. Indubia est doctrina traditionis, explicata potissimum in controversia cum donatistis contendentibus, ecclesiam Christi in sola parte Donati remansisse. Quibus respondent Patres, ecclesiam veram unam ubique diffusam ex scripturis esse eandemque hac ratione haereticorum vel schismaticorum coetibus, qui non sint tales, oppositam exsistere; hinc vel ex eo, quod secta donatistarum orbem non obtineat, inferunt Patres, non esse eam ecclesiam Christi. Audiatur Optatus (de schismate donat. 1. 2. η. 1. 2; M 11, 941 ss): „Ecclesia una est, cujus sanctitas de sacramentis colligitur, non de superbia persona­ rum ponderatur: ergo hanc unam columbam et dilectam spon­ sam suam Christus appellat. Haec apud omnes haereticos et schismaticos esse non potest. Restat ut uno loco sit. Eam tu, frater Parmeniane, apud vos solos esse dixisti, nisi forte quia vobis specialem sanctitatem de superbia vindicare con- Ecclesia facto catholica probatur doctrina Patrum refellentium donatiatas. 757 tenditis, ut ubi vultis, ibi sit ecclesia, et non sit ubi non vultis. Ergo ut in particula Africae, in angulo parvae regionis, apud ros esse possit: apud nos in alia parte Africae non erit? In Hispaniis, in Gallia, in Italia, ubi vos non estis, non erit? Si apud vos tantummodo esse vultis, in tribus Pannoniis, in Dacia, Moesia, Thracia, Achaia, Macedonia, et in tota Graecia, ubi ros non estis, non erit? Ut apud vos esse possit, in Ponto, Galatia, Cappadocia, Pamphilia, Phrygia, Cilicia, et in tribus Syriis, et in duabus Armeniis, et in tota Aegypto, et in Meso­ potamia, ubi vos non estis, non erit ? Et per tot innumera­ biles insulas, et ceteras provincias, quae numerari vix possunt, abi vos non estis, non erit? Ubi ergo erit proprietas catho­ lici nominis, cum inde dicta sit catholica, quod sit rationabilis1*, i e., sive generalis, ut catholicus tunc dicebatur ratiocinator rei procurator universalis, sive secundum rationem, „et ubi­ que diffusa? Nam si sic pro voluntate vestra in angustum coarctatis ecclesiam: si universas subducitis gentes, ubi erit :ilud, quod Filius Dei meruit? ubi erit quod libenter ei lar­ gitus est Pater, in secundo psalmo dicens : ,Dabo tibi gentes hereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae* P» 2, 8)? . . Ergo probavimus eam esse ecclesiam catholicam, quae est in toto terrarum orbe diffusa. “ Consentanea verba Optati vide supra (n. 487). Maxime huc spectat argumentatio, quam ex litteris sacris 1359 instituit Augustinus in libro de unitate ecclesiae (c. 6—20. a. 11—56), ubi inter alia docet (c. 16. n. 40; M 43, 422): „Non I est autem ista (ecclesia) operta, quia non est sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt (cf. Mat 5, 15). Et de illa dictum est, ,Non potest civitas abscondi super montem constituta* (Mat 5, 14). Sed donatistis velut operta est, qui audiunt tam lucida et manifesta testimonia, quae illam toto orbe demonstrant; et malunt clausis oculis offendere in montem, quam in eum ascendere; qui cum esset lapis praecisus de monte sine manibus, crevit, et factus est sons ingens, et implevit universam terram fDan 2, 34 s).“ Unde idem scribit (ep. 93. al. 48. ad Vincentium c. 7. n. 23; .1/33, 333): „ Acutum autem aliquid tibi videris dicere, cum catholicae nomen non ex totius orbis communione interpre­ taris, sed ex observatione praeceptorum omnium divinorum, 758 Ecclesia facto catholica probatur doctrina Patrum refellentium donatiuas. I atque omnium sacramentorum : quasi nos, etiamsi forte hinc sit appellata catholica, quod totum veraciter teneat, cujus veri­ tatis nonnullae particulae etiam in diversis inveniuntur haeresibus, hujus nominis testimonio nitamur ad demonstrandum ecclesiam in omnibus gentibus, et non promissis Dei et tam multis tamque manifestis oraculis ipsius veritatis . . Quomodo autem confidimus ex divinis litteris accepisse nos Christum manifestum, si non inde accepimus et ecclesiam manifestam?.. Sicut anathema erit, qui annuntiaverit Christum neque passum ' esse, neque tertia die resurrexisse, quoniam in veritate evangelica accepimus, ,Oportebat Christum pati, et resurgere a mortuis tertia die' (Luc 24, 46): sic erit anathema quisquis annuntiaverit ecclesiam praeter communionem omnium gentium, quia eadem veritate consequenter accepimus, ,et praedicari in nomine ejus poenitentiam et remissionem peccatorum per omnes gentes, incipientibus ab Jerusalem'/' Atque etiam urget (serm. 46. al. de tempore 165. c. 14. n. 33; M 38, 289): „Ede mihi unam scripturae vocem pro parte Donati: audi innume­ rabiles, pro orbe terrarum. Quis eas enumerat? Quis eas terminat? Tamen ut pauca commemoremus, legem attende, primum Dei testamentum: ,In semine tuo benedicentur omnes gentes' (Gen 22, 18). Et in psalmo, ,Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae' (Ps 2, 8). ,Commemorabuntur et convertentur ad Do­ minum universi fines terrae ; et adorabunt in conspectu ejus universae patriae gentium: quoniam ipsius est regnum, et ipse dominabitur gentium' (Ps 21, 28. 29 ). ,Cantate Domino can­ ticum novum; cantate Domino, omnis terra' (Ps 95, 1). ,Et adorabunt eum omnes reges terrae, omnes gentes servient illi' (Ps 71, 11). Quis enumerare sufficiat? Prope omnis pagina nihil aliud sonat quam Christum, et ecclesiam toto orbe dif­ fusam. Exeat mihi una vox pro parte Donati. Quid magnum est quod quaero? Ecclesiam toto orbe diffusam, perituram fuisse dicunt. Peritura praedicta est tot testimoniis mansura? Nec una vox ista per legem, per prophetas, per cantica pa­ storis est. Neque enim illi verum dicere sine Verbo Dei po­ tuerunt, quod est Christus/ Praeterea s. doctor attestatur (de haeres, n. 69; M 42, 43): ^Pertinaci dissensione firmata, in haeresim schisma verterunt: tanquam ecclesia Christi propter Ecclesia facto‘catholica probatur dictis Patrum. 759 crimina Caeciliani, seu vera, seu quod magis judicibus appa­ ruit, falsa, de toto terrarum orbe perierit, ubi futura promissa est, atque in africana Donati parte remanserit, in aliis terra­ rum partibus quasi contagione communionis exstincta." Eodem spectant dicta Augustini citata supra (n. 1189. 1345) atque ep. 49. al. 161. ad Honoratum n. 2. 3 (J/ 33, 189 s), ep, 76. al. 171. ad donatistas η. 1 (ib. 263 s), in Jo tr. 9. n. 13. 15 .1/35,1464 s), in ep. 1. Jo tr. 3. n. 7 (ib. 2001), collât, carthag. 3 i.l/ 43, 829. 830). — In ipso mandato suo pro collegis electis ad disputandum episcopi. Africae ex verbo Dei promittentis commonstrare imprimis catholicitatem ecclesiae ita exordiuntur (.1/ 43, 822): „Quamvis causa ecclesiae catholicae adversus omnes falsas criminationes, quibus eam usquequaque diffusam schismatici et haeretici per suas quasque regiones vel pro­ vincias vel divisi atque separati vaniloquis et sacrilegis insec­ tantur erroribus, satis superque divinis testimoniis defendatur, in Africa vero adversus donatistas etiam ecclesiasticis atque imperiali judicio, sicut oportebat vel necesse fuerat, terminata iit: tamen quia idipsum hominibus qui ista nesciunt, quo eos ad aeternam salutem Christianae caritatis acquiramus, instantius manifestandum atque declarandum est, placuit nobis ex Dei Domini voluntate in hanc carthaginensis civitatis convenire ecclesiam, et eligere idoneos fratres collegasque nostros, ad gerendam hujus causae defensionem, qui crimina falsissima ecclesiae catholicae, quae toto, sicut de illa divina testantur eloquia, terrarum orbe diffunditur, a parte Donati objecta red­ arguant/ 4. Sed etiam ante vel praeter turbas donatianas Patres 1360 catholicitatem in unitate ecclesiae Christi sive simpliciter signi­ ficant sive instantius asseverant. Sic doctrina duodecim aposto­ lorum (supra n. 1217. 1226) ecclesiam Domini, scilicet unam, a finibus terrae, a quattuor ventis in regnum gloriae colligen­ dam exhibet. — Concordat Hermae Pastor (sim. 9. c. 17; F l2, 611): „0mnes gentes, quae sub caelo habitant, postquam audie­ runt ac crediderunt, in nomine Filii Dei vocati sunt/ — Epistula ad Diognetum catholicitatem unius ecclesiae Christianae his illustrat (n. 6; F l2, 401): „Quod est in corpore anima, hoc sunt in mundo christiani. Dispersa est per omnia corporis membra anima: et christiani per mundi civitates.·' — Justinus 7ft0 Ecclesia facto catholica probatur dictis Patrum; etsi Irenaeus non refert nomen cr a. in omnibus gentibus'. Quis autem sit qui haereditabit in om­ nibus gentibus, ne interroges, sed rem perquire; et deprex) Nomen ecclesiae catholicae ipsum ah frenaeo non adhibetur; attamen opinatur Harnack (Lehrb. der Dogmeng. 1 407 adnot. 2), ex Irenaeo (1. 3. c. 15. n. 2) colligendum, a valentinianis adversarios ecclesiasticos dictos esse catholicos. Sed ille facile fallitur, interpres latinus si fxxj.r,tnaa αχούς legisset χα·'/ο).ιχονς, vii scripsisset communes (cf. c. 11. n. 8i; legerit igitur potius χοινούς (cf. A/arc 7, 2. 5; xfalO, 14. 15. 28; Irenaei 1. 1. c. 14. n. 2; 1. 3. c. 12. n. 7. 15; 1. 4. c. 13. n. 4; c. 16. n. 5; c. 18. n. 5; 1. 5. c. 12. n. 2). Et vero ex contextu Valen­ tiniani, cum vellent ipsi haberi ecclesiastici, quasi excellentiores vocaverint ceteros communes, scilicet vulgus vel plebem ecclesiae. 761 bendes non alium esse, quam Christum Dei; cui a Patre dic­ tum est: ,Filius meus es tu: ego hodie genui te. Postula a tne, et dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem nam terminos terrae' (Ps 2, 7. 8). Hunc ergo qui in medio deorum Deus consistit, et homines illos coarguit excitans, rogat ut jam demum factam sibi promissionem ad finem deducat, dicens: ,Surge, Deus, judica terram, quoniam tu haeredi­ tabis in omnibus gentibus'.“ Videas et locum recitandum I infra (n. 1392). Teste Athanasio ecclesia orbem illu­ minat (supra n. 1189). — Ephraem syrus ecclesiam et jure et facto catholicam hisce celebrat (hymn. 20. de resurrect. Christi n. 15—17; ed. Lamy 2, 766 ss): „ Clamavit propheta: ,Dilata I o sterilis, sinum tuum, ut sufficiat filiis tuis' (cf. Is 54, 1. 2). I Jerusalem enim occidit incircumcisos; ecclesia vivificat circumI cisos (corde); hortatur quippe homines corporeos nativitate carnali gaudentes, partu infantium gloriantes et terrae proI ventus expectantes ut spiritualiter renascantur. Benedictus qui promisit beatitudinem gentibus. Parvus filiae Sion sinus constrinxit se; quia temporarius erat, sufficiebat populo parvo; jussit Deus ut festum (paschatis) perageretur in Jerusalem tantum et ut populus illuc suas victimas adduceret. Quomodo potuissent omnes populi ex omnibus finibus illuc adducere suas victimas? Benedictus qui ubique fregit corpus suum. Lapis, quem vidit Daniel (Dan 2, 34. 35), orbem totum im­ plevit; nubes, quam vidit Elias (3 Reg 18, 44), sua dilatatione figura fuit evangelii, quod se dilatavit et se extendit ad omnes populos atque distillavit abundantes suos imbres, ut possent i extinguere sitim populorum. Benedictus ille cui obsequium I ubique praestatur." Accommodate disserit etiam Epiphanius (haer. 61. apostoli- 1361 | eorum n. 2; M 41, 1042): „ Verum ut, quae de illis tractare coepimus, persequamur, habitant illi in exigua quadam regione Phrygiae, Ciliciae ac Pamphyliae. Quid igitur? Ergone ec­ clesia, quae ad utramque terrarum extremitatem porrigitur, penitus exscinditur, nec amplius .in omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum' (Ps 18, 5)? Nec illud valet, quod a Servatore dictum est: ,Eritis mihi testes usque ad ultimum terrae' (Act 1, 8)?u — Chrysostomus uni­ versam terram ab ecclesia occupatam dicit (supra n. 398. 515). congTegationem unam omnium gentium pro testamento novo ex vetusto vindicat (supra n. 285 coi. n. 1217). Idem auctor asserit (dial, cum Tryphone judaeo n. 117; M 6, 746): „Qui ergo per illius nomen sacrificia ipsi offerunt ea, quae a Jesu Christo praescripta, id est quae in eucharistia panis et calicis a Christianis in omni terrarum loco offeruntur, hos omnes in antecessum Deus gratos sibi esse testatur. Quae vero a vobis ac per vestros illos sacerdotes offeruntur, ea respuit, cum dicit: ,Et sacrificia vestra non suscipiam de manibus vestris: quoniam ab ortu solis usque ad occasum nomen meum glori­ ficatur in gentibus: vos autem profanatis illud'(Mal I, 10 ss).tt — Ipse Celsus (apud Origenem, cont. Cels. 1. 5. n. 59; M 11, 1274 s) mentionem facit ecclesiae magnae Christianorum, sectis oppositae (cf. ib. n. 61), scilicet ut magnae vel catholicae in unitate, quam saeculo eodem Hegesippus vocat την tviooiv τϊς ϊ/./.ληβΐας (apud Eusebium, hist. eccl. 1. 4. c. 22; M 20, 381) et Victor habet communem unitatem (supra n. 496). — Irenaeus ecclesiae in toto mundo, per universum orbem, in universum mundum disseminatae unitatem in fide tradita ex­ tollit (ut n. 489. 1211; infra n. 1390).‘) — A Serapione antioch. universa, quae in terris est fraternitas, memoratur (apud Eusebium, hist. eccl. 1. 5. c. 19; M 20, 482). — Synodus artiat. a. 314. ecclesiam omnis orbis nominat (supra n. 496). — Item i ad rem Eusebius (in Ps 81, 8; M 23, 990): „Cum in praece­ denti psalmo totam judaicam gentem accusasset, et in prae­ senti principum populi accusationem instituisset, admodum consequenter jam reconciliationem et adventum Christi postulat, I non judaeorum genti, sed omnibus populis. Quare sic con· eludit: ,Surge, Deus, judica terram, quoniam tu haereditabis Ecclesia facto catholica probatur dictis Patrum. 762 Ecclesia facio catholica probatur dictis Patrum ; de nomine ipso. — Congruunt effata Innocenta l (n. 546. 990). — Similia sunt Hieronymi (n. 340. 506. 515); qui et disputat (dial, contra luci· ferianos n. 14 s; .1/23, 168 s); „ Absit, ut frustra Deus mortuus sit. Alligatus est fortis, et vasa ejus direpta sunt (Mare 3,27). Allocutio Patris impleta est: ,Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae* (Ps 2, 8). ,Apparuerunt fontes aquarum, ei revelata sunt fun­ damenta orbis terrarum* (Ps 17, 16). ,In sole posuit taber­ naculum suum, nec est qui se abscondat a calore ejus* (Ps 18, 6.7·. Deo plenus psalmista canit: ,Inimici defecerunt frameae in finem, et civitates eorum destruxisti* (Ps 9, 7). Et ubi, quaeso, isti sunt nimium religiosi, immo nimium profani, qui plures synagogas asserunt esse, quam ecclesias? Quomodo destructae sunt diaboli civitates, et in fine, hoc est in saecu­ lorum consummatione, idola corruerunt? Si ecclesiam non habet Christus, aut si in Sardinia tantum habet, nimium pauper factus est. Et si Britannias, Gallias, orientem, indorum po­ pulos, barbaras nationes, et totum semel mundum possidet satanas : quomodo ad angulum universae terrae crucis tropaea collata sunt? Nimirum adversarius potens concessit Christo Iberam excetram: luridos homines, et inopem provinciam de­ dignatus est possidere/ — Bonifalius 1 ecclesias toto orbe diffusas velut membra ecclesiae ejusdem universalis sub Petro capite describit (n. 487). — Perinde Flavianus ecclesias totius orbis, principe sede apostolica, exhibet (n. 501). — Leo M. ex Jo 12, 32 universarum ubique nationum devotionem praedicat, qua unum de omni gente regnum sit (n. 286); accedunt dicta ejusdem consentanea (n. 486. 496). — Porro ecclesiae ampli­ tudinem universalem efferunt alii, ut episcopi metropolis arelat. (n. 486), Prosper (ib.), Gelasius / (n. 988, ep. 13), Ennodius (n. 484), monachi secundae Syriae (n. 506). — Ipsum concilium florentinum definiendo (n. 494 , romanum pontificem in uni­ versum orbem tenere primatum, universalitatem ecclesiae sal­ tem supponit. — Videsis et doctrinam Leonis XIII (n. 419). 1362 5. A tempore antiquissimo ecclesiae nomen catholicae tamquam proprium et distinguens, adversariis ipsis agnoscen­ tibus vel frustra renitentibus, adhaesit adeo, ut interdum ea, voce ecclesiae omissa, antonomastice catholica diceretur; atqui ex majorum mente ecclesia a sectis certe non distinguitur per Ecclesia facto catholica probatur ipso nomine antiquo. 763 nomen vacuum, sed primo per excellentiam divinitus perpe­ tuam nomine ipso designatam, praecipue sane in universali ecclesiae propagatione sitam; quin hanc vim nominis princi­ palem, qua ecclesia una manens sit totius orbis, Patres plures etiam industrie declarant; etsi praeter eam occurrit aliquando interpretatio sive minus apta sive saltem remotior, ex qua ec­ clesia sit catholica, quod v. g. dogmata omnia doceat. Jam ab Ιξηαίΐο (supra n. 432) nominatur catholica ecclesia (/ ζαιΊοΖίΖζ· I quam intellegit ipse (ib. et n. 1226) compositam ex judaeis et gentibus unam sub episcopis per tractus (περατα, fines; cf.ep. ad rom. n. 6; F l2, 258) terrae constitutis et generali om­ nium praeside (supra n. 490). — De martyrio Polycarpi per in­ scriptionem „ecclesia dei, quae Smyrnae peregrinatur, ecclesiae dei, quae Philomelii peregrinatur, et omnibus ubique terrarum sanctae et catholicae ecclesiae paroeciis (zcà ντοσκ/ς ταϊς /.cerci πάπα τόπον τις cyl ας /al /α&ολι/.ης εζ/λησίας τταροιζίαις)“ dat epi­ stulam (.Fl2, 315). In hac (η. 8. 19) Polycarpus dicitur precando fecisse mentionem complurium „totiusque per orbem terrarum catholicae ecclesiae (/ai πάσης της /.ατά την ol/ονμένην /.αΰολιζής m).ryi(tç)" et benedicere Domino nostro Jesu Christo pastori .catholicae in toto orbe ecclesiae (της /ara την οι/ουμένην /a&oïr/.rç ν/./λη(ϊίας').ίί Quibus locis vox ζα&όλιζης per illud ζατά πάντα mor, ζατπ την οι/ουμένην explicatur. Neque ubi (η. 16) Polycarpus appellatur „ catholicae ecclesiae smyrnensis (της έν Σμίρνη ν.α&ολι· ■à; l/dralaç') episcopus", nomen catholicae adhibetur vi sua spoliatum ad ecclesiam smyrnensem mere haereticis opponendam, sed imprimis vel ad eam ecclesiae ubique diffusae partem vel ad ecclesiam orbis ex parte declarandam, modo simili ac quo pars terrae romanae terra romana, nempe aliqua, occidentalis vel orientalis, non ipsa nec simpliciter, vocatur. Videlicet directe ecclesia smyrnensis pertinens ad universalem ut talis conventui non pertinenti, non orthodoxi heterodoxis oppo­ nuntur.— Opus adversus Cataphrygas a. 192/193 (apud Eusebium, hist. eccl. 1. 5. c. 16; M 20, 467)memorat universam, quae per orbem terrarum sparsa est, ecclesiam (την . . ζα&όλου /ai πάπαν nr ιπό τον ουρανόν έζζλησίαν).“ — Nomen catholicae ecclesiae unius vel nomen catholicae simpliciter sic exprimit fragmentum muratorianum (apud Comely, introd. I2, 184): „Cum ipse beatus apostolus paulus . . nonnisi comenati (nominatim) semptae (sep- I 1 | | I | '| | 0 i- 764 Ecclesia facto catholica probatur ipso nomine antiquo. tem) eccleses (ecclesiis) scribat, . . una tamen per omnem orbem terrae ecclesia deffusa (diffusa) esse denoscitur (dignoscitur)., veru ad filemonem una; et ad titu una, et ad tymotheu duas (duae) pro affecto et dilectione, In honore (honorem) tamen ecclesiae catholice (catholicae), In ordinationem ecclesiastice (ecclesiasticae) descepline (disciplinae) scificate (sanctificatae) sunt. Fertur etiam ad Laudecenses (laodicenses), alia ad alexandrinos, Pauli nomine fincte (fictae) ad heresem Marcionis, et alia plura, quae in catholicam ecclesiam recepi (recipi) non potest; Fel enim cum meile misceri non concruit (congruit), epistola sane Jude (Judae) et superscriptio (suprascripti) Johannis duas (duae) In catholica habentur." 1363 Itidem Clemens alex, ecclesiam unam prae haeresibus ve­ ram solam esse catholicam docet (η. 1226. 1261). — Tertullianus vocabulo etiam unico catholicae ecclesiam commemorat (n. 534 et de praescript. c. 26; J/2, 38); alibi autem idem dicit veram et catholicam Hierusalem (adv. Marcion. 1. 3. c. 22; M 2, 353) et catholicam ecclesiam (1. 4. c. 4: M2, 365). Porro catholicum ille opponit ei, quod est ex parte (de fuga c. 3 ; M 2, 106), et catholicam bonitatem intellegit ubique diffusam (adv. Marcion. 1. 2. c. 17; 3/2, 304). Unde et Christum appellat catholicum Dei templum pro adeuntibus (ex Is 2, 2 ss) universis nationibus et concludit (l. 3. c. 21 ; M 2, 351): „Haec aut prophetata nega, cum coram videntur, aut adimpleta, cum leguntur. Aut si non negas utrumque, in eo erunt adimpleta, in quem sunt prophe­ tata.“ — Ut auctor philosophumenon queritur (1. 9. n. 12; M16, 3388), sectatores Callisti pontificis invisi ^catholicam ecclesiam semet appellare aggrediuntur.“ — Ad haec in martyrio s. Pionii (Archiv fur slav. Philol. 1896, 156 ss) memoratur pres­ byter catholicae ecclesiae (τξς ζ«^>ολιζξς rzzÀça/ag) vel ecclesia catholica (n. 2. 11. 13); atque homines nonnulli confessi se Christianos et ultra interrogati, cujus ecclesiae essent, respon­ dent, se esse catholicae (τΓς zaJoZ/ζΓς), cui responso Pionius etiam rationem addit, quod non sit alia apud Christum (n. 9); praeterea Pionius idem interrogatus, quam haberet religionem, respondet, se habere catholicorum (τών ζα^ολίζων), et interrogatus, quorum haberet catholicorum, respondet, ecclesiae catholicae se presbyterum esse (n. 19). — Ex sententia Cornelii et aliorum unus episcopus esse debet in ecclesia catholica (n. 457), ubi ecclesia Ecclesia facto catholica probatur ipso nomine antiquo. i I ! I , 7fi5 catholica vel directe intellegitur pronius totius orbis, in qua episco­ pus unus omnium et ipsorum episcoporum sit(cf. verba Tertulliani n. 498), vel directe dicitur ecclesia omnis, quae vere membrum ecclesiae orbis inveniatur. — Cyprianus ecclesiam catholicam et unam vel cohaerentium sibi invicem sacerdotum glutino copulatam esse scribit (n. 47), idemque in libro de catholicae ecclesiae unitate ecclesiam unam talem celebrat, quae in mul­ titudinem latius incremento fecunditatis extendatur, et eam lumini solis uni radios per orbem totum porrigenti, arbori uni ramos in terram universam extendenti, fonti uni largiter rivos pandenti comparat (supra n. 129). — Firmilianus quoque de ecclesiae catholicae pace atque unitate loquitur (n. 517). — Synodus antiochena de Paulo samosateno scribit (apud Eusebium, hist. eccl. 1. 7. c. 30; M 20, 710) ,,Dionysio (rom.) et Maximo (alex.), et omnibus per universum orbem comministris nostris, episcopis, presbyteris et diaconis, et universae ecclesiae catholi­ cae quae sub coelo est(7rôu^ r?) ιττο τον ονρανον v.ci^oI.lvS] &.7.ληαία).“ - Alexander alex. et unam et catholicam ecclesiam confitetur (n. 397). — Concilium nicaenum I ecclesiam a sectis nomine catholicae tamquam proprio discernit (n. 8. 19; D 19. 20). — Eusebius cum nomine rem ipsam sic enuntiat (in Is 32, 17 s; 1/ 24,322): „Pro magna et tripudiante urbe jam deleta, aliam Deo constituendam urbem, sive catholicam ecclesiam, a ter­ minis usque ad terminos terrae pertingentem, et pium in illa vitae institutum, vaticinatur/ — Secundum Damasum I uni­ versae per orbem catholicae diffusae ecclesiae unus thalamus Christi est (n. 544). — Optatus indignabundus quaerit, ubi ne­ gata diffusione ecclesiae universali proprietas catholici nominis maneat (n. 1358). Tum vero CyriIlus hieros. (catech. 18. n. 23 ; M 33, 1364 1043; cf. supra n. 1317) ecclesiam imprimis eo catholicam vo­ cari docet, quod per totum orbem ab extremis terrae finibus ad extremos usque fines diffusa sit (chà το κατά πάσης circa τξς οικουμένης, ά/ro κεράτων γης εως κεράτων). Quo pacto ille paulo post adjungit (ib. n. 27): „Cumque reges distributarum diversis locis gentium, suae potestatis limites habeant, sola est sancta catholica ecclesia, quae per orbem totum indeterminata gaudet potestate. Posuit enim Deus, ut scriptum est, terminum ejus pacem (Ps 147, 14).“ Sicut autem rationem formalem catho- 766 Ecclesia facto catholica probatur ipso nomine antiquo. S ch o o l οι D ivinity licae in diffusione, ita rationem ecclesiae in unitate ponit s. doctor interserendo (ib. n. 24): „Ecclesia vero aptissimo vocabulo appellatur, quod omnes convocet et una cogat (dia rù πάπας AxxaZéîo^ai ζαΐ ouoî nrj'ityé/r), sicut in Levitico (8,3) ait Dominus: ,Et omnem congregationem convoca (ixz^aioffoy) ante ostium tabernaculi testimonii*. Notatu porro dignum est, hanc vocem, Αχζλτσ/ησο*', tum primum in scripturis usurpatam esse in hoc loco, cum Dominus Aaronem summum in sacer­ dotium constituit.“ Idem paterne monet (ib. n. 26) : nQuoniam vero ecclesiae nomen diversis accommodatur rebus,.. proprie autem et vere quis dixerit ecclesiam malignantium esse hae­ reticorum coetus,.. idcirco nunc cautissime tibi tradidit fides ita tenendum: ,Et in unam sanctam catholicam ecclesiam*, ut eorum abominanda collegia (σνστίματα) fugiens, adhaereas semper sanctae catholicae ecclesiae, in qua et renatus es. Et si quando peregrinatus fueris in civitatibus, ne simpliciter requiras ubi sit Dominicum (ro Ζίιριαζό>’)“, i. e., domus Domini, „nam et ceterae impiorum sectae atque haereses suas ipsorum speluncas do­ minicorum nomine honestare nituntur, neque ubi sit simpli­ citer ecclesia, sed ubi sit catholica ecclesia (r/ καθολική rzzZi;σίβ): hoc enim proprium nomen est hujus sanctae, et matris omnium nostrum : quae quidem et sponsa est Domini nostri Jesu Christi unigeniti Filii Dei . . et figuram prae se fert atque imitationem ,superioris Hierusalem, quae libera est' (Gal 4, 26).“ — Saepe appellata sunt verba Pacrani (ep. 1. ad Sympronian. n. 3. 4; M 13, 1054 s): „Sed sub apo­ stolis, inquies, nemo catholicus vocabatur. Esto, sic fuerit, vel illud indulge. Cum post apostolos haereses exstitissent diversisque nominibus columbam Dei atque reginam lacerare per partes et scindere niterentur: nonne cognomen suum plebs apostolica postulabat, quo incorrupti populi distingueret uni­ tatem, ne intemeratam Dei virginem error aliquorum per membra laceraret? Nonne appellatione propria decuit caput principale signari? Ego forte ingressus populosam urbem hodie, cum marcionitas, cum apollinariacos, cataphrygas, novatianos et ceteros ejusmodi competissem, qui se Christianos vocarent: quo cognomine congregationem meae plebis agno­ scerem, nisi catholica diceretur? . . Christianus mihi nomen est, catholicus vero cognomen. Illud me nuncupat, istud Ecclesia facto catholica probatur ipso nomine antiquo. 7G7 ostendit: hoc probor, inde significor . . Qui catholicus, idem justi obediens . . sed et si catholicus44, re quidem nominis magis servata, „ubique unum est, sicut superiores41 opinione Paciani nputant, id ipsum David indicat dicens: ,Astitit regina in veste aurata et variegata4 (Ps 44, 10;, hoc est, una in om­ nibus.* — Ex Ambrosio ecclesia sicut luna in orbem diffun­ ditur (n. 397) et una undique congregata est catholica (n. 1227). Ipse Augustinus argumentum ex nomine petitum cum ali- 136' quando (supra n. 1359, ep. 93) prae alio transmittat, urgere opportune minime neglegit. Ita ille (de vera relig. c. 7. n. 12; 3/ 34,128): „Tenenda est nobis Christiana religio, et ejus ec­ clesiae communicatio quae catholica est, et catholica nomi­ natur, non solum a suis, verum etiam ab omnibus inimicis. Velint nolint enim ipsi quoque haeretici, et schismatum alumni, quando non cum suis, sed cum extraneis loquuntur, catholicam nihil aliud quam catholicam vocant. Non enim possunt intelligi, nisi hoc eam nomine discernant, quo ab universo orbe nuncupatur.44 Idem fatetur (contra ep. fun­ damenti c. 4. n. 5; M 42, 175): „Ut omittam sincerissimam sapientiam, ad cujus cognitionem pauci spirituales in hac vita perveniunt, . . quam in ecclesia esse catholica non creditis, multa sunt alia quae in ejus gremio me justissime teneant. Tenet consensio populorum atque gentium: tenet auctoritas miraculis inchoata, spe nutrita, caritate aucta, vetustate fir­ mata: tenet ab ipsa sede Petri apostoli, cui pascendas oves suas post resurrectionem Dominus commendavit, usque ad praesentem episcopatum successio sacerdotum: tenet postremo ipsum catholicae nomen, quod non sine causa inter tam multas haereses sic ista ecclesia sola obtinuit, ut cum omnes haere­ tici se catholicos dici velint, quaerenti tamen peregrino alicui, ubi ad catholicam conveniatur, nullus haereticorum vel basili­ cam suam vel domum audeat ostendere. Ista ergo tot et tanta nominis christiani carissima vincula recte hominem te­ nent credentem in catholica ecclesia, etiamsi propter nostrae intelligentiae tarditatem vel vitae meritum veritas nondum se apertissime ostendat.44 Porro ad vim ipsam nominis amplius illustrandam haec conducunt ejusdem Augustini (serm. 46. al. de temp. 165. c. 8. n. 18; M 38, 280 s): „Non omnes haeretici per totam faciem terrae: sed tamen haeretici per totam faciem 768 Ecclesia facto catholica probatur ipso nomine antiquo. terrae. Alii hic, alii ibi, nusquam tamen desunt: ipsi se non norunt. Alia secta in Africa, alia haeresis in oriente, alia in Aegypto, alia in Mesopotamia, verbi gratia. Diversis locis sunt diversae: sed una mater superbia omnes genuit, sicut una mater nostra catholica omnes Christianos fideles toto orbe diffusos. Xon ergo mirum, si superbia parit discissionem, caritas unitatem. Tamen ipsa catholica mater, ipse pastor in ea ubique quaerit errantes, confortat infirmos, curat languidos, alligat confractos, alios ab istis, alios ab illis non se invicem scientibus. Sed tamen illa omnes novit, quia cum omnibus fusa est. Verbi gratia, est in Africa pars Donati, eunomiani non sunt in Africa; sed cum parte Donati est hic catholica. Sunt in oriente eunomiani, ibi autem non est pars Donati; sed cum eunomianis ibi est catholica. Illa sic est, tanquam vitis, crescendo ubique diffusa: illi sic sunt, tanquam sarmenta inutilia, agricolae falce praecisa merito sterilitatis suae, ut vitis putaretur, non ut amputaretur. Sarmenta ergo illa ubi praecisa sunt, ibi remanserunt. Vitis autem crescens per omnia, et sarmenta sua novit quae in illa manserunt, et juxta se quae de illa praecisa sunt. Inde tamen revocat errantes, quia et de ramis fractis dicit apostolus, ,Potens est enim Deus iterum inserere illos' (Rom 11, 23).“ Praeterea vide verba Augustini alia (n. 366, de unit. eccl. : n. 1271; infra th. XXXVIII. p. II. n. 3). 1366 Quemadmodum autem etiam idem s. doctor simpliciter ca­ tholicam, scilicet ecclesiam, appellat, sic episcopi Africae electis suis defensionem „catholicae“ injungunt (n.1242). — Vmcentius lirin. directe de doctrina agens scribit (supra n. 1058): „ln ipsa item catholica ecclesia magnopere curandum est ut id teneamus quod ubique, quod semper, quod ab omnibus cre­ ditum est. Hoc est etenim vere proprieque catholicum, quod ipsa vis nominis ratioque declarat, quae omnia fere universa­ liter comprehendit/ Hinc illi ibidem catholica est tota per orbem terrarum ecclesia. — Theodoreius notat (in Ps 47, 4; M 80, 1211 ss): „Una quidem per totum orbem atque mare est ecclesia, propterea orantes dicimus, Pro sancta et unica catholica et apostolica ecclesia, a finibus usque ad fines terrae. Rursus vero divisa est ipsa per civitates, et oppida, et villas, quas propheticus sermo domos nuncupavit. Quemadmodum Ecclesia facto catholica probatur ipso nomine antiquo et typis variis. j®] ÎmM unam rediguntur, verorum dogmatum unitae consonantia* ; cf. ejusdem auctoris de principio unitatis dicta supra (n. 184. 499. 501). — Denique non solum canone missae, venerandae .une antiquitatis, ecclesia catholica, quae sit toto orbe terrarum, memoratur, sed et per symbola fidei (Z>10 6. 14. 86; cf. 3. IIBf IISΊ | i ' I Î i IHIl — quaelibet civitas intus multas habet domos inter se divisas, et una tamen civitas nominatur: sic infinitae et innumerabiles sunt ecclesiae in insulis et in continenti : simulque omnes in — < li · ! » · > · Μ > ·ι>·> Ni ‘I?!’· · — Ί 1 M I 9.18.32.54) ecclesia catholica creditur ; unde etiam intellegas, I cur sectae ipsae cum pro angustiis suis catholicae non sint, \Gcn per historiam vellerisirrito Gedeon {Judic 6, 36 ss), per saltem6 ss), nominari conatu quidem voluerint. titulum crucis tribus est linguis orbis catholicitas noti scriptum 23, Noe 38; 1367 6. Praefigurata ecclesiae per{Lue arcam 770 Ecclesia facto catholica probatur praenuntio titulo crucis. Ecclesia facto catholica probatur typis variis. 771 ;j) filii promissionis, deputantur in semine' (Rom 9,7. 8). Et 1946 s): „,Et erat scriptum hebraice, graece et latine: Rex geôles erant quibus dicebat, ,Si autem vos Christi, ergo Abjudaeorum' (Jo 19, 19 s). Hae quippe tres linguae ibi prae nhaesemen estis, secundum promissionem haeredes' (Gal 3, 29). ceteris eminebant: hebraea, propter judaeos in Dei lege gloriantes; graeca, propter gentium sapientes; latina, propterroRex ergo judaeorum Christus, sed judaeorum circumcisione manos multis ac pene omnibus jam tunc gentibus imperantes. cordis, spiritu, non littera; quorum laus non ex hominibus, ,Dicebant ergo Pilato pontifices judaeorum : Noli scribere, Rex sed ex Deo est (Rom 2, 29), pertinentium ad Jerusalem libejudaeorum, sed quia ipse dixit, Rex sum judaeorum. Respondit □m matrem nostram aeternam in coelis, Saram spiritualem, Pilatus: Quod scripsi, scripsi'. O ineffabilem vim divinae ucillam et filios ejus de domo libertatis ejicientem (Gal 4, 22 ss). operationis, etiam in cordibus ignorantium! Nonne occulta vox ideo enim Pilatus quod scripsit, scripsit, quia Dominus quod quaedam Pilato intus quodam, si dici potest, clamoso silentio dixit, dixit." — Mysterium vestium Domini Augustinus his personabat, quod tanto ante in Psalmorum litteris propheta­ interpretatur (in Jo tr. 118. n. 4; M 35, 1949): ^Quaerat forte tum est, ,Ne corrumpas tituli inscriptionem' (Ps 56, 1: 57, 1)? aliquis, quid significet in tot partes vestimentorum facta diEcce tituli inscriptionem non corrumpit; quod scripsit, scripsit. risio, et de tunica illa sortitio. Quadripartita vestis Domini Sed etiam pontifices qui hoc corrumpi volebant, quid dice­ /esu Christi, quadripartitam figuravit ejus ecclesiam, toto sci­ bant? ,Noli scribere', inquiunt, ,Rex judaeorum, sed quia licet, qui quatuor partibus constat, terrarum orbe diffusam, et ipse dixit, Rex sum judaeorum'. Quid loquimini, insani? Quid omnibus eisdem partibus aequaliter, id est concorditer distri­ fieri contradicitis, quod mutare nullo pacto potestis? Numquid ctam. Propter quod alibi dicit missurum se angelos suos, ut enim propterea non erit verum, quia Jesus ait, ,Rex sum colligant electos ejus a quatuor ventis (Mat 24. 31): quod quid judaeorum'? Si corrumpi non potest quod Pilatus scripsit, est, nisi a quatuor partibus mundi, oriente, occidente, aquilone corrumpi potest quod veritas dixit? Sed judaeorum tantum et meridie ? Punica vero illa sortita, omnium partium signirex est Christus, an et gentium ? Imo et gentium. Cum enim ficat unitatem, quae caritatis vinculo continetur . . Inconsutilis dixisset in prophetia, ,Ego autem constitutus sum rex ab eo entem, ne aliquando dissuatur: et ad unum pervenit, quia in super Sion montem sanctum ejus, praedicans praeceptum Do­ nnum omnes colligit . . Cum dixisset (Jo 19, 23), ,desuper mini', ne propter montem Sion solis judaeis eum regem quis­ contexta', addidit, ,per totum'. Quod si referamus ad id quod quam diceret constitutum, continuo subjecit, ,Dominus dixit ad significat, nemo ejus est expers qui pertinere invenitur ad me, Filius meus es tu, ego hodie genui te: postula a me, et totum: a quo toto, sicut graeca indicat lingua, catholica vo­ dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam catur ecclesia." terminos terrae' (Ps 2, 6 ss). Unde et ipse jam per os pro­ Charismatis linguarum ut indicii universalitatis ecclesiae sic 1368 prium loquens apud judaeos: ,Habeo', inquit, ,alias oves quae I mentionem facit Irenaeus (1. 3. c. 17. n. 2; M 7, 929 s): „Quem non sunt de hoc ovili: oportet me et ipsas adducere, et vocem Spiritum) et descendisse Lucas ait (Act 2) post ascensum Do­ meam audient, et erit unus grex et unus pastor' (Jo 10, 16). mini super discipulos in Pentecoste, habentem potestatem om­ Cur ergo magnum volumus intelligi in hoc titulo sacramentum, nium gentium ad introitum vitae et adapertionem novi testa­ in quo scriptum erat, ,Rex judaeorum', si rex est Christus et menti: unde et omnibus linguis conspirantes hymnum dicebant gentium? Quia scilicet oleaster factus est particeps pingue­ Deo, Spiritu ad unitatem redigente distantes tribus, et primi­ dinis oleae, non olea particeps facta est amaritudinis oleastri tias omnium gentium offerente Patri." — Item ecclesiae futurae (Rom 11, 17). Nam in eo quod de Christo veraciter scriptus omnium linguarum apostolum quemque linguis omnibus loest titulus, ,Rex judaeorum', qui sunt intelligendi judaei, nisi | quentem non solum praeconem, sed ostentum exstitisse, vel semen Abrahae, filii promissionis, qui sunt etiam filii Dei? et ecclesiae verae signum tale esse, ut linguis omnibus lo­ Quoniam .non qui filii carnis', ait apostolus, ,hi filii Dei; sed quatur, ita affirmat Augustinus (in Jo tr. 32. n. 7 ; M 35, 1645 : 4.9 ♦ 772 Ecclesia facto catholica probatur praenuntio charismate linguarum. SehooJ or D iv in ity „Cum ergo et modo accipiatur (Spiritus sanctus), dixerit ali­ quis, quare nemo loquitur linguis omnium gentium? Quia jam ipsa ecclesia linguis omnium gentium loquitur. Antea in una gente erat ecclesia, ubi omnium linguis loquebatur. Loquendo linguis omnium, significabat futurum ut crescendo per gentes, loqueretur linguis omnium. In hac ecclesia qui non est, nec modo accipit Spiritum sanctum. Praecisus enim et divisus ab unitate membrorum, quae unitas linguis omnium loquitur, re­ nuntiet sibi; non habet (al. renuntiet si non habet). Nam si habet, det signum quod tunc dabatur. Quid est, det signum quod tunc dabatur? Loquatur omnibus linguis. Respondet mihi: Quid enim, tu loqueris omnibus linguis? Loquor plane, quia omnis lingua mea est, id est, ejus corporis cujus mem­ brum sum. Diffusa ecclesia per gentes loquitur omnibus lin­ guis; ecclesia est corpus Christi, in hoc corpore membrum es: cum ergo membrum sis ejus corporis quod loquitur omnibus linguis, crede te loqui omnibus linguis. Unitas enim membro­ rum caritate concordat; et ipsa unitas loquitur quomodo tunc unus homo loquebatur.u Idem et haec profert (enarr. in Ps 147. n. 19; J/37, 1929): „ Quare non apparet modo Spiritus sanctus in linguis omnibus? Imo vero apparet in linguis om­ nibus: tunc enim nondum erat ecclesia per terrarum orbem diffusa, ut membra Christi in omnibus gentibus loquerentur. Tunc implebatur in uno, quod praenuntiabatur in omnibus. Jam totum corpus Christi loquitur omnium linguis: et quibus nondum loquitur, loquetur. Crescet enim ecclesia, donec oc­ cupet omnes linguas . . Loquor omnium linguis, audeo tibi dicere. In corpore Christi sum, in ecclesia Christi sum: si corpus Christi jam omnium linguis loquitur, et ego in omnibus linguis sum; mea est graeca, mea est syra, mea est hebraea, mea est omnium gentium, quia in unitate sum omnium gen­ tium.“ Et iterum (serm. 71. al. de verbis Domini 11. c. 17. n. 28; 3/ ‘38, 461): „Ad ipsum enim (Spiritum sanctum) per­ tinet societas, qua efficimur unum corpus unici Filii Dei . . Propter hanc societatem illi in quos primitus venit, linguis omnium gentium sunt locuti. Quia sicut per linguas consocia­ tior est societas generis humani, sic oportebat per linguas omnium gentium significari istam societatem filiorum Dei et membrorum Christi futuram in omnibus gentibus ; ut quemad- Ecclesia facto catholica probatur praenuntio charismate linguarum. 773 soduni tunc ille apparebat accepisse Spiritum sanctum, qui .touebatur linguis omnium gentium, ita se nunc ille agnoscat accepisse Spiritum sanctum, qui tenetur vinculo pacis eccle­ siae. quae diffunditur in omnibus gentibus." Similia sunt illa contra litteras Petiliani 1. 2. c. 32. n. 74; M 43, 284): „Et tamen nosti, et commemoras Spiritum sanctum ita venisse, ut illi quos tunc impleverat, linguis omnibus loquerentur; quid sibi volebat illud signum atque prodigium? Cur modo ita datur Spiritus sanctus, ut nemo cui datur linguis omnibus Ιο­ ί qui possit, nisi quia omnes gentes credituras, ac sic in om­ nibus linguis futurum evangelium, illud tunc miraculum porI tendebat? Quod et in Psalmo tanto ante praedictum est: I r\’on sunt loquelae neque sermones, quorum non audiantur races eorum' (Ps 18, 4). Hoc propter eos dictum est, qui Spiritu sancto accepto linguis erant omnibus locuturi. Sed quia idipsum in omnibus gentibus et1) linguis futurum evan­ tium et corpus Christi per totum orbem terrarum linguis omnibus personaturum significabat, secutus ait: ,In omnem srram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba ieorum1. Hinc fit ut ecclesia vera neminem lateat. Unde es illud quod in evangelio ipse dicit: ,Non potest civitas abscondi super montem constituta' (Mat 5, 14). Ideoque in eodem Psalmo connectitur, ,In sole posuit tabernaculum suum', id est, in manifestatione, sicut in Regnorum libris legimus dictum, ,Quod tu in occulto fecisti, patieris in sole' (2 Reg 12, 12). ,Et ipse tanquam sponsus procedens de thalamo suo : exsultavit ut gigas ad currendam viam ; a summo coelo egressio ejus': ecce habes adventum Domini in carne. ,Et occursus ejus usque ad summum ejus': ecce habes resurrectionem et ascensionem. ,Nec est qui se abscondat a calore ejus': ecce habes adventum Spiritus sancti, quem in linguis igneis misit, ut fervorem caritatis ostenderet, quam profecto non habet qui cum ecclesia quae in omnibus Unguis est, non servat unitatem spiritus in vinculo pacis.4' Cf. verba supra (n. 341, in Ps 18) posita. — Sed et secundum tfiscopos Africae Spiritus sanctus dono linguarum ut evidentissimo signo ecclesiam per omnes gentes futuram et linguis omnium gentium locuturam esse docuit (n. 1242). dandem ’) In ed. vindob. legitur „gentium“. 774 S th o o i o* D ivinity cr BJ 5 Ecclesia facto catholica probatur typis et solutis dubiis ex scriptura. cum arca linteum de caelo submissum pro praesagio ecclesiae ubique gentium propagandae Augustinus habet dicens (contra Faustum 1. 12. c. 15; J/ 42, 262 s): „Cuncta animalium genera in arca clauduntur (Gen 7); sicut omnes gentes, quas etiam Petro demonstratus discus ille (Act 10, 11. 12) significat, ec­ clesia continet . . Et munda et immunda ibi sunt animalia: sicut in ecclesiae sacramentis et boni et mali versantur? 1369 7, Nec solum in se, sed etiam prae dubitationibus firma asserta veritas apparet. Sane a. Luc 12, 32 pusillus grex soli discipuli tunc praesentes (cf. v. 22) vel mysteriorum dispensatores (cf. v. 41 ss), directe quidem, videntur appellari. Quam­ quam fideles omnes sic vocari potuerunt ad tempus cum in­ fidelibus comparati vel ob humilitatis devotionem vel quod essent simplices et in mundi saltem oculis abjecti. — Defectio multorum praenuntiata Mat 24, 5. 10. 11 incolumi catholicitate sufficiente esse potest tum per se tum quod illos multos defi­ cientes in tempora diversa distribuere licet. Etiam minus ob­ stat quae praedicitur Mat 24, 12 refrigescens caritas multorum, quoniam sive fervor caritatis sive caritas et justitia simplex ad rationem membri ecclesiae non requiritur (th. XXXII). — Mat 24, 22. 24. 37—41 vel Luc 17, 26—35 alienatio multorum ab ecclesia sub finem mundi incessura ita indicatur, ut fides et justitia multorum aliorum in gloriam assumendorum simul significetur. — Ex Luc 18, 8 colligimus, Dominum appariturum judicem raram in terra inventurum esse fidem quandam certam (nr /rtorir), nempe prius (v. 1 — 7) designatam, electorum pro­ priam vel cum caritate junctam et quidem tantam, ut ea illi moti assidue et affectu magno Deum invocent; cujus fidei effi­ cacis et eximiae raritas frequentiam fidei communis, quamvis ex verbis Christi ante consideratis aliquantum imminutam, non excludit. — Eadem temporis ultimi discessio memoratur etiam loco apostolico longiore (2 Thes 2, 1 —12) ut t· orrooroo/a (v. 3. col. 9—12), quae scilicet in se et prae secessibus olim factis sub antichristis minoribus sive secundum intensionem sive se­ cundum extensionem aevo Antichristi magni, hominis peccati et filii perditionis magna sit (cf. v. 3. 4. 7; 1 Jo 2, 18; 4, 3; 2 Jo 7); quacum tamen catholicitas ecclesiae eademque, sup­ posito quidem incremento ecclesiae interim procurando, etiam qualis nunc est vel et perfectior consistere salva potest. — Ettlesii facto catholica firmatur solutis dubiis cx scriptura ct turbis arianis. 775 Ex Apoc 13, 7 vincuntur quidem sancti; sed quodcumque fac­ ial ibi intellegitur, victoria talis erit, ut ecclesia publice juribus suis contemptis, membris suis aliis per orbem terrae seductis, aliis occisis, aliis dire vexatis conculcata jaceat, non at ipsa vel catholicitas ejus pereat (cf. 7, 3 ss; 11, 1. 2; 12, 6. 13 ss; 13, 3. 8 ss; 14, 1 ss; 18, 4; 20, 7 ss). b. Neque ariani, vel ex interitu suo cogniti mera secta, 1370 numero unquam superiores ecclesia vera exstiterunt. Utique de synodo ariminensi memoriae prodit Hieronymus (dial, contra luciferianos n. 19; M 23, 172): ^Concilium solvitur. Laeti omnes ad provincias revertuntur . . Coeperunt postea Valens et Ursacius, ceterique nequitiae eorum socii, egregii videlicet Christi sacerdotes, palmas suas jactitare, dicentes se Filium non crea­ turam negasse, sed similem ceteris creaturis. Tunc usiae nomen abolitum est: tunc nicaenae fidei damnatio conclamata est. Ingemuit totus orbis, et arianum se esse miratus est.a At bis per hyperbolam vel potius per ironiam dictis s. doctor non significat, fuisse orbem arianum, quo posito orbis ipse non ingemuisset nec miratus esset, sed hoc vult sibi solum, orbem recte sentientem, verum quo nollet pacto declaratum obstupuisse, quod traduceretur ab antesignanis erroris ut arianus vel quod episcopi sui multi in conciliabulo ariminensi frau­ dibus arianorum circumveniri se incaute passi essent ad sym­ bolum minus definitum admittendum. Reapse neque Liberius pontifex romanus cum parte majore episcoporum et synodo ■ parisiens! a. 360. vel 361 (77 1, 727 ss) conventum ariminensem I similemve seleuciensem approbavit, et populus Christianus saepe vel episcopis etiam exsulibus orthodoxis potius quam intrusis haereticis adhaesit vel doctrinam insinceram aliorum haeresim aperte proponere non audentium sensu recto tralaticio accepit. Certe verbis memoratis Hieronymus ipse mox adjungit: „Dominus excitatur, imperat tempestati . . Omnes episcopi, qui de propriis sedibus fuerant exterminati, per indulgentiam novi principis ad ecclesias redeunt. Tunc triumphatorem suum Athanasium Aegyptus excepit; tunc Hilarium de praelio re­ vertentem, Galliarum ecclesia complexa est; tunc ad reditum Eusebii lugubres vestes Italia mutavit.& — Atque Hilarius testatur (contra arianos vel Auxent. n. 6; M 10, 613): „ Hujus quidem usque adhuc impietatis fraude perficitur, ut jam sub 776 Ecclesia facto catholica firmatur solutis dubiis ex arianis et aliquot theologi». antichrist! sacerdotibus Christi populus non occidat, dum hoc putant illi fidei esse, quod vocis est. Audiunt Deum Christum; putant esse quod dicitur. Audiunt Filium Dei; putant in Dei nativitate inesse Dei veritatem. Audiunt ante tempora; putant idipsum ante tempora esse, quod semper est. Sanctiores aures plebis, quam corda sunt sacerdotum.“ — Cui congruit Augu­ stinus narrando (ep. 93. al. 48. ad Vincentium c. 9. n. 31; J/ 33, 336 s), illo tempore obscuris verbis multos parvi sensus fuisse delusos, ut putarent, hoc credi ab arianis, quod etiam ipsi credebant. — Hinc paucis annis post concilium ariminense Athanasius in epistula synodica ad Jovianum imperatorem con­ fidenter scribere potuit (apud Theodoretum, hist. eccl. 1. 4. c.3; 3/82, 1126 s): BHanc (fidem) professi sunt Patres qui Nicaeae convenerunt. Cum hac consentiunt omnes ubique gentium ecclesiae, quae sunt in Hispania et Britannia et Galliis, quae in Italia tota et Campania, Dalmatia et Mysia, Macedonia, et Graecia tota, quaeque in Africa universa, et Sardinia, et Cypro et Creta, Pamphyliaque, Isauria et Lycia, et quae in tota Aegypto, ac Libya, Ponto et Cappadocia, vicinisque partibus, et orientales ecclesiae, praeter paucos, qui cum Ario sentiunt. Praedictorum enim omnium sententiam experientia novimus, et litteras habemus, scimusque, religiosissime Auguste, quam­ vis pauci quidam huic fidei contradicant, orbi terrarum uni­ verso praejudicium afferre non posse/ 1371 C· Pro explicatione superiore non probatur nobis sententia quorundam theologorum, ut Melchioris Cani (de locis theol. 1. 4. c. 6. ad 13), Bellarmini (de conciliis et eccl. 1. 4. c. 7), Wirceburgensium (de principiis theol. n. 102), ex qua ecclesia etiamsi ad provinciam unam alteramve redigeretur, catholica maneret ut una eademque, videlicet pro catholicitate temporis, cum illa, quae aliquando orbem totum tenuisset. At enim, ut monstravimus, ecclesia non eo solo pacto deminuto catholica est et nominatur, quod loco ex se debet esse vel fuit vel erit implendo terram catholica, sed quod impleto semel mundo catholicitate actuali loci simultanea et perpetua necessario fruitur; unde Patres donatistas aliosque sine cunctatione erroris inde arguunt, quod ex promissis Dei ecclesia jam adulta in angulum quendam terrae coartari nequeat. Immo tantum ab­ est, ut tot effata sacra deminutionem talem ferant, ut pro ïtcksia facto catholica firmatur exspectato etiarn incremento majore et longiore. 777 granditate sua catholicitatem ecclesiae fere usque pleniorem et partem saltem majorem generis humani Christo tandem subigendam postulare prorsus videantur (recole e. c. Zr2, 2—4; 00,11. 14. 15: Jer 30, 19; Dan 2, 35. 44; Zach 14, 9. 1G ss vel dicta Augustini n. 1345. 1368, in Ps 147/ Quare si Europa in Dominum ingrata ecclesiam ipsamque fidem Christi etiam magis repudiaret, id quod pro romana sede velut arrha bonae spei divinitus in perpetuum constituta (th. XVI. XVII) nun­ quam funditus accidat, eo citius regnum Dei donaretur gen­ tibus aliis edituris fructus ejus (cf. Mat 21, 43), commercio hodierno similiter notioribus et propinquis factis, atque suo tempore imperium romanum conjunctione propria consilio diI vino ecclesiae propagandae obsecundavit. Et vero superest, ut ex verbo Domini {Mat 8, 10—12) multi pro regione palaestina orientales ecclesiae triumphaturae modo ordinario per ecclesiam praesentem a judaeis spretam acquirantur, qui hac­ tenus sane nimis pauci et prae frequentia sua vel prae occi­ dentalibus vix ulli acquisiti sunt. Quibus cohaeret, quod diem Domini vel ultimi judicii adhuc non instare (cf. 2 Thes 2, 2) aestimator sobrius censeat. Certe evangelium regni nondum secundum vaticinium Servatoris {Mat 24. 14) gentibus omnibus etiam maximis satis plene vel ad captum apte, prae penuria operariorum ad ambitum agri nimia et prae interventu per­ turbante sectarum dissidentium, videtur praedicatum esse, unde id hominibus longe plurimis ejusmodi nationum in testi­ monium judicii saltem esse posset; neque Christus praenun­ tiando, tunc venturam esse consummationem, exitum mundi praedicationi universali ilico jungendum dicit, quoniam illud ,tunc“ est idem ac ,,ηοη prius" (cf. Mare 13, 10), praesertim quod non dicitur, quantum temporis praedicatio cum exspec­ tando assensu respondente continuari debeat; neque est pu­ tandum, velle Deum, quasi messem uberiorem agriculturae suae (cf. / Cor 3, 9j ipse sibi invideat, cursum rerum salutarem, a conversione populorum ampliore incipientem, fine celerrimo imposito praecidere ; neque est credibile, brevi post fervidum plurium accursum secuturam esse insignem illam discessionem, quae signum temporis ultimi ponitur (2 Thes 2, 3). Denique cum tempus hominum, minus quidem abundantium, ante Chri­ stum velut vestibulum ecclesiae ad sex octove milia annorum <2^· 778 Ecclesia prae sectis catholica probatur esse vi ministerii divinitus instituti. sit productum, ex proportione in operibus Dei omnibus ser­ vata nemo ecclesiam testamenti novi ipsam in spatium per­ paucorum milium annorum ita facile cogat. 1372 Ceterum si quis sibi persuaderet, locis scripturae adhuc obscurioribus (cf. n. 1369) pro tempore quidem ultimo defec­ tum catholicitatis actualis praenuntiari ideoque hunc defectum indicium temporis ultimi esse, is coetum Christianum ullum catholicum tunc fore negare pariter deberet, ut effatis reve­ lationis quomodocumque satisfaceret; nam illis certe hoc edi­ citur, aetate demum qualibet ecclesiam eam prae aliis originem a Christo vel apostolis sibi asserentibus habendam veram esse, quae prae aliis gentes terrae obtineat; unde si catholicitas talis ecclesiae verae unquam tolleretur, saltem ad Christianam sectam non transiret; quare societas omnis ecclesiae opposita aut ut sub Antichristo penitus Christo adversaria, ne nomine quidem ementito Christiana apparebit aut sive amplitudine sive unitate ad catholicitatem veram requisita destituetur; quod ex parte subséquente etiam magis emerget. 1373 Demonstratio p. IIΓ. 1. Catholicitas non solum spondetur divinitus ecclesiae Christi uni, sed ipsa continet (ex n. 1346) tum elementum fundamentale unitatis, sine quo ne ecclesia quidem Christi esset (cf. th. XXXI), tum formale diffusionis, quo ecclesia eadem est catholica ; quae catholicitas vel poten­ tiae est vel facti, prout ecclesia secundum essentiam una vel facultatem physicam et moralem habet se quoquoversus dif­ fundendi vel et ipso actu diffusionis floret. Atqui principium unitatis ecclesiae Christi est ministerium in apostolis divinitus institutum (cf. 1. c.). Ergo ecclesiae Christi verae quidem catholicitas ipsa omnis, sive potentiae in efficacia et jure, sive facti, vi ministerii divinitus statuti obtinetur vel ab eo ita pendet, ut sine eo non exsistat. J374. 2. Immo vero etiam simpliciter catholicitas coetus cujuscumque se a Christo denominantis, quae non dependeat ex ministerio divinitus instituto, nulla est. Qualis catholicitas uti­ que non est juris, quia ecclesia Christi sicut unica ministerio apostolico adhaerens est legitima (th. XXXI), ita una sola legitime per orbem propagari potest. Sed et catholicitas effi­ caciae et facti praeter virtutem ministerii vere a Christo po­ siti, quamvis injusta, minime locum habet, non quasi prae Ecclesia probatur esse catholica vi sola ministerii divinitus instituti. 779 multitudine hominum omnis terrae catholicitas quaedam moralis, non physica, coetuum plurium repugnet, sed quod ministerium legitimum solum ei adducendae par est. Sane ex parte thesis praecedente catholicitas ecclesiae non tantum absolute, sed etiam comparate ad sectas haereticas et schismaticas convenit. Atqui causam creatam quidem hujus proprietatis ministerium ecclesiae proprium, propagationis scilicet principium, ducere oportet. 3. Revera prophetae solum principium legitimum idem 1375 unitatis regni messiani et catholicitatis unicae depingunt. Ita I ex Is 2, 2—4 et Mich 4, 1 —3 intellegimus, Domino vel legatis ejus ut fonti et centro unitatis actione quadam prima adjungi ecclesiam tantam, ut inter colles, i. e., coetus aemulos saltem haereticos et schismaticos vel et gentilium a cultu unius veri Dei alienatorum eadem ecclesia instar montis altissimi emineat et ideo sola ubique visibilis vel catholica populos alios item legibus fidei et morum gubernandos, judicandos, arguendos alliciat. Similiter Dan 2, 34—36. 44. 45 regnum messianum ex­ hibetur ortum a lapide abscisso de monte, h. e., a Christo vel ministris Christi constituentibus cum hominibus sibi aggregatis ecclesiam tamquam montem, qui universam terram, utique unicus sui generis, in perpetuum impleat. 4. Ex vaticinio Christi arbor ecclesiae quidem magna est 1376 (n. 1357), certe per ministerium germanum ut principium vitae socialis a Christo ipso insitum ; quo principio vitali, solo ad vigorem et fecunditatem divinitus benedicto, privati coetus omnes divisi ab ecclesia, quasi rami abrupti, aridi et steriles fere remanebunt. Insuper Servator precatione efficaci eccle­ siae suae unicae super apostolos fundandae tamquam signum, quo ipsa perpetuo ut divinum opus ab ecclesiis humanae con­ stitutionis internosceretur, perennem unitatem in catholicitate impetravit (vide 1. c.); atqui signum operis divini ab humano discernendi illud non est, nisi sive unitas in catholicitate, ele­ mentum catholicitatis fundamentale, sive catholicitas in uni­ tate per solum ministerium vere apostolicum efficitur. 5. Patres catholicae ut nomen, ita sane rem cogitant modo 1377 singulari in perpetuum propriam ecclesiae unice verae, i. e., ejus, quae per ministerium apostolicum genuinum in unitate contineatur et ad amplitudinem extendatur (n. 1362 ss). Prae Ecclesia catholica vi sola ministerii divinitus instituti; eadem apostolica. /80 781 Ecclesia probatur esse catholica vi sola ministerii divinitus instituti. ut separata ab illo secta catholica evadat, sed aut ad hanc constituendam principium unitatis nullum vivum ponitur et aliis alia eligentibus unitas ad catholicitatem necessaria de­ ficiet, aut principium vivum positum cum et divini testimonii pro sua legatione et auxilii pro actione irreprehensa et frugi­ fera exsors sit, summum hanc illamve gentem vi quadam ex­ terna vel politica jugo suo subiciet, non multarum nationum asseclas in se vel prae hominibus deditis principio divino illi multos, sive gentiles ad meliora attrahendo sive etiam solum Christianos ad deteriora retrahendo, oboedientes sibi pariet, et ita certe catholicitas in unitate deerit. 7. Huic ratiocinationi concinit historia; qua teste ex coe- 1379 tibus omnibus se Christianos dictitantibus semper unus, qui cum episcopis suis adhaereat pontifici romano, multitudine hominum per orbem universum spectabilis apparet, ceteri se adeo impotentes praebent, ut vel ad paucitatem sectatorum \el ad partes terrae et nationes singulas quasdam coangu­ stentur. ζΓ **< Ç ceteris Augustinus asseverat, ecclesiam successioni apostolicae adhaerentem solam catholicam esse et nomine discernente nominari etiam ab omnibus inimicis haereticis et schismaticis (n. 1365); idemque haereses et schismata cum sarmentis in­ utilibus aliis alibi praecisis ab ecclesia illa velut vite ubique diffusa comparat (n. 1345 1365) atque ecclesiae verae signum vocat, quod linguis omnibus loquatur (n. 1368). 1378 6. Nec desideratur ratio interna, cur societas addicta mi­ nisterio sacro genuino sola ex ambientibus catholica esse va­ leat. Etenim spectata hinc indole sublimi religionis Christianae in legibus fidei et morum, illinc condicione depravata, superbia, varia cupiditate, debilitate hominis lapsi et diversitate adeo se­ jungente populorum, impedimenta profitendae ejus religionis et quidem in societate vere catholica, i. e., vere in se una ex homi­ nibus multis gentium omnium colligenda exsistunt tot et tanta, ut nunquam sine principio unitatis catholicae per Dei interven­ tum firmato superentur. Atqui principium tale est utique ministerium apostolicum perpetuo vivum, quod a se missum Deus ex sponsione objective documento et velut sigillo divino suo manifesto probat, subjective gratiis multiplicibus distri­ Thesis XXXA II, Ecclesia ratione ipsius potestatis ad- 1380 butis juvat, tum ut ipsum homines infallibiliter doceat, recte ministrantis est profitenda apostolica. imperet, rite sacris fungatur, tum ut ad fructum manentem Declaratio. Explanatis proprietatibus, quas supra (n. 1177) ecclesiae afferendum pro officio ab hominibus accipiatur enumeravimus, ecclesiae aliis apostolicitas ponderanda restat. (Mai 28, 18-20; Marc 16, 15—20; Jo 14, 16. 17; 15, 16; Sensu angustiore vocatur ecclesia apostolica sive tempore, 1 Cor 3, 6. 7); non autem praeter hoc principium formandae quatenus praecise aetate apostolorum fuit, sive loco, quatenus societatis Christianae ullum aliud est nisi studio humano malo sedem ecclesiae particularis ut primus pastor apostolus vel vir substitutum ideoque saltem ut tale approbationis et gratiae necessitudine singulari junctus apostolorum principi obtinuit. Dei expers, quae etsi errantibus ad partem veritatis retentam conservandam et amissam reciperandam vel per accidens alii Nunc sensu pleniore apostolicam ecclesiam perpetuam univer­ salem dicimus. Quae utique apostolica est ratione originis, quando ad conscientiam sine culpa aberrantem audiendam datur, non tamen per se unquam ad fulciendum vel sequen( quod Domino instituente secundum essentiam eadem in apo­ stolis primum exstitit vel per apostolos primum propagata dum divinitus improbatum ipsum falsum principium coetus | devii tribuitur. Ergo miraculum quidem illud fiet, ut mini1 est, et ratione doctrinae, quod (ex th. XXIV ss) fidem theoreticam et practicam a Deo per apostolos sibi traditam per ­ sterium apostolicum verum societatem in unitate catholicam, I petuo conservat (cf. Jo 17, 20; Eph 2, 20; Apoc 21, 14). Et multitudinem nempe magnam ex plurimis gentibus vel linguis, hoc agnoscunt modo quidem suo etiam protestantes, nisi jam semper sibi adjungat, quamvis credenda omnia etiam mysteria, ecclesiam qualemcumque a Christo ipso institutam perennem agenda omnia etiam ardua fideliter inculcet et praesidiis na­ infitiantur. Sed insuper ecclesiae ut proprietas essentialis est turalibus sufficientibus careat et persecutionibus continuis daeI vindicanda apostolicitas, quam exceptis anglicanis illi negant, monis vel mundi maligni obnoxium sit; nunquam vero eveniet, I I ■. ·: » 782 Apostolicitas ratione ipsius ministerii ecclesiae probanda declaratur. ex sacro ministerio proveniens, quod ecclesiam veram Christi ii administrent, qui serie nunquam interrupta sint apostolorum successores. Qua postrema apostolicitate prior illa originis et fidei comprehenditur, dummodo successio veri nominis proindeque etiam formalis, non mere materialis intellegatur. Vide­ licet successio materialis, seorsum sumpta, serie non inter­ cepta eorum continetur, qui saltem specie tenus servata con­ tinuatione apostolorum locum teneant; sed una cum hac suc­ cessione materiali asserimus pro ecclesia formalem, ad quam postulatur, ut personae in serie illa substitutae reapse pote­ statem instar formae inde ab apostolis derivatam habeant. Haec potestas, bene distinguenda a donis extraordinariis apo­ stolorum, quos per excellentiam vocant, singulorum omnium transeuntibus (cf. th. VII), ordinaria et perpetua duplex est, jurisdictionis ad docendum vel regendum et ordinis ad sacra conficienda (cf. th. XIII. XX). Et jurisdictio quidem pasto­ ribus ecclesiarum particularium directe vel indirecte a capite visibili ecclesiae per simplicem missionem participatur(th.XXIl); sin autem de pastore ecclesiae universae agitur, supposita determinatione personae secundum modum probatum decessori et consensione personae determinatae plenitudo jurisdictionis directe a Deo ita impertitur, ut determinatio illa a decessore tandem oriens, aliter ac consensio hominis determinati, ra­ tionem verae causae moralis concessionem divinam primatus exigentis, non merae condicionis habeat; cum enim potestas procurandi successoris vera supernaturalis ipsi decessori di­ vinitus commissa sit nec tamen dare primatus potestatem suc­ cessori valeat (th. XVIII), reliquum est, ut huic consentienti eam dandam debitam a Domino efflagitet vel jus successionis saltem praebeat (cf. n. 590. 797 ss) ; unde propagatio primatus fit non minus vere a principio visibili semel indito ecclesiae, quam homo ab homine, non generante animam filii, sed per materiam dispositam postulante ex naturae lege animam divi­ nitus creandam et infundendam propagatur. Ordinis vero potestas, praeter diaconatum et sacerdotium in episcopatu tamquam fastigio sita, ritu ordinationis vel consecrationis va­ lidae ab episcopo consecrato quolibet confertur. Quae omnis adeptio potestatis apostolicae sive per legitimam missionem vel concessionem sive per validam consecrationem conciliata, Dechratur apostolicitae ratione ministerii et firmitas thesis; eadem probatur. 7 <93 quatenus ad ecclesiam tempore continuandam vel homines de­ functos munere supplendos spectat, recte successio appellatur, quamquam relata ad ecclesiae spatium conditis sedibus novis dilatandum vel ad collegas superstites eadem cooptatio dici potest. Porro potestas jurisdictionis et ordinis per se et ordinarie 1381 in episcopis conjuncta invenitur, unde etiam ordinis gradus summus ipse episcopatus, sonans jurisdictionem, nominatur (cf. n. 428. 431 ss). Enimvero qui est episcopus secundum jurisdictionem, sive summam pro ecclesia universa sive infe­ riorem pro ecclesiae parte, ordinem quoque episcopalem ad munus suum plene exsequendum recipere, haud dubie ex di­ vina traditione, debet, et qui est episcopus secundum ordinem, jurisdictionis accipiendae modo peculiari capax est. Certe autem non solum usus ordinis saltem licitus a jurisdictione moderante pendet, sed is coetus, qui in episcopis suis vere jurisdictionem vel jus regendi habet, idem potestatem ordinis ipsam in se continet, cum coetus praeditus vero jure ecclesia vera Christi sit, quae sine potestate ordinis, elemento cum sacris ipsis essentiali, consistere non potest; nec tamen vicissim coetus, qui potestatem ordinis retinet, necessario jurisdic­ tionem ut ecclesia vera tenet, cum potestas ordinis semel data hominibus etiam per haeresim, schisma, excommunicationem exclusis ab ecclesia indelebilis inhaereat atque ab his actu saltem valido aliis tradi possit. Unde consequitur, ecclesiam apostolicam, nedum simpliciter ex potestate ordinis exsistat, praecipue in jurisdictione cerni ideoque frustra pro indole apostolica sectarum ad potestatem ordinis provocari. Quod autem thesi affirmamus, dogma fidei censemus esse. Demonstratio. 1. Ecclesiam Christi ex necessitate partim 1382 essentiae partim saltem absolutae voluntatis Dei esse unam, sanctam, catholicam vi ministerii in apostolis divinitus instituti usque permanentis supra comprobavimus (th. XXXI. XXXV. Atqui hoc est idem ut ecclesiam esse ratione ip­ sius potestatis administrantis ab apostolis deductae apostolicam. 2. Certe ab initio ecclesia, ut non aliter condita quam 1333 apostolis a Domino sacra potestate auctis, erat secundum es­ sentiam apostolica. Atqui ecclesia in essentialibus semper eadem est. Ergo, continenter aliis apostolorum loco pote- I { ( 784 Ecclesia ratione ipsius potestatis administrantis probatur apostolica. statem velut hereditariam nanciscentibus, ecclesia apostolica perseverat. 1384 3. Sicut societati cuique sua unitas essentialis est, ita ec­ clesiae perenni Christi est essentialis unitas efficienda ministerialiter per principium unitatis a Christo positum solum. Atqui eo ipso est essentialis series non interpolata pastorum, exclusis aliis, eorum, qui inde ab apostolis potestatem mini­ sterii reapse obtinendo sint vere apostolorum successores: nam cum Dominus homines in unum ecclesiae corpus colli­ gendos permiserit apostolis solis, interrupta unquam vel ex­ stincta illa serie unitas essentialiter propria ecclesiae Christi et quidem interitu irreparabili simpliciter desineret, admixta autem serie potestatem sibi asserente aliunde aut unitas eadem propria per mutationem corrumperetur aut unitas qualiscumque per divisionem perderetur. 1385 4. Et revera ecclesia Christi perpetuo mansura eadem est instituta in apostolis et Petro capite, qui potestatem tum juris­ dictionis ad docendum et regendum tum ordinis ad ritus sacros conficiendos sibi a Domino collatam omnibus diebus usque ad consummationem saeculi in populum fidelium exercerent (th. II ss. XII ss); videlicet ecclesiam suam Dominus non in­ stituit instituendo directe solum ministerium in abstracto, quod deinde homines qualescumque vel sua sponte vel divinitus iterum iterumque designandi susciperent, sed instituit eam di­ recte instituendo in concreto certos homines ministros, i. e., eligendo ex multitudine discipulorum apostolos et ex apostolis principem Petrum et electis tribuendo semel in perpetuum potestatem omnem sacram, cujus nempe apostoli ex indito principio perennis fecunditatis propagatores aeque ac posses­ sores primi essent. Atqui ecclesia talis est profecto aposto­ lica et quidem ita, ut sine interventu Dei speciali novo ab apostolis ipsis decedentibus potestas illa duplex jurisdictionis et ordinis tempore maturo actione quadam sua aliis et ab his rursus aliis sive participibus sive heredibus succedentibus et serie perpetua cum apostolis primis unum aliquid morale con­ stituentibus transmittatur. 138G 5. Nimirum ex dictis intellegitur ecclesiae essentiale ad­ ministrari in perpetuum potestate a Christo in apostolis insti­ tuta. Atqui ad hoc pro opportunitate et necessitate orta ex Ecclesia ratione ipsius potestatis administrantis probatur apostolica. 785 ecclesiae secundum spatium et tempus propagatione et ex legatorum Christi angustiis variis et mortalitate (cf. Heb 1, 23) postulatur, ut ecclesia apostolicitate ministerii per successionem veram vel formalem, non mere materialem maneat apostolica; nempe postulatur, ut potestas illa eadem in apostolis velut in radice primum collocata per apostolos vel eos, qui per apo­ stolos acceptam eam actu habeant eamque derivare possint, in homines alios nullo intervallo interjecto derivetur. Quod sic amplius confirmamus: Nemo ipse sibi potestatem dare potest, maxime supernaturalem, qualis est ecclesiae, sed haec a Deo, qui est solus auctor ordinis super naturalis, ita repe­ tenda est, ut potestas a Deo communicetur aut sine interces­ sione ulla aut per eos, qui potestatem a Deo proxime vel re­ mote acceperint acceptamque adhuc teneant et simul potiantur , facultate ejus integrae vel ex parte propagandae, sive ipsi eam conferant, sive saltem per se vel per alios a se copia I donatos determinent personam, cui hac ipsa determinatione I potestas a Deo conferenda ex lege perpetuitatis divinitus I semel fixa exigatur. Atqui constat, post apostolos vel non jam a I Deo immediate dari supernaturalem ecclesiae potestatem vel certe non a Deo immediate determinari eos, quibus potestas danda sit. Itaque relinquitur, ut per homines auctos sacra potestate I Deus illud exsequatur; qui homines non sunt nisi apostoli vel qui ab ipsis continua serie descendendo habeant potestatem I cf. n. 442. 443). , 6. Vaticiniis ipsis veteris testamenti ecclesia secundum 1337 • essentiam apostolica celebratur. Sane primum ecclesia tami quam regnum aeternum Messiae filii David veri regis ejusdemque sacerdotis positi super Sion montem sanctum, JeruI salem, populum Israel describitur. Quo spectat illud Domini ad David 2 Reg 7, 16: «Et fidelis erit domus tua, et regnum tuum usque in aeternum ante faciem tuam, et thronus tuus erit firmus jugiter4, ; Ps 88, 21. 30. 37. 38; Ps 109, ut v. 1—4: .Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis: Donec ponam inimicos tuos, scabellum pedum tuorum. Virgam viri tutis tuae emittet Dominus ex Sion: dominare in medio ini­ micorum tuorum. Tecum principium in die virtutis tuae in I splendoribus sanctorum: ex utero ante luciferum genui te. 1 juravit Dominus, et non poenitebit eum: Tu es sacerdos in Straub. De Ecc1':bU· n- re. 786 Ecclesia ratione potestatis administrantis probatur apostolica vaticiniis V. 1 aeternum secundum ordinem Melchisedech*; Is 9, 6. 7; 11 1-9; 51, 3-6. 11. 16. 22. 23; 59, 19-21; 61; Jer 30,8-10· „Et erit in die illa, ait Dominus exercituum: conteram jugum ejus de collo tuo, et vincula ejus dirumpam, et non domina­ buntur ei amplius alieni : sed servient Domino Deo suo, et David regi suo, quem suscitabo eis. Tu ergo ne timeas serve meus Jacob, ait Dominus, neque paveas Israel Jer 30,17—22; 31, 38—40; 32, 37—41; Ez 11, 17-20; 34, 23-31; 36, 22-38; Ez 37, 21—28, ut v. 24. 25: „Et servus meus David rex super eos, et pastor unus erit omnium eorum: in judiciis meis am­ bulabunt, et mandata mea custodient, et facient ea. Et habita­ bunt super terram, quam dedi servo meo Jacob, in qua habi­ taverunt patres vestri : et habitabunt super eam ipsi, et filii eorum, et filii filiorum eorum, usque in sempiternum: et David servus meus princeps eorum in perpetuum*; Os 2, 16 ss; 3,5; 14, 5—9; Joel 2, 32; Mich 5, 2—4; 7. 11—17. Eodem referas Zach 6, 9 ss (coi. 3, 8), ubi typo pontificis corona simul regali et sacerdotali exornandi Christus oriens rex et sacerdos prae­ significatur, vel Zach 12, 2. 3 vel et Luc 1, 32. 33. 54. 55. 1388 Proinde ecclesiae eidem multitudo populorum ita cursu temporum accedere praenuntiatur, ut se adjungat Christo ex Sion vel Jerusalem continenter praedicanti, ferenti leges, fa­ cienti sacra, verbo functiones jurisdictionis religiosae et sacer­ dotii obeunti saltem in apostolis vel ministris suis, quos prae­ dicantes, structores, principes, pastores, doctores, judices, cu­ stodes, sacerdotes, salvatores serie perpetua, simili leviticae portendenti, pro se pastor unus magnus vel immediate vel per alios medios mittat. Huc pertinet Ps 2, 6. 8: „Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum ejus, praedicans praeceptum ejus . . Postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et possessionem tuam terminos ter­ rae*; Ps 44, 17. 18: „Pro patribus tuis nati sunt tibi filii: constitues eos principes super omnem terram. Memores erunt nominis tui in omni generatione et generationem. Propterea populi confitebuntur tibi in aeternum : et in saeculum saeculi*; Ps 86; Is 2, 2—4: „Et erit in novissimis diebus praeparatus mons domus Domini in vertice montium, et elevabitur super colles, et fluent ad eum omnes gentes. Et ibunt populi multi, et dicent: \ enite et ascendamus ad montem Domini, et ad Ecclesia ratione potestatis administrantis probatur apostolica vaticiniis V. T. Jg7 domum Dei Jacob, et docebit nos vias suas, et ambulabimus in semitis ejus: quia de Sion exibit lex, et verbum Domini de Jerusalem. Et judicabit gentes, et arguet populos multos*; Is 4, 2—5; 25, 6. 7. 9. 10; /s 49, 14—26, ubi inter alia struc­ tores Sion novae memorantur; Is 52, 1 — 10, ubi propheta praedicantes evangelii Dei regis Sion indicat; Is 54, ut v. 5. 15.17, ubi judicii sacri per ecclesiam Domini sponsam et filio­ rum omnis terrae fertilem exercendi mentio fit; Is 55, 3—5. 13; 56, 3—8; 60, ut v. 11. 14; Is 62, ut v. 6, ubi custodes novae Jerusalem perpetui occurrunt; Is 65, 1. 18. 19. 25; Is 66, 8-13.18—24, ut v. 19—22: ,,et mittam ex eis, qui salvati fue­ rint, ad gentes . . Et annuntiabunt gloriam meam gentibus, et adducent omnes fratres vestros de cunctis gentibus donum Domino . . ad montem sanctum meum Jerusalem, dicit Do­ minus . . Et assumam ex eis in sacerdotes, et levitas, dicit Dominus: Quia sicut caeli novi, et terra nova, quae ego facio stare coram me, dicit Dominus: sic stabit semen vestrum, et nomen vestrum/ His adde Jer 3, 15—17: „Et dabo vobis pastores juxta cor meum, et pascent vos scientia et doctrina. Cumque multiplicati fueritis, et creveritis in terra in diebus illis, ait Dominus : non dicent ultra: Arca testamenti Domini: neque ascendet super cor, neque recordabuntur illius: nec visi­ tabitur, nec fiet ultra. In tempore illo vocabunt Jerusalem Solium Domini: et congregabuntur ad eam omnes gentes in nomine Domini in Jerusalem, et non ambulabunt post pravi­ tatem cordis sui pessimi*; Jer 23, 3—8; 31, 14. 22. 23; Jerift, 14-26, ut v. 15—21: „In diebus illis, et in tempore illo ger­ minare faciam David germen justitiae: et faciet judicium et justitiam in terra. In diebus illis salvabitur Juda, et Jerusalem habitabit confidenter: et hoc est nomen, quod vocabunt eum, Dominus justus noster (hebr. eam: Jahve justitia nostra). Quia haec dicit Dominus: Non interibit de David vir, qui sedeat super thronum domus Israel. Et de sacerdotibus et de levitis non interibit vir a facie mea, qui offerat holocautomata, et in­ cendat sacrificium, et caedat victimas omnibus diebus. Et factum est verbum Domini ad Jeremiam, dicens: Haec dicit Dominus: Si irritum potest fieri pactum meum cum die, et pactum meum cum nocte, ut non sit dies et nox in tempore suo: Et pactum meum irritum esse poterit cum David servo | 50* r ’< a Î : 788 Ecclesia ratione potestatis administrantis probatur apostolica ex scripturis. meo, ut non sit ex eo filius qui regnet in throno ejus, et le· vitae et sacerdotes ministri meia ; Am 9, 11. 12; Abd 17 ss, ut 21: nEt ascendent salvatores in montem Sion judicare montem Esau; et erit Domino regnum“ ; Mich 4, 1—8. 13; 5,5-8; Soph 3,9—20; Zach 2, 10. 11; 8, 3-8; 9, 9. 10; Mal·*, 1—6, ut v. 1. 3: ,,veniet ad templum suum Dominator, quem vos quaeritis, et angelus testamenti, quem vos vultis . . et sedebit conflans, et emundans argentum, et purgabit filios Levi, et co­ labit eos quasi aurum, et quasi argentum, et erunt Domino offerentes sacrificia in justitia.“ Hinc denique Israel, Jerusa­ lem, Sion apparet tamquam perenne centrum, ad quod gentes omnes pro cultu Dei confluant, et principium, a quo fontes sacri in terram omnem currant. Praeter locos jam citatos videas Is 19,24. 25; Ez 40—48; Joel 3, 16—21 ; Zach 13, 1—6; 14, 8-11.16-21. 1389 7. Inde et in testamento novo missio vel ordinatio a Do­ mino habente omnem potestatem et deinceps a legatis ejus danda necessaria exhibetur, ut potestas sacra ecclesiae obti­ neatur. Necessitatem illam exprimit ipsum nomen, quod jesus Luc 6, 13 antistitibus electis ex discipulis imposuit, aposto­ lorum, i. e., missorum ; quos etiam a se missos demum potentes esse muneris sacri exercendi Dominus sive verbis sive factis indicat. Perpende Mat 28, 18—20; Marc 16, 15—20; Jo 10, 1.7; 15,16; 17,18; 20,21—23; ^/1,2—8; 22,21; 26, 15-20; cf. Act 1, 20—26; 10, 40 — 42; Rom 1, 5. Vicissim apostoli mittendo vel ordinando alios secum vel pro se morituris par­ ticipes potestatis jurisdictionis vel ordinis sacri reddunt et ho­ mines ita missos similiter mittere alios jubent. Videas Act 6, 3. 6; 13, 1-3 (cf. n. 228); 14, 22; 1 Tim 1, 3; 4, 11-16; 5,22; 2 Tim 1, 6; 2, 2: 4, 5. 6; Tit 1, 5 ss; 1 Pet 5, 1—4. Insuper diserte enuntiatur Rom 10, 14. 15: „Quomodo ergo invoca­ bunt, in quem non crediderunt ? Aut quomodo credent ei, quem non audierunt? Quomodo autem audient sine praedi­ cante? Quomodo vero praedicabunt nisi mittantur ?“ Atque iterum Heb 5, 4—6: „Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui vocatur a Deo, tamquam Aaron. Sic et Christus non semetipsum clarificavit ut pontifex fieret: sed qui locutus est ad eum: Filius meus es tu, ego hodie genui te. Quemad­ modum et in alio loco dicit: Tu es sacerdos in aeternum, secundum ordinem Melchisedech.“ Ecclesi» ratione potestatis administrantis probatur apostolica dictis Patrum. 789 S. Patres ecclesiam ex essentia sua ratione potestatis ad- 1390 ministrantis apostolicam eo ipso efferunt, quod successores apostolorum docent esse episcopos successione sincera et con­ stanti prae nulla vel adulterata vel abrupta hominum factio­ sorum cum apostolis conjunctos, qui ministerio suo universe ecclesiam contineant, nominatim doctrinam veram, utique ec­ clesiae essentialem, soli inde ab apostolis instar canalis ad posteros transmittant et sine erroris periculo exponant; inter άληΟτς) est apostolorum doctrina, antiquus apostolorum ecclesiae quos episcopos praecipue successor Petrietprincipis status (το αρχαίοι 1 της εν.τλησίας σύστημα), in universo mundo, tamquam fundamentum vel caput perpetuum ecclesiae et ip­ et character corporis Christicelebratur. secundum successiones episcopo ­ sius episcopatus ecclesiae Sane Clemente romano rum, quibus illi eam, quae in unoquoque loco est, ecclesiam I teste (supra n. 48. 431) apostoli ex mandato Christi pridem tradiderunt: quae pervenit usque ad nos custoditione sine fic­ praenuntiato episcopos hierarchiae typicae divinitus institutae tione scripturarum tractatio plenissima, neque additamentum respondentes, pro ministerio scilicet apostolico continuando, neque ablationem recipiens; et lectio sine falsatione, et secun­ induxerunt, ad contentiones praecidendas primos ipsi cum dum scripturas expositio legitima, et diligens, et sine periculo, modo apto prospiciendi in posterum statuerunt. — Ignatius in et sine blasphemia.“ Et illud (1. 5. c. 20. n. 1; J/ 7, 1177): episcopis ad ecclesiam post apostolos etiam pro veritate in ­ ,Omnes enim ii (haeretici) valde posteriores sunt quam epi­ corrupta administrandam a Domino, quamvis jam non sine scopi, quibus apostoli tradiderunt ecclesias . . Necessitatem humano interventu, missis essentiam ecclesiae cernit (n. 48. ergo habent 50.372.432. 457 coi. quidem 210). — Hegesip-pus successionem episcoporum, maxime a principe apostolorum decurrentem, tamquam doctrinae rectae vadimonium describit (h. 516). — Innaeus traditionem infallibilem veritatis sacrae solis episcopis tenentibus serie continua locum apostolorum vel instar com­ pendii successoribus b. Petri pro principatu suo tribuit (n. 434. 844. 489. coi. 984 ss); effatis episcopi et martyris ejusdem et hoc addimus (1. 4. c. 33. n. 8; M 7, 1077): „ Agnitio vera praedicti haeretici, quoniam sunt caeci ad veri- 790 Ecclesia ratione potestatis administrantis probatur apostolica dictis Patrum. tatem, alteram et alteram ambulare exorbitantes viam; et propter hoc inconsonanter et inconsequenter dispersa sunt vestigia doctrinae ipsorum. Eorum autem, qui ab ecclesia sunt, semita, circumiens mundum universum, quippe firmam habens ab apostolis traditionem, et videre nobis donans om­ nium unam et eamdem esse fidem, omnibus unum et eumdem Deum Patrem praecipientibus, et eamdem dispositionem in­ carnationis Filii Dei credentibus, et eamdem donationem Spiritus scientibus, et eadem meditantibus praecepta, et eam­ dem figuram ejus, quae est erga ecclesiam, ordinationis custodientibus . . Et ecclesiae quidem praedicatio vera et firma, apud quam una et eadem salutis via in universo mundo osten­ ditur. Huic enim creditum est lumen Dei, et propter hoc ,sapientia' Dei, per quam salvat omnes homines, ,in exitu ca­ nitur, in plateis autem fiducialiter agit, in summis muris prae­ dicatur, in portis autem civitatis constanter loquitur' (Prov 1, 20 s). Ubique enim ecclesia praedicat veritatem: et haec est επτάμυξος lucerna, Christi bajulans lumen." 1391 Clemens alex, veram ecclesiam non nisi vere antiquam et haereticis priorem, proinde in forma hierarchiae vere apostolicae consistentem, vocat (n. 1226. 1261 coi. 434). — Item Tertullianus memorata origine ecclesiae apostolica (n. 1211) primum dicere pergit (de praescript. c. 21; J/ 2, 33): nHinc igitur dirigimus praescriptionem: si Dominus Jesus Christus apostolos misit ad praedicandum, alios non esse recipiendos praedicatores, quam Christus instituit . . Quid autem praedicaverint, id est, quid illis Christus revelaverit, et hic praescribam non aliter pro­ bari debere, nisi per easdem ecclesias, quas ipsi apostoli con­ diderunt, ipsi eis praedicando, tam viva, quod ajunt, voce, quam per epistolas postea. Si haec ita sunt, constat proinde omnem doctrinam quae cum illis ecclesiis apostolicis, matri­ cibus et originalibus fidei, conspiret, veritati deputandam, sine dubio tenentem quod ecclesiae ab apostolis, apostoli a Christo, Christus a Deo accepit; reliquam vero omnem doctrinam de mendacio praejudicandam, quae sapiat contra veritatem eccle­ siarum, et apostolorum, et Christi, et Dei. . Communicamus cum ecclesiis apostolicis, quod nulli doctrina diversa: hoc est testimonium veritatis" : tum vero ille haereses ex defectu co­ haerentiae cum regimine apostolico sive nunquam exsistentis Ecclesia ratione potestati» administrantis probatur apostolica dictis Patrum. 79f sive non perseverantis sic redarguit (ib. c. 32; M 2, 44 s): ,Ceterum, si quae audent interserere se aetati apostolicae, ut ideo videantur ab apostolis traditae, quia sub apostolis fue­ runt, possumus dicere: Edant ergo origines ecclesiarum sua­ rum: evolvant ordinem episcoporum suorum, ita per succes­ siones ab initio decurrentem, ut primus ille episcopus aliquem ex apostolis, vel apostolicis viris, qui tamen cum apostolis perseveraverit, habuerit auctorem et antecessorem. Hoc enim modo ecclesiae apostolicae census suos deferunt: sicut Smyr­ naeorum ecclesia Polycarpum ab Joanne conlocatum refert: sicut romanorum, Clementem a Petro ordinatum edit; proinde utique et ceterae exhibent quos ab apostolis in episcopatum constitutos apostolici seminis traduces habeant. Confingant tale aliquid haeretici* ; unde ille affirmat (ib. c. 35; M 2, 48): ^Posterior nostra res non est, imo omnibus prior est: hoc I erit testimonium veritatis, ubique occupantis principatum44, atI que post alia et agnitam etiam pro Africa auctoritatem eccle­ siae apostolicae romanae (supra n. 517) concludit (ib. c. 37; I .1/2, 50s): „Si haec ita se habent, ut veritas nobis adjudicetur, I quicumque in ea regula incedimus quam ecclesia ab apostolis, apostoli a Christo, Christus a Deo tradidit, constat ratio pro■I positi nostri, definientis non esse admittendos haereticos ad j ineundam de scripturis provocationem, quos sine scripturis probamus ad scripturas non pertinere . . Ad quos merito dicendum est: Qui estis? quando, et unde venistis? quid in meo agitis, non mei? . . Mea est possessio: olim possideo; I habeo origines firmas, ab ipsis auctoribus quorum fuit res. j Ego sum haeres apostolorum.u Idem jam montanista (de j pudic. c. 21 ; M 2, 1024 s) tum aliquem, probabilius episcopum I proximum, scilicet Carthaginiensem, ex usu certe fidelium apoI stolicum compellat, tum secundum catholicos ex Mat 16, 18 s I potestatem ad omnem ecclesiam Petri propinquam, nempe I cum sede Petri junctam, derivari indicat (cf. Zeitschrift fier J kath. Theol. 1911, 79 ss). 1 Auctor philosophumenon successores apostolorum sum- 1392 1 mos sacerdotes et magistros et custodes ecclesiae declarat (supra n. 50). — Similiter Origenes (de principiis praef. n. 2; J/ 11, 116): „Cum multi sint qui se putant sentire quae Christi sunt, et nonnulli eorum diversa a prioribus sentiant, servetur τ »■ 792 Ecclesia ratione potestatis administrantis probatur apostolica dictis Patro® vero ecclesiastica praedicatio, per successionis ordinem ab apo­ stolis tradita, et usque ad praesens in ecclesiis permanens: illa sola credenda est veritas, quae in nullo ab ecclesiastica et apostolica discordat traditione.“ Congruit ib. 1. 4. n. 9 (3/ 11, 359). — In asserenda ecclesiae indole apostolica ex episcopis successoribus apostolorum iisque cuin successore Petri junctis est totus Cyprianus (n. 27. 47. 68. 113. 128. 129. 436. 488. 1227. 1269); qui successionem veram vel formalem etiam ita urget (ep. 76. al. 69. ad Magnum n. 3; M 3, 1140): nEcclesia . . una est, quae una et intus esse et foris non potest. Si enim apud Novatianum est, apud Cornelium non fuit. Si vero apud Cornelium fuit, qui Fabiano episcopo legi­ tima ordinatione successit, et quem praeter sacerdotii honorem martyrio quoque Dominus glorificavit, Novatianus in ecclesia non est, nec episcopus computari potest, qui, evangelica et apostolica traditione contempta, nemini succedens, a se ipso ortus est. Habere namque aut tenere ecclesiam nullo modo potest qui ordinatus in ecclesia non est.“ Necessitatem ad­ haerendi episcopo uni legitime substituto ille etiam sic inculcat (ep. 55. al. 59. n. 5; J/3, 802 s): „Neque enim aliunde haereses obortae sunt, aut nata sunt schismata, quam dum sacerdoti Dei non obtemperatur, nec unus in ecclesia ad tempus sacerdos, et ad tempus judex vice Christi cogitatur. Cui si secundum magisteria divina obtemperaret fraternitas universa, nemo ad­ versum sacerdotum collegium quidquam moveret, nemo post divinum judicium, post populi suffragium, post coepiscoporum consensum, judicem se jam non episcopi sed Dei faceret, nemo discidio unitatis, Christi ecclesiam scinderet, nemo sibi placens ac tumens seorsum foris haeresim novam conderet.“ — His additur sententia Clari a Mascula in carthag. concil. subCypr. VII, de bapt. III (71/ 3, 1071 s) et narratio Firmiliani (supra n. 68); cui etiam „seniores et praepositi1', scilicet seniores iique prae­ positi (in textu graeco probabiliter di ni /qwMrtn·· ΐίίΐηι), vel qui „praesident majores natu" (quibus graece re­ sponderit nomen illud idem), „qui et baptizandi et manum im­ ponendi et ordinandi possident potestatem", sunt episcopi, qui apostolis ordinatione vicaria successerunt (ad Cyprian, ep. 75. n. 4. 7. 8. 16; J/ 3, H58ss). — Auctor tractatus adversus aleatores sibi ut successori Petri apostoli ductum et communi- [ccleM ratione potestatis administrantis apostolica; de auctore tr. adv, aleatores JQ'j cationem potestatis apostolicae ecclesiam sustentantis vindicat 10.188co). 771). Q Porro Eusebius scribit (in Is i), 6; Ad 24, 151): ,„Quia parvulus natus est nobis, et filius datus est nobis: cujus principatus factus est super humerum ejus. Et vocabitur nomen ejus, magni consilii angelus. Adducam enim pacem super principes, pacem et sanitatem ipsi/ Quosnam principes memorat, nisi eos qui ab ipso ad principatum in ecclesia ge­ rendum constituti sunt? Discipulos dico et apostolos ipsius, necnon eorum per totum orbem successores (Xlyco bij μα&ητάς οι’τον 7.(à άιτοοτόλονς, ιοίς τε τ/ρ- τοιιοη· διαδοχήν υττοδεξαμίνονς; κ^.τ^τής οικουμένης), quibus datum est ut sana mente essent, et pacem mutuo colerent, cum ipsis diceret, ,Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis' (Jo 14,27). ,Magnus prin­ cipatus ejus, et pacis ejus non erit finis' ((s 9, 7)." Videas et I locum allatum supra (n. 436). — Ad rem sunt etiam dicta concilii sardie en sis (n. 493), aquilejensis (n. 771), Damasi (n. 499). I Item successionem legitimam episcoporum postulat Ephraem 1393 cyrus haereticos sic refutans (adv. haeres, hymn. 22; apud Asseman., bibl. orient. 1, 129): ,,Distincte interrogentur, a quo manum susceperint. Si hanc a nobis susceperunt, et abnega­ runt, plura non habet quae requirat veritas nostra. Si autem ipsi temere sacerdotale officium praesumpserunt, et hoc sat ’) Minus probabiliter quidam (vide v. g. /iatiffol, L’église naissante et le aiholicisme c. 8. n. 2) auctorem tractatus adversus aleatores putant episcopum qwlemcumque. Certe cura ob fraternitatem universam et sedes pro Domino vi­ aria, scilicet simpliciter et numero singulari, aptius intellegitur, si non episcopus simplex de sc vel episcopis gcncratim, sed episcopus omnium unus, nempe romanus loquitur. Praeterea hic unus percipitur sibi asserere ducatum apostolatus, i. e„ primatum prae episcopatu; neque enim magis cum ducatus apostolatus quam coni mox origo authentici apostolatus dicitur, fas erit cogitare genetivum epexe­ geticum, quasi ducatus is vocetur, qui sit ipse apostolatus. Tum vero auctor etiam originem authentici apostolatus, super quem Christus fundavit ecclesiam, in «speriore suo a sc portari asseverat; nimirum non sc exhibet mere subjectum ge­ rens apostolatus in Petro superiore vel decessore suo orti nec proinde mere here­ dem apostolatus ejus; potius sc profitetur subjectum ipsius originis apostolatus in decessore Petro factum; atqui subjectum originis ille nequit esse ita, ut primus spostolatum summum obtinuerit, siquidem hoc est Petri proprium neque in suc­ cessorem ullum transit; unde solum restat, ut sit subjectum originis eo, quod in Petro decessore fons apostolatus vel jurisdictioni* episcopalis ipse successor con«titatos sit; qualis non apparet nisi episcopus romanus. Porro etsi episcopus pialiscijmque Petrum fontem auctoritatis episcopalis praedicaret, per hoc ipsum primatum Petri et successorum ejus efferret. -- .. . 794 Ecclesia ratione potestatis administrantis probatur apostolica dictis Patrum est ad eorum probrum et ignominiam.“ Ad hoc de apostolis eorumve successoribus perpetuis divinitus constitutis ille audiatur (in Is 62, 5. 6. 10; ed. Lamy 2, 186 ss): „,Quia sicut adolescens virginem uxorem ducit, ita filii tui te requirenti Filios eccle­ siae apostolos, sacerdotes et justos appellat, qui constituunt caput corporis ecclesiae sicut maritus caput est mulieris. Hi velut mariti sunt ecclesiae per doctrinam suam et constanter ei filios spirituales generant. Dixit enim David de ecclesia et apostolis: ,Pro patribus tuis' populi errantes. ,Erunt tibi filii tui* seu apostoli. Et ad Dominum convertens sermonem spi­ ritus psalmistae de apostolis ecclesiae filiis ait: ,Fac eos prin­ cipes super omnem terram, ut praedicetur per eos nomen meum in generationem et generationem' (Ps 44, 17. 18). ,Et quemadmodum sponsus oblectatur sponsa, ita te oblectabitur Dominus', propter conversionem tuam. ,Super muros tuos Jerusalem constitui custodes'. Istius Jerusalem populi israelitici custodes fuerunt prophetae et justi, Jerusalem autem spiritualis seu ecclesiae sanctae custodes et rectores a Deo constituti sunt summi sacerdotes et sacerdotes . . ,Transite, transite, restituite viam populo, terite semitas, purgate lapi­ des' . . Respicit etiam hic locus praepositos ecclesiae quibus creditum est verbum salutis, quia verbum Dei eis mandat ut ostendant populo viam veritatis, ut terant semitas salutis, sol­ vant et extinguant omne verbum scandali et perturbationis?' — Optatus donatistas cum pseudepiscopis ipsorum et alia disputatione repetenda (n. 92. 236. 487. 771) et hac confutat (de schism, donat. 1. 2. n. 4; M 11, 950 ss): nSed et habere vos in urbe Roma partem aliquam dicitis; ramus est vestri erroris, protentus de mendacio, non de radice veritatis. Deni­ que si Macrobio dicatur, ubi illic sedeat, numquid potest di­ cere, in cathedra Petri? quam nescio si vel oculis novit, et ad cujus memoriam non accedit quasi schismaticus, contra apostolum faciens, qui ait: ,memoriis sanctorum communicantes' (Rom 12, 13). Ecce praesentes sunt ibi duorum memoriae apostolorum. Dicite si ad has ingredi potuit, aut obtulit illic, ubi sanctorum memorias esse constat. Ergo restat, ut fateatur socius vester Macrobius, se ibi sedere, ubi aliquando sedit Encolpius: si et ipse Encolpius interrogari posset, diceret se ibi sedere ubi ante sedit Bonifacius ballitanus: deinde si et Ecclwi» ratione potestatis administrantis probatur apostolica dictis Patrum. 795 ipse interrogari posset, diceret, ubi sedit Victor garbensis, a vestris jamdudum de Africa ad paucos erraticos missus. Quid est hoc, quod pars vestra in urbe Roma episcopum civem habere non potuit? Quid est, quod toti afri et peregrini, in illa civitate sibi successisse noscuntur? non apparet dolus? non factio, quae mater est schismatis? . . Missus est . , Victor: erat ibi filius sine patre, tiro sine principe, discipulus sine magistro, sequens sine antecedente, inquilinus sine domo, hospes sine hospitio, pastor sine grege, episcopus sine po­ pulo? — Successionem ipsam formalem urget etiam Padanus (infra n. 1449: quocum loco cf. supra n. 87. 436. 1364). — Eandem succesionem sic inculcat Gregorius naz. (or. 21. in laudem Athanasii n. 8; 71/ 35, 1090): ,,Νοη secundum pravum exemplum, quod postea inolevit, neque per vim ac caedem, sed apostolico et spirituali modo ad Marci thronum evehitur, non minus pietatis quam sedis successor; tempore quidem ab eo remotissimus, pietate autem illi proximus invenitur; quae quidem proprie successio existimanda est. Nam qui eamdem fidei doctrinam profitetur, ejusdem quoque throni socius est: qui autem contrariam sententiam tuetur, adversarius quoque in throno censeri debet. Atque haec quidem nomen, illa vero rem ipsam et veritatem habet successionis. Neque enim qui per vim irrupit, successor habendus est, sed qui vim per­ pessus est: nec qui leges violavit, sed qui modo legibus con­ sentaneo creatus est: nec qui contraria dogmata tenet, sed qui eadem fide praeditus est ; nisi quis fortasse ita successo­ rem dicat, quemadmodum morbum sanitati, et tenebras luci, et tempestatem tranquillitati, et mentis alienationem pruden­ tiae succedere dicimus. “ — His adde verba Gregorii nyss. (n. 1276), Ambrosii (n. 87), Siricii (n. 487), Epiphanii (n. 528), Chrysostomi (n. 164. 1271), Innocenta I (n. 487. 990), Zosimi (n. 487. 728), ipsius Pelagii haeretici (n. 994). Hieronymus vero affirmat (infra n. 1449), in illa esse ec- 1394clesia permanendum, quae ab apostolis fundata usque ad hanc diem duret; quam ecclesiam durantem ex potestate apostolica durante in episcopis, praesertim in successore Petri ipse cogitat, ut liquet ex testimoniis jam propositis (n. 47. 87. 236. 418. 463. 995). — Congruit Bonifaiius I (n. 487. 728. 759). — Augustinus dignitatem ecclesiae pro episcopatu, maxime pro 796 Ecclesia ratione potestatis administrantis probatur apostolica dictis Patnia. I sede Petri apostolicam praeter alia praeclara revisenda (n. 70. 502. 987. 992. 1365, cont. ep. fund.) his extollit (contra Faustum 1. 32. c. 19.21; A/42, 509 s): „Cur non potius evangelicae auc- I toritati, tam fundatae, tam stabilitae, tanta gloria diffamatae, atque ab apostolorum temporibus usque ad nostra tempora per | successiones certissimas commendatae, non te subdis?.. Sicut.. certum est illos libros esse Manichaei, et omnino ridendus est qui ex transverso veniens tanto post natus, litem vobis hujus contradictionis intenderit, ita certum est Manichaeum vel mani· chaeos esse ridendos, aut etiam dolendos, qui tam fundatae auctoritati, a temporibus apostolorum usque ad haec tempora certis successionibus custoditae atque perductae, audeant tale aliquid dicere/ — Consentanea vidimus prolata in concilio ephesino (n. 71. 493. 816), a Coelestino I (n. 487. 507. 727. 816), Vincentio lirin. (n. 1058), Petro Chrysologo (n. 486), Flaviano (n. 501, lib. appell.), Eusebio doryl. (ib.), Theodoreto (n. 184.501), concilio chalcedonensi (n. 71. 493. 730), Leone M. (n. 147. 164. 475. 486. 502. 553. 762, ep. ad Marcian. 817. 825), episcopis metropolis arelat. (n. 486), Prospero (n. 486. 992), Ascanio d episcopis tar racon, provinciae (n. 995). Simplicio (n. 485), Felice 111 testante de Flavita (n. 763), Gelasio / (n. 148. 485. 502. 575. 821. 988), Avito (n. 484), Ennodio (ib ). monachis secundae Syriae (n. 506), Possessore (ib.), Hormis da per formulam celebrem epi­ scopis plurimis et ipsi tandem synodo VIII oecumenicae pro­ batam (n. 493. coi. 978. 1263), a Stephana lariss. (n. 771), Justiniano I imperatore (n. 506), Fulgentio Ferrando (n. 989. 990). — Pelagius I ecclesiam non nisi in apostolica radice fundatam, apostolicis sedibus roboratam, in apostolicis sedibus esse dicit (n. 1272); idem ad episcopum quendam scribit (apud Loewenfeld, epist. pontif. rom. ined. pag. 15 s. n. 28; cf. Z)10 230): „Adeone te in summo sacerdotii gradu positum ca­ tholice fefellit veritas matris, ut non statim schismaticum te conspiceres, cum a sedibus apostolicis recessisses? Adeone populis ad praedicandum positus non legeras super apostolo­ rum principem a Christo Deo nostro ecclesiam esse fundatam, et ita fundamentum (fundatam?), ut porte adversus ipsam in­ feri prevalere non possunt? Quod si legeras, ubinam prêter ipsum esse credebas ecclesiam, in quo uno omnes scilicet apostolice sedes sunt ? Quibus pariter sicut illi, qui claves ac- EccJfiii ratione potestatis administrantis probatur apostolica dictis Patrum. 797 ceperat, ligandi solvendique potestas indulta est? Sed idcirco uni primum quod daturus erat, etiam in omnibus dedit, ut secundum beati Cipriani martyris, id ipsum exponentis, sen­ tentiam una esse monstretur ecclesia. Quo ergo tu, karissime I jam in Christo, ab ista divisus errabas, vel quam salutis tue tenebas spem?u I Accedit vox Liberati (n. 501), Pelagii II (n. 148. 1212. 1395 I 1272, ep. 4), Joannis hieros. saeculi VI (n. 996), Gregorii M. I n. 47. 514. 990. 994), qui et episcopos a schismate ad eccleI siam redeuntes asseverare jubet (Λ/ 77, 1347 s): „Prona et spontanea voluntate ad unitatem sedis apostolicae divina gratia I duce reversus sum. Et ne non pura mente seu simulate reI versus existimer, sub mei ordinis casu spondeo, et anatheI matis obligatione, atque promitto tibi, et per te sancto Petro I apostolorum principi, atque ejus vicario beatissimo Gregorio, I vel successoribus ipsius, me nunquam quorumlibet suasionibus vel quocunque alio modo ad schisma, de quo Redemptoris I nostri misericordia liberante ereptus sum, reversurum, sed semper me in unitate sanctae ecclesiae catholicae et commu­ nione romani pontificis per omnia permansurum.u — Illos ag­ mine longo alii, fere per hunc tractatum ipsum appellati, in efflagitanda administratione ecclesiae hereditarie apostolica sequuntur, ut episcopi africanac provinciae (n. 991), Sergius cypriensis (n. 996), Stephanies dorensis (ib.), Maurus ravennas 'n. 730), Maximus martyr (n. 102. 645), Vitalianus (n. 148), Agatho (n. 983) acclamante concilio constantinop. III (n. 493. 983) et adstipulante Constantino Pogonato imperatore (n. 983), Leo II(n. 826), Beda (n. 92), Hadrianus I cum concilio nicaeno II (n. 493. 550), Theodorus Abucara (apud Zeitschrift fur kath. Theol. 1910, 423 ss), Theodorus studita (n. 148. 165. 483. 645. 730. 991), Nicephorus (n. 822), Nicolaus 1 (n. 989), concilium remense (n. 772), Leo IX (n. 149. 555. 989), Gregorius VII (n. 544), Bernardus (n. 149. 165), Innocentius III (n. 106. 149. 166. 174), Thomas agninas (n. 997), Bo naventura (ib.), Humbertus (n. 555), Bonifatius VIII (n. 1227), Clemens VI (n. 556), Georgius trapez. (n. 140), Pius VI (n. 729). — Eandem veritatem sollemnius significat concilium lateranense IV (n. 494), lugdunense II (ib.), Horentinum (ib.), tridentinum (n. 438), Vaticanum (n. 438. 467. 234), quocum doctrina recens Leonis XIII concinit (n. 419. 475. 798 Ecclesia ratione potestatis administrantis apostolica probatur ipsa praxi veter». I 561. 600. 75». 1272. 1292). Praeterea videas inter errores modernistarum deer. s. off. 3. jul. 1907 damnatos errorem 50. 52 56 cum 49 (D10 2050 etc) vel ipsius PiiX encycl. 8. sept, 1907 (Ζ)1υ 2088. 2091. 2093). — Unde facile apparet, a concilio nicaeno I (cn. 8; D 19), in oratione antiqua prodita a Theodordo I | I I I (supra n. 1366), in ipso symbolo (Z?10 11. 14. 86; cf. 18) aliisve fidei professionibus, ut Alexandri alex. (n. 397) vel Innocenta III I I et Bonifatu J III (n. 367), ecclesiam secundum regimen quo­ que apostolicam intellegi. 9. Persuasio de necessitate potestatis apostolicae eccle• · · Siam constituentis de manu in manus continuo tradendae sup­ ponebatur legibus tanta cura electionem vel ordinationem epi­ scoporum moderantibus, supponebatur consuetudini, qua epi­ scopi primarum maxime sedium electi litteras communicatorias vel formatas ad ceteros episcopos, potissimum romanum da­ bant et qua hic sive scribendo sive rescribendo episcopos, di­ recte quidem sedium primarum, saltem implicite per commer­ cium amicum ipsum confirmabat, supponebatur diligentiae, qua series episcoporum legitimorum in diptychis ecclesiarum sin­ gularum consignata servabatur, vel studio, quo exinde cata­ logos episcoporum apostolis, praecipue apostolo principi suc­ cedentium auctores veteres conficiebant, supponebatur pugnae contra abusum investiturarum ab ecclesia susceptae. Certe primum leges disciplinae perantiquae ecclesiam valde sollici­ tam de episcopis recte constituendis monstrant. Ita ad ordi­ nationis integrae securitatem majorem canon ^apostd' 1 statuit (apud Hefele, Concilieng. Is, 800): „Episcopus a duobus aut tribus episcopis ordinetur/ Eodem pertinet canon 31 (supra n. 447), concilii nicacni I cn. 4. 6. 8. 19 (ZZ 1, 323 ss; cf. D 19. 20), can. laodicen. 12. 13 (cf. n. 447), ex ^statutis ecclesiae, antiquis" can. 2 (Z?10 150), concilii nicacni II cn. 3 (n. 447), concilii constantinop. IV cn. 22 (ib.). Insuper Gregorius M. expresse aperit, quanta sollicitudine ut ipsum caput ecclesiae in antistitibus consecrandis afficiatur (n. 544). Et revera pon­ tifex romanus assidue vigilabat, ut modus legitimus episcopos ponendi teneretur; quo spectat exemplum memoratum Damasil de eligendo digno episcopo constantinop. et de ordinandis episcopis Illyrici (n. 759), Siricii de episcopis Illyrici aliisque (n. 760), tum similia gesta Anastasii I (ib.), Innocenta I (ib.), Ecclesia ratione potestatis administrantis apostolica probatur ipsa praxi vetere, 799 to’(n. 761), Bonifatii / (ib.), Coelcstini I (n. 447), Sixti III n. 761), Leonis M. (n. 762), Hilari (n. 763), Simplicii (ib.), Felicis III (ib.), Gelasii I (n. 764). Deinde teste Irenaeo (ep. ad Victor, apud Eusebium, hist. 1397 eccl. 1. 5. c. 24; M 20, 506 s) pontifices romani aliis episcopis pro signo conjunctionis, nedum litteras, sed etiam eucharistiam transmiserunt (cf. can. laodicen. 14. apud Hefele, Concilieng. I2, 760 s); litterae autem formatae vel communionis episcoporum, nominatim sedis apostolicae vel romanae, quam fuerint usu antiquitus receptae, indicat quadantenus Tertullianus (n. 1211), significat Cyprianus (ep. 42. al. 45. ad Cornelium n. 3; cf. ep. 55. al. 59. ad Cornelium n. 9; ep. 67. al. 68. ad Stephanum n. 5; J/ 3, 706. 809. 998), synodus antiochensis a. 269. in ep. ad Dionys. rom., Maximum alex, etc (apud Eusebium, hist, eccl. 1. 7. c. 30; M 20, 719), ipse Eusebius (supra n. 509), Athanasius (n. 1370), qui etiam narrat (hist, arian. n. 25; J/25, 723): „Pax profunda admirandaque erat in ecclesiis, cum epi­ scopi undique Athanasio scriberent, ab eoque mutuo accipe­ rent consuetas pacis litteras/ Idem testatur synodus sardicensis œp. ad Julium pontif. et ep. ad univ. ecclesias; H 1, 654. 667), et Basilius M. scribens (ad neocaesarienses ep. 204. al. 75. n. 7; J/ 32, 754 s): „ Justius est autem res nostras judicari, non ex uno aut altero non recte in veritate ambulantibus, sed ex multitudine episcoporum, qui nobis in toto terrarum orbe per Domini gratiam conjuncti sunt. Interrogentur autem pisidae, lycaones, isauri, phryges utrique, armeniorum quidquid vobis est vicinum, macedones, achaei, illyrii, galli, hispani, Italia tota, siculi, afri, Aegypti pars sana, quidquid est reliqui in Syria: qui et ad nos litteras mittunt, et rursus a nobis acci_ · piunt. Ex quibus litteris, tum quae illinc afferuntur, tum quae rursus vice versa hinc ad ipsos mittuntur, discere vobis licet nos omnes esse unanimes, idemque sentire. Quapropter com­ munionem nostram qui refugit, sinceritas vestra noverit eum sese a tota ecclesia separare." —Accedit testis Optatus (n. 487), Bonifatius I (n. 759), Augustinus (n. 502), qui eundem morem ratum ante oculos habet dicens (ep. 44. al. 163. ad Eleusium etc c. 2. n. 3; M 33, 175): ^Quaerebam utrum (Fortunius donatistarum episcopus) epistolas communicatorias, quas formatas dicimus, posset quo vellem dare . . Parabam autem, ut si 300 Ecclesia ratione potestatis administrantis apostolica probatur ipsa praxi vetert. School oî Divinity consentiret, ad illas ecclesias a nobis tales litterae mitterentur, ■ quas in apostolicis auctoritatibus pariter legeremus illo jam I tempore fuisse fundatas44 ; vel (contra Cresconium 1, 3. c. 34. n. 38; 3/43,516): r Ad Carthaginis episcopum romano praeter­ misso, nunquam orientalis catholica scriberet: ubi saltem vester > scribi debuit, quem soletis Romam paucis vestris mittere ex Africa"; ad haec videas supra (n. 1263, cont. Cresc.). 1398 Ita et Gregorius M. scribit (1. 7. ep. 4. ad Cyriacum episc. constantinop. ; 3/77, 856 s : „Epistolas vestras directas plena fide suscepimus, atque omnipotenti Deo gratias agimus, qui incon­ sutilem tunicam desuper contextam, videlicet ecclesiam suam, vicaria confessione fidelium in unitate gratiae ab omni erroris scissione custodit, et contra pereuntis mundi, ut ita dicam, tot culparum diluvium, ex multis lignis arcam construit, in qua omnipotentis Dei electi serventur ad vitam. Nam cum vicis­ sim nobis fidei nostrae confessionem transmittimus, et cari­ tatem nostram erga nos ostendimus, quid aliud in sancta ec­ clesia agimus, nisi arcam bitumine linimus, ne unda erroris intret, et vel spiritales quosque tanquam homines, vel carnales tanquam animalia occidat?44 Et iterum (1. 9. ep. 52. ad Secundinum; 3/ 77, 985): «Hinc est enim ut quoties in quatuor praecipuis sedibus antistites ordinantur, synodales sibi epi­ stolas vicissim mittant, in quibus se sanctam chalcedonensem synodum cum aliis generalibus synodis custodire fateantur; sicut et nos aversamur, atque anathemate plectendos ducimus, si qui de fide ejusdem synodi aliquid imminuere, vel aliquid in ea addere praesumunt/ — Atque Sophronius hieros. (ep. synodica ad Sergium patriarch, constantinop. ; M 87, 3150 s): „Quia vero quaedam apostolica, atque prisca traditio in sanctis Dei per totum orbem ecclesiis tenuit, ut qui ad pontificatum ducuntur, iis qui ante illos pontificatus regunt, omnia since­ riter conferant, vel exponant, qualiter sapiant, et qualiter fidem detineant . . huic proinde et nos consuetudini servientes, et legem optimam arbitrati, omne, quod olim decenter effec­ tum est, maxime, apostolico roboratum instructo: qualiter de fide teneamus, scribimus, et a Deo instructis vobis ad pro­ bandum dirigimus/ — Idem constat ex factis multis quidem jam citatis, ut helicis l probantis commercio litterarum Dom­ num episcopum antioch. (n. 759; cf. 509), Damasi / pariter ftcfehntionc potestatis administrantis apostolica probatur ipsa praxi vetere. 801 approbantis Petrum alex, et Nectarium constantinop. (n. 759), &Ù11 agnoscentis Elavianum antioch. (n. 760), Innoc&ntu I tonantis Alexandrum antioch. et condicione certa Aeacium beroeens. (ib.), Sixti III inter alia orientalibus episcopis se I consecratum nuntiantis (n. 761), Leonis M. confirmantis Maxi! ,-nnm antioch. et Anatolium constantinop., vituperantis Basilium I antioch. de ordinatione non secundum ecclesiasticum morem I significata, poscentis post scripta ordinationis necessarie et ex more missa crebras litteras alias a Timotheo alex. (n. 762), I Hilari indicantis pontificatum suum, „quod et consuetudo I poscebat et caritas“ (ep. 5. 6 ad Leontium episc. arelat.; M 58, 22 s), Simplicii confirmantis episcopum antioch., reprehendentis Aeacium constantinop. de omisso officio litterarum, scribentis, j adero alexandrino ex more relationem de novo episcopo I electo missam et a pontifice romano alexandrinum secundum I consuetudinem confirmandum esse (n. 763), Felicis III (II) te- I stantis, epistulas regulariter destinari ad sedem apostolicam, I per quam largiente Christo dignitas sacerdotum omnium soliI detur (ib.), GelasiL I significantis (n. 764 in epistulis ad EupheI mium constantinop. et Dardaniae episcopos datis) morem veI terem sedis apostolicae mittendi litteras communionis et (ib. I ex ep. 14) accipiendi ab episcopis novis confirmandis, Anastasii II i communicantis formulam fidei pro more pontificis novi (7? 746), I Hwmisdae arguentis Epiphanium constantinop. neglectae nunI tiationis muneris episcopalis e pristino more faciendae, triIbuentis laudem synodo constantinop., quae ex confessione propria implendo legem ecclesiasticam apostolatui Hormisdae electionem Epiphanii significavit (n. 765). Specimen diligentiae in diptychis adhibitae praebent diu- 1399 turnae illae controversiae de nomine s. Joannis Chrysostomi ' in diptycha restituendo (cf. Baronius, annal, eccl. ad a. 412. n. 46 ss ; R 305. 307—309) vel de nominibus Aeacii constan­ tinop. et aliorum inde eradendis (cf. R 612—615. 638. 639. 669. 744). Eodem pertinet haec Leonis M. admonitio (ep. 80. al. 60. ad Anatolium episc. constantinop. c. 3; M 54, 914 s): pDe nominibus autem Dioscori, Juvenalis et Eustathii ad sacrum altare recitandis dilectionem tuam hoc decet custo­ dire. quod nostri ibidem constituti faciendum esse dixerunt, quodque honorandae s. Maviani memoriae non repugnet, Straab, De Eecleala. Π. 51 802 Ecclesia ratione potestatis apostolica probata errores varii excluduntur. Etcbh apostolica vindicatur amplius distincta classe duplici charismatum. «03 plfciter ministros a populo statui dicunt, quibus accedunt ii, et a gratia tua Christianae plebis animos non avertat. Nam ■pi munus sacrum hinc ab hominibus suscipientibus, olim iniquum nimis est atque incongruum eos qui innocentes ei sponte sua ut per charismata idoneis, postea per seniores po­ catholicos sua persecutione vexarunt sanctorum nominibus puli electis, illinc a consensu populi ortum esse contendunt; sine discretione misceri; cum damnatam impietatem non desequalia commenta descripta videsis apud Wilmers (de Christi rentes ipsi se sua pravitate condemnent; quos convenit, aut ecclesia n. 22. 23). Similiter intellegimus, quantum aberrent percelli pro perfidia, aut laborare pro venia/ Illustrius quo i veritate illi, qui jam imitati quodammodo montanistas et irque illud est, quod per formulam Hormisdae (supra n. 493i promittendum erat, nomina dissidentium a communione ec­ ringianos potestatem primorum sacrorum ministrorum omnem in donis revocabilibus vel certe non continuo perpetuis, in clesiae catholicae, i. e., a sede apostolica inter sacra mysteria non recitanda esse. — Porro catalogos episcoporum, imprimis charismatis apostolatus, prophetiae, doctrinae transeuntibus romanorum ut successorum Petri, jam notavimus traditos ab I iisque etiam solutis a jure postulandi fidem vel oboedientiam, Hegesippo (n. 516), Irenaeo (n. 489), Hippolyto aliove (n. 517), i inveniunt (cf. ib. n. 174. 265. 294; v. Dunin-BorkowskiDie Eusebio (n. 436), Optato (n. 487), Epiphanio (n. 528), Augustini Dueren Forschungen über die Anfânge des Episkopats; h/tsd/rft für kath. Theol. 1903, 62 ss. 181 ss; 1904, 250 ss; (n. 987); cf. verba Tertulliani (n. 1391, de praesc. c. 32). Denique litem acrem de investituris tendentibus ad episcopos | WM L’église naissante et le catholicisme, exc. B. : vel supra n. 300 adnot.). a radice apostolica potestatis sacrae tandem avellendos historia aevi medii enarrat (cf. Zeitschrift fiir katk. Theol. 1909, 550 ss). j At enim praeter gratias gratum facientes, i. e., per se in 1402 hominum singulorum recipientium salutem ordinatas, in quibus 1400 10. Veritas demonstrata ex comparatione cum synagoga confirmari potest. Etenim ut synagoga generatim, ita specia- I rcclesiae finis cernitur, secundum fontes revelationis ipsos tim hierarchia ejus erat typica prae ecclesia ejusve hierarchia I dkinguere oportet classes duas gratiarum gratis datarum (cf. A/ 10, 7. 8), h. e., per se ecclesiae communem utilitatem ad­ (cf. v. g. Zach 3, 8). Atqui ministerium sacrum omne syna­ gogae vinculo originis carnalis cum tribu Levi vel cum Aaron ducentium, ut quae in multis differant. Nimirum charismata jungebatur. Ergo perenne in ecclesia perenni ministerium generis alterius, potestas scilicet faciendi sacra et in rebus generationis spiritualis vinculo ad apostolos et apostolorum .redendis vel agendis vere homines regendi, ex commonstratis 9 principem vicarium Christi referetur. essentiam ecclesiae constituunt, cum Christus illa ipsa in apo­ 1401 Corollarium. Demonstrata est veritas apostolicitatis ec­ stolis instituendo ecclesiam suam instituerit (cf. supra n. 35. 273). Hinc potestas utraque memorata ut ecclesiae indoles clesiam continentis positae in eo, quod potestas ordinis ad conficienda sacra et potestas jurisdictionis ad ferendas leges | per legem institutionis fixa est vel ad actus certos cultus et fidei et disciplinae, apostolis et Petro ut missis primis a Do­ regiminis extenditur. Insuper potestas ea charismatica apo­ mino impertita, in successores continuatione perpetua trans­ stolis sub Petro duce solis prae aliis eam observaturis a Do­ funditur; unde constitutio ecclesiae tota cum primatu post j mino collata est. Exsistit autem eadem pro perpetua ecclesia apostolos theoretice et practice magis magisque explicata, non I data semel tenenda omnibus diebus usque ad consummationem demum introducta est. Porro veritate illa una demonstrata | saeculi {Mat 28, 18—20; Jo 14, 16. 17; 1 Cor 11, 23-26). Quo anfractus errorum variorum oppositorum omnes simul exclu­ ea intellegitur ab apostolis tradenda continuis sine abruptione duntur. Ita corruit figmentum, quo protestantes alii ministe­ successoribus, diligenter seligendis (/ Tim 3; 5, 22; Tit 1, 5ss), quales reapse in scripturis vel testimoniis antiquissimis Patrum rium quidem ipsum saltem coartatum verbi et sacramentorum, imprimis episcopi cum episcopo quodam principe comparent non regiminis, a Christo institutum esse, sed gerentes mini­ sterii a populo designari putant, alii constantius urgentes prin­ (recole n. 428. 1390 ss). Porro actus tradendae ejus potestatis est consecratio vel missio quaedam sensibilis (vide v. g. cipalem suam theoriam sacerdotii ex se universalis etiam sim51* S04 Ecclesia apostolica vindicatur amplius distincta classe duplici charismatum. <Γ -, —3 Aci 14, 22; 1 Tim 4, 14; 2 Tim 1, 6; Tit 1, 5 ss); qui modus externus traditionis sicut naturae humanae consentaneus, ita seposita testificatione Dei immediata necessarius est, ut pote­ statem traditam agnoscere possint et accipientes, antequam ea juste ad actus ministerii vel imperii utantur, et homines alii, antequam se ei imbuendos sacris vel gubernandos recte de­ dant; videlicet effectus validus ex potestate, potestas exactu traditionis ut signo aeque ac causa aestimatur. Talia cum sint charismata prioris seriei, merito ordinaria dicuntur. His, quod attinet ad enumeratas partes omnes, contraria apparent charismata generis alterius, ut dona prodigiosa vel prophetica, unde apte extraordinaria vocantur. Namque primum ista ec­ clesiae secundum essentiam per charismata ordinaria consti­ tutae, ut divinitus approbetur vel adjuvetur, adiciuntur [Mare 10, 15-20). Exinde ea ex consiliis nobis quidem per se incognitis divinae providentiae summe varia ad effectus minores vel majores, modi hujus vel illius etiam novi vel plane inopinati distribuuntur (cf. Jo 14, 12; Mat 17, 19; Marc 11, 23; Luc XI} 6). Quare ea etiam non ordini hominum definito soli, sed uni­ verse ecclesiae vel fidelibus sive his sive illis, ne feminis qui­ dem penitus exclusis, promissa et collata inveniuntur (Marell, 23; 16, 17; Jo 14, 12; Act 2, 4. 1S; 21, 9; 1 Cor 14, 5. 23ss). Neque ea semel in perpetuum instar doni stabilis, verum quo­ tiens ex re et tempore ad bonum aliquod ecclesiae omnis vel partis et aetatis ecclesiae promovendum Deo placuerit, saepe etiam solum pro actibus singulis impertiuntur (cf. 1 Cor 12, 7 — 11). Etenim charismata illa directe a Deo hominibus op­ portune a se ipso electis, non per homines divinitus habentes continuis successoribus ex officio curandis conceduntur. Tan­ dem ad eadem concedenda signum externum sane non requi­ ritur, praesertim quod charismata ex effectibus ipsis vere di­ vina dinoscenda sunt (cf. 1 Cor 14, 29; 1 Thes 5, 20. 21) et certo ex effectibus mirificis sive pro indole sua propriis sive superadditis dinoscuntur. 1403 Jam vero cum charismata ordinaria non minus quam ex­ traordinaria scripturis et traditione testificata sint, adversarii supra memorati agnitis his solis illa de ecclesia primi temporis exterminant. Sed post ea omnia, quibus per hunc tractatum ipsam potestatem sacram ordinariam vel perpetuo continuan- Ecclesia apostolica vindicatur amplius rejecta methodo adversaria. 805 dam ordinis et jurisdictionis in luce collocavimus, refutatione jiia isti neutiquam egent. Lnimvero textus minime dubii verbi Dei scripti vel ab initio traditi saepe allegati eo magis rem I evincunt, quod evangelium ex Domini mandato per se viva I voce, non libris propagandum fuit, unde et apostoli cum discii palis suis tantum per occasionem vel ex necessitate superveI liante peculiari, non consilio exponendi instituti christiani in! tegri, utpote ore praedicati, quaedam litteris consignarunt, et I Patres suppares potius simpliciter hortando vel agendo pro I die Domini venturi quam scribendo occupati sunt. Itaque nunc sufficiat adnotare, ab adversariis locos potestatem apoI srolicam perennem positive claritate plena commonstrantes I opprimi vel deprimi, locos autem alios quosdam visos sibi I commodiores usu levi argumenti negativi, petiti ex silentio, I ad opinionem propriam fulciendam admoveri atque huic opi! irioni quasi optime probatae locos plus minusve ambiguos acI commodari; qua methodo adhibita in monumentis antiquitatis I aihil erit, quod non in sensum suum quisque vertere possit. I Sic verba ipsius Domini manifesta de potestate apostolica, prae! serti m principis Petri, ut Mat 16, 18 s, cum hactenus perversae I explanationi omni restitissent, interpretatione catholica vera jam I concessa plerique pro non genuinis et saeculo II demum inter! polatis vel saltem tarde conscriptis habent (cf. adnot. ad n. 104. 300). At hi vel per impotentiam verba talia postliminio sine I vestigio mutationis et reclamationis ullo codicibus ac versionibus orbis totius omnibus inserendi et tamquam dicta Domini I ecclesiae universae injungendi confutantur. Quod enim diI cuntur ipsa quattuor evangelia ex Asia per Romam inter i a. 120. et 180 in ecclesias invecta et inde paulatim sacra facta, ' id commentum seria nulla ratione fultum ideoque impune con' temnendum est.1) Insuper si qui adversarii adhuc Christum ’) Harnack commentum illud a se positum (Lehrbuch der Dogmeng. 1 \ adnotj mox ipse loqucns de saeculo II cogitur evertere addendo (ib. 378 s) : Ji$3t man alie einschlagendcn Spuren und Zeugnisse zusammen, so ist man Wohl •2T3uf vorbereitet, dass in der Kirche demnachst fast uberall ein Evangelienkiaon, die vier Evangelien umfassend, neben dem A. T. stehen werde, aber noch ist man — obgleich die Paulusbriefe gesammelt vorlagen und reichlich gelesen Tirden — auf einen Restandtheil , Apostolos* nicht gcfasst, da ein solcher feher nur bei Marcion und bei Gnostikern entgegentritt. Somit taucht fur uns piu plotzlich, in einer immerhin noch unsicheren Andeutung des Melito von V··■ 1 806 iz * ”, .4^· r Ecclesia apostolica vindicatur rejecta oppressione locorum scripturae. S chool o t D ivinity magistrum Deum ex scripturis profitentur, non possunt sen­ tentias controversas illas ut insitivas repudiare, quin secum ipsi committantur, i. e., quin scripturas alias a se retentas pe­ riculo simili exponant et quin cogantur affirmare, Dominum religioni suae tam male providisse, ut libros sacros mox in re momenti maximi corrumpi absque remedio sineret. Sin sunt homines rationalistae, saltem eo erroris convincuntur, quod rationi firmae ostendenti locorum genuinitatem nequeunt op­ ponere nisi ratiunculas easque variantes; quo ipso non his argumentis ad locos infitiandos permoveri, sed causa alia qua­ dam argumenta qualiacumque quaerere deprehenduntur. Et vero causa ea est, quod est in antecessum illis dogma, nullam potestatem vel ecclesiam viribus caelestibus praevalentem in­ stitutam esse neque institui potuisse, cum effectus naturam excedentes repugnent ; cujusmodi praejudicium utique ipsi philosophiae sanae de Deo omnipotenti adversatur. Ceterum si vere testimonium v. g. de principatu Petri saeculo II ubi­ que evangelio adjunctum esset, id probaret, talem adjunctionem Sardes, die uns Eusebius erhalten hat, in den Werken des Irenâus und Tertullian und in dem sog. Muratorischen Fragment das N. T. auf. Direct wird fiber seinen Ursprung gar nichts, aber auch indirect kaum etwas gesagt, und doch erscheint es schon als eine wesentlich fertige und abgeschlossene Grosse, und zwar far dasselbe kirchliche Gebiet, in dem wir auch die apostolische regula fidei zuerst nachweisen konnten. Von einer Autoritat der Sammler hôren wir nichts, weil wir von solchen fiberhaupt nichts vernehmen. Und doch gilt die Sammlung bei Irenaus und Tertullian als geschlossen; den Hüretikern wird es bereits zum schweren Vorwurf gemacht, dass sie dieses oder jenes Buch nicht anerkennen, ihre Bibeln werden an der kirchlichen Sammlung als der âlteren gemessen, und diese selbst wird bereits genau so verwerthet wie das A. T. Die Annahme der Inspiration der Biicher, ihre harmonistische Interpretation, die Vorstellung von ihrer absolnten Snfficienz in Bezug auf jede Frage, die auftauchen kann, und in Bezug auf jedes Ereigniss, welches sie berichten, das Recht uneingeschrânkter Combination von Stollen, die Annahme, dass Nichts in den Schriften gJeichgûltig ist, endlich die allegorische Deutung sind das unmittelbare und sofort zu consti­ tuende Ergebniss der Kanonisirung.“ Nimirum quamvis pro nobis ob penuriam documentorum N. T. prorsus subito appareret, id quod parum accurate dicitur, veteres tamen illi fiducia et veneratione tanta adhibendo libros evangelii aliosqw et ut genuinos et ut sacros ex testimoniis certis sibi et ecclesiis orbis et ipsis haereticis jam ante haeresim propriam et universe ab initio rei Christianae notes probant. Quodsi libri quidam aliquamdiu ut dubii non pariter ubique in canonem recepti sunt, id ipsum cautionem religiosam monstrat, qua in hoc negotio gravis­ simo ecclesia se gessit. EccIesU apostolica vindicatur rejecta extenuatione scripturae vel traditionis. S07 persuasioni et traditioni ecclesiae antiquae universae de pote­ state Petri et successorum ejus respondisse; neque proinde esset, cur adversarii testimonia Ignatii vel Irenaei detrectarent. {.{.Batiffol, L'église naissante, exc. A; Études 1909. t. 119, 585 ss. 729 ss; Stunmen a us Maria· Loach 1910. 1, 486 ss; Zeitschrift far kath. Theol. 1910, 758 ss; Tillmann) Jesus und das Papsttum; Hist.-polit. Blatter 1910. 2, 737 ss. 828 ss. 905 ss cum resp. i.miniss. bibl. 19. j u n. 1911. Reapse jam Clemens rom. non mera correctione fraterna 1404 erga Corinthios utitur, sed potius veram oboedientiam et quidem cum successu sibi postulat (supra n. 490; cf. Zeitthrift filr kath. Theol. 1877, 310 s). — Ignatio autem teste (supra n. 490. 505) ecclesia romana praesidet in loco re­ gionis romanorum; nimirum quamvis praesideat in loco re­ gionis romanorum, non tamen dicitur praesidere nec prae­ sidere potest loco ipsi regionis romanorum, cum nemo prae­ sideat sibi ipsi, verum in loco regionis romanorum resi­ dens ecclesia praesidet sine addito particulari, proinde prae­ sidet ecclesiis orbis universis. Eadem appellatur praesidens caritatis; quod est idem ac praeposita coetui caritatis vel ca­ rorum, non idem ac praecellens virtute caritatis; nam π^ον.αΒip&ai sensu illo (ut ad magnes, n. 6), non hoc invenitur, et consequenter αγάπη sensum concretum induit. Ita nomen cari­ tatis occurrit saepius apud Ignatium ipsum (ib. n. 9 ; ad trail. 0.3. 13; ad philad. n. 11; ad smyrn. n. 12) et deinceps apud alios (videas mart. Ign. colb. n. 5; F 22, 282, ubi legis beatam praedicatam την εν (-.-/.εΐνιο rfa τόπη) των αδελίρων αγάπην, h. e., coetum, qui est in in illo loco, fratrum, non caritatem fratrum, qui in illo loco sunt; concilium faris, a. 360 vel 361 ; H 1, 730; Bonifatium I supra n. 759; Augustinum passim alloquentem Christianos suos „caritas vestra“). Simili modo Clemens rtçov.aBÇuivnç αλητείας, nempe praesidens populi veritatem profitentis, dicitur (Pseudo- Clementis ep. ad Jacob, n. 2. 17; M 2, 36. 53; cf. Zach 8, 3; Irenacum, cui veritas est ecclesia supra n. 372. 434), et collectio fidelium fraternitas vel fraternitas, quae in mundo est, vocatur (7 Pet 2, 17 ; 5, 9; Serapion, antioch. apud Euseb. hist. eccl. 1. 5. c. 19; M 20,482; Tertullian. supra n. 1211; Cyprian, n. 1212. 1392). Perinde igitur ab Ignatio no­ mine caritatis, τής αγάπης, ecclesia universa significatur. Dignitati « I i 80S Ecclesia apostolica vindicatur rejecta extenuatione traditionis. οι üivtnrry enuntiatae praesidis prae ecclesia universa convenit, quod Ignatius deinde a romanis alios doctos exhibet et ipse firma esse vult, quae illi doceant et praecipiant; sunt enim illi (ex inscript.) gratia Dei inseparabiliter repleti et ab omni alieno colore expurgati, άιτοόινλισμένοι α,το παντός αλλοτρίον χρά/ΐίττο^ videlicet manentes puri ab omni falsa sententia. Magis quoque principatus romanus super ecclesiam universam eo declaratur, quod Ignatio asseverante ecclesiam Syriae a se pastore dere­ lictam solus Jesus Christus reget, επισκοπήσει, atque ?■ ιιιώ αγάπη, nempe romanorum ecclesia. Scilicet uno eodemque verbo cum Christo episcopo universali invisibili ecclesia ro­ manorum ut praeses ecclesiae universalis, etiam Syriae lon­ ginquae, vicaria pro Christo visibilis conjungitur.1) Postremo ex eo, quod Ignatius episcopi romani mentionem nullam facit, profecto non sequitur, episcopum monarchicum Romae non­ dum exstitisse; ratio silentii sive alia quaedam sive ea fuit, quod per epistulam suam totam Ignatius romanos fideles non singulos pro relatione mutua interna, sed omnes ut homines ecclesiae aliis et ipsi ecclesiae Syriae praesidentis considerat et honorat (resume supra n. 530). — Item testimonium Irenaei omni deminutione majus supra (n. 984 ss) vidimus.2) Haec *) Hinc judicetur, quam falso scripserit Harnack (Lehrbuch der Dogmeng. I4. 406. adnot. 2): „Von einer empirischen Einheit der Gemeinden zn einer Kirche, verbürgt durch irgend eine lex oder ein Amt, weiss Ignatius noch nichts. Der Bischof hat nur fur die Einzelgemeinde Bedeutung, nicht fiir das Wesen der Kirche, und auch fur Ignatius giebt es keine andere Verbindung zwischen den getrennten Gemeinden ais die durch den Glauben, die Liebe und die Hoffnnng gesetzte. Christus, der unsichtbare Bischof, und die Kirche gehôren zusammen." Nec quod illi (ib. 486. adnot. 2) zrpozio'/rçwerr, r(,‘ αγάπης est procuratrix fra­ ternae (!) amoris, probari potest, nisi forte procuratrix sensu eodem ac praeses, et amor significationis concretae aeque ac caritas capax sumitur. *) De sententia Irenaei Harnack pridem scripserat (Lehrbuch der Dogmeng. Is, 445. adnot. 3); „Das ,in qua' habe ich früher mit den meisten Gelehrten ani ,romische Kirche’ bezogen ; ich habe mich aber nun iiberzeugt . ., dass es ani ,omnem ecclesiam' zu beziehen ist und dass der durch in qua eingeleitete Sati nur besagt, dass jede Kirche, sofern sic traditionstreu, d. h. rechtglaubig ist, naturnothwendig mit der romischen iibereinstimme." Qualem ex­ planationem supra (n. 986. adnot.) refutavimus. Nunc pro editione operis sui non persuasionem illam suam denuo mutando Harnack opinatur (l4, 487 s. et adnot,). teste Irenaeo cnm ecclesia rotnana universam necessario, scilicet naturaliter, sponte sua (naturgemâss, selbstverstândlich) consentire et in hac ecclesia universa tradi­ tionem apostolicam semper conservatam esse. Nihilo setius, negato primatu juris Etdesia apostolica vindicatur rejecta extenuatione vel usu malo verbi Dei. 809 quidem do locis, ejuos causam contra se plane finientes ex- tenuare student. Addimus exempla textuum, quibus maxime pro se abu- 1405 tuntur. Rom 12, 3 — 8 apostolus monendo fideles, ut in utili­ tatem communem ecclesiae charismata modeste sua singuli conferant, nonnulla enumerat; quodsi igitur ordinaria silentio penitus praeteriret, non ideo negaret, cum nec propositum apostoli horum mentionem postulet, et moneri a se ipsum qui­ dem s. Petrum antistitem romanum, si tunc in urbe morabatur, non decuerit, ministros autem ab eo statutos non libuerit. Ceterum nomine ministerii vel ejus „qui praeest“ munus etiam ordinarium per se indicatur (cf. Act 6, 1 — 6; Phil 1, 1 ; 1 Tim 3, 8-10. 12. 13). — Similiter dicendum de 1 Cor 12, 27 ss, ubi 1 voce gubernationum munus hierarchicum nonnemo comprehen- 1 I I I I I I I I dat. Sin verius censetur, loco isto sola charismata extraordinaria etiam gubernationis poni, quod sive aptitudo quaedam nova sive, v. g. propheta teste, gubernatio ipsa haec vel illa a Deo immediate data sit, hoc ordinariis charismatis non episcopi romani, asseverat, ecclesiam romanam exempli causa nominari, quod ea praeter principalitatem ecclesiis omnibus per apostolos conditis pro fide ostendenda communem potentiore aliqua vel primatu mero facti eminuerit tamquam ecclesia capitis imperii et ex fidelibus componentibus insignis et prae ceteris activa et diTitiis, ut sestertiis a Marcione allatis (ex Tertulliani de praesc. c. 30), florens, a I qui proinde ecclesiae reliquae pauperes penderent. At interpretationem etiam I talem falsam esse, demonstratione ipsa superiore (n. 984 ss) constat. Etenim ex I cac Irenaeus ecclesiam romanam non velut unam de pluribus commemorat, sed I pro principalitate potentiore ejus singulari unicam illam praedicat. Porro rationem I principalitatis potentioris Irenaeus proprie in origine et potestate inde hereditaria I ecclesiae romanae potiore, non in momentis superadditis ponit. Nam ex contextu I declarato Irenaeus evidenter ecclesias totius mundi orthodoxas contra quosvis dis! ridentes eo probat, quod ecclesia romana propter potentiorem suam principalitatem ' tum firmiter orthodoxa ipsa sit tum ecclesias omnes alias necessario consentientes (sibi habeat. Atqui orthodoxiarn prorsus firmam ecclesiae romanae cum conse­ quente consensu necessario ceterarum Irenaeus origine et potestate ecclesiae romanae potiore apostolica, per successiones episcoporum romanorum continuata, ostendere utique potuit et ostensione rplenissimau ostendit, momentis enumeratis illis aliis, praesertim opibus copiosioribus, evincere nec voluit nec potuit; an corain adversariis quasi se ipsum irridendo dixit, nexum esse necessario (naturgemass, Î I I ·■'.'A'î’ÿïiÎ -. · · ’ *·« JF AimiAir. io » 810 Ecclesia apostolica vindicatur rejecto usu malo scripturae sacrae, officit; etenim pro fovenda caritatis unitate apostolus illud urget, a Deo ipso uno charismata inaequalia in bonum cor­ poris totius ecclesiae donari, exemplo a corpore hominis de­ prompto, unde non magis gratias omnes corinthiis ceteroqui jam notas quam membra corporis omnia nominatim exprimere oportuit (cf. n. 189). Immo apparet ratio de charismatis or­ dinariis tacendi; nam cum corinthii extraordinaria sola ut prae aliis mira aemulando apostolum interpellassent, de his quidem instituuntur ita, ut ea genuina in varietate omnia ad salutem fidelium omnium a Deo dispertita intellegant (I Cor 12, 1—30), ut ea tamquam gratias gratis datas gratiae gratum facienti, maxime caritatis posthabeant (12, 31 —13, 13), ut eorundem meliora, qualis est prae linguis prophetia, orando a Deo ipso impetrare studeant (12,31; 14); at de charismatis hierarchicis ordinariis, quae neque a corinthiis aerdule peterentur neque nisi paucis probatis per magistratus sacros concedenda essent, cur s. Paulus loqueretur? an munerum talium quoque ambi­ tionem in plurimis excitaret? Porro ipsa quae pro ecclesia primum stabilienda exstitit charismatum abundantia, fidelibus multis etiam simplicibus auctoritatem magnam distinctam qui­ dem a vera jurisdictione conciliavit ideoque simul cum cura ab apostolis ipsis de ecclesiis a se conditis semper habita et cum spiritu caritatis tunc vivacis potestatem episcopalem, quamvis non in se, tamen prae donis aliis et in usu suo minus conspicuam reddidit. Quo facillime explicatur, quod apostolus Corinthios, non praecise magistratum ad negotium publicum gerendum evocavit, ut nempe pro mensura condicionis suae quisque pronuntiando sententiam, consulendo, consentiendo, exsequendo ad judicium concurrerent (/ Cor 5; 6, 1—6) vel omnes apostolo communi superiori oboedirent (2 Cor %, 5 —11) vel quadantenus etiam libera caritate agerent (/ Cor 16,1—4; 2 Cor 8, 19—21); etsi prudentia ipsa impediverit, ne ille magi­ stratum expresse vituperaret (/ Cor 5), et apud fideles aeque atque infideles (cf. 1 Cor 6) sive soli superiores per se vel alios judicaturi sive etiam arbitri, in saecularibus quidem, de­ signari potuerunt. — Eph 4, 11 ss hypothesi charismatum mere extraordinariorum, nedum faveat, valde refragatur, quoniam pastores et doctores sunt hierarchae compotes jurisdictionis ordinarii (cf. n. 412; Act 20, 28; I Pel 5, 1—5); quin et apo- Ecclesia apostolica vindicatur rejecto usu malo scripturae vel traditionis, j stoii ut distincti ab evangelistis potius intelleguntur soli primarii, j qui secundum potestatem saltem ordinariam cum episcopis continuo perpetuis comparantur (cf. Act 1, 20. 25; Phil 4, 3; / Pet 5, 1—5 col. 2, 25 ; 2 Jo 1; 3 Jo 1). — Qui vocantur Phil 1, 1 episcopi, etsi ex 4, 10 ss etiam rem pecuniariam ec­ clesiae curaverint, per se tamen merito ex 4, 3 (cf. Coi 4, 17) rerum spiritualium praefecti cogitantur; sunt enimvero ejus­ modi, qui alibi {Ad 14, 22; 20, 17. 28—31; 1 Tim 3, 1. 2. 5; 7/71,5. 7. 9—11; 1 Pel 5, 1—5 col. 2,25) appellati vel pres­ byteri vel episcopi ecclesiam regentes et docentes declarantur. — 1 Thés 5, 12 ss si praesides significantur nondum ordinarii, tales tandem probati statuendi saltem non excluduntur. — Ex I / Tim 1, 18; 4, 14; 2 Tim 1, 6 Timotheus est quidem pro­ phetia designatus, sed charisma jurisdictionis pariter et ordinis I per apostolum acceperit, collato etiam 1 Tim 1, 2. 3. 11; 2, 1. 7—12; 3, 14. 15; 4, 6. 7. 11 ss; 5, 1 ss. 14. 19—22; 6, 2. 11—14. 17ss; 2 Tim 1, 2. 8. 13. 14; 2, 1 ss. 14 ss; 3, 5. 10. 14; 4, 1. 2. Idem inter alia 2 Tim 4, 5 opus evangelistae facere jubetur, nempe tam studiose sive fidelibus sive ipsis infidelibus evan­ gelium praedicando, quasi hoc munus solum teneat; ad quod fortasse etiam charisma extraordinarium directe a Deo habuit (cf. Act 6, 3; 21, 8). Praeterea videas Tit 1, 4—14; 2, 1 —10. 15; 3, 1. 2. 8 —10. — Heb 13, 7. 17. 24 ηγούμενοι, qui Ad 15, 22. 32 simpliciter viri prophetiae praestantia spectati cogitari possunt, sensu magis definito veri praepositi ad regendum, non meri praecones verbi Dei describuntur. Neque aptius traditione fulcitur conjectura, initio ecclesiae 14O6 fuisse homines charismatis praedicandi dumtaxat extraordi­ nariis donatos, apostolos, prophetas, doctores, adjunctis ultro presbyteris, i. e., viris gravibus paulatim jurisdictione quadam potitis, unde dicuntur processisse episcopi administri nominatim cultus, primum a diaconis vix distincti, ad quos temporis progressu principatus charismaticorum decedentium, exsistente tandem summo episcopo romano, transiisset. Cujus rei indi­ cium praepostere id obtenditur, quod fere in antiquis docu­ mentis, nominatin'! aliquot apocryphis, potius missio et traditio apostolorum omnium duodecim ut collegii quam conversatio eorundem viva cum gentilibus a se conversis referatur; unde conversatio haec defuisse et missio illa universalis et in sue- 812 Ecclesia apostolica vindicatur rejecto usu malo traditionis. cessoribus perpetua esse theoria a priori excogitata dicitur. At prorsus incredibile apparet, Christianos primum missionem illam agnoscentes in re tam gravi ad vitam totam disponen­ dam miserrime illudi sibi passos esse. Et vero scripturae ipsae sacrae tum missionem apostolorum totiens affirmant tum ex­ secutionem operis impositi partim indicant, partim plenius narrant; decipiuntur autem, qui a testimoniis ejusmodi haud dubie genuinis recipiendis per theoriam propriam a priori fictam prohibentur. Praeterea in monumentis veterrimis tra­ ditionis nequaquam solum collegium apostolicum appellatur, quasi Christiani ex gentibus collecti reapse cum singulis apo­ stolis commercium non habuerint, sed modo apostoli ut nuntii infallibiles missi in orbem terrae exiisse, modo singuli sive ipsi sive viri apostolici, eorum scilicet discipuli, secundum catalogos ecclesiarum episcopos primos constituisse, interdum nominatim aliqui, ut Petrus, Paulus, Joannes, ecclesias has illasve condidisse perhibentur. Quo spectant verba Clementis rom. (supra n. 48. coi. 519), Ignatii (n. 210), Hermae (sim. 9. c. 17 ; F l2, 611), Aristidis (apol. apud Zeitschrift fur kath. Theol. 1879; 617 , Justini (apol. 1. n. 39; M 6,387), Dionysii corinth. (n. 518), Irenaei (n. 215. 380. 489. 518), Clementis alex. (n. 434 „Quis dives salvetur^' coi. 215), Tertulliani (n. 221. 517. 1391); cf. th. VII. Insuper Thomae apostoli iter indicum Ephraem syrus cantavit (hymn, dispers. 5—7 ; ed. Lamy 4, 694 ss), et adhuc saeculo XVI traditio consentanea apud Indiae Christianos et ipsos ethnicos inventa est (vide Raynald., annal, eccl. ad a. 1533. n. 96'. Neque acta apostolorum apocrypha, quae circa regiones varias versantur, fundamento omni carent. Ceterum non est mirum, si de apostolis singulis plerisque inter gentes laborantibus nihil accuratius traditum habemus, quia praeter Jacobum majorem mox occisum et minorem Hieroso­ lymis remanentem alii relicta Palaestina citius obierint, alii in regionibus minus cultis diutius degerint vel extra orbem ro0 manum evangelium praedicaverint, proinde neque ipsi de se neque alii de ipsis quidquam ad nos usque conservatum ex­ cepto quidem facto discessionis scripserint. Mirum potius esset, si apostoli fere omnes simul se finibus Palaestinae continuis­ sent neque talis rei memoriam reliquissent. Itaque tantum abest, ut silentium de actione apostolorum plurium singulorum Ecclesia apostolica vindicatur rejecto usu malo traditionis. I I I ! j I I testificationem disertam generalem de actione omnium, specia­ lem de actione nonnullorum testibus propinquiorum labefactet, ut commendet. r< Ex doctrina duodecim apostolorum (supra n. 433) colligere 1407 hoc unum licet, in ecclesiis recentibus locum ministrorum ordinariorum interdum quodammodo tenuisse prophetas et doctores, qui nempe ad juvandos homines imprimis jam ad fidem ab apostolis conversos (cf. 1 Cor 14, 3—5. 22 ss) huc illuc migrarent, eosque fuisse pro charismatis a Deo datis extraordinariis valde honoratos, unde supervacaneum non esset fideles adhortari, ne prae illis contemnerent hierarchiam, i. e., episcopos et diaconos opera humana post probationem demum sufficientem fere ex primitiis regionis vel urbis cujusque ponendos (cf. 1 Tim 3, ut v. 6. 10; 5, 22; Tit 1, 5 ss; verba j ] | | I Clementis rom. supra n. 48); ad quem quidem actum fideles ipsi facultate a superioribus collata considerando et propoI nendo viros idoneos concurrerint (cf. Act 6, 3; 16, 2). — In Clementis rom. ep. 1. ad corinth. ηγούμενοι non sunt illi extraordinarie charismatic!, sed vel magistratus civiles militaresque (ut n. 32. 37. 51. 55. 60; F l2, 138 ss, et supra n. 519) vel | I 1 I I I praepositi ecclesiae (ut η. 1; F l2, 100), praecipue sine dubio episcopi, siquidem hos cum diaconis ex mandato divino ab apostolis constitutos auctor exhibet (supra n. 48); quos praepositos sacros idem ubi non a presbyteris discernit, voce generali presbyterorum (cf. n. 439. 441) ita comprehendit, ut presbyteri, nisi forte de episcopis pluribus vel defunctis vel plurium urbium vel universe sumptis agitur, episcopus et sacerdotes cum eo et sub eo ecclesiam administrantes intellegantur (n. 44. 47. 54; F l2, 157 ss; supra n. 372; cf. 1 Tim 4, 14 vel supra n. 431). Hinc erga tales omnes, sive ηγούμενοι sive prèsbyteri vocantur, Clemens pari modo oboedientiam inculcat (η. 1. 47; supra n. 372). — Quod Ignatius diaconos aliquando conservos vel sibi suavissimos appellat vel cum Jesu comparat (ad magnes, n. 2. 6; ad trallian. n. 3; ad philadelph. n. 4; ad smyrn. n. 12; F l2, 233 ss. 245. 267. 287), ostendit solum, eos ut ministros meros ideoque comites episcopi individuos seni sancto valde caros in Christo exstitisse, nequaquam indicat, diaconos primos episcopo fuisse fere pares; ipse martvr tamquam conservum suum diaconum Zotionem laudat, ■ » II ffl K 11 Ib I f f ■< f 11 ' N ·Η 814 Ecclesia apostolica vindicatur rejecto usu malo traditionis. quod episcopo et presbyterio subjectus sit (ad magnes, n. 2 F l2, 233). — Polycarpu-S) ipse episcopus smyrnaeorum (cf. supra n. 432), episcopi philippensium non meminerit, etsi forte iste presbyterorum nomine comprehenditur (ad philipp. n. 5. 6; F l2, 301 ss). At quis inde serio concludat, episcopum pres­ byteris superiorem eousque Philippis non inductum esse? For­ tasse Polycarpus cum moneret alios et expressius presbyteros ab avaritia dehortaretur (n. 6. 11), episcopum admonere no­ luit, fortasse oboedientiam erga presbyteros et diaconos ex causa peculiari inculcavit, fortasse episcopus tunc afuit, for­ tasse sedes vacavit, fortasse silentii ratio alia fuit. Certe jam apostolus ad philippenses scribens episcopos, scilicet Philippo­ rum et urbium finitimarum, memorat (cf. supra n. 462), et Ignatius episcopos per tractus terrae constitutos ut magiste. rium infallibile, utique jure divino institutum, novit (supra n. 432). * 1408 In effato Pastoris Hermae, quod legimus vis. 3. c. 5 (supra n. 531), apostoli non sunt qualescumque, puta homines tunc ad­ huc Spiritu impellente evangelium praedicantes, nec prophetae loco secundo sunt supplendi, quasi Hermas propheta modestia importuna honorem prophetis aliis quoque deroget et sibi monitori monendi facultatem vindicare dubitet, nec doctores, cum enumerentur post episcopos, sunt cum apostolis et pro­ phetis extraordinarie charismatici, verum apostoli quidem ex verbis illis ipsis atque parallelis (sim. 9. c. 15—17. 25; F Γ2, 605 ss) nimis manifestis intelleguntur primarii, qui ambulave­ runt (iroçtuJémç ex Mare 16, 15) mittente Christo in mundum universum, tamquam principium hierarchiae ecclesiasticae con­ stitutae ex episcopis, doctoribus, diaconis; ubi doctores minores episcopis, majores diaconis procul dubio sunt presbyteri, qui ut adjutores adhibiti ab episcopo pastore et doctore (Eph 4, 11; 1 Tim 3, 2; Tit 1, 9) ad ecclesiam docendam conferunt f/ Tim 5, 17). Nimirum Hermas sicut apostolos vel missos per excellentiam ab ambulando, episcopos ab ίζπσζοττίό’, i. e., inspiciendo vel regendo, diaconos vel ministros a ministrando collaudavit, ita presbyteros, cum haec vox per se officii non esset, concinne a docendo ut functione consueta quadam sua nominavit; quae cum presbyterorum unica non esset, hi alibi simul cum capite suo episcopo vocantur προϊστάμενοι της H/Àr- Ecclesia apostolica vindicatur rejecto usu malo traditionis. 815 (supra n. 433) vel facile comprehensis etiam diaconis appellentur (vis. 3. c. 4; A l2, 440), rtQoqyovpevoi et ιτρωττ)· Mçïciu (vis. 2. c. 2; vis. 3. c. 9. col. c. 1. mand. 11; /’ l2, M 452. 434. 508); et cum functio illa docendi presbyterorum tantum propria non esset, alibi nomine communi doctorum episcopi, presbyteri, diaconi, quisque scilicet modo suo, apo­ stolis adjungantur (sim. 9. c. 25; cf. c. 31 et mand. 4. c. 3; /l2, 621. 631. 479). Ex locis citatis etiam liquet, perperam contendi, sive non occurrere ut lapides presbyteros, ubi ec­ clesia per virtutes aedificanda describatur, sive non memorari episcopos vel diaconos, ubi ecclesiae disciplina exterior respi! ciatur. Quibus non obsistit, quod Hermas propheta, ubi de ordine hierarchico non agitur, similiter ac πρωτο/.αΰεόρϊται ho­ noratus sedet (vis. 3. c. 1 ; F l2, 434) vel quod ut praeco Dei I merus ad hierarchas et ipsum universae ecclesiae episcopum dirigitur (supra n. 433). Itaque commento vano trias illa ex­ traordinarie charismatica apostolorum nominis latioris, prophe­ tarum, doctorum a primordio ecclesiae sola fuisse dicitur; etsi copia major miraculorum etiam scientiae tunc exstitit, quibus cum invalescente vigore ecclesiae per eadem divinitus intento decrescentibus hierarchia ecclesiastica a Domino posita prae­ cipue in episcopis, tum in presbyteris et diaconis magis claruit. Clemens alex, gnosticum apostolo aequiperasse ideoque 1409 episcopum nondum tanti aestimasse dicitur. At ille etsi data opera de hierarchia ecclesiae nusquam agit, episcopos jam a Joanne apostolo constitutos narrat (in libro „Quis dives sal­ vetur" n. 42; M 9, 647; cf. supra n. 434). Sicut autem in hac narratione episcopum loci eundem et presbyterum appellat, ita nomine presbyterorum etiam alibi presbyteros simplices et episcopos comprehenderit. Ubi vero accuratius distinguit, diserte in ipsis sacris litteris praecepta non minus alia pres­ byteris, alia episcopis, alia diaconis, quam alia viduis scripta esse dicit (paedag. 1. 3. c. 12; M8, 675 ss) et gradum summum episcopis assignat (supra n. 434) et quidem progressionem talem in ecclesia praesenti (Ινταν&α /ατά την Ι/./.λησιαν) tamquam om­ nibus notam memorat, ut inde illustret progressionem in gloria caelesti, cujus illam priorem esse imitationem se opinari dicit. Quo dicto confirmat, quod brevi ante affirmaverat, gnosticum contendere justa cognitione per Dei dilectionem ad sanctam m; 816 Ecclesia apostolica vindicatur rejecto usu malo traditionis. mansionem sicut apostolos vel in numerum apostolorum adscribi etiamnum posse; nam verum presbyterum et diaconum voluntatis Dei non eum esse, qui ab hominibus ordinetur (Xéiçororoi'tteroç), sed qui juste faciat et doceat, et talem, quam­ vis his in terris non prima sede honoratus sit, secundum Apocalypsim in quattuor et viginti thronis judicem et administra­ torem sessurum esse. Videlicet Christianum quemlibet apo­ stolis accedere posse Clemens eo probat, quod presbyter et diaconus vere dignus nomine suo tantum justus est et quod homo justitia praestans omnis tandem inter presbyteros illos viginti quattuor, praeter apostolos duodecim judaeos ex graecis componendos, erit. Atqui hac argumentatione ipsa Clemens significat, pro apostolis in ecclesia terrestri esse diaconos, presbyteros, instar apicis presbyterii episcopos, etsi cathedra prima, presbyterium cum apostolis in monte sancto Dei vel ecclesia suprema, rj ώ-ωτάιω εκκλησία (cf. ib. c. 14; M 9, 329), in quam requieturam ecclesia militans transeat, ab excellentia justitiae, non impositione manuum pendeat. Sola justitiae ex­ cellentis ratione, non simpliciter, affirmatur apostolicam ab­ sentiam compensare gnosticus recte vivens, accurate cogno­ scens, suos juvans necessarios, montes propinquorum trans­ movens, et inaequalitates ipsorum animae abiciens (ib. 1. 7. c. 12; M 9, 507). Xeque rectissime gnosticus secundum evangelium vivit judicio proprio, sed apostolicam et ecclesiasticam servans dogmatum rectitudinem (ib. c. 16; M 9, 543; cf. infra n. 1425), quemadmodum ecclesiarum praepositi pastores ab ovibus discernuntur (paedag. 1. 1. c. 6; M 8, 295). Multo magis ubi extollit gnosticum, qui aliorum docendorum susceperit praefecturam et ita exsistat mediator ad divina (strom. 1.7. c.9; M 9, 474), Clemens cogitat eum, qui legitimo ecclesiae man­ dato, non usurpatione munus obtinuerit (cf. Eusebii hist. eccl. 1. 6. c. 19; M 20, 570 s).1) — Conventus fratrum saeculi III, ‘) Proinde in nihilum recidunt vel etiam contrarium ostendunt, quae Harnaci ex Clemente profert ad fulciendam fortem hanc suam affirmationem (1. c. 404. adnot.): „Sehr wichtig ist es, dass dem Clemens Alex, die ganze Theorie vou der Bedeutung der Bischôfe fur die Constatirung der Wahrheit des kirchlichen Christenthums noch vôllig fremd geweseu ist.“ Et vero an Clementem in urbe celeber­ rima degentem et ipsum multum peregrinatum latuit, quod jam v. g. Hegesippus noverat, cura pro doctrina recta exquirenda ab oriente usque Romam episcopos plurimos adiret {Eusebii hist. eccl. 1. 4 c. 22 : M 20 378 s) 3 Ecclesia apostolica vindicatur rejecto usu malo traditionis. 817 ipos Dionysius alex. (ib. 1. 7. c. 24; M 20, 691 ss) extra ecdesiam positos memorat, non comprobant commentum, primo I ecclesiam unam sub potestate una summa apostolica non fuisse, quidem conventus illi ipsi per schismata et defectiones, uti■pe ab ecclesia exsistente magna, orti describuntur. Quodsi missent omnino orthodoxi, id dumtaxat demonstraret, etiam recessu mero a corpore successionis apostolicae homines extra ecclesiam versari; at vere illi pro opinione jam non sana in ide discessisse exhibentur.1) Cyprianus principatum Petri apostoli perennem et locis 14-10 aliis agnoscit (ut supra n. 27. 47. 68. 113. 193. 488. 550. 1227. >36, ad Steph, ep. 72, 1, de Marciano arel., de Basilide, ad Hubajan.; quibus adde ep. 55. al. 59. ad Cornelium n. 10. de Privato lambesitano per Fabianum romanum severissime no­ tato et ep. 76. al. 69. ad Magnum n. 8. de Novatiano catheI -iram sibi constituente et primatum assumente, J/3, 810. 1144) et I Sio ipso libri de catholicae ecclesiae unitate (n. 3—5; cf. supra 1 3.128. 129. 734. 735), qui nunc studiosius vexatur. Sane ordo I sententiarum hic est2): Ecclesia salutifera est necessario una. I .\am ex verbis Domini Mat 16, 18 s Petrus unus fundamentum i st ecclesiae universae et, quod reapse idem est (cf. supra I 103.119. 120), Petrus unus claves regni totius habet. Neque mitati huic officit Jo 20, 21 ss, ubi apostolis concessa est I potestas, qua ii ut apostoli inter se pares omnes erant (cf. sopra n. 118. 198. 202. 204—207); etenim ecclesia mansit una ideo, quod unitatis origo et exordium in uno Petro auctoritate Domini dispositum item mansit. Videlicet non obstante pariI lite apostolorum ut talium, quae ex se multitudinem facit, . initas habetur ex principio unitatis; quod etiamnum unus 1 Petrus, non collegium vel numerus major apostolorum iterum I terumque enuntiatur. Quam unitatem ab uno provenientem :enere et vindicare debent maxime episcopi, nempe aposto’) Praepostere e more etiam hoc exemplum pro ficta illa evolutione eccleûe Harnack aflert (1. c. 422. adnot. 3). \ Respicimus textum ab Hartelio antepositum (cf. supra n. 128) prae altero aiedrae primatus etiam expressius favente; quamquam jam agnoscunt editionem W duplicem antiquam (cf. testimonium Pelagii U supra n. 1272) vel a Cypriano -M factam (cf. Batiffol, L’église naissante, exc. E; Zeitschrift fùr hath. Theol. 311, 94 ss). ôtrinb, De JîcdeeiM· n 52 I fl V L ·’ » · Ml 818 Ecclesia apostolica vindicatur rejecto usu malo traditionis. Ecclesia apostolica vindicatur rejecto usu malo traditionis. 819 necessitate tanta capitur, cur tempore eodem Cyprianus navi­ lorum successores, ut episcopatum quoque ipsum unum pro· gantes singulos hortatus sit, ut ecclesiae catholicae radicem bent, Nimirum factum unitatis, praevaricatione perfida ex· Cor-­ et matricem agnoscerent ac tenerent (ep. 45. al. 48. ad Cor clusa, per actionem hominum, maxime episcoporum obtineonelium n. 3; M 3, 710). Ecclesiae catholicae radicem et madum est ; nihilominus et jus et factum unitatis ecclesiae et ipsius tricem loco isto Cyprianus non dicit ipsam ecclesiam catholi­ episcopatus exsistit voluntate Domini efficaci. Certe episco­ cam, quae radix sit et matrix, sed dicit radicem et matricem patus necessario unus est, quia episcopi singuli non per se, prae ecclesia catholica, h. e., ecclesiam romanam veram vel sed eatenus consistunt, quatenus tamquam partes in solidum, h. e., in corpus compactum unum sub illa unitatis origine vel I episcopo legitimo adhaerentem a factione schismatica dinoicendam. Sensum talem verba per se habent et auctor in­ exordio junguntur (cf. supra n. 734). Et ecclesia necessario una est, quia pro indole sua in multitudinem incremento, non divisione i tellex.it a Cornelio romano, cui scripsit, sponte accipiendum, Praeterea radix et matrix per inquisitionem agnoscenda ac corporis extenditur, similiter atque arbor tenaci radice fundata tenenda erit idem, quod post inquisitionem enuntiatur agnitum accrescentibus ramis una perstat. Ita distinctius radix, origo, ac tentum ; hoc autem est Cornelius exploso Novatiano epi­ exordium semper tenax arboris ferentis ramos ecclesiae unius pro ecclesia reliqua episcopatus unus, pro ecclesia universa, scopus ecclesiae romanae, siquidem mox Cyprianus addit, epi­ episcopatu comprehenso, haud dubie Petrus unus vivus in scopatu vero Cornelii plenius comperto litteras esse factas, „ut successoribus intellegitur, super quem tenacem Dominus ec­ te (Cornelium) universi collegae nostri et communicationem clesiam fundaverit. Qualis radix dicitur non sensu mere hi­ ruam, id est catholicae ecclesiae unitatem pariter et caritatem, storico originis ab ea semel tractae, sicut sine arbore matre probarent firmiter ac tenerent.u Hoc eodem dicto Cornelius filia jam viget, verum sine qua ramus germinare vel vivere ntepiscopus romanus et communicatio cum eo aeque „firmiter“ nunquam possit (cf. etiam libri n. 23; supra η. 1205).1) Ex probanda et tenenda significatur atque unitas ecclesiae catho­ licae; quod non intellegitur, nisi ecclesia romana pars essenl) Itaque tenore loci toto excluditur interpretatio, qua Christus potestates ' ùalis, ipsa radix et matrix ecclesiae universae cogitatur. Porro ipsius fundamenti prius Mat 16, 18 s uni Petro dederit, deinde Jo 20, 21 ss ean­ dem ex aequo ad omnes apostolos extenderit ; neque enim origo et exordium, quod ris, ex scripturis testamenti novi et veteris a Christo et apo­ ne­ h. e., id quod habetur nota, esse rei manifestandae stolisfarium commendati, admissis interim ut libris quidem veracibus et proprium; nec minus oportet cognosci facile, obtel et inspiratis jam indoles ecclesiae Christi simul cum pro■-rvatione expedita vel documentis patentibus, veritatem facti, i e., illud necessarium et proprium rei nunc se offerenti huic Caput VIII. prae aliis inesse. Et talis quidem, qualem hactenus descripsiDe ecclesia vera per notas discernenda. mus, est ratio notae per se plenae. Etenim vis notae duplex distinguenda est; prior ea est, ut nota patefaciat, rem quae Thesis XXXVIII. Ecclesia vera Christi a secta quavis inquiritur, coram esse ; quam vim quae nota habet, ipsa posiChristianae nomen immerito usurpante per notas quasdam discerni certo potest. Porro veritas doctrinae et recta ad­ I riva, sufficiens, perfecta merito appellatur. Altera vis est ea, ministratio sacramentorum notae idoneae non sunt. Neque jt ex absentia notae percipiatur, aliquid non esse id quod magis nota est consensus Patrum ac decreta priorum sep­ quaeritur, etsi nota praesens, cum minus presse propria con­ tem conciliorum oecumenicorum immutate conservata. At venire pluribus possit, nondum sufficit ad judicium, adesse nota prima quidem et per se sufficiens ecclesiae est com­ abjectum controversum; unde notam ipsam negativam, dummunio cum successore Petri. Qua seposita unitatem, sanc­ titatem, catholicitatem, apostolicitatem pro notis ita acci­ 'axat necessariam, imperfectam dicere licet. I 1412 823 pere oportet, ut unaquaeque vim notae necessariae in u habeat, insuper sive omnes sive sola sanctitas vel catholicitas nota etiam sufficiens exsistat. Contemplationem proprietatum ecclesiae ap­ tissime subsequitur investigatio notarum, ut quae in proprie' tatibus quaeri debeant, Nota enim intellegitur signum non qualecumque vel extra rem significandam positum, sed instar Declaratio. - ,. 824· St-hoGÏ οτ D ivinity «Ml · Romana catholica ecclesia probatur vera cx nota unitatis et sanctitatis. 853 I approbatis libris theologicis, ex observatis ritualibus vel preI cibus liturgicis, ex factis unitatem omnis modi vivam conti­ nentibus publicis et cotidianis. Quin unitatem eam in romano coetu exsistentem ipsi adversarii agnoscunt agnitamque pro indole alia alii admirantur, alii contemptui exponere student. b. Floret in eodem coetu etiam post separationem graecorum atque protestantium sanctitas in charismatis vel mira­ culis manifestantibus posita; quae v. g. ex biographiis hominum sanctorum hujus coetus vel ex causis beatificationis et canoniHtionis patet. Sane omissis antiquioribus ab anno 1500 ad annum 1900 beati 542, beati et sancti vel certe sancti 113 ! declarati in ecclesia romana catholica numerantur; atqui sen­ tentiae tales miracula a Deo per servos suos edita supponunt, ex tempore Urbani VIII beatificationes singulae formales qui­ dem miracula saltem duo, canonizationes singulae miracula nova duo, ad invocationem vel intercessionem sive singulorum sive aliquando plurium amicorum Dei nexu individuo junctorum perpetrata; quae non agnoscuntur vera, nisi facta ex testimoniis aptissimis plane certa et judicio peritorum, ut me­ dicorum opportune consultorum, actionibus naturae manifesto superiora sunt; eademque referri ad ecclesiam divinitus appro­ bandam inde liquet, quod, cum populus supplex miracula fa­ cienda pro sanctitate fidei famulorum Dei per ecclesiam ac­ ceptae et vitae ad fidei regulam compositae deposcat et ec­ clesia, ut in canonizatione, miracula sic facta pro exaltatione fidei catholicae ideoque confirmatione missionis suae divinae ad homines salutariter docendos et regendos vel pro exsecuI tione praedictionis a Domino sibi datae habeat, nihilominus ' illiusmodi miracula iterum iterumque continuatione morali. ' qualis sola congruit notioni miraculi, fieri non desinunt; quin l etiam per se vel seposita diserta provocatione eventus miraI culorum tam continuus communionem romanam prae aliis ecI clesiam divinitus dilectam unicam ostendit. Ipsa quoque ec­ clesiae pontifici romano adhaerentis propagatio et catholicitas perpetua in tanta unitate credendi et agendi, consideratis om­ nibus adjunctis, adjumentis naturaliter non sufficientibus, im­ pedimentis magnis ab inimicis omnis generis, ut falsa scientia, tnala cupiditate, impia potentia oppositis, instar miraculi per­ ennis esse intellegitur (cf. n. 1378). Ad haec ibi floret hodie- 1451 Romann catholica ecclesia probatur vera ex nota sanctitatis. S c h o o l ο τ D iv in ity que sanctitas membrorum per virtutum actus varios aspecta biles eaque non tantummodo communis in hominibus innume­ rabilibus servantibus mandata Dei vel mox de peccato paenitentiam agentibus, sed etiam in permultis eximia, immo pro altitudine quidem rei in non paucis heroica; quae sanctitas eximia vel heroica, eliciens laudes summas ex ore ipsorum acatholicorum, apparet in tot hominibus consilia evangelica etiam vi voti perpetuo sequentibus, apparet in tot fidelibus vitam suam cognitioni, amori, servitio Dei apud se curando vel apud alios dilatando impendentibus, apparet in tot ope­ ribus misericordiae spiritualis et temporalis exercitatae erga infideles, barbaros, pueros, orphanos, senes, lapsos, aegrotos, peregrinos, captivos, pauperes, miseros vivos omnes, animas et corpora defunctorum, apparet in sodalitatibus domibusve propriis fine eo pio per orbem totum conditis tamquam monu­ mentis beneficae et industriae caritatis, apparet in ipsis he­ roibus sanctitatis Christianae ab ecclesia fecunda matre et in­ temerata Christi sponsa usque semper progenitis, siquidem beati vel sancti memorati illi ordinis multiplicis, quorum sanc­ timonia accuratissime examinata heroico vel martyrio vel vir­ tutum exercitio inclaruit, etiam his ultimis saeculis exstiterunt; quibus alii ab ecclesia adhuc examinandi sive martyres sive confessores serie longa adjunguntur. Nec mirum; enimvero praecepta fidei, leges morum, sacra, caerimoniae, precationes, instituta coetus romani, etiam in se spectata, per sanctitatem suam in veritate (cf. Jo 17, 17. 19) vel efficacitatem reddendi obsequentes sanctos rationi ipsi se commendant, certe, si qua sunt supra captum, sanctitati refragari nunquam demonstrantur. Neque ecclesiae hostes sanctitatem talem infitiari possunt nisi testificationi probatae fidem contra principia historicis com munia denegando, vim suam satis evidentem factis detrectando, doctrinam vel disciplinam ecclesiae per ignorantiam vel ca lumniam distorquendo. — Videas Benedic/'i XIV de serv. Dei beatif. et canon., ut 1. 1. c. 13. n. 3. 5. 8—10; c. 19. n. 17; c. 20—22; 25—27: 30 ; 32: 33: Card. Steinhuber dissert, in Stimmen ans A/aria-Laac/i 1905. 1. 1 ss: acta sanctorum bollandiana; Germanus, Reformatorenbilder, Vortr. 1. 4 — 8: Hammerstein, Erinnerungen eines alten I.utheraners, fere c. 15. et 16; Das katholische Ordenswesen, ut c. 12: He.imbucher, Die Orden Romitna catholica ecclesia probatur vera ex nota sanctitatis. 855 jnd Kongregationen der katholischen Kirche1; Braunsberger, Rückblick auf das katholische Ordenswesen im 19. Jahrhundert; Marshall, Die christlichen Missionen, ihre Sendboten, ihre Methode und ihre Erfolge, ut c. 2, 1 ; 3, 1 ; 9 10; magna ex partem Riiville, Zuriick zur heiligen Kirche; Die katholischen Missionen, imprimis 1873, 26. 27. 79 115ss; 1874, 113 ss. 137 ss. 152ss. 169 ss. 205 ss. 255 ss; 1875, 19 ss. 106. 127 s. 159 ss. 177ss. 191; 1877, 13 ss; 1878, 6 ss. 45 ss; 1879, 230 ss; 1880, 13ss. 128ss. 172 s. 249 s; 1881, 1711). 241 ss; 1882, 172s; 1883, 157ss. 214s; 1884, 57 ss. 145 ss. 164 ss. 181 ss. 210 ss; 1885, 38. 104 ss. 151. 153; 1886, 135s. 155s. 175s; 1887, 86ss. 131s; 1888, 69 ss. 98 ss. 123 s. 137 ss; 1890, 51 ss; 1892, 80s. 147 ss. 210 s; 1893, 157 ss. 181 ss; 1894, 91 ss. 178 ss; 1895, 70s. 83 ss; 1896, Iss. 266 ss ; 1897, 245 ss; 1899, 182 s; 1900, 38. 210. 237 ss. 267. 271 ss; 1901, 6 ss. 38. 82 ss. 142 ss. 204 ss. 237 ss; ') Quo loco haec habentur: „Die protestantische Zeitung Ceylon Times •pendet den katholischen Missionâren auf Ceylon folgendes Lob, das eben so sehr userer heiligen Kirche ais dem über seine Partei erhabenen Urteile des Schreibers nr Ehre gereicht : ,. . In dem edeln Bemiihen, die Leiden der armen Bevolkerung n mildern, nehmen, wie in vielen andern Punkten, die Katholiken den ersten Rang ein, nicht selten zur Beschamung der übrigen christlichen Glaubensbekenntlisse — man darf die Wahrheit nicht verschweigen. — Kein Bewohner von Ceylon, der mit Aufmerksamkeit beobachtet, was sich vor unsern Augen unter der eingeborenen Bevolkerung vollzieht, kann sich dem Gefühle der Bewunderung rerschliessen, angesichts der Opfer, welche die Diener der rômischen Religion tigtâglich uns zum Beispiele bringen, und wir wâren nur zn glücklich, wiirde dieses Beispiel unter unsern protestantischen Predigern mehr Nachahmer finden ! Handelt es sich um Selbsverlaugnung, muss der Missionar einer ans dem Volke serden, in dessen Mitte ihn die Vorsehung geführt hat, muss er voll Mitgefühl ihre Leiden und Enlbehrungen empfinden und durchlebcn, muss er ihnen greifbare Bewcise seiner Liebe geben, — so iiberlreflen die rômisch-katbolischen Missonâre unendlich weit aile andern Sendboten. — Sagen wir es nur offen heraus de allein entsprechen dem Ideale. das wir uns von einem wahren Apostel gebildet ■aben. Und welches sind die Erfolgc dieses ihres Opferlebens in unserer Mitte? Das Volk ist ihnen mit unerschütterlicher Liebe zugetan, und wahrend ihre Be«hrungen nach Zehntausenden zâhlcn. haben wir kaum einige Hunderte von An‘ûngern. Die Werke der Liebe sind iibrigens zu jeder Zeit das Charaktenstiscbe 1er Katholiken gewesen, das Schlachtfeld, auf dem sie ihre schônsten Lorbeeren ammelten. In der Anstalt der Barmherzigen Schwestern z. B. sehen wir auf den ersten Blick. was sie zu Stande bringen kônnen und in was sie ihre Ehre setzen. D-ese Schwestern haben sich bis an die Grenzen der Welt ausgebreitet; liberal 1 reihen sie das Leben ihrem Berufe, so dass man sie an der Arbeit findet, wo immer ein Werk der Liebe und der Barmherzigkeit getan werden soll.‘u 1 S56 S c h o o l ο τ D iv in ity cr o Romana catholica ecclesia probatur vera ex nota sanctitatis. 1902, 148 ss; 1903, 113. 215 s1); 1905, 64 ss. 146 ss. 158 s. 175 ss; 1907, 19; 1909, 66. 217 ss. 211 ss. 255 ss. 270 ss; 1910, 65 s. 70; 1911, S3. 109 ss. 178 199s. 205. 214. 216. 234; prae· terea legesis 1873, 69 s; 1874, 193 ss; 1875, 17 ss. 175s; 1876, 128 ss. 150 s. 157 ss; 1877, 63s; 1879, 86*s; 1884, 94ss. 137ss; 1885, 18 s. 211.257. 262; 1886, 40 s. 124ss. 155; 1888, 87s; 1889, 171 ss; 1890, 244; 1891, 67. 238; 1892, 60. 102s. 172ss: 1893, 83 ss. 261 s. 266; 1894, 167 s. 283; 1895, 216. 234; 1897, 140. 218; 1900, 130 ss; 1901, 42 s; 1902, 223 ss. 247 ss; 1903, 1 ss. 30 ss. 57ss. 103ss. 193 ss. 222 ss. 246 ss. 270ss; 1906, 187ss; 1907, 166; 1908, 8ss. 118s. 133. 191; 1909, llss. 50. 60s. 118. 136. 223 s; 1910, 20. 35. 40s. 203. 223. 254; 1911, 175. 298 s. 309; Katholische Kirchenzeitung, 10. jul. 19062); his addatur Vaierland (18. jun. 1909. n. 272), quatenus refert laudes, quibus homines protestantes ordines religiosos catholicos prae aliis nominatim ob opera misericordiae ex fide et votis suis prodeuntia extollunt. Romana catholica ecclesia probatur vera ex nota catholicitatis. 857 propria nec cui- 1455 v. Catholicitas ecclesiae romanae lu(9___________________ quam diffitenda splendet. Nam sicut hodie quoque prae coetibus dissidentibus sola et a suis et ab adversariis vel invitis simpliciter catholica appellatur, ita vere est, catholicitate pri­ mum absoluta, quod illa moraliter per totum orbem cum magna et conspicua membrorum multitudine est diffusa; etenim ea una incolarum Europae prope partem dimidiam, h. e., supra 177,000.000, item dimidiam partem Americae, h. e., supra 71,000.000 tenet, per regna Asiae habens sectatores alibi plures, alibi pauciores, in summa saltem 11.500.000, per Afri­ cam totam habens hominum circiter 3,000 000, in Australia et I Oceania amplius 1,000.000 notabiliter propagata cernitur (vide j Slimmen aus Maria Laach 1903. 2, 16 ss. 187 ss). Tum autem ecclesia romana adeo ubique gentium dilatata est catholica catholicitate hominum ipsorum etiam relativa; quamvis enim sit difficile numeros prorsus accuratos indicare proindeque forte alios alii perhibeant, constat tamen multitudine catholi­ corum sectas omnes differentes, quae ecclesiae Christi nomen ’) Ibi haec leguntur: „Ein schônes Zeugnis fur die katholischen Missionâre sibi tribuant, longe superari saltem singulas; quippe relationem und Schwestern entnimmt das Tablet, 1903. I. 331 dem Amsterdamschen Courant. Dort schreibt die rationalistische hollândische Schriftstellerin Madame Lohmann mutuam satis recte exprimit supputatio diligentissima, qua u. a.: ,Es ist unmôglich, beim Anblick der unermesslichen Segnungen, welche p. c.) initio hujus saeculi numerantur homines in coetu romano durch die katholischen Orden und Missionâre verbreitet werden, nicht mit auf264,505.922 vel plures, cum protestantes inter se tantopere Der katholische Glaube besitzt immer richtiger Hochachtung erfüllt zu werden. diversi fere 166 627 109, graeci, qui schismatici dicuntur, simul noch eine Macht, welcher über kurz oder lang der entscheidende Sieg fiber den sumpti 111,320.643. socii sectarum ceterarum orientis 6,554 913, Protestantismus zufallen muss, Ich weiss, diese Behauptung wird mir den Unwillen vicier meiner Landsleute zuzichen ; nichtsdestoweniger nehme ich keinen ■ janseniani 8754 censeantur esse. Sed et in unum computatos, Anstand, zu wiederholen. dass das moderne protestantische Christentum damit quamquam non sunt unum, reliquos omnes, qui se Christianos enden wird, eine hohle Phrase zu sein. Sowohl in West- wie Ostindien und in manchen Teilen Europas hatte ich Gelegenheit, in nâchster Nâhe das musterhafte Leben katholischer Ordensleute und Missionâre kennen zu lernen und die verschwenderische Licbe sowohl der lehrenden wie krankenpflegenden Schwestern zu beobachten. Manche unserer Lente waren, ehc sie selbst diese Lânder besucht, gewohnt, sei es ans Unwissenheit oder aus Menschenfurcht, die Katholiken zu verunglimpfen. Nachdem sie aber die Wunder des katholischen A postdates unter den Aussâtzigen und den verachteten Negern geschaut, habe ich dieselben Lente mit Beschâmung das Eingestândnis machen hôren. dass der Heroismus der katholischen Liebestâtigkeil ailes übertritlt. was man sich in dieser Hinsicht vorstellen kann. und dass sie in der Welt und in der Geschichte einzig dasteht.*“ ï) Ubi haec narrantur: „Den katholischen Missionen wurde unlângst ein hohes Lob aus unparteiischem Munde gespendet. Der frühere Kommandant der deutschen Schulztruppe in Südwestafrika, Generalleutnant v. Trotha, der jetzt in Godesberg am Rhein lebt, halte den Vâtern und Schwestern der Oblaten vom heiligen Franz von Sales mehr als einmal wâhrend der Dauer seines Kommandos Bewundening gezollt und ihnen stets ein vâterliches Wohlwollen erwiesen. Ais ihm deshalb der Provinzial der Gesellschaft P. Lebeau seinen Dank aussprach, intwortete der General dem ,hochwürdigsten Pater* in einem sehr freundlichen Schreiben: .Niehl Sic haben mir fur irgend etwas zu danken, sondern ich bin es, der Ihnen und den Patres und Schwestern der Kongregalion zu ausserstem Danke verptlichlet ist. Die Schwestern haben furchtlos und treu nach ihrem Gelfibde die schwere Arbeit getan und manches Leben meiner Reiter ist sicher ihrer Fiirsorge zu danken . . Überall auf der Erde, wo ich katholische Missionen in Tâtigkeit gesehen habe, in Ostafrika, in China und nun im West, überall dasselbe Bild tatkriiftiger Arbeit, hinreissender Pflichttreue, immer mit der Devise labora et ora und überall mit sichtlichem Erfolg. Ich beglückwünsche die kalholische Kirche zu diesen Erfolgen und erbitle Gottes reichsten Segen für ihre Ar­ beit . . Ihnen, Herr Pater Superior, wünsche ich, dass cs Ihnen gelingen môge, noch viele solche Patres und Schwestern auszubilden fur ihren schweren Beruf und sie hinauszusenden zum Heile der Zivilisation und des Christentums.*** 858 Romana catholica ecclesia probatur vera ex nota catholicitatis. vocant, per abundantiam vincit facile ecclesia romana; vide­ licet simulatque ea aliunde vel ex ipsa catholicitate hominum et regionum sufficiente est agnita ecclesia una vera, oportet ei adscribere membra alia plurima, h. e., infantes ubicumque valide baptizatos, siquidem hi per vim baptismi a Christo con­ stitutam, cui ipsi obicem interponere nequeunt, ecclesiae Christi inseruntur (cf. n. 1308). Immo etsi catholicitas relativa quidem est per se et primo nota distinguens ecclesiam a coetu quovis perperam Christianum se ferente (cf. n. 1346), nihilo setius ec­ clesia romana catholica jam inter religiones quaslibet in nu­ mero hominum non minus quam nationum eminet, quia habi­ tatorum terrae supra 1.536,000.000 exstantium judicantur praeter catholicos ceterosque Christianos qualescumque indicatos con· fuciani cum cultoribus majorum 235,000.000, brahmani vel hin duistae 210,100 000, mohammedani 202,048.240, cultores fetischorum cum similibus 144,700.000, buddhistae 120,250.000, taoistae 32,000.000, schintoistae 17,000 000, asseclae cultuum veterum Indiae 12,113.756, judaei 11,036.607, alii 2,844482 [Stimmen aus Maria-Laach 1. c.). Consimilis principatus con­ fessionis catholicae apparet per calculum, quem ex recenti americano Blue Book of Mission tradit Katholische Kirchen· .z&ilung (6. jun. 1905), unde hominum 1.563,446.000 nunc vivo­ rum sunt catholici 272,638 500, protestantes 166,066 500, graeci, nempe separati 120,157.000, confuciani et taoistae 231,816.000, mohammedani 216,630.000, hinduistae 209.659.000, animistae, cultores fetischorum similesve 157,069.500, buddhistae 137,935.000, schintoistae 24,900.000, judaei 11,222.000 alii 15,352.500. Ut refert Vaterland (20. jan. 1911. n. 32), catholici jam sunt fere 286,000.000. Insuper vero ecclesia romana quemadmodum a primordio et deinceps memor mandati Domini praedicando evangelium infidelibus barbarisque crevit, sic etiamnum gen­ tiles convertendo et apostolicos praefectos, vicarios, episcopos novos constituendo tum detrimentum alibi fortasse captum sarcit tum progressus laetos facit in dies singulos locis om­ nibus perviis et quidem hominibus quantumvis perditis Deo benedicente tam penitus mutatis, ut exsistant inde paulatim etiam digni ministri sacri vel homines utriusque sexus alii modo peculiari Domino devoti, et ut multi, ubi eligendum est, pro fide et sanctitate direptionem bonorum externorum, cru- Komana catholica ecclesia vera probator nota catholicitatis et aposlolicitatis. 859 ciatus diros, mortem subire minime dubitent. Visatur Marshall ib. c. 1 ; 2, 1 ; 3, 1:4 10; HammerStein, Erinnerungen eines alten Lutheraners, c, 15. n. 7 ; Stimmen aus Maria-Laach 1905. 1, 140s; Dic katholischen Missionem passim, ut praeter locos complures (n. 1454) citatos 1873, 25 ss. 49 ss. 78 ss; 1876, 104ss: 1877, 126ss; 1882,106s; 1885, 83ss; 1886, 170s. 242ss; 1887, 108 ss; 1888, 175 ss. 224; 1889, 40 ss. 255 s; 1890, 173 s; 1891, 47 s ; 1893, 25 ss. 108 ss; 1894, 49 ss. 94 s. 239; 1895, 244; 1898, 162 s. 177 ss. 199 ss. 220 ss. 239 s; 1900, 89; 1901, 31. 38 ss. 47 s. 51. 73 ss. 98ss. 275 ss; 1902, 211s. 270 ss; 1904, 1 ss. 25 ss; 1906, 38. 65 s. 194. 220. 280; 1907, lOss. 20. 86. 90. 121 ss. 14-5 ss. 151. 179. 183s. 207 s. 228 ss. 279; 1908, 33 s. 47. 58 ss. 67 ss. 91 s. 108s. 124ss. 134 ss. 152s. 181 s. 193ss. 202ss. 220 ss. 230 s. 244 ss 267 ss; 1909, 64ss. 88. 99s. 123. 160 s. 185 ss. 206. 232. 260 278 s. 281 s; 1910, 6 s. 21. 63. 89 s. 92 s. 117 s. 125s. 151. 172ss. 2l4s. 235ss. 250. 253, 268ss 274 ss. 299 s ; 1911, 22. 29ss. 45 s. 75s. 93 s. 154. 193ss. 206 217.260. 265ss. 276 s. 281 ss. 285. 304 s. 307; Werner, Katholischer MissionsAtlas; Katholischer Kirchen-Atlas; Orbis terrarum catholicus; K. Slreit, Katholischer Missionsatlas; Statistische Notizen zum katholischen Missionsatlas; Krose, Katholische Missionsstatistik; lluonder. Der einheimische Klerus in den Heidenlândern ; LeoGesellschaft, Die katholische Kirche unserer Zeit und ihre Diener in Wort und Bild, praesertim Bd 3; La Gerarchia cattolica quotannis Romae edi solita. (1. Indubia denique est coetus romani apostolicitas. Ad 1456 quam profecto non requiritur, ut ecclesiae particulares omnes ejus coetus sint immediate apostolicae, i. e., ut unus ex apo­ stolis, paucis illis, vel vir ab apostolis ipsis ordinatus in omnibus et singulis tot sedibus episcopalibus olim conditis vel procedente tempore condendis ecclesiarum particularium primus sederit (cf. n. 436); verum plane sufficit, si est ecclesiae totius sedes aliqua ab apostolo fundata et serie nunquam interrupta ab episcopis apostolo succedentibus occupata, cui tamquam principi vel matri omnium stabili sedes ejusdem coetus ceterae cum ecclesiis suis particularibus tamquam subditae vel filiae adhaereant (cf. verba Tertulliani n. 1211, Optati n. 487 1440, Leonis M. n. 771, Pelagii! n. 1394). Atqui talem pro sedibus ecclesiarum particularium coetus romani reliquis aperte se 860 ostendit sedes urbis Romae; quae ex sedibus immediate apo­ stolicis continuo perseverans sive una sive clarior, ut eminens ab initio omnibus cognita et apostolica per excellentiam usque agnita apparet; quo spectant dicta Irenaei (n. 489. coi. 984ss), Tertulliani (de pudic. c. 21, M 2, 1025, col. c. 1, supra n. 498), Cypriani (n. 488), Firmiliani (n. 68), auctoris tractatus adversus aleatores (n. 488. coi. 1392), concilii sardicensis (n. 493. coi. 738), Athanasii (hist, arian. n. 35; J/ 25, 734), Basilii M. (n. 990), Damasi I(ep. 7. ad episcopos orientis; AI13, 370 s), Optati'(n. 236. 487. 1440), Gregorii naz. (n. 987). A/z/>/ziw//(n.528), Prudentii Chrysostomi (n. 164. coi. 500. 515), concilii carthag. (ad Innoc. I ep 175. al. 90 inter augustin. n. 2—4; Λ/’33, 760 s), Innocentai (n. 487. 990), Pelagii haeresiarchae (n. 994), Paulini diaconi (adv. Coelestium n. 1—4; A4 20, 711 ss), Zosimi (n. 487. 728), Hieronymi (cont. Vigilantium c. 2; M 23, 341), Bonifatii 1 (n. 487. 728. 759), Augustini (n. 502. 987. 992. 1365, cont. ep. fund. 1427), concilii ephesini (n. 71. 493. 816), Coelestini I (n. 487. 507. 727. 816), inscriptionis antiquae de eodem (apud Grisar, Geschichte Roms 1, n. 260), Vincentii lirin. (n. 1058), Petri Chrysologi (n. 486), Flaviani (n. 501, lib. appell.), Eusebii doryl. (ib.), Theodvreti (n. 184. 501), concilii chalced. (n. 71. 493. 730), Leonis A4, (n. 147. 164. 475. 486. 502. 553. 771. 791. 817. 825. 1066), episcoporum metrop. arelat. (n. 486), Prosperi (n. 486. 992), episcoporum prov. tarracon. (n. 995), Simplicii (n. 485), Felicis 111 testantis de Flavita (n. 763), Gelasii I (n. 148. 485. 502. 575. 821. 988), Aviti (n. 484), Ennodii (ib.), monachorum secundae Syriae (n. 506), Possessoris (ib.), Hormisdae cum episcopis plu­ rimis et synodo VIII (n. 493), Stephani lariss. (n. 771), Athalarici regis (ep. ad Joannem II; A4 66, 11 s), Justiniani I impera­ toris (n. 506), Fulgentii Ferrandi (n. 989. 990), Pelagii 1 {y. 1394), Liberati (n. 501), Pelagii II (n. 148), Joannis hieros. (n. 996), Gregorii, A4. (n. 544. 990. 994. 1395), episcoporum prov. afric, (n. 991), Sergii cypriensis m. 996), Stephani dorensis (ib.), Mauri raven natis (n. 730), Maximi martyris (n. 102. 645), Vitaliani (n. 148), Agathonis (n. 983), concilii VI, constantinop. III (n. 493. 983) Constantini Pogo nati imper atoris (n. 983), Leonis 4Hy. 826), Bedae (n. 92), Hadriani I cum concilio nicaeno II (n. 493. 550), Theodori Abucara (apud Zeitschrift für kath. Theol. 1910, 422ss), Theodori studitae (n. 148. 165. 483. 645. 730. 991), Nicephori Kom»na catholica ecclesia firmatur vera nexu cathedrae Petri cum notis aliis. | (n. 822), Nicolai i (n. 989), concilii remensis (n. 772), Leonis IX (n. 149. 555. 989), Gregorii VII (n. 544), Bernardi (n. 149. 165), concilii later. IV (n. 494), Innocenta III (η. 106. 149. 166. 174), Thomae aquinalis (n. 166. 997), Bonaventurae (n. 732. 997), Htimberli (n. 555), concilii lugdun. II (n. 494), Bonifatii VIII in. 1227), Joannis XXII (n. 772), Clementis VI (n. 556), concilii florent, (η. 494), Georgii trapez. (n. 140), Pii VI (n. 729. 772), concilii vaticani (n. 438. 467), Leonis XIII (n. 561. 600. 1272. 1292). Unde adversarii sapientiores ipsi apostolicitatem ori­ ginis et successionis saltern materialis, qualis ad rationem notae necessariae postulatur (cf. n. 1414. 1415), coetui romano catholico non abjudicant. 3. Nimirum ecclesia ideo romana catholica nominatur, 1457 quod ei inest cathedra romana, quae est Petri. Atqui cum hac nota ecclesiae Christi prima reliquae cohaerent, non solum quod ex illa tamquam sufficiente concluduntur, ssd quod ex illa tamquam radice oriuntur. Enimvero per cathedram Petri romanam ecclesia est apostolica, quoniam ab illa ut plenitu­ dine perenni potestas apostolica congruens pro usu expedito, quin et per se ipsa in rectores omnes ecclesiae derivatur (th. XXII) ; quare vel a sola apostolicitate cathedrae romanae indolem apostolicam ecclesiae conjunctae etiam sat diserte re­ petunt majores nostri, ut Irenaeus (n. 489. coi. 984 ss), auctor tractatus adversus aleatores (n.488. coi. 1392), Optatus [y\AVi. 1440), Leo M. (n. 771), Pelagius I (n. 1394), Theodorus studita (n. 483), Joannes XXII (n. 772). Per cathedram eandem apostolicam universalem ecclesia universa una est, quia cum illa tamquam principio efficaci et centro unitatis fideles omnes undique con­ veniunt; quod ipsum vidimus ratum Patribus, ut Irenaeo (n. 489. coi. 984 ss), Cypriano (n. 27. 68. 128 s. 488. coi. 1410), Firmilia no (n. 68', Optato (n. 92. 236. 487), Pariano (n. 87), Hieronymo (n.236). Leoni M. (n. 791), Gelasio I(n. 1218), Pelagio I(n. 1394), proinde Pio VI (n. 772), concilio vaticano (n. 438. 712. 1227), Leoni XIII (n. 475). Similiter per cathedram illam ipsam apostolicam uni­ versalem ecclesia est catholica, quandoquidem antiquitus et adhuc semper ab illa rite missi fidei praecones ad gentes omnes in ecclesiam aggregandas exeunt et ad illam tamquam coetus sacri originem, radicem, parentem aggregatae gentes pro ecclesia orbis stabili formanda referuntur; quo faciunt verba 862 Komana catholica ecclesia probatur vera etiam argumento exclusionis. cr CJ Çv/nW (n. 129. col. 1410), Optati (η. 487), Innocenta I (η. 546. 990), Boni fatu 1 (η. 487), Augustini (η. 1345, de syrnb., vel η. 1365, serm. 46, col. η. 70), Leonis J/. (serm. 82. al. 80. c. 1.3; 3/54, 422 ss; cf. n. 572), Prosperi (n. 486 ), monachorum secundae Syriae (n. 506), concilii later. IV (n. 494), flore ntini (ib.). Deni­ que per cathedram apostolicam universalem ecclesia est sancta, quatenus et fidem et aliam salutis opem ab illa tamquam templi fundamento incorrupte sustentatam sanctitas etiam eximia et heroica caritatis et signa miraculorum divinitus promissa con­ sequuntur (cf. n. 1341 —1343), suffragantibus Optato (n.487.1440), Leone M. (n. 70. 399), concilio vaticano (n. 237), ipsa experientia historica; unde haud immerito pontifex romanus titulo sancti­ tatis vel sanctissimi honoratur. 1458 4. Accedit argumentum exclusionis. Namque praeter ec­ clesiam romanam catholicam non sunt coetus notabiliores, qui de nomine christiano gloriantur, nisi primum protestantes, qui­ cumque scilicet originem a novatoribus saeculi XVI in ecclesia romana catholica reicienda trahunt; deinde sunt graeci slavive dissidentes, quos schismaticos ideo vocant, quod discessionis ratio prima potius quam haeresis fuit voluntas impatiens prin­ cipatus sacri romani vel quod, quamvis ipsa dogmata aliqua catholicorum sive pro haeresibus sive pro opinionibus falsis vel meris habeant, tamen etiamnum haeresibus comparative ad protestantes paucis sunt infecti (cf. Pelcsz, Geschichte der Union der ruthenischen Kirche mit Rom 2, 786—792; Dic katholischen Missionen 1896, 46: Theol. prakt. Qu artal-Schrifl 1909, 289 ss); postremo sunt sectae haereticae orientis, i. e., nestoriani et eutychiani vel monophysitae. Atqui, omissa nota communionis cum successore Petri pontifice romano, ex quat­ tuor notis aliis ecclesiae Christi necessariis ne unam quidem protestantes, graeci vel slavi dissidentes, sectae haereticae orientis possidere convincuntur. 1459 Prob. prima pars min. a. Protestantibus deest unitas vel fucata, siquidem eorum notissima est dissensio imprimis in fide ipsa. Sicut enim ab initio de rebus gravissimis et ex in­ dole sua sententiam explicitam unam pro coetu religioso uno exigentibus, ut de reali praesentia Christi in eucharistia vel de hierarchia a Christo instituta, protestantes dissenserunt, ita jam dissentiunt publice de veritatibus manifesto in scriptura Protestantium invenitur ecclesia non vera ex deficiente nota unitatis. 363 et traditione Christiana prima traditis, de articulis pro funda­ mentalibus per ipsos olim habitis, de symbolo apostolico, de sanctissima Trinitate, de divinitate Christi, de iis, pro quibus nove inventis illi ab ecclesia antiqua recesserunt, vix vel ne vix quidem intacto dogmate Dei a mundo hoc distincti, in quo agnoscendo, nedum christiani, sed homines omnes sani coi. Sap 13; Rom 1, 18 ss) convenire religiose debent et con­ veniunt. Neque, id quod caput est, pro magisterio infallibili ecclesiae repudiato remansit protestantibus ad unitatem fidei praesertim constantem, non plane precariam, efficiendam prin­ cipium idoneum; quale et a priori pro scripturae sacrae vel legentium indole et docente experientia intellegitur non esse scriptura sacra, tamquam regula fidei unica adversus auctori­ tatem vivam ecclesiae custodis scripturam exhibentis ab illis primo posita, de cujus jam non solum interpretatione, sed in­ spiratione et veracitate ipsa tenenda litigant vel deflectunt; neque magis sufficit auctoritas, quam cogente necessitate in auxilium vocaverunt, sive mere humana ducum suorum primo­ rum, librorum symbolicorum ab hominibus doctioribus pro pupulo conscriptorum, potestatis regiae vel civilis, sive divina quasi postliminio inducta ecclesiae a Christo et apostolis in­ stitutae vel vane jactata ecclesiae nuperrime a Spiritu sancto restauratae. Immo in locum principii unitatis protestantes inde ab exordio substituerunt principium unitati fidei exitiale, judicium tandem privatum hominum singulorum, scripturas scilicet ipsas sibi interpretantium; quod nominatim ii efferunt, qui meritum reformationis non tam in veris repositis quam in liberatione mentis ab auctoritate cernunt. Porro item pernota est, quae ex dissentanea fide sequitur, discordia protestantium in cultu, cum vel de baptismo, quo christiani fiunt, rite ad­ ministrando inter se rixentur. Consimiliter pervulgata est ab­ sentia unitatis socialis, quae tum ex discidio fidei et cultus memorato tum ex defectu potestatis communis vitam socialem continentis provenit. Quodsi potestas quaedam, parum conse­ quenter, apud coetus singulares protestantium se ostendit, haec sive omnis sive suprema ne per speciem quidem exte­ riorem talis est, qualem Christus determinavit, i. e., episcopo­ rum, sed ab initio ipso per homines episcopali dignitate mi­ nime insignitos vel etiam laicos usurpata deprehenditur, hodie- À Protestantium invenitur ecclesia non vera ex deficiente nota unitatis. que ministri eorundem laici sunt et a laicis constituuntur; qui cuncti auctoritate necessaria destituti dissolutionem lentius celeriusque progredientem efficaciter impedire nequeunt. Unde numerantur tot communitates protestantium inter se non depen­ dentes, videlicet primum quidem divisi in se ipsis pro diversis sive factionibus sive regnis lutherani, reformati, i. e., zwingliani vel calviniani, anglicani, evangelici, si non in confessione, saltem quomodocumque in cultu et regimine secundum civi­ tates singulas uniti, tum baptistae, sociniani, quakeri, methodistae, irvingiani, sectae denique permultae majores minoresve, quae etiam difficile omnes cognoscuntur et item in se scissae sunt vel in partes alias, colligatas fere sola negatione matris ecclesiae catholicae, processu inevitabili continuo dilabuntur. 1460 Itaque, quod ad unitatem attinet, merito ad protestantes ap­ plicatur illud Irenaei (1. 4. c. 35. n.4; J/7, 1089): „Tantae sunt de uno inter eos diversitates, de iisdem scripturis varias ha­ bentes sententias . . Cum igitur inter eos convenerit de iis quae in scripturis sunt praedicta, tunc et a nobis confuta­ buntur. Non enim bene sentientes, interim tamen semetipsos arguunt, de iisdem verbis non consentientes.“ — Valet pariter acuta disputatio Tertulliani (n. 1446), quam non inepte anti­ cipatam quandam historiam protestantium appelles. — Adae­ que congruit dictum Augustini (serm. 4. al. de divers. 44. c. 31. n. 34; M 38, 50): „Videte illos, fratres mei, qui se ab unitate praeciderunt, in quot frusta praecisi sunt. “ — Hinc juste con­ queritur concilium vaticanum (s. III. prooem. ; L 7, 249): „Nemo enim ignorat, haereses, quas tridentini Patres proscripserunt, dum, rejecto divino ecclesiae magisterio, res ad religionem spectantes privati cujusvis judicio permitterentur, in sectas paullatim dissolutas esse multiplices, quibus inter se dissen­ tientibus et concertantibus, omnis tandem in Christum fides apud non paucos labefactata est. Itaque ipsa sacra biblia, quae antea christianae doctrinae unicus fons et judex assere­ bantur, jam non pro divinis haberi, imo mythicis commentis accenseri coeperunt.α —- Hinc et monitio Leonis XIII (lit. ad principes populosque univ., 20. jun. 1894): ^Caritate non mi­ nore ad populos respicimus, quos, recentiore memoria, insolita quaedam rerum temporumque conversio ab ecclesia romana sejunxit. \ ariis exactorum temporum casibus oblivione di­ Protestandum ecclesia non vera ex deficiente nota unitatis et sanctitatis, ggg missis, cogitationem supra humana omnia erigant, animoque veritatis et salutis unice cupido, reputent apud se constitutam a Christo ecclesiam. Quacum si velint congregationes con­ ferre suas, et quo loco in illis religio sit aestimare, facile da­ bunt, se quidem multis maximisque in rebus, primordiorum ob­ litos, ad nova errore vario defluxisse; neque diffitebuntur, ex eo velut patrimonio veritatis, quod novarum rerum auctores secum in secessione avexerant, nullam fere formulam fidei certam atque auctoritate praeditam apud ipsos superesse.“ — Consulatur Mohler, Symbolik §. 43 vel 44 ss; Dollinger, Die Reformation 2, 3 ss. 286 ss. 378 ss. 505 ss.. 516. 621 s. 700 s; I 3,212 ss. 221 ss; Kirche und Kirchen 11 ss. 190—490; Jdrg, , Geschichte des Protestantismus in seiner neuesten Entwicklung; L 7, 579 ss; Hist.-polit. Blatter 1876. 1, 403 ss; 1877. 1, 60ss; 1878. 1, 565 ss. 641 ss. 823 ss. 885 ss; 1878. 2, 1 ss; 1893. 2, 721 ss; Kirchenlexikonl· 10, 480ss; Zeitschrift für kath. Theol. 1898, 737 ss; Huppert, Der deutsche Protestantismus zu Beginn des zwanzigsten Jahrhunderts nach protestantischen Zeugnissen dargestellt3, 7 — 127. 146 — 159; Rieder, Zur inner, kirchlichen Krisis des heutigen Protestantismus; Die katholiichen Missionen 1907, 193ss; 1909, 35 ss; 1910, 228. b. Sanctitate quoque sectas protestantium carere constat. 1461 Sane omissis fabulis anilibus miracula germana, signa sancti­ tatis, qualia perpetua Lutherus ipse in ecclesia catholica agnovit \follinger, Die Reformation 3, 210), nulla fiunt in protestantibus, vel ex ipsorum fere confessione, qua veteres haereticos imitantur (cf. testimonium Irenaei n. 1343); nominatim ad in­ vocationem piorum in fide vel communione eadem cum protestantibus defunctorum miracula evenire eo ipso nequeunt, quod invocationem sanctorum illi non admittunt. Neque ibidem floret, qualis ecclesiae Christi convenit, sanctitas caritatis, non quasi infitiemur, occurrere apud illos sive vulgarem quandam honestatem sive facta sanctitatis etiam insignioris, pro auxiliis scilicet gratiae, quae ex voluntate salutifera universali Deus etiam extra corpus ecclesiae secundum promissiones unice di­ lectae singulis hominibus, non ipsis sectis, quadantenus im­ pertit, et pro parte subsidiorum salutis ex instituto ecclesiae adhuc retenta vel resumpta, ut exemplo Christi, praeceptis nonnullis revelatis fidei vel morum, sacramento baptismi, quod Btraub, De Ecclesi*. U. Û5 866 Protestantium invenitur ecclesia non vera ex deficiente nota sanctitatis. *** I cr I per accidens vel per ignorantiam excusantem ipsis exsortibus ecclesiae fructuosum esse potest (cf. n. 355); sed non apparet illic sanctitas eximia vel heroica ad hominum vivendi rationem totam, multitudinem, aetates sat diffusa, nedum aeque late patens atque in ecclesia romana catholica, praesertim cum ob­ servationem consiliorum evangelicorum et ascesim vel casti­ gationem corporis proprii, et ipsam (v. g. ex Mat 6, 16—18; 1 Cor 9, 27 ; i Pet -1, 1) adeo valentem ad sanctitatem cari­ tatis majorem assequendam et tuendam, protestantes hodie quoque neglegant vel impugnent. Quotquot autem boni vi­ dentur in iisdem esse vel sunt vere, contra vel praeter prin­ cipia fundamentalia protestantium vetustorum, jam sive theoretice sive saltem practice derelicta, non ex natura peculiari sectae suae, tales sunt, siquidem doctrina de plena hominis ad bonum impotentia, de nullo libero arbitrio humano, de fide vel fiducia sola justificante, de justificatione facienda per im­ putationem mere exteriorem, de operibus bonis ad salutem minime necessariis, de Deo auctore peccati, de reprobatione antecedente positiva, hujusmodi, inquam, doctrina, cum ex­ cuset quodvis scelus, utique censeri sancta nequit. Quae etiam (ex Mat 7, 15 ss) mox tristes fructus, consensu quodam com­ muni aequalibus et seminatoribus propriis agnitos produxit; nec certe, cum pro sanctitate instauranda viros sanctos eligere Deus soleat, reformationis, quae dicitur, auctores ipsi sancti­ tate vitae vel exemplis virtutum eminuerunt. Hinc procedente tempore tot homines protestantes tantae inopiae praesidiorum salutarium apud suos pertaesi alii sectis novis se dedere con­ sueverunt, alii iique ingenio vel voluntate bona excellentes ad ecclesiam antiquam catholicam conversi sunt. Et haec quidem de sanctitate ad salutem sempiternam ordinata, in qua finis proprius ecclesiae efficacitate consentanea praeditae con­ sistit (th. IX). Ceterum quam nulla vel exigua in se et prae ecclesia catholica insit protestantium instituto vis supra (n.328) memorata ad populum in ipsis officiis directe bonum tempo­ rale attingentibus socialibus, civilibus vel politicis, religiose continendum, regiones protestantes comparatae cum catholicis ejusdem imperii, ut nunc germanici, ostendunt; unde si in officiis illis vel in bonis temporalibus, sane ecclesiae secun­ dariis nec nimis appetendis (Mal 6, 31 ss; 1 Tini 6, 8. 9), na- Protestantium invenitur ecclesia non vera ex deficiente nota sanctitatis. g£7 i dones aliquot catholicae se interim minus convenienter habere comperiuntur, id partim et praecipue fraudulentae deminutioni vel violentae oppressioni libertatis ecclesiasticae, adversariis ' scilicet formidabilis, partim indoli naturali gentis aliisve adjunctis exterioribus infestis imputandum est. — Legatur Mohler, hmbolik §. 2—4. 10 — 12. 14. 16. 18. 19. 22. 24—26. 32; • Dollinger, Die Reformation passim, ut 1, 12 ss. 32 ss. 113 s. ’ 129 s. 136 ss. 140 ss. 147 ss. 164 ss. 186. 190 ss. 195 ss. 199 ss. 204 ss. 216 ss. 245 ss. 283 ss. 357 ss. 408 ss. 551 ss; 2, 13 ss. 58 ss. 78 ss. 90 ss. 112 ss. 145 ss. 173 ss. 206 ss. 249 ss. 268 ss. 313ss. 322 ss. 353 ss. 399 ss. 433 ss. 456 ss. 487. 491. 495. 497 ss. 509 ss; 524 ss. 545 ss. 574 ss. 584 ss. 630 ss. 640 ss. 693 ss; 3, 9ss. 51 ss. 88 ss. 212 s. 228 ss. 239 ss. 262 ss; Kirche und Kirchen 190—490; Hist.-polit. Blatter 1876. 2, 665 ss; 1878. 1, 573 ss. 648 ss. 835 s; Katholik 1877. 1, 528ss; Hettinger, Fundamentaltheologie 2, §. 9. B. Ill; Janssen, Geschichte des deutschen Volkes, ut Bd 2, 2. I. III. VI; 3. II; Bd 3, 1. IV. V. IX; 2. II. V. XII. XIII. XIX. XXI; 3. VII; Bd 4, 1. VII-IX. XIII. XIV; 3. IX. X; Bd 5, 2. IV; Bd 7, 2. VI; Bd 8, 2. IV; 3. I. II; Hammerstein, Erinnerungen eines alten Lutheraners, c. 8; Germanus, Reformatorenbilder, Vortr. 2.3. 8; Kirchenlexikori*1 3, 1053 ss ; Pesch Heinrich, Die sociale BeI fàhigung der Kirche2; Krose, Der Einfluss der Konfession auf dieSittlichkeit; Religion und Moralstatistik; HuppertX. c. 39—52. ' 127—146; Denifle, Luther und Lutherthum; Zeitschriftfur kath. ΐ Theol. 1905, 417 ss; Grisar, Luther, ut 2, XVrII. XXII. XXIV1). i ! ■ ! j ‘ I I I Vim salutarem ecclesiae catholicae prae coetibus protestantium, quales quidem nunc sunt, ipse Harnack vel invitus sic agnoscit (Lehrbuch der Dogmeng. 31,903) : rDas Existenzrecht der katholischen Kirche kann fiiglich nicht bestritten xerden. Wer die Menschen nimmt, wie sie sind und noch viele Generationen hindurch bleiben werden, kann die Berechtigung dieses weltumspannenden Insti­ tuts nicht in Zweifel ziehen. Diese Kirche erzeugt fort und tort Heilige und lehrt zugleich ihre übrigen Kinder ,Speere werfen und die Gôtter ehren‘ d, h. die Religion so zu nehmen, wie sie von der Menge stets genommen worden ist wd wie die Menge sie verlangt. Was will man mehr? Solange man die fur das ^emeinschaftliche Leben nôtigen Tugenden und die Zügelung der niederen Triebe nicht aus Gleichungen und auch nicht aus der Retorte gewinnen kann — ind einslweilen ist nicht abzusehen, dass das gelingt —, wird man die Notwendighit und Heilsamkeit einer Anstalt zugestehen miissen, die die gemeine Menschheit ziigelt und dabei auch sehr zarten Gewissen giebt, was sie wollen, und sich ihnen als eine iibernatiirliche Schopfung zu beglaubigen vermag . . Anders slehl 55* 868 Protestantium ecclesia non vera ex deficiente nota catholicitatis et sanctitatis. 1462 <Γ ■J δ) C. Catholicae sectae protestantium, videlicet lutheranorum calvinianorum, anglicanorum, evangelicorum pro evangelio fidei solius justificantis, aliorum, ut non magis quam vetustae nominantur (cf. n. 1362 ss), sic non sunt. Etenim si conside­ rentur omnes simul, carent unitate (n. 1459 s), i. e., elemento catholicitatis fundamentali, quo deficiente protestantes qualescumque, non ecclesia eadem protestantium exsistere ubique potest; insuper elementum formale catholicitatis relativae deest, quod etiam una sumpti illi numero longe majore hominum coetus romani superantur (n. 1455). Neque sectae singulae protestantium sunt catholicae, sive relative, id quod in singulis nimis evidens est, sive absolute, quod ipsae potiores ab eodem summo capite civili et religioso gubernatae et conjunctione ista aegre in unitate qualilibet conservatae regnis politicis sin­ gulis naturaliter singulae constringuntur. Accedit, quod, cum ecclesia Christi vera ex primordio palaestino semel adulta facto ipso necessario sit catholica, protestantes saeculo XVI demum in Germania, Helvetia, Anglia a paucis auctoribus et es mit den evangelischen Kirchen, Haben sie sich nach einer nun vierhundertjâhrigen Probezeit wirklich bewahrt und ihre Nothwendigkeit dargethan? Erscheinen sie nicht ais halbschlachtige und nachgerade iiberfliissige Gebilde, die das nicht leisten, was die katholische Kirche leistet, und das hôhere Streben nicht wirklich fôrdern? Dass sie Jenes nicht leisten oder nicht mehr leisten, wenn sic es je geleistet haben, ist gewiss. Man frage nur unsre Staatsmânner und unsre Sozialpolitiker. Was aber das hôhere Streben betrifft, so wird fiber die Riickstandigkeit der Kirchen laute Klage gefiihrt, und nicht Wenige behaupten, dass sie von Anfang an falsch angelegt seien." His congruit, quod alibi refertur (Die katholüchen Misnonen 1908, 283): „ Vor seiner Abreise von den Philippinen stellte Herr William Howard Taft*, deinde praesidens statuum Americae septentrionalis foederatorum. rin einer ôffentlichen Versainmlung der katho lischen Kirche auf den Philippinen folgendes Zeugnis aus : ,Einer der grossten Unglücksfâlle (disasters), welche die Philippinen betrofien haben, war die Zerstôrnng katholischer Kirchen. Die Kirche ist ein Werkzeug zur Erhaltung des Friedens und der Ordnung. Sie ist auch für das Staatswohl von der grôssten Bedeutung und musste schon daher erhalten werden. Ich betrachte die Sache von einem rein weltlichen Standpunkte aus. Die katholische Kirche gilt ais die grosse christianisierende Macht der Erdc. Ich gehôre zwar selbst nicht dieser Kirche an, aber jeder, der ihre Tâtigkeit unter der Bevolkerung dieser Inseln beobachtet hat, muss den mâchtigen Einfluss anerkennen, den sie zum Besten des Landes ausübt."* Quantos autem progressus etiam in cultura populus catholicus, non aliunde qui­ dem impeditus, facere valeat, exemplum recens splendidum Belgii ostendit (vide laterland, 14. leb. 1911. n. ,1). Ad haec cf. Die katholischen Afissionen 1907, 1 ss ; 1911, 99 s. ■ Protestantium invenitur ecclesia non vera ex deficiente nota catholicitatis. ββθ sectatoribus inceperunt. Neque saltem efficacitas divinitus in­ dita ecclesiae propagandae apud protestantes reperitur; nam propagationis primae celeris, protestantium quidem dissonorum, non ecclesiae, rationes naturales vel carnales, ut lucra tem­ poralia ex bonis ecclesiasticis capienda, potestas in rem sacram principibus delata, vis, fraudes, cupido vitae licentioris in ho­ minibus etiam antea dispositis exstabant; quibus rationibus ; cessantibus propagatio talis quidem cessavit; neque postea, I ut modo in Austria, nisi momentis consimiliter humanis fideles Christi vel catholici remissiores quotcumque ad protestantes abducuntur. Ubi ignoscant nobis, si vel nolentibus in mentem veniat illud Tertulliani (de praescript. c. 42; M 2, 57): „De ' verbi autem administratione quid dicam, cum hoc sit nego­ tium illis, non ethnicos convertendi, sed nostros evertendi? Hanc magis gloriam captant, si stantibus ruinam, non si jacen­ tibus elevationem operentur, quoniam et ipsum opus eorum non de suo proprio aedificio venit, sed de veritatis destruc­ tione. Nostra suffodiunt, ut sua aedificent. Adime illis legem Moysi, et prophetas, et creatorem Deum, accusationem eloqui non habent. Ita fit ut ruinas facilius operentur stantium aedi­ ficiorum, quam exstructiones jacentium ruinarum.“ Porro mis­ siones ad gentes infideles, si pro tentaminum ambitu nunc satis extenduntur, non tamen secundum longitudinem conve nientem temporis, altitudinem finis, latitudinem vel profundi­ tatem successus cum missionibus ecclesiae romanae catholicae comparari possunt, sed et susceptae sero sunt et magnam partem rationibus utilitatis terrenae sustinentur et numerum multo minorem conversorum ad sectas etiam simul sumptas comprehendunt et id, quamvis pauca et levia quaedam cre­ denda et agenda postulent et prae religione supernatural! magis civilitatem et culturam per se naturalem, promotis abun­ dantia mediorum humanorum scholis, litteris, operibus medi­ cinae, afferant, et de sinceritate vel constantia asseclarum per­ secutionibus saevis et martyriis probatae hactenus minime sunt. — Inspiciatur Perrone, praelect. theol. vol. 1. p. 2. prop. 10: Dollinger, Die Reformation 2, 54. 62s. 80s. 343 s. 354s. 522s. 678.695; 3. 212 ss. 228 ss. 301; Kirche und Kirchen 361; Jorg, 1. c. 2, 439 ss; Hettinger, 1. c. V. 3; Zeitschrift fur kath. Theo I. 1886, 204s; Hist.·polit. Blatter 1893. 2, 510 ss; Huppert 1. c· 870 Protestantium ecclesia non vera ex deliciente catholicitate et apostolicilate. S c h o o l ο τ M iv in ir y r* Mi I ίΓ Cl •t *< 160—180: Marshall) Die christlichen Missionen, ihre Sendboten, ihre Methode und ihre Erfolge, c. 1; 2, 2; 3, 2; 4—10; Hergenrother-Kirsch) Kircheng. 34, 172ss; Pastor, Geschichte der Pâpste 4. 2, 404 s. 515s. 517 ss; 5, 678ss. 692ss; Krosc, Katholische Missionsstatistik; Stimmen ans Maria-Laach 1910. 2, 253ss; Die katholischen Missionen 1874, 6. 225ss. 231 ss. 262 ss; 1875, 23s. 54ss. 67s. 131s. 199. 215ss. 260; 1876, 112. 219s; 1877, 24. 200. 238 s; 1878. 24; 1879, 165 s; 1880, 132. 199s; 1881, 190 ss; 1882, 132; 1883, 117 s; 1884, 91 s. 255s; 1885, 23 s; 1888. 47 s; 1889. 224; 1890, 180; 1891, 93 ss. 156; 1893, 218 s; 1895, 24. 119 s. 267; 1896, 71 s; 1898, 264; 1900. 42 s. 106. 206 ss; 1901, 46 s. 226. 279; 1902, 24. 114 s; 1903, 50; 1904, 49 ss. 230. 239 s; 1905, 37 s. 64 ss. 275 s; 1907,67. 178. 262; 1908, 22 ss. 47. 118. 134; 1910, 107 s. 129. 188ss. 236s. 294; 1911, 65s. 75. 145s. 155s. 163ss. 204. 218s. 1463 d. Tandem protestantibus non inest apostolicitas. Etenim primum cum coetus protestantium, olim ecclesiae romanae catholicae in unitate fidei, cultus, communionis conjunctorum, omnes, velut rami arboris separati, defectione immediata vel mediata ab ecclesia orti sint, haec ecclesia ipsa romana catho­ lica tempore defectionis secundum originem et successionem continuam aut apostolica fuisse aut non fuisse dicitur. Atqui si prius illud statuatur, protestantes, ipsa sua secessione ho­ mines sectae novae, apostolicitatem originis vel continuatae successionis, quae est nota ecclesiae verae, amittendo simpli­ citer extra ecclesiam apostolicam constituti sunt; sin autem alterum, aeque nulla est sectarum protestantium apostolicitas, quia amplius quoque continuatio cum ecclesia apostolica desi­ deratur. Quod argumentum commento ecclesiae invisibilis evadere frustra student (th. XXX). Ad hoc etsi in coetu a vera ecclesia diviso fides apostolica aliquando superesse pot­ est, protestantes tamen excidisse fide tali constat; nam fides apostolica per ecclesiam semper una eademque custoditur (vide v. g. Mat 28, 19 s; Jo 14, 16 s; Gal 1, 6 ss; 1 Tim 3, 15; 6, 20; 2 Tini 1, 14; 2, 2; Jud 3); sed illi fidem ecclesiae universae a saeculis pluribus traditam alia mutaverunt et in dies singulos mutare alia ad arbitrium quique pergunt (n. 1459s); quare utique corruptores fidei apostolicae haeretici ideoque ex sententia antiquitatis christianae (th. XXXIII) extorres Protestantium invenitur ecclesia non vera ex deficiente nota apostolicitatis. 871 ecclesia apostolica judicandi sunt. Deinde ubi conspicitur nulla missio, nulla potestas pro indole ecclesiae apostolica apparet resume th XXXVII). Atqui ipsi auctores commotionis ejus, quam reformationem vocant, manifesto nullam habebant pro ecclesia reformanda vel apostolicae conformanda missionem; non sane habebant ordinariam, i. e., ab ecclesia ipsa sibi pro­ pagatam, quod se ecclesiae praesidibus opponentes potestate, si quam ante per illos obtinebant, sunt privati; nec certe no­ vatores ipsi rebelles ab ecclesia jam rejecta missionem suam serio repetebant, verum potius pro opportunitate vel necessi­ tatem missionis, quantumvis apertam, abnuebant, vel missionem a populo et magistratibus civilibus, expertibus scilicet ipsis potestatis, sibi asserebant, vel missionem extraordinariam quandam divinam sibi vindicabant; quam tamen novam, cum ad exemplum omnium nomine Dei nove prodeuntium, ut prophe­ tarum veteris testamenti {Ex 4, 1 ss; 3 Reg 18, 36 ss; cf. Deui 18, 20 ss; Jer 23, 21), Christi Domini {Jo 5, 36; 10, 37 s; 14, 12; 15, 24), apostolorum {Mare 16, 20; Act 5, 12), nove comprobare debuissent, comprobare non valebant, deficien­ tibus miraculis, quae appellare possent, veris et generatim om­ nibus divinae legationis signis. Neque id est mirum, quoniam praeter, nedum contra potestatem ordinariam ecclesiae Christi (ex th. XII) nunquam defecturae potestas extraordinaria sacra ita nulla datur, ut homines ecclesiae perpetuo audiendae (cf. Mat 18, 17 s) obloquentes ad probationem certissime fucosam missionis suae ne admittendi quidem, sed in antecessum ut doctores erroris reprobandi sint (cf. Mat 24, 24 s; 2 Thes 2, 9ss; Deut 13, 1 ss). Hinc defectum missionis cujuslibet sen­ tiendo Lutherus opinionem suam de missione propria intra viginti quattuor annos quaterdecies mutavit. Quare hominibus illis novis praeter verba Tertulliani 1464 (n. 1391) aliorum ve merito haec adaptantur Paciani contra novatianos (ep. 3. ad Sympronian. n. 1; M 13, 1063 ss): .Quis hoc vindicat . . ? . . Novatianus hoc praecepit. Im­ maculatus aliquis et purus, qui Novatum non audierit, qui numquam ecclesiam deseruerit, qui ab episcopis episcopus factus sit, qui jure ordinario consecratus, qui vacantem cathe­ dram in ecclesia consecutus? Quid ad te? inquies; Novatianus hoc docuit. At vel quando, frater, quibusve temporibus? 872 Protestantium invenitur ecclesia non vera ex deficiente nota apostolicitati'. Statim post Domini passionem? post Decii principatum, id est, post trecentos prope annos dominicae passionis. Quid ergo tunc? Prophetas secutus est ut cataphryges, an Philomenem aliquam, ut Apelles; an ipse tantum auctoritatis accepit? Lin­ guis locutus est? Prophetavit? Suscitare mortuos potuit? Horum enim aliquid habere debuerat, ut evangelium novi juris induceret. Et si contra clamet apostolus: ,Licet nos, aut an­ gelus de coelo evangelizaverit praeterquam quod evangelizavimus vobis, anathema sit* (Gal 1, 8). Novatianus sic intel­ lexit, inquies: sed Christus hoc docuit. Ergo a Christi usque Decii principatum nullus intelligens? . . Novatiano vindice, justitia liberatur; auctore, corrigitur quidquid erravit/ Item illis hoc Augustini contra donatistas dictum accommodate ex­ probrari potest (de baptismo 1. 3. c. 2. n. 3; M 43, 140 s): „Si autem tunc non erat ecclesia . . unde Donatus apparuit? de qua terra germinavit? de quo mari emersit? de quo coelo cecidit? . . Ipsi autem considerent ubi sint, qui neque unde propagati sunt possunt dicere, si jam tunc ecclesiam recepti sine baptismo haeretici et schismatici communionis contagione perdiderant/ Praeterea sectae protestantium sicut a presby­ teris meris vel laicis, Luthero, Zwinglio, Calvino, HenricoVIII exordium duxerunt, ita usque ad hunc diem potestate laica, vel a gerentibus rei civilis vel a populo usurpata et per mi­ nistros varii nominis exercita diriguntur ideoque ne levissi­ mam quidem speciem potestatis divinitus in apostolis institutae perpetuae, i. e., episcopalis prae se ferunt, non exceptis anglicanis, apud quos et ipsos potestas jurisdictionis saltem summa in rebus ecclesiasticis pariter ac politicis olim regi, immo et mulieri reginae, nunc viris populi selectis, quamvis in epi­ scopos quosdam profundenda, attribuitur: insuper potestas or­ dinis penes anglicanos nulla est; nam etiam seposita quaestione, num Barlow episcopus reformatus consecrator Matthaei Parker, postmodo fere ceteros episcopos anglicanos consecrantis, ipse fuisset consecratus, certe ex rituali regis Eduardi VI in ordi­ nando presbytero et episcopo forma potestatem sacerdotalem nec per se satis, praesertim ante mutationem seram, signi­ ficans et pro intentione aliunde cognita excludens, proinde invalida illic usitata est. id quod Leo XIII (lit. 13. sept. 1896) in luce collocavit. — Evolvatur Dollinger, Die Reformation 3, I Dissidentium orientis invenitur ecclesia non vera ex deficiente nota sanctitatis. $73 j 201*5. 227s. 247ss; Kirche und Kirchen 52ss. 60s. 126ss. 133ss. 150ss. 190s. 210ss. 228s. 350s; Hist.-polit. Blatter 1878. 2, 1 ss; ; Hdtingcr 1. c. V. 2; Janssen, 1. c. Bd 2, 2. I. VX; Bd 5, 2. IV; i Gtrmanus 1. c. Vortr. 2; L Ί, 606 s; Huppert 1. c. 95—127; Zeit\ purift fiir kath. Theol. 1897, 198ss ; Grisar, Luther, ut 2, XVI. Prob. altera pars min. (cf. n. 1458), i. e., graecos slavosque 1465 . separatos notis postulatis ecclesiae Christi destitutos esse. a. Imprimis non apparet sanctitas ulla miraculis severius examinatis confirmata nec sanctitas latius diffusa caritatis. Etsi enim, maxime pro institutis ex se salutaribus etiam pluribus quam apud protestantes conservatis, homines pii in orientalibus divisis exsistere possunt vel exsistunt (cf. n. 1461), tamen . sanctitas voluntatis satis ampla, praesertim praeclarior et he­ roica, frustra ibi quaeritur. Immo, cum ante schisma numerus magnus hominum sanctitate aeque ac doctrina excellentium inventus illic sit, nunc vita supernaturalis generatim stagnat atque depressa jacet per ipsius cleri saecularis et monastici miserrimam condicionem, ut servitutem turpem sub domina­ tione principum, ignorantiam diuturnam, simoniam, vitia alia, in caeremoniis quidem innumeris externis vel etiam usibus superstitiosis. Qui autem ab orientalibus segregatis ut sancti recensentur, ab unitate catholica romana avulsi minime erant aut cum schismatis patribus ipsis, Photio, Michaele Caerulario, Petro M., nequaquam sanctitate se sua commendabant aut sancti argumentis nullis aptis commonstrantur. In rem est illud „monitum hagiographorum de anno ecclesiastico graecoslavico“, quod invenitur in actis sanctorum bollandianis (octobris t. 11); ubi haec monemur (n. 12 s) : „ Apparet quam difficile sit definire qui . . catholici fuerint, qui non, seu quinam ex iis, qui kalendariis slavorum inscripti sunt, inter sanctos catho­ licos retinendi sint, quinam autem expungendi . . Neque li­ cuit in referendis eorum omnium gestis accuratiores esse. Slavi enim aeque ac reliqui recentiores orientales plane vitas nullas habent historicas, quales latini legunt bene multas; sed quas versant et amant, panegyres sunt verbosae, communibus lau­ dibus plenae, ex quibus vix quidquam de sanctorum gestis cognoscas, ne indolem quidem. Perquam itaque difficile est earum examen instituere, cum nil fere quod singulare sit con­ tineant. Miracula autem saepe prima specie fabulosa appa- 874 Dissidentium orientis invenitur ecclesia non vera ex deliciente nota sanctitatis. g* HI mi i cr CJ •1 rent; alia autem, quae miraculorum loco habentur, hoc nomine nequaquam digna sunt, siquidem mere naturalia sint: quo re­ feras inprimis corporum integritatem, quae fundamentum est plerarumque canonizationum slavicarum recentiorum. Quis enim nescit multis in locis corpora sponte et naturaliter servari integra? Aliquando vero corpora sponte siccari, non corrumpi? Verbo nil tam incertum esse quam hoc prodigium? Quare inter catholicos pro miraculo nequaquam admittitur corporis integritas, nisi carnes molles maneant et elasticae, nisi membra plane mobilia sint, nisi annos duret incorruptio quadraginta aut quinquaginta; intra quos (nisi digitus Dei ad­ sit) carnes non possint non exsiccari. Sed horum omnium nil curant slavi et graeci; quibus persuasum est omnem corporis conservationem prodigiosam esse; si enim mala fama accedat, signum esse mortuum excommunicatum esse; si bona fama, eum esse sanctum. Xeque ullum aliud miraculum novimus, quod serio examinatum fuerit. Hinc intelligitur quam parum fidei videantur nobis mereri laudes, quibus qui sanctorum albo russiaco inscripti sunt a suis onerantur, et miracula, propter quae complures vocantur thaumaturgi aut novi thaumaturgie Videas etiam ib. maji t. 1. praef.; augusti t. 1. tract, praelim. see. 5. parerg. 4. Quodsi nunc hagiographia apud russos co­ litur, non tamen persuasionem de miraculis dissidentium veris ea praebent, quae (apud Slavor. litt. theol. 1905, 114 ss) ex Golubinskij scribente historiam canonizationis sanctorum in ecclesia russica referuntur. Quin ipsae leges plures a Petro M. statutae, quibus dissentientes in Russia regebantur vel reguntur, sanctae non apparent, ut est de prodendo in casibus quibus­ dam sigillo sacramentali, de statu religioso non ingrediendo nisi natis annos quadraginta, de votis per feminas non faci­ endis nisi anno aetatis sexagesimo, de usu calami interdicto monachis, de eleemosyna, quae non sine duritie hominibus dissuadetur. — Huc pertinet Pitzip ios, L’ église orientale p. 3. c. 1. 6; Walter, Lehrbuch des Kirchenrechts aller christlichen Confessionen §.28a; Dollinger, Kirche und Kirchen 156—189; Schouvaloff, Meine Bekehrung und mein Beruf Abt. 1. c. 1. n. 4; c. 2. n. 2; c. 3. n. 5. 7. 12. 16. 18; Abt. 2. n. 2. 4. 11; Gagarin, Le clergé russe: Marshall, Die christlichen Missionen. ihre Sendboten, ihre Methode und ihre Erfolge c. 8 (pag. 477. ?: STL7« Dissidentium orienti» ecclesia non vera ex deficiente sanctitate et catholicitate. 875 482 ss. 550. 578 ss); Hergenrother, Photius 2, 717 ss; 3, 736; Hefele, Concilieng. 42, 228 ss; Granderath, Geschichte des vatik. Konzils Bd 3. B. 2. K. 7; Hisl.-polit. Blatter 1877. 1, 797 ss; Pelesz, G-eschichte der Union der ruthenischen Kirche mit Rom I, 169—182; 2, 747 s. 757 ss; Nilles, Kalendarium manuale 1, agens ll.jul. de s. Olga, 15. jul. de s. Wladimiro, 12. febr. de s. Alexio kioviensi ; Pierling, La Russie et le Saint-Siège IV. 1. 3. c. 1. n. 3; c. 2. n. 3; 1. 4. c. 2. n. 1; Palmieri Aurelio, La chiesa russa c. 3. n. 3—6. 13; c. 4. n. 2. 7. 9; c. 5. n. 1—3. 9; c. 6. n. 5—10; c. 8. n. 3. 4; c. 9. n. 3. 5. 6. 10; Zeitschrift jir kath. Theol. 1877, 662 ss; 1879, 192 s; 1890, 445; 1894, 344. 417 ss; 1909, 169ss; Die katholischen Missioncn 1876, Ills; 1885, 144 ss. 187; 1886, 71 ss. 99. 187 ss; 1887, 69 ss; 1890, 224; 1898, 241 ss. 266ss; 1899,272s; 1900, 176ss; 1902, 107 ss; 1905, 83. 179 s; 1906, 106. 204 ss. 274 ss; 1908, 105 ss. 154 ss; 1910,30 s. 167; Slavor. litt. theol. 1906, 33 ss; 1907,305; 1908, 348 s. b. Nec minus deest sejunctis orientis catholicitas. Qui 1466 omnes etiam simul computati, quamvis absolute hominum sal­ tem numero multi, nullo modo unum coetum romanum catho­ licum adaequant (n. 1455). Verumtamen iidem inter se divisi ipsi sunt in communitates plures, quarum praecipuae sunt tres, primum ea, quae patriarchae constantinopolitano adhuc jun­ gitur, tum communitas russica, denique communitas regni graeci, cujus caput est Athenis. Et quidem russica, omnium longe maxima, nunc homines plus 86,000.000 comprehendere dicitur (vide Die katholischen Missionen 1902, 191 ; 1907, 94), sed reapse raskolnici, qui ab illa desciverunt, declarati 2,173.000, jam multo frequentiores, ut hominum 20,000.000, rectius existimantur (1. c. 1905, 180; Palmieri Aurel. 1. c. c. 7. n. 6). Praeterea coetus illi inter se disjuncti singuli ex eo deprehenduntur non catholici, quod principatui politico alligati fere fines cujusdam nationis vel imperii, ut tureorum, russorum, graecorum, non excedunt, unde etiam simulatque partes aliae Graeciam imi­ tatae a regno Turciae separantur, ecclesias pariter alias con­ stituere festinant; nec fines proprios saltem explent, quod et sectae quomodocumque Christianae variae, judaei, mohammedani. gentiles, et homines ecclesiam romanam catholicam se­ quentes ritus sive latini sive graeci vel slavici, ut rutheni, > 87β Dissidentium orientis ecclesia non vera ex deficiente nota catholicitatis. sive orientalis qualiscumque cum illis commixti reperiuntur. Quare illi ipsi se ecclesiam orthodoxam orientalem vocant, catholicos simpliciter vel pro sectatorum amplitudine nominare se non audent; sin in symbolo, libris symbolicis, documentis aliis orientales se catholicos profitentur, hoc illi inde expli­ cant, quod ex oriente, ex hierosolymitana olim ecclesia inter gentes omnes propagata sit et quod in oriente ad tempus nostrum fides catholica, scilicet ipsorum orthodoxa, teneatur et quod ecclesia nec jure loco ullo nec tempore coartetur. Ad haec constat, propriam causam separationis ab ecclesia ro­ mana exstitisse nimis naturalem, ambitionem hominum graecorum, imprimis patriarcharum et imperatorum per hos evectos magis dominari affectantium, tum autem nutritum auctumque esse schisma stimulis praejudicii odiique nationalis, fallaciis vel violentia saeva, praeterea in pervertendis fidelibus catho­ licis potius quam convertendis infidelibus dissidentes occu­ pari. Certe russos a saeculo IX ad XI non schismatici, sed, summum conatu quodam Photii praevio, teste Constantino Porphyrogenito imper, (de vita Basilii Macedonis n. 97 ; M109, 359) quadantenus Ignatius, nempe patriarcha Constantinopolis catholicus, deinde plenius inter Photii et Caerularii schisma graeci alii cum ecclesia romana cohaerentes, ut Nicolaus Chry­ soberges patriarcha, ad fidem adduxerunt. Post secessionem suam graeci quidem, defectus virtutis supernaturalis ideoque impotentiae suae quasi sibi conscii, de convertendis infidelibus vix unquam laborarunt; russi ex dissidentibus facile soli iique tarde in terris suis vel contiguis, ratione videlicet politica, missiones ad gentes infideles, fere omnes fructu verae sancti­ tatis sive exiguo sive nullo, assumpserunt. — Eo spectat Pitzipios 1. c. introduct. et p. 3. c. 2—4; p. 4. c. 2; Walter 1. c. §. 22. 25. 25 a. 28 a; Dollinger 1. c. et 5—9; Schouvaloff 1. c. Abt. 1. c. 3. n. 16; Abt. 2. n. 4. 11; Gagarin, La Russie sera-t-elle catholique? c. 1.2; Réponse d’un russe à un russe; Le clergé russe c. 5; Mar shall 1. c., c. 1. (pag. 1); c. 8 (pag. 574 ss. 581 ss); Hergenrother, Photius 1, 299 ss; 3, 840 ss; Hist.-poliK Blatter 1. c.; Pelesz 1. c. 1, 53—85. 133 s. 169—182; 2, III—VI. 549 ss. 575 ss. 583 ss. 803 ss. 841 ss ; Hergenrother-Kirsch, Kircheng. 24, 282 ss; Nilles 1. c. et ad diem 9. maji ; Wilmers, de Christi ecclesia η. 342 s; Kirchenlex ikon2, 3, 985 ss; 10, * Dissidentium orientis ecclesia non vera ex deficiente catholicitate et imitate. 877 1375 ss; Kirchliches Handlexikon 1, 1793 ss; Palmieri Aurei. 1. c. c. 7. n. 10—12. 16—24; Zeitschrift fiir kath. Theol. 1877, 662 ss; 1879, 192 s; 1894, 417 ss; Stimmen aus Maria-Laach 1901. 1, 116 ss; Die katholischen Missionen 1886, 71 s. 100 ss. 121 ss. 142 ss. 187 ss; 1889, 136; 1904, 214 s; 1905, 65; 1906, 280 ; 1907, 140. 190. 214; 1908, 84. 165; 1910, 30. 150. 167. 204; 1911, 33 ss. 102. 120. 169 s. 274; Werner, Katholischer Missions-Atlas; Katholischer Kirchen-Atlas ; Orbis terrarum catholicus; K. Streit, Katholischer Missionsatlas; Statistische Xotizen zum katholischen Missionsatlas; La Gerarchia cattolica. c. Et cum abunde haec sufficiant ad dignitatem ecclesiae 1467 Christi verae graecis slavisque separatis denegandam, etiam deficientis necessariae unitatis illi explicite coarguuntur. Uti­ que non potiuntur unitate spectati simul omnes, quod autocephalae, ut loquuntur, jam exsistunt ecclesiae Constantinopolis, Alexandriae, Antiochiae, Hierosolymorum, Russiae, partis Austriae et Hungariae, Graeciae, Serbiae, Rumaeniae, Bul­ garia e, aliae ; quae saltem in regimine reapse non inter se dependent, etsi verbo quidem sub Christo capite invisibili synodum oecumenicam, secundum eos ipsos a tempore nicaenae II nunquam celebratam nec sane a quoquam cum po­ testate convocandam, auctoritate summa praeditam agnoscunt; quin etiam in fide eo discrepant, quod baptismum catholicorum et protestantium, non per immersionem ministratum, russi pro valido, graeci pro invalido habent, et quod potestatem con­ cilii oecumenici, quae in confessione orthodoxa orientalium divisorum non restricta exhibetur, russi aliive intellegunt jam restrictam ad causas summas, quasi potestas divinitus consti­ tuta pro rebus majoribus minores perficere non valeat.Porro ecclesiae enumeratae singulae unitatem non sat firmam, sed caducam interim tenent, quia praeter lethargiam suam cohi­ bentur maxime vi politica, quam in discordantes Turciae una cum sacra concessam sibi sub imperatore patriarcha constantinopolitanus, extra Turciam potissimum monarcha Rus­ siae exercere hactenus consuevit; quapropter illa abolita, ut *) Videas documentum russicum excerptum apud Wilmers (de Christi ec­ clesia n. 318. adnot. 1); similiter docet Milas (Kirchenrecht der morgenlandischen Kirche §. 79), et ipse russicus catechismus Phtlareti (p. 1. n. 11) unitatis ecclesiae snirersae tantum in fide, lege divina, sacerdotio cum sacramentis, oratione meminit. 878 dissidentium orientis invenitur ecclesia non vera ex deficiente nota unitatis. paulatim membris imperii turcici solutis, communio ecclesia­ stica passu pari aboletur: atque etiam illa non obstante sectae, ut raskolnicorunt, exstiterunt ; et ipsi raskolnici, in Russia exorti contra librorum liturgicorum revisionem saeculo XVII a Nicone patriarcha russico factam, denuo in sectas inultas, partini sacerdotibus instructas, partim destitutas discinduntur. 1468 Insuper autem, quamvis coetus singuli divisi orientis prae protestantibus unitatem quandam in se obtinere videantur, di­ lucide ostendere valemus, unitatem in illis non vigere veram, i. e., effectam per ipsum principium vel centrum unitatis divi­ nitus ordinatum, sed mere fucosam, idque nunc probatur etiam seposita demonstratione primatus romani, quam superius pro­ tulimus. Namque, quae est veritas saltem historica praemit­ tenda, ante schisma praeviis discidiis brevioribus a Photio saeculo IX motum et a Michaele Caerulario saeculo XI reno­ vatum ecclesia graeca cum patriarchis constantinopolitanis romano coetui adhaerens episcopum romanum ut principium et centrum unitatis ecclesiae totius in Petro divine constitutum ideoque immutabile agnoscebat. Recordare testimonia vel gesta plurima pridem tradita graecorum in pontifice romano simpliciter caput ecclesiae universae observantium, ut ipsius Athanasii (n. 498. 499), Basilii M. (n. 500. 505. 990), Gregorii naz. (n. 987), Chrysostomi (n. 164. 500), Flaviani constantinop. (n. 501), foannis hieros. (n. 996), Maximi martyris (n. 102. 645), Theodori studitae (n. 148. 165. 483. 645. 991); recordare for­ mulam Hormisdae, quam supra (n. 493) attulimus, subscriptam ab episcopis orientis, ab imperatore Justiniano, ab ipsis pa­ triarchis constantinopolitanis Joanne II, Epiphanio, Menna, a concilio oecumenico VIII1); quin immo addere licuit (n. 494) verba sollemnia, quibus etiam post schisma Caerularii ponti­ ficem romanum principium unitatis ecclesiae graeci iterum iterumque in ipso concilio lugdunensi II et florentino professi sunt; et quidem professionem florentinam, cum Joseph patri­ archa constantinopolitanus moriens ad certam omnium fidem ‘) Quae autem per occasionem concilii ejusdem fuit disceptatio de Bulgaria, politicae male mixta, ut jam supra (n. <81 /) diximus, ad jurisdictionem non pro­ priam primatus, sed tantum patriarchatus pertinuit eademque in sententiam a le­ gatis apostolicis repudiatam desiit (cf. 'Jungmann, dissert. 17. in hist. eccl. n. 81«. 94 ss vel etiam Hergenrother, Photius 2. 149 ss). . .M Dissidentium orientis invenitur ecclesia non vera ex deficiente nota unitatis. §79 papae senioris Romae ut patri patrum et maximo pontifici et J vicario Jesu Christi plene se subjectum per litteras declarasset, I praeter imperatorem Joannem Palaeologum cum episcopis graecis etiam „It>idorus metropolita Kiaeviensis totiusque Russiae“ (ZZ 9, 406. 423 ss) subscripsit; quod autem Marcus Eugenicus ephesinus adversus omnes praesentes unus sub­ scriptionem recusavit, solum monstrat, quam liberi episcopi Florentiae in agendo fuerint. Apposite Leo XIII scribit (prin­ cipibus populisque univ., 20. jun. 1894): „Peramanter respici­ mus ad orientem, unde in orbem universum initio profecta salus. X^idelicet expectatio desiderii Nostri jucundam spem incohare jubet, non longe abfore ut redeant, unde discessere, fide avita gloriaque vetere illustres, ecclesiae orientales. Eo vel magis quod non ingenti discrimine sejunguntur: imo, si pauca excipias, sic cetera consentimus, ut in ipsis catholici nominis vindiciis non raro ex doctrina, ex more, ex ritibus, j quibus orientales utuntur, testimonia atque argumenta proma­ mus. Praecipuum dissidii caput, de romani pontificis primatu. Verum respiciant ad initia, videant quid majores senserint sui, quid proxima originibus aetas tradiderit. Inde enimvero illud Christi divinum testimonium ,Tu es Petrus et super hanc pe­ tram aedificabo ecclesiam meam' luculenter extat de romanis pontificibus comprobatum . . Plane liquet quo tempore, qua I caussa, quibus auctoribus infelix excitata discordia. Ante illud ■ tempus, quo tempore homo separavit quod Deus conjunxerat, ; sanctum erat apud omnes Christiani orbis gentes sedis apo­ stolicae nomen, romanoque pontifici, ut beati Petri successori legitimo, ob eamque rem Jesu Christi in terris vicario, oriens pariter atque occidens consentientibus sententiis sine ulla du­ bitatione parebant. Hanc ob caussam, si respiciatur ad initia dissidii, Photius ipse oratores de rebus suis Romam desti­ nandos curavit1): Nicolaus vero I pontifex maximus Constantinopolim legatos suos, nullo contra dicente, ab urbe misit, ,ut Ignatii patriarchae caussam diligenter investigarent, et sedi apostolicae plenis ac veracibus referrent indiciis2): ita ut *) Cf. Hergenrother, Photius 1, 405 ss; Hejele, Concilicng. 4a, 236 ss ; Hergenrother-Kirsch, Kircheng. 24, 236. Ep. 106. Nicolai I ad universos catholicos per Asiani et Libyam con­ citatos; M 119, 1092. 880 Dissidentium orientis invenitur ecclesia non vera ex deficiente nota unitatis. S c h o o l o t M iv in it y tota rei gestae historia primatum romanae sedis, quacum dis­ sensus tum erumpebat, aperte confirmet. Denique in conciliis magnis tum lugdunensi II, tum florentino, supremam romano­ rum pontificum potestatem nemo ignorat, facili consensione et una omnes voce, latinos graecosque ut dogma sanxisse? 1169 Unde est pronum argumentari : Ecclesia graeca ante schisma adhaerens tamdiu romano successori Petri aut ad­ haerebat principio unitatis vero, per Christum pro ecclesia instituto immutabili, aut non adhaerebat. Atqui in hypothesi priore ecclesia graeca in regimine, in sacrorum communione, in fide ipsa nunc abscissa non amplius adhaeret principio vero unitatis proindeque non est amplius intra ecclesiam Christi veram, pro sanctitate quidem essentiali nullo prae­ textu deserendam, similiter ac provincia quaedam major minorve contra regem provinciasque fideles seditiosa pars anti­ qui regni esse manifesto desinit; in altera hypothesi ecclesia graeca principio vero unitatis ideoque societate ecclesiae verae pariter non fruitur, siquidem potius affirmandum esset, eccle­ siam Christi interisse, quando per tot saecula principium effi­ ciens unitatis verae a Domino positum defuisset, quam con­ tendendum, principium aliud, ut patriarcham Constantinopolis vel imaginariam illam synodum oecumenicam etiam expertem pontificis romani, contra vel praeter principium tralaticium saeculo demum IX vel XI, videlicet a se ipso, exstitisse; cujusmodi angustias sentiendo graeci ipsi ad principium pri­ scum redire interdum maluerunt. Quae ratio argumentandi multo magis in homines illos valet, qui per aliud schisma ab ecclesia constantinopolitana, agnita prius praefecta, recedendo coetus proprios constituerunt. Ita nominatim pro se russi a. 1589 dignitatem patriarchalem sui juris et ea suppressa sub Petro M. a. 1721 synodum permanentem condiderunt, qua episcopi se obstrictos jurant et imperator velut instrumento utitur1); adaeque neograeci recentius praeter alios a patriar*) De lege condente Petri M. fatetur Milas (l.c.tj. 28): ..In den gedruckten Ausgaben dieses Reglements sind noch zwci Zusatzc enthalten. woven der einc iiber die Mischehen haudelt, und der andere die fnstruktion fur den sogenannten ,Ober-Prokuror‘, d. i. den Vertreter des Kaisers in der heiligen Synode, umfasst. Auf Grand dieses Reglements und im Sinne der ausdriicklichen, in dem Bestâtigungs-Reskriptc des Kaisers Peter I. vom 25. Janner 1721 enthaltenen Anord- Dissidentium orientis invenitur ecclesia non vera ex deficiente nota unitatis. 831 chatu constantinopolitano digressi a. 1833 synodum perennem regi quidem obnoxiam creaverunt. Quodsi patriarcha conitantinopolitanus synodos tales approbando quadantenus auc loritatem suam interposuisse videatur, hac certe approbatione ipsa vinculum sufficiens unitatis cum coetu russico et neo. graeco emancipato rumpi sivit; neque enim vinculum ejus­ modi ibi est, ubi potestas summa communis, sive cogitatur propria episcopi unius sive episcoporum simul omnium, pro causis pluribus et facile pro omnibus practice quidem ablata est. Scissionem hanc significavit jusjurandum cuivis membro synodi j russicae fere adhuc emittendum illis verbis: „Confiteor porro et i jurejurando assevero, supremum hujusce collegii judicem esse I ipsum totius Russiae. monarcham Domnum nostrum clementissimum." Quo simul percipimus, regimen ecclesiae saltem summum in Russia non esse episcopale, vel umbra principii unitatis a Christo dati exclusa; quod quidem plus minusve etiam aliis segregatis orientis accidit. Immo doctrina ipsa orientalium divisorum de ecclesia sua 1470 vera una repugnantias plures in se continet.1) Etenim pri­ mum illi episcopos ecclesiae, putatos quidem omnes divi­ nitus aequales, ponunt infallibiles, si consentiant in concilio vel etiam extra illud2), haud dubie universitate etiam sola morali vel multitudine superante, sicut historia fateri cogit. Hoc principio semel posito fieri nunquam potest, ut in rebus revelatis pars episcoporum plane major erret, minor veritatem teneat; unde in dissensione omni diligentissime id ut infalli­ biliter verum exquirendum est, quod episcopi numeri praeva­ lentis docent; qui autem ratione doctrinae a se examinatae judicat episcopos, quamvis pauciores, orthodoxos esse, eo ipso infallibilitatem episcoporum, quam verbis explicitis asseverat, facto et implicite repudiat. Atqui ita agunt orientales dissi­ dentes; ne quaestionem quidem habent, quid tempore orti aang, hat die hcilige Synode ihre gesetzgebendc Tâtigkeit durch das Erlassen rerschiedener Normen in Fragen der Verwaltung der russischen Kirche vveiter wtfaltet, natiirlich (!) unter steter Einhohing der kaiserlichen Genehmigung.**4 >) Talis doctrina traditur libris supra (n. 1415 adnot.) citatis. ·) Diserte Afilas (1. c. §. 51. 83) concilio occumenico episcopos extra con­ cilium consentientes aequiperat et hac via altera confessionem orthodoxam orien­ talium exstitisse scribit. Straub. Γ)λ· Ecclesia. Π. 56 882 Dissidentium orientis invenitur ecclesia non vera ex deficiente nota unitati*. ο τ M iv in ity Γ" *4 Μ tr schismatis episcopi numerosiores senserint, sed episcopos suos prae ceteris homines sententiae cohaerentis cum ecclesia anti­ qua ideoque rectae ex considerata indole sententiae pronun­ tiant, Deinde illi fundamentum vel caput ecclesiae universae divinitus positum profitentur omnino nullum nisi Christum; simul autem ecclesiam universam dicunt in rebus fidei sub­ jectam universitati infallibili episcoporum, quod est reapse nihil aliud quam praeter Christum invisibilem dicere collegium episcoporum fundamentum vel caput aliquod ecclesiae uni­ versae visibile et id aeque divinitus constitutum ac divinitus exsistit infallibilitas, qua per fundamentum et caput illud Deus ipse ecclesiam praeditam voluerit. Atqui haec duo, esse praeter Christum fundamentum vel caput ecclesiae universae omnino nullum, et esse praeter Christum fundamentum vel caput ecclesiae ejusdem aliquod alterum, profecto inter se confligunt. Denique ubi agitur vel de apostolis omnibus vel de episcopis efferendis, quos illi vere capita agnoscunt, jam id expresse sic declarant, ut Christus sit fundamentum simpli­ citer et primario \άπλως /ai πρώτως), apostoli secundum quid et secundarium (/.ατά τι /.ai ôéfréooi'), ut Christus sit caput tam­ quam pastor princeps ecclesiae universae, episcopi sint capita tamquam vicarii (τοποτηρηται) pro Christo in ecclesiis particu­ laribus. Atqui cum hoc distinguendi et componendi modo non consistit, quod illi Christum solum fundamentum et caput ita esse volunt, ut nullum secundum quid, secundarium, vica­ rium habeatur in ecclesia universa; nam cum capita vicaria visi­ bilia pro Christo invisibili ideo postulentur, ut ecclesiae parti­ culares visibiles in unitate contineantur, multo magis requi­ retur caput vicarium visibile pro Christo invisibili, ut in uni­ tate contineatur corpus visibile ecclesiae universae. Quare illi concinnius, talem repugnantiam dimittendo et principium visibile unitatis ecclesiae universae divinitus exsistens ingenue concedendo, controversiam totam eo revocarent, utrum prin­ cipium divinitus statutum esset dumtaxat collegium episcopo­ rum, qui singuli omnes ex se tenerent potestatem parem, an principium divinitus statutum esset collegium episcoporum, quatenus adhaereret Petro et successori Petri episcopo ro­ mano ut principio unitatis ipsius quoque collegii, ac proinde episcopus romanus etiam unus. In qua controversia utique Dissidentium orientis invenitur ecclesia non vera ex deficiente nota unitatis. 883 illorum opinioni scriptura et traditio et ipsa ratio theologica, flagitans pro Christo physice uno principium unitatis physice unum in ecclesia universali pariter et particulari, adversatur.1) I ■ : j ') Quam pondere quovis argumentatio orientalium separatorum in hac causa areat, exemplo quodam novissimo illustretur. Milas, episcopus dissidentium in Dalmatia, ad primatum Petri et successoris Petri excludendum (operis citati §. 49. 51) primum silentio absoluto praeterit locos pro potestate Petri propria classicos (Hat 16, 18 s; Zmc 22, 31 s; Jo 21, 15 ss). Deinde affert locos sententiam suam minime probantes, ut quibus potestas apostolis omnibus communis, potestati illi Petri unius propriae non adversa, promitur (Λ/at 18, 17 s; 28, 19 s; Jo 20, 21 s; d. supra n. 119 s. 198), vel fastus et abusus potestatis prohibetur (cf. n. 151), vel concordia fidelium commendatur (J/αί 18, 20 col. Act 1, 21 ss; 6, 2ss; 15, 1-29), vel dignitas apostolica s. Pauli et dissensio cum s. Petro traditur (Gal 2, 6ss; cf. supra n. 200. 182. 190 ss), vel Dominus ipse, etiam postquam commisit oves suas sub se pascendas Petro, unus pastor princeps dicitur (Jo 10, 14. 16; /lei 13, 20; 1 Pet 5, 4). Nominatim cum confessione orthodoxa eorum ille urget, qnod secundum apostolum (Eph 5, 23; Col 1, 18) Christus solus sit ecclesiae aput. At loquens de ecclesia tamquam corpore uno, in quo sit spiritus unus (cf. Eph 4, 4—16), apostolus solum Christum caput explicite quidem memorat, rom Christus corporis ecclesiae, quatenus est visibile, exsistat caput unicum prin­ cipale, et corporis ejusdem, quatenus est gratiis spiritus per se invisibilibus plenum ideoque mysticum, exsistat caput unicum simpliciter; non tamen negat apostolus, veram potius comprehendit et aliunde notum supponit caput visibile pro principali invisibili vicarium, quod ab ipso corpore visibili ecclesiae non excluditur, sed ex­ igitur (cf. supra n. 189). Perperam autem fulcitur exclusio capitis pro capite prin­ cipali unico vicarii ratione ea, quod homo mortalis caput ecclesiae esse nequeat, siquidem cum successione Petri moraliter continua Christus ipse etiam physice perennis caput summum ecclesiae non minus in sententia catholicorum quam dissi­ dentium manet. Et parum sibi constans inculcat MilaS, ecclesiae ut regno spiri­ tuali caput terrenum non convenire, nisi forte idem aut ecclesiam suam particu­ larem prorsus materialem aut se episcopum caelestem esse censet. Insuper ut fundamenti, ita capitis ecclesiae ipso nomine Petrus vel successor ejus jam anti­ quitus appellatur; recole v. g. dicta supra (n. 1441). Neque felicius provocat Milas ad Cyprianum, de quo supra (n. 1410) egimus, ad Irenaeum, cujus dictum pridem (n. 1390 positum primatui haud obstat, ad Alexandrum alex, quasi sic id omnes episcopos scribentem: ,.Uns allen insgesamt und jedem einzelnen insbesondere, ist ein Leib der allgemeinen Kirche anvertraut, und uns dic Vereinigung untereinander durch das Band des Friedens und der Liebe geboten.u Quae verba Alexandri etsi genuina essent, conciliari cum primatu Petri possent; sed reapse haec sunt {Socratis hist. eccl. 1. 1. c. 6; M 67,44): 'Ενός πώματος όντος rig xafW.txip; Ιχχληπίας. (πόλης tî οναης tv ταΐς Μαις γηαφάΐς, τηρτϊν σύνδισμον ùj Λμονοίας χαΊ ίΐρήνης, άχόλου&όν tort γράφαν ημΰς χαΐ αημαίνΐιν άλλήλοις τ« ιαη ίχάπτοις γιγνόμενα, ϊνα Grt τχάβ/tt, ίϊΐί χαίρπ ïv μέλος, η (ίνμπάσ/ωμιτ, r αυγχαίρωμίν άλλήλοις, quae recte sic vertuntur: ,Cnm unurn sit catholicae corpus ecclesiae, mandatumqne sit in sacris litteris, ut pacis et concordiae vincu56* 884- Dissidentium orientis invenitur ecclesia non vera ex deficiente nota unitatis. — Ceterum adeatur Pifzifios 1. c. introduct. et p. 2; p. 4. c. 2. n. 3; c. 4. n. 2. 3; Walter 1. c. §. 22. 23. 25. 25 b 26. 28 a. Ium conservemus, consentaneum est ut quaecunque apud singulos geruntur, nobis invicem per litteras significemus, quo scilicet, seu patiente, seu gaudente uno membro, ipsi vicissim aut compatiamur, aut collaetemur.u Sane vel a priori ca­ pitur, Alexandro perinde ac decessori Dionysio et successori Athanasio (vide supra n. 498. 499) primatum pontificis romani constitisse. Neque aliter sentit Hieronymus (ep. 146. al. 85. ad Evangelum ; J/ 22, 1192 ss; cf. supra n. 463 s), ubi presby­ terum diacono superiorem et potius episcopo comparandum ostendit etiam eo, quod excepta ordinatione episcopus nihil faciat, quod presbyter non faciat, et deinde consuetudinem romanam. qua v. g. nad testimonium diaconi presbyter or­ dinatur* (n. 2), diluit affirmando (n. 1 i: „Nec altera romanae urbis ecclesia, al­ tera totius orbis existimanda est . . Si auctoritas quaeritur, orbis major est urbe. Ubicumque fuerit episcopus, sive Romae, sive Eugubii, sive Constantinopoli, sive Rhegii, sive Alexandriae, sive Tanis, ejusdem meriti, ejusdem est et sacerdotii. Potentia divitiarum, et paupertatis humilitas, vel sublimiorem, vel inferiorem epi­ scopum non facit (al. episcopum facit). Ceterum omnes apostolorum successores sunt." Nimirum consuetudo orbis magis quam particularis quaedam urbis consi­ deranda exhibetur, et episcopus romanus meriti et sacerdotii ejusdem, scilicet potestatis ordinis non minoris, cum quovis alio episcopo vel successore aposto­ lorum dicitur, ut inde etiam presbyter romanus pariter ac quivis alius diaconum superare intellegatur. Ceteroqui primatum jurisdictionis episcopi romani proprium Hieronymus clare asserit (ut supra n. 87. 995). Ex contrario Milas, ne primatum episcopi unius confirmantis ipsa concilia oecumcnica admittat, ex episcopis om­ nibus tandem facit oves et ex populo pastorem declarando (1. c. §. 79): „Der Charakter der Allgemeinheit der Konzilien ist . . von . . Bedingungen abhiingig, wozu . . die Annahme der Beschlüsse seitens samtlicher Kirchen, . . sowie ferncr die Annahme dieser Beschlüsse seitens des gesamten der Kirche angehorigen Klerus und Volkes zu zâhlen ist. . Gewisse Entscheidungen der Konzilien kônnen bei- spielsweise von alien versammelten Kirchenvorstehem einstimmig erlassen werden ; allein dieselben haben keinen allgemeinen Charakter, wenn sie nicht von dem gesamten Klerus und Volke angenommen werden, wie auch das Konzil, welches diese Entscheidungen erlassen hat, nicht als ein allgemeines angesehen werden kann. Es gab hâretische Kirchenversammlungen, wie z. B. jene, in welcher das semi-arianische Symbolum verfasst wurde, oder solche, deren Akten eine bedeutend grôssere Zahl von Bischüfen unterfertigte, als dies bei dem V. allgem. Konzil der Fall war; wiederum andere, deren Akten von den Patriarchen und Staatsoberhâuptern gezeichnet waren ; allein trotzdem wurden diese Kirchenversamm­ lungen nicht als allgemeinc anerkannt, weil das Volk ihre Entscheidungen nicht als wahre Stimme der Kirche ansehen konnte.” At ex veritate per historiam ec­ clesiae antiquae ipsam manifesta vis conciliorum minime a populo pependit, sed e. c. concilium oecumenicum V ideo validum evasit, quod episcopi romani appro­ batio accessit, concilia autem alia, ut infecta errore ariano, latrocinium ephesinum sub Dioscoro, pseudosynodus constantinop. contra imagines sacras habita, ideo nihil valuerunt, quod approbatio romana defuit (resume th. XXIII\ Diisidentium orientis ecclesia non vera ex deficiente unitate et apostolicitate. 885 163a. 164. 166; Dollinger 1. c.; Schouvaloff 1. c. Abt. 1. c. 3. n 7; Abt 2. n. 4; Gagarin, Le clergé russe c. 5; Marshall 1. c., c. 8 (pag. 482 ss. 492 ss. 580); Hist.-polit. Blatter 1. c. ; Hefele, Concilieng. 7, 739 ss; Pelesz 1. c. 1, 469s; 2, 375 ss. 744—756. 759ss; Ailles 1. c. 2, c. 3. de synodo florentina; Wilmers 1. c. n. 318; firchenlexikorP 3, 985 ss; 5, 1234 ss; Kirchliches Handlexikon 1,1793 ss; Pierling, La Russie et le Saint-Siège IV. 1. 4. c. 2. n. 1; Palmieri Aurel. 1. c., c. 7. n. 1—9; Zeitschrift fur kath. \ Theol. 1877, 662 ss; 1886, 569; 1890, 416 ss; 1894, 203. 341; Die katholischen Missionen 1885, 187; 1886, 74. 99; 1897, 84; 1900, 176 ss; 1903, 251; 1906, 106; 1911 91. 166; Vaterland 4. jul. 1905. n. 181; Slavor. lût. theol. 1906, 273; 1907, 324ss; 1908, 253 s; 1910, 60; ad haec videsis quae exposui de prin­ cipio essentiali unitatis ecclesiae Christi apud acta II. convent* ulehrad. pag. 51 ss. d. Sane consequenter perspicitur abesse orientalibus se- 1471 paratis apostolicitatem etiam materialem (cf. n. 1414), quod successio in potestate sacra jurisdictionis ab origine aposto­ lica continuatae vix mere apparens, nedum simpliciter appa­ rens, illis restat; quippe potestas jurisdictionis ad usum exI pedita vel et in se ipsa (cf. th. XXII; n. 1292) non obtinetur i nisi per principium unitatis ecclesiae divinitus positum gerI manum, a quo illi ex dictis (n. 1469) in hypothesi omni nimis aperte alieni sunt. Et revera antiquitus secundum morem ■ confirmatio ideoque jurisdictio sacra quomodocumque in pa­ triarcham ipsum alexandrinum, antiochenum, constantinopolitanum a successore Petri pontifice romano, nempe tamquam fonte apostolico omnibus agnito desuper semper pleno, ema­ navit (repete n. 759—766), unde ab hoc fonte interclusi illi rivi exaruerunt; quali sorte non eximitur patriarcha constan­ tinopolitanus, praesertim cum Byzantium, a Constantino M. Constantinopolis, oboediens primitus metropolitae heracleensi post saecula demum locum inter vel ante patriarchatus orientis antiquiores, scilicet alexandrinum et antiochenum, et super­ additum hierosolymitanum acquisiverit, quod ut sedes imperii Roma nova esset; quae ratio per se profana ad summum dignitatem sacram jure ecclesiastico adaugandam suo tempore superiori legitimo per jus immutabile divinum apostolico sua­ dere, non jurisdictionem sacram ab eodem superiore deficien- r $S6 Dissidentium orientis ecclesia non vera ex deficiente nota apostolicitalis. tem supplere unquam potest (cf. n. 762. 824 s). Aliorum vero dissidentium, ut russorum vel neograecorum, jurisdictio cum nunc etiam distet a rivo constantinopolitano ipso arefacto, a quo olim derivata ducebatur, titulo duplici exsiccata est. In­ super episcopi divisi orientis a potestate principis sive civili sive sacra arrogata quasi superiore in exsistendo et agendo ita pendent, ut vel tenuis species regiminis apostolici plerum­ que sit destructa, eo quidem magis, quod princeps in Turcia infidelis est, alibi etiam femina, ut Catharina I et II in Russia, esse potest. Et haec quidem de jurisdictione; nam potestas ordinis sejunctorum orientalium fere valida habetur (cf. Granderath, Geschichte des vatik. Konzils Bd 1, B. 1, K. 7. n. 6»; quare si non licite, tamen valide conficere illi sacra possunt excepto sacramento paenitentiae, quod pro validitate jurisdictionem quoque postulat. **) Quamquam eruditi aliqui 2. C** ’* * 2 H' < r.cr Cl ’) Praeter baptismum ab homine quolibet valide ministrandum et sacramen­ tum matrimonii, quod est ipse validus contractus matrimonii inter baptizatos, disjuncti ratione validi sacramenti ordinis, servatis ceteroqui servandis, habere possunt validum sacramentum eucharistiae, confirmationis, extremae unctionis. Ne­ que hanc veritatem minuit, quod apud segregatos orientis plerumque presbyteri, non episcopi confirmationis sacramentum conferunt et oleum pro unctione infir­ morum consecrant. Etenim potestate valide tum confirmandi tum consecrandae materiae sacramenti infirmorum presbyteros simplices ex voluntate legitimi magi­ stratus sacri, praecipue pontificis romani, potiri posse et reapse prae aliis orien­ tales sicut antiquitus, ita adhuc potiri pridem exposuimus (n. 682 ss). Jam vero ipsis dissidentibus presbyteris orientis facultatem valide confirmandi ante schisma usitatam, nisi expresse pro hac illave regione sit adempta, etiamnum ob­ venire, declaratione sedis apostolicae observata a concilio smyrnensi a. 1869 (Z 6, 569 s) certum est; porro pro rationis similitudine similis facultas olei infirmorum valide consecrandi presbyteris separatis orientalibus ut antiquitus, item nunc obtinget. Attamen aliquid intererit; nam ante schisma presbyteri orientales dedi­ gnationem cum jure ad potestatem confirmandi vel consecrandi olei infirmorum divinitus obtinendam acceperint ab episcopis suis, ipsis potestate designandi vo­ luntate implicita pontificis summi praeditis; discidio autem irretiti habebunt de­ signationem immediate a pontifice romano praebente consensum modo qualicum­ que satis efficaci, quia episcopi separatione ipsa a sede apostolica, etiam sine hujus declaratione, cum jurisdictione reliqua jus designandi amiserunt; quod qui­ dem discrimen imprimis ubi episcopi legitimi non sint, immo ubique valeat. Unde consequitur, presbyteros divisos hodie valide confirmare vel oleum infirmorum consecrare, etsi praeter vel contra voluntatem episcoporum agant. Porro ecclesia licite sacerdotes ipsos dissidentes ad confirmationem vel olei consecrationem sal­ tem validam designare potest usque consimili ratione ac qua Christus homines ab ecclesia alienos valide baptizare vel et sacra alia Conficere posse voluit. Nimirum Dissidentium orientis ecclesia non vera ex deficiente nota apostolicitatis. 887 censent, virum illum, qui a. 1620 comparens in urbe Kiew jactavit se Theophanem patriarcham hierosolymitanum atque ] episcopos complures consecravit, episcopum consecratum reapse non fuisse; quo pacto hierarchia ordinis in Russia saltem eatenus nulla judicanda esset, quatenus ab errone illo descen­ disset. Ceterum fides apud abscissos apostolica, i. e., vera tempore favente quidem esse potest; sed non omnino talis, omissis turbis palamitarum, vel eo comperitur, quod illi pugnant inter se de modo valide baptizandi et de potestate synodi oecumenicae (cf. n. 1467) et quod illi omnes pugnant secum ipsi confitendo fidem de ecclesia una in se dissentaneam (n. 1470) et reluctando non solum professioni propriae denuo in concilio lugdunensi II et florentino editae (n. 1468), sed etiam libris liturgicis quamvis partim depravatis usibusque suis, qui processionem Spiritus sancti etiam a Filio, primatum romanum, purgatorium usque testificantur; cui accedit, quod russi ab aetate Petri M. aliive acceptis quadantenus opinio­ nibus protestantium vel incredulorum contra doctrinam pri­ stinam pugnant. — De his agit Pitzipios 1. c. introduct. et p. 1. c. 8. 12; p. 4. c. 2. n. 4; c. 4. n. 3; Walter 1. c. §. 22. 28 a. 164. 166. 239; Dollinger 1. c. 162 s. 167. 171 ss. 183. 187 ss; Schouvaloff 1. c. Abt. 1. c. 3. n. 10; Abt. 2. n. 10; Gagarin, La Russie sera-t-elle catholique? Idem, Réponse d’un russe à un russe; Le clergé russe c. 3—5; Marshall 1. c. ita hinc succurritur iis pro consuetudine inveterata recipientibus, qui sint bonae fidei, illinc non praestatur incitamentum peccandi ministrantibus, cum vetitum mi­ nistrandi maneat, quo neglecto dissidentes illicite per se faciunt; quin etiam horum culpa deminuitur, quoniam gravius delinquunt, qui sacris invalide quam qui solum illicite operantur; accedit, quod ecclesia utendo clementia per rationes propositas honesta ideoque desistendo nominatim confirmatione hominum a sejunctis con­ firmatorum animos dissidentes non etiam gravius exacerbat. Aliter utique dicendum est de sacramento paenitentiae ex eo, quod idem est judicium ; nequit enim licite ecclesia subicere ideoque pro sanctitate sua non subicit homines judicibus, quos constet non talibus sentiendi vel agendi principiis imbutos esse, ut secundum ea de peccatis, v. g. haeresis vel schismatis, recte judi­ care possint. Hinc generatim quidem dissidentes ex defectu jurisdictionis sacra­ mento paenitentiae valido destituuntur (cf. Schouvalojj' 1. c. Abt. 1. c. 3. n. 5. 8. 10; Abt. 2. n. 10), sed convenit excipere articulum mortis, in qua necessitate ex­ trema quidquid ad hominem bonae fidei reddendum salvum ecclesia concedere valet, concedere etiam licebit; huc merito refertur declaratio concilii trid. (s. XIV. c, 7; I) 782; cf. supra n. 785. 786). » 888 Dissidentium et haereticorum orientis ecclesia non vera ex notis deficientibus. pag. 494 s. 580; Hist.-poht. Blatter 1. c.; Hefele, Concilieng. 2a, 17 ss. 527 ss; Hettinger, Fundamentaltheologie 2, §. 9. B. VI; Pelesz 1. c. 2, 146 ss. 744-756. ■ 788—792; Nilies 1. c. 1, de usu dogmatico testimoniorum ex libris liturg. ecclesiae orient, desumpt., et ad 2. jan., 16. jan., 18. febr., 12. mart,, 13. april., 29. jun.; 2. c. 2. §. 2. de purgat, vel de process. Spiritus s. (cf. supra n. 72. 80. 87. 483. 486. 496. 995); Kirchenlexikon* 3, 985 ss; 10,1380 ss; Kirchliches Handlexikon 1, 1793 ss; Pierling 1. c. ; Palmieri Aurel. 1. c., c. 1. n. 1. 2; c. 2. n. 1—3; c. 6. n. 1—4; Zeitschrift fiir hath. Theol. 1877, 662ss; 1880, 743 ss; 1894, 260 ss. 336 ss. 417 ss; 1909, 170 s; Die katholischen Missionen 1876, 111 s; 1885, 146. 187; 1886,71 ss. 99 s; 1897, 84: 1899, 272 s; 1900, 176 ss; 1905, 179 s; 1906, 104ss. 274ss; Slavor. litt. theol. 1906,273; 1907, 324 ss; Theol.-prakt. QuartalSchrift 1909, 289 ss; acta Ii. convent, velehrad. pag. 65. 95 ss. 104 ss. 1472 Proh, tertia pars min. cf. n. 1458). Nimirum similia vel fortiora in sectas orientales haereticas minores saeculo V ortas intorqueri possunt. Primum enim in his non magis quam in dissidentibus aliis sanctitas miraculorum vel, quanta par est, vita virtutis sancta, sed potius egestas deserti spiritualis cernitur (cf. Marshall 1. c., c. 7. pag. 338 ss. 359. 366 s; c. 8. pag. 608 ss. 615 ss. 625; Die katholischen Missionen 1906, 73 ss. 207; 1908, 206 s. 270 s; 1910, 292; 1911, 7 ss). Deinde quamvis illae, videlicet divisae vel et contrariae, in unum colligantur, absolute in obscuritatem nimiam hominum et lo­ corum coartatae, relative ad catholicos jam minimae compa­ rent (recole n. 1455); insuper cum iisdem simul homines ca­ tholici sive ritus latini sive ipsorum rituum orientalium, nempe in rebus juris non divini, sed ecclesiastici mutabilis differen­ tium, ut praeter graecos cum melchitis et maronitas armeni, syri, copti, chaldaei ecclesiae catholicae uniti inveniuntur, quorum numerus reversis etiam nuperrime tum ab haeresi monophysitarum ex parte jacobitis, armenis, coptis, tum nestorianis crevit (videas Marshall 1. c., c. 7. pag. 344 ss; c. 8. pag. 517 ss. 525. 532 ss. 545 s. 549 s. 604 s. 610 ss; Kirchenlexikori- 9, 1051 s; Die katholischen Missionen 1885, 191; 1900, 58 s. 93 ss. 227; 1901, 46. 72; 1903, 165. 186; 1904, 153 ss; 1905, 15 ss. 206 s; 1907, 35 ss. 50. 237: 1908, 85; 1909, 116. Haereticorum orientis invenitur ecclesia non vera ex notis deficientibus. £$9 142. 191; 1910,57 ss. 243 s. 271 ss. 278; IVerncr, Katholischer Missions-Atlas; Katholischer Kirchen-Atlas; Orbis terrarum catholicus; K. Streit, Katholischer Missionsatlas; Statistische Notizen zum katholischen Missionsatlas; La Gerarchia cattolicd}. Praeterea deest unitas; nam sicut nestoriani monophysitis oppo­ nuntur, ita monophysitae, prae illis jam evanescentibus soli quadantenus conspiciendi, saltem in syros cum aliis, qui dicuntur cuncti a Jacobo Baradai episcopo edesseno angustius jacobitae, in armenos, in coptos cum abessiniis scissi sunt; adde, quod pro unitate ecclesiae universae genuina principio unitatis ge­ nuino haeretici memorati omnes manifesto carent; quale prin­ cipium non fuit Nestorius episcopus merus constantinopolitanus,. cujus decessor celeber Chrysostomus verbo et facto primatum successoris Petri haud ambigue agnoverat (n. 164. 500); neque principium tale exstitit sive Eutyches ipse primus auctor monophysitarum simplex archimandrita (cf. n. 501) sive Dioscorus haeresis eutychianae antesignanus patriarcha dum­ taxat alexandrinus, cujus decessores magni Dionysius, Athanasius, Cyrillus tribunal romanum summum in ecclesia coluerant (n. 498. 499. 816); quemadmodum etiam devii armeni et jacobitae Aegypti, i. e., copti cum abessiniis, et Palaestinae ipsi saltem ad tempus errorem suum fassi unioni graecorum in concilio florentino accesserunt, nestoriani jam saeculo XIII cum ecclesia catholica aliquamdiu uniti erant (videsis Pitzifios 1. c. p. 4. c. 7 ; Marshall 1. c., c. 8. pag. 607 ; Hefele 1. c. 7, 788 ss. 793 ss; Kirchenlexikon*· 8, 1795 ss; 4, 1376 s; 3, 41 ss; Zeit­ schrift fiir kath. Theol. 1903, 523 ss). Hinc denique nesto­ riani et monophysitae expertes apostolicitatis necessariae, pro potestate jurisdictionis quidem, perspicue cognoscuntur; eam enim accipere oportet a principio unitatis ecclesiae totius, unde secundum consuetudinem sectis illis priorem ipsi patri­ archae orientis per sedem s. Petri romanam confirmabantur (resume n. 759—766), a qua alienati orientales haeretici simi­ liter ac schismatici jugum non sane apostolicum principum temporalium subierunt; neque fides hominum istorum aposto­ lica, utique immutabiliter ecclesiae servanda una, esse potest, quia non plene convenit ei, quam ipsi in concilio florentino vel ante uniendi professi sunt atque etiamnum in liturgia sua (cf. n. 72. 516; acta II. convent, velehrad. pag. 65) antiquitus 890 Ecclesia romana firmatur vera ex odio et amore et similitudine cum antiqua vera. ï»c.U oo'' o i u > iv in ity CF *1 ·! tradita et in canonibus adhuc retentis (n. 742. adnot. 2) pro­ fitentur, et eodem jure, quo revincunt nestoriani haereticos arianos ut adversos concilio nicaeno I, etiam ipsi ut adversi concilio ephesino revincuntur, et eodem jure, quo revincunt monophysitae haereticos arianos ut adversos concilio nicaeno I et nestorianos ut adversos concilio ephesino, etiam ipsi ut ad­ versi concilio chalcedonensi revincuntur (ceterum vide Pifzipios 1. c. p. 1. c. 12; p. 4. c. 7 ; Dollinger 1. c. 162 s; Marshall 1. c. pag. 608 s). 1473 5. Teste ipsa experientia ecclesiam romanam mali prae alia quavis odio habent nec nisi terrena sapientes deserunt, boni, si sunt ei juncti, diligendo tenent, sin sunt separati et de ea satius docti, vel etiam cum jactura terrenorum amplec­ tuntur vel saltem attrahentem sentiunt. Atqui his cognoscitur ecclesia romana prae alia quavis portis inferi et mundo cum concupiscentiis invisa (cf. Mat 16, 18; Jo 15, 19; 1 Jo 2,16), hominibus probis impulsu caelestis gratiae accepta, i. e., ec­ clesia vera Christi. 1474 6. Reapse comparatione facta nunc quidem ea pronun­ tianda est prae ceteris se offerentibus ecclesia unice vera, quae similior invenitur ecclesiae prioribus post Christum sae­ culis praecellentis, ecclesiae videlicet, in qua tot et tanti Patres sanctitate vitae aeque ac sapientia scriptorum instar lucis mundi effulgebant: nam aut ista fuit aut nunquam ex­ stitit ecclesia Jesu Christi. Atqui similitudinem summam quandam ecclesia romana catholica prae se fert; idem enim con­ spicitur hodie in hac studium unitatis fidei ejusque ab anti­ quitate traditae, quod apud Patres vidimus (n. 1211 s. 1261ss. 1424—1428. 1446 ; eadem cura unitatis sacrorum vel commu­ nionis socialis, quae in ecclesia ab initio floruit (cf. n. 1205. 1217 s. 1269—1273); talis hierarchia, qualis ecclesiam primorum saeculorum administravit (cf. n. 431 ss); similes fructus et signa sanctitatis in hominibus virtutis omnis, etiam eximiae, vel martyribus vel aliis, in exsecutoribus consiliorum evangelicorum, in miraculis, ac quibus apologetae vetusti ecclesiae gloriati sunt (cf. n. 1323 ss. 1331 — 1334. 1338 s. 1343. 1447); amplitudo per orbem et contentio ampliandi compar ei, quae in ecclesia olim exstitit (cf. n. 1358-1361. 1448); sollicitudo successionis episcoporum rite continuandae tanta, quantam ec- clesia jam avita habuit (cf. n. 1390 —1399, 1449); conjunctio cum sede apostolica romana, sicut in principio a fidelibus custodita est (cf. v. g. n. 489. 984 ss. 493. 506); ne multa, ecclesia romana catholica hodierna pernoscitur esse eadem ut ecclesia antiqua in rebus majoribus quibusque, nempe divinitus essentialibus vel necessariis, cum differentiae, quatenus sunt in minoribus, ex potestate ecclesiae data disciplinae secundum Ιοeorum temporumque varietatem commutandae facile explicentur. E contrario coetus reliqui dignitatem ecclesiae Christi sibi tribuentes non aeque ecclesiam primaevam in elementis indicatis referunt, sed potius veterum sectarum diu exstinctarum exprimunt imaginem, sive in aliis sive in resuscitandis doctrinis ab antiquitate Christiana condemnatis et devictis, quod de protestantibus quidem Bellarminus contemplatus haereses pristinas ostendit (de conciliis et ecclesia 1. 4. c. 9). Et vero praestantia ecclesiae romanae catholicae prae coetibus degeneribus adeo evidens est, ut acatholici ipsi interdum admirabundi eam verbis magnificis extollant.1) 7. Quandoquidem ecclesia, quae romana catholica nomi- 1475 natur, initio aut ecclesia Christi vera aut in ecclesia vera fuit, i | r I I | | ' !h I ’) Ita sacculo superiore Macaulay judicium celebratum illud protulit (Aus- I gewâhlte Schriften Bd III. Zu Ranke’s Geschichte der Papste) : „Das Papstthum existirt noch, und nicht im Verfall. nicht ais blosses Alterlhum, sondern in Lebensfülle und jugendlicher Kraft. Noch heutigen Tages sendet die katholische Kirche bis zu den fernsten Weltenden Glaubensboten, die eben so eifrig sind, wie jenc, welche mit Augustin in Kent landeten, und noch immer treten die Papste feind- 'S ■ jI lichen Konigen so muthig entgegen, wie Leo I Attila. Die Zahl ihrer Kinder ist grosser als in irgend einer friiheren Zeit. Die Eroberungen der romischen Kirche in der neuen Welt haben das, was sie in der altcn einbiisste. mehr als ersetzt. Ihre geistliche Herrschaft erstreckt sich fiber die unermesslichcn Landstriche. die zwischen den Ebenen des Missouri und dem Cap Horn liegen, iiber ein Gebiet, das in einem Jahrhundert wahrscheinlich eben so bevôlkert ist wie gegenwârtig Europa. Der Mitgliedcr ihrer Gemeinschaft sind sicher nicht weniger als hundertundfünfzig Millionen, wahrend es schwierig sein wiirde, fur alie andern christlichen Secten zusammen mehr als hundertundzwanzig Millionen nachzuweisen. Xoch tritt kein Zeichcn hervor, welches andeutete, dass das Ende ihrer langen Herrschaft herannahe. Sie sah den Anfang aller Regierungen und aller Kirchen, die es gegenwiirtig in der Welt giebt, und wir mochten nicht verbürgen, dass sic nicht auch das Ende von alien erlebte. Sie war gross und geachtet, ehe die Sachsen in England Fuss fassten, ehe die Franken den Rhein fiberschritlen, als die griechische Beredtsamkeit noch in Antiochien bliihtc und im Tempel von Mecca noch Gotzen verehrt wurden. Vielleicht besteht sie noch in ungeschwachter Mb B!| 'i ■; II i | · ; I j Fl llj I S93 Ecclesia romana vera ut nec cor rupta nec separata; testimonia acatholicorum. A x iu iA in ίο y o o v p ç ; esse desivisset aut per corruptionem invalescentem in se ipsa, quamvis essentialiter tota ecclesia vera Christi, aut per sepa­ rationem sui tamquam partis factam ab ecclesia aliqua, cui dignitas ecclesiae totius verae permansisset. Atqui casus prior Kraft, wenn dereinst ein Reisender aus Neuseeland inmitten einer unermesslichen Wûstenei aut' einem zertriimmerten Pfeiler der Londoner Briicke seinen Standpunkt nimmt, um die Ruinen der Paulskirche zu zeichnen/ Sed etiam Fairbairn agnosticus ecclesiam catholicam sic describit (apud Stimmrn aus Maria-Laach 1906. 1, 178 ss): „Wenn der \Torzug, gleichzeitig die stâteste und die ausgebreitetste, die schmiegsamste und unbeugsamste kirchliche Organisation zu sein, genügte, um eine Kirche ais die vollkommenste Verkorperung und Tràgerin der Religion zu legitimieren, dann ist es unmoglich, die Ansprüche des Katholizismus zu bestreiten. Der Mann auf der Suche nach einer autoritativen Kirche kann nicht lange schwanken. Nimmt er einmal an, dass eine sichtbare und hôrbare Autoritât znm Wesen der Religion gehort, so bleibt ihm keine Wahl: er muss katholiscb werden oder doch innerlich sich zur Kirche rechnen.“ „Die rômische Kirche nimmt seinen Verstand mit unbesieglicher Logik gefangen und umfângt gleichzeitig seine Einbildungskraft mit unwiderstehlichem Zauber." Mit grossem Stolze sprechen ihre Sôhne zu ihm: Sie allein ist katholisch, ist apostolisch continuous\ ist ehrwürdig, erhaben, sie allein ist die Kirche, die Christus gegründet. die seine Apostel aufgebaut und eingerichtet haben. Sie besitzt alie Attribute und Merkmale der Allgemeinheit, eine liickenlose apostolische Hirtenfolge, eine ununterbrochene Überlieferung, ein unfehlbares Lehramt, Einheit Heiligkeit, Wahrheit, ein unverletzliches Priestertum, ein heiliges Opfer, gnadenwirkende Sakramente.* _Die protestantischen Kirchen sind erst von gestem, ohne Autoritat, ohne AVahrheit, ohne ein geistliches Mittleramt, das allein den Menschen mit Gott versôhnen kann; sie sind nichts ais ein Schwarm sich bekampfender Sekten, deren konfuses Stimmengewirr laut ihre eigene Unzuliinglichkeit verkiindet, deren hilflose Schwüche die Sünde des Schismas schon allein dadurch fast wieder gut macht. dass sie dic Macht, Majestat und Einheit Roms um so glanzender hervortreten lâsst.“ rIm vollsten Gegensatz zu ihnen, steht die rômische Kirche da, wo ihr Meister sie hingesetzt, auf dem Felsen. ausgestattet mit allen Vorrechten und Machtbefugnissen. die er ihr gab, und unbesieglich trotzend den Pforten der Hôlle.“ „Übernatürliche Gnadengaben sind ihr ais Mitgift geworden, und das Wun­ der; das AVunder, das iiber ihrer Wiegc wachte, das sie begleilete auf allen ihren Wegen durch die Jahrhunderte, und das auch heute noch nicht von ihr gewichen ist.“ „Sie ist nicht wie der Protestantismus : eine Konzession an den Geist der Verneinung, ein unheiliger Kompromiss mit der naturalistischen WeltaufTassnng.“ nAlles an ihr ist positiv und übernatürlich (transzendent). Sie steht da ais die fragcrin gôttlicher W ahrheit, ais Vermitllerin einer Οgoltlichen OrdnungO deren t Ecclesia romana firmatur vora ut non corrupta; testimonium hominis acatholici. §93 est exclusus, cuin ecclesia Domini exitio corruptionis, in re scilicet essentiali, obnoxia esse nequeat (th. XII), immo secun­ dum illud Irenaei (supra n. 1338) semper a Spiritu sancto ser­ vata juvenescat. Neque idem casus inde commendatur, quod sicut Lutherus de hac causa incertissimus haesit, ita universe übernatiirlichen Charakter sie dem Natürlichen gegeniiber fest und unerschrocken aufrecht halt.11 „Auch die Heiligen, ihr gehôren sie an, und der .Mann, den sie in ihren Schoss aufnimmt, darf ihrer vertrauten Gemeinschaft sich freuen, fiihlt ihren Eintluss, nimmt teil an ihren Verdiensten und den Segnungen, die durch ihre Hande jehen. Ihr (der Heiligen) irdisches Leben machte die Vergangenheit der Kirche rahmwiirdig, ihre Tatigkeit im Himmel kniipft das Sichtbare und Unsichtbare ineinander, tragt die Zeit empor zur Ewigkeit.“ „Die Heiligen ehren, heisst die Heiligkeit ehren, und indem die Kirche ihre Sbhne anleitet, die Heiligen zu lieben, liilft sie ihnen, die Heiligkeit selbst lieb zu gewinnen.“ „Und die Viiter, auch sie gehôren ihr an; ihr galten deren Arbeiten, Lei­ den, Martyrien. Nur die Sôhne der katholischen Kirche diirfen sprechen : ,Atha­ nasius und Chrysostomus, Cyprian und Augustinus, Anselm und Bernhard. Thomas von Aquin und Duns Scotus sind unser, ihr Reichtum ist unser Erbe, zu ihren Fûssen lernen wir kindliche Ehrfurcht und gottliche Weisheit.10 2. 6. 9. 14. 86) credere jubemur, reapse nullam dici aliam nisi aedificatam super successorem Petri pontificem romanum. Simul intellegi­ mus, consentaneas dumtaxat explicationes articuli ejusdem esse formulas fidei eas, quibus credenda ecclesia romana ca­ tholica proponatur; qualis est professio fidei praescripta ab Innocentio III waldensibus (supra n. 367), a Clemente VI ar­ menis (ib.), doctrina Pii IX (n. 374. 375), s. officii romani m. 1450); in ipso concilio vaticano ecclesia Christi ut sancta catholica apostolica romana ecclesia inducitur (s. III. c. 1 ; D 1631) vel romanus pontifex caput ecclesiae per totum orbem diffusae definitur (s. IV. c. 3; D 1672 ss); ubi et paratus fuit canon 13 : „Si quis dixerit, veram Christi ecclesiam, extra quam nemo salvus esse potest, aliam esse praeter unam, sanetam, catholicam, et apostolicam romanam ; anathema sit“ (Z 7, 577; cf. ib. 633 et syllabi errorum prop. 21; D 1569). Cui definitioni praeparatae congruit haec enuntiatio Leonis XIII de americanismo, 22. jan. 1899; 7?1υ 1976): „Una unitate doctrinae sicut unitate regiminis eaque catholica est ecclesia: cujus quoniam Deus in cathedra beati Petri centrum ac fun­ damentum esse statuit, jure romana dicitur ; ,ubi'enim ,Petrus, ibi ecclesia·' (Ambros. ; supra n. 87). Quamobrem quicunque catholico nomine censeri vult, is verba Hieronymi ad Damasum Straub, De Ecclesia. 11. $98 Ecclesia credenda est catholica romana, neque obstat schisma magnum occident, pontificem usurpare ex veritate debet : ,Ego nullum primum nisi Christum sequens beatitudini tuae, id est cathedrae Petri, communione consocior: super illam petram aedificatam eccle­ siam scio; . . quicunque tecum non colligit, spargit' (ib.)“ Ex dictis dignitas divina ecclesiae catholicae romanae sensu qui­ dem (n. 1451) declarato dogma fidei comperitur. Et vero erat dogma fidelibus ab initio secundum verba Domini credendum, ecclesiam tunc aedificatam super Petrum ipsam ecclesiam Christi esse; quod dogma, cum ex effatis Servatoris ecclesia aedificata super Petrum in successoribus suis vivum semper eadem perduraret, in ecclesiam determinatam quovis tempore praesentem cadere nunquam desinebat; sed ecclesia talis ab exordio hactenus continuata non est alia quam quae ex gen­ tibus omnibus adhaerens successori Petri pontifici romano catholica romana nominatur. Nec quidquam impedit, quo­ minus ecclesia, sicut per rationem atque revelationem legata Dei perhibetur (cf. n. 1195), ita pro potestate proponendae veritatis revelatae omnis etiam dogma fundamentale originis et indolis caelestis suae ipsa definiendo urgeat. 1477 9. Superest, ut dubitationibus quibusdam dissolutis thesis confirmetur. a. Praecipua difficultas ex schismate magno occidentis provenit. Quid enim? Verene et quomodo per luctuosum illud tempus annorum ferme quadraginta (a. 1378—1417) ec­ clesia romana fuit una vel insuper catholica vel etiam visibilis? Licet respondere primum, ex demonstratis coetui nulli proprie­ tates notasve ecclesiae genuinae necessarias jure majore adscribi posse quam coetui romano, proinde aut ecclesiam Christi veram periisse aut esse ecclesiam romanam; ergo, cum ec­ clesia sit perpetua, ecclesiam romanam etiam tempore schis­ matis unitate, catholicitate, visibilitate, sufficiente quidem pro ecclesia vera, praeditam fuisse. Cui responso indirecto evin­ centi saltem rem unitatis, catholicitatis, visibilitatis tunc re­ tentae adjungimus directum, quo ipse modus unitatis, catho­ licitatis, visibilitatis perstantis explicetur. 1478 Et quidem unitatem conservatam theologi complures in eo cernere solent, quod christiani diversis summis pontificibus addicti seu differentes, quae vocantur, oboedientiae perman­ serint concordes omnes in profitenda necessitate vel etiam In schismate magno occidentis ecclesia nna cum ponlihcc uno vero fuit. gqq sincera voluntate unius pontificis romani legitimi tamquam capitis ecclesiae universae agnoscendi; unde error exsisteret rantum in facto vel persona, qui unitatem ecclesiae oboedientias illas continentis quadantenus obscuraret, non everteret. At opinionem talem cum principiis certis per hunc tractatum probatis conjungere non possumus ideoque unitatem minime obscuratam in eo collocamus, quod oboedientia una unius veri pontificis romani, exclusis ceteris, ecclesia Christi fuerit. Nam primum valet semper illud: „Ubi Petrus, ibi ecclesia“ (cf. supra n. 87), i. e qui adhaerent re ipsa fundamento vel capiti ecclesiae vero, successori Petri genuino, romano pontifici legitimo, ii et ii soli in aedificio vel corpore ecclesiae re ipsa inveniuntur. Atqui romanus pontifex legitimus tempore uno eodemque non potest esse nisi unus. Deinde essentialem vi­ dimus ecclesiae esse unitatem non tantummodo fidei vel sacrorum, sed et socialem ita, ut sit unum regnum (th. XXXI). i Atqui oboedientiae per schisma variae nullam inter se servabant unitatem socialem, nec nisi minus proprie unius regni partes appellentur; quicumque enim pluribus supremis pote­ statibus plane independenter agentibus subiciuntur, non re­ gnum unum, sed vere plura hic et nunc constituere intelle­ guntur. Praeterea cum supremae illae potestates etiam mutuo anathemate se ferirent, subjectum potestatis saltem non legi­ timae per sententiam ab homine in ipsum nominatim latam ex ecclesia est ejectum. Atqui ecclesiae membra non sunt illi, qui sequuntur caput quodpiam a corpore ecclesiae divisum. Insuper sectatores capitum diversorum ipsi inter se pugna­ bant. Atqui coetus ex factionibus ejusmodi compositus non sapit unitatem socialem eam, quae est proprietas et nota ec­ clesiae Jesu Christi. Quin unitas etiam fidei in oboedientiis illis simul sumptis non florebat talis, qualis ecclesiae Christi convenit. Ne urgeamus, indolem legitimam pontificis romani, ut Urbani VI, esse factum dogmaticum, quod satis objective propositum ab ecclesia tota sit tenendum (cf. th. XXV), certe unitas in fide ecclesiae essentialis est consensio non qualiscumque, sed per principium conspicuum supremum unum tuto efficienda (th. XXXI). Atqui eatenus haec unitas aetate schismatis vigebat, quatenus communitas tantum dedita legi­ timo pontifici ecclesia Christi erat. Et re vera fieri etiam per 57* 900 I» schismate magno occidentis ecclesia una cum pontitice uno vero fuit. se poterat, ut unus ex duobus vel tribus illis pontificibus ali­ quid credendum definiret, reliquis aut nihil aut, cum unus tantum infallibilis foret, oppositum declarantibus; quo in casu, per dissensionem aut negativam aut positivam, ipsa unitas in rebus fidei amissa esset. Atqui membra ecclesiae, columnae et firmamenti veritatis, nunquam condicionis ejus esse possunt, cui periculum illud sit per se conjunctum. 479 Denique infirma sunt, quae contra hanc sententiam pro­ feruntur. Nam quod oboedientiae omnes agnoscebant unicum non partis ecclesiae, sed ecclesiae universae caput, succes­ sorem s. Petri, legitimum episcopum romanum, videlicet in abs­ tracto, hoc utique demonstrat, non fuisse schisma haeresi commixtum ; minime autem probat, non fuisse schisma, quam­ vis merum, tamen verum, quod vere ab ecclesia separaret. Patroni argumenti talis rationem unitatis ecclesiae justam non habere vel unitatem aliquam in obligatione affirmata et volun­ tate sola exsistentem cum unitate actuali necessaria confun­ dere videntur. Nimirum quisquis baptizatus infitiatur princi­ pium, pontifici romano vero adhaerendum esse, extra eccle­ siam versatur ut haereticus sive formalis sive materialis. Ne­ que tamen qui illud profitetur, jam est in ecclesia; potest enim, quamvis necessitatem adhaerendi credat, vel non ad­ haerere pontifici romano vero vel etiam adhaerere falso et sic est extra ecclesiam ut schismaticus, formalis quidem, si culpa propria a vero pontifice dissideat, materialis, si errore dumtaxat inculpato facti retineatur; quo errore posito ita re ipsa est disjunctus, ut voto bonae voluntatis cum vero ponti­ fice et ecclesia conjungatur, paratus scilicet re conjungi, simulatque illum noscat. Cui homini non est comparandus, qui magisterio ecclesiae adhaerens negat dogma, quod opinatura magisterio non doceri; nam hic alter in ecclesia manet, quia magisterio ecclesiae, principio unitatis fidei visibili legitimo concreto firmiter adhaeret, in quo agnito dogma quoque omne implicite confitetur; ex contrario homo prior extra ecclesiam exsistit, quia ipsi principio unitatis ecclesiae vero concreto non adhaeret, etsi se ei adhaerere putat. Proinde cum sen­ tentia nostra conciliatur, quod etiam in oboedientiis a cor­ pore ecclesiae re disjunctis homines multi bonae fidei, immo valde sancti fuerint. Neque illi obstat, quod sacramentum In schismate magno occidentis ecclesia nna nun cum pontifice pisanac seriei fuit. 90] • paenitentiae in oboedientiis praeposteris, excepto mortis arti! culo, invalidum exstiterit; ubi non difficultas major quam in schismate alio quolibet reperitur. Itaque maneat, in sola ob­ oedientia pontificis legitimi ecclesiam tunc fuisse. Porro quemnam habeamus pro legitimo pontifice, seu, H80 cum per leges electionis pontifices serierum singularum, a schismatis exordio duarum, deinde trium, percipiantur esse rationis paris, qualem seriem comprobemus? Imprimis ut non legitimam excludimus seriem incipientem demum a synodo pisana a. 1409, i. e., illum Petrum Philargi, qui se vocavit Alexandrum V, et successorem ejus Balthasarem Cossa, qui sibi nomen Joannis XXIII imposuit. Etenim series alterutra eorum, qui jam ab anno 1378 de pontificatu concertabant, legitima utique erat; proinde legitimus erat pontifex, qui tem­ pore pisanae synodi vivebat, aut Gregorius XII sequens proxime Innocentium VII, remotius Bonifatium IX etUrbanumVI, aut Benedictus XIII (Petrus de Luna), successor Clementis VII 'Roberti genevensis). Idque fatendum esset, etiamsi aemulus uterque pontifex dubius exstitisset; falsum enim est effatum pro dijudicanda hac ipsa controversia inventum: Papa dubius papa nullus (vide n. 590. adnot.). Sed pontifex legitimus, ut potestatem immediate a Christo Domino habens (th. XVIII), deponi auctoritate humana nequit; jure autem divino per de­ lictum solius haeresis vel schismatis publicum dignitate ex­ cidit (cf. n. 589. adnot. ait.), cujusmodi vel haeresim vel schisma pontificis legitimi ridicule in eo posuerunt, quod ille pisanam synodum reiceret vel saltem facto pontificatus non dimiss articulum unitatis ecclesiasticae credendum pernegaret vel ab ecclesia tamquam fautor inveterati schismatis secederet; ne­ que enim actis suis, sive prorsus prudenter atque recte sive minus recte, quidquam aliud nisi jura propria ipsius principii centrique unitatis vindicavit, neque ipse a fidelibus, sed fideles multi ab ipso discesserunt. Atqui pontifice legitimo auctori­ tatem suam retinente novus nullus pontifex locum habere poterat. Quarnobrem, seposita serie pisana, aut solum Ur­ banum \rI residentem Romae cum suis successoribus ipsoque Gregorio XII, aut Clementem VII residentem Avenione cum Benedicto XIII romanum pontificem legitimum agnoscere oportet. 90^ ln schismate magno occidentis ecclesia una cum pontifice residente Romae init. I4S1 Legitimum autem fuisse Urbanum VI efficitur tam firmis argumentis, ut id pro explorato sit habendum. Enimvero huc refertur argumentum, quod historia suppeditat tum ex actu electionis in se ipso cum omnibus adjunctis considerato tum ex dictis et scriptis et actis subsequentibus publicis privatis­ que hominum aetatis illiusmet, ipsorum quoque et praecipue cardinalium eligentium et in his Koberti genevensis, sicut etiam cardinalium ceterorum adhuc Avenione commorantium; unde sufficiens libertas electionis clare noscitur (cf. pro hoc aliisve factis historicis deinceps commemorandis v. g. Pastor, Geschichte der Pâpste l4, 115 ss; Hergenrother·Kirsch, Kirchengeschichte 24, 807 ss); de qua eo minus dubitari pot­ est, quod ipse metus gravis et injustus extrinsecus ad eligen­ dam personam etiam determinatam per vim incussus electionem per se invalidam non reddit (cf. IVernz, jus decretalium 22, n. 581). Accedit argumentum theologicum, quod Urbanum VI per menses plures nomen catholicum totum haud dubie ut legitimum agnoscebat; in quo facto dogmatico ecclesia uni­ versa falli nequit (cf. th. XXV). Idem ut ex initio, ita ex fine schismatis colligitur. Nam pontifex certo legitimus ab omnibus est agnitus Martinus V cum suis successoribus. Atqui legitimus hic ita erat, si erat legitimus Gregorius XII proindeque decessor ejus Urbanus VI. Sane perperam asseritur, tunc pontificem successorem praeter voluntatem decessoris veri, ut incerti, ideo potuisse eligi, quod in necessitate tali potestas eligendi ipso jure naturali ad ecclesiam vel concilium gene rale devolveretur. At, nunc omissis aliis de papa dubio dictis, effugium hoc excluditur. Potestas eligendi pontificis aeque ac potestas ecclesiae universa supernaturalis est, quae a Christo servatore, non per merum jus naturae datur. Sed Christus dedit potestatem illam soli Petro ejusque successoribus (cf. n. 589). Hinc pontifex non est nisi qui a pontifice praecedente per se vel per electores a se approbatos designatur. Et vero aliter actum esset de potestatis summae apostolicitate, nempe pote­ statis Petro primo datae unius ejusdemque hereditariae velut per manus continua transmissione, quae requirit, ut potestas pontificis novi eligendi et electo potestatem summam a Deo conferendam exigendi ne praeter Petrum ejusve successorem in ecclesia exsistat, sed tamquam tradux potestatis summae In schismate magno occidentis ecclesia una cum pontifice residente Romae fuit. 903 ab ipso pontifice decessore habeatur. Hoc posito cohaerentia inter indolem legitimam Martini V et Gregorii XII prae Benedicto XIII illo perspicitur. Quippe Benedicto pertina­ citer se nunquam abdicante Gregorius pontificatui renuntiavit, facultate etiam plena concilio constantiensi facta electionis novae modo, qui placeret, perficiendae; unde Martinus a 23 cardinalibus assumptis ex omnibus oboedientiis et a 30 aliis praelatis doctoribusque nationum creari recte potuit. Sane Joannes Dominici, legatus Gregorii XII, haec in concilio con­ stantiensi (s. XIV; H 8, 388) protulit: nEgo Joannes . . car­ dinalis, Ragusinus vulgariter nuncupatus, . . auctoritate ipsius domini nostri papae, quantum ad eumdem spectat, ut prae­ dicta (ecclesiastica) sancta unio, reformatio, et haereticae pra­ vitatis exstirpatio, Deo auctore, meliorem sortiantur effectum, et ut sub diversorum professione pastorum dissidentes Chri­ stiani in unitate sanctae matris ecclesiae et caritatis vinculo conjungantur, istud sacrum concilium generale convoco, et omnia per ipsum agenda auctorizo et confirmo, juxta modum et formam, prout in litteris domini nostri . . plenius conti­ netur/ Ubi simul vides, non omnes oboedientias ut in ec­ clesia consistentes exhiberi; quae et sententia illius synodi intellegitur, siquidem, „ut istae duae obedientiae, videlicet illa quae profitetur Joannem XXIII olim fuisse papam, et illa quae profitetur dominum Gregorium XII esse papam, uniantur una alteri, et altera alteri conjungantur sub capite Christo,u synodus „amodo has supradictas obedientias conjunctas et unitas esse decernit et declarat in uno corpore Domini nostri Jesu Christi, et hujus sacri universalis concilii generalis44 (ib. 389). Quibus aliisque praemissis alter Gregorii XII legatus haec pronuntiavit (ib. 399 s): „Ego Carolus de Malatestis . . sanctissimi domini nostri papae procurator, . . ut omnibus aperte pateat per effectum, quanta sinceritate, quantaque cordis affectione sacram unionem et redintegrationem Christia­ norum in unitate sanctae matris ecclesiae prosecutus fuit, prosequaturque per viam etiam renuntiationis inclusive, pure et libere et sincere procuratorio nomine ipsius sanctissimi domini nostri, domini Gregorii papae XII in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti renuntio et cedo expresse in his scriptis, realiter et cum effectu, juri, titulo et possessioni, quod, quem 901· In schismate occidentis ecclesia una cum pontifice vero et catholica permansit, et quam ipse habet in papatu ; et resigno nomine praefati do­ mini nostri papatum, et omne jus papatus, titulum et posses­ sionem. quod, quem et quam habet coram domino nostro Jesu Christo, qui ecclesiae suae sanctae est caput et sponsus, in hac sacrosancta synodo et universali concilio, sanctam romanam et universalem ecclesiam repraesentante.u Tandem Bene­ dictus XIII vel potius Petrus de Luna a sua oboedientia et ipso sancto Vincentio Ferrerio est jam in perpetuum desertus; unde et contendit, ecclesiam catholicam seu arcam Noe esse in castello Pehiscola, quo sese receperat. Atqui hic ipse exitus ostendit, Petrum de Luna pontificem legitimum neutiquam fuisse; neque enim, quae est divina providentia et promissio. ecclesiae corpus totum a vero suo capite potest peremptorie separari, neque ecclesia catholica ad angulum Hispaniae quendam redigi. 1482 Verum enimvero si pacto explanato salva est ecclesiae unitas, qua ratione catholicitas servetur? Primum est notan­ dum, historicos in hac causa nondum omnia desideranda pro­ tulisse. Etenim catholicitas per se multitudine ecclesiarum parti­ cularium et hominum fidelium orbis, non numero potestatum politicarum, universitatum scientiarum, insigniorum personarum metienda est. Atqui descriptione ista generali societatum inter se per schisma divulsarum historici contenti fere sunt neque longius in particularia illa aperienda omnia descendunt, sive per defectum fontium sufficientium impediuntur, sive per neg­ otii laborem et difficultatem deterrentur: quae difficultas etiam inde aucta est, quod saepe in iisdem regionibus epi­ scopi oboedientiarum dissidentium versabantur. Nihilominus proportionem veram numerorum aliquatenus attingemus, si cura historicis in universum affirmamus, priore schismatis periodo, i. e., usque ad aetatem synodi pisanae stetisse paene cum Urbano VI ejusve successoribus Italiam, excepto regno neapolitano, G-ermaniam, Angliam, Britanniam minorem, Flandriam, Hungariam, Poloniam, Sueciam, Norvegiam, Daniam, diutius Lusitaniam, Roberti autem vel Petri de Luna fuisse studiosam Galliam, Hispaniam, Scotiam, Sabaudiam, plerumque regnum neapolitanum, semel atque iterum parumper Lusitaniam. Unde jam apparet oboedientia illa prior seu ecclesia Christi vera no­ tabiliter amplior quam factio opposita, insuper interdum de­ In sehibiuate inaguo occidentis factio pontificis falsi catholica non exstitit. 9θ5 minuta, quod ejus pars, praecipue Gallia, oboedientiae Petri de Luna ad tempus (a. 1398—1403) se subtraxit; similis sci­ licet fuerit secessio schismaticorum ac postea protestantium. Deinde quidem, cum sub aetatem concilii pisani nonnulla 1483 regna, praesertim Gallia et Anglia, neutri pontifici se adhae­ rere déclarassent, periodo conventum illum subséquente videri possit major pars fidelium accessisse ad pseudopontificem pisanum Alexandrum V et Joannem XXIII; quippe Gregorio dicuntur permansisse tantum magna pars Italiae, Germaniae, regna septentrionalia, Petro de Luna Hispania, Scotia aliaeque minores quaedam regiones, reliquum se pisanis subjecisse. Verumtamen ne iterum inculcemus, latiorem extensionem oboe­ dientiae falsae historice probatam nondum accurate esse, id prorsus arbitramur, probatum iri nunquam talem, quae catholicitatis genuinae indolem comprehendat. Ea enim ut suppositam sibi postulat unitatem seu cohaerentiam cum principio unitatis non qualemlibet, sed firmam. Atqui historia talem conjunc­ tionem firmam hominum fidelium cum fictis pontificibus a syn­ odo pisana provenientibus minime testatur, immo potius at­ testatur, fuisse eam non ex persuasione certa ortam, fuisse dubiis multis aegram et corrosam, fluctuantem, ad resiliendum pronam. Huc spectat, quod pisani congregati ita se gesse­ runt, quasi potestati suae ipsi minime fiderent sibique ipsi animos addere vellent; eodem spectat anceps ratio ipsius quo­ que concilii constantiensis erga pontifices oppositos eorumque sectatores, etiam sub oboedientia pseudopontificis Joannis ad­ huc Constantiae praevalente; spectat et ipsa facilitas, qua idem pontifex a cunctis est abjectus, spectant diserta testi­ monia; exemplo sit confessio Petri de Altiaco, cardinalis cameracensis, qui quamvis oboediret Joanni XXIII, haec ipsi constantiensi synodo proposuit (7/ 8, 220 s): „Prima conclusio. Licet concilium fuerit legitime et canonice convocatum, rite et canonice celebratum, et duo olim contendentes de papatu juste et canonice condemnati, et electio domini Alexandri Λ7" fuerit canonice et rite facta, et dicta electio ab illis, qui fue­ rint in dicto concilio, fuerit legitime et canonice accepta, prout haec omnia tenet obedientia domini nostri papae Joannis XXIII, tamen duae obedientiae duorum contenden­ tium probabiliter tenent contrarium, in qua opinionum diversa — ♦ * w ■ > A tiu iA in ίο 906 l” schismate maguo occidentis ecclesia una catholica et risibilis permansit et adversa varietate non sunt minores difficultates juris et facti, quam ante concilium pisanum erat de justitia duorum contendentium. Ex quo sequitur secunda conclusio, quod sicut ante concilium pisanum ad evitandum difficultates juris, et facti, et prolixitatem, et dilationem pacis ecclesiae, tunc ac­ ceptata fuit ab omnibus Christi fidelibus, et laudata via ces­ sionis amborum contendentium, sic et nunc trium contenden­ tium de papatu, similiter autem (aut?) majori ratione accep­ tanda est et laudanda.“ Oboedientia vero erga pontificem legitimum sicut ab initio firma erat, ita firma facile remanere poterat, cum rationes meliores et omnino solidae pro ipsa semper essent. U84 Postremo quid, si monstrarentur post synodum pisanam tot fideles jam de pontifice genuino dubitantes a Gregorio XII recessisse, ut firmiter perseverantes soli ad ecclesiam vere catholicam constituendam non sufficerent, seu ut omnes fere non quidem pontificem legitimum penitus vel definite repu­ diarent, id quod pro indole infallibili ecclesiae fieri non pot­ est, sed in incerto essent vel meris opinionibus quadantenus probabilibus ducti huic illive praetendenti tamquam pontifici supremo adhaererent? Censemus, etiam in casu tali, parum adhuc perquisito, relinqui nobis viam nodi expediendi. Sane potest evenire, ut cathedra romana etiam per aliquot annos vacet neque ideo una catholica ecclesia tunc desinat; ita jam antiquitus post Marcellinum sedes apostolica per annos duos, menses sex vel amplius vacavit (cf. R ad a. 304). Atqui annos illos dubii suppositi universalis, a synodo pisana a. 1409 inci­ pientes, ut non nimis multos, merito liceret comparare atque computare cum tempore reapse subséquente cathedrae post cessionem pontificis legitimi a. 1415 —1417 vacantis; ut enim ecclesia pastore summo carens exspectat ejus electionem, sic et ecclesia moraliter universa de pastore suo dubitans ex­ spectaret ejus sufficientem certamque propositionem ; quae proinde ecclesia Christi vera in casu pontificis pro catholica saltem agnitione non satis promulgati ex ipsis quoque haesi­ tantibus tamquam membris coalesceret. 1485 Et visibilitas ecclesiae, quae a visibilitate capitis dependet? Haec certe aderat satis, gradu majore vel minore, per stadium schismatis prius idque multo diuturnius, quemadmodum ex ar- , - :__ 2............ ; - .---- ——~ In schismate magno occidentis ecclesia sal visibilis mansit; ea semper una fuit. 907 gumento primo alterove paulo supra pro Urbani VI electione recta jam prolato facile inferri potest. Quodsi multi, prae­ sertim loco vel tempore remotiores, fallaciis hominum poten­ tium iniquorum fide simpliciore primitus susceptis et deinceps hereditariis de pontifice vero discernendo sine sua culpa sunt decepti, id factum est per accidens; unde exsisterent homines materialiter tantummodo schismatici, sicut et hodie tales schis­ matici vel haeretici multi sint. Altero quidem stadio schis­ matis, inducto fere a concilio pisano, ut quod pontificem legi­ timum accusaret peccati notorii schismatis et haeresis divi­ nitus ab ecclesia excludentis, offusae utique sint tenebrae majores. At si potest sine visibilitatis ecclesiae jactura ali­ quamdiu sede vacante esse caput nullum, cur non possit esse aliquamdiu caput minus manifestum ? Ceterum haec obscuritas qualiscumque a tempore synodi pisanae habitae a. 1409 non durabat nisi ad a. 1415 vel 1416, ubi per spontaneam abdi­ cationem pontificis legitimi, Gregorii XII, per voluntariam debitamque submissionem Balthasaris Cossa, per evidentem et absolutam divisionem corporis ecclesiae a Petro de Luna sedes apostolica aperte jam vacare coepit. Quae cum sint ita, ec­ clesia catholica romana funesto illo aevo schismatis visibili­ tatem vere sibi propriam minime deperdidit. Quin potius ex hac ipsa periculosissima omnium procellarum contemplatori diligenti claritate mira id elucet, ecclesiam catholicam romanam Christo protegente esse eam, quam portae inferi nun­ quam sint victurae. b. Sane immerito ecclesia romana carere unitate requi- H86 sita eo dicitur, quod saepius haereticos vel schismaticos in se ipsa continuerit. Etenim vere haeretici vel schismatici tantum ii sunt, qui principium unitatis fidei vel communionis in auc­ toritate summa ecclesiae positum reiciunt, sive diserte ne­ gando vel nolendo, sive facto, v. g. rejectionis veritatis ab ecclesia ad credendum sibi firmiter propositae et ut talis certo cognitae (cf. n. 1254 s), et hi ipsi haeretici vel schismatici, quamdiu non sunt satis publici, in ecclesiae membris recte numerantur (th. XXXIV). Sed quotquot haeretici vel schis­ matici in ecclesia exsistentes proferuntur, aut principium uni­ tatis modo nullo vel nondum publico infitiabantur, aut memt ra ecclesiae minime habebantur. Ita Cyprianus in controversia 90S Solutis· dubiis ecclesia romana semper una, catholica, sancta vindicatur. de baptismo solum edicto pontificis romani, quod directe erat disciplinae, restitit, auctoritatem sacram summam ipsam non abjecit (cf. n. 1007). Porro acacianos auctoritate sedis apo­ stolicae palam repudiata extorres ab ecclesia judicatos esse, ostendit formula Hormisdae, qua discidium exstinctum est (cf. n. 493). Similiter occidentales ii. qui concilio constantinop. II publice repugnabant, extra ecclesiam versati sunt, postquam concilium illud oecumenicum et peremptorie capitula tria dam­ nans, proinde concilio chalcedonensi haud adversum, satis compererunt (cf. n. 10’21). Neque Patres francofordienses aliive improbantes concilium nicaenum II aliter intra ecclesiam con­ stiterunt, quam quod hoc concilium imaginibus sacris adora­ tionem supremam et absolutam decrevisse et confirmatione ultima pontificis romani vacare putaverunt (cf. n. 1027). Postea quicumque in Gallia concilium florentinum non agnoverunt oecumenicum, quae indoles oecumenica per se est merum fac­ tum dogmaticum (cf. n. 884), eatenus in ecclesia manserunt, quatenus res ipsas a concilio definitas non manifesto negarunt. Gallicani auctoritatem plenam pontificis romani saltem ut con­ juncti cum corpore episcoporum ceterorum fassi sunt; etsi vero ante concilium vaticanum contenderunt, non esse illam in pontifice romano etiam solo, hanc tamen doctrinam credita simul necessitate absoluta adhaerendi successori Petri vi sua exuerunt. Tandem janseniani ab initio non extra ecclesiam vagati sunt, quod non aperte se fidei ecclesiae opposuerunt, praesertim prout directe non veritatem revelatam, sed expli­ cationem sensus Jansenii recusarunt, quam ipsam ab ecclesia infallibiliter posse fieri ex fide parum constitit (cf. n. 885.897. 918 ss). Sicut autem haeretici vel schismatici publici non ec­ clesiam diviserunt, sed ipsi se ab ecclesia manente una divi­ serunt, ita fragmentis minoribus vel majoribus abscissis eccle­ siae magnae catholicitas salva semper apparuit, etiam tem­ pore ariano, de quo supra (n. 1370) diximus. 14»7 C. Neque efficacius sanctitas ecclesiae romanae catholicae ex malefactis variis impugnatur. Quae nihil convincunt, nisi demonstrantur vere esse facta et vere esse mala et juste im­ putari ecclesiae vel magistratui sacro, non civili, et contineri factis non simplicibus vel prorsus particularibus, sed mala ec­ clesiae sive doctrina universali sive lege universali vel con- Solutis dubiis ecclesia romana catholica semper sancta vindicatur. 909 suetudine obtinente vini legis universalis et quidem lege mala pro adjunctis loci vel temporis ejus, quo lex vel consuetudo vigeat. Atqui nullum de ecclesia dicitur malefactum, in quod momenta enumerata omnia concurrere probentur. Sic cultus sanctorum, sacrarum imaginum vel reliquiarum, peregrinationes, usus indulgentiarum, alia locis propriis commonstrantur per se bona. Item per se bonum est tribunal inquisitionis, quo ecclesia de haeresi vel haereticis judicet, quamquam olim societas civilis poenis canonicis poenas proprias addebat (cf. th. XIX; Dollinger, Kirche und Kirchen 50 s; Hergenrother, Katholische Kirche und christlicher Staat c. 11. 12; Zeitschrift fiir kath. Theol. 1877, 154 s; 1879, 548 ss; 1891, 363 ss; Stimmcn aus Maria-Laach 1909. 2, 290 ss. 412 ss). Nec quidquam mali in eo invenitur, quod Innocentius VIII per bullam „Sùmmis desiderantes^ a. 1484 jurisdictionem inquisitorum quorundam in Germania ad magiam pertinere declaravit (cf. Hergenrother ib. c. 11. n. 41 ss; Janssen, Geschichte des deutschen Volkes Bd 8, 3. Ill; Pastor, Geschichte der Pâpste Bd 3, 1. VI; Zeit­ schrift fiir kath. Theol. 1885, 162 s; 1891, 715; 1900, 586). Praeterea lex prohibens faenus ipsum moderatum juste pro aetate ea data est, qua pecunia per se sterilis nondum com­ muniter condicionibus adventiciis frugifera evaserat; attamen etiam tunc licuit sine labore proprio ex pecunia percipere utilitatem vel modis aliis justis, ut emptione censuum, con­ tractu societatis atque contractu trino, vel titulis extrinsecus accedentibus, ut periculo sortis, poena conventionali, damno emergente seu lucro cessante. Haud dubie in adhibenda instituta quamvis per se bona abusus irrepserunt et delicta pontificum et fidelium aliorum acciderunt; at his contra doc­ trinam vel legem ipsius ecclesiae perpetratis dumtaxat ec­ clesiae dogma confirmatur, quo etiam peccatores membra ec­ clesiae esse possunt (th. XXXII), non sanctitas ecclesiae detrahitur (cf. n. 1326), unde obtrectatoribus recte opponitur illud Augustini (de moribus ecclesiae catholicae c. 34. n. 76; 71/ 32, 1342): „Nunc vos illud admoneo, ut aliquando eccle­ siae catholicae maledicere desinatis, vituperando mores ho­ minum quos et ipsa condemnat, et quos quotidie tanquam malos filios corrigere studet.u Realis definitio ecclesiae. 910 Conclusio fit definitione ecclesiae reali. Thesis XL. Ilealis definitio ecclesiae apta haec colli­ gitur: Ecclesia est societas, in qua sola homines, potentia quidem omnes, conjuncti professione fidei Christianae et communione sacrorum a Christo institutorum sub regi­ mine infallibili vicarii summi pro Christo, pontificis ro­ mani, et episcoporum ei adhaerentium ad sanctitatem vel salutem aeternam su per naturalem ideoque gloriam Dei tendunt. Realis definitio, perfecta quidem, ea est, quae explicat elementa omnia, quae rem intrinsecus consti­ tuunt et ita in specie quadam collocant. Atqui talis jure ha­ betur definitio ecclesiae proposita. Nam ecclesia intrinsecus constituta vere est societas (th. II ss), etsi ut supernaturalis (th. X) cum societatibus naturalibus tantum analogice ana­ logia, quae vocatur inaequalitatis merae, convenit. Societati velut generi proximo additur differentia ultima commemoratis per definitionem elementis ceteris ecclesiam intrinsecus con­ stituentibus, quae fini ecclesiae proprio supra (th. IX) expo­ sito respondent. In his est ecclesiae necessitas, quod ea sola ad sanctitatem et salutem hominum et consentaneam gloriam Dei ducit (th. XI); est catholicitas saltem potentiae et per­ petuitas, quod ecclesia homines in potentia omnes, etiam aetate qualibet futuros, respicit (th. XXXVL XII); est unitas fidei, sacrorum, socialis (th. XXXI); est apostolicitas ex ipso regimine vicarii summi pro Christo, pontificis romani, cui ut successori Petri principis successores apostolorum reliqui, episcopi, adhaerent (th. XIII ss. XXXVII;; est infallibilitas in doctrina et disciplina universali (th. XXIV ss) et sanctitas pro vi sanctificante et salutifera (th. XXXV); est visibilitas, quod elementa nominata complura visibilia sunt (th. XXX). Haec intelleguntur omnia, quae ecclesiam intrinsecus consti­ tuunt (cf. n. 1177); illa ipsa eam in specie quadam collocant, immo cum capite uno visibili etiam numero unam exhibent. Insuper definitio prolata inde commendatur, quod per eam membra ecclesiae facile cognoscuntur (cf. n. 1308). Eidem Demonstratio, r· v 7X Realis definitio ecclesiae. 911 definitiones aliae pleniores quidem et praevio Bellarmino (de conciliis et ecclesia 1. 3, c. 2) usitatae plus minusve accedendo congruunt neque proprie repugnant nisi quae sententiis de ecclesia refutatis innituntur. Denique ea est tam certo vera; quam est explorata notio definitionis realis et essentialia ec­ clesiae per hunc tractatum constant. •o*·: 0 Corrigenda et addenda. Vol. I. 1439 Pag. 16 infra lin. 7. 8 pro «sanctificatur” lege «sanctificantur". P. 18 infra 1. 10 post verbum „erit" adde: Eadem auctoritas vocatur socie­ tatis forma sensu latiore, forma quidem, quod per eam materia, multitudo homi­ num, determinatur, ut sit una vel societas, sensu latiore, quod auctoritas est causa interna efficiens, cum causa interna formalis vel forma societatis sensu presso sit ipsa conjunctio in appetitione finis per usum conspirantem mediorum posita; finis autem, ut determinans unitatem tamquam causa finalis ideoque externa, sensu la­ tissimo forma societatis dicitur. P. 46 infra 1. 6 loco «hujus" lege „prioris“. P. 69 supra 1. 6 post „artem“ adde „saepius“. P. 155 infra 1. 3 post .,v. g.“ lege continuo nDamasum . .“. P. 159 infra 1. 13 post „In rem" adde „videas dicta inferius (n. 1367 s) et locum Irenaei ultimum (n. 1338) cum Zeitschrift für kath. Theol. 1895. 377 ss.— Sic et“ P. 219 infra 1. 6. pro „colebrantur* lege «celebrantur”. P. 264 supra 1. 16 pro «studiossima" lege «studiosissima". P. 307 supra 1.8 adde: Haec quidem omnia ex sententia satis communi de fide salutari dicta sunt. Attamen videtur explicatio etiam commodior dari posse; quam opportune alias proferemus. P. 352 supra 1. 19 post «primos” adde „ex hellenistis quidem". P. 389 supra 1. 15 adde: Ceterum de hoc testimonio Irenaei infra (n. 984ss) accuratius agemus. P. 395 infra 1. 19 lege simpliciter: ib. c. 21 (J/ 2, 1025) P. 415 infra 1. 8 post priora verba adde: Cf. Zeitschrift fûr kath. Theol. 1902, 356 s. 394 s. M| P. 416 supra 1. 2 adde: — Praeterea videas Zeitschrift fiir kath. Theol. 1901, 565. P. 449 infra 1. 9 post „Augustinusu adde: vel qui ex dicendis (n. 994 adnot.) potius habetur jam l ocontus, epistopus alius afer saeculi V. TflB Coi rigenti» et addenda. 913 I’. 487 infra 1. 5 adde: Sic utique dicendum erat usque ad constitutionem A z .V „ Vacante sede apostolica" recentius promulgatam, per quam crimen simoniae denuo dainnatum electioni validae in posterum non obstat. Vol. IL 1490 P. 19 infra 1. 5 pro „qualibct“ lege „qualilibet“. P. 69 supra 1. 15 adde: Congruit, quod nuperrime Pius X in epistula 26. dec. 1910 ad archiepiscopos orientales data „compertum“ esse dicit „ecclesiae minime competere jus circa ipsam sacramentorum substantiam quidpiam innovandi". P. 75 supra 1. 17 pro ^sacramentum, ministrare" lege ^sacramentum ministrare". P. 76 supra 1. 5 pro „ecclesiae, confectio" lege „ecclesiae, vel casu neces­ sitatis, confectio". P. 83 infra 1. 1 pro „ensui“ lege „sensui“. P. 131 infra 1. 15 pro „exordium-“ lege „exordium,". P. 131 infra 1. 14 pro „sacer,“ lege „sacer-“. supra 1. 3 pro „sel“ lege „vel“. P. 173 infra 1. 9 adde: ; 1910, 424 ss. P. 176 infra 1. 16 ante nPropius“ insere; Et iterum ille (ib. c. 12; Z/ 1, 387): „Sancta et magna et generalis synodus sanctorum patrum Nicaeae congre­ gatorum, per beatum et sanctum Osium episcopum civitatis Cordubae in Hispania, tenentem locum episcopi romani, cum praedictis ejusdem sedis presbyteris, altero ipsum interpretante dixit; Divinitas non est una persona, ut judaei existimant, sed tres personae vere subsistentes, non solo nomine . .“ Congruunt alia (ib. c. 27. 36; H 1, 423. 451). P. 176 infra 1. 14 ante „Consimiliter“ insere: Et denuo (hist, arian. n. 42; ^/25,743): „Hic (Hosius) et synodis praeesse solet, ejusque litteris ubique omnes obtemperant. Hic nicaenam fidem edidit (Z£i#iro).u Quocum conferatur hoc Sul­ picii Severi de Hosio (hist. sacr. 1. 2. n. 40: M 20, 152): „Nicaena synodus auc­ tore illo confecta habebatur". P. 177 supra 1. 1 ante „—“ insere: Accedit de Silvestro praesidente testi­ monium liturgiae graecae (n. 995). P. 180 supra 1. 4 adde: Stimmen aus Maria-Laach 1909. 2, 503 ss. P. 187 infra 1. 7 pro „e“ lege „De“. P. 193 infra 1. 13 pro „qualiscumque“ lege „qualicumque“. P. 228 supra 1. 4 post „1589“ adde: incarnationis dominicae, i. c., 1590. 1491 P. 229 infra I. 7 ante „Etiam" adde; Potius apparet constitutio Sixti V certo non promulgata ex studiis, quae interim Le Bachelet impendit (Bellarmin et la bible sixto-clémentine); a quo proferuntur cum aliis testimonia Bellarmini, Pauli V, P. Azor asseverantium, bullam non esse promulgatam. Nec contrarium demonstrat Baumgarten (Die Vulgata sixtina von 1590 und ihre Einführungsbulle) urgendo notationem inscriptam bullae originali de promulgatione 10. april. 1590 facta; quae anticipatione scribi potuit, ut jam Azor indicat, et deinde oblivione perperam relinqui. Etiamsi autem promulgatio facta ponitur, non comprobatur ita eadem perfecta esse, ut constitutio vim legis obtineret. Sane per litteras suas Sixtus voluit artare homines Italiae intra menses quattuor, ceteros intra menses Straub, De Ecclesia. II. 5g 914 Corrigenda ci addenda. octo a die publicationis numerandos, termini isti temporis videntur quidem re­ ferri ad partem disciplinarem solam; etenim ratio minoris vel majoris dilationis pro usu editionis, requirente comparationem multitudinis sufficientis exemplarium, et pro exercitio poenae ecclesiasticae, supponente notitiam jam communem legis, clara est, qualis non se offert pro parte bullae dogmatica, unde valde mire offi­ cium ipsum fidei objeclivum tot menses suspenderetur. Insuper tenor clausulae, quo intra menses quattuor vel octo pontifex homines perinde vult artare, ac si praesentes litterae cuilibet personaliter fuissent intimatae, cogitationem suggerit fori non tam fidei coram Deo quam externi, in quo renilens nemo amplius a pon­ tifice pro scientia praesumpta legis punituro per ignorantiam se excuset. Nihilo­ minus res non omnino certa est; nam dilatio etiam fidei praestandae in se non repugnat, quia lex fidei ut omitti, sic condicione termini dari potest, ante quem non valeat; quapropter dijudicatio quaestionis tandem ex voluntate pontificis non ad liquidum manifesta pendet. Porro si pontifex menses saltem quattuor a die promulgationis in proposito perseverasset, utique lex fidei ex se ligans omnes sive definitio absoluta exstitisset. Enimvero voluit Sixtus diserte italos intra menses quattuor litteris suis praesentibus simpliciter vel totis obligare, obligatione scilicet eadem ac reliquos intra menses octo, differentia qualibet praeter terminum tem­ pori' exclusa; eo ipso ex verbis bullae itali intra quattuor menses obstricti essent imprimis ad editionem Sixti sine ulla dubitatione authenticam censendam, i. e., ad assensum fidei ecclesiasticae, deinde ad disciplinam fidei tali respondentem in editione pro authentica et indubitata adhibenda, postremo ad decreta subjuncta de typographis et poenis ecclesiasticis sancientibus observanda ; atqui lex fidei est cx indole sua propria universalis; ergo quamvis non ex verbis bullae, tamen ex natura rei lex fidei intra quattuor menses cum italis adaeque reliquos obstrinxisset et retardatio obligationis ulterior pro his ad partem solum disciplinarem bullae pertinuisset. Hinc non est fas opponere, homines extra Italiam per Sixtum obli­ gari intra menses octo; nempe obligationem ex littera bullae intra menses octo incumbentem ita pontifex affirmat, ut officium fidei quidem aliunde, ex natura rei, citius exsistens minime neget. Quibuscurn congruit, quod locutio pontificis per­ emptoria non necessario dirigitur immediate ad ecclesiam universam (cf. n. 1072). \rerumtamen propositio, quae supponatur, legis ante terminum validitati pro Italia ipsa praestitutum saltem abrupta ex dictis intellegitur. P. 237 supra 1. 17 pro Ses“ lege „est“. II P. 242 supra 1. 7 pro „XXV1II“ lege „XXXV1II“. P. 263 infra 1. 10 pro „roneos“ lege nroneas". . ; P. 266 supra 1. 9 pro „id . . solum" lege „ideo solum*4. P. 266 supra 1. 10 pro „. . de“ lege „fide“. P. 266 infra 1. 4 pro „. . jam“ lege „ut jam-. P. 271 infra 1. 9 pro „cu“ lege „cum44. · S11 P. 403 infra 1. 5 pro ^νπάοχπ . . carne,“ lege„ΰζτ«ο/ί/Γ . . carne1*. P. 412 infra 1.19 pro „accidensa lege „accidentia“. P. 423 supra 1. 17 post „1179 ss“ adde; cf. Basilii M. ep. 204. al. 75. ad neocaesarienses n. 6; J/ 32, 754. .A· I P. 429 supra 1. 5 post „413 ss“ adde: Slavor. lift, theol. 1908, 137 ss, ubi innocentia etiam plena Liberii illustratur. P. 431 intra 1. 13 pio ..Servatori- apertissime*4 lege s Servatoris44. Corrigenda et addenda. 915 I’. 468 infra ). 11 post „1589“ adde: incarnationis dominicae, Le,, 1590. I*. 189 infra 1.2 post „eliain“ adde; Gregorius // (ad Leonem imper, ep. 2. I492 de sacris imag. ; // 4, 15): „Non sunt imperatorum dogmata, sed pontificum . . (Jucmadinodum pontifex introspiciendi in palatium potestatem non habet, ac digni­ tates regias deferendi, sic neque imperator in ecclesias introspiciendi, et electiones in clero peragendi, neque consecrandi, vel symbola sanctorum sacramentorum ad­ ministrandi, sed neque participandi absque opera sacerdotis. Sed unusquisque nostrum in qua vocatione vocatus est a Deo, in ea maneat . . Imperatores qui pie cl in Christo vixerunt, ecclesiarum pontificibus obedire minime recusarunt, nec eos vexarunt". — Tum accipiatur : 1 P. 556 supra 1. 11 ante „ecclesiae“ adde „tantum". P. 572 supra 1. 8 post „infitiatur“ adde: Commode interim prodiit epistula Pii X (ad episcopos Galliae, 25. aug. 1910), ex qua Leo XIII damnavit opinionem, a populo principibus committi imperium dumtaxat revocabile ita, ut potestas summa penes populum maneat. Ibidem verba Leonis appellata sic vertuntur: „11 importe de le remarquer ici ; ceux qui président au gouvernement de la chose publique peuvent bien, en certains cas être élus par la volonté et le jugement de la multitude, sans répugnance ni opposition avec la doctrine catholique. Mais si ce choix désigne le gouvernant, il ne lui confère pas l’autorité de gouverner; il ne délègue pas le pouvoir, il désigne la personne qui en sera investie*. Hac versione etiam pronius esset principatum conferendum intellegere non ex collectis singulorum juribus pro homine aliquo conflandum, sed quomodocumque dandum et ita sententiam propriam nostram confirmare. Sed praeter rationes supra allatas obstat ea, quod sensu illo admisso pontifex prius rejecisset dationem principatus a populo faciendam omnem, deinde unam quandam peragendam per mandatum, et prius improbasset doctrinam ipsorum scholasticorum, tum demum commentum proprium pseudophilosophorum, quod parum probabile habebitur. Insuper Pius X diserte illud enuntiatum consilio tantum eo profert, ut meram delegationem pote­ statis ex philosophia falsa positam excludat; nam cum memorasset conatum dele­ gationis saltem ita affirmandae, ut potestas ad delegatos adseendens in populo a Deo esset, jam inducturus sententiam controversam decessoris sui dicere pergit: „Mais outre qu’il est anormal que la délégation monte, puis qu’il est de sa na­ ture de descendre, Léon XIII a réfuté par avance cette tentative de conciliation de la doctrine catholique avec l’erreur du phiiosophisme." P. 612 supra 1. 9 pro „romanum“ lege „romanorum“. P. 622 infra 1. 17 ante ^Irenaeus'* adde: ^Melito sardianus, qui (ex Eusebii hist. eccl. 1. 4. c. 26; M 20. 392) πίρΐ Εκκλησίας, de ecclesia scilicet una, scripsit,". P. 765 supra 1. 18 ante „ Alexander" pone: In fragmento περί της άγιας (κκλησίας, quod adseribitur Anthimo nicomed. episcopo et martyri a. 302 (apud Mercati, Note di letteratnra biblica e cristiana antica; Roma 1901, 95 ss), hanc legimus nominis catholici explicationem, nunc a me ex graeco versam: „Sicut est unus Deus et unus Filius Dei et unus Spiritus sanctus, ita unus homo a Deo et unus mundus factus est, et una catholica et apostolica ecclesia et unum baptisma per totum mundum exsistit . . Una igitur catholica et apostolica ecclesia est per totum orbem, quae fidem ab apostolis acceptam usque adhuc conservat; catholica autem dicta est, quia per totum mundum diffusa exsistit 4^ ίΙοηται όιότι καίΡολου ι ον κύαμον κτ χυμένη νπάρχιι) . . Haereses autem neque ab apostolis 916 Corrigenda el addenda. acceperunt neque a discipulis eorum vel horum successoribus episcopis (quoniam non vocarentur haereses, haereses enim ideo nominantur, quod assumunt aliquid proprium, από roù tdotîa&ai τι ίδιον, et hoc sequuntur), neque rursus ubique sunt, sed locis valde brevibus circumscriptae, ubi valuit diabolus aliquos seducere. unde nec catholicae nominantur quae ab iis sunt ecclesiae . . Sciendum autem etiam hoc, simulatque aliqui recederent rebellantes cbntra ecclesiam et apostoli­ cam praedicationem, statim seductos ab iis etiam nomen haeresiarchae abscindentis nactos esse amisso nomine sanctae, catholicae et apostolicae ecclesiae, quae eos enutrivit." P. 812 infra 1. 13 ante „Neque“ insere: Cf. etiam Medlycott, India and the Apostle Thomas; Hcck, Hat der heilige Apostel Thomas in Indien das Evange­ lium gepredigt?; Dahlmann, Die Thomas-Legende und die âltesten histi * :«chen Beziehungen des Christentums zum femen Osten im Lichte der indischen AUertumskunde. P. 833 infra 1. 8 pro „Tunc“ lege ,,Tune“. P. 855 supra 1. 1, ubi agitur de Heimbucher, pro „Kirchel“ lege aKirchew. P. 885 infra 1. 3 pro „adaugandamu lege „adaugendamu.