SANCTI THOMAE AQUINATIS DOCTOR1S ANGELICI OPERA OMNIA 1USSU IMPENSAQUE LEONIS XIII P. M. EDITA TOMUS QUINTUS PARS PRIMA SUMMAE THEOLOGIAE Λ QUAESTIONE L AD QUAESTIONEM CX1X • AD CODICES MANUSCRIPTOS VATICANOS EXACTA CUM COMMENTARIIS THOMAE DE VIO CAIETANI ORDINIS PRAEDICATORUM S. R. E. CARDINALIS CURA ET STTJIDIO FRATRUM EIUSDEM ORDINIS ROMAE EX TYPOGRAPHIA POLYGLOTTA S. C. DE PROPAGANDA FIDE MOCCCLXXXIX PRIMA PARS SUMMAE THEOLOGIAE ANGELICI DOCTOR1S SANCTI THOMAE AQUINATIS ORDINIS PRAEDICATORUM A QUAESTIONE L AD QUAESTIONEM CXIX CUM COMMENTARIIS THOMAE DE VIO CAIETANI nciDm onuixH S. H. E. CARDINALIS ------ —5------------ QUAESTIO QUINQUAGESIMA DE SUBSTANTIA ANGELORUM ABSOLUTE !N QUINQUE ARTICULOS DIVISA hacc considerandum est de distinctione considerandum est et absolute, ct per compara­ · Q“- “· corporalis ct spiritualis creaturae ♦. Et primo, tionem ad corporalia *. de creatura pure spirituali, quae in Scriptura sa­ Circa substantiam vero eorum absolute, quin­ que quaeruntur. cra angelus nominatur; secundo, de creatura pure Primo : utrum sit aliqua creatura omnino spi­ corporali *; tertio, de creatura composita ex cor­ ritualis, ct penitus incorporea. porali et spirituali, quae est homo *. Secundo : supposito quod angelus sit talis 3 Circa vero angelos, considerandum est primo quaeritur utrum angelus sit compositus ex de his quae pertinent ad eorum substantiam; se­ materia ct forma. cundo, dc his quae pertinent ad eorum intelle­ Tertio: quaeritur de multitudine eorum. ctum ♦; tertio, dc his quae pertinent ad eorum Quarto: de differentia ipsorum ab invicem. voluntatem *; quarto, dc his quae pertinent ad Quinto: de immortalitate, seu incorruptibilitate eorum creationem *. De substantia autem eorum ipsorum. ost • Ci. qu. ιχ,τιι, IntroJ. • Qa. Lxv. • Qu. lxxt. • Qu. ut. • Qa. ui. • Qa. uxt. P ARTICULUS PRIMUS UTRUM ANGELUS SIT OMNINO INCORPOREUS II Cont. Gent., cap. χιλί, xlix; Oputc. XV, dc Angelis, cap. nixu Videtur quod angelus non sit omnino incorporeus. Illud enim quod est incorporeum so­ lum quoad nos, et non quoad Deum, non est incorporeum simpliciter. Sed Damasce­ nus dicit, in libro II ♦, quod angelus incorporeus ct immaterialis dicitur quantum ad nos, sed com­ paratus ad Deum, corporeus et materialis inve­ nitur. Non ergo est incorporeus simpliciter. 2. Praeterea, nihil movetur nisi corpus, ut pro­ batur in VI Physic.* Sed Damascenus dicit ibidem quod angelus est substantia intellectualis semper mobilis. Angelus ergo est substantia corporea. d PRIMUM SIC proceditur. « • DcFUcOrth., lib. II, αρ. ui. • D»4ot ap. iv, eam. t. · b. Th. Icct. t. 3. Praeterea, Ambrosius dicit, in libro de Spi­ ritu Sancto * : Omnis creatura certis suae naturae circumscripta est limitibus. Circumscribi autem proprium est corporum. Ergo omnis creatura est corporea. Angeli autem sunt Dei creaturae, ut patet in Psalmo cxi.vm*: Laudate Dominum, omnes ' angeli eius; et postea subditur *: Quoniam ipse ·ν<Λ.> dixit, et Jacta sunt, ipse mandavit, et creata sunt. Ergo angeli sunt corporei. Sed contra est quod dicitur in Psalmo dm*: 'u’ Qui facit angelos suos spiritus. Respondeo dicendum quod neccssc est ponere aliquas creaturas incorporeas. Id enim quod prac- 3) supposito... talis. - Omittunt GpF. - Po*t utrum PFGcxft omittunt angelus. altior sensu, rationabiliter ostendit esse aliquas res incorporcas, a solo intellectu comprehensibiles. Ad primum ergo dicendum quod substantiae in­ corporeae medium sunt inter Deum et creatu­ ras corporeas. Medium autem comparatum ad unum extremum γ, videtur alterum extremum; sicut tepidum comparatum calido, videtur frigi­ dum. Et hac ratione dicitur quod angeli, Deo comparati, sunt materiales ct corporei: non quod in eis sit aliquid de natura corporea. Ad secundum dicendum quod motus ibi accipitur prout intelligere ct velle motus quidam dicuntur. Dicitur ergo angelus substantia semper mobilis, quia semper est actu intclligens ♦, non quandoque actu ct quandoque potentia, sicut nos. Unde patet quod ratio procedit ex aequivoco. Ad tertium dicendum quod circumscribi termirus localibus est proprium corporum: sed circumscribi terminis essentialibus est commune cuilibet' creaturae, tam corporali quam spirituali. Unde dicit Ambrosius, in libro de Spir. Sanet. ·, quod licet quaedam locis corporalibus non contineantur, circumscriptione tamen substantiae non carent. cipue in rebus creatis Deus intendit, est bonum quod consistit in assiniilatione nd Deum. Perfecta autem assimilatio effectus ad causam attenditur, quando effectus imitatur causam secundum illud β per quod ? causa producit effectum; sicut cali­ dum facit calidum. Deus autem creaturam pro^uc’1 Pcr intellectum et voluntatem, ut supra * ostensum est. Unde ad perfectionem universi re­ quiritur quod sint aliquae creaturae intellectuales. Intclligcre autem non potest esse actus corporis, nec alicuius virtutis corporeae: quia omne corpus determinatur ad hic et nunc. Unde nccesse est 9 ponere, ad hoc quod universum sil perfectum, quod sit aliqua incorporea creatura. Antiqui autem, ignorantes vim intelligendi, et non distinguentes inter sensum et intellectum, nihil esse existimaverunt in mundo, nisi quod sensu ct imaginatione apprehendi potest. Et quia sub imaginatione non cadit nisi corpus, existima­ verunt quod nullum ens esset nisi corpus; ut Philosophus dicit in IV Physic.* Et ex his pros.Vh i«s.ix.v cessit Sadducaeorum error, dicentium non esse spiritum*. - Sed hoc ipsum quod intellectus est p; illud per quod.- idem quod !-, illud quod G. γ) unum extremum. - unum extremorum B, extremum G. τ I ■ ■ u 1 1 ’ °- «m H ■ 11 ? II ■ ■ I 5) cuilibet. - Omittit D. - Pro Unde dicit Ambrostui, Unde dicit Hieronymus codicci. 1 Commontarin, Cardinalis Catetaui N titulo nota duo ; Iv incorporeus, ct ly omnino. Corpo­ reum dicitur quantum, seu extensum, sive pcr sc, ut quantitas, sive pcr accidens, ut albedo. Incorporeum ergo dicitur quod neutro modo est extensum. - Omnino dupli­ citer intclligi potest. Primo, ad ditferentiam animae nostrae, quae licet in se sit inextensa, est tamen forma corporis. Et sic non sumitur hic, ut patet ex i articulo quaestionis sequentis, ubi dubitatur an angelus sit forma corporis: non ergo hic hoc excluditur. Secundo, ad ditferentiam animarum animalium perfectorum, quae licet sint incorporeae, idest inextensae, apud s. Thomam, qu. txxvi, art. 8, non tamen sunt omnino incorporeae, quia nullam habent operationem nisi corporalem. - Pcr omnino ergo incorporeum intendit substantiam sic elevatam supra corpus, quod nec ipsa, nec operatio sua sit corporea, idest pcr organum corporeum exercita. II. In corpore tria, primo, respondet quaesito unica con­ clusione; secundo, antiquos ct Sadducacos arguit, ibi: Jntiqui autem ; tertio, conclusionem confirmat cx reprehen­ sione eorum, ibi : Sed hoc ipsum. Conclusio est: Nccesse est ponere aliquam creaturam incorpoream. - Probatur. Nccesse est universum esse perfe­ ctum : ergo perfecte simile Deo: ergo simile Deo secundum intellectivam naturam: ergo nccesse est ponere aliquam creaturam incorporeum. Antecedens patet. - Primo vero consequentia probatur: quia perfectio universi consistit in assiniilatione ad Deum. Quod probatur: quia est praecipue intenta inter omnia in rebus ipsis creatis a Deo. - Secunda vero consequentia probatur: quia Deus agit secundum intellectum ct volun­ tatem. - Tertia vero consequentia probatur: eo quod intel­ lectus nullius corporis est actus. Quod probatur: quia omne corpus determinatur ad hic ct nunc. ill. Sed sunt hic plura dubia. Dubitatur enim primo circa sensum consequentis primae consequentiae: hoc enim videtur falsum. Quia aut intendit de similitudine perfecta simpliciter, quae est similitudo univoca: ct sic patet esse falsum. Aut de perfecta in tali genere, puta creaturarum. Et cum hoc contingat dupliciter, scilicet aut in genere creaturarum factibilium, aut factarum; si factibilium, est falsum, quia quacumque facta potest perfectiorem uc si- I miliorem sibi Deus faccrc. Si factarum, quamvis sit verum, non tamen infert propositum suum: quoniam ex hoc quod effectus perfectissime assi mil ntur suae causae analogae seu aequivocac inter omnes effectus factos ab ea, non sequitur, ergo assimilatur sibi in natura qua agit ; ut patet de effectibus inferioribus respectu corporum caelestium ct intclligcntiarum. IV. Secundum dubium est circa medium assignatum ad probandam secundam consequentiam *, scilicet: Deus agit secundum intellectum ct voluntatem; ergo universum, quod cius est effectus perfecte similis, habet in se naturam in­ tellectualem. Non enim videtur valere. Quia secundum ipsum, ct omnes communiter, ad perfectam similitudi­ nem inter effectum ct causam requiritur ct sufficit, quod eifcctus sit similis non naturae aut potentiae egentis, sed rationi agendi, non ut res est. sed ut ratio agendi est; ut patet de arte ct anificiato. Intellectus autem et voluntas ct natura intellectualis, sive in Deo sive in quocumque alio agente pcr artem , non sc habet ut ratio agendi, ut ex sc patet. Igitur male illatum est : ergo oportuit esse naturas intellectuales. V. Tertio dubitatur circa tertiam consequentiam ·; non enim videtur concludere intentum. Quia cx hoc quod po­ nitur aliqua creatura intellectualis , non sequitur, er sed per modum suum, secundum quod appre­ busdam dicitur, quod angelus est compositus ex hendit res compositas. Et sic etiam apprehendit quo est et quod est, vel ex esse et quod est, ut •j2u.ui.irt.Deum, ut supra ■ dictum est. Boetius dicit *: nam quod est est ipsa forma •Ik/fcWou. Ad primum ergo dicendum quod differentia est subsistens; ipsum autem esse est quo substantia eU tU p quae * constituit speciem. Unumquodque autem est. sicut cursus est quo currens currit. Sed in P constituitur in specie, secundum quod detenni- Deo non est aliud esse et quod ? est, ut su­ * natur ad aliquem specialem ’ gradum in entibus : pra * ostensum est. Unde solus Deus est actus • Qx- in. «rt. quia species rerum sunt sicut numeri, qui diffe­ purus. runt per additionem et subtractionem unitatis, ut Ad quartum dicendum quod omnis creatura est • s.Th.lect ui, dicitur in VIII Metaphys.*. In rebus autem ma- finita simpliciter *, inquantum esse eius non est 5 op.rn, b.8. terialibus aliud est quod determinat ad specialem absolutum * subsistens, sed limitatur ad naturam gradum, scilicet forma, et aliud quod determina­ aliquam cui advenit. Sed nihil prohibet aliquam tur, scilicet materia: unde ab alio sumitur genus, creaturam esse secundum quid infinitam. Crea­ et ab alio differentia. Sed in rebus immateriali­ turae autem materiales habent infinitatem ex bus non est aliud determinans et determinatum: parte materiae, sed finitatem ex parte formae, sed unaquaeque carum secundum seipsam tenet quae limitatur per materiam in qua recipitur. determinatum gradum in entibus. Et ideo genus Substantiae autem immateriales creatae sunt fi­ et differentia in cis non accipitur secundum aliud nitae secundum suum esse, sed infinitae secun­ et aliud, sed secundum unum et idem. Quod ta- dum quod eorum formae non sunt receptae in ξ men differt : secundum considerationem nostram: alio :. Sicut si diceremus albedinem separatam · d· »’· inquantum enim intellectus noster considerat illam existentem esse infinitam quantum ad rationem rem ut indeterminate, accipitur in eis ratio gcnc- albedinis, quia non contrahitur ad aliquod subte­ o ris; inquantum vero considerat0 ut determinate, ctum ; esse tamen eius esset finitum, quia de­ • o. u6. accipitur ratio differentiae *. terminatur ad aliquam naturam specialem. Et Ad secundum dicendum quod ratio illa ponitur propter hoc dicitur in libro de Causis ·, quod in- ·«w* in libro Fontis Vitae. Et esset necessaria, si idem telligentia est finita superius. inquantum scilicet esset modus quo recipit intellectus, et quo recipit recipit esse a suo superiori; sed est infinita infe­ materia. Sed hoc patet esse falsum. Materia enim rius. inquantum non recipitur in aliqua materia. 6 x) abstrahitur. - subtrahitur ACE. λ) omnis substantia. - substantia PFab. - Pro intellectualis, intel­ lectiva D, infcllitfcns cdJ. a b, intellectui PCFpA. ja) quae. — quae adveniens generi F. v) specialem. - Om. FGat». ξ) Quod tamen diflert. - Quae tamen dijfet unt P. o) considerat. - consideratur codkei ct ·« K «) est. - Om. codkcA. - substantiae om. FGa. f.) quod. - quo PBCDl .ib. e) absolutum. - absolute Pub. • a. i - l! tu. Q®- QUAESTIO L, ARTICULUS II rur zcl on n- Commentaria Cardinalis Caietani Λ. · Vide Arhtot. Je Anima. lib. I, M clarus est. I» eo tamen adverte quod, remota nb angelis corporcitatc, hoc est substantia quantitati substrata, remanebat adhuc dubium, an talis substantia divisibilis quantitative, esset divisibilis essentialiter, idest composita ex materia et forma. II. In corpore duo principaliter facit: primo, refert opi• a. num. «. 11 speciei, sed... unius. - Om. ABCE. ef. - sed Pab. substantiis. - subiretis G1A. anfitli haberent. - angelus haberet codice» et a. a) 3) γ) 5) i) potentiarum. - secundum quod aliquid est magis potentiate et aliquid minus addit B. ζ) omn«, - Otn. codices. Ό protendi possit. - protendi posset AEDpC, procedi posset GfC, protendi non possit cd. u. Commentaria Cardinalis Caietani clarus. - In corpore duo. Primo, recitat tres opi­ Secundo impugnat, posito quod essent materiales, pro­ • n Se*i., dat. niones clare: tertia est quam sequitur Scotus ·. - Se­ bando eandem conclusionem, sic. Distinctio causata ex ma­ ni. qu. vu, ra· ttaftc i. cundo, impugnat simul omnes, quoad propositum, dupliciteria ­ , aut est secundum diversitatem quantitatis. aut se­ ter, ut patet. cundum diversitatem potentiae: ibi non est prima, quia Prima ratio. Angeli non sunt compositi ex materia et sunt incorporei: ergo esset secunda. Sed haec non solum fomia: ergo nec plurcs in una specie. - Consequentia excludit identitatem specificam. sed gcnericam. Ergo. probatur: quia quaecumque conveniunt in specie et diffe­ II. Circa probationem consequentiae in prima ratione, runt numero, conveniunt in forma, et differunt materia­ occurrit dubium: quia aut assumit falsum, aut nihil pro­ liter. bat. Si enim ly differunt materialiter significat dirterre itulus T a '.Vcra/Jib.X cap. xxx»u. CflU. QUAESTIO L, ARTICULUS V materia proprie dicta, quae ait altera pars rei differentis, falsum assumitur. Quia duae animae differunt materialiter, et tamen non differunt in materia, quia carent illa; et si­ militer duae lineae mathematice sumptae; et similiter duo accidentia eiusdem speciei in angelis. - Si vero Iv differunt materialiter significat differentiam in materia proprie dicta, non tamen quae sit pars rei differentis, tunc et falsum assu­ mitur, ut patet in duabus instantiis ultimo dictis: et contra hoc sunt argumenta multu Scoti, quae in quaestionibus de • Comment. Ca­ let. αρ.π, qu. ws Ente et Essentia · habes: et intentum non probat, eo quod cap. v, qa. a. differre materialiter hoc modo, superius est ad differre ma­ terialiter per hoc quod est compositum ex materia et forma, et nd differre materialiter per hoc quod aliquo modo differt secundum materiam; ac per hoc, ex negatione composi­ tionis non potest inferri negatio differentiae materialis, sed est fallacia Consequentis, ab inferiori ad superius negative. Si autem ly differunt materialiter significat differentiam in materia communiter sumpta, idest in eo quod se habet ut materiale respectu speciei, hoc modo acceptatur ab omni­ bus. Sed tunc nihil omnino probatur ad propositum, pro­ pter eandem rationem: quia scilicet minor subintcllccta, scilicet, angeli non differunt materialiter, non probatur ex hoc, quoniam non sunt compositi ex materia et forma; sed est sophisma Consequentis. III. Ad hoc dicitur quod, cum propositio s. Thomae sit universalis, tertio modo intclligcnda est. In cuius si­ gnum, subdit exemplum de plurilicationc ulbcdinis, quam constat individuari non ex materia, sed ex quanto. Ad instantiam autem in oppositum, dicitur quod s. Tho­ mae, brevitati studenti, sat fuit afferre probationem effica­ cem in illa materia de qua loquebatur. Ad cuius eviden­ • Infra, ou.lxxv. tiam scito quod, cum apud ipsum * omnis differentia pure >rt. 7 ; IV CowZ. Gn!., cip. t.tv ; materialis oriatur uut ex quantitate, ut accidit in rebus /><£»/. cfEit., cap. y. materialibus, aut ex subiccto, ut accidit in accidentibus spiritualibus; differentia vero ex quantitate orta, in substan­ tiis locum non habeat nisi ratione materiae; materia autem non alio pacto in substantia completa sit, nisi ut pars cius: consequens est quod, de substantiis completis, quales sunt angeli, loquendo, sufficienter excluditur ab cis differen­ tia materialis per hoc, quod excluditur ab eisdem compo­ sitio ex materia et forma. IV. Circa primum argumentum, nota quod s. Thomas 11 non ex defectu argumentorum ex propriis, ut consuevit, argumentatur ex communibus: sed argumentum hoc pro­ pria angelorum scrutatur. Ad cuius evidentiam, advertendae sunt duae proposi­ tiones quasi per se notae. Prima est, quod in substantiis quae apud nos sunt, ratio generis invenitur seorsum exi­ stons in rerum natura, absque nobilitate superadditae natu­ rae. Corporcitas enim invenitur absque perfectione mixtio­ nis, ut patet in elementis; et mixtum absque vita, ut patet in mixtis inanimatis; et vivum absque sensu, ut patet in plantis; et sensus absque motu, ut patet in ostreis; et hoc absque intellectu, ut patet in brutis. - Secunda est, quod intellectualitas est ultima et summa natura in universo. Ex his enim duabus propositionibus prodqctum est ar­ gumentum: maior enim ex prima, et minor ex secunda tenet propositione. Si enim genus seorsum invenitur a summa natura, quia natura imperfectior, consequens est quod non omnes ungcli conveniant in summa natura; et si conveniunt in summa natura, quod illa non sit genus, quia non potest extra scipsam inveniri. Sed angeli conveniunt in intellectualitate, quae est nobilissimum omnium. Ergo. V. Circa responsionem ad primum, adverte duo. Primo, quod ibi non est sermo de quacumque alictatc inter naturam generis et differentiae, sed de alictatc rcalis separationis; non rationis gcncricae a ratione perfectioris differentiae, sed rationis gcncricae n tota utia latitudine differentiarum perfectioris ordinis; putu xjvi α rationibus sentiendi, et sensitivi a rationibus bipedis et quadrupedis, etc. Ita quod intendit Auctor interimere primam propositionem *, volens eam non esse necessariam universaliter, quamvis quandoque verificetur. - Et probat hoc dupliciter. Primo, ostensive: quia genus et differentia sot est quod differant ut indeter­ minatum et determinatum. Secundo, ducendo nd inconve­ niens. scilicet quod in irrationalibus animalibus esset prae­ ter naturam sensitivam, quae est genus. alia perfectior forma, vel essent unius speciei: utrumque enim est incon­ veniens, ut inferius * patebit. Secundo, quod responsio formalitcr consistit in hoc, quod convenire in nobilissimo sui. contingit dupliciter : primo, in nobilissima natura; secundo, in nobilissimo gradu naturae cius communis. Primo modo maior est falsa: sceundo vero modo est vera, sed tunc minor est falsa. *CL«B.prMc. • Qa. txxv, an. 7. - C. Coaxmau. ARTICULUS QUINTUS UTRUM ANGELI SINT INCORRUPTIBILES Supra, qu. ix, art. 3; H Sent., ditt. vu, qu. |. art. i ; II Cont. Gent., cap. lv; A /Mf.. qu. v, an. Osmpend. Tkeol., cap. lxxiv. • De Fide Orth. bb. 11. cap. in. • Vol. ft. pag. ju, cd. Didot. ’Afcra/Jib XVI, cap. XXXVII, al. xvni. ? Quintum sic proceditur. Videtur quod ^SjO/mgeli non sint incorruptibiles. Dicit enim Damascenus * de angelo, quod substantia intellectualis, gratia et non natura immortalitatem suscipiens. 2. Praeterea, Plato dicit, in Timaeo *.· 0 dii deorum, quorum opifex idem paterque ego, opera siquidem vos mea, dissolubilia natura, me tamen ita volente indissolubilia a. Hos autem deos non aliud quam angelos intelligere potest. Ergo angeli natura sua sunt corruptibiles. 3. Praeterea, secundum Gregorium ♦, omnia in nihilum deciderent nisi ea manus Omnipo­ tentis conservaret. Sed quod in nihilum redigi potest, est corruptibile. Ergo, cum angeli sint a Deo facti, videtur quod sint corruptibiles secun­ dum suam naturam. α) me tamenM. indissolubilia. - Omittit P; ita omittunt etiam Fab. β) dteiderent. - tenderent Vab. Sed contra est quod Dionysius dicit, iv cap. de Div. Nom. ♦, quod intellectuales substantiae vi­ • s. TK ·*=*· ·· tam habent indeficientem, ab universa corruptione, morte et materia et generatione mundae existentes. Respondeo dicendum quod necesse est dicere angelos secundum suam naturam esse incorru­ ptibiles *. Cuius ratio est, quia nihil corrumpitur • D. te· nisi per hoc, quod forma eius a materia separa­ r tur: unde, cum angelus sit T ipsa forma subsistens, ut ex dictis * patet, impossibile est quod cius sub­ Art· ί­ stantia sit corruptibilis. Quod enim convenit alicui secundum se, nunquam ab eo separari potest: ab eo autem e cui convenit per aliud, potest separari, separato eo secundum quod ei conveniebat. Ro­ tunditas enim a circulo separari non potest, quia convenit ei secundum scipsum: sed aeneus cir­ culus potest amittere rotunditatem per hoc, quod γ) $it. - non sit materialis sed sit II, ί) autem. - enim ACDEFGab. QUAESTIO L, ARTICULUS V circularis figura separatur ab acre. Esse autem talio est quaedam mors, ut Augustinus dicit ♦. Per­ secundum sc competit formae : unumquodque fectam autem immutabilitatem angeli non nisi enim est ens actu secundum quod habet formam. per gratiam assequuntur, ut infra patebit *. Materia vero est ens actu per formam. Compo­ Ad secundum dicendum quod Plato per deos insitum igitur ex materia et forma desinit esse actu telligit corpora caelestia, quae existimabat esse ex per hoc, quod forma separatur a materia ‘ ‘. Sed elementis composita, et ideo secundum suam si ipsa forma subsistat in suo esse, sicut est in naturam dissolubilia: sed voluntate divina sem­ angelis, ut dictum est ♦, non potest amittere esse. per conservantur in esse. Ipsa igitur immaterial itas angeli est ratio quare : Ad tertium dicendum quod, sicut supra * dictum angelus est incorruptibilis secundum suam na­ est, quoddam necessarium est quod habet causam turam. suae necessitatis. Unde non repugnat necessario Et huius incorruptibilitatis signum accipi potest nec incorruptibili, quod esse eius dependeat ab ex cius intellectuali operatione: quia enim unum­ alio sicut a causa. Per hoc ergo quod dicitur quodque operatur secundum quod est actu, ope­ quod omnia deciderent in nihilum nisi contine­ ratio rei indicat modum esse ipsius. Species autem rentur a Deo, et etiam angeli, non datur intclligi et ratio operationis ex obiecto comprehenditur. quod in angelis sit aliquod corruptionis princi­ Obiectum autem intclligibile, cum sit supra tem­ pium: sed quod esse angeli dependeat a Deo sicut pus, est sempiternum. Unde omnis substantia in­ a causa. Non autem dicitur aliquid esse corru­ tellectualis est incorruptibilis secundum suam ptibile, per hoc quod Deus possit illud in non naturam. esse redigere, subtrahendo suam conservationem : Ad primum ergo dicendum quod Damascenus sed per hoc quod in scipso aliquod principium accipit immortalitatem perfectam , quae includit corruptionis habet, vel contrarictatem, vel saltem omnimodam immutabilitatem : quia, omnis mu- potentiam materiae. 12 • 0. ay. < • Cit. art. ». c • Cnatra Ux ΙΠ. up w. • Qu. xuv, tff. i. ad J. I i » I I i • a. itu. c c E s q e P h t) materia. - et hoc tenet in materialibus ubi forma subsistit in materia tdda B. ζ) quare. - quare proprie C. - Pro est, sit endizes. Commentaria Cardinalis Coietani * Ct. num. *i. • Cap. w, o. i. rrvi.vs clarus est. - In corpore una conclusio* Angeli contra per accidens. Et sic propositio est falsa, tum in sunt incorruptibiles secundum suam naturam. - Proba­ doctrina s. Thomae, tum simpliciter. .Apud s. Thomam tur dupliciter *. Primo sic. Omne quod corrumpitur, per quidem *, esse per accidens praedicatur dc qualibet forma •Qû.xur.arLU hoc corrumpitur quod cius forma separatur a materia: ergo citra Deum; ita quod nec est de essentia alicuius formae, angeli sunt incorruptibiles. ncc tluit ab illa ut passio, ut superius in qu. m, art. 4. Tenet consequentia: quia angeli sunt formae subsisten­ dixit; quia nulla res est sibi sufficiens causa quod sit. tes ct omnino immateriales, ac per hoc in eis non potest Simpliciter autem, quia nulla res potest intclligi sub oppo­ habere locum separatio formae a materia. - Antecedens sito cius quod convenit per se : constat autem quod absque vero probatur sic. Esse per sc convenit formae: ergo inse­ contradictione dc quacumque forma, excepta divina, potest parabile est a forma: ergo in omni corruptione fit separatio dici quod non est: igitur esse non per sc convenit formae. a materia. III. Ad hoc dicitur, quod ly per se utroque modo in­ Antecedens primum nunc assumptum probatur, ex eo terpretari potest. Et quoad primum modum, distinguendum quod cuicumquc convenit esse, convenit ratione formae; est dc medio, scilicet de media actione, ct dc media forma. ut patet in materia, quae maxime distat o forma. - Prima Ex coniunctione enim aliquorum immediate, idest sine me­ vero consequentia patet ex I Poster. ·; ct declaratur exem­ dia forma, non potest concludi inseparabilitas, ut oblidendo plo rotunditatis circuli ct acris, seu circuli aenei. - Secunda probatum est. - Quandocumquc vero aliqua duo sic sc ha­ vero consequentia fundatur super duobus. Primum est: bent quod coniunguntur universaliter absque media actione Corruptio est mutatio dc esse in non esse. Secundum est : coniungcntc, tunc illa duo oportet esse inseparabilia ab In omni corruptione oportet materiam remanere. Ex his invicem: propterea quia quaccumquc eadem generatione enim manifeste sequitur separatio formae a materia. Quia generantur, eadem quoque corruptione corrumpuntur. Talis cum in omni corruptione destruatur aliquod esse, ct esse autem immediatio actionis non invenitur inter materiam non possit separari a forma, oportet quod esse ct forma ct formam, et tilia huiusmodi: quoniam constat, praeexi­ simul pergant: ct cum, ex alia parte, in omni corruptione stentibus subicctis, ngens sua actione coniungcrc illa. Sed oporteat sublectum remanere, necesse est quod, si corru­ inter formam quamcumque ct existentiam rei nulla mediat ptio fit, quod esse separetur a subiccto remanente, nc per actio iungens hanc illi: quoniam non prius fit forma, ct hoc forma etiam ab eodem separetur: alioquin corruptio per aliam actionem iungitur cxistcrc; sed ipsum fieri for­ intclligi non potest. mae ud illam conjunctionem terminatur. Et propterea in­ II. Circa primam rationem, dubitatio accidit dc veritate separabiliter se habent. illius propositionis assumptae, scilicet, esse per sc conve­ IV. Ad evidentiam vero secundi modi ♦, sciendum est ’ a. no». »u nit formae. Haec enim aut est falsa; aut nihil infert ad quod aliquid convenire alicui per sc, idest non per accidens, propositum. Dupliciter enim interpretari potest. Primo, ut contingit dupliciter: uno modo simpliciter, alio modo phy­ ly per se distinguitur contra per aliud, et idem significat sice. Vocatur autem perscitas simpliciter, quae fundatur su­ quod sine medio, seu immediate. Et hoc modo, licet sit per habitudine terminorum absolute sumptorum: perscitas vera, propositum tamen non probat : quia ex hoc non se­ vero physica, quae fundatur super habitudine terminorum quitur ipsum esse inseparabile esse a forma. Non enim in esse naturali positorum. Exemplum primi : quinarius est valet, A convenit B immediate, ergo inseparabiliter; ut impar; exemplum secundi: Socrates quandoque corrumpe­ patet dc forma respectu materiae, et dc albcdinc respectu tur. Conveniunt autem hac duae perscientes in hoc quod, superficiei. - Obstat etiam huic interpretationi declaratio quemadmodum quod convenit alicui per sc simpliciter, ne­ s. Thomae ex rotunditate ct circulo, etc. cessario ct inseparabiliter adhaeret illi absolute sumpto, Secundo modo potest accipi ly per se, ut distinguitur ita proportionaliter quod convenit alicui per sc physice, T rr ol η) r.r dementis... ideo. — Om. CEe. - Poat naturam, erant add. ΙΈ5; pro sed, sed quod A. quae C, quod E; pro conservantur, con­ servabantur PI, conservari cd. a. P‘ m di fo ' Parta IU. qa. III Seul., dut. vt, qa. u, art. 3, ad 1. . ac ito, art.3,ad4; Pr * Cf. sua. 1. Ctl CO -( ob ess cu qu ra HjîiJib JI U. p. «π. .mi, art. I IT, an. LI- QUAESTIO L, ARTICULUS V necessario et inseparabiliter comitatur illud in esse natu­ rali positum. Differunt vero, quia praedicata per se sim­ pliciter, nihil non necessarium supponunt, quoniam respi­ ciunt subiccta absolute sumpta: praedicata vero per se physice, supponunt aliquid non necessarium, scilicet subicctn producta fuisse in rerum natura (productio autem re­ rum non semper est necessaria); et hoc est quin talia praedicata respiciunt subiccta in esse physico. Ex hoc au­ tem differunt secundo, quia perscitas prima adeo est ne­ cessaria, ut oppositum implied contradictionem: perscitas vero secunda non est necessaria nisi necessitate naturalis cursus; et ideo oppositum non implicat contradictionem.Patent haec omnia dictu de pcrscitatc physica, comparando actualem corruptionem,‘non nunc, sed quandoque, ad quodcumquc corruptibile. Non enim accidit mixto alicui quod corrumpatur quandoque, sed per se convenit illi ex prin­ cipiis essentialibus: et tamen non implicat contradictionem illud nunquam corrumpi; sed illud, suae naturae dimissum, nunquam corrumpi. • Ct. ibid. Et per hoc patet responsio ad obiccta ·. Quia cxistcrc est praedicatum occidentale respectu cuiusque naturae citra divinam, idest non per se simpliciter: et ideo oppositum non implicat contradictionem. Dicitur vero praedicatum per se respectu formae, quia pcrscitatc physica illi coniungitur: quoniam formam productam necessario comitatur cxistcrc, et non per accidens. Et hoc est verum, et efficaciter infert propositum. V, Notandum est autem, et prae oculis habenda distinctio haec: quoniam et ad thcologalia et ad physica in mullis materiis est utilis et necessaria. - Solvitur quoque ex dictis obicctio de separatione cxistentinc propriae ab anima Christi producta in rerum natura (quoniam illa. apud s. Tho• r*nc in, qo. mnm *, proprium non habet esse existentiae). lam enim ex 111 Stvi., di*t. dictis patet quod esse per se et inseparabiliter comitatur w, qu. ii,an... formam projUC(flrn, quantum est ex se, seu sibi dimissam: . anima autem Christi producta non sibi dimissa est, sed praeventa α Verbo divino, et ad illius esse assumpta est. • a. nara. 1. VI. Secunda ratio ·, a signo, est ista. Obicctum intelle­ ctus est sempiternum : ergo intellectualis substantia est in­ corruptibilis,-Antecedens probatur: quia est supra tempus. - Consequentia vero : quia intellectionis species et ratio ex obiccto comprehenditur; et operationis modus operantis essendi modum ostendit, quia unumquodque operatur se­ cundum quod est actu. VII. Notanda hic sunt duo circa antecedens Primo, quod subiectum antecedentis, scilicet ly obicctum intelle· 13 citis, dupliciter sumi potest: scilicet materialiter, pro re obiccta intellectui; alio modo formalitcr, idest pro intclligibili in actu ut sic. Primo mado non sumitur hic, sed secundo. Secunda, quod praedicatum antecedentis, scilicet ly sem­ piternum, dupliciter sumi potest: scilicet positive, et nega­ tive. Et quamvis secundo modo expositum, sit indubie ve­ rum, et primo modo aliqualiter sit ambiguum, in utroque tamen sensu proposito servit, et magi* in primo. Nulli siquidem dubium est quod intclligibilc in actu ut sic, cum abstrahat a motu et mutatione, sit immutabile et necessa­ rium, ac per hoc perpetuum negative. Si quis quoque pro­ fundius scrutatus fuerit, inveniet quod, quia intclligibile, ut sic, est supra tempus et motum, consequens est et quod intclligibilc, per se loquendo, vindicet sibi sempiter­ nitatem. quemadmodum morus vclocibilitatem in infinitum (ac per hoc accidit intclligibiii corrumpi, quia est sic in­ tclligibilc, puta in phantasmatibus): et quod intclligibilc in actu, si extra animam inquantum tale cxistcrct, sempiter­ num positive secundum suum esse poneretur; quoniam cxistcrc supra tempus et motum poneretur habere intclligibilc. Ergo in actu ut sic, si existit, est sempiternum po­ sitive: et si non. est sempiternum per se negative. VIII. Circa consequentiam·, adverte quod vis conscquen- · et nam.M. tiac consistit in hoc. Intclligibilc in actu, ut sic, est supra tempus : ergo intellectio est eorum quae sunt supra tempus: ergo et intellectualis substantia. - Prima consequentia pro­ batur: quia ratio operationis ex proprio obiccto formaliter sumpto sumitur. Si enim intclligibilc, ut sic, supra motum et tempus elevatur, immobilitatem sempiternitatemque ex­ poscit, consequens esse debet ut intellectionis conditio ex immobilitate et sempiternitate sumatur: ac per hoc ad eun­ dem spectat ordinem. - Secunda vero consequentia proba­ tur : quin si inteUigere est operari hoc modo, scilicet supra tempus etc., ergo modus essendi intellectualis sub­ stantiae erit etiam supra tempus çt motum. Ergo erit sem­ piternum ens. Adverte bene hic quod ex sempiternitate obiccti non intulimus sempiternitatem operationis: sed illam esse de ordine sempiternorum , idest elevatam supra tempus et motum. Et hoc per se loquendo, de intellectione ut sic: quoniam per accidens contingit quod intellectio tali modo, scilicet per phantasmata, sit cum continuo et tempore. - Ex hoc autem quod intellectio sic est elevata supra tempus, signum habemus magnum quod intellectus, ut sic, magis est elevatus: ac per hoc, subsistit incorruptibiliter. QUAESTIO 1.1, ARTICULUS I '4 QUAESTIO QUINQUAGESIMAPRIMA DE COMPARATIONE ANGELORUM AD CORPORA IN TRES ARTICULOS DIVISA quaeritur de angelis per comparatio­ Circa primum quaeruntur tria. nem ad corporalia *. Et primo, dc com­ Primo: utrum angeli habeant corpora natura­ paratione angelorum ad corpora; secundo, de liter sibi unita. comparatione angelorum ad loca corporalia ♦;Secundo: utrum assumant corpora. tertio, de comparatione angelorum ad motum lo­ Tertio: utrum in corporibus assumptis exer­ calem *. ceant opera vitae. einde • CL »upra qu. t, Introd. • Qd. im. • Qo. un. D ARTICULUS PRIMUS UTRUM ANGELI HABEANT CORPORA NATURALITER SIBI UNITA II Jist. vin, in. i; II Qmt. Gent., cap. χα; Dc qu. vi, art. 6; Ik Malo, qu. xn, aru i; De Spirit. Create art. 5; Opmc. XV, Ik Angelis, cap. xvhl n primum sic proceditur. A’idctur quod angeli habeant corpora naturaliter sibi unita. Dicit enim Origenes, in libro Peri *: Solius Dei, idest Patris Filii et Spiritus Sancti, naturae illud proprium est, ut sine materiali substantia, et absque ulla corporeae adiectionis societate, intelligatur existere. - Bernardus etiam dicit, in VI Homilia super Cant.: Demus Deo soli, sicut immortalitatem, sic incorporeitatem, cuius natura sola neque propter se neque propter alium ’ , solatia indiget instru­ menti corporei. Liquet * autem omnem spiritum creatum corporeo indigere solatia. - Augustinus etiam dicit, Super Gen. ad Lilt. *: Daemones 0 aerea dicuntur animalia, quia corporum aereorum natura rigent. Eadem autem est natura daemonis et angeli. Ergo angeli habent corpora naturaliter sibi unita. 2. Praeterea, Gregorius, in Homilia Epipha­ niae nominat angelum rationale animal. Omne autem animal componitur ex corpore et anima. Ergo angeli habent corpora naturaliter sibi unita. 3. Praeterea , perfectior est vita in angelis quam in animabus. Sed anima non solum vivit, sed etiam vivificat corpus. Ergo angeli vivificant corpora naturaliter sibi unita. Sed contra est quod dicit Dionysius, iv cap. de Div. Nom. *, quod angeli sicut incorporales intelliguntur \ Respondeo dicendum quod angeli non habent corpora sibi naturaliter unita. Quod enim accidit alicui naturae, non invenitur universaliter in na­ tura illa : sicut habere alas, quia non est de ra­ tione animalis, non convenit omni animali. Cum autem intelligcrc non sit actus corporis nec ali­ cuius virtutis corporeae, ut infra * patebit, habere corpus unitum non est de ratione substantiae in­ tellectualis inquantum huiusmodi, sed accidit ali­ cui substantiae intellectuali propter aliquid aliud; sicut humanae animae competit uniri corpori, quia est imperfecta ct in potentia existons in ge­ nere intellectualium substantiarum, non habens in sui natura plenitudinem scientiae, sed acqui­ rens eam per sensus corporeos a sensibilibus rebus, ut infra* dicetur, in quocumque autem genere invenitur aliquid imperfectum, oportet praeexistere aliquid perfectum in genere illo. Sunt igitur aliquae substantiae perfectae intellectuales in natura intellectuali, non indigentes acquirere scientiam a sensibilibus rebus. Non igitur omnes substantiae intellectuales sunt unitae corporibus; sed aliquae sunt a corporibus separatae. Et has dicimus angelos. Ad primum ergo dicendum quod, sicut supra * dictum est. quorundam opinio fuit quod omne ens esset corpus. Et ex hac existimatione deri­ vatum videtur, quod aliqui existimaverunt nullas substantias incorporeas esse nisi corporibus unitas; adeo quod quidam etiam posuerunt Deum esse animam mundi, ut Augustinus narrat in VII de Cir. Dei ♦. Sed quia hoc fidei catholicae repu- * cap· gnat, quae ponit Deum super omnia exaltatum, secundum illud Psalmi vm *, Elevata est magni- · vcn. *· ficentia tua super caelos, Origenes, hoc de Deo dicere recusans, de aliis δ secutus est aliorum opinionem ; sicut et in multis aliis deceptus fuit, sequens antiquorum philosophorum opiniones. Verbum autem Bernardi potest exponi, quod spi­ ritus creati indigeant corporali instrumento, non naturaliter unito, sed ad aliquid assumpto *, ut * infra * dicetur. - Augustinus autem loquitur non * απ. asserendo, sed opinione Platonicorum utens, qui a) alium. - aliud codket. Daemones. - dc daemonibus laquent praemittit B. - In textu cit. pro vigent, indigent PBà. γ) sicut incorporales intelliguntur. - sicut incorporales iu telfigun­ tur, ita ct immaterial^ Pb; sicut immortales, ita incorporales in tel- liguntur, ct ita non convenit cis habere corpora naturaliter unita G; sicut incorporales intelliguntur, ita ct immateriales, omne autem im­ materiale est incorporeum R; cJ. 4 omittit sicut: ci. qu. i., art. a, not $. 2) dc aliis. - in aliis G; in aliis, scilicet creatis substantiis \RCDE. <) assumpto. - sumpta AIICDE. a 3 • Hora:?. V. • Lib.lll, cap.x. • Homil. X in Eranp. • S. Tb. Icet. i. T • Qn. lxxv, an. J. QUAESTIO LI, ARTICULUS 1 13 ponebant esse quaedam animalia aerea, quae nil. secundum illud I Reg, n ♦: Dominus mor~ · vm. e daemones nominabant. tificat et vivificat Sed vivificare formaliter est Ad secundum dicendum quod Gregorius nominat substantiae quae est pars alicuius naturae, et angelum rationale animal metaphorice, propter non habentis in se integram naturam speciei. similitudinem rationis. Unde substantia intellectualis quae non est unita Ad tertium dicendum quod vivificare effective corpori, est perfectior quam ea quae est corpori simpliciter perfectionis est. Unde et Deo convc- unita. Commentaria Cardinalia Caietani clarus est. - In corpore articuli una conclusio ticis discrepare videtur ·. - Aut sumitur genus pro coordi- · vu« Aruiot. responsive, scilicet: Angeli non habent corpora sibi natione, iuxta consuetudinem qua solemus dicere in genere e’ entium, ct in genere intelligibilium, etc. Et si sic sumitur, *’ 6’ naturaliter unita. - Probatur sic. Dantur aliquae substantiae intellectuales perfectae, non indigentes accipere scientiam intentum non concluditur, quamvis verum assumatur. Quo­ a sensibus: ergo dantur substantiae intellectuales separatae niam dicetur quod substantia illa intellectualis perfecta, a corporibus. Tales dicimus angelos. Ergo. quum opoitct praeexistere in genere intclligibilium, est Deus Antecedens probatur. Quia in quolibet genere in quo gloriosus, uc per hoc, male illatum est, tales dicimus an­ invenitur imperfectum, oportet praeexistere perfectum. sed gelos. in genere substantiali intellectuali insenitur aliqua imper­ IV. Tertio, circa ipsum antecedens dubitatiuncula occur­ fecta, indigens sensibus od acquisitionem scientiae, quia est rit. Quoniam in numero plurali dicitur quod sunt aliquae potentia in genere intclligibilium, ut patet dc anima hu­ substantiae intellectuales etc. : ct tamen cx probatione ad­ mana: ergo, etc. ducta non potest infern nisi in numero singulari, ergo est Consequentia vero probatur sic. In antecedente duo as­ aliqua substantia intellectualis perfecta etc. Male igitur con­ sumpsimus, scilicet ly substantiae intellectuales, ct ly per­ clusum videtur illud antecedens. fectae absque indigentia etc. Et ideo primo probatur quod V. Ad evidentiam harum dubitationum, notandum est inquantum substantiae intellectuales, non habent quod sibi quod vis rationis nssumptac ad probandum antecedens, con­ conveniat uniri corpori: deinde probatur quod nec inquan­ sistit in hoc, quod quandocumquc datur aliqua natura distum tales substantiae, hoc habent. Primum ergo probatur tinguibilis per plurcs modos aut differentius essentiales, sic. Intclligcrc non est actus corporis, ncc alicuius virtutis ne cesse est quod, si invenitur secundum imperfectiorem corporeae: ergo esse unitum corpori-non est dc ratione modum aut differentiam, quod inveniatur etiam secundum intellectualis substantiae ut : sic ergo non convenit omni perfectiorem. Et huius ratio est multiplex. 'I um quia, cum intellectuali substantiae. Ista ultima consequentia probatur: utrumque sit possibile, natura non est magis sollicita circa quia quod accidit alicui naturae, non universaliter inveni­ imperfecta quam circa perfecta. Tum quia imperfectiora tur in illn. Et declaratur exemplo alarum respectu animalis. sunt propter magis perfecta. Tum quia divisiva naturae - Secundum vero probatur sic. Substantiae intellectuali pluriticabilis aut sunt simul natura, ut patet dc differentiis accidit uniri corpori propter imperfectionem ct indigentiam condividentibus genus, cx Postpraedicamentis ·: aut alterum scientiae, ut patet de anima hominis: sed haec non inve­ sc habet ut prius, ct alterum ut posterius, ut contingit in ar s, a. 3. nitur in substantiis perfectis: ergo. divisione analogi; ct sic etiam posterius infert prius. II. Circa antecedens ct cius probationem, occurrit tri­ VI. Hoc igitur stante, dicitur ad primum dubium ♦, quod · Cf· »«· “· plex dubium. Primo enim dubitatur dc terminis assumptis, hic accipitur propositio cx secundo fundamento. Et ad scilicet perfectum ct imperfectum, quomodo in illa pro­ obicctioncm in oppositum respondetur dupliciter. Primo batione sumantur, cum dicitur: In quocumque genere inve­ quod, quia haec duo, scilicet perfectior natura intellectualis nitur imperfectum, in eodem oportet praeexistere perfectum. quam sit tota anima humana, ct natura intellectualis iu Aut enim haec propositio fundatur super illo principio: perfecta quod non indiget acquirere scientiam a sensibili­ actus est naturaliter prior potentia. Et hoc non. Quia bus, convertuntur ad invicem, ideo 5. Thomas efficaciter veritas illius principii non ccrtificatur nisi ex hoc, quia conclusum antecedens pro constanti dimisit. - Et declaratur id quod est in potentia, oportet reduci ad actum nb eo convertibilitas haec cx inferius dicendis, dum manifesta­ animam intellectivam propter ipsum in- * An. > quod est in actu : quod in proposito non habet locum. bitur in qu. i.xx Ex hoc namque principio non potest concludi nisi aliqua tclligcre in solo homine indigere corpore. Et potest etiam substantia intellectualis quae sit reductive in actu animae colligi cx dictis Aristotelis in 111 dc Anima, in tine ♦. Et · C·? °-4. nostrae, quae est in potentia : talis autem est intellectus potest ratione probari: sed nolo nunc insistere. agens, quidquid ille sit. - /Vut fundatur super illo alio prin­ Secundo dicitur quod, dato quod supra animam homi­ cipio, scilicet: differentiarum eiusdem generis oportet unam nis essent aliquae substantiae intellectuales non habentes se habere ut habitum et perfectionem, alteram vero ut scientiam inditam a natura, adhuc tamen ratio concludit privationem et imperfectionem. Et hoc etiam non sufficit intentum. Quoniam habere scientiam congenitam est mo­ proposito. Quoniam ex hoc nihil aliud potest concludi , dus possibilis secundum naturam intellectualis substantiae, nisi quod datur aliqua substantia intellectualis secundum ct est perfectus: ergo, si dentur imperfecti modi habendi naturam suae speciei perfectior anima humana: utrum au­ naturam intellectualem, debet inveniri modus perfectus ha­ tem illa perfectior species habeat scientiam completam ex bendi eandem ; uc per hoc, dentur substantiae intellectuales sc inditam aut non, ex hoc principio non sufficienter con­ non indigentes acquisitione scientiae. cluditur ; quia stat esse speciem perfectiorem, ct tamen Et per hoc patet responsio ad confirmationem. Quia non habere tali modo scientiam. non est similis ratio in natura intellectuali et sensitiva Et confirmatur hoc ex natum sensitiva. In qua, quoniam quoad hoc. scilicet quod in natura intellectuali modus ha­ invenitur natura sensitiva imperfecta in animalibus imper­ bendi illam cum plenitudine virtutis ct specicnim ab in­ fectis, consequens est ut dentur animalia perfectiora» idest trinseco, esc modus possibilis in natum; modus vero ha­ habentia virtutes sensitivas perfectiores. Non tamen ex hoc bendi naturam sensitivam sic perfectam quod habet etiam sequitur quod dentur animalia habentia species scnsibilts species sensibiles inditas, est modus impossibilis in natura. congenitas, sive interiores sive exteriores. Sic ergo erit in Et ideo ratio procedit in natura intellectuali: non autem proposito. in sensibili. ΙΠ. Secundo dubitatur circa alium terminum ibidem asVII. Ad secundum dubitationem ♦ dicitur quod, quo­ • a. aeci. HI. jiÎ Qttœ*rraxc* sumptum, scilicet ly in eodem genere ♦. Aut enim sumitur modocumque sumatur genum intentum concluditur. Tum genus stricte. Et hoc non: quia sequeretur quod istu ratio quia Deus non clauditur in coordinatione substantiarum non valeret nisi cx suppositione quod angeli sunt in ge­ intellectualium : quoniam non est pars universi, sed bonum DU. lib. XI. nere; quod ab omnibus non conceditur, immo a Peripate­ separatum eiusdem, ut dicitur in XII Mctaphys,, text, ui ·. «F· rn a- L itulus T ter · III. L QUAESTIO IJ, ARTICULUS II 16 Tum quin, restringendo minorem, scilicet in genere intel­ lectualium substantiarum conditarum, nihilominus sequitur propositum, ut patet discurrenti. • Ci. nom. η. VIII, Ad tertium dubium* dicitur, quod numero plu­ rali usus est s. Thomas, non ex vi rationis huius praecise; sed ex hac ratione simul ct supra dictis, in praecedente ’ A/t. 3. quaestione ·, dc numero intellectualium substantiarum. IX. Circa probationem illius consequentiae, scilicet, Ac• Cf. oqm. 1. cidit, ergo non convenit universaliter *, dubitari potest : quia non videtur necessaria. Quoniam stat aliquid accidere ali­ cui, ct tamen convenire omni : nihil enim prohibet colo­ rem, vel quodvis aliud, accidere animali, ct tamen inveniri in omni animali. X. Ad hoc breviter dicitur, quod accidentia (idest praedi­ cata accidentalia) sunt in duplici ordine. Quaedam sunt ac­ cidentalia ct superiori ct inferioribus: quaedam vero sunt accidentalia quidem superiori, essentialia tamen ct consti­ tutiva inferiorum, vel consequentia essentialiter constitutiva inferiorum; ut rationale vel risibile respectu animalis est accidens, respectu vero hominis est essentiale. Cum ergo dicitur quod accidens alicui naturae non convenit ei uni­ versaliter, vera ct necessaria propositio est dc accidente se­ cundo modo: vera etiam ut in pluribus, dc accidente ut in primo modo. Et quia 5. Thomas de accidente secundo modo loquebatur, ideo non solum ex veris, sed ex neces­ sariis processit. XI. Circa probationem consequentiae quoad secundam Cf. ibid. toe. partem ·, dubitari posset, quod non nisi unus modus exclu­ ditur quo substantia intellectualis corpus naturaliter unitum habere potest, ille scilicet qui animae humanae compe­ tit. Posset enim aliquis dicere quod insufficicnter conclu­ ditur separatio naturalis α corpore ex hoc, nisi probetur quod nullus alius modus est possibilis. Quod cum s. Tho­ mas non fecerit, insufficicnter conclusisse videtur. XII. Ad hoc dicitur quod, formalitcr loquendo de sub­ stantia intellectuali ct tota cius latitudine per sc. idest dc omnibus substantiis intellectualibus et inquantum intelle­ ctuales sunt, ct inquantum sic vel sic intellectuales sunt, sufficiens fuit processus s. Thomae. Quoniam hoc tantum modo contingit intellectualem operationem egere corpore, scilicet propter acquisitionem scientiae ct servitium phan­ tasmatum. ut contingit in homine. Et quia s. Thomas for­ malitcr de substantia intellectuali loquebatur, ideo hoc uno modo excluso, pertransivit. Et vere sapienter processit. Quoniam, dato quod alicui substantiae intellectuali, puta animae caeli vel alicuius corporis aerei, aliunde posset com­ petere naturalis unio ad corpus, nihilominus ratio ista in suo perseverat robore. Quoniam si in latitudine intellectua­ lium, discurrendo per omnes ditferentias intellectualitatis ut sic, non invenitur unio ad corpus nisi propter imperfe­ ctionem vis intellectualis; consequens est ut pracinveniatur perfecta vis intellectualis absque indigentia corporis. Et sic interpretandus est processus s. Thomae. XIII. Sed contra hanc responsionem, quamvis subtilem, instari potest. Quoniam ex vi istius processus non potest inferri quod sunt substantiae tales a corporibus separatae simpliciter, sed inquantum intellectuales sunt. Diceret autem quispiam quod cum hoc stat quod sint coniunctac corpori­ bus aliunde, puta quia inotivae seu operntivue sunt ad extra. XIV. Ad hoc dicitur, quod opinari talem causam unionis ad corpus, non est rationabile circa omnes substantias in­ tellectuales; quamvis circa aliquos sit forte dubium, propter carum imperfectionem. Oportet enim tales esse tam limi­ tatae ct imperfectae virtutis inotivae, ut non nisi coniuncto secundum esse organo applicari possint immediate, ceteris autem mediante illo. Unde si substantia intellectualis in­ venitur secundum hunc gradum imperfectum, nccessc est quod pracinvcniatur secundum gradum perfectum, in quo vis operati va ad extra sit proportionalis virtuti intellectivae; quod scilicet utraque sit elevata ita. quod neutra egeat coniuncti secundum esse corporis adminiculo. Quia ergo intentio s. Thornae erat concludere particularem, scilicet quod aliquae substantiae intellectuales sunt separatae a corporibus; non discutere universalem, scilicet an omnes substantiae intellectuales perfectae secundum scientium, sint separatae u corporibus (immo inferius, qu. r.xx ·, verte­ tur in dubium); ct per istammet rationem qua usus est, excludebatur obiectio ista, pro quanto obstaret illi particu­ lari ; ct ista instantia sumpta est a conditione extra latitu­ dinem intellectualitatis ut sic : idcirco ab intendente pro­ cessum ex vi intellectuali tatis, potuit silentio pcrlrunsiri. Secundo potest dici, quod instantia ista, quamvis possit facere ambiguitatem simpliciter, non potest tamen hanc parere stantibus supra * dictis dc numero angelorum, quod tantus est numerus talium substantiarum, ct quod non sunt propter movere. Nccessc est enim ut latitudo earum atten­ datur non penes movere, sed penes intclligcre. Tertio potest dici, quod intentio s. Thomae est quidem concludere specificativntn hanc, scilicet quod angeli, quan­ tum est ex meritis intellectualitatis eorum, sunt separati a corporibus; affirmare autem simpliciter hanc, scilicet, an­ geli sunt separati a corporibus. Nec hoc vitiosum est. Tum ex parte medii quo usus est, de perfecto ct imperfecto, quod eadem ratione infert illam praciaccntcm, ut in prima responsione dictum est. - Tum ex parte illatae conclusionis. Quoniam esse intellectivum est principale ct essentiale, esse vero moti vu m quasi accidentale ct secundarium est, utpote ratione primi conveniens: uc per hoc, si essentiale prae­ cipuum non exigit corpus, ct unibile esse corpori sit dc numero essentialium, consequens est ut aliquae tales sint non egentes corporibus, iuxta secundam responsionem.-Tum ex parte dicendorum inferius *, ubi dc cis inquantum mo­ tores, erit sermo. Nunc enim, cum dc substantia eorum sit sermo, ct substantialia rerum ex operatione principali pensanda sint, et cetera suis propriis locis discutienda; sat est ostendere quod operatio propria ct essentialis carum ducit ad ponendam substantiam carum posse esse ita ele­ vatam, quod corpore non egent. Ac per hoc, hic simpliciter dici potest quod separatae sunt a corporibus : in substan­ tialibus enim non differunt possibile et necessarium. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM ANGELI ASSUMANT CORPORA II Sent,, di»t. nu, art. 2; de Art., qu. vi, ert. 7. NDCM SIC PROCEDITUR. Videtur quod non assumant corpora. In opere angeli nihil est superfluum; sicut in opere naturae. Sed superfluum esset quod a angeli corpora assumerent : angelus enim non indiget corporc, cum eius virtus omnem virtutem corporis excedat. Ergo angelus non as­ sumit corpus. 3) ijuod. - ii PFGah. 2. Praeterea, omnis assumptio nd aliquam unionem terminatur: quia assumere dicitur quasi ad se sumere. Sed corpus non unitur angelo ut formae, sicut dictum est*. Ex eo autem quod unitur sibi ut motori, non dicitur assumi: alio· quin sequeretur quod omnia corpora mota ab angelis, essent ab eis assumpta. Ergo angeli non assumunt corpora. • Qp. xiix. 3 T • An. pneicd.; qu. u art. t. • Doctnr fi-rplr· rirta, fine II, Câp. xui. ·' Ci. nuta. m. • Cl. cum. rv. QUAESTIO LI, 3. Praeterea, angeli non assumunt corpora de terra vel aqua, quia non subito disparerent; ne­ que iterum de igne, quia comburerent ea quae contingerent; neque iterum ex aere, quia aer infigurabilis est et in colo rabi lis. Ergo angeli cor­ pora non assumunt. Sed contra est quod Augustinus dicit, XVI de op. u«. [)ei * quod angeli in assumptis corporibus Abrahae apparuerunt. Respondeo dicendum quod quidam dixerunt an> gclos nunquam corpora assumere sed omnia quae in Scripturis divinis leguntur de apparitio­ nibus angelorum, contigisse in visione prophetiae, hoc est secundum imaginationem. - Sed hoc repu­ gnat intentioni Scripturae. Illud enim quod ima­ ginaria visione videtur, est in sola imaginatione videntis: unde non videtur indifferenter ab omni­ bus. Scriptura autem divina sic introducit interdum T angelos apparentes T, ut communiter ab omnibus viderentur; sicut angeli apparentes Abrahae, visi sunt ab eo et tota familia cius, ct a Loth, cl a ci­ vibus Sodomorum. Similiter angelus qui apparuit Tobiae,ab omnibus videbatur. Ex quo manifestum fit huiusmodi contigisse secundum corpoream vi­ sionem, qua videtur id quod positum est extra videntem, unde ab omnibus videri potest. Tali autem visione non videtur nisi corpus. Cum igitur angeli neque corpora sint, neque habeant corpora •An. rmed.; naturaliter sibi unita,’ ut ex dictis * patet, reliti4a. L, art. i. 1 quitur quod interdum corpora assumant. β) assumere. - assumpsisse codicc*. - Pro /fgwntur, legimus D. 7) angelos apparentes. - angelorum apparitiones B. ARTICULUS Π »7 Ad primum ergo dicendum quod angeli non in­ digent corpore assumpto propter seipsos, sed pro­ pter nos; ut familiariter cum hominibus conver­ sando, demonstrent intelligibilem societatem quam homines expectant cum cis habendam in futura vita. - Hoc etiam quod angeli corpora assum­ pserunt in Veteri Testamento, fuit quoddam figuralc indicium quod Verbum Dei assumpturum esset corpus humanum: omnes enim apparitio­ nes Veteris Testamenti ad illam apparitionem ordinatae fuerunt. qua Filius Dei apparuit in carne. Ad secundum dicendum quod corpus assumptum unitur angulo, nun quidem ut formae, neque so­ lum ut motori; sed sicut motori repraesentato per corpus mobile assumptum. Sicut enim in* sacra 5 Scriptura proprietates rerum intclligibilium sub similitudinibus rurum sensibilium describuntur, ita corpora sensibilia divina virtute sic formantur ab angelis *, ut congruant ad repraesentandum angeli intelligibiles proprietates. Et hoc est ange­ lum assumere corpus. Ad tertium dicendum quod, licet aer, in sua ra­ ritate manens, non retineat figuram neque co­ lorem ; quando tamen condensatur, et figurari et colorari potest, sicut patet in nubibus. Et sic an­ geli assumunt corpora ex aere, condensando ipsum virtute divina *, quantum neccssc est ad corporis · d· «·:· assumendi formationem €. ‘ 2) in. - a P. x) formationem. - conformationem ACE. Commentaria Cardinalis Caiotani rrLT.es, quoad quid nominis, nihil aliud exigit nisi notari Maior patet ex differenda inter visionem corporalem duo. Primo, ly assumere, quod significat ad se sumere, exteriorem ct imaginariam, ex parte obiccti : quia pura idest ad sui ipsius manifestationem ; ct non ad sua opera imaginaria terminatur ad obiectum intra, oculorum vero peragenda. - Secundo, Scripturae consuetudo attendenda visio terminatur ad obiectum cxtrinsccum. Et ex hoc se­ est, in qua introducuntur angeli in corporibus apparentes. quitur alia differentia : quia visum imaginarie, ut sic, so­ lum est in imaginante, ct consequenter sibi soli apparet; In corpore tria facit: primo, refert quondam opinionem • boetor Perf·;,·· Rabbi Moysis *; secundo, improbat cam *·; tertio, respon­ visum autem oculis, quia extra videntem existit, ub omni­ xorww, pirtc 11, det quaesito unica conclusione *. cap. xui. bus communiter videri potest. - Minor vero ex Scriptura ·· Ct. num. ni. II. Quoad primum, opinio illa dicit duo: scilicet ct quod probatur dc angelis qui apparuerunt Abrahae, Loth ct • Ct. num. i». angeli non assumunt corpora; ct quod ea quae dicuntur Tobiac. in Scripturis dc corporea apparitione angelorum, intclliIV. Quoad tertium, conclusio responsive est ista: An­ guntur de imaginaria tantum apparitione. geli interdum assumunt corpora. - Probatur sic. Quod est III. Quoad secundum, arguitur contra ultimum dictum, substantia quae non est corpus, nec habet corpus natu­ sic. Communiter visum ab omnibus, videtur visione cor­ raliter unitum, et quandoque videtur \isionc corporali, porali. qua videtur illud quod est positum extra videntem: interdum assumit corpus: angeli sunt huiusmodi: ergo. sed angeli corporaliter apparentes fuerunt visi communiter Minor nota est ex hoc articulo ct praecedentibus. Et simi­ ab omnibus : ergo. liter maior. T ARTICULUS TERTIUS - > QUAESTIO Lil. ARTICULUS 1 20 QUAESTIO QUINQUAGESIMASECUNDA IN TRES ARTICULOS DIVISA • Cf.»arri qoxi. "Xeindl quaeritur de loco angeli *. ^yEt circa hoc quaeruntur tria. Primo: utrum angelus sit in loco. Secundo: utrum possit esse in pluribus locis simul. Tertio: utrum piares angeli possint esse in eo­ dem 3 loco. 3 ARTICULUS PRIMUS UTRUM ANGELUS SIT IN LOCO 1 SfnLr diat. xxxvn, qu. in. in. t; Π. dist. π, qu. i, en. 5; De Pot., qu. m, en. 19, ad 3; Quodl. I, qu. in, art. t; Opuac. XV, de Hnge/ü, cap. xvui. I) PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod angelus non sit in loco. Dicit enim Boe­ • S.Tb.Proocm. tius, in libro de Hebd.*: Communis animi conceptio apud sapientes est, incorporalia • Cap. ▼. n. 4. - in loco non esse. Et Aristoteles, in IV Physic.*, dicit S. Tn. Icet. nil. quod non omne quod est, est in loco, sed mobile • Qu. l* an. 1. corpus. Sed angelus non est corpus, ut supra * ostensum est. Ergo angelus non est in loco. 2. Praeterea, locus est quantitas positionem β habens. Omne ergo β quod est in loco, habet aliquem silum. Sed habere situm non potest con­ venire angelo: cum substantia sua sit immunis a quantitate, cuius propria differentia est positionem habere. Ergo angelus non est in loco. 3. Praeterea, esse in loco est mensurari loco et contineri a loco, ut patet per Philosophum in «’Λξ Tb.ua Physic. * Sed angelus non potest mensurari 33 neque contineri a loco: quia continens est for­ malius contento, sicut acr aqua, ut dicitur in IV s.x& Icet »in. Physic. * Ergo angelus non est in loco. coxtra est quod in collecta* dicitur: Angeli t tui sancti, habitantes in ea, nos^ in pace custodiant. S ·) eodem. - uno codicct ct a b. ergo. ~ autem PE γ) nos. - qui «roi G. Respondeo dicendum quod angelo convenit esse in loco: acquivoce tamen dicitur angelus esse in loco, ct corpus. Corpus enim est in loco per hoc, quod applicatur loco secundum contactum a dimensivae quantitatis. Quae quidem in angelis non est; sed est in cis quantitas virtualis. Per appli­ cationem igitur virtutis angelicae ad aliquem lo­ cum qualitercumque, dicitur angelus esse in loco corporeo. Et secundum hoc patet quod non oportet di­ cere quod angelus commensurctur loco; vel quod habeat situm in continuo. Haec enim conveniunt1 corpori locato, prout est quantum quantitate dimensiva. - Similiter etiam non oportet propter hoc, quod contineatur a loco. Nam substantia in­ corporea sua virtute contingens rem corpoream, continet ipsam, et non continetur ab ea: anima enim est in corpore ut continens, et ζ non ut con­ tenta. Et similiter angelus dicitur esse in loco cor­ poreo, non ut contentum, sed ut continens aliquo modo. Et per hoc patet responsio ad obiecta. •Ci.nora.Mnii. ζ • C·. ausu un. • Art. s; rt. in­ fra nam. xiv. I) contactum. - tactum ACDEFG. t) Haec enim conveniunt. - Hoc enim convenit Vab. ζ) ct. - sed FGab. - Pro contenta, contentum Fa>. Commentaria Cardinalis Caiotani rruLVs clarus est. - In corpore duo facit: primo, re­ spondet quaesito unica conclusione ; secundo, cx ipsa conclusione deducit quasi tria corollaria. Quoad primum, conclusio est ista: Angelus est in loco, acquivoce tamen respectu corporis. - Probatur sic secunda pars directe.Corpus est in loco per contactum quantitativum : ergo angelus est in loco pcr contactum virtualcm. - Tenet consequentia : quia in angelo non est quantitas dimensiva. Quoad secundam partem, tres proprietates corporis inquantum locati, excludit a locatione angeli; scilicet commensurutionem, situationem, ct continentium passivam, ut dare patet in littera. 11. Circa probationem positae conclusionis, advertenda sunt duo. Primo, quod licet formaliter quaeratur an an­ gelus sit in loco, intentio tamen theologorum quaerentium est quaerere dc modo quo angelus est in loco: quia hoc tantum cadit sub dubio. Et idcirco s. Thomas de prima parte conclusionis non nisi implicite curavit, ct secundae directe respondit. T Secundo, quod vis conclusionis s. Thomae consistit in hoc. Omne quod est in loco, ratione suae quantitatis est in co. Quantitas autem est duplex, virtutis, et molis. Igitur quod habet quantitatem molis, ratione illius locari potest quod autem caret illa, non nisi propter quantitatem virtutis in loco esse potest. - Rursus, cum neutra quantitas nctualitcr sit ratio essendi in loco nisi pcr actualem coniunctionem cius in loco, consequens est ut, quemadmodum corpus actualitcr non locatur nisi tactu quantitativo coniungatur loco, ita res spiritualis actualiter non est in loco, nisi quan­ titas virtutis contactu virtual! coniungatur loco. Ac pcr hoc acquivoce utrumque locari dicitur. 111. Circa dictu occurrunt multa dubio. Et primo, dubi­ tatur circa conclusionem, quid intendat s. Thomas per contactum seu applicationem virtualcm *. Aut enim intendit · QUAESTIO LII, ARTICULUS I Minor vero probatur. Quoniam aut fundamentum talis respectus est aliquod absolutum inventum in pura sub­ stantia; aut absolutum cum aliquo cxtrinseco connotato. Sed neutrum potest poni. Ergo. - Quod enim non sit abso­ lutum aliquod, patet distinguendo ea quae in pura sub­ stantia inveniuntur: scilicet ratio substantiae, et limitatio eiusdem; et similiter virtus cius, et limitatio eiusdem. Sub­ stantia enim inquantum substantia. hunc non fundat re­ spectum. Tum quii» non omnis substantia potest illum fundare. Tum etiam quia ponentes illum, fatentur, iuxtn articulum Parisiensem ccxix, quod substantia non est ratio essendi in loco definitive. - Inquantum vero limitatu, sive ad genus sive ad speciem sive ad singulare, hoc etiam non habet. Quoniam ucquivoce dicitur limitatio de determina­ tione essentiali seu cnlitativa. et de determinatione ad lo­ cum. Modi enim entis, et differentiae essentiales et indi­ viduals, contrahunt ad tale et hoc ens; et non ad ens in loco, seu loeabile, nisi cum contrahitur ens per quantum quantitate molis; tunc enim manifeste contrahitur conse­ quenter nd loeabile. Per alios autem entis modos, cum per se primo non contrahatur ad loeabile, oportet assignare quomodo consequenter contrahatur. Et cum non possit as­ signari, restat quod sit fictio. - Simile quoque iudicium est de virtute substantiae (quae ponitur eadem rculitcr cum substantia), et limitatione cius. Quoniam limitatio virtutis entitativa est limitatio ad talem et tantum effectum, non localis. Quod autem fundamentum et ratio talis respectus non sit substantia, connotato aliquo alio, probatur. Tale extrinsccum non potest esse nisi aut negatio, aut relatio. Sed relatio non est: quia iterum, de illius fundamento quae­ rendo. eadem redibit quaestio. - Negatio vero non apparet ad propositum, nisi indistantiae; ut putari forte possit quod substantia indis tans a loco, fundat praesentiae relationem ad locum. Sed hoc nihil est. Quia talis negatio convenit substantiae indivisibili etiam nusquam existent!, ut patet: et sic substantium nusquam existentem contingeret esse praesentem huic loco: ac per hoc, esset nusquam, et esset hic, quod implicat contradictionem. IX. Si haec vera sunt, patet quod imaginatio ponen­ • Cl. DUX3- 'π· tium talem respectum ·, in falso fundatur. Credit enim quod, quemadmodum haec aqua existens in vase, habet duo, scilicet quod sit ibi definitive, et sit ibi circumscriptive; ita habeat duo fundamenta, scilicet quantitatem fundantem circumscriptionem, et substantiam fundantem definitionem : cum tamen ex praedictis habeatur quod unum tantum est hic fundamentum, scilicet quantitas, mediante qua haec aqua et definitur et circumscribitur hic. Et ex hoc ulterius sequitur quod, quemadmodum haec aqua, secluso colore, implicat contradictionem quod sit visibilis; ita, seclusa quan­ titate. quod sit locabilis. Et hoc loquendo, ut modo lo­ quimur de substantia, seclusa omni virtute activa et passiva quocumque modo. Et sic positio illa est impossibilis sim­ pliciter. X. Ad exemplum quod adducitur de hac aqua' exi­ stante in vase, remota per intellectum quantitate, etc., di­ citur quod imaginatio in hoc decipitur. Quoniam, seclusa quantitate, aqua illa nusquam remaneret, quoniam nullum habitudinem haberet ad locum : sed restaret cum negatione distantiae ab illo loco et quocumque alio. Et proptcrca non oportet quaerere quo ierit: sed vos plenum aere reperirctur, aqua indivisibili reddita, et nusquam existante. Nec hoc est mirabile, sed consequens ad hypothesim faciam. Sicut si poneretur a Socrate removeri quantitatem, oporteret consequenter fateri quod non haberet partes intégrales, scilicet cor, hepar, caput etc., quia remaneret substantia in­ divisibilis; et tamen imaginamur quod remaneret Socrates. Lnde istis imaginationibus non est credendum. XL Pro parte quoque affirmativa praesentiae approxi· * Cl. u oxa. v. mationis agentis ad passum, praevenientis actionem ♦, po­ tissima ratio est, quia agens agere in passum immediatum, et agens esse simul cum passo immediato, sunt aliud et aliud: et inter se habent naturae ordinem: et cum actio non sit prior simultate, relinquitur quod simultas est prior actione. Declarantur singula. Primum, quia cum dicitur, ex VII Physic. *, quod oportet agens et patiens immediata esse simul, si esse simul nihil aliud est quam illud agere et hoc puti, dicendo, oportet agens et patiens esse simul, nihil aliud diceremus qunm, oportet agens agere et patiens pati: quod est ridiculum. Differunt ergo haec inter se. Deinde declaratur secundum, scilicet quod sint haec ordi­ nata inter se. Quia ubi est pluralitas sine ordine, ibi est con­ fusio. - Demum declaratur tertium, scilicet quod actio non sit prior simultate. Quoniam non ideo agens proximum est passo, quia agit; sed quia opproximutum est passo, ideo agit. XII. Pro parte vero negativa est, quin talis praesentia praeveniens operationem, aut coincidit cum praedictis ·; aut est pura fictio. Quoniam vel utrumque, scilicet agens et patiens, est corporeum; aut utrumque spirituale; aut alte­ rum spirituale, et alterum corporeum. Si utrumque est corporeum, simultas praeveniens actionem est quantitativus contactus, ut putet in VII Physic. *: hic autem ad praesen­ tiam circumscriptionis pertinet. - Si vero utrumque est spi­ rituale. etiam si fingendi daretur licentia, simultas praescniens actionem est praesentia ordinis, non cuiuscumque, sed talis, scilicet immediati etc. ♦ Et merito: quia, ut Augu­ stinus docuit ·, hoc facit ordo in spiritualibus, quod situs in corporalibus: et propterea. sicut approximabo agentis ad passum in corporibus attenditur secundum situm, ite in spiritibus secundum ordinem. - Si autem alterum est spi­ rituale et altcrum corporeum, appruximatio ista non potest fingi quod sit situalis. quia spirituale insituabile est. Oportet ergo quod coïncidât cum approximationc ordinis, et opprnximatione secundum substantiam : non facile enim esset tertium quid fingere. Et si praedicta · vera sunt, ite quod praesentia substantialis sit fictio, restat ut sola praesentia ordinis inlclligi possit praeveniens operationem. - Et sic ista praesentia approximation!!» coincidit cum praesentia ordinis; et addit in corporalibus praesentiam secundum contactum quantitativum. Aut pura fictio est, si aliquid aliud esse dicatur. XIII. Rationi nutem pro parte affirmativa adductae ♦ satisfit ex nunc dictis, concedendo quod simultas agentis et passi sit aliud ab operatione, et quod sit prior natura quam operatio. Sed negatur quod sit aliud quid quam prae­ sentia ordinis, in communi loquendo. Descendendo nutem ad corporalia, negatur quod sit aliud a praesentia ordinis et situs: hac enim duae sufficiunt ad hoc quod illud im­ mediate agat. et illud immediate patiatur. Situalis quidem praesentia requiritur, quia quanta sunt : ordinis vero, quia activa et passiva sunt. XIV. Et quoniam utriusque huius ambiguitatis tractatae* pars negativa rationi magis est consona; et ex notis nobis resolute intellectum quieture videtur; ideo partem negati­ vam tenendam arbitror. Et sic tres tantum praesentias ac­ ceptabimus: secundum situm, secundum operationem, et secundum ordinem. XV. Sed dubium circa praesentiam secundum operatio­ nem remanet, an iormalitcr, in communi loquendo» inter agens in netu et patiens, praeter relationes agentis et pa­ tientis, sit relatio praescntinc ad invicem ·; praesentiae, dico, non praevenientis, sed concomitantis operationem; qua relatione ipsum agens Iormalitcr dicatur praesens passo» et e converso. Si enim ponitur, cum talis praesentia sit relatio aequiparnntiac, ac per hoc exigens fundamentum eiusdem ratio­ nis in utroque extremo; surgit quaestio de fundamento cius, et deinde de inseparabilitate cius nb operatione. Nec xideo quomodo possit his quaestionibus satisfieri, stantibus supra dictis. Si vero non ponitur, nullas patiemur angustias: quoniam nulla est necessitas cum ponendi. Ex ratione namque agentis et patientis, ut sic, nullum oportet consurgere aut concomitiiri relationem acquiparantiac. - Et ex hoc habetur rudo ad partem negativam: quia pluralitas sine necessitate po­ nenda non est. Sufficit ergo inter agens et patiens, primo esse simultatem secundum praesentiam ordinis: secundo, secundum operationem. Et in corporibus accidit lenia, secundum quantitativum contactum. - Hiicc de secundo. • C«p. μ. • Cf. DQID. nr. • Qu. n cf. in· in num. xxvi. • Ct. num. nu. * Cf. MSB. H. • Cf. num iv. • Loc dl. i < i • Cf. eao. * • Dr Trt·., l>. IU. «p. «v. 1 ; ( i s ' Cf. nam. ut fcu.; et n. xxvxu. F a • a. ntux vau v d t< vi Ih & P’ d< i1 m tu hi: m» «fi nit viri see ran S CCI $. Ί aut rati • Cl. nun. uni. rat. • Cf. n&m. »4-5 ’ Ct. num. xx. “ Num. xx. pra< «eu habi pote prae xitXM infer praei parte tentis peno prom QUAESTIO Lil, ARTICULUS I r. hb. nu. XI. Vil- • CL nara. n. XVI. Quoad tertium *, dicendum breviter esu Licet qui­ ’ Q·. *1 |cf. la- dam (de quorum numero est Scotus. in II Sent., dise. «♦), tr» nom. nv. posuerunt angelum esse in loco per praesentium substan­ tialem, penes quam etiam attendi dicunt approximationem ugentis nd patiens; quia tamen praesentia huiusmodi vo­ luntaria, ac sine ratione ponitur, immo contradicit notis * Ci. num. vw. nobis ex sensibus, ut ex dictis * patet; et angeli substantiae sunt incorporeae ct immateriales, ct consequenter a prae­ sentia situali alienae: non nisi duobus modis praesentes esse possunt loco, scilicet secundum praesentiam ordinis, vel secundum praesentiam operationis. - Haec de tertio. • Ci. num rv. XVII. Quoad quartum ·, circa mentem a.Thomac diver­ simode a diversis dicitur. Quidam in duabus his proposi­ tionibus consistere cius opinionem putant. Prima est: Scia operatio transiens est angelo ratio essendi tn loco. Secunda est! Substantia angeli est sic coniuncta huic loco, quod est ab alto loco distans. Imaginantur cnim quod, quemad­ modum quantitas est ratio substantiae corporcuc quod sit in loco; ct cum hoc, ipsa substantia corporea, mediante quantitate, est in loco sic quod vere ub plio loco distat ct alteri propinquior est; ita operatio transiens sit ratio an­ gelo quod existât in loco, ipse tamen angelus per illuni ad locum definitur ita quod n remotiori magis distat loco quam a propinquo. - Quidum autem primae propositioni non consentiunt: sed dicunt quod vel operatio transiens, vel quaccumque relatio per modum operationis transeuntis significata, est angelo ratio essendi in loco; propter verba • Ci. nom. in io.; ct n.xxviii s. Thomae cx Quodlibctis adducta ♦. De secunda vero pro­ positione, affirmant primam panem, scilicet quod substantia angeli est coniuncta loco, ct non solum operatio cius. Fundant autem utrique secundam propositionem super verbis 5. Thomae expresse, in Tertia Parte, qu. i.n. art. 2, dicentis quod anima Christi fuit in loco inferni duplici­ ter, scilicet per operationem ct per substantiam; in aliis vero per operationem, scu effectum, tantum. - Et in Quodlibeto VI, art. □, respondens argumento primo tali : Si an­ gelus ageret per imperium voluntatis, posset ita agere in propinquum sicut in distans, et sic non oporteret ipsum descendere de caelo in terram, ut hic operaretur; dicit quod, quia oportet movens esse simul cum mobili quod ab eo movetur, ut dicitur in VII Physic., ideo oportet substan­ tiam angeli aliqualiter contungi rebus quas movet. - Ex his clare habetur quod etiam apud substantias spirituales, modus essendi in loco per substantiam, distinguitur a modo essendi in loco per operationem; et quod uterque conve­ nit substantiae spirituali. Quin etiam ex secunda auctoritate videtur haberi distantia ct propinquitas, quae posita est in secunda propositione. XVIII. Mihi nutem dicendum occurrit, quod tria quae­ • Ci. num ·<η. rantur: ratio essendi in loco; res existons in loco ♦; ct modus • CL num. xx. secundum distantiam et propinquitatem*. - Primum, apud s. Thotnam, est quantitas virtualis tangens locum. Tactus autem iste nihil aliud est quam praesentia secundum ope­ rationem, ct praesentia ordinis; sive utraque simul concur­ * Ci. num. xiin. rat, sive altera *. Sed diligenter advertenda sunt hic duo. Primo, quod praesentia ordinis non distinguitur a praesentia operationis sicut potentia ab actu secundo: sed potius quemadmodum habitus ab actu secundo. Non cnim cx hoc quod angelus potest operari alicubi, dicitur ibi esse. Sed supra posse addit praesentia ordinis, cx parte substantiae angeli, negationem situolis distantiae, eo modo quo sibi potest convenire, ut • Num. xx. inferius · dicetur: cx parte vero intellectus, cognitionem practicam talis operis in hoc corpus, ut u se exercendi: cx pane vero potentiae exeeutivae, expeditionem, itu quod po­ tentia sua nec detineatur scu impediatur virtute aliqua su­ periori» ncc occupata sit ad opus aliud, sed ad hoc parata promptaque habeatur: cx parte autem voluntatis, electio­ nem praedictae praeparationis ad hoc opus in hoc corpus exercendum: haec enim est ratio habitus, ut cum voluerit quis, operetur. Secundo sciendum est quod, quemadmodum opera­ tionum duplex est genus: quoniam quaedam aunt cum continua exteriori actione, ut movere ; quaedam vero in­ terpolata actione exteriori sunt contentae, ut praesidere, custodire, ct his similia: ita dupliciter contingit angelos praesentes esse loco secundum operationem. Uno modo, quia actuiilitcr exteriori operatione attingunt corpora. Alio modo, quin actuiilitcr attendunt ct vacant, ut coepta bene succedant, quamvis non continue exteriori operatione ali­ quid ibi agant. Et hoc modo angeli custodientes homines, praesidentes provinciis aut locis, dicuntur ibi esse. Non cnim qui custodit aut praesidet, oportet quod semper in custo­ dito aut subdito aliquid faciat: sed quod semper vigilet, studeat ct vacet ad hoc, ct nunc impedimenta amoveat, nunc vero promoveat, nunc eventum rei cxpcctct occur­ rentibus provisurus, etc. XIX. De secundo · vero, scilicet, cum dicitur angelum '^.«aa-pn*· alicubi esse, quae res sit existens in loco: dicitur quod non solum operatio, scu effectus angeli est in loco, sed ipsa substantia procul dubio; sed diversimode. Nam operatio est in corpore, ut perfectio in perfcctibili: substantia vero an­ geli est ut res per scipsam, seorsum habens suum subsi­ stere. Locatum cnim non est idem secundum esse substan­ tiale vel accidentale ipsi loco: cum neutrum alterius acci­ dens aut substantia quoquo modo sit. Sed est advertendum quod, sicut dupliciter contingit angelum operari in corpus, scilicet immediate immediatione suppositi, et mediate; ita dupliciter potest dici esse in loco mediante operatione, scilicet per potentiam, ct per substan­ tiam. In corpore cnim in quo immediate operatur, est per operationem ct per potentiam, quia attingit illud sua vir­ tute; ct per substantium, quia immediate immediatione sup­ positi attingit ipsum, concurrente negatione distantiae ri­ tualis ut causa seu conditione sine qua non. In corpore vero in quo mediate agit, est per operationem ct per po­ tentiam ; non autem per substantiam. XX. Tertium * autem, scilicet an substantia angeli exi- ‘ ftUsfens in loco distet ab alio loco, distinctione eget. Distantia enim dupliciter sumi potest: primo, proprie pro distantia locali scu situali; secundo, pro distantia inter agens ct patiens ut sic, idest in proportione inter hoc ct illud, ut alterum agat ct alterum patiatur ab co. Si hoc secundo modo loquimur de distantia, tunc manifeste patet angelum esse uni loco propinquiorem quam alteri: quia hoc nihil aliud est quam esse proportionatum agens respectu unius, magis quam alterius. Si autem loquimur de distantia si­ tuali, tunc distinguendum est. per se aut per accidens, ct per accidens dupliciter, iuxta doctrinam Philosophi VI11 Physic., text, lu*: ct dicenda sunt tria. Primo, quod ann, 3.*gclus non est per se distans aut propinquus loco alicui. Secundo, quod angelus, secundum seipsum, non est per accidens distans aut propinquus alicui loco: quemadmo­ dum albedo quanta per accidens, in uno loco distat per accidens ab alio loco. - Tertio, quod angelus est per acci­ dens distans aut propinquus loco alicui secundum corpus in quo est; ita quod distantia non redundat in ipsum an­ gelum, sed praedicatur de ipso ratione corporis in quo est. Et sic est propinquus loco propinquo illi corpori, ct distat a distante*; sicut, apud Aristotelem ♦, motor orbis inferioris ’ dicitur moveri per accidens ad motum superioris. XXL Et per haec putet quomodo diversa s. Thomae dicta sint intclligcnda *. Nam ea quae dixit in Tertia Parte ’ L gelus operatur, ibi est. Sed aliquando operatur simul in pluribus locis, ut patet de angelo sub• Gcn. rap.m. vertente Sodomam ♦. Ergo angelus potest esse in pluribus locis simul. Lp.'k I b’11 ’ Sed contra est quod Damascenus dicit *, quod angeli, dum sunt in caelo, non sunt in terra. Respondeo dicendum quod angelus est virtutis ct essentiae finitae. Divina autem virtus ct essen­ tia infinita est et est universalis causa omnium : ct ideo sua virtute omnia contingit, et non solum in pluribus locis est, sed ubique. Virtus autem angeli, quia finita est, non se extendit ad omnia, sed ad aliquid unum determinatum. Oportet enim quidquid comparatur ad unam virtutem, ut unum aliquid comparari ad ipsam. Sicut igitur univer­ sum ens comparatur ut unum aliquid ad univer­ salem Dei virtutem, ita et aliquod particulare ens comparatur ut aliquid unum ad angeli virtutem. Unde cum angelus sit in loco per applicationem virtutis suae ad locum, sequitur quod non sit ubi­ que, nec in pluribus locis, sed in uno loco tantum. Circa hoc tamen aliqui decepti sunt. Quidam S «â., atn to. a) infinita ext. - infinita P. β) oportet. - oportebit codkct et a b. enim, imaginationem transcendere non valentes, cogitaverunt indivisibihtatcm angeli ad modum indivisibilitatis puncti: ct inde crediderunt quod an­ gelus non posset esse nisi in loco punctali. - Sed manifeste decepti sunt. Nam punctum est indivi­ sibile habens situm: sed angelus est indivisibile extra genus quantitatis et situs existons *. Unde · d ωnon est nccesse quod determinetur ei unus locus indivisibilis secundum situm; sed vel divisibilis vel indivisibilis, vel maior vel minor, secundum quod voluntarie applicat suam virtutem ad corpus maius vel minus. Et sic totum corpus cui per suam virtutem applicatur, corresponde! ei ut unus locus. Nec tamen oportet quod si aliquis angelus mo­ vet caelum, quod sit ubique. Primo quidem, quia non applicatur virtus eius nisi ad id quod primo ab ipso movetur: una autem pars caeli est in qua primo est motus, scilicet pars orientis: unde etiam Philosophus, in VIII Physic.*, virtutem motoris caelorum attribuit parti orientis. - Secundo, quia non ponitur a philosophis quod una substantia £Γτ£ ί£Γπ£: separata moveat omnes orbes immediate. Unde non oportet quod sit ubique. ? Sic igitur patet quod diversimode esse in loco convenit corpori, ct angelo, ct Deo. Nam corpus esi T in loco circumscriptive: quia cofnmensuratur 1 loco. Angelus autem non circumscriptive, cum non commensuretur loco, sed definitive: quia ita est in uno loco, quod non in alio. Deus autem neque circumscriptive neque definitive: quia est ubique. Et per hoc patet de facili responsio ad obiccta: quia totum illud cui immediate applicatur virtus angeli, reputatur ut unus locus cius, licet sit con­ tinuum \ ’ γ) - dicitur cise codice*. - Pro arvanuen/fhr, tnbu> focfo circumicriptionc FG. è) licet sit continuum. - licit >»o/i iit continuum cJX aliquae. Commentaria Cardinalis Caiotani clnrus est. Hoc tamen in eo notandum est, quod 11. Quoad primum, conclusio response a habet 1res par­ ly possint dicit potentiam naturalem ipsorum angelo­ tes, et est haec : Angelus non est ubique, sed in uno par­ rum, ct ordinariam ipsius Dei : quoniam hic non examinaticulari ­ loco. - Et probamur singulae paniculae. Primo, quod mus quid Dei potentia dc hac re possit absolute, sed quid non sit ubique, ex differentia inter virtutem angeli et vir­ rerum ordo habeat. tutem divinam: quia altera est linita, altera infuma ; altem In corpore articuli quinque facit: primo, respondet quae­ est causa particularis, «Itera est universalis omnium. sito; secundo, ex hoc excludit quendam errorem; tertio, re­ Deinde probamur secunda et lenia panicula simul, scili­ movet quandam obiectioncm; quarto, infert quam differen- cet quod sit in uno loco, et quod sit in particulari loco, ter corpus, angelus, ct Deus sint in loco; ultimo, ex dictis sic. Angelus non potest habere nisi unum effectum particu­ larem : ergo non potest esse nisi in uno loco particulari. solvit argumenta. SuxxAi Tnrou D. Tiiomak T. II. 4 itulus T 20 QUAESTIO LU, ARTICULUS II veniens: quoniam Deus potest simul plura, ut plura, pro­ ducere, ct in pluribus simul esse. - Tum quia sequeretur oppositum principalis intenti : angelum scilicet posse simul esse in pluribus locis. Nam si talis unitas numeralis pos­ sibilis est in effectu ipsius angeli, cum haec unitas non requirat continuitatem, qua ratione potest movere simul duos lapides distantes ub invicem per cubitum, pari ratione potest movere distante· per decem cubitos; cum non sit opus, egendo in cos, agere simul in distantiam mediam. Et sic posset simul movere duos lapillos, alterum Romae ct alterum in Francia : et consequenter esset in multis locis. VI. Ad evidentiam harum difficultatum, sciendum est quod effectus dupliciter potest comparari ad suam causam : primo, ut obiectum ad potentiam ; secundo, ut effectua ad causam. Verbi gratia, calefactum comparatur ad virtutem calcfactivam ut obiectum possibile; ct ut effectus execution! mandatus. Primo modo attenditur comparatio inter rabo­ nem formalem effectus, ct rationem operandi ipsius causae; secundo vero modo attenditur suppositum seu individuum ipsum effectu*, ct operatio causae in actu exercito. VII. His ergo duobus modis cum interpretari posset pro­ positio assumpta *, dicitur quod, si primo modo interpre­ tetur haec propositio, lequivnlct illi: ab uno, inquantum unum, non procedit nisi unum ; quae dc unitate formali tnm causae qunm effectus intelligitur. Et est universaliter vera: quoniam omnis xirtus respicit unam rationem forma­ lem in suo adaequato obiecto; alioquin una non esset for­ maliter. - Nee ex hoc sequitur 'quod potentia rationalis non sit nd opposita; aut quod \irtus divina non possit plura formaliter producere, nisi multiplicata formaliter: quoniam n. 3 Si autem universaliter dc omni virtute intelligitur, quae­ tam potentia rationalis, quam virtus divina, per se primo stio emergit. Tum quia ex hoc sequitur quod divina virtus respicit unum. Et dc potentia quidem rationali ex IX Me· est determinata ad unum. Tum quin ex hoc etiam sequitur taphys, * patet, ubi dicitur quod potentia rationalis per se quod virtus agens u proposito sit determinata ad unum. primo agit alterum oppositorum, reliquum vero per se se­ IV. Secundo dubium est, dc quali unitate virtutis sit cundo. Dc potentia vero divina patet, quia per se primo hic sermo: reali scilicet, an formali, an utroque simul. Si 1 respicit esse, reliqua vero inquantum sunt essendi modi rcali tantum, instantia est manifesta de virtute generativa. ct participationes; ct propterea potest plura producere for­ • spirativa ct creative Dei, quae sunt una res, ct tamen non maliter sub ente; quemadmodum ct visus potest plures colorum species videre, sub uno tamen genere. est determinata ad unum. Si vero dc formali est sermo, tunc propositio, quamvis Et per hoc excluditur instantia dc multiplicatione for­ sit vera, non tamen est nd propositum. Quoniam ponere mali virtutis angelicae ·. Dicitur enim quod in angelo est multas virtutes formaliter tantum distinctas in angelis, non una virtus operativa: sed cius unitas formalis non atten­ inconvenit: puta virtutem motivam, virtutem custoditivam, ditur penes istas rationes formales specificas, sed penes et sic de aliis, iuxta diversas rationes formales effectus. Et gcncricam seu analogam aliquam rationem, sub qua com­ sic ex hac ratione non probaretur intentum : quoniam dici prehenduntur multae specificae rationes formales. Unde posset quod angelus, quamvis secundum unam virtutem sit non solum rcaliter, sed etiam formaliter, eadem est virtus in uno tantum loco, secundum plures tamen est in pluri­ qua angelus custodit, praesidet, movet, ct facit quidquid bus locis. Non enim inconvenit unum ct idem agens uti facit. pluribus virtutibus simul : ut patet de anima, quae simul Et sic propositio ista in hoc sensu vera est: non tamen audit et videt ct operationes partis vegetativae ct intellectivae sic principaliter intenta, quoniam unitatem numeralem loci * fufrsqaxxxvn, unica cxiitens, apud s. Thomam ". concludere intendimus. Dixi autem principaliter, quia se­ Et per idem habetur quod non intclligit dc rcali ct for­ cundario est sic intentu: quoniam» ut dicitur V Metaphj's.*. mali simul: hoc enim membrum infertura praemisso, ut quod est unum numero per se. est etiam unum ratione. patet. λ III. Quia ergo in secundo sensu * propositio haec est V. Tertio dubium est, dc quali unitate effectus sit sermo: principaliter intenta, ad cius evidentiam sciendum est quod, scilicet de formali, an numerali. Si dc formali, non sequi­ quemadmodum ex parte causae invenitur usitatu distinctio tur intentum: quoniam ex unitate formali non sequitur in causam totalem et in causas partiales, idest in causam unitas numeralis effectus. quae in suo ordine sola sufficit, et causas quae plurium Si dc numerali, aut intelligitur dc uno numero simpli­ concursum requirunt eiusdem ordinis, ut patet dc pluribus citer seu omnino. Et tunc hoc est falsum: quia sic seque­ trahentibus navem, et dc uno nolo trahente naviculam; ita retur quod angelus non posset movere simul duos lapillos proporrionalitcr ex parte etfectus distingui potest, ita quod discontinues; quoniam motus illorum essent distincti nu­ quidam est effectus totalis, ct quidam effectus partialis, Ita mero, n distinctione subtectorum, nec possent dici unus quod, quemadmodum partiales causae alicuius effectus di­ numero nisi forte secundum quid. cuntur, non quaecumquc duae causae etiam eiusdem ge­ Aut intelligitur unum numero quocumque modo; quo neris, sed illae tantum quae ct in eodem genere causae, etiam modo acervus lapidum est unus. Et sic etiam vi­ ct in eodem ordine concurrunt ad integrandum unam illius detur esse falsum. Tum quia sequeretur quod Deus non ordinis causam (non enim sol ct homo partiales causae posset producere plura numera, ut plura. - Tum quia inter Socratis sunt: sed plures trahentes navem partiales causae angelum et Deum non esset differentia in producendo simul tractus dicuntur, quia ad integrandum unum perlecte tra­ unum uut plura; sed maius uut minus tantum. Et simi­ hentem conveniunt, ac per hoc vim unius causae totalis liter non esset differentia inter cot in existendo in uno obtinent, concurrentibus tamen superioribus causis in or­ aut pluribus locis; sed in maiore aut minore tantum. Omnis dinibus suis); similiter effectus partiales alicuius virtutis di­ enim virtus determinatur ad unum numero secundum hoc: cuntur, non quicumque duo effectus illius, sed illi tantum sed divina ad unum, idest totum universum; ceterae vero qui ad integrandum unum totalem effectum producuntur. ad particularia quaeque. Hoc autem est manifeste inconAc per hoc, ratio effectus partialis distinguitur a ratione Antecedens probatur quoad primani partem: quia quod* cumque comparatur ad aliquam unam virtutem, comparatur ut unum. Quoad tertium vero, sic: sicut se habet universum ens ad Dei universalem virtutem, sic aliquod particulare ens ad virtutem angeli; ergo. etc. - Consequentia nutem probatur: quin angelus non est in loco nisi per applicatio­ nem virtutis suae ad locum. III. Circa hanc partem multiplex dubitatio occurrit. Et primo, in probatione secundae particulae conclusionis: quo­ niam aut ibi assumitur falsum, aut non probatur intentum, tum ex parte praedicati assumptae propositionis, tum ex parte subiccti. Cum enim dicitur: quodeumque comparatur ad unam aliquam virtutem, comparatur ut unum, nui est sermo dc omni virtute universaliter, uut dc aliqua, puta creata. Si dc aliqua, tria inconvenientia sequuntur. Primo, quod assumitur probandum. - Secundo, quod male intulisset i. Thomas ex hac propositione proportionolitatcm universi entis ad virtutem Dei, ct particularis entis ad virtutem an­ geli. - Tertio, quod esset irrationabilis restrictio, aut saltem ambigua. Quoniam ex duobus capitibus posset Ione re­ stringi propositio haec: scilicet ex differentia inter virtutem naturalem ct voluntariam ; aut inter virtutem finitam ct in­ finitam. Sed neutra ratione potest restringi. Quoniam an­ gelus etiam est agens n proposito: ne per hoc, si propositio non tenet nisi dc virtute naturali, non erit ad propositum. Finiti autem ct infiniti ratio nihil facit ad unitatem ct plu­ ralitatem effectus quoniam virtus naturalis, sive finita sise infinita, ad unum est determinata; voluntaria veru, sive finita sive infinita, ad oppositn se habet, ut patet IX Me· i effec terit ctus test Veri mot min ctio prêt Que (vel liter vera sive proj unh tito prop cont ctus opus niair prod I • C/. r.ara v. • Cf IMS. ta. tâfâtëü taPh-^· ’· Er«°- • Cir. u. - 0J. : ‘ VllJ. aM venit prim plun virtu titud. enim terni! essen aterd ista n • cl • 'n · tx-iI t>. IV. cap. vt, Λ. IV • Ct num. «■*· clsx. l extra prodi cumq nutu essem s.Tbo quitu quode compt: aequat ctu vi sed un stionis non ni qualus XI. niam i ter: pi eundo, hoc di attingit quo ut versi p angelus vero pl vero α su Thon ve euen divina quitur hoc est qu dc rati sed m cvnvcr Angeli non s> QUAESTIO LU, ARTICULUS II • Cf. nam. V. • Cf. nam. i. effectus totalis in hoc, quod ille necessario fit ut pars al­ terius, iitc vero absolute. - Secundo sciendum est quod effe­ ctus totalis ad aliquam virtutem tripliciter comparari po­ test scilicet ut defectivus, ut cxccssivus, ct ut adaequatus. Verbi gratia, respectu virtutis motivac hominis, triplex est mobile: aliquod adaequatum, aliquod excedens, ct aliquod minus, ita quod maius illo potest movere. - Tertia distin­ ctio est dc fieri simul, vel successive. IX. Ex his enim tribus distinctionibus habetur inter­ pretatio illius propositionis. Est enim sic interpretanda : Quodeumque comparatur ut effectus totalis et adaequatus (vel quasi), ct simul, ad virtutem unam realiter et forma· liter, comparatur ut unum numero. Et sic est universaliter vera dc omni virtute, sive finita sive infinita, sive naturali sive libera. Unde et s. Thomas in hoc articulo, post hanc propositionem sutim subintulit virtuti divinae respondere universum ens, quasi adaequatum effectum. - Sed adver­ tito quod, licet istac tres conditione» sint intclligcndac in propositione illa absolute, secunda tamen non est opus, si contrahitur ad virtutem angelicam : quia etiam duos edo­ ctus defectivos non potest simul producere. Tertia quoque opus non est, si contrahitur ad virtutem infinitam; quo­ niam illa quidquid potest producere successive, potest etiam producere simul, nisi sit repugnantia cx parte effectus. X. Nec cx hoc sequitur aliquod illorum trium incon­ venientium, quae obiicicndo adducta sunt *. Non sequitur primo, quod Deus non possit producere plura numero ut plura ; quoniam illud unum numero quod respondet suae vinuti ut adaequatus effectus, compatitur sccum totam la­ titudinem tam numeralem quam formalem possibilem. Est enim illud universum ens: unde, quemadmodum cum de­ terminatione virtutis crcativac ad unum formalité!*, idest ad esse, stat quod possit plura formulitcr, iuxta plurcs modos essendi; ita cum determinatione virtutis eiusdem in actu exercito ad unum numero, idest universum, stat multitudo ista rerum cx quibus consurgit universum. Nec huic determinationi obstat, quod Deus possit simul extra hoc universum aliud universum, vel aliam creaturam produxisse. Tum quia universum hoc, ct quidquid, ct quot­ cumque, qualitercumque separarim ct seorsum produci po­ nantur, necessario partes erunt universi entis ; quamvis non essent partes huius vel illius universi. Propter quod notanter s.Thomas in littera non assignavit virtuti /iivinac vclut adae­ quatum effectum, universum, sed universum ens: nec dixit, quodeumque fit ab aliqua una virtute etc., sed quodeumque comparatur; ut insinuaret quod dc adaequato vel quasi ad­ aequato effectu loquebatur, qualem constat non esse, respe­ ctu virtutis divinae, quodeumque ens factum aut factibile, sed universum ens tantum. - Tum quia, ut in titulo quae­ stionis dictum est ·, dc potentia ordinaria hic est sermo, a qua non nisi unum universum emanare potest, ut effectus adae­ quatus concludens in se multos defectivos ct partiales effectus. XI. Non sequitur etiam secundum inconveniens. Quo­ niam attingere aliquos cîTcctus partiales, contingit duplici­ ter: primo, secundum id in quo conveniunt tantum; se­ cundo, secundum ea etiam in quibus distinguuntur. Et in hoc differunt virtus divina ct angelica: quoniam angelica attingit multos effectus partiales secundum id tantum in quo uniuntur; virtus vero divina attingit in omnibus uni­ versi partibus etiam ea in quibus distinguuntur. Et ideo angelus unum tantum numero potest simul facere, divina vero plura : quin illa non attingit plura nisi ut unum, haec vero attingit plura ut unum ct ut plura. Propter quod s. Thomas in littera, utrumque insinuans, duo dixit: ct con­ venientiam virtutis angelicae ct divinae, in hoc quod sunt determinatae ad unum numero; ct differentiam, in hoc quod divina est determinata ad tale unum numero, cx quo se­ quitur necessario ipsam attingere plura sub illo uno. Ex hoc namque quod universum ens attingitur, consequens est quod multitudo, ut multitudo est, attingatur: quoniam dc ratione universi est habere non solum multa ut unum, sed multa ut multa; idest non solum id in quo multa conveniunt, puta ordinem, sed ea in quibus distinguuntur. Angelica vero virtus est determinata ad unum tale, cx quo nou sequitur multitudo: quia ad particulare ens. 27 XII. Ad tertium demum inconveniens dicitur quod, quamvis angelus possit movere duos lapides discontinues ut partialia mobilia unius totalis motus, consurgentis cx duabus passivis partialibus motionibus; non tamen posset movere eosdem ut duo mobilia totalia, idest quod neutrum moveretur ut compara alterius. Sicut patet in trahente par­ vum lignum, potenteque trahere simul unum aliud aequale : is enim posset trahere ambo simul, ut duo partialia mo­ bilia eadem actione tracta; non tamen posset, dum trahit unum, alia actione seorsum trahere aliud. Quanta autem distantia intercipi possit inter duos par­ tiales effectus, certum non habemus. Necessarium tamen videtur quod, quemadmodum ceterae virtutes finitae natu­ rales habent certam sphaeram activitatis suae, ultra quam non possunt immediate operari (contingit enim aliquid si­ mul coagulari, ut dicitur de Sensu ct Sensato ♦) ; sic virtus ^Cap. n, ww angelica habet certam sphaenun suae activitatis, infra quam quaccumque simul moveat, tiinquam in loco uno existentia respicit. Nec posset illamct rimul movere, si alterum eo­ rum extra sphaeram activitatis suae poneretur. Et propterea negatur quod sit eadem ratio de pana et magna distantia partialium effectuum inter se. Unde non sequitur quod angelus possit esse simul in diversis locis. XIII. Circa illam propositionem, scilicet: angelo potest attribui locus indivisibilis vel divisibilis, maior vel minor, secundum quod voluntarie applicat virtutem suam ·,dubium ’ «orr·» u· occurrit, an angelus possit in loco divisibili quantumcumque parvo, aut quantumcumque magno, esse. Scotus enim, in II Sent., dist.u, qu.vi, tenet partem negativum: ct dupliciter probat angelum non posse esse in loco quantumcumque pano, quamvis concedat in loco punctnli. Primo, ex trige­ sima quinta Primi Euclidis, ubi dicitur quod quidquid potest esse in uno aequalium, potest etiam esse et in alio, si sibi figuratio non repugnat. Ex hoc. inquit Scotus, sequitur quod angelus potest esse in loco quantumcumque longo: quia semper est invenire quadrangulum strictius aequale cui­ cumque quadrato dato. - Secundo, ratione naturali: quia sequeretur angelum esse infinitae virtutis. Probatur con­ sequentia: quia determinata virtute angeli ad maximum locum, posse illam applicare ad minorem, est aliquantae virtutis activae; ct posse applicare adhuc ad minorem, est magis ct perfectius pusse, et sic in infinitum; ergo, si potest ad locum quantumcumque parviorem sc semper transferre, erit virtutis infinitae. S. Thomas autem tenet in re hac tria. Primo, quod potest esse in loco indivisibili. - Secundo, quod non potest esse in loco quantumcumque magno. Quia vinus cius est finita; nec potest arbitrium voluntatis sime efficax esse nisi iuxta vires naturae. - Tertio (ct in hoc Scotus discordavit ab eo), quod angelus potest esse in loco quantumcumque parvo. Quoniam procul dubio potest operari in loco quan­ tumcumque parvo, cum nulla repugnantia sit cx parte effectus aut virtutis etc., ut de se patet: motus enim, lo­ calis saltem, non determinat sibi minimum locum, ut patet VI Physic. *; unde in quantumcumque pano potest causari ab angelo. XIV. Ad rationes autem Scoti faciliter responderi potest. Ad primam quidem, quod non est ad propositum propo­ sitio Euclidis: quoniam manifeste loquitur dc esse in loco commcnsurativc, volens quod omne commensurabile alteri aequalium, sit commensurabile reliquo, nisi figuratio ob­ stet ; quod ridiculum est ad propositum reducere. - Quam­ vis etiam posset secundo dici. quod aliud est posse esse in quantumcumque longo simpliciter; ct aliud est posse esse in quantumcumque longo respectu datae magnitudi­ nis: sicut aliud est posse in infinitum crescere simpliciter; ct aliud, posse in infinitum crescere secundum partes auteribilcs ex data linea, ut patet 111 Physic. ♦. Quamvis enim ’Cap- '»· longum in infinitum simpliciter non posset respondere an­ gelo, quod tamen esset infinite [longum per restrictiones assignati quadrati, posset respondere angelo ut locus unus : tale enim esset simpliciter finitum secundum longitudinem, ct nunquam, quacumque excrescentia hieta, excideret certam quantitatem. Ac per hoc, nisi longitudo intantum protrahe­ retur quod exiret sphaeram activitatis angeli, qua ratione 28 QUAESTIO LU, ARTICULUS 11! posset operari in quadratum, posset etiam in quadrangu­ lum. Si nutem sphaeram activitatis exiret, iam habetur ratio quare in illo esse non posset: obstaret enim exitus extra sphaeram, quemadmodum Euclides dicit quod cor­ porali alicui obstaret figuratio. Ad secundam rationem dicitur, quod falsum est maioris virtutis esse ad minorem ct nd minorem locum sc posse applicare: hoc enim non est ex quantitate virtuti», sed ex libertate pendet, ut s. Thomas dicit. Unde quamvis appli­ care sc ad totum locum sit aliquantae virtutis, quia nullus effectus potest esse quin ab aliquanta virtute sit ; applicare tamen sc «d maiorem vel minorem infra propriam sphac- ram, non maiorem aut minorem, per sc loquendo, exigit virtutem, sed libertatem usus illius. XV. Et per hoc putet quid, secundum s. Thotnam, dc alia ambiguitate, quam in fine movet Scotus. tenendum sit: an scilicet, si angelus est in loco, dc necessitate sit in tanto loco determinate, puta unius palmi. Ipse enim reputat utramque quaestionis partçm nullum parere inconveniens. Ex dictis autem s. Thomae manifesta sequitur negativa, ita quod affirmativa opposita inconveniens induceret: quia se­ queretur quod latitudo usus virtutis angelicae non esset libera, sed naturalis, quemadmodum applicatio animae ad corpus, in altero tamen genere causae. ARTICULUS TERTIUS UTRUM PLURES ANGELI POSSINT SIMUL ESSE IN EODEM LOCO I Sent., dur. XXXVII. qu. m. art. 3; De Pot.. qu. in, trt. 7, ad 1 : ; Quodt. 1, qu. tif. irt. 1, iJ 2. r»D tertium sic proceditur. Videtur quod plures angeli possint simul esse in eodem loco. Plura enim corpora non possunt "^esse simul in eodem loco, quia replent locum. Sed angeli non replent locum: quia solum corpus replet locum, ut non sit vacuum, ut patet Pcr Philosophum, in IV Physic. ’ Ergo plures ans.Îh.kct.ix.x. geli possunt esse in uno loco. 2. Praeterea, plus differt angelus et corpus quam duo angeli. Sed angelus et corpus sunt si­ mul in eodem loco: quia nullus locus est qui non sit plenus sensibili corpore, ut probatur in • Cip. vu · S.ThJect.* »34. IV Physic.* Ergo multo magis duo angeli possunt esse in eodem loco. 3. Praeterea, anima est in qualibet parte cor­ * Lori idt. in Art. poris, secundum Augustinum ♦. Sed daemones, priée., irg. l licet non illabantur mentibus, Hiabuntur tamen in­ terdum corporibus: et sic anima et daemon sunt 3 simul3 in eodem loco. Ergo, eadem ratione, quae­ cumque aliae spirituales substantiae. Sed contra, duae animae non sunt in eodem corpore. Ergo, pari ratione, neque duo angeli in eodem loco. Respondeo dicendum quod duo?angeli non sunt simul in eodem loco. Et ratio huius est, quia e) junt simul. — sunt PGab. - quaccumque om. BD. £) dun. - plures B. γ una enim - quia una. Pdh - Alterum est om. BD. ·<>. ..! . . impossibile est quod duae causae completae sini immediatae unius et eiusdem rei. Quod patet in omni genere causarum: una enim î esi forma pro­ xima unius rei, et unum esi proximum movens, licet possint esse plures motores remoti. - Nec habet instantiam de pluribus trahentibus navem: quia nullus eorum est perfectus motor, cum virtus uniuscuiusque sit insufficiens ad movendum; sed omnes simul sunt in loco unius motoris, inquan­ a tum omnes virtutes eorum · aggregantur ad unum motum faciendum. - Unde cum angelus dicatur esse in loco per hoc quod virtus cius immediate contingit locum per modum continentis perfecti, ut dictum est * non potest esse nisi unus angelus · An. l in uno loco. Ad primum ergo dicendum quod plures angelos esse in uno loco non impeditur propter impletionem loci, sed propter aliam causam, ut dictum est*. · In corpon. Ad secundum dicendum quod angelus et corpus non eodem modo sunt in loco: unde ratio non sequitur. Ad tertium dicendum quod nec etiam daemon et anima comparantur ad corpus secundum ean­ dem habitudinem causae; cum anima sit forma1, non autepi daemon. Unde ratio non sequitur. • O- • Ci. no®·lt- Γ o) virtutes eorjim. - virtutes Pè. - Pro affremantur, cemprefantur ABCDE. e) forma. - corporis forma B. Commentaria Cardinalis Caietani a. *rt.prxtc., rT"'iruLus clarus est ex praedictis ·: quaeritur enim directe Corocunt. a. 1. I . dc possibili secundum rerum potentiam. In corpore articuli unica conclusione respondet quae­ sito: Angeli plures non possunt simul esse in uno loco. Probatur sic. Impossibile est duas causas totales cl imme­ diatas simul esse eiusdem effectus: ergo impossibile est plu­ res angelos esse simul in eodem loco. Probatur antecedens inductive ct in causis efficientibus, ct formalibus. Deinde ex illa particula totalis, seu perfecta, excluditur instantia dc pluribus immediate trahentibus navem. - Consequentia vero probatur ex eo quod angelum esse in loco, nihil aliud est quam perfecte ct immediate continere illum in genere causae efficientis. II. Circa hanc conclusionem, adverte quod dupliciter potest intclligi : scilicet dc potentia naturali, ct dc potentia logica. Et si quidem intelligatur dc potentia logica, multas habet instantias. Tum quia nulla apparet contradictio plu- ' 1 res angelos virtute divina alligari uni ct eidem loco: immo dc facto forte est de pluribus animabus damnatorum ae­ qualis omnino demeriti. - Tum quia confusio operationum, quamvis sit inconveniens quoddam sequens ex hoc quod angeli sunt in eodem loco, non liquet tamen quod sit omnino impossibilis ♦. - Tum quia duo corpora simul esse · in eodem loco, non est sic impossibile; quamvis, nisi hoc cJJ’ ,5°*’ fide teneremus, diceremus quod implicat contradictionem. Si vero dc naturali potentia intelligitur, tria obstant. Primum est medium assumptum α s. Thoma. Propositio enim illa, impossibile est duas causas completas immediatas eiusdem ordinis esse simul eiusdem, vcrificatur dc impos­ sibili logico: quoniam fundatur super hoc, quod seque­ rentur aliter duo contradictoria, scilicet quod idem simul dependeret ct non dependeret a sua per sc causa. Putet sequela: quia stante Jualitatc causarum per sc, ex una parte sequitur, ergo effectus dependet ab utraque, quia u ; QUAESTIO LU, • Cf. nus. i. • Ci. nuta, il ponuntur illius per se causae in esse vel fieri ; cx altera vero parte sequitur, ergo effectus a neutra dependet. Patet sequela : quia ub illa non dependet, qua seclusa nihil minus esset vel fieret; sed quamvis altera carum seclusa, clfcctus esset vel fieret; ergo a neutra pendet. Ergo implicat con­ tradictionem. - Secundum est, quia non inconvenit in uno er eodem loco, secundum easdem partes, produci simul duos diversarum rationum clfcctus nb agentibus diversarum ra­ tionum : potest enim unum et idem, secundum eandem panem, ab uno agente fieri calidum, et nb alio fieri album, ct ab nlio fieri dulce. Simul ergo poterunt, ct naturaliter, plurcs angeli in eodem esse loco. - Tertium est, quod se­ cundum hoc praesentia ordinis non videtur esse sufficiens ratio existendi in loco: quoniam plurcs angeli possunt uni ct eidem loco praesentes sic esse, quoniam cx hoc non sequitur confusio operationum. III. Ad hoc breviter dicitur, iudicio meo, quod conclusio intclligcnda est non de potentia logica, sed de potentia na­ turali. Moveor autem ad hoc cx parte medii assumpti a s. Thoma: quoniam illud medium non habet locum nisi in naturali modo quo angelus est in loco, scilicet per operationem suam ; cum tamen constet daemones locari per pati, potius quam per agere. - Moveor quoque cx parte conclusionis propositae in littera: fecit enim catcgoricam propositionem de inessc, scilicet quod duo angeli non sunt simul in eodem loco; ct non modnlcm de possibili.-Moveor tertio cx consuetudine s. Thomae, qui semper cx propriis, et de propriis rei de qua agitur, determinare consuevit. Quaerimus enim hic, ut in titulo diximus ·, quid rerum ordo habeat, non quid Dei potentia possit. IV. Unde ad instantias in oppositum* dicendum est. Et ad primam dicitur dupliciter. Primo quod, çum tales duae causae se habeant ut causae eiusdem rationis solo numero distinctae, ut patet, dicitur quod ibi non est contradictio. Tum quia non nb omnibus videtur concedi quod hic ef­ fectus sit per se ab huc causa ; proptcrca quin posset esse hic, et non ab hac causa, ut dicunt. Tum quia, concessa pcrscitnte, non sequitur contradictio, sed superfluitas ; nam non sequitur quod dependeat nb utraque ct neutra, sed quod dependeat nb utraque inquantum uniuntur; cum quo stat quod ambae istae sint fabae, ab utraque dependet, ct, a neutra dependet. Declarantur haec, et patent, si fingas duo luminosa eiusdem rationis ct vinutis, aeque proxima alicui secundum se totum medio primo illuminubdi per­ fecte, idest in summo, a quovis eorum. Et ut non negetur ista fictio, nec dissimilis sit proposito, ponantur per Dei potentiam illa duo luminosa in eodem loco. Tunc quae­ ratur, aut medium illuminatum erit ab altero, aut utro­ que, etc.: est enim iste praecise casus de quo disputamus. Unde cum talis fictio non implied contradictionem, sed de potentia Dei absoluta posset poni in esse; sequitur quod ponere duas totales etc., non sit impossibile logicum, sed physicum. Quocirca, in tali casu, illa duo luminosa se haberent ut partes unius luminosi, supcrcxccdcntis in duplo, vel amplius, sua activitate potentiam passivam cui appro­ ximatur: a quo constat quod non secundum partes divisim, sed ut uniuntur in uno, effectus dependeret. Et sic, in pro­ posito, α duobus agentibus, non ut duo sunt, dependeret, sed ut uniuntur: duo tamen essent. - Secundo dicitur, quod aliud est plures angelos esse simul in eodem loco, ct aliud est plurcs angelos esse naturaliter simul in eodem loco: primum enim non implicat contradictionem, dato quod ARTICULUS 111 29 secundum implicaret contradictionem, propter rationem adductam. Et sic posset sustineri, iuxta istam distinctionem, utraque pars. Propter quod s. Thomas conclusionem qui­ dem de incase, maiorem autem assumpsit de impossibili : logico quidem, loquendo de talibus causis ut plures sunt; physico autem, loquendo de eisdem causis pluribus, sed non inquantum plurcs. Ad secundam instantiam dicitur quod, cum angelus sit per se in loco ut operans in operato, quemadmodum ope­ rata contingit esse diversa realitcr ct formaliter, et tamen esse unum sublecto; ita non inconvenit plures angelos esse in eodem loco materialiter, non tnmcn formalitcr. Ad tertiam dicitur quod , sicut naturaliter fieri nequit ut duo agentia naturalia perfecta ct eiusdem ordinis, etc., sint aeque approximate! immediate uni et eidem passo se­ cundum eandem rationem: ita naturaliter est impossibile ut duae intclligcntiae sint praesentes uni ct eidem loco se­ cundum eandem potentiam passivam. Et ratio utrobique est, quia tam natura quam intellectus horret superfluitates, tonquam otiosas. Unde nee cx hoc prohibetur praesentia • α ΛΙ, Comordinis a sufficienti ratione locandi angelum ·. aatnjœ.un. V. Circa probationem consequentiae ·, dubium occurrit: • O. nam. L quoniam assumpta propositio, scilicet, angelus est in loco per modum continentis perfecti, non videtur necessaria. Quoniam perfectio causalitatis aut est conditio necessario requisita ad hoc quod angelus sit in loco, aut est conditio necessario concomitans ad idem: sed neutrum potest did: ergo, etc. Quod enim non necessario requiratur, patet ex duobus. Tum cx pluribus trahentibus navem, quorum quilibet, seclusa corporcitate, diceretur esse ibi. Tum cx eo quod supra * dixit s. Thomas, quod angelus est in loco per · An. 1. applicationem sune virtutis immediate qualhcrcumquc. Quod sero non necessario concomitctur, cx eo patet, quod angeli sunt virtutis linitae; ct possunt eiusdem rationis effectum immediate producere jn loco. Ex his enim duobus manifeste sequitur quod est possibile aliquem effectum, puta motum localem alicuius concutiendae molis, debere produci, ad quem plurium angelorum motivnc virtutes re­ quirantur. VI. Ad hoc est dicendum quod, cum praesens quaestio sit de potentia naturali, et non logica, sat est si propositio ista necessaria est necessitate physica, idest ut in pluribus. Et quoniam haec sunt remotissima α sensibus, sat est si est nobis nota propositio haec ex mediis rationabilibus, ut patet ex II Caeli9 et XII Metaphys.*· Consentaneum siqui­ • Qp. xn. n. t. ·· Gtp.vn.-DU. dem est rationi, ut quilibet angelus tantum dignitatis inter ap. ν<π. n. te. causas obtineat, ut imperfectionis huius quae est esse causam partialem, expers sic: quoniam dignitas haec astris omnibus tributa a natura creditur; quanto magis immaterialibus cau­ sis, quarum minima excedit incomparabiliter omnem cor­ poralem causam.- Accedit ad haec quod boni angeli, virtute suffulti divina, ad loca haec applicantur: ct ideo ad omnia ad quae mittuntur, sufficere dixit s. Thomas in I Sent., Qtt. ili, trt.j dist. xxxvn ·. Unde ad rationes in oppositum non·oportet aliter re­ spondere. Quoniam fatemur quod propositio illa non est necessaria necessitate logica, sed physica. Et rursus quod cius necessitas talis non est, nisi probabiliter nota nobis. Et proptcrca posset sustineri. si quandoque invenitur 11 Sanctis aut illustribus Doctoribus dictum, angelos plurcs • Ric. a $. Vi­ ctore De liP.lV,ap. ut esse in eodem loco; quod Ricardus * sentire videtur. QUAESTIO LUI, ARTICULUS I 3o QUAESTIO QUINQUAGESIMATERTIA DE MOTU LOCALI ANGELORUM * Ù. U9. IN TRES ARTICULOS DIVISA considerandum est de motu lo­ cali angelorum ♦. Et circa hoc quaeruntur tria. Primo: utrum angelus possit moveri localiter. onsequenter • Ct. «orra 40. u. lotrod. C Secundo: utrum moveatur de loco ad locum, pertranseundo medium. Tertio: utrum motus angeli sit in tempore vel in instanti. ARTICULUS PRIMUS • Ù. ISO. 0 UTRUM ANGELUS POSSIT MOVERI LOCALITER I Sent., dim xxxvn, qu. tv, nor in i est ced ang a ng que par sed tint cipi par loci occ gek lem art. i ; Opme. XV, de Angelis. cap. xvm. *5D PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ) angelus non possit moveri localiter. Ut • Cip. rr, ο. I; enim probat Philosophus in VI Physic. ■, cap. x b.1 »qq. • S· Th. Icet. v. ^^nulluin impartibile movetur: quia dum xn. aliquid est in termino a quo, non movetur; nec etiam dum est in termino ad quem, sed tunc mu­ tarum est; unde relinquitur quod omne quod mo­ vetur. dum movetur, partira est in termino a quo, et partira in termino ad quem. Sed angelus est impartibilis. Ergo angelus non potest moveri lo­ caliter. 2. Praeterea, motus est actus imperfecti, ut • Cap. Π, n.4! dicitur in III Physic.* Sed angelus beatus non est S. Th. Icci. m. Cf. ΓΧ Anima, imperfectus. Ergo angelus beatus non movetur llb. 1Π, «p. ni, n. t; S.Th. Icet, localiter. xn. 3 3. Praeterea, motus non est nisi a propter indigentiam. Sed sanctorum angelorum nulla est indigentia. Ergo sancti angeli localiter non mo­ ventur. Sed contra, eiusdem rationis est angelum bea­ tum moveri, et animam beatam moveri. Sed necessc est dicere animam beatam localiter moveri: cum sit articulus fidei quod Christus, secundum animam, descendit ad inferos. Ergo angelus beatus movetur localiter. Respondeo dicendum quod angelus beatus potest moveri localiter. Sed sicut esse in loco aequivoce convenit corpori et angelo, ita etiam et moveri se­ cundum locum. Corpus enim est in loco, inquan­ tum continetur sub loco, et commensuratur loco. Unde oportet quod etiam motus corporis secun­ dum locum, commensurctur loco, et sit secundum exigentiam cius. Et inde est quod secundum con­ tinuitatem magnitudinis est continuitas motus; et secundum prius et posterius in magnitudine, est prius et posterius in motu locali corporis, ut di­ * C»r. xr, n. >· citur in IV Physic. * - Sed angelus non est in S. To. !crt.®re. loco ut commensuratus et contentus, sed magis ut continens. Unde motus angeli in loco, non oportet quod commensurctur loco, nec quod sit secundum exigentiam cius, ut ? habeat continui­ tatem ex loco ; sed est motus non continuus. Quia enim angelus non est in loco nisi γ secun­ dum contactum virtutis, ut dictum est *, nccesse · Qa. un, m-u est quod motus angeli in loco nihil aliud sit quam diversi contactus diversorum locorum successive et non simul: quia angelus non potest simul esse in pluribus locis, ut supra* dictum est. Huiusmodi · ibid, autem contactus non est necessarium esse con­ tinuos. Potest tamen in huiusmodi contactibus conti­ nuitas quaedam inveniri. Quia, ut dictum est ♦, • Ibid. nihil prohibet angelo assignare locum divisibilem, per contactum suae virtutis; sicut corpori assi­ gnatur locus divisibilis, per contactum suae ma­ gnitudinis. Unde sicut corpus successive, et non simul, dimittit locum in quo prius erat, et ex hoc causatur continuitas in motu locali eius; ita etiam δ angelus 5 potest dimittere successive locum divisi­ bilem in quo prius erat, et sic motus eius erit continuus. Et potest etiam totum locum simul dimittere, et toti alteri loco simul se applicare: et sic motus cius non erit continuus. Ad primum ergo dicendum quod illa ratio du­ pliciter deficit in proposito. Primo quidem, quia demonstratio Aristotelis procedit de indivisibili secundum quantitatem, cui respondet locus de necessitate indivisibilis. Quod non potest dici dc angelo. Secundo, quia demonstratio Aristotelis procedit de motu continuo. Si enim motus non esset con­ tinuus, posset dici quod aliquid movetur dum est in termino a quo, et dum est in termino ad quem: quia ipsa successio diversorum ubi circa eandem rem, motus diceretur; unde in quolibet illorum ubi res esset, illa posset dici moveri. Sed continuitas motus hoc impedit : quia nullum con­ tinuum est in termino suo. ut patet, quia 1 linea non est in puncto. Et ideo oportet quod illud quod movetur, non sil totaliter ζ in altero termic bent acqu prob dem ’ Cf. non. iv. est, < ’ * Cf. num. v. II in lo ci us ex c< cl ex Ange mens secun ’ An. u ” Cip. rv. a. 3 ex di sq· - er. ub. iv, Π: C*F- il. a. j. dentil Slice positi spado mcnst subiec spalii quonii discuu Scoti < Ad est qu tradita Ct. earn. L qualcn IV. verson rntur q nihil a ribus Sed . ÎQU1 • Cf. lb IX a) not at nisi. - at codices ct cd. a, non est cd. b p) ut. - ut scilicet B. - Idem pro xed at motus, sed potat motus eius esse continuus er. T) wo* est in toco nisi. - est in loco codice* et ab. -Pro contactum, tactum XCDVJFG. Z) etiam angelus. - in angelis FG, angelus ceteri. - Ante et sic B addit et ex hoc causatur continuitas in motu locali cius. 1) quia. - quod ACDEFpB. ζ) non sit totaliter. - totaliter non sit Pal· - Pro dum moretur, unde moretur G. CSR' CO pare: q sc cranx alteri m • o· D jî 0 QUAESTIO LUI, ARTICULUS I norum, dum movetur; sed parlim in uno, et partim per applicationem magnitudinis. Unde sequitur de in altero. Secundum ergo quod motus angeli non corpore mobili secundum locum, quod sit divisi­ est continuus, demonstratio Aristotelis non pro­ bile secundum magnitudinem: de angelo autem, cedit in proposito. - Sed secundum quod motus quod virtus cius possit applicari alicui divisibili. angeli ponitur continuus, sic concedi potest quod Ad secundum dicendum quod motus existentis in angelus, dum movetur, partim est in termino a potentia, est actus imperfecti. Sed motus qui est quo, ct partim in termino ad quem * (ut tamen secundum applicationem virtutis, est existentis in partialitas non referatur ad substantiam angeli, actu: quia virtus rei est secundum quod actu csL sed ad locum): quia in principio sui motus con­ Ad tertum dicendum quod motus existentis in tinui, angelus est in toto loco divisibili a quo in­ potentia, est propter indigentiam suam; sed motus cipit moveri; sed dum est in ipso moveri, est in existentis in actu, non est propter indigentiam parte primi loci quem deserit, et in parte secundi suam, sed propter indigentiam alterius. Et hoc loci η quem occupat *. - Et hoc quidem quod possit modo angelus, propter indigentiam nostram, lo­ occupare partes ° duorum locorum, competit an­ caliter movetur, secundum illud Hebr. i ♦: Omnes · gelo ex hoc quod potest occupare locum divisibi­ sinit administratorii spiritus, m ministerium missi lem per applicationem suae virtutis, sicut corpus propter cos qui hacrcditatcm capiunt salutis. η) loci. - Om. coJIccs ei cJ. a. · m 0) partet. - partem P. Commentaria Cardinalis Caictaiu VI. Circa praedicta, adverte diligenter quod mens s. Tho­ clarus est. - In corpore articuli duo principaliter facit. Primo, proponit conclusionem rcsponsh um ha­ mae expresse, ct absque dubitatione, sentit motum localem, proprie loquendo, non convenire substantiis spiritualibus: bentem dims partes, scilicet: Angelus potest moveri localiter, acquivocc tamen respectu corporis. Secundo, declarat ct sed quemadmodum abusive ct acquivocc, nominibus utendo probat simul eam, quoad tria: primum eit, quod non ea­ ut plurcs, dicitur substantias spirituales esse in loco, ite dem ratione motus competit corpori ct angelo; secundum ct moveri localiter. Unde moveri eas nun est esse subte­ ctum motus, sicut nec locari est eas esse subtectum ubi; λa."num‘i’ Μΐ· quid T$c molUs angeli ·; tertium, qualis sit*·. II. Quoad primum, talem rationem inducit. Corpus est sed virtualiter tangere, in genere causae efficientis, diversa in loco ut contentum ct commensu ratum : igitur motus loca. Eu cx hoc patet primo, quod inanis fuerit labor Scoti, cius necessario est secundum exigentiam loci : ac per hoc, cx continuitate cius est continuitas motus, ct cx priori in loco allegato ·, ad probandum angelum posse vere moct cx posteriori eiusdem est prius ct posterius in motu. veri localiter, quia susccplivum alicuius generis, ct non Angelus vero est in loco ut continens locum, non com- indeterminatum nec illimitntum, etc. Supponit cnim quod mensuratum eidem: igitur eius motus non est necessario nunquam probavit, angelum scilicet esse susceptisum ipsius secundum exigentiam loci, nec continuus. - Assumpta patent ubi definitivi secundum substantiam, ut in quaestione prae­ •uJp’n- n cx dictis in praecedente quaestione et ex VI Physic. ** cedente dictum est ♦. - Patet secundo, quod non consona SM.-Cf.ukiv, ΙΠ. Remanent tamen hic duo dubia. Primum est, quia eorum videtur sententia, qui vel s. Thomae attribuunt sub­ s. Thomas in processu isto arguit a destructione antece­ stantias spirituales motu locali localiter vere moveri; vel dentis ad destructionem consequentis ; nc per hoc sophi­ hoc de mente cius suspicantes, ut verum asserunt; ct, quod stice procedere videtur. - Secundum est, on vera sit pro­ amplius est, gloriantur sc intelligcrc s. Thomaro. positio illa causalis, quod continuitas cx magnitudine seu VII. Circa continuitatem motus angeli dubium occurrit, spatio redundet in motum per hoc, quod mobile com- an ibi sit una tantum operatio, an multae. Si cnim una mensuratur illi magnitudini. Ex hoc enim pendet quaestionis est, in uno tantum loco per illam erit: ct sic moveretur multiplicis solutio: an scilicet indivisibile possit moveri ut ct non moveretur simul; quia esset in diversis locis pro­ subicctum veri morus localis continui ; ct an divisibilius pter motum, ct esset in uno tantum loco propter unitatem spatii sola sit sufficiens ratio continuitatis motus, etc. Et operationis. - Sequitur etiam quod motus angelicus male quoniam haec dubitatio VI Physic. est propria, ideo ibidem definitus esset per diversitatem contactuum : quoniam uni­ discutienda est, Domino concedente; ubi opinio ct rationes tas operationis infert unitatem contactus. Scoti circa hoc, in II Seni., dist. n, qu. tx, examinabuntur. Si vero necessario multae ibi sunt operationes, sequitur Ad primam tamen dubitationem , pro nunc dicendum quod non sit motus continuus. - Et sequeretur etiam quod est quod processus s. Thomae fundatur super illa regula angelus non posset manutcncrc scu continuare eandem • (up. xiu, n. 8. tradita in I Poster. *: si affirmatio est causa affirmationis, operationem de loco ad locum: quod tamen homo potest. negatio est causa negationis; quae tenet in propriis causis, VIII. Ad hoc dicitur quod, cum dicitur angelus mover? qualem se assumere supponit hic. motu continuo, contingit ct unam tantum, ct multas inter­ • a. num. t. IV. Quoad secundum ♦, intendit hoc: Motus angeli est di­ venire operationes. Ad cuius evidentiam, duae distinctiones versorum locorum virtualis contactus successive. - Et decla­ notandae sunt. Prima est. Dupliciter potest intclligi ange­ ratur quoad duo. Et quod sit contactus: quia esse in loco lum continue applicari diversis locis: primo modo, ita quod nihil aliud est quum virtualiter tangere locum. Et quod locus et patiens sese comitentur, quoad unitatem ct diver­ sil diversorum locorum: quia non potest esse simul in plu­ sitatem; «lio modo, ut cum diversitate locorum sit unitas ribus locis, ac per hoc diversa loca tangi successive oportet. patientis, Tertius siquidem modus, scilicet cum diversitate Sed quoniam diversa loca contingit non simul tangere, patientium sit unitas loci, non est ad propositum, quia intercedente quiete media, ct tunc tales contactus non di­ localis mutatio ibi non intervenit, dc qua modo loquimur. cerentur angeli motus ; ideo additur ly successive, idest Secunda distinctio esc, quod operationem esse unam sut immediate ct consequenter sc habendo. multas, contingit dupliciter: uno modo, secundum quod • Cf. ibid. V. Quoad tertium *, intendit hoc: Motus angeli potest exit ab operante; alio modo, secundum quod terminatur esse continuus, ct non continuus. - Et declaratur utraque in patiens. Et hoc dupliciter scilicet vel in ordino ad ali­ pars: quia potest, totum locum simul deserendo, ad alium quid extrinsecum ipsi patienti; vel secundum seipsum. se transferre; ct potest, paulatim unum deserendo, partem Ex his enim patet primo quod, sive angelus dicatur alterius continue occupando acquirere. moveri cx eo quod eundem lapidem defert de loco ad itulu» T • CL non. au • Art. i. Ciarorot. naa. ra S4 QUAESTIO LUI , ARTICULUS II 32 locum, sivc ex co quod unam magnam aquam paulatim per partem post partem continue movet, semper intervenit diversitas contactus ct operationis cx parte patientis; vel in ordine nd cxtnnsccum tantum, scilicet magnitudinem seu spatium, ut quando defert lapidem; vel in ordine ad cxtnnsccum ct secundum scipsum patiens, ut quando modo praedicto movet aquam. Concurrere autem in hac conti­ nuitate diversitatem operationis cx parte operantis, nec video esse necessarium, nec impossibile: sut enim est ad t salvandam descriptionem motus angelici, talis diversitas contactuum cx parte patientis. - Neque sequitur cx unitate operationis quod per eam non attingat diversa loca con­ tinue: sicut cx unitate corporis locati non sequitur semper in eodem loco esse. Sed quemadmodum cum corpus mo­ vetur. in qualibet parte temporis, ct in quibuscumque in­ stantibus, est in diversis locis (alioquin quiesceret); in sin­ gulis tamen instantibus in uno sibi adaequato est loco: ita angelus operans operatione una cx pane sui, multiplici vero cx parte passi, simpliciter vel secundum quid, in quo­ cumque instanti unum respicit locum; in singulis tamen partibus temporis, ct in quibuscumque duobus instantibus, diversa attingit loca. IX. In responsione ad primum, dubium occurrit, eo quod s. Thomas et sibi ipsi ct veritati contrarius videtur, dum dicit quod angelus potest dici moveri, dum est in termino α quo vel ad quem. Nam in 1 Sent., dist. xxxvn, qu. iv, art. i. ad 3, dicit quod angelus in neutro termino movetur, sed in successione unius ad alium. Et ratio est. quia motus angeli non componitur cx motibus, sed cx mutati» esse potius; ac per hoc, partes motus cius non sunt motus, ct consequenter in neutro termino movetur. Et confirmatur. Quia motus angeli comparatur ad esse in • Art. tcq., ad ». terminis, sicut numerus ad unitates, apud s. Thomam *: ct consequenter, sicut numerus non potest dici esse, altera tantum unitate existente, ita nec angelus moveri, altero tan- tum termino existente. Et sic, quemadmodum motus con­ tinuus non est suo termino adveniente, ita nec motus angeli: cuius oppositum hic dicitur. X. Ad huius difficultatis solutionem, duo attendenda sunt. Primum est, quod termini motus angelici sunt de natura instnntancarum mutationum quoad hoc, quod in cis invenitur simul fieri ct factum esse, ut dicitur VI Physic. *. Ita quod terminus quicumque angelici motus potest dis­ tingui in fieri ct factum esse : et inquantum continet in se factum esse, vcrificutur negativa, scilicet quod in eo an­ gelus non movetur; inquantum vero continet in se fieri, verificatur affirmativa, scilicet quod in eo angelus movetur. Et merito, quia terminus α quo motus angelici non habet rationem partis motus, nec rationem termini a quo, nisi in rcXpcctu ad succedentem terminum; ct e contra de ter­ mino ad quem: secundum tales tamen respectus successio attenditur terminorum, ct consequenter motus angelicus. Secundo attendendum est quod, cum morus sil de genere successivorum, et non permanentium, motus angelicus se habet non ut numerus permanens, sed ut numerus succes­ sivus. Numerum autem successivum constat sufficienter esse, si in successione suarum unitatum est. Unde non requirit unitates cx quibus componitur, simul esse, sed esse in actu successivo. - Et cx his patet responsio ad obiccta. Nec mihi imponas quod in loco termini a quo dixerim respectum esse ud terminum ad quem, cum angelus, relin­ quendo lapidem in quo fuit, caelo empyreo se applicaverit. Sed cx verbis meis accipito potius quod in ipso angelo operante circa unum terminum, est actus permixtus poten­ tiae, pro quanto, operando circa illud, operabitur imme­ diate circa aliud. Et similiter operatio circa terminum ad quem, habet necessario duo: scilicet succedere praecedenti, terminando praedictum potentiam; et id quod est absolute: ct quandoque tertium, scilicet permixtam potentiam ad suc­ cedentem operationem. • ARTICULUS SECUNDUS UTRUM ANGELUS TRANSEAT PER MEDIUM 1 Sent., dut, xxxvn, qu. iv, ώΠ. a; Quodl. !, qu. tn, art. 3. sic proceditlr. Videtur quod angelus non transeat per medium. Omne enim quod pertransit medium, prius pertransit locum sibi aequalem , quam maiorem. Locus autem aequalis angeli qui est indivisibilis, est locus punctalis. Si ergo angelus in suo motu pertransit medium, oportet quod nu­ meret puncta infinita suo motu: quod est im­ possibile. 2. Praeterea, angelus esi simplicioris substan­ tiae quam anima nostra. Sed anima nostra sua cogitatione potest transire de uno extremo in aliud, non pertranscundo medium: possum enim cogitare Galliam et postea Syriam, nihil cogitando de Italia, quae est in medio. Ergo mullo magis angelus potest de uno extremo transire ad aliud, non per medium. Sed contra, si angelus movetur de uno loco ad alium, quando est in termino ad quem, non movetur, sed mutatus est. Sed ante omne mu­ tatum esse praecedit mutari : ergo alicubi existons movebatur. Sed non movebatur* dum erat in ter­ mino a quo. Movebatur ergo dum erat in medio. Et ita oportet quod pertranseat medium Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, motus localis angeli potest esse continuus r\ et non continuus *. Si ergo sit continuus, non po­ test angelus moveri de uno extremo in alterum, quin transeat per medium : quia, ut dicitur m V Physic. *, medium est in quod prius venit quod continue mutatur, quam m quod mutatur ultimum; ordo enim prioris ct posterioris in motu continuo, est secundum ordinem prioris et posterioris in ma­ gnitudine, ut dicitur in IV Physic. * Si autem motus angeli non sit continuus, pos­ sibile est quod ‘ pertranseat de aliquo extremo in aliud, non pertransito medio. Quod sic patet. Inter quaelibet enim duo extrema loca sunt infi­ nita loca media; sive accipiantur loca divisibilia, sive indivisibilia *, Et de indivisibilibus quidem ; manifestum est: quia inter quaelibet duo puncta sunt infinita puncta media, cum nulla duo puncta consequantur sc invicem sine medio, ut in VI Physic. ♦ probatur. - De locis autem divisibilibus β) angeli. - angelo B. £) mutafut. - mutatum ACDEFGab. γ) movebatur. - Om. A BCE. S) continuus. - ct continuus ABD, <) possibile at quod,- impossibile est quin coM, et ita interpretatu/ Cxict. (d.Comiucat. n. uij; impossibile est quod cJJ. ab. - Pro now pertransito medio, non pcrtranseiindo medium B, in pertrausito medio cJJ. a b. ζ) quidem. - Omittunt Pab. d secundum S « β t • C*P. ut, e.>; S. Th. Ι«λ »· * O. !.b. Π ΟΛ i», ·. j: s.Τκ kit. • Cap» Λ ·· >'· s. Th- il η·7. * * » * i* QUAESTIO LUI, ncccsse est etiam r· hoc dicere. Et hoc demonstra­ tur ex motu continuo alicuius corporis. Corpus enim non movetur dc loco ad locum nisi in tem­ pore. In toto autem tempore mensurante motum corporis, non est accipere'duo nunc, in quibus corpus quod movetur non sit in alio et alio loco: quia si in uno et eodem loco esset in duobus nunc, sequeretur quod ibi quiesceret; cum nihil aliud sit quiescere quam in loco eodem esse * nunc et prius. Cum igitur inter primum nunc et ultimum temporis mensurantis motum, sint infinita nunc, oportet quod inter primum locum, a quo incipit moveri, et ultimum locum, ad quem terminatur motus, sint infinita loca. - Et hoc sic etiam ‘ sensibiliter apparet. Sit enim unum corpus unius palmi, ct sit via per quam transit, duorum palmorum : manifestum est quod locus primus », a quo incipit motus, est unius palmi ; ct locus ad quem terminatur motus, est alterius palmi. Manifestum est autem quod, quando incipit moveri, paulatim deserit primum palmum, ct subintrat secundum. Secundum ergo > quod dividitur magnitudo palmi, secundum hoc multiplicantur loca media: quia quodlibet punctum signatum in magnitudine primi palmi, est principium unius loci ; et punctum si­ gnatum in magnitudine alterius palmi, est termi­ nus eiusdem. Unde cum magnitudo sit divisibilis in infinitum, et puncta sint etiam μ infinita’in potentia in qualibet magnitudine: sequitur quod inter quaelibet duo loca sint infinita loca media. Mobile autem infinitatem mediorum locorum non consumit nisi per continuitatem motus: quia sicut loca media sunt infinita in potentia, ita et in motu continuo est accipere infinita quaedam in potentia. Si ergo motus non sit continuus, omnes ARTICULUS 11 33 partes motus erunt numeratae in actu. Si ergo mo­ bile quodeumque moveatur motu non continuo, sequitur quod vel non transeat omnia media, vel quod actu numeret media infinita: quod est im­ possibile. Sic igitur secundum quod motus angeli non est continuus, non pertransit omnia media. Hoc autem, scilicet moveri de extremo in ex­ tremum ct non per medium, potest convenire angelo; sed non corpori. Quia corpus mensuratur ct continetur sub loco: unde oportet quod sequa­ tur leges loci in suo motu. Sed substantia angeli non est subdita loco ut contenta, sed est superior eo ut continens : unde in potestate eius est appli­ care se loco prout vult, vel per medium vel sine medio. Ad primum ergo dicendum quod locus angeli non accipitur ei aequalis secundum magnitudinem, sed secundum contactum virtutis: et sic locus angeli potest esse divisibilis, ct non semper pun­ ctulis. Sed tamen loca media etiam divisibilia, sunt infinita, ut dictum est*: sed consumuntur -laccrpo^. per continuitatum motus, ut patet ex praedictis*. · ih>± Ad secundum dicendum quod angelus dum mo­ vetur localiter, applicatur cius essentia diversis locis: animae autem essentia non applicatur rebus quas cogitat, sed potius res cogitatae sunt in ipsa. Et ideo non est simile. Ad tertium dicendum quod in motu continuo mutatum esse non est pars moveri*, sed termi* nus: unde oportet quod moveri sit ante muta­ tum esse. Et ideo oportet quod talis motus sit per medium. Sed in motu non continuo muta­ tum esse est pars, sicut unitas est pars numeri: unde successio diversorum locorum, etiam sine medio, constituit talem motum l. 5 »j) etiam. - Om. PFGaà. 9) m toco eodem esu. - in eodem loco esu · AI ; in eodem esse ccterî, cf. an. scq. corp, ct arg. 3. t) etiam. - Om. coJkc·. - enim om. Ga. x) primus. - Om. FGtf. λ) ergo. - autem G. - Pro palmi, in magnitudinem palmi F. p) etiam. - Om. FGo. ») morari. - Om. codice* et eJ. a. V motum. - cuius ultima pan est mutatum eiu m MrtO wH, ct alia unde incipit moveri jJdit II. Conunentaria Cardinalis Caietani clarus est. - In corpore quatuor facit: primo, pter continuitatem motus. Et merito; quoniam infinitas distinguit motum angeli in continuum ct non conti­ potentials ab infinitate potential! aequari potest, sibique invicem possunt respondere; ut quemadmodum in locis nuum; secundo, respondet quaesito conclusione affirmativa dc motu continuo·; tertio, respondet quaesito quoad sunt infinitae partes ct infiniti termini in potentia, ita in motum non continuum, conclusione negativa *; quarto, correspondence sibi sit potcntialis infinitas partium ct ter­ reddit causum emergentis differentiae inter motum angeli minorum, ut partes partibus ct termini terminis aequentur. ct inter motum corporis, respectu medii *. Stat ergo vis probationis in hoc. Infinita loca sola conti­ Quoad primum, nihil oportet addere: quia ex praecedente nuitate motus a mobili quocumque consumi possunt: ergo motu discontinuo aut non pcrtrnnscuntur; aut, si transiri articulo manifesta est distinctio hic repetita. II. Quoad secundum, conclusio est ista: Angelus motu dicantur, netu dinumerabuntur, quoniam singula loca actuacontinuo necessario pertransit omnia media. - Et probatur litcr terminabunt partiales mutationes integrantes motum ex ratione medii, ex V Physic. Et cius ratio adducitur ex discontinuum. IV. Quoad quartum ♦, quia ex dictis sequitur quod an- · O bu®, i. IV Physic., ut patet in littera. HI. Quoad tertium ♦, conclusio est ista: Angelus motu gelus potest pertransirc dc extremo ad extremum, nullo me­ non continuo non potest pcrtrnn&irc omnia media. - Et pro­ dio pertrunsito, quando movetur motu discontinuo: immo batur sic. Media inter quaccuniquc extrema loca sunt in­ necessario oportet ipsum in tuli motu aliquod medium omit­ finita : ergo motu discontinuo aut pertransiri omnia non tere; ct ex alia parte constat corpus non posse transire dc possunt, aut infinita actu numerabuntur. Sed infinita nctun- extremo nd extremum, nisi per omnia media: differentiae litcr numerando consumi, est impossibile. Ergo impossibile huius ratio redditur, quin corpus continetur sub loco, netu est quod omnia media discontinuo motu pcrtranscantur. vel potentia, secundum totum vel partes; angelus vero con­ Antecedens probatur tum quoad loca indivisibilia, tum tinet locum, etc. quoad loca divisibilia, ratione ct exemplo; quae satis patent V. Circa antecedens assumptum ad secundam conclu­ in littera. - Consequentia vero deducitur ex eo quod Infini­ sionem ·, quaestiuncula occurrit, quomodo sit verum inter ’ o. «om. m. tus locorum non consumitur a mobili quocumque, nisi pro- quaelibet duo loca divisibilia c>sc infinita loca media: cum St MMAi: Thuol. D. Thomas T. II. 5 T •Cf.nnm. •cr. num.ut. • CT. nam. it. ’ a. num. i. w itulus t 34 QUAESTIO UH , ARTICULUS HI manifeste pateat inter dual medietates alicuius continui in it distinctione Secundi, qu. ult., tenens quod angelus non unum tantum medium inveniri, scilicet indivisibile quod possit instantanée mutatione acquirere terminum distantem est terminus communis ad quem copulantur; et nullum a termino a quo, nisi pertransito medio, arguit tali ratione. Ordo praefixus a superiore agente, videtur esse necessarius inter eas inveniri medium divisibile. Ad hoc est dicendum breviter, quod aliud est loqui de cuicumque agenti inferiori, quando habet actionem circa duabus partibus continui, et aliud de duobus locis; quo­ talia ordinatu sed ordo partium universi, penes quem at­ niam, formaliter loquendo, duo loca non sunt, quae, ut tenditur distantia situalis, est praefixus α Deo cuilibet vir­ sic, situalitcr non distant. Et propterea duae partes con­ tuti creatae: igitur quando angelus movet se per talia cor­ tinuae magnitudinis dupliciter sumi possunt. Uno modo, pora. non potest absque tali ordine de uno in aliud se ex ea parte qua continuantur vel contignantur : et sic, cum transferre. - Et confirmatur: quin alioquin nulla quantacumin eodem sint loco, duorum locorum rationem habere non que distantia aut distinctio impediret actionem cius. Ad hoc breviter dicitur, quod minor est falsa simplici­ possunt, nec inter eas localis motus esse potest. Si vero sumantur ex ea parte qua aliqualiter ab invicem distant, ter: quoniam talis ordo non est praefixus virtuti immate­ sic de una in alium potest esse motus localis, et inter eas riali, inquantum motiva est in motu discontinuo. Quoniam sunt infinita media tam divisibilia quam indivisibilia, ut ex parte sui absoluta est a legibus distantiae situalis, utpotc patet ex ratione continui. Et quia s. Thomas de pluralitate superioris ordinis: nec ex parte effectus alligatur ad ordinem locorum ut plura sunt, fomialiter loquebatur, et non de istum, quoniam discontinu! ponuntur. - Ad confirmationem panibus continui absolute; ideo optime dixit quod inter vero dicitur, quod nec distantia locorum inter se, nec dis­ quaelibet duo loca sunt infinita loca media; et non dixit tinctio eorum impedit quin succedens operatio possit ad al­ quod inter quaslibet duas partes sunt infinitae partes. terum terminari : quoniam, absoluta ab uno loco operatione, VI. Circa secundam conclusionem, adverte quod Scotus. indifferenter et indistanter se habet ad quemcumque locum. ARTICULUS TERTIUS UTRUM MOTUS ANGELI SIT IN INSTANTI 1 Sent,. diti, xxxvn, qu. iv, art. 3; Quodl. IX, qu. iv, irt. 4; XI, qu. iv. Videtur quod vZw/notus an8c** ln instanti. Quanto enim virtus motoris luerit fortior, et mobile uLS*’V2LS*minus resistens motori, tanto motus est velocior. Sed virtus angeli moventis seipsum, improportionubiliter excedit virtutem moventem ali­ quod corpus. Proportio autem velocitatum est secundum minorationem temporis. Omne autem tempus omni tempori proportionabile est. Si igitur aliquod corpus movetur in tempore, angelus movetur in instanti. 2. Praeterea, motus angeli simplicior est quam aliqua mutatio corporalis. Sed aliqua mutatio corporalis est in instanti, ut illuminatio3: tum quia non illuminatur aliquid successive, sicut calefit successive; tum quia radius non prius pertingit ad propinquum quam ad remotum. Ergo multo magis motus angeli est in instanti. 3. Praeterea, si angelus movetur in tempore de loco ad locum, manifestum est quod in ul­ timo instanti illius temporis est in termino ad quem: in loto autem tempore praecedenti, aut est in loco immediate praecedenti, qui accipitur? ut terminus a quo; aut partim in uno et partim in alio. Si autem partim in uno et partim in alio, sequitur quod sit partibilis: quod est impossibile. Ergo in toto tempore praecedenti est in termino a quo. Ergo quiescit ibi : cum quiescere sit τ in eodem esse nunc et prius, ut dictum est :. Et sic sequitur quod non moveatur nisi in ultimo instanti temporis5. Sed contra, in omni mutatione est prius et posterius. Sed prius et posterius motus numeratur secundum tempus. Ergo omnis motus est in tem­ pore , etiam motus angeli ; cum in eo sit prius et posterius. Respondeo dicendum quod quidam dixerunt mo­ tum localem angeli esse in instanti. Dicebant enim quod, cum angelus movetur de uno loco ad alium, in toto tempore praecedenti angelus est in termino a quo, in ultimo autem instanti illius temporis est in termino ad quem. Nec oportet esse aliquod medium inter duos terminos: sicut non est aliquod medium inter tempus et termi­ num temporis. Inter duo autem nunc temporis, est tempus medium ♦: unde dicunt quod non esi · d. 74»· dare ultimum nunc in quo fuit in termino a quo*. · 0.744sicut in illuminatione, et in generatione substantiali ignis non est dare ultimum instans in quo < aer fuit tenebrosus, vel in quo materia fuit sub privatione formae ignis: sed est dare ultimum tempus, ita quod in ultimo illius temporis : est * vel lumen in aere, vel forma ignis in materia. Et sic illuminatio * et generatio substantialis dicuntur · d. 7*9motus instantanei. Sed hoc non habet locum in proposito. Quod sic ostenditur. De ratione enim quietis est quod quiescens η non aliter se habeat nunc et prius: et n ideo in quolibet nunc temporis mensurantis quictem, quiescens est in eodem et0 in primo, et in ° medio, et in ultimo. Sed de ratione motus est quod id quod movetur, aliter se habeat nunc et prius: et ideo in quolibet nunc temporis mensurantis motum, mobile se habet in alia et alia dis­ positione: unde oportet quod in ultimo nunc habeat formam quam prius non habebar. Et sic palet tl/wmbid/iO. - Om. codices et a b, accipitur. - accipiatur ACDEGpF et cd. a. γ) sit. - ' stantia illius sil partibilis; sed quia virtus sua ap­ plicatur ad partem primi loci ct ad partem se­ cundi, ut etiam supra* dictum est. ·λλ«. ·») quidem. - Otn. AGDE. ξ) praeterea. - propferea Pab. o', locorum. - loca ABCDE. - Prn continuarum, coatipuarum CDE FGxAB ct ab; d. art. price. Comment, η. τ. - Pro quad. quia ABCDE. Commentaria Cardinalis Caietani eget diligeniissima annotatione. Advertendum habeat, quod mensura acquisitionis termini ad quem. sc est enim quod, cum motus nomen commune sit motui habeat ad terminum a quo, ut instans ad tempus. Et hoc ct mutationi, tripliciter intclligi potest quaestio ista. Primo, est valde notandum. de simplici acquisitione loci: utrum scilicet angelus in in­ II. In corpore articuli facit quinque: primo, refert quon­ stanti acquirat locum. - Et talis sensus non est ad propo­ dam opinionem; secundo, impugnat illam; tertio, respon­ situm. Patctquc solutio cius: quoniam potest angelus in det iuxta propriam opinionem, ibi : Sed oportet assignarc ; instanti applicare sc ad locum, si prius nusquam fuisset. quarto, ostendit quale sil tempus in quo movetur angelus, Secundo modo potest intclligi dc acquisitione loci suc­ ibi: In continuo quidem; quinto, ostendit quomodo ditlecedente mansioni angeli in altero loco. Et hoc dupliciter. ral tale tempus a tempore communi, ibi: Sed istud tempus. Primo, ut quaestio sit de mensura transitus de uno in IU. Quoad primum, quatuor propositiones opinionis alium: scu, quod idem est, dc mensura desitionis prioris refert. Prima est quod, cum angelus movetur, in toto tem­ loci ct acquisitionis posterioris. - Et haec quaestio eviden­ pore praecedenti est in termino a quo, in ultimo autem tem etiam habet solutionem : quoniam constat talem mensu­ instanti est in termino ad quem: nc per hoc. movetur in­ ram essc instantis. Nec in isto sensu quaeritur a s. Thoma: stantanée. - Secunda est. quod inter duos terminos non est ct propterea multa argumenta Grcgori i, recitata α Capreolo, aliquod medium ; sicut nec inter tempus ct terminum tem­ in vi distinctione Secundi ♦, quia ad hunc sensum spectant, poris. - Tertia est, quod non est dare ultimum nunc in contra s.Thomam non sunt. Nihil enim aliud inierunt, nisi quo fuit in termino a quo; sicut nec in generatione, etc. quod in instanti acquiritur terminus ad quem, in quo etiam Quarta est, quod est dare ultimum tempus in quo fuit in deseritur terminus u quo: cuius oppositum creditur nos termino a quo. - Et haec est opinio quam sequitur Scotus ♦. ‘J* opinari. Quoad secundum, impugnatur prima proportio tali ra­ Alio igitur modo potest intclligi de comparatione men­ tione. Omnis mutatio instantané;! est terminus alicuius mo­ surae propriae acquisitionis termini ad quem, ad mensuram tus; sed motus angeli non est terminus alicuius motus; propriam termini a quo: utrum scilicet sc habeant huc duae ergo non est mutatio instantanée. - Minor est per sc nota. mensurae ut instans ct instans ; aut ut tempus ct tempus ; Maior vero probatur ex convenientia inter motum ct quie­ aut ut instans ct tempus. Et haec est quaestio praesens, tem, quoad mensuram, in hoc quod quidquid movetur in quam discutere intendit s. Thomas. Unde quaerere utrum aliquo loto tempore, in quolibet illius temporis aliter ct motus angeli sit in instanti, in proposito, est quaerere : aliter sc habet : ct similiter quidquid quiescit in aliquo toto Utrum mensura transitus angeli dc loco ad lucum sic sc tempore, in quolibet illius eodem modo sc habet. Ex hac itulo T · A·1· 36 QUAKST1O LUI, ARTICULUS III enim convenientia sequuntur duae modules. Altera est : Impossibile est aliquid toto aliquo tempore quiescere, ct in ultimo illius aliter se habere. Altera est: Possibile est aliquid toto aliquo tempore moveri, ct in ultimo illius aliter se habere. Ex his nutem manifeste patet maior. Quoad tertium, conclusio responsivn est ista: Motus angeli necessario est in tempore. Et probatur sic. In motu angeli sunt duo nunc: ergo ibi est tempus. - Antecedens palet, quia in cius motu, sicut ct in quolibet alio, oportet assignare prius ct posterius: sed in motu angeli illud prius non potest esse tempus, sed est ultimum nunc in quo fuit in termino α quo, ct posterius est alterum nunc, ut patet cx improbatione praecedentis opinionis. - Consequentia vero probatur cx eo quod, ubicumque sunt plura nunc, ibi ne­ cessario est tempus. Quoad quartum, dicitur quod motus angeli continuus est in tempore continuo: motus vero discontinuus est in tempore discreto. - Et probatur: quia tempus habet conti­ nuitatem a motu. Quoad quintum, dicitur quod utrumque tempus men­ surans motum angeli, aliud est α tempore mensurante mo­ tum caeli: quia motus angeli non dependet cx eo. IV. Circa improbationem primae opinionis, dubium occurrit de propositione illa super qua fundatur ratio san­ cti Thomae, scilicet: Impossibile est aliquid in aliquo toto tempore quiescere, ct in ultimo instanti illius temporis aliter se habere. Et «militer de illa: Omne quiescens in aliquo toto tempore, in quolibet instanti illius eodem modo se habet. Dubium, inquam, est, an sint verae de forma, an gratia materiae. Si enim dicuntur veritatem habere gratia formae, oportet eas in omni materni vcrificari. Et tamen habet multas instantias. Quoniam ista non est vera neces­ sario: Omne quod moretur in aliquo toto tempore, in quolibet instanti illius movetur. Tum quia in nullo in­ stanti movetur. Turn quia in primo instanti non aliter se habet nunc ct prius : ulioquin sequeretur quod daretur primum mutatum esse in motu. - Nec etiam quidquid est album, aut homo, in aliquo toto tempore, in quolibet in­ stanti illius est homo aut album : sed stat quod in ultimo instanti illius non sit, ut patet in corruptione omnium permanentium, de his enim vere enuntiatur quod in toto tempore praecedente sint, ct quod in ultimo instanti non sunt. Si autem est vera gratia materiae, ita quod in istis ter­ minis, scilicet in quiete ct eodem modo se habere, verificcntur tantum ; oportet primo, reddere rationem quare tenet in ista materia, ct in aliis non. - Deinde oportet exclu­ dere instantias quas contra hoc affert Scotus, in it distin­ ctione Secundi, qu. xt, quas etiam habes recitatas in Ca^Crttnr· pxim. prcolo, in vi distinctione Secundi ·. V. Et primn instantia est de instantanea iranssubstantiationc panis in corpus Christi, cum tamen in toto tempore praecedente panis quieverit. Secunda vero est de aere tenebroso ct subito illumi­ nato : quoniam in toto tempore praecedente quievit sub tenebra. - Et si dicatur, inquit ipse, quod illuminatio est terminus motus localis, hoc nihil facit. Tum quia hoc est per accidens. Tum quia Deus posset instantanée producere corpus luminosum praesens acri quiescenti in tenebra toto tempore praecedente. Tum quia ex hoc non evaditur quin, ex parte subiccti, aer quieverit toto tempore in rei veri­ tate, et tamen in ultimo instanti aliter se habet. Tenia instantia est de ipso angelo, quoniam cx ista pro­ positione sequeretur quod angelus aliquo tempore quie­ scens, nunquam moveretur postmodum. - Probatur se­ quela. Quoniam posito quod in una hora quiescat, aut incipiet moveri in ultimo instanti illius horae; et hoc non, per te: aut in aliquo instanti mediato vel immediato illi. Non mediato: quid tunc in tempore intermedin quievisset. Nec immediato: quia instans non est immediatum instanti.Et si dicatur incipere in instanti temporis discreti, quae­ ratur quid de tempore nostro respondet illi instanti : an scilicet ultimum instans horae; an tempus immediate se­ quens; an aliquod instans mediatum. Et cum non possit assignari nisi tempus immediate sequens, sequitur quod angelus quiescens non potest incipere moveri instantanée: quod est inconvenient. VI. Ad evidentiam huius difficultatis, primo videndus est sensus propositionis; deinde respondendum quaesito*. * Ctnua.^ Quoad primum, sciendum est quod quidam duas dis­ tinctiones subintclligi putant in praedictis propositionibus. Una est de ly in toto aliquo tempore: scilicet primo, vel non primo. Altera est de ly in quolibet instanti: scilicet intrinseco, vel extrinseco. Et dicunt quod propositio sic moderanda est Omne quiescens in aliquo toto tempore primo, idest adaequate, in quolibet instanti intrinseco illius eodem modo se habet. Et hoc modo dicunt quod pro­ positio est per se nota ; sicque eam assumptam fuisse a s. Thoma, Sed, salva pace eorum dixerim, vocem propriam ignorare videmur. Quoniam apud ». Thomam, eorum indicio, cx ista propositione non habetur quod, si aliquid est tale, puta homo vel album, in aliquo toto tempore, .oportet quod sit etiam (ale in ultimo instanti illius. Et tamen si ista pro­ positio esset sic intclligcnda, evidenter constat quod quid­ quid est homo in aliquo tempore adaequate, in quolibet instanti illius est homo. - Nec distinctio de instanti intrin­ seco ct cxtrinseco posset evasionem praebere. Quoniam prima opimo, quam improbat a. Thomas, non dicebat alii quid quiescere in toto aliquo tempore, ct in ultimo instanti intrinseco aliter se habere, ut patet in littera. - Quia ergo intentio Ductoris cx proposito in quo loquitur, colligenda est; et manifeste patet primam opinionem iudicnxsc motum angeli ad cius quietem praecedentem se habere, ut instans generationis ad tempus praeviae nltcrationis; et constat quod nec altcratio illa mensuratur toto illo tempore primo, nee B instans illud generationis est intrinsecum tempori ut men­ suranti ulteratinncm : consequens est quod, si s. Thomas efficaciter improbare intendit positionem praedictam, quod assumat propositionem univoce curn adversario; ulioquin in solis verbi* esset quaestio. VII. Sciendum est igitur quod in toto tempore dupliciter distribui potest. Primo, in partes tantum : ut idem sit di­ cere, in toto aliquo tempore, ct. in qualibet parte illius temporis. Secundo, in partes ct in quaecumque illius sunt: et sic idem est dicere, in toto aliquo tempore, er. in qua­ libet parte et in quolibet instanti illius. Et quamvis utroque modo propositio sit in usu, in proposito tamen in primo sensu a philosophis ct theologis intclligitur: alioquin esset implicatio in adiecto dicere, cum ex aqua fit ignis, in toto illo tempore est aqua, et m ultimo instanti est ignis. Et in hoc sensu constat primam opinionem dixisse quod angelus in toto aliquo tempore quiescit, ct in ultimo illius instanti novum locum acquirit. Et quoniam realitcr, et non apparenter, s. Thomas intendit sibi contradicere, idcirco oportet dicere in eodem sensu distribui ly in toto tempore. Ita quod controversia est, an ista propositio, A quiescit in aliquo toto tempore, idest in qualibet parte alicuius tem­ poris, et m ultimo instanti illius aliter se habeat, sit pos­ sibilis. Prima enim opinio reputavit eam possibilem. ct super ipsam fundavit positionem suam: s. Thomas vero reputat eam esse impossibilem. - Et haec de primo. \ Ili. Quoad secundum ♦, dicitur quod haec propositio ‘0 est vera gratia materiae, non autem gratia formae: idest. non vcriticatur in omnibus terminis, sed in istis. Et decla­ ratur utrumque. Primo, pars negativa: quin cx esse tali m aliquo toto tempore, non formaliter infertur esse etiam tale in ultimo instanti illius temporis. Ista enim condi tionalis non est necessaria, si est homo in aliqua hora, ergo in termino illius horae est homo: immo de facto apparet illius folsitas de horn mensurante cius corruptionem. - Evidens est nutem ratio quare non teneat formaliter: quia scilicet totum tempus praecedens suum terminum, comparatur ad illud ut prius ad posterius; nec est necessarium quod, si est tale in priori mensura, perseveret tale in posteriori. Pars vero nflirmutiva declaratur, advertendo quod, cum intentio s. Thomae sii tractarc de naturis et naturaliter competentibus ipsis angelis, tam secundum statum naturae quam gratiae, non est hic sermo de possibili aut impos­ sibili logico, et respectu potentiae divinae; sed de possibili phv rnir den doc ord toti nia; om alie ut ce* hak sivi in est eoe ad sel ven • Ci. nom. T. ner cni' Prii ac que nisi • Cip. ii. e. I- B 'i’, que eue qua loci pcq con sens mot cun sect pou did tum tam ter i vel ut d hab< sed quo habe tenu tene poni est i fieri; eode tene! sed et h alitei secui esse X leUig motv ultim * CL aux». i. timo in ter ei pio in un alicui’ nusqu QUAESTIO LUI, ARTICULUS III ·«··. ’ Cf. num. V. * Cap. u, o. i. Cf. num. ι. physico, in quo attenditur quid rai ordini congruat, seclusis miraculis, non quid Deus possit. El hoc semper est atten­ dendum in scrutandis rerum naturis, sectantibus s. Thomae doctrinam. Dicitur ergo quod impossibile est, secundum ordinem rerum naturalium, aliquid habere esse quietum in toto aliquo tempore, et in fine illius aliter se habere. Quo­ niam omne /jt/rnu esse in ratione termini ad quem, seu omnis terminus, praeceditur, secundum naturae cursum, ab aliquo fieri: habet enim hoc rerum ordo, experientia teste, ut nihil novum tum repente fiat per se, quin aliqua prae­ cesserit via ducens ad illum terminum. Et proptcrcu, cum habere aliquid esse sub quiete, non sit via ad alteritatem sive acquisitivnm sive deperditivam, sed habere illud esse in motu, quia hoc est acquirere sci perdere, consequens est ut quiescens in aliquo toto tempore, in termino illius eodem modo se habeat, alioquin venisset ad terminum ad quem non processisset; quod autem in termino aliter se habet quam prius, praecedente motu iid terminum per­ venit. IX. Ad instantias autem adductas * contra propositio­ nem sic intellectam, facile patet cx dictis responsio. Quod enim adducitur dc tninuubstantiationc, dupliciter deficit. Primo, quia illud non est naturale, sed miraculosum valde ; ac per hoc, ad potentiam Dei spectat. - Secundo in hoc, quod trnnssubstnntiatio nullam habet quietem oppositam, nisi abuti velimus vocabulis: cum nec motus ipsa sii. X. Ad secundam instantiam, dc illuminatione, dicitur quod illuminatio est terminus motus localis. Et ad obicetiones contra hoc respondendo, ad primam dico quod, quamvis illuminatio, absolute, per acddéns terminet motum localem (quoniam scimus partes propinquas corpori solari perpetui esse luminis, nullo accessu vel recessu solis ab cis concurrente); tamen illuminatio ποιμ, de qua tantum prae­ sens potest esse sermo ad propositum, per se est terminus motus localis, non per se primo, sed per se secundo, se­ cundum naturae cursum. - Et cx hoc patet responsio ad secundam: quia scilicet non est ad propositum, quia dc Dei potentia, non de naturae cursu loquitur. - Ad tertiam vero dicitur quod, quamvis aer quiescat secundum esse absolu­ tum in toto tempore praecedente praesentiam solis, non tamen quiescit secundum esse relativum: quiu continue ali­ ter et aliter ac habet ad solem, secundum esse propinquum vel distans. Sed quia ad relationem non est per se motus, ut dicitur V Phpsic. ♦; sed aliquid potest aliter se continue habere secundum esse relativum, propter motum non in se, sed in alio ad ipsum habentem ordinem aliquem: ideo stat quod aer non quiescat sub tenebra nec moveatur, sed habens eam continue, aliter se habeat, propter motum al­ terius, secundum esse rcspectivum ducens ad exclusionem tenebrae ct acquisitionem luminis. Et utrumque horum ponitur satis rationabiliter. Nem quia ad relationem non est motus, ergo nec quies. quoniam circa idem habent fieri: sed loco motus est aliter se habere, ct loco quietis eodem modo se habere. Et quia privatio luminis, scilicet tenebro, non radicatur in aliqua forma contraria lumini, sed in relatione distantiae seu absentiae inter diaphanum ct lucens; consequens est quod aer, absque motu in se, aliter se habet continue secundum esse tenebrosum, con­ secutive cx hoc, quod aliter se habet continue secundum esse propinquum ad solem, per motum ipsius solis. XI. Tertia deinde instantia multipliciter deficit, non intelligcns mentem s. Thomae, loquentis de propria mensura motus angelici; et de aliter vel eodem modo se habere in ultimo instanti in ratione termini ad quem, et non quali­ tercumque; et dc motu, non per acquisitionem simplicem ipsius termini, sed ut exposuimus in titulo ♦. Unde instan­ tia illa aequivocut, primo, dc motu angeli, intendens mo­ tus nomine termini acquisitionem. - Secundo, conveniendo etiam secum in vocabulo, dico quod angelus potest in ul­ timo instanti temporis alicuius esse in aliquo loco ct ut in termino ad quem, et ut in principio motus. Ut in prin­ cipio quidem motus, quia potest, postquam nusquam fuit, in uno instanti sui temporis, coexistent! ultimo instanti alicuius horae, applicare se loco: tunc enim in tota hora nusquam fuit, ct in ultimo illius est hic; quod, apud S.TI10- 37 mam ♦, non esi moveri, %cd mutatum esse, Ut in termino ' Cf.«n. prate., vera ad quem, quia potest angelus in duobus instantibus 3’ sui temporis immediatis, diversis locis successive se appli­ care, ita quod illa duo instantia coexistant uni horae, sic quod secundum coexistât ultimo instanti horae, ct primum toti tempori praecedenti. Et si dicatur quod hoc est quod dicebat prima opinio, et quod impugnatur hic a s. Thoma ; respondetur quod non est verum, sed cx malo intellectu s. Thomae hoc cre­ ditur. Ut enim in titulo dictum est, quaestio praesens est dc comparatione propriae mensurae termini ad quem, ad mensuram propriam termini a quo. Et prima opinio di­ cebat quod se habent ut instans et tempus immediate prae­ cedens: ct ideo non datur ultimum instans in termino u quo, cie. Sanctus Thomas vero vult quod se habent ut in­ stans et instans immediata. et quod detur ultimum m ter­ mino it quo, - Et si contingat illa instantia coexistera tempori nostro, modo praedicto, hoc est per accidens, ct coexistentcr; et non tanquam in propria mensura. Et rursus quod etiam in tali contingentia J coexistentcr loquendo, et non mensurative) non diceretur angelus in toto tempore praecedente quievisse, sed inchoasse motum, et sic in ultimo esse in termino ad quem: vel, in toto tempore praecedente non motum fuisse, in ultimo autem inchoare motum. Et quia linee non adverterunt Scotus ct alii, ideo ipsum non intel­ lexerunt, impugnantes ignotum. XII. Circa quartam partem ct quintam ·, ubi s. Thomas 114n *"· ponit motum angeli non mensurari tempore quod est mensura primi motus, sed alio, sive continuo sive discreto, dubitatio multiplex est: scilicet dc natura tolis temporis discreti, et necessitate ponendi illud; ct similiter dc diver­ sitate talis temporis continui a tempore communi. Et quo­ niam haec partim spectant, ct tractata sunt in qu. x ·, partira seorsum tractanda essent speciali quaestione; ideo hic untum afferendus censui eas obicctiones, quae cx parte motus angelici se tenent. Sentus igitur, in n distinctione Secundi, qu. xi ·, contra u tempus discretum tripliciter arguit, primo. Quia pluralitas non est ponenda sine necessitate; nulla autem ratio cogit ponere tale tempus. Quod declaratur tripliciter. Primo, quia angelus est in loco, apud te. per operationem. Aut ergo trans­ euntem. aut immanentem. Si immanentem, illa mensuratur aevo : si transeuntem, illa mensuratur tempore communi. vel instanti. - Secundo, quia quidquid salvatur per tempus discretum, potest salvari per tempus continuum. - Tertio, quia quemadmodum non inconvcnit angelos convenire cum corporibus in aliqua corporali conditione eiusdem rationis aliquo modo, scilicet esse in loco; ita non inconvcnit. se­ cundum tale esse, mensurari eodem mensura qua mensu­ rantur similes conditiones in corporibus. XIII. Secundo, specialiter arguit contra alictatem talis temporis continui. Quia si poneretur, propter hoc ma­ xime deberet poni, quia motus angeli non dependet α motu caeli. Sed hoc nihil facit ad propositum. Tum quia mensuratio qualis n quali, vel quanti a quanto, non exigit dependentiam essentialem; sed sufficit quod quantitas huius certa cognitione certificari possit cx illo. - Tum quia am­ bulatio Petri post resurrectionem, non potest fingi quod mensuraretur alio tempore quam communi: ct tamen non dependet a motu caeli, qui tunc non erit. - Tum etiam quia quies caeli (empore communi mensurabitur: ct tamen motus caeli non erit. - Tum etiam quia, tempore losue stante caelo ·, motus qui facti sunt interim, tempore com- ‘Jj"' x· muni mensurabantur. XIV. Ad haec breviter dicitur, quod necessitas ponendi tempus discretum cx natura operationum angelicarum con­ sequenter se habentium, in qu. x * est ostensa. - Necessitas *Lw»upra-a vero ponendi aliud tempus continuum a tempore com­ muni, assignatur a s. Thoma hic cx hoc, quod mutabilitas alicuius non dependet a motu caeli. Ad obicctioncs nutem in oppositum respondendo, dicitur quod prima instantia · falsum ulrinquc assumit. Nam neque * et ot®. xn operationes immanentes naturale·» angeli mensurantur aevo. sed tempore discreto: neque operationes transeuntes quas secundum communem cursum habent (quod dico propter 38 QUAESTIO LUI ARTICULUS III motores orbium), ut sic, mensuramur tempore communi aut cius instanti, ut in littera dicitur. - Secunda quoque instantia falsum assumit. Nam sine tempore discreto non potest salvari quod detur ultimum esse operationis an­ gelicae. Nec potest salvari quod habeant mensuras sibi proportionales: inconveniens siquidem est quod operatio­ nes angelicae, quae immediate sc consequuntur ita quod ambae totae simul, successive tamen existunt, ad temporis nostri mensurationem aptentur; quoniam, ut patet, neque tempus nostrum secundum qunmcumquc partem est totum simul, neque instans nostrum est stabile. - Tertia similiter instantia falsum supponit, angelum scilicet esse subjectum •Qb-ui. «H.i; ipsius ubi ct motus localis, ut cx dictis* patet. Gemmant, π. »ι XV. Ad primam vero obiectioncm specialiter contra • C/. asm. nr. motum continuum *, dicitur quod verum est independentiam ct motus et mutabilitatis alicuius mobilis, esse ratio­ nem quod non mensuretur α motu caeli. Et ad rationem in oppositum dicitur, quod quantum mensurari α quanto contingit dupliciter : scilicet per se, ct per accidens. Et quamvis ad mensurari per accidens sufficiat certitudo co­ gnitionis, ad mensurari tamen per sc ab aliquo, requiritur dependere per sc ab illo; non in genere causae efficientis, ut qu. x, art. ult., ad ult., docuit Auctor; sed in genere causae formalis, eo modo quo simpliciora in entibus exem­ plaria per sc sunt ceterorum , ita quod nli.i non possunt eorum simplicitati perfectionique aequari, nedum excedere. Intclligi enim non potest ut cx natura alicuius insit illi mensurnbilitas ab Λ, et tamen ab A non dependeat. Unde ct in X Metaphys., text, xxt ·, Aristoteles dicit quod men- · Oid. r»h. ιχ surabile refertur quidem od mensurum, sed mensura non refertur ad ipsum. - Unde nullum inconveniens est dicere XT’ *’ *· ambulationem Petri post resurrectionem non mensurari per se tempore communi, sicut ct motum angeli, dc quo loqui­ mur ; quia potest esse velocior motu caeli, etc. - Mansio autem caeli tunc, si quietis rationem haberet, tempore com­ muni potential! rationaliter mensurari diceretur. Sed quo­ niam non quietis, sed fixionis miraculosac rationem habebit, ideo cadum stans aevo potius mensuratur, utpotc nulla in ipso existente potentia ad fixionis status remotionem. Tempore autem losuc primum mobile stetisse non constat, sed tantum corpus solare : unde instantia non est ad pro­ positum. Quamvis posset etiam, concessa cessatione primi motus, dici quod miraculum non aufert quin motus infe­ riores cx natura sua non dependeant n primo quamvis, quia ista dependentia est respectu cxtrinscci, divina virtus suspendere aut supplere eam possit. Cf. qa. L. IniroJ. 1 ti P ei • Qa. LT. S( • Qu. uw. ·· Qa. crtn. SC C sta • Cap. V. a. i. - in S. Th. kci. X• Conra. xix- HIC gei rλ •S.Th kcUTU». phy . DM. lib. XI. r / cap. vn. 0.;. • Cap. rc, n-4·- ntf S. Tb. Icet. ’’«■ . 3 T mte 3 non ab . est i intel cadi est i Si eius, suun • Qa. W, art4j prop qu vu. art. I,·· x ncqrU est c art. I· a actio sit ei litas ’ vcl es quod a) Û V J-ce*. • a? QUAESTIO L1V, ARTICULUS I QUAESTIO QUINQUAGESIMAQUARTA DE COGNITIONE ANGELORUM IN QUINQUE ARTICULOS DIVISA his quae ad substantiam angeli Primo: utrum intelligere angeli sil sua sub­ pertinent, procedendum csl ad cognitionem stantia. : ­utrum cius esse sit suum intelligere. irS qa‘L’10 *PS*US *· Haec autem consideratio erit Secundo quadripar tita: nam primo considerandum est dc his quaeTertio: utrum cius substantia sit sua virtus in­ pertinent ad virtutem cognoscitivam angeli; se­ tellectiva. cundo, de his quae pertinent ad medium cognoQuarto: utrum in angelis sit intellectus agens ct possibilis. scendi ipsius ♦; tertio, dc his quae ab eo cognoQuinto: utrum in cis sit aliqua alia potentia scuntur*; quarto, de modo cognitionis ipsorum Circa primum quaeruntur quinque. cognoscitiva quam intellectus * onsideratis C •qiumt. ••’fctwn ARTICULUS PRIMUS UTRUM INTELLIGERE ANGELI SIT EJUS SUBSTANTIA Oputc. XV, de Angelis, cap. «u. >l) PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod intelligere angeli sit eius substantia. An­ gelus enim est sublimior et simplicior 'quam intellectus agens animae. Sed sub­ stantia intellectus agentis est sua actio; ut palet r’ ’n “I Per Aristotelem, ct cius Com•ownn. m. mentatorcm ♦. Ergo, multo fortius, substantia an­ geli est sua actio, quae est intelligere. 2. Praeterea, Philosophus dicit, in XII AfetaηιΥι^’χί’· Phys'*> qu°d actio intellectus est vita. Sed cum n.7. vivere sit esse viventibus, ut dicitur in 11 de Ani· tna * videtur quod vita sit essentia. Ergo actio intellectus est essentia intelligentis angeli. 3. Praeterea, si extrema sunt unum, medium non differt ab eis: quia extremum magis distat ab extremo, quam medium. Sed in angelo idem ? est intellectus ? et intellectum, ad minus inquantum intelligit essentiam suam. Ergo intelligere, quod r cadit medium inter intellectum et rem intellectam*, est idem cum substantia angeli intelligentis. Sed contra, plus differt actio rei a substantia eius, quam ipsum esse eius. Sed nullius creati suum esse est sua substantia: hoc enim solius Dei μι’Τίj ProPr’UIT1 esG 111 cx superioribus : patet. Ergo neque angeli, neque alterius creaturae, sua actio est cius substantia. Respondeo dicendum quod impossibile est quod 3 actio angeli, vel cuiuscumque alterius * creaturae, sit eius substantia. Actio enim est proprie actualitas virtutis; sicut esse est actualitas substantiae vel essentiae. Impossibile est autem quod aliquid quod non est purus actus, sed aliquid habet de potentia admixtum, sit sua actualitas: quia actua­ ■ w a) β) γ) dice·. Ô) intcllcctux. - ipsorum proprius intellectus B, intellectus. - intelligent ABCDE. intellectum et rem intellectam. - intelligent et intellectum coalterius. - Om. codices. litas potentialitati repugnat. Solus autem Deus est actus purus. Unde in solo Deo sua substantia est suum esse * et suum agere. ’D· 0e· Praeterea \ si intelligere angeli esset sua sub* stantia, oporteret quod intelligere angeli esset sub­ sistens. Intelligere autem subsistens non potest esse nisi unum; sicut nec aliquod abstractum subsistens c. Unde unius angeli substantia non X distingueretur neque a substantia Dei, quae est ipsum intelligere subsistens ; neque a substantia alterius angeli. Si etiam r‘ angelus ipse esset suum intelligere, r« non possent esse gradus in intclligendo perfectius et minus perfecte: cum hoc contingat propter di­ versam participationem ipsius intelligere. Ad primum ergo dicendum quod, cum dicitur quod intellectus agens est sua actio, est praedicatio non per essentiam, sed per concomitantiam: quia cum sit in actu eius substantia, statim, quantum est in se, concomitatur ipsam actio. Quod non est dc intellectu possibili, qui non habet actiones nisi postquam fuerit factus in actu. Ad secundum dicendum quod vita non hoc modo se habet ad vivere, sicut essentia ad esse; sed sicut cursus ad currere, quorum unum significat actum in abstracto, aliud in concreto. Unde non sequitur, si vivere sit esse, quod vita sit essentia.Quamvis etiam quandoque vita pro essentia po­ natur ; secundum quod Augustinus dicit, in libro de Trin. *, quod memoria et in/elligentia et rolunlas sunt una essentia, una vita. Sed siejion accipitur a Philosopho, cum dicit quod actio in· telleetus est vita. i) Praeterea. — Et praeterea ABCDEF. ζ) subsistens, - ut esse virere creaturarum ^uae per ή non sub­ sistunt addit B. r,) 57 etiam. - Λ7 EG, Sed cd. d, Si autem C«L b. - pro iwn f as­ sent, nec possent FGj. m«h posset P. QUAESTIO LIV, ARTICULUS I 40 An tertium dici XDl μ quod actio quae transit in aliquid extrinsccum, est realiter media inter agens et subiectum recipiens actionem. Sed actio quae manet in agente, non est realiter medium inter agens ct obiectum, sed secundum modum significandi tantum: realiter vero consequitur unio­ nem obiccti cum agente. Ex hoc enim quod in­ tellectum fit unum cum intelligente, consequitur intelligerc. quasi quidam effectus differens ab utroque. Comment rvria Cardinalis Caiotani clarus est. Tantummodo requirit ut notetur quoniam inefficax videtur cius probatio. Nam aut intendit quod substantia pro essentia, ct non pro esse substan­ hic concludere distinctionem formalem tantum; aut forma­ tiali angeli supponit. Et quod ista quaestio est cum philolem ­ ct realcm simul. Non primum, quia ex hoc non ha­ sophis tenentibus in substantiis immaterialibus omnino* beretur intentum, ut dc se palet: ergo secundum. Sed hoc quales sunt Intclligentiac, nullum esse accidens; ut Avcrroe* non sequitur. Tum quia illa propositio assumpta, Actaatenet, in XII Mctaphys., comm. xxv. htas potentiahtati repugnat, est vera dc identitate formali, II. In corpore una conclusione responsiva, tripliciter pro­ non autem rcali: stat enim quod eadem res sic actualis ct bata, respondetur. Est autem conclusio talis; Nec intelligerc, potentialis, ut pacet dc ipsa essentia angeli, quae actualitas nec actio cuiuscumque creaturae, est cius substantia. - Haec quaedam est, ct potentialis ad existentiam. - Tum quia ex conclusio habet duas partes: altera est Je intelligerc respectu habere aliquid potentiae admixtum, non sequitur exclusio angeli; altera est de quacumque actione, respectu cuius­ omnis nctualitntis, sed purae tantum: non enim valet, A cumque substantiae creatae. Et prima quidem ratione utram­ habet aliquid de potentia permixtum, ergo non est actus; que partem intendit s. Thomas probare: duabus vero rcli- sed, ergo non est actus purus. Et tamen s. Thomas hoc xxmÎL oam' 11 ' quis ·, circa intelligerc persistere. assumpsit, dicens ; quidquid habet aliquid potentiae, non Est ergo prima ratio talis. Solus actus purus est sua est sua actualitas. - Et confirmatur ex illo verbo sua, quod actualitas: solus Deus est actus purus: ergo solus Deus idem importat quod propria, sic. Propria actualitas rei ha­ est suu actualitas. Sed ngere est propria actualitas virtutis, bentis aliquid potentiae admixtum, est defectiva ct quodam­ quemadmodum esse est propria actualitas essentiae: igitur modo potentialis, cum non sit actus purus: ergo nullam solus Deus est suum esse ct suum ngere. - Maior propo­ habet repugnantiam ut identificetur rei quae sic est actus, sitio hnbet duas exponentes: scilicet. .IcTim purus est sua quod habet aliquid potentiae admixtum. Patet sequela, pro­ actualitas; ct, Nihil aliud ab actu puro est sua actualitas. pter proportionem quam habent ad invicem. Et quoad hanc secundam, probatur in littera sic. Omne aliud V. Ad evidentiam huius rationis s. Thomac, sciendum ab actu puro habet aliquid potential!tatis admixtum: ergo est primo, quod duae rationes formales quadrupliciter sc non est sua actualitas, quia actualitas potcntinlitnti repugnat. habere possunt ad identitatem realcm. Aut enim ex scipsis III. Circa hanc rationem, dubium occurrit dc verita vindicant sibi identitatem realcm : ct istac in quocumque assumptarum propositionum, cfficnciaquc cnrundem ad pro­ inveniuntur, sunt caedem realiter, ut ratio entis ct ratio boni, positum inferendum. Et ratio dubitandi est, quia aut propo­ ct similia· - Aut cx scipsis vindicant non-identitatem seu sitiones assumptae intclligcndac sunt formaliter, aut mate­ distinctionem realcm, ut ratio albedinis ct dulcedinis: ct rialiter. Si formaliter, duo inconvenientia sequuntur. Primum talcs in quocumque inveniuntur, distinguuntur realiter. est, quod prima exponens maioris implicat in adiccto, dicens, Aut cx scipsis neutrum sibi vindicant. Et hoc dupliciter actus purus est sua actualitas. Quoniam si est sua actua­ contingit: quia quaedam indifferenter se habent ad identi­ lius formaliter loquendo, ergo aliquid puri actus habet tatem ct diversitatem rcalem; quaedam vero magis ad di­ rationem actuantis, ct aliquid habet rationem cius quod versitatem quam identitatem declinant. Sunt enim quaedam actualur. - Tenet sequela: quia ratio formalis actus est re­ rationes formales rerum, quae nec cx scipsis, nec ex con­ spective; ct si ad intrinseca rei terminatur, ut hic dicitur ditionibus quae comitarentur ens si invenirentur sibi ipsis per illud pronomen sua, ncccssc est quod terminus cius, derelictae, aliquam per sc unionem haberent; ut patet de scilicet potentia vel potentiate, sit in eodem. Et sic non rationibus iustitiac ct sapientiae.- Quaedam vero sunt, quae est actus purus. quamvis cx scipsis neutrum sibi vindicent, tamen cx sc­ Secundum inconveniens est, quod actio ct vinus, esse ct ipsis aliquam inter sc sibi vindicant per se coniunctioncm ; essentia, formaliter ct communissime sumpta, ex propriis et cx conditionibus concomitantibus eas, quantum est cx rationibus formalibus vindicarent sibi hoc, quod alterum parte ipsarum, si solae invenirentur, coniunctio illa realcm scilicet, puta actio, esset actualitas alterius, scilicet virtutis; distinctionem exigeret extremorum. Et tales sunt rationes ct similiter esse respectu essentiae. Patet sequela : quia su­ virtutis et operationis. Nam nec cx scipsis identitatem rcaper hac propositione fundatur processus s. Thomac, ut lem habent: alioquin in omnibus essent idem realiter. Nec patet in littera, si formaliter intclligatur. - Et confimatur: cx sc ipsis diversitatem habent realcm: alioquin in Deo quia cum dicit s. Thoma*, actio est propria actualitas vir­ distinguerentur realiter. Nec cx scipsis abstrahunt ab omni tutis, sicut esse essentiae, aut intendit dc cis in communi, coniunctionc inter sc: immo ct ex scipsis habent coniun­ aut in speciali. Non in speciali, quia non potuisset ex hoc ctioncm quondam per sc, quasi ut propria perfectio ct id arguere communiter ad Deum ct creaturam, ut fecit: ergo cuius est illa perfectio. Et si rationes istac solae conside­ in communi. - Quod autem concedere hanc propositionem rentur, quantum cx carum meritis pendet, coniunctio ista sit inconveniens, ex eo patet, quin sequeretur quod in quo­ non est aliter per sc quam per naturam actus ct potentiae: cumque ista formaliter invenirentur, alterum esset actus, nullo enim alio modo, etiamsi fingendi daretur licentia, ct alterum potentia : alioquin secundum suas rationes for­ imaginari potest talium per sc coniunctio. Ex hoc autem males in eo non essent. quod coniungcrcntur per se ut actus ct potentia, sequitur Si vero intclligcndae sunt materialiter, tunc etiam duo ulterius quod distinguerentur realiter: si enim essent rea­ sequuntur inconvenientia. Primo, petitio principii in maiore, liter idem, iam essent coniunctu iJcnticc; ct sic neutrum dicendo, solus actus purus est sua actualitas, idest opera­ esset actus alterius. Quamvis enim posset forte intclligi ut tio: hoc est enim quod venitur in dubium; ct quod a actus sui ipsius, intclligcndo unuin ut duo, impossibile ta­ secutoribus oppositae opinionis negatur, ut patet de Avcr- men est ut idem sit actus sui ipsius: in coniunctionc nu­ roc, XII Mctaphys., comm. xxv. - Secundo, nullitas proces­ tem aliquorum per sc ut actus ct potentiae, alterum non sus s. Thomac. Non enim facile esset tingere quomodo solum intelligitur, sed est vere actus, ct alterum vere po­ processus iste apparentiam aliquam, ne dicam veritatem, tentia illius. haberet, si ratio netus ct potentiae praecidatur: cum totus VI. Sciendum est secundo, quod aliqua duo habere sc super his fundetur. ut actum ct potentiam, contingit dupliciter: scilicet forma­ ,Bcn.n,!u. 1\ . Circa secundam exponentem maioris ·, scilicet. Nihil liter, ct virtualitcr. Normaliter quidem, quando alterum ita aliud ab actu puro est sua actualitas, dubium occurrit: invenitur in re alteri coniunctum, quod actual secundum itulus T • ct. num. n. rem r fice q males, habeni dum i ratio: cundu ut pai eadem rem p quin s ipsum ptcrca ictus < modur bent si nites r sunt ic bili tute VII. respom Quae i sunt id ut pro; tur suy ratione I realiter, pria po potcnrix actus. mansiot tur in te per se dentes est quo< virtualit omnium tinct in eo quod imperfec • O. nam. »u VIII. positioni • Num. n. tormali i eta de a cto ct si • c*p. n, tu 7, > in II Cat ab orient nit duplic qui i apu· tualiter, i esse vcrui sua actua liter, vel oblidende Et procul tiones α d> punis sit ac tu aret, s sit sua pc perfidi ips exibitis. Illa ver habent ut communi i scilicet acti quod in D« vel quod n rationis dec IX. Ex l nem · diccn vumur; scii absolute; c: Quamvis ct habere ratic QI AESTIO L1V, ARTICULUS I rem reliquum. Virtualiter autem, quando aliqua duo identicc quidem >unt unum, habent tamen tales rationes for­ males, quae si conjungerentur, abstrahendo tib eo ex quo habent quod sint unum idcnticc, alterum reliquum secun­ dum reni aciuarct. Et hoc modo se habent virtus et ope­ ratio: num in quibusdam actualitcr operatio virtutem se­ cundum rem actual, et virtus operativa per illam perficitur, ut patet in nobis; in quibutdnm vero virtus et operatio eadem res sunt, ne per hoc operatio virtutem secundum rem perficere nequit. Non perdit tamen operatio ex hoc, quin iit tale ens quod, si non praeveniretur ab identificante ipsam cum virtute, actunret, secundum rem, illam. Et propterca potest dici quod se habent ud invicem tunc sicut actus et potentia virtualiter, »eu conditionaliter. Quemad­ modum aeternitas et immutabilitas, dicimus quod se ha­ bent sicut causatum et causa, non formaliter, quiu aeter­ nitas non causatur secundum rem ex immutabilitate, quin sunt idem ; sed virtualiter, quin si causaretur, ex immuta­ bilitate causaretur. VII. Ex his nutem patent et vis rationis s. Thomae, et • a. nam. π. responsio ad ubicctn. Vis quidum rationis * in hoc consistit. Quae se habent ut proprius actus et propria potentia, non sunt idem nisi in actu puro; vinus et operatio se habent ut proprius actus et propria potentia: ergo. - Maior funda­ tur super hoc, quia talia in quocumque inveniuntur cum ratione actus et potentiae, inter se distinguuntur rcaliter. Ergo, a destructione consequentis, ii non distinguuntur rcaliter, non salvantur coniuncta ut proprius actus et pro­ pria potentia. Ergo aut utrumque in illo habebit rationem potentiae, quod est impossibile; aut utrumque rationem actus. - Vel: ergo illud in quo talia tdentificnntur absque re­ mansione actus et potentiae, nut est netu· purus, et habe­ tur intentum; aut est potentia pura: sola enim haec duo, per se loquendo, sunt propriae rationes et causae exclu­ dentes permixtionem actus et potentiae. Sed impossibile est quod sit pura potentia: quin talis nec formaliter nec virtualiter continet actum ; immo est imperfectissimum omnium cutium. Ergo est actus purus, qui eminenter con­ tinet in se et rationem actus et rationem potentiae: et ex eo quod actus actualiliitcm habet; ex eo vero quod purus, imperfectionem omnem potenualitatis excludit. • et nam. in. VHI. Ad obiccU vero in oppositum · dicitur, quod pro­ positiones nssurnptac intclligcndac sunt formaliter: sed cum • Nca. w. formali intellectu propositionum stat distinctio supra * di­ cta de actualitcr et virtualiter, ut patet in exemplo addu­ cto et similibus. Et expresse etiam docetur ab Aristotele • c»p.ii,n.9. in II Caeli *, qui hanc propositionem, motus caeli incipit ab oriente, non materialiter, sed formaliter sustinens, expo­ nit dupliciter: scilicet actualitcr, et sic dicit quod est falsa, quia apud ipsum, motu» cadi nunquam incocpit; vel vir­ tualiter, idest, si inciperet, ab oriente inciperet, et sic dicit esse veram. Similiter igitur in proposito, actus purus est sua actuahtas distingui potest, formaliter intellecta, actualiter, vel virtualiter: et primo modo videtur implicare, ut oblidendo tactum est; secundo vero modo est verissima. Et procul dubio ad hunc sensum fiunt huiusmodi proposi­ tiones π doctoribus: non enim intendunt dicere quod netus purus sit id quod ipsum actual ; sed sit id quod ipsum actuarct, si actuabilis esset. Sicut cum dicimus quod Deus sit sua perfectio, non intendimus quod Deus sit id quod perficit ipsum; sed quod ipsum perficeret, «i esset perfectibilis. Illa vero propositio communis, operatio et virtus se habent ut actus et potentia, de virtute et operatione in communi intclligitur: sed utendum est eadem distinctione, scilicet actualitcr vel virtualiter. Et sic non sequitur vel quod in Deo inveniantur cum ratione actus er potentiae; vel quod ratio sit inefficax: quoniam, ut ostendendo vim • Nam. vi, vu. rationis declaravimus *, hoc sufficit. IX. Ex his quoque patet quid ad secundam dubitntio• Ct. nnm. rr. nem * dicendum sit. Unica siquidem distinctione omnia sol­ vuntur: scilicet quod aliud est loqui de actu et potentia absolute ; et aliud de actu proprio et potentia propria. Quamvis enim una res quae non sit actus purus, possit habere rationem actus et potentiae respectu diversorum ; SuxMak Taxai. D. Tuouae T. II ■ 4I impossibile tamen est quod una res sit proprius actus et propria potentia, nisi sii actus purus, qui haec eminenter pracliabcut : quoniam si actualitcr inveniuntur, distingue­ remur rcaliter, aut idem esset proprius actus sui ipsius, quod non esi intclligibilc. Dicitur ergo quod intendit s. Tho­ mas inferre distinctionem rcalcm. et quod illa propositio, actuahtas potcntialitati repugnat, est vera quoad identitatem rcalcm, si potentiality propriae actualium, de qua loqui­ mur, comparetur. - Et similiter, quamvis ista consequentia non valeat, A habet aliquid potentialitatis admixtum, ergo non est actuahtas aliqua; valet tamen ista, ergo non est propria actuahtas, respectu cuius est potentiahs. - Et si­ militer, quamvis nihil prohibeat rem habentem aliquid po­ tentiae esse actum defectivum, impossibile tamen est esse suum actum, quamvis defectivum: quia jam, ut pluries dictum est, actu» suus non esset, quamvis intclligcretur. X. Adverte tamen diligenter quod praedictae proposi­ tiones dupliciter possunt applicari ad intentum ». Thomae. Prima, ud ostendendum quod angelus non sit suii operatio, quin est potential!· respectu illius. Et sic in hoc processu supponeretur angelum esse in potentia respectu operatio­ ns: et probatur ex hoc distinctio rcalis ab eadem.-Secundo, ud ostendendum quod in angelo non est ratio identificationiB inter rinutem et operationem, quuc bc habent ut proprius actus et propria potentia. Er secundum hoc, sup­ ponitur angelum non esse actum purum: et probatur dixtinctio rtalis angeli n sua operatione, quia rntiu identita­ tis actus et potentiae propriae illius actus, non est nisi puritas actu·. Et nd hoc, non «d primum, applicandae sunt propositiones adductae: quoniam primo modo supponere­ tur quodammodo probandum; secundo vero, efficax reddi­ tur processus, ut patet ex dictis. XI. Secunda ratio* est ducens ad impossibile, sic. Si · Ci. n»m. o. intclligcrc angeli esset cius substantia, ergo esiet subsistens: ergo unum tantum: ergo unus angelus neque distingue­ retur nb .altero, neque n Deo. - Secunda consequentia probntur: qma intclligcrc subsistens non potest esse nisi unum. Quod probatur: quia nullum abstractum subsistens potest esse nisi unum. XII. Circa hanc rationem multiplex dubitatio occurrit Primo, dubitatur circa primam consequentiam, scilicet: Si intelligerc angeli esset substantia eius, esset si/bsistens. Aut enim ibi sumitur subsistere simpliciter. Et sic ista quidem consequentia c*t optima: quonium de substantia completa, de quit hic est sermo, loquendo, ista categurica est neces­ saria, substantia est subsistens. Sed secunda consequentia tunc nihil volet, sdlicct, fat subsistens, ergo unum tantum, ut in sequenti dubio patet. - Aut ibi sumitur subsistere in scipso, praecidendo omne posterius. Et ric consequentia ista nihil valet’ quin ista catcgorica non est necessaria, sed contingens, substantia subsistens in seipsa abstra­ cte. Perfectio namque «impliciter substantiae nomine importatii, indifferenter se habet od subsistendum in sttipsa. ut contingit in Deo; et ud subsistendum in aliquo contra­ hente ipsam ad naturam permixtam potentiae, ut contingit in angeli» et aliis completis substantiis; sicut intclligcrc contingit esse substantia, puta in Deo, et accidens, puta in nobis. XIII. Secundo, dubitatur an illa consequentia. Intelhgere angeli est subsistens, ergo unum tantum, intclligcoda ait gratia materiae, vel gratia formae. Non gratia formae, quia non tenet in omnibus. Non enim valet, .1 est subsistens, ergo non est nisi unum specie et numero ( de tali enim unitate est hic sermo), ut patet de praedicatis quiddit.itivK ipsarum substantiarum: tale enim est commune pluribus substantiis secundum speciem, et tamen subsistit; non enim infitiari potest quin aliquod praedicatum essentiale sit com­ mune pluribus angelis, et tamen subsisut in eis. Et sic non valet, talis res est Subsistens, ergo est una tantum specie et numero. Similiter, si essent albedo er nigredo sub­ sistentes, non valeret, color est subsistens, ergo est unum tantum secundum speciem et numerum. Nec etiam gratia materiae. Tum quia oporteret an ignare illam conditionem in iniclligcce angeli, ratione cuius te­ neret: quod hic non fit, - Tum qui· probatio assumpta in 6 QUAESTIO I.IV. ARTICULUS I littera est universalis, ac per hoc significans quod non gratia materiae est sermo. XIV. Tertio, circa illam catcgoricam assumptam ad probationem secundae consequentiae, scilicet: Intclligcrc subsistens non potest es.se nisi unum, dubium occurrit: quoniam aut non est ad propositum, aut est falsa. Proba­ tur hoc distinguendo primo ly intelligcre; secundo, coniunctioncm cius cum ly subsistens» Intelligcre enim potest supponere vel pro intclligcrc puro; vel pro intclligcrc tali, idest tantae perfectionis, puta quantam ponit naturalis in­ tellectio Gabrielis. Si intdligatur dc intclligcrc simpliciter, dato quod propositio sit vera , non est nd propositum : quoniam intclligcrc angelicum non est purum intclligcrc, sed tale. - Si vero intdligatur dc intclligcrc contracto, nihil aliud infert nisi quod tale intclligcrc, puta Gabrielis, est unum specie ct numero, quemadmodum substantia cius. Et sic ultima consequentia, scilicet quod unus angelus non distingueretur nb altero nec a Deo, nihil valeret. Similiter intelligcre, quotis modo supponat, dupliciter contingit quod subsistat, scilicet formalitcr. ct identice: formaliter quidem, si ex perfectione propria vindicat sibi subsistere; identice vero, si subsistere non secundum pro­ prium rationem sibi convenit, sed ex eo cui coniungitur. L'.nuin.Exemplum utriusque modi habetur in casu posito ·, si albedo et nigredo subsisterent: tunc enim culor quidem subsisteret identice, albedo et nigredo formalitcr. Aut ergo in ista propositione intenditur quod intclligcrc subsistens formalitcr, non potest esse nisi unum: et sic non est nd propositum, quoniam intclligcrc angeli non concederetur sic subsistere. - Aut intenditur quod intclligcrc subsistens identice, non potest esse nisi unum: ct sic in proposito est falsa, ut ex exemplo dato patere potest. Et hoc modo di­ ceret Averroes quod intclligcrc angeli est subsistens: quin scilicet est idem substantiae angeli. XV. Quarto, circa illam aliam universaliorem proposi­ tionem assumptam, scilicet: Quodlibct abstractum subsistens est unum tantum, dubium occurrit, de quali abstractionc intdligatur : an scilicet secundum modum significandi. an secundum modum essendi. Si secundum modum signifi­ candi, ad propositum non est. Tum quia netus intelligcndi non significatur abstracte per hoc nomen intclligcrc, sed per hoc nomen intellectio. Tum quia dc rebus ct rcalibus rerum modis quaestio est, et non dc modis significandi. Si vero dc abstractionc secundum esse intclligitur, aut dc ubstructionc u receptivo; out de abstractionc a quocumque posteriore tota sua ratione formali. Si primo modo, pro­ positio est falsa, ut patet in casu posito dc colore: tunc enim culor abstractum quodd.im esset ab omni recipiente, ct tamen multiplicaretur in albcdinc ct nigredine subsisten­ tibus. - Si vero intclligitur secundo modo, dato quod esset vera, nihil uliud inferret nisi ct quod intellectio praecisa ab omni contrahente, si subsistit, non est nisi una, ct quod intellectio talis, idest tantae perfectionis, abstrahens ab omni posteriore suu propria ratione, si subsistit, non est nisi una: quemadmodum ex ipsa sequitur quod, si color praecise subsisteret, quod esset tantum unus; et si color talis, puta albedo, subsisteret, esset tantum una albedo. Et sic non sequeretur intentum : quia cum hoc stat quod essent plures intellectiones distinctae specie , quemadmodum stat quod essent plures eoiores subsistentes distincti specie; quamvis non posset esse multitudo pure numeralis. XVI, Circa ultimum consequentiam in eadem ratione, illam scilicet: Ergo non distingueretur a substantia Dei, du­ bium occurrit: quoniam non videtur valere. Posset namque salvari quod intclligcrc subsistens distingueretur α substan­ tia Dei per hoc, quod intclligcrc Dei esset non solum intclligerc, sed velle, ct quidquid in Deo est: intclligcrc au­ tem subsistens non esset nisi intclligcrc. - Et confirmatur: quia ex hoc quod alicui rei tribuitur subsistere, nulla perfe­ ctio intrinseca ei accrescit; ut patet, si fingamus albedinem subsistere per divinam potentiam; eiusdem enim rationis intrinsecae esset subsistens et non subsistens, quamvis dif­ ferenter se haberet ad sentiri, ad dependere a subiccto, nd agere ct pati, et similia. Ad hos obicctioncs dicendum est tali ordine, quod primo ad quartam, secundo ad secundam *, tertio ad tertiam ··, ’’ Ci.Bom.xn·. ■ . ... . <-i.ftom.wi. quarto ad primam*, et quinto ad quintam *·, dicendum est: ‘ Ci. eem.un. quia sic exigit ordo doctrinae, ut a magis universalibus ct formalibus ad minus universalia ct materialia descendamus. XVII. Ad quartam igitur dubitationem * dicitur, quod ‘(XnuB.w. in illa propositione universali. Omne abstractum subsistens non potest esse nisi unum, ex parte subiccti duo termini ponuntur, ly abstractum, ct ly subsistens. Et Iv quidem subsistens modum essendi significat: ly vero abstractum modum concipiendi. Ita quod sensus propositionis est: Omnis res abstracte concepta, seu conccptibilis, si sic abs­ tracte subsistit, non potest esse nisi una. Et est sermo dc abstractionc in communi n quocumque contrahente seu contracti vo, sive illud sit receptivum, sive sit dirferentia essentialis, etc. Et sic intellecta propositio haec ambiguitate caret, nec habet aliquam instantiam: quoniam color abstra­ cte conceptus tam a ditferentita quam a subiectii, si in tali abstractionc subsisteret, non esset nisi unus. Formalitcr enim multiplicari non posset quia α formalibus differentiis abstraheret. Materialiter vero minime: tum quia a distin­ ctis is numenditer abstraheret, tum quia non esset assignare per quid alter ab altero distingueretur, cum in utroque nihil aliud esset nisi color ct subsistentia, - Nec est extra propositum abstractio secundum modum concipiendi; sed ma­ xime propositum clarificat. Tum quia dc abstractionc con­ ceptus ex parte rei, et non ex parte nostri tantum, est sermo. I um quia α notioribus nobis occulta haec hoc modo insi- nuantur: quemadmodum enim ratio aliqua formalis in abs­ tracto non multiplicatur si >ofa sumatur, ita et si secundum rem in scipsa subsistere ponatur, multitudinem excludere manifestatur. - Quomodo autem propositio haec intentum s. Thomae inferat, ex sequentibus est manifestum. XVIIL Ad secundam autem dubitationem · dicitur, quod * O*®· consequentia illa dupliciter potest accipi. Primo, ut facet; et sic est bona gratia materiae. Alio modo, secundum id quod implicite importat : ct sic est bona gratin formae. Si enim formetur sic. 5; intelligent est subsistens, ergo non est nisi unum, non tenet gratia formae : quia ista est falsa, omne subsistens non est nisi unum. Sed tenet gratia ma­ teriae, non specialis, idest huius quod est intclligcrc, sed generalis, idest huius quod est esse abstractum: ita quod in materia abstractorum, ista est vera, omne subsistens non est nisi unum. Et quia intelligcre est ile numero abs­ tracte conceptorum, quamvis significetur non per nomen, sed per verbum infinitivi modi, ideo consequentia tenet. Si vero consequentia haec secundum id quod implicite continet, explicite sic formetur, Si mteiligcre m sua abs· tractione subsisteret, non esset nisi unum, est bona gratia formae. Et quia eius categories, in cuius virtute tenet, non est ista, scilicet, omne subsistens non est nisi unum, sed i»ta, scilicet, omne abstractum subsistens non est nisi unum, quam tantum s. Thomas assumpsit; ideo formalitcr intclligcnda est in sensu exposito. XIX. Ad tertiam vero dubitationem *. quae valde dif­ Ci nam. irr. ficilis est, cum Dei udiutorio dicam quid occurrit. Cum enim tota difficultas consistat in hoc, an dc intclligcrc. an de intclligcrc tali sit sermo, duas tantum vias, inter se incompossibilcs, habemus, quarum tamen alteram oportere eligere video, ad solvendam difficultatem hanc. Prima est, negare quod obicctioncs supponunt, scilicet quod detur intclligcrc ct intelligerc tale, abstrahendo actum intelligcndi ab extrinsecis, ct stando praecise in intrinsecis illius: quo­ niam intclligcrc non est tale nisi vel subicctivc, puta di­ vinum, angelicum, vel humanum; vel objective, quia ad tale vel tale obiectum terminatur. - Et secundum hoc, fa­ cillime nd obiecta patet responsio : nam sermo praesens est dc intellectione secundum cius intrinseca tantum intcllig en dus. Et sic ratio staret. quoniam si intclligcrc angeli praecise sumptum, abstrahendo ab omni cxtrinseco. subiccto scilicet et obiccto, non esset, formalitcr loquendo, nisi pura intellectio, consequens est quod, si in tali abstractionc subsisteret, quod esset purum intclligcrc subsistens; ac per * Numai. x»a hoc, non esset nisi unum, ut ex dictis * patet. XVII h Sed quoniam haec responiio minus consonans est rationi: - tum quia omnis intellectio, unnio omnis actus immanens, esset i par es ciei, e aliquii conim lectior • Sam. «q. vt nui potest licet <ί quod • C/. num. xxi. jftf ·, ( ·· Ct. nnm.xxn. 9 • a. nura. lix fto. intelle cum e obice h erum; admod Et div per oc< non st diffcrei similiu Div penes et per dividiti intellig relueen sic per maris, ■ sunt ex sti tutis pars er gendi s absolub quoniat obicctui intclligt vitalis i quod p< illae, qt constat: illud qu re non : differenti per se ra visibile f< sequitur» quamvis alia tame telligcndi non est i» WJ. intelligerc sects, da tclligcrv, in scipso haec perj rationem accipicnd; • frti situm, exs ΛΛ frupMian· ; specum: i •5Π· «* inteUigcrc substantia tum intclli ut obiideo sed sumin dionis sim a scipso ul intelligerc .· solute et ir liger* angi pro ipso ac citer. Et es etion is quai QUAESTIO 1,1V, ARTICULUS 1 tnc III. xir. ;vii- v. esset una spectus specialissima, intrinsece loquendo, quoniam par est ratio de omnibus; ct sic velle omne esset unius spe­ ciei, ct similiter omnis visio, omnis auditio, etc.: tum quia aliquid eiusdem speciei specialissimae esset connaturolitcr commune intelligcntiis omnibus ct nobis: tum quia intel­ lectionem esse talem obiective, non est esse tale cxtrinsecc, • κς. ut nunc nunc · patebit: - unde alio modo, ct rationabilius potest dici, concedendo quod supponunt obtcctioncs, sci­ licet dari intellectionem et intellectionem talem intrinsece, quod sermo s. 'Hiomae intclligendus est formaliter et per *·% "elwi ”!i *' ct cl,,o‘* ^oc suffidt ad propositum ··. XX. Ad evidentiam autem primi, sciendum est quod intellectio tripliciter contrahi potest: primo, per subtecta, cum distinguitur in angelicam et humanam; secundo, per obiccta, cum distinguitur per terminari ad tale ct tale obicctum; tertio, per proprias differentius divisivas dlius, quem­ admodum genus dividitur, scu analogum per suos modos. Et divisio quidem per subiectfl manifeste est cxtrinscca ct per accidens: nlioquin idem esset differentia per *c plurium non subaltcrnatim positorum; puta humanum esset per sc differentia intellectionis, volitionis, visionis, ct reliquorum similium. Divisio vero penes obiccta dupliciter contingit: scilicet penes obiccta secundaria; ct haec manifeste est cxtrinscca ct per accidens. - Et penes obiccta primaria; puta cum dividitur intellectio in actum intclligcndi proportionatum intelligibih relucenti in phantasmate, uut proportionatum relucenti in seipso. Et de tali divisione crediderim ego quod sit per se ct essentiali*: non quod putem obiccta, etiam pri­ maria, esse differentias per se netus intclligcndi (quia obiccta sunt cxtrinscca; differentias vero operter esse intrinsecus con­ stitutis pdripMs; quoniam differentia eius quod est esse rei, pars est); sed arbitror differentias essentiales actus intclli­ gcndi sumi in ordine «d talia obiccta, ita quod non sunt nbsolubilcs a tali ordine. Et hoc rationabiliter dici potest: quoniam nec ipsum intelligcrc absolvi potest «b ordine ad obiectum suum formale; quoniam si quacrarur, quid est intelligent? non poterit responderi nisi quod est operatio vitalis circa verum, vel aliquid simile. Didicimus nutem quod per se differentiae alicuius superioris accipiendae sunt illuc, quae diversificant id cx quo illud superius formaliter constat: differentiae enim animalis sunt quuc diversificant illud quatenus sensitivum. Et sic, quia intellectio constat cx re non absolubili a tali oblecto, consequens est quod per sc differentiae illius erunt res essentialiter respicientes diversas per sc rationes talis obiccti: ct sic intellectio erit ut genus di­ visibile formaliter per essentiales differentias, scu modos. - Nec sequitur ex hoc quod idem esset differentia plurium.Quoniam, quamvis una res sit obiectum actus intclligcndi ct volendi, alia tamen ratione formali obiicitur utrique; actui quidem in­ tclligcndi ut species veri, volendi vero ut species boni. Unde non est idem obiectum formale utriusque. - Haec de primo. no», itx XXI. Quoad secundbm ·, dicendum est quod, quamvis intelligcrc angeli praecise sumptum, abstrahendo ab extrinsccis, claudat in sc intrinsece duo, scilicet et quod sit intclligcrc, ct quod sit tale, puta proportionatum intelligibih in scipso habenti aliquid potcntialitatis, claudit tamen ultra haec perfectionis modum, quoniam secundum utramque rationem aliquid perfectionis ponit. Et quoniam subiccto sic accipienda sunt ut consona sint praedicatis; et, ad propoΰ57τ^ο»ίί«Γ/· s*tuin» esse * substantiam est praedicatum ad perfectionem rfrnetdd.iioB*, spectans: ideo hic sumitur intelligcrc angeli, non inquantum intelligcrc absolute (quia intelligcrc absolute abstrahit a substantia cl accidente; et sic nullum intelligcrc, inquan­ tum intelligcrc, subsistit); nec sumitur inquantum tale (quia, ut oblidendo deductum est, non concluderetur intentum); sed sumitur inquantum intelligcrc habens tantum perfe­ ctionis simpliciter, Dico autem simpliciter, ut distinguitur a scipso ut habet aliquid imperfectionis admixtum. Et sic intelligcrc angeli sumitur medio modo inter intelligcrc ab­ solute ct intelligcrc tale: Ira quod, cum assumitur, si intclbgere angeli esset substantia, ly intelligcrc angeli supponit pro ipso actu intclligcndi, ct modo suae perfectionis uroplicitcr. Et est sensus: Si intelligcrc angeli est tantae perfe­ ctionis quod est substantia, ergo etc. - Et sic salvatur sermo 43 formalis ct per sc. Formalis quidem quoniam de intelligere angelico quantum ad id quod convenit sibi cx per­ fectione sui intelligcrc, est sermo. Per se nutem : quoniam esse perfectum non est praedicatum accidentale, aut trahens rem extra rationem suam; sed cuique rei infra latitudinem • An. i, Coaformalem convenit, ut in qu. tv ♦ plenius dictum est. mest. aam. t. XXII. Quoad tertium *, dicendum est quod, ut obiiciendo • Cf. n*tn xit tactum fuit, cx duobus tantum capitibus videri posset pro­ cessus iste insufficiens scilicet aut quia indiscussum relin­ quitur nn intelligcrc angeli, inquantum tale, sit substantia; aut quia praetermissa est distinctio de subsistere formaliter, ct idcnticc. Sed quod neutrum horum obstet, declaratur. Et de primo quidem facile patet. Tum quia, cum esse substantiam sit praedicatum dicens perfectionem simpliciter, si intelligcrc angeli secundum totum id quod dicit perfe­ ctionem simpliciter, non est substantia, a fortiori minus erit substantia secundum id in quo habet aliquid imperfectionis admixtum constat autem quod inquantum tale, aliquid im­ perfectionis continet. - Tum etiam quia intelligcrc angeli in­ quantum tale, est sublectum extraneum respectu praedicati dicentis perfectionem simpliciter, quale est substantia: et ideo mirum non est ii in doctrina cx propriis omissum fuit. - Nec obstat quod praedicatum sit, non substantia absolute, sed substantia angeli: quia si intelligcrc est sub­ stantia angeli, sequitur ergo quod sit substantia, quod est praedicatum dicens perfectionem simpliciter. Quod etiam principaliter intenditur in hac quaestione: si cnim substantia est, procul dubio sua, idest intclligcntis, substantia est. Quod autem secundum non obstet, sic declaratur. Sub­ sistere, scu substantiam esse, possumus imaginari conve­ nire alicui rationi formali, quadrupHeiter: primo modo, ut superius suo inferiori, quemadmodum convenit homini ; secundo, ut inferius suo superiori, quemadmodum convenit enti: tertio modo, quasi modus intrinsecus, sicut dicimus quod sapientia infinita subsistit; quarto modo, idcnticc, si­ cut dicimus quod relationes in divinis sunt substantiae. Et si volumus recte considerare, primus modus omnino erat extra propositum: quoniam Je sc patet quod intelligcrc non est inferius ad substantiam. Et similiter secundus mo­ dus extraneus erat : quin substantia non est inferius ad intelligcrc. Constat cnim quod neque differentiae substan­ tiae sunt differentiae actus intclligcndi; neque e converso differentiae netus intclligcndi sunt differentiae substantiae. Unde duo tantum modi relinquebantur. L terque nutem mo­ dus. $i per sc attribui crederetur ipsi intelligcrc angeli, suf­ ficienter excluditur cx hac ratione: quoniam ad maximam perfectionem ipsius intelligcrc spectaret quodlibct horum. Si namque intelligcrc angeli per sc convenit subsistere quasi modus essendi cius, aut identitas cum substantialitate, cx perfectione suu simpliciter hoc habet: quoniam utrumque horum ponit perfectionem simpliciter. - Excludere autem quodeumque eorum per accidens, opus non fuit. Tum quia esse substantiam vel accidens nulli rei convenit per acci­ dens, sed semper sunt conditiones essentiales rerum. I um quia hoc solo modo posset dici quod intelligcrc subsistit per accidens, quia identitas cum substantia non convenit sibi cx parte sui, sed ex parte substantiae sed hoc extra­ neum erat α proposito, quia substantia angeli, iam · decla­ • Qu. L, m. •J J. 4. ratum est quod esc res finitae perfectionis et non est actus purus, ac per hoc non habet in $e unde vindicet sibi iden­ titatem cum omni eo quod sibi convenit; propter has enim conditiones substantia Dei est quidquid habet. XXIII. Et per haec iam patet responsio ad obiccta *. ct • tx ■»». snr. in quo consistit vis s. Thomae ·. Quamvis cnim sit ratio • Ci. uuu». n. ducens ad impossibile, medium tamen super quo firmatur, est causa conclusionis. Eundatur cnim super quantitate per­ fectionis ipsius intelligcrc nngcli : et intendit quod, si (antae perfectionis est ut sibi vindicet substantialitatem» non com­ patietur sccum multitudinem, sed erit unum tantum. Et probat aequclam: quia sic subsisteret in sua abstrnetione; omnino nutem abstractum subsistens unum tantum est. Unde manifeste patet cx dictis quod nihil obstat distin­ ctio de subsistere idcnticc ct formaliter: nec Jc intelligcrc tali. Et quod categorica illa sic accipitur /ntclligcre cx sua perfectione subsistens, non est nisi unum. 44 QUAESTIO L1V. ARTICULUS I XXIV. Ad primam autem dubitationem * dicitur, quod consequentia illa intendit Jc subsistere m se, seu abstracte. Et quod categnrica cius non est ista, substantia est sub­ sistens in se, praecise; sed ista, substantia angeli, puta Ga­ brielis, est subsistens in seipsa: quoniam praedicatum ante­ cedentis est totum hoc, scilicet substantia angeli, ut putet in littera. Sed hoc non salvat consequentiam: quia secundum hoc non sequeretur, ergo intclligere angeli esset subsistens in seipso intclligere, sed, in seipsa substantia angeli; cum tamen constet quod primum oportet inferre, et non secun­ dum tantum, ut cx dictis pater. - Quod autem sophisma Amphibologiac hic committeretur, exemplo declaratur su• a. tum. sui. pra * posito: albcdinc enim subsistente, color esset res subsistens in seipsa, quia esset albedo, quae in seipsa sub­ sisteret; non tamen color in seipso esset subsistens, sed in albcdinc contractus. Et similiter substantia, commune prae dicatum Deo et creaturi*, est substantia Gabrielis, quae in seipsa subsistit, non tamen sequitur, ergo est m seipsa abs­ tracte subsistens. - Et si dicatur quod istae instantiae non habent locum in proposito, quia constat liquido quod /ntelligcre et substantia non possunt se habere sicut superius ct inferius, quia neutrius diricrcntiac alterius esse possunt per sc: facile hoc retunditur, oblidendo quod, quamvis hoc constet, non tamen constat quin intelligcrc et substantia immaterialis sc habeant sicut ens ct bonum, quorum per se diifferentiae, quamvis sint aliae formalitcr, identice ta­ men coincidunt. Et sic, quemadmodum non valet, bonitas est idem quod substantia angeli, quae subsistit in seipsa, ergo est subsistens in seipsa; ita nec de intclligere. XXV. Aliter ergo dicendum est. praenotando quomodo hi duo modi subsistendi sc habeant ad invicem, ct in or­ dine ad substantiam. Subsistere igitur in alio, ut animal in homine, ct subsistere in seipso. ut homo si subsisteret separatus, sc habent ut imperfectum ct perfectum in eo­ dem genere (perfectius namque longe est in seipso subsi­ stere, quam ab alio subsistentiam mendicare, ut de se patet), et ut prius et posterius, quia id quod est per sc, in quo­ libet genere, prius est eo quod est per aliud, ut putet II • Gp. η, n. io. piij-sic., text. Lxvi *. - Comparantur autem haec ad substantiam hoc pacto, quod esse substantium sequitur subsistere sire in sc sive in alio, nisi imperfectio, puta quia est pars substantiae mugis quam substantia, prohibeat: esse autem substantiam perfectibiiem formalitcr, vel contrahibilem individualitcr, sequitur subsistere in alio: esse vero substan­ tiam sic completam ut excludat contrahens omne tum for­ male quam materiale, sequitur subsistere in seipso. XXVI. His autem stantibus, dicitur quod, quemad­ modum in antecedente duo continentur, alterum explicite, scilicet, si intelligcrc angeli esset substantia, ct alterum implicite, scilicet, si intelligcrc angeli est tantae perfectio­ nis quod vindicet sibi esse substantiam ; ita in consequente duo intclligcnda sunt, alterum explicite, scilicet, ergo esset subsistens, accipiendo lv subsistens communiter, alterum implicite, scilicet, ergo m seipso subsisteret. Et sicut cxplicitum sequitur cx cxplicito, ita implicitum ex implicito. • Q. nu». xmii. Et quod in antecedente illud contineatur, cx dictis · patet. Et ex eo quia per se notum est quod istac duae perfectio­ nes simpliciter, secundum sc disparatae sunt: nec habent ex propriis rationibus, nec cx eo quod sunt perfectiones simpliciter, unde iungantur: sed si iunguntur, ex magni­ tudine perfectionis alterius %cl utriusque provenit. Quod autem cx implicito hoc sequatur illud, cx duobus patet. Primo quin, si intelligcrc ponitur tantae perfectionis quod vindicet sibi perfectissimam naturam, qualis est natura substantiae, consequens est quod vindicet quoque sibi per· tectissimum modum illius, qualis est subsistere in seipso. Secundo quia, cum intclligere perfectio simpliciter sit, ac per hoc independens a materia secundum rationem ct se­ cundum esse; si cum tanta perfectione infra propriam ra­ tionem ponitur in rerum natura, ut vindicet sibi identita­ tem cum um perfecti?4ma natura ct extranea ab ipso secundum se; a fortiori supponitur esse tantae perfectionis, quod excludat n sc detcrminabilitutcm formalitcr ct mate­ rialiter, quoniam, utraque imperfectionem importat; ac per • a. tun. an. hoc, quod sit de ordine rerum non mendicantium esse ab aliquo contrahente. Et in talibus manifeste putet conse­ quentia quia si est substantia, non potest esse nisi sub­ stantia sic perfecta, quod non cxpcctct esse α contrahente; ct consequenter oportet quod subsistat in seipso. Accipiendo igitur consequentium tum secundum id quod explicite, quam id quod implicite continetur, quoniam prae­ dicatum consequentis non est simplex, >cd duo continet, scilicet subsistere in seipso, praedicatum quoque antece­ dentis compositum oportet esse. El sic categories cius erit quasi de copulato subiccto ct praedicato, ct erit ista : Sub­ stantia ex tanta perfectione, est ratio subsistendi in seipso. XXVIL Ad quintum * dubium dicitur, quod subsistere accipitur dupliciter: uno modo, ut significat tantum affir­ mationem csxcndi in rerum natura, et negationem sustenta­ tionis in alio quomodocumque; alio modo subsistere im­ portat qucndnm naturalem entis modum, cui naturaliter annexae sunt talis negatio ct talis affirmatio. In proposito non est sermo de subsistere primo modo, sed secundo; quo­ niam de subsistentia naturali ipsius intclligere loquimur, quae substantialitas est, ct perfectionem simpliciter ponit, et non nisi ex perfectione summa ipsius intclligere sibi con­ venit. Unde ad obicctioncm in oppositum dicitur quod, si intclligere naturaliter subsisteret, esset tantae perfectionis quantam potest habere actus intclligendi : quoniam nulla limitatione propriae latitudinis modificaretur; quemadmo­ dum humanitas subsistens, apud Platonem, totam hominis perfectionem sibi vindicaret. Et consequenter, cum intclligere sit perfectio simpliciter, ne per hoc natu sit esse infinitae perfectionis simpliciter, oporteret quod intelligcrc subsistens esset infinitum. Ac per hoc identificaret sibi omnem alium perfectionem simpliciter : et sic esset Deus ipse. - Unde falsum est quod, si intelligcrc subsisteret, quod esset sic purum intelligcrc, quod non esset velle : immo esset ct velle ct voluntas ct deitas, etc. Ad confirmationem vero dicitur, quod acquivocat de subsistere. Quamvis enim subsistere primo modo perfe­ ctionem non augeat intrinsecum, vindicare tamen sibi sub­ sistentiam, magnum perfectionem ponit : ct in perfectionibus simpliciter arguit perfectionem infinitam. - Quod etiam ex eo patet quia, cum intclligere ex propria ratione non sit de genere substantiae, si tantae perfectionis est ut hanc perfectionem simpliciter quae est esse substantiam sibi vin­ dicat, pnr ratio est ut ex eadem perfectione sua omnem aliam perfectionem simpliciter sibi identified. Quae enim est maior ratio de ista quam alia? Et sic intclligere esset actus purus, etc. - Et haec distinctio de subsistere, cum hac confirmatione ultima, est notanda: quoniam cx illa Scotistac *, cx ista vero Avcrroistac ** retunduntur. XXVIII. Tertia ratio · est ista. Si intelligcrc angeli esset substantia, non possent esse gradus in intelligendo per­ fecte ct minus perfecte. - Probatur consequentia: quia tales gradus attenduntur secundum diversam participationem ipsius intclligere. Circa istam rationem, primo notandus est sensus con­ sequentis. Nam consequens illatum potest habere duos sensus. Alter est, quod in eodem angelo non possit esse intelligcrc perfectius ct minus perfecte. Et sic consequentia plana est. quia substantia unius ct eiusdem angeli non suscipit magis ct minus. Sed quomodo consequens sit im­ possibile. non video: cum nulla ratio appareat cogens ad diversitatem magis ct minus intclligcndi in eodem angelo. Alter igitur, ct intentus sensus a s. Thoma, est, quod non essent diversi gradus intclligcndi simpliciter» Et confirmatur ista consequentia super praecedente ratione * : quoniam si • C’ lUCTl >»· intelligcrc subsisteret, non esset nisi unum, ac per hoc ex­ cluderet distinctionem in multos gradus. XXIX. Secundo, circa hanc rationem dubitatur, quia non videtur consequentia valere formalitcr. Quoniam non valet, substantialitas est substantia seu subsistit, ergo non distinguitur in diversos gradus substantialitatis; ct tamen substantialitas est perfectio simpliciter, sicut ct iniclligcrc. - Quod autem non valeat de substantialitate consequentia haec, de se patet: quia substantialius in omnibus angeli» Ct sc °1 cti de ce P* • Cjp. n, D.4.S. Th. I. 3) sed. - sed magis PjK - Pro ipse. A’ipu V. Commentaria Cardinalis Caiotani clarus. - In corpore articuli quatuor lacie. Primo, in aliquo genere; esse autem cuiusque rei «t linitum, et proponit conclusionem responsivam: scilicet quod ne­ determinatum ad certum genu* et ad certam speciem, rei que actio angeli, neque actio alicuius creaturae, est cius scilicet cuiu» est ergo non sunt idem. - Maior declaratur esse. - Secundo, distinguit duplex genus actionis : scilicet distinguendo duplex genus actionis immanentis, alterum immanentis, et transeuntis. - Tertio, probat conclusionem pertinens ad partem intellectivum, alterum ad partem sen­ propositam, quoad actionem transeuntem. - Quarto, quoad sitivum: primum enim est infinitum simpliciter, quia obic­ actionem immanentem. ctum cius ad omnia se extendit; secundum vero est infi­ II. Et medium quidem assumptum ad probandum de nitum secundum quid, quia obicctum cius ad quasdam actione transcuntc, est quia est effluxus ab agente in actum tantum species se extendit. Et omnia dura sunt in littera. esse nutem significatur, idest est res significatu, intra ipsum 111. Circa hanc rationem, adverte quod operatio imma­ agens, ut etiam significatio ostendit: ly enim significatur nens dupliciter sumi potest: scilicet in communi, puta inex parte rei se tenet, et non tantum ex parte modi signi­ tclligcrc, videre, etc.; et in speciali. »cu contracte ad tale ficandi. vel tale subiectum. puta intelligere humanum, ridere hoDe actione autem immanente medium est, quia actio vinum, etc. In proposito non est sermo de istis in com­ immanens est infinita simpliciter, vel secundum quid, idest muni, quia sic non esset differentia inter eas et csvc in itulus T 46 QUAESTIO LIV. ARTICULUS II communi: sed est dc cis sermo ut contractae sunt ad V. Ad hanc dubitationem dicitur, quod processus s. Tho­ subiecta. Ita quod intendit quod, quia esse humanum est mae directe ct proxime super secunda propositione fun­ certae speciei, intclligcrc vero humanum non. sed est in­ datur, absque primae tamen negatione: ita quod proximum fundamentum est haec propositio, Determinatum essentia­ finitum. ideo non sunt idem. Adverte secundo, quod determinari, seu esse in aliqua liter secundum esse specificum, non est res determinabilis specie, contingit dupliciter: uno modo per accidens, seu essentialiter per plura esse specifica. Quae propositio vide­ cxtrinsecc; alio modo per sc. ct intrinsece. In proposito tur esse per sc nota alioquin unamet res esset essentia non est sermo dc specificatione extrinseca, seu per acci­ completa formalitcr ultimo complemento formali, et non dens, quia sic ratio nihil valeret, ut patet discurrenti fa­ esset completa ultimo complemento formali; quod implicat cillime; sed dc specificatione intrinseca ct essentiali. Ita contradictoria simul. quod intendit quod, quia esse humanum est essentialiter Et licet in hoc non referat utrum res ponatur determi­ determinatum ad speciem hominis; intclligcrc vero huma­ nabilis per unum esse specificum aut per plura, quemad­ num non esc essentialiter in specie hominis, sed essentia­ modum natura gencrica per plura spcciticatur ; sequuntur liter potest spcciticari ab omnibus speciebus entis seu veri, tamen plura impossibilia ex secundo quam ex primo. Quo­ ac per hoc est infinitum et indeterminatum simpliciter; niam si ponitur quod res specifica unius ordinis est idenideo non sunt idem. Et simile est in aliis, - Et ex hoc ticc res specifica alterius ordinis, non sequitur nisi hoc, patet quam conformiter s. Thomae dixerimus in praccc- quod determinatum essentialiter ultima determinatione for­ • Nuta. m,x». denti aniculo *, non admittendo intclligcrc esse speciem mali, est determinabile essentialiter alia determinatione for­ atomam. Si enim esset perfectio indivisibilis formaliter, iiim mali: et sic esset determinatum ultimate, et non determina­ esitet determinatum ad certam speciem essentialiter : super tum ultimate. Si vero ponitur quod res specifica unius cuius opposito fundatur haec ratio. ordinis est idcntice res gencrica ulterius ordinis, praeter IV, Circa fundamentum huius rationis dubium est. Quia praedictum inconveniens sequuntur duo alia : scilicet quod duplex credi potest: scilicet vel hoc, Quorumcumque sunt determinatum formalitcr ultima determinatione, esset natura diversae essentiales differentiae specificae, illa diversae sunt formabilis essentialiter multis differentiis; ct quod esset res; vel hoc, Ea quorum alterum est certae speciei, alte­ duae naturae oppositae, quia esset idem cum duabus dif­ rum vero ad plures species essentialiter determinari potest, ferentiis extremis dividentibus rem illam geneticam. Sicut sunt diversae res, - Et si quidem prima propositio funda­ si superficies esset natura coloris, sequeretur quod una ct mentum huius rationis est. concedere oportet omnem dis­ eadem superficies esset albedo et nigredo : quia omnis su­ tinctionem formalem ct specificam esse r colem: quod nec perficies esset idcntice color, uc per huc, haec superficies a Thomistis tenentibus relationem esse idem fundamento, esset non solum talis color, puta albedo, sed esset idcntice ^Sopra, v, acceptatur; nec videtur consonum doctrinae s. Thomae *. omnis color; quod implicat contradictionem. Sicut si quis Quoniam sicut bonum distinguitur formalitcr ab ente, ita poneret colorem significare unum numero, ct tamen esse species boni ct differentiae per se boni a speciebus et diffe­ genus. rentiis entis distinguuntur formalitcr* ct tamen sunt idem Ex hoc patere potest quod, quamvis ambae propositiones rcolitcr. verae forte sint, ad propositum tamen non spectant dc ne­ Si vero propositio haec falsa dicatur, et super secunda cessitate nisi illae quae de identitate ct distinctione inter propositione fundetur processus iste, redit rursus ambiguitas rem specificum ct rem gen criai m ulterius ordinis loquuntur; similis, ct forte maior. Tum quia secunda propositio non quae habent maiorem evidentium. differt a prima nisi penes unum. Quoniam in prima alicM» VI. Unde ad obicctioncs in oppositum ♦ nihil aliud puto tantum specificarum differentiarum enuntiatur causa distin­ esse dicendum, nisi quod sermo praesens limitandus est ctionis realis: in secunda vero alienis ct pluralitas, quia duabus vel tribus conditionibus. Prima est. quod hic lo­ scilicet ex unu parte est una differentia constituens, ex alia quimur de differentiis reatibus, idest addentibus aliquam vero parte sunt plures differentiae specificae; sic enim sc rationem realem. Et per hoc excluduntur obicctioncs dc habent esse humanum et intclligcrc. Difficile autem valde bono, ct sibi similes: quoniam non addunt rem realem» videtur unde habeat pluralitas differentiarum aliarum quod sed relationem rationis tantum. - Secunda est. quod lo­ faciat distinctionem realem a re unius alius differentiae, si quimur dc identitate per se: quoniam per accidens exclu­ unitas alius differentiae ad hoc non sufficit. Quoniam plu­ ditur ab arte. Et per hoc excluduntur imaginationes eorum ralitas ista nihil aliud operatur, nisi quod id cui convenit qui loquuntur in acre, fingentes aliqua esse eadem rcalitcr, sc habeat ut natura gencrica, quemadmodum unitas diffe­ ct eandem rem essc essentialiter determinatam ultima diffe­ rentiae facit quod res cui convenit se habet ut natura spe­ rentia, ct determinabilem alia ultima differentia alterius or­ cifica: nec apparet ratio aliqua quare res unius speciei non dinis. Hoc enim, per sc loquendo, non est intelligibile. Per possit esse idem cum re naturae gcnericac alterius ordinis, accidens autem, dato quod non implicaret contradictionem, si potest esse idem cum re naturae specificae alterius or­ nulla tamen ratione tale per accidens poni videtur: quo­ dinis. - Tum quia nec propositio potest acceptari a prae- . niam natura, quantum possibile est, horret per accidens, ct dictis Thomistis. Quoniam albedo est unius cenae speciei: ad per se semper intendit. - Tertia conditio est ab illis relatio nutem quae ponitur identificata illi, ad multas indif­ apponenda, qui relationem tenent idem cum fundamento: ferens est species, quoniam dividitur in relationem similitu­ scilicet quod sermo praesens est dc absolutis. Sed adver­ dinis ct dissimilitudinis, etc. - Et confirmatur. Qfiia cuicum­ tant qui hanc apponunt tertiam conditionem, quomodo que non repugnat pluralitas differentiarum specificarum, praedicta inconvenientia ·, et maxime tertium, possint eva­ illi nec repugnant magis tres quam quatuor aut decem dere: cum praedicta non gratia materiae absolutae vel re­ differentiae. Et proptcrca, si unu res essc potest, et tamen specti vae, sed ex rationibus ultimae differentiae generis ct esse in duabus speciebus, non minus una res esse poterit, speciei, quae communia sunt absolutis et respectives, de­ ct cue in omnibus speciebus unius generis. ducta sint. • Cael. Hier, cap. ii, vi. ui ap. i, iv, vn. • Lib. î. «P· «i • Q0. x_, crt-x. - Cap. rn. ? - I). 74«. QUAESTIO LIV, ARTICULUS III 47 ARTICULUS TERTIUS UTRUM POTENTIA INTELLECTIVA ANGELI SIT EIUS ESSENTIA Infra qu. i.xxvu, art. i ; qu. Ltxix, en. i. VidetUF quod virtus vel potentia · intellectiva in an­ gelo non sit aliud quam sua essentia. Mens enim et intellectus nominant po­ tentiam intellectivam. Sed Dionysius in pluribus l°c*s suoru’^ librorum*, nominat ipsos angelos intellectus et mentes. Ergo angulus est sua po­ tentia intellectiva. 2. Praeterea, si potentia intellectiva in angelo est aliquid praeter cius essentiam, oportet quod sit accidens: hoc enim dicimus esse accidens ali­ cuius, quod est praeter eius essentiam. Sed forma simplex subiectum esse non potest, ut Boetius dicit, • la. 1. cap.»», in libro de Trin. ♦. Ergo angelus non esset forma •qu.uart.j. simplex: quod est contra praemissa*. •c»f. vn. 3. Praeterea, Augustinus dicit, XII Confess. *, quod Deus fecit angelicam naturam prope se, P materiam autem primam ? prope nihil: ex quo videtur quod angelus sit simplicior quam materia prima, utpote Deo propinquior. Sed materia prima est sua potentia. Ergo multo magis angelus est sua potentia intellectiva. Sed contra est quod Dionysius dicit, xi cap. Angel. Hier., quod angeli dividuntur in substan­ tiam, virtutem et operationem. Ergo aliud est in eis substantia, et aliud vinus, ct aliud operatio. Respondeo dicendum quod nec in angelo nec in aliqua creatura, virtus vel potentia operative est ’u 7<9· idem quod sua essentia ♦. Quod sic patet. Cum enim potentia dicatur ad actum, oportet quod secundum diversitatem actuum sit diversitas po­ tentiarum : propter quod dicitur quod proprius D TERTIUM SIC PROCEDITUR. « a) vel petentia. ~ Om. ABCDE. β) primam. - Om. codice* ct cd. a. γ) respondet. - corresponde! A BCD, eorumdem E. δ) e»l idem quod eius eue.— Om. PjA; est idem quod cius essentia BCDEFG, est idem quod cius case sua essentia pA. actus respondet γ propriae potentiae. In omni τ autem creato essentia dillert a suo esse, ct com­ paratur ad ipsum sicut potentia ad actum, ut ex supra * dictis patet. Actus autem ad quem com- *£YIK*,eι«' Quon’an>< ul patet ‘n XI Metaphys. ·, et 11 de Anima **, ••‘qp π n i· ct *1* Physic,*, quilibet actus qui per se fit, iit in propria • C*p· ω’ potentia; constat autem quod non omnis actus qui est per se terminus actionis alicuius, est actus ultimatus ; quoniam omnis forma accidentalis absoluta ad aliquam operationem ordinatur. - Si vero dicitur quod est sermo dc actu tuli, idest de actu per se expectato ab eo cuius est actus, de­ prehenditur falsum hoc esse, cx dicto s. Thomae, hic subsumentis sub istis propositionibus quod esse est talis actus respectu essentiae. Constat enim quod essentia non expo­ rtât esse, nec aliquod mediat fieri ad coniungendum talem netum tali potentiae ; sed eadem generatione generantur et corrumpuntur. V. Est ct tertia ratio dubitandi ex propositionibus subsmnptis, scilicet- Essentia est propria potentia respectu esse, • a. own. »m. et potentia operativa respectu operari ·. Si enim huc propo­ sitiones verae sunt, cum ante dictis, manifeste sequitur quod, quemadmodum operari ct esse distinguuntur semper formalitcr et reulitcr, ita etiam semper omnis essentia distin­ guetur realiter nb omni operativa potentia. Quod implicat contradictionem. Tum quia nulla essentia alicuius formae accidentalis esset potentia operativa: et aie calor non esset potentia calcfartiva. Tum quia nulla potentia operativa haberet wc: quia non esset essentia. Vi. Circa conclusionem ipsam multae sunt dubitatio­ nes ct obicctioncs. pro quanto ponit qund nulta substantia • er. aura ur. errata est immediatum principium alicuius operationis Quoniam aut universaliter intclligit dc principio tum activo quam passivo; aut dc activo lancum. Si de utroque, se­ quitur quod substantia nullius transmutationis subicctum proximum esse potest Hoc autem est inconveniens. Tum quia oppositum apparet in materia prima. - Tum quiu hoc salvari non potest, nisi ponendo in omni substantia quae­ dam accidentia potentiulia congenita ipsi substantiae, quibus mediantibus esset transmutabili» diversis transmutationibus. Hoc autem est voluntarium ct irrationabile: quia pluralitas • non est ponenda sine necessitate; natura enim facit cx • c»p. n, n.;. paucioribus quantum potest, ut putet 1 Physic. * Si autem est sermo dc principio activo tantum, sequitur quod supponatur hic omnes potentias partis sensitivae er intellectivae esse activas, eo quod sunt potentiae opcrativac. •Cap. π. r 6; Et tamen in II de Anima* manifeste dicitur sensus esse potentias passivas; ct similiter intellectum possibilem, in • Cap.it, o.3.o- Tertio eiusdem ·. •Cf. mbjo. «TVII. Deinde contra hoc sunt obicctioncs Scori *, in Se• Qo. m. eundo, dist. xvt, et in Quarto, dise xn *. Et primo arguit sic. Ordinatum ad finem, quanto immediatius ordinatur ad dium, tanto nobilius ordinatur: substantia creata nobilis­ simo modo ordinatur ad finem per operationem attingen­ dum; ergo immediate operabitur. - Et confirmatur. Quia operari immediate convenit formae ignobiliori, scilicet ac­ cidentali. ct formae nobiliori, scilicet deitati: ergo convenit etiam formae mediae, scilicet substantiali creatae. - Et con­ firmatur secundo. Quia alioquin substantia intellectualis esset beata per accidens: quod est inconveniens. Probatur con­ sequentia: quia esset subicctum beatitudinis per receptivum medium, in quo reciperetur beatitude, si esset separatum a substantia. VIII. Secundo, sic. Substantiam oportet produci n sub­ stantia ctinin tanqunm u principio quo agens agit: ergo substantia est principium activum ut quo : quod nihil aliud est quam potentia activa. - Et confirmatur hoc. Quia apud te. forma in qua genitum assimilatur generanti, est ratio ct principium generandi: ergo potentia generative in qua­ cumque substantia, est substantia. Et si dientur, concedendo qnod substantia est principium activum quo operationis ct generationis, non proximum, • phjtK. Nb.ih sed primum, ut dicitur in definitione naturae ·; ct quod po­ tentia operativa nominat principium proximum: contra hoc multipliciter obiicitur. Tum quia negari non potest quin substantia sit immediatum principium talis potentiae operativac, quam ponis esse accidens. Tum quia negari etiam non potest quin substantia sit immediatum principium substantialis productionis. Quoniam aut substantialis productio elicitur immediate a forma sub­ stantiali, vel α forma accidentali. Si a substantiali, habetur intentum. Si nb accidentali, aut virtute propria : ct hoc non. ut dc se patet. Aut virtute substantiae, quia est cius instrumentum ct hoc esse etiam falsum declaratur quadruplicitcr. Primo, quia instrumentum, apud te, non movet nisi motum a principali agente : ergo aliqua est operatio substantiae, qua movet accidens ad agendum: quod est principale intentum. - Secundo, quia causa principalis ct instrumental'!* sunt ordinatae essentialiter sicut superior ct inferior. Constat autem quod causa superior prius natura attingit effectum quam inferior: et sî est naturalis, quid­ quid vel quantum potest, prius naturaliter agit quam infe­ rior. In illo ergo priori producta est substantia immediate a substantia. Et consequenter in secundo signo naturae, in quo terminatur actio causae secundariae, non producitur substantia, nisi idem bis producatur. - Tertio, quia quo in­ strumentum non se extendit, illuc oportet principalis agentis actionem pertingere ; sed actio accidentis non attingit nu­ dae materiae primae essentiam : ergo generationem substan­ tialem, quae in ea iit, α substantia immediate dici oportet. - Quarto, quia cum dicitur accidens causare substantiam in virtute substantiae, ly in virtute aut addit aliquid absolu­ tum, aut rcspectivum. Si absolutum, cum illud sit accidens, eadem quaestio erit. Si respectis iim, manifeste patet quod cx respectu superaddito accidens non potest facere sub­ stantiam: quoniam relatio non largitur virtutem acti\am. Et etiam illa relatio esset accidens. I um quin non potest negari quin substantia in suo or­ dine sit immediatum principium alicuius propriae opera­ tionis. ut patet ex ratione causae superioris principalis, ut diximus. - Et confirmatur. Quin quamvis Deus, apud phi­ losophos, non cnusct nisi mediantibus causis secundis, ta­ men ipse est immediata causa propriae operationis in suo ordine. Ergo similiter se habebunt substantia creata ct forma accidentalis, dato quod non causct nisi mediante accidente. IX. Tertio arguitur, ducendo ad impossibile. Quia se­ queretur quod posset fieri per divinam potentiam substan­ tia intellectualis sine intellectu, et e converso: quia omne absolutum prius potest fieri sine alio absoluto distincto realiter a se. Et si dicatur quod hoc non potest fieri propter neces­ sariam connexionem inter ea, cx hoc magis habetur inten­ tum, propter duo. Primo, quoniam ista connexio attenditur non secundum connexionem potentiae ad actum (quia omnis potentia est potentia contradictionis, ut dicitur IX Metaphys,, text. χνπ·). sed secundum connexionem causae activae naturaliter nd suum effertum (unde ct apud te, po- n.»». tcntine fluunt ab essentia). Ergo substantia est immediate activa: quod est principale intentum. - Secundo quia, cum Deus possit supplere vicem omnis cuusac cxlrinsccac. quantumcumquc talis connexio videatur necessaria, poterit ta­ men Deus facere unum sine alio. X. Quarto arguitur ex confessis ct experientia, fatemur in primis quod angelus intclligit substantiam propriam per scipsam: igitur essentia angeli est proximum principium intellectionis. - Experimur quoque quod aqua calefacta frigefit n seipsa: ergo propria substantia est principium pro­ ximum frigcfactionis. XI. Ad evidentiam praesentis materiae, notandae sunt aliquae distinctiones. Prima est de actu. Quidam eat adae­ quatus potentiae, ut intclligcrc respectu intellectus, ct videre respectu visus: quidam vero inadaequatus, ut tale intclligere, puta intclligcrc bovem, ct tale videre, puta album. In proposito est sermo dc actibus adaequatis tantum: quo­ niam de talibus tantum verificatur quod potentiae distin­ guuntur per actui. Secunda est de graduationc rerum, (Juaedam enim res sunt, quftc primaria intentione intenduntur a natum ut netus, quaedam vero ut potentiae: quamvis contingat res intentas ut actui», habere aliquid potentiae admixtum; et similiter res intentas ut potentias. habere aliquid actualitatis admixtum. Et illae quidem sunt per se primo ce cs- sen din (iiil ord adr n r ita ten pot est e e prii tra. tiac sub que den hoc pro tenl in i rei, pan •Ι.Λ.Χ,αρ.ο». omi 6. sun liter sun • Cf. aam. m, n. S. 1 dive rum intci pote prio • Cip. IX, B. 3. 5- potc ossif est I rebu prop arpu quoi in c< X • Ci. aw. x. SUbll in re mirai primi stanti distin; tem r acade accide quia « accide staûtia accide ΧΓ • Ci. naa. ut patet in III de Anima *. Sed ans.Kkct.»M,x. gelus recipit illuminationem a superiori, et illu­ minat inferiorem. Ergo in eo est intellectus agens et possibilis. Sed contra est quod in nobis intellectus agens et possibilis est per comparationem ad phanta­ smata; quae quidem comparantur ad intellectum possibilem ut colores ad visum, ad intellectum autem agentem ut colores ad lumen, ut patet ex ÊjÿÆjK10 quartum a) SeJ hoc non at in Omittunt cn&ci ct editio .1. III de Anima *. Sed hoc non est in angelo 3. Ergo in angelo non est intellectus agens et pos­ sibilis. Respondeo dicendum quod necessitas ponendi intellectum possibilem in nobis, luit propter hoc, quod nos invenimur quandoque intelligentes in potentia et non in actu: unde oportet esse quandam virtutem, quae sit in potentia ad intclligibilia ante ipsum intelligere, sed reducitur in actum eorum cum fit sciens, et ulterius cum fit consi­ derans. Et haec virtus vocatur intellectus possibi­ lis. - Necessitas autem ponendi intellectum agen­ tem fuit, quia naturae rerum materialium, quas nos intelligimus, non subsistunt extra animam immateriales et intelligibiles in actu, sed sunt solum intelligibiles in potentia, extra animam exi­ stantes: et ideo oportuit esse aliquam virtutem, quae faceret illas naturas intelligibiles actu. Et haec virtus dicitur intellectus agens in nobis. • J» • Qu un. an. t. Commeat. • Cf n-afli. x- QUAESTIO 1.IV, ARTICULUS IV t LMn «. >- W. • η. Π4- • o. 137,146. ? Utraque autem necessitas decst in angelis. Quia neque sunt quandoque intelligentes in potentia tantum *, respectu eorum quae naturaliter intclligunt: neque intelligibilia eorum sunt intelligibilia in potentia, sed in actu; intelligunt enim primo cl principaliter res immateriales, ut infra patebit *. Et ideo non potest in cis esse intellectus agens et possibilis, nisi acquivocc *. An primum ergo dicendum quod Philosophus intelligit ista duo esse in omni natura in qua contingit esse generari vel ? fieri, ut ipsa verba de­ monstrant. In angelo autem non generatur scientia, sed naturaliter adest. Unde non oportet ponere in eis agens et possibile. ο*.· pturrari »'<·/. - scioirum grucran' rire B; rirc etiam ce­ teri COiLûC:. Ah secundum dicendum quod intellectus agentis est illuminare non quidem alium intelligentctn* sed intelligibilia in potentia, inquantum per abstraclionem facit ea intelligibilia actu. Ad intelle­ ctum autem possibilem perlinet esse in potentia respectu naturalium cognoscibilium, et quando­ que fieri actu. Unde quod angelus illuminat ange­ lum, non pertinet ad rationem intellectus agentis. Neque ad rationem intellectus possibilis pertinet, quod illuminatur de supernaluralibus mysteriis, ad quae cognoscenda quandoque est in potentia. Si quis autem velit haec vocare intellectum agen­ tem ct possibilem, acquivocc dicet: nec dc no­ minibus est curandum. γ) tcitia «m. .ilium lutrlh^rutcnt. - Intriligatcs i Ga. - Sutitn 1« f&ct cJ. 4. Commentaria Cardinalia Caietani s eget recordatione eorum quae traduntur in 111 dc Anima *, ubi ponuntur in unima nostra duae virtutes ad intclligcndum concurrente»: una activa, vocata teUcclus agens; ct altera passiva, vocata intellectus possi­ bilis. Hoc enim est quod venitur nunc in dubium de angelis: an scilicet vis intellectiva angelorum distinguatur in duas potentius, activam scilicet ct passivam, an non. Hoc enim est quaerere utrum in cis sit intellectus agens ct intellectus possibilis. II. In corpore articuli unica conclusione quaesito re­ spondet negative, scilicet: In angelis non «t intellectus agens neque possibilis, nisi acquivocc - Probatur. Ratio ne­ cessitatis utri usque intellectus non habet lucum in angelis: ergo. Antecedens declaratur primo, quoad intellectum possibi­ lem; secundo, quoad intellectum agentem. Possibilis enim ponitur propter potentiam ad actum duplicem, scilicet ud actum primum ct ad actum secundum; quae non habet locum in angelo quoad naturalia, dc quibus est sermo. Agens vero ponitur propter defectum intclligibilis, quia scilicet oportet intclligibilc in potentia transferri ad ordi­ nem intelligibilium in actu. Quod etiam non habet locum in angelis: quia proprium intclligibilc eorum est quidditas immaterialis dc se intclligibilis, quemadmodum lumen est dc sc visibile. III. Circa rationem probantem non dari intellectum pos­ sibilem in angelis, obicctioncs Scoti occurrunt, in Secundo, •Contreopia. 1. dist.m, qu. ult. *, directe intendentes confutare cam sic. In angelis est potentia receptiva spccicrum intelligibilium: ergo in cis est intellectus possibilis. Probatur consequentia: quia nihil refert an putentia receptiva praecedat durntionc actum receptum, an natura tantum, in quo tu ponis differre intel­ lectum angeli a nostro possibili. - Et confirmatur. Quia si Deus dedisset homini species intclligibilc», nihil minus ha­ beret intellectum possibilem, ut patet in Christo. • α. θα®, a. IV. Contra rationem adductam de intellectu agente ♦, arguit Scotus, ibidem, ostendens falsam esse minorem, ct oppositum concludere. Quoniam primum, idest adaequatum, obiectum intellectus angelici, quod dicis esse intclligibilc in actu, aut est aliqua res singularis, aut universalis. Non singularis: quia nullum singulare continet virtualitcr omnia cognoscibilia ab angelo. Ergo est aliqua ratio universalis per praedicationem ad omnia cognoscibilia ub angelo. Et cum talia sint non solum immaterialia, sed etiam sensi­ bilia, quae sunt intelligibilia in potentia; ergo primum obie­ ctum intellectus angelici erit abstractum ab intclligibili in potentia. Ergo non est ex se omnino intclligibilc in actu. Ergo debet poni intellectus agens in cis. • Ct. ibiJ. V. Contra conclusionem * instat etiam, ibidem, sic. Po­ tentia activa quae est perfectionis in creatura inferiori, non est neganda a creatura superiori: intellectus agens est hu­ ituli T n. 1,1. P.ll •n‘ l iusmodi: ergo. Praeterea, natura nubilissima debet habere eas virtutes, quibus possit acquirere sibi perfectionem suam, msi non habet eam. Ergo natura angelica debet habere in­ tellectum agentem ct possibilem, ut possit sibi acquirere cognitionem, universalium quidem, si non haberet inditam; ct singularium, quum non habet congenitam. VI. \d has obicctioncs facile est respondere, si natura angelorum consideretur. Ut enim patet cx superioribus quaestionibus *, natura angeli media est inter actum purum ,ή.’ι’. ct putentium puram in genere intelligibilium, tontumque obtinet perfectionis, ut cx eo quod habet perfectionis ac dctualitutis, fluat intellectus non informis, sed formatus na­ turis omnium naturaliter cognoscibilium ab angelo; ut patet cx supra * dictis, et n philosophis tum Peripateticis quam ’ Q“- u· •rt· *' Platonicis concorditer asseritur; quamvis cx co quod habet potentialitatis, comparetur ad intellectum formatum ut re­ cipiens ad receptum. Quemadmodum in sensibilibus cx actualitate naturae provenit quod ex ca fluant proprietates; ct cx potentiulitatc Iit ut recipiuntur in ca. - Et quia natura, sicut non deficit in necessariis, ita non obundat dando su­ perflua; propterca nulli tali rei ad quam per modum se­ quelae naturalis non impedibilis, nata est sequi perfectio propria, oportuit naturam sollicitari ad dandum sibi virtu­ tes quibus posset acquirere sibi suam perfectionem. Cum enim talis natura sic sit instituta, quod eam necessario co­ mitatur sua perfectio; superflue adiunctac essent virtutes quibus naturaliter acquirere posset perfectionem, qua na­ turaliter carere non potest. - Ex hac etiam radice manifeste provenit ct quod intellectus angelicus nullum habet obie­ ctum motisum cius quoad actum primum; ct quod intel­ lectus cius nunquam naturaliter est in statu potentiae, cl consequenter nullo eget activo. VII. Ad obicctiones autem in oppositum dc intellectu possibili*, dicitur quod nihil valent, quia non distinguunt ‘CUa®· “»· inter per sc cl per accidens. Potentia enim receptiva du­ plex est. Quaedam per accidens coaeva suo actui: cl dc tali procedunt obicctioncs, quae imaginantur intellectum angelicum esse sicut intellectum nostrum , cui accidere potest quod habeat species coaevas. - Quaedam vero est per se coaeva suae perfectioni, quin scilicet est naturaliter in­ separabilia ab ca, quemadmodum figura respectu caeli: ct talis non potest vocari possibilis, quoniam nunquam ot in statu potentiae. Unde ridiculum esset dicere quod cae­ lum est possibile respectu suae figurae, apud philosophos, ut patet IX Mctaphys., text. x\n *. Et talis potentia est in intellectu angeli. VIII. Ad obicctioncs vero de intellectu agente *, dicitur ‘ “· quod peccant primo, quin obiectum illud quod ponitur adaequatum per praedicationem, non est universale abstra­ ctum a sensibilibus, neque totaliter neque partialiter; sed cx hoc ipso factum, quod illius species naturaliter sunt 52 • (X num. QUAESTIO L1V, ARTICULUS V inditae angelis. Et ideo non oportet ponere aliquod agens ob illius obstructiones. - Peccant secundo, quia necessitas ponendi intellectum agentem non est ex parte obiecti inqunntum est universale per praedicationem ; sed inquan­ tum est in rerum natura actualiter perfectis um ct motivum intellectus: ponitur enim ut cooperctur obiccto ud nctuundum intellectum possibilem. Patet autem cx dictis · tale obicctum, scilicet io ratione motivi, nullum esse respectu angeli; nisi forte substantiam propriam, aut alicuius alterius superioris intclligcntiae, qua* constat esse actus intclllgibiles. - Peccant tertio, quoniam obicctum per praedicationem adaequatum commune csr omnibus intellectibus, scilicet ens aut verum; ac per hoc nullius intellectus propria ve­ nanda sunt. Sed proprium obicctum cuiusque intellectus e*t en* ct verum modificatum in pcr se primo obiccto motivo, vel quasi motivo, illius: quemadmodum ad intel­ lectum nostrum sc habet quod quid erat esse rei sensi­ bilis, ct ad quemlibet angelum sc habet substantia propria. Et penes talia obicctn distinguuntur inter sc intellectus, ct propriae eorum conditiones accipiuntur. Unde posset dici, ct bene, quod obicctum primo et pcr sc adaequatum, in ratione motivi naturalis, intellectus angelici cuiuslibet, est res singularis in essendo, scilicet essentia propria. - Et cum obiicitur quod non continet virtualiter omnia : dicendum est quod non est opus obicctum continere virtualiter omnia, sed sat est quod continear omnia naturaliter cognoscibilia, secundum conditiones naturaliter cognoscibiles a tali intel­ lectu. representative. Et hoc convenit essentiae angeli, di­ versimode tamen respectu diversorum: quoniam superiora repraesentat quasi ut cifcctu» causam, inferiora vero c con­ verso quasi ut causa effectum. Et universaliter tam supe­ riorum quam inferiorum repraesentativa* species sirtualiter continet, quamvis non eorum naturas. Et hoc ultimum sufficit: quoniam sat est quod primum obicctum contineat virtualiter cognitiones omnium; divini namque obiecti pro­ prium est ct cognitiones ct natum* omnium continere. IX. \d obicctioncs vero contra conclusionem * «am patet cx dictis ·. Quoniam falsum est quod intellectus agens per­ tineat ad perfectionem simpliciter naturae humanae: sed pertinet ud perfectionem cius inquantum est natura imper­ fecta. itnmo imperfectissima, in genere intellectualium. Quo­ niam pertinet ud perfectionem acquisitivam propriae perfe­ ctionis; quae praesupponit cius naturalem absentiam; quae imperfectionem importat manifeste. Unde illa propositio, potentia actira quae est perfectionis etc., non est vera nisi dc perfectione simpliciter; quoniam multa pertinent ad per­ fectionem inferiorum, quae essent imperfectiones in supe­ rioribus. Patet etiam falsum esse quod in omni natura ponendae sunt virtutes quibus posset acquirere suam perfectionem, si careret illa. Quoniam hoc non habet locum nisi in his quae naturaliter carere possunt sua perfectione : alioquin oporteret etiam in Deo ponere intellectum agentem ct pos­ sibilem. Dc cognitione autem singularium, inferius · erit sermo. • Qa.uvn. xrt.i. Pro nunc autem, negatur intellectum angeli esse in potentia naturali ad qucmcumquc actum primum, sive sit obicctum • tU. universale, sive sit subicctum * singulare. iSob, 1S44. ARTICULUS QUINTUS UTRUM IN ANGI.LIS SIT SOLA INTELLECTIVA COGNITIO III Cant. Gent., cap. cnn; De Malo, qu. xn, «ri. i, nd 14. ri) quinti m sic procediti R. Videtur quod in angelis non sit sola intellectiva co­ gnitio. Dicit enim Augustinus, VIII de *Civ. Dei *, quod in angelis est vita quae inlelligit et sentit. Ergo in cis est potentia sensitiva. 2. Praeterea, Isidores dicit * quod angeli multa noverunt pcr experientiam. Experientia autem fu ex multis memoriis, ut dicitur in 1 Metaphys. ♦ Ergo in eis est etiam memorativa potentia. 3. Praeterea, Dionysius dicit, tv cap. de Dim Nom. *, quod in daemonibus est phantasia pro­ terva. Phantasia autem ad vim imaginativam per­ linet. Ergo in daemonibus esi vis imaginativa. Et eadem ratione in angelis : quia sunt eiusdem naturae. Sld contra est quod Gregorius dicit, in Homilia dc Ascensione *, quod homo sentit cum pe­ coribus, et inlelligit cum angelis. Respondeo dicendum quod in anima nostra sunt quaedam vires, quarum operationes per organa corporea exercentur: ct huiusmodi vires sunt actus quarundam partium corporis, sicut esi visus in oculo, et auditus in aure. Quaedam vero vires animae nostrae sunt, quarum operationes pcr or­ gana corporea non exercentur, ut intellectus et voluntas: ct huiusmodi non sunt actus aliquarum partium coq^oris. - Angeli autem non habent cor- e * Cep. u. • SenlntiarifM 30. • Cjp. ». n. S. Ίη. Ica. • S.Th. Ica. xu. • llcmtl. XXIX tn Erjnf. a etiam. - On». Λ BCD E. p) intendat. - in lendem ACDÉFGoi. pora sibi naturaliter unita, ut cx supra * dictis • QlL U, ΛΙ patet. Unde dc viribus animae non possunt eis competere nisi intellectus ct voluntas ♦. Et hoc etiam Commentator dicit, XII Meta­ phys. ♦. quod substantiae separatae dividuntur in • Cocsau xunt· intellectum et voluntatem. - Et hoc convenit or­ dini universi, ut suprema creatura intellectualis sit totaliter intellectiva; et non secundum partem, 3 ut anima nostra. - Et propter hoc etiam ® an­ geli vocantur Intellectus et Mentes, ut supra * di­ • Art- 3, td ». ctum est. Ad ea vero quae in contrarium oriiciuntur, potest dupliciter responderi. Uno modo, quod auctoritates illae loquuntur secundum opinionem illorum qui posuerunt angelos ct daemones ha­ bere corpora naturaliter sibi unita. Qua opinione • VUc Jr frequenter Augustinus in libris suis utitur ♦. licet □J hit., lib. II. c«p. ; bb. IU. eam asserere non intendat unde dicit, XXI de cap. xn.3 cognoscunt, ut infra*patebit, sed non per sensum \ vero bono: deceptio autem in nobis proprie fit Sed tamen memoria in angelis potest poni, secun- secundum phantasiam, per quam interdum simi­ x%pr*«’r hb’ dum Augustino * ponitur in mente; licet litudinibus rerum inhaeremus sicut rebus ipsis, non possit eis competere secundum quod ponitur ut patet in dormientibus et amentibus. <) ctti. - ct PHFat. ζ) - umiii codicc*. - tamen ora. codicei ct ed. 4. Commentaria Cardinalis Caiotani itulus clarus est. - In corpore articuli una est conclu­ sio respon riva: In angelis est sola intellectiva cognitio. Probatur quadrupliciter. Primo, ratione tali. In angelis de virtutibus animae sunt solae illae, quae non sunt actus corporis : ergo in cis est tantum intellectus ct voluntas : ergo in cis est sola intellectiva cognitio. - Antecedens putet, quia angeli non habent corpora naturaliter unita. - Prima vero consequentia declarator, distinguendo duplex genus potentiarum animae: scilicet organicarum, ct non organi­ carum. - Secunda vero relinquitur per se nota. Secundo probatur auctoritate Avcrrois, XIl Mctaphys., comment, xxxvr. - Tertio probatur ex congruentia ordinis universi: quia scilicet infima pars est tota sensibilis, ct media partim de genere sensitivo ct partim de genere in­ tellectivo; unde restat ut suprema sit intellectiva totaliter. Quarto, ex nominibus, quia vocantur Mentes et In tellectus, idem suadetur. T II. Circa primam consequentiam dubium occurrit: quo­ niam mala videtur, ex eo quod in angelis est etiam po­ tent!.» motiva, quae non est actus alicuius corpori». Ad hoc breviter dicitur quod, ut patet III de Anima ·, ’ Op. ». «»· s motivum secundum locum, cx parte animae, coincidit cum oppetitivo; quamvis cx parte corporis aliquid addat. Unde cum in angelis non sint corpora, vis motiva eorum cum appetitis.! coincidit. Propterca dixerunt Aristoteles ct Aver­ roës, loco allegato ·, quod Intelligent!ac movent amando ct pilis’ desiderando intcllcctuulitcr. Et propterca consequentia fuit optima: vis enim motiva, ut non est virtus organica, non 1XXT’’ differt ab intellectu ct voluntate. Potest quoque et tutius dici quod, quia exclusio non fit n concomitantibus, non est exclusa potentia motiva cx affirmatione intellectus et voluntatis tantum: comes enim eorum inseparabiliter est. QUAESTIO LV, ARTICULUS 1 QUAESTIO QUINQUAGESIMAQUINTA DE MEDIO COGNITIONIS ANGELICAE IN TRES ARTICULOS DIVISA • CJ. qu. m, lntrod. 3 ON5EQUENTER quaeritur de medio cognitionis angelicae *. Et circa hoc quaeruntur tria. Primo: utrum angeli cognoscant omnia per suam substantiam, vel per aliquas · species. Secundo: si per species, utrum per species connaturales, vel per species a rebus ac­ ceptas. Tertio: utrum angeli superiores cognoscant per species magis universales, quam inferiores. ARTICULUS PRIMUS UTRUM ANGELI COGNOSCANT OMNIA PER SUAM SUBSTANTIAM Infra, qu. ιχχπν, ·π. a; qu. LrxxYii, art. i ; l‘ ΙΓ’, qu. L, art. G; qu. u, nrt. i, oJ a; II Sent., dut. tn, part. Il, qu. ti, art. i; IU, di»L iiv, art. », qu* j; Il Cant, Gent„ cap. xcvin ; /λ? Varii., qu. mi, in. 8. i' primum sic proceditur. Videtur quod ^TO&angcli cognoscant omnia ? per suam substantium. Dicit enim Dionysius. \n cap, de Din. Nom. ♦, quod angeli sciunt ea • S. Th. kct. m. quae sunt in terra, secundum propriant naturam mentis. Sed natura angeli est eius essentia. Ergo angelus per suam essentiam res cftgnoscit. 2. Praeterea, secundum Philosophum, in XII ’ριΓωΓχϊ* MctaPhX$- *’ ct in III de Anima **, in his quae . 752. non comprehendit in se omnia : cum sit essentia determinata ad genus et ad -speciem. Huc autem proprium est essentiae divinae, quae infinita est, ut in sc simpliciter omnia comprehendat perfe­ cte. Et ideo solus Deus cognoscit omnia per suam essentiam. Angelus autem per suam essen­ tiam non potest omnia cognoscere; sed oportet intellectum cius aliquibus speciebus perfici ad res cognoscendas. Ad primum ergo dicendum quod, cum dicitur an­ gelum î secundum suam naturam res cognoscere, ly secundum non determinat medium cognitionis, quod est similitudo cogniti ; sed virtutem cognoscitivam, quae convenit angelo secundum suam naturam. An secundum dicendum quod, sicut sensus in actu est sensibile in actu, ut dicitur in 111 de Anima non ita quod ipsa vis sensitiva sit ipsa similitudo sensibilis quae est in sensu, sed quia ex utroque fit unum sicut ex actu ct potentia; ita ct intellectus in actu dicitur esse intellectum in actu ♦, non quod substantia intellectus sit ipsa ’ D. 7«· similitudo per quam intelligit, sed quia illa simi­ litudo est forma cius. Idem est autem quod di­ citur. in his quae sunt sine materia, idem est in­ tellectus et quod intelligitur. ac si diceretur quod intellectus in actu est intellectum in actu : ex hoc cnim aliquid est intellectum in actu, quod est immateriale. Ad h-rtium dicendum quod ea quae sunt infra angelum, ct ea quae sunt supra ipsum, sunt quo­ dammodo in substantia eius, non quidem per­ fecte, neque secundum propriam rationem, cum angeli essentia, finita existens. sccïindum pro­ priam rationem ab aliis distinguatur; sed secun­ dum quandam rationem communem. In essentia autem Dei sunt omnia perfecte ct secundum pro· .IHgi/lO’1. - .lllgJUI CftdkCB. non. - st nan PaK QUAESTIO LV, priarn rationem, sicut in prima et universali vir­ tute operativa, a qua procedit quidquid est in quacumque rc vel proprium ’ vel commune. Et ARTICULUS II 55 ideo Deus per essentiam suam habet propriam cognitionem dc rebus omnibus *; non autem angelus, sed solam communem. vel proprium. - proprium PFaà. Commentaria Cardinali* Coiotani s titulo nota quatuor terminos. Primo, ly intclligant : stat enim pro cognitione distincta. Secundo, ly omnia: distribuit namque pro omnibus rebus ct rerum praedicatis ac conditionibus naturaliter cognoscibilibus ab angelo. Ter­ ti0· ly per denotat habitudinem causae formalis, co modo quo ratio intclligcndi formalitcr ad intellectionem concur­ rere creditur. Quarto, ly substantiam suam inteUigc cum praecisione, idest solam; nd excludendum species intclligibilcs, ct superiores substantias,-Ita quod sensus quaestionis est: Utrum essentia angeli sola sit sufficiens ratio intclli­ gcndi omnia ab angelo naturaliter cognoscibilia, tantum quantum potest illa cognoscere. II. In corpore est una conclusio responsive quaesito negative, scilicet : Angelus non cognoscit omnia per essen­ tiam suam, sed per similitudines superadditas. - Probatur sic. Nulla forma complete perficit aliquam potentiam, nisi contineat omnia ad quae se extendit potentia illa: sed es­ sentia angeli sc habet ut forma respectu suae intellectivae potentiae, ct non continet omnia quae potest angelus in­ tclligcrc: ergo non est ci forma adaequata. Et consequenter non omnia per illam intclligit angelus. Maior propositio declaratur a posteriori in forma ct materia sensibilium. - Minor vero, quoad primam partem, probatur: quia quo intellectus intclligit, sc habet ad ipsum ut forma cius. Quod probatur: quia quo agens agit, est forma. - Secunda vero pars probatur: quia intellectus ange­ licus extendit sc ad omnia. Quod probatur: quia ens ct verum est obiectum intellectus omnis. Essentia nutem an­ geli non continet in sc omnia. Quod probatur : tum quia est determinata nd genus ct nd speciem; tum quia conti­ nere in sc omnia est proprium essentiae divinae, quae est infinita simpliciter. III. Nota primo, quod secunda pars conclusionis per modum cuiusdam sequelae a s. Thoma apposita est: ct non probata, sed quasi per sc nota dimissu, apud supponen­ tes angelos habere cognitionem de rebus omnibus secun­ dum proprias rationes carum, ct concedentes dari species intelligibilcs. Unde duae hic annectuntur quaestiones: altera. I r>. 752. lp. VIII, Π- I. S. Th. ico. an angeli cognoscant omnia secundum proprias rationes; altera, an dentur species intelligibilcs. Et secunda quidem seorsum tractabitur *. Ad primum autem, quia directe spe- ^An. j, ora. ctat ad propositum, ct expresse hoc sumitur in minore, esset nunc dicendum, nisi inferius* multis quaestionibus •Qa.Ln.uw. singillntim discutienda esset: unde pro nunc supponatur. IV. Nota secundo, quod in praesenti ratione supponitur essentiam angeli posse essc ei rationem intclligcndi; ct discutitur an respectu omnium intclligibilium ab co sit ratio, an non respectu omnium. Illud autem quod prucsupponitur, in sequenti quaestione, ari. i. explanabitur ct discutietur : hic autem tanquam communiter confessum supponitur. V. Nota tertio, quod continentia dc qua est sermo in maiore ct minore, est continentia completa, sive formalis sive \irtualis sil. Completa autem continentia dicitur, quando aliquid continetur secundum omnes ipsius conditiones, for­ malitcr, ut genus in specie; \cl virtualiter, ut creaturae sunt in Creatori' potentia. Nam nisi dc huiusmodi continentia sit sermo, forma non udacquarct potentiam, quantumcumque es et continens alias. - Et sic minor clara est. Quoniam essentia angeli sola, etsi sit inferiorum quasi exemplar ct superiorum quasi effectus, ct ex ca fluant species omnium, in sc tamen, secundum se solam, non acquivalct speciebus ex en Ruentibus: quoniam multa addunt in repraesentando, quae sola per scipsum repraesentare nequit. Quia ca quae repraesentantur, in solo Deo continentur secundum omnes eorum conditiones: quia addunt aliquid positivi, quod in angelorum essentiis non continetur, quia sunt finitae. VI. Notu quarto quod, cum in littera probatur quod quo intellectus intclligit est forma cius, quia quo agens agit est forma cius; sumitur agens ct agere communiter, ut etiam comprehendit actionem immanentem, quae non est actio, sed qualitas. Vis tamen rationis non infirmatur ex hoc, immo valida magis redditur: quoniam si intelligere est tale agere quod est esse tale, a fortiori sequitur, ergo quo sic agit est eius forma, quia est quo intclligcns habet tale essc. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM ANGELI INTEL LIGANT PER SPECIES A REBUS ACCEPTAS ■ I Sent., dht. in, part, n, qu. n, »rt i, ad 2; II Cont. Gent., cap. χάνι; /λ’ Verit„ qu. vw, t in phantasmate per quod sufficiat ud causandum speciem intelligibilem in Suo ordine, quod non eminentius sit in re cuius est phan­ tasma: ergo res sensibilis in scipsa potest communicare speciem: igitur phantasma est medium per accidens, idest pro statu isto. · Antecedent probatur: quia phantasma per hoc tantum agit, quia est rcpntcscniativum obiecti. Tertio, contra cius veritatem instat, volens falsum esse quod esse imaginabile sit medium inter esse intelligibilc et sensibile, quoniam esse imaginabile comprehenditur >ub 8 58 QUAESTIO LV, ARTICULUS III hoc extremo quod est esse sensibile, quemadmodum ima· ginatio sub cognitione sensitiva. XIII. Ad has obicctioncs dupliciter dici potest. Primo, quod s. Thomas ideo addidit secundam responsionem, quia videbat rationem hanc pati calumniam, nec credidit ipsam esse necessariam, sed probabilem. - Ego autem puto opi­ • Cap. ni. natum esse ipsum, cum Averroe, in de Sensu ct Sensato ♦, hanc rationem necessario concludere, si philosophiae pro­ positiones, ut philosophos decet, admittantur. Addidit ta­ men secundam responsionem, ut thcologontibus, et secun­ dum imaginationem loquentibus, satisfaceret. XIV. Dicendum est ergo quod ratio efficax est; ct quod medium hoc est essentiale, non tantum in essendo. sed etiam in causando, non simpliciter, sed respectu talis causae, sci­ licet rei sensibilis. Quod enim esse imaginabile sit medium in essendo inter esse sensibile exterius ct esse intclligibilc, per sc notum est: quia quad quid erat esse imaginabilis partim est materiale ct partim spirituale. - Quod vero sit medium in causando esse intclligibilc non simpliciter, cx eo patet, quod effectus iste, scilicet esse intclligibilc. potest causari absque esse imaginabili concurrente; ut patet dc speciebus congenitis ipsis angelis. - Quod autem sit medium essentiale in causando eundem effectum respectu talis causae, scilicet sensibilis exterioris ; idest quod, si esse intclligibilc causari debet n re sensibili cxtrinseca, causari non potest nisi per tale medium, scilicet esse imaginabile (ct loquimur semper de potentia et ordine naturali), declaratur cx illa maxima Dionysii, vn cap. de Div. Norn., scilicet quod ordo universi hoc habet, ut supremum infimi attingat infimum supremi. Ex hac enim habeo quod sensibile non nisi in suo supremo pertingit ad intimum ordinem intelligibilcm. Constat autem quod supremum in ordine sensibilium est esse imaginabile, quin est spiritualissimum, ct propinquis­ simum intclligibilitati : ct quod infimum in ordine intelligibili est concurrere ad speciem intelligibilcm educendam de potentia nd actum. Igitur naturalis ordo rerum exigit ut res sensibilis, secundum esse omnino materiale, non possit esse immediatum coopérons virtuti intellectuali pro­ ducenti esse intclligibilc: sed si cooperari debet, oportet quod prius ad summum gradum perveniat. Habeo etiam secundo, quod solus intellectus humanus, qui est infimus in ordine intellectualium, coniungitur supremo sensibilium, quod est concurrere cum sensibilibus nd habendum et col­ ligendum esse intclligibilc. Intellectus vero superiores altiori modo illud obtinent. • CL num. xu. XV. Et cx hoc patet responsio ad obiecta *. Nam di­ cendum est ad primum, quod esse imaginabile est medium non solum ex pane virtutis intellectivae, sed etiam cx parte sensibilis rei cognitae; non inquantuin habet rationem obiccti seu termini, sed inquuntum habet rationem causae ct motis i. Et sic patet instantias non obstare. Ad secundum vero, negatur assumptum; quoniam spiritunlitas phantasmatis non per accidens, sed per sc con­ * Nno. prace. currit ad talem causalitatcm, ut cx dictis ’ iiim patet. - Ad probationem autem dicitur, quod phantasma agere ratione naturae repraesentatae tantum. potest dupliciter intclligi. Uno modo, (nnquam ratione agendi: et sic conceditur. Alio modo, tanquum conditione agentis: et sic est falsum. Quidditas enim bovi·» non secundum quodeumque esse est proximum principium sui ipsius in esse intelligibili, sed se­ cundum esse spiritualissimum proprii ordinis, scilicet sen­ sibilis. Unde quemadmodum quod quid erat esse bovis est prima ratio agendi in generatione naturali, cum bos generat bovem; esse nutem materialiter ct sensibiliter, ut bos est in rerum natura, est conditio ct rationis agendi ct agentis: itu, cum phantasma speciem intelligibilcm concausat, cum phantasma nihil aliud sit quum natura bovina in tali esse spirituali, ratio agendi est ipsa natura, sed conditio rationis agendi et agentis est talis spiritu alitas. Quae non eminentius continetur in obiccto extrinseco: quo­ niam ipsa est ab anima, non quacumque, sed suprema. seu secundum sui supremum; quoniam sensitivum cx con­ junctione ad intellectivum, obtinet vim cogitativac, a qua est tanta spirituniitas.- Nec obstat quod phantasma sit quan­ tum quoddam et materiale, ac per hoc conveniens in modo essendi cum obiccto' cxtrinscco. Quoniam, ut cx dictis * patet, modus iste essendi, quamvis sit eiusdem generis, est tamen alterius et nobilioris rationis, adeo ut ditferat ab 1110 plus quam genere physico, ct sit supremus in tota la­ titudine modorum essendi sensibilium; ut summa propin­ quitas cius ad ordinem intclligibilium testatur. Et propteren, ut dictum est*, quidditas in tali esse potest esse na­ turalis conea usa esse intclligibilis: non autem quidditas in esse omnino materiali. Ad tertium vero dicitur, quod esse sensibile duobus modis sumi potest. Uno modo, communiter: et sic constat quod esse imaginabile est cius species. Alio modo, mngis stricte, et usitatius, pro sensibili exteriori: et sic constat imaginabile esse medium. Et quin dc tali sensibili est sermo, ut per se notum est, ideo obiectio est satis frivolo. XVI. In responsione ad tertium, advene quod Scotus, in Quarto, di st. xi.v, qu. n ♦ tenens distantiam localem impedire cognitionem tam angeli quam animae separatae, auctori­ tatibus munit se scilicet Augustini in libro de Cura agenda pro Mortuis9, ct Gregorii in Homiliis·*, dicentium animas separatas nescire quae fiunt hic, sed ea discere vel ab an­ gelis, vel ab animabus hinc euntibus, ut sancti Patres didi­ cerunt a loannc Baptista descensum ad inferos. - Adducit · etiam duas auctoritates Aristotelis: alteram ex VIII Physic.9, ubi vult Intelligcntium moventem orbem esse praesentem 1111 parti unde incipit, seu ubi est velocissimus motus : alteram ex VII Physic.', ubi vult agens et patiens esse si­ mul simultate contactus in corporibus, vel simultate maiore, scilicet mutuae praesentiae, in spiritualibus. Apud ipsum ergo requiritur praesentia; nec aequaliter se habet Intelligentia ad distans ct propinquum. Ad has obiectiones dicitur, quod peccant primo, quia supponunt angelum seu animam separatam accipere co­ gnitionem α rebus sensibilibus. - Peccant secundo, secundum non causam ut causam: quoniam aliunde provenit igno­ rantia eorum quae fiunt apud nos. et non cx distantia, ut infra * patebit. Unde auctoritates Augustini ct Gregorii non sunt ud propositum. - Similiter ct auctoritates Aristo­ telis: quia loquuntur de actione ct passione. Quamvis ex superius dictis in quaestione dc loco angelorum*, ium pateat quomodo auctoritas intclligendn sit dc praesentia ordinis. ARTICULUS TERTIUS UTRUM SUPERIORES ANGELI INTELLIGANT PER SPECIES MAGIS UNIVERSALES QUAM INTERIORES infra, qu. LXXXtt, nn. t; II Sent., dht. m, pane n. qu. n. arr. î; 11 Cant. Gent., cap. XGVUi; De Verit., qu. vin, art. io; Qu. de Anima, art. 7. ad 5; an. 18; De Causis. Icet. v sic proceditur. Videtur quod potest dici quod species intellectus angelici sint superiores angeli non intelligant per spe­ magis vel minus universales. 2. Praeterea, quod cognoscitur in speciali, cies magis universales quam inferiores, enim esse videtur quod a perfectius cognoscitur quam quod cognoscitur in particularibus abstrahitur. Sed anguli non intelli- universali: quia cognoscere aliquid in universali gunt per species a rebus abstractas. Ergo non est quodammodo medium inter potentiam ct d tertium • Cf. IVJ. • IHd. • Qo. Liua . irt 7. S. • Qu. ut. «Λ- k ’ ? 17 Λ «i c.;. °- w T δ QUAESTIO LV, ARTICULUS III 59 actum. Si ergo angeli superiores cognoscunt per Ad primum ergo dicendum quod accidit univer­ formas magis universales quam inferiores, sequitur sali ut a singularibus abstrahatur, inquantum in­ quod angeli superiores habeant scientiam magis im­ tellectus illud cognoscens a rebus cognitionem perfectam quam inferiores. Quod est inconveniens. accipit. Si vero sit aliquis intellectus a rebus co­ 3. Praeterea, idem non potest esse propria gnitionem non accipiens, universale ab eo cogni­ ratio multorum. Sed si angelus superior cogno­ tum non erit abstractum a rebus, sed quodam­ scat per unam formam universalem diversa, quae modo ante res praeexistens; vel secundum ordi­ inferior angelus cognoscit per plures formas spe- nem causae, sicut universales rerum rationes sunt cialcs, sequitur quod angelus superior utitur’una in Verbo Dei; vel saltem ordine naturae, sicut forma universali ad cognoscendum diversa. Ergo universales rerum rationes sunt in intellectu an­ non poterit habere propriam cognitionem de utro­ gelico. que. Quod videtur inconveniens. Ad seci NDt .M dicendum quod cognoscere aliquid Sed contra est quod dicit Dionysius, xii cap. in universali, dicitur dupliciter. Uno modo, ex Angel. Hier., quod superiores angeli participant parte rei cognitae, ut scilicet cognoscatur solum scientiam magis in universali quam inferiores. - universalis natura rei. Et sic cognoscere aliquid in libro de Causis * dicitur quod angeli supe­ in universali est imperfectius *: imperfecte enim · d. ij6. riores habent formas magis universales. cognosceret hominem, qui cognosceret dc eo Respondeo dicendum quod ex hoc sunt in rebus solum quod est animal. Alio modo, ex parte medii aliqua superiora, quod sunt uni primo, quod est cognoscendi. Et sic perfectius est cognoscere ali­ Deus, propinquiora et similiora. In Deo autem quid in universali: perfectior enim est intellectus tota plenitudo intellectualis cognitionis continetur qui per unum universale medium potest singula in uno, scilicet in essentia divina, per quam Deus propria cognoscere, quam qui non potest. omnia cognoscit. Quae quidem intclligibilis pleAd tertium dicendum quod idem non potest nitudo in intellectibus creatis ·* inferiori modo ct esse plurium propria ratio adaequata. Sed si sit minus simpliciter invenitur. Unde oportet quod excellens, potest idem accipi ut propria ratio ct ea quae Deus cognoscit per unum, inferiores in­ similitudo diversorum. Sicut in homine est unitellectus cognoscant per multa: et tanto amplius versalis prudentia quantum ad omnes actus vir­ per plura, quanto amplius intellectus inferior fuerit. tutum; et potest accipi ut propria ratio et simi­ Sic igitur quanto angelus luerit superior, tanto litudo particularis prudentiae quae est in leone * · d. per pauciores species universitatem intclligibilium ad actus magnanimitatis, et eius quae est in vulpe apprehendere poterit. Et ideo oportet quod eius ad actus cautelae, et sic de aliis. Similiter 1 cs« formae sint universaliores ♦, quasi ad plura sc ex- sentia divina accipitur, propter sui excellentiam, tendentes τ unaquaeque earum. - Et de hoc exem­ ut propria ratio singulorum: quia est in ea unde plum aliqualiter in nobis perspici potest. Sunt sibi singula similentur secundum proprias ratio­ enim quidam, qui veritatem inlelligibilem capere nes. Et eodem modo dicendum est de ratione non possunt, nisi cis particulalim per singula universali quae est m mente angeli, quod per eam. explicetur: et hoc quidem : cx debilitate intellectus propter eius excellentiam, multa cognosci possunt eorum contingit. Alii vero, qui sunt tortioris intel­ propria cognitione. lectus, ex paucis multa capere possunt. a) utitur. - utetur codices ct a b. p) intellectibus creatis. - intclli^ibilibui F, intelligibilibus creatis G, intellipentibus creatis cd. a. intclligibilibut creaturif P/·. 7) extendentes,-extendenda Fa.-Pm de hoc. hoc per AU. hoc ceteri Z) quidem. - Oni. codices cl 4. «) Similiter. - Et similiter codkcs. - ut tare propria w. mint PAD EFGpC; pro quia est, quae est Π·Α. quae sunt PB; p-o unde, ut F, unde et G; pro limitentur, similantur PBj5, similatur D. Commentaria Cardinali? Caietani N titulo advertendum est quod, cum universalitas speciei intclligibilis non sit in praedicando seu essendo, ncc in causando, sed in repraesentando; intelligere per species uni­ versaliores nihil aliud est quum intelligere per species ad plura sc extendentes in repraesentando. - Et quoniam hoc contingit dupliciter; uno modo, per repraesentationem rei magis universalis; alio modo, per repraesentationem plurium in actu, eo modo quo species repraesentativa animalitatis ct omnium per sc differentiarum eius nctualiter, universalior species diceretur ct esset, quam repraesentativa ani malitatis aut humanitatis tantum. Et hoc modo sumitur universalior in proposito, ct non primo modo. II. In corpore articuli unica est conclusio responsive affirmative, dupliciter probata, scilicet: Angeli, quanto sunt superiores, tanto per species universaliores intclligunt. Probatio prima est ista. Intellectus, quanto sunt naturaliter superiores, tanto sunt similiores Deo in perfectione intclligibili et modo cius: ct quanto magis sunt similiores, tanto per pauciores species intclligunt: ergo per universaliores. Consequentia est nota: alioquin intelligent per paucio­ I res species, non haberet perfectam notitiam de omnibus. Prima autem propositio patet cx co, quod naturae gradunntur secundum propinquitatem similitudinis naturalis ad primum. - Secunda vero probatur cx co, quod Deus omnia per unum, ut quo, intclligit: et hoc est perfectionis sim­ pliciter. Ex hoc enim evidenter sequitur quod similius Deo ct perfectius intelligendi vim obtinet, qui per pauciora omnia intclligit distincte, quam qui per plura: quoniam minor paucitas propinquior est unitati quam multitudo; cl lumen intellectus minus divisum aut divisibile, perfectius est quam divisibile per multas rationes intelligendi ad huc ut intclligat. Cuius signum est secunda probatio in littera adducta, quam experientia dubitare non permittit. Experimur enim in nobis ipsis quosdam discipulos esse, quibus oportet omnia singillatim dicere, quasi per singulas specio Jcarticulando: quosdam vero, qui suuim cx uno multa apprehen­ dunt; nec hoc aliunde quam cx nobilitate ingenii provenit. 111. Circa rationes adductas, ct conclusionem, occurrunt obicctiones Scuti, in Secundo, dist. m» qu. x. I bi contra 6η QUAESTIO LV. ARTICULUS III primam rationem instat, dicens propositionem illam Quanto angeli sunt similiores Deo, tanto per pauciores species intelhgunt, esse falsam. Quiu non oportet quod intellectus similior Deo, assimilctur magis sibi in hoc quod est per pauciores species intclligcrc; »cd in hoc. quod limpidius intclligit. IV. Contra secundam vero rationem, n signo sumptam, initat, dicens supponi ibi falsum, puta quod homines me­ lioris ingenii per pauciores species intelligent. Quoniam tot sunt In illis, quot sunt in his qui sunt hebetioris ingenii: sed illi citius ct limpidius cognoscunt. V. Contra conclusionem autem directe arguit tripliciter. Primo. Unitas rationis intelligcndi praesupponit unitatem obiccti adaequati, idest continentis virtualiter objective omnia quae species illa continet representative; ut putet de essen­ tia divina ut ratione intelligcndi, ct ut obiccta. Sed impos­ sibile est dari tale unum obicctum continens multitudinem quidditatum. Ergo non potest dari aliqua species creata repraesentans distincte multas quidditotes. Secundo. Quaelibet ratio cognoscendi potest habere netum libi adaequatum: sed talis species non posset habere actum sibi adaequatum: ergo non datur. - Probatur minor: quia apud te, angelus non potest simul plures species actu in­ tclligcrc distincte. - Tertio, arguit ad idem cx parte habitus, ducendo ad idem inconveniens: scilicet quod angelus plures naturas simul cognosceret distincte. Affert praeterea unam aliam rationem contra tenentes speciem aliquam in angelo non repraesentare tot, quin possit plura repraesentare: quod quidem dicit a nobis non oportere teneri. - Et bene dicit in hoc, dc quidditatibus lo­ quendo. Quoniam secus est dc singularibus. Et proptcrc.i, • Qo. lui, «rt. cum tractabitur inferius · dc repraesentatione infinitorum 3 ; cf. Coexemt. singularium per unam spccicin angelicam, solvetur cius ratio. • a. nam. m. VI. Ad obicctioncm contra primam rationem" dicitur, notando quod duplex genus perfectionum invenitur in Deo quaedam enim sunt communicabiles creaturis, ut sapientia ct bonitas; quaedam vero incommunicabiles, ut infinitas ct deitas, et intclligcrc omnia distincte per substantiam suam, ct alia huiusmodi. Nec solum inter se differunt per­ fectiones hac. sed differenti modo creaturae similiores Deo his appropinquant. Quoniam secundum primas perfectiones, attenditur appropinquatio penes magis participare rationem formalem illius perfectionis: secundum vero perfectiones incommunicabiles, appropinquatio attenditur secundum maiorem recessum nb opposito; illud enim est similius deitati, cuius natura magis recedit n non esse, etc. - Nota secundo, quod non solum intclligcrc est perfectio simpli­ citer, sed etiam intelligere omnia per unum; ut patet cx definitione perfectionis simpliciter, posita nb Anselmo, Λ/οnolog. xv. Nec refert, in proposito, an sit perfectio sim­ pliciter seorsum et de per se; an sit gradus seu modus perfectionis simpliciter, ut hoc quod dico actus purus. Nota tertio, quod suprema pars universi, idest angeli, ex natura sua vindicant sibi similitudinem ad Deum, non se­ cundum quasdam perfectiones simpliciter, sed secundum omnes, magis tamen ct minus secundum gradus suos; ut patet discurrendo per omnes perfectiones simpliciter. Et super hoc fundatu est ratio s. Thomae ostendentis angelos, quanto superiores, tanto per pauciores species intclligcrc: quia sunt similiores Deo secundum omnes per­ fectiones simpliciter, et consequenter secundum hanc. Unde irrationabilis, et a philosophia aliena est exceptio istius. Quare enim magis ista, quam aliae, excipienda est? Secundo dicitur, quod ratio fundatur super essentiali graduationc intellectuum, ut sic: quoniam quanto intellectus est superior, tanto est perfectior: quanto autem perfectior, tanto unitior, ut sic liceat loqui, eo quod virtus unita maior est scipsa dispersa. Constat autem magis unum ct individuakm esse intellectum minus partitum per species intclligibilcs, quam cum qui per plures species dividendus est nd singula cognoscenda. Et consequenter quanto intel­ lectus est perfectior, tanto est similior Deo, non solum in hoc, quod limpidius cognoscit; sej etiam in hoc, quod per pauciores species cognoscit. VII. Ad obicctioncm vero contra secundam rationem* dicitur, quod s. Thomas non accepit pro signo, ingeniosiores homines cx paucioribus speciebus intclligcrc (quoniam hoc latet): sed id quod evidens est, hos scilicet qui ingenio praestant, cx paucioribus principiis, ct absque distincta sin­ gulorum propositione apprehendere. Hoc enim est signum evidens quod in uno multa apprehendere, nec egere sin­ gula seorsum proponi, attestatur magnitudini intellectus. VIII. Ad obicctioncs autem contra conclusionem * dici­ tur, quod unitatem speciei pracsupponcrc unitatem obiccti primi ct adaequati, dupliciter intclligi potest. Imo modo, quod pracsupponnt unitatem formalem ct realem illius sic in rerum natura existentis. Et hoc modo non oportet eue verum, ut patet dc specie intelligibili in nobis naturae bovinae: talis enim res non est sic in rerum natura, ut adaequate praesentatur per speciem ; ct proptcrca nulla una res singularis invenitur in rerum natura adaequate illi respondent- Mio modo, ut pruesupponnt unitatem tan­ tum formalem obiccti ; quemadmodum si species naturae leoninae a Deo alicui intellectui esset impressa. Et hoc modo verum est universaliter quod omnis species suppo­ nit unitatem obiccti : quoniam ct omnis potentia respicit primo unam rabonem formalem. - Et sic dico quod argu­ mentum decipitur, putans primo modo vcrificari maiorem: cum tamen in solo Deo verifiectur. In ceteris vero sal est quod quaelibet species rcspiciat primo unam rationem for­ malem. Et hoc modo se habent species angelicae. IX. Ad secundam vero obicctioncm, cx parte actu», con­ ceditur quod angelus quilibet potest habere actum adae­ quatum cuilibet suae speciei. - Nec no» dicimus oppositum, dicendo quod non potest simul plura intclligcrc. Quoniam formaliter loquimur, et intendimus quod non potest simul plura, ut plura, intclligere simul: non est autem plura ut plura intclligcrc, quando multa intclliguntur per unum spe­ ciem; vel etiam per plures species ordine quodam se ha­ bentes, vel in ordine ad unum, etc. X. Contra eandem conclusionem instatur, quia videtur contradicere supra · dictis. quoniam sequitur cx ea quod posset dari aliquis angelus, qui omnia intclligcrct per es­ sentiam suam solam. - Et tenet sequela, adiuncta ulia pro­ positione tua, scilicet quod quolibet angelo facto potest Deus facere perfectiorem substantialiter *. Ex hoc enim se­ quitur quod si, facto angelo qui omnia intclligat per duas species, scilicet essentiam proprium et unam superadditam, fiat alter superior: ille intclligct per pauciores species, ct sic per unam tantum ; quae procul dubio erit essentia sua. Ad hoc dicitur breviter, negando consequentiam. Quo­ niam stante illa hypothcsi (quidquid dc illa sit), dicitur quod, creato superiore angelo, necessario omnibus inferioribus angelis superadderetur nova species, qua distincte possent illum intclligcrc. Et sic in illo qui erat supremus , erunt tres species : in isto vero noviter facto essent ‘duae tantum, ct consequenter pauciores. Et sic eodem modo dicendum est, si procedatur in infinitum: semper superior habebit pauciores species, non per minorationem dualitatis, sed per additionem seu multiplicationem pluralitatis in inferio­ ribus. XI. In responsione ad ultimum argumentum, dubium occurrit circa illam propositionem: Species intellectus an­ gelici , propter sui excellentiam, est ratio seu similitudo multorum distincte, quemadmodum essentia divina est ra­ tio omnium. Hoc enim videtur esse falsum ct impossibile. Quoniam talis excellentia aut est in essendo, aut in reprae­ sentando tantum. Sed non potest dici quod sit in reprae­ sentando tantum. Tum quia ratio seu proportionalius ad essentiam divinam nulla esset, quoniam essentia divina propter excellentiam incessendo, quia scilicet est prachabens omnem essendi rationem ct modum, habet excellen­ tiam in repraesentando omnia. - Tum quia, reddendo ra­ tionem quare species angelica, una existons, est multorum distincte rcprnescntntiva, quia est excellens, idest quia ex­ cellenter repraesentat, esset idem per idem declarare, ct nullam reddere causam nisi secundum verba: quia idem est multa distincte repraesentare, ct singula excellenter seu inadacquate repraesentare. QUAESTIO LV, ARTICULUS 111 Nec etiam did potest quod sit propter excellentiam in essendo. Tum quia sequeretur quod una species in mente angeli esset in essendo excellentior multis substantiis sen­ sibilibus specifice distinctis; immo multis substantiis an­ gelicis; immo forte omnibus substantiis netu creatis infe­ rioribus supremo angelo: quoniam inferiora intclligunt an­ geli per huiusmodi species excellentes. - Tum quia illa species esset etiam nobilior in essendo quam essentia sui angeli: quoniam quod est tantae excellentiae in essendo, ut habeat in se unde sibi assimilentur omnia inferiora se­ cundum proprias eorum quidditates, nobilius est in essendo quum id quod non habet. - Tum quia hoc repugnat do• An. i. b4 3. ctrinac s. Thomae ·, et communi. Quoniam quemadmodum communicari nequit substantiae angeli ut sit tantae excel­ lentiae in essendo, quod sit propria similitudo multorum; ita nec tali speciei: cum utrumque creatura sit, ct deter­ minatum ad genus ct speciem. XI). Ad evidentiam huius difficultatis, notandum est primo, quod duo sunt genera entium. Quaedam ad hoc primo instituta ut sint, quamvis forte secundario alia re­ praesentent: ct haec vocamus res. Quaedam vero ad hoc primo instituta sunt naturaliter, ut alia repraesentent- ct haec vocamus intentiones rerum, et species sensibiles seu intelligibiles. Necessitas ilbtcm ponendi haec duo rerum genera, est quia oportet cognoscitivum esse non solum ipsum, sed aliu, intellectivum vero esse omnia; ut patet cx •An.»qu. xiv·, ct communi animi philosophorum conceptione, • v*deconvenientium in hoc, quod simile simili cognoscitur*. Nec naturae rerum secundum scipsas possunt esse in cognoscitivo (quia lapis non est in anima): nec ipsum cognoscilivum, secundum suam substantiam sohim ct finitam, potest esse tantae excellentiae, ut habeat in se unde distinete sibi assimilentur naturae rerum cognoscibilium secundum pro­ prios carum rationes. Unde restat, cum nec esse naturae cognoscitivi sit ratio cognoscibilium, nec esse naturale co­ gnoscibilium sit secundum se in cognoscitivo; ut oportue­ rit institui α natura ens intentionalc, quo cognoscitivum esset cognoscibilia. XIII. Notandum est secundo, quod cognoscitivum ct intentionalc non distinguuntur sicut duo rerum ordines; sed potius ut concurrentia ad perfectionem unius ordinis, scilicet naturarum cognoscitis arum : quoniam intentionalc complementum intrinsecum cognoscitivi est. Complemen­ tum quidem, quia ad supplendum quod substantiae cognoscitivac debetur, scilicet esse cognoscibilia, inventum est: intrinsecum vero, quia ad perficiendum ct eliciendum intrinsecam cius operationem, adiungitur. - Unde cx hoc proportionali ter se habent ct quoad actum ct potentium, ct quoad altitudinem gradus. Quoad actum quidem, quia eognoscitivo in actu inditum est actu esse intentionalc, quo est sua cognoscibilia ; cognoscitivo vero in potentia inest in potentia tale esse intentionalc; ut patet et in anima in­ tellectiva ct sensitiva nostra. Quoad altitudinem vero gra­ dus, quoniam quanto vis cognoscitivo est altior, tanto magis unite se habet ad cognoscibilia; ut patet ascendendo a sensibus particularibus ad sensum communem, et sic deinceps. Quanto autem magis \irtus cognoscitiva unitur, tanto minorem diversitatem exigit in esse intentionali, quo est cognoscibilia : ac per hoc, quanto virtus cognoscitiva est altioris ordinis, tanto altius, ct consequenter minus di­ stinctum, ct magis universale in repraesentando, sibi vin­ dicat esse intentionalc, quo cognoscibilia est: quod nihil aliud est quam id quod vocamus species intelligibiles. Et hoc modo mirabilis naturae intellectivae gradus, a pri­ 61 ■ mo intellectu ordinate proveniens, perpenditur. Nam ipse omnia est per substantiam suam, ct per eam solam omnia nos it. Et cum hoc aliis communicari non potuerit, quia en­ tia limitata sunt, collutum est eis ut tales essent substantiae ac tantae perfectionis, ut quod secundum esse substantiale habere non possunt, secundum esse intentionalc haberent, magis ct minus universaliter, iuxta maiorem ct minorem perfectionem substantiae cognoscitivae adeo quod anima nostra, ultima in ordine intellectualium, divisibilis sit se­ cundum esse intentionalc tanta diversitate, quanta materia secundum esse naturale. XIV. His stantibus, ad oblecta · dicitur, quod hic est * er. num. u. sermo de excellentia in essendo. Quae dupliciter intclligi potest: vel respectu eorum quae repraesentantur; vel re­ spectu aliarum specierum rcpracicntntivarum eorundem obiectorum. Si respectu naturarum cognoscibilium intclligatur excellentia, non potest intclligi nisi in modo essendi, pro quanto species superioris angeli habet modum essendi allions ordinis quam habeant non solum sensibilia, sed etiam angeli inferiores : ct propter talem excellentiam po­ test plurium esse ratio distincta. - Si vero intclligatur respe­ ctu spccicrum intclligibilium, tunc clarius ct facilius ct absque ambiguitate relucet intentum. Et intclligitur de ex­ cellentia non solum in modo essendi, sed in ipsa perfe­ ctione essendi. ha quod imaginamur quod, cum in anima nostra sint diversae species iuxta diversitatem rerum re­ praesentatarum, puta species bovis, species Iconis, species aquilae, etc.; ascendendo, erit dare unam speciem allions ordinis, aequi valentem excellenter seu eminenter illis tribus seu quatuor speciebus, ct consequenter repraesentantem distincte nltiori modo illamct quae repraesentantur per illas quatuor species. Hoc enim est cognoscere per rationem universalem obiccto specialia: quod est maximae perfe­ ctionis. XV. Et hoc modo clare patet adductas instantias nihil obstare. Nam non oportet dicere speciem universaliorem esse perfectiorem naturis repraesentatis: sed esse pcrtcctiorem repraesentativis adaequatis carum. Quod est neces­ sarium. Nec est idem indicium de esse substantiali angeli, et esse intentionali apud se: sed proportionale. Non esse idem quidem cx eo patet, quia impossibile communiter fatemur esse quod angelus, secundum esse suum substantiale, re­ praesentet propriam differentiam lapidis: ct iam concedi­ mus pariter quod secundum esse intentionalc sibi additum, illa repraesentatur. Unde patet repugnare esse substantiali finito, quod sit nd certam naturam limitaturo, et sit alte­ rius. secundum propriam illius differentiam, repraesentativum; et non repugnare hoc esse intentionali; nam species bovis in anima ad certam entis naturam definitum ens est, inter accidentia, ct tamen bovinac differentiae propriae repraesentati va est. Et ratio huius diversitatis est ea quam supra 9 tetigimus: quia scilicet ens intentionalc est primo α · Nue.w.wu natura institutum ad repraesentandum, pro complemento substantiae cognoscitivae; ipsae vero res quarum sunt in­ tentiones, sunt primo institutae ad essendum. - Proportio­ nale autem iudicium de substantia intellectiva ct esse in­ tentionali est. Quia quanto substantia est altior. tanto esse intentionalc proprium illi est altius. Immo cx altitudine sub­ stantiae provenit altitudo intentionis: moioremque perfectio­ nem. nequivocam tamen, ponit in angelo altitudo gradus substantialis, quam altitudo intentionis: quoniam haec nihil aliud ponit nisi eminenter acquivalerc repraesentativis adae­ quatis rerum. QUAESTIO LVL ARTICULUS 1 QUAESTIO QUINQUAGESIMASEXTA DE COGNITIONE ANGELORUM EX PARTE RERUM IMMATERIALIUM IX TRES ARTICULOS DIVISA quaeritur Je cognitione angelorum ex Circa primum quaeruntur tria. Primo: utrum angelus cognoscat seipsum. parte rerum quas cognoscunt *, Et primo, de Secundo: utrum unus cognoscat alium. cognitione rerum immaterialium ; secundo, de co- Tertio: utrum angelus per sua naturalia co­ gnitione rerum materialium*. gnoscat Deum. einde 'Qa.mi. D ARTICULUS PRIMUS UTRUM ANGELUS COGNOSCAT SEIPSUM II Cont. Gent., cap. xenii; D. WenL, qu. vui, an. 6; III de Anima, text. n; /V Giusü, Icet, un. >d primum sic proceditur. Videtur quod angelus seipsum non cognoscat. Dicit enim Dionysius, vi cap. Angel. Hier., ‘quod Angeli ignorant proprias virtutes. Cognita autem substantia, cognoscitur virtus. Ergo angelus non cognoscit suam essentiam. 2. Praeterea, angelus est quaedam substantia singularis: alioquin non ageret, cum actus sint singularium subsistentium. Sed nullum singulare est intelligible. Ergo non potest mtelligi. Ei ita, cum angelo non adsit nisi intellectiva cognitio, pon poterit aliquis angelus cognoscere seipsum. 3. Praeterea, intellectus movetur ab intelligibili : quia intclligcrc est quoddam pati, ut dicitur kcAn‘n IU de Anima *. Sed nihil movetur aut patitur a seipso; ut in rebus corporalibus apparet. Ergo angelus non potest intclligcrc seipsum. Sed contra est quod Augustinus dicit, Il super •cip.vnt. Gen. ad Litt.*, quod angelus in ipsa sua confor« matione *, hoc est illustratione veritatis, cognovit seipsum. ' QRespondeo dicendum quod, sicut ex supra ♦ dictis patet, obicctum aliter se habet in actione quae manet in agente, et in actione quae transit in aliquid exterius. Nam in actione quae transit in aliquid exterius, obicctum sive materia in quam transit actus, est separata ab agente : sicut cale­ factum a calefaciente, ct aedificatum ab aedifi­ cante. Sed in actione quae manet in agente, opor­ tet ad hoc quod procedat actio, quod obicctum β uniatur? agenti: sicut oportet quod sensibile unia­ tur sensui, ad hoc quod sentiat actu. Et ita se habet obicctum unitum potentiae ad huiusmodi actionem, sicut forma quae est principium actionis in aliis agentibus: sicut enim calor est principium formale calefactionis in igne, ita species rei visae est principium formale visionis in oculo. « a) conformatione, - formatione cd. b, confirmatione PARCDEEu. -Pro illustratione, illuminatione G, in illustratione PRti. - Cf. loc. cit. β) uniatur. - iit unitum C. γ) aliqua mutatione. - aliqua (alia Λ, aliqua alia D. immutatione codice* ct ab. Sed considerandum est quod huiusmodi species obiecti quandoque est in potentia tantum in cognoscitiva virtute: ct tunc esi cognoscens in po­ tentia tantum ; ct ad hoc quod actu cognoscat, requiritur quod potentia cognoscitiva reducatur in actum speciei. Si autem semper eam actu habeat, nihilominus per eam cognoscere potest absque aliqua mutatione τ vel receptione praece­ denti. Ex quo patet quod moveri ab obiccto non est de ratione cognoscentis inquantum est cogno­ scens, sed inquantum est potentia cognoscens. Nihil autem differt, ad hoc quod forma sit prin­ cipium actionis, quod ipsa forma sit aliia inhae­ rens, et quod sit per se subsistens: non enim minus calor calefaceret si esset per se subsistens, quam calefacit inhaerens. Sic igitur et si aliquid in genere intclligibilium se habeat ut forma intelligibilis subsistens, intelliget ' seipsum. Angelus autem, cum sit imma­ terialis, est quaedam forma subsistens, et per hoc intelligibilis actu. Unde sequitur quod per suam formam, quae est sua substantia, seipsum mtelligat. An primum ergo dicendum quod littera illa est antiquae translationis, quae corrigitur per novam, in qua dicitur: praeterea ct ipsos, scilicet angelos, cognovisse proprias virtutes; loco cuius habebatur in alia translatione: et adhuc et' eos ignorare pro­ prias virtutes. - Quamvis etiam littera antiquae translationis salvari possit quantum ad hoc, quod angeli non perfecte cognoscunt suam virtutem, secundum quod procedit ab ordine divinae sa­ pientiae, quae est angelis incomprehensibilis. Ad secundum dicendum quod singularium quae sunt in rebus corporalibus, non est intellectus, apud nos, non ratione singularitatis, sed ratione materiae, quae est in eis individuationis princi- 2) alii, - aliquando PCDEFGdl. i) intciligct, - tiltelligit PBE.tfr, intelligent CG, intelligat pA. Pro rcipsum, scipsam codlcci. C) ct. - Ont. PEaK QUAESTIO LV1, ARTICULUS i 63 pium. Unde si aliqua singularia sunt sine materia Unde non habet locum in intellectu angelico: subsistentia, sicut sunt angeli, illa nihil prohibet maxime quantum ad hoc quod intelligit seipsum.intelligibilia esse actu. Actio etiam intellectus non est eiusdem rationis An tertium dicendum quod moveri ct pati con­ cum actione quae in corporalibus invenitur, in venit intellectui secundum quod est in potential aliam materiam transeunto. potentia. — materia FGa. Commentaria Cardinal is Caietani titulo hoc solum notandum est, quod praesentis inten- in II Sent., dist. ni, qu. vm. Sed antequam illa afferam, Donis est discutere principaliter modum quo angelus co­ moveo unum dubium circa processum ». Thomae, quod gnoscit scipsum. Quoniam quod cognoscat scipsum, apud etiam aliqualiter tangitur a Scoto sub alia forma. Et con­ sapientes dubium non est: sed de modo, an scilicet per sistit in hoc, quia videtur processus iste adversari sibi ipsi, substantiam suam, an per aliquam speciem superadditam ct aliis dictis s. Thomae, et veritati. Sibi ipsi quidem, quia in primi-» duabus conditionibus dicitur quod oportet intcl­ scipsum cognoscat, dubitatur. II. In corpore articuli unam conclusionem intendit, af­ ligibilc esse unitum intellectui ut principium formale quo firmative responsivam quaesito, scilicet: Angelus intelligit operans operatur: deinde vero dicitur quod non oportet seipsum per suam substantiam. - Et probat eam syllogismo conjunctionem istam fieri secundum inhaesionem. Qualiter hypothetico sic. Si aliquid in genere intelligibilium sc habet ergo informabitur intellectus ab ipso intclligibili ? - Et con­ ut forma intclligibilis subsistens, illud tale intelligit scipsum firmatur. Quia coniunctio ista intclligibilis cum intellectu, per scipsum: sed quilibet angelus est huiusmodi: ergo, etc. aut est in esse, aut operari. Non in operari: quin tu dicis Primani propositionem conditionalem probat s. Thomas, quod coniunctio ista praevenit operationem, immo est cius quoad id quod hic intenditur, discurrendo conditiones in­ causa. Ergo eit secundum esse: non substantiale, quia sub­ tclligibilis per scipsum. Ubi adverte quod in praedicato stantia angeli non est forma substantiolis sui intellectus, consequentis assumptae conditionalis, quatuor dicuntur: realiter distincti nb ipso, apud te: ergo secundum inhaesioscilicet quod illud tale intelligit, ct quod intelligitur, ct nem. - Et confirmatur, inquit Scotus. exemplo tuo. Quin quod a seipso, ct quoti per scipsum. Et primum iam su­ calor, si esset subsistens, quamvis esset principium calefa­ • Qu. u *n. i. perius * discussum est convenire angelo. Reliqua vero hic ciendi. non tamen esset quo formaliter lignum calefaceret. intenduntur: quartum tamen principaliter. Ideo tota intentio Iu quamvis substantia angeli sit secundum sc actu intclhuius corporis versatur circa intclligibilc, declarando quid ligibilis, ct possit esse principium formale intellectionis, per se, ct quid per accidens concurrit ad intclligibilc in sicut calor calefactionis; non tamen posset esse principium netu respectu alicuius intellectus. Unde quatuor praemittit formale quo formaliter intellectus aliquis intelligit, si non conditiones, quas examinat, dc obiccto intclligibili: scilicet insit illi intellectui, sed per sc subsistat. Aliis vero dictis s. Jliomae obstant haec: quoniam ipse coniunctioncm, causahtatcm, motionem, cl inhaesionem. III. Ostendit ergo primo, quod intclligibilc in actu oportet in 111 Cont. Gent., cap. ιι. dicit hoc esse proprium di­ esse coniunctum intelligent!, cx differentia inter obiectum vinae substantiae, cx hoc quod est verius ipsa ct purus operationis transeuntis ct immanentis. - Secundo, quod in­ actus etiam in genere intelligibilium, quod possit esse prin­ telligible in actu coniunctum, sc habet ad intellectionem ut cipium formale quo intellectus intelligit, ct non informare principium formale; sicut calor ad calefacere, et species illum intellectum secundum esse. Non igitur stat simul visibilis ad videre. - Tertio, quod movere intelligcntcm ac­ quod hic dicitur. Contra veritatem nutem, inquit Scotus: quia impossi­ cidit cx eo quod intclligcns est in potentia: ct consequen­ ter quod non per sc requiritur ad intclligibilc in ictu, bile est aliquid esse quo formaliter res operatur opera­ quod moveat intelligcntcm. - Quarto, quod inhaerere intel­ tione immanente, ct illud non esse in ca; ut patet cx II ligent!, quemadmodum species sensibilis inhaeret sentienti, dc Anima ·, ubi per hoc medium, scilicet quo formaliter accidit cx eo quod est accidens: quia si esset subsistens, operatur, demonstratur illud esse formam dantem esse nihil minue ad eundem effectum concurreret. Et consequen­ operanti. VI. Circa tertiam conditionem*, obicctio Scoti occurrit ter quod non requiritur ad intclligibilc in actu, quod in­ formet intellectum per inhaesionem. arguentis sic. Obiectum in actu est causa in fieri et in esse IV. Ex his enim quatuor deducitur assumpta condicio­ respectu intellectionis: ergo intellectus, quandiu intelligit. nalis, dum cx his habetur quod ad intclligibilc in actu nb patitur ct movetur nb intclligibili: ct si semper intelligit. aliquo intellectu, nihil aliud requiritur, nisi quod sit con­ semper movetur. Male ergo dicitur n s. Thoma quod ac­ iunctum, ct sic coniunctum intelligent!, ut sit principium cidit intellectui moveri ab ubiecto, quia est quandoque in­ formale intellectionis in eo; sive hoc moveat ipsum, sive tclligcns in potentia. VII. Circa quartam conditionem♦, occurrerent obiectiones non; sive inhaerent sibi, sive non, sed subsistat. Ex hoc enim manifeste sequitur quod, si aliquid in genere intelli­ Scoti : sed quia supponunt intellectum angelicum, quantum gibilium sc habet ut forma intclligibilis subsistens, quod est cx se, concurrere mere passive ad intellectionem, ct de illud mlc habet rationem completam intclligibilis in actu hoc specialem faciemus quaestionem·, ideo omitto. \ III. Ad obicctioncs primo loco · allatus, dicendum est respectu sui ipsius, quod praesupponitur esse intellectivum; ac per hoc, intelligi α scipso per scipsum. quod omnes supponunt unum falsum, scilicet quod essentia Et si diligenter inspexeris, advertes quod quatuor hac angeli comparetur ad angelum, inquantum intclligcns est, conditiones tribus illis conditionibus in consequente positis ut forma separata, quia ponitur non inhaerens cius intel­ respondent: quoniam primae duae inferunt quod illud tale lectui. Nos enim dicimus essentiam esse ipsi angelo, non intelligitur; lenia vero, quod α scipso; quarta autem, quod solum in esse naturae intrinsecam, sed etiam in esse in­ per scipsum. Ex quarta enim habetur quod non oportet tclligibili. Ira quod est obiectum actu intclligibilc magis speciem mediare, qua inhaereat intelligent! : cx tertia vero, intime unitum quntn per informationem scu inhaesionem quod non oportet distinctum esse ab intelligente, propter quia est coniunctum per identitatem. Ubi advertendum est quod causa huius erroris est non rationem moventis ct moti: cx secunda vero ct prima, quod oportet esse ut actum ct formam in genere intelli­ discernere inter intclligibilc ex trinsecura ct intrinsecum. gibilium. Cum enim oporteat intelligcntcm. ad hoc quod intelligit, • CL duo. u. Minor autem propositio assumpta * probatur α s.Thomn, habere in sc naturum intclligibilis, creditur quod, quemad­ quin angelus est forma subsistens intclligibilis in actu. modum aliorum intelligibilium naturas per informationem V. Circa maiorem scu conditionalem assumptam, ct habet, ita ct sui ipsius oporteat habere: cum tamen ratio - CL ibid. conclusionem *, dubium occurrit multiplex, tactum α Scoto, evidenter ducat ad oppositum. Quoniam quemadmodum tn 1 -c«p.u, e. u. · Ct bm». n. m. ’ CL ' a. o»»«· v. 64 QUAESTIO LVI , ARTICULUS II intclligcns diversimode sc habet nd essendum ipsum, et ad essendum alia; ita diversimode sc habet nd intclligendum sc ct alia. Et proptcrca, quia est ipsuromet in tali esse naturae, quod est etiam illud in esse intelligibili, quia il­ lud esse naturae est actu intelligibilc ; ideo seipsum per scipsum intelligcrc potens est. Quia vero alia non est, neque secundum esse naturale, neque secundum esse intclligibilc, nisi aliquid superaddatur; ideo oportet species ponere aliorum. IX. Patet ergo quid dicendum sit ad obiccta. Negandum est cnim poni hic obiectum separatum: quoniam ponitur coniunctum, non per inhnesionem. sed per identitatem ct per subsistentiam, non seorsum cl sepnratim ab intelligente, ut Seotus intellexit, sed in ipso intelligente. - Et ad hoc deservit exemplum de calore quo lignum calefacit : qui scilicet, si subsisteret in ipso ligno idcnticc, non minus esset quo formaliter lignum calefaceret. Et similiter si species visibilis esset per sc subsistens per identitatem in videme, esset nihilominus principium formule visionis in eo.-Ad id nutem quod oppositum est obiicicndo, quod intelle­ ctus, apud s. Thomam, distinguitur rcalitcr ab ipso an­ gelo, dicendum est quod nihil refert ad propositum dis­ tinctio vel identitas intellectus cum angelo. Ut cnim cx • Vkfc lib. Ul, Jibro de Anima · patet, sive ponatur quod substantia animae habeat in sc naturas obtectorum sensibilium ct inrclligibiliuni, sive ponatur quod potentiae ipsae sensilis ac ct in­ tellectivae tales naturas habeant; idem est iudicium quoad posse et non posse operari. Imaginandum est enim quod, quia intelligcrc primo est opus substantiae intelligent!*, perfectius intelligcrc fit, si substantia ipsa utrumque vim habet, scilicet ct obiecti ct operantis, quamvis mediante aliqua proprietate illam operationem eliciat ; quam si solum vim operantis habeat, ct mediante illimet proprietate, obtecti vim accidcntalitcr adipiscatur. Nec obstat hoc aliis dictis s. Thomae. Quoniam esse formam intelligibilcm alterius, dixit proprium Deitatis: non autem esse formam intelligibilcm sui ipsius. Quod in pro­ posito affirmamus, dum dicimus quod substantia angeli, quia est subsistens et perfecta in esse immateriali, habet ct quod sit intellectiva, ct quod sit actu intelligibilis, ac per hoc fluat ab ea vis qua intelligit respectu sui ipsius , non egens altu formatione; supplente substantia praeve­ niente , ct magis intrinseca ct modificativa ipsius quam quodeumque superadditum. Et cx his etiam patet quod hoc non repugnat demon­ strationi factae in II de Anima : quin non ponimus intelligibile separatum , sed mugis coniunctum operanti quam per informationem. Sed quod multos fallit, est quia con­ siderantur intellectus angeli ct substantia cius quasi duae res seorsum, ct quaeritur quomodo uniuntur: cum tamen, secundum veritatem, intellectus fluat ab essentia actu intelligibili , magisque intimius formatus illa quam quacum­ que intentional! specie ; ct hoc in genere intelligibili. Unde qui hic non vult decipi, non distinguat inter intellectum ct intclligcntcm ut sic: sed utatur cis ut uno, ct quiescet. X. Ad obicctioncm Scoti contra tertiam conditionem ·, ’ CJ. md. n. dicitur quod, cum cognoscens seu intelligent (ut in 11 ct III de Anima*) dupliciter dicatur in potentia, scilicet essen­ • Ub. η.4;ΠΪ.Ι11,ί^. tiali ct accidentali, scu od actum primum ct secundum; it, n. 6. moveri ab obiecto attenditur secundum actum primum in intellectu, et non secundum actum secundum: quoniam, ut patet in 111 de Anima ·, intellectus in .ictu sicut sciens, non eget motore. Dupliciter ergo peccat arguens. Primo, attendendo mo­ tionem cognoscentis α cognito quoad actum secundum : quae nulla est, sed cognoscens ct cognitum coniuncta sunt una completa causa actus secundi in heri et in esse. Et ideo hoc modo, et non aliter, verificatur cognitionem de­ pendere ub obiecto in actu, in esse et fieri. - Secundo, quia male interpretatur *. Thomam, intelligent quod assi­ gnaverit pro causa motionis ub obiecto differentiam tem­ poralem, scilicet quandoque esse in actu et quandoque esse in potentia: cum tamen hoc non inveniatur in s. Thoma, sed assignatur pro causa esse in potentia, loquendo de potentia ad actum primum. Quod est manifeste verum ct evidenter: cx hoc cnim quod cognoscens cx natura sua non habet in se cognitum, sed est in potentia ad illud, sequitur quod moveatur ab illo, ct fiat actu tale quale cognitum est. Unde, ut subdit 5. Thomas, si cognoscens ex sc vel aliunde actu haberet in sc naturam cogniti, non moveretur a cognito, ut de se patet: quia nihil est mobile ad id quod habet. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM UNUS ANGELUS ALIUM COGNOSCAT II Cont. Gent., cap. xcvm; De Verity qu. mi, art. 7. SECV5DU.M SIC PROCEDITUR. VidctUF quod unus angelus alium non cognoscat. Dicit sTCkckwl·’ en*m Rh*l°sophus> *n HI Anima*, ^quod si intellectus humanus haberet in se aliquam naturam de numero naturarum rerum « sensibilium, illa natura interius * existens prohi­ beret apparere extranea: sicut etiam si pupilla esset colorata aliquo colore, non posset videre omnem colorem. Sed sicut se habet intellectus humanus ad cognoscendas res corporeas, ita sc habet intellectus angelicus ad cognoscendas res immateriales. Cum igitur intellectus angelicus ha­ beat in se aliquam naturam determinatam de nu­ mero illarum naturarum, videtur quod alias co­ gnoscere non possit. ' 2· Praeterea, in libro de Causis ♦ dicitur quod omnis intelligenlia scit quod est supra se, inquantum est causata ab eo; et quod est sub se, inquantum est causa eius. Sed unus angelus non x· inierim. - exUriut CDpF ei j. angdus non cvgmudt. - non jsuteit cognovere çoJk«4. est causa alterius. Ergo unus angelus non cogno­ scit 3 alium. 3. Praeterea, unus angelus non potest cogno­ scere alium per essentiam ipsius angeli cognoscen­ tis: cum omnis cognitio sit secundum rationem similitudinis; essentia autem angeli cognoscentis non est similis essentiae angeli cogniti nisi in genere, ut ex supra * dictis patet: unde sequeretur quod unus angelus non haberet de alio cognitio­ nem propriam, sed generalem tantum. - Similiter etiam non potest dici quod unus angelus cognoscat alium per essentiam angeli cogniti: quia illud quo intellectus intelligit, est intrinsecum intellectui; sola autem Trinitas illabitur menti. - Similiter etiam dici non potest quod unus cognoscat alium per speciem: quia illa species non differret T ab angelo intellecto, cum utrumque sit immateriale. - Nullo igitur modo videtur quod unus angelus possit intelligere alium. γ) Jifernt. - dtfert PABCDEa*. ‘,Cip P* QUAESTIO LVI. 4. Praeterea, si unus angelus intclligit alium, aut hoc esset per speciem innatam: et sic seque­ retur quod, si Deus nunc de novo crearet aliquem angelum, quod non posset cognosci ab his qui nunc sunt. Aut per speciem acquisitam a rebus: et sic sequeretur quod angeli superiores non pos­ sent cognoscere inferiores, a quibus nihil acci­ piunt. Nullo igitur modo videtur quod unus an­ gelus alium cognoscat. •pror*i-s.Th. Sed contra est quod dicitur in libro de Causis*. b quod omnis uiteUigentia scit res quae non cor­ rumpuntur. Respondeo dicendum quod, sicut Augustinus di•αρ. μ"· cit, II super Gen. ad lilt. *, ea quae in Verbo Dei ab aeterno praeextiterunt, dupliciter ab eo ef• fluxerunt *: uno modo, in intellectum angelicum; alio modo, ut subsisterent in propriis naturis. In intellectum autem angelicum processerunt per hoc, quod Deus menti angelicae impressit rerum simi­ litudines, quas in essc naturali produxit. In Verbo autem Dei ab aeterno extiterunt non solum ra­ tiones rerum corporalium, sed etiam rationes omnium spiritualium creaturarum. Sic igitur uni­ cuique spiritualium creaturarum a Verbo Dei im­ pressae sunt omnes rationes rerum omnium, tam corporalium quam spiritualium. Ita tamen quod unicuique angelo impressa est ratio suae speciei * secundum essc naturale ζ et intelligibile simul, ita scilicet quod in natura suae speciei subsisteret, ct per eam se intclligeret: aliarum vero natura­ rum, tam spiritualium quam corporalium, rationes sunt ci impressae secundum esse intelligibile tan­ tum, ut videlicet per huiusmodi species impres­ sas, tam creaturas corporales quam spirituales cognosceret. B) quod omnis bitelligentia. - quod omnis substantia iutcliectha ABCDEG. 1) rfttuxermtt. — fluxerunt PFGaF. ARTICULUS II 65 An primum ergo dicendum quod naturae spiri­ tuales angelorum ab invicem distinguuntur ordine quodam, sicut supra * dictum est. Et sic natura · unius angeli non prohibet intellectum ipsius a cognoscendis aliis naturis angelorum, cum tam superiores quam inferiores habeant affinitatem cum natura cius, differentia existent? tantum se­ cundum diversos gradus perfectionis *. · °-«·· Ah secundum dicendum quod ratio causae et causati non facit ad hoc quod unus angelus alium cognoscat, nisi ratione similitudinis, inquantum causa et causatum sunt similia. Et ideo, si inter angelos ponatur similitudo absque causalitate, re­ manebit in uno cognitio alterius. Ad tertium dicendum quod unus angelus co­ gnoscit alium per speciem eius in intellectu suo existentem, quae differt ab angelo n cuius simin litudo est, non secundum esse materiale ct im­ materiale, sed secundum essc naturale et intentionalc. Nam ipse angelus est forma subsistens in essc naturali: non autem species cius quae est in intellectu alterius angeli, sed habet ibi essc intelligibile tantum. Sicut etiam ct forma coloris in pariete habet esse naturale, in medio autem deferente habet esse intentionale tantum. An quartum dicendum quod Deus unamquam­ que creaturam fecit proportionatam universo quod facere disposuit. Et ideo, si Deus instituisset tacere plures angelos vel plures naturas rerum, plures species intclligibiles mentibus angelicis impressis­ set. Sicut si aedificator voluisset facere maiorem domum, fecisset maius fundamentum. Unde eius­ dem rationis est quod Deus adderet aliquam crea­ turam universo, et aliquam spectem intelligibilem angelo. ζ) naturale. - essentiale BFGa. - Pro inlrnigibile hîc et mot inteltcetuale 1’fe. rj angelo. - ab alio angelo P. Commentaria Cardinalis Caietani titulo articuli illud tantum advertendum est. quod hic habeat scipsum in actu intelligibili et naturali, et non im­ simul intenditur ct an unus angelus cognoscat alium, ct pediatur n cognitione aliorum. quomodo. Sed hoc patitur magnam difficultatem. Tum quia, ut In corpore una conclusione affirmativa respondet quae­ dicit Averroës. in III de Anima, comment, iv, propositio sito: Quilibet angelus cognoscit alios, per inditas omnium dicens quod recipiens debet esse denudatum a natura re­ rerum rationes in co. - Declarator conclusio cx auctoritate cepti, intelligitur a natura generis proximi rerum recepta­ Augustini, dicentis res esse productas n Deo non solum in rum. Et consequenter ex hoc quod natura intranet habet essc naturali, sed etiam in essc intelligibili in mentibus affinitatem cum extraneis, magis obstat proposito*. - Et con- * r^r***' ’’· angelorum. Ex hoc enim manifeste habetur quod in uno­ firmatur: quia apud s.Thomam*, omnes angeli sunt cius- χ| quoque angelo sint rationes omnium, tam corporalium dem generis proximi, cum neget in cis genera subalterna. Gwrw, c*? v, quam spiritualium, per quas potest ca intclligcrc. - Et quo­ Tum quia, secundum hanc glossam, rueret processus niam ly omnium distribuit etiam pro ipso angelo cogno­ Aristotelis in III de Anima. Quoniam posset quispiam dicere scente, ideo s. Thomas, ad confirmationem praecedentis animam habere netu aliquam dc naturis cognoscibilium, articuli, sollicitus fuit hic ut declararet quomodo in ipso puta scipsam, vel, ut antiqui dicebant, aliquod elementum : angelo intelligente ipsemet productus sit secundum esse in- ct quod hoc non impedit aliorum cognitionem, quoniam tclligibilc, nc crederes ipsum secundum essc intelligibile ordine quodam sc habet ud alia, secundum perfectius ct aliquam intentionem in scipso superaddere supra essc na­ imperfectius, ut dc sc patet; ct habet affinitatem cum cis, turale ipsius. propter proximitatem in essendo aut principiando. II. In responsione ad primum, dubium occurrit quo­ Tum quia habere affinitatem, diftingutque ordine quo­ modo responsio illa satisfaciat argumento. Videtur enim dam, non removet causam quare intus existens prohibet ex­ consistere in quadam exceptione: quasi dicat quod cogno­ traneum. Causa enim est, quia determinatum cx sc ad certam scens potest cx natura sua habere actu aliquam cx naturis naturam in actu, non potest ad alias determinari; sicut nec cognoscibilibus ab ipso, quando natura ipsa est habens illa natura ad quam determinatur, potest determinari ad affinitatem cum aliis, ct ordine quodam secundum perfe­ alias. Unde ct Avcrrocs, 111 I Physic., comment, ι.χνι*. dicit ’ a *·»«*. Lc sive per accidens, sive per eandem potentium sive per diversam , sutis est quod co­ gnoscens per similitudinem ut cognitam, non oportet quod discurrat. Hoc enim firmato, facillime patet quomodo an­ gelus absque discursu per essentiam suum cognoscere po­ test Deum, ex illo principio: quae sunt divisa et dispersa in inferioribus, unite praehabentur in uno superioris or­ dinis Et proptcrca, quemadmodum angelus per unam virtutem cognotcitivum percipit nobiliori modo quidquid nos per tot sirtutes cognoscitivas apprehendimus et inve­ stigamus; ita per unam virtutem et unam speciem emi­ nentius potest habere quod nobis convenit per dh erses potentias ne species se consequentes. Ac per hoc, poterit per speciem repraesentantem ut cognitam, eminentius re­ praesentati cognitionem elicere absque discursu, per eandem virtutem, et ubsque alia specie; sicut nos absque discursu, per consequentem tamen speciem et potentiam facimus. Dicitur secundo, quod similitudo repraesentans ut co­ gnita, est duplex; quaedam ut cognita tantum; quaedam ut cognitu et ratio cognoscendi simul, ut patet de essentia divina respectu omnium simpliciter. Et tunc dico quod , quidquid sit de repraesentante primo modo, falsa est maior de repraesentante secundo modo: et quod essentia angeli tali modo repraesentat, ex sua excellentia. Unde et s. Tho­ mas in corpore articuli dicit, quod cognitio ista assimilatur cognitioni per speciem ab obiccto impressam immediate, repraesentantem tamen imperfecte. - Et sic argumentum peccat et propter excellentiam intellectus angelici. et pro­ pter excellentium substantiae cius ut repraesentativae. - Nec obstat quod essentia angeli non continet Deum virtualitcr: sufficit enim quod contineat ipsum participative. IX. Ad obicctioncs autem tertio loco adductas ex Scoto *, dicitur quod nec homo nec angelus, in quocumque * O. CMB. n. statu naturae, potuit habere cognitionem distinctam, idest quidditativam. ipsius Dei: quamvis in latitudine cognitionis non quidditarivae, perfectius homo cognoverit in statu in­ nocentiae quam nunc, et perfectius angeli quam homo, et inter cos unus perfectius altero. Sed arguens decipitur in hoc, quin supponit quod cognitio Dei non in communi sed in speciali, sit cognitio quidditntiva, quam negamus ab angelis: cum tamen constet quod stat cognoscere aliquid in speciali, et non quidditative. Ad id vero quod obiicitur de memoria rapti, dicitur a s. Thoma · expresse quod non potuit remanere species ‘U’ obiecti, quamvis potuerit accipere species rerum visarum in ■rt. 4. «J v obiccto. Unde et Paulus non meminit obiecti nisi in con­ fuso et quia fuit, sed rerum visarum: propter quod dixit in numero plurali, arcana verba, quae non licet homini loqui. Ad ultimum, de cognitione matutina, dicitur negando quod cognitio matutina fuerit in angelis ante beatitudinem. Quamvis etiam consequentia non videntur necessaria: quia non est remotum quod in causa non quidditative cognita, aliqui effectus ordinati cognoscantur distincte: quannis im­ possibile sit in tali cognitione cognoscere omnes effectus. QUAESTIO I.VH. ARTICULUS I 69 ,un»· m. QUAESTIO QUINQUAGESIMASEPTIMA DE ANGELORUM COGNITIONE RESPECTU RERUM MATERIALIUM IN QUINQUE ARTICULOS DIVISA « • Ci. qu. txt, IBîîfrd. quaeritur de his materialibus * quae ab angelis cognoscuntur *. Et circa hoc quaeruntur quinque. Primo: utrum angeli cognoscant naturas rerum materialium. einde D Secundo: utrum cognoscant singularia. Tertio: utrum cognoscant futura. Quarto: utrum cognoscant cogitationes cordium. Quinto : utrum cognoscant omnia mysteria gratiae. ARTICULUS PRIMUS UTRUM ANGELI COGNOSCANT RES MATERIALES II Grut^ «.Mp. xcix; De Videtur quod angeli non cognoscant res materiales. Intellectum enim est perfectio intelligentis. Res autem materiales non possunt esse perfectiones angelorum: cum sint infra ipsos. Ergo angeli non cognoscunt res materiales. 2. Praeterea, visio intellectualis est eorum quae sunt in anima per sui essentiam, ut dicitur in •Vcn-j.-Gio»ca Ord. cx Ab<. Glossa. II ad Cor.xu'. Sed res materiales non rpos­ sunt esse in anima hominis, vel in mente angeli, per suas essentias. Ergo non possunt intellectuali visione cognosci: sed solum imaginaria, qua ap­ prehenduntur similitudines corporum; ct sensibili, quae est de ipsis corporibus. In angelis autem non est visio imaginaria ct sensibilis, sed solum intellectualis. Ergo angeli materialia cognoscere non possunt. 3. Praeterea, res materiales non sunt intclligibilus in actu, sed sunt cognoscibiles apprehen'? sione sensus et imaginationis; quae non est ? in angelis. Ergo angeli materialia non cognoscunt. Sed contra, quidquid potest inferior virtus, potest virtus superior. Sed intellectus hominis, qui est ordine naturae infra intellectum angeli, potest cognoscere res materiales. Ergo muho fortius in­ tellectus angeli. Respondeo dicendum quod talis est ordo in re­ bus, quod superiora in entibus sunt perfectiora inferioribus: et quod in inferioribus continetur deficienter et partialiter ct multipliciter, in supe­ rioribus continetur eminenter ct per quondam totalitatem et simplicitatem. Et ideo in Deo, sicut in summo rerum vertice, omnia supersubstantialiter praeexistunt secundum ipsum suum simplex ;cip esse, ut Dionysius dicit, in libro de Div. Nom. *lact.ui.- Cap.*î z Verity qu. nu, art. n; qu. 1, art. 5; an. 3<> ; Quadlib. VII, qu. i, ari. 3; Oputc. XV, dz Angelli, cap. xm. xv. SECl NDl m Sic proci diter. Videtur quod angelus singularia non cognoscat. Dicit ». enim Philosophus, in I Physic. ‘, quod CL II A’Xafa·. V/ . » .· e « fIcCLT,o.6;.Th. sensus est singularium, ratio vero (vel KM. , o intellectus) universalium. In angelis autem non esi vis cognoscitiva nisi intellectiva, ut cx superiori· •Qo.uv,art.j. bUs* patet. Ergo singularia non cognoscunt. 2. Praeterea, omnis cognitio est per assimilationem aliquam cognoscentis ad cognitum. Sed non videtur quod possit esse aliqua assimilatio angeli ad singulare, inquantum est singulare: cum •Qu.L,in. s. angelus sit immaterialis, ut supra * dictum est, singularitatis vero principium sit materia. Ergo angelus non potest cognoscere singularia. 3. Praeterea, si angelus scit singularia, aut per species singulares, aut per species universales. Non per singulares: quia sic oporteret quod ha­ beret species infinitas. Neque per universales : quia universale non est sufficiens principium co­ gnoscendi singulare inquantum est singulare, cum in universali singularia non cognoscantur nisi in potentia. Ergo angelus non cognoscit singu­ laria. Sed contra, nullus potest custodire quod non cognoscit. Sed angeli custodiunt homines singu•vcri. n. lares, secundum illud Psalmi xc ♦: Angelis suis mandavit de te, etc. Ergo angeli cognoscunt sin­ gularia. Respondeo dicendum quod quidam totaliter sub­ traxerunt angelis singularium cognitionem. - Sed hoc primo quidem derogat catholicae fidei, quae ponit haec inlcriora administrari per angelos, se‘ 14. eundum illud Hebr. i *.· Omnes sunt administratorii spiritus. Si autem singularium notitiam non habe­ rent, nullam providentiam habere possent de his quae in hoc mundo aguntur; cum actus singula­ rium sint. Et hoc est contra illud quod dicitur 'v I Π. «VM· Bl>· » 4 er ct. - Oro. «odicc». ;. lojuifur. - ibi aJJit D. i) aivbnUantur. - innUantur CDEFGyUtX ci a; et oxficc* ct .1. ζ pcsUnt. - poifunt PBFGab. γ) sivùfahrr Commentaria Cardinalis Caietani • a eam. π. r, • vü« nt ap. v. • bJ. hb. xi. •yietjfÎ.', C Mtud /4/ n.'' i . I, tract. Iitvlus est clarus advertenti quod dc singularibus ma­ terialibus est hic quaestio; et dc modo cognoscendi. In corpore * quatuor facit. Primo, tractat opinionem totaliter negativam, quae videtur Avcrrois ·, scilicet quod angeli non cognoscunt haec singularia. - Et impugnat eam dupli­ citer: primo, cx providentia ct administrati one angelorum circa haec, cx auctoritate Apostoli; secundo, cx motione orbium caelestium per intellectum ct voluntatem, iuxta Aristotelcm, XII Metaphys., comm. xxxvt ct xxxvri ·. II. Secundo, tractat opinionem aliam, forte Aviccnnac ·, dicentis Intclligcntias cognoscere singularia cognoscendo unjvcr$ajc$ causas. - Et impugnat eam simili modo duplici­ T ter; eisdem mediis adiungens hoc, quod cognoscere singu­ lare in causis universalibus, non est cognoscere singulare ut singulare est. Et declarat hoc exemplo cognitionis quam habet astrologus dc hac eclipsi, quam semper ignorat ut hanc, nisi sensu percipiat eam. III. Circa rationem hanc dubium occurrit: quia non videtur verum illud assumptum, scilicet: Cognoscens singu­ lare in causis universalibus, non cognoscit singulare in­ quantum hoc. Quoniam, sequendo exemplum dc astrologo, manifestum est quod sciens recte computare motus ostro­ rum, sciet non solum cdipsim quandoque esse, sed etiam tuli tunc, idest tali hora ct tali minuto, et in tali loco; ct, breviter, sciet nunc ct hic esse. Quia huiusmodi singularia, etiam inquantum singularia, sunt determinata in causis suis quoad omnes conditiones, nec possunt aliter sc ha­ bere. IV'. Ad hanc obicctioncm dicitur, quod nunquam astro­ logus habebit certam cognitionem dc aliquo singulari, quuntumcumquc necessario, nisi per sensum. Quia conclusio singularis non potest scin cx maiore ct minori universa­ libus, sed oportet alteram praemissarum esse singularem : singularem nutem propositionem cogitative format. - Et de­ cipitur in hoc obiicicns, quia non advenit quod scire nunc solem esse in tali signo ct lunam in tali, non ad scien­ tiam, sed ad sensum pertinet. Et tamen sine hoc non po­ test computari, ergo in tali anno erit eclipsis. Ad scien­ tiam enim hoc universale tantum spectat, scilicet quod quotiescumque sol er luna sunt in talibus signis etc.; ct quod u teli signo ad aliud signum lanium temporis com­ putatur; ct similia. Ex quibus nunquam scit aliquod sin­ gulare, nisi subsumatur, sed nunc est sic: quod per sen­ sum oportet haberi. V. Tertio*, respondet quaesito una conclusione affirma- · a. »ua. u thu. scilicet: Angeli cognoscunt singularia. - Et probat eam. quia quae sunt dispersa in inferioribus, conveniunt unite m superiori, ut patet dc sensibus particularibus respectu sensus communis: igitur quae nos per diversas potentias cognoscimus, angelus unica apprehendit. - Et confirmatur auctoritate Aristotelis, reputantis inconveniens litem cogno­ sci a nobis, et non a superioribus. VI. Circa rationem adductam ad probandum hanc pri­ mam conclusionem, dubium occurrit, propterea quia illud principium. Quae sunt dispersa in inferioribus, adunantur in superiori, potest intclligi dupliciter: scilicet quod adu­ nentur eminenter ct fomialitcr, quemadmodum in sensu communi adunantur sentire propria sensibilia sensuum exteriorum, ct in Deo perfectiones attributalcs; alio modo, eminenter quidem, sed non formalitcr, quemadmodum in­ feriora sunt in sole. Et si primo modo ad hoc proposi­ tum assumptum dicatur, cum non sit verum universaliter, ratio ruet.-Si \cro secundo modo, concludit oppositum. Si autem indistincte assumptum rit. indistincte etiam infert, ergo omnes cognitiones nostrae eminenter continentur in angelo: ct non poterit intern cx hoc, ergo cognitio sin­ gularium erit in eo fomialitcr. Quoniam dicam quod co­ gnitio angeli est alti ori* ordinis, et non formalitcr Conti­ nens cognitionem singularium. Et confirmatur obiectio haec. Quia constat quod intel­ lectus noster est virtus ahior omnibus sensibus; ct tamen in ipso non adunantur cognitiones singularium sic quod ipse cognoscat singularia, nisi forte arguitive cl indirecte ex admixtione ad sensus. Unde si ratio valeret, concluderet QUAESTIO I.VIL ARTICULUS II etiam de intellectu nostro: et quia non concludit de illo, igitur simpliciter non valet. VII. Ad obiectionem hanc dicitur, quod propositio illa indistincte sumitur sic, ut intclligatur quantum possibile est iuxta modum superioris. Ita quod sensus est. dispersa inferius adunari superius cminentiori modo quo adunari possunt, iuxta tamen modum et capacitatem superioris. Et propterca in his quae possunt adunari eminenter ct formulitcr, infert adunationem talem: in his autem quae con­ tingit elevari eminenter tantum, non infert nisi adunatio­ nem eminentiae. Er quoniam cognoscere quodeumque obiectum. est de genere eorum quae possunt elevari formaliter; ideo in his infert adunationem eminentem et formalem. Et ad instantiam de intellectu nostro, dupliciter dici po­ test. Primo, negando quod ipse non cognoscat singularia: quoniam saltem in statu separationis cognoscet ea. - Secun­ do. et melius, iudicio meo, dicitur quod intellectus humanus non constituit alium gradum in ordine rerum, sed claudi­ tur in illo rerum gradu in quo homo locatur. Et propterca non oportet quod in ipso habeat locum dicta propositio simpliciter, quae de natura rei superioris completae in specie intclligcnJa est. Res enim incompletas non oportet simpliciter prachnbcrc inferiora; sed magis convenire ct adunari cum cis ad integrandum unum perfectum, ut con­ tingit in homine. - Dixi autem simpliciter, quia quodammo­ do quidquid potest virtus nostra inferior, potest et nostra superior, dum rem eandem perfectius vel nobilius attingit. C/. nurz. i. VIII. Quarto*, respondet quaesito quoad modum cogno­ scendi, dicens quod angeli cognoscunt singularia per spe­ cies influxas a Deo. - Et probat, seu declarat hoc, sic. Res omnes causantur n Deo ct quantum ad formalia ct quan­ tum ad materialia carum, in propriis naturis : ergo quoad eadem causantur a Deo in mentibus angelorum: ergo per tales species cognoscent angeli singularia. Antecedens supponitur. - Prima iero consequentia cx Augustino * etiam supponitur, volente res factas esse non hb. If, cap. tui. solum in scipsis, sed etiam in mentibus angelorum. - Secun­ da vero consequentia probatur cx proportionalitatc: quia quemadmodum se habet essentia Dei, per quam omnia cau­ sât, ad cognitionem cius; ita similitudines illius essentiae, secundum quod est causa talium rerum, ad intellectus in quibus sunt illae similitudines. Sed Deus scit omnia per illam ct quoad universales ct quoad particulares conditio­ nes: quia illa est similitudo omnium quoad omnia, et quia scientia sua est causa rerum. Ergo angelus per species exem­ platas ab illa summa similitudine, cognoscet omnia facta ct quoad conditiones universales ct singulares. IX. Circa rationem adductam ad probandum hanc se­ cundam conclusionem de modo cognoscendi, occurrunt • Contra optn. i. obicctioncs Scoti, in Secundo, dist. m, qu. ult. ·: ubi tripli­ citer illam rationem impugnat. Primo, quia non valet conse­ quentia. res fluunt a Deo quoad materiam et formam, ergo fluunt in mente angeli quoad cognitionem singularitatis • MelJjkjri. lib. (praecipue npud te, qui tenes, contra Commentatorem ♦, VU. cora ment, quod materia sit pars quidditatis); sed sufficit quod fluant m, ixm. in mente angeli ut partes quidditatis in esse cognito. Secundo, quia species influxa non est ratio cognoscendi • Vide Scot., loc. nisi quidditatem, ut alias ♦ probatum est. cit., qu. τϊπ. Tertio, quia cum dicis, essentia divina est ratio cogno­ scendi tam singulare quam quidditatem, ergo ct species in mente angeli, dico quod ibi est sophisma, procedendo u mugis perfecto ad minus perfectum affirmative. • a. nom. «II. X. Circa ipsam conclusionem secundam* multiplex obicctio occurrit. Et primo, contra eam arguit Scotus, in quae­ • In rcipco». ad stione eadem·, intendens quod angelus cognoscat singularia qoictt. per species acquisitus 8 rebus, et non per species influxas, j Primo, quin singulare, puta Socrates, cognoscitur ut hoc, et non per speciem quidditatis: ergo per propriam spe­ ciem. Ergo nue in angelo sunt inditae omnium singula­ rium propriae species, quod non est rationabile : aut acqui­ rit species singularium, cum cognoscit illn, quod est in­ tentum. - Antecedens, pro prima parte, supponitur. - Quoad secundam vero, putet ex eo, quod hoc singulare non con­ tinetur déterrainme sub quidditate, ut hoc singulare est. Et probatur ab eodem multipliciter in Secundo, dist. ix, • II Srtl., qu. n, contra primum articulum, unde sumpsit Capreolus· ni, qn. II. tn. i 1. argumenta quae recitat, quae nec sunt facta a Scoto contra u.mra s. Thomam, nec militant contra cum omnia, sed quaedam • Nae. wq. quae inferius* adducentur. Secundo, sic. Singulare cognoscitur ab angelo quoad suam cxiitcntium actualem : ergo per speciem acquisitam. Tenet consequentia: quia nec cx notitia universalium, nec ex rationibus terminorum, ceniflcatur intellectus de com­ plexo contingenti. Quoniam illuc rationes aut repraesentant determinate me sedere, seu me esse cras, aut indetermi­ nate. Si determinate, igitur impossibile est ipsum per ipsos terminos habere notitiam quod hoc sit contingens. Si inde­ terminate , ergo nunquam per hos terminos habebit quod determinate sedeam. Igitur oportet quod accipiat aliunde notitiam huius. Tertio, sic. Singulare cognoscitur nb angelo intuitive: ergo accipit cognitionem ab ipso. - Tenet consequentia: quia ad cognitionem intuitivam necessario concurrit ipsa res ut praesens. - Et confirmatur. Quia impossibile est cognitionem intuitivam esse per speciem eodem modo repraesentantem re manente ct non manente, ut de se patet. XI. Quarto, directe contra conclusionem adduco ratio­ nes Scoti, cx dist. rx, loco allegato*, ad probandum quod •Ctne-rnit. unamet species intclligibilis non potest esse ratio angelo intclligcndi omnia singularia alicuius speciei. Et prima ratio est talis. Species una repraesentat infinita singularia distin­ ete: ergo est infinitae perfection is.-Consequens est impossi­ bile.-Consequentia vero probatur. Quia ubi pluralitas infert g maiorem perfectionem, infinitas infert infinitam perfectio­ nem. sed posse repraesentare plura, concludit maiorem perfectionem, quoniam includit perfectionem duarum ra­ tionum repraesentativarum adaequate : ergo posse reprae­ sentare infinita, concludit infinitam perfectionem. Secunda xcro est. Ista species quam ponis, aut reprae­ sentat similiter opposita pertinentia ad existentios singula­ rium; aut alteram partern contradictionis determinate; aut successive modo unum, modo aliam. Non primum: quia sic nihil repraesentaret. Non secundum : quia sic semper angelus cognosceret unum oppositum tantum, ct nunquam reliquum. Non tertium : quia naturale repracscntnnvum, ct uniforme in se ct in intellectu, non repraesentat diflbrmitcr aliquid. Tertia ratio est, quia cx ista positione sequitur quod quodlibct singulare existons statim esset notum naturaliter cuilibet angelo; ct ita distantia localis non impediret, etc. XII. Ad obiectioncs contra rationem ad secundam con­ clusionem ·, dicitur quod per se primo ct directe intentum ' a. nssu n s. Thomae est quod, quia a Deo effluit in angelum simi­ litudo Socratis non solum quoad conditiones communes, sed quoad conditiones singulares, ideo angelus intclligit ipsum. Sed quia opinatur materiam esse principium singu­ laritatis in rebus materialibus, ct formam communitatis; ideo in Qq. de Ventate, qu. vm, art. n, invenitur ra­ tionem quum hic expressit per universale ct individuate, expressisse per formam ct materiam. Unde dupliciter re­ sponderi potest. Primo quod, quantum ad praesens spe­ ctat propositum, per accidens se habet materia ct forma. Quoniam vis rationis consistit in hoc, quod in angelo in­ dita est similitudo omnium tam universalium quam individualium conditionum, qunecumquc sint, ct per quueeumque naturalia principia habeantur. - Secunda, quod de materia possumus loqui dupliciter: uno modo, secundum seipsam, idest prout est in rerum natura; alio modo, secundum quod cx ordine nd formam per intellectum abstrahitur. Et quod materia secundo modo cadit in quidditate rei natu­ ralis; primo vero modo, individual. Et quod in proposito est sermo de materia, non uno tantum modo, sed omnibus modis, lea quod intendit quod in angelo sit similitudo materine repraesentans eam secundum esse naturale quod habet existendo in rerum natura in rebus; et non solum similitudo cius secundum quod est pars definitionis rerum naturalium. Quod brevius dici posset, quod in eo est si­ militudo non solum materiae, sed materiae signatae; quam constat in definitione non poni. Ad secundam obiectionem contra idem, negatur quod QUAESTIO LVI1. ARTICULUS II /3 species iniluxa sit ratio cognoscendi tantum quidditatem : In scipsa autem repraesentari potest dupliciter. Uno mo­ nec aliquam adduxit unquam arguens rationem efficacem do, ita quod duratio illius conjunctionis sil repraesentata, ad oppositum. sicut qualitas aliqua rei repraesentatae; quemadmodum al­ Ad tertiam dicitur, quod nulla est fallacia arguendo a bedo figurae repraesentatur visui. Alio modo, ut ipsa con­ communi exemplari ad consimilitudinem exemplatorum iunctio sola sit res repraesentata, ct cius duratio concurrat immo est locus necessarius, et non cantum rationabilis, quo­ ut conditio necessaria ad hoc quod repraesentetur quemad­ niam quidquid convenit uni similium, ut sic, convenit ct modum de facto se habet duratio, seu praesentia, coloris alteri. Talis autem est processus iste, fundatus super hoc, ad colorem visum repraesentatum oculo; non enim species quod a Deo duxerunt res in duplici esse, naturali, ct in· visibilis repraesentat durationem praesentiae, sed videri ne tcntionali in mentibus angelorum. Ex hoc enim manifeste repraesentari color non potest, nisi praesenti tempore men­ sequitur, non cx ratione perfecti aut imperfecti, sed cx ra­ suraretur. Et cum ita sit, species angelicae, apud s. Thotione similium, quod similitudo rei in esse naturali apud mam, non solum repraesentant humanitatem ct Socrateita· Deum existens, effecerit esse intcntionalc simile sibi in (em ; sed etiam in scipsa coniunctioncm eorum cum cxistcrc mente angelica ; ne per hoc, illa species intentionilis reprae­ in rerum natura, et cum quocumque aho esse accidentali ct sentet illammet quam rcpracscnt.it divina similitudo α qua I naturali. Sed non repraesentant durationem talium conjun­ est exemplata, nihil obstante differentia secundum perfe­ ctionum unquam rem repraesentatam; sed tanqunm con­ ditionem sine qua coniunctio illa non repraesentatur. ctum ct imperfectum. • a. sum xXIII. Ad obicctioncs vero contra conclusionem· ordi­ XVII. Quod enim non repraesentetur duratio contingentis nate respondendo, ad primam dicitur, quod cognosci per coniunctioms, cx eo putet, quod firmiter credimus angelos propriam speciem dupliciter contingit: scilicet adaequate, non cognoscere futura contingentia. Si namque in angelo vel excellenter. Et quod singulare ab angelo non cogno­ esset indita similitudo sessionis meae crastinae, praesciret scitur per propriam speciem adaequate, quia sic sequeretur evidenter sessionem mihi coniungcndam cras. infinitas specierum : sed per speciem excedentem, idest re­ Quod autem repraesentet durationem ut conditionem praesentantem non solum hoc, sed multa alia. - Rursus, co­ sine qua non, ct quod hoc sufficiat, declaratur. Et primo, gnosci per speciem quidditati* contingit dupliciter, scilicet secundum: quia constat sufficienter n nobis haben cognitio­ adaequate, ct excellenter. Et quod singulare non cognosci­ nem etiam intuitivam rei per talem speciem, ut patet in tur per speciem quidditatis adaequate, quia sic non co­ visu nostro. Et darius patet, si lingas visum esse virtutem gnosceretur ut hoc, nisi forte arguitive ct valde imperfecte: omnium cognoscitivam : tunc enim per talem speciem qua sed per speciem quidditatis excessive, idest repraesentantem repraesentaretur sibi color praesens, ut modo repraesentatur, non solum ipsam , led etiam singulares cius conditiones scilicet quod praesentia concurrit ut conditio sine qua non, quas habet in rerum naturn. - Et haec est via s. Thomae. cognosceret non solum hunc colorem, sed hunc colorem exiNon enim putat ipse quod angelus, cognoscendo quiddi­ Mentem in praesenti tempore. - Deinde declaratur primum, tatem, puta equinitatem, cx vi talis obiecu cogniti cognoscat cx eo quod duratio alicuius nullam habet repugnantiam singularia illius: immo hanc viam in Qq. de Veritate, loco ut sit talis conditio line qua res non repraesentetur. Et •a.nem.price, allegato ·. reprobat. Sed opinatur quod, cognoscendo quid­ confirmatur: quia quemadmodum duratio coloris est cius ditatem, cognoscat individua illius : idest, per eandem spe­ conditio, sine qua color nec immutat visum, nec videtur; ciem per quam cognoscit quidditatem, cognoscit individua ita est etiam conditio sine qua non repraesentatur. - Et haec illius, quoniam species illa est distincte repraesentans utrum­ dc primo. XV1I1. Quoad secundum * vero, modum scilicet reprae- ·#|Χ ·*». xv, que excellenter. XIV. Ad secundam vero ct tertiam obicctioncm simul sentandi, breviter dicitur quod, apud s. Thomam, species dicitur, quod species angelica repraesentat quidditatem rei, impressa angelo a Deo, respectu praedictorum, se habet puta humanitatem, ct omnes \arietatos cius, secundum sicut si in oculo esset naturaliter congenita species alicuius omnes conditiones cius naturales, ut s. Thomas loco alie- obiccti. puta huius albi. Tunc enim per talem speciem nec • a. eum. xn. gato· dicit. Unde ct repraesentat humanitatem cxistcrc hic repraesentaretur, nec cognosceretur hoc album, nisi quando ct ibi, in hoc ct in illo, talem ct tantam; et sic dc aliis cxistcret: quoniam inter repraesentans ei repraesentatum conditionibus. requiritur similitudo; nec hoc album simile est illi speciei XV, Ad cuius evidentiam, quoniam cx hoc pendet in­ repraesentanti, nisi hoc album existât; quoniam species illa tellectus et ratio huius materiae, videnda sunt duo; scilicet repraesentat hanc albedinem existentem. Et sic per illam • O. ouœ. xrui. quid repraesentatur ; ct quomodo repraesentatur ·. speciem videret oculus hoc album quando illud esset, et Quoad primum, sciendum est quatuor esse in rebus: non videret illud quando illud non esset: et sic durabo scilicet quidditatem; singularitatem, existentiam, seu con­ huius albi in rerum natura se haberet ut conditio sine qua junctionem unius cum alio in rerum natura; et durationem hoc album nec repraesentaretur nec videretur, non cx de­ talis existentiae seu coniunctioms. Et haec omnia oportet fectu speciei visibilis, sed cx defectu ipsius obiccti. Nec per sciri ab intellectu habente perfectam notitiam dc singula­ mutationem’speciei, sed per mutationem ipsius obiccti. co­ ribus. Suntque separabilia ab invicem in esse cognito : gnosceret hoc album nunc esse; ct postmodum perciperet quoniam unum potest cognosci alio ignoto, ut patet dis­ illud non esse, cx defectu assimilationis illius. Et cx hoc currendo per singula. Et quoniam cognitio fit per ossimi- patet quomodo stat quod species sit indita, et non causata lationcm, nccesse est intellectui cognoscenti haec, reprae­ nb obiccto singulari, et quod naturaliter repraesentet, ct sentari illa. Et dc primis quidem duobus non est difficile sit ratio cognoscendi rem per se primo ct directe quando concipere quod indita sit angelo eorum similitudo : quo­ est, cx consequenti autem quando non est. niam utrumque spectat ad quaestionem quid est ; quoniam Et quoniam tinum individuum superioris ordinis aéqui­ per primum scitur quid est Socrates universaliter conceptus, vale re potest multis non solum individuis, sed speciebus in­ idest inquuntum homo; per secundum vero, quid est So­ ferioris ordinis, elevationem naturae angelicae supra corpo­ crates, inquantum Socrates, singulariter apprehensus; quod rea intuitus, s. Thomai posuit quod una species in angelo α nobis non est scibile. Sed de reliquis duobus difficile est sit tantae excellentiae, quod distincte quidem, excellenter videre, et praecipue dc quarto: quoniam hoc ad quaestio­ tamen, sit ratio repraesentativa multarum quidditatum ct nem an est, ct quando est, spectat. singularium, ct multarum coniunctionum confingentium in XVI. Et ut plene lustremus rem hanc, sciendum est quod rerum natura, ita quod, quandocumquc coniunctio illa po­ coniunctio aliquorum, et cius duratio, multipliciter potest nitur in rerum natura, stalim assimilatur illi speciei, ct »ic repraesentari intellectui : scilicet in suis causis, vel in acipsa. repraesentatur ct cognoscitur; desinente autem, desinit re­ In suis causis quidem, quemadmodum coniunctio humani­ praesentari, quia desinit assimilari. tatis cum risibilitate praesentatur intellectui, repraesentatis XIX. Et cx his facillime patet responsio ad obiccta ·, * Ct * c< bibi quod quid erat esse utriusque: cx his enim intellectus Nam secunda obicctio supponit quod coniunctio confinconspicit coniunctioncm et coaevitatem eorum. Sed hoc gens repraesentetur, non in icipsu, sed in rationibus ter­ minorum tantum. non habet locum in contingentibus, ut dc se pateL Sl.MXAS Tmbul. I). Tuwxaf T. II. io 74 QUAESTIO LVI1, ARTICULUS III Tertia vero supponit quod praesentia temporalis non concurrat necessario ad rem cognitam, nisi quia est causa cognitionis: cum tamen liquido constare possit quod hoc album dupliciter concurrit ad visionem, scilicet ut causa immutans visum, ct ut obiectum terminans; ct quod prae­ sentia temporalis exigitur ad ipsum non solum inquantum immutans, sed inquantum terminans; ita quod si terminaret, ct non immutaret, nihilominus praesentiam exigeret tem­ poralem. Et sic sc habet in proposito, ut putet cx dictis. Ad confirmationem autem dicitur, quod illa propositio. supra quam saepissime sc fundat Scotus, scilicet quod spe­ cies repraesentans re absente et praesente, non su fficit ad cognitionem intuitivam, non est universaliter vera. Quo­ niam hoc dupliciter contingit. Scilicet per hoc quod ab­ strahit a praesentia et absentia rei, quemadmodum sc ha­ bent species intelligibiles apud nos: et dc talibus est vera propositio. Alio modo, non per abstructioncm, sed per ex­ cellentiam : idest quia tantae excellentiae est, ut repraesentet rem ct secundum conditiones cius absolute, ct secundum conditiones praesentiae, vel tanquam rem repraesentatam, ut species divina, vel ut conditionem sine qua non, ut species angelica. Et dc talibus non est vera propositio. - Spe­ cies ergo non propter obstructionem, sed excellentiam sui. eodem modo repraesentans, cx parte sui. sive res sit live non, sufficit ad cognitionem intuitivam: quia posita re, aliquid novi repraesentat non per sui, sed rei repraesenta­ tae mutationem scu novitatem. Et hoc bene notu. XX. Ad primam vero rationem cx disc. ix adductum • a. obrj. xi. quarto loco ·, dicitur, negando consequentiam. Et ad pro­ bationem, qua dicitur, quando pluralitas infert maiorem perfectionem, infinitas infert infinitam, dicitur primo, quod falsum assumitur. Debet enim sub disiunctione concludi, si pluralitas infert maiorem perfectionem, infinitas infert vel infinitam perfectionem, vel altioris ordinis perfectionem: stat enim quod una perfectio altioris ordinis tantae sit per­ fectionis, quod excedat infinitas perfectiones inferioris or­ dinis, ct eminenter «equivalent eis. - Rursus, secundo, di­ citur quod, cum aliquid esse infinitae perfectionis contingat dupliciter, scilicet simpliciter, vel in tali genere aui specie; nec oporteat quod est infinitum in tali genere aut specie, esse infinitum ens simpliciter, ut patet dc olbcdinc infinita, si esset intensive infinita (non enim proptcrca esset per­ fectior quam substantia, sed esset infinitae perfectionis, infra speciem (amen albedinis): - unde in proposito, dato quod infinitas contentorum inferret infinitatem continentis, non sequitur, ergo illud continens est infinitae perfectionis simpliciter; sed in tali genere aut specie. Et sic ratio haec cx duplici deficit capite. Primo, quia non sequitur infinitas nisi sub disiunctione. Secundo, quia etiam quando sequitur infinitas, non sequitur infinitus per­ fectionis simpliciter, sed perfectionis in genere vel in specie; quemadmodum pluralitas non infert tunc maiorem perfe­ ctionem nisi eiusdem rationis. - Et quoniam Scotus saepe utitur ista ratione ad diversa proposita, ct in diversis mate­ riis, oportet diligenter noture quae diximus, ct applicare ad materias. Quantum ad praesentem autem spectat, iim patet quod ponimus speciem allions ordinis; ct similiter actum intclligcndi speciei proportionatum. XXI. Ad secundam nutem rationem cx dictis habetur responsio. Supponit enim ratio unum falsum, scilicet quod species in mente angelica repraesentet Jurationem coniunctionis contingentis tanquam rem repraesentatam: cuiu* op­ positum diximus·. Immo hoc proprium est essentiae divi- ·Χι®.ιη,ια nae. et forte non est communicabilc alicui speciei: quo­ niam hoc est repraesentare ca quae futura sunt contingenter, in scipsis determinate. - Et ideo cum dicitur, aut reprae­ sentat utrumque oppositorum etc., respondetur cum triplici distinctione: scilicet de repraesentari tanquam rem reprae­ sentatam, et conditionem sine qua non; et dc oppositis se­ cundum differentias temporis, et absolute; et dc oppositis positive, ct contradictorie. Et dicitur quod species in mente angelica repraesentat, tanquam rem repraesentatam, alterum oppositorum positivorum absolute, et non cum aliqua ditferentia temporis. Repraesentat enim coniunctioncm Socratis cum sessione; et non coniunctioncm cius cum sessione ct non sessione contradictorie. Nec repraesentat coniunctio­ ncm Socratis cum sessione duratura hodie vel cras; sed ab­ solute coniunctioncm cius cum sessione, ct coniunctioncm cius cum cursu. Et si dicas: Quomodo ergo angelus cognoscet reliquum contradictorium' Et similiter, quomodo certitudinem ha­ bebit per talem speciem dc hodierna sessione Socratis, ct crastino cius cursu? lam cx dictis· patet quod, cum po­ nitur in effectu sessio Socratis, statim fit assimilatio inter Socratem sedentem ct illam speciem; ct praesens tempo­ ris differentia repraesentatur per illam tanquam conditio sine qua non ; et sic cognoscitur Socrates nunc sedens. Cognoscitur vero post horam per eandem speciem Socrates non sedens, desinente assimilatione inter ipsum ut seden­ tem, ct illam speciem. Et cras cognoscetur currens, facta assimilations inter illam ct Socratem ut currentem. Et sic falsum est quod, si repraesentat alterum oppositorum determinate, quod nunquam per ipsum cognoscetur reli­ quum. XXII. Ad tertiam autem rationem, iam patet quod non inconvenit, immo est necessarium, ct omnia naturalia, statim cum fiunt, congenita esse angelo habitualiter; ct distantiam localem non impedire angeli cognitionem ·. ARTICULUS TERTIUS UTRUM ANGELI COGNOSCANT FUTUR \ Infra. qu. lxxxvi. Art. 4; II’ Π", qu. xcr, «Λ 1 ; l Sbit. di*t. mvm, art. 5; II. diM. in. qu. ti. art. 3, ad 4; dist. vu, qu. n, an. 1; II! Cont. Gent., cap. ajv; De Verit., qu. nn, an. n; Ar Molo, qu. xvi. art» 7; /K* Spirit. Creat., Art. 5, ad -; Qu. dc Anima, art. 20, ad 4 ; Quodl. VII, qu. 111. an. 1, ad 1; Cmnpcnd. Thtui., cap. cxxxnr; In tsaiam, cap.ni. VidctUF quod angeli cognoscant futura. Angeli enim 4ÏTOV potentiores’ sunt in cognoscendo quam îi^*^i^homines. Sed homines aliqui cognoscunt multa futura. Ergo multo fortius angeli. 2. Praeterea, praesens et futurum sunt differentiac temporis. Sed intellectus angeli est supra tempus: pacificatur enim intelligentia aeternitati, idest aevo, ut dicitur in libro de Causis *. Ergo quantum ad intellectum angeli, non differunt prae­ Çr^A&^D TERTIUM SIC PROCEDITUR. * •prop.tt.-s.Th. 4) - Pco teritum et futurum; sed indifferenter cognoscit utrumque. 3. Praeterea, angelus non cognoscit per species acceptas a rebus, sed per species innatas univer­ sales. Sed species universales aequaliter se habent ad praesens, praeteritum et 3 futurum. Ergo vide­ tur quod angeli indifferenter cognoscant praeterita ct praesentia et futura. 4. Praeterea, sicut aliquid dicitur distans se­ cundum tempus, ita secundum locum. Sed angeli potentiates. - exAtiore· G, extentiores pF, excellentiores cd. a. i p) praeiens, praeteritum ct. - praeteritum et atquatiter aJ D; multa futura, futura D, futura multa PaS. I praeteritum et PBCF.FGaX »’u. QUAESTIO LV1I, cognoscunt distantia secundum locum. Ergo etiam γ cognoscunt distantia secundum tempus futurum T. Sed contra, id quod est proprium signum di­ vinitatis. non convenit angelis. Sed cognoscere futura est proprium signum divinitatis; secundum • Ver», jj. illud Isaiae xt.i *: Annuntiate quae ventura sunt in futurum, et sciemus quod dii estis vos. Ergo angeli non cognoscunt futura. Respondeo dicendum quod futurum dupliciter potest cognosci. Uno modo, in causa sua. Et sic futura quae ex necessitate cx causis suis prove­ niunt, per certam scientiam cognoscuntur, ut solem oriri cras. Quae vero cx suis causis proveniunt ut in pluribus, cognoscuntur non per certitudinem, sed per coniecturam; sicut medicus praecognoscit sanitatem infirmi. Et iste modus cognoscendi fu· •d.44». tura adest angelis*; et tanto magis quam nobis, quanto magis rerum causas ct universalius ct per­ fectius cognoscunt ; sicut medici qui acutius vi­ dent causas, melius de futuro statu aegritudinis i prognosticantur δ. - Quae vero proveniunt ex cau­ sis suis ut in paucioribus, penitus sunt ignota, sicut casualia ct fortuita. Alio modo cognoscuntur futura in seipsis. Et sic solius Dei est futura cognoscere, non solum quae cx necessitate proveniunt, vel ut in pluribus, sed etiam casualia ct fortuita: quia Deus videt omnia in sua aeternitate, quae, cum sit simplex, toti tem­ pori adest, et ipsum concludit. Et ideo unus Dei intuitus fertur in omnia quae aguntur per totum < tempus sicut in praesentia, et videt omnia ‘ ut •Qu.iK.an.i3. in seipsis sunt; sicut supra * dictum est, cum dc Dei scientia ageretur. - Angelicus autem intclleγ) futurum. - tn futurum CEFGpA, M futuro B, et futurum D. δ) Et utt modus... prugnotticantur. - Haec po«t fortuita ponunt codice· ct ab, pro acutius, attentius CDElpAr , vel attentius margo B. t) omnia. - quar aguntur uddlt B. ARTICULUS 111 75 ctus, et quilibet intellectus creatus, deficit ab ae­ ternitate divina. Unde non potest ab aliquo in­ tellectu creato cognosci futurum, ut est in suo essc. Ad primum ergo dicendum quod homines non cognoscunt futura nisi in causis suis, vel Deo re­ velante. Et sic angeli multo subtilius futura co­ gnoscunt. Ad secundum dicendum quod, licet intellectus an­ geli sit supra tempus quo mensurantur corporales motus, est tamen in intellectu angeli tempus se­ cundum successionem intclligibilium conceptio­ num: secundum quod dicit Augustinus, VII1 super Gcn. ad liti.*, quod Deus movet spiritualem crea*Cfturam per tempus. Et ita, cum sit successio in intellectu angeli, non omnia quae aguntur per totum tempus, sunt ei praesentia. Ad tertium dicendum quod, licet species ζ quae C sunt in intellectu angeli, quantum est de se, ae­ qualiter se habeant ad praesentia, praeterita ct futura; tamen praesentia, praeterita ct futura non aequaliter se habent ad rationes. Quia ea quae praesentia sunt, habent naturam per quam assimilantur speciebus quae sunt in mente angeli: ct sic per eas cognosci possunt. Sed quae futura sunt, nondum habent naturam per quam illis assimilentur r·: unde per eas cognosci non pos’t sunt. Ad quartum dicendum quod distantia secundum locum sunt iam ° in rerum natura, et participant · aliquam speciem, cuius similitudo est in angelo: quod non est verum dc futuris, ut dictum est ♦. ’terap.uj. Et ideo non est simile. species. - innatae ndJit B. illis assimslentur. - timihantur spcciebvs in mente anpeli B, i/Zi assimtlentur ceteri ct jh- Pro un Je, ct sic B. 0) iam. - Otn, PBFGab. ζ) r,) Commentaria Cardinalis Caietani π ulus clarus est: accipitur enim in communi futurum ut sic. - In corpore duas distinctiones ponit alteram dc cognosci, vel in sua causa, vel in scipso; alteram futuro, necessario, vel ut in pluribus, vel ut in pauciori­ bus. Et duo facit: quia primo, examinat omnia membra secundae distinctionis, quomodo sc habeant ad primum membrum primae; ct secundo, quomodo se habeant ad alterum eiusdem primae distinctionis membrum ♦. II. Quoad primum, tres conclusiones dicit. Prima est: Futura necessaria cognoscuntur in suis causis ab angelo per certitudinem. - Secunda est: Futura ut in pluribus, cogno­ scuntur in suis causis ab angelo per coniecturam. Et decla­ ratur: quia etiam homines hanc habent cognitionem; sed angeli tanto magis, quanto universalius ct perfectius inti­ mas causarum conditiones penetrant. - Tertia est : Futura ut in paucioribus, in sua causa sunt penitus ignota. III. Quoad secundum, unica est conclusio : Futura tam necessario, quam ut in pluribus, quam in paucioribus, in seipsis a solo Deo cognoscuntur. - Et probatur: quia solus intuitus Dei aeternitate mensuratur aequaliter sc habente ad omnes temporis differentias, ac per hoc aequaliter re­ spiciens simul omnia quae fiunt secundum quamcumquc temporis differentiam. T • Cf. own. ui. IV. Adverte hic duo. Primum est. quod s. Thomas mulla hic dicit quae non probat: vel quia sunt per se nota dc exercitatis, puta quod effectus necessarii cognoscuntur per certitudinem in suis causis: vel quia sunt superius dis­ cussa, puta quod futurum contingens, in sua causa, ut sic. sit penitus ignotum; hoc enim in qu. xiv * \cntilatum fuit. Nota secundo quod, cum duae rationes assignari possint respectu cognitionis futurorum contingentium in seipsis, scilicet aeternitas intuitus, ct plenitudo rationis repraesentativnc, quia scilicet repraesentat rem ct cius ducationem, etc.; s. Thomas, non curans dc hac secunda, exclusione primae ab angelis, sufficienter intentum concludi voluit; propteren, ut arbitror, quia mutuo sc consequuntur, ct exclusio unius est exclusio alterius; quia illa spectat ad infinitatem, haec ad aeternitatem, tam autem aeternitas quam infinitas soli Deo conveniunt. Maluit autem cx aeternitate arguere, quia evidentius constat angelis repugnare aeternitatem intuitus, quam plenitudinem talis repraesentativi. - Dubia vero quae sunt circa hanc rationem dc aeternitate intuitus, in quae­ stione xiv ♦ tractata sunt. Unde nunc transeundum est ad alia. • Art. ο- roret uum. *u», • M4· QUAESTIO LVII, ARTICULUS 1\ ARTICULUS QUARTUS UTRUM ANGELI COGNOSCANT COGITATIONES CORBIUM De IV? • qu. v:u, art. tJ; De Malo, qu. xn, art. 8; Ορα·.-. X, art. xxirui; Opuie. XI, *rt. xuvi; / Cur.. cap. n, kcL D quartum sic proceditur. Videtur quod angeli cognoscant cogitationes cordium. •Lib.XVHl.cp. Dicit enim Gregorius, in Moralibus *, xltiii, al. xxvii, »ci rw. r illud fob χχνιπ *, Non aequabitur • Vcr>. 17. ei aurum vel vitrum, quod tunc, scilicet in beatitudinc resurgentium, unus erit perspicabilis alteri sicut ipse sibi, et · cum uniuscuiusque intellectus attenditur, simul conscientia penetratur. Sed resur­ gentes erunt similes angelis, sicut habetur Malih. • Verm 30 cap. xxii *. Ergo unus ? angelus potest videre id quod est in conscientia alterius. 2. Praeterea, sicut sc habent figurae ad cor­ pora, ita se habent species inlclligibiles ad intel­ lectum L Sed viso corpore, videtur eius figura. Ergo visa substantia intellectuali, videtur species inlelligibilis quae est in ipsa. Ergo, cum angulus videat alium angelum, et etiam animam, videtur quod possit videre cogitationem utriusque. 3. Praeterea, ea quae sunt in intellectu no­ stro, sunt similiora angelo quam ea quae sunt in phantasia: cum haec sint intellecta in actu, illa vero in potentia tantum. Sed ea quae sunt in phantasia, possunt cognosci ab angelo sicut cor- | poralia: cum phantasia sit virtus corporis. Ergo videtur quod angelus possit cognoscere cogita­ tiones intellectus. Sed contra, quod esi* proprium Dei. non con­ venit angelis. Sed cognoscere cogitationes cordium σ». 9, 10. est proprium Dei; secundum illud lerum. xvn *: Pravmn est cor hominis ei inscrutabile. quis 1 co­ gnoscet illud? Ego, Dominus, scrutans corda. Ergo angeli non cognoscunt secreta cordium. Respondeo dicendi m quod cogitatio cordis du­ pliciter potest cognosci. I no modo, in suo cflectu. Et sic non solum ab angelo ζ, sed etiam ab homine cognosci potest: ct tanto subtilius, quanto eflectus hüiusmodi fuerit magis occultus. Cognoscitur enim cogitatio interdum non solum per actum exterio­ rem, sed etiam per immutationem vultus: et etiam medici aliquas aflectiones animi per pulsum co­ gnoscere possunt. Et multo magis angeli, vel etiam daemones, quanto subtilius huiusmodi immuta­ tiones occultas corporales perpendunt. Unde Au­ gustinus dicit, in libro de Divinatione Daemonum *, quod aliquando hominum dispositiones, non solum voce prolatas, verum etiam cogitatione conceptas, cum signa quaedam in corpore exprimuntur ex animo, tota facilitate perdiscunt: quamvis in libro Ub. Il, Retract. hoc dicat non esse asserendum quo­ modo fiat. s/ et. - Om. P. - pro intellectus, vultus s. GregnY'u·. β) unus. - Om, ABDEFG. T> intellectum. - intellectus codice*. i) guod est. - est qw>d PBEE c) 91/û. - et guis PdL - Eicdctn pro scrutais corda, scrutjiu etc. ζ) aiigdo. - angelis P<»5. η) gut. - gula D. il Alio modo possunt cognosci cogitationes, prout sunt in intellectu; et allectiones, prout sunt in voluntate. Et sic solus Deus cogitationes cordium et affectiones voluntatum cognoscere potest. Cuius ratio est, quia voluntas rationalis creaturae soli Deo subiacet; et ipse solus in eum operari potest, qui r- est principale eius obiectum, ut ultimus fi­ nis; et hoc magis infra * patebit. Et ideo ea quae 4»-Q«Lcn. Cr.âfLc et>; 1· n··, q». a. in voluntate sunt, vel quae cx voluntate sola de­ ■n. 6. pendent soli Deo sunt nota. Manifestum est aurem quod cx sola voluntate dependet quod ali­ quis actu aliqua consideret: quia cum aliquis habet habitum scientiae, vel species inlclligibiles in eo existentes, utitur eis cum vult. Et ideo dicit Apo­ stolus, I Cor. u* quod quae sunt hominis, nemo novit nisi spiritus hominis, qui in ipso est. Ad primum ergo dicendum quod modo1 cogitatio unius hominis non cognoscitur ab alio, propter duplex impedimentum: scilicet propter grossitiem corporis, et propter voluntatem claudentem sua secreta. Primum autem obstaculum tolletur in resurrectione, nec est in angelis. Sed secundum impedimentum manebit post resurrectionem, ct est modo in angelis. Et tamen qualitatem mentis, quantum ad quantitatem gratiae et gloriae, re­ praesentabit claritas corporis. Et sic unus mentem alterius videre poterit. Ad secundum dicendum quod, etsi * unus angelus species inlclligibiles alterius videat, per hoc quod modus intelligibilium spccierum, secundum maio­ rem et minorem universalitatem, proportionatur nobilitati substantiarum; non tamen sequitur quod unus cognoscat quomodo alius illis intclligibilibus speciebus utitur aclualiter considerando. Ad tertum dicendum quod appetitus bnitalis non est dominus sui actus, sed sequitur impres­ sionem alterius causae corporalis vel spiritualis. Quia igitur angeli cognoscunt res corporales ct dispositiones carum, possunt per haec cognoscere quod est in appetitu et in apprehensione phan­ tastica brutorum animalium; ct etiam hominum, secundum quod in eis quandoque appetitus sen­ sitivus procedit in actum, sequens aliquam im­ pressionem corporalem, sicut in brutis semper est. Non tamen oportet quod angeli cognoscant mo­ tum appetitus sensitivi et apprehensionem phan­ tasticam hominis, secundum quod moventur a voluntate et ratione: quia etiam inferior pars ani­ i* mae participat aliqualiter rationem sicut obe• Op. diens imperanti, ut dicitur in I Ethic.* - Nec tamen ' in vohtnt.Uc... ί-v w.’u décidait. rd q»ae in rnluntatf sola sunt Pah i) mùJih - Οω. PBG. *) Cid. - fi MICHI G, sicut cdd, Ab. λ) Sensitivus. - ttibdslrn» liCEFGpD cl Ab. - cU poti t.-vijcr om. ACDEGpF, ni»i»’nn/ (contingit?) *F. {*) rAtioncut. - rAtiane voJICVA. QUAESTIO ΙΛΊΙ, sequitur quod, si angelus cognoscit quod est in appetitu sensitivo vel phantasia hominis, quod cognoscat id quod est in cogitatione vel voluntate: v) »'<·/ tvfunf.u MO» ιη&ΜΛ·/. - ct voluntat nan luHaccnt ARTICULUS IV 77 quia intellectus vel voluntas non subiacct * appelitui sensitivo et phantasiae, sed potest cis diversimode uti. ’ P. Commentaria Cardinalia Caietani X titulo , adverte quod praesens quaestio est de cogni­ tione cogitationis cordis alterius in particulari ct com­ plete, scilicet quoad quaestionem an est, tam in sc quum respectu termini: idest, utrum angelus cognoscat, si actuali’ 1er cogitem dc aliquo, quid cogito, quid delibero, etc. II. In corpore unica ponitur distinctio bimembri»: sci­ licet quod cogitatio potest cognosci dupliciter, scilicet in suo etfcctu, vel in seipsa. Et duae conclusiones ponuntur iuxta duo praedicta membra. Prima est: Cogitatio cordis alterius potest cognosci ab angelo in suo effectu. - Et probatur n fortiori : quia sic etiam potest cognosci ab homine per immutationem vultus ct dispositionem corporis, ut medici discernunt quandoque. Et hoc confirmatur auctoritate Augustini. Secunda conclusio est, quod cogitationes cordium in sc* ipsis, seu. quod idem est, ut sunt in voluntate, soli Deo sunt naturaliter cognitae. - Et probatur sic. Mere voluntaria soli Deo ct volenti sunt nota. Cogitationes cordium «uni pure voluntariae: quia cx sola voluntate dependet quod aliquis actu cogitet aut velit aliquid; quoniam habitus est quo quis utitur cum vult. Ergo. - Maior probatur: quia voluntas soli Deo subiacct, qui solus in ea npcrnri potest, ut primum obiectum et finis ultimus. - Et confirmatur conclusio aucto­ ritate Apostoli, I ad Cor. n. III. Circa rationem adductam nd secundam condusio• Q». ». nem. dubium occurrit α Durando, in Secundo, dial, νιιι *, motum. Et est talc. Si voluntarium soli Deo est cognitum quia voluntarium est, cx aliqua harum quinque conditionum provenit. Scilicet aut quia voluntas soli Deo subincet quoad causari. Et ex hoc non: quia sic etiam materia prima, et essentia animae, soli Deo essent nota. - Aut quia soli Deo i subiacct quoad moveri. Et cx hoc non: quia sic etiam mo­ tus primi mobilis, si a solo Deo esset, sibi soli cognitus esset. - Aut quia libera est formali ter. Et ex hoc non: quia libertas est a coactione, non a cognitione. - Aut quia est indeterminata ad utrumque oppositorum. Et cx hoc non: quia indeterminatio tollitur, cogittitione posite in netu; inm enim determinata tunc est. - Aut quin a voluntate, sit. Et cx hoc praecise non: quia sic omnis actu» imperatus a volun­ tate. esset soli Deo notus : ct sic etiam actus exteriores vo­ luntarii ignoti essent angelis. - Et confirmatur. Quia apud -Qu.lt, an. s. te·, angeli intclligunt per species innatas, quae aequaliter repraesentant actus interiores ct exteriores. spirituales ct corporales. IV. Contra eandem rationem arguit Scotus, in Secundo, dist. u. qu. n, dupliciter. Primo, quia non est maior ratio quare voluntas possit occultare cogitationem positam in actu, quam ipsam essentiam et voluntatem suam. - Secundo quia, si cogitatio occultatur volitionc. illa volitio aut erit alteri manifesta, aut occulto. Si manifesta, habetur intentum. Si occulta, ergo alia volitionc occultabitur: ct iterum quaere­ tur de alia, ct sic in infinitum. V. Contra conclusionem multa refert Capreolus. in ’’ coûtr* dist. vin Secundi ’, argumenta ex Scoto. Quorum quaedam in Scoto non invenio: quaedam autem argumenta sunt ad hominem α Scoto contra Hcnricum factu; ct quaedam ean­ dem habent difficultatem. Ita quod cx solutione praeceden­ tium. uno ndiuncto argumento, quod Scotus directe contra I conclusionem facit, omnia essent clara. • a.oum.pr»cc. Tangit ergo, ubi supra·, tale medium. Cogitatio, praeci­ pue angelica, posita in actu, est obiectum actu intelligibile in sc, ct proportionatum cuicuinquc intellectui angelico, ct sufficienter praesens omni tali intellectui : ergo potest naturaliter intclligi ab altero angelo, - Consequentia est nota. Et potest confirmari ex illa maxima: Activo et passivo I tn.4; art. >; · [U. 11, n.i*t. naturaliter proportionalis ct approximatis non impeditis, tequitur actio. - Antecedens vero, quoad omnes sui partes, est per ic notum, supponendo quod distantia localis non impedit actionem ct passionem omnino immaterialem, dc quali est sermo. Et potest confirmari: quia quidquid po­ test inferior, potest ct superior; ac per hoc, si Michael co­ gnoscit propriam cogitationem intuitive, poterit eandem multo eminentius intueri Seraphim. VI. Ad evidentiam difficultatis huius, sciendum est quod secundum duplicem opinionem de intellectu angelico, dupli­ citer in materia huc procedi potest. Secundum namque opi­ nantes intellectum angeli moveri ab obiccto, scrutari oportet an cogitatio voluntaria posito in actu, sit obiectum proportionatum, ct sufficienter praesens in ratione moti vi. respectu cuiuscumque intellectus angeli. Scotus * enim tenet partem · loc ci. affirmativam; Gregorius de Arimino · partem negativam. ·H au. Sed haec quaestio non habet locum apud opinantes In­ tellectum angelicum non esse naturaliter mobilem ab aliquo obiccto, sed oportere ipsum intclligcrc quidquid naturali­ ter intclligit, per species innatas. Iuxta enim hanc viam, vanus est sermo omnis dc activo ct passivo, motivo ct mobili, et aliis huiusmodi. Sed oportet scrutari an coniunctio voluntatis cum sua libera operatione in actu exercito, repraesentetur per aliquam speciem innatam in angelis, un non. In hoc enim pendet tota difficultas. Dictum est’ enim · An. 3, Co*· , n. u ’’ cordium. - Et confirmatur tam vis quam modus arguendi, tenditur essentialiter. Ergo impossibile est angelos in Verbo dc novo aliquid videre, quod prius non viderant. Hoc auctoritate Apostoli, I ad Cor. n. II. Circa hunc conclusionem, advene quod eadem est enim alteram praedictarum propositionum destruit: quo­ ratio quare cogitationes cordium, ct quare mysteria gratiae | niam si dc novo aliquid videt, ergo aut non nugis videt sunt occulta, quia scilicet sunt extra ordinem rerum na­ Verbum, contra primam propositionem; aut magis videt, turalium : quia scilicet ista soli voluntati sunt connexa di­ contra secundam. vinae, illa vero voluntati divinae ct cogitantis tantum. Et V. Ad hanc dubitationem breviter dico, quod cogno­ proptcrca apud ponentes intellectum angelicum moveri ab scere aliquid in Verbo comingit dupliciter: uno modo, obiecto, qua ratione ponunt moveri ipsum u cogitationibus formalitcr; alio modo, causaliter. Et dico quod s-Thomas cordium iam positis in actu, eadem ratione ponunt mo­ non intendit angelos quoscumque dc novo videre aliquid veri ipsum α mysteriis gratiae in actu positis, nisi aliunde in Verbo formalitcr, sed tantum causaliter; idest cx divinis impediantur virtute divina. Et hoc expresse sentit Scotus, in illuminationibus, quae se habent ad visionem Verbi sicut Quarto, dist-x. qu.vm. - Nec est opus aliter hic immorari: accidentia quaedam concomitantia, non simul, sed succes­ quoniam negando illud suppositum fundamentum eorum, sive, iuxta successivam dispositionem ipsorum, secundum quod scilicet intellectus separatus sil mobilis ab obiecto, congruentium ad officia sua cxcqucnda. Cum hoc tamen stat totum eorum aedificium ruit. quod quaedam mysteria gratiae nngcli omnes, vel aliqui, III. Secunda conclusio est affirmativa, habens tamen in Verbo formalitcr videant ab initio bcatitudinis suae. multas conditiones, scilicet: Angeli in Verbo cognoscunt Nec tamen oportet hncc pertinere ad obicctum beatifi­ mysteria gratiae, non omnia tamen, neque aequaliter, neque cum ut tic. Iam enim in qu. xn ♦ declaratum est quod • An. S. *4 <. simul. - Conclusio ipsa probatur auctoritate Apostoli, I ad videre aliquid in Verbo formalitcr, confingit dupliciter, Cor. π : Nobis autem revelavit etc. - Prima vero conditio scilicet per sc primo, ct secundario; ct quod ipse Deus declaratur: quia superiores angeli plura ct ultiora mysteria tantum videtur per se primo, creaturae autem secundario. cognoscunt, eu ratione, quia perspicacius divinam contem­ Et propterca ipse solus beat, iuxta illud Augustini *: qui •Ca«/c>i.,UhV, cap. ir plantur sapientiam.-Secunda vero conditio: quia superiores autem te et illa novit, non propter illa beatior, sed propter dc his mysteriis illuminant inferiores. - Tcnia autem: quia te solum beatus. Unde ratio Scoti concludit quod gratis quaedam horum noverunt a principio, quaedam vero in concedimus, immo quod edocemus, scilicet omne uliud dies addiscunt, prout eorum congruit officiis. a Deo non necessario pertinere ad obicctum bcatitudinis. IV. Circa hanc conclusionem dubium occurrit: quoniam sed non infert c$sc impossibile in obiecto beatifico multa non videtur verum quod angeli cognitione beatifica cogno­ alia a Deo, secundario ct quasi concomitanter videri ea­ scant mysteria gratiae. Arguit enim Scotus, in Quarto, dist.x. dem numero visione. itulus T 8o QUAESTIO LVI1I, ARTICULUS I QUAESTIO QUINQUAGESIMAOCTAVA DE MODO COGNITIONIS ANGELICAE IN SEPTEM ARTICULOS DIVISA haec considerandum est de modo ange­ licae cognitionis *. Et circa hoc quaeruntur septem. Primo: utrum intellectus angeli quandoque sit in potentia, quandoque in actu. Secundo: utrum angelus possit simul intelli­ gere multa. Tertio: utrum intelligal discurrendo. Quarto: utrum intelligal componendo ct di­ videndo. Quinio: utrum in intellectu a angeli possit esse falsitas. Sexto: utrum cognitio angeli possit dici matu­ tina et vespertina. Septimo : utrum sit eadem cognitio matutina et vespertina, vel diversae ost • Cf. qu. ut, In- troJ. P ARTICULUS PRIMUS UTRUM INTELLECTUS ANGELI QUANDOQUE SIT IN POTENTIA, QUANDOQUE IN ACTU Γ If, qu. L, art. ύ. II Cont. lient., cap. xghi, xcviii, ci; De Stalo, qu. xvj, an. 5. Ô. r sic proceditur. Videtur quod intellectus angeli quandoque sit in po­ tentia. Motus enim est actus γ existentis potentia, ut dicitur III Physic.* Sed mentes angelicae intclligendo moventur, ut dicit •s.TKkct.n». Dionysius, iv cap. de Div. Noni. * Ergo mentes angelicae quandoque sunt in potentia. 2. Praeterea, cum desiderium sit rei non ha­ bitae, possibilis tamen haberi, quicumque desi­ derat aliquid intelligere, est in potentia ad illud. • vm.n. Sed I Petri i* dicitur: In quem desiderant angeli prospicere. Ergo intellectus angeli quandoque est in potentia. ' 3. Praeterea, in libro de Causis* dicitur quod intelligentia intelligit secundum modum suae sub­ stantiae. Sed substantia angeli habet aliquid de potentia permixtum. Ergo quandoque intelligit in potentia. Sed contR/X est quod Augustinus dicit, II super •Qp.m. Gen. ad liti.*, quod angeli, ex quo creati sunt. 3 ipsa Verbi aeternitate, sancta et pia contempla­ tione perfruuntur. Sed intellectus contemplans non est in potentia, sed in actu. Ergo intellectus angeli non est in potentia. Respondeo dicendum quod, sicut Philosophus Ι9Γ·,,τΛ6·· dicit, in ΙΠ de Anima * et in VIII Phvsic. **. intel^τκρ'ι’ά.η«ΐ ,cclus dupliciter est in potentia: uno modo, sicut ante addiscere rei invenire, idest antequam ha­ beat habitum scientiae; alio modo dicitur esse in potentia, sicut cum iani habet habitum scientiae, sed non considerat. Primo igitur modo, inlelle1 ctus angeli nunquam 1 est in potentia respectu eorum ad quae cius cognitio naturalis se exten­ dere potest. Sicut enim corpora superiora, scilicet d primum S a) intdùdu. - intelligentia codice* ct Jl) JiviTMi·. - Jirersa D, dircriimode γ) actur. - Om. codice» ct a. ab. G. caelestia, non habent potentiam ad esse, quae non sit completa per actum; ita caelestes intcllej ctus, scilicet angeli, non habent aliquam intelligi-^B bilem potentiam, quae non sit totaliter completa I per species intelligibiles connaturales eis :. - Sed C I quantum ad ea quae cis divinitus revelantur, nihil 4 prohibet intellectus eorum esse in potentia*: quia · d, rjj. sic etiam corpora caelestia sunt in potentia quanJ doque ut illuminentur a sole. Secundo vero modo, intellectus angeli potest j esse in potentia ad ea quae cognoscit naturali coj gmtione: non enim omnia quae naturali cogni1 tione cognoscit, semper actu considerat. - Sed ad cognitionem Verbi, et eorum quae in Verbo videt. B nunquam hoc modo est in potentia: quia semper j actu intuetur Verbum, et ea quae in Verbo videt. 3 In hac enim visione eorum beatitudo consistit: · bcatitudo autem non consistit in habitu, sed in I actu, ut dicit Philosophus, in 1 Ethic.* s.tLuÜÎ' j Ad primum ergo dicendum quod motus ibi non sumitur secundum quod est actus imperfecti, idest i existentis in potentia; sed secuncjüm quod est m actus perfecti, idest existentis in actu. Sic enim ' intelligere et sentire dicuntur motus, ut dicitur in 111 de Anima *. Ad secundum dicendum quod desiderium illud j angelorum non excludit rem desideratam, sed cius fastidium. - Vel dicuntur desiderare Dei viII sionem. quantum ad novas revelationes, quas t pro opportunitate negotiorum a Deo recipiunt. S Ad TfRTiUM dicendum quod in substantia angeli non est aliqua potentia denudata ab actu. Et si­ militer nec intellectus angeli sic est in potentia, quod sit absque actu. 1 - in (pa P, - Pro firjrnuntur, ptrfidwkhir t) nuiqudiii. - non AI1E, nunc CpD. ζ) rtf. - Om. codice*. QUAESTIO I.VHI. ARTICULUS 11 81 Commentaria Cardinalis Caietani titulo hoc solum advertendum est, quod hic est sermo de actu ct potentia , ut sunt modi cognitionis angelicae sive naturalis sive supernatandis. In corpore duos distinctiones ponit. Alteram, de intelligcrc in potentia: scilicet essentiali, vel accidentali. Alteram, de cognitione: naturali scilicet, et supernatural! ; ct hac duplici, scilicet per rc>elationem, ct per visionem Verbi. Et examinat omnia membra huius secundae distinctionis, ap­ plicando ea ad utrumque membrum primae distinctionis singillatim. Et tria facit: primo, ponit ct declarat membra primae distinctionis, ex 111 de Anima', secundo, ostendit quomodo se habeat cognitio angelica ad potentiam essen­ tialem ; tertio, quomodo se habeat ad potentiam acciden­ talem ·. II. Quoad secundum, duo dicit. Primum est, quod an­ n I • Cf. autn. m. geli nem sunt in potentia essentiali secundum cognitionem naturalem. - Secundum est, quod angeli sunt in tali potentia secundum cognitionem per res elationem. - Et probat utrum­ que cx proportionalitate inter angelos ct corpora caelestia, secundum potentiam ad esse permanens substantiale vel accidentale, ct secundum potentiam ud illuminari. Nota hic quod Scotus, in Secundo, dist. ix, qu. ult.·, ite- ' l»mp.uwi. rum contra hanc rationem cx corporibus caelestibus sum­ ptam, instat. Et quoniam objectiones suae coincidunt cum superius · recitatis, ideo eas omitto. · Q ·.».», ut. >, 111. Quoad tertium*, duo dicit: scilicet quod angeli quae * intellectui sortitur unaquaeque res, per hoc quod est in illo intellectu secundum suam speciem. Et hoc modo intclligcndus est hic s. Thomas. IX. Ad dubium ultimo contra primam et tertiam con­ * (d. nara. it. clusionem motum ·, respondetur quod intclligibilia reprae­ sentata per species, dupliciter possunt intclligi: uno modo, absolute; alio modo, ut sunt aliquid ihtclligentis seu in­ tellecti, puta perfectio. Primo modo non simul intclliguntur, sed secundo. Nec hoc est contra determinata. Sed haec responsio patitur difficultatem. Quia, cum commune sit omni substantiae separatae intclligcrc alia a se per modum substantiae suae, nulla intclligentia cogno­ scit aliquid aliud a se, nisi secundum quod ipsa est illud. Et sic Gabriclcm cognoscere lapidem absolute, est cogno­ 83 scere lapidem ut est in Gabriele, aut scip&um Gabriclcm secundum quod est lapis, quod idem est. Non enim plus cognoscit de lapide, quam ipse Gabriel rit intcntionaliter. Ad hoc dicitur, quod responsio est bona; ct quod istac duae cognitiones differunt sicut visio partium in toto, ct visio partium seorsum. Quamvis enim idem videatur utra­ que visione, aliquid tamen impedit visionem partis seorsum, quod non impedit visionem cius in toto. Et rursus, acutius videtur pars seorsum, quam in toto: ut patet cum video totam domum, et cum distincte applicare volo visionem ad discernendum singulas partes cius. Prius enim omnes partes simul in toto video: sed cum distincte singula per­ spicio. ab alii» partibus visionem intentio animae, ad unam dedita, subtrahit. Ita proportionnlitcr contingit in angelo, quod quamvis primo omnia simul in se ut toto quodam videat, si tamen singula distincte secundum scipsa abso­ lute perspicaciter intueri vult, dum uni attendit, alterum negligit quia non potest finita vis simul esse in netu per­ fecto secundum duo esse eiusdem generis ct ordinis, etc. ARTICULUS TERTIUS UTRUM ANGELUS COGNOSCAT DISCURRENDO Infra, qu. Lxxts, «n. 8; qu. lxtxv, en. S; o tertium bic PRocEDm r. Videtur quod angelus cognoscat discurrendo. Discur­ sus enim intellectus attenditur secundum hoc. quod unum per aliud· cognoscitur. Sed angeli cognoscunt unum per aliud: cognoscunt enim creaturas per Verbum. Ergo intellectus an­ geli cognoscit discurrendo. 2. Praeterea, quidquid potest virtus inferior, potest cl virtus superior. Sed intellectus humanus potest syilogizare, et in effectibus causas cogno­ scere, secundum quae discursus attenditur. Ergo intellectus angeli, qui superior est ordine naturae, multo magis hoc potest. 3. Praeterea, Isidorus dicit * quod daemones per experientiam multa cognoscunt. Sed experimentalis cognitio est discursi va: e.v multis enim memoriis fit unum experimentum, et ex multis experimentis fit unum universale. ut dicitur in fine Poster. et in principio Metaphysi Ergo cogni­ tio angelorum est discursiva. Sed contra est quod Dionysius dicit, vn cap. de Div. Nom. *. quod angeli non congregant divinam cognitionem a sermonibus diffusis, ne­ que ab aliquo communi ad ista specialia simul aguntur. Respondeo dicendum quod, sicut saepius ? * di­ ctum est, angeli illum gradum tenent in substantiis spiritualibus, quem corpora caelestia in substantiis corporeis: nam ct caelestes mentes a Dionysio * dicuntur. Est autem haec differentia inter caelestia et terrena corpora, quod corpora terrena per mu­ tationem et motum adipiscuntur suam ultimam perfectionem: corpora vero caelestia statim, cx ipsa sua natura, suam ultimam perfectionem ha­ bent. Sic igitur ct inferiores intellectus, scilicet S IU, S. Ili. • SninU. i al. Jc Bmo ;. tth I. cap. x at. w. • Lib. U, can. XT, natn. $. - S. Th. lcd. ù. ·· Cap. i. n.4. j. -S.Th. ket i. • S. Th. fe.-i. il ? • V>d< «rt. i : qu. lui.j; qu.Lr, xrt. 3. • bc Drr. .Vont. C«p.i;S.Th.lect M. « H/rr. c*r. n. s) β) γ) 2) unum per aliud. - per unum aliud ABCDEF. saepius - superius G. in cognitione. - ct cognitionem ABCEF. notas. - nota ACDEFGpB. Ik 1'rnE. qu. vru, an. i5; qu. IV, an. i. hominum, per quondam motum et discursum in­ tellectualis operationis perfectionem in cognitio­ ne τ veritatis adipiscuntur; dum scilicet ex uno cognito in aliud cognitum procedunt. Si autem statim in ipsa cognitione principii noti, inspicerent quasi notas 8 omnes conclusiones consequentes, in eis discursus locum non haberet. Et hoc est in angelis ♦·: quia statim in illis quae primo natu- · D. 143. raliter cognoscunt, inspiciunt omnia quaecumque in eis cognosci possunt. Et ideo dicuntur intellectuales: quia etiam apud · nos. ea quae statim naturaliter apprehenduntur. intclligi dicuntur; unde intellectus dicitur habitus primorum principiorum. Animae vero humanae, quae veritatis notitiam per quondam discursum acquirunt, rationales vocantur. - Quod quidem contingit ex debilitate intellectualis luminis in cis. Si enim haberent plenitudinem intellectualis lumi­ nis. sicut angeli, statim in primo aspectu princi­ piorum totam virtutem ‘ eorum comprehenderent, intuendo quidquid cx cis syllogiz.ari posset. An primum ergo dicendl.m quod discursus quendam motum nominat. Omnis autem motus est de uno priori in aliud posterius. Unde discursiva cognitio attenditur secundum quod ex aliquo prius noto devenitur in cognitionem alterius posterius noti, quod prius erat ignotum. Si autem in uno inspecto simul aliud ζ inspiciatur. sicut in speculo C inspicitur simul imago rei et res; non est propter hoc cognitio discursiva. Et hoc modo cognoscunt angeli res in Verbo. An secundum dicendum quod angeli syilogizare possunt, tanquam syllogismum cognoscentes; et in causis clfcctus vident, ct in effectibus causas: non tamen ita quod cognitionem veritatis ignotae i) virtutem. - veritatem B.- Pro comprehenderent. apprehenderent ABCDE. 0 in una inspecta simul aliud. - in aspectu uno simul unum et aliud B, in (om. D) w»»n inspecto aliud ACDE, nuo inspecto simul aliud M. - n'cut om. cd. b: pro specula, tigillo cd. a: ft rw oat. ACDEFG. «4 QUAESTIO LVII1, ARTICULUS 111 ·■. acquirant syllogizando cx causis in causata, et ex gelis ct r· daemonibus dicitur secundum quondam similitudinem*, prout scilicet cognoscunt sensibilia ’ d. causatis in causas. · An TERTIUM DICENDUM quod experientia in an­ praesentia; tamen absque omni discursu Ô) ni ; QUAESTIO LVlll, ARTICULUS IV 85 i ARTI CULUS QUARTUS UTRUM ANGELI INTELLIGANT COMPONENDO ET DIVIDENDO Infra, qu. iatxy, mi. 5; /k Mato. qu. xri. nrt. 6, ad 19. Sic igitur patet quod ex eodem provenit quod ^angeli intelligant componendo et divi­ intellectus noster intclligit discurrendo, ct compo­ dendo. Ubi enim est multitudo intelle­ nendo et dividendo: ex hoc scilicet, quod non ctuum, ibi est * compositio intellectuum, statim in prima apprehensione alicuius primi ap­ ut dicitur in III de Anima *. Sed in intellectuprehensi. angeli potest inspicere quidquid in eo virtute est multitudo intellectuum: cum per diversas spe­ continetur. Quod contingit cx debilitate luminis cies diversa intelligat, et non omnia simul. Ergo intellectualis in nobis, sicut dictum est*. Unde ·Λπ.ρη«. cum in angelo sit lumen intellectuale perfectum, in intellectu angeli est compositio ct divisio. * 2. Praeterea, plus distat negatio ab affirma­ cum sil speculum purum ? et clarissimum, ut dicit tione, quam quaecumque duae naturae oppositae: Dionysius, iv cap. de Div. Nom.*; relinquitur quod •s.Th.ie^wn. quia prima distinctio est per affirmationem et nega­ angelus, sicut non intclligit ratiocinando*, ita non · o. ux tionem. Sed aliquas naturas distantes angelus non intclligit componendo et dividendo. Nihilominus tamen compositionem ct divisio­ cognoscit per unum, sed per diversas species, ut ex dictis * patet. Ergo oportet quod affirmationem nem enuntiationum intclligit, sicut 'et ratiocina­ ct negationem cognoscat per diversa. Et ita videtur tionem syllogismorum: intclligit enim composita quod angelus intelligat componendo et dividendo. simpliciter» ct mobilia immobiliter, et materialia 3. Praeterea, locutio est signum intellectus. Sed immalerialitcr. An primum ergo dicendum quod non qualiscumangeli hominibus loquentes, proferunt affirmativas et negativas enuntiationes, quae sunt signa com­ que multitudo intellectuum compositionem causât, positionis et divisionis in intellectu; ut ex multis sed multitudo illorum intellectuum quorum unum locis sacrae Scripturae apparet. Ergo videtur quod attribuitur alteri, vel removetur ab altero. Angelus autem, intclligendo quidditatem alicuius rei, simul angelus intelligat componendo et dividendo. Sed contra est quod Dionysius dicit, vu cap. de intclligit quidquid ei attribui potest vel removeri Div. Nom. *, quod virtus intellectualis angelorum ab ea. Unde intclligendo quod quid est, intclligit · resplendet conspicari * divinorum intellectuum sim­ quidquid nos intclligcrc possumus ct 1 compoplicitate. Sed simplex intclligcntia est sine compo­ nendo ct dividendo, per unum suum simplicem sitione et divisione, ut dicitur in 111 de Anima *. intellectum. Ergo angelus intclligit sine compositione ct divi­ Ad secundum dicendum quod ’diversae quidditates rerum minus differunt, quantum ad ratio­ sione. Respondeo dicendum quod, sicut in intellectu nem existendi. quam affirmatio et negatio. Tamen ratiocinante comparatur conclusio ad principium, quantum ad rationem cognoscendi, affirmatio et ita in intellectu componente ct dividente compa­ negatio magis conveniunt: quia statim per hoc ratur praedicatum ad subieclum. Si enim intellc- quod cognoscitur ventas affirmationis, cognoscitur ctus Y statim in ipso principio videret conclusionis falsitas negationis oppositae. veritatem, nunquam intelligerct discurrendo vel An tertium dicendum quod hoc quod angeli ratiocinando. Similiter si intellectus statim in ap­ loquuntur enuntiationes affirmativas et negativas, prehensione quidditatis subiecti, haberet notitiam manifestat quod angeli cognoscunt compositionem dc omnibus quae possunt attribui subiccto vel et divisionem: non autem quod cognoscant com­ removeri ab eo. nunquam intelligerct componendo ponendo et dividendo, sed simpliciter cognoscendo et dividendo, sed solum intclligendo quod quid est. quod quid est. ·!) QUARTI. M SIC PROCEDITUR. VidetUF qiiod » i. tu . ΛΗ. 3 • S. Th. ba. » • Uco»urnat. J. ÎT. i, n.t. T a) est. - fit codices.- compositio intellectuum. < idext remm intel­ lectarum »f exponit «. Thoma* loc. d:. in margme. p) conspicaa. - perspicaci Pfr. intellectus. - noster addit P; ct pro veritatem habet rirtnkm. purum. - pulchrum coJtce» ct a. - ct oro. AÜCEI GpD. t) et. - etiam CDEEG, oai. ΛΗ. - Pro simplicem. simplex PCDEFG. γ' Commentaria Cardinalis Caietani clarus est. - In corpore duo facit: primo, re­ spondet quaesito una conclusione negativa; secundo, - Ci. dvd. u. respondet cuidam tacitae obicctioni *. Conclusio est talis: Angeli non cognoscunt componendo ct dividendo. - Probatur sic. Intellectus in prima apprehen­ sione alicuius primi apprehensi obiccti, cognoscens statim quaccumquc possent illi attribui, intclligit non componen­ do nec dividendo: intellectus angelicus est huiusmodi : ergo, etc. Maior probatur, ct dedarntur. Declaratur quidem cx pro­ portionali similitudine inter principium et conclusionem in ordine ad discursum, cx una parte; ct subicctum ct praedicatum, ex altera parte, in ordine ad compositionem ct T itvlvs divisionem. Utrobique enim eadem est necessitatis ratio quia scilicet, primo apprehenso, non inspicitur quod in cius potentia latet. - Probatur autem ex inserto in hac propertionnlitate medio, scilicet quod, sublata causa, aufertur cifectus, iuxta illud I Poster. ·: si affirmatio est causa affirma· · Or- »m. tioms. Sed propria ratio necessitatis ad intdligendum tam componendo quam discurrendo, est in simplici apprehen­ sione obiecti non intueri alia. Igitur intellectus statim in primo apprehenso cetera videns, nec discursu nec compo­ sitione eget. Minor vero probatui %ic. Quod convenit intellectui no­ stro cx defectu intellectualis luminis, non est attribuendum intellectui angelico, in quo est lumen intellectuale perte- *· 86 • Ci. noro. ι· • Cap. «ι. · DIX lib. V, αρ. m. • Cap. ▼. • Cl. nem- I. * Cf. PUE). ML QUAESTIO LVIII, ARTICULUS IV ctum: quo J probatur per Dionysium. Sed in primo appre­ henso non inspicere annexa, provenit in nobis cx defectu intellectualis luminis, ut de se patet. Ergo. II. Deinde explicat quomodo angelus intelligat enuntia­ tiones. Et breviter dicit quod, quia intclligit mobilia immo­ biliter, ce composita simpliciter, etc., ideo intclligit ct compo­ sitionem non componendo, ct discursum non discurrendo. Quod est dicere quod compositio ct divisio, ct similiter discunms, in actu exercito, puta, animal rationale est risi­ bile, Socrates est animal rationale, etc., comparantur nd intellectum angelicum ur res visa tantum, et non ut mo­ dus videndi ; ad nostrum vero, utroque modo. III. Circa maiorem adductae rationis·, dubium occurrit: quoniam insufficiens videtur, cx eo quod causa illa non est universalis causa componendi ct dividendi, sed particu­ laris. Est enim causa quare non opus sit compositione ei divisione in cognoscendis his quae per se insunt vel ab­ sunt subiccto: non autem in his quae sunt per accidens, ct casualibus seu fortuitis. Quod dupliciter probatur. Primo, quia non cx defectu luminis provenit quod, aliquo subiccto cognito, non vi­ deantur ea quae sunt per accidens, vel saltem casualia quo­ niam quantumcumquc perfecte cognoscatur subicctum ali­ quod, nunquam cx eo videbitur accidentalis coniunctio, ct maxime fortuita. - Tum quia, sequendo proportional i totem s. Thomae, illa praedicata cognoscuntur in subiccto viso, quae se habent ad subicctum ut conclusio ad principium: haec autem constat non omnin, sed illa tantum esse, quae virtualiter clauduntur in subiccto, quemadmodum conclusio in principiis; qualia non sunt accidentalia et fortuita. Et confirmatur. Quia alioquin quilibet effectus haberet aliquam perse causam, contra Aristotelem, VI Metaphys*, ct 11 Physic,9 IV. Circa minorem eiusdem rationis ·, dubium occurrit quia non valet consequentia haec, puta, componere et di­ videre, seu discurrere, convenit intellectui nostro ex imper­ fectione, ergo opposita perfectio convenit intellectui ange­ lico ; cum possit quispiam dicere quod illa imperfectio communis est intellectui nostro ct angelico; quoniam con­ stat intellectum angelicum non excludere omnem imper­ fectionem. Et sic, cum ista rutio super hac consequentia fundetur, inefficax videtur. V. Ad evidentiam primae dubitationis ·, sciendum est primo , quod aliqua pium simplici ct uno intuitu simul videri, contingit tripliciter: primo, unum cum alio, ut si simul videantur albedo et rubedo, et quaccumque duo vel disparata; secundo, unum cum ct in alio, ut quodeumque accidens, ct universaliter praedicatum in subiccto: tertio, cum, in ct cx alio, ut passio propria, ct universaliter effectus quandoque cognoscitur cum causa, in causa, ct cx causa. Sciendum est secundo quod, quamvis quocumque modo simul plura absolute cognoscere simplici intuitu, attestetur perfectioni cognoscentis; differt tamen primus mo­ dus ab aliis in hoc, quod intelligcre intuendo unum cum alio, provenit cx perfectione intellectus absolute; intclligcrc vero intuendo unum in alio, provenit non solum cx per­ fectione intellectus absolute, sed cx perfectione intellectus ut attingentis primum obicctum, idest in quo seu cx quo aliud cognoscitur. Tum quia cx hoc quod magis penetrat intellectus causam nut subicctum cognitum, provenit simul intueri quae in cis out cx eis fiunt ct sunt: quiu quanto magis aliquid cognoscitur, tanto virtus seu potentia cius magis penetratur. Nam cx penetratione potentiae, sciuntur ca ad quae se extendit, proportionaliter: idest. quod cx penetratione potentiae secundum esse quidditativum, quidditntive quoque sciuntur ea ad quae se extendit ; cx pene­ tratione vero potentiae secundum esse existentiac ct individualc, cum annexis conditionibus, cognoscuntur ea ad quae se extendit secundum existentiam, quando tamen sunt. - Tum quia ad perfectiorem cognitionem alicuius obiecti spectat, non solum potentiam, sed etiam omnia ad ipsum quomodolibct pertinentia cognoscere ; ct consequenter ad perfectiorem cognitionem naturalem alicuius obiecti spectat cognoscere omnia, infra latitudinem naturalium, quomodolibct pertinentia ad obicctum illud. VI. I lis stantibus, nd obicctioncs in oppositum respon­ detur. Et ad primam dicitur, quod ratio assignata contra necessitatem compositionis et divisionis, ct discursus, est ratio universalis, et non particularis. - Et cum dicitur quod non est cx defectu luminis, sed cx naturis cognoscibilium, putere obicctum et latere contingens vel casuale: negatur hoc, universaliter dc lumine intellectuali loquendo, ct ca­ sualibus aut contingentibus naturalibus. Quoniam ex modicitatc luminis intellectualis provenit quod, viso Socrate, qui actualiter invenitur a debitore in foro, non simul vi­ deatur inventio a debitore iam illi coniuncta, sed oporteat componendo propositionem formare, quae feratur in So­ cratem ut inventum a debitore. Ad secundam vero obicctioncm dicitur, quod propor­ tio inter subicctum ct praedicatum, et principium ct con­ clusionem, attenditur, in proposito, secundum potentiam; non secundum virtualern continentiam, Virtus enim prin­ cipium activum seu operativum nominat: potentia autem commune nomen est etiam ad potentiam passivam ad esse. Ita quod similitudo proportionalis consistit m potentialitcr continere, per se vel per accidens ct quomodolibet, infra latitudinem tamen, ut dictum est·, naturalium. - Vel consistit quod, sicut se habet discursus ad continentiam virtualem conclusionum in principiis, ita se habet compositio ct di­ visio ad continentiam potcntialcm praedicatorum in subiecto. Et hoc magis consonat litterae, virtutis nomen expri­ menti in principio ·, potentiae autem in subiccto dum di- * a. m. pw. cit, quaecumque possunt attribui subiccto. - Quod autem praedicata omnia potentialitcr saltem contineantur in sub­ iccto , inductive patet. Quoniam spectantia ad materiam naturalem, actu vel virtute clauduntur in eo, ut essentialia ct passiones. Spectantia vero ad materiam contingentem, quamvis infinita sint in potentia, quae tamen actu quan­ doque inerunt alicui, finita et certa sunt, cum sunt: ne per huc, potentia iam reducta ad actum, contineri in illius po­ tentia manifestat. Spectantia vero ad materiam remotam, dubium non est virtualiter claudi in subiccto: quoniam negationes repugnantium cx affirmatione subtecti necessa­ rio consequuntur. Et per hoc patet quod non oportet casualibus dare causam per se. ex hoc quod ponuntur cognosci cum subiecto, et pertinere ad perfectiorem cius cognitionem. Seque­ retur enim hoc, si poneremus casuale, antequam esset, per­ tinere nd perfectiorem cognitionem suae causae: non autem postquam est. Quoniam quemadmodum esse cius iam de­ terminatum. compositionem facit cum eo in quo est in rerum natura, et illius quoddam esse est, quamvis acciden­ tale, absque hoc quod habeat per se causam; sic et intel­ lectus, si perfecte cognoscit subicctum illud, omne cius esse intuetur quod actualiter habet, absque perscitate coniunctionis illorum. VII. Ad dubitationem vero contra minorem *, dicitur · a. aca. m quod defectus intellectus est duplex: quidam communis omni intellectui creato; ct quidam specialis, ct proprius intellectui nostro. Communis quidem est, quod virtus ipsa intellective potcntialitutis aliquid habet admixtum, ct quod modus cognoscendi sit per speciem superadditum, et per plures netus intclligcndi : proprius vero est intelligcre per conversionem ad phantasmata, esse in pura potentia, ct alia huiusmodi. Nec est dubium quod id quod convenit intelle­ ctui nostro cx imperfectione communi, convenit etiam an­ gelo. Sed consequentia illa tenet in his quae conveniunt intellectui nostro ex imperfectione propria: quoniam per­ factiones oppositae ponuntur in angelis. Quod autem componere ct dividere, ct similiter discur­ rere, ex imperfectione propria nostri intellectus proveniat, s. Thomas hic supponit. ct facile cx cius etiam dictis decla­ ratur. Existentibus enim duobus modis cognoscendi, scilicet simplici intuitu, ct per appositionem quandam, ct utroque conveniente intellectui nostro, ct tam discursu, quam com­ positione et divisione, importante modum cognoscendi per appositionem quandam; cum constet perfectiorem modum cognoscendi esse per simplicem intuitum, et quod in nobis hic modus cognoscendi parum participatur m nostri supre­ mo in prima operatione intellectus, ct utcumque ac vimili- QUAESTIO LVI11, ARTICULUS V 87 tudimiric in principio secundae, idest in cognitione principio- 1 dendo, cx propria nostri imperfectione intellectu» provenit, rum; ct inm stabilitum sit a Dionysio, in vn de Div. Nom., cui cx nliquali superiorum participatione communicatur, quod supremum intimi attingit infimum supremi: evidenter quod degustet experiendo modum intclligcndi per simplisequitur quod modus cognoscendi componendo ct divi- ccm intuitum. ARTICULUS QUINTUS UTRUM IN INTELLECTI' ANGELI POSSIT ESSE FALSITAS III CmhI. lient.. cap. cnn: Dr Λ/α/ο, qu. m. an. 6. D quintum sic proceditur. Videtur quod in intellectu angeli possit esse falsitas. Protervitas enim ad falsitatem pertinet. Sed in daemonibus est phantasia pro· /erva, ut dicit Dionysius, iv cap. de Dir. Nom. * Ergo videtur quod in angelorum intellectu possit esse falsitas. 2. Praeterea, nescientia est causa falsae aesti­ mationis. Sed in angelis potest esse nescientia, ut Dionysius dicit, vi cap. Eccles. Hier. Ergo vi­ detur quod in eis possit esse falsitas. 3. Praeterea, omne quod cadit a veritate sa­ pientiae, ct habet rationem depravatam, habet falsitatem vel errorem in suo intellectu. Sed hoc Dionysius dicit de daemonibus, vn cap. de Dir. . s.tk icet, n.· Nom.* Ergo videtur quod in intellectu angelorum possit esse falsitas. â?pi.'a.°4.7Sed contra. Philosophus dicit. III de Anima*, 5 n ikluv quod intellectus semper rents est. Augustinus etiam • Qu.xwi.uv. dicit, in libro Octoginta trium Quaest.*, quod nihil intelligitur nisi rerum. Sed angeli non cognoscunt aliquid nisi intelligendo. Ergo in angeli cognitione non potest esse deceptio et falsitas. Respondeo dicendum quod huius quaestionis ve­ ritas aliquatenus ex praemissa dependet. Dictum •ah.pncc. est * enim quod angelus non intelligit compo­ nendo et dividendo, sed intelligendo quod quid est. Intellectus autem circa quod quid est semper verus est, sicut ct sensus circa proprium obiectum. χ,τί&Λΐ.’’ 111 dicitur in III de Anima*. Sed per accidens in nobis accidit deceptio ct falsitas intelligendo quod quid est. scilicet secundum rationem alicuius com® positionis: vel cum definitionem unius® rei acci­ pimus ut definitionem alterius; vel cum partes ■' definitionis sibi non cohaerent, sicut si accipiatur? pro definitione alicuius rei, animal quadrupes ro­ tatile (nullum enim animal tale est); et hoc qui­ dem accidit in compositis, quorum definitio ex γ diversis sumitur T, quorum unum est materiale ad aliud. Sed intelligendo quidditates simplices, S s) 3) γ> unius. - alicuius ACFpG. accipiatur. - accipiam codice». definitio... sumitur. - definitiones... sumuntur codicc*. ut dicitur in IX Metaphys*, non est falsitas: quia 1 f,;vraj vel totaliter non attinguntur, et nihil intclligimus «r· «·"·** dc eis; vel cognoscuntur ut sunt. Sic igitur per se non potest esse falsitas aut error aut deceptio in intellectu alicuius angeh; sed per accidens contingit. Alio tamen modo quam in nobis. Nam nos0 componendo et dividendo quan­ doque ad intellectum quidditatis pervenimus, sicut cum dividendo vel demonstrando definitionem 4 investigamus. Quod quidem in angelis non con­ tingit; sed per quod quid est rei cognoscunt omnes enuntiationes ad illam rem pertinentes. - Manife­ stum est autem quod quidditas rei potest esse principium cognoscendi respectu eorum quae na­ turaliter conveniunt rei vel ab ea removentur: non autem eorum quae a supernatural! Dei ordi­ natione dependent. Angeli igitur boni, habentes rectam voluntatem, per cognitionem quidditatis rei non indicant de his quae naturaliter1 ad rem < perlinent, nisi salva ordinatione divina. Unde in cis non potest esse falsitas aut error. Daemones vero, per voluntatem perversam subducentes in­ tellectum a divina sapientia, absolute interdum de rebus iudicant secundum naturalem conditio­ nem. Et in his quae naturaliter ad rem pertinent, non decipiuntur. Sed decipi possunt quantum ad ea quae supernaturalia sunt sicut si considerans ·ο. hominem mortuum, indicet cum non resurrectu­ rum; et si videns hominem Christum, iudicet eum non esse Deum. Et per hoc patet responsio ad ea quae utrinque obiiciuntur. Nam protervitas daemonum est se­ cundum quod non subduntur divinae sapientiae. - Nescientia autem est in angelis, non respectu na­ turalium cognoscibilium, sed supernaturalium. Patet etiam quod intellectus cius quod quid est semper est verus, nisi per accidens, secundum quod indebite ordinatur ad aliquam compositio­ nem vel divisionem. 5) itor. - Om. PACDl EG.ib. - Pro «wf, <) naturaliter. - supcrnaturalitcr PB, ct Pj>. Commentaria Cardinalis Caiotani rrcLts dariis est. - In corpore articuli respondet quae­ rationis: ergo.-Maior declaratur assignando causas utriussito unica conclusione, habente quatuor partes, scilicet: que modi quo falsitas invenitur in nobis intelligendo quod In intellectu angelico non potest esse falsitas per sc, sed per quid est, quod cm obiectum primae operationis: quia sci­ accidens, non quoad naturalia, sed quoad supernaturalia. licet uterque contingit ex compositione admixta. Et rursus Et probatur conclusio quoad primam partem. Quia in­ secundus modus contingit respectu quorundam obicctorum tellectus in prima operatione semper est verus, per se lo­ tantum, scilicet compositorum, non simplicium, ut patet quendo, ut patet in sensu, et cx III de Anima: intellectus ex IX Mctaphrs., text. xxii. autem angelicus semper intelligit per modum primae ope­ Quoad secundam vero partem, declaratur assignando T 88 QUAESTIO LVII1, ARTICULUS V differentiam inter modum quo per accidens nostrae sim­ plici intelligentiae admiscetur falsum ; ct modum quo pcr accidens admiscetur angelicae. Quia scilicet falsitas apud nos praecedit quod quid est. quoniam in via admiscetur, componendo vel applicando: in angelis vero falsitas se­ quitur quod quid est, quoniam in iudlcando cx illo con­ tingit. Quoad tertiam vero et quartam partem, simul proba­ tur ct declaratur sic. Intellectus in iudienndo ex quod quid est conditiones rei, potens iudicarc salvo divinae sapientiae ordine et non salvo illo, potest falli circa supcrnaturalia, quamvis non area naturalia; sed intellectus angelicus est huiusmodi in quibusdam: ergo. - Maior propositio patet quoad naturalia : quia cx cognitione quod quid est suffi­ ciens habetur ratio naturalium, ct ordinis divinae sapien­ tiae ut disponentis cursum naturalem. Quoad supernaturnlia vero: quia haec cx revelatione tantum sciri possunt. Et declaratur cxcmplaritcr dc mortuo resuscitando, et dc Christo, homine ct Deo.-Minor autem declaratur. Quin an­ gelorum quidam sunt boni, quidam vero muli: ct illi qui­ dem, sua sorte contenti, indicant salvo semper superiori ordine, ct quantum est cx meritis causarum naturalium; hi vero, superbia elati, indicant simpliciter, ac si nullus esset ordo superior immutativus ordinis naturae; ct per hoc sub­ ducere dicuntur intellectus suos quandoque ab ordine di­ vinae sapientiae, ct falli. II. Circa praedicta dubium occumt non dissimulandum, quomodo possit falsum inveniri in intellectu angeli, si omnis eius intellectio est simplex apprehensio, cui non admisce­ tur compositio aut divisio. Nulla enim prima intellectus operatio falsitati subesse potest, nisi ratione compositionis adiunctae; ut in littcni dicitur, ct in nobis experimur, et • Did? lib. Ill, cx definitione veri et falsi IV Metaphys., text, xxvn·, patet. cap, ni, n. I. Sed nulla intellectio angeli, respectu tam naturalium quam supcrnnturalium , habet compositionem adiuncum , sive praecedentem sive subsequentem. Ergo nunquam in intel­ lectu cius falsitas esse potest. III. Ad hanc dubitationem dici primo potest, negando minorem : quod quamvis angelus naturalia omnia intclligat intuendo quod quid est, unquam pertinentia ad ipsum • An parted , naturaliter, sive perse sive contingenter, ut prius* dictum Comment. o*«· fuit; supcmaturalcs tamen conditiones componendo ct di­ videndo intelligit. Et quod haec sit mens s. Thomae, cx tribus suadetur. Primo, ex eo quod ratio excludens compositionem ct di­ visionem ab angelis, non habet locum nisi in naturalibus. Quoniam viso subiccto, cx defectu luminis provenit quod non videantur praedicatu naturaliter ei competentia; non autem quae supcrnaturalitcr convenire possunt ; quoniam cum haec attendantur secundum potentiam Dei, sciri non possunt nisi comprehensa Dei potentia, quod nulli creaturae est communicabilc. - Secundo, quia nlitcr in hoc eodem articulo contradiceret sibi ipsi, ut obiiciendo deductum est. Et processus cius ad ostendendum quomodo in iudicio an­ geli est falsitas per nccidcns quemadmodum in nobis, quam­ vis differenter, quia in nobis ratio falsitatis praecedit quod quid est, in eis vero sequitur, ct quod in nobis accidit investigando, in eis vero comparando naturale ad super­ natural nullus esset. - Tertio, quia in calce articuli huius, respondendo ad opposita, dicit intellectum quod quid est habere falsitntem per accidens, ut ordinatur ad compositio­ nem: ct loquitur dc intellectu angeli. Sed quoniam expresse s.Thomas tenet* quod etiam dae­ • Dr Vtrii., aa. till, art. ij.ad^· mones ad ea quae sunt cis naturaliter occulta, ut cogita­ tiones cordium, non discurrunt; consequens est ut, apud ipsum, nunquam angelus cognoscat componendo ct divi-. dendo. Idem est enim, apud ipsum, indicium in praecedenti articulo dc discursu, ct compositione ct divisione. Nec alia est ratio dc uno naturaliter occulto, et dc alio. - Quod autem rationabile sit omnem angeli cognitionem absque compositione esse, ex eo colligi potest, quod regulariter apparet quod supernaturnles revelatione* modificantur ct suscipiuntur in unoquoque secundum naturalem modum recipientis; ut in nobis experimur, a quibus revelata nostro modo cognoscuntur. Unde si naturalis modus cognoscendi angelis inditus est per simplicem apprehensionem, conse­ quens est ut revelata simpliciter etiam apprehendant; ct pari ratione quaelibet alia naturaliter occulta. IV. Aliter ergo dicendum est quod, cum verum et fal­ sum in compositione consistat, quemadmodum compositio dupliciter admiscetur cognitioni, ita et verum et falsum. Potest enim intellectui competere compositio ex parte modi cognoscendi, ut cum cognoscimus quod homo crt homo; et ex parte rei cognitae, ut cum cognoscimus rem com­ positam. Et per oppositum, simplex apprehensio dupliciter invenitur: scilicet quoad modum cognoscendi» aut quoad rem cognitum. Nec requiritur ad rationem veri ct falsi utraque compositio; sed altera quaevis carum sufficit. Pa­ tet enim quod dc re qunntumcumque simplicissima potest quis habere cognitionem compositam, veram aut falsam; puta formare propositionem quod ipsa est ipsa, aut quod ipsa non est ipsa. Et similiter, quantumcumquc modus concipiendi sit simplex, potest apprehendi compositum cx panibus discohacrentibus \cl cohaerentibus; ac per hoc, verum vel falsum. Et cx hoc patet quod ad secundam operationem intel­ lectus non sufficit, nec requiritur necessario, compositio cx parte rei cognitae: sed exigitur, et sufficit, compositio cx parte modi cognoscendi. - Et ulterius sequitur quod ad pri­ mam operationem intellectus non exigitur simplicitas rei cognitae, sed modi cognoscendi. - Sequitur etiam ulterius quod in prima operatione intellectus, etsi non possit esse falsitas aut veritas ratione modi cognoscendi, potest tamen in en esse veritas aut falsitas ratione rei cognitae, quando scilicet res cognita est composita. Et propterca IX Mela· ply's.* dicitur quod in simplicibus nullo modo est falsitas; · quia scilicet nec ex parte rei , nec cx parte modi cogno­ scendi, si prima operatione cognoscuntur, qualem cogno­ scendi modum simplicitas exigit. V. Et si quaeratur quomodo in prima operatione, cx parte rei cognitae, possit inveniri ratio veri aut falsi, cum in prima operatione intellectus nihil affirmet aut neget: facile respon­ detur quod, cum concipit quidditatem seu rem compositum, quamvis non formalitcr affirmet aut neget, virtualiter ta­ men est ibi affirmatio ct negatio. Dum enim intuetur AB» si haec cohaerent, concipit verum virtualiter, quia concipit sic esse sicut est: si vero non cohaerent, concipit falsum virtualiter, quoniam concipit sic esse sicut non est. Dicitur autem verum ct falsum inveniri per accidens in prima operatione intellectus. Tum quia compositio su­ per quam fundatur ratio veri ct falsi, accidit primae ope­ rationi; non solum ea ratione, quia accidit cius obiccto, dum non omni, sed cuidam convenit; sed quia obicctum primae operationis est incomplexum, ut incomplexum est, quod, ut sic, nullam compositionem dicere patet, ct conse­ quenter nullam veritatem aut falsitatem. Et propterca, sicut accidit incomplexo compati in se compositionem, ita ct ve­ ritatem et falsitntem. Et propter hoc dicitur, ct bene, quod veritas ct falsitas. sicut ct compositio, per sc non sunt nisi in secunda operatione; cuius obicctum est complexum, ut complexum est. \ I. Ex his autem patet responsio ad obiccta *. Nam · (X nnm. u. cum angelus omnia cognoscat per modum primae opera­ tionis, dum cognoscit composita, falsum virtualiter incur­ rere potest, ratione compositionis adiunctae in obiccto. Et hoc est quod intendebat s. Thomas per radices quas in articulo enumeravit, falsitatis aut veritatis, cx parte rei co­ gnitae simplicis aut compositae, cum naturali nut superna­ tural! conditione aut habitudine quacumque. - Et sic ve­ ritas vel falsitas formaliter semper est in compositione cx parte intellectus: veritas \cro vel falsitas virtualiter est in compositione aut divisione obicctiva, quamvis non moduli. ■ C.; hb.IV xxn. QUAESTIO LVHI, ARTICULUS VI 89 ARTICULUS SEXTUS UTRUM IN ANGELIS SIT COGNITIO MATUTINA ET VESPERTINA Infra, qu. lxij, art. 1, ad 3; qu. unv, an. 1, ad 3; II Sent., dirt, xn, art. J; tk Vcrit., qu. τπι, art. 16; /V Zb/., qu. iv, irt. 3, reap, ad obicct.; Efhtt.. cap. 111, Icet. ui. • L*f■XIi’· "· ’· .S/FMKt.W·· • Cap. »ni rt.iaan• Cap. xxu. ·· Cap w. •Dr Gen. ad lût., bÎ.IV.cap, χιπ, ix n. β • D. 140, m. D sextum sic proceditur. Videtur quod in angelis non sit vespertina neque* ma­ tutina cognitio. Vespere enim et inane admixtionem tenebrarum habent. Sed in cognitione angeli non est aliqua tenebrositas; cum non sit ibi error vel falsi tas. Ergo cognitio angeli non debet dici matutina vel vespertina. 2. Praeterea, inter vespere ct mane cadit nox; ct inter mane et vespere cadit meridies. Si igitur in angelis cadit cognitio matutina et vespertina , pari ratione videtur quod in eis debeat esse me­ ridiana et nocturna cognitio. 3. Praeterea, cognitio distinguitur secundum differentiam cognitorum: unde in 111 dc Anima * dicit Philosophus quod scientiae secantur quem­ admodum et res. Triplex autem est esse rerum : scilicet in Verbo, in propria natura, ct in intelligentia angelica, ut Augustinus dicit, II super Gen. ad lift.* Ergo, si ponatur cognitio matutina in an­ gelis ct vespertina, propter esse rerum in Verbo ct in propria natura; debet etiam in cis poni tertia cognitio, propter esse rerum in intclligcntia angelica. Sed contra est quod Augustinus, \Vsuper Gen. ad Utt.*, et XI de Civit. Dei**, distinguit cognitio­ nem angelorum per matutinam et vespertinam. Respondeo dicendum quod hoc quod dicitur dc cognitione matutina et vespertina in angelis, introductum est ab Augustino, qui sex dies in quibus Deus legitur fecisse cuncta, Gen. i, intelligi vult non hos usitatos dies qui solis circuitu peraguntur, cum sol quarto dic factus legatur; sed unum diem, scilicet cognitionem angelicam sex rerum generibus praesentatam. Sicut autem in dic consueto mane est principium diei, vespere autem terminus, ita cognitio ipsius primordialis esse rerum, dicitur cognitio matutina: et haec est secundum quod res sunt in Verbo. Cognitio autem ipsius esse β rei creatae secundum quod in propria natura * consistit, dicitur cognitio ve­ spertina: nam esse rerum Huit a Verbo sicut a neque. - vel codices. '?) cite. - Om. BGpF et □ b. γ) habent. — habet P. Î) ad admixtionem... limiittudincm. - ct admixtionem,, u) »imi- quodam primordiali principio, et hic effluxus ter­ minatur ad esse rerum quod in propria natura habent L t Ad primum ergo dicendum quod vespere et mane non accipiuntur in cognitione angelica secundum similitudinem ad admixtionem tenebrarum; sed se­ cundum similitudinem ■ principii ct termini. - Vel 4 dicendum quod nihil prohibet, ut dicit Augustinus, IV super Gen. ad litt. *, aliquid in comparatione ’ ad unum dici lux, et in comparatione ad aliud dici 1 tenebra. Sicut vita fidelium et iustorum, in · comparatione ad impios, dicitur lux, secundum illud Ephes. v*: Fuistis aliquando tenebrae, nunc · v«. · autem lux in Domino; quae tamen vita ’fidelium, in comparatione ad vitam gloriae, tenebrosa dici­ tur, secundum illud 11 Petri i*: Habetis propheti- 9 vm. »9. cum sermonem, cui bene facitis attendentes quasi lucernae lucenti in caliginoso loco. Sic igitur co­ gnitio angeli qua cognoscit res in propria natura, dies est per comparationem ad ignorantiam vel errorem: sed obscura est per comparationem ad visionem Verbi. Ad secundum dicendum quod matutina et vesper­ tina cognitio ad diem pertinet, idest ad angelos illuminatos, qui sum distincti a tenebris, idest a malis angelis. Angeli autem boni, cognoscentes creaturam, non in ea figuntur, quod esset tene­ brescere ct noctem fieri ; sed hoc ipsum referunt ad laudem Dei. in quo ' sicut in principio omnia ' cognoscunt. Et ideo post vesperam non ponitur nox, sed mane: ita quod mane sit finis praece­ dentis diei et principium sequentis, inquantum angeli cognitionem praecedentis operis ad laudem Dei referunt. - Meridies autem sub nomine diei comprehenditur, quasi medium inter duo extrema. Vel potest meridies referri ad cognitionem ipsius Dei, qui non habet principium nec finem. Ad tertium dicendum quod etiam ipsi angeli creaturae sunt. Unde esse rerum in intelligentia angelica comprehenditur sub vespertina cognitio­ ne, sicut ct esse rerum in propria natura. litudincm ACDE, ad admixtionem... nmilitudincm admixtionem Fa\ admixtioni» G, om. B. 1) dici. - Om. codices et a b. ζ) in quo. - ct in quo ABCEpD. Commentaria Cardinalis Caietani ex dicendis in corpore articuli, manifestus erit. - In corpore, respondendo quaesito affirmative, duo fa­ cit. Primo, auctorem et radicem huius distinctionis ostendit: auctorem quidem, Augustinum; radicem vero, quia cognitio angelica dies vocatur, Gen. 1, ac per hoc rationabiliter par­ tes diei differentiae cognitionis angelicae ponuntur, et cx mane ct vespere cognitio matutina et vespertina dicta est. itulus T Svmmax Tatou D. Thomas T. II. Secundo. quia differentiae istae metaphorice dicuntur dc cognitione angelica, ostendit penes quid attenditur simili­ tudo. dicens attendi in hoc quod eat esse principium ct esse terminum: ita quod cognitio illa dicitur matutina, quae respicit primordiale esse rei, idest esse rei in cius prima causa; illa vero vespertina, quae respicit ultimatum esse rei, idest esse rei in seipsn. - Et omnia clara sunt in littera. 13 9° QUAESTIO LV11I, ARTICULUS VII ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM UNA SIT COGNITIO MATUTINA ET VESPERTINA De VtriL·, qu. vni. art. «6; Dc n SEPTIMUM sic proceditur. Videtur quod una sit cognitio vespertina et matutina. Dicitur enim Gen. i *: Factum est ve­ spere et mane dies unus. Sed per diem ,nre^,S’iur cognitio angelica, ut Augustinus dicit *. ^*8° una el ca^cm cst cognitio in angelis ma­ tutina et vespertina. 2. Praeterea, impossibile est unam potentiam simul duas operationes habere. Sed angeli semper sunt in actu cognitionis matutinae: quia semper vident Deum et res in Deo. secundum illud Matth. •v«.. ». xvui *: Angeli eorum semper rident faciem Patris mei etc. Ergo, si cognitio vespertina esset alia a matutina, nullo modo angelus posset esse in actu cognitionis vespertinae. • vert». 3. Praeterea, Apostolus dicit, I Cor. xni*: Cum venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex 9 parte est. Sed si cognitio vespertina sit alia 3 a matutina, comparatur ad ipsam sicut imperfectum ad perfectum. Ergo non poterit simul vespertina β cognitio ? esse cum matutina. In contrarium est quod dicit Augustinus, IV • qf. wu. super Gen. ad lift. *, quod multum interest inter cognitionem rei cuiuscumque in Verbo Dei. et co­ gnitionem eius in natura eius, ut illud merito per­ tineat ad diem, hoc ad vesperam. * An. Respondeo dicendum quod, sicut dictum est *. cognitio vespertina dicitur, qua angeli cognoscunt res in propria natura. Quod non potest ita intelligi quasi cx propria rerum natum cognitionem accipiant, ut haec praepositio in indicet habitudi­ nem principii: quia non accipiunt angeli cogni• Qu. lv, an. ». tionem a rebus, ut supra* habitum est. Relin­ quitur igitur quod hoc quod dicitur in propria natura, accipiatur secundum rationem cogniti, secundum quod subesi cognitioni; ut scilicet co­ gnitio vespertina in angelis dicatur secundum quod cognoscunt esse rerum quod habent res in propria natura. Quod quidem per duplex medium cognoscunt: scilicet per species innatas, ct per rationes rerum in \;crbo existantes. Non enim, videndo Verbum, cognoscunt solum illud esse rerum quod habent e a) (i» γ) qu. iv, art. a, ud to, 19, 33. in Verbo; sed illud esse quod habent in propria natura; sicut Deus per hoc quod videt sc, cognoscit esse rerum quod habent in propria na­ tum. - Si ergo dicatur cognitio vespertina secun­ dum quod cognoscunt esse rerum quod habent in propria natura, videndo Verbum; sic una et i eadem secundum essentiam est cognitio vespertina et matutina, differens solum secundum cognita. R - Si vero cognitio vespertina dicatur secundum quod anguli cognoscunt esse rerum quod habent in propria natura, per formas innatas; sic alia cst cognitio vespertina et matutina. Et ita videtur in■ tulligere Augustinus *, cum unam ponat imper■ feclam respectu alterius. I An primum ergo DICENDUM quod, sicut numerus I sex 7 dierum, secundum intellectum Augustini, T * accipitur secundum sex genera rerum quae co| gnoscuntur ab angelis: ita unitas diei accipitur /II secundum unitatem rei cognitae, quae tamen di­ versis cognitionibus cognosci potest. ' *'■1 An secundum dicendum quod duae operationes iSi possunt simul essu unius potentiae, quarum una ' ad aliam refertur; ut patet cum voluntas simul 1 vult ei finem et ea quae sunt ad finem, et in­ tellectus simul intelligit principia et conclusiones 3 per principia, quando iam scientiam acquisivir. Cognitio autem vespertina in angelis refertur ad 41] matutinam, ut Augustinus dicit ♦. Unde nihil prohibet utramque simul esse in angelis. gî; £ { An tertium dicendum quod, veniente perfecto, XI,aF’ ‘SI evacuatur imperfectum quod * ei opponitur: sicut δ fides, quae cst eorum quae non videntur, eva­ cuatur visione veniente. Sed imperfectio vesper­ tinae cognitionis non opponitur perfectioni matut tinae. Quod enim cognoscatur aliquid in scipso. non est oppositum ei quod cognoscatur in sua I causa. Nec iterum quod aliquid cognoscatur per duo media, quorum unum est perfectius ct aliud imperfectius, aliquid c repugnans habet: sicut ad 1 ■ eandem conclusionem habere possumus et me­ dium demonstrativum et dialecticum. Et similiter eadem res potest sciri ab angelo per Verbum incrcatum, et per speciem innatam. 5) alia. - aliud P. cognitio. - Om. codice·. sex. - Om. codice». - ^uod ttttfott i) aliquid. - nihil codicci ct j b. - l'ro conclutionem, abitionem vd conclusionem B, ceignitlonem cclcri. - ct ante medium om. codX Commontaria Cardinalis Caictani rnmcs clarus est. - In coq>ore sub distinctione respon­ detur quaesito, examinando definitionem respertmac. Et duo facit: primo, examinât rationem cognitionis vesper­ tinae, secundo, respondet quaesito duplici conclusione *. II. Quoad primum, quia cognitio vespertina cst cognitio creaturae in propria nutum, secundum quod ly in triplicem habitudinem denotare potest, tripliciter exponitur cognitio vespertina. Potest enim denotare habitudinem causae, ha­ bitudinem medii, et habitudinem termini. Et quod denotet T habitudinem termini » dubium non est. Sed an. cum hoc, denotet etiam habitudinem causae, vel habitudinem medii, discutitur. Et sic tria hic dicuntur. Primum, quod non de­ notet habitudinem causae : quia angelus non accipit cogni­ tionem a re cognita, ut superius iam discussum cst. - Secun­ dum, quod potest denoture habitudinem medii; ita scilicet et quod creatura sit terminus cognitionis, ct sit etiam me­ dium seu ratio cognoscendi : quia scilicet cognoscitur per speciem innatam in ipso angelo; sive sit adaequate she non, Ci. sum. ». r mi, 'Λ: a mi., >.WI, i; Dt ·, Ut>. II. non est curac.-Tertium, quod potest denotare habitudinem termini pure et pracasc: ira scilicet quod creatura sit ter­ minus cognitionis, et non causa neque ratio, sed ratio co­ gnoscendi sit ipsa essentia divinn. III. Quoad secundum ·, prima conclusio est, quod co­ gnitio vespertina habens creaturam pro termino ct medio, differt essentialiter a cognitione matutina. - Secunda est: Co­ gnitio vespertina habens creaturam pro termino tantum, est eadem realitcr cum cognitione matutina, differens solum secundum terminos, scu cognitu, quod idem est. * Adverte hic quod, quia oppositorum eadem est disci­ plina , cum ex praecedenti articulo decisum sit matutinum et vespertinum in cognitione attendi ct differre penes esse primordiale et ultimatum, idest esse rei in Verbo et esse in scipsa; ct esse rei in Verbo uno tantum modo inspiciatur, scilicet videndo Verbum, ut per Augustinum* patet; consequens fuit ut tota latitudo differentiae inter cogni- >«*· tionem matutinam ct vespertinam, cx diversitate modorum cognoscendi esse rei secundum propriam naturam, osten­ deretur. QUAESTIO LIX. ARTICULUS I QUAESTIO QUINQUAGESIMANONA DE VOLUNTATE ANGELORUM IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA considerandum est de his quae Secundo: utrum voluntas angeli sit ipsa na­ tura eorum, vel etiam ipse intellectus eo­ pertinent ad voluntatem angelorum *. Et pri­ mo considerabimus de ipsa voluntate; secundo, rum. motu cius, qui est amor sive dilectio *. Tertio : utrum in angelis sit liberum arbitrium. Quarto: utrum in cis sit irascibilis ct concu­ Circa primum quaeruntur quatuor. piscibilis. Primo: utrum in angelis sil voluntas. onsequenter * Q® «. C ARTICULUS PRIMUS UTRUM IN ANGELIS SIT VOLUNTAS II Gtnf. Gent., cap. iLvuf /k WnL. qu. xxiiT. xrt. 1. sic proceditur. Videtur quod in angelis non sit voluntas. Quia, ut dicit • Cap. ix. n. j.Philosophus, in III de Anima voluntas S. Tb. Icci. ut. ratione est. Sed in angelis non est ra­ tio, sed aliquid superius ratione. Ergo in angelis non est voluntas, sed aliquid superius voluntate. 2. Praeterea, voluntas sub appetitu continetor, ut patet per Philosophum, in 111 de Anima *. s.Th. uct.xts ge agunt: cum sint liberi arbitrii, ut ostensum est *. Ergo in angelis non est amor scu dilectio naturalis. 3. Praeterea, omnis dilectio aut est recta, aut non recta. Dilectio autem recta perlinet ad ca­ ritatem: dilectio autem non ructa pertinet ad ini­ quitatem. Neutrum autem horum pertinet ad na­ turam: quia caritas est supra naturam, iniquitas autem est contra naturam. Ergo nulla dilectio naturalis est in angelis. Sed contra est quod dilectio sequitur cogni­ tionem: nihil enim amatur nisi cognitum, ut Au^νιπ,ορ. gustinus dicit, X de Trin.* Sed in angelis est co*· “· gnitio naturalis. Ergo et dilectio naturalis. Respondeo dicendum quod nccesse est in angelis ponere dilectionem naturalem. Ad cuius eviden­ tiam. considerandum est quod semper prius sal­ vatur in posteriori. Natura autem prior est quam intellectus: quia natura cuiuscumque rei est es­ sentia eius. Unde id quod est naturae, oportet salvari etiam in habentibus intellectum. Est aurem hoc commune omni naturae, ut habeat aliquam r inclinationem, quae est appetitus naturalis P vel amor. Quae tamen inclinatio diversimode inve­ S s) mmmj. - Om. codices ct a. uJturaUs, - Om. A. z. nitur in diversis naturis, in unaquaque secundum modum eius ♦. Unde in natura intellectuali inve­ nitur inclinatio naturalis secundum voluntatem; in natura autem sensitiva, secundum appetitum sensitivum: in natura vero carente cognitione, secundum solum ordinem naturae in aliquid. Unde cum angelus sit natura intellectualis, oportet quod in voluntate eius sit naturalis dilectio. Ad primum ergo dicendum quod intellectualis amor dividitur contra naturalem qui est solum naturalis, inquantum est naturae quae non addit supra rationem naturae perfectionem sensus aut intellectus. Ad secundum dicendum quod omnia quae sunt in toto mundo, aguntur ab aliquo \ praeter pri­ mum agens, quod ita agit quod nullo modo ab alio agitur: in quo est idem natura et voluntas. Et ideo non est inconveniens si angelus agatur, inquantum inclinatio naturalis est sibi indita ab Auctore suae naturae. Non tamen sic agitur quod non agat; cum habeat liberam voluntatem. Ad tertium dicendum quod, sicut cognitio na­ turalis semper est vera, ita dilectio naturalis sem­ per est recta: cum amor naturalis nihil aliud sit quam inclinatio naturae indita ab Auctore naturae. Dicere ergo quod inclinatio naturalis * non sit recta, est derogare Auctori naturae. - Alia tamen est re­ ctitudo naturalis dilectionis, et alia est rectitudo caritatis ct virtutis: quia una rectitudo est perfectiva alterius. Sicut etiam alia est veritas naturalis cognitionis; et alia est veritas cognitionis infusae vel acquisitae. γ) δι .t/qao. - On». MICE. H.xtiiraJit, — naturae P.ià, om. C. Commentaria Caixlinalin Caictaui titulo, advene quod amor naturalis dupliciter sumitur. tudo ad illud. Uno modo, pro inclinatione naturali alicuius in aliquid, esse appetitum ita quod inclinatio illa non sic operatio aliqua, nec aliqua modo sumitur passio ex operatione derelicta, sed naturalis quaedam apti- | appetitivae, Et n I Et hoc modo non est dubium in omni re sive amorem naturalem ad uliquiJ. - Alio umor naturalis pro actu elicito potentiae sic ad rationem umoris naturalis requirun- QUAESTIO LX, ARTICULUS I • An i tur duo: scilicet quod sic unjor, ct cx hoc oportet quod sit talis actus elicitus qualis est amor, idest primus actus appetitus; et quod sit naturalis, et cx hoc oportet ex na­ tura amantis convenire ci (r.r natura nutem dico, ut dis­ tinguitur contra electionem). Et sic quaeritur in proposito utmm in angelis sit dilectio naturalis. Ita quod sensus est: Utrum in cis sit aliquis actus amandi, non cx electione seu libertate, sed d natura proveniens. II. Ad cuius maiorem evidentiam, sciendum est quod, cum naturale sumatur hic ut distinguitur contra liberum; ct aliquid dupliciter liberum dicatur, scilicet quoad exerci­ tium, vel quoad specificationem actus secundi ; per oppo­ situm , dupliciter etiam dicetur naturale. Ita quod opera­ tionum alia est libera quoad utrumque. ut electio: quia et libere eligimus, ct libere, si eligimus, determinamus nos ad alteram panem contradictionis ex pane obiccti. - Alia vero est libera quoad exercitium, sed naturalis quoad spe­ cificationem, ut velle bonum, ct intelligcrc principia: quo­ niam libere excreemus nui abstinemus nos ab usu talium actuum, sed si circa haec obiccta operandum nobis est, non est in libertate nostra determinare nos ud alteram par­ tem contradictionis ex parte obiccti. - Alia autem est natu­ ralis utroque modo, ut sunt omnes operationes nullo modo subditae libertati. In proposito igitur, sermo praesens est dc naturali quoad specificationem actus, quidquid sit de exercitio cius. Itu quod, cum quaerimus in quaestione, aut affirmamus in conclusione umorem naturalem in angelis, intendimus quod in cis est amor naturalis objective, non autem elici­ ti ve ; ita quod naturalitas determinat ordinem actus nd obiectum, et non ordinem actus nd potentiam. - Nec in­ tendimus per hoc negare naturalitatem netus quoad exer­ citium sed intendimus quod, quidquid sit de hoc, in prae­ senti quaestione non est sermo nisi dc naturalitate quoad specificationem actus. III. In corpore unica est conclusio responsive ad quae­ situm affirmative : In angelis est amor naturalis. - Et pro­ batur tali ordine: quia primo, probatur quod in rebus in­ tellectualibus invenitur inclinatio naturalis; secundo, quod tolis inclinatio invenitur in cis secundum voluntatem. Ex his enim duobus manifeste sequitur intenta conclusio. Primum probatur sic. Omni naturae commune est, ut cx ea fluat aliqua inclinatio ad aliquid: ergo intellectuali­ bus etiam convenit habere aliquam inclinationem cx natura. -Tenet consequentia, tum ab universali ad partem subicctivam: tum a priori naturaliter ad suum posterius. Natura enim prior est intellectu, sicut essentia virtute : ergo natu­ rale prius est intellectuali, sicut universaliter communior essendi gradus minus communi, essentialiter communiorem supponente ct non nisi in eo fundabili. Secundum vero probatur sic. In unaquaque re invenitur inclinatio naturalis secundum modum cius: ergo in angelo invenitur secundum voluntatem. - Antecedens declaratur in triplici ordine rerum, scilicet pure naturalium, sensitivorum, ct intellectualium. - Consequentia vero tenet cx eo, quod angelus est naturae intellectualis. IV. Circa praedicta occurrit dubium, quomodo in pro­ batione primi sumitur ly inclinatio; ct similiter ly natura. /Vut enim inclinatio sumitur pro actu primo: aut pro actu secundo. Si pro actu primo, nihil concluditur, nisi forte quod in natura intellectuali est aliqua inclinatio, quae est appetitus intellectivus, quam vocamus voluntatem. Quod in praecedente quaestione* conclusum fuit, et nunc non est ad propositum. - Si vero sumitur pro actu secundo, cum non sit sermo universalis quoad actum, idest dc omni actu secundo, sed dc aliquo; nihil aliud concluditur nisi quod cx natura intellectuali potest sibi convenire aliquis actus secundus. Et tunc patet quod in probatione secundi, cum subsumitur quod hoc convenit intellectualibus secundum voluntatem, nihil valet quod dicitur: quia stat quod con­ veniat cis secundum intellectum. Similiter ambiguum est quomodo sumitur ly natura; an scilicet pro substantia rei. ut distinguitur contra potentias eiusdem; an pro essentia seu quidditutc cuiuscumque, sive sil substantia sive potentia rei. Si enim sumitur secundo 99 modo, manifeste sequitur destructio libertatis; quoniam se­ queretur quod potentia libera naturaliter operaretur; quod implicat contradictionem. - Si autem sumitur primo modo, aut intelligitur secundum omnes eius potentius convenire sibi talem inclinationem : out secundum aliquam. Non se­ cundum omnes : quia sic concluderetur amor naturalis non magis in voluntate quam in intellectu. Nec secundum ali­ quam : quid si ratio s. Thomae valet, scilicet quia id quod est prioris salvatur in posteriori, ita concludit dc una po­ tentia sicut dc alia. V. Circa illam propositionem assumptam, scilicet: Sem­ per prius salvatur in posteriori, dubium occurrit, quomodo accipiatur in proposito: an scilicet dc salvari formalitcr, eo modo quo superius salsatur in suo inferiori; aut dc salvari virtualiter, eo modo quo prius efficiens salsatur in posteriori agente. Si enim primo modo sumitur, nihil aliud infert nisi quod in intellectualibus salvatur ratio naturae, quia notura in communi est prior et superior natura in­ tellectuali. Ex hoc autem non habetur nisi quini condi­ tiones essentiales naturae conveniant intellectualibus, quem­ admodum homini conditiones animalis. - Si autem sumitur secundo modo, nihil aliud infertur nisi quod potentiae omnes operantur in vi essentiae a qua fluunt. Et confirmatur. Quia aut intendis quod vis aut ratio prioris salvatur in posteriori quoad operari: aut quoad modum operandi. Si quoad operationem ipsam, nihil aliud infertur nisi quod operatio posterioris est quodammodo etiam operatio prioris: quod non est ad propositum. - Si quoad modum operandi, ita quod modus operandi prioris sit etiam modus operandi posterioris, falsissima est propo­ sitio; ut patet dc libero arbitrio, quod operatur libere, ct tamen substantia α qua egreditur, causât naturaliter. Et agentium in universo alia libere, alia naturaliter agunt; ct tamen primum agens.non agit nisi uno modo. VI. Ad has obiectioncs est dicendum breviter, quod hic est sermo dc inclinatione actuali, quae est actus secundus; sed non est dc qualicumque actu secundo, sed dc illo tantum qui habet rationem tendentiae in aliud; et de na­ tura, ut dicitur dc substantia rei.* Ita quod sensus est, quod * Ct «ea. n commune est omni naturae, idest substantiae, habere ali­ quam inclinationem actuolcm naturalem. Et quoniam in­ clinatio actualis non convenit nisi mediante inclinatione habituali, consequens est ut omni naturae insit talis actus secundus, qui est inclinatio actualis, secundum inclinatio­ nem habitualem. Quae cum nihil aliud sit quam proprius appetitus fluens ex illa natura, oportet quod talis inclinatio actualis insit secundum appetitum. Et consequenter incli­ natio actualis naturae intellectualis inest ei secundum pro­ prium illius appetitum, qui est appetitus intellectivus, qui vocatur voluntas. - Et sic patet quod non est par ratio dc omni actu secundo, aut dc omni potentia rei. Sed quem­ admodum cx quaestione praecedente · ostensum est quod ’ Qc «rt. u ad omnem naturam sequitur potentia aliqua appclitivj, ct consequenter nd naturam intellectualem appetitus intelle­ ctualis ; sic nunc consequenter ostenditur quod omni na­ turae convenit quod cx eu tluat actualis aliqua inclinatio determinata ad unum (hoc enim idem esi dicere quod natu­ ralis), et consequenter quod hoc conveniat naturae intelle­ ctuali secundum cius proprium appetitum, quo habitualitcr inclinatur ad aliud, ut inclinatio inclinationi respondeat. \ 11. Ad secundam vero quaestionem ·, qua inquiritur · er. c..m *. sensus probationis adductae ad praefatam maiorem, bre­ viter dicitur» quod hic est sermo dc illo modo salvandi, quo superius imbibitum salvatur in suo inferiori. Ita quod, quia natura intellectualis habet in se duo, ct quod sit na­ tura, ct quod sit talis natura, putfi intellectualis; nec habet rationem naturae secundum aliquem alium gradum quam intellectualem ; consequens est quod appetitus proprius totius, seu suppositi habentis naturam intellectualem, ha­ bent in sc aliquid cx substantia intellectuali inquantum tuitura est, et aliquid inquantum intellectualis est. Et cum cx hoc quod intellectualis est, sortiatur libertatem; ex eo quod habet rationem naturae, naturalitatem libertati non repugnantem sortiri debet. Talis autem est naturalitas obiectiva primi actus sui. lOO QUAESTIO LX. ARTICULUS II Et ex hoc patet quod, cum sermo s.Thoinne sit dc natura ut natum est, ut distinguitur contra liberum ut liberum est; si comparemus rationem naturae ad rationem intellectualis gradus, intendit quod prius, eo modo quo superius dicitur prius, formalitcr salvatur in »uo posteriori, quia ratio natu­ rae prior est ct superior gradu intellectuali. - Non tamen credas quod sic sit superior quemadmodum anima! respectu hominis; sed potius quemadmodum ens ct unum respectu omnium rerum: quia scilicet natura non dicit alium gradum a quidditate in qua salvatur, sed eundem penitus. Ita quod, quemadmodum dicendo ens homo, non dico duos gradus, sed hominem tantum, sub duabus tamen rationibus; sic dicendo humanitas· natura, aut natura humana, non dico duos gradus rerum, sed humanitatem tantum. Non sic au­ tem est, dicendo animal homo: quin dicuntur duo gradus, scilicet sensitivus ct intellectivus. Et ideo notantor dixi quod hic est sermo dc illo modo quo superius imbibitum salvatur in suo inferiori. Oportet enim conditiones talis prioris imbibitas esse in proprietatibus inferioris, ct penetrare quo­ dammodo cas; et non seorsum convenire, quemadmodum proprietates animalis conveniunt homini. Et sic cx hoc sequitur quod appetitus intellectualis in propria operatione naturalitatem simul cum libertate habeat: illam obicctive, respectu tamen alicuius obiecti; hanc eliative. Et sic non solum sequitur quod conditiones naturae insint naturae intellectuali, sed etiam quod sint illi imbibitae. Si vero comparetur ratio naturae ud ipsam potentiam appctitivnm, tunc posset uterque modus salvationis susti­ neri. superioris quidem in inferiori, quia voluntas natura quaedam est; prioris vero agentis, «ut quasi agentis, in posteriori, quia voluntas α natura, idest substantia intel­ lectuali. emanat, ut coniuncta proprietas cius. VIII. Ad confirmationem® vero, qua quaeritur. Aut tenet in operatione, aut modo operandi: respondetur quod non est limitanda propositio illa, sed indistincte ct abstracte inlclligcnda, quod vis prioris salvatur in posteriori, iuxta tamen capacitatem posterioris, sive hoc sit quoad operari, sive quoad modum operandi, sive quoad utrumque. Et quoniam, in proposito, ratio naturae consistit in hoc quod est determinari seu determinatum esse ad unum; conse­ quens est ut in omni habente rationem naturae, secundum omnes cius vires inveniatur determinatio ad unum, iuxta capacitatem eius. Et sic natura intellectualis, secundum omnes vires suas, erit determinata ad unum secundum capacitatem cius. Non compatitur autem gradus intelle­ ctualis ratio determinationem ad unum eliative, nec deter­ minationem ad unum obicctive, universaliter; sed respectu alicuius obiecti tantum. Et ideo non conclusimus univer­ salem, sed particularem, scilicet quod aliquis amor con­ venit naturaliter ipsi intellectuali. - Nec sequitur negatio li­ bertatis; nec est eadem ratio de aliquo actu appetitus in­ tellectis i, et dc omni: quia naturalitas in aliquo quoad aliquid, non repugnat intellectualitatis capacitati, sed bene repugnaret naturalitas in omni actu. lam enim dictum esi prius oportere salvari in posteriori, iuxta capacitatem po­ sterioris, ct non e contra. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM IN ANGELIS SIT DILECTIO ELECTIVA I* ΙΓ*, qu. x, art, i ; De Verit., qu, xxn, an. 5. zyvi?-’1, ^VNDt M SIC f RO( EDITER. \'iJctllF quod angelis non sit dilectio electiva. Diΐ lectio enim electiva videtur esse amor •'rationalis: cum electio sequatur consi­ lium. quod in inquisitione consistit, ut dicitur in Op. », '7 · «p- m. η. n f III Ethic, * Sed rationalis umor dividitur contra ». Th. led· «· vni. - Cf. HbA I intellectualem (qui est proprius angelorum): ut di­ car. ix, nam. r, ·. Th kct. vu. citur iv cap. de Dir. Nom.* Urgo in angelis non • S.Th. Icet 1«. est dilectio electiva. 2. Praeterea, in angelis non est nisi cognitio naturalis, praeter cognitionem infusam: quia non discurrunt dc principiis ad acquirendum conclusio­ nes. Et sic ad omnia quae naturaliter cognoscere « possunt, sic sc habent sicut intellectus noster 3 ad prima principia quae naturaliter cognoscere potest. Sed dilectio sequitur cognitionem, ut dictum csl *· Ergo in angelis, praeter dilectionem gratuitam, non est nisi dilectio naturalis. Non ergo electiva. Sed contra, naturalibus neque meremur neque demeremur. Sed angeli sua dilectione aliqua me­ rentur, vel demerentur. Ergo in eis est aliqua di­ lectio electiva. Respondeo dicendum quod in angelis est quae­ dam dilectio naturalis, et quaedam electiva. Et naturalis dilectio in eis est principium electivae ; quia semper id quod pertinet ad prius, habet rationem principii; unde, cum natura sit primum «) noster, - Om. I'f·; ponunt,., cognoscere om. C, ?) et. - Om. PFGah γ) cognoscuntur. - sciuntur ABCDE. 5) intellectu. - sicut enim intellectus cognoscit principia naturali­ ter, sic voluntas vult finem naturaliter eddit B. quod est in unoquoque, oportet quod id quod ad naturam pertinet, sit principium in quolibet. Et hoc apparet in homine et ? quantum ad in· ? tellcctum, et quantum ad voluntatem. Intellectus I enim cognoscit principia naturaliter: et ex hac I cognitione causatur in homine scientia conclu­ sionum. quae non cognoscuntur T naturaliter ab T homine, sed per inventionem vel doctrinam.Similiter in voluntate tinis hoc modo se habet, sicut principium in intellectu % ut dicitur in II 3 Physic, ♦ Unde voluntas naturaliter tendit in suum JJtLkah’ linum ultimum: omnis enim homo naturaliter vult beatitudinem. Et ex hac naturali voluntate cau­ santur omnes aliae voluntates: cum quidquid homo vult, velit propter tinum. Dilectio igitur boni quod homo naturaliter vult sicut tinum, est dilectio na­ turalis: dilectio autem ab hac derivata, quae est boni quod diligitur propter finem. est dilectio electiva. j Hoc tamen differenter sc habet cx parte intel­ lectus, ct voluntatis. Quia, sicut supra* dictum * Q* '“'·*· est, cognitio intellectus fit secundum quod res cognitae sunt in cognoscente. Est autem ex im­ perfectione intellectualis naturae in homine, quod non statim eius intellectus naturaliter habet omnia intclligibilia, sed quaedam, a quibus in alia quo­ dammodo movetur. - Sed actus appetitivae virtutis est. e converso, secundum * ordinem appetentis ad 1 converso, secundum,-e converso, quia statim appetit sccuudum quod debet appetere ct secundum quod apta nata est appetere, quia naturaliter appetit finem, ea autem quae sunt ad finem, appetit pr&. pier finem, ct per electionem vult ea secundum B. <) e » ί QUAESTIO LX, res. Quarum quaedam sunt secundum sc bona. et ideo secundum se ζ appetibilia: quaedam vero habent rationem bonitatis ex ordine ad aliud, ct sunt appetibilia propter aliud. Unde non est cx imperfectione appetentis, quod aliquid appetat naturaliter ut finem, ct aliquid per electionem, ut ordinatur r* in finem. - Quia igitur natura intelle­ ctualis in angelis perfecta est, invenitur in eis sola cognitio naturalis, non autem ratiocinativa: sed invenitur in cis dilectio ct naturalis et electiva. Hacc autem dicta sunt, praetermissis his quae ») et ideo tteundum ir. — et propter sc codiiAu ARTICULUS 11 ΙΟΙ supra naturam sunt: horum enim natura non est principium sufficiens. De his autem infra * dicetur. · Q«An primum ergo dicendum quod non omnis di­ lectio electiva est amor rationalis, secundum quod rationalis amor dividitur contra intellectualem. Dicitur enim sic amor rationalis, qui sequitur cognitionem ratiocinativam : non omnis autem electio consequitur discursum rationis, ut supra * dictum est, cum de libero arbitrio ageretur; sed solum electio hominis. Unde ratio non sequitur. Ad secundum patet responsio cx dictis * ’,B corpofe' r,| ordinatur. · ordinatum BDFG. Commentaria Cardinalis Caietani clarus est: electiva, idest libera totaliter, ct quoad obicctum, ct quoad exercitium actus. In corpore quatuor facit: primo, proponit duas condu• G. num. xq. siones nd quaesitum; secundo, probat secundam·; tertio, • a no. ir. probat primam ·; quarto, aperit praedicta omnia habere lo• Ct. n»m. T. cum in naturalibus ·. Quoad primum, prima conclusio est: In angelis est di­ lectio duplex, naturalis scilicet, ct electiva. - Secunda vero esc: Naturalis dilectio in eis est principium electivae. II. Quoad secundum, probatur secunda conclusio sic. Quod spectat nd naturam est principium in quolibet: ergo di­ lectio naturalis in angeli.·» est principium dilectionis electivae. Antecedens dupliciter probatur. Primo, ratione: quia natura est primum in unoquoque; ac per hoc. sicut ipsa est fundamentum omnium, ita id quod spectat ad ipsam, est principium reliquorum. Probatur sequela n posteriori : quia scilicet universaliter videmus id quod habet rationem principii in unoquoque, pertinere nd prius in illo. - Secundo, manifestatur dictum antecedens in natura intellectuali nobis nota, in homine scilicet, tam quoad intellectum, quam quo­ ad voluntatem. Et dare patet in littera. III. Circa hanc conclusionem dubium occurrit, in quo genere causae dilectio naturalis sit causa electis ac. Ad hoc dicitur, quod dilectio naturalis, cx parte obiccti, est causa finalis electivae: quia propter naturaliter dilectum diligimus alia. - Ex parte vero actus, est causa per modum efficientis, sicut cognitio principii est causa efficiens cogni­ tionis conclusionis : voluntas enim cx volitions finis facit sc volentem alia. Facit autem libere utendo volitionc na­ turali ad causandum dilectionem electivam. Unde non odimitur libertas cx concursu hoc; sicut nec cx concursu ali­ cuius habitus ad electionem. • O. eia. ». IV.Quoad tertium *, probatur prima conclusio sic. Habere utramque dilectionem, naturalem scilicet et electivam, nul­ lam ponit imperfectionem in intellectuali natura: ergo non est negandum nb angelis. Antecedens probatur cx differentia duplici inter dilectio­ nem ct cognitionem. Prima est in hoc, quod cognitio fit per hoc quod cognitum habetur a cognoscente: dilectio vero per hoc quod diligens tendit in rem dilectam. - Et ex huc sequitur secunda: scilicet quod cognitio inquisitivn prove­ niat cx imperfectione naturae intellectualis; dilectio autem electiva non provenit cx imperfectione appetentis. Et probatur sequela huius ditferentiae cx priori. Quia cognitio inquisitivn, cum importet discursum cx noto ad ignotum, ponit in cognoscente privationem cognoscibilium, ct consequenter privationem alicuius perfectionis in scipso; quia cognitio fit per hoc quod cognitum habetur in cogno­ scente. Dilectio autem electiva, cum importet appetitum unius non propter sc. sed propter aliud, ponit privationem bonitatis in ipso obiccto appetibili propter aliud (ex hoc itulus T i ». n.j.· Crt. s*· enim quod non propter sc, sed propter alterius bonitatem appetibilis ( rationem habet 1, rationem habere imperfectae bonitatis convincitur): cl non ponit privationem alicuius perfectionis in appetente; quia appetitus ipse actualis non fit per hoc quod appetibile sit in appetente, sed per hoc quod appetens tendit in ipsum appetibile. Nota hic quod praesens sermo est, non de appetente secundum omnia concurrentia ad netum appetendi (quo­ niam sic oportet etiam appetibile esse in appetente); sed de appetente secundum vim nppetitivam praecise formaliter inquantum appetens est Sic enim salvantur ditferentiae assignatae. V. Quoad quartum ♦, manifeste aperit de naturaliter · Ci. ne®, convenientibus angelis sc loqui. VI. In responsione nd secundum, dubium restat: quia cx praedictis non videtur evacuari dubium. Quia si intel­ lectus est determinatus ad unum, ergo non potest utram­ que contradictionis portem proponere voluntati. Ergo nec voluntas potest utramque contradictionis partem eligere : libertas enim voluntatis indifferentiam supponit in intellectu, VII. Ad hoc dicitur, quod intellectum esse determina­ tum ad unum, contingit tripliciter: uno modo, in actu primo; alio modo, in actu secundo; tenio, in particulari ubiecto. Determinationem in actu primo, voco determina­ tionem ud speciem intclligibilcm; determinationem inactu secundo, voco determinationem ud operationem intellectus; determinationem ad particulare obicctum, voco determi­ nationem intellectus ad tolc obicctum, idest ad hoc ita quod non ad illius oppositum, idest ad hanc contradictionis panem ita quod non ad alteram. Et dico quod, licet in­ tellectus angeli speculativus sit a natura determinatus omni modo; intellectus tamen practicus non est universaliter de­ terminatus tertio modo. Est siquidem intellectus uterque habens actu omnes species inlclligibilcs; sed speculativus, si exit in actum, est determinatus ita ad hinc partem Con­ tradictionis , scilicet eam quae vera est. quod non potest cadere in alteram : ut in nobis experimur in principiis. Practicus vero utramque potest contradictionis partem sub ratione veri boni apprehendere et proponere, aim de bonis particularibus agitur’ quoniam utroque par» potest fini con­ sonare. Non nutem potest utraque pars in speculativis poni vera, sed altera tantum: quae non cognoscitur in particu­ lari nisi quando est, ut cx dictis· patet. Negandum est ergo quod intellectus non possit utrnmquc contradictionis par- \»i «Ή lent proponere.-Nec cx hoc sequitur imperfectio intellectus: quia non privatur intellectus aliquo esse obiccti in se in actu primo; hacc enim privatio est de qua in articulo di­ citur quod poneret imperfectionem. - Nec luit diminutus s. Thomas, si hoc tacuit: quoniam eiusdem rationis est li­ bertas voluntatis, ct ista indeterminatio intellectus praclici; ct alterum dicens, alterum insinuavit studiosis. l QUAESTIO I.X. ARTICULUS 111 102 ARTICULUS TERTIUS L'THL'.M ANGELUS DILIGAT SEIPSUM DILECTIONI: NATURALI ET ELECTIVA Γ II”, qu. xxn, «rt. 4; qu. nu, urt. 4; sic PROCEDITOR. Videtur quod angelus non diligat seipsum dilectione naturali et electiva. Dilectio enim natu­ ralis est ipsius finis, sicut dictum est *; dilectio autem electiva, eorum quae sunt ad fi­ nem. Sed idem non potest esse finis et ad finem, respectu eiusdem. Ergo non potest esse eiusdem dilectio naturalis ct electiva. 2. Praeterea, amor est virtus unitiva ct con• s.Th. kct. w, crciiVÛ3 Dionysius dicit, iv cap. dc Div. Nom.* Sed unitio et concretio est diversorum in unum reductorum. Ergo non potest angelus diligere seipsum. 3. Praeterea, dilectio est quidam motus. Sed omnis motus in alterum tendit. Ergo videtur quod angelus non possit amare seipsum dilectione na­ turali, nec electiva. Sed contra est quod Philosophus dicit, IX Ethic. \ quod amicabilia quae sunt ad alterum. irft’kS'wu J veniunt ’ e.v amicabilibus quae sunt ad seipsum. α Respondeo dicendum quod, cum amor sit boni, ? bonum autem sit ct in substantia ct in > accidente, s^i kcLn.’’ ut Palct 1 Ethic.*. dupliciter aliquid amatur: uno modo, ut bonum subsistens; alio modo, ut bonum accidentale sive inhaerens. Illud quidem amatur ut bonum subsistens, quod sic amatur ut ei ali­ quis velit bonum. Ut bonum vero accidentale seu inhaerens amatur id quod desideratur alteri: sicut amatur scientia, non ut ipsa sit bona, sed d tertium « 3) veniunt. - venerunt ABCEFGa; toixiv ... <ληλ^0ί«3·. Xristnf. ct in iubifantia ct in. - in subitantia ct Pd$. De Div. cap. iv, l«t. 1«. ut habeatur. Et hunc modum amoris quidam no­ minaverunt concupiscentiam: primum vero ami­ citiam. Manifestum est autem quod in rebus cognitione carentibus, unumquodque naturaliter appetit con­ sequi id quod est sibi bonum: sicut ignis locum sursum. I ndc ut angelus et homo naturaliter appe­ tunt T suum bonum et suam perfectionem. Et hoc τ est amare seipsum. Unde naturaliter tam angelus quam homo diligit seipsum, inquantum aliquod bonum naturali appetitu sibi desiderat. Inquantum vero sibi desiderat aliquod bonum per electionem, intantum amat seipsum dilectione electiva. Ad primum ergo dicendum quod angelus aut horno non diligit se dilectione naturali et electiva secundum idem; sed secundum diversa, ut di­ ctum est *. ’b “***«· Ad secundum dicendum quod, sicut plus est esse unum quam uniri, ita amor magis est unus ad seipsum, quam ad diversa quae ei uniuntur. Sed ideo Dionysius usus fuit nomine unitionis et con­ cretionis, ut ostenderet derivationem amoris a sc in alia, sicut ab uno derivatur unitio. j| Ad tertium dicendum quod, sicut amor est actio manens in agente, ita est motus manens in amante, non autem tendens in aliquid aliud ex necessitate; sed potest reflecti super amantem, ut amet se­ ipsum, sicut ct cognitio reflectitur in cognoscen­ tem, ut cognoscat seipsum. T) appetunt. - appetit ADCDFG; L’ndc ct anpelus... amare ir- iptum om. E. Commentaria Cardinalis Caietani clarus est. - in corpore unica conclusio, habens aliud secundum rem est accidens, aliud substantia. Et sic duas partes: Angelus diligit seipsum dilectione natu­ haec distinctio infert secundam : scilicet quod uliud habet rali ct electiva. - Et probatur sic. Angelus desiderat sibi rationem boni per modum accidentis, et aliud per modum aliquod bonum naturali appetitu, ct aliquod per electio­ substantiae. Nec tamen membra harum distinctionum mu­ nem: ergo. tuo sc inferunt : quoniam stat aliquid esse substantiam Antecedens, quoad secundam portem, est per sc notum. secundum rem, ct tamen habere rationem boni ct acci­ Quoad primam vero, probatur ex eo quod universaliter, dentalis ct substantialis respectu diversorum: ut patet in etiam in rebus cognitione carentibus, invenitur unumquod­ his substantiis quae assumuntur in usum nostrum; a scipsis que naturaliter appetere suam perfectionem. - Consequentia enim diliguntur per modum substantiae, a nobis vero per vero probatur: quia hoc est amare seipsum. Quod decla­ modum accidentis. ratur distinguendo duos modos quibus res amatur: scilicet In proposito autem utraque distinctio est necessaria. aut ut substantia, aut ut accidens. Et probatur distinctio Tum quia sermo est dc dilectione sui ipsius in rebus ha­ cx ratione obiecti amoris, scilicet boni, quod in haec duo bentibus perfectiones supra dictas de natura accidentium. Tum quia secunda distinctio, quae principaliter est intenta distinguitur. - Et omnia clara sunt. II. Adverte hic quod bonum distingui in substantiam (ut in littera patet cx ly ut subsistens, ct ut accidentale). ct accidens, dupliciter intclligi potest: uno modo, ut sic Huit ex prima. Et propterca m littera cx prima posita m distinctio in res; alio modo, ut sit distinctio in modos. I Ethic., deducitur secunda; et cx en assignatur ratio distin­ Et si quidem est distinctio rcalis, sensus est quod bonorum ctionis amoris in amorem amicitiae ct concupiscentiae. T iivlvs • Qu. >. • V«r • An QUAESTIO LX, ARTICULUS IV ιο3 ARTICULUS QUARTUS UTRUM UNUS ANGELUS NATURALI DILECTIONE DILIGAT ALIUM SICUT SEIPSUM De Dir. Xam.. ap. iv, Icet. IX. sic proceditur. Videtur quod j®^\M>unus an8c'us non diligat naturali dile· ctione alium sicut seipsum. Dilectio enim •"•^"^sequitur cognitionem. Sed unus angelus non cognoscit alium sicut seipsum : quia seipsum cognoscit per suam essentiam, alium vero per 'Qa.oiArt.1, eius similitudinem, ut supra* dictum est. Ergo videtur quod unus angelus non diligat alium sicut seipsum. 2. Praeterea, causa est potior causato, ct prin­ cipium eo quod ex principio derivatur. Sed dile­ ctio quae cst ad alium, derivatur ab ea quae cst seipsum; sicut dicit Philosophus, IX Ethic. * snfiu? Λ? ^r8° nngehis non diligit alium sicut seipsum, sed seipsum magis. 3. Praeterea, dilectio naturalis cst alicuius tanquam linis; et non potest removeri. Sed unus angelus non est finis alterius; ct iterum haec dilectio potest removeri, ut patet in daemonibus, qui non diligunt bonos angelos. Ergo unus an­ gelus non diligit alium naturali dilectione sicut seipsum. a Sed contra est, quia α illud quod invenitur in omnibus, etiam ratione carentibus, videtur esse ·νσχ«> naturale. Sed sicut dicitur Eccli. xm *, omne ani­ mal diligit sibi simile. Ergo angelus diligit natu­ raliter alium sicut seipsum. •Art.pr»cc. Respondeo dicendi m quod, sicut dictum est L angelus et homo naturaliter seipsum diligit. Illud autem quod est unum cum aliquo, est ipsummet: unde unumquodque diligit id quod est unum sibi. Et si quidem sit unum sibi unione naturali, diligitillud dilectione naturali: si vero sit unum secum unione non naturali, diligit ipsum dilectio­ ne non naturali. Sicut homo diligit civem suum dilectione politicae virtutis; consaguincum autem suum dilectione naturali, inquantum est unum cum eo in principio generationis naturalis. Manifestum est autem quod id quod est unum cum aliquo, genere vel specie, cst unum per na­ turam. Et ideo dilectione naturali quaelibet res diligit id quod cst secum unum secundum spe­ ciem , inquantum diligit speciem suam. Et hoc etiam apparet in his quae cognitione carent: nam quartum re. quia. - quod BFa. £) ditipit.- diliget \DE; ci Itn ente iffttm \CDEFC. a) ignis naturalem inclinationem habet ut commu­ nicet alteri suam formam, quod est bonum cius; sicut naturaliter inclinatur ad hoc quod quaerat bonum suum, ut esse sursum. Sic ergo dicendum est quod unus angelus di­ ligit alium naturali dilectione, inquantum convenit cum eo in natura. Sed inquantum convenit cum eo in aliquibus aliis, vel etiam inquantum differt ab eo secundum quaedam alia, non diligit eum naturali dilectione. Ad primum frgo dicendum quod hoc quod dico sicut seipsum. potest uno modo determinare co­ gnitionem seu dilectionem ex parte cogniti ct di­ lecti. Et sic cognoscit alium sicut seipsum: quia cognoscit alium esse, sicut cognoscit seipsum T esse. - Alio modo potest determinare cognitionem et dilectionem ex parte diligentis et cognoscentis. Et sic non cognoscit alium sicut seipsum: quia se cognoscit per suam essentiam, alium autem non per eius essentiam. Et similiter non diligit alium sicut seipsum: quia seipsum diligit per suam voluntatem, alium autem non diligit per cius vo­ luntatem. Ad secundum dicendum quod ly sicut non de­ signat aequalitatem, sed similitudinem. Cum enim dilectio naturalis super unitatem naturalem fun­ detur. illud quod est minus unum cum eo, natu­ raliter minus diligit. Unde naturaliter plus diligit quod est unum numero, quam quod est unum specie vel genere. Sed naturale est quod similem dilectionem habeat ad alium sicut ad seipsum, quantum ad hoc, quod sicut seipsum diligit in­ quantum vult sibi bonum, ita alium diligat in­ quantum vult eius bonum. An tertium dicendum quod dilectio naturalis dicitur esse ipsius finis, non tanquam cui aliquis velit bonum; sed tanquam bonum quod quis vult sibi, et per consequens alii, inquantum est unum sibi. Nec ista dilectio naturalis removeri potest etiam ab angelis malis, quin dilectionem naturalem habeant ad alios angelos, inquantum cum cis communicant in natura. Sed odiunt cos, inquantum diversificantur secundum iustitiam et iniustitiam. γ) itifHum. - sc ACDEFGa. Commentaria Cardinalis Caiotani Antecedens probatur,quoad primam partem: quia unum rnxvs clarus cst. - In corpore una conclusio, habens duas partes: Angelus unus diligit alium dilectione na­ alicui, ut sic, cst ipsummetunumquodque autem seipsum turali quoad aliquid, ct quoad aliquid non. - Et probatur naturaliter diligit. - Quoad secundam vero, declaratur in sic. Unumquodque diligit quod cst sibi unum, ct co modo amore consanguinei ct concivis. quo cst sibi unum. Ergo quod cst sibi unum secundum Secunda vero consequentia probatur cx eo, quod unum naturam, diligit dilectione naturali; ct quod non. non. Ergo genere vel specie est unum secundum naturam. Et quoniam naturaliter diligit quod cst sibi unum in specie vel in ge­ super veritate huius consequentis fundator prima pars conclu­ nere. Ergo tam homo quam angelus naturaliter diligit alium sionis directe respondens quaesito, probatur idem consequens quoad aliquid, scilicet secundum convenientiam in natura, a s. Thoma a posteriori, cx naturali appetitu generantis, quod ct quoad aliquid non, scilicet secundum id aut in quo aliter per se primo tendit ad bonum speciei: quia scilicet ignis convenit, puta per electionem uut consuetudinem, aut dif­ naturaliter generat alium, sicut etiam naturaliter appetit bo­ fert; quia secundum hoc forte odio habetur. num proprium, quod cst esse sursum. - Reliqua plana sunt. T QUAESTIO LX, ARTICULUS V 104 ARTICULUS QUINTUS UTRUM ANGELUS NATURALI dilectione diligat deum plus quam seipsum Γ 11··, qu. cur, art. IP IP , qu. un, art. 3; I! di*t. tn, part, it, qu. in; HI, Ji»t. xxtx, art. 3; Quudlil·. I, qu. ΓΓ, art. 3; Ζλ· Μ, .V<»m. cap, tv, ccl tx, t. I res naturaliter moveatur: inclinatio enim naturalis angelus naturali dilectione non diligat in his quae sunt sine ratione % demonstrat incliη Deum plus quam seipsum. Quia, ut nationem naturalem in voluntate intellectualis na­ ...... ‘dictum est *, dilectio naturalis turae. I fundatur numquodque autem in rebus naturalibus, super unione naturali. Sed natura divina maxime quod secundum naturam hoc ipsum quod est, I distat a natura angeli. Ergo naturali dilectione alterius est, principalius ct magis inclinatur in id angelus minus diligit Deum quam se, vel etiam cuius est. quam in seipsum. Et haec inclinatio na­ alium angelum. turalis demonstratur ex his quae naturaliter agun­ • 2. Praeterea, propter quod unumquodque, ct 3 tur: quia unumquodque, sicut agitur naturaliter, nugis*. Sed naturali dilectione quilibet diligit sic aptum natum est agi. ut dicitur in 11 Physic.* s.tii, kit.n. a|jum propter se: unumquodque enim diligit aliquid Videmus enim quod naturaliter pars se exponit, inquantum est bonum sibi. Ergo dilectione naturali ad conservationem totius ° : sicut manus exponitur * angelus non diligit Deum plus quam seipsum. ictui, absque deliberatione, ad conservationem 3. Praeterea, natura reflectitur in seipsam: totius corporis. Et quia ratio imitatur naturam, videmus enim quod omne agens naturaliter agit huiusmodi inclinationem invenimus in virtutibus ad conservationem sui. Non autem reflecteretur politicis: est enim virtuosi civis, ut se exponat in seipsam natura, si tenderet in aliud plus quam morus ’ periculo pro lotius reipublicae conserva» ? in seipsam ?. Non ergo naturali dilectione diligit tione; ct si homo esset naturalis pars huius civi­ angelus Deum plus quam se. tatis, haec inclinatio esset ei naturalis. 4. Praeterea, hoc videtur esse proprium ca­ Quia igitur bonum universale est ipse Deus, ritatis, ut aliquis Deum plus quam seipsum di- et sub hoc bono continetur etiam angelus et humo T ligat. Sed dilectio caritatis non est naturalis in 7 ct omnis creatura, quia omnis creatura naturaliter, angelis, sed diffunditur in cordibus eorum per secundum id quod est, Dei est; sequitur quod Spiritum Sanctum, qui datus est cis, ut dicit \ugu- naturali dilectione etiam angelus ct homo plus et •op. «. stinus, XII de Cir. Dei*. Ergo non diligunt Deum principalius diligat Deum quam seipsum. - Alioangeli dilectione naturali plus quam scipsos. quin. si naturaliter plus seipsum diligeret quam 5. Praeterea, dilectio naturalis semper manet, ! Deum. sequeretur quod naturalis dilectio esset manente natura. Sed diligere Deum plus quam penersa; ct quod non perficeretur per caritatem, seipsum non manet in peccante angelo vel ho- sed destrueretur. ffl < op- xivue mine: quia, ut Augustinus dicit. XIV de Cir. Dei*. Ad primum ergo dicendum quod ratio illa proce' fecerunt civitates duas amores duo, terrenam sci­ dit in his quae ex aequo dividunturt quorum licet amor sui usque ad Dei contemptum, caelestem unum non est alteri ratio existendi ct bonitatis: 4 Jg vero amor Dei usque ad contemptum sui. Ergo in talibus enim unumquodque diligit naturaliter ( diligere Deum supra seipsum non est naturale. magis seipsum quam alterum, inquantum est ma­ Sed contra, omnia moralia legis praecepta sunt gis sibi ipsi unum quam alteri. Sed in illis quorum de lege naturae. Sed praeceptum de diligendo unum est tota ratio existendi ct bonitatis alii. ma­ Deum supra seipsum, est praeceptum morale le­ gis diligitur naturaliter tale alterum quam ipsum; gis. Ergo est de lege naturae. Ergo dilectione sicut dictum est * quod unaquaequac pars diligit *ia»nx«. naturali angelus diligit Deum supra seipsum. naturaliter totum plus quam se. Et quodlibet Respondeo dicendum quod quidam dixerunt quod singulare naturaliter diligit plus bonum suae spe­ angelus naturali dilectione diligit Deum plus quam ciei. quam bonum suum singulare. Deus autem se, amore concupiscentiae: quia scilicet plus ap­ non solum est bonum unius speciei, sed est ipsum petit sibi bonum divinum quam bonum suum, universale bonum simpliciter. Unde unumquod­ δ Et quodammodo '· amore amicitiae, inquantum que suo modo naturaliter diligit Deum plus quam scilicet Deo vult naturaliter angelus maius bonum seipsum. quam sibi: vult enim naturaliter Deum esse Deum, Ad secundum dicendum quod, cum dicitur quod « se autem vult habere naturam propriam. Sed · Deus diligitur ab angelo inquantum est ci bonus, simpliciter loquendo, naturali dilectione plus di­ si ly inquantum dicat finem, sic falsum est: non ligit se quam Deum: quia intensius ct principa­ enim diligit naturaliter Deum propter bonum suum, lius naturaliter diligit se quam Deum. sed propter ipsum Deum. Si vero dicat rationem ζ Sed falsitas huius opinionis manifeste ζ apparet, amoris cx parte amantis, sic verum est; non enim si quis in rebus naturalibus consideret ad quid esset in natura alicuius quod amaret Deum, nisi »D QUINTI M SIC I’ROCEDlTl R. VidctUT quod S et. - Om. ACEmD. - Pm alium, aliud coJiccé ct «». seipiam. - 9c codices et a. γ) ίη. - etiam CDE, etiam in B. 6} quodammodo. - quodam miirn modo AC. « Sed. - SeJ alii dicunt quod G. α· ?i manifeste. - a/erte codiçc*. rti sute ratione. - fecundum ruftOMm aulice» cl omnes supernatural! bcatitu- quodque naturaliter diligat plus Deum quam sedine, sic diligitur dilectione caritatis. ipsum. «) d. - Om. ADCEO. λ) naturaliter. · univertalittr B. μ) unum ct.· Ora. Codfcc»· n ifium. - fkum Λ, (nm ceteri· Commentaria Cardinalis Caietani durus est. - In corpore duo facit: primo, refert xxvii, qu. i ·. ubi, licet teneat conclusionem, ct assentiat te- · An. j. quondam opinionem circa quaesitum; secundo, deter­ eundae rationi, ct illi signo de forti politico, ad hoc quod minat unica conclusione, simul improbando relatam opinaturalis ­ ratio inclinat ad magis Deum diligendum quam nionem. scipsum ; hanc tamen prinum rationem destruere nititur. Quoad primum, tria dicit opinio illa. Primo, quod Et in duobus deficere eam dicit. angelus naturaliter diligit Deum plus quam sc, amore con­ Primo, falsum essc dicit hoc fundamentum, scilicet quod cupiscentiae. - Secundo, quod etiam quodammodo umore pars naturaliter diligit plus totum quum seipsam. Et ad amicitiae. - Tertio, quod simpliciter diligit plus sc quam signum, quod munus exponitur pro salute totius, dicit fal­ Deum. quia intensius ct principalius, sum esse quod manus exponat sc pro toto: sed quod II. Quoad secundum, conclusio responsive est haec: ipsum totum, diligens magis scipsum quam panem, aut Angelus naturali dilectione diligit plus Deum quam sc. partes principales quam minus principales, exponit partem - Et probatur dupliciter. Primo, sic. Unumquodque quod pro toto, et minus principale pro magis principali. id quod est, alterius est, naturaliter magis diligit id cuius Secundo, dicit quod, dato quod pars naturaliter expo­ est. quam scipsum: ergo natura intellectualis, secundum neretur pro toto, hoc esset propter identitatem esse sui cum appetitum sibi proprium, magis diligit id cuius est, quam toro: quia scilicet intendit salvare seipsam, inquantum habet scipsum: ergo angelus magis diligit Deum quam scipsum. esse in toto. Et sic falsum subsumitur, cum dicitur quod Antecedens probatur a posteriori, dupliciter. Primo, cx angelus, seu quaccumquc creatura, sc habet ad Deum ut hoc signo in naturalibus, quod pars absque deliberatione pars ad totum: quia non habet banc partis conditionem re­ exponitur pro toto, ct consequenter naturaliter: quia unum­ quisitam ad propositum, scilicet quod sit aliquid cius quod quodque sic agit naturaliter, sicut aptum natum est agere. reputatur ut totum; nulla enim creatura est aliquid Dei. -Secundo, cx signo in rationalibus quia bonus, seu fortis, V. Ad primam obiecnoncm respondetur, fundamentum exponit sc pro salute reipublicae. Et procul dubio, si cx illud essc non solum verum, sed sufficienter probatum a natura esset civis, naturaliter inclinaretur ad hoc : nunc s. Thomu cx adductis signis. - Ad impugnationem autem autem facit hoc cx ratione. Et est signum naturae, quia primi, facillime patet quid dicendum sit: quia sive pars ar> imitatur naturam; et quia si civilitas esset a natura, exponatur a toto, sive a scipsa, pro salute totius, dummodo opus hoc esset naturale. naturaliter exponatur, semper sequitur quod pars habet Consequentia vero prima patet cx eo, quod inclinatio nugis inclinationem naturalem in bonum lotius, quum sui naturalis in his quae sunt sine ratione, arguit ct ostendit ipsius; exeo quod unumquodque, sicut naturaliter agitur naturalem inclinationem in appetitu intellectuali proportio- ct movetur, sive a seipso sive ab alio, sic aptum natum ». 4. naliter. - Consequentia autem secunda tenet cx co, quod est agi. ct c converso, ut potet in 11 Physic., text. Lxxvm·. * C*?. Deus est universale bonum, et angelus, sicut et omnis crea­ Ad secundam autem obicctioncm dicitur, quod rado tura, continetur sub co. quia omnis creatura, secundum quare pars exponitur pro toto, non est identitas quae est id quod est, Dei est. invento inter partem ct totum. Et huius manifestum si­ Deinde probatur eadem conclusio ducendo ad impossibile gnum habetur cx hoc, quod pars exponitur ad perdendam duplex. Primum est, quod naturalis dilectio esset perversa. identitatem cum toto, ut solvetur essc totius. Non ergo ra­ Secundum vero, quod naturalis dilectio non perficeretur per tio inclinationis iulis est identitas, aut ut salvet seipsam in caritatem, sed destrueretur. Hoc enim essc impossibile est toto; sed ut salvet essc totius secundum sc, etiam cum non evidens. Nec consequentia est ambigua, ut dc sc patet esse ipsius partis. - Sed ratio tali.·» inclinationis est. quam -rwc. up CJrcû rationem primam adductam ad conclusionem *. assignavit s. Thomas : quin scilicet ct natura ct substantia advertendum est quod, cum esse alterius contingat multis partis, hoc ipsum quod est, essentialiter ct primo propter modis, scilicet ut pars totius, ut possessio possidentis, ct ut totum ct totius esse est. Quod convenire cuilibet creaturae effectus est causae, ct hoc multipliciter; ct impossibile sit respectu Dei, patet. Quia quaelibet creatura, secundum suam universaliter intclligi secundum omnem modum alterius naturam, est naturalis pars universi ac per hoc, naturali­ illam propositionem assumptam, unumquodque quod est ter diligit plu» universum quam seipsam, iuxta primum alterius, magis diligit ipsum quam scipsum, quoniam ma­ fundamentum. Ergo, a fortiori, magis diliget ipsum bonum nifeste esset falsa; consequens est quod intclligatur dc universale: tum quia est eminentius totum universum; tum aliquo speciali modo essendi alterius. Et, ut ex adiunctis quia est omne bonum, tum quia bonum ipsum universale, haberi potest, dc illo modo essendi ulterius, quo pars est quod est Deus gloriosus, est finis ct bonum ipsius Universi, sui totius, intelligcnJd est: ita quod vis rationis stat in hoc, ei consequenter α quocumque magis amatur universum, quod pars naturaliter magis diligit totum quam seipsam. ab eodem magis amabitur ipse; ut patet dc exercitu ct , D J χι οψ x, «A IV. Sed tunc occurrunt obiectiones Scoti, in Tertio, (fist. , duce, iuxta doctrinam XII Metaphys., text, ui ·. itulus T rpert. Svmmak Thkoi- d. Thumak T. II. U QUAESTIO LXI, ARTICULUS 1 106 QUAESTIO SEXAGESIMAPRIMA DE PRODUCTIONE ANGELORUM IN ESSE NATURAE IK QUATUOR ARTICULOS DIVISA ea quae praemissa sunt de natura angelo­ Circa primum quaeruntur quatuor. rum *, et cognitione et voluntate eorum, restat Primo: utrum angelus habeat causam sui esse. considerandum de eorum creatione, sive univer- Secundo; utrum angelus sit ab aeterno. • a.qu.L, ic- saliter de eorum exordio *. Et haec consideratio Tertio: utrum angelus sit creatus ante corpo­ est tripartita. Nam primo considerabimus quo­ ralem creaturam. modo producti sunt in esse naturae; secundo, Quarto : utrum angeli fuerint creati in caelo quomodo perfecti sunt in gratia vel gloria *; tertio. empyreo. quomodo aliqui ex eis facti sunt mali *. ost P trod. • Qu. «u. • qu. tum ARTICULUS PRIMUS UTRUM ANGELI HABEANT CAUSAM SUI ESSE Supra, qu. iiiv, irt. i; Opusc, XV, sic proceditur. Videtur quod angeli non habeant causam sui esse. De his enim quae sunt a Deo creata, agitur Genesis i. Sed nulla mentio fit ibi de angelis. Ergo angeli non sunt creati a Deo. 2. Praeterea. Philosophus dicit, in Vili J/u• S. Th. leei. ▼.· taphys. *, quod si aliqua substantia sit forma sine DldJib VII,cap. rt, n. 5, 6. materia, statim per seipsam est ens et unum, et non habet causam quae faciat eam ens et unum. • Qu. l, tn. 2. Sed angeli sunt formae immateriales, ut supra * ostensum est. Ergo non habent causam sui esse. 3. Praeterea, omne quod fit ab aliquo agente, per hoc quod fitT, accipit formam ab eo. Sed angeli, cum sint formae, non accipiunt formam ab aliquo agente. Ergo angeli non habent causam agentem Sed contra est quod dicitur in Psalmo cxi.vm*: Laudate eum. omnes angeli eius. Et postea subdit: Quoniam ipse dixit, et facta sunt. Respondeo dicendum quod necesse est dicere et angelos, et omne id quod praeter Deum est, a Deo factum esse. Solus enim Deus est suum • Qq.i’1. ut. 4: ex. «I, *< *d esse: in omnibus autem aliis differt essentia rui V«n.J.qo.xuv, irt. L ct esse eius, ut ex superioribus * patet. Et ex hoc d primum S a) angelorum. - angeli PACEFGah. β) fuerint. - sint codice» ct ab. γ) per hoc quoJ fit. - fit per hoc quo.l G, tio per hoc jit quo.l edi­ a. Jngr/if, cap. η. >νιι. manifestum esi quod solus Deus est ens per suam essentiam: omnia vero aha sunt entia per participationem *. Omne autem quod est per par- · o. nj. ticipationem, causatur ab eo quod est per essen­ tiam: sicut omne ignitum causatur ab igne. Unde necesse est angelos a Deo creatos esse. Ad primum ergo dicendum quod Augustinus di­ cit. in XI de Civit. Dei*, quod angeli non sunt ·α?. IX. K1XS. praetermissi in illa prima rerum creatione, sed a significantur nomine caeli, aut etiam lucis. -Ideo autem vel praetermissi sunt, vel nominibus rerum corporalium significati, quia Moyses rudi populo loquebatur, qui nondum capere poterat incorpo­ ream ‘ naturam; et si eis fuisset expressum aliquas res esse super omnem naturam corpoream, fuisset eis occasio idololatriae, ad quam proni eram, et a qua Moyses cos praecipue revocare intendebat. Ad secundum dicendum quod substantiae quae sunt formae subsistentes, non habent causam ali­ quam ' formalem sui esse ct suae unitatis, nec causam agentem per transmutationem materiae de potentia in actum: sed habent causam produ­ • D. 646. centem lotam substantiam ♦. Et per hoc patet solutio ad tertium. etiam . - Om. codice». incorpoream. - iiw corpoream B. aliquam. - aliam ACDEFG.- Post unitati» B addit quia tk for· mae ruent in infinitum. 3) i) ζ) Commentaria Cardinalis Cnietani titulo hoc solum advertendum est, quod dc causa ef­ fectiva est sermo. In corpore breviter una conclusione affirmativa respon­ det quaesito: Angelus est creatus a Deo. - Et probatur. Quia n I omne em per participationem, est ub ente per essentiam, sicut ignitum ab igne: solus autem Deus est ens per es­ sentiam, quia solus est suum esse: ergo. - Recole hic quae superius*, cum de universali creatione tractaretur, diximus. QUAESTIO LX!, ARTICULUS 11 107 ARTICULUS SECUNDUS UTRUM ANGELUS SIT PRODUC'IUS A DEO AB AETERNO sic proceditur. Videtur quod angelus sit productus a Deo ab aeterno. Deus enim est causa angeli per suum esse: non enim agit per aliquid additum suae essentiae. Sed esse cius est aeternum. Ergo ab aeterno angelos produxit. 2. Praeterea, omne quod quandoque est et quandoque non est. subiacet tempori. Sed ange­ lus est supra tempus, ut dicitur in libro de Cau•wep.ii.-s.-ni. sis \ Ergo angelus non quandoque est, ct quan­ doque non est, sed semper. 3. Praeterea, Augustinus probat * incorruptibi® litatcm animae per 3 hoc, quod per intellectum est capax veritatis. Sed sicut veritas est incorruptibilis, ita est aeterna. Ergo natura intellectualis et ani­ mae ct angeli, non solum est incorruptibilis, sed etiam aeterna. • ver» ». Sed contra est quod dicitur Proverb, vni ·’, ex persona Sapientiae genitae: Dominus possedit me ab initio viarum suarum, antequam quidquam faceret a principio. Sed angeli sunt facti a Deo. •An.pr»« ut ostensum est ’. Ergo angeli aliquando non fuerunt. Respondeo dicendum quod solus Deus, Paler ct Filius et Spiritus Sanctus, est ab aeterno. Hoc enim fides catholica indubitanter tenet; et omne secundum KDlt. per, tdlcctui II. 3; cjc Ü, propter cctcri cioE- Pro per intellectum, m- contrarium est sicut haereticum refutandum*. Sic enim * Deus creaturas produxit, quod eas c.r ni? hilo fecit, idest postquam nihil fuerat. Ad primum ergo dicendum quod esse Dei est ipsum cius velle. Per hoc ergo quod Deus pro­ duxit angelos et alias creaturas per suum esse, non excluditur quin eas1 produxerit per suam γ voluntatem. Voluntas autem Dei non dc neces­ sitate sc habet ad productionem creaturarum, ut supra ‘ dictum est. Et ideo produxit cl quae voluit, et quando voluit. Ad secundum dicendum quod angelus est supra tempus quod est numerus motus caeli: quia est supra omnem motum corporalis naturae. Non tamen est supra tempus quod est numerus suc­ cessionis esse cius post non esse: cl etiam quod est numerus successionis quae est in operatio­ nibus cius. Unde Augustinus dicit, VIII super Gen, ad lilt. *, quod Deus movet creaturam spiritualem op.xi.io. per tempus. Ai> tertium dicendum quod angeli et animae intellectivae, cx hoc ipso quod habent naturam per quam sunt capaces veritatis, sunt incorrupti­ biles *. Sed hanc naturam non habuerunt ab ae- ‘D.m. terno; sed data fuit cis a Deo quando ipse voluit. Unde non sequitur quod angeli sint ab aeterno. enim. - auttm ABCDE. - Pro fuerat, fuerant t„ qu. ni, art. :8; Opusc. XV, ,tc Angelij, ctp. χνη; Opu»c. XXIII, in Decretal. L D TtRTItM SIC proceditur. Videtur quod angeli fuerint creati ante mundum cor­ poreum. Dicit enim Hieronymus \ super Epistolam ad Titum *: Sex millia non­ dum nostri temporis complentur annorum ; et quan­ ta tempora, quantasque saeculorum origines fuisse arbitrandum est, in quibus Angeli. Throni9 Domi­ nationes. ceterique ordines Deo servierunt? - Da’tkhscorth.. mascenus etiam dicit, in . II libro ·: . Quidam dicunt i c3p.iD. . . quod ante omnem creationem geniti sunt angeli ; ut Theol°gus Gregorius *: < Primum quidem «·*· excogitavit angelicas virtutes et caelestes, et exco­ gitatio opus eius fuit >. 2. Praeterea, angelica natura est media inter a) Dicit enim Hieronymus. - Dicitur enim codicc· ct 4. naturam divinam et naturam corpoream. Sed natura divina est ab aeterno, natura autem cor­ porea ex tempore. Ergo natura angelica facta est ante creationem temporis, et Tost aeterni­ tatem. 3. Praeterea, plus distat natura angelica a na­ tura corporali, quam una natuni corporalis ab alia. Sed una natura corporalis fuit facta ante aliam: unde et sex dies productionis rerum in princi­ pio Genesis * describuntur. Ergo multo magis natura angelica facta est ante omnem * naturam 3 corporalem. Sed contra est quod dicitur Gen. i *: In prin- · v<«. ». cipio creavit Deus caelum et terram. Non autem omnem. - totam codice* ct a. ιο8 QUAESTIO LNI. ARTICULUS IV hoc esset verum, si aliquid crcassct anted. Ergo angeli non sunt ante naturam corpoream creati. Respondeo dicendum quod circa hoc invenitur r duplex Y sanctorum Doctorum sententia: illa tamen probabilior videtur, quod angeli simul cum crea­ • D Ht. 4t0* tura corporea sunt creati ♦. .Angeli enim sunt quae­ dam pars universi: non enim constituunt per se unum universum, sed tam ipsi quam creatura corporea in constitutionem unius universi con­ veniunt. Quod apparet ex ordine unius creaturae ad aliam: ordo enim rerum ad invicem est bonum universi. Nulla autem pars perfecta est a suo toto separata. Non est igitur probabile ut Deus, cuius • Ver·- 4. perfecta sunt opera. ut dicitur Deut. xxxii crea­ turam angelicam seorsum ante alias creaturas crea­ verit. - Quamvis contrarium non sit reputandum erroneum; praecipue propter sententiam Gregbrii * Locz> dtiio in Nazianzcni *. cuius tanta est in doctrina Christiana •rg 1· auctoritas, ut nullus unquam cius dictis calumniam • Vûfc Rufin.. inferre praesumpserit, sicut nec Athanasii docu­ Prolog· ia Oral. S. GM« Nm· mentis. ut Hieronymus * dicit. yj Ad primum ergo dicendum quod Hieronymus loquitur secundum sententiam Doctorum graecorum, qui omnes hoc concorditer sentiunt, quod angeli sunt ante mundum corporeum creati. Ad seci NDt M dicendi M quod Deus non est ali­ qua pars universi, sed est supra totum univer­ sum. praehabens in sc emmention modo totam universi perfectionem. Angelus autem est pars universi. Unde non est eadem ratio. Ad tertium dicendum quod creaturae corporeae omnes sunt unum in materia: sed angeli non conveniunt in materia cum creatura corporea. Unde, creata materia corporalis creaturae, omnia quodammodo sunt creata: non autem, creatis an­ gelis, esset ipsum universum creatum. Si vero contrarium teneatur, quod dicitur Gen. 1, /n principio creavit Deus caelum et terram *, ex­ ponendum est. m principio, idest in Filio, vel in principio temporis: non autem in principio, idest ante quod nihil, nisi dicatur, ante quod nihil in genere corporalium creaturarum. . ç«f»· 0 . A**· ’ CL irg 3c/ pore secundum suum esse vel secundum suum ira * patebit. at caelum. — Om. cd. j; ct cattum ocn. codicci. γ) corpora. - corporea PGfr. δ) pmt creaturde carport te. - corpore creaturae ACDE, corpore D, acx litu upn corporeae G, creaturae corpore cJ. x Commentaria Cardinalis Caiotani nvi.cs clarus est. - In corpore una conclusio affirma­ tiva: Angeli sunt creati in caelo empyreo, seu supremo. -Et probatur. Quia sunt creati ut partes unius universi cum T corporibus: ergo ut habentes aliquem ordinem ad creaturam corporalem: ergo ut praesidentes toti naturae corporeae: ergo convenienter in supremo corpore. - Et omnia clara sunt. QUAESTIO LX1L ARTICULUS I ι ΙΟ QUAESTIO SEXAGESIMASECUNDA DE PERFECTIONE ANGELORUM IN ESSE GRATIAE ET GLORIAE IN NOVEM ARTICULOS DIVISA in vestigandum est quomodo an­ geli · facti sunt in esse gratiae vel gloriae * Et circa hoc quaeruntur novem. Primo: utrum angeli fuerint in sua creatione beati. Secundo: utrum indiguerint gratia ad hoc quod ad Deum converterentur. Tertio: utrum fuerint creati in gratia. Quarto: utrum suam beatitudinem meruerint. onsequenter s • Cf. qn. (-ii, In· trod C Quinto: utrum statim post meritum bcatitudinem adepti fuerint. Sexto: utrum gratiam ct gloriam secundum capacitatem suorum naturalium receperint. Septimo: utrum post consecutionem gloriae re­ manserit in eis dilectio ct cognitio naturalis. Octavo: utrum postmodum potuerint peccare. Nono: utrum post adeptionem gloriae potue­ rint proficere. ARTICULUS PRIMUS UTRUM ANGELI FUERINT IN SUA CREATIONE BEATI Π • Cip. ixu, ai. US. T • Cap. n. - Cf. ftb. V, cap. ▼. • Lib. IV, cap χχχτν j hb. \ , • tub. IV, cap. XXII. Sent., Jist. n·, art, i. HUmi M sic procldhi k. Videtur quod e^«J^AangcIi fuerint creati beati. Dicitur enim libro de Ecclesiasticis Dogmatibus *, ^‘“^quod angeli qui in illa in qua “ creati sunt beatitudine perseverant, non natura possident bonum quod habent. Sunt ergo angeli creati in beatitudine. 2. Praeterea, natura angelica est nobilior quam creatura · corporalis. Sed creatura corporalis sta­ tim in principio suae creationis fuit creata for­ mata et perfecta; nec informitas praecessit in ea formationem tempore, sed natura tantum, ut Au­ gustinus dicit, l super Gen. ad Jitt. * Ergo nec naturam angelicam creavit Deus è informem et imperfectam. Sed eius formatio ct perfectio est per beatitudinem. secundum quod fruitur Deo. Ergo fuit creata beata. 3. Praeterea, secundum Augustinum, super Gen. ad litt. ♦, ea quae leguntur facta in operibus sex dierum, simul facta fuerunt: et sic oportet quod statim a principio creationis rerum fuerint omnes illi sex dies. Sed in illis sex diebus, se­ cundum cius expositionem *, mane fuit cognitio angelica secundum quam 1 cognoverunt Verbum et res in Verbo. Ergo statim a principio creatio­ nis cognoverunt Verbum et res in Verbo. Sed angeli beati sunt per hoc quod Verbum vident. Ergo statim a principio suae creationis angeli fuerunt beati. Sed CONTRA, de ratione beatitudinis est stabili­ tas sive confirmatio in bono. Sed angeli non sta­ tim ut creati sunt, fuerunt confirmati in bono : quod casus quorundam ostendit. Non ergo angeli in sua creatione fuerunt beati. Respondeo dicendum quod nomine beatitudinis angeli. - Om. codices « a. in qua. - qua cudkcx ct a b. γ) creatura. - natura DFG, om. P.ih ί,ι Deus. - Orn. codice». 3) intelligitur ultima perfectio rationalis seu intelle­ ctualis naturae : ct inde est quod naturaliter de­ sideratur. quia unumquodque naturaliter desiderat suam ultimam perfectionem. Ultima autem per­ fectio rationalis seu intellectualis naturae est du­ plex. Una quidem, quam potest c assequi virtute suae naturae: et haec quodammodo bcatitudo vel felicitas dicitur. Unde et Aristoteles * pertectissimam hominis contemplationem, qua optimum intclligibilc, quod est Deus, contemplari potest in hac vita, dicit esse ultimam hominis felicitatem. Sed super hanc felicitatem est alia felicitas, quam in futuro expectamus, qua ride­ bimus Deum sicuti est*. Quod quidem est supra cuiuslibet intellectus creati naturam, ut supra * ostensum est. Sic igitur dicendum est quod, quantum ad pri­ mam beatitudinem, quam angelus assequi virtute suae naturae potuit, fuit creatus beatus. Quia perfectionem huiusmodi angelus non acquirit per aliquem motum discursivum *, sicut homo: sed statim ei adest propter suae naturae dignitatem, ut supra * dictum est. - Sed ultimam beatitudinem. quae facultatum naturae excedit, angeli non statim in principio suae creationis habuerunt *: quia haec bcatitudo non est aliquid naturae, sed naturae li­ nis: ct ideo non statim eam a principio debuerunt habere τ·. Ad primum ergo dicendum quod bcatitudo ibi accipitur pro illa perfectione naturali quam an­ gelus habuit in statu innocentiae. Ad secundum dicendum quod creatura corpora­ lis statim in principio suae creationis habere non potuit perfectionem ad quam per suam operationem perducitur: unde, secundum Augustinum *. c) qu.un. - qund codice» ct a. ζ) potat. - proiynt Vab. rj debuerunt habere, - debuit habere codice* ct bere cd. b. docuerunt ha­ * • Qu. LX. ’>Io y ·ο.ΐ4>. «m. · i> w· I • V tiam praeparare: unde Zach. i* dicitur: Converti­ mini ad me, et ego convertar ad vos. Sed nos non indigemus gratia ud hoc quod nos ad gra­ tiam praeparemus: quia sic esset abire in infi­ nitum. Ergo non indiguit gratia angelus ad hoc quod converteretur in Deum. Sed contra, per conversionem ad Deum an­ gelus pervenit ad beatitudinem. Si igitur non in­ diguisset gratia ad hoc quod converteretur in Deum, sequeretur quod non indigeret gratia ad habendam vitam aeternam. Quod est contra illud Apostoli, Roni. vi *: Gratia Dei vita aeterna. Respondeo dicendum quod angeli indiguerunt gratia ad hoc quod converterentur in Deum, 3 prout est obicctum beatitudinis ·. Sicut enim suin.: perius * dictum est, naturalis motus voluntatis est principium omnium eorum quae volumus. Na­ e X. , XII. era. ~4- I.J. beatitudiuis. - obicctum beatitu dini» esi secundum per esicntiam tuam videtur addit D. ab. - Om. codice». a. turalis autem inclinatio voluntatis est ad id quod est conveniens secundum naturam. Et ideo, si aliquid sit supra naturam, voluntas in id ferri non potest, nisi ab ? aliquo alio supernatural! principio adinta. Sicut palet quod ignis habet naturalem inclinationem ad calefaciendum, ct ad generan­ dum ignem, sed generare carnem est supra na­ turalem virtutem ignis: unde ignis ad hoc nullam inclinationem habet, nisi secundum quod move­ tur ut instrumentum ab anima nutritiva. Ostensum est autem supra*, cum dc Dei cogni- -q tione ageretur, quod videre Deum per essentiam, in quo ultima beatitudo rationalis creaturae consi­ stit. est supra naturam cuiuslibet intellectus creati. Unde nulla creatura rationalis potest habere mo­ tum voluntatis ordinatum ad illam beatitudinem. nisi * mota a supernatural! agente *. Et hoc dici- . fl mus auxilium gratiae. Et ideo dicendum est quod angelus in illam beatitudinem voluntate converti non potuit, nisi per auxilium gratiae. Ad primum ergo dicendum quod angelus natu­ raliter diligit Deum, inquantum est principium naturalis esse. Hic autem loquimur de conver­ sione ad Deum, inquantum est beatificans per suae essentiae visionem. Ad secundum dicendum quod difficile est quod transcendit potentiam. Sed hoc contingit esse * dupliciter. Uno modo, quia transcendit potentiam secundum suum naturalem ordinem. Et tunc, st ad hoc possit pervenire aliquo auxilio, dicitur difficile; si autem nullo modo ·, dicitur impossibile, sicut impossibile est hominem volare. - Alio nisi. - ua* I GjE i) este. - Om. ACE. C modo. - Om. ACDEGfr. γ) ? xh. «. J 5 < 4. QUAESTIO LXH, ARTI CULUS 111 modo transcendit aliquid potentiam, non secun­ luntatis in Deum, potest dici conversio in ipsum. dum ordinem naturalem potentiae, sed propter Et ideo triplex est conversio in Deum*. Una qui- ·& aliquod impedimentum potentiae adiunctum. Sicut dem per dilectionem perfectam, quae est creatu­ ascendere non est contra naturalem ordinem po­ rae iam Deo fruentis. Et ad hanc conversionem tentiae animae motivae. quia anima, quantum est requiritur gratia consummata. - Alia conversio est, dc se, nata est movere in quamlibet partem: sed quae est meritum bcatitudinis. Et ad hanc requi­ impeditur ab hoc ζ propter corporis gravitatem: ritur habitualis gratia, quae est merendi princi­ unde difficile est homini ascendere. - Converti au­ pium *. - Tertia conversio est, per quam aliquis · ο· tem ad beatitudinem ultimam. homini quidem praeparat se ad gratiam habendam. Et ad hanc est difficile ct quia est supra naturam, et quia non exigitur aliqua habitualis gratia, sed operatio habet impedimentum ex corruptione corporis et Dei ad se animam convertentis, secundum illud infectione peccati. Sed angelo est difficile propter Thren. ult. *: Converte nos, Domine, ad te, et hoc solum quod est supernaturale. convertemur. Unde patet quod non est procedere Ad tertium dicendum quod quilibet motus vo- in infinitum. 1 1 2 ζ) hoc. - hac operatione Ü. - Pro homini ascendere, hominem ascendere ABCI . Commentaria Caixlinali» Caietani titulo, adverte quod converti m Deum nihil aliud est quam habere actum voluntatis, quo voluntas tendat rcctc in Deum, ut bcatitudo supernatural·» est, quocumque id modo eveniat; ut in responsione ad tertium dilucidatur. Gratia nutem hic sumitur communiter pro gratuito dono Dei: gratuitum nutem dicitur quod non debetur nnturac , sed gratis datur. Π. In corpore una est conclusio affirmativa: Angelus non potest converti in Deum, nisi adiutus auxilio gratiae. - Et probatur. Quia nulla voluntas potest ferri in id quod n I est supra facultatem naturae volentis, nisi adiuta ab eo quod potes; in illud : sed ultima bcatitudo excedit facul­ tatem cuiusque naturae creatae, ergo. Maior probatur dupliciter. Primo, quia omnis motus voluntatis initiatur cx motu cius naturali; ac per hoc, non se extendit supra illum. - Secundo, declaratur in igne respe­ ctu calefactionis ct generationis camis. Minor vero probatur quia visio Dei per essentiam exce­ dit omnem naturam creatam, ut in quaestione xn proba­ tum fuit. ARTICULUS TERTIUS UTRUM ANGELI SINT CREATI IN GRATIA H Sent.. dirt. ir, irr. 3. angeli non ^nt creati in gratia. Dicit enim Augustinus. II super Gen. ad lilt.*. -^*^*^quod angelica natura primo erat infor­ miter creata a, ct caelum dicta: postmodum vero formata est, ct lux appellata. Sed haec formatio est per gratiam. Ergo non sum creati in gratia. 2. Praeterea, gratia inclinat creaturam ratio­ nalem in Deum. Si igitur angelus in gratia crea­ tus fuisset, nullus angelus fuisset a Deo aversus. 3. PraetereAj gratia medium ? est inter natu­ ram et gloriam. Sed angeli non fuerunt beati’in sua creatione. Ergo videtur quod nec etiam creati sint in gratia: sed primo in natura tantum; postea autem adepti sunt gratiam; et ultimo facti sunt beati. Sed contra est quod Augustinus dicit, XII de Civ. Dei*: Bonam voluntatem quis fecit in an­ gelis, nisi ille qui eos cum sua voluntate, idest cum amore casto quo illi adhaerent, creavit, simul in eis condens naturam et largiens gratiam? Respondeo dicendim quod, quamvis super hoc sint diversae opiniones, quibusdam dicentibus quod creati sunt angeli in naturalibus tantum, aliis vero quod sunt creati in gratia ; hoc tamen probabilius videtur tenendum, et magis dictis San­ ctorum consonum est, quod fuerunt creati in gratia gratum laciente *. Sic * enim videmus quod omnia quae processu temporis per opus divinae providentiae, creatura sub Deo operante, sunt producta, in prima rerum conditione producta sunt secundum quasdam seminales rationes, ut Augu­ stinus dicit, super Gen. ad litt.; * sicut arbores et animalia ct alia huiusmodi. .Manifestum est autem quod gratia gratum faciens hoc modo compara­ tur ad beatitudinem, sicut ratio seminalis in na­ tura ad effectum naturalem: unde 1 Ioan, m ♦ gratia semen Dei nominatur. Sicut igitur secun­ dum opinionem Augustini, ponitur quod statim in prima creatione corporalis creaturae inditae sunt ei seminales rationes omnium naturalium L-lfectuum, ita statim a principio sunt angeli creati in gratia. Ad primum ergo dicendi m quod informitas illa angeli potest intclligi vd per comparationem ad formationem gloriae: et sic praecessit tempore informitas formationem. Vel per comparationem ad formationem gratiae: et sic non praecessit or­ dine temporis, sed ordine naturae; sicut etiam dc formatione corporali Augustinus ponit informiter creata. - inforutU G, informis creata cJ. a. medium. - media B. Sic. - St cd. a; ante proce esu cJ. b udiGt »û‘. - Pro creatura Deo, creata tub Deo cdd. ab, creata d Dca P; pro conditione, productione D; priducta iunt otn. t)d. b. B) Sicut igitur. - Sû* igitur sicut CDFGtAB. Sk igitur Ι.ρΛΒ. fegÿÆg^D TERTIUM SIC PROCEDITUR. VidctUF quod • Op. vn« · O. l»b. 1. «P. M». »*. ,M5 lib. 111, UF. XI • c*p. »i. α,Ι p) γ) sub • D. uq. • bb. vm. c» rn.-Cl cap. π, uiu. m. 9. hb l.aqviv» V, k-ap. n. « p. QUAESTIO LX 11 , .Ad secundum dicendum quod omnis forma in­ clinat suum subicclum secundum modum natu­ rae eius. Modus autem naturalis intellectualis na­ turae est, ut libere feratur in ea quae vult. Et ideo inclinatio gratiae non imponit necessitatem *, sed habens gratiam potest ea non uti, et pec­ care. Ad tertium dicendum quod, quamvis gratia sit <) Mmnt. - ARTICULUS IV h3 medium inter naturam et gloriam ordine naturae, tamen ‘ ordine temporis in natura creata non debuit simul esse gloria cum natura: quia est finis operationis ipsius naturae per gratiam adiutae. Gratia autem non se habet ut finis opera­ tionis, quia non est ex operibus; sed ut princi­ pium bene operandi. Et ideo slatim cum natura gratiam dare conveniens fuit. et tamen BFG. Commentaria Cardinalis Caietaui titulo hoc solum advertendum est, quod hic est sermo dc gratia gratum faciente. II. In corpore duo facit. Primo, duas refert opiniones contrarias. - Secundo, affirmativam ostendit esse probabilio­ rem, tali ratione. Omnia quae processu temporis divina providentia facta sunt, in prima rerum conditione secundum quasdam rationes seminales producta faciunt : ergo ct bean I titudinis status secundum gratiam productus fuit in crea­ turis intellectualibus, quemadmodum naturales clTcctui virtuditer in creaturis corporulibut. Antecedens probatur auctoritate Augustini.· Consequentia fundatur super auctoritate loannis, dicentis gratiam esse rationem seminalem bcatitudinis; ct super proportionalitatc naturalium ct superntuundium. ARTICULUS QUARTUS UTRUM ANGELUS BEATUS SUAM BEATITUDINEM MERUERIT 11 SrrtL, diet, v, qu. n, aliqtuc. p) CuiufJibet. - Cuilibet ACEFG. γ/ meruerit. - meruit CDF, meruerint P. Souui: Tjtstrt» D. Thomax T. II. a) Quodl. IX, qu. rv, art. ?. operantis propter finem, unde expectatur finis ex dono alterius. Beatitudo autem ultima excedit ct naturam angelicam ct humanam. ut ex dictis * •«n.Are·: 4. patet. Unde relinquitur quod tam homo quam angelus suam beatitudinem meruerit T. Et si quidem angelus in gratia creatus fuit, sine qua nullum est meritum, absque difficultate di­ cere possumus quod suam beatitudinem merue­ rit. - Et similiter si quis diceret quod qualiter­ cumque ή gratiam habuerit antequam gloriam. Si vero gratiam non habuit antequam esset beatus, sic oportet dicere quod beatitudinem abs­ que mento habuit, sicut nos gratiam. Quod tamen est contra rationem beatitudinis, quae habet ra­ tionem finis, ct est praemium virtutis. ut etiam ». J.· Philosophus dicit, in 1 Ethic.* - Vel oportet dicere •S.C3p.11. Th.k.-t. wr. quod angeli merentur beatitudinem per ea quae iam beati operantur in divinis ministeriis, ut alii dixerunt. Quod tamen est contra rationem meriti: nam meritum habet rationem viae ad finem, ei autem qui iam est in termino, non convenit moveri ad terminum; et sic nullus meretur quod iam habet. - Vel oportet dicere quod unus et idem actus conversionis in Deum, inquantum est ex libero arbitrio, est meritorius; ct inquantum per­ tingit ad finem, est fruitio beata. Sed nec hoc etiam videtur esse conveniens ♦: quia liberum arbitrium non est sufficiens causa meriti; unde actus non potest esse meritorius secundum quod est ex libero arbitrio, nisi inquantum est gratia informatus ·; non autem simul potest informari * gratia imperfecta, quae est principium merendi, et gratia perfecta, quae est principium fnicndi. 3) qualitercumque. - quandoque A, quanlnmcumquc C que DpE, quandfKumque EiF. t) tnformalui. - informant C, informatum G. - Pro informare G. informari, 15 QUAESTIO LXIL ARTICULUS V Unde non videtor esse possibile quod simul frua- tate. vel impedimento naturalis virtutis; sed ex tur, ct suam fruitionem mercatur *. hoc quod opus aliquod bonum est supra virtuEt ideo melius dicendum est quod gratiam ha- teni naturae. huit angelus antequam esset beatus, per quam Ad secundum dicendum quod conversione nabeatitudinem meruit. turali angelus non meruit beatitudinem, sed conAd primum ergo dicendum quod difficultas bene versione caritatis, quae est per gratiam, operandi non est in angelis ex aliqua contrarieAd tertium patet responsio ex dictis *. · u» corpse Commentaria Cardinalis Caietanl clarus est. - In corpore duo facit: priino. re­ sic oponct aliquod horum trium dicere: vel absque merito; spondet quaesito affirmative, ostendendo quod angelus vel per uctus consequentes beatitudinem ; vel quod unus meruit suum beatitudinem. secundo, ostendit hoc idem ex ct idem actus fuit meritorius ct fruitio beata. Sed nihil ' er. Mum. ». diversitate modorum habendi beatitudinem in angelis. · horum potest dici. Ergo relinquitur primum. II. Quoad primum, lustrat tres modos quibus posset Sufficientia distinctionis satis facile patere potest. Quo­ imaginari quod esse beatum convenit alicui: scilicet aut niam aut angeli acceperunt beatitudinem sine merito: ct per naturam, sine operatione media, sicut esse risibile con­ sic est secundum membrum. Aut cum merito: et tunc vel venit homini; aut per operationem sufficientem ex vi na­ praecedente, et sic est primum membrum; vel simultaneo, turae ad faciendum esse beatum ; aut per operationem et sic est qunrtum ; vel consequente, et sic est tertium. cxpcctuntcm ex alterius dono bcatitudinis praemium. Et Nec potest quintus modus imaginari. fundatur sufficientia distinctionis horum modorum super Destructio nutem singulorum trium modorum sati* plane hoc, quod bcutitudo perfectu est ultimus finis: talem enim habetur in littera. Quia carere merito est contra rationem oportet aut naturaliter inesse, aut per operationem acquiri. praemii; consequi autem praemium est contra rationem me­ Sed cum soli Deo sit naturalis, in quo solo idem est esse riti ; eundem vero actum mereri et frui, est contra ratio­ et beatum esse, idest substantia ct beatitude ; reliqua per nem gratiae Iruentis ct merentis, quia illa perfecta, ista operationem beatitudinem assequuntur. Et cum non per imperfecta est. operationem sufficientem ex vi naturae operantis, quia finis VI. Circa lune panem adverte, quod Scotus, in Secundo, hic excedit virtutem operantis; relinquitur quod per opera­ dist. v, consentiens conclusioni, dicit hanc ultimam rationem tionem meritoriam. Quod erat probandum. ad quartum membrum excludendum non cogere. Quia fal­ 111. Circa praedicta adterte primo, quod haec dicta sum est quod gratia merentis sit necessario imperfectior accipienda sunt simpliciter de beatitudinc in ordine ud gratia frucniis, quamvis usus cius sit in patria perfectior purus creaturas: sic enim omnia consonant. Alioquin infi- quam in via: stat enim aequalem gratiam habere aliquem ciationi esset Idcus. Quoniam si ud Christum spectemus, in via ct in patria. nec prima distinctio est sufficiens: quoniam beatus est nec Sed ad hoc dicendum est quod, quidquid sit de hac per naturum nec per acquisitionem, sed ex simplici dono quaestione, an possibile sit gratiam viatoris aequari secun­ per assumptionem. Nec bcutitudo cius habet praemii ratio­ dum essentiam gratiae comprehensions (quoniam hoc exigit nem, sed communicatae felicitatis absque merito: quid specialem quaestionem·), ratio $. Thomae non se restrinxit • o. m ro □u. iun,r «. quod in Maria nutum est. non qualccumquc natum est, ad perfectum ct imperfectum secundum essentiam : sed Cocoar. Lee. ctp. i. scj sanctum natum est *. simpliciter ct absolute assumpsit gratiam fru entis oponcrc ven. 35. β IV. Circa hunc articulum adverte secundo, quod inter esse perfectam, merentis vero imperfectam. Quod quoad decisiones huius articuli, ct determinationem factam in II statum, dubium non habet : quoniam illa est in statu con­ • Qa.it, an. : Sent., dist. v ·, haec est differentia, quod 5.Thomas ibi qui­ summato, ista non. Et similiter quoad actum. Et hoc suf­ dem sub dubio relinquit an angeli sint creati in gratia, ct ficit in proposito, ut ipsemet Scotus fatetur ibidem. defendit quartum opinionem: hic autem amplectitur opinio­ VII. Circa eandem rationem adverte, quod videtur quod nem quod angeli prachabucrunt gratiam, ct reliquas omnes haec ratio s. Thomae efficax non sit, sed soluta sit ab ·· q Commem 'mPro^al * ut *n^cnus· 9U· LXrri· nrr·**· ostendetur, opi­ ipsomet in Quodlibcto ix. an. 8·, ubi expresse dicit quod ex • U t nio s.Thomae ex utrisque dictis, hic scilicet et ibi. conflatur. mereri et beatum esse simul, non sequitur, ergo gratia • (X num. l V. Quoad secundum * , circuit quatuor modos quibus perfecta et imperfecta simul; sed, ergo gratia perfecta et imaginari potest angelum meruisse beatitudinem. Primo, terminus gratiae imperfectae simul. - Sed hoc non est ita: habendo gratiam prius non solum natura, sed durationc, quoniam ibi loquitur de mereri, ut termino viae; hic vero quum beatitudinem. Et hoc modo nullus est scrupulus. de mereri, ut in via; ut plenius patebit in quaestione se­ • a. Vel habendo beatitudinem absque praecedente gratia. Et quente. articulo sexto ·. itulis T ARTICULUS QUINTUS UTRUM ANGELUS STATIM POST UNUM ACTUM MERITI BEATITUDINEM HABUERIT sic proceditur. Videtur quod stanti suae creationis moveri incipiant. et si mo­ angelus non statim post unum actum tus corporis in instanti esse posset, sicut opera meritorium ’ beatitudinem habuerit. Dif- intellectus et voluntatis, in primo instanti suae -^^^^ficilius enim est homini bene ·η operari generationis motum haberent. Si ergo angelus quam angelo. Sed homo non praemiatur statim per unum motum suae voluntatis beatitudinem post unum actum T. Ergo neque angelus. . meruit, in primo instanti suae creationis meruit 2. Praeterea, angelus 6 statim in principio suae beatitudinem. Si ergo eorum beatitudo non re­ creationis, ct in instanti, actum aliquem habere tardatur, statim ’ in primo instanti fuerunt beati. potuit: cum etiam corpora naturalia in ipso in­ 3. Praeterea, inter multum distantia oportet quintum ? T a meritorium. - meriti c&itetf. - Pro beatitudinem habuerit, bea· titudinem adeptut fuerit D. β} bene. - Om. ACE. T) non praemiatur... actum. - >io»i meretur beatitudinem uho a) actu Ga, mut (In spatio vacuo praemiatur, marg, ifaiim per) unum actum F. δ) anpelut. - Om, ACDEI G. - et po*l ercatuma om. cojicc». 4) jtatim. - erga ttatim b'Gab. • L QUAESTIO LX1I, ARTICULUS V 11 5 esse multa media. Sed status beatitudinis ange­ fuit béatitude consecuta. - Meritum autem beatitu­ lorum multum distat a statu naturae eorum : me­ dinis, non solum in angelo, sed etiam in homine dium autem inter utrumque est mentum. Opor­ esse potest per unicum actum *·: quia quolibet tuit igitur quod per mulla media angelus ad actu caritate informato homo beatitudinem me­ retur. Unde relinquitur quod statim post unum beatitudinem perveniret. Sed contra, anima hominis et angelus simi­ actum caritate informatum, angelus beatus fuit *. ‘ D. iCo. Ad primum ergo dicendum quod homo secun­ liter ad beatitudinem ordinantur: unde Sanctis ”* promittitur aequalitas angelorum*. Sed anima a dum suam naturam non statim natus est ultimam corpore separata, si habeat meritum beatitudinis, perfectionem adipisci, sicut angelus. Et ideo ho­ e statim beatitudinem consequitur, nisi aliud sit ζ mini longior 1 via data est ad merendum beati­ impedimentum. Ergo pari ratione ct angelus. Sed tudinem, quam angelo. statim in primo actu caritatis habuit meritum Ad secundum dicendum quod angelus est supra beatitudinis. Ergo, cum in eo non esset aliquod tempus 1 rerum corporalium : unde instantia di­ impedimentum, statim ad beatitudinem pervenit versa in his quae ad angelos pertinent, non ac­ per solum unum actum meritorium. cipiuntur nisi secundum successionem in ipsorum Respondeo dicendum quod angelus post primum actibus. Non autem potuit simul in cis esse actus actum caritatis quo beatitudinem meruit, statim meritorius beatitudinis, et actus beatitudinis, qui beatus fuit. Cuius ratio est, quia gratia perficit est fruitio ♦; cum unus sii gratiae imperfectae, et • D. S»;. naturam secundum modum naturae : sicut et alius gratiae consummatae. Unde relinquitur quod omnis perfectio recipitur in pcrfectibili secundum oportet diversa instantia accipi, in quorum uno modum eius. Est autem hoc proprium naturae meruerit beatitudinem, et in alio luerit beatus. angelicae, quod naturalem perfectionem non per Ad iertilm dicendum quod de natura angeli K discursum acquirat *, sed statim per naturam ha- est, quod statim suam perfectionem consequatur · •Q».LTwf beat, sicut supra * ostensum est. Sicut autem ex ad quam ordinatur. Et ideo non requiritur nisi sua natura angelus habet ordinem nd perfectio­ unus actus meritorius; qui ea ratione medium nem naturalem, ita ex merito habet ordinem ad dici potest, quia secundum ipsum angelus ad gloriam. Et ita statim post meritum in angelo beatitudinem ordinatur. aliud Ut. - aliquod iit BD, adiit C. Ç) longior, — largior B. per umcum actum. - caritate informatum «dJont BpG. - Prr» ·) tempus. - omne tempus AC. ^uia, et G. Ii) consequatur. ~ consequitur codicca ti ab, O FJ n. III. Commentaria Cardinalis Caietani imes clarus est. - In corpore unica est conclusio re- primum, cum ca quae cx sola divina voluntate depen­ sponsivn affirmative. Angelus stutim post primum dent, nabis nota non sint nisi ipso revelante, ct nulla actum caritatis quo beatitudinem meruit, fuit beatus. - Et habeatur 'pecialis revelatio in sacra Scriptura Jc tempore probatur sic. Angelus naturalem perfectionem non per dis­ bcatifieutionis angelorum, ut supponimus; consequens est cursum acquirit, sed statim cx natura habet: ergo super- ut secundum generales regulas beatitudinem cii datam naturalcm beatitudinem statim cx merito consequitur. Sed esse credamus. Et quoniam communis lex est ut in ter­ meritum per unicum actum habetur: ergo statim post mino viae cuiusque beatitudo detur, non aliunde ostendi primum actum meritorium luit beatus. potest quando beatificari sint angeli, quum cx du rati one Antecedens patet cx supra dictis. - Consequentia vero viae eorum. Nec aliud intendit hic s. l*honw, nisi quod probatur. Quia cx merito ita sc habet ad gloriam angelus, angelus statim post primum actum meritorium est in ter­ sicut cx natura ad beatitudinem naturalem; et modus per­ mino viae suae. Et proptcrca idem est quaerere utrum veniendi ad gloriam, proportionalis est modo quo natura angelus post primum actum meritorium fuit statim beaassequitur suam felicitatem naturalem : quia gratia perficit tus, et quaerere utrum post primum actum meritorium naturam per modum illius naturae, quin omnis perfectio sit in termino viae. Et similiter idem est respondere cuivis recipitur in pcrfectibili secundum modum cius.- Propositio eorum. vero subsumpta probatur cx eo, quod homo potest unico Quoad secundum, cx eodem fundamento, quin scilicet actu mereri: ergo ct angelus. divinus ordo non est aliter nobis notu»; cum uniuscuiusque II. Circa hanc conclusionem ct rationem adverte, quod intellectualis naturae via aut cx divina voluntate tantum djit Scotus, in Secundo, dist. v, qu. i ·, ad ult. urg,, tripliciter taxetur, aut secundum modum naturae viatricis statuta cre­ hoc impugnat. Primo, conclusionem ad hominent, Quia si datur; et de divina voluntate nihil specialiter habeamus esset veni, sequeretur quod nullus angelus esset damnatus: quoad hoc, sed generaliter quod secundum gratuita per­ quia, apud s. Thomam, quilibet meruit unico netu bca- fecit naturas per modum carum: reliquum est ut unius­ titudinem. cuiusque via sit ct extendatur secundum modum suae na­ Secundo, rationem. Quia assumptum est falsum dc per­ turae. Et hoc attendens, s. Thomas definivit viam angelorum fectione naturali ipsius angeli. et multo falsius extenditur statim post meritum esse in termino, quia hoc congruit ad perfectionem supcmaturulem, quae non competit cx vi suae naturae, cui proprium est statim post principium naturae, sed cx arbitrio donantis. habere finem. IV. Et ad obiccnoncm in oppositum contra rationem ·. Tertio, contra conclusionem simpliciter. Praemium debe­ tur secundum legem praemiantis: sed lex Dei est, non quod dicitur quod ipse nunquam probavit falsum asse assum­ qui unum actum aut duos fecerit, sed perseveraverit usque ptum dc perfectionibus naturalibus angelorum. Et »i verum a: in finem, hic salvus erit · : igitur nisi quis usque in finem est de naturalibus, oportet quoque verum esse dc supervitae suae meruerit, quamvis prius per unum vel plurcs nnturalibus: alioquin gratia non perficeret naturam per modum naturae. actus meruisset, beatitudinem non consequitur. Ad obicctionem vero contra conclusionem simpliciter, 111. Ad evidentiam horum, duo notanda sunt, primo, vis processus s. Thomae; secundo, vérifient io cius. Quoad iam patet quod no» dicimus ideo praemiari, quia usque T irae?'. • Moa ia CT. · tum, sed secundum actum, ut dicitur in 1 Ethic. * . s.tb _ ... Ergo nunquam m angelis potest esse cognitio et dilectio naturalis. Sed contra, quandiu manet natura aliqua, manet operatio cius. Sed beatitudo non tollit na­ turam; cum sit perfectio cius. Ergo non tollit na­ turalem cognitionem et dilectionem. Respondeo dicendum quod in angelis beatis re­ manet cognitio ct dilectio naturalis. Sicut enim se habent principia operationum ad invicem, ita se habent ct operationes ipsae. Manifestum est autem quod natura ad bcalitudinem comparatur sicut primum ad secundum: quia beatitudo na­ turae additur. Semper autem oportet salvari pri­ mum in secundo. Unde oportet quod natura sal­ vetur in beatitudinc. Et similiter oportet quod in actu beatitudinis salvetur actus naturae. Ad primum ergo dicendum quod perfectio ad­ veniens tollit imperfectionem sibi oppositam. Im­ perfectio autem naturae non opponitur perfectioni beatitudinis, sed substernitur ei; sicut imperfectio potentiae substernitur perfectioni formae, et non tollitur potentia per formam, sed tollitur privatio, quae opponitur formae. - Et similiter etiam imper­ fectio cognitionis naturalis non opponitur perfe­ ctioni cognitionis gloriae: nihil enim prohibet simul aliquid cognoscere per diversa media, sicut simul potest aliquid cognosci per medium pro­ babile, et demonstrativum. Et similiter potest an­ gelus simul Deum cognoscere per essentiam Dei. quod perlinet ad cognitionem gloriae; et per es­ sentiam propriam, quod pertinet ad cognitionem naturae. Ad secundum dicendum quod ea quae sunt 1 · beatitudinis, per se sufficiunt. Sed ad hoc quod sint, praeexigunt ea quae sunt naturae: quia nulla beatitudo est per se subsistens, nisi beatitudo increata. Ad tertium dicendum quod duae operationes non possunt esse simul unius potentiae, nisi una ad aliam ordinetur*. Cognitio autem ct dilectio Ό.50. naturalis ordinantur ad cognitionem ct dilectio­ nem gloriae. Unde nihil prohibet m angelo simuP ? esse et cognitionem et dilectionem naturalem, et cognitionem et dilectionem gloriae Y. T iD SEPTIMUM SIC PROCEDITUR. » »5. «5«. 1) gloriae. - non enim tollit beatituJo naturam, ut Jictum eit. fcÀ | perficit odJit B, c< F praettr seJ perficit. sunt. - sint P - Pro praecxigunt, praeexiguntur B. simul. — Omittunt PaL ι γ) 9 Commentaria Cardinalis Caietoni rnxus clarus est. - In corpore respondet quaesito una probatur; quia primum remanet in secundo; natura autem conclusione affirmative: Dilectio naturalis remanet in se habet ad bcalitudinem. ut primum ad secundum. - Con­ beatis. - Et probatur sic. Natura remanet in beatitudinc: sequentia vero probatur: quia sicut se habent principia ergo actus naturae : ergo dilectio naturalis. - \ntcccdcns operationum ad invicem, sic se habent operationes ipsae. T ARTICULUS OCTAVUS UTRUM ANGELLS BEATUS PECCARE POSSIT Il Sent., dkt. vu. qu. i, art. i ; /λ* Penf.. qu. κχιν, art. Η. D octavum sic proceditur. Videtur quod angelus beatus peccare possit. Beatitudo enim non tollit naturam, ut dictum est *. Sed de ratione naturae creatae est quod possit deficere. Ergo angelus beatus potest peccare. 2. Praeterea, potestates rationales sunt ad opPosita’ ul Philosophus dicit *. Sed voluntas angeli 'M· /m» IIP·*k* l.\ 9 keati non desinit esse rationalis. Ergo se habet ’*·»*· ad bonum ct malum. 3. Praeterea, ad libertatem arbitrii pertinet quod homo possit eligere bonum et malum. Sed S libertas arbitrii non minuitur in angelis beatis. Ergo possunt peccare. Sed contra est quod Augustinus dicit. XI super Gen. ad lilt. *, quod illa natura quae peccare non · c^. m. potest in sanctis angelis est. Ergo sancti angeli peccare non possunt Respondeo dicendum quod angeli beati peccare non possunt. Cuius ratio est. quia eorum beati­ tudo in hoc consistit, quod per essentiam Deum vident. Essentia autem Dei est ipsa essentia bo­ nitati:». Unde hoc modo se habet angelus videns QUAESTIO LXII, ARTICULUS IX Deum ad ipsum Deum sicut sc habet quicum­ in suum obicctum. Voluntas igitur angeli sc ha­ que non videns Deum ad communem rationem bet ad opposita, quantum ad multa facienda vel boni. Impossibile est autem quod aliquis quid­ non facienda. Sed quantum ad ipsum Deum, quam ? velit vel operetur, nisi attendens ad bo­ quem vident esse ipsam essentiam bonitatis, non num; vel quod velit divertere a bono, inquantum se habent ad opposita ; sed secundum ipsum ad huiusmodi. Angelus igitur beatus non potest velle omnia diriguntur, quodeumque oppositorum eli­ vel agere, nisi attendens ad Deum. Sic autem gant. Quod sine peccato est. volens vel agens non potest peccare. Unde an­ At) tertium dicendum quod liberum arbitrium gelus beatus nullo modo peccare potest. sic se habet ad eligendum ea quae sunt ad fi­ An primum ergo dicendum quod bonum crea­ nem, sicut se habet intellectus ad conclusiones. tum, in sc consideratum Y. deficere potest. Sed ex Manifestum est autem quod ad virtutem intelle­ conjunctione perfecta ad bonum increatum, qua­ ctus pertinet, ut in diversas conclusiones proce­ lis est coniunctio beatitudinis, adipiscitur quod dere possit secundum principia data: sed quod peccare non possit, ratione iam 4 dicta. in aliquam conclusionem procedat praetermit­ An secundum dicendum quod virtutes rationales tendo ordinem principiorum, hoc est ex defectu se habent ad opposita in illis ad quae non or­ ipsius. Unde quod liberum arbitrium diversa eli­ dinantur naturaliter: sed quantum ad ilia ad quae gere possit servato ordine tinis, hoc pertinet ad naturaliter ordinantur, non se habent ad opposita. perfectionem libertatis cius: sed quod eligat aliquid Intellectus enim non potest non assentire princi­ divertendo ab ordine finis, quod est peccare, hoc piis naturaliter notis : et similiter voluntas non pertinet ad defectum libertatis. Unde maior liber­ potest non adhaerere bono inquantum est bo- tas arbitrii est in angelis, qui peccare non possunt, num, quia in bonum naturalitcr ordinatur sicut quam in nobis, qui peccare possumus. 118 ? * In corpore. ·) Deum. - Om. Vb. Ê) quod aliquis quidquam. - quod aliquii quicumque ABDEFG pC. quod aliquif quodeumque editkmew a b. - Pr<. velit vel operetur, vo/cmi γ) •n y • Qu. 1 qu- et operetur A. Mtau operetur B, velit et operetur COE. comidcratum. - Om. ACDE, • D. F Commentaria Cardinalis Coietani JTVLVS durus est. - In corpore, respondet quaesito ne­ bonum. quoniam nemo operatur respiciens ud malum. gative una conclusione: Angelus beatus non potest Ergo impossibile est quod videns ipsam bonitatis essentiam, pcccarc. - Et probatur sic. Angelus videt Deum per essenvelit ­ nisi secundum illam. - Reliqua plana sunt. tiam: ergo videt ipsam essentiam bonitatis: ergo non potest II. Advene hic quod ratio similitudinis proportionalis velle aut agere nisi attendens ad Deum : ergo non potest inter videntem ipsam bonitatem , ct volentem bonum ut peccare. sic, fundatur super hoc, quod ipsa bonitatis essentia omne Antecedens est per sc notum, cum prima consequentia. bonum et omnis boni ratio eminenter est. Et propterea, - Secunda vero declaratur sic. Videns ipsam bonitatis es­ si appetitus nullus potest sic resilire a bono in communi, sentiam , sc habet ud illius appetitum , quemadmodum ut appetat aliquid non sub ratione boni; consequens est cuiusque voluntas ad beatitudinem scu bonum in com­ ut appetitus intuentis ipsam bonitatis essentiam. nihil ap­ muni. Sed impossibile est aliquem \cllc, nisi attendens ad petere possit nisi secundum illius rationem. T ARTICULUS NONUS UTRUM ANGELI BEATI IN BEATITUDINE POSSINT PROFICERE 1! Sfttt.i dist. xi. pan. π, irt. i. Videtur quod 3. Praeterea, ad imperfectionem pertinet quod angeli beati in beatitudinc proficere pos­ ille qui non est in summo, non possit proficere. sint. Cantas enim est principium me- Sed angeli non sunt in summo. Si ergo ad maius rendi. Sed in angelis est perlecta cari­ proficere non possunt, videtur quod in eis sit tas. Ergo angeli beati possunt mereri. Crescente imperfectio ct defectus. Quod est inconveniens. autem merito, et praemium beatitudinis crescit. Sed contra est quod mereri et proficere per­ Ergo angeli beati in beatitudinc proficere possunt. tinent ad statum viae. Sed angeli non sunt via­ 2. Praeterea, Augustinus dicit, in libro deDoctr. tores, sed comprehensores. Ergo angeli beati non • ut. e c. *xxn. Christ. *, fluod Deus utitur nabis ad nos train uti­ possunt mereri, nec in beatitudinc proficere. litatem, ei ad suam bonitatem. Et similiter angelis, Respondeo dicendum quod in unoquoque motu quibus utitur in ministeriis spiritualibus; cum sint motoris intentio fertur in aliquid determinatum, administratorii spiritus, in ministerium missi pro­ ad quod mobile perducere intendit : intentio enim pter cos qui hacreditatem capiunt salutis, ut dicitur est de fine, cui repugnat infinitum. Manifestum •ver..m. Heb. i *. Non autem hoc esset ad eorum utilita­ est autem quod, eum creatura rationalis per suum tem, si per hoc non mererentur, nec in beatitudinc virtutem consequi non possit suam 3 beatitudi­ proficerent. Relinquitur ergo quod angeli beati et nem, quae in visione Dei consistit, ut ex supe­ mereri, et in beatitudinc proficere possunt. rioribus * patet; indiget ut ad beatitudinem a Deo D NONUM SIC PROCEDIT! R. » □ iiMifi. - Ont. co.fcct ct ab. bA?, a. 9- •n. y*. u ? •n-w· QUAESTIO LX Π , ARTICULUS IX 119 moveatur. Oportet igitur quod sit aliquid deter­ non convenit moveri, sed mutatum esse. Unde minatum, ad quod quaelibet creatura rationalis caritatis imperfectae, quae est viae, est mereri: dirigatur sicut in ultimum finem. caritatis autem perfectae non c^t mereri, sed po­ Et hoc quidem determinatum non potest esse, tius T praemio frui. Sicut ct in habitibus aequiγ in divina visione, quantum ad ipsum quod vide­ sitis, operatio praecedens habitum est acquisitiva tur: quia summa veritas ab omnibus beatis secun­ habitus: quae vero est ex habitu iam acquisito, dum diversos gradus conspicitur. - Sed quantum est operatio iam perfecta cum delectatione. Et ad modum visionis, praefigitur diversimode ter­ similiter actus caritatis pertectae non habet ra­ minus ex intentione dirigentis in finem. Non enim tionem meriti, sed magis est de perfectione possibile est quod, sicut rationalis creatura pro­ praemii. ducitur ad videndum summam essentiam, ita pro­ Ad secundum dicendum quod aliquid dicitur utile ducatur ad summum modum visionis, qui est dupliciter. Uno modo, sicut quod est in via ad comprehensio *: hic enim modus soli Deo com- finem : et sic utile est meritum beatitudinis. Alio Petcre potest. ut cx supra * dictis patet. Sed cum modo, sicut pars est utilis ad totum, ut paries ad infinita efficacia requiratur ad Deum comprehen­ domum. Et hoc modo ministeria angelorum sunt dendum, creaturae vero efficacia in videndo non utilia angelis beatis, inquantum sunt quaedam pars possit esse nisi finita; ab infinito autem finitum beatitudinis ipsorum: dilfundere enim perfectio­ quodlibct infinitis gradibus distet; infinitismodis nem habitam in alia, hoc est de ratione perfecti contingit creaturam rationalem intelligerc Deum inquantum est perfectum. vel clarius vel minus clare. Et sicut beatitudo Ad tertium dicendum quod, licet angelus beatus consistit in ipsa visione, ita gradus beatitudinis in non sit in summo gradu beatitudinis simpliciter, certo modo visionis. est tamen in ultimo quantum ad scipsum, secun­ Sic igitur unaquaeque creatura rationalis a Deo dum praedestinationem divinam. perducitur ad finem beatitudinis. ut etiam ad de­ Potest tamen augeri angelorum ' gaudium de a terminatum gradum beatitudinis perducatur cx salute eorum qui per ipsorum ministerium salvan­ praedestinatione Dei. Unde, consecuto illo gradu, tur: secundum illud Luc. xv*: Gaudium est angelis · |O, ad ditiorem transire non potest N Dei super uno peccatore poenitentiam agente. Sed Ad primum ergo dicendum quod mereri est cius hoc gaudium ad praemium accidentale pertinet : quod movetur ad finem. Movetur autem ad fi­ quod quidem augeri potest usque ad diem iudicii*. ’ ° »’·. nem creatura rationalis, non solum patiendo, sed Unde quidam dicunt quod, quantum ad praemium etiam operando. Et si quidem finis ille subsit vir­ accidentale, etiam mereri possunt. - Sed melius est tuti rationalis creaturae, operatio illa dicetur ac-, ut dicatur quod nullo modo aliquis beatus mereri quisitiva illius finis, sicut homo meditando ac­ potest, nisi sit simul viator ct comprchensor ‘ D 1 quirit scientiam: si vero finis non sit m potestate ut Christus, qui solus fuit viator et compreheneius, sed ab alio expcctetur5 operatio erit meri­ sor. Praedictum enim gaudium magis acquirunt toria finis. Ei autem quod est in ultimo termino. ex virtute beatitudinis. quam illud mereantur. P) γ) infiniti». - multis Pak- EicJcm pro vel clarius vel, ut clarius ct. mereri, sed potius.- Om. E; potius om.ABCFG; praemio om. j. '■>} anpclorum. - eorum AtlCDEF. - Pro ipsomm. ipsum CDEpAF. <) ct camprchcnsor. - Om. CEGpF et a. Commentaria Cardinalis Caietani clarus est. - In corpore respondet quaesito ne­ timitntem in motu ad beatitudinem, discurrendo per sin­ gative una conclusione : Angelus beatus non potest gulos. ct tres primos excludendo, quartum concludit. proficere in bcatitudinc. - Et probat cam sic. Omne mobile Ac per hoc consequentia probatur manifeste, sic. illud movetur in aliquid determinatum ct ultimum cx intentione determinatum ct ultimum nd quod movetur angelus a Deo, motoris; sed angelus ad beatitudinem tendit ut mobile ab non est obiectum; nec summus gradus habendi illud; nec ipso Deo: ergo cx intentione divinae praedestinationis mo­ aliquis certus gradus cx natura ipsius modi habendi tale vetur ad aliquid determinatum ct ultimum. Ergo ad certum obiectum. Ergo relinquitur quod sit certus gradus beati­ gradum beatitudinis. Ergo non potest amplius proficere. tudinis determinatus cx praedestinatione divina. - Prima Maior propositio probatur ex eo, quod intentio est dc pars huius assumpti probatur. Tum quia obiectum com­ • Cie.U.-D-’ fine, cui repugnat infinitum, ut patet in II Metaphys. * - mune est omnibus beatis; illud autem determinatum pro­ s 9. Minor vero probatur ex eo, quod creatura rationalis non prium est cuilibet. Tum quia in bcatitudinc sunt diversi est sufficiens ut perducat seipsam ad beatitudinem. gradus quibus obiectum communicatur diversis: obiectum Consequentia vero subiuncta probatur, perlustrando mo­ autem ipsum in scipso non habet istam diversitatem gra­ dos quibus posset imaginari inveniri in bcatitudinc determi­ duum. - Secunda vero pars probatur: quia summa visio, natum ct ultimum. Et sic, aut illud determinatum attenditur cum sit comprehensio talis obiccti, incommunicabilis est secundum determinationem obiecti : aut secundum deter­ creaturae, ct soli Deo possibilis, cum requirat cfiicacium minationem gradual em ipsius beatitudinis. seu, quod idem infinitam, ut patet cx qu. xn. - Terti· vero pars probatur est, secundum determinationem modi fruendi illo obiccto. ex hoc, quod inter visionem Dei et comprehensionem cius -Etsi secundum determinationem gradus beatitudinis, tri­ est infinita distantia; ac per hoc multi, immo infiniti gra­ pliciter hoc credi posset: primo, quod ille gradus deter­ dus videndi Deum sunt medii, ct consequenter modi vi­ minatus esset summus simpliciter; secundo, quod esset dendi; ct sic nullus est determinatus modus videndi magis gradus quidam certus cx natura rei; tertio, quod deter­ hic quam ille, nd quem debeat moveri creatura rationalis minatio talis gradus esset cx intentione dirigentis, statuentis a Deo. Et declaratur distantia infinita cx hoc. quod inter dirigere ct perducere ad talem gradum. ita quod non ad quodlibel finitum ct infinitum sunt infinita media. - Con­ inferiorem neque ad superiorem. - Et sic. cum sint quatuor sequentia autem quarti modi relinquitur per sc nota, cx modi quibus credi posset inveniri determinationem ct ul- sufliaentin distinctionis factae. itulus T 120 QUAESTIO LX1I, ARTICULUS IX Ultima autem consequentia principalis per sc nota est; quia, assecuto termino, ulterius transire non potest. II. Circa hunc rationem dubium occurrit ; quoniam maior videtur falsa, ut manifeste putet in motu caeli, qui procul dubio posset a Deo perpetuari; quamvis non tencaFtVJi ft vni’ mUM ph»lo*oph°s dicentes ipsum dc facto fore perpetuum *. c»p. ». Erit ergo aliquod mobile, quod non movebitur ud aliquid determinatum ct ultimum. - Nec probatio adductu sufficicntcr ipsam probat: quoniam cum intentione finis certi, putu communicare bonitatem suam, vel assitnilari bonitati di­ vinae, stat infinitas motionis; ut Averroes, XII Metaphys., • et comment, χχχνι commento *, dicit. ΙΠ. Ad hoc dupliciter responderi potest. Prono, quod duplex est motus. Quidam ordinatus ad consequendam aliquam perfectionem ipsius mobilis, vel alicuius nobilioris sc. Et tale mobile impossibile est moveri motu infinito : quoniam moveretur nd impossibile, scilicet ad consequen­ dum id ad quod perveniri non potest; quin infinitus motus nunquam terminabitur. - Quidam vero est motus, non per se primo ordinatus ad consequendam aliquam perfectionem, sed magis ex consecuta, seu naturaliter habita aut commu­ nicata perfectione emanans. Et talis motus potest esse infi­ nitus. Nec propterca intentio motoris ad infinitum tendit sed ad aliquod determinatum extrinsecum nb infinito motu, non consequendum per motum, sed magis aut conservan­ dum aut communicandum, ha quod omni motui com­ mune est, quod intentio motoris tendit ad aliquid certum ct determinatum: quin fini, cuius est intentio, repugnat ratio infiniti, idest nunquam haberi posse, quod est dc ratione infiniti. Sed differentia inter motus est in hoc, quod qui­ dam ordinatur ad illum certum finem ut consequendum; quidam vero non, sed ut conservandum aut communi­ candum. Et quoniam in proposito sermo erat dc motu consécu­ tive ipsius finis intenti, quoniam quaestio est dc motu ad bcatitudincm ; idcirco maior s.Thomac, cum cius probatione, ct solida stnt universaliter, ct propositum infert. Non enim assumpsit omne mobile moveri motu finito, sed ad certum finem; quod universaliter verum est. Et si restringatur ad motum per se primo ussccutivum, seu ordinatum ud con­ sequendum, nulla erit instantia etiam apparenter, et habetur intentum. - Si vero simpliciter ct absolute, nihil minus ha­ betur intentum, applicando in subsumptis propositionibus proportionaliter illum certitudinem finis; puta, si motus re­ quirit certum finem. aubinteUigitur quod motus consecutivus requirit certum finem consequendum» - Et sic patet responsio ad oblecta. Secundo posset dici, quod s. Thomas non simpliciter, sed ut theologus, assumpsit illam maiorem : quoniam dc facto omnis motus est ad aliquem finem consequendum; nani et caelum movetur ut impleatur numerus electorum. Sed prima responsio est solidior. • Ct qu. trod. ' Qa. ju • S.TKI Dit l«b. C*p. « ! QUAESTIO LX1II, ARTICULUS I 12! QUAESTIO SEXAGESIMATERTIA DE ANGELORUM MALITIA QUOAD CULPAM IN NOVEM ARTICULOS DIVISA Quinto: supposito quod non, utrum aliquis eo­ considerandum est quomodo angeli fa­ cti sunt mali *. Et primo, quantum ad malum rum in primo instanti suae creationis potuerit •Qe-ntr. culpae; secundo, quantum ad malum poenae*. esse malus per actum propriae voluntatis. Circa primum quaeruntur novem. Sexto: supposito quod non, utrum aliqua mora Primo: utrum malum culpae in angelo esse fuerit inter creationem et lapsum. Septimo: utrum supremus inter cadentes, fue­ possit. rit simpliciter inter omnes angelos summus. Secundo: cuiusmodi peccata in eis esse possunt. Octavo: utrum peccatum primi angeli I1 fuerit Tertio: quid appetendo angelus peccavit aliis aliqua causa peccandi. Quarto: supposito quod aliqui peccato propriae voluntatis facti sunt mali, utrum aliqui · Nono: utrum tot ceciderint, quot T remansenaturaliter sint mali. rum. einde D • ? T ARTICULUS PRIMUS UTRUM MALUM CULPAE POSSIT ESSE IN ANGELIS II SewL, diiL v, qu. t, art. i; diit. xxin, qu. i. art. t; (Il Cont. Gent., cap. cvm, Cix. cx; De Verlt., qu. XHV, an. 7; /k Malo, qu. xvt, an. 5; Opusc. XV, dc Anteiit, cep. xix; in lok, ap.tr, lea. nu Videtur quod malum culpae in angelis esse non posfc. * sit. Quia malum non potest esse nisi MV his qUae sunt ;n potentia, ut dicitur • s.n.kdj.- in IX Metaphys. *: subiectum enim privationis . u.k >est ens in potentia. Sed angeli, cum sint formae subsistentes, non habent esse m potentia. Ergo in cis non potest esse malum. 2. Praeterea, angeli sunt digniores quam cor­ pora caelestia. Sed in corporibus caelestibus non •v^Arutot.. potest esse malum, ut philosophi dicunt*. Ergo neque in angelis. 3. Praeterea, id quod est naturale, semper inest. Sed naturale est angelis quod moveantur motu « dilectionis in Deum. Ergo hoc c ab eis removeri non potest. Sed diligendo Deum non peccant. Ergo angeli peccare non possunt. 4. Praeterea, appetitus non est nisi boni, vel apparentis boni. Sed in angelis non potest esse apparens bonum, quod non sit verum bonum: quia in eis vel omnino error esse non potest, vel saltem non potest praecedere culpam. Ergo angeli non possunt appetere nisi id quod est vere bonum. Sed nullus, appetendo id quod est vere bonum, peccat. Ergo angelus appetendo non peccat. ‘Vm ’■· Sed contra est quod dicitur lob iv * : In an­ gelis suis reperit pravitatem. Respondeo dicendum quod tam angelus quam ' quaecumque creatura rationalis, si in sua sola ζ natura consideretur, potest peccare *: ct cuicum­ que creaturae hoc convenit ut peccare non possit, primum sic proci ditur. a) aliqui. - aliqui alii cd. a, ; III Cont. Gent., cap. rax; /k Main, qu. xvi, art. a, «d 4. VidctUF quod in angelis non possit esse solum pec­ catum superbiae el invidiae. In quemcumque enim cadit delectatio alicuius peccati, potest cadere peccatum illud. Sed dae­ mones delectantur etiam in obscenitatibus car­ nalium peccatorum, ut Augustinus dicit, 11 dc • op. rr, xxvi. Qj, Dei ♦ Ergo ;n daemonibus etiam peccata carnalia possunt esse. 2. Praeterea, sicut superbia ct invidia sunt peccata spiritualia, ita acedia et avaritia et ira. Sed spiritui conveniunt peccata spiritualia, sicut et cami peccata carnalia. Ergo non solum su• perbia ct invidia in angelis esse possunt *, sed etiam acedia et avaritia. 3. Praeterea, secundum Gregorium, in Morali· ipüv.fSÎi' cx superbia nascuntur plura vitia, ct similiter iflvcLixxi. ex jnvjjia PoSita autem causa, ponitur effectus. Si ergo superbia ct invidia in angelis esse possum, pari rationc ct alia vitia in cis esse possunt. Sed contra est quod Augustinus dicit, XIV li•cap. ». bro dc Cii’. Dei*, quod diabolus P non esi for­ nicator aut ebriosus, neque aliquid huiusmodi: est tamen superbus et invidus. Respondeo dicendum quod peccatum aliquod in aliquo esse potest dupliciter: uno modo, secun­ dum reatum; alio modo, secundum affectum. Se­ cundum reatum quidem omnia peccata in dae­ monibus esse contingit: quia dum homines ad omnia peccata inducunt, omnium peccatorum reatum incurrunt. - Secundum affectum vero illa solum peccata in malis angelis esse possunt, ad •0.150,411,444. quae contingit affici spiritualem naturam ♦. Spi­ ritualem autem naturam affici non contingit ad bona quae sunt propria corpori, sed ad ea quae in rebus spiritualibus inveniri possunt: nihil enim afficitur nisi ad id quod suae naturae potest esse quodam modo conveniens. In spiritualibus autem bonis non potest esse peccatum dum aliquis avi ea afficitur, nisi per hoc quod in tali affectu suT penoris regula non servatur L Et hoc est peccaδ tum superbiae, non subdi superiori in eo quo a debet. Unde peccatum primum angeli non potest esse aliud quam superbia. l) SECUNDUM SIC PROCEDITUR. e 3. I. race. >. i. a) possunt. - pntest PaE - sed... avaritia omittunt codices ct editio a. β) diabolus. - angelus PE γ) servatur. - ordinatur PE Sed consequenter potuit in eis esse etiam invi­ dia. Eiusdem enim rationis est quod allectus tendat in aliquid appetendum, et quod renitatur opposito. Invidus autem cx hoc de bono alterius dolet, in­ quantum bonum alterius aestimat sui boni impe­ dimentum. Non autem bonum alterius poterat aestimari impedimentum boni affectati per ange­ lum malum, nisi inquantum affectavit excellentiam singularem, quae quidem singularitas per alterius excellentiam cessat. Et ideo post peccatum super­ biae consecutum est in angelo peccante malum invidiae, secundum quod de bono hominis doluit; et etiam dc excellentia divina, secundum quod eo Deus contra voluntatem ipsius diaboli utitur in gloriam divinam. Ad primum ergo dicendum quod daemones non delectantur in obscenitatibus carnalium peccato­ rum. quasi ipsi afficiantur ad delectationes car­ nales: sed hoc totum cx invidia procedit, quod in peccatis hominum quibuscumque delectantur, inquantum sunt impedimenta· humani boni*. Ad secundum dicendum quod avaritia, secundum quod est speciale peccatum, est immoderatus ap­ petitus rerum temporalium quae veniunt in usum vitae humanae, quaecumque pecunia aestimari possunt: et ad ista non afficiuntur daemones, sicut nec ad delectationes carnales. Unde avaritia proprie sumpta in cis esse non potest. Sed si avaritia dicatur omnis immoderata cupiditas ha­ bendi quodeumque bonum creatum, sic avaritia continetur in superbia quae est in daemonibus. Ira vero cum quadam passione est, sicut etζ concupiscentia. Unde ipsa in daemonibus esse non potest nisi metaphorice. - Acedia vero est quae­ dam tristitia, qua homo redditur tardus ad spi­ rituales actus propter corporalem laborem; qui daemonibus non competit. - Et sic patet quod sola superbia et invidia sunt pure spiritualia peccata, quae daemonibus competere possunt: ita tamen quod invidia non sumatur pro passione, sed pro voluntate renitente bono ulterius. Ad tertium dicendum quod sub invidia ct super­ bia, prout in daemonibus ponuntur, comprehen­ duntur omnia peccata quae ab illis derivantur \ ζ n e) quo. - quod codices; in quo editiones aliquae. e) Impediuiruta. - impeditisa ABCFG. impedimentum E, ζ) et. — Omittunt PBF4E - Pro ira Gab. r,) derivantur. - sed prout sunt in hominibus addunt AD, I 124 QUAESTIO LXJII, ARTICULUS II Comment aria Cardinalis Caietani mxrs chinis est. - In corpore est unica distinctio bi­ consequentia prima, cx differentia inter superbiam ei alia membris; et tres conclusiones responsivae, prima iuxta peccata in hoc, quod aversio a divina regula in aliis pec­ primum membrum, ct nliuc iuxta secundum. catis invenitur cx consequenti, in superbia autem per se, Distinctio est dc modo essendi peccati m aliquo: du­ cx hoc ipso scilicet quod superbus non vult Deo ct cius pliciter enim contingit, scilicet secundum reatum, nut se­ regulis subiici; ut expresse dicit s. Thomas in Secunda Se­ cundum affectum. Et vocatur secundum affectum, idest cundae, qu. (XXII, art. 6 et 7. - Praeterea, hic dicitur quod formalitcr: secundum vero reatum, idest secundum obli­ angelus oppetiit excellentiam singularem. Ergo peccavit ex gationem ad poenam illius peccati, quae obligatio est effe­ parte rei electae. ctus maculae, quae est formalitcr peccatum remanens. Et V. Circa secundam conclusionem occurrit dubium se­ quoniam nemo obligatur, seu reus est pro peccato cuius cundo. quid fuit illud bonum spirituale appetitum in primo non est causa, esse secundum reatum, ut distinguitur contra peccato angeli : an scilicet fuerit ipsernet ut amatus a scesse secundum affectum, est esse in eo causaliter ipso puro amore amicitiae; en bcatitudo ut desiderata sibi, Prima conclusio est; Omnia peccatu possunt esse in vel, quod idem est, ipsernet ut concupita est sibi bcati­ angelis secundum reatum. - Secunda conclusio est : Secun­ tudo. Et est occasio dubitandi, quoniam apud s. Thomam dum offectum, in angeli» primum peccatum non potest eue non invenitur aliter primum angeli peccatum, nisi per inor­ aliud quam superbia. - Tertia est: Secundum affectum, po­ dinatum affectum sui ut beatificabitis *. Apud Scotum vero, tuit consequentur in angelis esse peccatum invidiae. loco allegato ·, habetur quod ibi fuerunt duo peccata: priII. Prima conclusio probatur: quia possunt inducere mum superbiae, deordinans umorem amicitiae ergn seipsum; homines ad omnia peccatu. secundum luxuriae, deordinans amorem concupiscentiae Secunda vero sic, Primum peccatum fuit in affectione quo sibi beatitudinem concupivit. Et cius ratio est, quia deordinata ad bona spiritualia ergo fuit in non sublectione inordinata concupiscentia necessario supponit inordinatam superioris regulae: ergo non fuit nisi superbia. - Antecedens amicitiam: quoniam quem tantum inordinate amo, illi in­ probatur: quin angelus non potest affici nisi ad bona spi­ ordinate concupisco. ritualia. Quod probatur: quia nihil afficitur nisi ad conve­ VI. Circa modum assignatum ultimae conclusionis niens quodam modo naturae suae. - Prima vero consequen­ dubium occurrit: quoniam falsum videtur quod non aliter tia probatur: quin in affectione ad spiritualia non contingit potuit esse invidia, nisi affectata excellentia singulari. Potest aliter peccare, nisi quia superioris regula non sen ator. - Se­ enim invidus dolcrc dc bono nhcriut non solum inquan­ cunda autem consequentia probatur ex eo, quod non subdi tum impedit cius singularitatem, sed etiam inquantum im­ superiori, superbiae est. pedit quamcumque aliam conditionem affectati boni, puta Tenii conclusio probatur quoad duo singillatim: primo, delectationem, liberum usum, ct alia huiusmodi. Et si sic quoad posse; secundo, quoad modum quo fuit. Primum, est, videtur magnam pati calumniam processus s. Thomae. scilicet quod potuit consequenter ibi esse invidia, proba­ VII. Ad primam dubitationem· dicitur, quod non est tur: quia eiusdem rationis est tendere in bonum, et reniti mens s. Thomae dicere simpliciter quod circa spiritualia opposito; quod est actu» invidiae, quia invidus dolet de non contingit inordinate affici nisi superbe : cum constet bono alterius, inquantum impeditivum proprii quod nmat.- circa eadem posse esse vitium superbiae oppositum tanSccundum, scilicet quomodo invidit, manifestatur sic. An­ quam extremum alterum, et humilitati tanquam virtuti gelus malus affectavit excellentiam singularem: ergo doluit mediae, quoniam opposita habent fieri circa idem. Sed dc bono hominis, ct de excellentia divina. Antecedens pro­ mens sua est quod primo circa affectum spiritualium non batur: quia non aliter potuisset habere ibi locum invidia. peccatur nisi superbe. Quoniam cum proprium obicctum Consequentia vero manifestatur ex eo, quod singularis ex­ superbiae sit excellens, non quomodocumque aut quali­ cellentia cessat ct cx excellentia communicabili homini, ct tercumque, sed excellens mensuram a Deo praefixam, ut cx excellentia divina. sic (ita quod in quacumque re excellentia mensurae ut a III. Circa rationem adductam pro secunda conclusione, Deo taxatur, est proprium obicctum superbiae); bona vero dubium occurrit cx duplici capite. Primo, ex eo quod hic spiritualia cum secundum se cxccssivu esse non possint assumitur, scilicet quod immoderatus affectus nd spiritua­ (quoniam quanto maiora habentur, tanto meliora sunt, ct lia non potest esse aliud peccatum nisi superbia.-Secundo, consequenter secundum'se amari nimis non possunt); con­ ex ratione adducta ad probandum hoc, scilicet: Affectus nd sequens est ut ex hoc primo habeant rationem vitiosi ap­ spiritualia non est malus nisi quia declinat a regula supe­ petibilis . ex quo primo habent rationem excedentis ct rioris. ergo est superbia. incommcnsurati alicui; hoc autem constat esse divinam Contra primum enim obstat, tum quia multa videntur dispensationem ct regulam. Et proptcrca affectus primus esse vitia habentia pro obiecto bonum spirituale.-Tum quin inordinatus nd spiritualia, superbia rationabiliter est, ten­ appetitus immoderatus boni spiritualis delectabilis, ut sic, dens in id unde primo habent spiritualia rationem vitiosi ad luxuriam magis reduci videtur quam nd superbiam. Unde appetibilis. - Notantor autem utitur s. Thomas vocabulo Scotiis, in Secundo, dist. vi, qu. ult., ponit quod appetitus affectionis, insinuans per hoc quod primum peccatum quo angelus inordinate concupivit beatitudinem, ad luxu­ oportuit esse netum volitionis, qui fertur in bonum ut sic; riam magis reducitur, quia est appetitus non excellentiae, ct non netum nolitionis, qui respuit malum ut sic. sed delectabilis. Cuius signum adducit, quod peccatum quo VIII. Unde ad primam obicctionem in oppositum di­ inordinate delectatur quis in speculatione conclusionis geo­ citur quod, quamvis in affectu spiritualium possint esse plura vitia, primum tamen oportet esse superbiam. Vitium metricae, ad luxuriam reducitur. Contra secundum vero obstat, quin sic sequeretur quod enim sibi oppositum, cum tendat in vilius ipso appetente, omnis inordinata affectio ad quodeumque bonum, esset aut in angelis respectu spiritualium omnino locum non superbia : quoniam nulla affectio ad bonum quodeumque habet, nut primum locum habere non potuit : quoniam habet rationem muli, nisi quia Dei regula non servatur in longe similius est naturae tam excellenti appetere aliquid tali affectu. Et sic et luxuria ct avaritia essent superbiae supra se quam infra, cum etiam omnibus inditum natura­ liter videatur ad magna tendere. Vitia autem cetera circa species. IV. Circa secundam conclusionem occurrit dubium non spiritualia, aut consistunt circa nolle, et sic non potuerunt dissimulandum ‘ quin videtur contrariari dictis in praece­ esse prima, ut odium et invidia, et huiusmodi: aut oriun­ denti articulo, in responsione ad quartum, ubi dixit s. Tho­ tur cx affectu superbiae, ut inanis gloria, ct consequenter mas quod peccatum angeli fuit cx pane electionis, et non non possunt esse prima. ex pane rei electae. Nunc vero dicitur quod est peccatum IX. Nec obstat appetitus ad delectabile ut sic, quem obiicit superbiae. Si enim fuit peccatum superbiae, ergo degit non Scotiis. Tum quia, sicut delectabile non potest esse primum subiici Deo: ergo peccavit cx parte rei electae. Et tenet appetitum, sed appetitus delectabilis sequitur naturaliter op- T * a. «t. w,. · Cf. m. ια. *· ctor quaesivit quomodo angelus umet «e, pro tanto dixit amare se naturaliter vel elective, pro quanto aliquod bonum sibi naturaliter vel elective vult. Et propterca od quaesitum dicendum est, quod quaestio supponit falsum, quod angelus amet se pura amicitia: talis enim amor non videtur pos­ sibilis. Et rursus, si admitteretur, oporteret monstrare quomodo absque digressione ad concupiscentiam aliquam, peccatum esset. Ex pane namque obiecti, peccatum non est: ex parte vero modi amandi, peccatum non video nisi quia nimis se amaret. Quod ad hoc reducitur, quod aliquid sibi vult quod ei non convenit, quod est concupiscere; puta quod tantum se amet, ut non curet de divina bcatitudinc; hoc enim est velle sibi sufficientiam ad beatitudinem. Unde distingui potest (non curando de veritate membro­ rum in rerum natura), quod amor amicitiae nd seipsum dupliciter contingit. Uno modo, in sua puritate: et sic non fuit primum peccatum angeli. Alio modo, ut ratio est con­ cupiscendi sibi aliquid: et hoc modo primum peccatum an­ geli fuit ex nimio amore sui; sed ille nimius amor ex hoc primo habuit rationem cxccssivi, quod fuit ratio concupi­ scendi sibi beatitudinem supra se. Et per hoc patet responsio ad fundamentum Scoti, di­ stinguendo quod inordinatam concupiscentiam provenire ex inordinata amicitia contingit dupliciter. Primo, quod ilLi amicitia in se absolute sit mala, et ex cius malitia fiat mala concupiscentia. Et hoc modo non contingit in proposito. Alio modo, quod simul ct una numero inordinatione utrumque deformetur, sed unum sit ratio alterius: nec prius natura unum sit deforme quam alterum, sed sit quasi prius origine formali tantum : ita quod amicitia non ut prior in se, sed ut ratio concupiscendi, sit primo nuda ct inordinata, quia scilicet est inordinata ratio concupiscendi. Et sic accidit in peccato angeli. Ac per hoc, primum cius peccatum fuit amor unus ct idem numero concupiscentiae ct amicitiae; si tamen amor dici debet oppetitus nrdui. XIII. Ad tertiam dubitationem · breviter dicitur, quod · a. aura. τι. ratio s. Thomae non affert solam singularitatem pro ratione invidiae; sed lotum coniunctum, scilicet excellentiam sin­ gularem. Et propterca ex utroque eorum potest sumi ratio invidiae. Unde ct ipse dolorem de excellentia humana, in­ tulit ex singularitate: dolorem vero de excellentia divina, intulit potius ex excellentia appetita; cius enim proprium est dolere de potestate deprimentis. - Et per hoc patet re­ sponsio nd obiecta. I 26 QUAESTIO LXIII, ARTICULUS 111 ARTICULUS TERTIUS UTRUM DIABOLUS APPETIERIT ESSE UT DEUS Π* II”, qu. (XXHI, art. 3; II sic proceditur. Videtur quod diabolus non appetierit esse ut Deus. Illud enim quod non cadit in appre­ hensione, non cadit in appetitu: cum bonum apprehensum moveat appetitum vel sen­ sibilem, vel rationalem, vel intellectualem « (in solo enim huiusmodi appetitu contingit esse pec­ catum). Sed creaturam aliquam esse aequalem Deo, non cadit in apprehensione: implicat enim contradictionem, quia necesse est linitum esse in­ finitum, si aequatur infinito. Ergo angelus non potuit appetere esse ut Deus. 2. Praeterea, illud quod est finis naturae, abs­ que peccato appeti potest. Sed assimilari Deo est finis in quem tendit naturaliter quaelibet ? crea­ tura. Si ergo angelus appetiit esse ut Deus, non per aequalitatem, sed per similitudinem, videtur quod in hoc non peccaverit. 3. Praeterea, angelus in maiori plenitudine sa­ pientiae conditus est quam homo. Sed nullus homo, nisi omnino amens, eligit esse aequalis an­ gelo, nedum Deo : quia electio non est nisi pos­ sibilium , dc quibus est consilium. Ergo multo minus peccavit angelus appetendo esse ut Deus. Sed contra est quod dicitur Isaiae xiv* ex per­ sona diaboli : Ascendam in caelum, et ero similis Aitissimo. - Et Augustinus dicit in libro de Quae­ stionibus Vet. Test. quod elatione inflatus, noluit dici Ύ Deus. Respondeo dicendum quod angelus, absque omni dubio, peccavit appetendo esse ut Deus. Sed hoc potest intelligi dupliciter: uno modo, per aequiparantiam; alio modo, per similitudinem. Primo quidem modo, non potuit appetere esse ut Deus: quia scivit hoc esse impossibile, naturali cogni­ tione ; nec primum actum peccandi in ipso prae­ cessit vel habitus vel passio ligans cognoscitivam ipsius virtutem, ut in particulari deficiens eligeret impossibile, sicut in nobis interdum accidit. - Et tamen, 4 dato quod esset possibile, hoc esset con­ tra naturale desiderium. Inest 1 enim unicuique naturale desiderium ad conservandum suum esse: quod non conservaretur, si transmutaretur in al­ teram : naturam. Unde nulla res quae est in in­ feriori gradu naturae, potest appetere superioris naturae gradum, sicut asinus non appetit esse equus: quia si transferretur in gradum superio­ ris naturae, iam ipsum non esset. Sed in hoc d tertium ■ 3 • Ver». η, Μ. • DeQuaest.Vet. cf.VoT.7Vrt.,qu. exui. - I labetur inter luppciit. Au^ukt. T 3 1 ζ Sent., di*t. v, qu. 1. art. 2; di.-f. xxu, qu. 1, an. 2; II Cont. Gent., cap. . Nom. * ·&τβ.ι«<.χχ senutiram. - et animam passivam addunt ABCDE, .»«. similis ratio de peccato, ut dictum est*. · i« cessit. Ad secundum dicendum quod illa distinctio lucis Ai> quartum dicendum quod Deus non discrevit ct tenebrarum, secundum quod per tenebras pec­ inter angelos ante aversionem quorundam et con­ cata daemonum inteiliguntur, accipienda est se­ versionem aliorum, ut Augustinus dicit, XI de Civ, cundum Dei praescientiam. Unde Augustinus dicit, Dei*: et ideo omnes, m gratia creati, in primo · c>P. u. XI de Cir. Dei *, quod solus lucem ac tenebras instanti meruerunt. Sed quidam eorum stalim im­ discernere potuit, qui potuit etiam, priusquam ca­ pedimentum praestiterunt suae beatitudinis, prae­ derent, praescire casuros. cedens meritum mortificantes. Et ideo bcatitudinc An tertium dicendum quod quidquid est in me­ quam meruerunt, sunt privati. ζ) quidquid cat m merito, - meritum A BCD E. Commentariis Cnnlmnli** Caiolaui rrtxvs clarus est. - In corpore tria principaliter, iuxtn tres opiniones quas tractat. In prima opinione, tria dicit. Primum est ipsa opinio, scilicet quod fuit malus in primo instanti. - Secundum, quod non spectat ad Manichaeos, cx Augustino. - Tertium, quod repugnat Scripturae. In secunda opinione, tria dicit. Primum est ipsa opinio: quod potuit peccare in primo instanti, sed non peccavit. Secundum est improbatio quorundam, cx ratione ordinis actionis creaturae ad actionem qua creatur. - Tertium est exclusio istius rationis: quia habet locum in successivis· non in instnntaneis. quales aunt creaturae ct volitio. In tertia, opinionem propriam ponit ct probat. Conclusio est, quod nec peccavit, nec potuit peccare, in primo in­ stanti sui esse. - Et probat sic, Deus, sca agens quod ange­ los in esse produxit, non potest esse causa peccati: ergo angelus non potuit in primo instanti peccare. - Antecedens supponitur, tam per sc quum per accidens. - Consequentia probatur: quia operatio incipiens cum esse rei, inest ab agente illius. Quod declaratur ct in operatione naturali, scilicet motus sursum respectu ignis; ct in operatione de­ fectiva, idest claudicatione tibiae u nativitate; ct hoc quin peccatum est operatio defectiva. II. Circa rationem adductam pro ultima opinione, du­ bium occurrit cx multis capitibus. Primo, quia illa propo­ sitio fundamentalis: Omnis operatio incipiens cum esse rei, est ei ab agente a quo habet esse, aut intelligitur quod sit ab agente seu a generante immediate, idest sine agente medio, sicut creditur dc motu gravium ct levium: cl sic propositio est manifeste falsa ; sequeretur enim quod ignis non calefaceret, ct universaliter quod res naturales non essent proprie causae effectivae. - Aut intelligitur in com­ muni, sive mediate sive immediate. Et tunc obstat primo verbum s.Thomae subiungentis : sicut moveri sursum inest igni a generante, - Obstat secundo, quia cum dc operatione dupliciter possit esse sermo, scilicet quoad substantiam cius, ct quoad conditiones eiusdem; ct hic sit sermo secundo modo (alioquin non esset nd propositum); propositio ista neque est per sc nota, neque cum aliqua probatione assumpta, ct ideo videtur voluntario. - Obstat tertio Scotus, in v distin­ ctione Secundi, qu. it*, sic. In causa secunda sunt duo: per­ fectio quoin habet nb agente, ct defectus quidam. Ergo ope­ ratio incipiens cum esse rei, potest in duns causas reduci: scilicet in Auctorem naturae, quoad substantiam; ct in de­ fectum secundae causae, quoad conditionem Jefcctuosam ipsius operis. Non ergo totaliter attribuitur Agenti naturae. Et confirmatur, in proposito. Quia cum Deus, cui in proposito convenit ratio generantis, sit causa non solum in fieri, sed etiam in conservari; par ratio est quod operatio co­ existons ipsi heri, attribuatur Auctori naturae quae fit; ct operatio coexistons ipsi conservari, intribuatur ipsi Conser­ vatori. Et sic aut omnis operatio naturae n Deo productae ci attribuetur, aut nulla: neque est maior ratio dc prima quam dc aliis. III. Dubium quoque est in applicatione medii ad con­ clusionem: quoniam videtur repugnare dictis Augustini, XI T ? Ua. LTin, tn. j. 74 6- Ï a 4 'An. ». JO). i^n cap.*11· dc Civ. Dei, relatis hic a s. Thoma. Quonium ille dicit non supere Manichaeam hacrcsim, angelum voluntarie peccasse in primo instanti sui csic. Sanctus Thomas vero dicit quod cx hoc sequitur Deum esse causam mali culpae immediate, sicut generans ignem est causa motus sursum. Et m hoc ulterius sequitur, Ergo Deus est maius; et redit hacrcsis Manichaca, cum pluralitate deorum, boni et moli. Igitur ct Augustinoct sibi ipsi videtur contradixisse.-Et haccobicctio ungitur etiam a Scoto. ubi supra. IV Circa conclusionem ipsam, obicctioncs occurrunt Scoti, ubi supra, dupliciter contra illam partem, scilicet Non potuit in primo instanti peccare, arguentis. Primo, ad hominem. Angelus in primo instanti, apud te, potuit mereri: ergo potuit peccare. Et patet sequela: quia eiusdem rationis est, quoad tempus, mereri ct peccare. - Deinde sim­ pliciter. Quia angelus in primo instanti habuit potentiam operativan? perfectam ad operandum, ct non determinatam necessario ud rectitudinem operationis: ergo. Et probatur antecedens quoad secundam partem: quia non magis in primo quam in secundo instanti, habuit necessario Cale de­ terminans. V. Ad evidentiam horum, sciendum est quod rado s. Thomac in hoc fundatur quod, ut superius* iam dictum · Qu. tx, m. 3 est. primum in unaquaque re est naturae ratio; ct conse­ quenter prima operabo cuiusque rei est naturalis, utpotc a re illa inquantum naturae rationem habet, proveniens. Et quoniam operatio naturae, ut sic, opus est Actoris na­ turae illius; ideo universaliter omnis prima operatio rei ct naturalis est, et Actori naturae attribuitur. Nec hoc deficit in natura intellectuali, eo quod libera est: quoniam criam in ipsa libera potestate naturae ratio primum locum obti­ net. ut ex supra * dictu iam paret. ‘ VI. Unde ad objecta contra primam propositionem* · Cf. tu», n. respondendo, dicitur quod propositio illa intelligitur in communi. Et intendit quod prima operatio cuiusque rei inest illi ab agente, idest inest illi ratione eius quod habet ab agente. Nec refert utrum illud quod habet ab agente, concurrat ad talem operationem effective proprie, sicut ignis calefacit; aut per modum principii formalis, ut qui­ dam putant in motu gravitatem concurrere. Comparatio enim adducta in littera, similitudinem denotat quoad hoc quod est attribui ei quod est ab agente; ct non quoad modum attribuendi. Quod vero obiicitur dc resolutione operationis in duas radices, scilicet perfectionem ct defectum, locum non habet in proposito: quoniam acquivocatio ibi committitur. Nam defectus tam naturae quam operationis est duplex: scilicet negativus, puta quia non esi infinitae, seu maioris perfe­ ctionis; ct privativus, puta quia non habet perfectionem quam habere debet. Et sermo noster est dc defectu ope­ rationis privativo, qui contrariatur perfectioni aptae natae haberi, et debitae naturae intellectuali. Et proptcrca, si ope­ ratio prima tota resolvenda est, quoad conditiones positi­ vas ct pri\Miivas. quamvis non negativas, in id quod est ab Acture naturae illius; oportet defectum operationis in aliquem defectum privativum acceptae naturae reducere, ut I 32 QUAESTIO LX HL ARTICULUS VI optime manifestatur in litura exemplo claudicantis tibiae a nativitate. Et per hoc patet responsio aJ confirmationem. Quoniam non est par ratio quod primus actus sit naturalis, ct quod alii; sicut non est par ratio dc fundamento, ct consequenter sc habentibus. Unde obicctio de causaliratc Dei in fieri et conservari, nihil facit ad propositum : quoniam hacc sunt per accidens. VII. Ad dubium autem cx auctoritate Augustini occa* Ci. num. in sionatum ♦, breviter dicitur, sustinendo dictum Augustini • Num. v. n s. Thoma mtificatum, quod, ut putet cx dictis · ct cx lit­ tera, tenentes angelum peccasse nut potuisse pcccarc ex libertate voluntatis, non deducuntur ad hoc qucxl Deus sit malus; sed cx communi suppositione quod Deus sit opti­ mus, ct quod non sit causa peccati aliquo pacto, arguuntur ignorantiae, quod scilicet ignorent naturam appetitus intel­ lectualis. Ex ignorantia enim quod primus motus volun­ tatis est naturalis, arguuntur: et non cx suspecta in Deo malitia. Unde expresse s.Thomas supponit, cum adversariis, oppositum Mnnichacac hacrcsis; et coassumptn propositione metaphysical*!, non ducendo ad impossibile, »cd ostensive • Cf. num. i. concludit intentum, ut putet in formatione corporis ♦. • Cf. num. it. VIII, Ad obicctioncm primam contra conclusionem . non • Rc«p. ad y oportet aliter retpondere, quia in littera habetur ·. - Ad secundam vero, negatur secunda pan antecedenti». Quo­ • Num. r. niam, ut cx dictis ♦ patet, in primo instanti ratio naturae determinabat ud rectitudinem , non sic autem in secundo : quia actus primus erat naturalis, secundus autem liber. - Et scito quod hacc Scoti argumenta s. Thomas contra se fe­ * Al. be Mato cerat in Qq. Ditpp., dc Daemonibus *, an. 4. qm xn. - Art.^, IX. In responsione ad tertium, dubium occurrit duplex. ^K· ♦. 5· • CL tram. n. Primum cx Scoto, ubi supra ♦, contra hoc quod dicitur, quod angelus potuit in primo instanti mereri. Prima enim operatio angeli non erat sua, sed Actoris naturae, npud te; ergo in ea non potuit mereri. Tenet sequela: quin nullus meretur in operatione non sua. Secundum, quia aut prima operatio est totaliter natu­ ralis; nut partim naturalis et partim libera. Non totaliter naturalis: tum quia in pure naturalibus non meremur nec demeremur; tum quia, apud s. Thomamrespectu • l‘ II·’, X, Verity cuiusque actus, viator est liber quoad exercitium actu». Ergo an qu itu, an. Μ. n operatio prima est secundum quid libera. Et si sic est, cur Ue voluntas, ut libera, non potuit apponere aliquam circum­ stantiam deformitatis? Nulla enim ratio dc hoc apparet. Et confirmatur. Quia si fuit libera quoad exercitium actus, ergo poterat elicere illum actum et non elicere. Ergo poterat pcccarc peccato omissionis etsi non commissionis. X. Ad haec breviter dicitur, quod operatio angeli prinu fuit quidem Mturalis quoad specificationem et rectitudi­ nem actus; ita quod natura angeli determinat ipsum ad hoc quod primum cius velle sit consonum naturae volentis. Hoc enim est voluntatem inchoare actum sub ratione na­ turae, idest rei determinatae ita ad hoc quod non ad op­ positum, ct ita ad rectitudinem quod non ad oppositum. Determinat enim natura ad amandum Deum ut finem ct naturae Actorem, ct seipsum, et ud sic intense amandum, ita quod non ad oppositum : quod in primo actu salvari debet. Sed fuit liber quoad exercitium actus: quia non ncccssitatur voluntas angeli necessitate naturae ad eliciendum hunc actum in primo Instanti; quamvis, si exeat in actum, ud actum naturae consonum naturali necessitate determi­ natu sit. Unde operatio illa fuit sua, et consequenter potuit esse meritoria. Non potuit autem voluntas libera circumstantiam defor­ mitatis apponere, quia ud rectitudinem eius determinata est a natura. - Omissionem autem actus quamvis potuisset incurrere, elioquin libertas nulla fuisset; non tamen potuit omiuionis peccatum incurrere. Quoniam peccatum omis­ sionis rationem voluntariae declinationis pracincluJit, ac per hoc, actum voluntatis non rectum habet necessario annexum: iam autem dictum est quod voluntas angeli determinata naturaliter est ad rectitudinem primi actus. Et propterca eadem ratione non potuit in primo instanti pec­ catum esse omissionis, qua non potuit esse commissionis. In responsione ad quunum, occurrit dubium in sequenti .Gjee articulo · tractandum. n. nu ARTICULUS SEXTUS UTRUM ALIQUA MORA FUERIT INTER CREATIONEM ET LAPSUM ANGEI l dium. Ergo aliqua mora fuit inter creationem cius aliqua mora fuerit inter creationem et la- et lapsum L t • Ver», m. 15. Psum angeli. Dicitur enim Ezcch.xxvui*: Sed contra est quod dicitur Ioan, νιιι* de dia- ·ν<η.«4. ZAmbulasti perfectus in viis tuis a die con- bolo, quod in veritate non stetit. Et sicut Augu­ « ceptionis * tuae. donec inventa est iniquitas in te. stinus dicit, XI de Civ. Dei*. oportet ut hoc sic Sed ambulatio, cum sit motus continuus, requirit accipiant us. quod in veritate fuerit, sed non per­ aliquam moram. Ergo aliqua mora fuit inter crea­ manserit. tionem diaboli et cius lapsum. Respondeo dicendum quod circa hoc est duplex 2. Praeterea , Origenes dicit ' quod serpens opinio. Sed probabilior, ct Sanctorum dictis magis antiquus non statim supra pectus et ventrem suum consona δ est, quod statim post primum instans ambulavit; per quod intelligitur eius peccatum. suae creationis diabolus peccaverit. Et hoc neErgo diabolus non statim post primum instans cesse est dicere, si ponatur quod in primo in­ suae creationis peccavit. stanti suae creationis in actum liberi arbitrii pro­ 3. Praeterea, posse peccare commune est ho­ ruperit, et cum gratia fuerit creatus, ut supra* •tin. Afl.puccu*· »H. y mini et angelo. Fuit autem aliqua mora inter for­ diximus. Cum enim angeli per unum actum meri­ 160. mationem hominis et cius peccatum. Ergo, pari torium ad beatitudinem perveniant ♦ ut supra ** *» ‘I). Q*.Lv»,my ? ratione, fuit aliqua β mora inter formationem dia­ dictum est; si diabolus in primo instanti, in gratia boli et eius peccatum. creatus, meruit, statim post primum instans bea­ 4. Praeterea, aliud instans fuit in quo diabo­ titudinem accepisset, nisi statim impedimentum lus peccavit, ab instanti in quo creatus fuit. Sed praestitisset peccando. inter quaelibet duo instantia caJit tempus me­ Si vero ponatur quod angelus in gratia creatus SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod concept ionit. - errationi» E. /) altjoa. - Om. ABOEFG ; homini» formationem om. C. yj creaitOHcm du» ct lapmm. - errationem angrli ct laptum Λ, 3) creationem angeli ct cim lapium C, creationem angeli et lapsi E» creotianem et lapsam BDFG. 3) magi» cmiiona. - magis cuuveniMtior G, mapi cotuovjMJt Pai. QUAES TIO LX1II, ARTICULUS VI I <|β· Μ· r an. û; . qu. VI. non fuerit; vel quod in primo instanti actum liberi arbitrii non potuerit habere; nihil prohibet aliquam moram fuisse inter creationem ct lapsum. Ad primum ergo dicendi m quod per motus cor­ porales, qui per tempus · mensurantur, quando­ que in sacra Scriptura intelliguntur metaphorice motus spirituales instantanés. Et sic per ambula­ tionem intclligitur motus liberi arbitrii tendentis in bonum. Ad secundum dicendum quod Origenes dicit quod serpens antiquus non a principio, nec statim su­ pra pectus ambulavit, propter primum instans, in quo malus non fuit. Ad tertium dicendum quod angelus habet libe­ rum arbitrium inflexibile post electionem: et ideo nisi statim post primum instans, in quo naturalem motum habuit ad bonum, impedimentum bcatiludini praestitisset, fuisset firmatus in bono. Sed non est simile de homine. Et ideo ratio non sequitur. Ad quartum dicendum quod inter quaelibet duo t) pcr tempv*. - tr*tporc ABCDE. Ό Sed in anpdit, - Srd non in anpdis B, .SrJ tamen l'b. - Pi\» tempu» accipitur, Tamen si tempui accipitur B. ht anpdit 133 instantia esse tempus medium, habet veritatem inquantum tempus est continuum, ut probatur m VI Physic. * Sed in angelis ζ, qui non sunt joj subiecti caelesti motui, qui primo per tempus C continuum mensuratur, tempus accipitur pro ipsa successione operationum intellectus, vel etiam affectus. Sic igitur instans primum in angelis in· tclligitur respondere operationi mentis angelicae, qua se in scipsam convertit per vespertinam cognitionem: quia in primo die commemoratur* *g34 QUAESTIO LXIII, AKTICL’I.US VI infertur quod nullum instans meriti sit instans praemii. Ex eo enim quod meritum oportet esse in termino viae et in via, neccssc est durationc praecedere praemium. ct gratiam esse imperfectam secundum statum : cx eo vero quod post meritum viae sequitur meritum termini, neccssc est simul esse meritum illius instantis cum praemio, ct esse terminum gratine imperfectae. VI. Et sic, salva pace, minus bene intellectus est s.Thomas ab his qui dixerunt doctrinam s. fhomac in Summa • Loc eu.»upn, hac non esse eam quam in Quodlibetis · tradiderat: iurn enim apparet hanc doctrinam sine illa non posse salvari. Veruntamen diligenter adverte quod, licet in sua Opinione hic ct ibi non discrepet, quia utrobique tenet duplicem actum meritorium concurrisse, alterum ut viam durationc praecedentem praemium, alterum ut terminum natura tan­ tum praecedentem; in hoc tamen dilformitas quaedam est. quod ibi non reputavit falsam opinionem dicentem unum tantum fuisse actum meritorium, illum scilicet ut in ter­ mino fuit, ct nullum praecessisse meritorium ut in via; quam tamen opinionem hic reputavit falsam, dum in quae» • Art. 4. stionc praecedente · expresse voluit meritum praecedere durutionc praemium. Nec hoc est mirum consideranti quod continue intellectus studiosus perficitur. Tota tamen illa doctrina quam pro rationabilitate illius opinionis adduxit, simpliciter admittenda est, ct applicanda ad meritum in termino. Ideo enim sic diligenter illam est prosecutus, quin suam opinionem illa egere doctrina videbat. Cuius signum est, quod argumenta in oppositum solvit ex ilia doctrina: et tamen constat quod ipse per sc aliam opinionem ele­ gerat ibidem; et constat etiam quod mos cius, ct omnium, nisi aliud spccilicetur, est respondere ad argumenta secun­ dum propriam scribentis opinionem. Quia ergo videbat ar­ gumenta illa communia esse et suae ct illi opinioni, ideo cx doctrina utrique communi responsiones conflavit com­ munes. Et haec bene nota. • ct oom. nr. VII. Ad secundum* vero dicitur, quod mereri usque ad nunc pniemiationis contingit dupliciter: exclusive, cl in­ clusive. Et hoc quidem modo, verum est quod praemian­ tur : sed non primo modo. - Et ad primam probationem in oppositum dicitur, quod in nunc pracmiationis sunt in termino viae, ct possunt ponere obicem tanquam in ter­ mino viae cxistenlcs. - Ad secundam vero dicitur, quod in termino viae hominis consummatur meritum cuiusque, nec videtur verum quod tunc sit impeccabilis: sed quilibet est liber ut in termino viae existons, quemadmodum dc angelo dictum est. VIII. In responsione ad tertium, dubium est non par­ vum: quin haec videntur sibi invicem repugnantia, scilicet quod netus unus angeli sit primus, naturalis, ct meritorius. Si enim est meritorius, ergo est informatus gratia: et non sufficit esse habentis gratiam, ut patet. Et rursus: ergo actualiter vel virtualiter tendit in Deum ut principium gratiae ct obiectum beatitudinis supcrnaturalis; quia gratia, seu caritas, sua omnia sic in Deum ordinat. - Et quin est primus, ergo actualiter tendit in Deum ut obiectum bcatitudinis: quin actualiter tendere est prius quam virtuali­ ter (sicut universaliter id quod est per sc, prius est eo quod est per nliud); constat namque quod actus virtualiter tendens in aliquod, ideo virtualiter tendit, quin manet in eo vis prioris actus actualiter tendentis in illud. - Si autem est naturalis, sive quoad exercitium actus, sive quoad spe­ cificationem, ergo non est meritorius. Et dc exercitio qui­ dem patet : quia sic nullo modo actus esset liber, ct con­ sequenter nullo modo meritorius. Dc specificatione vero deducitur facile: quia sic netus ille sisteret ad obiectum naturale; ergo non tenderet in obiectum beatificum supernoturalc aliquo modo; ergo non informatur gratia; ergo non meritorius. Et augetur maxime dubitatio, quia s. Thomas in Qq. de Malo, qu. xvi, nrt. 4, vult naturalitatem primi netus angelici esse talem, ut angelus non potuerit simul ferri in obiectum naturale et su pern murale in illo primo instanti. IX. Ad hanc obicctioncm dicitur quod, si verba s. Tho­ mae ponderentur, apparebit solutio difficultatum. In primis, non dixit illum aerum angeli esse naturalem absolute, sed esse naturalem motum in bonum; ita quod naturalitas, ut prius ♦ declaratum est, determinat actum non simpliciter, • Art. rnrctj., Coraoent. e. 1. sed in ordine ad obiectum. Et nunc adiungimus quod de­ terminat actum in ordine ad tale obiectum, scilicet bonum. Unde intentio s. Thomae est, accipiendo naturale ut di­ stinguitur contra liberum, dicere quod primus actus angeli non fuit totaliter liber, libertate quae nata est naturaliter convenire libero arbitrio creato, scilicet ad bonum et ma­ lum; sed fuit motus naturalis quoad hoc, quod tenderet in bonum, quia non poterat esse malus; et non quoad hoc, quod terminaretur ad obiectum pure naturale. Ut sic naturalitas determinet actum quoad specificationem 0 bono, sive naturali sive supernatural! ; et determinet obiectum naturale sic quod non ad oppositum eius, idest malum; non autem sic quod non ad aliud quodeumque, quia potest esse simul ad aliud non oppositum, sed perfidens, quale est supcrnaturale. Unde netus primus angeli dupli­ citer est naturalis: primo, quia tendit naturaliter, idest non libere, in bonum; secundo, quia tendit necessario in obie­ ctum vel pure naturale (puta si non habuit gratiam), vel non dissonum α naturali, sed perfectivum eius (puta si creatus fuit in gratia). Et per hanemet distinctionem ukimam patet quomodo intelligcnda est doctrina s.Thomac in Qq. de Malo. Quoniam tendere in supcrnaturalin contingit dupliciter; scilicet ab­ solute, ct ut conformia naturalibus. Tendere in supernaturalia absolute, est tendere in ea inditferenter; ac per hoc bene vel male, etc. Tendere vero in ea ut conformia naturalibus, arctatur nd tendere bene: eo quod malum est praeter naturam. Et quia i am dictum est quod angelus in secundo instanti liber fuit ud bonum ct mulum in primo · c/. essu ». ■. autem cx natura ad bonum determinatus est *; consequens est quod non potuit tendere in primo instanti in naturalia et «upematuralia, nisi ut supernaturalc est perfectio natu­ ralis. - Et quod haec sit mens 9. Thomae, patet: quia con­ stat quod apprehendere naturale ct supcrnaturale, ut per­ fectio est naturalis, simul non inconvenit: quamvis absolute sit impossibile. Unde cx hoc quod angelus in primo in­ stanti non potuit apprehendere naturale ct supcrnaturale absolute, optime sequitur quod non potuit peccare tunc, cum oportebat ipsum in naturalia ferri. Cum hoc tamen st.it quod simul potuerit apprehendere aliquid supematurnle ut perfectionem naturalis, eo modo quo finis ulterior est perfectio linis anterioris ordinati in illum : quemad­ modum universaliter simul apprehendere et tendere pos­ sumus in finem, ct in ea quae sunt ad tinem. X. Circa eandem responsionem dubium aliud occurrit: An angeli in primo instanti vere et peopne meruerint vitam aeternam. Si enim dicitur quod sic, ergo habuerunt actum dilectionis electivae respectu supcrnaturalis obiccti bcatitudinis: ei si sic fuit, cum electio eorum sit inflexibilis, ergo redditi sunt omnes impeccabiles: quod est haereticum. Si ver<> dicitur quod non, ergo non amaverunt Deum ut obiectum supcrnaturalis beatitudinis: ergo nullo modo meruerunt: quod est oppositum doctrinae tuae. - Secunda consequentia est per sc nota: quia meritum non est nisi per netum caritatis, cuius obiectum constat esse Deum ut obiectum supcrnaturalis beatitudinis. - Prima vero probatur. Quia nut amaverunt Deum ut obiectum beatitudinis su­ pernatural!* dilectione electiva, aut naturali: non enim da­ tur tertia. Sed non naturali: quia illa non sc extendit supra obiectum naturale, ut putet. Ergo, si non electiva, nullo modo amas erunt Deum ut obiectum supcrnaturalis beati­ tudinis: quod erat deducendum. XI. Aii hoc respondetur dupliciter 9. Primo, quod non ’(Χία.·^ proprie meruerunt. Tum quia s. Thomas, in responsione ad tertium, dicit illum motum fuisse naturalem. - Tum quia, in responsione ad quartum, expresse dicit quod pri­ mum instans respondet operationi qua mens angelica con­ versa est in scipsam. - Tum propter rationem in oppositum adductam *, quia scilicet vere meritum est actus electivus. · Na». pw. XII. Sed insufhcicntcr motos esse nd hanc opinionem sic dicentes, tripliciter declaratur. Primo, cx eorum falsa suppositione. Credunt enim quod angelus in primo instanti ad naturalia tantum se converterit; cum gratia tamen, ce . et. « • ah. AJ 4* ·♦ ei- • σ. i QUAESTIO LX11I, ARTICULUS VU • a. canutia. rtictcx, •tz»6m nau. o. m. io hoc •a *· •α880.0· ideo meruerit. Quod diiucii e*t impossibile. Quia ad ratio­ nem actus meritorii non sufficit quod sit actus non malus habentis gratiam, sed exigitur quod sit informatus gratia actualiter vel virtualiter ; sicut universaliter ad rationem cuiusque actus spectantis ad quemcumque habitum, exigi­ tur quod informatu· sit illo habitu ; alioquin cx illo habitu nihil haberet, quoniam actus nullo alio modo aliquid habet ab habitu, nisi per informationem. Si autem informatus fuit caritate, ergo tetendit in obicctum caritatis, quod est Deus supcrnatunilitcr videndus. Et si adiunxeris quod pri­ mus actus non virtualiter, sed actualiter in obicctum caritatis tendit, ut probatum est ♦, restat ut impossibile fuerit primum actum meritorium ad naturalia sistere. Secundo, cx ratione vere ct proprie meriti. Nihil enim aliud exigit, nisi ut dc condigno et sufficienter quis vitam aeternam mercatur. Hoc autem omnibus fuit commune: quoniam bcalitudine quam meruerunt, inquit s. Thomas *, fuerunt quidam privati. Sufficienter autem meruisse intelligc ut in via; non ut in termino, nisi perseverantes usque in finem. Tertio, cx solutione objectionum *. Iam ** enim dedaratum est quomodo motus ille non fuit naturalis absolute, sed in bonum. - Quod vero in responsione ad quartum dicit s. Thomas, nihil obstat: quin, ut ibi pntet, non loquitur dc conversione angeli m sc absolute; sed per cognitionem vespertinam, ut distinguitur contra matutinam proprie di­ ctam, quae est visio beatu. Et intendit quod duo instantia attenduntur penes duos operationes angelicas, quarum una succedit niteri, et prima est vespertina, secunda matutina; sed sub prima vespertina, si erant in gratia, comprehen­ ditur omnis cognitio citra beatam, quae sola est matutina; ita quod cognitio vespertina distinguitur in naturalem et revelatam, ct similiter omnis conversio in se ct in Deum, citra conversionem fruitionis. - Patet nutem hanc esse vere mentem litterae. Tum quia expresse loquitur Je vespertina conscrsionc, ut distinguitur contra matutinam. Tum quia de successione sollicitus erat: constat autem quod, quotquot operationes simultanuas ponamus, non ponunt in nume­ rum quoad mensuram Jurationis, sed ad unum tantum instans spectant ; ct ideo non fuit opus multiplicitatem operationis in primo instanti explicare. Designavit nutem illud mngis ab actu naturae, scilicet conversionis in se, quia ille fundamentum est omnium, ct certior. ΧΠΙ. Cum autem quaeritur: zli/f dilectione electiva etc.*, respondetur quod, cum dilectio electiva significet idem quod libera dilectio non solum quoad exercitium sed etiam quoad specificationem actus, ct haec sit duplex; distinguendum est iuxta supra* dicta, ct dicendum quod quaedam est dilectio libera totaliter, ct quaedam non totaliter (ct loquimur de libertate naturaliter conveniente voluntati crea­ tae). Illa est libera totaliter, quae est etiam libera ad bonum ct malum: num haec libertus nuta est naturaliter conve­ nire libero arbitrio creato, illa vero est libera, sed non totaliter, quae quamvis sit indifferens ad hoc ct illud, non tamen ad bonum ct malum. Unde angelus dilexit libere, seu dilectione electiva, non totaliter in primo instanti; quia 135 non poterat pro tunc eligere malum. - Quando vero di­ citur quod electio angeli est inflexibilis, intclligitur dc ele­ ctione totaliter libera; quae non potuit esse ante secundum instans. Posset quoque dici, quod illa dilectio fuit naturalis, non angelo absolute, sed habenti gratiam, in primo instanti sui esse, ct tunc operanti. Quoniam cx quo in illo instanti non potest fieri actus dissonans* a gratia, consequens est quod liberum arbitrium, si supcrnaturolibus se immiscet, determinatur ad conformitcr gratiae se habendum. Et sic, quamvis dilectio naturalis absolute non tendat ad supernaturalia, dilectio tamen naturalis habentis gratiam, in primo instanti tendit in supcrnuturale. Et dicitur dilectio ista na­ turalis, quia est determinata ad unum, ad conforme scilicet gratiae ita quod non ad oppositum. - Et hac duae respon­ siones in idem redeunt. XIV. Circa praedicta adhuc non quiescit intellectus, sed dubium consurgit. Quia si angeli omnes in primo in­ stanti vere meruerunt per actum dilectionis Dei ut obiectum est bcatitudinis supernatural!*; ergo in secundo in­ stanti non tenebantur ad actualiter dirigendum actum suum in obicctum caritatis. Ergo non peccaverunt eligendo bo­ num non cum debita subtectione ad Deum: sed aut non peccaverunt, aut peccaverunt eligendo malum.-Prima con­ sequentia probatur. Quia praeceptum caritatis est affirma­ tivum , ct obligat pro principio ad actualiter amandum; quod constat impleri a quolibet habente caritatem, quia in primo actu in Deum tendit ut sui suorumque omnium fi­ nem; cl mc omnia sun consequentia, modo non repugnent, virtualiter tendunt in obicctum caritatis, virtute scilicet primi actus. - Secunda vero consequentia probatur sic. Eli­ gere bonum absque actuali ordinatione ad Deum immediate post primum actum caritatis, non est malum, immo est actus caritatis virtualiter: sed talis fuit actus angeli in se­ cundo instanti, apud s.Thomam, ut patet cx supra · dictis: ’ An. t, aj 4 ergo male dictum superius * fuit quod sola inconsidcratio · 1*4. actualis regulae divinae ad peccatum angeli sufficit. XV. Ad hoc dicitur, quod argumentum procedit cx malo intellectu dictorum s. Thomae. Imaginatur namque quod primum peccatum angeli consistit in sola omissione actualis regulae; cum tamen peccaverit faciendo actum con­ trarium regulae. Licet enim cx pane intellectus sola fuerit inconsidcratio, liberum tamen arbitrium, cum illa inconsideratione, non solum elegit sine illa, sed contra illam modalitcr. non objective Sicut si incidens aliquid absque re­ gula. incidat oblique, actus enim tunc non solum fit absque regulo, sed contra regulam. Putet autem sic angelum pec­ casse, quia superbiae peccatum commisit: superbia enim contrarie opponitur humilitati ct divinae regulae; quoniam, ut Boetius dicit, sola superbia se opponit. Unde angelus peccans recessit a virtualitutc caritatis quam in primo actu habuit, voluntarie superbiendo. Posset quoque dici, quod angelus in secundo instanti, quia erat primum et ultimum totalis suae libertatis ad bo­ num ct malum, tenebatur deliberare de fine viate suae, sicut homo in principio suae libertatis. ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM ANGELUS SUPREMUS INTER PECCANTES, FUERIT SUPREMUS INTER OMNES Il Sent., dirt, vi, art. ι ; III Cant. Gent., cap. en,- Opusc. XV, de Angtlit, aip, xn. VidctUT quod Seraphim, ut Dionysius dicit, vu cap. Angel. Hier. ille angelus qui fuit supremus inter pec- Ergo angelus qui fuit supremus inter peccantes cantes, non fuerit supremus inter omnes. non fuit supremus inter omnes. Dicitur enim dc eo 3 Ezech. xxvm *: Tu a. Praeteri λ, Deus fecit naturam intellectualem Cherub extentus et protegens, posui te in monte propter beatitudinem consequendam. Si igitur an­ sancto Dei. Sed ordo Cherubim est sub ordine gelus qui fuit supremus inter omnes, peccavit, SEPTIMUM SIC PROCI BITUR. s • Ven· a) de eo. - Omittunt Pab. p) inter peccantei. - peccanti** cwScm. ? 136 QUAESTIO LXIII, ARTICULUS VU sequitur quod ordinatio divina fuerit frustrata in quorum etiam ordine aliqui boni angeli perman­ serunt. nobilissima creatura. Quod est inconveniens. Si vero consideretur motivum ad peccandum, 3. Praeterea, quanto aliquid magis inclinatur in aliquid, tanto minus potest ab illo deficere. maius invenitur in superioribus quam in inferio­ Sed angelus quanto est superior, tanto magis in­ ribus. Fuit enim daemonum peccatum superbia, clinatur in Deum. Ergo minus potest a Deo pec­ ut supra * dictum est ; cuius motivum est excel- ’ αλ j. cando deficere. Et sic videtur quod angelus qui Icntia, quae fuit maior in superioribus. Et ideo T peccavit, non fuerit supremus inter omnes sed Gregorius dicit ♦ quod ille qui peccavit, fuit sudc inferioribus. perior inter omnes. Sed contra est quod dicit Gregorius, in HoEt hoc videtur probabilius. Quia peccatum an­ Centum Oribus *, quod primus angelus geli non processit ex aliqua pronitate, sed ex solo 9U* Peccavit, dum cunctis agminibus angelorum libero arbitrio: unde magis videtur consideranda r. t) mortali. - Om. codiccv ct a. x) eventum. - eventus codices ct λ) hos. - nos P. a. Commentaria Cardinalis Caietn.ni durus est. - In corpore quatuor: primo, radices cundum Platonicos.-Tertio, reprehendit illud suppositum*. · awl. r<. duas diversimode opinandi; secundo, opinionem Da­ -Quarto, ostendit quomodo potest bene intelligi opinio masceni, penes primam radicem, tractat; tertio, opinionem Damasceni. - Et omnia clara sunt. Gregorii, penes secundam; quarto, comparat eas ad invicem Quoad tertium, cx secunda radice, ct quod superiores tam opiniones quam radices. peccaverunt, ct quod supremus peccantium erat supremus II. Quoad primum, radices sunt pronius cx parte pec­ simpliciter. cantis; et motivum cx parte obiccti. Quoad quartum, comparat opiniones cx radicibus quoad Quoad secundum, quatuor dicit. Primo, opinionem quod probabilitatem: ct dicitur secunda probabilior, quiu radix dc inferiori ordine fuerunt muli, ct quod maior inter prae­ melior. - Et quoad falsitatem: ct dicit quod non propterva latos terrestribus fuit primus, cx prima radice. - Secundo, prima iudicanda est falsa, quia etiam in cis habet locum quid supcriicictcnus supponere videtur haec opinio, se­ secunda radix. - Omnia clara. itulus T ARTICULUS OCTAVUS l’TRL.M PECCATUM PRIMI ANGELI EDERIT ALIIS CAUSA PECCANDI II c·’· h Sent., diet. n, «n. 3. SIC proceditur. Videtur quod peccatum primi angeli peccantis non 4-7/^^V ^Ult ,l^LS causa Peccandi. Causa enim a ^/£-Λ^2κ)ρΓ|ΟΓ x est causato. Sed omnes simul L^u'ijp0??·’ peccaverunt, ut Damascenus dicit ♦. Ergo pecca­ tum unius non luit aliis causa peccandi. 2. Praeterea, primum peccatum angeli non *απ. potest esse nisi superbia, ut supra * dictum est. Sed superbia excellentiam quaerit. Magis autem excellentiae repugnat quod aliquis interiori sub­ datur, quam superiori: et sic non videtur quod daemones peccaverint per hoc quod voluerunt > subesse alicui superiorum ? angelorum, potius quam Deo. Sic autem peccatum unius angeli fuisset aliis causa peccandi, si eos ad hoc indu­ xisset ut sibi subjicerentur. Non ergo videtur quod peccatum primi angeli fuerit causa peccandi aliis. 3. Praeterea, maius peccatum est velle subesse alteri contra Deum, quam contra Deum alteri velle praeessc : quia minus habet de motivo ad pec­ candum. Si ergo peccatum primi angeli luit aliis causa peccandi in hoc, quod eos ut sibi subjice­ rentur induxit, gravius peccassem inferiores an­ geli quam supremus : quod est contra hoc quod . vc. xn *. victoria ten· ‘ v·^5· quitur quantum ad homines *, in quibus malum NONUM SIC PROCEDITUR. 3) p) γ) inveniuntur. - invenitur ACDEFG. nobiteum. - HOàü BCDEFG. feguuntur, - confluuntur BDFG, coniequitut cJ. a. contingit ex hoc quod sequuntur T bona sensibilia, quae sunt pluribus nota, deserto bono rationis, quod paucioribus notum est. In angelis autem non est nisi natura intellectualis. Unde non est similis ratio. Et per hoc patet responsio ad secundum. An tertium DICENDUM quod secundum illos qui dicunt quod diabolus maior fuit de inferiori ordine angelorum, qui praesunt terrestribus, mani­ festum est quod non dc quolibet ordine cecide­ runt. sed dc intimo ' tantum. - Secundum vero illos qui ponunt maiorem diabolum dc supremo fuisse ordine, probabile est quod dc quolibet or­ dine aliqui ceciderunt: sicut et c in quemlibet ordinem homines assumuntur in supplementum minae angelicae. In quo etiam magis comproba­ tur libertas liberi arbitrii, quae secundum quem­ libet gradum creaturae in malum flecti potest.In sacra Scriptura tamen nomina quorundam ordinum, ut Seraphim et Thronorum, daemonibus non attribuuntur; quia haec nomina sumuntur ab ardore caritatis et ab inhabitatione ζ Dei, quae non possunt esse cum peccato mortali. Attribuuntur autem cis nomina Cherubim, Potestatum et Prin­ cipatuum ; quia haec nomina sumuntur a scien­ tia et potentia, quae bonis malisque possunt esse communia. Z/ infimo. - inferiori BGa. j) ct. - Om. PGab. - Pro homines, homini» CEpAD. ζ) inhabitatione. - habitatione Pab. - mortali om. Cûdtce* « a. Commentaria Cardinalis Caietani clarus est. - In corpore una conclusio respon­ sive: Plures remanserunt quam ceciderunt. - Probatur. itulus T Quia praeter naturam invenitur in paucioribus: peccatum autem est contra naturam angelorum: ergo. τ · l.itr· QUAESTIO LXIV, ARTICULUS I i3ç QUAESTIO SEXAGESIMAQUARTA DE ΙΌ ΕΝΛ DAEMONUM IN • O. cu. uui, linxd. QUATIOR AMICULOS dcpoena daemonum*. Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo ·: de obtenebratione intellectus. onsequenter quaeritur C DIVISA Secundo: de obstinatione voluntatis. Tertio: de dolore ipsorum. Quarto: de loco poenali ipsorum. ARTICULUS PRIMUS UTRUM INTELLECTUS DAEMONIS SIT OBTENEBRA I US PER PRIVATIONEM COGNITIONIS OMNIS VERITMIS II •Dfdfa.adiiU., Itb.IV.cap.xiii; Dr Ct». lit, lib. XI, ap. nu. < • Qp. jui. • Vers. 6 Sent., JM, VU, qu. II, ah. i. PRIMUM SIC PROCEDITIR. Videtur quod intellectus daemonis sit obtenebratus per privationem cognitionis omnis ventatis. ^£“^Si enim aliquam veritatem cognosce­ rent, maxime cognoscerent seipsos, quod est co­ gnoscere substantias separatas. Hoc autem enrum miseriae non convenit : cum ad magnam beatitu­ dinem pertinere videatur, intantum quod quidam ultimam beatitudinem hominis posuerunt in co­ gnoscendo substantias separatas. Ergo daemones privantur omni cognitione ventatis. 2. Praeterea , id quod est manifestissimum T in natura, videtur esse maxime manifestum an­ gelis e, sive bonis sive malis. Quod enim non sit nobis maxime manifestum, contingit ex debilitate intellectus nostri a phantasmatibus accipientis : sicut cx debilitate oculi noctuae contingit quod non possit videre lumen solis. Sed daemones non possunt cognoscere Deum, qui est secundum se manifestissimus, cum sit in summo veritatis: eo quod non habent mundum cor. quo solo videtur Deus. Ergo nec alia cognoscere possunt. 3. Praeterea, cognitio rerum angelis conve­ niens est duplex, secundum Augustinum *: scilicet matutina, et vespertina. Sed cognitio matutina non competit daemonibus, quia non vident res in Verbo : nec etiam ‘ cognitio vespertina, quia co­ gnitio vespertina refert res cognitas ad laudem Creatoris (unde post vespere lit mane, ut dicitur Gen. i). Ergo daemones non possunt cognitionem de rebus habere. 4. Praeterea, angeli in sua conditione cogno­ verunt mysterium regni Dei, ut Augustinus di­ cit, V super Gen. ad liti. ♦ Sed daemones hac cognitione privati sunt: quia si cognovissent, ne­ quaquam Dominum gloriae crucifixissent, ut dici­ tur I Cor. 11 ♦. Ergo, pari ratione, omni ζ alia co­ gnitione veritatis sunt privati. 5. Praeterea , quamcumque veritatem aliquis scii, aut cognoscit eam naturaliter, sicut nos co­ gnoscimus prima principia: aut accipiendo ab alio, sicut quae scimus addiscendo; aut per expe­ rientiam r‘ longi temporis, sicut quae scimus inveη mendo. Sed daemones non possunt cognoscere veritatem per suam naturam: quia ab cis divisi sunt boni angeli sicut lux a tenebris, ut Augustinus dicit *; omnis autem manifestatio Iit per lumen, ; ο»/" ut dicitur Ephes. \ *. Similiter etiam neque per revelationem, neque addiscendo a bonis angelis: quia non est conventio lucis ad tenebras, ut dicitur II Cor. vi *. Neque etiam J per experientiam longi · v«. u. temporis: quia experientia a sensu oritur. Ergo nulla in eis est cognitio veritatis. Sed contra est quod Dionysius dicit, iv cap. de Div. Nom.*, quod data daemonibus angelica -s.Th kct ^. dona nequaquam ‘ mutata esse dicimus, sed sunt integra et splendidissima. Inter ista autem natu­ ralia dona est cognitio veritatis. Ergo in eis est aliqua veritatis cognitio. Respondeo dicendum quod duplex est cognitio veritatis: una quidem quae habetur per gratiam; alia vero « quae habetur per naturam. Et ista ’ quae habetur per gratiam, est duplex: una quae est speculativa tantum, sicut cum alicui à aliqua λ secreta divinorum revelantur; alia vero quae est affectiva, producens amorem Dei; ct haec proprie pertinet ad donum Sapientiae. Harum autem trium cognitionum prima in dae­ monibus nec est ablata, nec diminuta. Consequi­ tur enim ipsam naturam angeli, qui secundum suam naturam est quidam intellectus vel mens: propter simplicitatem autem suae substantiae, a natura eius aliquid subtrahi non potest, ut sic per subtractionem naturalium puniatur, sicut homo punitur μ per subtractionem manus aut pedis aut alicuius huiusmodi. Et ideo dicit Dionysius * quod ’ Loa »’*·A Primo. - enim quaeritur Mildanr cndiccv. maxime. - magia Pab; om. sC; maxime cognoscerent om. pC. 7) manifciliuimuiH. - maxime manifestissimum FG, magis mani· festum cd. d. maxime manifestum Vb. 3) angelis. - in angelis 1’6. <) etiam. - Om. Pfl6. ζ) omni. - et omni codices. rt) per experientiam. - experientia Pd>.- Anio JrimMJ P om. quae. 0) etiam. - Om. P.tK <) data... nequaquam. - data eunt daemonibus aliqua dona quae nequaquam P6. e) una quidem ... alia ren». - M4 alia Pj>. XI alicui, - aliquibus ACDE, punitur. - Rimin' potest codicw. a) • ί). 44« • Op. »1». • h. *74· ‘ b. I4J. Ι4θ QUAESTIO LX IV. ARTICULUS I dona naturalia in cis integra manent. Unde natu­ gnitio creaturae in propria natura, vespertina di­ ralis cognitio in eis non est diminuta - Secunda citur. Vespere enim est tenebris adiunctum, habet autem cognitio, quae est per gratiam, in specu­ tamen aliquid dc luce: cum autem totaliter deficit latione consistens, non est in eis totaliter ablata, lux, est nox. Sic igitur ct cognitio rerum in pro­ sed diminuta: quia de huiusmodi secretis divinis pria natura, quando refertur ad laudem Creatoris, tantum revelatur cis quantum oportet, vel me­ ut in bonis angelis, habet aliquid de luce divina, diantibus angelis, vel per aliqua temporalia divi­ et potest dici vespertina: si autem non referatur nae virtutis effecta, ut dicit Augustinus, IX de Civ. in Deum, sicut in daemonibus, non dicitur vesper­ Dei*\ non autem sicut ipsis sanctis angelis, qui­ tina. sed nocturna. Unde et in Genesi * legitur · Cim nruj. bus plura et clarius revelantur in ipso Verbo. - quod tenebras 0 quas Deus a luce separavit, vo­ A tertia vero cognitione sunt totaliter privati, . cavit noctem. sicut ci a caritate. Ad quartum dicendum quod mysterium regni Ad primlm ergo dicendum quod (elicitas consistit Dei, quod est impletum per Christum, omnes in applicatione ad id quod superius est. Substantiae quidum anguli a principio aliquo modo cogno­ autem separatae sunt ordine naturae supra nos: verunt; maxime ex quo beatificati sunt visione unde aliqualis ratio felicitatis esse potest homini, Verbi, quam daemones nunquam habuerunt. Non si cognoscat substantias separatas; licet perfecta tamen omnes angeli cognoverunt perfecte, neque eius felicitas sit in cognoscendo primam substan­ aequaliter. I ndc daemones multo minus, Christo tiam. scilicet Deum. Sed substantiae separatae exislentc in mundo, perlecte mysterium Incarnacognoscere substantiam separatam est connatu­ tionis cognoverunt. Non enim innotuit eis, ut ral^ sicut et nobis cognoscere naturas sensibiles. Augustinus dicit *, sicut angelis sanctis, qui Verbi Unde sicut in hoc non est felicitas hominis, quod participata aeternitate perfruuntur; sed sicut eis cognoscat naturas sensibiles; ita non est felicitas terrendis innotescendum fui/ per quaedam tempoangeli ’ in hoc, quod cognoscat substantias sepa­ ralia effecta. Si autem perfecte ct per certitudiratas *. nem " cognovissent ipsum esse Filium Dei, et * Ad secundum dicendum quod illud quod est ma­ ellectum passionis eius, nunquam Dominum glonifestissimum in natura, est nobis occultum pro­ nae crucifigi procurassent. Ad quintum dicendum quod daemones tribus pter hoc quod excedit proportionem intellectus nostri; ct non solum propter hoc quod intellectus modis cognoscunt veritatum aliquam. Uno modo. noster accipit a phantasmatibus. Excedit autem subtilitate suae naturae: quia licet sint obtencdivina substantia non solum proportionem intel­ bran per privationem luminis gratiae, sunt tamen lectus humani, sed etiam intellectus angelici. Unde lucidi lumine intellectualis naturae. - Secundo, per nec ipse angelus, secundum suam naturam, potest revelationem a sanctis angelis; cum quibus non cognoscere Dei substantiam ♦. - Potest tamen al- conveniunt quidem per conformitatem voluntatis; tiorem cognitionem de Deo habere per suam na­ conveniunt autem similitudine intellectualis natuturam quam homo, propter perfectionem sui in­ rac, secundum quam possunt accipere quod ab tellectus. Et talis cognitio Dei1 remanet etiam in aliis ? manifestatur. - Tertio modo cognoscunt per '· daemonibus. Licet enim non habeant puritatem experientiam longi temporis; non quasi a sensu quae est per gratiam, habent tamen puritatem accipientes; sed dum in rebus singularibus comnaturae, quae suffiat ad cognitionem Dei quae pletur similitudo cius speciei intelhgibilis quam cis competit ex natura. sibi naturaliter habent inditam, aliqua cognoscunt Ad tertium dicendUm quod creatura tenebra est, praesentia, quae non praecognoverunt futura, ut , comparata excellentiae divini luminis: et ideo co­ supra ' dc cognitione angelorum dictum est. jv) angeli. - angelo Vb. ξ) Dri. - Om. Pab. o tenebras. - tenebrae om. ACDEG. FGab. ?) ab aliis. - aliii ACE. - Suum modn om. codko. clarus csl - In corpore duo: primo, distinctio­ Secunda: Cognitio gratuita speculativa est non ablata, nem trimembrem ponit. secundo, iuxta singula membra sed diminuta. - Probatur: quia pauca ct obscure cis reve­ conclusiones. - Distinctio est. Cognitio duplex: naturalis, lantur. quantum oportet, ct per angelos, seu clfcctus. aliis ct gratuita. Et haec duplex: speculativa, ct affectiva. autem plura ct clarius. Prima conclusio : Cognitio naturalis nec est ablata, nec Tenia: Cognitio affectiva est totaliter ablata. - Probatur; diminuta. - Probatur dupliciter. Primo, quia consequitur quia caritas est ablata. naturam simplicem. Secundo, auctoritate Dionysii. T Λ · ' n ! ' ‘ I I | •Wor Vit t M •Qx.1 ♦ ' /Jj i i ’ • Ver» • Ver· ’ · I -S.Tb • Ver». ct per certitudinem. - engnavissent. ut per certitudinem BM: Commentaxift Cardinalis Caietani itulus H • Peri lib. I. C QUAESTIO LXIV, ARTICULUS 11 ARTICULUS SECUNDUS UTRI M VOLUNTAS DAEMONUM SIT OBSTINATA IN MALO II Sciit.. Ji*L vu, qu. i, «rt. a; /' it, qu. niv, aru jo; Λ· Malo. qu. xvr, arx. 5. i) secundum sic proceditur. Videtur quod pronuntiat *. - Unde haec positio est tanquam ervoluntas daemonum non sit obstinata ronea reputanda; et tenendum est firmiter, secun­ in malo. Libertas enim arbitrii ad na­ dum fidem catholicam, quod ct voluntas bonorum turam intellectualis naturae pertinet, angelorum confirmata est in bono, ct voluntas obstinata est in malo*. *d.i$i. M7. quae manet in daemonibus, ut dictum daemonum est*®. Sed libertas arbitrii per se cl prius ordinatur ad ('ausam autem huius obstinationis oportet ac­ bonum quam ad malum. Ergo voluntas daemonis cipere. non ex gravitate culpae, sed cx conditione non est ita obstinata in malo, quin possit redire naturae status \ Hoc enim est hominibus mors, quod angelis casus, ut Damascenus dicit*. Ma· ad bonum. 2. Praeterea, maior est misericordia Dei, quae nifestum est autem quod omnia mortalia peccata est infinita, quam daemonis malitia, quae est fi­ hominum, sive sint magna sive sint parva, ante nita. A malitia autem culpae ad bonitatem iusti- mortem sunt remissibilia; post mortem vero, ir­ tiac nullus redit nisi per Dei misericordiam. Ergo remissibilia. et perpetuo manentia. Ad inquirendum ergo causam huiusmodi obsti­ etiam daemones a statu malitiae possunt redire nationis. considerandum est quod vis appetitiva ad statum iustitiae. ° 3. Praeterea, si daemones habent voluntatem in omnibus proportionatur apprehensivae ' a qua obstinatam in malo, maxime haberent eam obsti­ movetur, sicut mobile motori. Appetitus enim natam in peccato quo peccaverunt. Sed illud pec­ sensitivus est boni particularis, voluntas vero uni­ catum in eis nunc non manet, scilicet superbia: versalis, ut supra*dictum est; sicut etiam sensus · q·. «n. i. ? apprehensivus est singularium, intellectus vero quia nec motivum manet, scilicet excellentia Ergo daemon non est obstinatus in malitia. universalium. - Differt autem apprehensio angeli IV. 4. Praeterea, Gregorius dicit * quod homo per ab apprehensione hominis in hoc, quod angelus 11, >1 «» ie HL u. alium reparari potuit, quia per alium cecidit. Sed apprehendit immobiliter per intellectum, sicut ct T daemones inferiores τ per primum ceciderunt, ut nos immobiliter apprehendimus prima principia, •QxuaLMt.ll. supra * dictum est. Ergo eorum casus per alium quorum est intellectus: homo vero per rationem ap­ a reparari potest \ Ergo non sunt in malitia obstinati. prehendit mobiliter, discurrendo de uno ad aliud, 5. Praeterea, quicumque est in malitia obsti­ habens viam procedendi ad utrumquo opposito­ i natus, nunquam aliquod ’ bonum opus operatur. rum. Unde et voluntas hominis adhaeret alicui Sed daemon aliqua bona opera facit: confitetur mobiliter, quasi potens etiam ab eo discedere et enim veritatem, dicens Christo: Scio quia sis San­ contrario adhaerere: voluntas autem angeli adhae­ • Vm. 34. ctus Dei, Mare, i*; daemones etiam credunt et con­ ret fixe ct immobiliter. Et ideo, si consideretur • Ver». >9. tremiscunt, ut dicitur lacob. 11 *; Dionysius etiam ante adhaesionem, potest libere adhaerere ct huic ‘S.Tk.Icct. xix. dicit, tv cap. de Div. Nom. ♦, quod bonum et opti­ ct opposito (in his scilicet quae non naturaliter r mum concupiscunt. esse z, vivere et intelligere. vult): sed postquam iam 1 adhaesit, immobiliter 1 Ergo non sunt obstinati in malitia. adhaeret. Et ideo consuevit dici quod liberum • Vm. Sed contra est quod dicitur in Psalmo i.xxitt*: arbitrium hominis flexibile est ad oppositum et Superbia eorum qui te oderunt, ascendit semper; ante electionem, et post; liberum autem arbitrium quod de daemonibus exponitur. Ergo semper angeli est flexibile ad utrumque oppositum M ante M obstinati in malitia perseverant. electionem, sed non post. - Sic igitur ct boni an­ ' Peri Arch'*, Respondeo dicendum quod Origenis positio fuit* geli, semper adhaerentes iustitiae, sunt in illa lib. 1. ap. vt. quod omnis voluntas creaturae, propter libertatem confirmati’: mali vero, peccantes, sunt in peccato arbitrii, potest flecti et in bonum ct in malum, obstinati. - De obstinatione vero hominum damna­ excepta anima Christi propter unionem Verbi. - torum infra * dicetur. ^4‘tSim . ,.»■«· PartiX.qiuicnn, Sed haec positio tollit veritatem beatitudinis a Ad primum ergo dicendum quod boni ct mali an- «t. ·. > « iv I· » t . 1 v.-w.dHi.L.q». sanctis angelis ct hominibus: quia stabilitas sem­ geli habent liberum arbitrium, sed secundum mo- »‘· piterna est dc ratione verae beatitudinis; unde dum et conditionem suae naturae, ut dictum est*. ’tnC3^·*et vita aeterna nominatur. Repugnat etiam au­ Ad secundum dicendum quod misericordia Dei ctoritati Scripturae sacrae, quae daemones et ho­ liberat a peccato poenitentes. Illi vero qui poeni­ mines malos in supplicium aeternum mittendos, tentiae capaces non sunt, immobiliter malo adhae­ bonos autem in vitam aeternam transferendos rentes1, per divinam misericordiam non liberantur. λ S ut dictum est. - Om. Pj£. excellentia. - ciut excellentia PDFGal. inferiores. - superiores D. potest. - potuit P; Λίτχο... potest om. ab. 1) aliquod. - Om. Pab. ζ) esae. - scilicet cue AB. α) β) γ) 3) naturae statut. - stti statas edd. a b, naturae scu status cv4J, ft) apprcheniirac.- apprehensioni codices. - Pro motori. a motors P. i) iam, - Om. FGa. x) oppositum. - Om. ADCDEFbG ct cJ. 4. - electionem om. codkca η) ct cd. d. λ) adhaerentes. - adhaerent et IMI». QUAESTIO LX IV, ARTICULUS II Ad quintum dicendum quod actus daemonis est Ad tertium dicendum quod adhuc manet in diabolo peccatum quo primo peccavit, quan­ duplex. Quidam scilicet cx voluntate deliberata v tum ad appetitum ; licet non quantum ad hoc procedens : et hic * proprie potest dici actus cius. quod credat se posse obtinere. Sicut si aliquis Et talis actus daemonis semper est malus: quia credat sc posse tacere homicidium, et velit facere, etsi aliquando aliquod bonum faciat, non tamen et postea adimatur ei potestas; nihilominus vo­ bene facit; sicut dum veritatem dicit ut decipiat, luntas homicidii in eo manere potest, ut velit et dum non voluntarie 1 credit et confitetur, sed i fecisse, vel velit facere si posset. rerum evidentia coactus *. - Alius autem actus ’ d. Ad quartum dicendum quod non est tota causa daemonis est naturalis; qui bonus esse potest, ct quare peccatum hominis sit remissibile, quia alio attestatur bonitati naturae. Et tamen etiam tali0 * suggerente peccavit. Et ideo ratio non sequitur. bono actu abutuntur ad malum. 142 p p) v) primo. - Om. ARCE, hic. - it Pah 0 ro/Mfffar/r. - viJuntate FG. ç) etiam tali, — in tali GpC, tali PF»C cl j b. Commentam Cardinali» Caietani • Fui irruis clarus est. - In corpore duo: primo, tractat opi­ alium, in 'Icrtia Parte. Jc obstinatione hominum, cuius nionem Origcnis: secundo, determinat veritatem *. meminerat. II. Quoad primum, duo. Primo, opinionem in duobus \ il (Siren antecedens assumptum occurrit dubium, pri­ punctis et causa eorum: scilicet quod omnes mobiles prae­ mo, cx ratione discursu* negati ab angelo. Dc quo supra · •QN.tTe.Bx.> ter Christum; causa primi, libertas; causa secundi, unio dictum est. Verbi. - Secundo, dicit hanc tanquam erroneum vitandam, Secundo, quia acquivocatur dc apprehensione. Quoniam ratione ct auctoritate. Ratio est, quia ruit ratio beatitudinis immobilitas convenit apprehensioni naturali: modo autem Sanctorum: auctoritas, Christi. loquimur dc apprehensione practice supcmaturalium, re­ 111. Quoad secundum, tria dicit. Primo, conclusionem spectu quorum peccatum est, quam non csic immobilem, responsivam, scilicet: Daemones sunt obstinati in mulo, et patet in daemone procurante mortem Christi, et posttnp•l&ia.Mn.k»?·, Sancti confirmati in bono. - Secundo, unde huius causa su­ dum dissuadente per uxorem Pilati *. menda sit, ostendit: scilicet non cx gravitate tantum culpae, Tertio, quia erratur in radice immobilitatis. Quoniam quia omnes culpae remissibiles sunt ; sed cx conditione non discurrere non est sufficiens ratio immutabilis appre­ status, scilicet quod extra viam sint, quia hoc est angelis hensionis. Quoniam et immutabilis cognitio stat cum di­ casus, quod hominibus mors. - Tertio, causam ipsam assi- scursu, ut putet in conclusionibus geometricis. Et cum • Cf. aum. r,n. gnat *. negatione discursus stat mutabilis cognitio, propter suc­ IV. Ubi adverte primo, quod gravitatem culpae non cessionem cognitionum simplicium : quia cognoscens actu dixit s. Thomas non esse causam, sed non tantum esse absque discursu aliquid, est in potentia ad cognitionem causam. Quia in rei veritate gravitas culpae tanta quanta oppositi; ut si cognoscens quod omne totum est maius est peccati mortalis, quaedam causa dem eritori a (et cx ge­ sua parte, esset in potentia ad cognoscendum oppositum nere. quia mortalis; ct cx specie, quia superbiae; et cx per simplicem apprehensionem. Unde si per simplicem causa, quia cx malitia: et cx conditione peccantis, quin apprehensionem cognoscatur ratio aliqua alicuius conclu­ tam spiritualis, etc.) est obstinationis: eo quod iustuni est sionis. ct postmodum per simplicem apprehensionem ap­ ut qui non vcnialiter, sed usque adeo delinquit ut impo­ prehendatur ratio alia probabilior ad oppositum, intellectus tentem sc faciat ad bene faciendum, hac poena mulctctur, flecti potest ad hanc secundam. Ut bene velle non possit. Non tamen haec sufficiens ct Quarto, quia omittitur vera radix immobilitatis, scilicet proxima est obstinationis causa: quia quantumcumque gra­ connaturalitas. Ex eo enim quod aliquorum cognitio est vior sit culpa, remissi bili tatem cx gravitate non excludit. naturaliter indita, sive speculative sive practice, oritur im­ V. Adverte secundo, quod causas duos obstinationis in­ mutabilis apprehensio; ut patet in primis principiis· Ex hoc quirimus, subordinate» tamen. Quoniam causa proxima enim excluditur potentia ad oppositum, ct non cx co quod quare mali sint obstinati, ct illi sint confirmati, est status per simplicem apprehensionem cognoscitur; ut experimur corum, quia scilicet sunt iam extra viam: conditio enim in prima operatione intellectus. viatorum est mutabilitas dc bono in malum. Sed causa Quinto quia, si angelus apprehendit immobiliter, cum quare angelus cadendo fiat extra viam, sicut homo morien­ in primo instanti omnes apprehenderint Deum ut obiectum do, est anterior causa huius obstinationis ct confirmationis; beatificum, amabilem super omnia, etc ; ergo semper hnne quoniam est causa status extra viam, qui est causa obsti­ cognitionem practicam servant, ct sic in secundo instanti nationis. Et consequenter est causa principalis. non peccaverunt. VI. Et propterca post assignatam status conditionem cx VIII. Circa consequentiam · occurrit dubium, quoad • CL nua.,u auctoritate Damasceni in littera, proponitur venanda obsti­ utramque cius probationem, ct simpliciter. Et quidem con­ nationis causa, scilicet principalis. Ubi tria facit. Primo, tra primam probationem arguit Scotus, in Secundo, dist. vu causam assignat talem. Angelus apprehendit immobiliter: Primo, aut intendis dc motore sufficiente. nut insuflicientc. ergo appetit immobiliter: ct sic, postquam semel elegit Si de insuflicientc. manifeste falsum est quod oportet mobile bonum aut mulum, inflexibilis est. - Antecedens probatur : proportionari tali motori; quamvis verum sit voluntatem quia angelus apprehendit sine discursu omnia, sicut nos moveri sic nb intellectu. principia. - Consequentia vero probatur. Tum quia univer­ Si dc sufficiente, quamvis verum sit mobile oportere saliter appetitus proportionate apprehensivae virtuti, sicut proportionari motori, falsum tamen est, ct repugnans dictis mubile su<> motori (quod dcclarntur in nobis: quia appe­ ruis, intellectum esse motorem sufficientem respectu volun­ titus particularis sequitur apprehensionem singularem, ct tatis. 1‘alsum quidem, ut in xxv distinctione huius decla­ universalis universalem). Tum, cx opposito, quia apprehen­ rabitur. - Repugnans vero, quin duo ex hoc sequuntur: sionem mobilem sequitur appetere mobiliter, ut patet in primo, quod angelus non potuerit peccare; secundo, quod homine, cuius apprehensio differt nb angelica: quin mobilis non solum post primum electionem, sed in prima vel ante est (quia discursivn ad utrumque oppositorum), electio primam electionem, sit voluntas immobilis. - Primum de­ quoque mutabilis est. ducitur sic. Intellectus ante peccatum immobiliter cl recte Secundo, confirmatur coiuucta differentia inter liberum apprehendit, et movit voluntatem: quia poena non prae­ arbitrium angeli et hominis. - Tertio, remittit se ad locum cessit culpam ; et sicut est, ita movet, quin naturaliter mo- T • n .s VII, QU QUAESTIO LX1V, ARTICULUS 11 >7· * Fabiane*. 'lU.in.j. • Q. na. «. un. μ?; mi. 19. • hlfuw. • 11 Stif., dirt, tu, as. n. ·· II Sat., dirt, vu, 40. L, Mt. J. - CL aam. vn. vet. Ergo voluntas, a recto ct immobili immobiliter mota, ud rectum immobiliter tendit. Ergo nunquam potuit pec­ care. - Secundum vero sic. Quia par ratio est dc prima apprehensione et consequentibus: omnes enim immobiles sunt. IX. Contra secundam autem probationem ct consequen­ tium simul arguit, quia stut immobilitas intellectus cum mobilitate voluntatis; ut patet in homine certo dc aliqua conclusione per discursum. Ex hoc enim sequitur primo, quod consequentia non valent : quia sic etiam voluntas hominis respectu certorum esset immutabilis. - Et sequitur secundo, quod differentia assignata inter voluntatem angeli ct hominis non valeat. Quia immutabilitas intellectus, quam­ vis in angelo sine discursu, in homine etiam cum discursu inveniatur, tamen in homine voluntas est mobilis. Ergo ct in angelis. X. Contra ipsam vero consequentiam obiieit idçm Scotus, ibidem, quia effectus communis in homine ct angelo, oportet assignare causam utrique communem Sed obsti­ natio est communis effectus, ct unius rationis in utroque, ut Augustinus* innuit, de Fida ad Petrum, cap. m. Immo­ bilitas autem apprehensionis non est communis angelo et homini. Ergo. - Probatur minor. Quia cum in hac vita nun­ quam immobilitetur homo in malo, aut anima separata obstinatu redditur absque praevia apprehensione immobili ; aut praevia in statu separato. Non secundum: quia anima | separata non demeretur. Ergo primum: quod est intentum. - Et confirmatur: quin Laxari anima fuit separata. et tumen nee immobilitatus est in bono nee in main. XI. Contra conclusionem ‘ obiicit Scotus, ubi supra, intendens probare quod voluntas angeli non sit inflexibilis post electionem, quadmplicitcr. Primo, auctoritate Augu­ stini *, de Fide ad Petrum, cap. 111, volentis quod, si homo cx se posset redire ad iuscitiam. inulto magis angelus. Ergo, inquit Scolus, natura angeli non magis repugnat re­ versioni ex se ad bonum, quam natura hominis. Sed si esset inflexibilis post electionem, magis repugnaret, ut patet. Igitur. Secundo, ratione tali. Causa totalis non aliter causal, nisi ipsa, secundum quod causa, aliter sc habet: et hoc. de­ ductis impedimentis. Ergo voluntas non aliter causât actus post primam electionem, nisi ipsa, secundum quod causa, aliter sc habeat. Sed cx hoc quod elicuit primam electio­ nem, non aliter se habet secundum quod causa. Ergo ea­ dem libertatis auctoritate causare potest actus consequentes, sicut primum. - Processus clarus est totus. Et illa propo­ sitio, scilicet quod post primam electionem non aliter sc habet secundum quod causa, probatur: quia ipsa est causa ut prior suo actu, et non ut stat sub acto; prius autem, ut prius, non variatur cx posteriori. - Et confirmatur. Quin nulla causa secunda potest esse causa principali causae agendi opposito modo illi qui convenit principali causae cx sua causalitutc; ulioquin non esset principalis causa. Sed voluntas cx se agit libere. Ergo per nullum habitum aut actum superadditum agit necessario. Tertio, quia daemon pluribus peccatis, non simul, pec­ cavit. Ergo non quaccumquc adhaesio fecit ipsum obstina­ tum, ct posuit in termino. Quarto, quin apud te, omnes angeli in primo instanti meruerunt et adhaeserunt bono. Ergo intlexibiliter. Et sic impeccabiles: quod est falsum. XII. Contra eandem arguunt Durandus* ct Gregorius quia cx hoc sequitur quod angeli boni sint naturaliter con­ firmati in bono, nec male velle possunt : quod est contra Damascenum, lib. II, cap. m; Nunc immobiles sunt ad malum, non natura, sed gratia. XIII. Ad dubium contra antecedens*, respondetur quod positio s. Thomae fundatur super duabus propositionibus. Prima est; quod naturalis cognitio angeli est immobilis. Secunda est, quod supernatural]* cognitio est per modum naturalis, ct consequenter immobilis. Prima propositio non fundatur super alio fundamento quam eo quod posuit s. Thomas in littera, scilicet nega­ tione discursus. Sed intclligcndum est non solum dc dis­ cursu in actu, sed in potentia ; ita quod non cx hoc quod ι.|3 aliqua cognitio habetur absque discursu, concluditur immo­ bilis; sed cx hoc quod, naturalis cum sit, nec terminat nec terminare potest discursum. Ex hoc enim manifeste exclu· ditur etiam mobilitas per vicissitudinem. Nam cum uni­ cuique naturae intellectuali naturaliter inditam esse oporteat aliquam cognitionem immobilem (ut patet ex hoc, quia hoc praestitum est animae nostrae, quae est infima omnium); si aliquorum cognitio congenita est, ct reliquorum acqui­ renda relinquitur, opus est discursu quo cx nolis principii* ad ignota sc perducendo perficiat, ut patet in nobis. Non enim potest dici quod superiore* habeant talem notitiam congenitam aliquorum, ct quod privata sint habitudine principii respectu ignotorum cum habere hanc rationem principii sit nobilitatis, praesupposita ignorantia aliorum. Si vero omnium notitia congenita est, neque discursus ne­ que vicissitudo habitualis locum habere potest; sed omnium notitia ad illum comparatur naturam, quemadmodum no­ titia principiorum nd nos; ac per hoc, immobilis est omnino. Et sic radix immutabilis cognitionis est absolute non dis­ currere tam netu quam potentia : quod enim esi sic intel­ lectivum, omnium notitiam habitualem habet congenitam actu: ac per hoc, ud oppositum nullam habet potentiam, ct consequenter immutabilis est cognitioni*. Secunda vero propositio fundatur super hoc, quod unumquodque recipitur in aliquo per modum recipientis, ct gratia perficit naturam modo conformi illi naturae. Et experimur quod eo modo, quamvis non ea evidentia, co­ gnoscimus et iudicamu* de supcrnnturalibus, quo dc na­ turalibus. XIV. Ex hi* autem patet responsio ad omnes obiectiones in oppositum ·, praeterquam ad ultimam. Nulla enim * . xi. XIX. Ad argumenta Scoti contra conclusionem · dicitur: • Faigcmil. ct primo, ad auctoritatem Augustini * quod cum veritate illius conditionolis stat veritas nostrae catcgoricae. Quo­ niam redire ad bonum post peccatum mortale, nonnisi deiformi natura, quae gratia vocatur, fieri potest. Et si illa esset naturalis homini, a fortiori angelo, qui speculum est purissimum, suscipiens totam, si fas est dicere, Dei ' Dr Wr.Xof*., pulchritudinem, apud Dionysium *. Cum veritate igitur huius conditionalis, scilicet. Si vis qua reditur ad bonum, inesset homini, a fortiori inessct angelo, stat quod nec homo nec angelus possit a malo resurgere, ct quod ille im­ mobiliter cx se malo adhaereat postquam elegit illud. Ad rationem autem dicitur, quod voluntatem ut priorem actu esse causam sui actus, potest dupliciter intclligi. Primo, ut ly actu distribuatur pro omni actu voluntatis simpli­ citer. et est sensus, voluntas ut prior omni sua operatione, est causa omnis sut velle. Et in hoc sensu propositio est falsissima: sic enim est causa tantum primi sui velle; quo­ niam voluntas affecta primo suo actu, qui est amor finis, vult cetera, ct nuda nihil vult nisi finem quem primo vult. - Secundo, ut ly actu distribuatur accommode: et est sensus, voluntas ut prior actu eliciendo, est causa illius. Et sic est verissima: quoniam universaliter causa efficiens est prior natura effectu. - Nec est quaerenda alia causa huius, nisi ipsa natura voluntatis, cui naturaliter convenit quod aliter causai nuda, et aliter affecta, eo quod transit in affectionis suae naturam. Ad confirmationem vero dicitur, quod voluntas obstinata est libera ct libere causal actus suos; quamvis non sit libera hac libertate , scilicet ad bonum et malum. Unde simpliciter loquendo, argumentum non valet, Est deter­ minant ad malum immobiliter, ergo non est libera: immo est sophisma Consequentis, a negatione minus communi· ad negationem magis communis. Quemadmodum enim cum libertate voluntatis stat immobilis determinatio cius ad bonum formalitcr, quia nemo operatur respiciens ad malum; ita cum determinatione ad malum stat libertas plurium cligibilium sub illo malo. - Quod si ad libertatem respectu boni ct mali restringatur argumentum, dicendum est quod cuusun* libere ad bonum et malum, esse modum causandi convenientem voluntati ex se, potest intclligi dupliciter. Uno modo, ut ly e.v sc aut per sc teneatur positivé: ut sit sensus quod voluntas vindicat sibi per se, iuxta aliquem modum pcrscitatis. talem modum causandi. Alio modo, ut ly per se teneatur negative, idest. nullo addito: ut sit sensus quod voluntas creata, nulla sibi additione facta, habet hunc modum causandi, scilicet libere ad bonum ct mulum. Et hoc distinctione stante, dicitur quod, si in argumento iumniur h per se positive, maior est vera, sed minor falsa: quoniam nulli voluntati convenit talis libertas per sc, in primo :iur in secundo modo dicendi per tc: alioquin opor­ teret dicere quod voluntas beatorum potest peccare; quod enim convenit alicui per sc, necessario ct inseparabiliter convenit. Si vero sumatur ly per sc negative, tunc minor est vera, sed maior est falsa: quoniam oppositum cius quod convenit alicui per sc negative, idest nude sumpto, potest convenire per aliquid ndiunctum, ut manifeste patet. Et sic est in proposito: quoniam voluntas, si nuda est, libera est ad bonum ct malum; si affectione determinata ad malum aut ad bonum, amplius talem libertatem non habet. Libera tamen semper remanet respectu eorum quae sunt ad finem suum sive bonum sive malum. • a. nar I *Locod eum. u • vaxe i II Snt.. qu. e • O-a< a'4 Ad tertiam autem et quartani obiectiones patet responsio cx supra dictis. XX. Ad obicctionem Durandi ct Gregorii · dicitur negan- * Ct asa. w. do consequentiam, absolute loquendo, et dc bono moris i supernatural'!, de quo est sermo. Quoniam quemadmodum bene operari principaliter est cx gratia et secundario cx voluntate angeli, ita continuatio bonae operationis princi­ palius est ex gratia quam cx natura : quia gratia est causa ct in fieri et in conservari talis bonitatis. Cum hoc tamen stat quod, quia gratia perficit naturam per modum illius naturae, quod conditio naturae redundet in conditionem gratiae ; et sic immobilitas naturae immobilitat gratiam, et voluntati mobili gratia mobiliter inhaeret. Et hoc modo dicimus angelos confirmatos in bono: et non quod natum sit principalis causa confirmationis. XXI. In responsione ad tertium, dubium occurrit: vi­ detur enim repugnare determinationi factae in corpore ar­ ticuli. Nam hic dicitur quod peccatum angeli non perse­ verat quoad opinionem assequendae excellentiae: ergo ap­ prehensio illa qua peccavit, non est immobilis. Et patet sequela: quia dc lacto mutata est. Ad hoc breviter dicitur, negando consequentium. Tum quia apprehensio qua peccavit, fuit indicium talis eligibilis, et non opinio talis possibilis: hoc nutem iudicium, ut in littera dicitur, perseverat immobile. - Tum quia opinio talis possibilis non positive, sed negative concomitata est iudi­ cium electionis: non enim oportet quod, dum iudicavit excellentiam suam appetendam, crediderit positive illam possibilem; sed satis est quod non reputaverit illam im­ possibilem. Quam non reputationem modo non habet, po­ sitive apprehendendo illud esse impossibile. - Sic igitur mu­ tatio ista non est de positivo in positivum; neque de iudicio in indicium oppositum. Et per hoc patet responsio ad Durandum arguentem* angelum posse converti ad bonum, cessante incunsidcratione ; quemadmodum peccans es passione, cessante pas­ sione. Inconsideralio enim illa v quamvis cessaverit specu­ lative, non tamen allecti ve, ut conditio iudicii; sed daemon persc\erat iudicnns eligendum sibi fore beatum absque re· cursu ad divinam misericordiam supcritaturalein. XXII. In responsione ad quintum, tria dicta sum ambi- ’ | * iWGm C»p. XTM • V QUAESTIO LX Π \ ARTICULUS IV in daemonibus. - Et neccsse est dicere quod in etiam in una et eadem re potest esse aliquid eis sit dolor. Quia dolor, secundum quod significat quod volumus, ct aliquid quod nolumus. An secundum dicendum quod sicut in daemoni­ simplicem actum voluntatis, nihil est aliud quam renisus voluntatis ad id quod est vel non est. bus est dolor de praesenti, ita et timor de futuro. Patet autem quod daemones multa vellent, non Quod autem dicitur, J· actus est ut nullum time­ essc quae sunt, ct esse quae non sunt: vellent ret, intelligitur de timore Dei cohibente a peccato. enim, cum sint invidi, damnari eos qui salvantur. Alibi * namque I4 scriptum est quod daemones ere? Unde oportet dicere quod in eis sit dolor: et prae­ dont et contremiscunt. cipue quia de ratione poenae est, quod ’ volun­ Ad ti rtium dicendi m quod dolerc de malo tati repugnet. Privantur etiam bcatitudinc, quam culpae propter sc, attestatur voluntatis bonitati. 1 naturaliter appetunt; et in mullis eorum iniqua cui malum culpae opponitur. Dolerc autem dc voluntas cohibetur. malo poenae, vel dc malo culpae propter poe­ Ad primum ergo dicendum quod gaudium ct nam, attestatur bonitati τ naturae, cui malum T dolor de eodem sunt opposita, non autem dc di­ poenae opponitur. Unde Augustinus dicit, XIX de versis. Unde nihil prohibet unum simul dolerc Cip. Dei *, quod dolor amissi boni in supplicio, ’«“■ de unoF et gaudere de alio; et maxime secundum testis est naturae bonae. Daemon ergo, cum per­ quod dolor ct gaudium important simplices vo­ versae sit voluntatis et obstinatae, de malo culpae luntatis actus; quia non solum in diversis, sed non dolet. ») quod. — ut codice· ci ii A. namque. - mini ABCDE, I T/ Imttttaii. - voluntati FGj. Commentaria Cardinali* Caietani ncurs clarus ejt. - In corpore duo: primo, distin­ passiones in voluntate: sed actus simplices voluntatis ponit guitur dolor dupliciter, assignando iuxta singula pos­ cum similitudine effectus.-Nec obstat st dicatur quod dele­ sibilitatem vel impossibilitatem respectu angeli: secundo, ctatio non est in potestate voluntatis, ct quod consequitur respondetur quaesito una conclusione affirmativa dc ne­ operationem perfectam: cum his enim omnibus stat simul quod sit simplex actus voluntatis: quoniam non quomo• Ci. ntuo. UI. cessario *. Quoad primum, dolor dupliciter: ut passio, ct ul sim­ dolibct disposita voluntas potest libere non operari, sed plex actus voluntatis. Primo modo, est impossibilis angelo: stante una, ncccsse est tunc sequi alium, etc. secundo modo, est possibilis. Fundamentum autem Auctoris, hic tactum, sed ibi · de­ II. Circa hanc partem, advene quod Scotus, in Primo, claratum, est quia passio a pati sumitur: unde quot modis dist. i. qu. nt. ct in Quarto, dist. xltx» qu. vu, imagi­ dicitur pati, tot dicitur passio. Et ut ibi ostenditur, secun­ natur quodam novo modo tristitiam ct delectationem in dum solum receptionem non dicitur passio doloris ve! angelis ct animnbus separaris. Distinguit voluntatem ut ope- gaudii; sed secundum quod patiens trahitur ad agens. Quod rativam. ut receptivam, ut productivam. Et imaginatur quod in omni actu voluntatis fit: facti sunt enim sicut ea quae voluntas inquantum operative, amat, odit, eligit, etc. In­ dilexcrunt ·. Unde omnes actus voluntatis hoc modo pas­ quantum receptiva, delectatur, tristaturque : ita quod dele­ siones vocantur: sed propria locutio non est, ut per Augu­ ctari aut tristari non est operari, sed pati : est enim passio stinum, IX de Civ. Dei, ibidem · allegatum, patet. consequens operationem perfectam. Inquantum vero produ­ III. Quoad secundum ♦. conclusio est: Dolor necessario ctiva, spirat amorem. Et sic, apud ipsum, tam delectatio est in daemonibus. - Probatur sic. Daemones mulla esse vo­ quam tristitia semper est passio: sed quandoque est passio lunt quae non sunt, et non esse quae sunt: ergo dolent. cum alterationc organi, et tunc est passio appetitus sensitivi; Consequentia probatur ex definitione doloris sic sum­ quandoque vero est passio voluntatis, ct tunc est ab oblecto pti. - Antecedens vero probatur quadmplicitcr: primo, quia praesenti in ipsa voluntate. invidi wnt; secundo, quia poenis addicti (dc ratione enim S. Thomas autem, ut hic, ct clarius in Γ- IP-, qu. xxn, poenae est involuntarium); tertio, quia bcatitudinc privan­ ct specialiter in arx. 3, ct singulariter ad 3, nescit huiusmodi tur; quarto, quia iniqua eorum voluntas cohibetur n multis. T ARTICULUS QUARTUS UTRUM AER ISTE SIT LOCUS POENALIS DAEMONUM 11 Smt^ dhL vi, qu. i, art. 3; IV, .list, xtv, qu. i, an. 3. sic PROCEDITUR. Videtur quod Sed contra est quod Augustinus dicit, III su­ aer iste non sit locus poenalis daemo­ per Gen. ad lilt. * quod aer caliginosus est quasi num. Daemon enim est natura spiritua­ career daemonibus usque ad tempus iudicii. lis. Natura autem spiritualis non afficitur Respondeo dicendum quod angeli, secundum loco. Ergo nullus locus est daemonibus poenalis. suam naturam, medii sunt inter Deum ct homi­ 2. Praeterea, peccatum hominis non est gravius nes. Habet autem hoc divinae providentiae ratio, quam peccatum daemonis. Sed locus poenalis quod inferiorum bonum per superiora procuret \ hominis est infernus. Ergo multo magis daemo­ Bonum autem hominis dupliciter procuratur per nis. Ergo non aer caliginosus. divinam providentiam. Uno modo directe, dum 3. Praeterea, daemones puniuntur poena ignis. scilicet aliquis inducitur ad bonum et retrahitur Sed in aere caliginoso non est ignis. Ergo aer a malo: et hoc decenter iit per angelos bonos. caliginosus non est locus poenae daemonum. Alio modo indirecte, dum scilicet aliquis cxerccrt) quartum a «) procuret. - procuretur P. ji) scilicet siliquis, - Om. codice· cl a A. 1 *>· α. .· nt. QUAESTIO LX1V, tur. impugnatus, per impugnationem contrarii. Et j hanc procurationem boni humani conveniens fuit per malos angelos fieri, ne totaliter post peccatum ab utilitate naturalis ordinis exciderent. - Sic ergo daemonibus duplex locus poenalis debetur. Unus 1 quidem ratione suae culpae: et hic est infernus. Alius autem ratione exercitationis humanae: ct sic debetur eis caliginosus aer. Procuratio autem salutis humanae protenditur usque ad diem iudicii: unde et usque tunc durat ministerium angelorum et exercitatio daemonum. I ndc ct usque tunc et boni angeli ad nos huc mittuntur, et daemones in hoc aere caliginoso sunt ad nostrum exercitium : licet eorum aliqui etiam nunc in inferno sint, ad torquendum eos quos ad malum induxerunt; sicut et aliqui boni angeli sunt cum animabus sanctis in caelo. - Sed post diem iudicii omnes mali, tam homines quam angeli, in inferno erunt; boni vero in caelo. Ad primum ergo dicendum quod locus non est poenalis angelo aut T animae, quasi afficiens al­ terando naturam; sed quasi afficiens voluntatem contristando, dum angelus vel anima apprehendit se esse in loco non convenienti suae voluntati. Ad secundum dicendum quod anima secundum ordinem 8 naturae non praefertur alteri animae, sicut daemones ordine naturae praeferuntur ho­ minibus. Unde non est similis ratio. Ad tertium dicendum quod aliqui dixerunt usque ad diem iudicii differri poenam sensibilem tam γ) î) aut. - na codkea. ordinem. - conditionem C. ARTICULUS IV ,47 daemonum quam animarum: ct similiter beatitu­ dinem Sanctorum differri usque ad diem iudicii; quod est erroneum, et repugnans Apostoli sen­ tentiae, qui · dicit, 11 Cor. v*: Si terrestris domus , » nostra lituus habitationis dissolvatur, domum Ha­ bemus in caelo. - Alii vero, licet hoc non conce­ dam de animabus, concedunt tamen dc daemo­ nibus *. - Sed melius est dicendum quod idem iuζ dictum sit de malis animabus et malis angelis; sicut idem indicium est de bonis animabus ct bonis angelis. Unde dicendum est quod, sicut locus caelestis perlinet ad gloriam angelorum, tamen gloria eo­ rum non minuitur cum ad nos veniunt, quia con­ siderant illum locum esse suum (co modo quo dicimus honorem episcopi non minui dum actu non sedet in cathedra); similiter dicendum est quod daemones licet non actu alligentur gehen­ nali igni, dum sunt in acre isto caliginoso, ta­ men ex hoc ipso quod sciunt illam alligationem sibi deberi, eorum poena non diminuitur. Unde dicitur in quadam glossa lacobi m *, quod por- · v«. ) tuum. - Omittunt Vab. pote it rite. - at ACDE. Sed contra est quod dicitur Prov. xvi*: Uni· · vm.4. versa propter semetipsum operatus est Dominus. Respondeo dicendum quod Origcnes posuit * quod creatura corporalis non est facta ex prima Dei intentione, sed ad poenam creaturae spiri­ tualis peccantis. Posuit enim * quod Deus a principio creaturas spirituales solas fecit, ct omnes U: 1,1 ^τ· aequales. Quarum, cum essent liberi arbitrii, quaedam conversae sunt in Deum, et secundum quantitatem conversionis sortitae sunt maiorem vel minorem gradum, in sua simplicitate rema­ nentes. Quaedam vero, aversae a Deo, alligatae sunt corporibus diversis, secundum modum aver­ sionis a Deo. Quae quidem positio erronea est. Primo qui­ dem, quia contrariatur Scripturae, quae, enar­ rata * t productione cuiuslibet speciei creaturae ‘ . etiam est·, secundum diversa cognita, diversorum 1 productorum causa per suam sapientiam: sicut ct artifex, apprehendendo diversas formas, produ­ cit diversa arlificiata. Ad tertium dicendum quod quantitas virtutis agentis non solum mensuratur secundum rem factam, sed etiam secundum modum faciendi: quia unum et idem aliter fit et a maiori, et α minori virtute. Producere autem aliquid finitum hoc modo ut nihil praesupponatur, est virtutis infinitae*. Unde nulli creaturae competere potest. · d. <) cU. - Om. D. - Pro productorum cautat productor BG»A , productio F, productorum CDEpA ct a. Commentaria Cardinalia Caietani iTV!.vs clarus est. - In corpore duo facit: primo, refert opinionem Avicennac; secundo, excludit eam, deter­ minando conclusionem responsivum quaesito, ratione auctoritate. Quoad primum, opinio est affirmativa, ct patet. 11. Quoad secundum, conclusio est: Creatura corporalis est immediate a Deo, prima productione. - Probatur primo, ratione. Creatio est actio impossibilis creaturae : prima pro­ ductio creaturae corporeae est creatio ergo. Minor patet ex identitate clfcctus. Ad primam enim pro­ ductionem spectat producere primum ordine generationis, ct consequenter id quod est imperfectissimum et in re. quia imperfectius est sicut prius. Ad creationem quoque spectat idem: quoniam extendit se usque ad productionem materiae primae. Ergo. Maior vero probatur sic. Causa quanto superior, tanto ad plura se extendit in causando: ergo ad communius: ergo ad magis substratum. Ergo quod primo in omnibus substernitur, proprie pertinet nd causalitatem supremae cau­ sae. Ergo nulla causa secunda potest aliquid producere, non praesupposito in re producta aliquo causato a prima causa. Ergo nulla causa secunda potest creare. - Antecedens ct prima consequentia patent. - SccUnda vero probatur. Quia substratum communius invenitur temper quam informans illud: quia informare est restringere ct terminare ; ut patet dc esse, vivere ct intclligcre, in quibus est graduum in­ formatio; ct materia et forma, in quibus rerum duarum est T per formationem unio. - Ultima autem consequentia pro­ batur ex ratione creationis: quia scilicet creatio est produ­ ct ctio rei secundum totam substantiam, nullo praesupposito creato vel incrcato. Deinde affertur auctoritas Scripturae ad conclusionem. III. Adverte hic primo quod, cum dicitur de ratione creationis esse producere rem nullo praesupposito, quod non negatur simpliciter omne praesuppositum (quoniam semper praesupponitur agens, ct quandoque materia, ut patet in creatione animae intellectivae): sed negatur omne praesuppositum quod sit aliquid illius quod est per se primo terminus illius creationis. Ita quod creari dicitur illud quod sic producitur quod nihil cius praesupponitur: tunc enim tota cius substantia syncatcgorcmatice producitur. Notantcr autem dixi, quod per se primo terminat produ­ ctionem : nlioquin omnes formae crearentur, quoniam nihil carum supponitur, quoniam subtectum nihil est carum. Secundum tamen veritatem ideo non creantur, quia non hunt per se, sed ad fieri compositorum, ut Aristoteles adinvenit ♦: quia hac sola via creationem effugere potuit. Re- * quiruntur ergo, ct sufficiunt, ad creari duo; ct quod per se '\ liat; ct quod nihil cius praesupponatur, neque ordine tem­ poris neque ordine naturae. Hoc eat enim cx nihilo fieri. IV. Adverte secundo, quod ratio adducta hic ad exclu­ dendum creationis netum α causis secundis, si subtiliter perspicientur ct ad memoriam reducantur dicta superius in qu. xi v ♦, concludit non solum quod nulla secunda causa · An. μ j*· QUAESTIO EXV. ARTICULUS IV potest propria virtute creare, quod prima facie »onnt; sed etiam quod nec instrumcntolilcr aliqua carum hoc possit. Quoniam si primum ordine compositionis in re est proprius clfcctus primae causae, nihil fingi potest praevium, quod ad causam aliquam instrumcntalcm spectet: quoniam ante primum nihil est. Et tamen constat instrumentum omne ud praevium aliquid agendum apponi, ut ex supra * dictis ‘B) patet. ARTICULUS QUARTUS UTRUM FORMAE CORPORUM SINT AB ANGELIS fnira, qu. χσ, art î; qu. cx. an. j; Π Sent., diM. i, qu. i, art. rd 4; J >t. ni, qu. tn. art. 1 ; II Cont. Gent., Hl, cap xxiv, Lxlx, chi: Dc Stalo, qu. xvi. an. 9; Opufi. XXXIV, de Occult, Op. Nat. sic proceditur. Videtur quod formae corporum sint ab angelis. Dicit enim Boetius, m libro de Trin. *, quod aformis quae sunt sine materia, veniunt3 formae quae sunt in materia. Formae autem quae sunt sine materia, sunt substantiae spirituales: for­ mae autem quae sunt in materia, sunt formae corporum. Ergo formae corporum sunt a spiri­ tualibus substantiis. 2. Praeterea, omne quod est per participatio­ nem, reducitur ad id quod est per essentiam. Sed spirituales substantiae per suam essentiam sunt formae: creaturae autem corporales participant formas. Ergo formae corporalium rerum sunt a spiritualibus substantiis derivatae. 3. Praeterea, spirituales substantiae magis habent virtutem causandi > quam corpora caelestia. Sed corpora caelestia causam formas in istis in­ ferioribus: unde dicuntur esse generationis et cor­ ruptionis causa. Ergo multo mugis a spiritualibus substantiis formae quae sunt in materia, deri­ vantur. Sed contra est quod Augustinus dicit, III de Trin. ·, quod non est putandum angelis ad nutum servire hanc corporalem materiam, sed potius Deo. Illi autem ad nutum dicitur servire corporalis materia, a quo speciem recipit. Non ergo formae corporales sunt ab angelis, sed a Deo. Respondeo dicendum quod opinio fuit quorundam quod omnes formae corporales deriventur a substantiis spiritualibus quas angelos dicimus. Et hoc quidem dupliciter aliqui posuerunt. Plato cn’m Posuit * formas quae sunt in materia corpora*L derivari et formari γ a formis sine materia subsistentibus, per modum participationis cuius­ dam. Ponebat enim hominem quondam immatcrialiter subsistentem, ct similiter equum, et sic dc aliis, cx quibus constituuntur haec singularia sensibilia, secundum quod in materia corporali remanet quaedam impressio ab illis formis sepa­ ratis, per modum assimilations cuiusdam, quam participationem vocabat. Et secundum ordinem formarum ponebant Platonici ordinem substan­ tiarum separatarum: puta quod una substantia separata * est quae est equus, quae est causa omnium equorum; supra quam est quaedam vita separata, quam dicebant per se vitam cl causam d quartum S ?· • cip. π». ctÎ: γ δ venerunt BCDEFG ct Boetius. causandi. - essendt AGDEFGd. γ) et formari. - Om. codifie·. o) separata. - Orn. ACE. i) quidem ipsi. - quidam EiF ct a, quidem ceteri. Cf. infra qu. lxxix, ari. ro. - Pent /ntrU^enliat B addit dicunt. ·) veniunf. - cap. suit; omnis vitae: ut ulterius quondam quam nomi­ nabant ipsum esse, et causam omnis esse. Avicenna vero * ct quidam alii non posuerunt *’ formas rerum corporalium in materia per se sub­ sistere, sed solum in intellectu. A formis ergo in intellectu creaturarum spiritualium existent! bus (quas quidem ipsi’ Intelligenlias, nos autem an1 gelos dicimus), dicebant procedere omnes formas quae sunt m materia corporali, sicut a formis quae sunt in mente artificis, procedunt formae artificiatorum. - Et in idem videtur redire quod quidam moderni haeretici ponunt, dicentes quidem Deum creatorem omnium, sed materiam corporalem a diabolo formatam et per varias species distinctam. Omnes autem hac opiniones cx una radice processisse videntur. Quaerebant enim causam formarum, ac si ipsae formae fierent secundum seipsas. Sed sicut probat Aristoteles in VII Metaphys. *, id quod proprie fit, est compositum: formae autem corruptibilium rerum habent ut aliquando sintaliquando non sint, absque hoc quod * ipsae generentur aut corrumpantur, sed compositis generalis aut corruptis: quia etiam formae non habent esse, sed composita habent esse per eas: sic enim alicui competit fieri, sicut et esse. Et ideo, cum simile fiat a suo simili, non est quae­ renda causa r« formarum corporalium aliqua for­ ma immaterialis; sed aliquod compositum, secun­ dum quod hic ignis generatur ab hoc igne. Sic igitur formae corporales causantur, non quasi influxae ab aliqua immateriali forma, sed quasi materia reducta de potentia in actum ab aliquo agente composito . * ·η.Μ· Sed quia agens compositum, quod est corpus, movetur a substantia spirituali creata, ut Augu­ stinus dicit III de Trin. ♦; sequitur ulterius quod · op tT· etiam formae corporales a substantiis spiritualibus deriventur, non tanquam influentibus formas, sed tanquam moventibus ad formas. Ulterius autem reducuntur in Deum, sicut in primam causam, etiam species angelici intellectus, quae sunt quae­ dam seminales rationes corporalium formarum. In prima autem corporalis creaturae productio­ ne non consideratur aliqua transmutatio de po­ tentia in actum. Et ideo formae corporales quas in prima productione corpora habuerunt sunt ° immediate a Deo productae, cui soli ad nutum O ut aliquando sint. - quidem quod aliquando sint ct ACDEFG. ct omit» et B. η) Gnu»:. - ut causa D. 0) corpora habuerunt. - corpora humanorum pF, corpora humana habuerunt Pab. | . Cominn. >». */'·» tr. QUAESTIO LXV, obedit materia, tanquam propriae causae. Unde ad hoc significandum, Moyses singulis operibus praemittit, Dixit Deus, Fiat hoc vel illud; in quo significatur formatio rerum per Verbum Dei j,/striet.». facta, a quo, secundum Augustinum ·, est omnis forma et compago et concordia partium. An primum ERGO DICENDUM quod Boetius intel­ ligit per formas quae sunt sine materia, rationes rerum quae sunt in mente divina: sicut etiam vcn. j. Apostolus dicit, Hebr. xi * : Fide credimus aptata esse saecula verbo Dei, ut ex invisibilibus visibilia fierent. - Si tamen per formas quae sunt sine ma­ teria, intelligit angelos, dicendum est quod ab ARTICULUS IV 153 eis veniunt formae quae sunt in materia, non per influxum, sed per motum Ad secundum dicendum quod formae participa­ tae in materia reducuntur, non ad formas aliquas per se subsistentes rationis eiusdem, ut Platonici posuerunt; sed ad formas intelligibilcs vel intel­ lectus angelici, a quibus per motum procedunt; vel ulterius ad rationes intellectus divini, α quibus etiam formarum semina sunt rebus creatis indita, ut per motum in actum educi possint Ad veruum dicendum quod corpora caelestia causant formas in Istis inferioribus, non influendo, sed movendo. Commentaria Cardinalis Caietani clarus est. - In corpore duo principaliter facit: immateriali eam derivari. Et antecedens patet tum cx VII primo, refen opinionem affirmativam, diversimode ta­ Metaphys,, tum cx ratione: quia eiusdem ct eodem modo men α Platone, Avicenna, ct quibusdam modernis haereticis est casc ct fieri; formae autem non sunt quasi ipsae sint; dictam; secundo, respondet quaesito. ergo nec fiunt. Deducatur etiam secunda pars sic. Com­ II. Quoad primum, quatuor refert cx Platone scilicet ct positum fit ergo α composito, alias non fieret a sibi si­ quod ponebat formas materialium separatas ; ct quod po­ mili: ergo a transmutante materiam de potentia in actum; nebat cas iuxU ordinem formarum materialium; ct quod nullo enim alio modo compositum .igcre potest. Et his si ab his formis derivantur formae materiales in materia; ct adiunga» quod forma non alia ratione est nisi ut qua quod hoc Γη per modum participationis ct assimilation!» compositum est, sequitur evidenter quod ab eodem com­ cuiusdam. - Ex \ vicennii vero refert tria: scilicet quod sunt posito per transmutationem materine educitur forma. - Re­ quaedam substantiae separatae non de naturis inferiorum, liquae vero partes huius secundae conclusionis, scilicet quod quas angelos dicimus; ct quod in mente carum sunt for* formae fiunt a substantiis spiritualibus tanquam a moven­ mne naturalium sicut in a(tiftce; et quod ab iliis effluunt tibus ud formas, cl a Deo tanquam a prima causa, et pro­ formae naturales. - Ex haereticis nutem duo: scilicet Deum bantur quia composita agentia moventur α substantiis spi­ esse creatorem omnium; ct diabolum formare materiam ritualibus. ut Augustinus dicit ; ct ip>ac species intellectus angelici reducuntur in primam causam, quasi rationes se­ corporalem per varias specie». ΙΠ. Quoad secundum, tria. Primo, quod formae corpo­ minales in agens perfectum et primanum. Tertia conclusio. Formae corporales in prima rerum rum non per sc fiunt. - Secundo, quod co modo quo fiunt, fiunt ab agentibus corporalibus ut a causis propinquis; a conditione fuerunt immediate a Deo, ct probatur, quia nulla substantiis separatis ut motoribus ad formas ; et a Deo ut ibi intervenit transmutatio dc potentia ad actum, ct soli a prima causa. - Tertio, quod in prima rerum conditione Deo obedit materia nd nutum: secundo, confirmatur au­ ctoritate Scripturae, Gen. t: ct patet in littera. formae corporales productae sunt a solo Deo. IV. Adverte hic diligenter quod formam fieri per trans­ Prima conclusio probatur sic. Eius est fieri cuius est esse, cl eodem modo: quia fieri terminatur ad esse. Sed formae mutationem, ct ipsam educi de potentia ad actum, non non sunt per sc, sed quasi ipsis composita sint. Igitur nec ditfenint. Et prnptcrca non est idem formam recipi in fiunt per sc. - Et confirmatur auctoritate Aristotelis VII Λ/e- materia, et educi de iptaî sed oportet quod forma ex vi transmutationis resultet. Imaginandum est enim formas taphys. Et sic patet radix erroris omnium recitatorum. Secunda vero conclusio probatur eodem medio, adjun­ omnes cducibilcs processe in materia in potentia quasi la­ ct» alia propositione, scilicet quod unumquodque fit a sibi titantes sub potestate ipsius, ct esse in ca vim causatis am simili, sic. Compositum per se primo lit, et forma non earum, materialiter tamen; ita quod. accedente determinato fit nisi ad factionem compositi : ergo formae corporales agente ad certam speciem, ct transmutante materiam, illa causantur non quasi influxae ab aliqua forma immateriali, cx vi talis mutationis mutatur, non ex eo quod habet in sed quasi materia reductu dc potentia in actum ab aliquo aliquid extrinsecus adveniens; sed ex co quod habet inde­ agente composito. - Et probatur consequentia : quia omne terminate, paulatim determinatur ad habendum distincte quod fit. fit a sibi simili. Ex hoc enim probatur prima quod in sc prius tabebat confuse. Hocc enim est vis de­ pars sic. Forma non fit; ergo non oportet ab aliqua forma terminatae transmutationis. itulus T <1 vn, J lib. 3,M· , e. 7· ScmkaS ΤιίΕΟί. D. Tiiaiur T. Π. QUAESTIO LXVJ, ARTICULUS I QUAESTIO SEXAGESIMASEXTA DE ORDINE CREATIONIS AD DISTINCTIONEM IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA • Ci.qa. lxv, In· tro quae fecisti, scribcbat non conditioni materiae, sed voluntati unum quod erat formatum , alterum quod erat scilicet Dei, quem introducit corporibus artificis, informe; ct hoc dicit esse terram invisibilem e! caelestibus dicentem : Natura vestra estis disso­ incompositam, per quam dicit significari mate­ lubilia, voluntate autem mea indissolubilia, quia riam rerum corporalium. Ergo una est materia voluntas mea maior est nexu vestro. omnium corporalium. Hanc autem positionem Aristoteles reprobat *, 2. Praeterea, Philosophus dicit, in V Afeta- per motus naturales corporum. Cum enim corpus phys.*, quod illa quae sunt unum in genere, caeleste habeat naturalem motum diversum a na­ sunt unum in materia. Sed omnia corporalia con­ turali motu elementorum, sequitur quod eius na­ veniunt in genere corporis. Ergo omnium corpo­ tura sit alia a natura quatuor elementorum. Et sicut motus circularis, qui est proprius corporis ralium est upa materia. 3. Praeterea, diversus actus fit in diversa po­ caelestis, caret contrarictate, motus autem ele­ tentia, cl unus in una. Sed omnium corporum mentorum sunt invicem contrarii, ut qui est sur­ est una forma, scilicet corporeitas. Ergo omnium sum ei ,f| qui est deorsum: ita corpus caeleste est corporalium ® est materia una. absque contrarictate, corpora vero elementaria 4. Praeterea, materia in se considerata, est sunt cum contrarictate. Et quia corruptio ct gene­ solum in potentia. Sed distinctio est per formas. ratio sunt ex contrariis, sequitur quod secundum Ergo materia m se considerata, est una tantum suam naturam corpus caeleste sil incorruptibile, omnium corporalium. elementa vero sunt corruptibilia. Sed contra, quaecumque conveniunt in ma­ Sed non obstante hac differentia corruptibili­ teria, sunt transmutabilia ad invicem, et agunt ct tatis ct incorruptibilitatis naturalis. Avicebron po­ patiuntur ab invicem, ut dicitur in 1 de Gen. * suit unam materiam omnium corporum, atten­ Sed corpora caelestia et inferiora non sic se ha­ dens ad unitatem formae corporalis. - Sed si forma bent ad invicem. Ergo corum materia non est una. corporeitatis esset una forma * per se, cui super­ Respondeo dicendum quod circa hoc fuerunt venirent aliae formae, quibus corpora distinguun­ diversae opiniones philosophorum. Plato enim, et tur. haberet necessitatem quod dicitur É. Quia illa omnes philosophi ante Aristotelem, posuerunt forma immutabiliter materiae inhaereret, ct quan­ omnia corpora esse dc natura quatuor elemen­ tum ad illam esset omne corpus incorruptibile: torum. Unde cum quatuor elementa communicent sed corruptio accideret per remotionem sequen­ in una materia, ut mutua generatio et corruptio tium formarum: quae non esset corruptio sim- B s) 's» corporalium. - Om. AGDEEC.iL cL - et BCDEFCpA « .t. γ) δ) forma. - Om. UCDF. dicitur. - ab Avicebrcm D. • In Dd. toffl.n. r»t· «»- • D/ d Hr, ai • 1>< Cie'*, 6L I, dp. η. m. $ •44- : af· ® » n. 4. · b. i>k%n. tv. n. • Ci η. II. in. an. mmcnt. ig. 2H;· QUAESTIO LXV1, ARTICULUS II pliciter, sed secundum quid, quia privationi sub­ motor. si corpus caeleste non est habens formam, sterneretur aliquod ens netu. Sicut etiam accidebat quod est componi cx forma ut subiccto formae, antiquis Naturalibus, qui ponebant subiectum cor­ sequitur quod sit totum forma ct actus. Omne porum aliquod ens actu, puta ignem aut aerem autem tale est intellectum in actu; quod dc cor­ aut aliquid huiusmodi. pore caelesti dici non potest, cum sit sensibile. Relinquitur ergo quod materia corporis caele­ Supposito * autem quod nulla forma quae sit in corpore corruptibili, remaneat ut substrata ge­ stis, secundum se considerata, non est in potentia nerationi et corruptioni, sequitur dc necessitate nisi ad formam quam habet. Nec refert ad pro­ quod non sit eadem materia corporum corrupti­ positum quaccumque sit illa, sive anima, sive bilium ct incorruptibilium. Materia cnim, secun­ aliquid aliud. Unde illa forma sic perficit illam dum id quod est, est in potentia ad formam. materiam, quod nullo modo in ea remanet po­ Oportet ergo quod materia, secundum sc consi- tentia ad esse. sed ad ubi lanium, ut Aristoteles · · CWP· Π, ft· «C· ζ derata, sit in potentia ad formam ζ omnium illo­ dicit *. El sic non est eadem materia corporis • rum quorum est materia communis. Per unam caelestis et elementorum, nisi secundum analo- ώ’Λ. 'X1, autem formam non fit in actu nisi quantum ad giam, secundum quod conveniunt in ratione po­ illam formam. Remanet ergo in potentia quantum tentiae. ad omnes alias formas. - Nec hoc excluditur, si Ad primum ergo DICENDUM quod Augustinus se­ V una illarum formarum sit perfectior et continens quitur in hoc opinionum Platonis, non ponentis * n in se virtute y* alias. Quia potentia, quantum est quintam essentiam. - Vel dicendum quod materia ♦ dc se, indifferenter· se habet ad perfectum ct informis est una unitate ordinis, sicut omnia cor­ imperfectum : unde sicut quando est sub forma pora sunt unum in ordine creaturae corporeae. Ab secundum dicendi .μ quod si genus conside­ imperfecta, est in potentia ad formam perfectam, ita c converso.-Sic ergo materia, secundum quod retur physice, corruptibilia ct incorruptibilia non est sub forma incorruptibilis corporis, erit adhuc sunt in eodem genere, propter diversum modum in potentia ad formam corruptibilis corporis. Et potentiae in eis, ut dicitur X Mctaphys *. Secun­ • oij. hK ix. X. B. tcum non habeat eam in actu, erit simul sub dum autem logicum considerationem, est unum forma et privatione: quia carentia formae in eo genus omnium corporum, propter unam rationem quod est in potentia ad formam, est privatio. corporcilatis. Ad tertium dicendum quod forma corporcilatis » Haec autem dispositio est corruptibilis corporis Impossibile ergo est quod corporis corruptibilis non usi una in omnibus corporibus: cum non sit alia a formis quibus corpora distinguuntur, ut ct incorruptibilis per naturam, sit una materia. • b c«T«rc· • De o. Ncc tamen dicendum est, ut Averroës fingit1, dicium est *. quod ipsum corpus caeleste sit materia caeli, ens Ad quartum dicendum quod, cum potentia dica­ « in potentia ad ubi et non ad esse; et * forma tur ad actum, ens in potentia est diversum cx hoc eius est substantia separata quae unitur ei ut ipso quod ordinatur ad diversum actum; sicut motor. Quia impossibile est ponere aliquod ens visus ad colorem, et auditus ad sonum. Unde ex * actu, quin vel ipsum totum sit actus et forma x, hoc ipso materia caelestis corporis est alia a ma­ *1 vel habeat actum seu formam. Remota μ ergo teria elemenii, quia non est in potentia ad for­ per intellectum substantia separata quae ponitur mam elementi. ·) Suppoiito. — Supponendo ABCE. ζ· /brwam. - oinnet formai A. /orwtoj BCD E. rj v/rfufi*. - virtute» FG. indifferenter. - Om. codice» ct .r. t) corporit. - «.·/ tic ecqueretur quod corpui caclcate enet corruptibile, quod falium cit. addit G. x) et. - il G, ted cd. 4, λ) actui ct forma. - vel actui ct forma B. - Pcit addit iccum. μ) Rrniota. - Semota codkce ct ab. v) ponentii. - poneni cûdico» ct «i b. vel habeat A Commentaria Cardinalis Caietani rrvLCB clarus. Γ/υ proprie sumitur pro unitate gene­ ris physici, quae proprie est unitas materiae, ui patet *αΓνΠ«’hv’ Mvlaphys *. ’ In corpore duo principaliter,’ primo, tractat opiniones partis affirmativae ; secundo, partis negativae. II. Quoad primum, duas opiniones tractat prima est antiquorum, secunda est Avicebron: utrique enim ponunt unam omnium materium. In opinione antiquorum, tria dicit: scilicet opinionem eorum; et Platonis defensionem ; et Aristotelis contra cos impugnationem. - In opinione Avi­ cebron, tria quoque dicit: scilicet opinionem cius; ct fun­ damentum eius; ct impugnationem contra cum, quia se­ quitur quod generari non est nisi alterari. III. Quoad secundum, duas quoque opiniones tractat, . a o. xi, xn. scilicet Avcrrois, ct suam, tali ordine * Primo, probat hanc negativam: Materia corruptibilium et incorruptibilium non est una. In hac cnim convenit cum Avcrroc, ct discrepat ab omnibus supra dictis: cx eisdem cnim fundamentis eli­ ditur opposita opinio. Probat autem eam tuli ratione. Ma­ teria, secundum id quod est, est in potentia ad formaro : ergo, secundum sc, est potentia ad omnes formas quibus T est communis: ergo, habendo unam illarum, remanet in potentia ad omnes alias formas. ergo est simul sub forma una ct privatione alterius: ergo, si una est corruptibilis ct incorruptibilis compositi, erit idem simul corruptibile ct incorruptibile secundum naturam * ergo impossibile est esse unam materiam corruptibilium ct incorruptibilium. Secunda consequentia probatur. Quia si. habendo unam, non remaneret in potentia ad reliquas, hoc esset quia illa forma quam habet, perficeret cam sic, quod non relinqueret potentiam nd alias. Sed hoc non potest esse. - Probatur dupliciter. Primo, quia materia per unam non fit actu nisi secundum potentiam ad illum. Secundo (et esi exclusio responsionis), quia materia, secundum sc, indifferenter ve habet ad formam perfectam ct imperfectam. IV. Circa hanc partem advene, quod Scotus côntra con­ clusionem, Acgidiui vero contra rationem ct conclusionem instat, Unde hic, in Secundo, dist. xn ·, rationem hanc niti- · Q“ tur soherc. negando secundam consequentiam: imaginatur cnim quod materia lunae non sit in potentia ad formam ignis, quia forma lunae non habet contrarium, et sic non est privata, nec appetit illam. Sed revera mirum est de tam 158 QUAESTIO LXV1, ARTICULUS 11 praedaro discipulo, quomodo n tanto declinavit magistro, in quae est m potentia ad plura, habendo unum actu, adhuc • * rc lum Patula. Privatio enim, ut habetur V Metaphys. ♦, est est m potentia ad aliud, ac per hoc privatur illo fpoteriUA Did. Hb.iV.cip. · · t · i · « mis, ο. i, *. negatio m subjecto apto nuto : sed materia lunae est se­ enim ad aliquid cum negatione illius in tu, constituit pri­ cundum se apta nata recipere formam ignis, ct habet nega­ vationem , ut patet); materia vero cuius potentia est ad tionem cius: ergo in materia lunae est privatio formae unum solum, cum habendo illud nullo sibi possibili carcat, ignis. Ncc potest responderi ad hoc, nisi negando rationem nullam habet privationem. • Loco ut. nnm. privationis. Unde «.Thomas et Scotus * conati sunt exclu­ Nec pertransibis hic, sed philosophice subsiste, et con­ dere responsionem in littera tactam, quia apparentiam habet; sidera quod nulla res appetit negationem aut malum, nisi non istum, quae nihil valet. Stat ergo ratio. quia appetit bonum cui esi annexa negatio alterius: sicut V. Contra conclusionem autem dupliciter arguitur: pri­ cale facti bile. appetendo calorem, appetit negationem frigoris; mo, impugnando in caelo materiam quae est pura potentia; et ignis, appetendo perpetuitatem sui, corruptionem aquae • a. nom. secundo, impugnando quod alterius rationis ·. Contra pri­ cx consequenti appetit. Et proplerea si potentia aliqua non mum arguit Scotus, in Secundo, diet, xiv. qu. r. In caelo est ad aliam formam, non habet congenitam privationem non est potentia contradictionis: ergo in eo non est ma­ eius formae quum habet aliter appeteret primo non esse, teria quae est pure potentia. Antecedens ex IX Metaphys., quod non esi intclligibilc. Unde in proposito sic contingere rationi consonat: Et «°MrrS%V!J!t text, xut *. Consequentia probatur: potentia pura est, se­ cundum sc, ad esse ct non esse. - Et confirmatur hoc mo­ quod materia prima horum inferiorum est potentia substan­ tivum: quia pura potentia prius natura habet privationem tialis respectu omnium formarum rerum generabilium ct quam formam. Probatur, quia privationem habet cx sc, corruptibilium, ac per hoc respicit per se primo, ut actum formam ab alio; sicut ner sc habet ad tenebras ct ad lumen. adaequatum, formam substantiae generabilis; sub qua quo­ Et confirmatur. Quia materia est per quum res potest niam mullee sunt species, oportet ipsam, sub una, esse in •Ογ.τπ,ιι,7,e. esse ct non esse. Et materia, I Physic. ·, est principium potentia ad aliam . ct consequenter illa privatam ; et sic unum subiecto ct duo secundum rationem, propter priva­ omnia sunt ad invicem generabilia, etc. Et quod materia tionem. Ergo. caelestis corporis non est ad netum unum tantum secun­ Arguunt quoque contra idem alii: quia ii caelum esset dum genus , sed unum specie atoma, ha quod non est compositum cx materia et forma, non esset opus anima putandum quod materia caeli rcspiciat formam caelestem sive intelligentia motrice. Et tenet sequela: quia formam ut actum adaequatum (quia «ic sequeretur potentia ad plura, sequeretur motus circularis, sicut motus deorsum sequitur ct privatio, ct corruptibilitas ab intrinseco): sed quod ma­ formam gravis, teria lunae est in potentia secundum se ad formam lunae VI. Contra secundum vero arguit primo Scotus, ubi su- tantum, ct materia solis ad formam solis tantum, et sic • (Xaum. prate, pra ·. Non dantur duo primi fines, ncc duo prima agentia de nliis. lia quod quot sunt species corporum caelestium, ergo ncc dantur primae materiae dune. - Praeterea, materia tot sunt genera physica eorum: ct hoc quod dico caeli solis, dato quod non sit in potentia ad aliam formam, est materia, non significat aliquam unam materiam, sed quod­ tamen secundum se in potentia ad formam solis ct cius dam analogum omnibus materiis caelestium corporum. privationem. Ergo est in potentia contradictionis. Et conse­ VIII. A»! . rationem ergo n Scoti ct A verrais ♦ dicito duquenter corruptibile erit, quantum est cx sc, corpus caeleste. plicitcr: pnmo. secundum rem; secundo, ad hominem, idest • (X aum. iv. Aegidius vero, ubi supra *, contra hoc idem arguit. secundum modum loquendi Aristotelis IX Metaphys, Se­ Primo, quia negatio omnium formarum constituit unitatem cundum rem, distingue quod potentia passiva est duplex: materiae secundum sc: sed seclusa omni forma tam caelesti quaedam pure receptiva, quae scilicet nulla passione media quam inferiori, invenitur omnis materia cum abnegatione recipit formam ; quaedam vero receptiva ct passiva simul, omnis formae, ergo omnis materia, secundum sc, est una ita quod ct agitur ab agente, et recipit formam. Modo dico, ct eadem negative, ut dc materia omnium inferiorum dici­ et ira est. quod potentia pure receptiva non est potentia mus. - Secundo, quia actus est qui distinguit ct separat, contradictionis: potentia autem receptiva et passiva simul, Metaphys., text, xux ·: ergo in pura potentia nulla po- haec est contradictionis. Ex dictis autem patet quod ma­ o«a. â. test esse distinctio seclusis actibus. - Tertio, si darentur di­ teria lunae est potentia receptiva tantum: quoniam nulla versae purae potentiae, sequeretur quod inter actum ct po­ passione nut actione media, materia habet illam formam. tentiam puram non esset maxima distantia positiva : hoc Et patet hanc distinctionem esse veram, in potentia caeli non potest intelligi : ergo. Et probatur sequela: quia positis respectu suae figurae: illa enim non est contradictionis, ct duabus puris potentiis diversarum rationum, ut hic ponitur, tamen receptiva; non tamen passiva. - Et si contra instetur, oportet quod altera magis distet ab actu puro quam altera; quia potentia, secundum sc, est indifferens ad actum ct ne­ ergo distantia unius potentiae purae non est maxima.- Haec gationem; vel, quod plus est. prius natura habet negatio­ sufficiant hic: quoniam solutio horum erit manifestatio nem, quia secundum se, ex Avicenna, IV Metaphys., cap. n: respondeatur negando consequentiam, si antecedens fiat ne­ reliquorum. VII. Ad evidentiam huius rei, adverte diligentissime quod gative; vel antecedens, si fiat positive. Ista enim propo­ sitio negativa est vera, potentia non ex se habet actum: si quis naturum materiae ut sic consideraverit, facile omnium rationem reddet. Materia enim secundum sc, secundum id sed cx hac non sequitur affirmativa, ergo ex se habet non quod est, ut in littera dicitur, non est aliquod ens nisi actum, quod est esse in potentia contradictionis secundum substantialis potentia ad formam, ncc aliam naturam habet, sc. ad actum scilicet et non actum. Illa vero affirmativa, et hoc est cius quod quid est. Verum hoc non contingit potentia ex se habet non actum, est falsa. Et similiter ista uno modo, sed duobus: quia esse ad formam contingit est falsa, potentia ex sc non habet actum magis quam non dupliciter, scilicet ad formam secundum genus, et ad for­ actum: quoniam ex sc, in proprio genere causae, scilicet mam talem secundum speciem. Cum enim oporteat poten­ materialis, ita vindicat sibi actum talem, quod nullo modo tiam omnem aliquem netum per sc primo respicere ut oppositum ; quoniam ita talem quod nullum alium. Ad hominem vero, scito quod Aristoteles IX Metaphys., adaequatum sibi, per quem definienda est, ut patet IX Afe•C^.jn.-Did. taphys. ·; consequens est ut substantialis potentia materiae text, xvn, qui allegatur, non vocat potentiam nisi potentiam respidat ut adaequatum actum, aut formam talem secun­ ut potentiam. Potentia nutem ut potentia, non est quando dum genus, aut secundum speciem: individua enim extra iam est sub netu: et sic potentiam pure receptivam non artem sunt. Inter hos autem duos modos haec est in mani­ vocat potentiam. Et proptcrca dicit · quod omni» potentia festo differentia, quod potentia ad formam unam genere est potentia contradictionis. - Et si vis etiam protervos con­ tantum, est ad plures species : potentia vero tantum ad vincere, affer codicem, ct videbis ibidem ♦ quod negat in formam unam specie, non est ad plura, nisi forte per ac­ caelo esse potentiam ad motum localem; cum tamen con­ cidens, puta quia species ilhi multiplicabilis esset numc- stet quod motus est actus entis in potentia, inquantum in ralitcr. Ex hac autem differentia sequitur nlia: scilicet quod palentia ·. Quin enim posuit** motum caelo coaeternum, potentia primo modo habet privationem annexam; potentia sicut ct figuram, ne per hoc, caelum nunquam est in statu vero secundo modo, non. Et patet sequela: quia materia potentiae respectu motus, sed semper in actu ; ideo dixit * ·<Χ iocom e* Axrr. in • Num ‘ •L«®ach--Wd 'Did.n.u,u- . uiu m. QUAESTIO LXVI, ARTICULUS 11 • Uf. u. • Of. I. L I. • CL «uo. π. b. »; et x Atrrr. an. cita­ • Νκη,ιπ it.-Did. u n. •.Ub.UJ, I. 10. etiOj Jth. iu.n.1. Ayr. loco non esse in potentia ad motum, sed in potentia ad termi­ nos motus unde et quo, ad quos continue agitur a motore deperdendos ct acquirendos. Ad confirmationes autem dicitur dupliciter. Primo, di­ stinguendo de non esse ct privatione simpliciter vel jecundum quid: ct quod materia est per quam potest res non esse saltem secundum quid ; ct similiter est idem su* biecto cum privatione secundum quid saltem. - Secundo potest dici, ct melius, quod istac propositiones possunt du­ pliciter exponi. Primo, ut subiectum vindicet sibi praedi­ catum; et sic non sunt vente, nisi cum disiunctionc sim­ pliciter vel secundum quid. Alio modo, ut praedicatum determinet sibi subiectum : et aie sunt verae absolute. Ubi­ cumque namque est potentia ud esse et non esse, ibi est materia ; similiter ubi est privatio, ibi est idem subiccto cum materia; et non e contra. Ad argumentum aliorum, negatur sequela. Et ratio est, quia motus circularis est motus animalis, et non mere na­ turalis : ct proptcrca non superfluit forma caeli. - Nec est dicendum quod est principium pure passivum respectu mo­ tus circularis : sed quod, quemadmodum forma cordis con­ currit ad motum cordis medio modo inter pure passivum ct activum, et tamen non nisi ab anima motus ille esse potest; ita forma caeli natura talis est ad quam, in con­ junctione ad animam seu Intel!igentiam, natus est sequi motus circularis. Unde substantia corporalis caeli est prin­ cipium naturale motus circularis (alioquin rueret totus pro­ cessus in I de Caelo ct Mundo · ad inferendam quintam essentiam), et nihilominus animam oportet udiungere; sicut patet in motu cordis. Est enim primus motus in universo, sicut motus cordis in animali, ut patet in VIII Physic. * IX. Ad rationem nutem primarn Scoti contra secundum dictum ”, neganda est sequela. Quoniam non est par ratio dc causis extrinscds ct intrinsecis: quoniam istuc sunt partes rei, ct intrant compositionem rerum, uc per hoc oportet esse varias iuxta rerum varietates; cxtrinsecuc autem, non. Ad secundum vero inm patet responsio cx dictis ·. Negatur siquidem quod materia solis ut in potentia secundum se ad privationem suae formae. Et ratio est, quin potentia nd privationem huius formae, fundatur super potentia ad aliam formam, ut patet cx dictis. X. Ad primum vero Aegidii, modificatur illa propo­ sitio, negatio omnium formarum constituit unitatem ma­ teriae. Potest enim dupliciter intclligi. Primo absolute, ut sonat. Et sic est falsa: quia negatio absolute dicitur dc ni­ hilo. - Alio modo, in subiecto apto nato: et sic est vera. Sed subiectum aptum, in proposito, est materia communis mul­ tis: haec enim est una negative, non positive. Sed materia communis multis cum materia propria uni non sortitur unitatem cx negatione: quia ex hoc ipso quod haec est communis his, illa non, iam sunt diversae. Ad secundum autem, conceditur quod solus actus dis­ tinguit. Et dico quod duae purae potentiae distinguuntur actibus quos per sc primo respiciunt. ct per quos defi­ niuntur, et a quibus non possunt abstrahi etiam per primam operationem intellectus. Et si quaeras disrinctivum intrin­ secum in cis, dico quod est ipsa cuiusque substantialis commensuratio ad netum sibi adaequatum. Et si dc ipsa sub­ stantiali commensuratione ad actum quaeras, dico quod est. non solum identice, sed formalitcr, ipsa essentia cuiusque purae potentiae. Et proptcrca, sicut actus adaequati sunt diversi scipsis, ita potentiae propriae nd cos sunt per sc di­ versae propter actus: sicut enim materia est propter formam, ita distinctio materiae est propter diversitatem fonnanim. Ad tertium, quoad rem, dicitur quod nullum inconve­ niens est unam puram potentiam magis distare ab actu puro quam aliam puram potentiam; non per inclusionem alicuius actualitatis in una magis quam in alia (quia non essent ambae purae potentiae); sed per unius commensurationem ud perfectiorem actum adaequatum, respectu ul­ terius; ita quod ex hoc una pura potentia est altera pura potentia minus ab actu distans, quin est capacitas perfe­ ctioris actus. - Sed cuve hic ne fallaris sophismate Conse­ quentis aut Figurae dictionis, n pura potentia ad puram potentiam ad talem actum. Illa enim est prope nihil, ct l5q maxime distans a Deo, etc.; sed habet latitudinem propter actus respectos, modo declarato. Singularum autem pure potentiarum nulla, nisi commensurate inlimo actui, est maxime diituns ct prope nihil. - Ex his autem puto facile reliqua solvi posse; quare transeamus ad alia. XI. In littera deinde Auctor destruit hanc affirmativam, quae est positio Averrois ♦, Materia caeli est simplex sub- 9 (X eam. iu. stantia corporea, tali ratione. Omne ens actu, vel est actu» seu forma, vel habens netum seu formam : sed corporcitas caeli, secluso motore, est ens actu, et non est habens actum seu formam: ergo est actu» seu forma. - Discursus bonus, cum praemissis evidentibus, saltem naturaliter, et ad homi­ nem. scilicet Averrocm. - Falsius autem conclusioni» proba­ tur sic. Si corporcitas illa esse actus, esset intellecta in actu', quod repugnat caelesti corpori, quia est sensibile, ut patet. XII. Circa hanc rationem adverte, quod calumniam pa­ titur. proptcrca quia fundatur super hac propositione, omne quod est secundum sc totum actus, est intellectum in actu, ut patet. Hoc nutem esse falsum palet cx eo, quod haec albedo est secundum · sc tota actu», et similiter haec fonna · /««Uw om. UtxJ, «Mhuius bovis est tota actus (nihil enim horum habet plure» partes, quarum una sit actus vel forma, ct altera non): ct ta­ men constat quod nihil horum est intellectum in actu, sed sensibile in actu ct intclligibilc in potentia. Et similiter diceret Averroës de illa corporcitatc, quod est dc genere substantiae sensibili», et tamen tota est actus potentiae admixtus, quia mobilis, ct subicctu» quantitati, figurae ct ceteris accidentibus. XIII. Ad evidentiam huius, scito quod esse ens in actu contingit dupliciter: uno modo, proprie; alio modo, com­ muniter. Et communiter quidem vocatur en* in actu omne quod quomodolibct extra causas suas est. Proprie autem illud tantum cuius proprie est esse; quod scilicet est per scipsum, non quia aliquid esi alicuius. Hoc autem in his quae hunt, est illud quod Ct, idest compositum, ut patet VII Metaphys,*: in his nutem quae non generantur nec corJr 4· rumpuntur, est illud quod fieret, si fieret. In proposito, non est sermo de ente in actu commu­ niter, sed proprie. Et proptcrca instantiae nihil valent: nulla enim forma apud nos est aut iit, nisi quia est aut fit compositum. Unde ratio litterae cx resolutione substantiae robur trahit. Cum enim substantia dividatur sufficienter in materiam et formam er compositum · cx illis; ct materia • canfCriUi definita sit* quod non est secundum eam hoc aliquid, forma • Dt Aau, hb. U. cap . l, vero sit secundum quam sit hoc aliquid; oportet quod cor­ poratas caelestis (cum manifeste sit hoc aliquid, secluso motore, ut patet), quod non cadat sub membro primo, scilicet materia, sed secundo vel tertio, scilicet forma \cl composito. Et cum Averroës neget compositum, ergo restat quod est forma; et est, non quia aliquid alicuius est, sed est per seipsam; ita quod si fieret, cius esset per sc primo fieri; ac per hoc, cius est per sc primo esse. Omnis autem forma quae per sc primo est, est intellecta in actu : quoniam, ut in III de Anima · dicitur, omnino ita sc habent quae circa • C»,-. 1». o. $intellectum sunt, sicut circa separationem a materia. - Duo igitur sequuntur ad positionem Averrois. Ex eo quod per sc primo est en* in actu, sequitur quod sit dc genere in­ tellectorum in actu. Ex eo vero quod suburitur quantitati, potentiae ad ubi, etc., sequitur quod sit dc genere sensi­ bilium. Sunt ergo haec incompassibilia. Nec potest ab hac ratione evadere quis, nisi ponendo quartum genus substantiae: quod ab Aristotelis philosophia alienum esse patet. Quod enim aliqui ponunt, scilicet corporeitalcm illam comprehendi sub primo membro, scilicet sub materia, distinguentes materiam in materiam ad esse ct in materiam ad tibi, contradicit definitioni seu proprie­ tati materiae, quae ipsum est primum membrum, ut palet in II de Anima *. Contrariatur quoque doctrinae Aristotelis alibi *; ut ostendi facile posset, si contra Averrocm modo • ViS.· Uely»., Ub. XII. ..p- I, scribendum esset. 0.6:1·». Χ,<φ· n. b. > XIV. Tertio *♦ infert tres propositiones. Prima est; Mate­ • Ο. Β4ΛΙ. b», XI. ria caeli, secundum sc, non est in potentia nisi ad fornum quam habet. - Secunda est, quod non remanet in potentia ad esse, sed ad ubi. - Tertia, quod materia corporum cor­ ruptibilium ct incorruptibilium non est caelem nisi analo­ gice. Et est responsio ad quaesitum directe. ibo QUAESTIO LXVI, ARTICULUS III ARTICULUS TERTIUS UTRUM CAELUM EMPYREUM SIT CONCREATUM MATERIAE INFORMI II Sent., dkt. u, qu. u, pir lotsm. n TERTIUM SIC proceditur. Videtur quod caelum empyreum non sil concreatum materiae informi. Caelum enim empyrcum, si cst aliquid, oportet quod sit corpus sensibile. Omne autem corpus est mobile. Caelum autem empyreum non est mobile : quia motus eius deprehenderetur per motum alicuius corporis apparentis; quod minime apparet. Non ergo caelum empyreum est aliquid materiae informi concreatum. • cap.tr. 2. Praeterea, Augustinus dicit, in Ili de Trin,*, quod inferiora corpora per superiora quodam or­ dine reguntur. Si ergo caelum empyreum est quoddam supremum corpus, oportet quod habeat » aliquam influentiam m haec inferiora 3 corpora. Sed hoc non videtur: praesertim si ponatur im­ mobile, cum nullum corpus moveat nisi motum, Non est ergo caelum empyreum materiae informi concreatum. 3. Si dicatur quod caelum empyreum cst locus ; contemplationis, non ordinatum ? ad naturales ef• op. xx. fcctus, contra: Augustinus dicit, in IV de Trim*, quod nos, secundum quod mente aliquid aeter­ num capimus, non in hoc mundo sumus; cx quo patet quod contemplatio mentem supra corpo­ ralia elevat. Non ergo contemplationi locus cor­ poreus deputatur. 4. Praeterea, inter corpora caelestia invenitur aliquod corpus partim diaphanum et partim lu­ cidum, scilicet caelum sidereum. Invenitur etiam aliquod caelum totum diaphanum, quod aliqui nominant caelum aqueum vel crystallinum. Si ergo est aliud superius caelum, oportet quod sil totum lucidum. Sed hoc esse non potest : quia sic continue aer illuminaretur, nec unquam nox esset. Non ergo caelum empyreum materiae in­ formi cst concreatum. •laGimeOrd* Sed contra est quod Strabus dicit ♦, quod cum »ep«r Gne>. ». .. . T . . . . .A , dicitur, < In principio creavit Deus caelum et terram, » caelum dicit non risibile firmamentum, sed empyreum, idest igneum. Respondeo dicendum quod caelum empyreum non invenitur positum nisi per auctoritates Strabi et Bcdae, et iterum per auctoritatem Basilii. In cuius positione quantum ad aliquid conveniunt, scilicet quantum ad hoc quod sil locus Beatorum. c.i Dicit enim Strabus*, et etiam Bcda**, quods/d/im factum, angelis est repletum. Basilius etiam dicit, T in II Ilexaem.: Sicut γ damnati in tenebras ulti­ mas abiguntur, ita renumeratio pro dignis ope­ ribus restauratur in ea luce quae est extra mun­ S in Ilscc inferiora. - in inferiora codice* cl a. ordinatum. - wdinatuj B. γ) Sicut. - Sicut enim G. - Pro ratauratur, rtstaiirantur F.pG r). Pro ubi Beati quietia domicilium, ubi quirlit domicilium Beati D*B, ubi quùtii domicilium GnF» quieti$ domicilium CEpBF et λ b, ct ibi quietif domicilium P. a, dum , ubi Beati quietis domicilium sortientur. Di flerunt tamen '* quantum ad rationem ponendi. Nam Strabus et Beda ponunt caelum empyreum ea ratione, quia firmamentum, per quod caelum sensibile sidereum intelligunt, non in principio, sed secunda die dicitur facium. Basilius vero ea ratione ponit, ne videatur simpliciter Deus opus suum a te­ nebris inchoasse ; quod Manichaei calumniantur, Deum Veteris Testamenti deum tenebrarum no­ minantes. Hae autem rationes non sunt multum cogentes. Nam quaestio de firmamento, quod legitur factum in secunda dic, aliter solvitur ab Augustino et ’ ab aliis Sanctis * - Quaestio autem de tenebris solvitur, secundum Augustinum ♦, per hoc quod informitas (quae per tenebras significatur) non praecessit durationc formationem, sed origine. Secundum alios vero, cum tenebrae non sint creatura aliqua, sed privatio lucis, divinam sapientiam attestatur, ut ea quae produxit ex nihilo, primo in statu imperfectionis institueret, etζ postmodum ea perduceret ad perfectum. Potest autem convcnientior r· ratio sumi ex ipsa conditione gloriae. Expectatur enim in futura remuncratione duplex gloria, scilicet spiritualis, et corporalis, non solum in corporibus humanis glorificandis, sed etiam in loto mundo innovando. Inchoata est autem spiritualis gloria ab ipso mundi principio in bcatitudine angelorum, quorum ae­ qualitas Sanctis promittitur*. Unde conveniens fuit ut etiam a principio corporalis gloria inchoa­ retur in aliquo corpore, quod etiam · a principio fuerit absque servitute corruptionis et mutabilitalis, cl totaliter lucidum ; sicut tota creatura cor­ poralis expectatur post resurrectionem futura*. Et ideo illud caelum dicitur empyreum. idest igneum, non ab ardore, sed a splendore. Sciendum est autem quod Augustinus, X de Civ. Dei *, dicit quod Porphyrius discernebat a daemonibus angelos, ut aerea loca esse daemo­ num. aetherea vero vel empyrea diceret ange­ lorum. - Sed Porphyrius, tanquam Platonicus, caelum istud sidereum igneum esse existimabat: et ideo empyreum nominabat; vel aetheremm se­ cundum quod nomen aetheris sumitur ab inflam­ matione, et non secundum quod sumitur a velo­ citate motus, ut Aristoteles dicit *. Quod pro tanto dictum sit, ne aliquis opinetur Augustinum eaeIum empyreum posuisse sicut nunc ponitur a modernis. Ad primum ergo dicendum quod corpora sensi- Jl tamen. - autem rodkc*. à) et. - ei aliter P. ζ) ct. Ciab. η) convenicntior. - convenirntiut 0) r/MiH. - Om» codicev i) futura. - futur am PAÜDaK «t a. qua? uro. roho. * • Cad. Hirr cap. xtu. •D. £3.23*. 8· λ 1 JH j J 4 * r· ». & · - · . ; 1 . c*F· «»· · op. u- J « 1 fr». qu- Adrrri. Vrofk., »p. TOI, QUAESTIO LXV1 bilia sunt mobilia secundum ipsum statum mundi: quia per motum creaturae corporalis procuratur electorum ’ multiplicatio. Sed in ultima consum­ matione gloriae cessabit corporum motus. Et ta­ lem oportuit esse a principio dispositionem caeli empyrei. Ad secundum dicendum quod satis probabile est quod caelum empyreum, secundum quosdam, cum sit ordinatum ad statum gloriae, non habet influentiam in inferiora corpora, quae sunt sub alio ordine, utpote ordinata ad naturalem rerum decursum. - Probabilius tamen videtur dicendum quod, sicut supremi angeli, qui assistunt, habent influentiam super medios et ultimos, qui mittun­ tur, quamvis ipsi non mittantur, secundum Dionys’urn *’ *ta cac*uni empyreum habet influentiam super corpora quae moventur, licet ipsum non moveatur*. Et propter hoc potest dici quod influit in primum caelum quod movetur \ non aliquid transiens et adveniens per motum, sed aliquid fi­ xum et stabile; puta virtutem continendi et causan­ di, vel aliquid huiusmodi ad dignitatem pertinens. ARTICULUS IV ,6i Ad tertii m dicendum quod locus corporeus de­ putatur contemplationi, non propter necessitatem, sed propter congruitatcm, ut exterior claritas in­ teriori conveniat. I nde Basilius dicit ♦ quod mi- i,”*·* “ * nistrator spiritus non poterat degere in tenebris; sed in luce et laetitia decentem v sibi habitum posh sidebat. Ad quartum dicendum quod, sicut Basilius dicit in II Ilexaem., constat jactum esse caelum rotun­ ditate conclusum, habens corpus spissum et adeo validum, ut possit ea quae extrinsecus habentur, ab interioribus separare. Ob ’ hoc necessario post * se regionem relictam carentem luce constituit, utpote fulgore qui superradiabat excluso. - Sed quia corpus firmamenti, etsi sit solidum, est ta­ men diaphanum, quod lumen non impedit (ut ’ * putet per hoc, quod lumen stellarum videmus non obstantibus mediis caelis); potest aliter dici quod habet lucem caelum empyreum non con­ densatam, ut radios emittat, sicut corpus solis, sed magis subtilem. Vel habet claritatem gloriae, quae non est conformis cum claritate naturali. «) electorum multiplicatu). - e/numtorum multiplicatio 1‘BCDEF pA ct editione* a b. X) muretur. - licet tpium non morcatur addit ll. - Pro non aitquid, non ad aliquid c J. a. μ) decentem. — Iu Icgimu» cum antiqua rctixjnc Euauihâ, iuxta textum defudi codd. Cl P*>. Ob. - Et ub AD. ut. - ct P. Commentaria Cardinalia Caietani dirus cx u$u: caelum immobile· In corpore quinque furit. Primo, unde habemus cadum empyreum esse: idest n tribus tantum.~ Secundo, in quo conveniunt hi tres; quia in fine. Et in quo dilferunt; quia in ratione. - Tertio, librat eorum rationes. - Quarto, rationem magis congruam assignat. - Quinto, ostendit se­ itulus T cundam partem cxduiivnc propositae, excludendo Augusti­ num α ponentibus tale cadum. - Omnia clan sum. II. In responsione ad secundum, advene quod s.Thomas suam olim in II Sent., disL n, qu. n, art. 3, relinquit opinio­ nem dc negatione influentiae cadi empyrei: quam etiam in Quodtib. VI, qu. xi, reprehendit. Quare hic dicta amplectere. ARTICULUS QUARTUS UTRUM TEMPUS SIT CONCREATUM MATERIAE INFORMI Il Sent., disu xn. *'I> Qt ARTL M slc PROCEOnrR· idetur quod JCrZwçy tempus non sit concreatum materiae infonni. Dicit enim Augustinus, XII Con'^^^^fess. *, ad Deum loquens: Duo reperio quae fecisti carentia temporibus, scilicet materiam primam ’ corporalem, et naturam angelicam. Non ergo tempus est concreatum materiae informi. 2. Praeterea , tempus dividitur per diem ct noctem. Sed a principio nec nox nec dies erat, sed postmodum, cum divisit Deus lucem a te­ nebris. Ergo a principio non erat tempus. 3. Praeterea, tempus est numerus motus fir­ mamenti : quod legitur facium secundo die. Ergo non a principio erat tempus. 4. Praeterea, motus est prior tempore. Magis igitur deberet I1 numerari inter primo creatu mo­ tus, quam tempus. 5. Praeterea, sicut tempus est mensura extrinscca, ita et locus. Non ergo magis debet compu­ tari inter primo creata tempus, quam locus. a) primani. - Omittunt codice* ct «t. - Iteni omittunt injurmi. {1) deberet. - debet i Gab, debebat 1*.- Amc quam PFGalom. motui. Suwujlx Tarât· D. Thomas T. II. afL 5. Sed contra est quod Augustinus dicit, super Gen. ad lift. *, quod spiritualis ct corporalis créa1 tura est creata in principio temporis. Respondeo dicendum quod communiter dicitur quatuor esse primo creata: scilicet naturam an­ gelicam, caelum empyreum, materiam corpora­ lem informem, et tempus. Sed attendendum est quod hoc dictum non procedit secundum Augu­ stini opinionem. Augustinus enim ponit * duo *J0;·c:’· primo creata, scilicet naturam angelicam et ma­ teriam corporalem, nulla mentione facta de caelo empyrco. Haec autem duo, scilicet natura an­ gelica et materia informis, praecedunt formatio­ nem non durationc, sed natura. Et sicut natura praecedunt formationem, ita etiam et motum et tempus. Unde tempus non potest eis connumerari. Procedit autem praedicta connumeratio 7 seτ eundum opinionem aliorum Sanctorum *, ponen- * ° ’«· ·■ tiuin quod informitas materiae durationc prae­ cessit formationem : ct tunc pro illa durationc γ) connumnatio, - enumeratio PFG.ih at QUAESTIO LXVI , ARTICULUS IV ncccssc est ponere tempus aliquod; aliter enim sui generis. Oportet autem dicere statim a prin­ cipio fuisse aliquem motum, ad minus secundum mensura durationis accipi non posset. Ad primum ergo nicENDUM quod Augustinus hoc successionem conceptionum et affectionum in η dicit ea ratione qua 2 natura angelica ct materia mente angelica r·. Motum autem non est intolligere sine tempore: cum nihil aliud sit tempus informis praecedunt origine, seu natura, tempus. Ad secundum dicendum quod sicut, secundum quam numerus prioris et posterioris in motu. alios Sanctos, materia erat quodammodo informis, Ad quartum dicendum quod inter primo creata et postea ‘ fuit formata; ita tempus quodammodo computantur ea quae habent generalem habitu­ fuit informe, ct postmodum formatum, ct distin­ dinem ad res. Et ideo computari debuit tempus, ctum per diem et noctem. quod habet rationem communis mensurae: non Ad TERTIUM dicendum quod, si motus firmamenti autem motus, qui comparatur solum ad subienon statim a principio incocpit, tunc tempus quod ctum mobile. praecessit, non erat numerus motus firmamenti, Ad quintum dicendum quod locus intelligitur in sed cuiuscumque primi motus. Accidit enim tem­ caelo empyreo omnia continente. Et quia locus pori quod sic numerus motus firmamenti *. in­ est de permanentibus, concreatus est totus simul. quantum hic motus est primus motuum : si autem Tempus autem, quod non est permanens, con­ esset altus motus primus, illius motus esset tem­ creatum est in suo principio ♦; sicut etiam modo ‘ d. pus mensura c, quia omnia mensurantur primo nihil est accipere in actu dc tempore nisi nunc. 162 * I». nj< 2) eotfctt, AHEpDE d a b, $uqJ G. - Pro t) fwtta. - ycutmadMtn axUccs. pracci dnnf, pr.irc» /htudo coloris in acre. - Sed hoc non potest esse ·, consequatur formam substantialem, diversimode propter duo. Primo quidem, quia lumen denomi­ se habet subicctum ad receptionem qualitatis, sicut nat aerem: fit enim aer luminosus in actu. Color se habet ad receptionem formae. Cum enim ma­ Ό. 16. vero non denominat ipsum *: non enim dicitur teria ·1 perfecte recipit formam, firmiter stabilitur ? aer coloratus. - Secundo, quia lumen habet effe­ etiam qualitas consequens formam ; sicut si aqua ctum in natura: quia per radios solis calefiunt convertatur in ignem t. Cum vero forma substanγ corpora. Intentiones autem non causant trans- tialis recipitur imperfecte, secundum inchoationem •n.7«7· mutationes naturales ♦. quandam, qualitas consequens manet quidem aliAlii vero dixerunt quod lux est forma substan­ quandiu. sed non semper; sicut patet in aqua tialis solis. - Sed hoc etiam apparet impossibile, calefacta, quae redit ad suam naturam. Sed illu­ propter duo. Primo quidem. quia nulla forma minatio non Iit per aliquam transmutationem ma­ substantialis est per se sensibilis: quia quod quid teriae ad susceptionem formae substantialis, ut est est obicctum intellectus, ut dicitur in III de liat quasi inchoatio aliqua formae. Et4 ideo lumen ? S. TK Icct. xl ’ Anima * Lux autem est secundum sc visibilis. - non remanet nisi ad praesentiam agentis. Ad secundem dicendi m quod accidit luci quod Secundo, quia impossibile est ut id quod est forma substantialis in uno, sit forma accidentalis in alio: non habeat contrarium, inquantum est qualitas quia formae substantiali per se convenit consti­ naturalis primi corporis alterantis, quod est a tuere in specie; unde semper et in omnibus adest contrarietate clongatum. ei. Lux autem non esi forma substantialis acris: Ad tertum dicendum quod, sicut calor agit ad alioquin, ea recedente, corrumperetur. Unde non formam ignis quasi instrumentaliter in virtute potest esse forma substantialis solis. formae substantialis, ita lumen agit quasi instruDicendum est ergo quod, sicut calor est quali­ mcntalitcr in virtute corporum caelestium ad pro­ tas activa consequens formam substantialem ignis, ducendas formas substantiales: et ad hoc quod ita lux est qualitas activa consequens formam faciat colores visibiles actu ♦. inquantum est qua- ’ °-)6’· substantialem solis, vel cuiuscumque alterius cor- litas primi corporis sensibilis. I materia. - iam \axG. .ni.-S.Tb. IIV. coaccs c: c. J>onc>» a k. - Peu recipit, rccrfit ipiem. · tunc if* it, tei/iuf (aJlditaj, Jfrmiîtr in ma· trrîa ajirtt rfabi/itur adJIt D. 5 Lt. - Om. coJue·. γ) Commentaria Cardinalis Caietani ?. i», n. t. · u kct. v. • a. nera. n. • Ci, aun. v. • AH. 3. * Cocntn. UKin, dvb. i. ·· Qu. II. trt. i. - Cap. if. rnxt'5 clarus est. - In corporc tria. iuxta tres opinio­ eundum se. quia sensus non est receptivus nisi spccicrum nes: duas excremas, - prima est tenentium lumen inten­ sine materia. Nec habet esse intentionalc ut distinguitur naturale: quia scilicet non est tantum intentio rei tionem; secunda, tenentium lucem substandam *♦ - ct mecontra ­ diam, scilicet esse qualitatem activam consequentem corpus sensibili.*, ted res ipsa sensibilis. Nec deficit a complemento lucens ex se ♦. essendi quod natum est in natura convenire quiJditati lu­ Quoad primum, duo. Primum, opinio: Lumen non habet cis; quemadmodum intentio olbedinis non liabct esse illud esse naturale, sed intcnrionalc. - Secundum, contra dupli­ quod natum est in natura convenire quod quid erat esse citer. Primo, quia denominur. Secundo, quin causât effectus albcdinis. - 1'tmmque vero: quia hoc ostendit efficacia cius. Recipitur enim in organo, ct non impedit, immo facit sen­ naturales. II. Hic adserte quod Scotus, in Secundo, dist. xur ·, ct sationem: ergo habet quod est intentionis. Causât rursus Aegidius, in II dc Anima *, ct in ll Sent., dist. xm *·. i transmutationes reales in rebus inanimatis, calefaciendo, etc.: tenent lumen intentionalc esse habere. Et nd primam ra­ ergo habet quod est esse naturalis. - Alterum autem, sci­ tionem s. Thomae dicit Scotus, quod maior non est ne­ licet naturale: quia hoc esse altius in quo lumen praehibet cessaria, sed vera in multis per accidens. quia non habe­ quod est utriusque, naturale esse illius est. ut subicctum mus denominativa propria. - Ad secundam vero, negat ostendit. Esse siquidem naturale alicuius quidditatii ab in­ maiorem. tentional! eiusdem in subiccto differunt, ut patet in omni­ Affert autem Scotus rationem pro se, contra s. Thomam, bus inductive ; subicctum autem lucis ct luminis idem est, difficilem. Lumen recipitur in organo visus : ergo habet scilicet dinphanum inquantum huiusmodi: igitur. Sed quo­ esse intentionalc. - Antecedens probat auctoritate A verrois in niam hoc esse est spirituale valde, ideo habet etiam id de Sensu et Sensato *, et Aristotelis ibidem, ponentis lumen quod est intentionis. Et hoc cx eidem radice venit: quia intrinsecum oculo. - Consequentia probatur: quia sensibile organum visus est eiusdem naturae cum cius subiccto; quia diaphanum est, ut patet in de Sensu ct Sensato9. - Et hoc * Eo;. et. positum supra sensum, non causar sensationem. Ili. Ad hoc breviter videtur mihi dicendum, quod esse modo omnes aliquo modo dixerunt verum. IV. Quoad secundum ·, duo. Primum, opinio; quod est · Cx. »..·». i. luminis neque est esse pure intentionalc, neque naturale ut distinguitur contra intentionalc. sçd est esse altius, prae- ' forma substantialis. - Secundum, contra dupliciter: quia habens in sc virtualiter id quod spectat ad esse naturale sensibile per sc; ct quia in uno accidens. ct intentionalc. ha quod est utrumque, ct neutrum, ct al­ V. Quoad tertium ·, conclusio responsi va : Lux est qua- * Cf. «ma terum, scilicet naturale, ut s. Thomas dicit. - Neutrum qui­ litas activa consequens substantiam corporis cx sc lucentis. dem : quia non habet esse naturnlc quod distinguitur contra - Probatur dupliciter. Primo, quasi per locum n divisione: intentionalc, idest esse naturale sic materiale quemadmo­ quia nullum praedictorum est; ergo. - Secundo, a signo: dum sensibilia obiecta sensuum habent, quae ob suum ma· quia radii stellarum habent diversos ctfcctus, iuxta stellarum tcriulitatcm sentiri non possunt posita supra sensum se- I diversitatem. T ‘ 166 QUAESTIO LXVII. ARTICULUS IV lucem sequi carpus luccn>, contingit dupliciter: scilicet quoad agere; ct quoad çuc. Et quod, ditto quod lux se· qufltur. quoad utrunique simul, tantum corpus lucens cx se, ct illud Mt sol; sequitur tomen quoad agere quodlibct cor­ pus lucens, quoniam lux imbibitur in eo, et agit secundum proprietatem eius. Et inde est quod lux lunae habet pro­ prium effectum, quamvis sil a sole. Ex hoc igitur quod lux sequitur cuiuslibet corporis lucentis proprietatem quoad agere, ut patet in radiis diversurum stellarum, habentibus diversum effectum iuxta carum diversitatem ; signum ha­ betur quod lux sequitur quoad esse ct quoad agere simul corpus lucens ex se, tonqutm primum sublectum. VI. Sed circa hoc signum est dubium, ad quid adductum sil hoc signum. Non enim ad hoc quod lux sit qualitas; nee ad hoc quod sit activa: quin utrumque horum pro­ batum est. Ergo nd hoc quod eat consequens formam cor­ poris lucentis cx se. Sed hoc non infertur cx Hoc signo, nisi tenendo omnes stellas lucere ex se: quod e*t aut fu hum aut dubium. Et patet hoc: quia diversitas effectuum non erguit lucem consequi corpus ex r. τιπ, sn. |. n quarti .u sia PROCEDITUR. Videtur quod rationem diversimode 7 assignant. Basilios enim inconvenienter lucis productio in prima dicit ' quod Moyses principium narrationis suae • liotaJL I 1» Illuni. die ponatur. Est enim lux qualitas quae­ fecit 6 a principio quod ad tempus pertinet sen­ λ • An. pf*.iut.m cap. de Div. Nom. *, quod illa lux fuit lux solis. dierum ct temporum ct annorum’, cum dicitur. sed adhuc informis, quantum ad hoc, quod iam u! sint in tempora et dies et annos; quae quidem erat substantia solis, et habebat virtutem illumi­ diversitas fit per motus proprios. nati vam in communi; sed postmodum data est ci An quartum dicendum quod, secundum Augu­ specialis ct determinata virtus ad particulares effe­ stinum ♦. informitas non praecedit formationem ctus. Et secundum hoc. in productione huius lucis duratione. Unde oportet dicere quod per lucis distincta est lux a tenebris, quantum ad tria. Primo productionem intclligatur formatio spiritualis crea­ quidem. quantum ad causam : secundum quod turae, non quae est per gloriam perfecta, cum qua in substantia solis erat causa luminis, in opacitate creata non fuit; sed quae est per gratiam per­ autem terrae causa tenebrarum. Secundo, quan­ fecta * cum qua creata fuit, ut dictum est*. Per ,Q* ,Ju tum ad locum: quia in uno hemisphaerio erat hanc ergo lucem facta est divisio a tenebris, idest lumen, in alio tenebrae. Tertio, quantum ad tem­ ab informitate alterius creaturae non formatae. pus: quia in eodem hemisphaerio secundum unam Vel \ si tota creatura simul formata fuit, facta est * partem temporis erat lumen, secundum aliam te­ distinctio a tenebris spiritualibus, non quae tunc nebrae. Et hoc est quod dicitur: lucem vocavit essent (quia diabolus non fuit creatus malus); sed Diem, ct tenebras Noctem. quas t* Deus futuras praevidit. * pattniuJum. - port mûdicum eodkc» « a. 9) vattum. - vacKum ACE, turn-vacuum B. ·) dicat dum. - diemdura auod PG. x) perfecta. - Om. codices. M Id. - Sed VK u; gurtr. - ■judlCi D. qualit F. cor futura· ed. b, nm, cd. a. Pvo futurai. fulurai C^fulttra G. Commentaria Cardinalis Caietani UbJI, cap. 111· < Homil. 11 Io tafjc··. clarus est. - In corpore duo: primo, respondetur Quoad secundum, duo. Primo, arguit oppositum secun­ secundum Augustinum; secundo, apud alios. Et iuxta dae partis primae, tripliciter. Tum quia illa fuit ante creata, apud Basilium. Tum quia, apud Chrysostomum. occasio utramque opinionem affirmative. Sed differentia est, quod primo modo lux supponit pro lucc spirituali: secundo vero, idololatriae. 'I um quia rudis populus docebatur. - Secundo, pro corporali. ponitur secunda responsio, quadruplicitcr probata. Tum Prima responsio. Lux convenienter primo fit; quin na­ quia lux est primi corporis forma. Tum quia communior. turae spiritualis informitas primo debuit formari. Et ea non Tum quia est manifestatis 4 ceterorum. Tum quia dies non debuit taceri. I poterat esse sine luce. T itulus 168 QUAESTIO LXVHl. ARTICULUS I QUAESTIO SEXAGESIMAOCTAVA DE OPERE SECUNDAE DIEI IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA elnde ’ Ci. ae. u»u, lotrtsl. considerandum est de opere secundae dici * Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: utrum firmamentum sit factum secun­ da die. Secundo: utrum aliquae aquae sint supra fir­ mamentum. Tertio: utrum firmamentum dividat aquas ab aquis. Quarto: utrum sit unum caelum tantum, vel plures. ARTICULUS PRIMUS UTRUM FIRMAMENTUM SIT FACTUM SECUNDA DIE Dc l\>t., qu. rv, orr. r, «J r5. D PRIMI. M SIC PROCEDITUR. Videtur quod Sciendum est ergo quod hoc quod legitur fir­ firmamentum non sit facium secunda mamentum secunda die factum, dupliciter inteldie. Dicitur enim Gen. i ♦; Vocavit Deus ligi potest. Uno modo, de firmamento in quo sunt firmamentum Caelum. Sed caelum la­ sidera. Et secundum hoc, oportet nos diversimode ctum est ante omnem diem, ut patet cum exponere, dicitur: secundum diversas opiniones hominum In principio creavit Deus caelum et terram. Ergo de firmamento. Quidam enim dixerunt firmamen­ firmamentum non est facium secunda die. tum illud esse cx clementis compositum. Et haec 2. Praeterea, opera sex dierum ordinantur fuit opinio Empedoclis; qui tamen 1 dixit ideo » secundum ordinem divinae sapientiae. Non con­ illud corpus indissolubile esse, quia in eius com­ veniret autem divinae sapientiae, ut posterius fa­ positione lis non erat, sed amicitia tantum. - Alii ceret quod est naturaliter prius. Firmamentum vero dixerunt firmamentum esse de natura qua­ autem est naturaliter prius aqua et terra; de qui- tuor elementorum, non quasi ex elementis com­ Λ bus tamen fit mentio ante formationem lucis a, positum, sed quasi elementum simplex. Et hacc quae fuit prima die. Non ergo firmamentum la­ opinio fuit Platonis qui posuit* corpus caeleste . u t*** ctum est secunda die. esse elementum ignis. - Alii vero dixerunt caelum 3. Praeterea, omne quod est factum per sex non esse de natura quatuor elementorum, sed dies, formatum csl ex materia prius creata ante esse quintum corpus, praeter quatuor elementa. omnem diem. Sed firmamentum non potuit for­ Et haec est opinio Aristotelis ♦. mari cx materia praeexistente: quia sic esset ge­ Secundum igitur primam opinionem, absolute nerabile et corruptibile. Ergo firmamentum non posset concedi quod firmamentum factum fuerit esi factum secunda die. secunda die, etiam secundum suam substantiam. •ver.. 6. Sed contra est quod dicitur Gen. i *: Dixit Nam ad opus creationis pertinet producere ipsam . Deus Fiat firmamentum. Et postea sequitur**: elementorum substantiam ; ad opus autem distin­ Et facium est vespere et mane dies secundus. ctionis et ornatus pertinet formare aliqua ex prae­ Respondeo dicendum quod, sicut Augustinus existentibus elementis. - Secundum vero opinio­ •zkGr-.ajhz/,. docet * \ m huiusmodi quaestionibus duo sunt nem Platonis, non est conveniens quod firmamen­ **· w. ’ observanda. Primo quidem, ut veritas Scripturae tum credatur secundum suam substantiam esse η ’ inconcusse teneatur. Secundo, cum Scriptura di­ factum secunda die. Nam facere firmamentum, vina multipliciter exponi possit, quod nulli expo­ secundum hoc. est producere elementum ignis. sitioni aliquis ita praecise inhaereat quod, si certa Productio autem elementorum pertinet ad opus ratione constiterit hoc esse falsum, quod aliquis creationis, secundum eos qui ponunt informitatem sensum Scripturae esse asserere praesumat: ne materiae tempore praecedere formationem: quia Scriptura cx hoc ab infidelibus derideatur, et ne formae elementorum sunt quae primo adveniunt δ cis via credendi praecludatur \ materiae. - Multo autem minus secundum opinio- S lucis. - Om. ACE. Dixit Deus. - Om. ABCDE. docet. - dicit ACDE. Z) Secundo, cum Scriptura... via credendi praecludatur. - « Se­ cundo, Edaiones aliquot legunt: Secundo, cwm Scriptura... ut, ii certa ra­ tione constiterit hoc esse falsum quod aliqui» sensum Scripturae «i,· credebat, id nihilominus asserere praesumat, ne Ncrijiura rar hoc aS infidelibus derideatur, etc. t) qui tamen, - quidam E, qui Vab, ζ) Platonis. - o/b.v,wp.T. nîhil prohibebit dicere, secundum quamcumque legitur secunda dic factum, est caelum sidereum. harum opinionum, formationem secundum sub­ - Secundum vero Damascenum*, caelum quod ·ο*γ^ογα. . . ,. e ,, , n. stantiam firmamenti ad secundam diem pertinere. legitur prima dic tactum, est quoddam caelum Potest autem ct alio modo intelligi, ut per fir­ sphaericum sine stellis, dc quo philosophi loquun­ mamentum quod legitur secunda dic factum, non tur, dicentes ipsum esse nonam sphaeram et mo­ intelligatur firmamentum illud in quo fixae sunt bile primum, quod movetur motu diurno: per » stellae », sed illa pars aeris in qua condensantur firmamentum vero factum secunda dic. intelligitur nubes. Et dicitur firmamentum propter spissitu­ caelum sidereum. dinem aeris in parte illa: nam quod est spissum Secundum autem aliam expositionem, quam λ et solidum, dicitur esse * corpus firmum, ad diffe- Augustinus tangit *, caelum prima die factum, est jHjJÿ 111 ln retliiarJl corporis mathematici, ut dicit Rasilius *, - etiam ipsum caelum sidereum: per firmamentum Et secundum hanc expositionem, nihil repugnans vero secunda dic facium, intelligitur spatium acris sequitur cuicumque opinioni. Unde Augustinus, II in quo nubes condensantur, quod etiam cadum •Op.tT. super Gen. ad litt. *, hanc expositionem commen­ acquivocc dicitur. Et ideo, ad acquivocationcm dans, dicit: Hanc considerationem laude dignissi­ designandam, .signanter dicitur: Vocavit Deus fir­ mam indico; quod enim dixit, neque est contra fi­ mamentum Cadum; sicut et supra dixerat. Vo­ dem, et in promptu, posito documento, eredi potest. cavit lucem Diem (quia dies etiam pro spatio vi• vue m An prlmum ergo dicendum quod, secundum gintiquatuor horarum ponitur). Et idem est in HooüLlIi io//r-. jm* Chrysostomum ♦, primo Moyses summarie dixit aliis observandum, ut Rabbi Moyses dicit ♦ «p. gUy j)eus fecit praemiilcns, In principio creavit Ad secundum et tertium patet solutio ex supra · lo corperv 41 Deus caelum ct terram : postea per partes expli­ dictis *. 6; firmamentum sit factum. - i/t /onw/wm codices ct a. i) o£ux. - tempus CDE. x) fixae mut ftdlae. - fixa >unt sidera codice. - Pro illa part, illam partem FGai. - Pro m qua condenfantur nubet, quae conden­ satur in nubet codecs ct a. a) μ) esse. - Om. codicc^. fecit. - fecerit codicct. - Ante pwlea ACDE ukluni et. n domum litam. - ha*c domum codko. — Pro subdat. subdatur codice* ct ab: pro fecit, lecit ACDEFG; pro d pcStta, sccundn co­ dice», pastea cdd. a b. Common Laria Cardinalis Caietani clarus est. - In corpore duo principaliter. Pruno, firmamentum primo modo potest dici secunda die luctum praemittit duo generalia documenta Augustini; primum, secundum substantiam; non autem secundo (idem autem quod veritus salvetur Scripturae; secundum, quod nulla est iudicium dc tertio), sed secundum formationem aliquam opinio immobiliter attribuatur illi. lactum dicitur. Si vero dicat ordinem naturae, potest dici Secundo, respondet quaerito, iuxta 1res opiniones dc secundum substantiam secunda dic factum, quocumque firmamento, - scilicet quod aut caelum sidereum composi­ modo sumatur. tum cx elementis; aut coelum sidereum corpus simplex, ct Prima pars patet, quia firmamentum primo modo est hoc vel unum elementorum, vel quinta essentia; aut su­ compositum. Secunda, quia formae simplicium corporum perior pars aeris, in qua nubes, - sub disiunctionc, ct con­ pertinent ad productionem primo dic factam. - Secundum clusione bimembri: Si ordo dierum dicat ordinem temporis. membrum petet cx sc. itulus T Svmxak Trkou D. Tmmuc T. II. ia QUAESTIO LXVIII, ARTICULUS II i 70 ARTICULUS SECUNDUS UTRUM AQUAE SINT SUPRA FIRMAMENTUM II Sent., dto. ur, art. i; Or lOt., qu. iv, »rt. i, »d 5; Qttodl. IV. qu. i», ert. a. D secundum sic proceditur. Videtur quod aquae non sunt supra firmamentum. Aqua enim est naturaliter gravis. Locus autem proprius gravis non est esse sur­ sum, sed solum deorsum. Ergo aquae supra firmamentum. 2. Praeterea, naturaliter aqua est fluida. Sed « quod est fluidum, non potest consistere * super corpus rotundum, ut experimento patet. Ergo, cum firmamentum sit corpus rotundum, aqua non potest esse supra firmamentum. 3. Praeterea, aqua, cum sit elementum, ordi­ natur ad generationem corporis mixti; sicut im­ perfectum ordinatur ad perfectum. Sed supra fir­ mamentum non cst locus mixtionis, sed supra terram. Ergo frustra aqua esset supra firmamen­ tum. Nihil autem in operibus Dei est frustra. Ergo aquae non sunt supra firmamentum. • vtn. -· Sed contra est quod dicitur Gen. i * quod di­ visit aquas quae erant supra firmamentum, ab his quae erant sub firmamento. Respondeo dicendum quod, sicut dicit Augusti• op.T. nus, 11 super Gen. ad litt.*, maior est Scripturae ? huius auctoritas quam omnis humani ingenii $ ca­ pacitas. Unde quomodo et quales aquae ibi sint, eas tamen ibi esse, minime dubitamus. Quales au­ tem sint illae aquae, non eodem modo ab omni•Hotn-ifoG»· bus assignatur. Origenes enim dicit * quod aquae illae quae super caelos sunt, sunt spirituales sub• \ cr». 4. $· stantiae: unde in Psalmo cxlvih * dicitur : Aquae quae super caelos sunt, laudent nomen Domini; • Ver». 6o. et Dan. m *: Benedicite, aquae omnes quae super t caelos sunt, Domino L - Sed ad hoc respondet Basilius, in III Ilexaem., quod hoc non dicitur eo quod aquae sint rationales creaturae; sed quia consideratio earum, prudenter a sensum habenti­ bus contemplata, glorificationem perficit Creatoris, • Unde ibidem 5 * dicitur idem de igne et grandine et huiusmodi. de quibus constat quod non sunt rationales creaturae. Dicendum est ergo quod sunt aquae corpora­ les. Sed quales aquae sint, oportet diversimode definire, secundum diversam de firmamento sen­ tentiam. Si enim per firmamentum intclligitur caelum sidereum quod ponitur € esse de natura quatuor elementorum, pari ratione ct aquae quae super caelos sunt, eiusdem naturae poterunt credi cum elcmentaribus aquis. S comiiterf, - asshierc ACEpD. ingenii. - gcnrrii CDEpAB ct a b. - Pro rdj tamni ibi ait. tnc ibi tai AG», roc ra> ibi B, rur ibi EFG; pro dubitamut, dubitemni codice* ct a. Quoquo moda autem et qualedibtt aquae ibi tint, eat ibi minime dubitcmui: maior en quippe Scripturae kuiut aucturitoi quam ctcM Auriutînu*. γ tunf, ZXimino. - etc. PoS. 3) ibidem. — idem F. ~ idem om. codice» ct .1 b. ponitur. - ponatur Fg. e) Si autem per firmamentum intelligatur caelum sidereum quod non sil de natura quatuor elc® mentorum. tunc et aquae illae quae sunt supra firmamentum, non erunt de natura elementarium aquarum: | non sunt sed sicut, secundum Strabum*, dicitur cadum empyreum, idest igneum, propter solum ζ splendorem ; ita dicetur aliud cadum aqueum ÿ propter solam diaphaneilatcm, quod est supra cadum sidereum. - Posito etiam quod firmamen­ tum sit alterius naturae praeter quatuor elementa, adhuc potest dici quod aquas dividit, si per aquam non elementum aquae, sed materiam informem Sl corporum intdligamus, ut Augustinus dicit, super « Gen. contra Munich. r* quia secundum hoc, . ι quidquid est inter corpora, dividit aquas ab aquis. Si autem per firmamentum intelligatur pars . auris in qua nubes condensantur, sic aquae quae j| supra firmamentum sunt, sunt aquae quae, vaporabilitcr resolutae, supra aliquam partem aeris B^M elevantur. ex quibus pluviae generantur. - Dicere ® enim quod aquae vaporabilitcr resolutae elevenJ tur supra cadum sidereum, ut quidam dixerunt, | quorum opinionem Augustinus tangit in Jl super I Gen. ad lilt. \ est omnino impossibile. Tum pro- ’€**· B pier soliditatem cadi, Tum propter regionem ignis i mediam, quae huiusmodi vapores consumeret. I um quia locus quo feruntur levia et rara, est in ira concavum ' orbis lunae. Tura etiam quia ' sensibiliter apparet vapores non elevari usque ad J| cacumina quorundam montium. - Quod etiam dieunt de rardactione corporis in infinitum, propter hoc quod corpus est m infinitum divisibile, vanum est. Non enim corpus naturale in infinitum J dividitur aut rarefit », sed usque ad certum 1er1 minum. Ad primum ergo dicendum quod quibusdam viJwl detur ratio illa solvenda per hoc, quod aquae, JB quamvis sint naturaliter graves, virtute tamen di­ vina super caelos continentur. - Sed hanc solu­ tionem Augustinus excludit, II hb. super Gen. ad littf dicens quod nunc quemadmodum Deus institu it naturas rerum convenit quaerere; non quid in eis ad miraculum suae potentiae relit operari. Unde aliter dicendum est quod, secundum duas ultimas opiniones de aquis ct firmamento, patet solutio ex praemissis φ. - Secundum autem primam opinionem, oportet ponere alium ordinem in clementis quam Aristoteles ponat*; ut quaedam tolum. - tolii PCÎ5. saT (IDj. - Pro aliud, aliquod ccxikc* ct ab; pro quod ett, quae etl BD. r/l nuper tien, contra Stanick. - super lien, ad Utt. contra kfonith. Vab. 0) vaporabilitcr. - a'aperabiliter ABCDE; cl ita moi ACO. t) coHC4iuut. - conôtvi7jfn>i *Λ. - Mox pro atque, etiam tuque BCDEFG, etiam cdd. j b. ») rarrjit. - r.ucicit ACDEG. V} um :Ic)ΓΛ im iir ' In GIm»4 OrX ’ »cpxr UI*J t /< . ζ frtnzif, 1 ζ ctcatU. m ra na. n n QUAESTIO LXVIH, ARTICULUS 111 171 aquae spissae sint circa terram, quaedam vero te­ rabiliter elevatae propter utilitatem pluviarum. nues circa caelum; ut sic se habeant illae ad cae­ Secundum vero secundam opinionem, aquae sunt lum, sicut istae ad terram. - Vel quod per aquam supra firmamentum, idest caelum totum diapha•u intcliigiitur materia corporum, ut dictum est * num absque stellis. Quod quidam ponunt primum Ad secundum etiam putet solutio cx praemis- mobile, quod μ revolvit totum caelum motu diur­ • iml sis *, secundum duas ultimas opiniones. - Secun- no, ut operetur per motum diurnum continuita­ h%lîîïtf‘1,1 ^um vcro Pr’mam* respondet Basilius · duplici­ tem generationis: sicut caelum in quo sunt sidera, ter. Uno modo, quia non est necessarium ut per motum qui est secundum Zodiacum, opera­ omne quod m concavo apparet rotundum, sit tur diversitatem generationis et corruptionis, per 1 etiam supra rotundum secundum 1 convexum. Se­ accessum et recessum, et pcr ’ diversas virtutes * cundo. quia aquae quae sunt supra caelos, non stellarum. - Secundum vero primam opinionem, sunt fluidae; sed quasi glaciali soliditate circa cae­ aquae sunt ibi, ut Basilius dicit ’, ad contempt- -uc.dL lum firmatae. Unde et a quibusdam dicuntur cae­ random calorem caelestium corporum. Cuius si­ lum crystallinum. gnum acceperunt aliqui, ut Augustinus dicit ·. Ad tertium dicendum quod, secundum tertiam quod stella Saturni, propter vicinitatem aquarum opinionem, aquae sunt supra firmamentum vapo- i superiorum, est frigidissima. ).) fecundum. - tupfr Λ, ted Ι’α^, oin. DE. - Poli aquat catid. addunt Illae; pro circa, luycr B, r.vtra Pj>. u) v) qwid. - iccundinn quod ct prr. - il C. f*r cdX a >. Jr Commentaria Cardinalis Caictani η > · Lib. I cap. th. >· clarus cm. - In corpore duo principaliter. Primo, respondet quaestioni an est, affirmative, auctoritate Scripturae. Secundo, quaestioni quid est : idest, quid sint illae aquae. Et quoad hoc, tria facit. Primo, tractat an sint spirituales an corporales, inter Origcnem et Uariliiim, concludens cor­ porales. - Respondet, secundo, tripliciter, iuxta 1res opinio­ itulus T S nes dc firmamento; iuxta Platonem quod sint dc natura · Cf. m. prixs. element iri ; iuxta Aristotelem ·, quod sint dc quinta essentia · a. ita£ diaphamic; iuxta acquivocationcm Jirmamenti, quod sint aquae pluviales, etc. - Tertia, excludit errorem dicentium vapores aqueos supra sidera clc\ori, quinque rationibus, ut patet in littera. ARTICULUS TERTIUS l I RI Μ IIRMAMEN I UM DIVIDAT AQUAS AB AQUIS 3 Op. t. Ia cerpcrt. Z>r Caeto cf lib. II. . i» , n. 9. ia. . Tb. Ic.,1. n. ‘ • pl) TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur qiiod y firmamentum non dividat aquas ab aquis. . j Unius enim corporis secundum speciem, ^cst unus locus naturalis. Sed omnis aqua omni aquae est eadem specie, ut dicit Philosol’ P^us *· ^un crE° acluac 3 aquis sunt distinguendae secundum locum. 2. Si dicatur quod aquae illae quae sunt supra firmamentum, sunt alterius speciei ab aquis quae sunt sub firmamento, contra: Ea quae sunt se­ cundum speciem diversa, non indigent aliquo alio distinguente. Si ergo aquae superiores et inferio­ res specie differunt, firmamentum cas ab invicem non distinguit. 3. Praeterea, illud videtur aquas ab aquis dis­ tinguere, quod ex utraque parte ab aquis contin­ gitur; sicut si aliquis paries fabricetur in medio fluminis. Manifestum est autem quod aquae in­ teriores non pertingunt usque ad firmamentum. Ergo non dividit firmamentum aquas ab aquis. Sed contra est quod dicitur Gen. i *: Fiat firmamentum in medio aquarum , et dividat aquas ab aquis. Respondeo dicendum quod aliquis, considerando superficie tenus litteram Genesis, posset talem imaginationem concipere, secundum quorundam antiquorum philosophorum positionem. Posuerunt ergo aquae, - Son ergo aliquae aquae ACDF. Atom ergo aquae quae pF, Λ011 ergo aquae aliae de aqua et terra mentionem facit expressam: i aerem autem non expresse nominat, ne rudibus quoddam ignotum proponeret. I t tamen capaci­ bus veritatem exprimeret, dat locum intclligcndi JD γ) rite - Om. Γα>. accipere, - aliquit accipere ΛΗ. / QUAESTIO LXV11I, ARTICULUS IV aerem, significans ipsum quasi aquae annexum, mentum intclligatur caelum sidereum, aquae su­ cum dicit quod tenebrae erant superfaciem abyssi; periores non sunt eiusdem speciei cum inferio­ per quod datur intelligi super faciem aquae esse ribus. - Si autem per firmamentum intclligatur nu­ aliquod corpus diaphanum, quod est subiectum bilosus aer, tunc utracque aquae ζ sunt eiusdem speciei. Et deputantur tunc duo loca aquis non lucis ct tenebrarum. Sic igitur sive per firmamentum intelligamus eadem ratione; sed locus superior est locus ge­ caelum in quo sunt sidera, sive spatium aeris nerationis aquarum, locus autem inferior est locus nubilosum. convenienter dicitur quod firmamen­ quietis carum. tum dividit aquas ab aquis, secundum quod per Ad secundum dicendum quod, si accipiantur aquam materia informis significatur : vel secun­ aquae diversae secundum speciem, firmamentum dum quod omnia corpora diaphana sub nomine dicitur dividere aquas ab aquis, non sicut causa aquarum * intelligunlur. Nam caelum sidereum laciens divisionem : sed sicut terminus utrarum­ distinguit corpora inferiora diaphana a superio­ que aquarum. ribus. Aer vero nubilosus distinguit superiorem * Ad tertium dicendi m quod Moyses, propter in­ aeris partem, in qua generantur pluviae et huius­ visibilitatem r* aeris et similium corporum, omnia modi impressiones, ab interiori parte acris, quae huiusmodi corpora sub aquae nomine compre­ aquae connectitur, et sub nomine aquarum in- hendit. Et sic manifestum est quod cx utraque tclligitur. parte firmamenti, qualitercumque accepti, sunt Ad primum ergo dicendi m quod, si per firma­ aquae. tvb nomittf · tub continenti* HD»A, anb CUnic-^crfia aquirum pF cl a, tyb f/Λία CpA, yiU λ^.τrttm If, fnb omu/ cownîfftti* aqu.irum f»>· tub wimuni aquirrvm çttfiünc» aliquae. 2) <*| tufcr^rcm. - aupsnorU Pabt Q a^nac. — Om. ACDU. »,) Inviiibilitrtffitt. - inuniibetifafcm ABCDFa Commentaria Cardinales Caiotani nvi.rs clarus car.- In corpore cluo, primo, tractat quon­ dam iiilsam opinionem; secundo, respondet quaesito tripliciter. II. Quoad primum, refert opinionem in duobus punctis : primum, quod (it corpus infinitum; secundum, quod cae­ lum non contineat uinnia, sed quasdnm partes illius infiniti. Et applicat primum ad abyssum ; ct secundum nd aquas \CauL AnMoî.. ab aquis. Et forte luit ista opinio Thaletis ·. .VrMfftjv..lib.l 7. ... . . , up.ni, n.4 ηέ Demae improbat dupbatcr. In sc quidem, quia hoc est falsum: erga. - In nidice vero, quia superficies litterae non T est ut iacu, accipienda ; quia rudi populo ctc. Cuius si­ gnum est dc acre tacito, ct tamen insinuato. IU. Quoad secundum, aquae dupliciter; materia infor­ mis; vel corpus diaphanum. Primo modo, salvatur quomo· dolibet sumendo firmamentum, ut in praecedente articulo Augustinus dixit. - Secundo vero modo, dupliciter, iuxta fr* m amentum vel pro cado inter diaphana utrinque; vel pro acre nubiloso inter superiorem ct inferiorem portem eius­ dem, et utramque diaphanam, ct hunc aquis contiguam ct aquarum nomine comprehensum. ARTICULUS QUARTUS ÜTRÜM SIT UNUM CAELUM TANTUM It Sent., diu. uv, xru 4; tn op. si, loct. it; fn II Cor., cap, χ». Icet. t. n quartum SIC proceditur. Videtur quod Respondeo dicendum quod circa hoc videtur sit unum caelum tantum. Caelum enim esse 3 quaedam diversitas inter Basilium ct Chrycontra terram dividitur, cum dicitur: sostomum. Dicit enim Chrysostomus 4 non esse In principio creavit Deus caelum et ter­ nisi unum caelum: et quod pluraliter dicitur, caeli ram. Sed terra est una tantum. Ergo et caelorum, caelum hoc est propter proprietatem linguae est unum tantum. Hebraeae, in qua consuetum est ut caelum so­ 2. Praeterea, omne quod constat cx tota sua lum pluraliter significetur; sicut sunt etiam multa materia, est unum tantum. Sed caelum est huius­ nomina in Latino quae singulari carent. Basilius modi, ut probat Philosophus in I de Caelo *. autem %· et Damascenus ** sequens cum. dicunt Ergo caelum est unum tantum. plures esse caelos. - Sed haec diversitas magis 3. Praeterea, quidquid dicitur de pluribus uni­ est in voce quam in re. Nam Chrysostomus unum voce, dicitur de eis secundum unam rationem caelum nominat totum corpus quod est supra ter­ communem. Sed si sunt plures caeli, caelum di­ ram et aquam : nam etiam aves, quae volant in citur univoce dc pluribus: quia si aequivocc. non acre, dicuntur propter hoc volucres cadi. Sed proprie dicerentur plures caeli. Oportet ergo, si quia in isto corpore sunt multae distinctiones. dicuntur plures caeli, quod sit aliqua ratio com­ propter hoc Basilius posuit ? plures caelos. munis. secundum quam caeli dicantur. Hanc au­ Ad distinctionem ergo caelorum sciendam, con­ rem non est assignare. Non est ergo dicendum siderandum est quod caelum tripliciter dicitur in quod sint plures caeli. Scripturis. Quandoque enim dicitur proprie ct Sed contra est quod dicitur in Psalmo cxlviii ♦: naturaliter. Et sic dicitur caelum corpus aliquod Laudate eum, caeli caelorum. sublime, et luminosum actu vel potentia, et in· S • Cap. tx, ■· 7 tqq-S-Tb. Icet, xx. ♦ Ver*. 4- x) eift. - Om. ACDE. ?) yusuit. - ponit codkc <■ ci α b. ς », • I^>C. « •II Cor. i. • a. i tx Pnl G<··. cx SUΊΟ· iuεπι . on îeus Ur ni sa 1- r* a ·le t ί QUAESTIO LXVIII, AR TICULUS IV i73 corruptibile per naturam. Et secundum hoc, po­ tribus superioribus connumerantur, fiunt in uni­ nuntur tres caeli. Primum totaliter lucidum, quod verso , secundum Rabanum, septem caeli cor­ vocant empyreum. Secundum totaliter diuphn- porei. T num. quod vocant caelum aqiieum vel Y crystal· Tertio dicitur caelum metaphorice. Et sic quan­ linum. Tertium partim diaphanum ct partim lu­ doque ipsa sancta Trinitas dicitur caelum, propter cidum actu, quod vocant caelum sidereum: ct cius spiritualem sublimitatem et lucem. De quo dividitur in octo sphaeras, scilicet in sphaeram caelo exponitur diabolum 1 dixisse*: Ascendam in , stellarum fixarum \ ct septem sphaeras plancta- caelum, idest ad aequalitatem Dei. - Quandoque • mm ; quae possunt dici octo caeli ·. etiam spiritualia bona tn quibus est Sanctorum Secundo dicitur caelum per participationem ali­ remuncratio, propter eorum eminentiam, caeli no­ cuius proprietatis caelestis corporis, scilicet subli­ minantur; ubi dicitur *: Merces vestra multa est in mitatis et luminositatis actu vel potentia. Et sic caelis, ut Augustinus exponit *. - Quandoque vero />«. ,nuI* lotum illud spatium quod est ab aquis usque ad iria genera supernaturalium visionum, scilicet cor• Uc. w. orbem lunae, Damascenus ' ponit unum caelum, poralis, imaginariae et intellectualis, tres caeli no­ nominans illud aereum ζ. Et sic. secundum cum, minantur. Dc quibus Augustinus exponit · quod ^’xir sunt tres caeli: aereum, sidereum, et aliud su- Paulus est raptus usque ad tertium caelum. c "nu' . fl» dimupuit. - dittiaxit c<»Jicc«. t) diabolum. - diabohu ItCDEFGpA « a I». ζ) η Commentam Cardinalis Caietani ? clarus est. - In corpore duo: primo, discordiam Proprie ct participative, secundo modo, etiam tres, apud inter Cbrysostomum ct Rasilium, quoad unum vel plu­ Damascenum: aereum, sidereum, et supremum. Sed hic re» coelos; secundo, iuxta diversas acceptiones, numerat cos. utitur cadi nomine participative in primo, ct proprie in Quoad discordiam: quia ille unum, hic multos. In voce reliquis. - Apud Rabanum ·, participative et proprie, sc- ,Ww· tamen tantum dissonant: quia ucquivocant, dum ille totum, piem: igneum, olympium, aethereum, aereum, sidereum, iste partes respicit. nqucuni. ct empyreum. II. Quoad secundum, cacti nomen distinguitur in 1res Metaphorice, ve! sancta Trinitas unum; vd bona divina significationes: scilicet proprie, participative. ct metaphorice. in cadis; vd tria genera supcmaturalis visionis, corporalis, Proprie, ct primo modo, tres cadi: totaliter lucidum, tota­ imaginaria ct intellectiva. liter diaphanum, ct partim utrumque. γπί-ι Τ a ’ Hocifl. iv u Gc·· • HomiL IU ü» ffararm. • Dr Ude Ortk. «b.’_ II. c«p. »x QUAESTIO LX1X, ARTICULUS 1 >74 QUAESTIO SEXAGESIMANONA DE OPERE TERTIAE DIEI IN DUOS ARTICULOS DIVISA einde • Ct. mi. cxvu, Introd. D considerandum est Jc opere tertiae dici ♦ Et circa hoc quaeruntur duo. Primo: de congregatione aquarum. Secundo: de productione plantarum. • t* utt~ 1 SU ARTICULUS PRIMUS UTRUM AQUARUM CONGREGATIO CONVENIENTER DICATUR FACTA TERTIA DIE ll 3 ·' ’«a,‘ 'xr> Q ϊρ.’ί: ,b* ’ • Op. c?t. lib. I, cap.sr; Dc Gcn. ιίn x0bu.iib.iv, ‘ Scut., di»», xtv, tm. S; /)<· iXd.. qu. «r, un. », «d 17 *qq. PR1MtM s,c PROCEDITUR. Videtur quod \®Oj^iaquarum congregatio non convenienter dicatur factu tertia dic. Ea enim quae sunt pnma el secunda die. verbo factionis exprimuntur: dicitur enim, Dixit Deus, Fiat lux, et, Fiat firmamentum. Sed tertia dies condividitur duabus primis. Ergo opus tertiae diei debuit exprimi verbo factionis, et non solum verbo congregationis, 2. Praeterea, terra prius undique erat aquis cooperta: propter hoc enim invisibilis dicebatur. Non erat ergo aliquis locus super terram, in quo aquae congregari possent. 3. Praeterea, quae a non sunt continuata ad invicem, non habent unum locum. Sed non omnes aquae habent ad invicem continuitatem. Ergo non sunt omnes aquae congregatae in unum locum. 4. Praeterea, congregatio ad motum localem pertinet. Sed aquae naturaliter videntur fluentes, et ad mare * currentes. Non ergo fuit necessa­ rium ad hoc divinum praeceptum adhiberi. 5. Praeterea, terra etiam in principio suae creationis nominatur, cum dicitur> In principio creavit Deus caelum et terram. Inconvenienter ergo dicitur tertia die nomen terrae impositum. Sed ,N contrarium sufficit auctoritas Scripturae *. Respondeo dicendum quod hic oportet aliter di­ cere secundum expositionem Augustini, et alio­ rum Sanctorum. Augustinus enim in omnibus his operibus non ponit durationis ordinem, sed solum originis et naturae. Dicit enim * primo Y creatam naturam spiritualem informem, et naturam corporalem absque omni forma (quam dicit * primo . -r · . . . 5,| Bniilcari nomme terrae et aquae), non quia haec informitas formationem praecesserit tempore, sed origine tantum ♦. Neque una formatio, secundum cum *, praecessit aliam durations; sed solum naturac ordine. Secundum quem ordinem nccesse fuit ut primo poneretur formatio supremae naturae, scilicet spiritualis, per hoc quod legitur prima dic lux facta.-Sicut autem spiritualis natura praeemi­ a) β) 7) quae. - ea quae, caduca ct ab. aJ mare. - adunate ACE. primo. - Oro. Pjft. net corporali, ita superiora corpora praeeminent inferioribus. Unde secundo loco tangitur formatio superiorum corporum, cum dicitur, Fiat firma­ mentum; per quod intclligitur impressio formae caelestis in materiam informem, non prius exislentcm tempore, sed origine tantum -Tertio vero loco ponitur impressio formaram elementarium in materiam informem, non tempore, sed origine praecedentem. Unde per hoc quod dicitur, Con­ gregentur aquae, et appareat arida, intclligitur quod materiae corporali impressa est forma sub­ stantialis aquae, per quam competit sibi talis mo­ tus; ct forma substantialis terrae, per quam com­ petit sibi sic videri *. Sed secundum alios Sanctos *, in his operibus etiam ordo durationis attenditur: ponunt enim quod informitas materiae tempore praecessit for­ mationem, ct una formatio aliam. Sed informitas materiae, secundum cos, non intclligitur carentia omnis formae, quia iam erat caelum ct aqua et terra (quae tria nominantur tanquam manifeste sensu perceptibilia): sed intclligitur informitas materiae carentia debitae distinctionis, et consum­ matae cuiusdam pulchritudinis. - Et secundum haec (na nomina, posuit Scriptura tres informi­ tates. Ad caelum enim, quod est superius, pertinet informitas tenebrarum : quia ex eo est origo lu­ minis. Informitas vero aquae, quae est media, significatur nomine abyssi: quia hoc nomen signi­ ficat quandam immensitatem inordinatam aqua­ rum. ut Augustinus dicit. Contra Faustum *. informitas vero terrae tangitur in hoc quod dicitur, quod terra erat invisibilis vel inanis a, per hoc quod erat aquis cooperta. Sic igitur formatio supremi corporis facta est prima die. Et quia tempus sequitur motum caeli, tempus autem est numeras motus supremi cor­ poris; per huiusmodi formationem facta est dis­ tinctio temporis, noctis scilicet et diei. - Secundo vero dic formatum est medium corpus, scilicet aqua, per firmamentum accipiens quandam dis- invisibilis vel iaamt. - invisibilis et iuaiiD E. iitauù et mitibilit Vab. • it». \ISd «Γ- : * OF •ϋ IM4 Mutt, Clf. 14 - C: ixn. tr- t • lia Hcaa i I . i • Ct ibtJ. Mb. 1J. cap. xi. * Gt. tupfâ, q». LXV», an. L Lib. XXI1. cip. 1. δ QUAESTIO LX1X, ARTICULUS l 175 tinctionem et ordinem ( ila quod sub nomine comparationem ad locum terrae siccae: ut sit sen­ «Qa.cxntt.arb aquae etiam alia comprehenduntur, ul supra * sus: Congregentur aquae in unum locum, idest, ’ * dictum est). - Tertio vero die formatum est ul­ seorsum a terra sicca. Nam ad designandam plu­ timum corpus, scilicet terra, per hoc quod dis­ ralitatum locorum aquae, subdit quod congrega­ cooperta est aquis; et lacta est distinctio in infimo, tiones aquarum appellavit Maria. quae dicitur terrae cl maris. Unde satis congrue, Ad quartum dicendum quod iussio Dei natura­ sicut informitatem* terrae expresserat dicens quod lem motum corporibus praebet. Unde dicitur * ' J//’® ctLT*‘ « terra erat invisibilis vel inanis, ita cius forma­ quod suis naturalibus motibus faciunt verbum ’ tionem exprimit per hoc quod dicit, et appareat cius. - Vel potest dici quod naturale esset quod arida. aqua undique esset circa terram, sicut aer undi­ Ad primum ergo dicendum quod, secundum Au- que est ’ circa aquam ut terram; sed propter ne­ «MüftfciÎ gustinum *, ideo in opere tertiae dici non utitur cessitatem linis . ut scilicet animalia et plantae *’ Scriptura verbo factionis, sicut in praecedentibus essent super terram, oportuit quod aliqua pars operibus, ut ostendatur quod superiores formae, terrae esset discooperta aquis L Quod quidem λ scilicet spirituales angelorum, ct caelestium cor- aliqui philosophi attribuunt actioni solis, per ele­ ζ porum, sunt perfectae in esse ct stabiles for­ vationem vaporum desiccantis “ terram *. Sed sa­ • b; bn1*Hit Λ* \Jetrw. mae vero inferiorum corporum sunt imperfectae cra Scriptura attribuit hoc potestati divinae, non riittrt. lib. II, cap. t,a. Ik.led. I. ct mobiles. Et ideo per congregationem aquarum solum in Genesi, sed etiam in fob xxxvin cap.·, y-S. • Van. »o. et apparentiam aridae, impressio talium formarum ubi ex persona Domini dicitur: Circumdedi mare designatur: aqua enim est labiliter fluxa, terra terminis meis; et lerem. v*: Me ergo non time- -vm. «. stabiliter fixa, ut ipse dicit in Π stiper Gen. ad bitis, ait Dominus, qui posui arenam terminum • ibu. (jf( * _ Secundum vero alios, dicendum est quod mari? opus tertiae diei est perfectum secundum solum Ad quintum dicendum quod, secundum Augu­ motum localem. Et ideo non oportuit quod Scri­ stinum *. per terram de qua primo fiebat mentio, ^^Gm.c^tra ptura uteretur verbo factionis. intelligitur materia prima; nunc autem intelligitur <***■/«* Ad secundum patet solutio secundum Augusti- ipsum elementum terrae. - Vel potest dici, secun­ ,v *» mweSj’’ num Au,a non °P°rtct dicere quod terra primo dum Basilium ♦, quod primo nominabatur terra » ^baK/,r\ iî; csscl cooperta aquis, ct postmodum sint aquae secundum ’ naturam suam; nunc autem nomina°Γ congregatae r*; sed quod in tali congregatione fue­ tur cx sua principali proprietate» quae est siccitas. runt productae. Unde dicitur quod vocavit aridam, Terram. - Vel Secundum vero alios, tripliciter respondetur, ut potest dici, secundum Rabbi Moysen* quod ubi• Gp «n. Augustinus dicit, I super Gen. ad litt. * Uno modo. cumque dicitur vocavit, significatur aequivocatio «· ut aquae in maiorem altitudinem sint elevatae in nominis. Unde prius dictum est quod vocavit lu­ loco ubi sunt congregatae. Nam mare esse altius cem. Diem: propter hoc quod etiam dies voca­ ° terra 'J experimento compertum est in Mari Rubro, tur spatium vigintiquatuor horarum, secundum ,v ‘n ul Basilius dicit ♦. - Secundo, ut dicatur quod quod ibidem dicitur. Factum est vespere ct mane rarior aqua, vehit nebula, terras legebat, quae dies unus. Similiter dicitur ξ quod firmamentum, ? congregatione densata est. - Tertio modo, ut di­ idest acrem, vocavit Caelum: quia etiam caelum catur quod terra potuit aliquas partes praebere dicitur quod est primo creatum. Similiter etiam concavas, quibus confluentes aquae reciperentur. - dicitur hic * quod aridam, idest illam partem · Inter quas prima videtur probabilior. quae est discooperta aquis, vocavit Terram, prout Ad tertium dicendum quod omnes aquae unum distinguitur contra mare: quamvis communi no­ terminum habent, scilicet mare, in quod confluunt mine terra vocetur, sive sit aquis cooperta, sive vel manifestis vel occultis meatibus. Et propter discooperta. - Intelligitur autem ubique per hoc hoc dicuntur aquae congregari in unum locum. - quod dicitur vocavit, idest. dedit naturam vel pro­ Vel dicit unum locum, non simpliciter, sed per prietatem ut possit sic vocari. «) informitatem. - inforniationcm Rl·, iit formatione G. C| in nec ft tlabUcn. - et Habiles in r.oc B. - Po*r inferiorum f‘ab omittunt corporum. ». int aquae congregatae. - aquae tint < jatac D» tint con­ gregatae sF, congregatae PCDEGpF et ©il. b. congregata cd. a. 0) rxxe altiut terra. - at aJliui terra ut PFal, «f altiui terra quod D. i) verbum. - relie Vab. tj undique ca.- undique P; undiqu ... terram om. F, acr — fcrr.im om. 4 b. 1) aquit. - ab aqult ABCEFG. u‘ des ccaiitit. - dencv.ir.nutn G. - Pon jocra Scriptura auribu.t Pah omittunt ht«c. *) UCtntdutn. - quantum ad co&ca. ξ) dicibir. - ducudum til Pah o) hic. - Omittunt Pai. Commentaria Cardinalis Caietani clarus esu - In corpore duo: primo, respondet Sed primo, Augustinus duo, caelum, idest naturam an­ secundum Augustinum; secundo, secundum alios San­ gelicam, et materiam informem corpoream, formatam luce, ctos. Dilfcrunt siquidem in ordine naturae, vel temporis, ftat lux; ct forma caelesti. f.U firmamentum ; ct forma tam comparando informitatem ad formationem, quam unam elementiiri, cxmgrcgentur aquae. Omnia ordine naturae. formationem ud aliam. Et rursus dilfcrunt. quia ille ad X1Ü vero tria, caelum, aquam ct-terram, prius (empore. spirituales ct corporales; isti ud corporales tantum se exten­ Et primo dic, caelum formatum lucc cl tempore; secundo, dunt. lux(a tres igitur informitates ct 1res formali ones, tria aquam distinctione ct ordine, fiat firmamentum; tertio, ter­ utrique dicunt. ram distinctione a mari ct visibilitate, congregentur aquae. itulus T I 76 QUAESTIO LXIX ARTICULUS 11 ARTICULUS SECUNDUS UTRUM PLANTARUM ÇRODUCTIO CONVENIENTER TERTIA DII. EAC I A LEGATUR Infr*, qu. <11, wi. t, rd 5; II Srtt., dl?r. nv, D SECUNDUM SIG PROCEDITUR. Videtur quod plantarum productio inconvenienter ter­ tia die facta legatur. Plantae enim habent vitam sicut et animalia. Sed productio animalium non ponitur inter opera distinctionis, sed pertinet ad opus ornatus. Ergo nec productio plantarum commemorari debuit in tertia die, quae pertinet ad opus distinctionis. 2. Praeterea, illud quod pertinet ad maledi­ ctionem terrae, non debuit commemorari cum formatione terrae. Sed productio quarundam plan­ tarum perlinet ad maledictionem terrae; secun­ dum illud Gen. m *; Maledicta terra in opere tuo, spinas et tribulos germinabit tibi. Ergo productio plantarum universaliter non debuit commemorari in tertia dic, quae pertinet ad formationem terrae. 3. Praeterea, sicut plantae adhaerent terrae, ita etiam lapides ct metalla; et tamen non fit mentio dc eis in terrae formatione. Ergo nec plantae fieri debuerunt tertia die. Sed contra est quod dicitur Gen. i *: Protulit terra herbam virentem; ct postea sequitur*: Fa­ ctum est vespere et mane dies tertius. Respondeo dicendum quod, sicut supra 1 dictum est, in tertia die informitas terrae removetur. Duplex autem informitas circa terram describe­ batur: una, quod erat invisibilis vel 3 inanis, quia erat aquis cooperta; alia, quod erat incomposita sive vacua, idest non habens debitum decorem, qui acquiritur terrae cx plantis eam quodam­ modo vestientibus. El ideo utraque informitas in hac tertia die removetur: prima quidem, per hoc quod aquae congregatae sunt in unum locum, et apparuit arida; secunda vero, per hoc quod pro­ tulit terra herbam virentem. Sed tamen circa productionem plantarum, ali­ ter opinatur Augustinus ab aliis. Alii enim expo­ sitores dicunt quod plantae productae sunt actu in suis speciebus in hac tertia dic, secundum quod superficies litterae sonat. Augustinus autem, V sup. Gen. ad liti.*, dicit quod causaliter tunc dictum est produxisse terram herbam et lignum, idest producendi accepisse virtutem. Et hoc qui­ dem confirmat auctoritate Scripturae. Dicitur enim Gen. n *: Istae sunt generationes caeli et terrae, quando creata sunt, in die quo Deus fecit caelum ■ • Ven. ·Τ* ‘H • Ver». « • Ver*. η- • Art. price. a • Car- «*. - Ci Ub. vHI. ctp.nt • Ver» 4. $. a) P) vd. - d Pab. Confirmat. - Confirmatur PBFdfr. q, «d 6 »qq. et terram, et omne virgultum agri. antequam ori­ retur in terra, omnemque herbam regionis, prius­ quam germinaret. Ante ergo quam orirentur super terram, factae sunt causaliter m terra. - Confir­ mat ? autem hoc etiam ratione. Quia in illis pri­ mis diebus condidit Deus creaturam originaliter vel causaliter, a quo opere postmodum requievit: qui tamen postmodum, secundum administrationem rerum conditarum per opus propagationis, usque modo operatur*. Producere autem plantas ex terra, ad opus propagationis pertinet. Non ergo in tertia die productae sum plantae in actu, sed causaliter tantum. Quamvis, secundum alios, dici possit quod prima institutio specicrum ad opera sex dierum pertinet: sed quod ex speciebusY primo institutis generatio similium in specie procedat, hoc iam ■ pertinet ad rerum administrationem. Et hoc est quod Scriptura dicit, antequam oriretur super ter­ ram. vel antequam germinaret; idest, antequam ex similibus similia producerentur, sicut nunc na­ turaliter fieri videmus secundum viam semina­ tionis. Unde signanter Scriptura dicit: Germinet terra herbam virentem et facientem semen: quia scilicet sunt productae perfectae species planta­ rum, cx quibus semina aliarum orirentur. Nec re­ fert ubicumque habeant vim seminativam: utrum scilicet in radice, vel in stipite, vel in fructu. Ad primum ergo dicendum quod vita in plantis est occulta, quia carent motu locali et sensu, quibus animatum ab inanimato maxime distinguitur. Et ideo, quia immobiliter terrae inhaerent, earum productio ponitur quasi quaedam terrae formatio. Ad secundum dicendum quod etiam ante illam maledictionem, spinae ct tribuli producti erant vel virtute vel actu. Sed non erant producti ho­ mini in poenam; ut scilicet terra quam propter cibum coleret, infructuosa quaedam et noxia ger­ minaret. Unde dictum est: germinabit tibi. An tertium dicendum quod Moyses ea tantum proposuit quae in manifesto apparent, sicut iam * dictum est. Corpora autem mineralia habent ge­ nerationem occultam in visceribus terrae. Et ite­ rum , non habent manifestam distinctionem a terra, sed quaedam terrae species videntur. Et ideo de cis mentionem non fecit. γ) jpeciebui. - hi$ fpfdibus B. Commentaria Cardinalis Caietani nutus clarus est. - In corpore duo: primo, directe re­ spondetur quaesito affirmative ; secundo, qualis sit pro­ ductio plantarum, tractatur. II. Quoad primum, conclusio; Productio plantarum con­ venienter tertio die factu est. - Probatur: quin pertinet nd formationem terrae. Declaratur hoc ex duplici informitate terrae. III. Quoad secundum, tria. Primo, diversitas opinionum T Augustini ct aliorum quia ille causaliter, isti actualiter plantas productas ponunt. - Secundo, motiva Augustini, ab auctoritate Gen. n ; ct ratione differentiae inter opus creandi, ct administrandi propagando. - Tertio, motiva alio­ rum cx opposito, ct n ratione, quia institutio perfectorum ad opus creationis spectat, ct nihilominus salvatur diffe­ rentia inter propagationem ct creationem ; et ab auctoritate eadem Gc /i. u. Et in hanc partem videtur Auctor declinare. QUAESTIO LXX, ARTICULUS I orf. W'per ifirpn. . iter Vit: tiolis, Uls π· io4O.··r v go ed M m tis m st rT) 11?/ a QUAESTIO SEPTUAGESIMA DE OPERE ORNATUS, QUANTUM AD QUARTAM DIEM IN TRES ARTICULOS DIVISA considerandum est dc opere tae*: quarto, dc iis quae pertinent ad septimum Qu.lxiiu ornatus*. Et primo, de singulis diebus sc- diem *. · Q»- «»· ’ eundum se: secundo, de omnibus sex Circa a diebus primum quaeruntur tria. in communi Circa primum ergo, conside­ Primo: dc productione luminarium. Secundo: de fine productionis eorum. randum est primo de opere quartae diei; seeundo, de opere quintae*; tertio, dc opere sex­ Tertio: utrum sint animata. onsequenter ’Qî.lmiiv. • Qu.tau C ARTICULUS PRIMUS UTRUM LUMIN ARIA DEBUERINT PRODUCI QUARTA DIE 11 diu. XV, qu. irt. i. γ i t s t I I ► • Qj. ctrz«. > »77 Videtur quod natus. Et differt ornatus a perfectione. Nam1 perB iuminaria non debuerint produci quarta feclio caeli et terrae ad ea pertinere videtur quae dic. Luminaria enim sunt corpora in­ caelo ct terrae sunt intrinseca: ornatus vero ad corruptibilia naturaliter. Ergo eorum ea quae sunt a caelo ct terra distincta. Sicut ‘ materia non potest esse absque formis homo eorum.perficitur per proprias partes et formas ‘: • Sed eorum materia producta est in opere crea­ ornatur autem per vestimenta, vel aliquid huius­ tionis, ante omnem diem. Ergo ct eorum formae. modi. Distinctio autem aliquorum maxime mani­ Non ergo sunt facta quarta die. festatur per motum localem, quo ab invicem sepa­ 2. Praeterea, Iuminaria sunt quasi vasa lumi­ rantur. Et ideo ad opus ornatus pertinet productio nis. Sed lux est facta prima die. Ergo Iuminaria illarum rerum quae habent motum in caelo ct in terra. fieri debuerunt prima die, ct non quarta. Sicut autem supra * dictum est. de iribus fit λι. 3. Praeterea, sicut plantae fixae sunt in terra, ita Iuminaria fixa sunt in firmamento : unde Scri­ mentio in creatione, scilicet dc caelo et aqua et ptura dicit quod posuit ea in firmamento. Sed terra. Et haec tria etiam formantur per opus di­ ' productio plantarum simul describitur cum for­ stinctionis tribus diebus :: primo die. caelum; scmatione terrae, cui inhaerent. Ergo et productio eundo die distinguuntur aquae; tertio die fit di­ luminarium simul debuit poni, secunda die, cum stinctio in terra, maris et aridae. Et similiter in productione firmamenti. opere ornatus, primo die. qui est quartus, pro­ β 4. Praeterea , sol ct luna ? ct alia Iuminaria ducuntur Iuminaria. quae moventur in caelo, ud sunt causae plantarum. Sed naturali ordine causa ornatum ipsius. Secundo dic, qui est quintus, praecedit effectum. Ergo Iuminaria non debuerunt avesr· ei pisces, ad ornatum medii elementi: quia η fieri quarta die, sed tertia vel ante. habent motum in aere ct aqua, quae pro uno 5. Praeterea, multae stellae, secundum astro- accipiuntur. Tertio dic, qui est sextus, producun­ T logos, sunt luna maiores. Non ergo tantum τ sol tur animalia quae habent motum in terra, ad or­ et luna debuerunt poni duo magna iuminaria. natum ipsius. Sed sciendum est quod in productione lumi­ Sed in contrarium sufficit auctoritas Scriptu' Gn. I, Ttr». U ra(. * narium non discordat Augustinus ab aliis Sanctis. IMi Respondeo dicendum quod in recapitulatione di- Dicit enim * Iuminaria esse facta in actu, non in ; 7 αρ· ”· vinorum operum. Scriptura sic dicit *: Igitur per­ virtute tantum: non enim habet firmamentum fecti sunt caeli et terra, et omnis ornatus eorum. virtutem productivam luminarium, sicut habet In quibus verbis triplex opus intclligi potest: sci­ terra virtutem productivam plantarum. Unde Scri­ licet opus creationis, per quod caelum et terra ptura non dicit, Producat firmamentum iumina­ producta leguntur, sed informia. Et opus distin­ ria; sicut dicit, Germinet terra herbam virentem. Ad primum ergo dicendum quod, secundum Au­ ctionis , per quod caelum et terra sunt perfecta: 7^; sive per formas substantiales attributas materiae gustinum *, nulla difficultas cx hoc oritur. Non h?n’ omn»no informi, ut Augustinus vult ♦; sive quan­ enim ponit successionem temporis in istis operi- v»w*· tum ad convenientem decorem ct ordinem, ut alii bus: et ideo non oportet dicere quod materia lu­ Sancti dicunt. Et his duobus operibus additur or­ minarium fuerit sub alia forma. - Secundum etiam n PRIMUM SIC PROCUDITUR. a a) lex. - Om. codex A; septem cdd. aliquae. Ci. inin qu. lctk. Post coniidcrandum fit PADafc om. prima. et luna. - Om. codices ct a b. γ) .Voit ergo tantum. - Xon ergo codices, Ergo >trc ed. a. Sctcmac Titrou D. Τηομακ T. II. - L'nJc ACUE. ·) ct formas. - scilicet materiam ct formam Λ. 0 tribut JUbtu. - trium dierum ΙΈ r,) aret. - producuntur arci ARCOLG. 8) .Vam. - 33 QUAESTIO LXX, ARTICULUS II 178 e eos * qui ponunt caelestia corpora ex natura qua- sed quia iusscril ut ibi essent; sicut posuit homi­ • cr. qu umi>, tuor elementorum *, nulla difficultas accidit : quia nem in paradiso, ut ibi esset.-Sed secundum opi­ fy d potest dici quod sunt formata ex praeiacenti mate­ nionem Aristotelis*, stellae fixae sunt in orbibus, JfciA ·*Λ αφ. ivj.-vn ria, sicut animalia et plantae, - Sed secundum cos et non moventur nisi motu orbium, secundum ΡΛ 11 qui ponunt coqiora caelestia esse alterius naturae rei veritatem. Tamen motus luminarium sensu • c/ ibM. ah elementis et incorruptibilia per naturam *, opor­ percipitur: non autem motus sphaerarum. Moyses tet dicere quod substantia luminarium a principio autem, rudi populo condescendens, secutus est • Qu. u»et c. fuit creata; sed prius erat informis, et nunc for­ quae sensibiliter apparent, ut dictum est * matur; non quidem forma substantiali, sed per Si autem sit aliud firmamentum quod factum collationem determinatae virtutis. Ideo tamen non est secunda die, ab co in quo posita sunt side­ fit mentio a principio dc eis, sed solum quarta ra, secundum distinctionem naturae, licet sensus • fiomu. vi i» dic, ut Chrysostomus dicit *. ut per hoc removeat non discernat, quem Moyses sequitur, ut dictum populum ab idololatria, ostendens luminaria non est; cessat obiectio. Nam firmamentum factum esse deos, ex quo nec a principio fuerunt. est secunda die, quantum ad inferiorem partem. An SECUNDUM dicendum quod, secundum Augu- In firmamento autem posita sunt sidera quarta slinum *’ nu“a spuitur difficultas: quia lux de qua dic, quantum ad superiorem partem ; ut totum prima die facta est mentio, fuit lux spiritualis; pro uno accipiatur, secundum quod sensui ap­ I « nunc autem Iit lux corporalis. - Si autem lux ’ paret. lha V b primo die facta intclligitur lux corporalis, oportet Ad quartum dicendum quod, sicut dicit Basilius* ’HnJnu. dicere quod lux primo dic fuit producta secun­ praemittitur productio plantarum luminaribus, ad dum communem lucis naturam: quarto autem excludendam idololatriam. Qui enim credunt lu­ die attributa est luminaribus determinata virtus minaria esse deos, dicunt > quod primordialem ad determinatos effectus; secundum quod vide­ originem habent plantae a luminaribus. Quamvis, mus alios effectus habere radium solis, ct alios ut Chrysostomus dicit *, sicut agricola cooperatur Lw» ot radium lunae, et sic de aliis. Et propter hanc ad productionem plantarum, ita etiam et lumina­ determinationem virtutis, dicit Dionysius, iv cap. ria per suos motus. · • s.τη-ke.m. de Div. Nom. *, quod lumen solis, quod primo An quintum dicendum quod, sicut Chrysosto­ erat informe, quarto die formatum est. mus * dicit, dicuntur duo luminaria magna non Ad tertium dicendum quod, secundum Ptolo- tam quantitate, quam efficacia et virtute. Quia etsi • yidMi.Jiri’/û maeum *.F luminaria non sunt fixa in sphaeris, sed aliae stellae sint maiores quantitate quam luna, life. Ill. cap. n». « habent motum seorsum a motu sphaerarum. Un- tamen effectus lunae magis sentitur in istis infe­ *u>wdt.»apr*. de * Chrysostomus dicit * quod non ideo dicitur rioribus. - Et etiam secundum sensum maior ap­ quod posuit ea in firmamento, quia ibi sint fixa ; paret. 0) 1) x) etiam eot. — ctu etiam D, miopibus, ium msu rscs est nm ide· ISUS um um ΪΠΊ. irta am ip- • Zv Cash Ct \ituuh, i r. II, C4f. TK lea. xi • Qa. m«im, ·«> 7. c ** Hexa · How·!. V >· en. ad lu:m r is, XJF *i-ococ;te«?n la- on tsi ia, feP- • Vi4* Bxxd., Hovi ιβ //.· Uf« QUAESTIO LXX, •m -;· « r«· finis est melior iis quae sunt ad finem Sed lu· minaria sunt meliora quam terra. Non ergo facta sunt ut illuminent terram. 5. Praeterea, luna non praeest nocti quando 3 est prima Probabile autem est quod luna facta luerit prima: sic enim homines incipiunt compu­ tare. Ergo luna non est facta ul praesit nocti. (N contrariim sufficit auctoritas Scripturac *. Respondeo dicendum quod, sicut dictum est su• pra *, creatura aliqua corporalis potest dici esse lacta vel propter actum proprium, vel propter aliam creaturam, vel propter totum universum. vcl propter gloriam Dei. Sed Moyses, ut populum ab idololatria revocaret, illam solam causam te­ tigit, secundum quod sunt lacta ad utilitatem hovm>iQ. minum. Unde dicitur Deut. iv ♦: Ac forte, ele­ vatis oculis ad caelum, videas solem et lunam et omnia astra caeli, et errore deceptus adores ea et colasy quae creavit Dominus Deus in ministe­ rium cunelis gentibus. Hoc autem ministerium explicat in principio Genesis per tria. Primo cnim provenit utilitas ho­ minibus cx luminaribus quantum ad visum, qui est dircctivus in operibus, ct maxime utilis ad cognoscendas res. Et quantum ad hoc, dicit: ul luceant in firmamento, et illuminent terram. - Se­ cundo, quantum ad vicissitudines temporum, qui­ bus et fastidium tollitur, ct valetudo conservatur, ct necessaria victui oriuntur; quae non essent, si semper esset aut aestas aut hiems. Et quantum ad hoc, dicit: ut sint in tempora ct dies et annos. Tertio, quantum ad opportunitatem negotiorum et operum, inquantum ex luminaribus cacli ac­ cipitur significatio Y pluviosi temporis vel sereni, quae sunt aptu diversis negotiis. Et quantum ad hoc, dicit: ut sint in signa. /Γ4«4. - j'Zrrij P, hk cf max. do ito »79 Ab primum ergo dicendum quod luminaria sunt in signa corporalium transmutationum: non au­ tem eorum quae dependent cx libero arbitrio. Ab secundum dicendum quod per causam sen­ sibilem quandoque ducimur in cognitionem effe­ ctus occulti, sicut ct e converso. Unde nihil pro­ hibet causam sensibilem esse signum, ideo tamen potius dicit signa quam causas, ut occasionem idololatriae tolleret. Ad tertium dicendum quod in prima dic tacta est communis distinctio temporis per diem ct no­ ctem, secundum motum diurnum, qui est communus totius cacli; qui potest intclligi incoepisse primo dic. Sed speciales distinctiones dierum ct temporum, secundum quod dies est calidior die, ct tempus tempore, et annus anno, fiunt secun­ dum speciales motus stellarum; qui possunt inlelligi quarto die incoepisse. Ad qu artum dicendum quod in illuminatione ter­ rae intelligitur utilitas hominis, qui secundum animam praefertur corporibus lummarium. - Nihil tamen prohibet dici quod dignior creatura facta est propter interiorem, non secundum quod in sc consideratur, sed secundum quod ordinatur ad integritatem universi. Ad quintum dicendum quod luna, quando est perfecta, ontur vespere et occidit mane, et sic praeeat nocti. Et satis probabile est quod luna ; fuerit lacta plena : sicut et herbae factae sunt in sua perfectione, facientes semen, et similiter ani­ malia ct homo. Licet enim naturali processu ab imperfecto ad perfectum deveniatur, simpliciter tamen pertectum prius est imperfecto. - Augusti­ nus tamen hoc non assent, quia dicit * non esse inconveniens quod Deus imperfecta fecerit, quae postmodum ipse perfecit. γ) • Dc Of*. ** HK.. hb. D. exp, »v. liçnif.catio. - lipiMm IL Commentaria Cardinalis Caietani mu·: causa, ut luceant super terram in signa et sic.. text, xxix ·), unhersum (XII Mctaphys , ct Dcum •.VXt.ü’îhE tempora. (ibidem). S™*»* ** In corpore duo. Primo, quadruplicem causant tinalcm Secundo, rexpondet quaesito: quod Movscs unam unostendit posse dc creatura corporali assignari: netum pro- tum tetigit, propter idololatriae occasionem tollendam; et prium (II Caeli, text, xvn *). aliam creaturam (II Phy- | illa est utilitas humana tripliciter, ut patet. T ad do TO er, IC- ARTICULUS III • C*p. in, n. t. >t- *C4p.UL0.I.X ARTICULUS TERTIUS t TRIM LUMINARIA CAELI SINT ANIMATA II n- m ti­ nt lia Scat., diit. xiv. qu. i. nn. 3; II ConL fient.. «p. lxi; Zk Lrnf., qu. v, ait. 9, *d 14: Zk /bf.. qu. vi an. 6; Ik Xpir. Qu. dc .iriiittj. cxt. M» ad 3 sqq.; Qttodl. XII. qu. M, art. 2; U tif Caci. ct Icet 111, xm. VidetUF quod luminaria caeli sint animata. Superius enim corpus nobilioribus ornamentis or­ nari debet. Sed ea quae pertinent ad ornatum inferiorum corporum, sunt animata; sci­ licet pisces, uves et terrestria animalia. Ergo et luminaria. quae pertinent ad ornatum caeli. 2. Praeterea, nobilioris corporis nobilior est forma. Sed sol et luna ct alia luminaria sunt nobiliora quam corpora plantarum et animalium. D TERTIUM SIG PROCEDITUR. χπ. 6; Ergo habent nobiliorem formam. Nobilissima au­ tem tonna est animu. quae est principium vitae : quia, ut Augustinus dicit in libro de Vera Udig. ♦. quaelibet substantia virens nalurae ordine prae­ fertur substantiae non viventi. Ergo luminaria cacli sunt animata. 3. Praeterm, causa nobilior est effectu, Sed sol et luna et alia luminaria sunt causa muic; ut patet maxime in animalibus ex putrefactione ge­ neratis, quae virtute solis ct stellarum vitam con- Cep. Χ1Λ. QUAESTIO LXX, ARTICULUS 111 Manifestum cst autem quod anima caelestis sequuntur. Ergo multo magis corpora caelestia corporis non potest habere operationes nutritivae vivunt et sunt animata. 4. Praeterea, motus caeli ct caelestium cor­ animae, quae sunt nutrire, augere et generare: huiusmodi enim operationes non competunt cor­ • Or- ·· η. 4 porum sunt naturales, ut patet in I de Caela *. -S.IKkct. in, ··Motus autem naturalis est a principio intrinseco. pori incorruptibili per naturam. Similiter etiam 3 Cum igitur principium motus * caelestium corpo­ nec operationes animae sensitivae corpori cae­ rum sil aliqua substantia apprehensive, quae mo­ lesti conveniunt: quia omnes sensus fundantur vetur sicut desiderans a desiderato, ut dicitur in super tactum, qui est apprehensivus qualitatum • ♦>. Th. k) Orfgniei codkc*. - Pio idem entire, cnrpuK, - nntlrum *Jdît P. ») rlcitirnfanum. - clcmeuMntm Pu>. ζ) duae. - tcUictl addunt AhDF. rj hiilhctualis. - IntfUcctui P. /.i.twnMJM. - hum animata ACDE. o) * 1|| II q JBfl A; Ί .B i Π jH. 1 caelestis u tri ti vac nerare : mt corr ctiam >ri caeidantur litatum tiarum ponioemen· ia pos aniti nisi : conroque a non : nisi mtascorctum ilcm, c n otio□rtet rum istouod s.tL^v’ ibus otaz :ur. > el porirlnrJ · V-.3» Tru/*·. ,Oa DM ·οΙΠ.?^ nd UU pa-. 4JI . les 10- ab i a od ito on 11m · op. "· tri nt :d 11 St QUAESTIO LXX, quantum ad hoc, luminaria cadi conveniunt cum aliis quae ad ornatum pertinent : quia moventur a substantia vivente. Ad secundum dicendi m quod nihil prohibet ali­ quid esse nobilius simpliciter, quod tamen non est nobilius quantum ad aliquid. Forma ergo cae­ lestis corporis ‘. etsi non sit simpliciter nobilior anima animalis, est tamen nobilior quantum ad rationem formae: perficit enim totaliter suam ma­ teriam. ut non sit in potentia ad aliam formam; quod anima non facit, - Quantum etiam ad mo­ tum, moventur corpora caelestia a nobilioribus motoribus. Ad tertium dicendum quod corpus caeleste,cum sit movens motum, habet rationem instrumenti, quod agit in virtute principalis agentis. Et ideo <) curporih - O»n. ACEpD. *) fmUit. - potutl inquantum est animal, ut dicitur in VIII Physic.* λ) cjk. - On. ACDL. - Pro lafoioh, iium ! G j. attletalit ACDEA, ja/ma- Commentaria Cardinalis Caictani VI. In secundo · dubium occurrit, quia s. Thomas in · α n^a. «u. rrixw clnrus est.- In corpore quatuor; primo, opinio­ nes refert; secundo, investiget qualitatem illius unionis, II Contra Gent., cap. lxx, vult quod, secundum Aristo­ . oportet caelum ponere animatum» ita quod anima supposito quod principium motivum sit cognoscitivum; tertelem ­ tio, probat suppositum hoc; quarto, concludit responsionem. uniatur caelo ut forma. Hic dicit, cx Aristotele, quod suf­ II. Quoad primum, opiniones philosophorum, Anaxa- ficit uniri ut motorem mobili. VII. Ad hoc non video responsionem nisi alteram dua­ goruc ct Platonis. Et rursus theologorum » Origcnis Hieronyntique, ct Damasceni cum Basilio, Augustini demum rum. Vel quod hic melius dixit, quia ct posterius scriptit. - Vel quod ibi intendebat quod oportet, secundum Aristo­ neutralia. III. Quoad secundum: Caelesti corpori non est co munem telem, caelum esse proprie animulum, saltem non repu· aliqua anima ut forma, sed ut motor. - Probatur summarie gmmter, eo quod doctrina sua ad hoc tendit. Quamvis enim sic. Unio illa non est nisi propter motionem ; ergo suffi ci t posset interpretari ut hic fecit, cx his tamen quae in 11 Caeli* dicuntur, habemus quod animarum indistincte po- · C*p.u,a.j.G. conlunctio ut motor. Antecedens probatur. Quia materia est propter formam, suit. Oportet ergo non repugnare quod sit animatum se­ ct forma propter opus, ct nb opere cognoscitur: ct non cundum substantiam. Et hoc sat erat contra Averroem ♦. * m Dc : Creavit Deus cete grandia, etc. tremo ad aliud transit per media. Et ideo inter Ad quintum dicendum quod productio horum terrestria λ ct aquatica animalia sunt quaedam animalium ordinatur secundum ordinem corpo­ media, quae communicant cum utrisque; ct com­ rum quae cis ornantur, magis quam secundum putantur cum illis cum quibus magis communi­ propriam dignitatem. Et tamen, in via generatio­ cant, secundum id quod cum cis communicant; nis, ab imperfectioribus ad perfectiora pervenitur. in ant lu : *, -c-p.v. res Coixmientxxria Cardinalis Calctani irtLV» dorus est. - In corpore duo. Primo, respondet atlinnulivc : quia quimus dies respondet secundo. - Se- T o- 111 part.’IV, cap· v, g lib, XV, cap. )S :x • I>. li it e s tgrmtria, - caricitu PDf l’ et «t b, carltUia (trvertria G. 1) 2tl, 3l|. t. eundo, differentiam inter Augustinum ct alios: qualis sil productio piscium ct avium, actu vel virtute. QUAESTIO LXXI1, ART. UNICUS 184 QUAESTIO SEPTUAGESIMASECUNDA DE OPERE SEXTAE DIEI ARTICULUS UNICUS Supra, qu. t.vr, an. t. quaeritur de opere sextae diei *. Et videtur quod inconvenienter describatur. Sicut enim aves et pisces habent viven­ tem animam, ita etiam et animalia terre­ stria: non autem terrestria animalia sunt ipsa ani­ ma vivens. Ergo inconvenienter dicitur: Producat terra animam viventem; sed debuit dici: Producat terra quadrupedia animae viventis. 2. Praeterea, genus non debet dividi contra speciem. Sed iumvnta ct bestiae sub quadrupe­ dibus computantur. Inconvenienter ergo quadru•liuiarcr^unan *pedia connumerantur iumentis ct bestiis *. un laierp. 3. Praeterea, sicut aha animalia sunt m deter­ minato genere et specie, ita et homo. Sed in fa­ ctione hominis non fit mentio de suo genere vel specie. Ergo nec in productione aliorum anima­ lium debuit fieri mentio dc genere vel specie, cum dicitur, in genere suo, vel specie sua. 4. Praeterea, animalia terrestria magis sunt similia homini, qui a Deo dicitur benedici, quum aves et pisces. Cum igitur aves et pisces dican­ tur benedici, multo fortius hoc dici debuit de aliis animalibus. 5. Praeterea, quaedam animalia generantur cx putrefactione, quae est corruptio quaedam. Cor­ ruptio autem non convenit primae institutioni rerum. Non ergo animalia debuerunt in prima rerum institutione produci. 6. Praeterea, quaedam animalia sunt venenosa et homini noxia. Nihil autem debuit esse homini nocivum ante peccatum. Ergo huiusmodi anima­ lia vel omnino fieri a Deo non debuerunt, qui est bonorum auctor: vel non debuerunt fieri ante peccatum. « In contrarium sufficit ® auctoritas Scripturae *. • ) γ) î) η) τ ; . fblJ. * pturac •ctissi>roduγ Je gcenitur tativa Inter er lo* quod *, el · i-«- «»· mem ’Hr Ga, - · Allai, juan«p » liqua forûwianictio;ntia pter ntes itac dicit ma- QUAESTIO LXXII, ART. UNICUS ,85 et speciem suam, quasi longe a similitudine di- nerantur ex corruptione rerum inanimatarum vel vina remota: homo autem dicitur formatus ad plantarum, potuerunt tunc generari. Non autem imaginem et similitudinem Dei. I quae generantur ex corruptione animalium, tunc Ad quartum dicendum quod benedictio Dei dat potuerunt produci, nisi potentialiter tantum. virtutem multiplicandi per generationem. Et ideo Ad sextum dicendum quod, sicut * Augustinus * quod positum est in avibus et piscibus, quae primo dicit in 1 super Gen. contra Manichaeos *, si in ‘ CtV' occurrunt, non fuit necessarium repeti in terrenis alicuius opificis officinam imperitus intraverit, videt animalibus, sed intclligitur. - In hominibus autem ibi multa instrumenta quorum causas ignorat: et iteratur benedictio, quia in eis est quaedam spe­ si multum est insipiens, superflua putat. Jam vero cialis multiplicationis ratio, propter complendum si in fornacem incautus ceciderit, aut ferramento numerum electorum: et ne quisquam diceret in aliquo acuto se vulneraverit, noxia existimat ibi fSiuff; gignendifilios ullum esse peccatum*.- Plan­ esse multa: quorum usum quia ’ novit artifex, ’ er iur tac vero nullum habent propagandae prolis affe­ insipientiam eius irridet. Sic in hoc mundo qui­ ctum, ac sine ullo sensu generant: unde indignae dam audent multa reprehendere, quorum causas . λ indicatae λ sunt benedictionis verbis *. non vident: multa enim, etsi domui nostrae non An quintum dicendum quod, cum generatio unius sunt necessaria, cis 1 tamen completur universita< sit corruptio alterius, quod ex corruptione igno­ lis integritas. Homo autem ante peccatum ordi­ biliorum generentur nobiliora, non repugnat pri­ nate fuisset usus rebus mundi. Unde animalia ve­ mae rerum institutioni. Unde animalia quae ge- nenosa ei noxia non luissent. indigna* luJicatae. - btdiçna iuJicata codecs d ah rient. — Om. Peb. Pmi Sfanicharui PBDFGaA add. qvod. λ) y) clams est. - In cnrporc duo. Primo, respondet affirmative: quia sextus dies respondet tertio. - Secun­ itulus T hocm Per des ? am ur, ie- lia - quaniain G, quem ccUri oi a b. cit. - in tii Pâ>. Cocunentaria Cardinalis Oaietani vel ent et q Ç) ° ge­ ru­ lus ic, is. oc is, li­ as SCMUAII Tni.au D. TnoMAt T. II. do, differentiam Augustini ct aliorum: qualis sit productio animalium terrestrium, actu vel virtute. DE IIS QUAE PERTINENT AD SEPTIMUM DIEM IN 1RES ARTICULOS DIVISA considerandum est de iis quae perti­ nent ad septimum diem *. Et circa hoc quaeruntur tria. Primo: de completione a operum. einde • Cf. qu. Lxx, !airod. D Secundo: de requie Dei, Tertio: de benedictione et sanctificatione huius diei. ARTICULUS PRIMUS UTRUM COMPLETIO DIVINORUM OPERUM DEBEAT SEPTIMO DIEI ADSCRIBI II dhl. XV, qu. Ill, art. I. VidctUF quod autem secunda est finis. Finis autem vel est opera­ completio divinorum operum non de­ tio. sicut finis citharistae est citharizare: vel est beat septimo diei adseribi. Omnia enim aliquid ad quod per operationem pervenitur, sicut 'quae in hoc sacculo aguntur, ad divina finis aedificatoris est domus, quam aedificando opera pertinent. Sed consummatio sacculi facit. erit m- Prima autem perfectio est causa secundae: • vaw.37 Mq. flnc niundi, ut habetur Matth. xmquia Λ Tempus etiam forma est principium operationis. incarnationis Christi est cuiusdam completionis Ultima autem perfectio, quae est t finis totius tempus: unde dicitur tempus plenitudinis, Gal. iv · universi, est perfecta bcatitudo Sanctorum; quae Et ipse Christus moriens dixit: Consummatum est, erit in ultima consummatione sacculi. Prima au­ ut dicitur loan, xix *. Non ergo completio divi­ tem perfectio, quae est in integritate universi, fuit norum operum competit dici septimo. in prima rerum institutione. Et haec deputatur 2. Praeterea, quicumque complet opus suum, septimo diei. aliquid facit. Sed Deus non legitur septimo dic Ad primum ergo dicendum quod, sicut dictum aliquid fecisse: quinimmo ab omni opere quie­ est ♦, perfectio prima est causa secundae \ Ad visse. Ergo completio operum non competii se­ beatitudinem autem consequendam duo requirun­ ptimo diei. tur, natura ct gratia. Ipsa ergo beatitudinis per­ 3, Praeterea, non dicitur aliquid esse comple- fectio erit in fine mundi, ut dictum est*. Sed tum, cui multa superadduntur, nisi forte ? sint illa ista consummatio praecessit causaliter, quantum superilua: quia perfectum dicitur cui nihil deest ad naturam quidem, in prima rerum institutione: eorum quae debet habere. Sed post septimum quantum ad gratiam vero, in incarnatione Chri­ diem multa sunt facta: et productio mullorum indi­ sti , quia gratia et veritas per lesum Christum viduorum; et etiam quarundam novarum specie­ facta est, ut dicitur loan. 1 ♦. Sic igitur in septima rum, quae frequenter apparent, praecipue in ani­ die fuit consummatio naturae; in incarnatione malibus cx putrefactione generalis. Quotidie etiam Christi, consummatio gratiae; in fine mundi, con­ Deus novas animas creat. Novum etiam fuit Incar- summatio gloriae. nationis opus, de quo dicitur lercm. xxxi ♦: No­ Ad secundum dicendum quod septima dic Deus vum faciet Dominus super terram. Nova etiam sunt aliquid operatus est. non novam creaturam con­ miraculosa opera, de quibus dicitur Eccli. xxxvi *: dendo, sed creaturam administrando, et ad pro­ Innova signa, et immuta mirabilia. Innovabuntur priam operationem eam movendo: quod iam etiam omnia in glorificatione Sanctorum, sccun- aliqualiter pertinet ad inchoationem quandam se­ dum illud Apoc. xxi *: Et dixit qui sedebat in throno, cundae perfectionis. Et ideo consummatio ope­ Ecce nova facio omnia. Completio ergo divino­ rum. secundum nostram translationem, attribuitur rum operum non debet attribui septimo diei. dici septimae. Sed secundum aliam translatio­ Sed contra est quod dicitur Gen. 11 ·: Comple­ nem ♦, attribuitur diei sextae. Et utrumque potest vit Deus die septimo opus suum quod fecerat. stare. Quia consummatio quae est secundum in­ Respondeo dicendum quod duplex est rei per­ tegritatem partium universi, competit sextae dici: fectio: prima, ct secunda. Prima quidem perfectio consummatio 1 quae est secundum operationem est, secundum quod res in sua substantia est per­ partium, competii septimae. fecta. Quae quidem perfectio est forma totius, Vel potest dici quod in motu continuo, quandiu quae cx integritate partium consurgit. - Perfectio aliquid potest moveri ulterius, non dicitur motus ID PRIMUM SIC PROCEDIll R. S • v. • vcn. 6. ‘ vm. $. em. 3, ®) Completion^. - cwuidtrjflanc F, cornumnutlone ceteri, pjr/oiic cdd. a b. j'oru. - Omittunt PaK γ) fkae Cft. - Om. ACDE. - /mi on». B. ô) fiftixd.ic. - pcrfaliMit tecundac 1) coniummutia. - Autem aJJit D. uta Lulnrh I QUAESTIO LXXlll, ARTICULUS 1! >87 pertectus ante quietem: quies enim demonstrat ex putrefactione generata producuntur ex virtu­ motum consummatum. Deus autem poterat plures tibus stellarum ct elementorum quas a principio creaturas facere, praeter illas quas fecerat sex die­ acceperunt, etiam si novae species talium ani­ bus. Unde hoc ipso quod cessavit novas creaturas malium producantur. Animalia etiam quaedam condere in septima dic, dicitur opus suum con­ secundum novam speciem aliquando oriuntur r‘ summasse. cx commixtione animalium diversorum secundum Ad tertium dicendum quod nihil postmodum speciem, sicut ' cum ex asino ct equa generatur a Deo factum est totaliter novum, quin aliqua­ mulus : et haec etiam praecesserunt causaliter in liter in operibus sex dierum praecesserit. Quae­ operibus sex dierum. - Quaedam vero praecesse­ dam enim praeextiterunt materialiter: sicut quod runt secundum similitudinem; sicut animae quae Deus de costa Adae formavit mulierem. - Quae­ nunc creantur. Et similiter Incarnationis opus; dam vero praeextiterunt in operibus sex dierum, quia, ut dicitur Philip. 11 ♦, Filius Dei est in simili- ’ non solum materialiter, sed etiam causaliter: sicut tudinem hominum factus. Gloria etiam spiritualis individua quae nunc generantur, praecesserunt secundum similitudinem praecessit in angelis; cor­ in primis individuis suarum spe ci erum. Species poralis vero in caelo, praecipue empyrco. - Unde etiam novae, si quae apparent, praeextiterunt in dicitur Eccle. 1 *: Nihil sub sole novum; iam enim ' quibusdam activis: virtutibus: sicut et animalia praecessit in saeculis quae fuerunt ante nos. raest W do activis. - acquisitis P. *,) oriuntur. - exoriuntur cndkex. ζ; 1) ’iiuf. - Om. c.ld. η ‘® ab. - cum om. codkc». Commentaria Cardinalis Caietani darus. - In corpore una concluait) responsive; Prima perfectio universi congrue septimae dici adseribitur, ultima nutem consummationi sacculi Declarantur primo termini in communi, distinguendo γγι:μλ Τ duplicem perfectionem, primam ct secundam, ct hanc du­ pliciter, urdinnndo eas. - Probatur deinde ct quoad secun­ dam partem: quia illa est bcatitudo Sanctorum perfecta. Et quoad primam: quia consistit in integritate universi. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM DEUS SEPTIMA DIE REQUIEVIT AB OMNI OPERE SUO H in g VldctUF quod enim ct divina bonitas quodammodo movetur et Deus septima die non requievit ab omni procudit in res, secundum quod sc eis communicat, suo opere. Dicitur enim Ioan, v ♦; Pater ut Dionysius dicit, n cap. de Div. Nom. * Alio *_s.Tk. k«.n meus usque modo operatur, et ego ope­ modo, desiderium in aliud tendens quidam motus ror. Non ergo septima die requievit ab dicitur. omni 3- Unde et requies dupliciter accipitur t; uno T opere. modo, pro cessatione ab operibus; alio modo, pro 2. Praeterea. requies motui opponitur; vel la­ impletione desiderii. bori, qui interdum causatur ex motu. Sed Deus Et utroque modo dicitur Deus requievisse die immobiliter, et absque labore sua opera produxit. septima. Primo quidem, quia die septima cessavit Non ergo dicendum P est septima die a suo opere novas creaturas condere: nihil enim postea fecit, requievisse. quod non aliquo modo praecesserit in primis 3. Si dicatur quod Deus requievit die septima, operibus, ut dictum est*. - Alio modo, secun- ’Aft· quia fecit hominem requiescere, contra: Requies dum quod rebus conditis ipse non indigebat, sed contraponitur eius operationi. Sed quod dicitur, seipso fruendo beatus est. Unde post conditionum Deus creavit vel fecit hoc vel illud, non exponi­ omnium operum, non dicitur quod m suis operi­ tur quod Deus hominem fecit creare aut facere. bus requievit, quasi eis ad suam beatitudinem in­ Ergo ncc convenienter exponi potest, ut dica­ digens: sed ab cis requievit, utique β in seipso, tur Deus requievisse, quia fecit hominem requie­ quia ipse sufficit sibi et implet desiderium suum. scere. Et quamvis ab aeterno in seipso requieverit, ta­ Sed contra est quod dicitur Gen. n *: Requie­ men quod post opera condita in seipso requievit, vit Deus die septimo ab omni opere quod patrarat. hoc pertinet ad septimum diem. Et hoc est ab Respondeo dicendum quod quies proprie op­ operibus requiescere, ut Augustinus dicit, super ’UMV.c.v, ponitur molui; ct per consequens labori, qui ex Gen. ad lilt. * motu consurgit. Quamvis autem motus proprie Ad primum ergo dicendum quod Deus usque acceptus sit corporum, tamen nomen motus etiam modo operatur, conservando et administrando ad spiritualia derivatur dupliciter. Uno modo, se­ creaturam conditam: non autem novam creatu­ cundum quod omnis operatio motus dicitur: sic ram condendo. D SECUNDUM SIC PROCEDITUR. rd * IH4. S Ver». 17. • Iuxta nem uxx Inîtry- Se.nl.. «fi t. xv. qw. m, ari. 2; Hf.br.. cap. jr, lea. 1. • Vm. X. s»j β) omni. - Om. GpF α a. dicendum. - dicendus BCxD. γ) i) accipitur. - accipi pvtest eodkcs utique. - quaii X. - Anic sufficit Pà «mvttuni ipse. j88 • In corpore. QUAESTIO LXX11J, ARTICULUS III Ad secundum dicendum quod requies non op­ per solani Dei fruitionem beati efficimur. Et sic ponitur labori sive motui: sed productioni no­ etiam facit nos a suis et nostris operibus in scvarum rerum, cl desiderio in aliud tendenti, ut ipso · requiescere. Est ergo conveniens expositio, dictum est *. ut dicatur Deus requievisse, quia nos requiescere Ad tertium dicendum quod, sicut Deus in solo facit. Sed non est haec sola ponenda: sed alia se requiescit, ct sc fruendo beatus est; ita et nos expositio * est principalior et prior. i) I ’ CL Ι'Λ1>. xipso. - Ipto codice* ct a b. Commentaria CarcUnalis Caietani • CS 't°'L nixus clarus csl - In corpore tria* Primo, quomodo Tertio, excluditur obicctio contra hoc tccundum : quia requies dupliciter invenitur in spiritualibus, sicut ct scilicet non debet hoc modo magia septima die quam aliis motus, cui primo opponitur: scilicet pro cessatione; ct pro dici quiescere; quia semper hoc modo quievit, ct nun­ implctionc desiderii. quam habuit motum oppositum. - Et hoc excludit: quod Secundo, respondet una conclusione bimembri: Deus satiari scipso, non absolute, sed post condita opera, attri­ utroque modo requievit septimo dic. - Et probatur quoad buitur septimo dici; ct hoc non semper convenit, quamvis primum: quia cessavit a novis. Quoad secundum: quia in nec oppositus motus. Et explicavit hoc Scriptunt, ut osten­ scipso quievit. deret Deum non egere factis. T ARTICULUS TERTIUS UTRUM BENEDICTIO ET SANCTIFICATIO DEBEATUR DIEI SEPTIMAE II .Sen/.. di«r. xv, qu. ut, «ru ?. Videtur videtur quod benedictio et sanctificatio non debeatur diei septimae. Tempus enim aliquod consuevit dici benedictum aut sanctum, propter aliquod bonum quod in illo tempore evenit; aut propter hoc quod aliquod malum vi­ tatur. Sed Deo nihil accrescit aut deperit, sive operetur, sive ab operando cesset. Non ergo spe­ cialis benedictio et sanctificatio debetur dici se­ ptimae. 2. Praeterea, benedictio a bonitate dicitur. Sed bonum est diffusivum ct communicativum sui, secundum Dionysium ·. Ergo magis debuerunt be­ nedici dies in quibus creaturas produxit, quam ille dies in quo a producendis creaturis cessavit. 3. Praeterea, superius 3 in singulis creaturis quaedam benedictio commemorata est, dum in singulis operibus dictum est: Vidit Deus quod esset bonum. Non oportuit igitur quod post omnium productionem, dies septima benediceretur. Sed contra est quod dicitur Gen. ii *: Bene· dixit Deus diei septimo. ct sanclificavit illum, quia in itto cessaverat ab omni opere suo. Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum est, requies Dei in dic septima dupliciter accipi­ tur. Primo quidem, quantum ad hoc, quod ces­ savit a novis operibus condendis, ita tamen quod creaturam conditam conservat et administrat. Alio tertii m sic proceditur, • £>.· 1)1r. CBp. tv. - S.Tb. hct. t, ui. α • Ver», j. • An. pr>cc a) modo, secundum quod post opera requievit in scipso. - Quantum ergo ad primum, competit se­ ptimae diei benedictio. Quia, sicut supra * dictum · Qi-un Ct. est, benedictio ad multiplicationem pertinet: unde dictum est creaturis quas benedixit: Crescite ct multiplicamini. Multiplicatio autem rerum fit per administrationem creaturae, secundum quam cx similibus similia generantur. - Quantum vero ad secundum, competit septimae dici sanctificatio. Maxime enim sanctificatio cuiuslibet attenditur in hoc quod in Deo requiescit: unde ct res Deo dedicatae sanctae dicuntur. Ad primum ergo dicendi m quod non propter hoc dies septimus sanctificatur, quia Deo possit aliquid accrescere vel decrescere: sed quia crea­ turis aliquid accrescit per multiplicationem ' et quietem in Deo. An secundum dicendum quod in primis sex die­ bus productae sunt res in suis primis causis. Sed postea ex illis primis causis res multiplicantur et conservantur: quod etiam ad bonitatem divinam pertinet. Cuius etiam perfectio in hoc maxime ostenditur, quod in ipsa sola et ipse requiescit, et nos requiescere possumus, ea (ruentes. An tertium dicendum quod bonum quod in singulis diebus commemoratur, pertinet ad pri­ mam naturae institutionem: benedictio autem diei septimae pertinet ad naturae propagationem. $) multiplicationem. - iui in luperiuz. - Omittunt Paà. addit lk Commentaria Cardinalis Caietani clarus. - In corpore duo. Primo, enumerat duo in dic septimo. - Secundo, respondet quaesito affirma­ tive: Benedictio debetur diei septimo. Probatur. Quia itulus T eo inchoat administratio, et requies in Deo post opera utrique autem debetur benedictio et sanctificatio, primum primo, ct secundum secunda, ut pater. in ’ Qu. IA* QUAESTIO LXX1V, ARTICULUS 1 t sic i sc· itio, •crc alia 189 QUAESTIO SEPTUAGESIMAQUARTA v. DE OMNIBUS SEPTEM DIEBUS IN COMMUNI IS TRES ARTICULOS DIVISA α ♦ 0 qe-ijrt. lotrcJ |uta iliis un· Jod tri­ m's en- quaeritur de omnibus * septem diebus in communi * Et quaeruntur tria. Primo: de sufficientia horum dierum. einde D UTRUM SUFFICIENTER ISTI DIES ENUMERENTUR sic proceditur. Videtur quod non sufficienter ’ isti dies enumerentur. Non minus enim distinguitur opus crea­ tionis ab operibus distinctionis ct ornatus, quam haec duo opera ab invicem. Sed alit dies deputantur distinctioni, et alii ornatui. Ergo etiam alit dies debent assignari creationi. 2. Praeterea, aer et ignis sunt nobiliora ele­ menta quam terra et aqua. Sed unus dies depu­ tatur distinctioni aquae, ct alius distinctioni ter­ rae. Ergo alii dies debent deputari distinctioni ignis cl acris. 3. Praeterea . non minus distant volucres ct pisces, quam volucres ct terrestria animalia. Homo etiam plus distat ab aliis animalibus, quam alia quaccumque animalia ab invicem. Sed alius dies deputatur productioni piscium maris, et alius pro­ ductioni animalium terrae. Ergo et alms dies de­ bet deputari productioni avium caeli, ct alius productioni hominis. Sed contra. videtur quod aliqui dies superflue assignentur. Lumen enim ad luminana sc habet ut accidens ad subiectum. Simul autem produ­ citur subiectum cum proprio accidente. Non ergo alia dic debuit - produci lux. et alia luminaria. Praeterea, dies isti deputantur primae institu­ tioni mundi. Sed in septima die nihil primitus est institutum. Ergo septima dies non debet aliis connumerari. Respondeo dicendum quod ratio distinctionis ho­ rum dierum ex praemissis * potest esse manifesta. Oportuit enim primo distingui partes mundi; et postmodum singulas partes ornari per hoc quod quasi suis habitatoribus replentur. Secundum ergo alios Sanctos, in creatura corporali tres partes de­ signantur: prima, quae significatur nomine caeli; media, quae significatur nomine aquae; ct ζ, infima quae significatur nomine terrae. Unde et secundum Pythagoricos, perfectio in tribus pod primum in C- c .*r it i- :t d ît n c ît n Qo. lu, art. n c » 1< ? ARTICULUS PRIMUS Supn, qu. ijut, in. i ; ni · Qo. je et er « id 3. in o Secundo: utrum sint ? unus dies, vel plures. Tertio : de quibusdam modis loquendi qui­ bus Scriptura utitur, enarrando opera sex dierum. a) omnibus. - Om. B. - Septem om. Codtec* ct 4 b. Sint. - fit CfMcet. γ) non sufficienter. - in suffidealer codice. cl ah d) debuit. - debent ABCEpD ct b. t) ornari. - ordinari P. Heir., αρ. tv, lêct l nitur, principio, medio et fine, ut dicitur in I de ■·>. > Caelo *. Prima ergo pars distinguitur prima dic, ’ ita. il et ornatur quarta; media distinguitur secunda dic, et ornatur quinta; infima distinguitur tertia die, ct omatur sexta. Augustinus vero convenit quidem cum eis r· in ultimis tribus diebus, differt autem in tribus pri­ mis *. Quia secundum eum, in primo dic formatur creatura spiritualis, in duobus aliis creatura LMXU corporalis; ita quod in secundo corpora supe­ riora. in tertio corpora inferiora. Et sic perfectio divinorum operum respondet perfectioni senarii numeri, qui consurgit cx suis partibus aliquotis simul innetis quae quidem partes sunt unum, 1 duo, tria. Una enim dies deputatur formationi creaturae spiritualis, duae formationi creaturae corporalis, cl tres ornatui. Ad primum ergo dicêndum quod, secundum Au­ gustinum. opus creationis perimet ad productio­ nem materiae informis, ct naturae spiritualis in­ formis*. Quae quidem duo sunt extra tempus, ut ipse dicit in XII Confess. *: et ideo creatio utri- ·αρ.»ι.ιι». usque ponitur ante omnem diem. - Sed secundum alios Sanctos, potest dici quod opus distinctionis ct ornatus attenditur secundum aliquam muta­ tionem creaturae, quae tempore mensuratur. Opus autem creationis consistit in sola divina actione in instanti * rerum substantiam producentis. Et ideo ·ο.4θ· quodlibct opus distinctionis ct ornatus dicitur fa­ ctum in die: creatio autem dicitur facta in prin­ cipio, quod sonat aliquid indivisibile. Ad secundum dicendum quod ignis ct aer, quia non distinguuntur a vulgo, inter panes mundi non sunt expresse nominata a .Moyse; sed com­ putantur cum medio, scilicet aqua, maxime quan­ tum ad inferiorem aeris partem; quantum vero ad superiorem, computantur cum caelo, ut Au­ gustinus dicit ♦ II*. II. iu, am. · CL Vb. ILI. Ad tertium dicendum quod productio anima- cap. vu ζ) TJ th> .t. 0) D ct. - Omittuni Pjb. juidem eum cit. - Omittunt BE; cum eu omittunt ceteri ct ctfi- - ut ACDE. simul (unctis. - conjunctis |\ib. igo QUAESTIO LXX lium recitatur secundum quod sunt in ornatum partium mundi. Et ideo dies productionis anima­ lium distinguuntur vel uniuntur, secundum hanc ' convenientiam vel differentiam, qua conveniunt vel differunt in ornando aliquam partem mundi. Ad quartum dicendum quod prima dic facta est natura lucis in aliquo subiccto. Sed quarto die facta λ dicuntur1 luminaria, non quia eorum substantia sit H dc novo producta ; sed quia sunt aliquo modo * • Qo. ut.in. i, J * .. ’ formata, quo prius non erant, ut supra dictum est. r, ARTICULUS II Ad quintum dicendum quod septimae dici, seeundum Augustinum *, deputatur aliquid post omnia * quae sex diebus attribuuntur, scilicet quod Deus a suis operibus in scipso requiescit. Et ideo oportuit post sex dies fieri mentionem dc se­ ptimo. - Secundum vero alios, potest dici quod in septimo die mundus habuit quondam novum statum, ut scilicet ei nihil adderetur dc novo. Et ideo post sex dies ponitur septima, deputata cessationi ab opere. I /·· » j •Qu·.*1* b) λ) hanc. - hanc tolani coUicct· - Pn> qua, quae E, quo «teri, dicuntur. - tunt Vab. atiquu modo, - in aliquo modo P. aliqu.t c± b. • t /-u«f oxiHf.f. - /Tjrrtr omnia B, praeter omnia opera cctcn. ji) Commentaria O •di na lis Caiotani rrvu s darus est. - In corpore tria primo, respondet quaesito in communi ; secundo, in speciali secundum alios; tertio, secundum Augustinum. Conclusio affirmativa: Sex dies sufficienter numerantur. Quae conclusio probatur: quiu in cis oportuit opus distin­ ctionis ct ornatu» partium mundi fieri. Secundum nlios, T 1res corporeae panes sunt mundi: singulae duobus diebus, allero distinguente, altero ornante, egent, ergo sex. - Se­ cundum Augustinum, creatura spiritualis admiscetur, ct consummatur primo dic ; secundo, corporalis superior; tenio, inferior. In reliquis convenitur. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM OMNES ISTI DIES SINT UNUS DIES Il Seul., dut. XD, Art. a. J; Z.X' qu. vui, «n. rti; SECUNDI M SIC PROCEDITUR. Videtur quod • Vcrv 4,5. erv t. 3 ^gjj^^omnes isti dies sint unus dies. Dicitur è enim Gen. n *: Istae sunt generationes caeli et terrae, quando creata sunt, in die quo fecit Dominus caelum ct terram, ct omne virgultum agri, antequam oriretur in terra. Unus ergo est dies in quo fecit caelum et terram et omne virgultum agri. Sed caelum et terram fecit in prima dic, vel potius ante omnem diem; vir­ gultum autem agri, tertia dic. Ergo unus est pri­ mus dies et tertius: et pari ratione, omnes alii. 2. Praeterea, Eccli. xvm ♦ dicitur: Qui vivit in aeternum, creavit omnia simul. Sed hoc non esset, si dies horum operum 4 essent plures: quia plures dies non sunt simul. Ergo non sunt plures dies, sed unus tantum. 3. Praeterea, die septimo cessavit Deus a no­ vis operibus condendis. Si ergo septima dies est alia ab aliis diebus, sequitur quod illam diem non fecerit. Quod est inconveniens. 4. Praeterea, totum opus quod uni diei adseribitur, in instanti perfecit; cum in singulis operibus dicatur, Dixit, ct factum est. Si igitur sequens opus in diem alium reservassct, sequeretur quod in residua parte illius diei cessasse! ab opere: quod esset superfluum. Non igitur est alius dies sequentis operis, a dic operis praecedentis. Sai contra est quod Gen. 1 dicitur: Factum est vespere et mane dies secundus, et dies tertius, et sic de aliis. Secundum autem et tertium dici non potest, ubi est unum tantum. Ergo non fuit unus dies tantum. si β) operum. - temporum ACL. illam* — teptimam codkc·» aliam cd» a. Dc qu. iv. art. 1; Hcbr., ap. iv, ka. u Respondeo dicendum quod in hac quaestione Augustinus ab aliis expositoribus dissentit. Augu­ stinus enim vult, et super Gen. ad litt. 7 *. el XI niraric. de Civ. Dei *, et ad Orosium **, quod omnes qui un, V ca^.ouusL a. dicuntur septem dies, sunt unus dies septempli­ ··• C»p. Alusciter rebus praesentatus *. - Alii vero expositores .ster «pva.Usentiunt quod luerunt septem dies diversi, et non unus tantum. Hae autem duae opiniones, si referantur ad ex­ positionem litterae Genesis, magnam diversitatem habent. Nam secundum rXugustinum *, per diem * u™ intclligitur cognitio mentis angelicae; ut sic primus dies sit cognitio primi divini operis, secundus dies cognitio secundi operis, et sic de aliis. Et dicitur unumquodque opus esse lactum in aliqua die, quia nihil Deus produxit in rerum natura, quod non impresserit menti angelicae. Quae quidem multa simul potest cognoscere, praecipue in Ver­ bo, in quo omnis angelorum cognitio perficitur ct terminatur. Et sic distinguitur dies secundum naturalem ordinem rerum cognitarum: non se­ cundum successionem cognitionis, aut secundum successionem productionis rerum. Cognitio autem angelica proprie ct vere dies nominari potest: cum lux, quae est causa diei, proprie in spiritua­ libus, secundum Augustinum *. inveniatur. - Seeundum vero alios, per istos dies et successio dierum temporalium ostenditur, ct successio pro­ ductionis rerum. Sed si istae duae opiniones referantur ad mo­ dum productionis rerum, non invenitur magna differentia. Et hoc propter duo in quibus, expo- wper Gen. ad lût. - 11 tuptr Gtn. ad lut. Ι’Λ. jar. · Gen. ad tût. D; cf. not. marg. γ} ou CO ÎC- ▼ l· lin Et ,‘S- i», Ο­ Π­ Ο» e I- J · Ub. il'. cjp. .J xxvi. xxxm ; l.b. 11 V, cap. ni. uni. i5exagtnta ÿs/s/w S Ov.jci/.,qu.xxn lintcr «paru Au- nendo, diversi ficatur Augustinus ab aliis, ut cx supra dictis patet. Primo quidum, quia Augusti­ nus pcr terram ct aquam prius creatam, inlelligit materiam corporalem totaliter informem : per factionem autem firmamenti, ut congregationem aquarum, et apparitionem aridae, intelligit impres­ sionem formarum in materiam corporalem. Alii vero Sancti per terram et aquam primo creatas, intelligunl ipsa elementa mundi, sub propriis for­ mis exist enti a: pcr sequentia autem opera, aliquam distinctionem in corporibus prius existenlibus, ut 'Qt.un,«n.t. supra * dictum est. - Secundo autem differunt quantum ad productionem plantarum ct anima­ lium. quae alii ponunt in opere sex dierum esse producta in actu; .Augustinus vero polentialiter • vu« L»u, tantum L m. »; qu. l«i. In hoc ergo quod Augustinus ponit opera sex < dierum esse ‘ simul facta, sequitur idem modus productionis rurum. Nam secundum utrosque, in prima rerum productione materia erat sub formis substantialibus elementorum : et secundum utros­ que, in prima rerum institutione non fuerunt ani­ malia et plantae in actu. - Sed remanet differentia quantum ad quatuor. Quia secundum alios San» ctos, post primam c productionem creaturae, fuit aliquod tempus in quo non erat lux; item m quo non erat firmamentum formatum; item in quo non erat terra discooperta aquis; ct in quo non erant for­ mata caeli luminaria. quod est quartum. Quae non oportet ponere secundum expositionem Augustini. .{uputtinus. - ponit ndJtint ACDE. exponit nJJ»t Γ. - Pro intel· HfÙ, inlcllipi ACDEjE, ct IntCtUfit pr ; «nic totaliter Pa& omittunt corporalem. i) ette. - Om. cuJiee». ζ) primam. - Omittunt P>. 4) 1Q1 Ut igitur neutri sententiae praejudicetur, utriusque r· rationibus respondendum est. An PRIMUM ergo DICENDUM quod in die in quo creavit Deus caelum ct terram, creavit etiam omne virgultum agri, non in actu, sed antequam oriretur super terram, idest polentialiter. Quod Augustinus* adseribit tertiae diei: alii vero pri­ hb. V, cm. »hb. VH1. up. ut. mae rerum institutioni. Ad secundum dicendum quod Deus creavit omnia simul, quantum ad rerum substantiam quodam­ modo informem. Sed quantum ad formationem quae facta est per distinctionem et ornatum, non simul. Unde signanter utitur verbo creationis. Ad tertium dicendum quod in die septimo ces­ savit Deus a novis operibus condendis, non au­ tem a propagandis ° quibusdam ex aliis: ad quam 1 propagationem pertinet quod post primum diem alii succedunt. Ad quartum dicendum quod non est ex impo­ tentia Dei, quasi indigentis tempore ad operan­ dum , quod omnia non sunt simul distincta et ornata: sed ut ordo servaretur in rerum institu­ tione. Et ideo oportuit ut diversis statibus mundi diversi dies deservirent. Semper autem pcr se­ quens opus novus perfectionis status mundo est additus. Ad quintum dicendum quod, secundum Augu­ stinum *, ille ordo dierum referendus est ad naturalem ordinem operum quae diebus attribuunv t'· i tur 1 r, utriu»quc. - utriique ARCEaD. 0» α propapandu. - propapandit PCfD ct b. - Pro cx alti», aliù Ptfê. t) quae diebus attribuuntur. - quae Jitbui attribuitur E. qui die· bin attribuitur f’b. Commentaria Cardinalis Caictani n H · Locû cil. S S r t d n «· r n P n n *· L- > •OeCru.aJ^l lib. IV. c. xxxui O clarus est. - In corpore quatuor. Primo, diver­ sitatem opinionum Augustini ct aliorum: scilicet quia ille unum multipliciter praesentatum. isti multos. Secundo, diversitatem opinionum nd litteram Genesis. Ubi cx Augustino quinque. Primo, dies est cognitio in mente angelica: quia lux proprie in angelo. Secundo, dies primus, cognitio illa respectu primi operis; secundus, re­ spectu secundi; tertius, tertii, etc. Tertio, Jieri tn die, quia omnia praefiunt in mente angelica. Quarto, unitas diei, quia omnia simul in Verbo. Quinto, distinctio eorum non successu cognitionis aut productionis, sed ordine naturae inter res cognitas ct Dei opera. - Ex aliis vero, successio ct temporalium dierum, ct productionis rerum. Tertio, diversitatem opinionum ad modum productionis rerum. Ubi duo dicit: scilicet quod est differentia; ct quod non magna. Et quidem quod non magna : tum ex opere formationis scu distinctionis; quia conveniunt, dum ponunt elementa primo productu. Tum cx opere ornatus: quia itulus T conveniunt quod primo virtualiter, deinde actualitcr pro­ ducta sunt animantia ct plantae. - Quod vero differentia re­ stat, in quatuor manifestatur: primo, quia post primam productionem, luit tempus sine luce; secundo, sine firma­ mento formato; tertio, sine apparitione terrae; quarto, sine formatione luminarium; iuxta primos quatuor dies. Quarto, respondet quaerito, dicens neutri prnciudicandum esse. II. Nota quod s. Thomas differentiam inter Augustinum ct alios non posuit nisi in quatuor primis diebus: ct non in quinto ct sexto. Quia, ut cx convenientia apparet, utri­ que conveniunt in hoc. quod vegetabilia et animalia lue­ runt ordine temporis facta in actu post primam institutio­ nem rerum: quamvis, applicando ad litteram Genesis, illi dicant quod tertio, quinto ct sexto dic; Augustinus non, sed cum in principio temporis haec virtualiter fecerit, post actu facta sunt. QUAESTIO LXXIV, ARTICULUS ill 192 • [y-ct rrrpti ARTICULUS TERTIUS UTRUM SCRIPTURA UTATUR CONVENIENTIBUS VERBIS AD EXPRIMENDUM OPERA SEX DIERUM ■ • Vm- > • Vm. * Vidcvertionem lu Intcrp. 'be Gea. ad Utf.. lib. I, cap. iy. • HoroJ. II, 111 ia llcxaat. D TERTIUM SIC PROCEDITUR. VidutUT quod Scriptura non utatur convenientibus ver­ bis ad exprimendum opera sex dierum. Sicut enim lux et firmamentum ct huiusmodi opera per Dei Verbum sunt facta, ita caelum et terra : quia omnia per ipsum facta sunt. ut dicitur Ioan. 1 *. Ergo in creatione cacli et ter­ rae debuit fieri mentio de Verbo Dei. sicut in aliis operibus. 2. Praeterea, aqua est creata a Deo : quae tamen creata non commemoratur. Insuifidentcr ergo rerum creatio describitur. 3. Praeterea, sicut dicitur Gen. 1 *: Vidit Deus cuncta quae fecerat, et erant valde bona. In sin­ gulis ergo operibus debuit dici : Vidit Deus quod esse/ bonum. Inconvenienter ergo praetermittitur in opere creationis, et in opere, secundae diei. 4. Praeterea, Spiritus Dei est Deus. Deo au­ tem non competit ferri, ncc situm habere. In­ convenienter ergo dicitur quod Spiritus Dei fere­ batur super aquas. 5. PftAETEREA, nullus facit quod iam factum est. Inconvenienter ergo, postquam dictum est. Dixit Deus, Fiat firmamentum, ct factum est ita, subditur: Et fecit Deus firmamentum *. Et simi­ liter in aliis operibus. 6. Praeterea, vespere ct mane non sufficienter dividunt diem : cum sint plures partes diei. Ergo inconvenienter dicitur quod factum est vespere et mane dies secundus, vel tertius. 7. Praeterea, secundo et tertio non conve­ nienter corresponde! unum, sed primum. Debuit ergo dici : Factum est vespere et mane dies pri­ mus, ubi dicitur dies unus. Respondeo dicendum ad primum, quod, secun­ dum .Augustinum ♦, persona Filii commemoratur tam in prima rerum creatione, quam in rerum distinctione ct ornatu ; aliter tamen et aliter. Dis­ tinctio enim et ornatus pertinet ad rerum forma­ tionem. Sicut autem formatio artificiatorum est per formam artis quae est in mente artificis, quae potest dici intclligibilc verbum ipsius; ita formatio totius creaturae est per Verbum Dei. Et ideo in opere distinctionis et ornatus fit mentio de Verbo. - In creatione autem commemoratur Filius ut principium, cum dicitur: In principio creavit Deus: quia per creationem intclligitur pro­ ductio informis materiae. Secundum vero alios, qui ponunt primo creata elementa sub propriis formis, oportet aliter dici. Basilius enim dicit * quod per hoc quod dicitur, Dixit Deus, importatur divinum imperium. Prius intelligantur. · tntclligcrentur propter quae. - ad quae UCDEpA. γ) aquam. — aqu.u PBak 01 creationis. - et crrationU ADCUEG. a) ct ab. autem oportuit produci creaturam quae obedirct, quam fieri mentionem de divino imperio. Ad secundem dicendum quod, secundum Augu­ stinum *, per caelum intclligitur spiritualis na­ tura informis; per terram autem materia informis omnium corporum. Et sic nulla creatura est prae­ termissu. - Secundum Basilium * vero, ponuntur caelum cl terra lanquam duo extrema, ut cx his intelligantur x media; praecipue quia omnium me­ diorum motus vel est ad caelum, ut levium, vel ad terram, ut gravium. - Alii vero dicunt quod sub nomine terrae comprehendero solet Scriptura omnia quatuor elementa. Unde in Psalmo cxlvi 11 f postquam dictum est \ Laudate Dominum de "Vi­ terra. subditur ”. Ignis, grando, nix. glacies. Ad tertii.m dicendum quod in opere creationis ponitur aliquid correspondons ei quod dicitur in opere distinctionis et ornatus: Vidit Deus hoc vel illud esse bonum. Ad cuius evidentiam, con­ siderandum esi quod Spiritus Sanctus amor est Duo autem sunt, ut Augustinus dicit I super Gen. ad lift. *, propter quae ? Deus amat creaturam ·<***■· suam: scilicet ut sit, et ut permaneat. Ut ergo esset quod permaneret, dicitur quod Spiritus Dei ferebatur super aquam * (secundum quod ’per aquam materia informis intclligitur: sicut amor artificis lertur super materiam aliquam, ut cx ea formet opus) : ut autem maneret quod fecerat, di­ citur, Vidit Deus quod esset bonum. In hoc enim significatui quaedam complacentia Dei Opificis in re facta: non quod alio modo cognosceret, aut placeret ei creatura iam facta, quam antequam faceret. - Et sic in utroque opere creationis 0 et formationis. Trinitas Personarum insinuatur. In creatione quidem, persona Patris per Deum crean­ tem; persona 1 ilii, per principium in quo creavit; Spiritus Sancti qui superfertur aquis. In forma­ tione vero, persona Patris in Deo dicente; per­ sona vero Filii, in verbo quo dicitur; persona Spiritus Sancti, in complacentia qua vidit Deus esse bonum quod factum erat. In opere vero secundae dici non ponitur, Vidit Deus quod esset bonum, quia opus distinctionis aquarum tunc inchoatur, et m tertio dic perfici­ tur: unde quod ponitur in tertia die. refertur etiam ad secundam. - Vel, quia distinctio quae ponitur secunda dic, est dc his quae non sunt manifesta populo, ideo huiusmodi approbatione Scriptura non utitur. - Vel iterum propter hoc, quod per firmamentum intclligitur c aer nubilosus, qui non est de partibus permanentibus in universo , seu dc partibus principalibus mundi. Et has tres ratio· Spiritu t .S'jMVir.Spiritui Sancti per tptrit*» Aintfn/F, ct pertona Spiritui Sancti per spiritum editione» wûquec. Ç) pei'firmamentum inteUigitur.- firmamentum inteiligitur Ci, sim· yliciter fundamentum dicitur V firmamentum itmpUaltr mtHltgirui |»«xé. prjrU.Cap.M ‘•V i-elilcTon .l.-r "u-».ca| ΗΠ. I. • IME tüj. «i. II. . - C1 » •I». lxyi, ■d 3 t» coi ri»n. n • be Gea. a cap. vtu 9 • Cip vn. • Horait. Utaxem. t • Vtn. 5· •ÛC Gen.· Kb. 11, «I ret, guΠ U. ib. I, «p. », m his "· “· aetUr ' HomiL I 0 Hexam. pis IC- β 'cl )d ra in, de ’ Vtn. 7. [ft • Von. B. in If 1- k L Fl ’ C*p· ?°* O ’/ r r 1 ■B 1 I t r QUAESTIO LXX1V, ARTICULUS 111 19'3 • Dari. Prrfl·*., nes Rabbi Moyses ponit *. - Quidam ** autem imperium Dei dc faciendo. Per hoc autem quod MltcU, c»p.x»*_ ‘•VU» IlicfDtt.ln assignant rationem mysticam cx parte numeri. dicit, factum est. importatur complementum ope­ Wf» I Quia binarius ab unitate recedit : unde opus se­ ris. Oportuit autem ut subderetur quomodo fa­ cundae diei non approbatur. ctum fuit: praecipue propter illos qui dixerunt • IKJ. Ad quarti m dicendum quod Rabbi Moyses * per omnia visibilia per angelos facta. Et ideo ad hoc spiritum Domini intelligit acrem vel ventum, si­ removendum, subditur quod ipse Deus fecit. Unde • Ia { cut ct Plato intellexit * \ Et dicit quod dicitur spi­ in singulis operibus, postquam dicitur. Et factum D4. μΡ.Π.η». «A. · Ct. tupr» 4<. LiM. «n. », ritus Domini, secundum quod Scriptura consuevit est. aliquis actus Dei subditur; vel fecit, vel distin­ 14 > ii et»»fra· πι<· ubique flatum ventorum Deo attribuere. - Sed se­ xit, vel vocavit, vel aliquid huiusmodi. η cundum Sanctos, per Spiritum Domini intelligitur An sextum dicendum quod, secundum Augusti­ Spiritus Sanctus. Qui dicitur superferri aquae . num , per vespere et mane intelligitur vesper­ I b. IV. cap 1111 •(W Gru. (antra idest materiae informi secundum Augustinum ♦, tina et matutina cognitio in angelis: dc quibus *W* \Uvib., lib. I. op. vi». ne facienda ’ opera sua propter indigentiae neces­ dictum est supra ‘. - Vel, secundum Basilium \ • Q»t. LTin. art. sitatem putaretur Deus amare: indigentiae enim totum tempus consuevit denominari a principa­ amor rebus quas diligit, subiicitur. Commode au­ liori parte, scilicet a die : secundum quod dixit tem factum est, ut prius insinuaretur aliquid in­ lacob *, dies peregrinationis meae *. nulla men- ‘hGce.u.v»,Mf». ‘ x choatum, cui superferri diceretur: noti enim su­ tione tacta de nocte. Vespere autem et mane perfertur loco, sed praeexcellente potentia, ut Au­ ponuntur ut termini diei; cuius mane est princi­ gustinus dicit I super Gen. ad Uti. * - Secundum pium. sed vespere tinis. - Vel quia per vespere • Hnevl. U In Rasilium vero ", superferebatur elemento aquae ; designatur principium noctis, per mane principium //fJJD·. i idest. fovebat et vivificabat aquarum naturam ·, dici. Congruum autem fuit, ut ubi commemoratur ad similitudinem gallinae cubantis, vitalem virtu­ prima distinctio rerum, sola principia temporum tem his quae foventur iniiciens. Habet enim aqua designarentur. Praemittitur autem vespere, quia, praecipue vitalem virtutem: quia plurima animalia cum a luce dies incoeperit, prius occurrit terminus generantur in aqua, ct omnium animalium semina lucis, quod est vespere, quam terminus tenebra­ sunt humida. Vita etiam spiritualis datur per aquam rum ct noctis, quod est mane. Vel, secundum lUmJ. v « baptismi: unde dicitur loan, ill *; Nisi quis rena­ Chrysostomum ut designetur quod dies natu­ •Gm. tus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto. ralis non terminatur in vespere, sed in mane. Ad quintum dicendum quod, secundum Augu­ Ad septimi m dicendum quod dicitur unus dies ‘UrCien.ad btt.. stinum ·, per illa tria designatur triplex esse re­ in prima diei institutione, ad designandum quod U. IL cip. vtu. rum: primo quidem esse rerum in Verbo, per viginti quatuor horarum spatia pertinent ad unum hoc quod dixit, fiat; secundo, esse rerum in diem. Unde per hoc quod dicitur unus, praefigi­ mente angelica, per hoc quod dixit, facium est; tur mensura diei naturalis. - Vel propter hoc, ut tertio, esse rerum in propria natura, per hoc quod significaret diem consummari per reditum solis dixit, fecit. Et quia in primo dic describitur for­ ad unum et idem punctum. - Vel quia completo matio angelorum, non fuit neccsse ut ibi addere­ septenario dierum, ruditur ad primum diem, qui tur, fecit; - Secundum alios vero, potest dici quod est unus cum octavo. Et has 1res rationes Basiin hoc quod dicit, Dixit Deus, Fiat, importatur silius assignat *. η) 6; intrilexit. - intriti.:if ACDl . facienda. — faciendo l‘Gf>. 0 x) aqu.tntm naturam. - naturam aquae ΙΜΛ. tnrac. - ctc. addunt coduc*. Commentaria Cardinalis Caiotani rrvtes clarus est. - In corpore respondet dupliciter. Primo, secundum Augustinum. Persona Filii exprimitur in omni opere, diversimode tumeri; scilicet ut Principium, ct ut Verbum, m creatione ct aliis duobus; quia illa ad infor­ mitatem. haec ad formationem pertinent. - Secundum alios vero, primo creatur; deinde imperatur iam facto, per ly dixit. T Notu quod, cum quaestio sit dc omnibus, in corpore (quod est etiam responsio ad primum) s. Thomas respon­ det de communibus ad creationem ct alia, inquantum Deum respiciunt. In responsionibus vero argumentorum, ad alia \erba descendit. M Turei. D. TuawAK T. II. 194 QUAESTIO LXXV, ARTICULUS I QUAESTIO SEPTUAGESIMAQUINTA DE HOMINE, QUI EX SPIRITUALI ET CORPORALI SUBSTANTIA COMPONITUR. ET PRIMO, QUANTUM AD ESSENTIAM ANIMAE IN SEPTEM ARTICULOS considerationem creaturae spiritualis et corporalis, considerandum est dc homine, qui • er. q’ » h cx spirituali ct corporali substantia Λ componitur * Et primo, dc natura ipsius hominis; secundo, de • xceius productione *. Naturam autem hominis con­ siderare perlinet ad theologum cx parte animae, non autem ex parte corporis, nisi secundum ha­ bitudinem quam habet corpus ad animam. Et ideo prima consideratio circa animam versabitur. Et quia, secundum Dionysium, xi cap. Angel. Hier., tria inveniuntur in substantiis spirituali­ bus, scilicet essentia, virtus ct operatio; primo considerabimus ea quae pertinent ad essentiam animae; secundo, ea quae pertinent ad virtutem • Q». cssvu. sive potentias eius ♦; tertio, ea quae pertinent ad • Qe. txMir. operationem eius*. ost P DIVISA Circa primum duplex occurrit consideratio: quarum pruna est dc ipsa anima secundum sc; secunda, de unione eius ad corpus*. *Qe.uan, Circa primum quaeruntur septem. Primo: utrum anima sit corpus. Secundo: utrum anima humana sit aliquid subsistens. Tertio : utrum animae brutorum sint subsi­ stentes. ’ Quarto: utrum anima sit homo; vel magis homo sit aliquid compositum ex anima et corpore. Quinto: utrum sit composita cx materia et forma. j| Sexto : utrum anima humana sit incorruptibilis. Septimo: utrum anima ? sit eiusdem speciei ί cum angelo. ARTICULUS PRIMUS UTRUM ANIMA SIT CORPUS 11 • Op. «.■·?: cep. ». w» »·S. Th. Icet. »UI, xxm. Cap. T Cont. Gent., cup. txv; II dc Anima, lect. i. o primum sic proceditur. Videtur quod anima sit corpus. Anima cnim est mo­ lor corporis. Non autem est movens non motum. Tum quia videtur quod nihil possit movere nisi moveatur: quia nihil dat alteri quod non habet, sicut quod non est cali­ dum non calefacit. Tum quia, si aliquid est mo­ vens non motum, causât motum sempiternum ct eodem modo se habentem, ut probatur in VIII Physic. *: quod non apparet in motu animalis, qui est ab anima. Ergo anima est movens mo­ tum. Sed omne movens motum est corpus. Ergo anima est corpus. 2. Praeterea, omnLs cognitio fit per aliquam similitudinem. Non potest autem esse similitudo corporis ad rem incorpoream. Si igitur anima non esset corpus, non posset cognoscere res corporeas. 3. Praeterea, moventis ad motum oportet esse aliquem contactum. Contactus autem non est nisi corporum. Cum igitur anima moveat corpus, vi­ detur quod anima sit corpus. Sed contra est quod Augustinus dicit, VI de Trin. *, quod anima simplex γ dicitur respectu cor­ poris, quia mote non diffunditur per spatium loci. Respondeo dicendum quod ad inquirendum de natura animae, oportet praesupponere quod ani­ ma dicitur esse primum principium vitae in his quae apud nos vivunt: animata enim viventia dici­ mus, res vero inanimatas vita carentes. Vita autem maxime manifestatur duplici opere, scilicet cognitinnis ct motus. Horum autem principium antiqui philosophi, imaginationem transcendere non valentes, aliquod corpus ponebant; sola corpora res esse dicentes, et quod non est corpus, nihil esse. Et secundum hoc, animam aliquod corpus esse dicebant. Huius autem opinionis falsitas licet multipliciter ostendi possit, tamen uno utemur, quo et communius et certius patet animam corpus non esse. Manifestum est enim quod non quodeumque vitalis operationis principium est anima: sic cnim oculus esset anima, cum sit quoddam princi­ pium visionis; et idem esset dicendum de aliis animae instrumentis. Sed primum principium vi­ tae dicimus esse animam. Quamvis autem aliquod corpus possit esse quoddam principium vitae, sicut cor esi principium vitae in animali: tamen non potest esse primum principium vitae aliquod corpus. Manifestum est enim quod esse princi- a) corporali substantia. - corporali non 0, corporali cd. a. anima. - Om. cndlccx ct a. γ) simplex. - simpliciter PB. 3) who... communius. - uno uremur modo quo convenientius B. who utemur medio ψνο ct communius F, uno modo ut.mur qua Ostensa et convenienter ct communius »A, uuo utemur quo etiam communius (conveniens cd. a) PGrfF; pro wfemwr, utimur CD. natura ABCDEF. corporali | .1 j 31 I I H >: * Qa. d Ι­ Ο o**· 31 QUAESTIO LXXV, ARTICULUS I 195 pium vitae, vcl vivons, non convenit corpori cx movetur, scilicet corpus. Et quia antiqui Naturales hoc quod est corpus: alioquin otnnc corpus csset nihil esse credebant nisi corpora, posuerunt quod vivens, aut principium vitae. Convenit igitur alicui omne movens movetur, ct quod anima per se ·d corpori quod sit vivens, vcl etiam principium vi­ movetur, ct est corpus ♦. Ad secundum dicendum quod non est necessa­ tae, per hoc quod est tale corpus. Quod autem est actu tale, habet hoc ab aliquo principio quod rium quod similitudo rei cognitae sil actu in na­ dicitur actus cius. Anima igitur, quae est primum tura cognoscentis: sed si aliquid sit quod prius principium vitae, non est corpus, sed corporis est cognoscens in potentia ct postea in actu, actus: sicut calor, qui est principium calefactionis, oportet quod similitudo cogniti non sit actu in non est corpus, bed quidam corporis actus. natura cognoscentis, sed in potentia tantum; sicut Ad phimum ergo dicendum quod, cum omne quod color non est actu in pupilla, sed m potentia tan­ movetur ub alio moveatur, quod non potest in tum. Unde non oportet quod in natura animae infinitum procedere, necesse est dicere quod non sit similitudo rerum corporearum in actu; sed omne movens movetur. Cum enim moveri sit quod sit in potentia ad huiusmodi similitudines. exire de potentia in actum, movens dat id quod Sed quia antiqui Naturales nesciebant distinguere habet mobili, inquantum facit ipsum esse in actu. inter actum et potentiam, ponebant animam esse s'fÆtxni’ sicul ostenditur in VIII Physic.*, est quoddam corpus, ad hoc quod cognosceret corpus; et ad movens penitus immobile, quod nec per se nec hoc quod cognosceret1 omnia corpora, quod esset per accidens movetur: et tale movens potest composita ex principiis omnium corporum. Ad tertium dicendum quod est duplex conta­ movere motum semper uniformem. Est autem aliud movens, quod non movetur per se, sed ctus, quantitatis et virtutis. Primo modo, corpus movetur per accidens: et propter hoc non movet non tangitur nisi a corpore. Secundo modo, cor­ motum semper uniformem. Et tale movens est pus potest : tangi a rc incorporea quae movet anima. Est autem aliud movens, quod per se corpus. S. 31 ») ccrjftu; rt aJ Λ-y quoJ copiuucrrtl. - Om. Pfr, « nldunt ct po«t corpora. Cf. qu. lxxxjv, ul 3. Ç) pofnf. - habet FGai. Commentam Canlinalie Catatoni titulo, ly corpus sumitur ul distinguitur contra actum. I est intentum. - Antecedens probatur: quia alioquin omne Ita quod sive corpus significet substantiam simplicem corpus viveret. - Secunda quoque consequentia probatur; sive compotitam. nihil refert quoad propositum ; utroque i quia quod est actu tale, habet hoc ab aliquo principio enim modo distinguitur contra actum. Et similiter sive su- quod est cius actus. mntur pro toto sive pro parte, modo sumatur substantia I Minor nutem probatur: quia animae nomine non quodsubiecta per se trinae dimensioni, suflicit: hoc enim cor- cumque vitae principium, aed primum cantum intclligimus. pons nomine intelligitur. Quod manifestatur: quia ulioquin oculus animae nomine In corpore tria: primo, quid nominis animae; secundo, intcliigcrctur. opinio antiquorum; tertio, responsio ad quaesitum. V. Circa illam consequentiam; Esse principium vitae con­ ii. Quoad primum, anima significat primum principium i venit corpori inquantum tale; ergo per actum cius; ergo vitae in his quae apud nos vivunt. Declaratur ex differentia non inquantum corpus, dubium occurrit: quia posset quis usitatae locutionis inter animata ct inanimata. infitiari, quod esc sophisma Consequentis. Quoniam ly tale Advene hic quod caute in littera dicitur quod in his potest convenire corpori per aliquam corporcitatis ditferenquae apud nos vivunt: quia nomine animae non dicimus tinni, puta igneitatem: et consequenter diceretur quod per primum principium vitae absolute. sed illud potius dici- hanc rationem non concluditur nui quod anima non est mus Deum, aut quatneumque aliam naturam, sed in his corpo rei tas simpliciter; cum quo stat quod sit corpus tale, quae apud nos vivunt, primum vitae principium animum j ut antiqui dicebant, ct quod omne tale corpus est prinnominamus. - Nec pcrtranscas illam praepositionem in : cipiuin vitne. quoniam denotat intraneitatem. Vocamus enim animam pri- I Ad hoc breviter dicitur quod, cum hic non intendatur muni vitae principium non extra rem, sed forte caelum i aliud nisi concludere quod anima sit actus seu perfectio vel solem tale principium dicimus; scJ intus in rebus vi- corporis non corpus ipsum; idem est indicium de corpore ventibus existons. . animato in communi, ct dc tali, puta igne. Quia si ignis Ill. Quoad secundum, opinio antiquorum: Anima est est principium vitae, aut ergo primo ratione corporcitatis, aliquod corpus. Probatur. Sola corpora sunt res: ergo cur- idest panis materialis; aut ratione principii quo constituipus aliquod est principium cognitionis ct motus: ergo ani- i tur in esse tali. Non primum: quia sic. omne in quo illud ma. - Probatur haec ultima sequela: quia vita his operibus materiale absque tali constitutione esset, viveret. Ergo scmanifestatur. - Antecedens vero, cx defectu intellectus. eundum. Et hoc vocamus animam. IV. Quoad tertium, conclusio responsive, ct destructiva VI. Sed adhuc restat dubitatio. Primo, quia vi nomine opinionis antiquorum, est habens duas partes: Anima non corporis pars materialis rei intelligitur. non caret sitio est corpus, sed corporis actus. - Probatur. Non corpus, articulus iste. Numquid materiae vocabulum deficiebat? sed alicuius corporis actus est primum vivcnJi prindpium: 1 Secundo, quia adhuc non habetur intentum. Quia dianima est primum vivendi principium: ergo animi non est j ccrct quispiam quod illud corpus principium vitae primum corpus, sed corporis actus. j est ratione sui totius, ct non huius vcl illius partis; sicut n I le i- is Ι­ Ό li­ ai a3S e. iC li­ et >n fl­ ic n»· US .'i3d e, en ad ci- B, wo l/ff4 5 .Maior primo declaratur, quod totam vim suam ponit in ly primum: quia esse principium vitae convenit corpori, ut patet dc corde; non tamen esse primum vitae principium. Deinde probatur ipsa maior. Corpus est principium vitae, vel vivens, non in co quod corpus : ergo aliquod corpus est vivens, seu vitne principium, inquantum tale: ergo habet quod sit vivens, aut vitae principium, ub actu cius: quod i oculus est principium vûionis non ratione huius vcl illius componentis, sed ratione totius resultantis cx tuli mixtione; ( ct quod omne tale est principium vitae. | VII. Ad primum horum dicitur quod aliud est circumj loqui aliquid; ct aliud est vim rationis alicuius extendi ad i aliquid, quia idem est indicium dc illo. In proposito, s.ThoI mas nomine corporis intclligit non materiam, scJ vere cor- < ' QUAESTIO LXXV, ARTICULUS II I Ç)6 pus subiccturn rrinoc dimcniioni, quidquid sit illud: sed ratio quae concludit de corpore, concludit eadem ratione de omni parte materiali. Usus est autem mugis corporis no­ mine, quia usitatissimum apud offlnes est animatum duo dicere, scilicet corpus vivens. Propter hoc etiam Aristoteles • et. tib.ii, «p. |,jnc Jncocpit tractatum de Anima·. Ad secundum vero dicitur quod, quamvis aliqua passio vel operatio possit sic pruno convenire composito, quod nulli alteri prius tanquam sublecto ; nulla tamen passio aut operatio potest convenire ei sic primo, quin conveniat prius alicui cius pani essentiali tanquam priori principio: quoniam partes essentiales compositi radices primae sunt omnium illi convenientium. Et propterca Iv primum , in ratione assumptum, non denotat primo, idest adaequate; sed primum, idest principale. Ita quod vis rationis stat in hoc : Prima radix vitae in corpore vivente aut est corporcitus, aut netus i» quo vivit (compositum enim esse non potest): sed corporcita* non: ergo. Et est processui re· solutivus, ut etiam Aristoteles fecit ·, alio , tamen medio. VII!· Quoad argumenta, note quod pnmura argumentum procedit de anima secundum quod est principium motus. Et quoad primam partem, est antiquorum in I de Anima, text, xx *; quoad secundam vero. VIII Physic., text, lui ct i.xxxv ·; ct responsio cius ex i.t et Ltt ·*· Argumentum vero secundum procedit de anima sccundum quo»! est principium cognitionis. Et est antiquorum ibidem, in text, xxv ct xxvi ·. In responsione autem ad tertium, vide in II Contra Geni., cap. Lvf, triplicem diderentiam inter tactum virtualem et quantirativum. · i. 1. 4,· s.Th-itct.u 11. ’ Cjj. * s.Th. feaw, -cartel», · se. 1:a'n' ARTICULUS SECUNDUS UTRUM ANIMA HUMANA SIT ALIQUID SUBSISTENS Df I\>t., qj. uj, tn. 9. 11; /k Spirit. Creat., «rt a; Qu. de daima, 111 dicitur in I de Anima *, dicere animam sentire aut intelligere, simile est ac si dicat eam aliquis texere vel aedificare. Ergo anima non est aliquid subsistens. 3. Praeterea, si anima esset aliquid subsistens, esset aliqua cius operatio sine corpore. Sed nulla est cius operatio sine corpore, nec etiam intclligcrc: quia non contingit intelligere sine phan­ tasmate, phantasma autem non est sine corpore. Ergo anima humana non est aliquid subsistens. Sed contra est quod Augustinus dicit, X de Trin.*·. Quisquis videt mentis naturam et esse substantiam, et non esse corpoream, videt eos qui opinantur eam esse corpoream, ob hoc errare, quod adiungunt ei ea sine quibus nullam possunt cogitare naturam, scilicet corporum phantasias. Natura ergo mentis humanae non solum est incorporea, sed etiam substantia, scilicet α aliquid subsistens. Respondeo dicendum quod neccsse est dicere id quod est principium intellectualis operationis, quod dicimus animam hominis, esse quoddam principium incorporeum et subsistens. .Manifestum est enim quod homo per intellectum cognoscere potest naturas ? omnium corporum. Quod autem potest cognoscere aliqua, oportet ut nihil eorum habeat in sua natura: quia illud quod inesset ei τ naturaliter, impediret cognitionem aliorum; sicut videmus quod lingua infirmi quae infecta est cholerico ct amaro humore, non potest percipere aliquid dulce, sed omnia videntur ei amara. Si S •ap.w. « β t s) substantia, scilicet. — Om. B, p) naturas. - naturam ABCDE. j) ei. - sibi cndicca et a b. 6/ etiam, — si tuet P. lubdantia idest celeri ct 4. igitur principium intellectuale haberet in se natu­ ram alicuius corporis, non posset omnia corpora cognoscere. Omne autem corpus habet aliquam naturam determinatam. Impossibile est igitur quod corpore. principium intellectuale sit corpus. 4 Et similiter impossibile est quod intelligal per organum corporeum: quia etiam ' natura deter­ minata illius organi corporei prohiberet cognitio­ nem omnium corporum; sicut si aliquis determi­ natus color sit non solum in pupilla, sed etiam in vase vitreo, liquor infusus eiusdem coloris videtur 1 4· Ipsum igitur intellectuale principium, quod di­ citur mens vel intellectus, habet operationem per se, cui non communicat corpus. Nihil autem potest per se operari, nisi quod per se subsistit. Non enim est operari nisi entis in actu: unde eo modo aliquid operatur, quo est. Propter quod non dicimus quod calor calefacitsed calidum. * - Relinquitur igitur animam humanam, quae di­ cilur intellectus vel mens, esse aliquid incorpo­ reum et subsistens. Ad primum ergo dicendum quod hoc aliquid po­ test accipi dupliciter: uno modo, pro quocumque subsistente ; alio modo, pro subsistente completo in natura alicuius speciei. Primo modo, excludit inhacrcntiam accidentis et formae materialis: se­ cundo modo, excludit etiam η imperfectionem η panis. Unde manus posset dici hoc aliquid primo modo, sed non secundo modo °. Sic igitur, cum 1 anima humana sil pars speciei humanae*, potest ·&·«?* dici hoc aliquid primo modo, quasi subsistens, sed non secundo modo: sic enim compositum ex anima ut corpore dicilur hoc aliquid. Ad secundum dicendum quod verba illa Aristo­ teles dicit non secundum propriam sententiam, sed secundum opinionem illorum qui dicebant quod intelligere est moveri; ul palet ex iis quae ibi * praemittit. * <** <) videtur. - videretur ABCDFO, videntur eA. a. ζ) calefacit. - calefaciat codket ct λ K η) excludit etiam. - Om. F, excludit PE Ô; mada. - Om. ABCDFG. oH1 , * IA. Il, «ρ.ί, a-4.1- S. Th. lut. u • Cap. n, a. a. 8. Tn. led n·. • Cap w. n. ·; cap. », Dam. e. » S. Th. lacL »Mlf »111. ·· Cap. vs,fl ft,». -S.7n ha.trif. • Sc. lib. I Sf Αλ/μ, cap. u, n 6. 7.-^Th. Icct. iv. QUAESTIO LXXV, ARTICULUS 11 Vcl dicendum quod per sc agere convenit per calor nullo modo calefacit, proprie loquendo. Po­ se existent!. Scd per se existons quandoque po­ test igitur dici quod anima intclligit, sicut oculus test dici aliquid si non sit inhaerens ut accidens videt: sed magis proprie dicitur quod homo invcl ut forma materialis, etiam si sit pars. Scd tclligat per animam. proprie et per se subsistens dicitur quod neque Ad tertium dicendum quod corpus requiritur est praedicto modo inhaerens, neque est pars. ad actionem intellectus, non sicut organum quo Secundum quem modum oculus aut manus non talis actio exerceatur, scd ratione obiecti: phan­ posset dici per se subsistens ; ct per consequens tasma enim comparatur ad intellectum sicut color nec per se operans. Unde et operationes partium ad visum ‘. Sic autem indigere corpore non re­ attribuuntur toti per partes. Dicimus enim quod movet intellectum esse subsistentem ; alioquin homo videt per oculum, et palpat per manum, animal non esset aliquid subsistens, cum indigeat aliter quam calidum calefacit per calorem: quia exterioribus sensibilibus ad sentiendum. i) l iium. - wuum eodkcs ci a. Commentaria Cardinalis Caictani Irrutus : subsistens multipliciter accipi potest; in pro­ saliter ca quae actu sunt intrinseci exientiac rei, dicuntur posito tamen sumitur ut distinguitur contra inexutcre ex>c in natura illa, ut animal in homine, ut vegetativum formae materialis. Haec enim existi! in materia itu quod in intellectivo, etc. non luninct suum esse, sed constituitur in esse per ma­ In proposito, directe intenditur dc cognoscitivo in po­ teriam in qua sustinetur: subsistere autem diceretur, si ita tentia i>»entiali, quia tale est anima; ct dc case naturali esset in materia quod non dependeret eius esse α materia. obiecti, quia tale constitueret corporeum; ct de habere in­ Et per hoc patet quomodo Scotus defecerit circa hunc trinsece m natur» cognoscentis, quia essentia ct quod quid terminum subsistere, scu habere esse per se, assumptum fit animae venamur, Itu quod sensos est: Cognoscitivum α s. Thoma; ut habes in illius Quarti distinctione xi.in, in potentia essentiali aliquorum non habet in se intrinsece qu. n» an. * 2. obicctum secundum naturale esse illius. Et est ista propo­ In corpore tria facit: primo, proponit conclusionem re- sitio per x. nota: quia alioquin esset simul in potentia sponsivam affirmative, habentem duas partes; secundo, pro- essentiali, ct non esset in potentia essentiali; si enim haberet • a tua. n. bat primam partem · ; tertio, ibi ; Ipsum igitur intellectuale, in e actu obicctum, iam cum eo ponat illud cognoscere, ct • α ««a. «»· probat secundam partem ·. sic non in potentia essentiali; ut in 11 de Anima, text, ui ·, ' î ■* t t i· 1"^· lcc*· ·■* Π. Conclusio: Anima humana est principium incorpo­ patet Et declaratur cx effectu in lincra: quia impediret aliareum et subsistens. - Ubi nota primo, quod unum quae­ V. Scd tunc occurrit dubium triplex. Primo, quomodo sivit, scilicet an subsistens; ct duo respondet, incorporea cum veritate istius propositionis stat quod anima nostra ct subsistens: quia mutuo sc inferunt haec, et ad secun­ cognoscat seipvam in potentia essentiali, ct tamen ipsa sit dum per primum manuduciniur a posteriori. in seipsa intrinsece secundum esse naturale. Noto secundo, quod incorporeum sumitur hic non so­ Secundo, quomodo cum hac propositione stat quod lum ut distinguitur contra corporeum, idest extensum ad amma nostra habeat in sc intrinsece naturam entis seu sub­ extensionem corporis de praedicamento Quantitatis (quo- stantiae, secundum esse naturnlc, ct tamen sit in potentia •Q».tAxn, m. niam, ut infra · patebit, apud s. Thomam multae formae essentiali ad cognitionem entis ct substantiae. e, ûGonacr.to. ’ 1 materiales sunt sic incorporeae): scd etiam ut distinguitur Tertio, quomodo cum hac propositione stat quod cogicontra corporeum, idest conclusum infra corporis perfe­ lativii cognoscat omnia sensibilia in particulari, ut dicit ctiones. Itu quod incorporeum dicitur per negationem na­ Averroës in II de Anima, comm. lxui; ct tamen ipsa est turae seu formae non excedentis corporis facultatem, idest quoddam sensibile. eductae dc potentia materiae; quales sunt omnes quae cor­ VI. Ad primum breviter dicitur quod propositio illa poraliter, seu cum conditionibus materialibus, generantur. intclligitur dc cognitione directa, non autem reilexa. Et Nota tertio, quod anima potest dici incorporea, idest ratio est, quia directe cognitum recipitur secundum se aut inextensa ct supra facultatem corporum, dupliciter: scilicet suum speciem, in cognoscente; reflexe vero, non. - Quamin essendo, et in operando. Et ideo in littera probatur vl» etiam dici possit quod anima non est in potentia es­ prima pars conclusionis quoad utrumque; eodem medio sentiali ad cognitionem sui. sed magis remota 8 sui co­ tamen. gnitione quam aliorum ad quae est in potentia essentiali: 'CLbull HI. Quoad secundum ·, prima pars, scilicet quod anima quia oportet prius illa quam sc, ct mediantibus iliis sc co­ humana sit incorporea in essendo, probatur sic α priori. gnoscere. Cognoscitivum omnium corporum nullum habet naturam Melius autem ct universalius dicitur quod propositio corporis : anima humana est huiusmodi : ergo. - Minor illa intclligitur tantum de natura cognoscibili contracta et patet: quia horno per intellectum potest cognoscere omnia indeterminabili per alias, urpote contra eas distincta, ut corpora. - Maior probatur cx illa maxima: Cognoscitivum nunc nunc · dicctur: qualis non eat natura animae* Nuo aliquorum nihil eurum habet in sua natura. Quae pro­ VII. Ad secundum · dicitur quod propositio illa intclli- · O .ma ». batur: quia unum impediret cognitionem aliorum. Quod gitur dc natura determinata obiecti, ct non dc natura com­ declaratur experientia in sensu gustus. muni ; ut cx dictis in quaestione lvï de Angelis * patet, ct · Art. », Cnm. « ~. .. > -, L ««Λβι·.», Deinde quod &it incorporea in operando, eadem pro­ Avcrroca in Comm, iv 1 crtn de Anima innuit. Determina­ batur ratione; quia si per corporeum organum operaretur, tum autem ct commune non didmm hic secundum genus natura illius organi impediret omnium cognitionem. Et aut spedem. Scd determinata natura vocatur, quae indeter­ probatur experientia in sensu visus. minabilis est per naturas ceterorum obiectorum illius co· IV. Circa hanc partem, nota primo sensum rationis. Cb- gnoscitivae naturae; qualis est species quaelibet respectu gnoscilivum aliquorum dupliciter invenitur : in potentia alterius speciei eiusdem ordinis, ut albedo respectu .iliorum essentiali; ct in potentia accidentali, idest in habitu. Ha­ colorum. Communis vero vocatur quae, licet in sc natura bere m natura sua obicctum, dupliciter: scilicet secundum quaedam sit, determinari nata est per reliquorum naturas cxsc naturale; vcl secundum esse intentionale. Et rursus ly cognoscibilium ab illa potentia; ut cfinphandt.is respectu co­ in natura sua dupliciter: vcl in natura sua inhaesive, ut lorum ct senius visus. Et ratio huius glossae patet cx ratione Aristottl» ct formae sunt in materia; vcl in natura sua compos it ive seu , intrinsece, ut componentia sunt in composito, ct univer- | s. Thomae. Pro tanto enim cognoscitivum debet esso cx- T • d <*;<» . op. at. fl. 10. 198 QUAESTIO LXXV, ARTICULUS II 21*5 pen cognoscibilis, pro quanto impediretur a discernendis aliis. Constat autem quod natura communis non impedit, sed promovet magi»: sed bene natura contracta. Non enim visus impeditur diaphancitatc, sed albcdinc aut nigredine: cum tamen dinphanum unum sit visibilium. Et propterea • Lee. at. Com- superius * dictum fuit quod stat angelum habere netu namit»», num. »1. . ... . . turam suam cognitam, et tamen non prohiberi a cogni­ tione aliorum, quia natura sua, vclut communis natura, est determinabilis per reliqua cognoscibilia ab eo. - Propter hoc etiam s. Thomas hic non superHue apposuit illum propositionem Omne autem corytis habet aliquam natu­ ram determinatam. Haec enim propositio cum ratione non potest optari, nisi subintelligcndo quod ipse videbat, quod scilicet maiore» assumptae non habent veritatem nisi in naturis contractis ct determinatis, quales sunt cor­ poreae, quae scilicet determinabiles per omne» non sunt. Hoc enim intellectu perspectu in maioribus, ratio nihil va­ leret nisi subsumeretur omne corpus esse determinatae naturae. Substantiam autem, ct ens, ct universaliter naturam incorpoream determinabilem dicere naturam per omnes, cer­ tum est ct in substantia angelica, et nostrae animae: ct ideo non obstat. Et propterea Aristoteles non conclusit in­ tellectum nullius esse noturae simpliciter; sed huius, sci­ ‘ViJUHwim, licet quod possibilis vocatus est · insinuans communitatem . tu. c»p· ir. 1 -S.Th.kn. suae naturae, ut determinetur per omnes. Nec propterea sequitur quod substantialitas et huius­ modi possint intclligi ab animii per scipsum : quia non sunt in ipsa anima actu in genere intclligibili, sed modi­ ficata ad naturam animae, quae est pura potentia in tali genere. Unde cx hoc quod omne intclligibilc in e i est de­ terminabile per cetera, habet quod non impedimur a co­ gnitione aliorum: cx hoc vero quod omne tale est ut in potentia in ea, habet quod non possit netu intelligerc se­ cundum sc solam. • Ct. naa». ». VIII. Ad tertium · autem dicitur quod cogitativa seipsam directe non cognoscit, propter rationem assumptum. Nec ipsa est, secundum se. actu cogitabilis : alioquin posset sc • Ct. Ariuot. Se cogitare absque motu facto a sensu secundum actum *. Hb. Ill. c*p. in. o. 13. IX. Sed si ita est, maior surgit difficultas: quomodo S. Th. kct w. scilicet cogitativa esc nota. Secundum bone enim doctrinam, ipsa nulli exteriori sensui aut interiori subiacct; cl conse­ quenter nec intellectui. Ad hoc breviter dicitur quod, cum dici non possit quod sit reflexive super scipsam ; et par sit iudicium dc propria et aliena, quia omnes sunt eiusdem naturae; et non sit rationabile aliquam naturum sensibilem esse, quae per pro­ prium speciem cognosci non possit, quantum est de sc : videtur mihi quod cogitare percipiatur a cogitativa, non absolute, sed ut conjungitur intellectui ipsa cogitativa; quemadmodum visus, ut iungitur sensui communi, percipit suum videre, ct phantasia, ut iungitur cogitativac, percipit suum actum. Cogitativa autem in actu percepta quodam­ modo α scipsa , tantae est spiritualitatis, et itu est suffi­ cienter cogitata, ut possit propriam speciem cum intellectu agente imprimere in intellectum possibilem. Et sic est nota ei sensui et intellectui, etiam salva propositione assumpta. a. num. ni. X. Si autem propositio * inteUigatur de cogno&citivo ali­ quorum quomodolibct, scito quod oportet aut nullum obiectorum habere in sua natura, ut in potentia contingit es­ sentiali; aut quodliber, ut in puro actu; aut unum, scilicet scipsum determinabile per reliqua, ut in Intcfligcntiis patet. Habere autem aliquod aliud, unum nut plura, est omnino impossibile: quia intus exis tens prohibet extraneum. Quod non solum sensibili experientia patet, sed ratione convin­ citur. Quia si in cognuscitivo aliqua intus est solum ali­ quod determinatum obiectum; quia obiectum est determi­ natum, ergo specificae aliquam illius cognoscitivi cognitio­ nem, iln quod non omnem; et quia intua est in natura cognoscitivi, ergo spécifient omnem illius cognitionem, quia ab intrinseco essentiali nulla operatio potest subterfugere. Et rursus, quin determinatum est, ergo non determinabile per alia obtecta; ct quia intus, ergo determinabile per alia, quia ipsa natura cognoscitivi per omnia est determinabilis sua obicem. Unde si geometria sola, aut eius obiectum, esset dc essentia animae, sequeretur quod omnis cognitio animae esset geometrica, ct quod anima non esset alionun discrcliva ct sic impediretur nb aliis cognoscendis. Et ul­ terius esset anima, et non esset animo, ut patet. Et ita est in aliis cognoscitivis tnm intellectuali quam sensitiva cogni­ tione. Et propterea Princeps Philosophorum super hac propositione stabilivit suem dc anima doctrinam * quam tomen Scotus. in Secundo, di*t. 111, qu. vin, ad 3, non in­ nu tellexit. ct \itn medii Xristotclb non penetrans, ad extranea deviavit. Habet enim testimonium fundamentum hoc ex ratione et sensu; ita ut utrinque resolvatur in per se nota. Sed dc his require in III de Anima * diffuse. ·&«»€«. XI. Circa eandem partem * dubium est. quomodo anima · a ««.n esi pertectu» corporis, et consequenter corporis natura, iuxta praecedentem articulum ; et tamen nullam in sc claudit na­ turam corporis, ut hic dicitur. Huc enim implicat, nisi scipsam possit a sc excludere. Aii hoc breviter dicimus, inferius * magis rem hanc dis- Q»xun.Mts , ,. .... in Cjmkm·. cussun, quod aequivocauo lue intervenit cius quod dicitur perfectio seu natura corporis. Dupliciter enim sumi potest: vel quoad informationem ct constitutionem corporis; vel quosJ inclusionem in corpore. Pruno modo, omnis anima et forma et natur i corporis. Secundo modo, ceterae praeter intelketisam corporeae dicuntur; ipsa autem incorporea, quin elevatur supra corpus, ipsum informando. XII. Quoad tertium 4, secunda pars probatur sic. Anima ·<Λ«β.ι,α intellectiva igitur habet operationem per se, cui non com­ municat corpus: ergo per sc subsistit. - Antecedens con­ cluditur cx prima pane conclusionis*. - Consequentia pro- ’CLstaLw. bitur: quia nihil per se operatur, nisi per sc subsistat. Probatur: quia nihil operatur nisi ens in actu, ct modus operandi est secundum modum essendi. Quod declaratur α signo : quia non dicimus quod calor calefaciat, sed ca­ lidum. XIII. Circa hanc panem (quia, ut patet cx titulo*, hinc *99 XVII. Quoad tertium *, aut Sentus intendit quod anima ’ Ct ut. non operatur per se tertio modo, idest absque corporeo corrcccptivo: aut quarto, idest absque corporeo supposito, cuius sit illa operatio ut suppositi. Sive hoc vel illo modo intelligat, sibi ipsi adversatur et veritati. Sibi ipsi quidem, quia ipse tenet duas propositiones: al­ teram in Quarto, distinctione χι.πι, quaestione n *, quod In * r»·»?· «· nobis est operatio quaedam transcendens omnem operatio­ nem sensibilem; alteram in Quodlibclis, quaestione ix, quod cx hoc quod operatio aliqua est ttC immaterialis quod reci­ pitur in sola anima, ct non in composito ex anima ct corpore ut proximo receptivo, infertur bene. Ergo anima est sepa­ rabilis a corpore. Ex his siquidem duabus manifeste sequitur lenia, scilicet quod intclligcrc recipitur de facto in sola ani­ ma, et non in composito ut proximo receptivo, alioquin esset quantum, ct qualiiaic sensibili allectum, ct infra genus tenibilis cognitionis. Et ulterius sequitur quarta propositio, • IS Sus. Corpus autem non movet, sed mo­ vetur. Anima ergo bruti animalis γ habet aliquam operationem sine corpore. tertu m sic proceditur, s) (S) iicut. - et codice·. intetligit. - apprehendit copiées. Sed contra est quod dicitur in libro de Eccl. Dogmat.*·. Solum hominem credimus habere ani· *ap. »n.*w. mam substantivam; animalium vero animae non sunt substantivae. Respondeo dicendum quod antiqui philosophi nullam distinctionem ponebant inter sensum et intellectum, et utrumque corporeo principio at­ k tribuebant, ut dictum est * - Plato autem distinxit t,•/VrL Mt.iinter intellectum et sensum ; ulrumque tamen at­ • K FkMrtTA», tribuit principio incorporeo, ponens * quodj sicut cap< βρι, xo. intelligcre, ita ct sentire convenit animae secun­ (m;. dum seipsam. Ei ex hoc sequebatur quod etiam animae brutorum animalium sint subsistentes. Sed Aristoteles posuit * quod solum intelligcre, Ui. ΛΡ. n. n. i. inter opera animae, sine organo corporeo exer­ cetur. Sentire vero, et consequentes operationes animae sensitivae, manifeste accidunt cum aliqua corporis immutatione; sicut in videndo immutatur γ) anifualii - Om. P. 200 QUAESTIO LXXV, ARTICULUS IV pupilla per speciem coloris; ct idem apparet in titur a sensibili cum corporis immutatione: unde aliis. Et sic manifestum est quod anima sensi­ excellentia sensibilium corrumpita sensum. Quod tiva non habet aliquam operationem propriam in intellectu non contingit: nam intellectus intel­ per seipsam, sed omnis operatio sensitivae ani­ ligent ‘ maxima intelligibilium, magis potest post­ mae est contundi. Ex quo relinquitur quod, cum modum intelligere minora. - Si vero in intelligendi) animae brutorum animalium per se non operen­ fatigetur corpus, hoc est per accidens, inquantum tur, non sint subsistentes : similiter enim unum­ intellectus indiget operatione virium sensitivarum, quodque habet esse et operationem. per quas ei phantasmata praeparantur. An primi st ergo DICENDUM quod homo. et>i con­ Ad tertium dicendum quod vis motiva est du­ veniat in genere cum aliis animalibus, specie tamen plex. Una quae imperat c motum, scilicet appediffert: differentia autem speciei attenditur secun­ titiva. Et huius operatio in anima sensitiva non dum differentiam formae. Nec oportet quod omnis est sine corpore; sed ira ct gaudium et omnes differentia formae faciat generis diversitatem. huiusmodi passiones sunt cum aliqua corporis Ad secundum dicendum quod sensitivum quo­ immutatione. Alia vis motiva est cxcquens motum, dammodo sc habet ad sensibilia sicut intellecti­ per quam membra redduntur habilia ad obedienvum ad intclligibilia, inquantum scilicet utrumque dum appetitui : cuius actus non est movere, sed est in potentia ad sua obiccta. Sed quodammodo moveri. Unde patet quod movere non est actus dissimiliter se habent, inquantum sensitivum pa­ animae sensitivae sine corpore. corrumpit. — corrumpunt A F. ·) intdiificiu. - fo/r D, om. CEpA. C) όπ/Ότ.ι/. - importai ACDE. o*mno. - Om. I*. - Pro corporir. 3) **Τ· . οη· τ.,π· °· ' .S.fh. Icct.it c •i c&rdlt ACOEFGa, Commentaria Cardinalis Caiutani rn Lt.-» clarus cx pracccJentc. - In corporc tria, Primo, Ei ex hoc respondet quaesito una conclusione negativa; opinionem antiquorum in ϋπο extremo : quod princi­ Animae brutorum non sunt subsistences·-Probatur sic. Anipium tam intelligendi quam mentiendi est corporeum. Et luuc brutorum non per sc operantur: ergo non subsistunt. • DcA»Aia, ut», hanc sequitur Alexander · in parle. - Secundo. Platonis in - Antecedens probatur: quiu omnis operatio animae sensi­ * altero extremo: quod utrumque incorporeum. - Tento, tivae cjt coniuncti. Probatur: quia fit cum aliqua corpori» mediam Aristotelis: quod intellectus incorporeus, sensus immutatione. - Consequentia probatur quia unumquodque vero corporeus. similiter so habet ad esse ct operari. T ARTICULUS QUARTUS UTRUM ANIMA SIT HOMO 111 Sent.. dist. v, qu. ni, ari. 3. duu xxn. qu. rt. t ; II Cont. Gen/., cap. ι.νιι, Opusc. XVL de Cnit. Intel!.; l)e Ent. et Est., cip. π; VII Sfetaphri^ Icet. ix. VidclUt quod anima sit homo. Dicitur enim II ad Cor. iv*: Licet is qui foris est noster homo corrumpatur, tamen is qm intus est. renovatur de die in diem. Sed id intus in homine, est anima. Ergo anima est homo interior. 2. Praeterea , anima humana est substantia quaedam. Non autem est substantia universalis. Ergo est substantia particularis. Ergo est hypo­ stasis vel persona. Sed non nisi humana. Ergo anima est homo: nam persona humana est homo. Sed contra est quod Augustinus, XIX de Civ. • c*p «t. Dd commendat Varronem, qui ’ hominem nec animam solam, nec solum corpus, sed animam simul et corpus esse arbitrabatur. Respondeo dicendum quod animam esse homi­ nem dupliciter potest intelligi. Uno modo, quod r homo sit anima, sed hic homo non sit anima. sed compositum cx anima et corpore, puta So• viJeTv.rr crales?· Quod ideo dico, quia quidam* posuerunt mmumSy'. soldin formam esso de ratione speciei, materiam vero esse partem individui, cl non speciei,-Quod D QUARTUM SIC PROCEDITUR. S a) qui. - quin cd. a. quod P. p) Αο·ηο« - tpccificui Aorno B. , quidem non potest esse verum. Nam ad natu­ ! ram speciei pertinet id quod significat definitio. Definitio autem in rebus naturalibus non signi­ ficat formam tantum, sed formam ct materiam. quod Undeestmateria est pars speciei in rebus naturali­ bus : non quidem materia signata, quae est prin­ cipium individuationis; sed materia communis. Sicut enim de ratione huius hominis est quod sit ex hac anima et his carnibus ct his i ossibus: itu dc ratione hominis est quod sit ex anima ct carnibus ct ossibus. Oportet enim dc substantia speciei esse quidquid est communiter dc sub­ stantia omnium individuorum sub specie conten­ torum. Alio vero modo potest intclligi sic, quod etiam haec anima sit hic homo. Et hoc quidem susti­ neri posset, si poneretur quod animae sensitivae operatio esset cius propria sine corpore: quia omnes operationes quae attribuuntur homini, con­ venirent soli animae; illud autem est unaquaeque res, quod operatur operationes illius rei. Unde illud est homo, quod operatur operationes ho­ minis. - Ostensum est autem * quod sentire non • An γ) puta Sûcratci. - Om. Ftf. 3) /u». - Om. coJiccm et a h • Coamcn:. IcUBi. ap. t: qa. r*. ande !uo secundum dicendum quod non quaelibet sub­ *» Ad primum ergo dicendum quod, secundum Pbi- stantia particularis r< est hypostasis vel persona: losophum in IX Ethic. *, illud potissime videtur sed quae habet completam naturam speciei. Unde esse unumquodque, quod est principale in ipso : manus vel pes non potest dici hypostasis vel sicut quod facit rector civitatis, dicitur civitas persona. Et similiter nec anima, cum sit pars ’ 1)·συ«74facere. Et hoc modo aliquando quod est prin- speciei humanae*. du. »peion •>ris «Π, en« >cd lus ») ctt. - Om. PB. ζ) homo. - // hnc dupliciter addit B. rj particular^. - linputarij BD. Commentaria Cardinali* Caietani iTVLVS in corpore declaratur diffuse, - In corpore tria facit : primo, distinguit sensum tituli ; secundo, tractat primum sensum; ct lenio, tractat secundum. II. Quoad primum, duo dicit. Primo, dat duplicem sen­ sum. Primus, quod anima ct homo sumantur tantum in communi, idest non individualités Secundus, quod suman­ tur ct in specie ct in individuo, scilicet quod haec anima sit hic homo, ct anima humana homo. - Deinde dat cau­ sam praefatae distinctionis. Et est positio Averrois in VII Metaphys., scilicet quod materia non est pars quidditath, sed individui. 111. Quoad secundum, impugnat Avcrrocm tali ordine. Primo, arguit una ratione: quia materia pertinet ad defi­ nitionem speciei ; ergo ad naturam cius. - Secundo, distin­ guit ct declarat ly materia dupliciter, communiter ct si· gnate; ct applicat ad propositum. - Tertio, alia ratione arguit: quia quidquid pertinet ud essentias omnium indi­ viduorum. est dc integritate speciei. Et in littera clara sunt, Circa hanc partem multa essent dicenda : sed ne eadem repetamus, vide in quaestione vel in commentariis de Ente • CMBtuiit. Ci· ct Essentia *. Iv· Quoad tertium. quatuor facit. Pnmo, affirmativam partem Platonicam proponit, scilicet: Haec anima est hic homo. - Secundo, ostendit unde haec quaestio pendet, a posteriori tamen : scilicet cx hoc quod animae opera sint cius propria : quia illud est homo, quod operatur quidquid operatur homo. Alioquin aut res sine propria operatione, aut. e contra, propria operatio sine eo cuius est, invenire­ tur. - Tertio, probat panem negativam, destruendo antece­ dens illius conditional!* assumptae dc anima sensitivo, ut patet. - Quarto, alTcrt Platonem tenere partem affirmati­ vam, quia arguit a positione illius antecedentis. V. Circa radicem huius decisionis dubium occurrit: quia falsum assumitur in probatione conditional!*» illius. Si animae sensitivae operatio esset sine organo, haec anima esset hic homo, dum probatur quia tunc anima operaretur omnes operationes hominis. Hoc cnim est falsum: quin non operaretur opera partis vegetati να e ; quoniam manifeste illa sunt opera coniuncti. Dato igitur quod sentire esset sine corporeo organo, adhuc non esset haec anima hic homo. T ra; oi­ nt, isiris uc 13. • 11. • 1- 15. d >; st a >- * 1- Et confirmatur. Quia aut est sermo dc homine inquan­ tum homo; aut absolute; aut inquantum animat Si inquantum homo, sequeretur, secundum istam rationem, quod haec anima intellectiva esset dc facto hic homo. Pro­ batur sequela : quia operatur omnes operationes hominis inquantum homo, scilicet intelligcrc ct velle; homo cnim, inquantum homo, constituitur per gradum rationalem. - Si absolute, quemadmodum igitur, quia restant modo opera­ tiones sensitivae communes toti coniuncto, non dicitur anima operari omnes operationes hominis; Ita tunc, quia rcitarent vegetati vae communes toti, non diceretur anima habere omnes operationes hominis. - Si inquantum animal, sequeretur quod haec anima non esset hic homo simpli­ citer, sed cum notu specificationis, scilicet inquantum ani­ mal. Quod contradicit litterae ct rationi ; quia sic etiam nunc posset dici quod haec anima est hic homo, inquan­ tum intellectivus esc Er confirmatur. Quia nd hoc quod anima sit. aut re­ quiritur habere omnes operationes hominis, aut princi­ pales. Si omnes, tunc nunquam anima esset homo, etiam apud Platonem. Si principales, ergo anima intellectiva est homo. VI. Ad hoc dicitur quod sermo s. Thomae est formalis, ct intelligitur de homine inquantum homo est simpliciter: et de omnibus, non dc principalibus tantum operationibus hominis inquantum homo. Sed diligenter advertendum est quod, quia homo est de genere substantiarum sensibilium, ly inquantum homo non reduplicat panem intellectivam puram, quia nec homo est intellectualis; sed panem in­ tellectivum et sensitivam simul; quia homo est naturae rationalis, cuius actus a phantasia ct sensu dependet, non autem a vegetati va ct dementari parte, nisi per accidens ct remote. Quia ergo dc integritate hominis ut sic, non est nisi ratiocinari, quod constat cx intellectu ct sensu; ideo omnes operationes hominis, formaliter loquendo, habet anima . si tam intdligcrc quam sentire est sibi proprium. Et per hoc patet responsio ad confirmationes omnes: quia nec anima intellectiva habet omnes operationes ho­ minis ut sic; nec operationes vegetativue aut dementaris partis in homine sunt opera hominis ut sic. n i- ARTICULUS QUINTUS e a UTRUM ANIMA SIT COMPOSITA EX MATERIA ET FORMA [r I C e |. n Sent., dût. rm, qu. v, an. □; II, ditt. xvn, qu. i, art. s; II Cant. Cent.. c-ψ. 1; Quodl. ΙΠ. qu. viu; IX, qu. iv, art i ; De Spirit. Creat., .in. an. o, ad <>; Qu. dc Anima, ari. 6; Opuu. XV, de .ingelit, Ctp. Π). Videtur quod anima sit composita cx materia et for­ ma. Potentia enim contra actum divi­ ditur. Sed omnia quaccumquc sunt in actu, participant primum actum, qui Deus est; D QUINTUM SIC PROCEDITUR. · Art pr»« Sumuak Tusol. D. Tdomak T. II. per cuius participationem omnia sunt et bona et entia ct viventia, ut patet per doctrinam Dio­ nysii in libro de Div. Noni. * Ergo quaecumquc sunt in potentia, participant primam potentiam. Sed prima potentia est materia prima. Cum ergo MI t*. QUAESTIO LXXV, ARTICULUS V anima humana sit quodammodo in potentia, quod quitur ergo quod anima intellectiva, et omnis apparet cx hoc quod homo quandoque est intcl- intellectualis substantia cognoscens formas abso­ ligcns in potentia; videtur quod anima humana lute. caret compositione formae et materiae. participet materiam primam tanquam partem sui. Ad primum ergo dicendum quod primus actus 2. Praeterea. in quocumque inveniuntur pro­ est universale principium omnium actuum, quia prietates materiae, ibi invenitur materia. Sed in est infinitum, virtualiter in se omnia praehabens, ut anima inveniuntur proprietates materiae, quae dicit Dionysius *. Unde participatur a rebus, non sunt subiici et transmutari : subiicitur enim scien­ sicut pars, sed secundum diffusionem processionis !ti1. IU. tiae et virtuti, et mutatur de ignorantia ad scien­ ipsius. Potentia autem, cum sit receptiva actus, tiam, ct de vitio ad virtutem. Ergo in anima est oportet quod actui proportionctur. Actus vero re­ materia. cepti, qui procedunt a primo actu infinito et sunt 3. Praeterea, illa quae non habent materiam, quaedam participationes eius, sunt diversi. Unde non habent causam sui esse, ut dicitur in VIII non potest esse potentia una quae recipiat omnes Mctaphys. * Sed anima habet causam sui esse: actus, sicut est unus actus influens omnes actus >I quia creatur a Deo. Ergo anima habet materiam. participatos: alioquin potentia ? receptiva adae­ ; 4. Praeterea, quod non habet materiam, sed quaret potentiam activam primi actus. Est autem est forma tantum , est actus purus et infinitus. alia potentia receptiva in anima intellectiva, a Hoc autem solius Dei est. Ergo anima habet ma­ potentia receptiva materiae primae, ut patet ex teriam. diversitate receptorum: nam materia prima re­ Sed contra est quod Augustinus probat, in VII cipit formas individuates, intellectus autem reci­ Cap. »n, vtu, super Gen. ad lilt. *, quod anima non est lacta pit formas absolutas. Unde talis potentia in anima ncc cx materia corporali, nec cx materia spiri­ intellectiva existons. non ostendit quod anima sit tuali. composita ex materia et forma. Respondeo dicendum quod anima non habet Ad secundum dicendum quod subiici ct trans­ materiam. Et hoc potest considerari dupliciter. mutari convenit materiae secundum quod est in Primo quidem, ex ratione animae in communi. potentia. Sicut ergo est alia potentia intellectus, Est enim de ratione animae, quod sit forma ali­ ct aha potentia τ materiae primae, ita est alia cuius corporis. Aut igitur est forma secundum se ratio subiiciendi et transmutandi. Secundum hoc totam; aut secundum aliquam partem sui. Si se­ enim intellectus subiicitur scientiae, ct transmu­ cundum sc totam, impossibile est quod pars eius tatur de ignorantia ad scientiam, secundum quod sit materia, si dicatur materia aliquod ens in po­ est in potentia ad species intelligibiles. tentia tantum: quia forma, inquantum forma, est Ad τι rtiu.m dicendum quod forma est causa csactus; id autem quod est in potentia tantum, non sendi materiae, ct agens: unde agens, inquantum potest esse pars actus, cum potentia repugnet reducit materiam in actum formae transmutando, actui , utpote contra actum divisa. Si autem sit est ei causa essendi. Si quid autem est forma forma secundum aliquam partem sui, illam par­ subsistens, non habet esse per aliquod formale tem dicemus esse animam: et illam materiam principium, nec habet causam transmutantem dc cuius primo est actus, dicemus esse primum ani­ potentia in actum. Unde post verba praemissa - DM. cm. L matum. Philosophus concludit quod in his quae sunt com­ Secundo, specialiter ex ratione humanae ani­ posita ex materia et forma, milia est alia causa ’ mae. inquantum est intellectiva. Manifestum est nisi movens ex potestate ad actum: quaecumquc enim quod omne quod recipitur in aliquo, re­ vero non habent materiam, omnia simpliciter sunt i cipitur in eo per modum recipientis. Sic autem quod ‘ vere entia aliquid. cognoscitur unumquodque, sicut forma eius est Ad quartum dicendum quod omne participatum in cognoscente. Anima autem intellectiva cogno­ comparatur ad participans ut actus eius *. Quae­ scit rem aliquam in sua natura absolute e, puta cumque autem forma creata per se subsistens lapidem inquantum est lapis absolute. Est igitur ponatur, oportet quod participet esse : quia etiam forma lapidis absolute, secundum propriam ra­ ipsa vita, vel quidquid sic diceretur, participat tionem formalem, in anima intellectiva. Anima ipsum : esse, ut dicit Dionysius, v cap. de Div. igitur intellectiva est forma absoluta, non autem Nom. * Esse autem participatum finitur ad ca­ aliquid compositum ex materia et forma. - Si enim pacitatem participantis. Unde solus Deus, qui est anima intellectiva esset composita ex materia et ipsum suum esse, est actus purus ct infinitus. In forma, formae rerum reciperentur in ea ut in­ substantiis vero intellectualibus est compositio ex dividuates : et sic non cognosceret nisi singulare, actu et potentia; non quidem ex materia ct forma, sicut accidit in potentiis sensitivis, quae recipiunt sed cx forma et esse participato. Unde a qui­ formas rerum in organo corporali : materia enim busdam * dicuntur componi ex quo est et quod •Porra. IaCilktt Uxt tbbd.. tcç« est principium individuationis formarum. Relin­ est: ipsum enim esse est quo aliquid est. tcguL «ui. 203 absolute. - absoluta codice» ct ab. alioquin potentia. - alioquin illa potentia codice», alioquin ipsa potentia editio a. T) potentia. - Om. codice^ e) 8) COMM nisi, - cjmm quare nili BCDEpA. causa uisi quam pF, «jujih »F, causa nisi quasi .t. <) quod. - ct B. quidam D, {iron l’Fdh om. E; Sstp iv n Arat, ζ) ipsum. - iwo ABC DEG. • In Utere lïMr. • Inter çw- bt>rr » τ nue. QUAESTIO LXXV, ARTICULUS VI 2o3 iis ConxrnontAvin Cardinalis Caietani 0- T ia it n is clarus. Nomine materiae, en* in potentia tantum III. Circa hanc rationem ostensivam adverte, quod su­ in genere substantiae, sublectum formarum et priva­ mitur forma absoluta ut distinguitur contra contractionem . b utro Fo·^» tionum. Et occasionem sumpsit a positione Aviccbron ’, ad conditiones individuates et materiales: de tali enim ab­ .‘Vnr Q*"t. ut patet in Qu. de Anima, arx. 6 ·. solutione est semper hic sermo. Et iuxta tales modos abso­ IW ‘ it. In corpore duae conclusiones responsivae, altera uni­ lutionis ab individunntibus, et contractionis ad illa, tenent 0K versalis, altera specialis. Prima conclusio : Anima non est omnes propositiones assumptae, tam dc modo cognoscendi, composita cx materia et forma. - Secunda Anima intelle­ quam recipiendi, ut patet. ctiva non est compositu cx materia ct forma. IV. In responsione ad primum, nota pulchram doctri­ Prima probatur sic. Anima est forma corpori*: ergo aut nam. quod in ordine actuum, qui est ordo causae efficien­ secundum sc totam, aut secundum aliquid sui. Si primo tis, fit reductio ad unum numero, a quo omnes alii actus modo, ergo non est composita: quia potentia tantum non sunt : in ordine vero potentiae, qui est ordo causae mate­ potest esse actus alterius, etiam partialis, ut patet; repu­ rialis, non fit reductio totius universi nd unam numero gnat enim potentiae esse partem netus. Si secundo, illud potentiam, sed ad unum potentiam analogia, idest ad multas aliquid vocamus animam, ct reliquum primum animatum; potentias ordinatos ad diversos actus, et convenientes inter et sic habetur intentum. ve proportione, quia · quuclibcl sc habet ad actum suum Secunda probatur dupliciter: ostensive, et ad impossi­ ut alia aJ suum. Ordo autem inter eas est iuxta ordinem bile. Ostensive sic. Lapis cognoscitur ab anima intellectiva actuum quorum sunt capaces ·. Et sic reductio in genere absolute: ergo est in ea absolute: ergo anima intellectiva causae materialis tripliciter fieri potest. Primo, omnium est forma absoluta. - Antecedens patet: quia intclligitur eiusdem generis : et sic ad unam numero potentiam. Se­ lapis, et non lapis hic. - Prima consequentia probatur: quia cundo, totius universi: et sic ad unam analogia. Tertio, unumquodque eo modo quo cognoscitur, est in cogno­ ipsarum potentiarum: et sic una non resolvitur in aliam, scente, ct c converso. - Secunda vero consequentia pro­ universaliter loquendo, quia nec potentia intellectus in po­ batur: quia unumquodque recipitur in aliquo secundum tentiam materiae, nec c converso, resolvi potest; quamvis modum recipientis. una inter eas sit intima ordine imperfectionis, puta materia Ad impossibile vero sic. Si anima intellectiva esset com­ prima. - Et ratio subtilissima s. Thomae est, quia potentia posita cx materia et forma, non reciperet formas nisi ut etiam prima est intrinseca rei cuius est, et ideo oportet individuales, ct consequenter non cognosceret nisi singu­ cue diverto rum diversam: efficiens vero primum nihil est laria. - Et probatur consequentia dupliciter. Primo, quia rerum, ct ideo stat unum omnium esse. Causa enim ma­ hoc experimur in sensibus. Secundo, ratione quia materia teriali* est intrinseca, effectiva vero extrinseca. est principium individuationis. itvlux is • De Dfr. So* «P· ». - i It Icct. m. C S s ARTICULUS SEXTUS UTRUM ANIMA HUMANA SIT CORRUPTIBILIS Il Sent», dist. xn, an. : ; IV, dî«. t, qa. t, art. t; II Coat. Gent., cap. mix «’· a) processus. - iit esse addit B. utriusque. - utrisque PBpA. anima; phantasma autem non est sine corpore, ut dicitur in libro de Anima * Ergo anima non potest remanere, destructo corporc. Sed contra est quod Dionysius dicit, iv cap. de Div. Nom. quod animae humanae habent ex · st*. iccm. bonitate divina quod sint intellectuales, ct quod habeant substantialem vitam inconsumptibilem. Respondeo dicendum quod nccesse est dicere animam humanam, quam dicimus intellectivum principium, esse incorruptibilem. Dupliciter enim aliquid corrumpitur: uno modo, per se; alio modo, per accidens. Impossibile est autem aliquid subsistens generari aut corrumpi per accidens, idest aliquo generato vel corrupto. Sic enim com­ petit alicui generari et corrumpi, sicut et esse. quod per generationem acquiritur et per corruptionem amittitur. Unde quod per sc habet esse, non potest generari vel corrumpi nisi per se: quae vero non subsistunt, ut accidentia et formae ma­ teriales. dicuntur fieri et corrumpi per generatio­ nem et corruptionem compositorum. - Ostensum est autem supra * quod animae brutorum non · αλ ». ?· sunt per sc Y subsistentes, sed sola anima huT mana. Unde animae brutorum corrumpuntur, cor­ ii per se. - Om. coJîcvt et a. 204 QUAESTIO LXXV, ARTICULUS VI An phimum ergo dicendum quod Salomon in­ ruptis corporibus : anima autem humana non ducit rationem illam ex persona insipientium, ut posset corrumpi, nisi per se corrumperetur. Quod quidem omnino est impossibile non so­ exprimitur 5qp. n*. Quod ergo dicitur quod homo · lum dc ipsa, sed dc quolibet subsistente quod et alia animalia habent simile generationis prin­ est forma tantum. Manifestum est enim quod id cipium, verum est quantum ad corpus: similiter quod secundum se convenit alicui, est insepara­ enim de terra facta sunt omnia animalia. Non bile ab ipso. Esse autem per se convenit for­ autem quantum ad animam: nam anima bruto­ mae, quae est actus. Unde materia secundum rum producitur ex virtute aliqua corporea, anima hoc acquirit esse in actu, quod acquirit for­ vero humana a Deo. Et ad hoc significandum mam: secundum hoc autem accidit in ea cor­ dicitur Gen. 1 *, quantum ad alia animalia, /Vo- · v1. rin- itcr ion ito- ma irn ΓΟ- · Ver». M. ad fi/c ’ IbM. e·?· w. veri. 7. · Vm. 7. et ΊΙ- »r>·· ·· et · Vm. 3. >io p r- d □ d C r • D. 1S5·· Qa. mxn. art. ». • Prop- >· rius ab allero : quiu esse angeli, si ponatur aliquid aliud ab essentiae est destructibile per successionem oppositi, ct tamen non est separabile. Ergo. IV. Ad argumentum contra primam dicitur breviter quod tertio modo sumitur per se. Et propositio illa est pro­ bata sufficienter in 2 articulo, cx operandi modo. Ad instantiam contra secundam. patet quod instantia Scoti nulla est, quia dc annihilatione instat: nos autem dc corruptione loquimur. Immo instantia est pro nobis: sci­ licet quod forma subsistens aut annihilatur, aut est; ncc potest corrumpi. . α oo». t V. Quoad secundum ♦, probatur sic. Omnis corruptio est cum contrarictatc: sed in anima intellectiva nulla est contnmctas: ergo. - Maior probatur dupliciter. Primo, quia generationes ct corruptiones sunt ex contrariis ct in con•q?. «■.«·;·· traria, I Physic. * Secundo, quin in corporibus caelestibus S.ÎB.· *· hoc vljcmUft _ Minor probatur sic. Recepta in anima sunt absque contrarictatc. ergo ct ipsa anima. Antecedens pro­ batur: quia etiam rationes contrariorum in anima non sunt contrariae. Probatur: quin unn utriusque scientia csl Con­ sequentia probatur: quia unumquodque recipit secundum modum sui esse. VI. Circa hanc partem occurrit dubium, quia non vi­ detur verum quod in anima nulla sit contrarieras. Primo, quia in anima recipiuntur opiniones contrariae, ut patet •C»r.rt.-ΓΗ4. in II Ptriherm.* - Et rursus, animae immutatio dc igno», taie.. cap ................................... nv. rantia pravae dispositionis in scientiam, est mutatio dc con­ trario in contrarium. Secundo, quia aut intendis quod anima intellectiva se­ cundum suam substantiam caret contrario : aut etiam se­ cundum accidentia sibi propria. Si primo modo, hoc est commune omni substantiae. Si secundo, hoc est manifeste falsum; quia dispositiones conservantes animam intellecti­ vam, contrarias habent, ut patet; alioquin homo nunquam moreretur. VIL Ad primum horum dicitur quod opiniones, et uni­ versaliter entia in anima, dupliciter sumi possunt, ut Aver• b mîol qa. 1. roes dicit III de Anima, comm. v *: scilicet ut entia quae­ dam sunt, scilicet ex parte subtecti; ct ut vera vel falsa sunt, idest obicctive, Primo modo in cis non est contra­ rictas, sed secundo. Quod cx eo patet, quod contrarictas ct enor non accidunt nisi ratione veri aut fnlsi : veritas autem et falsitas non inveniuntur in anima cx parte subiccti, ’Cip.ta, d. ». sed obiccti, quoniam, ut in Praedicamentis * dicitur, ab eo quod res est vel non est, oratio dicitur vera vel falsa. Sunt igitur ea quae in anima recipiuntur, ct contraria in ordine ad obiecta, ct absque contrarictatc in ordine ad subicctum. - Et sic, cum anima mutatur de errore in scientiam, mutatur dc contrario in contrarium obicctive. non subicctivc. Cuius signum evidens est, quod eadem propositio subiectivc est successive veru ct falsa, absque sui mutatione, ut in Prae· •û< dicamentis · dicitur. Et hoc suflîcit proposito, ubi recepta in anima ex parte animae consideramus, ct cius naturam investigamus. Ad secundum vero dicitur quod aliud est loqui dc dis­ positionibus animae intellectivae absolute ; ct aliud dc dis­ positionibus unionis cius ad corpus nostrum. Istae habent contrarium: in illis impossibilis est contrarictas; quia aut nullae sunt, si sit per se subsistens absque corpore; nut immobiles sunt, ut corporum caelestium, si sit composita cx materia ct forma. Et dc istis loquitur s. Thomas : quo­ niam discutit quid animae intellectivae cx eo quod intel­ lectiva est, conveniret. si esset composita ex materia ct forma. • a. esa. 1. VIII. Quoad tertium *. probat sic. Habens intellectum naturaliter desiderat esse semper: ergo intellectus est incor­ ruptibilis. - Consequentia nota: quia desiderium naturale non potest esse frustra. - Antecedens probatur sic. Appre­ hendens esse absolute ct secundum omne tempus, appetit naturaliter esse semper: intellectus est huiusmodi. Probatur assumptum ; quia appetitus sequitur cognitionem proportionoliter. .,Loco OttBU Ul IX. Circa hanc *partem dubium occurrit duplex. Primo. r dt, isrwp. id cx Scoto, ubi supra *, volente quod cx desiderio iiniurali non possit ccrtifican immortalitas animae, tali rationc. Desi­ 205 derium naturale ad semper esse, aut supponit animam posse semper esse, aut apprehensionem moventem esse rectam. Sed utrumque horum est aeque ignotum, aut magis. Ergo. - Antecedens patet. Quia desiderium naturale potest dici dupliciter. Vel dc inclinatione naturali: ct tunc coincidit cum potentia naturali. Aut dc netu elicito conformi natu­ rae ct tunc oportet ostendere hunc actum esse conformem naturae, aut per potentiam naturae, et redit primum; aut per rectitudinem cognitionis repraesentantis tale appetibile, quod erat secundum. X. Secundo dubitatur, ct difficilius, circa medium s.Thonuic: quia scilicet intellectus apprehendit esse semper. Vi­ detur enim cx hoc nullo modo sequi intenta conclusio. Esse enim semper dupliciter contingit; scilicet positive, ut in Deo; et negative, ut in universali. Aut ergo intendit positive. ct tunc aut «sc proprium, aut alienum, aut ali­ quod in communi. Nullo autem istorum modorum infert naturale desiderium talis apprehensi. Ex hoc namque quod apprehendimus esse proprium sempiternum speculative, nihil sequitur. Practice autem falsa est apprehensio, re­ spectu totius compositi. Respectu nutem animae solius, hoc non experimur: nec scimus eam esse rectam, nec na­ turaliter incase; sed probandum hoc esset. - Ex eo vero quod apprehendimus esse alterius, puta Dei, sempiternum, non sequitur, Ergo volumus esse semper. - Ex eo quoque quod apprehendimus aliquod esse eue sempiternum, ncc etiam sequitur, Ergo volumus esse semper; nisi vcllcitatc quadam, qua omne» vellemus perfectiones, etiam impossi­ biles, ut volare etc. Aut intendit negative et tunc idem est cue semper et cue in universali. Et antecedens quidem est verissimum: quia naturaliter apprehendimus esse semper. Sed tx hoc nihil aliud sequitur nisi quod naturaliter appetimus esse in universali et in communi, et non solum hic et nunc quod gratis conceditur. Sed ex hoc non sequitur, Ergo appeti­ mus esse semper. Immo est fallacia Amphibologie : quiu quaestio est dc naturaliter appetere esse semper ita quod ly semper est pars obiccti appetiti, idest quod appetatur hoc totum, esse semper; ista vero ratio loquitur dc c>sc semper, ut ly semper est conditio sine qua res appetita, scilicet esse, non repraesentatur ct appetitur. Unde esse semper, in quaestione, idem est quod esse sempiternum in ratione vero, aequivalct huic quod dico, esse sempiterno modo oblatum, quia universaliter. - Et rursus, quaestio «t de esse semper positive: et ratio militat de esse semper negative. XI. Ad has obicctioncs praepostero ordine dicendum est, cum Dei adiutorio, praemittendo quod in proposito est sermo dc desiderio naturali pro actu elicito, quia dc sequente cognitionem; ut putet in lincra. ct diffusius in II Contra Gent., cap. i.v. Ncc est sermo dc desiderio natu­ rali nostro, idest totius compositi, sed animae intellectivae. Ncc est sermo dc esse nostro, sed de esse animae, non curando utrum animae ct nostri sit unum aut diversum esse. Iu quod intentio s. Thomae est, ex eo quod in na­ tura intellectiva est naturaliter inditum ut optet esse sem­ per, inferre a posteriori cius incorruptibilitatem. - Quod nutem talis appetitus illi insit, non cx eo quod statim oblata optatur sempiternitas, probavit (quoniam vellcitatcm tantum hoc infert; ut patet in nobis, quos cum constet mortales esse, propositam tamen immortalitatem concupi­ scimus): sed cx eo probavit, quod intellectus apprehendit esse scinpcr, ct intendit non de esse proprio aut alieno, sed simpliciter ct absolute dc esse. Sempiternitate autem, iudicio meo, utitur etiam in communi, sive positiva sive negativa non curando: ct hoc extendendo, sicut in rei ve­ ntate extenditur hoc signum, ad totam naturam intelle­ ctualem. - Et quoniam dc sempiternitate negative in nostra anima hoc experimur, cx illa nobis dilucidandum est in­ tentum : hoc enim manifestato, dc reliqua erit planum. XII. Sciendum est igitur quod, quia appetitus sequitur cognitionem, et res appetita est bonum apprehensum; cx hoc quod cognitio non se extendit ad bonum nisi in hoc ct ut nunc, necesse est quod appetitus sequens talem co­ gnitionem non feratur nisi ad huc et hic et nunc bonum» QUAESTIO LX XV, AM ICULUS VII 20Ô Ec consequenter cx eo quod cognitio sc extendit ad bonum, minetur vcl tantum tempus, vcl semper, vcl nunquam. Ex non in hoc aut illo, non hic aut ibi, non nunc aut tunc, hoc enim aperte sequitur quod, si appetitus naturalis est ud sed ad bonum absolute, abstrahendo ab omnibus temporis, esse, et non secundum aliquam dilfcrcntiam temporis, ergo loci ct individualibus conditionibus; appetitu» quoque ta­ ad esse semper. Quod probatur etiam ducendo nd impos­ lem cognitionem sequens fertur in bonum absolute, abstra­ sibile. Quia si appetitus naturalis est ad esse vage, ergo hendo ab his. Et propter hoc voluntas est universalium, potentia naturalis illius naturae est etiam ad esse vage: • Car i», n. ,v sicut ct intellectus : unde et in II Rhetoric. * dicitur quod ergo posse esse illius naturae non est determinatum ad ma­ ximum ct minimum tempus. Quod est contra doctrinam odio habemus genus latronum. XIII. Ex hoc autem quod voluntas seu appetitus intelle­ I de Caelo ♦; ct contra rationem. Quia omnis natura aut ctualis habet hoc inditum, ut feratur in bonum absolute, est corruptibilis, aut incorruptibilis: si incorruptibilis, habet sequitur intentum: quia cum naturaliter appetat esse, ct virtutem determinatam ad semper esse, ut patet 1 Caeli, non secundum aliquam certam differentiam temporis, ergo text, cxxv, cxxix ♦; si corruptibilis, ergo principia cius habent • Cap. an, ». · s n. sempiternum. limitatam virtutem ad conservandum tanto tempore, ita mil. «nit. Quodautem naturaliter appetat esse actu elicito, probat quod non maiore, per sc loquendo. Unde ct in II de i. Thomas hic, quia unumquodque secundum unumquem­ Generat. · aequale ponitur tempus generationis ct corru­ que gradum naturaliter appetit esse: ergo intellectuale ut ptionis rerum, ct periodus unicuique assignatur corruptibili. sic: ct consequenter actu elicito, alioquin non intcilcctuuXIV. Et sic patet mira s. Thomae subtilitas in suo roc• C*p tv. liter tenderet. Et in II Contra Geni. · arfert signum ma­ dio quod quia non penetravit Scotus, ideo ad extranea nifestum ct irrefragabile: quia videmus quod animalia na­ sc convenit. Unde ad obicctioncm cius ♦ iam patet quid • α ttn.n turaliter secundum modum suae cognitionis, per illam con­ dicendum. Quia arguendo cx desiderio naturali pro actu servant sibi cwe, ct pugnant pro illo; hoc enim non fit elicito, non oportet probare quod apprehensio huius appe­ nisi medio actu elicito appetitus. tibili?», esse semper, sit recta , scJ huius appetibilis quod est Quod vero non secundum aliquam certam differentiam esse absolute, sumendo quod est per sc notum. Ex hoc temporis, patet: quia oppetitur absolute, abstrahendo α enim sequitur: Ergo appetitur esse semper positive, ut in temporis differentia. Abstrahi nutem a differenda temporum quaestione ponitur, et ut pars appetibilis. - Et in hoc fuit dico, non solum ut conditione obiccti sine qua non. sed mira profunditas, quod cx apprehendere ct appetere esse etiam ut parte rei appetitae: quin esse absolute, non ut semper negative, ct ly semper concurrente ut conditione nunc, nec tanto tempore, appetitur. sine qua non, conclusum est appetere esse semper posi­ Consequentia vero fundatur super illa maxima, ostensa tive ct ut partem seu conditionem rei appetitae, nulla fal­ •Cip. u. 0.7.*; in I Caeli, text, cxvi etc. ·, quod omnis potentia naturalis lacia incidente. cap- xn. ΰ. i S.Th. Ic«rL Grnf., cap. tvi, tnt, UX. Lxnil »qq.; De Cult, fnttil.; II de De Spirit. Cn.it., art. i; Qu. de Anima, an. t, 3; Anima, lect. ir; fit. kct. vn. PRIMlM stc PR0CED1Ti:R· Videtur quod intellectivum principium non uniatur corpori ut forma. Dicit enim Philoso-“**MLrhus. in III de Anima *, quod intelle­ ctus est separatus, et quod nullius corporis est actus. Non ergo unitur corpori ut forma. 2. Praeterea, omnis forma determinatur se­ cundum naturam materiae cuius est forma: alio­ quin non requireretur proportio inter materiam et formam. Si ergo intellectus uniretur corpori ut forma, cum omne corpus habeat determina­ tam naturam, sequeretur quod intellectus haberet determinatam naturam. Et sic non esset omnium • qxuxv, ore. cognoscitivus, ut cx superioribus * patet: quod est contra rationem intellectus. Non ergo intelle­ ctus unitur corpori ut forma. 3. Praeterea, quaecumque potentia receptiva est actus alicuius corporis, recipit formam mate­ rialiter et individualiter: quia receptum est in re­ cipiente secundum modum recipientis. Sed forma rei intellectae non recipitur in intellectu materia­ liter et individualiter, scd magis immaterialiter et universaliter: alioquin intellectus non esset co­ gnoscitivus immaterialium ct universalium, scd singularium tantum, sicut ct sensus. Intellectus ergo non unitur corpori ut forma. 4. Praeterea, eiusdem est potentia et actio: » idem enim est quod potest agere · ct quod agit. Scd actio intellectualis non est alicuius corporis, • im. ut ex superioribus * patet. Ergo nec potentia in­ tellectiva est alicuius corporis potentia. Sed virtus sive potentia non potest esse abstractior vel sim­ plicior quam essentia a qua virtus vel potentia derivatur. Ergo nec substantia intellectus est cor­ poris forma. a) agere. - (acere ABDE· 5. Praeterea, id quod per se habet esse, non unitur corpori ut forma: quia forma est quo ali­ quid est; ut sic ipsum esse formae non est ipsius formae secundum se. Sed intellectivum princi­ pium habet secundum se esse, et est subsistens. ut supra ‘ dictum est. Non ergo unitur corpori 'ftt4· 6. Praeterea, id quod inest alicui rei secundum sc, semper inest ei. Sed formae secundum se inest uniri materiae: non enim per accidens ali­ quod, scd per essentiam suam est actus materiae; alioquin ex materia et forma non fieret unum substantialiter, scd accidcntaliter. Forma ergo non potest esse sine propria materia, Scd intellecti­ vum principium, cum sit incorruptibile, ut supra* ostensum est. remanet corpori non unitum, cor­ pore corrupto. Ergo intellectivum principium non unitur corpori ut forma. Sed contra, secundum Philosophum, in VIII Metaphys. *, differentia sumitur a forma rei. Sed differentia constitutiva hominis est rationale; quod dicitur dc homine ratione intellectivi principii. In­ tellectivum ergo principium est forma hominis. Respondeo dicendum quod ncccsse est dicere quod intellectus, qui est intellectualis operationis principium, sit humani corporis forma*. Illud enim quo primo aliquid operatur, est forma eius cui operatio attribuitur: sicut quo primo sanatur corpus, est sanitas, ct quo primo scit anima, est scientia; unde sanitas est tonna corporis, et scien­ tia animae. Et huius ratio est, quia nihil agit nisi secundum quod est actu: unde quo aliquid est actu, eo agit. Manifestum est autem quod pri­ mum quo corpus vivit, est anima. Et cum vita manifestetur secundum diversas operationes in »*· ' Qa. txx*. 1 • Coaetet.*,! ETcaalonb W 5· ’^4.«.». 11 JSI < Ι ap' υ,ηΛ?· can. mi. n. j. S. Th. het. xn. ‘°·1?1· QUAESTIO LX XVI, ARTICULUS I 200 diversis gradibus viventium, id quo primo ope· Socrates, in quo sunt phantasmata, intclligat; sed ramur unumquodque horum operum vitae, est quod ipse, vel cius phantasmata inteliigantur. anima: anima enim est primum quo ? nutrimur, Quidam autem * dicere voluerunt quod intclleet sentimus, ct movemur secundum locum; ct ctus unitur corpori ut motor; ct sic ex intellectu similiter quo primo intelligimus. Hoc ergo prin­ et corpore ht unum, ut actio intellectus toti atcipium î quo primo intelligimus, sive dicatur in­ tribui possit. - Sed hoc est multipliciter vanum. <·· tellectus sive anima intellectiva, est forma cor­ Primo quidem, quia intellectus non movet corpus poris. - Et haec est demonstratio Aristotelis in II nisi per appetitum, cuius motus 4 praesupponit • Op.it <>. - de Anima *. operationem intellectus. Non ergo quia movetur .«..Th. Iwt. i*. Si quis autem velit dicere animam intellecti­ Socrates ab intellectu, ideo intelligit: sed potius e vam non esse corporis formam, oportet quod in­ converso, quia intelligit, ideo ab intellectu movetur veniat modum quo ista actio quae est intelligere, Socratesζ. - Secundo quia, cum Socrates sit quod­ sit huius hominis actio: experitur enim unus­ dam individuum in natura cuius essentia est una, quisque scipsum esse qui intclligit. Attribuitur composita cx materia ct forma; si intellectus non autem aliqua actio alicui tripliciter, ut patet per sit forma eius, sequitur quod sit praeter essentiam Philosophum, V Physic. *: dicitur enim movere eius; et sic intellectus comparabitur ad totum So­ aliquid aut agere vel secundum se totum, sicut cratem sicut motor ad motum. Intelligere autem medicus sanat ; aut secundum partem, sicut homo est actio quiescens in agente, non autem transiens videt per oculum ; aut per accidens, sicut dicitur in alterum, sicut calefactio T·. Non ergo intelligere quod album aedificat, quia accidit aedificatori esse potest attribui Socrati propter hoc, quod est mo­ album. Cum igitur dicimus Socratem aut Plato­ tus ab intellectu. - Tertio, quia actio motoris nun­ nem intelligere, manifestum est quod non attri­ quam attribuitur moto nisi sicut instrumento, sicut buitur ei per accidens; attribuitur enim ei in­ actio carpentarii serrae. Si igitur intelligere attri­ quantum est homo, quod essentialiter praedicatur buitur Socrati quia est actio motoris eius, sequitur de ipso. Aut ergo oportet dicere quod Socrates quod attribuatur ei sicut instrumento. Quod est Ils. intelligit secundum sc totum, sicut Plato posuit, contra Philosophum, qtti vult * quod intelligere •Ill,/K-c*T-n· ··* - b. Tr..lux*n. •J.U-tfûX, «Γ dicens* hominem esse animam intellectivam: aut non sit per instrumentum corporeum. Quarto α». oportet dicere quod intellectus sit aliqua pars quia, licet actio partis attribuatur loti, ut actio Socratis. Et primum quidem stare non potest, oculi homini ; nunquam tamen attribuitur alii parti, • Qm.uxv. *rt ut supra * ostensum est. propter hoc quod ipse nisi forte per accidens: non enim dicimus quod 4· idem homo est qui percipit sc et 4 intelligere et manus videat, propter hoc quod oculus videt. Si sentire: sentire autem non est sine corpore: unde ergo ex intellectu et Socrate dicto modo* fit unum, oportet corpus aliquam esse hominis partem. Re­ actio intellectus non potest attribui Socrati. Si vero linquitur ergo quod intellectus quo Socrates in­ Socrates est totum quod componitur ex unione telligit, est aliqua pars Socratis; ita quod intelle­ intellectus ad reliqua quae sunt Socratis, ct ta­ ctus aliquo modo corpori Socratis uniatur. men intellectus non unitur aliis quae sunt Socratis Hanc autem unionem Commentator, in 1Π de nisi sicut motor; sequitur quod Socrates non sit *> dicit esse per speciem intclligibilem. unum simpliciter, ct per consequens nec ens sim­ Γ ...................................... Quae quidem habet duplex subiectum : unum sci- pliciter; sic enim aliquid est ens, quomodo ct licet intellectum possibilem : et aliud ipsa phan­ unum. Relinquitur ergo solus modus quem Aristoteles tasmata quae sunt in organis corporeis. Et sic per speciem intclligibilem continuatur intellectus ponit, quod hic homo intelligit, quia principium possibilis corpori huius vel illius hominis. - Sed intellectivum est forma ipsius. Sic ergo ex ipsa ista continuatio vel unio non sufficit ad hoc quod operatione intellectus apparet quod intellectivum actio intellectus sit actio Socratis. Et hoc patet principium unitur corpori ut forma. Potest etiam idem manifestari cx ratione spe­ per similitudinem in sensu, ex quo Aristoteles procedit ad considerandum ea quae sunt intelle­ ciei humanae. Natura enim uniuscuiusque rei ex ctus. Sic enim sc habent phantasmata ad intel· eius operatione ostenditur. Propria autem opera­ •α?. ap. tuv,n. . n. y i;- lectum, ut, dicitur in III de Anima * sicut colo- tio hominis, inquantum est homo, est intelligere: > Th. L-α. v, rcs aj VLSUm> Sicut ergo species colorum sunt per hanc enim omnia animalia ‘ transcendit. Unde in visu, ita species phantasmatum sunt in intel­ et Aristoteles, in libro £thic. *, in hac operatione. lectu possibili. Palet autem quod cx hoc quod sicut in propria hominis, ultimam felicitatem con­ colores sunt in pariete, quorum similitudines sunt stituit. Oportet ergo quod homo secundum illud in visu, actio visus non attribuitur parieti: non speciem sortiatur, quod est huius operationis prin­ enim dicimus quod paries videat, sed magis quod cipium. Sortitur autem unumquodque speciem videatur. Ex hoc ergo quod species phantasma­ per propriam formam. Relinquitur ergo quod in­ tum sunt in intellectu possibili, non sequitur quod tellectivum principium sil propria hominis forma. p) tU primum qua. - cit füo primo BD, exi jui> pfiitutm coteri cc ab. γ) principium. - primum ACI’. 5) ct. - Om. î'Baà. <) mofHf. — motu E, motio ceteri ct ab. SVXWAK Titcor. f). Tuomak T. II. 0 Socrates. - Om. ABCDE. - .VcumJu . I-. ' . ixx. vin- uro. • et A’crr. k>e. ct o. w. ta»t. • Cf. «qd. a. montai. ix. · Crvti 212 QUAESTIO LXXVI, ARTICULUS I Sed secundum hoc sequitur primo, quod nulle species cx hoc quod intellectiva est. non tabet quod informet ma­ est in mundo quae sit animal rationale : quod est contra teriam ; illam tamen informat subsistendo. XVI. Ad rationes autem in oppositum · dicitur, secun­ communem animi conceptionem non solum philosopho­ rum, sed omnium qui scripserunt. Patet sequela: quia ra­ dum ca quae de lacto tenet s. Thomas, quod anima intel­ tionale non constituit hominem intrinsece. - Rursus se­ lectiva secundum omnem nui gradum informat materiam; quitur quod omnes species animalis sint animalia bruta sed potentia intellectiva nullius corpori» est actus. Nec per essentialiter. Et consequenter quod ipse Averroès et sui supcrexccdcrc materiam intendit s. Thomas non-iniormssei]unces sunt essentialiter animalia bruta. Et propterea non tionem ipsius corporis nb anima; sed separationem virtu­ est mirum si nihil intellexerunt dc scipsis. tis intellectivae ct intellectionis a corpore; ct hnne tanquam XII. Contra eandem rationem Scotus. in Quarto, dist. clfectum essentialis excessus ipsius animae supra corpus, xi.m, qu. n, instat, dicens quod istn ratio deficit apud ut putet in textu. - Unde, formaliter respondendo, dicitur nos: quia intelligerc non est ab anima, apud nos. sed in­ quod Socrates intelligit per animam intellectivam ct in­ tellectus concurrit mere passive, ct obiectum active. Et sic quantum supergreditur materinm, ct inquantum est unita cx ista ratione non habetur intentum : quia illa maxima, materiae: sed ly inquantum in prima notat rationem ope­ Propria operatio est a propria forma, non iuvat ad pro­ randi ; ct in secunda, conditionem rationis operandi. Anima positum. enim secundum illum supremum gradum cx quo habet Ad hoc breviter dicitur, primo, quod falsum est quod in- subshtcntiiirn independentem α materia ct separationem ab irfa SomaSt tc»ccorc cum subiecto. Unde animam intel­ dum rem in materia ponitur, quamvis non formaliter: Dicendum est ad ista quod anima intellectiva, cx hoc lectivam excedere facultatem materiae nihil aliud esc quam ipsam esse tantae perfectionis essentialiter quod, quamvis quod intellectiva est, non hac tantum gaudet negatione, informet, subsistens tamen seu independens a materia est. quod cx hoc non habet quod sit corporis actus: sed vin­ Vel» animam intellectivam supergredi facultatem materiae dicat sibi positive hoc, quod habet secundum rem esse in­ est eam esse talis generis, quod cx ratione sui generis, seu dependens a corpore, et consequenter secundum rem posse • Art. a. • An. x · lb»4. Coa» »Mptr rwp- • Art. L ‘ • IV' SrO.. di xxm. «rt. i. < h *4 QUAESTIO LXXVI, ARTICULUS 1 naJfl- · Ct cam. tit, tcl- m; per natuim tur in­ ita »ena >et ab illi il- · Ct aum. i. na nc · Ct qu LUT, ■π. ό,\ na ' >1Be10 »Ct cnae in ub LIS □S · Ct infra, qu. . Lxxrt, <1Π. i. Ul m · cr. Scot., n Seni., dût xn. ΙΓed ti­ ni us li­ re us • Qp. 1.-S.7Ï. kct i. na >n rn :st irntu 0Π od na JS, * n are on no­ on Se­ les jrn ·. <^ρ· » “· '°· · s. Ta. leCT. IXam sic in­ soc ne, rinin>$se ct opernri absque dependentia cx corpore : quod neque gra­ dibus metaphysi exilibus, neque tnathctnaticalibus convenit. Anima cnim intellectiva ct informat corpus, ct independet secundum eue rcalitcr a corpore, ct operatur rcali opera­ tione absque communicatione corporis, itu quod operatio illa a sola ct in seda anima est, quamvis îpsa anima sit in corpore: ct hoc quia ipsa nnimu habet esse independent a corpore, XXI. Nihil ergo obstat veritati attribuere ct quod non sit actus corporis, ct indeterminationem ad naturam cor­ poream, ct receptionem universaliter, excessui essentiali animae intellectivae supra corpus, idest subsistentiae scu independentinc cius secundum esse a corpore quoniam se­ cundum veritatem ista est radix; sive sit proximum fun­ damentum secundum rem, sive non. sed mediante potentia rcalitcr a sc distincta. Ex hoc cnim quod anima habet esse independent u corpore, sequitur et quod est forma non materialis, ct consequenter non determinata ad aliquam naturam corpoream; ct quod potest recipere sola, ct con­ sequenter universaliter. Nec haec latuerunt divum Thomam: immo ab ipso haec didici. Quoniam in quaestione praecedente ’ probavit essen­ •Art. 1 tiam animae, quam modo fatetur actum corporis, esse formam incorpoream, subsistentem, ct universalem in reci­ piendo, a posteriori, quia scilicet cognoscit naturas omnium corporum neque cnim dc uno accidente, quod ponitur intellectus, sed de ipsa animae substantia conditione* csfcntialcs tradidit. - Quamvis igitur utatur quandoque s. Thomas propria opinione dc distinctione intellectus ib anima, non tamen xic uti intclligcndus est, ut alligaverit hoc ad illam. Immo cx sua insinuavit doctrina etiam «ine illa re­ liqua posse intclligi. Et haec bene nota. XXII. In eadem responsione ad prunum, discutienda csset illa propositio: Anima intellectiva est finis generatio­ nis humanae ; quia videtur falsa, et a multis negatur. Sed quoniam cx proposito tractabitur dc productione «nimne • An. x. · Ci. in qu. cxviii huius ♦, ideo illueusque res haec differatur. «fcrnsfLkJ^. XXIII. In responsione id quartum, adverte quod s.Thomas respondet ud materiam: sed quia multi faciunt vim in forma, jicito quod responsio consistit in negatione mi­ noris, scilicet. Intellectus est abstraction essentia animae. Et ad probationem, scilicet: Intellectus non est actus corports, essentia animae est actus corporis, ergo intellectus er/ abstractior essentia ; dicitur quod committitur sophisma Figurae dictionis, mutando quomodo in magis, idest mo­ dum abstractionis in maiorem abstractionem. Quamvis cnim intellectus habeat hunc modum abstractions, scilicet non nctuarc corpus, ct essentia animae non habeat illum; essen­ tia tamen animae habet alium modum abstraciionis, quo magis abstrahit a corpore, scilicet subsistere in suo esse, scu habere esse substantiale non pendens a materia. Et hic modus est causa acquivoca illius modi abstrahendi qui convenit intellectui, ct potior illo, sicut universaliter causa cflcctu. Et hoc est quod s. Thomas intendit, ut patet intuenti. XXIV. In responsione ad quintum sunt quatuor dicta, circa quae est difficultas ct quaestio. Primum : Esse animae intellectivae est ipsum esse compositi. - Secundum, quod hoc non convenit aliis formis. - Tertium, quod propter hoc anima intellectiva non corrumpitur. - Quartum, quod proptcrca etiam aliae corrumpuntur. * t Contra primum cnim Scotus, in Quarto, dist. xi.m, qu. i *, ct in Quodlib., qu. ix. arguit tripliciter. Tum quia omne ens habet aliquod proprium esse. < Nec capio », inquit, < aliquod esse ens extra causam suam, et non habere pro­ prium esse. » Sed compositum, puta homo, est aliud ens ab anima. Ergo. Tum quia contradicit s. Thomas sibi ipsi : quia secun­ dum hoc, anima non esset perfectior coniuncta quam sc'WSrst. Aot. parata, quod s. Thomas tenet*. - Probatur sequela. Primo, M 9u,a nullum habens totaliter idem esse, est imperfectius ex hoc quod non communicat illud esse alteri. Probatur: quia communicare perfectionem supponit, non dat. - Se­ cundo, quia si ipsa retinens esse proprium est imperfecta | in essendo, quomodo compositum habens illudmct erit per- i fcctum in essendo? 213 Tum quia, si remanet esse totius compositi, consequens est quod compositum remaneat. XXV. Contra secundum arguo, quia hoc repugnat do­ ctrinae s. Thomae. Quoniam in bove ct ceteris non sunt duo esse substantialia, sed unum tantum, quo composi­ tum primo est, ct forms cl materio participatis e, apud • VU4 i- u». s. Thomam *. q». ir. *rt.j d 3| UI&Bt, iitf. XXVI. Contra tertium arguit Scotus, ibidem ·, dupliV * ·Ι. WU4citer. Primo, quod cx hoc sequitur magis oppositum. Quia Sc generatio est via ad esse compositi, et corruptio ab esse eiusdem. Ergo, «i esse compositi est illudmct quod est pro­ prium animae, esse animae intellectivae erit generabile et corruptibile. Secundo, quia si ita est, ergo ratio tuo in quaestione praecedente · «d incorruptibilitatem animae, quia est insc- * An· É parabilis ab esse, nihil valet. Quia cum illud esse sit esse compositi, dicetur quod, quemadmodum anima est separa­ bilis α composito, sic et ab esse; et sic mdc illatum fuit, Ergo separaretur a seipsa. XXVII. Contra quartum arguit Scotus, ibidem, qui* ra­ tio quare aliae formae corrumpuntur, est, non habere aliud esse α composito ; sed vel contraricla* ad corrumpens, vel separabili las α composito. - Potest quoque argui quod hoc est magis ratio oppositi. Quia û id quod proprie corrum­ pitur, est compositum; et si uliud est esse compositi, ct I aliud tormac; non est necesse, corrupto composito, cor­ rumpi formam; sicut nec universaliter, corrupto ente po­ steri ori , corrumpi prius. XXVIII. Ad evidentiam horum, notanda sunt duo: primo, convenientia et differentia inter animam intellectivam et alias formas, respectu esse; secundo, convenientia ct ditferentia inter compositionem substantialem ct accidenta­ • Ci. IUdB. MIL lem radicaliter tangenda est, ct breviter *. Quoad primum, commune est omni formae quod esse cxistcntinc, dc quo est praesens sermo, sit sibi proprium ita quod per se primo sibi convenit. Quod manifestatur cx eo quod formae convenit esse, ct non per aliud, quia nec per materiam nec per compositum, cum tam materi* sil actu per formam, quam compositum, ut patet VII Me· taphys., text, vu Et consequenter cuicumquc convenit, ra- ‘Λ.1?·; v»1, ?' tionc formae convenit. - Sed cum dupliciter intelligi possit «*.«·*. , quod esse est proprium formae, scilicet vel ut rationis es­ sendi. scu quo est, vel subiccti, scu quod est; in hoc com­ municare dicendum est omnes formas, quod esse est cis proprium saltem ut rationibus essendi. In reliquo autem, scilicet vindicare sibi esse ut quod est, differentia est inter forma». Quoniam quaedam sunt independentes a materia, scu subiecto : ct istis esse est proprium utroque modo, ut quo ct ut quod, ct ideo vocantur formae subsistentes; ct inquantum (formae sunt, esse eas comitatur, inquantum vero tales, puta independences, esse suum ipsae sustentant. Quaedam vero sunt dependentes a subiecto: ct talibus esse non est proprium ut quod est ; quia nunquam aliqua carum est naturale quod est. Et fundamentum huius differentiae est. quia form» di­ citur essendi causa, inquantum facit formaliter completum susccptivum ipsius esse ; ut diaphancitas quodammodo complet proprium subicctum luminis. Et propterea illic formae quae tantum imperfectionis habent ut a receptivo egeant sustentari, quia formae sunt, esse secum ferunt; quia vero sustinere per scipsas solas illud nequeunt, per­ ficiunt compositum ex sc ct receptivo, ut proprium rece­ ptivum ipsius esse. Aliae vero, quae sustentante non egent, sufficientes sunt ut per seipsoi suum sustineant esse, ac subsistant. Et propterea esse dicitur, et est, omnino pro­ prium formarum subsistentium, quin ut quo ct quod *ibi illud vindicant: reliquae vero ut quo tantum. XXIX. Et quoniam formae istac subsistentes sunt du· plicis ordinis, quaedam sic subsistunt ut non possint esae aliis rationes essendi. ct has vocamus Intelligentias; quae­ dam vero sic subsistunt ut tamen possint esse aliis rationes essendi, ut anima intellectiva hominis, ct cacli, st est ani­ matum; considerandum est quod istac habent in sc tria ordinate, ct quod sint formae, ct quod subsistentes bcu independentes, cl quod rationes essendi compositis. Quorum 214 QUAESTIO LXXVI, ARTICULUS I ordo cx effectibus patet : nam cx primo habent quod esse comitetur inseparabiliter eas; cx secundo habent quod susti­ neant sufficienter illud; cx tertio habent quod communi­ cent illud composito. Kursus, cx primo habent quod sint quo; cx secundo, quod sint quod; cx tertio, quod sint pars alicuius compositi, cum quo illo esse gaudeant. Et rursus, in primo conveniunt cum omnibus formis; in secundo,cum Intclligcntiis; in tertio, cum formis materialibus. XXX. Est ergo didcrcnria inter animam intellectivam ct alius formas sensibilium in hoc, quod esse est sibi vere proprium ut quo ct quod, reliquis vero ut quo tantum, ha quod çsse quo homo est, prius convenit animae intellecti­ vae, et non solum ut quo, sed ut quod est, quam compo­ sito. In reliquis vero esse prius convenit formae ut quo, non tamen ut quod ; sed composito convenit prius ut quod est, et per compositum formae. Et ratio diversitatis iam dicta • Sum. xxrru, est * : quia in reliquis compositum tantum habet rationem sufficientis susccptivi ipsius esse, reliqua vero sunt inquan­ tum sunt aliquid illius; in homine vero non solum com­ positum, sed anima est sufficiens receptis uni ipsius esse, ct prius natura ipsa anima, quae prior est naturaliter com­ posito, ct cx sua substantiali et intrinseca perfectione, hanc habet independentiam, qua sustinet in se esse. Et propterca singulariter attribuitur animae intellectivae quod esse sibi sit proprium, ct quod illud communicat composito ; ct di­ citur quod hoc non convenit aliis formis; ct quod propter hoc anima intellectiva non corrumpitur cum composito, sed retrahit illud esse sceum; ceterae autem formae, quia hoc non habent, corruptibiles sunt cum compositis quo­ rum sunt. Haec enim omnia manifeste sequuntur ex prae­ dicto fundamento: si enim anima esse habet independens a corpore, illud retrahit secum, composito corrupto; et sic non corrumpitur necessario, composito corrupto. - Haec de primo. • CL non», cil XXXI. Quoad secundum ♦, delibandum est breviter, prwcip. quod compositio substantiolis ct accidentalis in hoc conve­ niunt, quod utraque constat ex uctu et potentia. Sed diiferunt in hoc, quod in substantiali fit ens ct unum per se, in accidentali vero non. Et radix huius diversitatis est, quia ens ct unum per se, oportet in aliquo uno tantum genere cl specie essentialiter esse; ac per hoc, cx essentialiter actu ct essentialiter po­ tentia componi, si compositum est; ulioquin non esset es­ sentialiter in una specie. Essentialiter autem potentiam ali­ cuius actus, illam ct solam esse constat, quae nihil aliud est quam potentia illius; ut figurabile respectu figurae, ct calcfactibile respectu caloris significant, et sic dc aliis. Qunndocumque autem unus solus actus cum sola potentia adu­ natur, unum tantum esse intervenit secundum illum actum; ac per hoc, per se ens ct unum fit. Quando vero duo actus uniuntur, duo quoque esse ncccssc est fieri; ne per hoc, non per se ens, nec per se unum, sed ens ct unum ΡύΓ accidetii. Propterca VII Metaphys. 9 dicitur quod ex χιη.η.8. ' duobus actibus non fit unum perse. Verbi gratia, calidum constat cx calore ct calcfnctibili ; calcfactibile autem non est tantum hoc quod significat calcfactibile, idest capacitas caloris; sed est in se alterius naturae, puta ligneae vel aqucac. Et propterca ex calefactibili ct calore non fit per se ens ct unum : quia cx illa substrata natura, puta aqua vel ligno, et calore non potest fieri per se ens ct unum ; ponit enim utrumque eorum suum esse proprium, ct con­ sequenter duo entia constituuntur. Sed si calcfactibile non esset alicuius certae naturae, sed huius tantum, quod na­ turaliter esset potentia ad calorem et frigus ; tunc cx ca­ lefactibili ei calido fieret per se unum ens, quia ibi nullum interveniret esse nisi caloris ; calcfactibile enim nullum aliud cx se ndduccrel esse, sed ad caloris esse specificaretur; ac per hoc, in unum tantum quod quid erat esse utrumque adunaretur, quod est esse per se ens ct unum. - Et quo­ niam in compositione substantiali subtectum est ens in pura potentia, in accidentali vero ens in uctu, ut dicitur • Asirreb. in II de Anima, commento rv *; ideo ibi fit unum per se, hic vero unum per accidens. XXXII. Patet ergo quod radix quod compositum sit per se ens ct unum, est unitas esse, ct quod non sit per se ens ct unum, est pluralitas esse; ct quod unirai ct pluralitas esse attenditur secundum unitatem ct pluralitatem formae, quia per se primo formae convenit. Et propterca intolera­ bilis est Physicorum · error, dicentium in composito esse • ,-Αχ^/βϋ. tot esse quot entitutes : destruit enim hoc naturam compo­ sitionis essentialis, ct illud maximum mctaphysicac princi­ pium iam ♦ probatum, quod esse per se primo convenit • Nm. ure. formae, ct multa alia. Unde praeclare Aristoteles, in II de Anima, in text, vu *, exclusit quaestionem quomodo ex anima ct corpore fiat unum, per hoc quod ente et uno multipliciter dicto, cuius proprium est esse, actus est, XXXIII. His praelibatis, dicendum est ad rationes in oppositum*. Et ad primam dicitur quod omne ens habet * a. aux an aliquod esse proprium, ut proprium distinguitur contra cx· truncum, quia nulla res est per esse extraneum a se: non autem ut proprium distinguitur contra commune. Immo nulla pars habet esse proprium hoc modo : quia quaelibet habet esse commune sibi ct toti, dum in toto est. Ad secundam dicitur quod stant haec duo simul, ct quod anima intellectiva suum esse composito communicet, ct quod iit imperfectior separata; sicut stat cum sua indepcndcnlii quod sit naturaliter pars speciei humanae. - Et cum obiicitur quod communicare non dat perfectionem, respondetur quod communicare formalitcr, addit perfectio­ nem communicanti, communicare effective, non. Modo anima communicat formalitcr se ct suum esse composito, ct acquirit perfectionem in sui coniunctionc ad corpus. Et quamvis idem omnino esse hobcat separata ct eo ni uncta, non tamen eodem modo. quia coniuncta habet illud inte­ grando humanam speciem, cuius est pare; separata vero, non integrando. Et quia alio et alio modo hnbct, ideo mi­ rum non est si perfectiorem statum habet in composito quam extra : attenditur enim perfectior Matus iuxta modum habendi. - Et hinc patet ad illud quaesitum, quare ct quo­ modo separata est imperfecta in essendo, ct compositum perfectum in essendo. Hoc enim est ratione modi habendi idem esse: scilicet in integritate speciei; ct absque integri­ tate illius. Ad tertiam autem, iam patet cx dictis ♦ et quare potest * Nia. uw, m· remanere esse compositi, corrupto composito: quia illud esse non conveniebat primo composito, etiam ut quod; sed formae ut quo ct ut quod. Unde esse hominis est formae ut propnum. hominis vero ut communicatum: ct ideo non est mirum si remanet, composito, idest homine, corrupto. XXXIV. Ad rationes contra secundum cl quartum ·, XX Γΰ simul dicitur quod procedunt cx malo intellectu verborum s. Thomae. Cum enim dicit s. Thomas in littera, quod non accidit in aliis formis, ly quod non refert identitatem esse formae cum composito, sed proprietatem esse respectu for­ mae. Ita quod non est sensus: Habere idem esse cum com­ posito non convenit aliis formis, quoniam hoc convenit omnibus substantialibus. Sed est sensus: Habere esse com­ positi ut proprium ut quod, non convenit aliis formis; quoniam hoc convenit tantum independentibus a subiccto formis, ut patet cx dictis ♦. Qia.nu. XXXV. Ad rationes autem contra tertium dictura *. re­ spondetur. Et nd primam, negatur sequela. Quia esse ani­ mae non ponitur esse compositi ut proprium, sed ut com­ municatum ; ct ideo corruptio quae est ab esse compositi, non hoc facit ut esse compositi non sic, sed ut non sit com­ positi. Ex quo enim non est proprium compositi, sequitur quod non aufertur, ipso ablato; sed quod desinat ipsius esse, ct cum eo cuius est proprium remaneat. In hi$ vero quorum esse est proprium composito, corrupto composito ncccssc est esse corrumpi, utpote cius proprium : ct con­ sequenter forma remanere non potest. Unde optime ratio illa infert incorruptibilitatem animae intellectivae, ct corru­ ptibilitatem aliarum. Et per hoc idem patet responsio ad secundam: quia quamvis forma sit separabilis a composito, non tamen al· esse compositi. Quia aut illud esse est primo compositi ut quod: ct tunc cum ipso corrumpitur, ct consequenter forma. Aut illud esse est primo formae edam ut quod: et tunc non est compositi nisi ut communicatum, formae vero ut omnino proprium. Et consequenter forma est omnino •o • I/. VU. QUAEST1O LXXV1, ARTICULUS I ms ie, aSC * F*yUtc ». :iU/ * Num. lirai. ie n it · Ci. sum. xmr. r> ) t i » » t • Num. unit, • Ci. num. ui. utu. • Num. wmil. »qq. • Ci. num.xxif- inseparabilis ab esse compositi : nec potest separari ab illo, nisi separetur n seipsa, cui per sc primo convenit illud esse. Λ composito nutem nihil prohibet separari, propter solubilem eorum connexionem. Unde non est idem indi­ cium de separatione ti composito et ab esse cius, quando esse non est eius ut proprium, sed ut communicatum, ut in homine accidit. Quare omnia stant solida. XXXVI. In responsione ad sextum, circa unionem ani­ mae intellectivae ad corpus, duo sunt notanda: primum • a. "· «“’"·· eH» sit unio illa; secundum, quomodo naturali»·. De quidditate enim illius unionis, multi dubitant an sit substantia vel accidens; absolutum vel rcspectivuin; pro­ prium vel separabile ab anima. Si enim est substantia : ergo aliquid substantiae animae desinit esse in morte hominis, quando unio illa desinit. Si accidens proprium : ergo re­ manet in anima post mortem, et sic anima est separata ct unita simul. Si accidens separabile, puta relatio: ergo anima constituit hominem per accidens. Et si dicatur, concedendo ct distinguendo hoc ultimum membrum, quod illa unio est relatio; sed animam constituere substantiam composi­ tam per relationem contingit dupliciter, scilicet dispositive, vel formalitcr ; ct quod primo modo non inconvenit, et sic anima mediante unione accidente constituit substantium:contra hoc est primo, quia unio non est dispositio, sed est ipsa constitutio ct integratio compositi; secundo, quia apud • ,lb· *· Thomam ·, nullum accidens, tam absolutum quam respe5U let. i ctivum, praevenit substantiam. Unde remanet dubium quid sit illa unio. Dc naturalitate autem cius pro tanto est dubium, quia si unio naturalis est. separationis status videtur violentus; ct lie, cum violentum non sit perpetuum, erit resurrectio naturalis. XXXVII. Ad evidentiam primi, sciendum est quod unio potest sumi dupliciter. Uno modo, pro relatione unionis inter materiam ct formam ct dc tali non est sermo. Alio modo, pro fundamento illius relationis : et haec fundamen­ talis unio, quaeritur quid iit. Et breviter dicitur quod, quemadmodum causa effectisα distinguitur in actum pri­ mum, scilicet formam quae est principium agendi, ct netum secundum, qui est cius causalius; ita causa formalis distin­ guitur in ipsam causam formalem, ct cius causulitntcm for­ malem; quae nihil aliud est quam dure esse formalitcr subiccto; quod nihil aliud est quam actualitcr esse id quo subicctum est substantialiter, si est forma substantialis, aut accidcntalitcr, si est forma accidentalis. Et quoniam unio fundamentalis animae ad corpus nihil aliud est quum causalités formalis ipsius in corpore; idcirco, sicut vana est quaestio dc causalitatc formali an sit sub­ stantia vel accidens etc., ita dc unione. Constat enim quod causulitos formalis est vclut operatio per modum actus se­ cundi, ipsius causae formalis; ct quod nihil supra causam formalem addit nisi ipsam formam esse netum subtecti. Quod non est ipsa forma, nec ipsum subicctum, nec ali­ quod ens medium (quin esset processus in intinitum): sed est subicctum ct formam in esse tali indivisa esse; seu, subicctum esse, simpliciter vel secundum quid, tali forma. Et propterca, sicut causae formales sunt duplices, quia quaedam separabiles nb his quorum sunt causae, quaedam non ; consequens est quod quibusdam formis causalitas for­ malis, ne per hoc unio, adsit separabiliter ; ct quibusdam non. - Nec propterca est accidens, nisi metaphorice su­ mendo accidens, idest extra essentiam : ct hoc in actu, quia in nptitudinc est essentialis formae omni. Propter quod conveniens exemplum dedit s. Thomas in textu dc esse sursum respectu ignis: hoc enim non est accidens per ac­ cidens igni, sed proprium est sibi, quamvis impcdibiliter. 21 5 Et quoniam haec communia sunt omnibus formis, con­ venire quoque est nccesse animae intellectivae. Unde ad quaesitum dicitur quod unio ista est causalitas formulis animae intellectivae respectu corporis, quae est dare esse formale. Et cum dicitur, .hn est substantia, vel accidens: dico quod, proprie loquendo, dicendum esset quod est causalitas substantiae. Tamen, ut quaerenti satisfiat, di­ catur quod non significat unam substantiam simpliciter; sed unam in alia , scilicet formam in materia. Et ideo cum aufertur, non est opus quod desinat substantia simpliciter, sed una substantia in alia: quod potest fieri utraque rema­ nente seorsum. XXXVIII. Ati ea autem quae naturalitatem huius unionis tangunt,·, breviter dicitur quod unio animae ad corpus ‘aim-nrc. procul dubio naturalis est. Sed non convincit resurrectio­ nem futurum; quamvis probabiliter eam suadeat, apud s. Thotnam in IV Contra Gent., cap. lxxix. Potest enim dici vel, ut Avicenna putavit ·, quod unio est naturalis ·£*/«««□, f«. . . . . . ’ .., u ▼, «p- Uh animae m sui pnncipio; esse vero separatam est ubi na­ turale post ; ita quod uterque status est sibi successive na­ turalis. quemadmodum animalibus in scipsia animalificanlibus naturale est in principio vivere in utero materno, ct post extra uterum. \ cl, cum s. Thoma in IV Contra Gent., cap. i.xxxi, quod cx hoc nihil aliud sequitur nisi quod re­ surrectio est naturalis quoad finem; quia scilicet tendit ad finem , scilicet unionem animae ad corpus, quae est natu­ ralis secundum esse ·, non tamen secundum heri, sed su- 'cSA. îjM.te pernaturalis. Et ideo de violento ct imperfecto est distinguendum. Non cuin Scoto, in Quarto, dist. x cm, qu. n *, somniante *Pn>p-> quod anima sit talis pars hominis, quod nullam perfectio­ nem acquirit in toto, sed tantum communicat; ct ideo non inconvenit perpetuo impediri, ct manere in sutu nullam imperfectionem in eu ponente. Quoniam hoc est ct contra ipsum, qui in quaestione praecedente ♦ dixit sc non capere · Art. l quod aliquod sit ens absque proprio esse quod limen ponit qui animam tantum communicare sc dicit composito. Et contra veritatem : quoniam dc ratione partis. ac per hoc omnis partis, est perfectionem habere in toto; alioquin na­ tura non propter melius componeret, nec partes haberent rationem materiae respectu totius. - Sed distinguendum po­ tius est quod violentum est duplex: alterum, oppositum tam termino quam viae naturali; alterum, oppositum ter­ mino, sed non viae naturali. Idest, alterum quod est in esse cuius oppositum esset naturale, sed tamen non habet in sua natura principium viae ducentis ad illud esse naturale: alterum, quod est in esse cuius oppositum esset naturale, et in natura illius est principium eundi ad tale esse, ut patet gravi retento sursum. Prima violentia non potest perpetunri: quia ponit principium viae perpetuo impediri. Se­ cunda autem non inconvenit si perpetuetur: quia proprie violentia non est, ubi nullum principium perveniendi ad terminum impeditur; quamvis, si esset in termino, ille sta­ tus esset naturalis. - Talis autem violentia est animae se­ paratae : quoniam habet aptitudinem ct inclinationem na­ turalem ad unionem quoad esse, non quoad fieri. Et hoc est quod occulte sensit s. Thomas, dum dixit · 1 v i s. • t quod resurrectio est naturalis secundum finem, et non secundum principium activum; ct consequenter nec pas­ sivum, quia omni potentiae passivae naturali respondet activa naturalis. In hoc enim manifeste patet · quod sepa- · um ratae animae unio secundum esse· est naturalis; sed seeundum suum fieri est superanturalis. - Quiit umen ratio- ° 'k‘a' nubile est quod nec etiam talis imperfectio n prima causa in tam nobili natura perpetuo permittatur, probabilis ratio resurrectionis fidei suffragatur. QUAESTIO LXXVI, ARTICULUS II 2I6 ARTICULUS SECUNDUS UTRUM INTELLECTIVUM PRINCIPIUM MULTIPLICETUR SECUNDUM MULTIPLICATIONEM CORPORUM I Scit.. &tt. vm, qu- r, art. 3, 6; Π, dht. xni, qu. ti. art. t; If Conf. Gent.. cap. ιχχιπ, lxiv; De Spirit. Creat., art. g; Qu. ct: Anima, -juvd, çwu Ραά. ξι om. pA. 2!8 QUAESTIO LXXVL ARTICULUS II extra animam. - Sed secundum sententiam Pla­ discipulo, et alia in magistro. Quomodo autem tonis, res intellecta eo modo est extra animam, causctur, in sequentibus * ostendetur. Ad sextum dicendum quod Augustinus intclligit Auo intclligitur: posuit enim ♦ naturas rerum a animas non esse plures tantum, quin uniantur in materia separatas. Ad quintum DICENDUM quod scientia alia est in una ratione speciei. Coawnenuria Cardinalis Catotani irit.v» clarus est, contra Avcrrocm directe motus. - In nesciunt dicere, nisi quod quin id quod est in intellectu corpore unica est conclusio negative respondens quae­ est unum ct multiplex : unum cx parte intellectus, multi­ plex cx parte qua respicit phantasmata istius et illius; sito: Impossibile est intellectum quo intelligimus, esse unum in omnibus. Et probatur tripliciter; primo, in via Platonis; unum inqunntum est in se ens, multiplex inquantum est secundo, in via Aristotelis; ct lenio, simpliciter. verum secundum adticquationcm aut inadaequationem ad II. Quoad primum, ducitur ad impossibile. Si intellectu» phantasmata. Et hanc multiplicitatem dicunt sufficere ad caset unus, Socrates ct Plato essent unus homo numero hoc quod Socratis ct Platonis sit diversum intclligcrc sim­ essentialiter. - Tenet sequela : quia apud Platonem ipsa pliciter, vel secundum quid: quoniam id quod est intelle­ anima est homo. ctus continujtur Socrati ct Platoni cx hac parte quu est HI. Quoad secundum, ostensive. Impossibile est pluri multiplex, ct non cx illa parte qua est unum. - Sed contra numero habere unum esse numero : ergo impossibile est hos latior habendus esset sermo quam locus iste exigat: plurium numero cs*c unam formam numero. Probatur: ct aut in ΙΠ dc Anima, aut in speciali tractatu hoc facie­ quia forma est essendi principium. — Ergo non potest esse mus, Deo concedente. unus intellectus. Et tenet sequela haec; quia intellectus est VI Nunc autem advertendum est quod s. Thomas non potentia animae, quae est forma substantialis hominis, apud disputat hic contra primos quia contra Avcrrocm agebat, cui illorum opinio repugnet, ut putet in commento v tertii Aristotelem. IV. Quoad tertium, ducitur ad impossibile sic. Si intel­ de Anima ·. ubi vult potentiam phantasmatum esse activam lectus esset unu* in omnibus, omnes homines essent unus respectu intentionis intellectae; quod salvari non potest in intelligent, et unum numero haberent intclligcrc respectu osc vero, nisi addatur ali.i fatuitas, quod case relativum habeat per sc motorem. eiusdem intclligibilis. Hoc est impossibile. Ergo. Consequents, quoad primam partem, probatur. Quia Secunda horum responsio, quae cx Avcrroc · sumpu est. unitas operantis attenditur penes unitatem principalis agen­ praevisa ct exclusa est a s, Thoma in hoc quod dixit quoJ tis. Constat autem quod intellectus est principale inter actio unius agentis non multiplicatur nisi duobus modis. Notantcr enim dixit actio, idest operatio cx parte operan­ omnia quae mint in homine, et quae faciunt ad intclligcrc quia omnia sibi obediunt. Assumptum vero manifestatur tis, idest secundum quod exit ab operante. Quoniam quam­ cx differentia inter agens principale et instrumentale in hoc vis ab eadem forma numero, quae est unn in se ct mul­ quod est dare unitatem ct pluralitatem operantis: quoniam tiplex in respectu, possint inferri multae passiones eiusdem unitas vel pluralitas operantis attenditur penes unitatem ct rationis, secundum diversitatem simul patientium, ut patet cum inulta simul calefiunt ab uno calido; non Limen istn pluralitatem agentis principalis. Quoad secundam vero partem, probatur consequentia multiplicitas respectuum in calore sufficit od hoc quod iic* Pluralitas operationis in eodem operante respectu eius­ sint multae calefactiones activae ; nisi forte recurratur ad dem obiccti, aut est ratione pluralitatis organorum, aut diversitatem partium caloris calefacientis. Sed hoc incile ratione plurium formarum. Sed neutrum hic potest dici. subtrahitur, si ponamus tale agens esse indivisibile: tunc Ergo. - Maior haec, quoad primam partem, manifestatur cx enim actio necessario est una, quamvis passiones sim plusupradictu differentia. Quoad secundum vero: quia contin­ rcs. - Cum ergo intellectus sit impartibilis, cx hoc quod git idem pluribus formis plures actiones elicere. Sufficien­ species intclligibilis est multiplex secundum respectum ad tia autem disiunctirac relinquitur per sc nota. - Minor vero, diversa phantasmata, non potest salvari pluralitas intelle­ quoad primam partem, probatur: quia intclligcrc nullo exer­ ctionis. Tum quoniam ista pluralitas est pluralitas ope­ cetur organo. Quoad secundam vero; quia unica tantum rationis ex parte operantis: cum sit actio immanens, et in uno intellectu est forma unius intclligibilis, scilicet spe­ non transiens in aliquid extra. Tura quoniam Socrates iocies abstracta a phantasmatibus, non phantasmata ipsa. tclligit ut operans, ct habet sc ad intellectionem ut cx quo Quod probatur: quia cx phantasmatibus eiusdem speciei oritur intellectio; ct non ut passum, seu materia nd quam non abstrahitur nisi una species. Quod manifestatur in sin­ terminatur, ut experimur in nobis. Et proptcrca dixit s. Tho­ gulis hominibus: in uno enim ct eodem homine nullus mas quod, nisi ponatur quod phantasmata sint formae in­ ponit abstrahi plures species n pluribus phantasmatibus tellectus, non potest cx eorum diversitate inferri diversitas eiusdem. - Et hinc concluditur coroUflrie quod intollcni- actionis. - Sed isti sunt sine ratione loquentcs. Quare omit­ bilis sit error Avcrrois, qui propter pluralitatem phanta­ tamus cos: non enim sunt digni dc quibus hic verba fiant. \ II. Circa dicta s. Thomae hic, est unum aliud dubium: smatum in hoc et in illo, posuit plurificnri intellectiones. Et tenet sequela : quia illa non sunt formae intellectus, quomodo scilicet est possibile quod in uno homine sint diversa phantasmata eiusdem speciei, cum duo accidentia sed obiecta quodammodo, ut colores respectu visus. V. Circa hanc rationem, adverte quod Avcrroistac sunt eiusdem speciei non possint simul in eodem esse. Ad hoc quamvis possit dici quod in littera non dicitur divisi. Quidam enim adeo insaniunr, ut concedant conclu­ sionem secundum rem, dicentes Socrati* ct Platonis esse quod sint simul, et consequenter potest intclligi quod sunt non solum unum intellectum ct unam speciem intclligi- successive: intentio tamen litterae obstat, quia intendit, con­ bilem, si species acceptatur, sed unum numero intclligcrc tra Avcrrocm, quod a diversis phantasmatibus eiusdem spe­ subicctivc; plura vero obicctive quodammodo, ex parte ciei simul non abstrahitur nisi una species. Nulla enim scilicet phantasmatum. Quidam vero, ipsi A verrai consen­ fuisset instantia contra hoc, cx eo quod cx multis phan­ tientes, ponunt alium esse intellectionem Socratis, aliam tasmatibus successive non generatur nisi unn species, quem­ Platonis ; quamvis unum ponant intellectum ct speciem in- admodum cx multis guttis aquae cadentibus non fit nisi tclligibilcm in utroque. Utrique tamen eodem modo re­ una cavatio Inpidis, ultima in virtute praecedentium agente. VIII, Unde dicendum est quod duo phantasmata esse spondent, in hoc tantum differentes, quod dicta illorum applicantur ad actum primum ct secundum; istorum vero eiusdem speciei Contingit dupliciter, vel in repraesentando tantum, vel in essendo ct repraesentando * ct quod prima ad actum primum tantum. possunt esse simul in eodem, alia vero non. Exemplum Dicunt ergo quod cx pluralitate phantasmatum provenit pluralitas operationis, vel simpliciter, apud secundos ; vel primorum, phantasma huius lapidi» et phantasma illius: secundum quid, apud primos. Quomodo autem hoc accidat exemplum secundorum, duo phantasmata unius ct cius- T QUAESTI O LXXVI, ARTICULUS Π utem •Qa.cxvU,an , Jligit Jr in Jcctu lultllius ; i est 1 nd L ad > i ra­ dic­ es ( ntra «at; ide· non bat, 4« :rtu 'nni * OlfTOttaai· pirt. <. t in um CSÎ, · CL toe. nt. lod dis. an­ im­ alcm net ata Od ad tile me luod nd lebe­ et in­ no mi O- n:as je­ ll, n: nt lia ur nt nem nnisi ic. sc io oa in s: IS- dent lapidis. Et quoniam a phantaxmatibus secundum re­ praesentatam naturam fit abatractio «pccici, ideo s. Thomas, utens phantasmate cx parte repraesentatae naturae, simpli­ citer vocavit phantasmata eiusdem speciei, quae sunt eius­ dem speciei repraesentatis»». ct posuit ea simul in eodem, ut phantasmata duorum lapidum. Loquitur ergo dc cis in repraesentando, non in essendo. Non enim videtur eiusdem rationis esse sufficere ad re­ praesentandam hanc proprietatem indi vidualem ct illam, nisi quis dicat quod individuatio phantasmatis est repraeseritatis a indtviduationi» obiecti. Et tunc oporteret dare ter­ tiam responsionem, dicendo quod, quamvis phantasmata sint simul ct eiusdem speciei, non tamen in eadem parte subiccti Vcruntanicn secunda responsio videtur probabilis. Quo­ niam individuatio phantasmatis Socrati* cx pane ipsius phantasiae, et non rei repraesentatae, sc tenere videtur: ct consequenter ipsa natura phantasmatis proprietatem individualcm Socratis repraesentat; «e per hoc diversorum indi­ viduorum diserta secundum naturam phantasmata sunt, et consequenter distinguuntur specie. - Et confirmatur huc: quin alioquin cogitative non posset forte directe cogno­ scere intentional individuates omnium IX. In responsione nd secundum, adverte primo quod, quemadmodum corpus non est causa animae nee in esse nee in fieri, scd occatio cl materia in qua fit; ira non est causa unitatis et multitudinis carum, sed occasio ct ma­ teria in qua. Et in hoc sun responsio s. Thomae. Unde minor, proprie loquendo, negatur. Vcl distinguatur dc vera causa ct occasione ; a veni enim causa rem dependere oportet. Adverte secundo, tu Thomistii, quod s. Thomas loqui­ tur hic dc unitate ct multiplicatione numerali, et dicit idem esse indicium de cs*c rei, et illius unitate ct multiplica* 0. »i, obicctum visum nihil addit nisi relationem rationis, qua intelligitur terminus visionis); secundum diversas opiniones dc multiplicatione numerali relationis, diversimode dici potest. Secundum enim tenentes in uno termino relationem eiusdem rationis non multiplicari, quanturneumque termini multiplicentur cx altera parte, oportet dicere quod, quamvis cx parte plurium specicrum intelligibilium in diversis intel­ lectibus sint multae repraesentationes lapidcitatis ; cx parte tamen lapidcitatis est una repraesentatio, qua est unum re­ praesentatum omnibus ; quemadmodum Socrates albus est unum simile unica similitudine mille albis. Et haec est °P’n’° ·· Thomae ·. Ideo apud ipsum lapiJcitas est unum m art*/’r*'U*L *nIc^cclum oninino; et per privationem omnis differentiae numeralis, ct per positionem unius numero esse relativi quo est intellecta. Nec quoad hoc differt unum vel plures •(Xnaœ.priee. ponere intellectus: quia nec illu unitas negativa *, nec ista positiva variatur propter pluralitatem intellectuum, ut putet cx dictis. Secundum vero ponentes relationem pluriticari plurificato altero termino, dupliciter dici potest. Primo quod, quia omnes relationes eiusdem rationis in uno termino sc habent ut una, ideo simpliciter conceditur quod lapidcitas est unum obicctum numero in cmc obicctivo; quemad­ modum Socrates dicitur unum simile multis consimilibus, quamvis plures sint relationes similitudinis in Socrate. Secundo potest dici quod, quin in obiccto res ipsa est ter­ minus cognitionis, esse vero obicctivum est conditio sine qua non . non inconvcnit concedere quod intellectum la­ pidis apud diversos intellectus sit unum ct multiplex; unum secundum rem quae terminat cognitionem, multiplex se­ cundum conditionem sine qua non. Ex hoc enim non se­ quitur quod intellectum lapidis plurificctur numero in me ct in te; sed quod conditio eius sine qua non multipli­ cetur : quin intellectum quidem est unum per negationem omnis numeralis differentiae, ct tamen habet multos respe­ ctus eiusdem rationis ad multos intellectus. Et »ic patet quod cx unitate intellecti, ut intellectum est * objective, non sequitur unitas intellectus. Sed bene * η K sequeretur cx unitate intellecti secundum esse subicctivum in intellectu : et si sic, esa et necessario unum: cuius oppo­ situm patuit in praecedenti responsione. ARTICULUS TERTIUS • a. « II. 3I< I • s. Th - bu 1 cap. τι. UTRUM PRAETER ANIMAM INTELLECTIVAM SINT IN HOMINE ALIAE ANIMAE PER ESSENTIAM DIFFERENTES It Cant. Gent- cap. χνπι; Ik PtM* qu, ii|, «ru a. nd 9; Dr Spirit. Crtat., λπ. J; Qu. de Anima, •ub.n.cap.in. •s.n. - I)kci.ii. ·. MI. cjp.u, 0^7. ctiva; animal vero dicitur ex hoc quod habet corpus animatum anima sensitiva. Anima ergo intellectiva comparatur ad corpus animatum anima sensitiva, sicut forma ad materiam. Non ergo anima intellectiva est cadum per essentiam cum anima sensitiva in homine; sed praesupponit eam sicut materiale suppositum. Sed contra est quod dicitur in libro de Eccles. Dogmat. *: Neque duas animas esse dicimus in homine uno, sicut lacobus ct alii Syrorum scri­ bunt. unam animalem, qua animatur corpus, et immixta sit sanguini, et alteram spiritualem, quae rationi ministret: sed dicimus unam et eandem esse animam in homine, quae et corpus sua socie­ tate virijicat, et semetipsam sua ratione disponit. Respondeo dicendum quod Plato * posuit diver­ sas animas esse in corpore uno, etiam secundum organa distinctas, quibus diversa opera vitae at­ tribuebat; dicens vim nutritivam esse in hepate, concupiscibilem e in corde, cognoscitivam in ce­ rebro. Quam quidem opinionem Aristoteles reprobat, in libro de Anima *,· quantum ad illas animae partes quae corporeis organis in suis operibus utuntur, ex hoc quod in animalibus quae decisa vivunt, in qualibet parte inveniuntur diversae operationes animae, sicut sensus ct appetitus. Hoc autem non esset, si diversa principia operationum animae, tanquam per essentiam diversae, diversis panibus corporis distributa essent. Sed de intel­ lectiva P sub dubio videtur relinquere* utrum sit separata ab aliis partibus animae solum ratione, an etiam foco. « cDncupiidkHm. - ccncvpiiwiliam F, auicupiititivam ccttti I 3) inldiativa. - iutrllcctu cudiccs ct .ιό; fro Mpjretfy srp.u-atiu et <0. DsA- Cxp. n. •u.l f c*p. n. Icet. «· • h D,d.vxLll. ’ll· . LiV. 11. op- “· ». ΊΝ bô. w«. duritî· quod , ino »c deitas :madlibus, te. t teraine π lu· num t sci Βε­ ι me ipliacm •pc:um cnc · et μ. um Po­ et π­ ια ;o Ώ n i. Π * Cap. XT. f?/ e a - · In Tmjro. Did. να.’. II, 1 »3h *15· * r I » · !,.··>. II. Cap. :i. e- 7» ». Th. kC<. I».- U. Ub. * I, ap. ». ti. rt>: a. Tb. 1«»· iw. I » i I t • IbU.-tlXa-p. QUAESTIO LXXVI, ARTICULUS III Opinio autem Platonis sustineri utique posset, si Sic ergo dicendum quod eadem numero est poneretur quod anima unitur corpori, non ut for. anima in homine sensitiva et intellectiva et nu• α an. i. ma, sed ut motor, ut posuit Plato*. Nihil enim in- tritiva. Quomodo autem hoc contingat, de facili T conveniens sequiturï, si idem mobile a diversis mo­ considerari potest, si quis differentias spccicrum toribus moveatur, praecipue secundum diversas ct formarum attendat. Inveniuntur enim rerum partes.-Sed si ponamus animam corpori uniri sicut species et formae differre ab invicem secundum formam, omnino impossibile videtur plures animas perfectius et minus perfectum : sicut in rerum • r· «j, per essentiam differentes in uno corpore esse *. ordine animata perfectiora sunt inanimatis, et ani­ Quod quidem triplici ratione manifestari potest.’ malia plantis, et homines animalibus brutis; ct in Primo quidem, quia animal non esset simpli- singulis horum generum sunt gradus diversi. Et 4 citer unum, cuius 4 essent animae plures. Nihil ideo Aristoteles, in VIII Metaphys. *, assimilai ’ ' enim est simpliciter unum nisi per formam unam, species rerum numeris, qui dilferunt specie se- βΐ·“ι·Β· per quam habet res esse: nb eodem enim habet eundum additionem vel subtractionem unitatis. res quod sit ens, ct quod sit una; et ideo ea quae Et in II de Anima *, comparat diversas animas denominantur a diversis formis, non sunt unum speciebus τ· figurarum, quarum una continet aliam; r’ simpliciter, sicut homo albus. Si igitur homo ab sicut pentagonum continet tetragonum, ct excedit. aha forma haberet quod sit vivum, scilicet ab - Sic igitur anima intellectiva continet in sua vir­ anima vegetabili; ct ab alia forma quod sit ani­ tute quidquid habet anima sensitiva brutorum, et mal, scilicet ab anima sensibili : et nb alia quod nutritivn plantarum. Sicut ergo superficies quae sit homo, scilicet ab anima rationali ; sequeretur habet figuram pentogonam. non per aliam figu­ quod homo non esset unum simpliciter : sicut et ram est tetragona, ct per aliam pentagona; quia Aristoteles argumentatur ‘ contra Platonem, in superflueret figura tetragona, cx quo in pentagona VIII Metaphys. *, quod si alia esset idea anima- continetur: ita nec per aliam animam Socrates ap. n. n. 3 |IS. ct ftjjn bipedis, non esset unum simpliciter est homo, ct per aliam animal, sed per unam et ’νΚ.ι«α.·«ί.’ animal bipes. Et propter hoc, in I de Anima ♦, eandem. contra ponentes diversas animas in corpore, in­ Ad primum ergo dicendum quod anima sensitiva quirit quid contineat illas, idest quid faciat ex cis non habet incorruptibilitatem ex hoc quod est sen­ unum. Et non potest dici quod uniantur per cor­ sitiva: sed ex hoc quod est intellectiva, ci incorru­ poris unitatem: quia magis anima continet corpus, ptibilitas debetur. Quando ergo anima est sensitiva et facit ipsum essc unum, quam e converso. tantum, corruptibilis est: quando vero cum sen­ Secundo, hoc apparet impossibile cx modo sitivo intellectivum habet, est incorruptibilis. Licet praedicationis. Quae enim sumuntur a diversis enim sensitivum incorruptioncm non det, tamen formis, praedicantur ad invicem vel per accidens, incorruptionem intellectivo auferre non potest. si formae non sint ad invicem ordinatae, puta curn Ad secundum dicendum quod formae non collo­ dicimus quod album est dulce : vel, si formae sint cantur in genere vel in specie, sed composita *. ’°·4» ordinatae ad invicem, erit praedicatio per se, in Homo autem corruptibilis est, sicut ct alia ani­ t secundo modo dicendi per sc, quia : subiectum malia. Unde differentia secundum corruptibile ct • cfj ponitur in definitione praedicati *. Sicut superficies incorruptibile, quae est ex parte formarum, non praeambula est ad colorem: si ergo dicamus quod facit hominem secundum genus ab aliis anima­ corpus superficiatum est coloratum, ent secundus libus differre. modus praedicationis per sc. - Si ergo alia forma Ad tertium dicendi m quod prius embryo habet sit a qua aliquid dicitur animal, et a qua aliquid animam quae est sensitiva tantum; qua abiecta \ dicitur homo, sequeretur quod vel unum horum advenit perfectior anima, quae est simul sensitiva non possit praedicari dc altero nisi per accidens, ct intellectiva; ut infra* plenius ostendetur. si istae duae formae ad invicem ordinem non ha­ Ad quartum dicendum quod non oportet secun­ bent; vel quod sit ibi praedicatio in secundo modo dum diversas rationes vel intentiones logicas, quae dicendi per se. si una animarum sit ad aliam consequuntur modum intclligcndi, diversitatem in praeambula. Utrumque autem horum est mani­ rebus naturalibus accipere: quia ratio unum ct feste falsum: quia animal per se dc homine prae­ idem secundum diversos modos apprehendere dicatur, non per accidens; homo autem non po­ potest. Quia igitur, ut dictum est *. anima intel- · nitur in definitione animalis, sed e converso. Ergo lecliva virtute continet id quod sensitiva habet, oportet eandem formam esse per quam aliquid et adhuc amplius; potest seorsum ratio conside­ est animal, ct per quam aliquid est homo: alio- rare quod perimet ad virtutem sensitivae, quasi quin homo non vere esset id quod est animal, quoddam imperfectum ct materiale. Et quia hoc ut sic animal per se de homine praedicetur. invenit commune homini ct aliis animalibus, ex Tertio, apparet hoc esse impossibile per hoc, hoc rationem generis format. Id vero in quo anima quod una operatio animae, cum fuerit intensa, intellectiva sensitivam excedit, accipit quasi for­ impedit aliam. Quod nullo modo contingeret, nisi male et completivum, et cx eo format differen­ principium actionum esset per essentiam unum. tiam hominis. equitur. - MÇHÎ videtur ABCDEC». cuiut. - f/ D. <) argumMtaiur. - .rr^ui! Λ, dicit ct aravit B. γ) ni quin. - DI i animal ct homo a diversis for­ aeddens constitui, quiu quilibet actus, quantumcnmquc im- mis sumuntur, aut erit praedicatio omnino per accidens; perfectus, naturam quandam ct quod quid erat esse con­ aut homo ponetur in ratione animalis, quia hamo est na­ stituit: ponit enim vel quid, vel quale, vel quantum, etc. turaliter subtectum respectu animalis, quoniam ista c»t di­ Ex duabus autem naturis ct quidditatibus, quantumcuinque rectu praedicatio, homo esi animal, convencos vero sua imperfectis, constat non heri unum per se. Nihil enim re­ non, sed est indirecta. Unde patet ct quod prima ct se­ fert an sit perfecta vel imperfecta essentia \cl quidditus, cunda facie processus infert intentum cx praemissis. Quod vero secundo loco dicitur, evitando ct reprehen­ ad hoc quod non possit cum alia unum per sc facere. Quoniam hoc repugnat non cx perfectione quidditutis ; sed dendo implicite regulam a. Thomae ·, quam aasumpMt in • G. «aa. rv ex hoc quod in sc quaedam quidditas est. Ex quibusque maiorem, manifeste falsum est. Quia istu est per se, Terra namque duabus speciebus par est impossibilitatis ratio quod est gravis, Ignis est calidus: ct tamen subiccuun ct prao- T • ÛP- ». S. TK Ce QÜAEST1O LXXVI, ARTICULUS IV altera cx □ m, quiit n punit : »cd hoc ctu vcro litate ta­ ra/ esse rca non »num. ram, ct cx actu jucntcr is. Ncc t comnstante : quo· od fiat cum­ in, ut unum , puta ropria qunc oquin jt per · o. nca. m. ccndi icatur pdem ersne non. arma dîcacun«tru! per I est •raclicit. ' cl »χ> λ. uod • de non r. ois ise, imc itia tur. :dtise auta- 10cx crset !ur ?ris; ια- 11- uu rC* njn - Ci. nua- Π- ra c- a. tbU 223 dicatum sumitur a diversis formis praecise, quia terra n bens illnin, iuxta primani significationem; qund etiam re­ forma substantiali, cl grave a forma accidentali, ita quod pugnat praedicationi directae primi modi, quia praedicatum neutrius ratio in alterius conceptu intrinseco clauditur, ut nullo modo debet esse per accidens, idest extra essentiam patet. Ergo stat regula s. Thomae, quod vcl omnino per subiccti. accidens, vcl in secundo modo per sc fit horum praedi­ IX. Tenia ratio ♦ est a signo. Intensa una operatione * C/. nu®, m. catio: ncc est nliqun instantia. animae, impeditur alia : ergo principium eanim est unum Ad id vero quod tertio subditur, quasi diceret quod per essentiam: ulioquin una non impediret aliam. illa regula ·, quocumque modo sit. verificatur in terminis X. Quoad tertium ♦, ostendit modum quo omnes animae ' et. ·*«. t. praecise sumptis ab illis, ct non in specie, etc.: respondetur una sunt in homine, ex ordine perfectionis, et ordine con­ quod illa regula vcrificatur in terminis sive praecise sive tinentiae. Perfectionis quidem, quin se habent sicut numeri non praecise sumptis ab illis, dummodo sumantur fonna- cx additione, ex VIII Metaphrx., text. x. Continentiae vero, litcr; nihil enim refert differentia praecisionis, nisi forte ad quia sc habent sicut figurae, ex 11 dc Anima. - Ex his con­ modum significandi: quod non est ud propositum, quo­ flatur quod superflueret alia anima. Et est quarta ratio. niam supposito congruo modo significandi ipsis speciei ct XI. Contra hone quarum rationem, quam Scotus dicit* generi, loquimur, ha quod sensus reguUe est, quod illi plus ceteris valere, dicit ibidem quod facile solvitur* di­ termini fonnolitcr sumpti sic sc habent. - Et cum contra cendi» quod non est superfluum, sed necessarium ponere hoc dicitur quod species importat genus tanquam Jc per praeter animam intellectivam aliam fonnam. Quia illa re­ se conceptu cius: respondetur quod, licet de facto ita sir. cedente , alia remanet: ergo haec non est illo. - Antece­ stante tamen hypothesi quod essent diversae formae genc- dens pntet. Ad hoc breviter dicitur, primo, quod superfluitas non rica et sptcifica. tunc hamo aut solam formam sped beam significaret per modum totius ct determinati (ct in boc potest subterfugi. Quoniam natura, secundum cos, posuis­ ditferret a diilçrcnüii, quae significaret per modum deter­ set dua> corporeities substantiales in homine: alteram in minantis formalitcr); nut significaret habens utramque for­ anima intellectiva, quae continet omnes imperfectiores, ut mam gcnericam ct specificam, sicut si aliquod unum no­ tetragonum trigonum; et alteram in illa alia forma. Et men significaret habens igneitatem ct levitatem. Et tunc tamen ustura non potest abundare in superfluo, nec defi­ optime sequitur quod homo non vere esset id quod est | cere, ur in pluribus. Hoc nutem esset in omnibus homi­ animal, nisi vcl ratione partis (quod repugnat verae et dire­ nibus ex animabus. Igitur. - Secundo dicitur, quod ante­ ctae praedicationi primi modi), iuxta hanc significationem ; cedens est falsum. Et ad rationes pro illo, in sequenti 0^^. βαίιιιι. ia vcl per accidens, quia habes» hanc formam est etiam ha· articulo · respondebitur. ARTICULUS QUARTUS UTRUM IN HOMINE SIT ALIA FORMA PRAETER ANIMAM INTELLECTIVAM ÎV Sent.. «flat. tuv. qu. t, .n. 1, qu*. t, J 4; |V Gwit cap. lxxu; De Spirit. Creat,, ta:. 31 Qu. de Anina, art. 9; Qm dt. 1, qu. n. m. 1; XJ, qu. v; Cvmptud. Thettl., cap. ic- D QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod | sequeretur quod esset in ordine imperfectissima­ jn homine sit alta forma praeter animum ( rum formarum, quae immediate inhaerent ma­ intellectivam. Dicit enim Philosophus, teriae. Praeterea , corpus humanum est corpus s.r£ *n *» quod 4.anima est artus 1 corporis physici potentia vitant habentis. Com­ mixtum. Mixtio autem non fit secundum mate­ paratur igitur anima ad corpus, sicut forma ad riam tantum t : quia tunc esset corruptio sola. materiam. Sed corpus habet aliquam formam Oportet ergo quod remaneant formae elemento­ substantialem per quam est corpus. Ergo ante rum in corpore mixto, quae sunt formae substan­ animam praecedit in corpore aliqua forma sub­ tiales. Ergo in corpore humano sunt aliae formae substantiales praeter animam intellectivam. stantialis. Sed contra, unius rei est unum esse substan­ 2. Praeterea, homo et quodlibct animal est movens seipsum. Omne autem movens seipsum tiale. Sed forma substantialis dat esse substan­ dividitur in duas partes, quarum una est movens, tiale. Ergo unius rei est una tantum forma sub­ krtr*°K Cl a^3 Cht mola' ut rrot>alur ’n Physic.* Pars I stantialis. Anima autem est forma substantialis ' * ' autem movens est anima. Ergo oportet quod alia hominis. Ergo impossibile est quod in homine pars sit talis quae possit esse mota. Sed materia sit aliqua alia tonna substantialis quam anima in­ •Cy ».·-►· · rr*ma n°n Potest moveri, ut dicitur in V Physic.*, tellectiva. Respondeo dicendum quod, si poneretur anima s 1 ,c " cum sit ens solum in potentia: quinimmo omne quod movetur est corpus. Ergo oportet quod in intellectiva non uniri corpori ut forma, sed solum homine et in quolibet animali sit alia forma sub­ ut motor, ut Platonici posuerunt ·; neccssc esset ‘ab­ dicere quod in homine esset aha forma substan­ stantialis, per quam constituatur corpus. 3. Praeterea, ordo in formis attenditur secun­ tialis, per quam corpus ub anima 5 mobile in suo dum habitudinem ad materiam primam : prius esse constitueretur. - Sed si anima intellectiva enim ct posterius dicitur per comparationem ad unitur corpori ut forma substantialis, sicut supra * ’ h aliquod principium. Si ergo non esset in homine iam diximus, impossibile est quod aliqua alia 3 alia 3 forma substantialis praeter animam rationa- forma substantialis praeter eam inveniatur in ho­ mine *. *n* ***· lein. sed immediate materiae primae inhaereret S «) alia. - aJiqua PEf I) inhaereret. - inhaeret BCEpA ct a. - Pro Inhaennt, inhaeret CDEGpAiF, inhaereret pF, inhaererent cJ l·. 7) B) tantum. - Oro. CDEab anima. - Om. *A ; . - Pn* imperfectiorum, imperfectarum H' iD ct a, inferiorum pD, imperfectarum P£>, t) ζ) i) dicitur <]uod. - Om. PF&sK x in patentia. - Om. PDCE. X) primum. - ct primum ACDEFG. μ) licet. - te J ABCDEG. • CL num • Ci. outn • Q. naan • bb. i. n.». - S-l 1. • An. 1. • ΑΠ. 3 pdi, art. • et r* qa L, an ” Lib.il.» n. 4. QUAESTIO LXXVI. ARTCULUS IV 22 5 V'ct tur Commentari:* Cardinalia Caietani n, in rrcLVS clunis, dc forma substantiali. - In corpore qua­ tuor: primo, quid secundum Platonicos dicendum; • ct. eam. nu secundo, respondet quaesito negative ·; tertio, ostendit • a. curo. vi. modum positionis *; quarto, extendit dicta ad omnes com• Ci. nam. vu. positas substantias·. II. Quoad primum, unum dicitur, scilicet quod respon­ dendum esset affirmative. Et probatur: quin oporteret po­ nere formam qua constitueretur corpus motum. III. Quoad secundum, unn est conclusio responsive In homine nulla est forma substantialis nisi anima intellectis a. - Probatur, ducendo ad impossibile. Si praeter animam intellectivam praeexisteret alia forma, anima non daret esse simpliciter; nec esset forma substantialis; nec per adsentum animae esset generatio simpliciter. Sed haec falsa, impos­ sibilia. Ergo. Consequentia probatur cx differentia inter formam sub­ stantialem ct accidentalem quoad eue, fieri ct corrumpi simpliciter vel secundum quid: quia penes substantialem omnia haec sunt simpliciter, penes accidentalem secundum quid. - Et confirmantur hae diflercntiuc cx errore nntiquo• L»b.^aç. i. rum, I Physic., vel de Generatione ·. - E abitas consequentis j. ’ ’ex dictis · patet. • ah’ 3 priedIV. Advene hic quod Scotus, in Quarto, dist. xi, qu. in % pali, «n. 3. hanc rationem non concludere intentum. Quia ly sim­ in factione domus, dicimus enim quod domus Jit, ct quod facta est; cum autem decoratur, non dicimus quod Jit, sed cum adiectivo. quod fit alba aut pulchra. E»t ergo usitatissimum, ct propriissimum formae sub«tantiali, dare esse simpliciter, ct fieri secundum eas com­ posita simpliciter. Et iuxta hoc patet procedere rationem ». Thomae. Quin m forma subsiantitdis advenit enti in actu per aliam formam, iam illud est simpliciter, idest de illo verificatur quod esi: ergo non potest dc illo verificari quod tit, sed quod fit tale, quod est fieri secundum quid. Nec hoc potest subterfugi, nisi concedendo quod dc uno ct eodem potest absolute, et absque adicctiunc aliqua, concedi quod est et fit. Quod quantae stultitiae sit, eis relinquo indicandum. - Et hoc bene nota: quoniam in hoc lumine videbis dare multa secreta apud Aristotelem, ct complures tenebras apud alios. VI. Quoad tertium *, modus positionis est illcmct qui · Cf. pwra.t in praecedenti articulo positus ese, scilicet ratione ordini* perfectioris ct continentis. VU. Quoad quartum ·, dicitur quod praedicta habent · CL IM. locum in omnibus compositis substantialibus, eisdem ra­ tionibus ct modis. VIII Circa hone panem occurrit dubium, quoniam Henrietta de Gandavo, inQuodhbeto II, qu. n ct nr, ctQundpliciter potest dupliciter sumi. Primo, ul opponitur ei quod hbeto IV. qu. xm, tenet quod non est eadem ratio dc ho­ est nullo modo: ct tie ex non ente simpliciter nihil Jit, mine et aliis; ct quod quamvis anima intellectiva sufficiat apud Philosophos. Alio modo, ut opponitur ei quod est in homine pro sensitiva ct vegetative, non tamen pro forma secundum quid: et sic nihil uliud significat esse simplici­ mixtioni» ct corporcltatis; quia illa est incxtcnsa, istac vero * CL nam. », ter quam esse primum naturaliter; ct esse secundum quid, sunt extensae ·. xrr. • n*, Unde arguit * sic. Omne per se agens habet aliquem per qa. esse naturaliter posterius» Et hoc modo verum est quod ux omnis forma substantialis dat esse simpliciter, ct acciden­ se propnum terminum : ergo, ubi sunt duo per sc diversa talis secundum quid; ct hoc sive forma substantialis prae­ agentia, ct diversae actiones, ibi non est eadem forma cedat generationi* ordine accidentalem, sive non; semper utriusque tenninus. Sed sic est in solo homine: quia anima enim esse dutum a forma substantiali secundum suam na­ a Deo per creationem, reliqua a semine per generationem. turam est prius, ct illud posterius, sicut substantia acci­ Ergo duae formae. - Antecedens patet ex sc; et V Physic. ·, dente. Unde cx hoc non sequitur, Ergo una est forma in ubi negatur redire eundem sanitatem, propter diversitatem WL composito: quia stat uni composito habenti unum esse actionis. - Consequentia palet. Et confirmatur. Quia idem icrminus aut est forma, aui prius naturaliter accidentali forma, advenire aliud per­ fectius esse etiam prius ^naturaliter quam sit esse acci­ compositum. Si compositum, ergo homo creatur. Si forma, ergo anima intellectiva generatur cx semine. dentale. &ril., IX. Ad hoc breviter, primo, dicitur a s. Thoma* quod, 'DeStir V. Sed quod responsio haec voluntaria ct nulla iit, fa­ •rv j. «4 ac. Q. toL. 4*· civoi, cile manifestatur. Quod voluntaria quidem sit, patet : quia accipiendo proprium ut distinguitur contra commune, et xrt. 1, «4 j. loquendo dc termino formali, maior non est vera, quando ad placitum exponit terminos, et non secundum usum phi­ losophorum loquentitim in hac re. Ly enim simpliciter sunt agentia subordinuta, qualia sunt generans ct creans • CL Pan. Ut, duplicem tantum habet apud philosophos significationem ·. animam intellectivam. - Secundo dicitur quod habere eun­ Primo, ut idem est quod ly totaliter: ct sic intelligitur, ex dem terminum formalem eodem modo licet sit inconvenon ente simpliciter, idest totaliter, nihil Jit; et sic dicimus nictu. non tamen diversimode, ul hic accidit; quia anima multa non esse simpliciter completa, quando non sunt to­ terminat creationem intrinsece. cl generationem ixtrinsccc; taliter facta. Secundo, ul idem est quod nullo addito, iuxta et sic forma est idem terminus utriusque, sed non eodem • Lb.n.op.xt. illud Topicorum * : simpliciter dico, quod nullo addito dico. modo. Ideo non sequitur* Ergo generatur. - Tertio dicitur Et hoc rnodo est frequentissimum apud Aristotelem et quod cuilibet actioni datur proprius per sc primo termi­ usum omnium: et sic sumitur in proposito. Nec potest nus, quamvis non formalis, ct quod generationis terminus infitiari, nisi propriam loquelam ipsemet Scotus, cum ce­ proprius est compositum, creationis anima intellectiva. Sed •An. 3.· Ctiaid. de hi* qu. cxvm * cx proposito est sermo. teris, velit negare. Cotacictt tepCT X. In responsione nd primum, ubi .igitur de forma mp. «4 4. Sed advene quod in hoc deceptus videtur Scotus, ct multi eadem tenentur caecitate, quod non discernunt in ly corporcitatis, adverte quod Scotus, in Quarto, ubi supra*, * CL nui* t». simpliciter actum exercitum ab actu lignato; cum tamen dupliciter probat in homine, praeter animam intellectivam, distent sicut caelum α terra. Uti namque ipso in actu si­ esse aliam formam corporcitatis scu mixtionis. Primo, cx gnato, est ponere ly simpliciter in ipsa re dc quaesi sermo; identitate corporis Christi vivi ct murtui; quin fuit idem ut cum dicimus quod generatio hominis est generatio sim­ numero. - Et huic annectitur dc identitate Eucharistiae in pliciter, generatio vero hominis albi est secundum quid, etc. triduo mortis Christi : quoniam idem est iudicium de iden­ Uti vero ipso in actu exercito, est loqui de ipsa re dc qua titate corporis Christi in sc, et Eucharistia. Secundo, cx identitate specifica formae cadaveris. Quia est sermo, absque adiectivo aliquo: ut in generatione ho­ minis dicimus homo Jit; cum dealbatur vero, non dicimus non potest esse regulariter idem effectus u quibuscumque homo Jit, sed homo Jit albus. Aristoteles enim cl s. Tho­ ct quantumcuniquc diversis agentibus. Sed corpus vivum, mas cl ceteri ponunt differentiam inter formam substan­ quomodocumque moriatur, modo non statim dissolvatur tialem ct accidentalem penes simpliciter ct tccundutn quid in elementa, ud sensum apparet eiusdem rationis. Ergo non in actu exercito. Nec eget probatione: quoniam etiam in producitur nova forma, sed remanet quae erat forma coripsis artificialibus, quando fiunt secundum id quod est con­ porcitatis. • CL IV. stitutivum eorum in esse specifico, ne per hoc induit ra­ XI. Henrietta autem *, cum multi* aliis, arguit cx parte qu «ut tionem substantialis, dicimus etiam fieri simpliciter; ut patet effectus, sic. Anima intellectiva non potest supplere cdeclus Scmmax Tatou D. TiiaxAr T. tl. 3U T m m c, c- in is it λ i. ♦ */)r.1nÎM4.pan. " cep. VI. Ί • Coam, u’11· • S.Tb. i*v8u - hid. H*· op. u», »· ·· • Cap. H* 226 QUAESTIO LX XVI, ARTICULUS IV ct operationes formae corporcitatis ct mixtionis: ergo praeter eam oportet aliam formam ponere. Consequentia plana. - Et antecedens probatur. Quia esse divisibile, quantum, extensum, figuratum, corruptibile etc, non sunt ab anima intellectiva: quoniam esse cius est in­ divisibile, est inextensibile, incorruptibile, immateriale etc. Ergo, - Et hoc praecipue militat adversus s.Thomam, nullum aliud esse ponentem in homine nisi illud quod est animae intellectivae - Et confirmatur : quia non videtur intelligibile quod compositum sit quantum extensumque, ct quaelibet pars cius non sit quanta ct extensa. • a. bu», x. XII. Ad primum horum * iam dixit s. Thomas ** quod l. /çiJS.’ corpus Christi in triduo fuit simpliciter idem numero, quin idem supposita liter ct materialiter ct quoad esse actualis existenviae; et quod non volet. Ergo idem formalitcr. Et hoc sufficit ad vérifiaimias omnes Sanctorum auctoritates. -Et similiter in Eucharistia; ita quod in hostia consccrota aut retenta in triduo continebatur illud compositum ex ma­ teria ct illa forma cadaveris, quod tunc erat verum Christi corpus, idem cum vivo tripliciter modo dicto. Et in Resur­ rectione in eadem hostia fuisset compositum ex materia ct anima intellectiva, ut dut esse corporeum. Im quod par est ratio varietatis hie ct ibi. - Nee hic est aliquod inconveniens, nisi inconveniens fuerit corpus Christi variari secundum vitam et mortem hoc enim ad hoc sequitur. Sed trepida­ verunt timore, ubi non erat timor, quia non vident naturam compositionis substantialis. * Ci. num, m. XIII. Ad secundum * dicitur quod ibi dicuntur tria, quo­ rum unum est dubium, et duo sunt falsa. Dubium siqui­ dem est cadaver esse eiusdem rationis: quoniam sustineri potest rationabiliter utmque contradictionis pars. Potest enim dici quod cadaveris forma est diversarum rationum, iuxta diversitatem naturalium agentium. puto ignis nut aquae; ita quod cadaver mortui ex dominio cholerae sit alterius rationis a mortuo cx dominio phlegmatis. Et me­ rito: quia illud, ob igne corruptum, ad ignem tendit cx intentione agentis; reliquum, nb aqua, in aquam; ut, aliis existentibus terminis, alia etiam 'it via. Nec refert utrum gladio vel suspendio; sed quo elemento dominante moria­ tur: quoniam illa se habent ut excitantia ct applicantia activa passivis. - Potest etiam dici quod forma cadaveris est unius rationis; ct quod est forma imperfecta, et com­ munis via α vivo ad quodlibct elementum. Nec inconvenit eam esse communem ct unius rationis: quia est medium remotum ad illa. Falsum vero est quod effectus unius rationis non possit ab hac agentium diversitate produci. Quoniam aliquid pro­ duci stat dupliciter; ut medium est, aut terminus princi­ paliter intentus; ct rursus, ut medium proprium, vel com­ mune. Et quod, quia formo cadaveris producitur ut com­ mune medium ad omnia elementa, ideo potest a quolibet eorum produci. Nec est hic quantacumquc diversitas agen­ tium; sed quadruplex tantum, iuxta numerum elementorum. I· alsum quoque est. ct contra Aristotelem. I de Generat. * ÇtP· *”■ °·'· · text. xvn ”,quod in corruptione hominis non fiat nova forma. S. Tt». kcf. ή». Quoniam rune non semper corruptio unius esset generatio • Cf. Je alterius ; et natura operaretur aspiciens ad malum · ; quod bit. No»., a»p. lx. - S.Tb. het. est impossibile. XXII. * Cf. hum. xi. XIV. Ad tertium · dicitur (supposita distinctione dc ly esse quantum dupliciter, scilicet per se ct per accidens; ct quod hic non est quaestio nisi dc quanto ct extenso per acci­ dens , idest subjective. quoniam nulla res extra praedica­ mentum Quantitatis dat formale esse per se quantum, ut patet) quod, quia anima intellectiva claudit in se omnes formas priores se ordine generationis, sicut tetragonum trigonum; ipsa potest supplere, immo necessario facit omnem effectum et operationem formae mixtionis ct corporcitatis. Et ut satisfiat verbis arguentium, potest distingui quod in anima intellectiva inveniri esse corporeum, materiale, quan­ tum et figuratum etc., potest intclligi dupliciter: uno modo, formalitcr: alio modo, virtualitcr. Et quod, quamvis in ea non inveniuntur haec formalitcr, sunt tamen in ea virtualitcr; sicut trigonum etiam non est in tetragono formalitcr, sed virtualitcr. Et sic anima dat quod habet virtualitcr: ct hoc sufficit. Est enim anima intellectiva tantae cxccllcn- tiao, ut et faciut ens materiale quantitati subicctum etc., inquantum habet in se vim priorum, ct ut det esse intel­ lectuale cl indivisibile, inquantum formalitcr excedit omnes alius. Fncilcquc percipi potest quod compositutn sit quan­ tum ct figuratum subjective, et tamen illius forma sit in­ divisibilis formalitcr, si privatos quis non est naturali lu­ mine, quo discernere datum est quod inter formam pure indivisibilem, ut sunt Intelltgcntiac, ct formam pure divisi­ bilem, ut mm omnino materiale*, mediat forma indivisibilis formalitcr ct divisibilis virtualitcr; cui cx formali indivisi­ bili tute convenit esse non quantum, ct ex virtual! di visibi­ litate convenit facere formalitcr ens extensum subjective. Et nota quod, cum dicimus animam intellectivam dare esse extensum composito, intelligitur non dc esse actualis existentiae, sed dc esse fXJrnZ/ae. Illud namque est indivisi­ bile et immateriale, sicut anima ipsa' hoc vero divisibile et materiale. Illud est unum simplicitate, communicatum tantum composito et materiae: hoc vero est unum compositione ex materio et forma. Et cx hoc apparet nihil obstare praedicta positioni s. Thomae de unitate esse in composito: quoniam in acquivnco laboratur, dum quaestio est dc esse essentiae, quod est ipsum compositum subicctum quantitati, ct positio loquitur de esse exietentiae. XV. In responsione ad secundum, adverte quod divisio animalis in partem moventem ct partem motam, in ceteris animalibus est divisio in partes intégrales formalitcr, et non in partes essentiales nisi causaliter: quoniam omne animal integratur cx duabus partibus corporeis, quarum una nctuatur potentia motiva ipsius animulis, ct est ραπ movens; ct reliqua movetur. In homine autem, quia habet duplex motivum, iuxta duplicem appetitum, sensitivum scilicet cl intellectivum, est divisio in partes intégrales, quoad motum provenientem ab appetitu sensitivo (quia ille est actus cuius­ dam parti* corporis); ct quodammodo in partes essentiales quoad motum provenientem ab appetitu intellectivo, quia ille nullius corporis est actus, et sic pars movens est anima, qunc est pars essentialis. Dixi autem quodammodo: quoniam pars mota non est proprie pars essentialis, quoniam est corpus in actu, quod non est pars nui per synecdochen, realitcr loquendo. Sed est, cl dicitur pars hominis inquan­ tum homo aut animal: quia formalitcr sumendo animam, coquis et animal, componitur animal cx anima ct corpore tanquam cx panibus essentialibus. Corpus tamen non est. vere pars, ut dictum est. XVI. In responsione ad tertium, nota quod responsio redarguit argumentum, quod peccat secundum non causam: non enim immediate uniri materiae primae infert imper­ fectionem formae, sed dure illi primum tantum perfectio­ nis gradum. Unde hinc habes quod esse formam propin­ quam materiae primae contingit dupliciter. Uno modo, quoad unionem : et sic omnis forma substantialis est aeque propinqua materiae primae, quia in ipsa immediate reci­ pitur. Et penes hanc propinquitatem non attenditur perfe­ ctio vel imperfectio formarum substantialium. - /\lio modo· quoad graduaient perfectionem : et sic non omnis forma est aeque propinqua 'materiae primae; sed quanto aliqua forma est propinquior materiae. tanto imperfectior, et quanto magis clongala, tanto perfectior. Et sic formae ele­ mentorum dicuntur imperfectissimae, ct immediatae mate­ riae, ct primae formae cius; et deinde mixtorum, et sic deinceps. Vocatur autem forma propinquior materiae se­ cundum perfectionem, quae primum ordine generationis gradum perfcctionilcm dat tantum: remotior vero quae primum ct secundum, et sic procedendo, data latitudine in quolibet gradu. XVII. In responsione ad quartum, ubi mixtio elemen­ torum tractatur, longus esset habendus sermo, si cuncta adducenda essent obicctn. Unde in loco proprio in I de Generatione ‘ requirantur: hic sat sit rationes has tracuirc. - Tria erga sunt in hac responsione ·. Primo, opinio Aviccnnac; quae satis efficaciter impugnatur. Secundo, opinio Averrois, in 111 Caeli, commem, lxvi. Cuius rationes sunt, quia si corrumperentur totaliter, non salvaretur ratio elementi ; nec materia reciperet tonnas • S.T . du C4p. V ni etc., c întclomnci quun»»t inali lu3 pure diviriisibili* idivîriivisibicthre. 3 dure ctunli» divisi>ilc ct intum ne cx edicta miam mine, ositio iviiio eteris t non limai ICÎUUvem; uplcx et et □turn uiusifllcs, quia lima, rtiarn i est :hcn, uaiinani, porc i est. msio ram : jperctio>pinodo, eque rccierfeodo» >rma liqua ’· « : cit­ antet sic ; scionis quae re in nenmeta I de ture. ·θρ.χ. ο t-*· Avi- · Ct nue·1*· LXVL· non nnus QUAESTIO LXXVI, ARTICULUS V mixtorum medii* demendi, sexi primo ct essentialiter omnes. - Ad qua* nos didmus quod optime salvatur ratio elementi : quia elementum cut cx quo fit aliquid, cum insit • Cf. Ariuoi. Je iictu vel virtute *. Et quod materiam recipere tonnas mixto­ Ctrl ft VeaJ.. Il», lit, C4P, Ht, rum immediate, potest dupliciter intclligi ' primo, quoad β.ί.-S.Tb. i7* .Mi Commentaria Cardinalis Caiotani • Ci. num. ili. m-Lirs darus. - In corpore duo: primo, respondet quae­ sito una condusione affirmative ; secundo, cx conclu­ sione deducit duo corollaria *. II. Condusio responsiva esc: Corpus cui unitur anima intellectiva, oportet quod sit mixtum, ct maxime ad aequa­ litatem reductum, quale est nostrum. - Probatur sic. Anima T intellectiva exigit corpus habens has duas conditiones: ergo,Probatur consequentia : quiu ex forma accipitur ratio ma­ teriae, quoniam materia est propter formam, ct non c converso. Antecedens vero, quoad primam partem, scilicet ly mix­ tum, probatur sic. Anima intellectiva non habet inditam Mra?itur I sit ccse. neisti|uid Ontt * · r "· <*Ρ· t. Hra NIC cm am nictito, io­ tas im ter oc n- QUAESTIO LXXVl. ARTICULUS VI cognitionem intellectivam. ergo est etiam sensitiva. ergo exigit corpui organum tactus: ergo medium inter contra­ ria : ergo mixtum. - Antecedens huius probationis probatur ex eo, quod tenet intimum gradum in ordine intdligcntium, ac per hoc est ut pura potentia, ut patet cx supra dictis. - Prima consequentia probatur, quia natura non deficit in necessariis; acquisitio autem notitiae in anima oportet quod fiat cx sensibus, ut patet, ct Dionysius con­ firmat. - Secunda vero consequentia probatur: quia omnes •Qp.un.-S.Tii sensus fundantur super tactum, ut patet in III de Anima ·. - Tertia autem probatur: quia organum tactus debet esse in potentia ad contraria, calidum ct frigidum, ct reliqua tangibilia. - Quarta autem relinquitur per sc notu: quia constat curpus animalis non posse esse medium per abnegationem; immo nullum corpus potest cmc in potentia ad tangibilia, ut medium per abnegationern. 229 Secunda autem pars antecedentis, scilicet maxime re­ ductum ad aequalitatem, probatur sic. Anima intellectiva habet perfectissime virtutem sensitivam ergo exigit corpus maxime ud aequalitatem reductum. - Antecedens probatur: quia inferius perfectius continetur in superiori, ut patet per Dionysium. - Consequentia probatur cx eadem radice, quia scilicet vis sensitiva fundatur super tactu: constat cnim quod quanto organum tactus fuerit aequalius, tanto melius percipiet, quia ab excellentiis remotius melius dis­ cernit. III. Corollaria sunt duo ·. Primum, quod cx hoc homo * a. praestat tactu ceteris animalibus. - Secundum : inter homi­ nes, meliorem habens tactum esi melioris ingenii. Patet sequela huius dc primo ad ultimum; ct declaratur signo ex II de Anima. iul 1. ARTICULUS SEXTUS UTRUM ANIMA INTELLECTIVA UNIATUR CORPORI MEDIANTIBUS DISPOSITIONIBUS ACCIDENTALIBUS l! Co»t. Gent., exp. uu; Pie Spirit. Creat., art. 5; Qu. de Anima, eit, 9, Il dt Anima. kcui; VIII Me.taphrt.. feet. v. € n sextum sic procemur. Videtur quod in potentia ad omnes actus ordine quodam, opor­ anima intellectiva uniatur corpori me­ tet quod id quod est primum simpliciter in acti­ diantibus aliquibus dispositionibus acci­ bus, primo in materia intelligatur. Primum autem dentalibus ·. Omnis enim forma est in inter omnes actus est esse. Impossibile est ergo materia sibi propria et disposita. Sed dispositiones intelligcrc materiam prius esse calidam vel quan­ ad formam sunt accidentia quaedam. Ergo opor­ tam, quam esse in actu. Esse autem in aciu habet tet pracintclligi accidentia aliqua in materia ante per formam substantialem, quae facit esse sim­ formam substantialem : et ita ante animam, cum pliciter, ut iam * dictum est. Unde impossibile est · αλ. *. anima sit quaedam .substantialis forma. quod quaecumque dispositiones accidentales prae­ 2. Praeterea , diversae formae unius speciei existant in materia ante formam substantialem; requirunt diversas materiae partes. Partes autem et per consequens neque ante animam *. ’D- do· materiae diversae 3 non possunt intclligi nisi se­ An primum ergo dicendi m quod, sicut ex prae­ cundum divisionem dimensivarum quantitatum. dictis * patet, forma perfectior virtute continet ·*»·♦ Ergo oportet intelligcrc dimensiones in materia quidquid est inferiorum formarum. Et ideo una ante formas substantiales, quae sunt multae unius et eadem existons, perficit materiam secundum speciei. diversos perfectionis gradus. Una enim et eadem 3. Praeterea, spirituale applicatur corporali per forma est per essentiam, per quam homo est ens contactum virtutis. Virtus autem animae est eius actu, cl per quam est corpus, ct per quam est potentia. Ergo videtur quod anima unitur corpori vivum, et per quam est animal, ct per quam est mediante potentia, quae est quoddam accidens. homo. Manifestum est autem quod unumquod­ Sed contra est quod accidens est posterius que genus consequuntur propria accidentia. Sicut substantia e/ tempore et ratione, ut dicitur in VII ergo materia pracinteUigitur perlecta secundum Melaphys. * Non ergo forma accidentalis aliqua esse ante intellectum corporeitatis, et sic de aliis; potest intclligi in materia ante animam, quae est ita praeintelliguntur accidentia quae sunt propria forma substantialis. entis, ante corporeitatcm. Et sic praeintelliguntur Respondeo dicendum quod, si anima uniretur dispositiones in materia ante formam, non quan­ corpori solum ut motor, nihil prohiberet, immo tum ad omnem cius effectum, sed quantum ad magis necessarium esset esse aliquas dispositio­ posteriorem. nes medias inter animum ct corpus: potentiam Ad secundum dicendum quod dimensiones quan­ scilicet ex parte animae, per quam moveret cor­ ti tativae sunt accidentia consequentia corporeitapus; et aliquam habilitatem cx parte corporis, per tem. quae toti materiae convenit. Unde materia quam corpus esset ab anima mobile. iam intellecta sub corporeitate et dimensionibus, Sed si anima intellectiva unitur corpori ut for­ potest intclligi ul distincta in diversas partes, ut ma substantialis, sicut iam supra * dictum est, sic accipiat diversas formas secundum ulteriores impossibile est quod aliqua dispositio accidentalis perfectionis gradus. Quamvis enim eadem forma cadat media T inter corpus ul animam *, vel inter sit secundum essentiam quae diversos perfectionis quamcumquc formam substantialem ct materiam gradus materiae attribuit, ut dictum est *; tamen ‘ suam. Et huius ratio est quia, cum materia sit secundum considerationem rationis differt. » Ul pn ci, eEt is ui id 4 II5Γ n n s • S.Tb. Ι<λ. i. 0.1 Ub. VI, can. 1,0.6. d • · Ariuet. Ill de , Autma, cap. w». num. 3. · S. Tb. - lect. mji. : 0 s • Art. u ' D· « J. $43. a) In orJmc articulorum qui habtftur ;n principii» quaestioni,», »cn» articulus ponitur «cptimu Ineo. Parte* au lent materiae diverlae. - Portes autem divertar FO. Dirersje aatem p artet Vab. γ< media. - Om. Λ DCE. - tulttaul.liem um. cxxiScv» ct a. ,1) > Ad TERTIUM dicendum quod substantia spiritualis quac unitur corpori solum ut motor, unitur ci per potentiam vcl virtutem. Sed anima intelle- cliva corpori unitur ut forma per suum cssc. Administrat tamen ipsum ct movet per suam potentiam ct virtutem. CorninenUbria Caixliiiniis Cniotani titulo hoc solutu adverte, quod hic est semio dc me­ diatione informationis, non autem transmutationis tantum. Ita quod quaestio est: Utrum in instanti quo anima reci­ pitur in materia, medient inter ipsam ct materium acciden­ tia aliqua, quibus prius natura. etsi non tempore, materia informetur. quam ipsa forma substantiali. - Et est quaestio ' Dr Suhtjiia contra Averroem ·, ct universaliter contra omnes ponentes cip. i. . ... . , . idem numero accidens m genito ct corrupto salvari. II. In corpore duo facit. Primo, tractat quid secundum Platonem · respondendum esset, scilicet affirmative. Secun­ do, quid secundum determinata, quia negative. Primum dc se patet. - Secundum est conclusio respon­ sive: Anima, et universaliter omnis forma substantialis, re­ cipitur in materia, nullo medianto accidente. Probatur sic. Materia est in potentia ad omnes actus ordine quod.im : ergo primo ad esse in actu ; ergo ad formam substantia­ lem ergo prius recipitur forma substantialis, uc per hoc anima, quam quodeumque accidens. •VM« t Th.itit. Antecedens patet ex VII Metaphys *. - Prima conscqucnVi. cap ί. a. ». ti.i probatur: quia esse in actu est ictus primus simpli, uP.m. n. j. c|lcr _ Secunda vero; quia sola ct omnis forma substan­ tialis facit esse simpliciter. - Tenta relinquitur per sc nota. III. Circa hanc rationem adverte quod dupliciter cavil­ lari potest. Primo, quantum ad ordinem, dicendo quod materia est primo in potentia ad esse substantiale primitnle intentionis, non autem primitate exacutionis; quia pr:mum fn intentione est ultimum in executions. Et ideo prius ordine generationis recipit dispositiones accidentales, quam formam substantialem. Secundo, quantum ad secundam consequentiam : quia concesso quod esse in actu est prius ordine generationis, non sequitur: Ergo esse datum a forma substantiali est prius ordine generationis ; sed est sophisma Consequentis, Quoniam ewe in actu commune est omnibus praedicamcns τί'ώβίΊ5 ’ l,s' Ul ^atct m Physic., text, m ·; «e per hoc clauditur intrinsece in esse accidentali, et consequenter, faciendo esse quantum aut quale, fit esse in actu. Et sic nihil aliud concluditur cx hoc quod esse est primus actus ordine ge­ nerationis, nixi quod prius fit esse in actu quam esse tale : quod salvatur etiam in forma accidentali, quia dum calor facit esse calidum, prius natura dat ly esse quam ly cali­ dum. Non ergo cx hoc potest inferri : Ergo prius recipit formam substantialem. IV. Sed ad haec breviter ct simul dicitur quod sermo praesens principaliter est dc ordine generationis. ita quod materia est in potentia ad omnes netus ordine generationis, ac per hoc, ad actum primum cx natura sua ordine gene­ rationis, est primo ordine generationis in potentia ; et con­ sequenter prius recipit illum ordine cxccutionis. Quod autem forma substantialis sit prior accidente or­ dine generationis, probatur sufficienter in littera ab effecti­ bus earum formalibus: quia scilicet esse in actu est prius quam esse tale. Quod non solum verificatnr propterea quia in quolibet esse prius intclligitur esse quam specificatio cius (ut obiiciendo tactum est), quod est extra propositum ; sed necessario est verum, ct intentum in proposito, propterea quia nulla res potest suscipere esse tale, nisi prius natura dc ipsa verificctur absolute quod habet esse: impossibile est enim imaginari domum suscipere esse album aut pul­ chrum, nisi imaginemur quod domus ipsa est absolute, seu sine additione aliqua. Si ergo materia secundum se nullum esse in actu habet, impossibile est imaginari quod ait talis, si non prius natura de ea verificctur quod habet esse ab­ solute et sine additione aliqua. Sed dare esse ita quod sine additione aliqua verificctur de aliquo quod est, est proprius * An. 4, Coa- effectos formalis formae substantialis, ut superius · decla­ ratum fuit. Ergo impossibile est materiam prius recipere n I accidens, quod facit solum esse tale, quam formam substan­ tialem, quae facit esse simpliciter, idest sine additione ali­ qua. - Nullum est ergo sophisma arguere ex hoc quod esse simpliciter, idest sine additione aliqua, est primus actus ordine generationis, Erpo forma substantialis. Quia hoc non clauditur intrinsece in forma accidentali, sed pruesupposiiivc ; sed in forma substantiali lanium. Et ideo ista est prior ordine generationis. V. Est autem ratio apparentiae in argumento *, quia esse potest dici absolute dupliciter. Uno modo, per abstractionem a simpliciter et secundum quid : ct hoc modo simpli­ citer dicimus quod esse dicitur dc esse in omnibus generi­ bus, et ric accipiebatur in arguendo; ct hoc modo esse nec excludit nec includit simpliciter aut secundum quid. Alio modo, per exclusionem secundum quid, ct inclusionem sim­ pliciter: ct hoc modo dicimus, in actu signato, quod forma substantialis dat esse simpliciter; ct in actu exercito, quod per form ani substantialem ignis est. per calorem vero ignis non e t, sed est calidus. Et sic usus est «.Thomas esse simpliciter, seu absolute, in proposito. - Unde patet quod diversimode sumitur esse, cum dicitur quod calor, faciendo esse calidum, dat prius esse quam calidum; et cum dicitur qund forma substantialis dat esse. Et utrobique utimur ly esse absolute : quoniam ibi esse dicit actum confuse, ct po­ tentiate ad simpliciter ct secundum quid; hic vero dicit netum excludentem secundum quid. VI. In responsione ad primum adverte (propter instan­ tiam quae posset fieri dc ordine rcali, quod forma exigit materiam realiter dispositam, et non solum ordine ratio­ nis), adverte inquam quod formam uniri materiae dispo­ sitae, potest quadrupliciter intdligi. Primo, dispositionibus praecedentibus ordine darationis. Et sic verificatur: quia immediate ante instans generationis, materia erat summe disposito pro forma introducto. - Secundo, dispositionibus simultancis. Et hoc modo etiam est verum : quia in in­ stanti introductionis formae substantialis, adsunt etiam om­ nes dispositiones requisitae in ipsa materia. - Tertio, dis­ positionibus riniultnneis, praesupporitU tamen rcali ordine naturae. Et sic est falsum formam uniri materiae disposi­ tae quoniam ip» forma praecedit rcali naturae ordine omnia accidentia, ut in corpore articuli probatum est.Quarto, dispositionibus simultnncis et praesuppositis ordine naturae secundum intellectum. Et hoc modo est verum non dc ipsa forma substantiali absolute, sed de ipsa se­ cundum posteriorem cius gradum et effectum. Non est quidem verum dc ipsa: quin materia secundum seipsam nulla eget dispositione ad hoc ut suscipiat formam sub­ stantialem. si nihil addatur; quamvis egeat disponi ut re­ cipiat formam substantialem talem Est autem verum dc ipsa quantum ud ulteriorem gradum: quia, ut in littera dicitur, formam substantialem ut sic, intclligitur comitari proprietates entis ct substantiae ; ne per hoc capacem esse corporei talis, quam comitantur dimensiones etc., et sic in­ tclligitur capax mixtionis, quam sua accidentia comitantur. Et sic semper forma secundum ulteriorem gradum, ct effe­ ctum formalem, ct accidentia propria perfecta, intclligitur advenire materiae dispositae. Unde patet quod propositio illa maxima. Forma et actus Jit in materia disposita, tripliciter verificatur: duobus mo­ dis realiter, scilicet dispositionibus praecedentibus ct simultancis, loquendo utrubique dc ordine durationis : ct uno modo secundum rationem, loquendo dc ordine naturae. Et hunc tantum posuit hic $. Thomas, quia erat obscurus. Et haec bene memora in tota hac materia. Dc qua, et ma­ teria sequentis articuli, vide in commentarii» de Ente ct Essentia *. si nostra videre vis. . Ct?· »«- . Op- i. n 5, Th. >‘«· . CL 4TU L • D- . DJ- hK ’ '*» °- K QUAESTIO LXXVI, ARTICULUS VU 231 Ad3tcn- ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM ΑΝΊΜΑ UNIATUR CORPORI ANIMALIS MEDIANTE ALIQUO CORPORE I! Mianb ali­ quod ICTUS hoc 3Up■ c*t Ci*C * Ci. aora. m. :tioipliicrinec Mio ΗΤΗ~ rm a nod ;nii jod ido itur iy poicit ΛΠigit io· 50>US jia ne •us inm­ isnc si­ ne nc in iC,’St ni bfi­ de ra in sc nir. fe­ ar D septimi'M sic proceditur. Videtur quod Unde patet esse misas opiniones eorum qui anima uniatur corpori animalis mediante posuerunt aliqua corpora esse media inter ani­ aliquo corpore a. Dicit enim Augustinus, mam ut corpus hominis. Quorum quidam * Pla­ VII super Gen, ad lilt.*, quod aniina tonici dixerunt quod anima intellectiva habet cor­ sibi naturaliter unitum, a quo per lucem, idest ignem, ct aerem, quae pus suntincorruptibile si­ miliora spiritui, carpus administrat. Ignisnunquam autem separatur, et eo mediante unitur cor­ et aer sunt corpora. Ergo anima unitur corpori pori hominis corruptibili T. - Quidam vero dixe­ runt quod unitur corpori mediante spiritu corpo­ humano mediante aliquo corpore. 2. Praeterea, id quo subtracto solvitur unio reo. - klii vero dixerunt quod unitur corpori me­ aliquorum unitorum, videtur essc medium inter diante luce, quam dicunt esse corpus, et dc na­ ea. Sed deliciente spiritu, anima a corpore sepa­ tura quintae essentiae : ita quod anima vegetabilis ratur. Ergo spiritus, qui est quoddam corpus unitur corpori mediante luce caeli siderei; anima subtile, medium est in unione corporis et animae. vero sensibilis, mediante luce caeli crystallini ; 3. Praeterea, ea quae sunt multum distantia, anima vero intellectualis, mediante luce caeli emnon uniuntur nisi per medium. Sed anima intel­ pyrci. Quod fictilium ct derisibile apparet: tum lectiva distat a corpore et quia est incorporea, quia lux non est corpus; tum quia quinta es­ et quia est incorruptibilis. Ergo videtur quod sentia non venit materialiter in compositionem uniatur ei mediante aliquo quod sil corpus in­ corporis mixti, cum sil inulterabilis. sed virtuacorruptibile. Et hoc videtur esse aliqua lux cae­ litcr tantum; tum etiam quia anima immediate lestis, quae conciliat elementa ei redigit in unum. corpori unitur ut forma materiae. Ad primum ergo dici ndum quod Augustinus lo­ Sed contra est quod Philosophus dicit, in II ‘ & Anima *, quod nem oportet quaerere si unum quitur de anima inquantum movet corpus: unde est anima et corpus, sicut neque ceram ci jigu· utitur verbo administrationis, Et verum est quod ram. Sed figura unitur cerae nullo corpore me­ partes grossiores corporis per subtiliores movet. Et primum instrumentum virtutis motivae est spi­ diante. Ergo et anima corpori. Respondeo dicendum quod si anima, secundum ritus. ut dicit Philosophus in libro de Causa Mo­ •am.l Platonicos*, corpori uniretur solum ut motor, tus Animalium *. Ar> secundum dicendum quod. subtracto spiritu, conveniens esset dicere quod inter animam ho­ minis, vel cuiuscumque animalis, ct corpus aliqua deficit unio animae ad corpus, non quia sil me­ alia corpora media intervenirent : convenit enim dium: sed quia tollitur dispositio perquam corpus motori aliquid distans per media magis propinqua est dispositum ad talem unionem. - Est tamen spiritus medium in movendo, sicut primum in­ movere. Si vero anima unitur corpori ut forma, sicut strumentum motus. An tertium dici ndu.m quod anima distat qui­ •n-u. jam * dictum est, impossibile est quod uniatur ci •0.5p. aliquo corpore mediante *. Cuius ratio est. quia dem a corpore plurimum, si ulriusque condi­ sic dicitur aliquid unum, quomodo et ens. Forma tiones seorsum considerentur: unde si utrumque autem per seipsam facit rem esse in actu, cum ipsorum separatim esse haberet, oporteret quod per essentiam suam sit actus; nec dat esse per | multa media intervenirent. Sed inquantum anima aliquod medium. Unde unitas rei compositae ex est forma corporis, non habet essc seorsum ab materia et forma est per ipsam formam, quae se­ esse corporis: sed per suum esse corpori unitur cundum seipsam unitur materiae ut actus eius. immediate. Sic enim ct quaelibet forma, si consi­ Nec est aliquid aliud uniens nisi agens, quod facit deretur ut actus, habet magnam distantiam a ma­ •s.n. krt.r. materiam esse in actu, ut dicitur in VU 1 Me- teria, quae est ens in potentia tantum. •Orf. vu. t . op.n, lib. n. ». taphys.* e a) Confer art. pracc. not. a. y quidam. - quidem ABDFG.ib. MJ οιΐιο Et γ) corruptibili, - corruptibili i ABCDE. quidem. - Otn. Pub. Commentaria Cardinalis Caietani clarus. - In corpore trie. Primo, respondet se­ clusio responsiva: Anima non uniri potest mediante aliquo cundum positionem Platonis. Et dicit quod convenient corpore, - Probatur dupliciter. Primo, ratione. Forma scipsa esset ponere aliquod medium, propter distantiam naturae immediate facit formalitcr compositum cx se ct materia animae α natura corporis : quoniam illa motor incorrupti­ ens in actu: ergo et unum. Xnteccdcns probatur quia bilis, hoc mobile corruptibile, ct ideo medium aliud con­ forma per essentiam Miam est actus. Consequentia proba­ venit. tur quia unumquodque eodem modo est ens ct unum. Secundo, quid secundum positionem determinatam. Con- Secundo, probatur auctoritate VIII Metaphys, itulus T fl" e‘ 'Q' tjl. Sent., di%t. I, q.. u, art. 4. nJ ; H Cont (>e*tt, cap. Jtxi; ik Spirit, Creat., aft. 3; Qu. de Anima, en. 9} Il Je Anima, lc parte: et ita visus erit in aure, et auditus in oculo. Quod est inconveniens. 5. Praeterea, si in qualibet parte corporis esset tota anima, quaelibet pars corporis immediate de­ penderet ab anima. Non ergo una pars depen­ deret ab alia, nec una pars esset principalior quam aha: quod est manifeste falsum. Non ergo anima est in qualibet parte corporis tota. Sed contra est quod Augustinus dicit, in VI •cap.n de Trin, *, quod anima in quocumque corpore et in toto9est tota, et in qualibet eius parte tota est. Respondeo dicendum quod, sicut in aliis iam dictum est, si anima uniretur corpori solum ut motor, posset dici quod non esset in qualibet parte corporis, sed in una tantum, per quam alias moveret. - Sed quia anima unitur corpori ut γ forma, nccessc est quod sit in toto L et in qua• d. libet parte corporis *. Non enim est forma cor­ poris accidentalis, sed substantialis. Substantialis autem forma non solum est perfectio totius, sed cuiuslibet partis. Cum enim totum consistat cx partibus, forma totius quae non dat esse singulis partibus corporis, est forma quae est compositio et ordo, sicut forma domus; et talis forma est a) proprium motum per naturam. - proprium motu.*f motumE i •BD ct b) propter naturam ABCEFOxD ct b, propositu »n motu/pro· prium pD, proprium motus per naturam cd. a. r) corporis. - Oo). ABCDE. γ) m tota. - et in loto BCDEG. accidentalis. Anima vero est forma substantialis : unde oportet quod sit forma ct actus non solum totius, sed cuiuslibet partis. Et ideo, recedente anima, sicut non dicitur animal et homo nisi acquivoce, quemadmodum et animal pictum vel lapideum; ita est de manu et oculo, aut carne et osse, ut Philosophus dicit * Euius signum est. quod nulla pars corporis habet proprium opus, anima recedente: cum tamen omne quod retinet speciem, retineat 4 operationem speciei. - Actus autem est in eo cuius est actus. Unde oportet animam esse in toto corpore, et in qualibet eius parte. Et quod tota sit in qualibet parte eius’, hinc I considerari potest, quia, cum totum sit quod di­ viditur in partes, secundum triplicem divisionem est triplex totalitas. Est enim quoddam totum quod dividitur in partes quanti ia tivas, sicut tota linea vel totum corpus. Est etiam quoddam to­ tum quod dividitur in partes rationis et essen­ tiae ; sicut definitum in partes definitionis, et compositum resolvitur in materiam et formam. Tertium autem totum est potentiate, quod divi­ ditur in partes virtutis. Primus autem totalitatis modus non convenit formis, nisi forte per accidens; et illis solis for­ mis, quae habent indifferentem habitudinem ad totum quantitativum et partes cius. Sicut albedo, quantum est dc sui ratione, aequaliter se habet ut sit in tota superficie et in qualibet 1 superficiei parte; et ideo, divisa superficie, dividitur albedo per accidens. Sed forma quae requirit diversita­ tem in partibus, sicut est anima, et praecipue animalium perfectorum, non aequaliter sc habet ad totum et partes: unde non dividitur per ac­ cidens per divisionem ; quantitatis. Sic ergo to­ talitas quantitativa non potest attribui animae nec per sc nec per accidens. - Sed totalitas secunda, quae attenditur secundum rationis ct essentiae perfectionem, proprie et per se convenit formis. Similiter autem et totalitas virtutis: quia forma est operationis principium. Si ergo quaereretur dc albedine. utrum esset tota T» in tota superficie et in qualibet cius parte, distinguere oporteret. Quia si fiat mentio de totalitatc quantitativa. quam habet albedo per acci­ dens, non tota esset in qualibet pane superficiei. B) cum tamen.,. retineat. - ettamta...retinet G. et cum... rc- tine.it cd. t) qualibet. - Om. DEGoi. ζ) per divisionem. - icilicet per divisionem tota. - Oiù. ACDE; ucq. tota om. B. P. • CL toc. ci) rr*. ncm pcrfcctibilis n non pcrfectibih, itn quod • L pars sic perficiatur in toto n fonna, quod extra totum non possit 'esse pcrfcctibilis tuli formo. Et hoc non, quin sic forma minimi naturalis esset inextensa: quoniam nulla cius pars potest tuli forma seorsum perfici. - Nullo igitur modo videtur posse intclligi differentem habitudinem nd totum ct partes comitari inseparabiliter negationem totalitotis quantitativac in forma. VIII. Dubium secundo cit circa eandem tnulitatcm. Quo­ niam ». Thomas n communi opinione discordare videtur hoc in loco, eo quod ponat, praeter animam intellectivam, aliquam aliam formnm in materia inextensam, scilicet ani­ mam sensitivam animalium perfectorum: cum tamen vix possit sustineri quod anima intellectiva, deforis veniens, informet secundum esse, ct sit inextensa: tum quia se­ quitur idem indivisibile simul moveri ct quiescere; tum quia sequeretur quod manus intclligcrct, existante ibi es­ sentia animae ct consequenter intellectu. Voluntarie quoque, ct absque probatione aliqua dicitur hoc; ut patet in littera, et in 11 Contra Gent., cap. lxxii. Quod non decet philosophum. IX. Dubium tertio est circa totnlitntem CMentialem: quin male dicitur illam convenire formis ct animae per se. Quia aut intendis positive : et sic constat esse falsum, quia non luibet partes·essentiales, cum sit simplex. Aut negative: ct sic etiam convenit (otulitas quantitative animae intellecti­ vae; nam ceret partibus quantitative, quemadmodum et essentialibus. Igitur pari ratione dicendum erat quod non habet essentialem totali talem, sicut nec quantitatis am. • Cf. num.vn. X. Ad primum horum · dicitur quod intclligitur se­ cundo modo ista differens habitudo. Sed oportet quod subintelligatur de totaliter differente, et non secundum quid. Ad cuius evidentiam, sciendum triplex esse genus for­ marum. Quaedam omnino aequaliter respiciunt totum et partes ut primum pcrfcctibilc : ct tales sunt formae mere naturales, ut aquae, ignis ct aliorum huiusmodi. Et lo­ quimur dc formis quantum est cx parte sui, et .dc toto ct partibus absolute, et non dc tanto toto, aut tanta parte: liquet enim quod forma aquae, quantum est cx sc, indiffe­ renter respicit ut primum pcrfcctibilc materiam bicubitam, ct cubitalem, quae sunt totum et purs; et sic dc nliis. Nec instantia de panibus minimi movere debet : quoniam mutatur totum in tantum, ct rars in par tem tantam, quod est sophisma Figurae dictionis; minimum enim significat totum tantum, ct similiter pars cius. Iam nutem diximus quod sermo noster est absolute comparando formnm spe­ cificam nd totum et pones ut primo pcrfcctibilc. Quaedam vero sunt omnino inaequaliter respicientes to­ tum ct partes. Et hoc ita totum sibi vindicant ut primum perfectibile. quod nulla pars seorsum potest habere ratio­ nem, non solum primi pcrfcctibilis, sed nec pcrfcctibilis· Huiusmodi autem est procul dubio anima intellectiva; ct, • Nua. »<4. ut videbitur ♦, animae animalium perfectorum. - Nec te moveat quod, abscissa tibia aut brachio, anima perficit re­ liquum partem. Quoniam secundum veritatem, reliquum corpus, in quo membra principalia restant, non proprie vocatur pars, sed totum imperfectum ; quod in tantum •S.Th i^.jv. differt n partis ratione, quod in V Metaphyx, * Aristoteles «p. ûwu. ’ fecerit proprium capitulum dc Colobon, idest truncato. Quaedam autem sunt mediae formae, quae partim ae­ qualiter, « partim inaequaliter respiciunt totum ct partes. Et hae sunt quae sic totum respiciunt ut primo perfecti- bilc, quod partem possint habere, non ut primum pcrfccti­ bilc simpliciter, »cd secundum quid. Et tales sunt anima vegetative, et sensitiva animalium imperfectorum. Hac enim ita totum animatum corpus cx omnibus organis cx propria ratione sibi vindicant ut primo pcrfcctibilc, quod tamen in partibus cius seorsum salvari possunt, non ut in primo pcrfcctibili simpliciter, ut accidit in formis naturalibus, sed secundum quid. - Et inter has est latitudo. Nam vegeta­ tive salvatur in parte, ut in primo pcrfcctibili secundum quid, idest virtualiter : quoniam pars in cis est totum cor­ pus organicum virtualiter. Sensitivum autem imperfectorum est in parte, ut in primo pcrfcctibili secundum quid, idest secundum quondam rationem particularem, scilicet secun­ dum rationem corporis: est enim pars decisa vivens vere quoddam corpus animatum totum; non tamen est vere quuddum totum animal. Unde cum m littera dicitur quod totalité» quantitativa invenitur per accidens m solis formis quae indifferentem habent habitudinem ud totum et partes, intclligitur ut ad primum pcrfcctibilc sive «impliciter, sive secundum quid. Et per oppositum, cum dicitur illas formas esse inextensas. quae differentem habent habitudinem ad totum et par­ te», intclligitur ut ad primum pcrfcctibilc, excludendo tam simpliciter quam secundum quid. Ita quod illa tantum par» totum r differenter respicit, quae nec potest esse talis for- ·Ηΐ·ββ»Η mue primum pcrfcctibilc simpliciter, nec secundum quid: I et nie est totaliter differens habitudo formae ad totum ct panes. In ceteri» sero e»t aliquo modo conveniens, et aliquo modo differens. - Et per Ime patet responsio ad primum dubium. XI. Ad secundum dubium * dicitur quod doctrina hic -0.·«®.»«. tradita, est quidem contru modernorum communem phan­ tasiam. sed non contra philosophica» rationes. Parum est autem dc horum auctoritate curandum. Cum nutem dicitur quod sine ratione hoc est dictum, respondetur quod ratio insinuata est a posteriori, quin sdhcct diversam totaliter habet habitudinem ad totum vt par­ tem ipsa forma ex propria ratione. Si enim habet totaliter diversum habitudinem ad totum et nd panes, hoc provenit cx indivisibilitate formae. Quia si divideretur forma ad di­ visionem totius, iam pars formae proportionaretur parti corporis. Et cum pars quantitativa formae sit tota essentia formae, ergo ipsa forma secundum rationem »uoc essentiae non habet totaliter diversam habitudinem ad totum ct ad partes; sed utrumque. scilicet tam torum quam partem, respicit ut proportionatum pcrfcctibilc. - Et continuari putes: ista ratio. Quia forma extensa, cx vi solius divisionis, non desinit esse secundum illam panem quam habet in pane decisa : immo quae quodammodo erat per modum poten­ tiae, perficitur et nt actu seorsum, ut p;-tet in formis natu­ ralibus. Ergo, a destructione consequentis, si ex sola divi­ sione pars decisa non potest retinere eandem speciem; ergo non erat extensa, et divisibilis .id divisionem subiectL Potest quoque principalis haec conclusio dc animabus animalium perfectorum probari per hoc, quod forma extensa in maiori est maior ct in minori minor, secundum virtutem: quia in maiori quanto est maior virtus, loquendo dc vir­ tutibus extensis. In animalibus vero videmus saepe totum oppositum; eo quod animalia magni corporis secundum ra­ tionem speciei suae, videmus debiliora illis ciujulcm speciei quae sunt commcnsumiac magnitudinis, i.inquam anima non sufficiente ad tantam corporis molem fovendam. Non est ergo sine ratione dictum quod animae aliquae pnictcr intellectivam sunt tantae pertecricmii, quod sunt inextensae, tam per sc quam per accidens: quanquam po­ tentiae omnes carum sint extensae per accidens; qualitates enim sunt corpori» portibus accommodatae. XII. Ad ea quae contra indiviaibilitntcm animae intelle­ ctivae adducuntur ’, facile respondetur, negando consequen- · a. tins. Primam quidem, quia anima non movetur neque per sc neque per accidens, itd motum unius tantum partis, sed totius. Et ratio est. quid in nulla parte est defuiiiive, idest itn in ea quod non in alia: spirituale autem non movetur per accidens, nisi ad motum illius in quo est definitive. Et propter hunc eandem rationem angelus non movetur ud • cf. ηββ· ’ QUAESTIO LXXVI, ARTICULUS VIII fcctinima enim □pria imen rimo , ted jetadum COT- rum den :unvcrc vcrc riva tern nd :iid. :cniaram >ars ’or- · om. cdd. j J . »s°8· »W- Ct |UO jm hie · Ci. num.vm. incst m. • et oam u. 235 motum caeli ; quamvis moveretur ad motum cius, si totum tialis sumitur positive, sed distribuit pro partibus definitio­ caelum mutaret locum subiecto. - Secundam vero, quia nis. non rei: ct est dicere quod est totum essentialiter, idest plus requiritur ud hoc quod corpus aliquod denominetur secundum omnes partes suae definitionis intrinsecas. - Se­ intelligent. quum quod sit compositum cx anima intelle­ cundo dicitur quod, sicut totum idem est quod perfectum, ctiva ct corpore. Exigitur enim quod ly corpore supponat ita totalitas essentialis sumitur pro perfectione essentiali. pro corpore primo pcrfcctibili ab ipsa anima: quoniam Utraque nutem totalius per sc convenit formis: quo­ oportet esse animal ct suppositum quoddam id quod in- niam et definitur unumquodque, ct perfectionem habet, tclligit. Tale autem nulla est par», sed Socrates tantum. ratione formae. Et utraque responsio tangitur in littera. XIII. Ad tertium dubium* dupliciter respondetur. Primo, Prima, ubi dicilUr quoddam totuin esse quod dividitur in quod totnlitas essentialis est duplex: scilicet cx partibus partes rationis ct essentiae, ut definitum, ct c converso. secundum rem; et haec non convenit formae, sed essentiae Secunda, ubi dicitur quod ista totnlitas attenditur secun­ compositae : ct cx partibus secundum rationem suae defini­ dum rationis et essentiae perfectionem. Et secundum utram­ tionis; ct haec convenit formis. Itu quoti sic totnlitas essen­ que responsionem dicitur forma tota positive. QUAESTIO LXXVII, ARTICULUS I 236 QUAESTIO SEPTUAGESIMASEPTIMA n DE IUS QUAE PERTINENT AD POTENTIAS ANIMAE IN GENERALI IN OCTO ARTICULOS DIVISA considerandum est de his quae perti­ nent ad potentias animae *. Et primo, in ge­ nerali ; secundo, in speciali *. Circa primum quaeruntur octo. Primo: utrum essentia animae sil cius potentia. Secundo: utrum sit una tantum potentia ani­ mae, vel plures. Tertio: quomodo potentiae animae distinguan­ tur. einde • Cf. ea. ut»v lotrod. • Qa. Lxxriir. D Quarto: de ordine ipsarum ad invicem. Quinto: utrum anima sit subiectum omnium potentiarum. Sexto: Utrum potentiae lluant ab essentia ani­ mae. Septimo: utrum potentia una oriatur cx alia. Octavo: utrum omnes potentiae animae rema­ neant in ea post mortem. ARTICULUS PRIMUS UTRUM IPSA ESSENTIA ANIMAE SIT EIUS POTENTIA Sent., d»*t. m, qu, tr, »n. 3; Spirit. Ογα/., art, 11; Quadi. X, qu. m, art. 1; Qu. de Anima, ert. 13. Supr», qu. ur, art. 3; 1 M S1C proceditur. Videtur quod (^^^Oipsa essentia animae sit cius potentia. •Cif·»»· enim Augustinus, in IX de Trin.*, mens, notitia ei amor sunt sub­ stantialiter in anima, vel, ut idem dicam, essentia' cap. «t. liter. - Et in X * dicit quod memoria, inteiligentia ct voluntas sunt una vita, una mens, una essentia 2. 2. Praeterea, anima est nobilior quam mate­ ria prima. Sed materia prima est sua potentia. Ergo multo magis anima. 3. Praeterea, forma substantialis est simplicior quam accidentalis: cuius signum est. quod forma substantialis non intenditur vel remittitur, sed in indivisibili consistit. Forma autem accidentalis est ipsa sua virtus. Ergo mullo magis forma substan­ tialis. quae est anima. 4. Praeterea, potentia sensitiva est qua sen­ timus, et potentia intellectiva qua intclligimus. Sed id quo primo sentimus et intclligimus est -vfiincitt”· secundum Philosophum, in 11 de Anima * Ergo anima est suae potentiae. β 5. Praeterea, omne ? quod non est de essentia rei, est accidens. Si ergo potentia animae est praeter essentiam eius, sequitur quod sit accidens. • cap.iv. Quod est contra Augustinum, in IX de Trin. ♦, ubi • ct t. dicit quod praedicta * non sunt in anima sicut in subiccto, ut color aut figura in corpore, aut ulla alia qualitas aut quantitas: quidquid enim tale est, non excedit subiectum in quo est; mens autem potest etiam alia amare et cognoscere. 6. Praeterea, forma simplex subtectum esse ■ poa.jtTrhi.. non potest *. Anima autem est forma simplex: cum non sit composita cx materia ct forma, ut a} una euentia. - cf una anentia PB ct cd. b. £1 omne. - Om. P. γ) pdcntta ... rxieiifix - cuculla... patentia codkc». supra dictum est. Non ergo potentia animae potest esse in ipsa sicut in subiccto. 7. Praeterea, accidens non est principium sub­ stantialis differentiae. Sed sensibile et rationale j sunt substantiales differentiae: et sumuntur a sensu et ratione, quae sunt potentiae animae. Ergo poj tentiae animae non sunt accidentia. Et ita videtur γ quod potentia animae sil cius essentia Sed contra est quod Dionysius dicit, xi cap. 4 Caelcst. Hier., quod caelestes spiritus dividuntur in essentiam, virtutem et operationem. Mullo igitur magis in anima aliud est essentia, et aliud virtus ] sive potentia. 1 Respondeo dicendum quod impossibile est di­ cere quod essentia animae sit eius potentia ‘ D· licet hoc quidam posuerint. Et hoc dupliciter ostenditur \ quantum ad praesens. Primo quia, 3 cum potentia et actus dividant ens el quodlibet genus entis, oportet quod ad idem genus refera­ tur potentia ct actus *. Et ideo, si actus non est ·»·*· in genere substantiae, potentia quae dicitur ad illum actum, non potest esse in genere substan­ tiae. Operatio autem animae non est in genere substantiae ; sed in solo Deo, cuius operatio est cius substantia. Unde Dei potentia, quae est ope­ rationis principium, est ipsa Dei essentia. Quod non potest esse verum neque in anima, neque in aliqua · creatura; ut supra * etiam de angelo dictum est. Secundo, hoc etiam impossibile apparet in ani­ ma. Nam anima secundum suam essentiam est actus *. Si ergo ipsa essentia animae esset imtnc- ‘ °- ,Λ dialum operationis principium, semper habens ùftenditur. - ostendetur A DE. <) alijua. - alia 1. ôj • Amux. Je Λ■fcujib.u.aa. ». n. s - b.Tk lcd in t H . Qn. u*, «rt. > QUAESTIO LXXVI l, ARTICULUS I 237 animam actu haberet opera vitae; sicut semper sc habet forma accidentalis activa ad formam sub­ habens animam actu est vivum. - Non enim, in­ stantialem agentis (ut calor ad formam ignis*), · <>. ^r. quantum est forma, est actus ordinatus ad ulte­ sicut se habet potentia animae ad animam. riorem actum, sed est ultimus terminus genera­ Ad quartum dicendum quod hoc ipsum quod tionis. Unde quod sit in potentia adhuc ad alium forma accidentalis est actionis principium, habet actum, hoc non competit ei secundum suam es­ a forma substantiali. Et ideo forma substantialis sentiam , inquantum est forma ; sed secundum est primum actionis principium, sed non proxi­ suam potentiam. Et sic ipsa anima, secundum mum. Et secundum hoc Philosophus dicit quod * «iS’iS.*» ol’ quod subest suae potentiae, dicitur * actus primus, id * quo intellipimus et sentimus, est anima. u ’h ordinatus ad actum secundum. - Invenitur autem Ad quintum dicendum quod, si accidens accipia­ habens animam non semper esse in actu operum tur secundum quod dividitur contra substantiam, • it'd. vitae. Unde etiam in definitione animae* dicitur sic nihil potest esse medium inter substantiam et quod est actus corporis potentia vitam habentis, accidens *: quia dividuntur secundum affirma- ·».*♦. ^uac lamcn potentia non abiicif animam *. - Re­ t innem et negationem, scilicet secundum esse in λ linquitur ergo quod essentia animae non est cius subiecto ) et non esse in subiecto. Et hoc modo, potentia. Nihil enim est in potentia secundum cum potentia animae non sit eius essentia oportel quod sit accidens: et est m secunda specie «actum, inquantum est actus. An primum ergo dicendum quod Augustinus lo­ Qualitatis *. - Si vero accipiatur accidens secun- mi.mm. quitur dc mente secundum quod noscit se et dum quod ponitur unum quinque Universalium, amat sc. Sic ergo notitia ct amor, inquantum re­ sic aliquid est medium inter substantiam ct acci­ feruntur ad ipsam ut cognitam et amatam, sub­ dens. Quia ad substantiam pertinet quidquid est stantialiter vel essentialiter sunt in anima, quia essentiale rei : non autem quidquid est extra es­ ipsa substantia vel essentia animae cognoscitur sentiam, potest sic dici accidens, sed solum id quod non causatur cx principiis essentialibus spe­ et amatur. Et similiter intelligendum est quod alibi dicit, ciei. Proprium enim non est dc essentia rei, sed l,p. quod sunt una vita, una mens, una essentia.- cx principiis essentialibus speciei causatur *: unde ,£> Vel, sicut quidam dicunt, haec locutio veri Cieatur medium est inter essentiam et accidens sic di­ * secundum modum quo totum potestativum prae­ ctum \ Et hoc modo potentiae animae possunt dicatur dc suis partibus, quod medium est inter dici mediae inter substantiam cl accidens, quasi . totum universale ct totum integrate. Totum enim proprietates animae naturales. Quod autem ξ Augustinus dicit, quod notitia ζ universale adest cuilibet parti secundum totam * suam ζ essentiam ct virtutem, ut animat homini ct amor non sunt in anima sicut accidentia in et equo : et ideo proprie de singulis partibus prae­ subiccto. intelligitur secundum modum praedi­ dicatur. Totum vero intégrale non est in qualibet ctum *, prout comparantur ad animam, non sicut 'lnr“?■*·*’· parte, neque secundum lotam essentiam, neque ad amantem et cognoscentem ; sed prout compa­ secundum totam virtutem. Et ideo nullo modo de rantur ad eam sicut ad amatam et cognitam. Et singulis partibus praedicatur; sed r· aliquo modo, hoc modo procedit sua probatio: quia si amor licet improprie, praedicatur dc omnibus simul, ut esset in anima amata sicut in subiecto, seque­ si dicamus quod paries, tectum ct fundamentum retur quod accidens transcenderet suum suble­ sunt domus. Totum vero potcntiale adest sin­ ctum; cum etiam alia sint amata per animam. gulis partibus secundum totam suam ,J essentiam, Ad sextum dicendum quod anima, licet non sit sed non secundum totam virtutem. Et ideo quo­ composita cx materia et forma, habet tamen ali­ dammodo potest praedicari de qualibet ‘parte; quid de potentialilatc admixtum, ut supra* diart’ sed non ita proprie sicut totum universale. Et ctum est. Et ideo potest esse · subicctum acci0 per hunc modum Augustinus dicit quod memoria, dentis» Propositio autem inducta locum habet in intclligcntia ct voluntas sunt una animae essentia. Deo, qui est actus purus: in qua materia Boetius Ai> secundum dicendum quod actus ad quem eam introducit. est in potentia materia prima, est substantialis An septimum dicendi m quod rationale et sen­ forma. Et ideo potentia materiae non est aliud sibile, prout sunt differentiae, non sumuntur a quam eius essentia ‘. potentiis sensus cl rationis; sed ab ipsa anima Ad tertium dicendum quod actio est compositi, sensitiva et rationali. Quia tamen formae sub­ sicut ct esse: existentis enim est agere. Compo­ stantiales, quae secundum se sunt nobis ignotae, situm autem per formam substantialem habet esse innotescunt per accidentia; nihil prohibet inter­ substantialiter; per virtutem autem quae conse­ dum accidentia loco differentiarum substantialium quitur formam substantialem, operatur. Unde sic poni. li­ st 0 15 · D. IU· 0 suam. - Ora. codico. η) mJ. - praedicatur autem cdJ. ad; pu»t improprie Pad omittunt praedicatur. 0) tuam. - Om. cudtcc». i) ouiitla. - Sed »·>: actui ad quetn at In potentia anima, w/ quaecumque alia forma, non iubttantia, ted accident» ct ideo potentia ad illum actam non lubitantia, ted accident Addit D. m) id. - Om. cud.'«rt «t a d. λ> iu - Ouu AUGE. I») cientia. - rtir-Uia ir/ natantia IhD. fxxNfftl pDF « «I E j/v dictum. - ι/cwt dictum eu PBIKîpV. b alito*. - ramni «xlkm ct a. o) «it. - dici P.id. petentia E 238 QUAESTIO LXXVII, ARTICULUS 1 Commentaria Caxxli nidis«Caietani titulo nota ly sit, secundum rem. - In corpore una non ordinatur ad ulteriorem actum, non est negatio nisi formaliter. Ergo cx cis non sequitur: Ergo res quae est est conclusio responsive negative, dupliciter probata. Conclusio est: Impossibile est animae substantiam esse actus, ergo res quae est terminus generationis, non ordi­ suAin potentium. - Ratio prima est. Operatio animae non natur ad ulteriorem actum ; ubi est negatio idcntica. Quod est in genere substantiae: ergo nec potentia operative. Et tamen in littera infertur: alioquin non habetur intentum. sic non est substantia. Praeterea , si hoc esset verum , sequeretur quod calor Antecedens probatur: quia hoc est proprium Dei, quod non esset ipsa potentia calelactiva. Et probatur sequela. operatio sit substanda. - Consequentia probatur Potentia Quia calor secundum suam essentiam est actus, et, ut sic, est in eodem genere in quo est actus. Probatur: quia actus terminat generationem sui. Igitur, si ratio tn littera facta ct potentia dividunt ens ct quodlibct genus entis. - Et quia valeret, sequeretur quod in calore aliud esset essentia cius, ratio extendit se ad potentiam operntivum cuiusque crea­ ct aliud potentia calcfactiva: quod est ridiculum. - Nec tu­ turae,* ideo sequitur corolluric, immo extensive, quod in tatur rationem, si quis dicat quod calor non generatur nisi solo Deo essentia sit potentia, sicut operatio est substantia secundum quid. Nihil cnim refert terminare generationem in eo solo. simpliciter sci generationem secundum quid, quoad hoc II. Secunda ratio est ducens nd impossibile: circa quam quod est esse actum ultimum generationis: utrobique enim sic proceditur. Primo, ponitur ipsa consequentia cum cius hoc convenit per naturam ct rationem actus, inquantum probatione. Si essentia animae esset immediatum princi­ actus est. Et super hac natura sustentatur ratio. Quarc etc. pium suae operationis, temper habens animam haberet actu VI. Tertio, specialiter contra illam propositionem fun­ opera vitae; sed hoc est falsum; ergo. - Consequentia pro- I damentalem. Nihil est tn potentia secundum actum, inquan­ batur dupliciter. Primo, quia anima secundum essentiam tum actus est *, sic. Potentia activa fundatur super uctu, ct *a.tra.nu. est actus. Secundo n simili, sicut semper est vivum. cx hoc ipso aliquis potest active, quia est actu; ut patet Deinde excluditur obiectio quae posset contra probatio­ III de Anima, text, νιιι ·, et III Physic., text, χνιι ·*. Ergo · α^,ητ,α.».nem consequentiae adduci, dicendo quod anima est actus iilsiim est illud assumptum, etiam formaliter, dc potentia talis, idest ordinatus ad ulteriorem actum : quia est actus activa. Haec igitur ratio non est universalis dc omnibus primus, ut dicitur in II de Anima* - Et hoc excludit du­ potentiis animae. Praeterea, ct difficilius, omnes habitus animae secundum pliciter. Primo, interimendo quod hoc conveniat animae secundum essentiam. Quod probat: quia secundum essen­ idem sunt actu, et in potentia Operative : ergo falsum est tiam est ultimus terminus generationis; ergo non ordinatur quod nihil est in potentia secundum id quod est octu. ad ulteriorem actum. Secundo, ostendendo quomodo hoc Ergo totus iste processus nihil valet. - Antecedens patet: convenit animae, scilicet secundum quod subest suae po- quia quilibet habitus est re* simplex, nec potest in eo fingi « tentiae. distinctio duarum rerum, quarum altera sit actus ct altera Deinde probat falsi talem consequentis, dupliciter. Primo, potentia; et est essentialiter actus, alioquin non esset po­ experientia. - Secundo, cx definitione animae. se terminus generationis; et est essentialiter potentia, quia Deinde infert intentam conclusionem principalem. - Et essentialiter ordinatur ad ulteriorem actum, scilicet operari. demum exprimit radicem rationis pro conclusione intenta Igitur omnia ruunt. quia scilicet nihil est in potentia secundum actum, inquan­ VII. Ad evidentiam solutionum, recolenda sunt quae tum est netus. diximus in qu. liv, art. 3 *. ubi distinctum est de uctu ct ‘OometA·. < O· • Cf. num. t. 111. Contra primam rationem ♦ arguit Scotus, in Secunda, potentia. Dictum est cnim quod inter purum actum et pu­ dist. xvi, qu. i, sic. Potentia spectans ad idem genus cum ram potentiam mediant entia habentia aliquid actus ct actu, est potentia quae est differentia entis, scilicet potentia potentiae, sic quod quaedam sunt essentialiter in genere obicctiva : ergo acquivocc infertur cx hac radice de pyten actuum, quaedam vero essentialiter in genere potentiarum: tiis animae. - Antecedens probatur. Quia de potentia obic- dc quibus tantum in hac materia est sermo. Et quia obli­ ctiva est universaliter vera illa maxima. Dc receptiva vero dentes divertunt ab bis, nec discernunt inter per se ct per est quasi semper falsa: quia, excepto genere substantiae, ut accidens, ideo falluntur. plurimum subicctum formae alicuius praedicamenti non est VIII. Lnde, ad singula veniendo, cum in prima ratione res illius, sed alterius generis. - Consequentia patet ; quia dicitur quod potentia ct actus sunt in eodem genere, inpotentiae animae sunt potentiae operativae, ct receptivae telligiiur dc potentia essentialiter ordinata ad talem actum, ut in pluribus. sive sit receptiva sive activa; ut patet in XII Metaphys., Et confirmatur. Tum quia aliter esset processus in in­ text, xxvi ·. - Nee contra hoc aliqua instantia adducitur **. ‘ finitum, nisi veniretur nd substantiam quae esset iminedia- Non cnim obstat quod res unius praedicamenti sit imme•S.Th.ka.vnT. tum receptivum accidentis. - Tum quia, VII Metaphys. ·, diatom receptivum rei alterius: quoniam nullum praedica­ «ap.'u.'n. sV’ proprium est substantiae non fieri nisi substantia praesup- mentum est essentialiter potentia respectu alterius; sed, ut positu; quantum nutem vel quale fit, nullo quanto aut patet in loco allegato, in quolibet praedicamento est pro­ quali praeexistente nisi in potentia. Ergo substantia est im- pria potentia illius generis. Nec sequitur processus in infinitum. Quoniam actus • a. ·η 6. mediatum principium accidentis. - Tum quia, apud te ·, anima est immediatum principium suarum potentiarum, cuiusque generis respondet propriae potentiae, ut essentia­ quae sunt accidentia, ut dicis. Et similiter, apud re *, anima liter ad se ordinatae. Illi vero potentiae non respondet alia • a. an. 5. est immediatum receptivum aliquarum potentiarum, puta pracccdcn·» potentia essentialiter nd illam ordinata: quo­ intellectus et voluntatis. Non ergo proximum principium niam ipsa est essentialiter in genere potentiae. Et si aliquid activum sive passivum ct actus sunt eiusdem generis, etiam nctualitatis habet, non nisi qucndnm uctus modum habet, puta quia inest alteri. Et ad hoc sufficit quod habeat rece­ apud te. • Cf B«m. h. IV. Contra secundum rationem * arguitur multipliciter. ptivum in quo sustentetur, absque hoc quod essentialiter Primo, arguit Scotus ibidem contra illum similitudinem, ordinetur ad hoc: et sic est status in re alterius generis, sic. Anima est principium vivendi formale, operandi vero puta substantia. - Et nisi sic dicatur, non potest evadi quin · (X effectivum: ergo non est similis ratio de esse vivo, ct ope­ substantia sil reductive in genere accidenti» *. Et per hoc patet etiam responsio ad illud VII Metaphys. : rutiw. rari in actu. - Antecedens patet. - Consequentia probatur cx differentia inter haec genera causarum: quia causa activa quia fatemur substantiam esse immediatum principium quan­ potest esse in primo tantum absque secundo actu ; forma­ titatis, loquendo dc principio receptivo, non autem essen­ tialiter ordinato ad illam. - Quamvis illa auctoritas non sit lem vero implicat esse absque effectu formali. V. Secundo, arguo contra probationem, sic. Negatio for­ ad propositum. Quia si adducitur quoad principium pas­ sivum, constat quod par est ratio dc substantia, ct quanto, malis non infert idcnticam. Sed in istis: Actus ut sic non et quali : quia quodlibct eorum fu cx non tuli in actu, sed est in potentia, ct. Ultimus terminus generationis, ut sic, n I • Cf. BUCÏ. I • CL nuta. • Num. nu. | • ûao. ’ - S.TKIK»·, . th J. I b. ' ‘ exp. κι. «·$» exp. >w, n u QUAESTIO LXXVI1, ARTICULUS I nisi ■ est >rdiuod Dm. □lor cia. sic, jeta iua, (Unisi cm 1OC lim uni .ne. [in­ ta­ ct ’ Q. oqej. π fin­ ie! rr, o. 6. Κθ •S.Cip. Th. ntt tin ·· Cap. Ic«. n. n.6.« Uh S. Th. lcd. i». im est lu. :t: »gi ra er lia • n. au Ct ·Οαπχ«β|.ηβΐΒ. 11. li­ et re >: £ !.’F IC 1- »· f *. · s. Th lcd. w. - DJ. Itb. XI. ·*- C4p. T, O. J. *. ·· Ci. uum. m. It K S ί­ α h· d t» r 3 ’ Cf. or. qn- ut, , *Π.τ, Comstar. • ne», mt. H • t £ '· d in potentia tantum. Si quoad principium activum, diffe­ rentia non veri fie·tu r nisi respectu emanationis rerum ab Intelligent!!·, quae sunt causae acquivocac, a quibus cum deriventur substantia, quantitas, qualitas etc., ipsae tamen non aunt quantae nec quales nisi virtualiter, substantiae autem netu. Cetera namque agentia, sicut substantiae sunt actu, ita ct quanta ct qualia. Sermo autem praesens est de propriis principiis, non de communibus acquivocis. Similiter non obstat quod anima sit principium suarum passionum, quas ponimus accidentia : quia ncc activum nec passivum carum c«t principium essentialiter ad eas ordi­ natum; sed habet modum activi per naturalem qunndam resultandam, ct rationem passivi in hoc quod sustentat ca> inhaerentes sibi. • u. m». π IX. ,.\d ea vero quae primo * contra secundam rationem adduct i sunt, dicitur dupliciter. Primo, quod in littera illa similitudo adducitur non od probandum, sed declarandum.Secundo quod licet non sit simile quoad genus causae, est tamen simile quoad actum vel potentiam: quod solum erat od propositum. - Et cum contra hoc dicitur quod causa effi­ ciens pntest esse sine actu secundo, non autem formalis; respondetur quod. licet hoc sit verum simpliciter ct in communi , non tamen cst verum in causa activa cuius actio sequitur immediate actum, secundum quod cst actus. Quoniam ab actu, inquantum actus, non provenit potentia: constat autem quod esse in actu primo ramum, eat esse in potentia. Et ideo par est ratio de effectu fominli, ct causfllitntc effectiva, quoad actum ct potentiam. • Cf. a»m. ». X. Ad id quod secundo obiicitur ·, .in quo stat tota vis, dicilur quod, quannis absolute negatio formalis non inferat idcnticam; Infert tamen cam in rebus quae sunt essentialiter oppositarum rationum. Dico oppositarum, propter rationes superiori* ct inferiori»: dico essenttaliter, propter ea quae secundum quid sapiunt rationes eorum. Huiusmodi autem sunt res dc quibus loquimur: quia anima est essentialiter actu·, cl potentiae operatis ac animae sunt essentialiter po­ tentiae, et constat rationes actus et potentiae opponi. Et similiter esse terminum ultimum generationis, ct ordinari nd ulteriorem netum, opponuntur: ct utrumque invenitur in nnima essentialiter: ergo secundum diversa. Igitur pri­ mum secundum substantiam, ct reliquum secundum acci­ dens conjunctum. - Non sic autem est dc potentia rece­ ptiva aut activa, seu potius carum modis, quibus ab anima fluunt passiones in c.a: quoniam nullam rem oportet po­ nere quae sit essentialiter potentia propter hoc, ut patet • Nesn micx dictis ·. • a. num. ti. x|# Ad ea quae tertio obiiciuntur·, dicitur quod potentia activa sumi potest dupliciter. Primo, pro proximo opera­ tionis principio effectivo ut quo: ct sic argumentum con­ cludit; sed non proprie sumitur potentia activa hoc modo, quia non perfecte. Et ideo, proprie loquendo, talis potentia activa, non potentia, sed principium activum vocatur. Se­ cundo, pro proximo operationis ctfcctivo principio ut quo, habente statum potentiae: ct tunc habet complete rationem potentiae ictivsc; ct sic sumitur in proposito, ubi proprie loquimur. Primo modo, calor cst potentia calcfactiva : se­ cundo modo, non. Et universaliter nulla res cst proprie potentia activa, nisi sil talis quod sibi conveniat quandoque esse in actu primo tantum : hoc enim cst habere statum • s.Th.ko.iji·· potentiae, ut palet in IX Metaphys., text, vn, vm ·. • ma. 1 »·. . ··- . Unde, proprie loquendo, ad primam obiectionem di­ ap. «·. ■·}» °; a; 1», n. 1. citur quod aliud cst loqui de principio activo, et aliud dc potentia activa. Illud enim simpliciter ••equitur actum, et non opponitur illi. Dc hac vero distinguendum cst: quin duo includit, scilicet rationem causandi, et conditionem ; ct quoad rationem causandi, dicit netum inquantum actus 23ç cst; quoad conditionem, dicit potentiam inquantum poten­ tia est. Et ideo in solo netu permixto potentiae invenitur proprie potentia activa quamvis in Deo summe recipiatur potentia, idest principium activum. At si minus consonum doctrinae s. Thomae videtur quod ad completam rationem potentiae activae spectet potcntiulitas: dicito quod huiusmodi potcntialitas cst dc ra­ tione potentiae activae essentialiter, idest entis quod ad hoc per sc primo cst institutum ut sit potentia activa. Et hoc sufficit proposito : quoniam dc huiusmodi potentia est sermo. XII. Ad secundam nutem obiectionem, omnium diffi­ cillimum, quin ntfert permixtionem actus essentiali· ct potcntinc cs«cniialiter, absque distinctione rcali; dicendum cst quod habere permixtionem actus ct potentiae essentialiter, contingit dupliciter, scilicet per se primo, ct per accidens seu per aliud; ct quod sermo noster est dc habente haec per seipsum, et non dc habente haec rntionc alterius. Et rationabiliter ac merito hoc dicitur. Quoniam cius quod convenit alicui per aliud, exsignanda c»t ratio cx illo alio, ct non cx ec*. ct per oppositum, cius quod convenit alicui per seipsum, assignanda est in scipso causa propria. Modo, constat quod habere in sc hacc duo, actum essentialiter ct potentiam essentialiter, animae convenit cx propria ratione: qui i cx hoc ipso quod cst actus primus, quod cst eius definitif». Et consequenter in ipsa ponenda est propria causa huius permixtionis: quae, ut cx dictis patet, est distinctio gen erica actus u potentia cui coniungitur. ct consequenter distinctio rcalis. Habitui vero cuicumquc non convenit cx scipio, sci cx ipsu animo: cx hoc enim habent habitus, ct reliqua quae in anima sunt, quod non semper vigilent sed quandoque sint ut somnus, quia ipsius animae sunt. Cuius signum est, quoi! m solis qualitatibus animae haec permixtio invenitur. Et confirmatur ex definitione habitus, 111 de Anima, text, et comment, χνιιι’, Habitus est quo · A»«m»u. quis utitur cum vult; ubi libertas animae ponitur causa vigili ic ct somni ipsius habitus. - Ncc obstat quod leve non semper ascendat: quoniam deductis impedimentis, et de operationibus convenientibus ret in sua nsturali disposi­ tione. philosophicus sermo intdligcndos est, quando dc operationibus rerum habetur. - Lndc, cum in cis non sit talis permixtio actus ct potentiae nisi ratione subtecti, con­ sequens cst quod haec instantia non sit contra rationem faciam, quae causam permixtionis talis in co in quo cx se invenitur, assignat distinctionem rcalcm permixtorum inclu­ dere. - Et m hoc gratias ego Deu meo. XIII. Ad cj quae quarto obiiciuntur·. ct similia, iam ex dicti» patet responsio. Omnes enim formae quae genc, rationem per sc terminant, ct sunt tamen proxima opera­ tionum principia, aut non sunt proprie potentiae activae vel passivae, ut dc calore putet cx dictis ·; ct consequenter · «non ordinantur essentialiter ad ulteriorem actum » uqwtc quibus repugnat statua potentiae. Aut, »1 sunt proprie po­ tentiae, non sunt cx sc habentes »tatam potentiae, sed cx anima, ut dc habitibus patet cx dictis*. · Nma. pr«.- 1 ipotuionc diligenter adverte, cl accipe hinc, quod apud s. I hornam, cum accidena dicitur agere in virtute substantiae, cst constructio intransitive, idest, est ipsa virtus substantiae: huc enim tendit tota responsio, quod accidentalis vis nem sua, sed substantiae cst virtus. Quuftiam cius cst virtu*, cuius cst agere; quod est cius cuius cst esse; quod non cst nisi com­ positi, quod substantiali forma est, ct accidentali ut vir­ tute operatur. Non ergo tingas intcntionalcm aliquam for­ mam, qua accidens salres agere in virtute substantiae, ut ‘° ,Μ’, ΐ£· quibusdam visum luit ·. · -■» * *· □4° QUAESTIO LXXVH, ARTICULUS II ARTICULUS SECUNDUS UTRUM SINT PLURES POTENTIAE ANIMAE SECUNDUM SIC PROCEDITl R. Videtur qtiod non sint plurcs potentiae animae. Ani? ma enim intellectiva maxime ad divi*nam similitudinem accedit. Sed in Deo est una cl simplex potentia. Ergo et in anima in­ tellectiva. 2. Praeterea, quanto virtus est superior, tanto est magis unita. Sed anima intellectiva excedit omnes alias formas in virtute. Ergo maxime debet habere unam virtutem seu potentiam. 3. Praeterea, operari est existentis in actu. Sed per eandem essentiam animae homo habet esse * qu. mW, «u secundum diversos gradus perfectionis, ut supra ’ habitum est. Ergo per eandem potentiam animae operatur diversas operationes diversorum gra­ duum. Sed contra est quod Philosophus, in 11 de • Op π, e. i; Anima *, ponit plurcs animae potentias. ap. m. w. t. S. ί h. Icct. m. v. Respondeo dicendi m quod necesse est ponere plures animae potentias. Ad cuius evidentiam , considerandum est quod, sicut Philosophus dicit • Cap. xu. n. 3 in II de Caelo *, quae sunt in rebus infima, non »qq.- S Th. Icet· xvllt. possunt consequi perfectam bonitatem, sed ali­ quam imperfectam consequuntur paucis motibus; superiora vero his adipiscuntur perfectam boni­ tatem molibus mullis; his autem superiora sunt quae adipiscuntur perlectam bonitatem motibus paucis; summa vero perfectio invenitur in his quae absque motu perfectam possident bonita­ tem. Sicut infime est ad sanitatem dispositus qui non potest perfectam consequi sanitatem, sed aliquam modicam consequitur paucis reme­ diis ; melius autem dispositus est qui potest per- a) feclam consequi sanitatem, sed remediis mullis; ct adhuc melius, qui remediis paucis; optime autem, qui absque remedio perfectam sanitatem habet. Dicendum est ergo quod res quae sunt infra hominem, quaedam particularia bona consequun­ tur: et ideo quasdam paucas ct determinatas ope­ rationes habent ct virtutes. Homo autem potest consequi universalem et perfectam bonitatem : quia potet adipisci beatitudinem. Est tamen in ultimo gradu, secundum naturam, eorum quibus competit beatitudo: ct ideo multis ct diversis operationibus ct virtutibus indiget anima humana. Angelis vero minor diversitas potentiarum com­ petii. In Deo vero non est aliqua potentia vel actio, praeter eius essentiam. Est et alia ratio quare anima humana abundat diversitate α potentiarum: videlicet quia est in con­ finio spiritualium et corporalium creaturarum, ct ideo concurrunt in ipsa virtutes utrarumque crea­ turarum. Ad primum ergo dicendum quod in hoc ipso magis ad similitudinem Dei accedit anima intel­ lectiva quam creaturae inferiores, quod perfectam bonitatem consequi potest; licet per mulla ct di­ versa; in quo deficit a superioribus. Ad secundum dicendum quod virtus unita est superior, si ad aequalia se extendat. Sed virtus multiplicata est superior, si plura ei subiiciantur. Ad tertium dicendum quod unius rei est unum esse substantiale, sed possunt esse operationes plures. Et ideo est una essentia animae, sed po­ tentiae plures. diversitati. - in diversitate codice* ct J 6. Commentaria Cardinalis Caietani ortus clarus est. - In corpore tria: primo, proponitur conclusio responsiva affirmative; secundo, probatur in communi; tertio, in speciali, de hominis anima. II. Conclusio est: Necesse est ponere in anima plurcs potentias. - Probatur in communi sic. Quatuor sunt rerum gradus: primus respectu boni imperfecti, et tres respectu boni perfecti. IHc, quia ad paucum bonum, paucis eget consequenter motibus. Isti graduantur, quod aliqui multis, aliqui paucis, aliqui nullo motu perfectum habent: cl quanto a pluralitate receditur, tanto perfectior gradus. Ergo rationabiliter accidit quod res infra hominem paucis moti­ bus, ct consequenter potentiis; horno multis: angelus pau­ cis; Deus nullo eget motu aut potentia. - Antecedens patet «n, ex II Cael., text, i.xti *: ct declaratur exemplo sanitatis. Consequentia probatur ; quia infra hominem res ad parti­ culare quoddam bonum ordinantur, homo autem ct supe­ T riora nd universale, quia nd ipsam beatitudinem in seipsa; ct homo infimum tenet locum inter capacia beatitudinis. Deinde affertur ratio specialis dc anima humana : quia est in confinio spiritualium cl corporalium; ergo habet utrarumque potentias. - Tenet sequela cx ratione medii ct compositi. HI. Circa istam rerum graduationem essent multa dis­ cutienda, quae in II Catii require, in loco proprio. Hoc tamen hic adverte, quod ista graduatio fit secundum ordi­ nem causae finalis. Et quia cx fine potissimum medium sumitur in redditione causarum rerum naturalium, ut patet in II Physic» ·; ideo haec ratio persuadere debet, non ut probabile quid, sed ut potissimam causam quaesiti assi­ gnans. Quoniam, cum natura agat propter finem, ct distin­ ctio potentiarum opus naturae sit, cx fine oportuit distin­ ctionis rationem reddere. s • Ck». rr, S. Th- QUAESTIO LXXV1I, ARTICULUS II! 241 ARTICULUS TERTIUS UTRU.M POTENTIAE DISTINGUANTUR PER ACTUS ET OBJECTA Ultis; time Jtcm Qu. Jr Anima. ·π. I 3 ; lib. Il infra JunopeMest -m : > in ibus srsis ina. 3IT1vel idat on- r et ca­ pso tel­ am di- cst tus ur. -im ics 30- sa; is. utn bct ct .fisloc 'di­ um itet tintin- α JgÿtëgpD tertii m sic proceditur. Videtur quod potentiae non distinguantur per actus J&ySS^ct obiecta. Nihil enim determinatur ad pc ci cm per illud quod posterius, vcl I extrinsecum est. Arctus autem est posterior po­ tentia; obiectum autem est extrinsecum. Ergo per ea potentiae non distinguuntur secundum speciem. 2. Praeterea, contraria sunt quae maxime dif­ ferunt. Si igitur potentiae distinguerentur penes obiecta, sequeretur quod contrariorum non esset eadem potentia. Quod patet esse falsum fere in omnibus: nam potentia visiva eadem est albi ct nigri, ct gustus idem est dulcis ct amari. 3. Praeterea, remota causa, removetur effectus. Si igitur potentiarum differentia esset ex differentia obtectorum, idem obiectum non pertineret ad diversas potentias. Quod patet esse falsum: nam idem est quod potentia cognoscitiva cognoscit, ct nppetitiva appetit. 4. Praeterea, id quod per sc est causa alicuius, in omnibus causât illud. Sed quaedam obiecta diversa, quae pertinent ad diversas potentias, per­ linent etiam ad aliquam unam potentiam: sicut sonus ct color pertinent ad visum ct auditum. quae sunt diversae potentiae; ct tamen pertinent ad unam potentiam sensus communis. Non ergo potentiae distinguuntur secundum differentiam ob­ tectorum. Sed contra, posteriora distinguuntur secundum priora. Sed Philosophus dicit II, de Anima *, quod priores potentiis actus et operationes secundum ra­ tionem sunt; et adhuc his priora sunt opposita t sive obiecta. Ergo potentiae distinguuntur secun­ dum actus et obiecta. Respondeo dicendum quod potentia, secundum illud quod est potentia, ordinatur ad actum. Unde oportet rationem potentiae accipi ex actu ad quem ordinatur: et per consequens oportet quod ratio potentiae divcrsilicctur, ut diversificatur ratio actus. Ratio autem actus diversificatur secundum diversam rationem obiccti. Omnis enim actio vel est potentiae activae, vel passivae. Obiectum au­ tem comparatur ad actum potentiae passivae, sicut principium et causa movens : color enim in­ quantum movet visum, est principium visionis. Ad actum autem potentiae activae comparatur obiectum ut terminus et linis: sicut augmentativac virtutis obiectum est quantum perfectum, quod est finis augmenti. Ex his nutem duobus actio speciem recipit, scilicet ex principio, vel ex fine seu termino: differt enim calefactio ab infrigidatione, secundum quod haec quidem 1 a calido, scilicet activo, ad calidum; illa autem a frigido ad a) haec auidnn - et haec cJJ, a à. Λα«χ· P. - xcilial activa ou. GpF ct 4 b. (i) ut. - aut PUCDI TGaà. γ) agente. - in agente Gb, agentii cJ. 4. - Pro autem, etiam ΛΒ Summak TilVOU D. Tuomak T. U. de Anima Uct vu frigidum procedit. Unde ncccsse est quod poten­ tiae divcrsificcntur secundum actus et obiecta. Sed tamen considerandum est quod ea quae sunt per accidens, non divcrsificant speciem. Quia enim coloratum accidit animali, non divcrsificantur species animalis per differentiam coloris: sed per differentiam eius quod per sc accidit animali, per differentium scilicet animae sensitivae, quae quandoque invenitur cum ratione, quandoque sine ratione. Unde rationale et irrationale sunt diffe­ rentiae divisivac animalis, diversas eius species constituentes. - Sic igitur non quaccumquc diver­ sitas obicctorum diversificat potentias animae; sed differentia cius ad quod per se potentia re­ spicit. Sicut sensus per sc respicit passibilem qua­ litatem. quae per se dividitur in colorem, sonum, ct huiusmodi: ct ideo alia potentia sensitiva est coloris, scilicet visus, et alia soni, scilicet auditus. Sed passibili qualitati, ut colorato, accidit esse ; musicum vcl grammaticum, vel magnum ct par­ vum, aut hominem vcl lapidem. Et ideo penes huiusmodi differentias potentiae animae non dis­ tinguuntur. Ad primum ergo dicendum quod actus, licet sit posterior potentia in esse · est tamen prior in in- · d. μ, es. tentionc et secundum rationem, sicut finis agente L γ - Obiectum autem, licet sit extrinsecum, est tamen principium vcl linis actionis. Principio autem et lini proportionantur ea quae sunt intrinseca rei. Ad secundum dicendum quod, si potentia aliqua per sc respiceret unum contrariorum sicut obie­ ctum. oporteret quod contrarium ad aliam po­ tentiam perlineret. Sed potentia animae non per se respicit propriam rationem contrarii, sed com­ munem rationem utriusque contrariorum : sicut visus non respicit per se e rationem albi, sed ra8 tionem coloris. Et hoc ideo, quia unum contra­ riorum est quodammodo ratio alterius, cum sc habeant sicut perfectum et imperfectum. Ad tertium dicendum quod nihil prohibet id quod est subiecto idem, esse diversum secundum ratio­ nem. Et ideo potest ad diversas potentias animae pertinere, Ad QUARTUM dicendum quod potentia superior per se respicit universaliorem rationem obiccti, quam potentia inferior: quia quanto potentia est superior, tanto ad plura sc extendit. Et ideo multa conveniunt in una ratione obiccti, quam per se respicit superior potentia, quae tamen dif­ ferunt secundum rationes quas per se respiciunt inferiores potentiae Et inde est quod diversa obiecta pertinent ad diversas inferiores potentias, quae tamen uni superiori potentiae subduntur. DI.FO,- In tine hmu* rc^ponwoai» pn> ίχίτικι »4, r.rfnci.vu coJX, l’4h vi «Iquac aliw cJtliunc.. ·) rr QUAESTIO LX XVII, ARTICULUS IV * cr diiuo CLivcuia Ul­ in* ■us irn ΠΙ Icα uas ru IIS -t ft it a • c • I S s 243 naturam positivum quae non includitur in ullcro, qunmvis ratio causandi, quia propter diversitatem aliquorum ut fi­ attingeret secundum privationem annexum alterius, quia nem. potest aliquid fieri aut ordinari ; in proposito tamen negatio non nisi ud affirmati opis, ct privatio non nisi ad conditio est causarum finalium. Non enim diitinctio poten­ habitus potentiam vel habitum spectare potest. In IX vero tiarum ordinatur nd distinctionem obiectorum ut finem: sed \fetaphys. non sic sumitur contrarium per sc respici, sci­ quoniam talis potentia ordinatur ad talem finem proprium, licet ut obicctum adaequatum; sed per se, idest principa­ ct talis ad talem, et h· fines habent hanc conditionem quod liter. seu non per aliud. Ita quod ibi intendit quod eadem sunt diversi, oportet quod etiam potentias exigant diversas. potentia rationalis est unius contrarii ratione sui. ct alte­ - Si velimus quoque proprie loqui de distinctione obtecta­ rius ratione illiu* primi ; et sic unius principaliter, alterius rum quae non rcalitcr distinguuntur, dicemus quod non secundario; unius per sc, alterius per accidens, idest per est sermo dc distinctione eorum actualitcr, quia illa fit per aliud; nullius tamen eorum ut obiecti adaequati. opus intellectus etc.; sed dc distinctione eorum virtunlitcr, IX. In responsione ad tertium, dubium occurrit: quia seu fundamentaliter, ha quod non ideo intellectus ct vo­ diversitas rationis in obiccto, non videtur sufficiens causa luntas distinguuntur rcalitcr, quia ens ct bonum distinguun­ diversitatis rcalis potentiarum. Tum quia ens rcidc non tur ratione actualitcr; sed quia ens ct bonum distinguuntur causatur ab ente rationis : quoniam effectus non est per­ tali distinctione formali virtuolitcr, quod non est per opus fectior causa finali aut ’effectiva. - Tum quia minor dis­ intellectus, *cJ cx ipsa re. Et sic distinctio virtualh obiecto­ tinctio non est sufficiens causa maioris. - Tum quia nullo rum est causa, ut conditio causae, distinctionis potentiarum. ente rationis existence, dutinctiones reales rerum essent: XI. Et per hoc putet responsio ad obicctum primum ct quoniam non dependent «b opere animae. ultimum·, iam enim patet quod non ponitur ens realc * (X «u·. 1«. X. Ad haec breviter dicitur quod obicctiones hac pro­ pendere ab ente rationis. cedunt cx ,'mulo intellectu illius propositionis : Distinctio Ad secundum autem dicitur quod, quum cum diversitate obiectorum est causa distinctionis potentiarum. Oportet effectuum stet unitns in causa, mirum non est si cum namque distinguere ly distinctio, ct ly causa. Potest nam­ maiore diversitate effectuum stet minor distinctio in causa. que esse sermo dc distinctione actualitcr, ct virtualité?; ct Unde falsum est quod minor distinctio non sit causa maio­ similiter de causa ut ratione caitsandt, ct ut conditione cau­ ris, ut conditio causae. Tum quia ct unitas causae potest sants. — Si enim velimus proprie loqui, nulle causarum esse causa distinctionis. Tum quia distincto non est res distinctio videtur esse proprie causa effectiva, ut ratio cau­ dicens perfectionem, ut oporteat ab univoca aut perfectiori sandi: quoniam dh coûtas non est forma activa, quamvis distinctione procedere : sed magis spectat ad ordinem im­ sit quandoque conditio causarum necessaria. Secundum au­ perfectorum, utpotc ab unitate recedens, ut patet in astro- . * -b.Ti.kA«ή. tem causalitatcm finalem, quamvis diversitas possit esse logiis Pythagorae, I Metaphys. · ARTICULUS QUARTUS UTRUM IN POTENTIIS ANIMAE SIT ORDO Qu. de Anima, are. 13, aJ io. Triplex autem ordo inter eas attenditur. Quo­ Videtur quod in potentiis animae non sit ordo. In his rum duo considerantur secundum dependentiam enim quae cadunt sub una divisione, unius potentiae ab altera: tertius autem accipitur non est prius ct posterius, sed sunt na­ secundum ordinem obiectorum. Dependentia au­ turaliter simul. Sed potentiae animae contra tem unius se potentiae ab altcra dupliciter accipi unoestmodo, secundum naturae ordinem, • invicem dividuntur «. Ergo interpotest: eas non prout perfecta sunt naturaliter imperfectis priora ; ordo. 2. Praeterea, potentiae animae comparantur alio modo, secundum ordinem generationis cl tem­ ad obiccta. et ad ipsam animam. Sed ex parte poris, prout ex imperfecto ad perfectum venitur \ Secundum igitur primum potentiarum ordinem, animae, intercas non est ordo: quia anima est una. Similiter etiam nec ex parte obiectorum: potentiae intellectivae sunt priores potentiis sen­ cum sint diversa et penitus disparata, ut patet sitivis: unde dirigunt eas, et imperant eis. Et si­ de colore ct sono. In potentiis ergo animae non militer potentiae sensitivae hoc ordine sunt prio­ res potentiis animae nutntivae. - Secundum vero est ordo. 3. Praeterea, in potentiis ordinatis hoc inve­ ordinem secundum, e converso sc habet. Nam nitur, quod operatio unius dependet ab opera­ potentiae animae nutritivae sunt priores, in via tione alterius. Sed actus unius potentiae animae generationis, potentiis animae sensitivae: unde1 non dependet ab actu alterius: potest enim visus ad earum actiones praeparant corpus» Et simi­ exire in actum absque auditu, et e converso. Non liter est de potentiis sensitivis respectu intellecti­ varum. - Secundum autem ordinem tertium, or­ ergo inter potentias animae est ordo. Sed contra est quod Philosophus, in 11 de dinantur quaedam vires sensitivae ad invicem, Attinia *, comparat partes sive potentias animae scilicet visus, auditus ct olfactus. Nam visibile est figuris. Sed figurae habent ordinem ad invicem. prius naturaliter: quia est commune superioribus ct inferioribus corporibus. Sonus autem audibilis Ergo ct potentiae animae. Respondeo dicendum quod, cum anima sit una, iit in aere, qui est naturaliter prior commixtione potentiae vero plures ; ordine autem quodam ab elementorum, quam consequitur odor. Ad primum ergo dicendum quod alicuius generis uno in multitudinem procedatur; nccessc est inter species se habent secundum prius ct posterius, potentias animae ordinem esse. D QUARTUM SIC PROCEDITUR. S • S. Tl». Icet. 11. - Did. ttb.vni, «p. n, n. 3. > a) ji) dividuntur. - distinguuntur PA>. venitur. - pervenitur aulicct. γ) unde. - «7 AlklDE, ut I G. ? T a QUAESTIO LXXVI I, ARTICULUS V sicut numeri et figurae, quantum ad cssc ; licet et cx parte obiectorum; et etiam cx parte actuum, simul cssc dicuntur inquantum suscipiunt com­ ut dictum est *. Ab tertium dicendum quod ratio illa procedit munis generis praedicationem. An secundum dicendum quod ordo iste poten­ de illis potentiis in quibus attenditur ordo solum tiarum animae est ct * ex parte animae, quae se­ secundum tertium modum. Illae autem potentiae cundum ordinem quondam habet aptitudincm ad quae ordinantur secundum alios duos modos, ita diversos actus, licet sit una secundum essentiam ; sc habent quod actus unius dependet ab altera. B) • Ibid. • Qn. L»** a, y. ft. - Om. PDFT. - Pro jptituJirtem, haMtu.lhirm Pafr. Commentaria Cardinalis Caietani ranari clarui. - In corpora duo facit. Primo, respon­ Ad hoc dicitur quod non propteren ad tres sensui or­ det quaesito affirmative ct directe una conclusione: dinem obiectalcni applicavit, quia in cis solum salvetur aut In potentiis anim ic est ordo. Probatur. Ab uno non Ve­ pateat; sed quia solus ille ordo in illis salvatur. nitur ad multn sine ordine: scd essentia animae est una, ; IV Et - i contra hoc initatur» quin etiam isti tres seniui potentiae multae: ergo. - Et recordare quod est sermo dc ordinem habent perfectionis, quin unus est perfectior al­ progressu naturali. Natura enim non transfert sc ab uno tero, ut patet; ct generationis, quia unus generatur prius «d multa absque ordine: quoniam in operibus eius con­ altero, ut patet cx eo quod quibusdam animalibus inest fusio non habet locum, ubi autem pluralitas sine ordine, naturaliter unus sine alio; imperfectioribus enim animali­ ibi confusio. bus qunc sunt priora ordine generationis insunt, ct ad po­ II. Secundo, ostendit quotuplex, qualis, et quis quarum steriora non attingunt: - dicendum esc quod ordinari se­ potentiarum ordo sit. - Quotuplex : quia triplex. - Qualis, cundum perfectionem nut generationem, potest dupliciter in communi: quin duplex secundum dependentiam unius intelligi: uno modo, secundum ipsas res ordinatas in sepotentiae nb alia; ct tertius secundum ordinem obiectorum. ipsis: alio modo, secundum habitudinem scu dependentiam Et rursus, ordinis qui secundum dependentiam potentia­ carum ad invicem. Ad ordinem perfectionis primo modo, rum, alter secundum ordinem naturae ct perfectionis; alter sat esc quod hoc perfectius sit. ct illud minui perfectum: secundum ordinem generationis est. - Quis vero cui con­ scd nd ordinem perfectionis secundo modo, exigitur quod veniat: qui» ordine perfectionis, intellectivae praesunt sen­ hoc sit perfectio illius. Et similiter ad ordinem generationis sitivis, in cuius signum regunt ct imperant cis ; ct huc \c- primo modo, sufficit quod hoc prius generetur quam illud: gctativo5 praecedunt. Ordine vero generationis, c contra ; in scd ad ordinem generationi:· secundo modo, requiritur cuius signum, nutritivuc praeparant corpus illis, etc. Ordine quod generatio huius ordinetur materialiter ad generatio­ autem obiectorum, ordinantur quaedam sensitivae inter sc, nem illius. visus, auditus ct olfactus: quia obicctum illius primum, ct In proposito autem, sermo est dc utroque ordine se­ secundi secundum, ct tertii tertium. ut patet cx subiectis, cundo modo ut patet cx signis adductis in littera, ct aper­ caelestibus scilicet, acre ct mixtu. tissime in responsione nd tertium, ubi conceditur quasdam 111. Circa hunc partem occurrit dubitandum, propter quid cssc potentias animae inter quas est solus tertius ordo. in littera lenius ordo attribuitur tribus sensibus, ct non Non enim visus perficit auditum, neque auditus ministrat aliis potentiis enumeratis, cum ordo secundum obicem ma­ materialiter visui: scd intellectus perficit sensum, et regendo nifestus ait etiam in aliis: constat namque intellectum ct cognoscendo, ut patet in cogitative ; et sensitiva perficit cssc prius sensibili, ct sensibile esse prius vegetabili. Cur vegetntivam partem, ut patet cx eo quod vegetativum con­ ergo non universaliter hunc ordinem applicavit, sicut alios junctum sensitivo facit carnem, quod per seipsum nun­ duos? quam faceret. T ARTICULUS QUINTUS UTRUM OMNES POTENTIAE ANIMAE SIN I' IN ANIMA SICUT IN SUBJECTO Di Spirit. Creat.. ert. 4, d 3; Com/wX Thcal., c->p. unxn. sut. corpus, immo sine corpore, ut esi limor et huius­ omnes potentiae animae sint in anima modi ; quaedam vero sentit per corpus. Sed si sicut in subiecto. Sicut enim se habent potentia sensitiva P non esset in sola anima sicut potentiae corporis ad corpus, ita se ha­ in subiccto, nihil posset sine corpore sentire. Efgo bent potentiae animae ad animam. Sed corpus animaestest subieclum potentiae sensitivae; et pari subicctum corporalium potentiarum. Ergo anima ratione, omnium aliarum potentiarum. est subicctum potentiarum animae. Sed contra est quod Philosophus dicit, in li­ 2. Praeterea, operationes potentiarum animae bro de Somno et Vigilia *, quod sentire non est attribuuntur corpori propter animam: quia, ut di- proprium animae neque corporis, sed commicti. s. το. citur in 11 de Anima *, anima est quo sentimus ct Potentia ergo sensitiva est in coniuncto sicut in intclliginws primum. Sed propria ’ principia ope­ subiccto. Non ergo sola anima est subicctum rationum animae sunt potentiae. Ergo potentiae omnium potentiarum suarum. per prius sunt in anima. Respondeo dicendum quod illud est subiectum 3. Praeterea, Augustinus dicit, XII super Gen. operativae potentiae, quod est potens operari: • c-r w. «m ad liti. quod anima quaedam sentit non per omne enim accidens denominat proprium subieD QUINTUM SIC PROCEDITUR. VldctUF quod S 3) propria. - prima P. {M f insitiva. - Om. P. > jB QUAEST1O LXXVJI, ARTICULUS VI 245 ctum. idem autcm est quod potest operari, et iuncto, non sicut in subiccto, sed sicut in prin­ quod operatur. Unde oportet quod eius sit po­ cipio. An tertium DICENDUM quod opinio Platonis* fuit tentia sicut subiecti. cuius est operatio; ut etiam Philosophus dicit, in principio de Somno et 17- quod sentire est operatio animae propria, sicut n • itu. gilia *. et intclligere. in multis autem quae ad philoso­ • q«.mm,jjj. Manifestum est autem ex supra dictis* quod phiam pertinent, Augustinus utitur opinionibus gSu quaedam operationes sunt animae, quae exercen­ Platonis, non asserendo, sed recitando. - Tamen, tur sine organo corporali, ut intclligere et velle. quantum ad praesens pertinet, hoc quod dicitur Unde potentiae quae sunt harum operationum anima quaedam sentire cum corpore et quaedam principia, sunt in anima sicut in subiccto. - Quae­ itne corpore, dupliciter potest intclligi. Uno modo, dam vero operationes sunt animae, quae exer­ quod hoc quod dico cum corpore rcl sine cor­ centur per organa coq>oralia; sicut visio pcr ocu- pore. determinet actum sentiendi secundum quod T Ium, ct γ auditus per aurem. Et simile est dc exil a sentiente. Et sic nihil sentit sine corpore: omnibus aliis operationibus nutritivac ct sensi­ quia actio sentiendi non potest procedere ab ani­ tivae partis. Et ideo potentiae quae sunt talium ma nisi pcr organum corporale. Alio modo potest operationum principia, sunt in coniuncto sicut in intclligi ita quod praedicta determinent actum sen­ tiendi cx parte obiecti quod sentitur. Et sic quae­ subiccto. el non in anima sola. An primum ergo dicendum quod omnes poten­ dam sentit cum corporc, idest in corpore exi­ tiae dicuntur esse animae, non sicut subiecti, sed ste ntia, sicut cum sentit vulnus vel aliquid hurassicut principii: quia pcr animam coniunctum habet modi: quaedam vero sentit sine corporc, idest non existent] a in corpore, sed solum m appre­ * quod tales ύ operationes operari possit. Ad secundum dicendum quod omnes huiusmodi hensione animae, sicut cum sentit sc tristari vel potentiae pcr prius sunt in anima quam m con- gaudere de aliquo audito. Jm, sdit urn Uac ita ira. or­ ant n tu al­ ius test aljposcitcr SCam do, m: jod mis ad: tur (io- γ) n□n- 11. Advent quod CX supra dktis ·, et hk, patet quod · a.leesdt.I® soln anima dicitur potens intclligere, ct intelligcrc, et subie- ' ctum esc intellectionis, ut pcr sc primo potens, intclligens ct subicctum; compositum autem dicitur intdligens ratione partis, scilicet animae. - Nec obstat quod Socrates dicitur esse quod proprie intelligit, quia operationes sunt suppositorum. Quoniam etsi Socrates primo intclHgat ut suppositum, non tamen primo intelligit absolute: quin falsum est quod operatio sit primo suppositi, absolute loquendo; sed est primo subsistentis. Et tu hoc adverte: quia multi in hoc falluntur consequentia, idest: est primo huius ut suppositi, ergo est primo huius; cum tamen de­ berent dicere: est primo huius ut subiecti, ergo est primo huius. ARTICULUS SEXTUS UTRUM POTENTIAE ANIMAE FLUANT AB EIUS ESSENTIA us- 1 I; si cut β f%0 inri 1 Ii- es/ levi. · <>p- s. tu. t. icti. t in um um Sent., dut. tu, qu. tv, an. s. Videtur quod minat. Sed nihil movetur a seipso, ut probatur potentiae animae non fluant ab eius es­ in VII libro Physic. ♦; nisi forte ratione partis, sentia. Ab uno enim simplici non pro­ sicut animal 1 dicitur moveri a seipso, quia una cedunt diversa. Essentia autem animae pars cius est movens ct alia mola. Neque etiam est una ct simplex. Cum ergo potentiae anima animaemovetur, ut probatur in 1 de Anima ♦. Non sint multae ct diversae, non possunt procedere ergo anima causal in se suas potentias. ab cius essentia. Si n contra, potentiae animae sunt quaedam 2. Praeterea, illud a quo aliud procedit, est proprietates naturales ipsius. Sed subicctum est causa cius. Sed essentia animae non potest dici causa propriorum accidentium: unde et ponitur in causa potentiarum; ut patet discurrenti pcr sin­ definitione accidentis, ut patet in VII Afetaphys.* gula causarum genera. Ergo potentiae animae non Ergo potentiae animae procedunt ab eius essentia fluunt ab eius essentia. sicut a causa. 3. Praeterea, emanatio quondam motum no­ Respondeo dicendum quod forma substantialis D SEXTUM SIC PROCEDITUR. S a) animal. - aliquhi D, λοηιο E, anima ed. i». ; Ti*. lxt' ' 3 x* ’ ve °1*' “ n’ x • D JL ? • Art. rraeccd. 246 QUAESTIO LXXVH, ARTICULUS VI ct accidentalis partim conveniunt, ct partim dif­ tiarum animae subicctum est vel ipsa anima sola, ferunt. Conveniunt quidem m hoc. quod utraque quae potest esse subicctum accidentis secundum est actus, ct secundum utramque est aliquid quo­ quod habet aliquid potenlialitatis, ut supra · didammodo in actu. - Differunt autem in duobus. ctum est: vel compositum. Compositum autem Primo quidem, quia forma substantialis facit esse est in actu per animam. Unde manifestum est simpliciter, et eius subicctum est ens in potentia quod omnes potentiae animae. sive subiectum tantum. Forma autem accidentalis non facit esse earum sit anima sola, sive compositum, fluunt simpliciter; sed esse tale, aut tantum, aut aliquo ab essentia animae sicut a principio: quia iam modo se habens: subicctum enim cius est ens dictum est quod accidens causatur a subiccto se­ in actu. Unde patet quod actualitas per prius in­ cundum quod est actu, et recipitur in eo inquanvenitur in forma substantiali quam in eius subic­ tum est in potentia. cto: ct quia primum est causa in quolibet ge­ Ad primum ergo dicendum quod ab uno simplici nere, forma substantialis causar esse in uctu in possunt naturaliter multa procedere ordine quo­ suo subiccto. Sed e converso, actualitas per prius dam. Et iterum propter diversitatem recipientium. invenitur in subiccto formae accidentalis, quum Sic igitur ab una essentia animae procedunt mul­ in iorma accidentali: unde actualitas formae ac­ tae ct diversae potentiae, tum propter ordinem cidentalis causatur ab aetualitale subiccti. Ita quod potentiarum: tum etiam secundum T diversitatem subicctum, inquantum est in potentia, est susce- organorum corporalium. ptivum formae accidentalis: inquantum autem est An secundum dicendum quod subicctum est causa in actu, est cius productivum. Et hoc dico dc proprii accidentis ct finalis4, et quodammodo acti­ proprio et per se accidente: nam respectu ac­ va ; et etiam ui materialis, inquantum est susce­ cidentis extranei, subicctum est susceptivum tan­ ptivum accidentis. Et ex hoc potest accipi quod tum ·; productivum vero talis accidentis est agens essentia animae est causa omnium potentiarum exlrinsecum. - Secundo autem differunt substan­ sicut finis ct sicut principium activum; quaruntialis forma ct accidentalis, quia, cum minus dam autem sicut susceptivum. principale sit propter principalius, materia est Ad tertium dicendum quod emanatio proprio­ propter formam substantialem; sed e converso, rum accidentium a subiccto non est per aliquam forma accidentalis est propter completionem P transmutationem; sed per aliquam naturalem re­ subiccti. sultationem * sicut ex uno naturaliter aliud reManifestum est autem cx dictis ' quod poten- 1 sultat, ut cx luce color. completionem. - complexionem PrtK cfum fecundum. - diam propter cd. a, propter Pt. Z) ct jtnahi. — cauta dico ct finaJis B. p) γ) , u ‘t,U ») allquAm nattirMem retultatioaon. - naturalem concotaitantiam AB, naturalem consuentijun CUEG, naturalem quondam raultat im­ item E, naturalem rcsulutionem cd. a. Coin montai* in. Cardinalis Caietani rnxvs clarus. - In corpore duo: primo, praemittit con­ nere causae, ideo secundam differentiam adierit s. Thomas; venientiam cl differentium inter formam substantialem cum tamen ad probandum conclusionem articuli prima ct accidentalem; secundo, respondet quaesito una concludifferentia ­ sola deserviat. sione affirmative ♦. Tertio, quam subtiliter proceditur in littera. Ex hoc II. Convenientia est in duobus: primo, in essentiali prae­ namque quod forma substantialis est talis naturae quod dicato, scilicet esse netum ; secundo, in effectu formali, sci­ facit ens in actu absolute, oritur quod non supponit ens licet secundum utramque aliquid esse actu. Et cx his datur in actu : non enim absolute ct sine additione aliqua faceret intelligi tertium, quod subicctum utriusque est aliquo modo ens actu, si iam esset ens in actu ; sed cum additione fa­ ens in potentia. ceret ens tale in uctu. Ex hoc autem oritur ordo quod Differentia est in duobus. Primo, in qualitate effectus prius actualitas convenit formae substantiali quam subiccto, formalis: quia substantialis facit esse simpliciter; acciden­ quod nihil habet octualitatis cx se. Et cx hoc clare sequi­ talis vero tale, aut tantum. Et hanc comitatur differentia tur quod forma substantialis causât, non esse in actu, sed in subiccto : quia illius est ens in potentia tantum ; huius totum esse in actu sui subiccti: tum quia nihil in se vero ens in actu. Et hinc nascitur differentia secundum or­ actualitatis habet subicctum; tum quia primum in quo­ dinem actualiutis: quin actualités illius est prior netualitate libet ordine rerum est causa ceterorum. Et per oppositum, subiccti; actualius vero istius est posterior. Et hinc oritur quia forma accidentalis non est actus faciens formalitcr differentia secundum causalitatem : quia actualius illius cau­ nisi ens in actu tale, quod naturaliter supponit ens in actu sar actualiutem subiccti; istius vero causatur nb actunliutc absolute ; oportet quod causer in subiccto suo esse quidem subtecti. Et ratio sequelae huius quartae differentiae cx ter­ in actu aliquo, sed non totum esse in actu sui subiccti; tia assignatur : quia primum est causa in quolibet genere. ita quod ex hoc ipso quod supponit subicctum in netu, Et est, inquit, sermo de accidente proprio, non adventitio : constat quod non facit illius ae malitatem absolute. Et si hoc enim ab extra causatur. - Secundo differunt, quia illius huic coniungas quod primum est causa reliquorum, se­ materia est propter illam; ista vero, e contra, est propter quitur quod actualitas accidentis est ex aetualitale subiccti. IV. Quoad secundum ♦, conclusio responsiv» est: Omnes · α.Μβ.1. subicctum. Et ratio est utriusque, quia minus principale est propter principalius: constat enim subicctum principa­ potentiae animae fluunt ab essentia animae. - Probatur sic. Accidens proprium causatur a subiccto secundum quod est lius esse accidente, cl formam substantialem materia. 111. Circa haec adverte tria. Primo quod, quia s. Tho­ actu, ct recipitur in eo secundum esse in potentia: ergo mas ante ♦ probavit potentias esse propria accidentia, ct hic omnes potentiae animae fluunt ab essentia. Antecedens patet cx prima differentia ·. - Consequentia · et r». nquaeritur utrum fluant ab essentia animae, quae est forma probatur dividendo. Quia potentiae animae aut sunt in sola substantialis, ideo haec praemittit. Secundo quod, quia, ut putebit in responsione ad secun­ anima subicctive : et sic, ergo ab ipsa secundum rationem dum, subicctum est causa proprii accidentis in triplici gc- actunlitatis, ct in ipsa ratione potentinlititi* admixtae, sunt. T * Cf. cum. n. • Λκ. i. 5> • Art. i. QUAESTIO LXXVI!, ARTICULUS Vil □la, um di- ’ Απ· ·· em '4< Q. ctt □m □nt im se­ inlici 1 οηι. L1I- !in :m T sa tie>d m nom e- Aut in composito: et sic, ergo nb ipw anima bum ; quia compositum non est actu nisi ratione animae. V. Circa rationem adductum ad probundam causalitatcm subiccti respectu proprii accidenti» ·, dubium occurrit: quia si illa ratio esset efficax, concluderet etiam quod accidens per accidens flueret n subiecto cui inest : quod est mani­ feste falsum, ct contra litteram. - Probatur sequela: quia eadem ratio locum habet, scilicet quod actualitas subiccti est prior actuulitatc cius; omni enim accidenti convenit pracsupponcrc subicctum in actu, ct praecedi ab nctualitate cius. VI. Ad hoc breviter dicitur quod, ut cx littera patet, ratio s. Thomac est quod primum in quolibet genere ctc. Illa nutem maxima intelligitur in his quae habent per se ordinem, non autem per accidens ordinatis. Unde obicctio supponit falsum, scilicet quod prioritas sola sit ratio causalitatis est enim prioritas habentis per se ordinem nd reliqua. Hoc autem non oportebat exprimere : quin in illa maxima subintclligcbutur. Et propterea eadem vi intulit causalitotcm subiecti respectu proprii, ct formic rc»pectu materiae: utrobique enim est primirat ct per sc ordo, quamvis diversimode; quia ibi inter duas nctualitatc«, hic vero ipsius netus ad recipiens ct participans ipsum. Posset quoque, luxta doctrinam sequenti» articuli, dici quod illa maxima nietnphysicalis, applicata ad materiam emanationis, intelligitur stante eodem ordine emanationis. Modo, constat quod sublectum ct proprium eodem emanant ordine, quia eadem generatione generantur ct corruptione corrumpuntur: quamvis non in eodem gradu, quia illud primo, hoc consequenter. Substantia vero ct accidens per accidens non nd eundem spectant productionis ordinem: ct ideo non obstat. £- · 0. u, nj<5,1193 < 247 VII. In rcsponiione ad fecundum, adverte quod multi putant, ct male, doctrinam hanc ab Avcrroc dissentire, eo quod in IV Mctaphys., comm. n, dixerit quod substantia non est agens aut fini» accidentium, »cd subicctum. Sed revera hi. quamvis multi, tamen caeci sunt. Aver­ roës enim, in primis, hoc non dixit: sed declarans qualis est analogia inter substantiam ct accidentia in entis nomine, dicit quod praedicta · non attribuuntur substantiae quia •jea'ütamenta sit agens aut finis, sed subiectum. Ex quibus verbis optime habetur quod in nomine entis non imponatur analogia secundum causam finalem, neque secundum causam effi­ cientem, sed secundum causam materialem. Cum hoc tamen evidenter patet *â -3 B • Cf. tsora. μ- SErrLMUM s,c proceditur. Videtur quod A^A^5ljna potentia animae non oriatur ab alia. JfêS'Xï Eorum enim quae simul esse incipiunt, “^^^^unum non oritur ab alio. Sed omnes potentiae animae sunt simul animae concreatae. Ergo una earum ab alia non oritur. 2. Praeterea, potentia animae oritur ab anima sicut accidens a subiecto. Sed una potentia ani­ mae non potest esse subiectum alterius: quia ac­ cidentis non est accidens. Ergo una potentia non oritur ab alia. 3. Praeterea, oppositum non oritur a suo op­ posito, sed unumquodque oritur ex simili secun­ dum speciem. Potentiae autem animae ex oppo­ sito dividuntur, sicut diversae species. Ergo una earum non procedit ab alia. Sed contra, potentiae cognoscuntur per actus. Sed actus unius potentiae causatur ab alio: sicut actus phantasiae ab actu sensus. Ergo una po­ tentia animae causatur ab alia. Respondeo dicendum quod in his quae secun­ dum ordinem naturalem procedunt ab uno. sicut primum est causa omnium, ita quod est primo propinquius, est quodammodo causa eorum quae sunt magis remota. Ostensum est autem supra ♦ quod inter potentias animae est multiplex ordo. Et ideo una potentia animae ab essentia animae procedit mediante alia. c a) principium. - Om. ACE. rt î; Qu. de Anima, art. l3, *d 7, 8. Sed quia essentia animae comparatur ad po­ tentias et sicut principium activum et finale, et sicut principium ® susceptivum, vel seorsum per se vel simul cum corpore: agens autem et finis est perfectius, susceptivum autem principium, in­ quantum huiusmodi. est minus perfectum: con­ sequens est quod potentiae animae quae sunt priores secundum ordinem perfectionis et natu­ rae. sint principia aliarum per modum finis et activi principii. Videmus enim quod sensus est propter intellectum, ct non c converso. Sensus etiam est quaedam deficiens participatio intelle­ ctus: unde secundum naturalem originem quo­ dammodo est ab intellectu, sicut imperfectum a perfecto. - Sed secundum viam susccptivi prin­ cipii. c converso potentiae imperfectiores inve­ niuntur principia respectu aliarum: sicut anima, secundum quod habet potentiam sensitivam, con­ sideratur sicut subicctum et materiale quoddam respectu intellectus. Et propter hoc, imperfectiores potentiae sunt priores in via generationis: prius enim animal gencratur quam homo. Ad primum ergo dicendum quod, sicut potentia animae ab essentia fluit, non per transmutatio­ nem, sed per naturalem quandam resultationem, ct est simul cum anima; ita est etiam dc una potentia respectu alterius. Ad secundum dicendum quod accidens per sc non ?) animal generatur. - et animal Fa, anima! G, 248 QUAESTIO LXXVI potest esse subiectum accidentis; sed unum ac­ cidens per prius recipitur in substantia quam aliud, sicut quantitas quam qualitas. Et hoc modo* unum accidens dicitur esse subiectum alterius, ut super­ ficies coloris, inquantum substantia uno accidente mediante recipit aliud. Et similiter potest dici dc potentiis animae. f) -, ARTICULUS VIII Au tertium dicendum quod potentiae animae opponuntur ad invicem oppositione perfecti ct imperfecti : sicut etiam species numerorum et fi­ gurarum. Hacc autem oppositio non impedit ori­ ginem unius ab alio: quia imperfecta naturaliter a pertectis procedunt. ht* modo. - tit RD. CoinnwhUtm Co ’diiuxliri Cuioumi Prima conclusio in speciali : Potentiae imperfectiores danit» - In corpore Juo; primo, conclusio rvspondva aflirmatne ; secundo, in «pedali dis-iinguit, ci oriuntur α perfectioribus ordine finali ct activo. Secunda in speciali : Potentiae perfectiores oriuntur ab imperfectio­ respondet duabus conclusionibus. II. Quoad primum, conclusio est: Unn potentia animae ribus ordine materiali. - Probantur, primo, ambae simul in oritur ab nlia. - Probatur sic. In procedentibus naturali or­ communi: quia «gens cl finis, ut sic, est perfectius*, «ince­ dine ab unn, primo propinquius est quodammodo cauta ptivum autem, ut sic, est imperfectum. Deinde declaratur prima in speciali: quia intellectus est remotiorum ; potentiae animae procedunt multiplici ordine naturae ab uno: ergo prior est causa sub&cqucntii. principium finale, ct activum quodammodo, sensus. Finale Minor patet cx dictis. - Maior probatur sic. In istis pri­ quidem; quin sensus est propter intellectum, ct non c con­ mum est causa omnium: ergo propinquius primo est causa verso,- Activum wcfo; quia sensui est quaedam participatio remotioris, Et tenet sequela: quiu proporiionolitcr sc ha­ intellectu*. Divinum namque lumen, cuius participatione bent, sicut primum ad omnia, it.i prius ad icqucntia na­ et intellectus ct sensui omnis percipit ct discernit, in intel­ turae ordine. Constat autem essentiam animae ct potential lectu sub&istcns, exemplare quoddam est defluentis otfuscaordine quodum produci; et cvnmiiini, quia primo produ­ tique luminis in corpore cognitionem parientis. Exemplare citur, esse omnium potentiarum causam, ut in pracccdcuti autem habet annexum genus activae causae, cum nihil aliud articulo definitum est. Ergo restat ut quae prius naturalis sit quam cxtrinseca forma, formare enim extrinxeee agentis fluit potentia, causa sit mediante qua remotiores ab essentia i aut per agens est. fluant. Demum declaratur secunda quoque in speciali: quia III. Quoad secundum ”, distinctio est, quod ordo natu­ sensitivum est principium materiale intellectus. Quoniam ralis inter potentias est triplex, scilicet secundum causam animal, secundum quod habet sensitivam virtutem, subie­ activam, finalem, ct materialem: quia anima est his tribus ctum, ct materiale, ct in potentia est respectu intellectus, modis causa carum, sob vd cum corpore. ut patet. itulus T • Ci. nom. t. D. nu D. ·$> ARTICULUS OCTAVUS UTRUM OMNES POTENTIAE ANIMAE REMANEANT IN ΛΝΊΜΑ A CORPORE SEPARATA IV Stat, JixL iLnr, qu. rrt, an. 1, q·/. ί : dut. t . 4.1. t, irt. 1; Π Gm/. Gtitl», cap. txnii De Virtute qu. r, crt. 4. ad il; Qu. de Amma, ari. iy; fjuttdi. X, qu. tv. art. a. • Op. x·. · De rtln libro ri Je Qw. df ΑΐίηΛ, U !. 13. ad U • Cap. rr ·. K. . S. TE les:. â. • /X· Mr«. tf /tr­ uie. , tap. I. S. Th. kct. »»· • Ver*. 35. D octavum SIC proceditur. Videtur quod omnes potentiae animae remaneant in anima a corpore separata. Dicitur emm libro de Spintu ct Anima % quod anima recedit a corpore, secnm trahens sensum ct imaginationem, rationem et intellectum e! intclligcntiam, concupiscibilitatcm et irascibilitatcm. 2. Praeterea, potentiae animae sum eius na­ turales proprietates. Sed proprium semper inest. et nunquam separatur ab eo cuius est proprium. Ergo potentiae animae sunt in ea etiam post mortem. 3. Praeterea, potentiae animae, etiam sensiti­ vae, non debilitantur debilitato corpore : quia, ut dicitur in 1 de Anima *, si senex accipiat oculum invenis, ridebit utique sicut et invenis. Sed de­ bilitas est via ad corruptionem. Ergo potentiae animae non corrumpuntur corrupto corpore, sed manent in anima separata. 4. PraejereAj memoria est potentia animae sen­ sitivae, ut Philosophus probat ♦. Sed memoria manet in anima separata: dicitur enim, Luc. xvi*, diviti epuloni in inferno secundum animam exi«) aHbrtJ. - dtHilltudfac ;»> per. - pott lhr$. cotporu mi addant DF. stenti : Recordare quia recepisti bona in rita tua. Ergo memoria manet in anima separata ; ut per consequens aliae potentiae sensitivae partis. 5. Praeterea, gaudium ct tristitia sunt in con­ cupiscibili, quae est potentia sensitivae partis. Ma­ nifestum est autem animas separatas tristari ct gaudere de praemiis vel poenis quas habent. Ergo vis concupiscibilis manet in anima separata. 6. Praeterea, Augustinus dicit, XII super Gen, ad litt. *, quod sicut anima cum corpus iacet * Op. ΧΜΧ 1 sine sensu nondum penitus mortuum, videt quae­ dam secundum imaginariam visionem ; itu cum fuerit a corpore penitus separata per mortem. Sed imaginatio est potentia sensitivae partis. Ergo potentia sensitivae partis manet in anima sepa­ rata; et per consequens omnes aliae potentiae. Sed contra est quod dicitur in libro de Eccles. Dogmat. *: Er duabus tantum substantiis constat ‘ <^· homo, anima cum ratione sua, et carne cum sen­ sibus suis. Ergo, defuncta T carne, potentiae senτ silivac non manent. Respondeo dicendum quod, sicut iam* dictum *Art* *·<·’■ est, omnes potentiae animae comparantur ad aniγ) defuncta. - datructa ARCI . • Dialer cx 7 «irtrfo.cxp.x ut: rtacd c»r. xxir, x: Tmaro tDid. U. Nf.siU.· « Th. J.U.ixjr, r'! i. dr.lxmJ.art • CT. not. • a «1. i. limae cti ct et ftt orialiter a » :*ores unda •ctiout in Jscc- d. i&4. n. 1 Cit nulc con­ atio ione >tclscaliirc litid □lis QUAESTIO LXXVII, ARTICULUS VIII 249 r» main solum * sicut ad principium. Sed quaedam potest dici quod trahit sucum anima y· huiusmodi potentiae comparantur ad animam solum sicut ad potentias, non actu, sed virtute. subiectum, ut intellectus ct voluntas. Et huiusmodi An secundum dicendum quod huiusmodi’’ potentiae · potentiae ncccsse est quod maneant in anima, quas dicimus actu m anima separata non manere, corpore destructo. Quaedam vero potentiae sunt non sunt proprietates solius animae, sed coniuncti. in coniuncto sicut m subiecto: sicut omnes po­ Au tertium dicendum quod ‘ dicuntur non debi­ tentiae sensitivae partis et nutritivae. Destructo litari huiusmodi potentiae debilitato corpore, quia autem subiecto, non potest accidens remancrc anima manet immutabilis, quae est virtuale prin­ Unde, corrupto coniuncto, non manent huiusmodi cipium huiusmodi potentiarum. potentiae actu; sed virtute tantum manent in ani­ Ad quartum dicendum quod illa recordatio ac­ ma, sicut in principio vel radice. cipitur eo modo quo Augustinus ■* ponit memoEt sic falsum est, quod quidam dicunt huius­ num m mente; non co modo quo ponitur pars ™· modi potentias in anima remancrc etiam corpore animae sensitivae Β. · corrupto ♦. - Et multo falsius, quod dicunt etiamζ Ad quintum dicendi m quod tristitia ct gaudium actus harum potentiarum remanere in anima se- sunt in anima separata, non secundum appetitum parata *: quia talium potentiarum nulla est actio sensitivum, sed secundum appetitum intellecti­ nisi per organum corporeum. vum ; sicut etiam in angelis. An primum ergo dicendum quod liber ille aucto­ Au sextum dicendum quod Augustinus loquitur inquirendo, non asserendo. Unde quaedam ibi ritatem non habet. Unde quod ibi scriptum est, ibi , * ‘HfCnci I d.U, »?· «**. eadem facilitate contemnitur, qua dicitur. - Tamen dicta retractat *. l) animam totam. - animam co4>ce« ct cJ. a: d. Cotnmrnl. num. n, m. - lient ad ... animam otn. E. i) /hcatructu ... nmancre. - On». Fj. ζ) quod dicunt etiam. - etiam quod dicunt AIICE, etiam quod di­ cunt etiam D. dicunt etiam F. Conimontaria Cardinalis Caietani [uia iam >icrus, clarus. - In corpore duo facit: primo, respondet quaesito duabus conclusionibus, secuudo, corollaric excludit duas opiniones. Quoad prhnum, prima concludo est: Potentiae cxistcntcs in soin anima ut subiecto, remanent destructo corpore. Secunda: Potentiae existente*» m composito ut subiecto, non remanent netu, sed virtualiter tantum. Declarantur ct probantur simul, cx convenienti ct discon­ venienti habitudine potentiarum ad animam. Convenienti quidem in hoc, quod omnes sunt a sola anima ut prin­ cipio : disconvenienti vero in hoc, quia quaedam in sola anima, quaedam in composito sunt. - Et cx hoc probatur specialiter secunda conclusio, quoad primam partem: quin corrupto subiecto, impossibile est accidens remanere. Quoad secundam vero: quia anima est radix omnium. Quoad secundum, excluditur positio dicentium potentias omnes remancrc actu; ct dicentium actus remancrc. Quod ideo est falsius, quia, dato quod manerent potentiae, ut Plato dicit * ; non maneret tamen actus, propter defectum organi ministrantis; sicut non remaneret locutio sine lingua, quamvis in homine esset vis locutiva. II. Circa illam propositionem, scilicet: Omnes poten­ tiae animae comparantur ad animam solam * sicut ad principium, dubium occurrir. Quia si sola anima est prin­ cipium omnium potentiarum, ergo nihil aliud ub anima est principium alicuius potentiae animae. Ergo composi­ tum nullius potentiae est principium. Ergo falsum est quod subiectum sit causa proprii accidentis in triplici genere causae ·. itulus T ta. er n- u'Cftdttfct The­ aeteto, xix. ftaedro , cap. xxr». xxrx. Toajro.Did.tal. ct jo «.Th.IV ΛττΛ, qn.ni. «rt.j.qu‘x:QB. irXxnu.an.b;. • Q. no:, ζ. n. et · c*p. e- m ? d. CL art. 6. ί° as. at · ap. 'I- 1- anima. - Om. DD. hutuimodi. - hac PeK 9 quod. - quod ideo F. ■ I pari animae teutiiivae. - fari leniit ivac AE, icnsitivae C, fari icrMrar partu BD. rj 1 · Ait. 5. *· 7' i- Svxmak TlXXOL. D· Τιιπμλι T. IL III. Ad hoc dupliciter responderi potest. Primo, distin­ guendo Iv esse principium, scilicet primo, vel ratione partis: ct dicendo quod sola anima est primo principium poten­ tiarum omnium, et quod compositum non est carum prin­ cipium nisi ratione panis, scilicet animae. Unda superius · ‘ t*U. in littera non est dictum absolute quod subiectum sit prin­ cipium proprii, sed quod subiectum secundum quod est actu, est principium proprii. Constat autem subiectum com­ positum esse actu secundum formam. Igitur secundum eam habet hoc quod sit principium activum potentiarum. Et propter hoc in littera proponitur hacc propositio ut cx dictis deductu. Secundo, sustinendo compositum ratione tertiae entitatis esse principium activum completum respectu potentiarum suarum, quod ly sola tenetur catcgorcmaticc: ita quod sensus est quod anima solitarie sumptu, habet hoc quoti sit principium activum omnium potentiarum. Cum hoc ta­ men stat quod compositum etiam sit activum principium qimrundam, quamvis diversimode: quiu illa incompletum, hoc completum. Et hic sensus etiam habetur cx supra di­ • (b>4., «4 j : ctis ·, dum dicimus ** quod essentia animae est activum xn 7. principium omnium potentiarum, non explicando comple­ •>O&, HUtum vel incompletum. Et ad intentum nunc deservit: quia intenta differentia salvatur, scilicet quod anima M>la. idest ipsa ut distinguitur contra compositum, habet hoc quod est principium omnium potentiarum, sed non habet hoc quod sit subiectum omnium potentiarum, sed quarundam oportet esse compositum. Ex hac namque ditferentia con­ clusiones deductae sunt, ut patet. rt QUAESTIO LXXVIIL ARTICULUS I 25o QUAESTIO SEPTUAGESIMAOCTAVA DE POTENTIIS ANIMAE IN SPECIALI IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA considerandum est de potentiis animae quae sunt praeambula ad intellectum; secundo, in speciali * Ad considerationem autem Theo­ de potentiis intellectivis*; tertio, de potentiis ap- •Qe.uwt. petitivis* ’Qu-mi. logi pertinet inquirere specialiter solum de poten ­ tiis intellectivis ct appeutivis, in quibus virtutes Circa primum quaeruntur quatuor. inveniuntur. Sed quia cognitio harum potentiarum Primo: de generibus potentiarum animae. quodammodo dependet ex aliis, ideo nostra con­ Secundo: de speciebus vegetativae partis. Tertio: de sensibus exterioribus. sideratio de potentiis animae in speciali erit tri­ partita: primo namque considerandum est dc his Quarto: dc sensibus interioribus. einde D ARTICULUS PRIMUS UTRUM QUINQUE GENERA POTENTIARUM ANIMAE SINT DISTINGUENDA Supra, qu. inii, nrt. 3; De FrriZ., qu. », xrt. i, cd Qu. VidclUf quod non sint quinque genera potentiarum animae distinguenda, scilicet vegetatisensitivum, appctilivum, motivum a secundum locum et intellectivum. Potentiae ? enim animae dicuntur partes ipsius. Sed tantum ? tres partes animae communiter ab omnibus assi­ gnantur, scilicet anima vegetabilis, anima sensiγ bilis, et anima rationalis L Ergo tantum tria sunt genera potentiarum animae, ct non quinque. 2. Praeterea, potentiae animae sunt principia z operum e vitae. Sed quatuor modis dicitur ali­ quid vivere. Dicit enim Philosophus, in II de sCtC. !U"’tu ’ Anima *: Multipliciter ipso vivere dicto, etsi unum aliquod horum insit solum, aliquid dicimus virere; ut intellectus, et sensus, motus et status secundum locum, adhuc autem motus secundum alimentum, et decrementum et augmentum. Ergo tantum qua­ tuor sunt genera potentiarum animae, appetitivo excluso. 1 3. Praeterea, ad illud 1 quod est commune omnibus potentiis, non debet deputari aliquod speciale animae genus. Sed appetere convenit cuilibet potentiae animae. Visus enim appetit vi• ver*. «· sibile conveniens : unde dicitur Eccli. xl *: Gra­ tiam et speciem desiderabit oculus, et super hoc ζ virides sationes :. Et eadem ratione, quaelibet alia potentia desiderat obiectum sibi conveniens. Ergo non debet poni appetitivum unum speciale genus potentiarum animae. 4. Praeterea, principium movens in animalibus est sensus, aut intellectus, aut appetitus, ut dicitur sCff'tV *n m ^mma *· N°n cr8° motivum debet poni ί speciale genus animae η praeter praedicta. Sed contra est quod Philosophus dicit, in II PRIMUM SIC PROCEDITUR. s) motivum ifcundum focum. — ineundum hxum tnolivum Pfr. r) tantum. - Om. codice» ; po« atsifinantur ponunt α b. γ) it anima raUnnaUi. - anima rationalit ACDI., <·/ rationalis PFrtb. oj operum. - operationum BD. c) ad illud, - illud ABI). - Post tptdalc wD addii potentiarum. de Anima, art. |3; Lib. I de Anima. ku. uv; II. Icct. tu, V. té Anima *: Potentias autem dicimus vegetativum, ‘Otiu, c. ... sensitivum, appelitivum, motivum secundum lo­ cum, et intellectivum. Respondeo dicendum quod quinque sunt genera potentiarum animae, quae numerata * sunt. Tres vero dicuntur animae. Quatuor vero dicuntur modi vivendi. Et huius diversitatis ratio est, quia diversae animae distinguuntur secundum quod diversi­ mode operatio animae supergreditur operationem naturae corporalis: tota enim natura corporalis subiacet animae, et comparatur ad ipsam sicut materia et instrumentum. Est ergo quaedam ope­ ratio animae, quae intantum excedit naturam cor­ poream. quod neque etiam exercetur per orga­ num corporale. Et talis est operatio animae ra­ tionalis. - Est autem alia operatio animae infra ' istam, quae quidem fit per organum corporale, non tamen per aliquam corpoream qualitatem. Et talis est operatio animae sensibilis: quia etsi calidum et frigidum, et humidum et siccum, et aliae huiusmodi qualitates corporeae requirantur ad operationem sensus; non tamen ita quod me­ diante virtute talium qualitatum operatio animae sensibilis procedat; sed requiruntur solum ad de­ bitam dispositionem organi. - Infima autem ope­ rationum animae est, quae fit * per organum cor­ poreum. et virtute corporeae qualitatis. Supergre­ ditur tamen operationem naturae corporeae: quia motiones corporum sunt ab exteriori principio . huiusmodi aurem operationes sunt a principio intrinseco; hoc cnim commune est omnibus ope­ rationibus animae ; omne cnim animatum aliquo modo movet seipsum. Et talis est operatio ani­ mae vegetabilis: digestio enim, et ea quae con- nation#. - rationes Fu. - Pro desiderat, desiderabit AIICDE. animae. - f identiarum animae BD. numerata. - numeratae codicc» ct a b. <) infra. - iuxta FG.i. x) fit. - fit etiam ACE. ζ) r4) 0) | ido, ilp- ♦ Qa. Luit. • Qu. LlXX, lo­ ira. res air ac si- jm lis ut e>r- aj- i· C, n. tsi ct · QUAESTIO LXXVIII, ARTICULUS I λ sequuntur *, iit instrumentaliier per actionem ca- - Quaedam vero, in quibus cum vegetativo est •or ♦. etiam sensitivum, non tamen motivum secundum $, th. ii. ■ loris, ut dicitur in II de , Anima.... Genera vero potentiarum animae distingtiun- locum ; sicut sunt immobilia animalia, ut conchitur secundum obiecta. Quanto enim potentia est lia. - Quaedam vero sunt, quae supra hoc habent allior, tanto respicit universalius obicctum, ut su­ motivum secundum locum ; ut perfecta animalia, •Oo-LlX’J'z »rt· pra * dictum est. Obicctum autem operationis quae multis indigeni ad suam vitam, et ideo indi­ animae in triplici ordine potest considerari. Ali­ gent motu, ut vitae necessaria procul posita quae­ cuius enim potentiae animae obicctum est solum rere possint. - Quaedam vero viventia sunt, in qui­ corpus animae unitum. Et hoc genus potentia- bus cum his est intellectivum, scilicet in hominibus. μ rum μ animae dicitur vegetativum : non enim ve- - Appetitivum autem non constituit aliquem gra­ » getativa potentia * agit nisi in corpus cui anima dum viventium: quia in quibuscumque est sensus, • p.iio. unitur *. - Est autem aliud genus potentiarum est etiam appetitus, ut dicitur in ll libro de Anima*. * animae, quod respicit1 universalius obiectum, sci­ Et per hoc solvuntur duo prima obiecta. licet omne corpus sensibile; et non solum corpus An tertium dicendum quod appetitus naturalis animae unitum. Est autem aliud · genus poten­ est inclinatio cuiuslibet rei in aliquid, cx natura tiarum animae, quod respicit ndhuc universalius sua : unde naturali appetitu quaelibet potentia de­ obiectum, scilicet non solum corpus sensibile, sed siderat sibi conveniens. - Sed appetitus animalis universaliter omne ens. Ex quo patet quod ista consequitur formam apprehensam. Et ad huiusduo secunda genera potentiarum animae habent modi appetitum requiritur specialis ' animae pooperationem non solum respectu rei conjunctae, tentia, et non sufficit sola apprehensio. Res enim sed etiam respectu rei extrinsecac. - Cum autem appetitur prout est in sua natura non est autem operans oporteat aliquo modo coniungi suo obie- ΐ secundum suam naturam in virtute apprehensiva, cto circa quod operatur, neccsse est extrinsecam sed secundum suam similitudinem. Unde patet rem, quae est obiectum operationis animae, se­ quod visus appetit naturaliter visibile solum ad cundum duplicem rationem ad animam compa­ suum actum, scilicet ad videndum: animal ' aurari. Uno modo, secundum quod nata est animae tum appetit rem visam per vim appetitivam, non coniungi et in anima esse per suam similitudi­ solum ad videndum, sed etiam ad alios usus. nem. Et quantum ad hoc, sunt duo genera poten­ Si autem non indigeret anima rebus perceptis a tiarum : scilicet sensitivum, respectu obiecli minus sensu, nisi propter actiones sensuum, scilicet ut communis, quod est corpus sensibile; et intelle­ eas sentiret; non oporteret appetitivum ponere ctivum. respectu obiecli communissimi, quod est speciale genus inter potentias animae: quia suffi­ ens universale. - Alio vero modo, secundum quod ceret appetitus naturalis potentiarum. ipsa anima inclinatur ct tendit in rem exteriorem. Ad quartum dicendum quod, quamvis sensus et Et secundum hanc etiam comparationem sunt appetitus sint principia moventia in animalibus duo genera potentiarum animae : unum quidem, perfectis, non tamen sensus et appetitus, inquan­ scilicet appetitivum. secundum quod anima com­ tum huiusmodi, sufficiunt ad movendum, nisi su­ paratur ad rem extrinsecam ut ad ftnem, qui est peradderetur eis aliqua virtus: nam in immobi­ primum in intentione ; aliud autem motivum se­ libus animalibus est sensus et appetitus, non cundum locum, prout anima comparatur ad rem tamen habent vim motivam. Haec autem vis mo­ exteriorem sicut ad terminum operationis ct mo­ tiva non solum est in appetitu et sensu ut im­ tus ; ad consequendum enim aliquod desideratum perante ,J motum ; sed etiam est in ipsis partibus cl intentum, omne animal movetur corporis, ut sint habilia ad obediendum appetitui Modi vero vivendi distinguuntur secundum gra­ animae moventis. Cuius signum est. quod quando dus viventium. Quaedam enim viventia sunt, in membra removentur α sua dispositione naturali, quibus est tantum vegetativum. sicut in plantis. non obediunl appetitui ad motum. * · τ * JF e- 1C ec- r- cia λ) consequuntur. - sicut conversio alimenti ft capuliio superfiui addunt AB. - Pro fit. fiunt B. p.) potentiarum. - formarum potentiarum ACE. v) potentia. - animae addunt BD. t) respicit. - respicit adhuc Ph - universalius ... quod respicit om. FpD. q) aliud. - alterum ACEG, tertium R«D, >> io β­ ίο i1- <-nai»» comparationem. - etiam operationem AD, nem cd. a, etiam operationem indifferenter cd. >. p) specialis. - spiritualis Pê. ■3} tua natura. - scipsa ACE. - Pro jtujm naturam, CDE ; pro apprehensiva. appetit iva PCDEFaE ·?) animal. - aliter ACE. y) imperante. - im imperante B. comparatio­ sctpsam AB Commentaria Cardinalis Caletanl clarus. - In corpore quatuor: primo, proponit tres conclusiones ; secundo, probat primum ; tertio, se­ cundam; quarto, tertiam. Prima conclusio: Animae sunt 1res. - Secunda : Poten­ tiae animae secundum genus sunt quinque. - Tertia: Modi viventium sunt quatuor. II. Prima probatur ex triplici modo excessus operationis animalis supra naturam corpoream : scilicet supra organum, qualitatem corpoream, ct cxtrancitatem. Vegetativum nam­ que in scipsum a scipso per sc operatur, organo tamen ct itulus T qualitate elementari ; sensitivum non qualitate, sed organo utitur ; intellectivum ab omnibus abstrahit. - Omnia clara sunt in littcnt. Et si dubites quo pacto proprium est animae operari ab intrinseco, cum in definitione naturae · ponatur etiam quod sit principium intrinsecum : scito, ex VIII Physic. *. quod hoc intclligitur ut quod agit ct quod patitur simul ; nulla enim res nisi animata, alterat, auget, vd mosct lo­ caliter seipsam. Naturalibus autem convenit habere princi­ pium intrinsecum ut quo tantum : cx ideo necessario prae- • cu Attasu PHydc., U». Π. csn. i, asm. ». •U1K lc«. *»e QUAESTIO LXXVIII, ARTICULUS 11 2 5'2 supponit aliquod cxtrinsccum. a quo principaliter sit motus ille. Propterca dicuntur hic motiones corporum esse ab extrinseco, ut Intius in materia de motu gravium et levium disseretur. • (X num. i. nj Secunda * probntur quintuplici ratione generi ea obie­ cti : scilicet corpore coniuncto ; corpore sensibili nd ani­ mam; ente universaliter nd animam; ct rursus his secun­ dum motum intentionis animae ad ea; et rursus secundum motum localem nd ea. Primo enim yegetativum ; secundo sensitivum; tertio intellectivum ; quarto appetitivum; quinto secundum locum motivum constituitur; ut patet in littera clare. • er. tbM. (y. Tertia ♦ probatur quadruplici graduntione viventium : scilicet vegetatione tantum; hac ct sensu; his ct motu lo­ cali; ct demum, cum praedictis omnibus, intellectu. Appe­ titus enim non separatur α sensu ct intellectu. V. In responsione ad tertium, occurrit quaestio de aprçS'J Pcl’lu iwturali. Sed * breviter nota quod nppctiius naturalis •ίΜ· dupliciter sumi consuevit. Primo, pro inclinatione 3 natura indita. Et sic non est actus aliquis elicitust sed est vclut netus primus, habens naturalem habitudinem ud tale quid. Et talis appetitus invenitur in omnibus potentiis, tam activis quam passivis, ut in littera dicitur. - Secundo, sumitur pro actu secundo, quo tenditur in praecognitum sic quod non potest in oppositum tendi. Et hacc est operatio appetitus animalis, sive intellectualis sive sensitivi. Ex eo enim quod ad apprehensum ut sic immediate tendit, animalis appetitio est : ex eo vero quod determinatum est a natura ita ad hoc tale obiectum quod non «d oppositum, naturalis est; na­ turalium enim est proprium determinatum esse ad unum. Et dc tali appetitu dicitur I Metaphys. ♦, quod natura- s/rt.&N' Uter scire desideramur ; ct universaliter quod naturaliter appetimus vivere, esse, beatitudinem, etc. Et hunc appeti­ tum expresse α *. Thoma superius, in quaestione de Amore Angelorum ·, habes: et in Secunda Secundae, in quae- * Q»· stionc de Studiositate vel Curiositate ·, expressissime dc 2^“ aXTl'“t illa propositione I Metaphys. Ex quo patet error loqucntium. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM CONVENIENTER PARTES VEGETAT1VAE ASSIGNENT! R, SCILICET NUTRITTVUM. AUG.MENTATIVUM, ET GENER VIIVVM IV Cbr»r. fient., cap. ltid; Qu. d/ Anima, an. t?; Lb. II Jr daima. Icet. n. sic proceditur. Videtur quod inconvenienter partes vegetativac assignentur, scilicet nutntivum. augmentatiet gencrativum. Huiusmodi enim vires dicuntur naturales. Sed potentiae animae sunt supra vires naturales. Ergo huiusmodi vires non debent poni potentiae animae. 2. Praeterea, ad id quod est commune viven­ tibus et non viventibus, non debet aliqua poten­ tia animae deputari. Sed generatio est communis omnibus generabilibus et corruptibilibus, tam vi­ ventibus quam non viventibus. Ergo vis genera­ tive non debet poni potentia animae. » 3. Praeterea, anima potentior est quam 3 na­ tura corporea. Sed natura corporea eadem vir­ tute activa dat speciem et debitam quantitatem. Ergo multo magis anima. Non est ergo alia po­ tentia animae augmentativa a generative. 4. Praeterea, unaquaeque res consonatur in esse per id per quod esse habet. Sed potentia generative est per quam acquiritur esse viventis. A Ergo per eandem res viva conservatur ?. Sed ad conservationem rei viventis ordinatur vis nutriζ5τ£iki ixV tiva. ul dicitur in 11 de Anima *: est enim poten• a a>3. 1 Poiefls salvare suscipiens ipsam * Non debet ergo distingui nutritive potentia a generative. Sed contra est quod Philosophus dicit, in II s.TL’îiunt’ de Anima*, quod opera huius animae sunt generare, cl alimento uti, ct iterum * augmentum & f^re\ ,βΛ “’i Respondeo dicendum quod tres sunt potentiae vegetativac partis. Vegetativum enim, ut dictum • αλ. pruc. est *, habet pro obiccto ipsum corpus vivens per animam : ad quod quidem corpus triplex animae operatio est necessaria. Una quidem, per quam secundum anima pofcntinr est quam. — potentior est anima quam BD, anima est potentior pars |’G, anima est pars potentior Ραά. » Cünsrrvatur. - in ojc addit !·. a) esse acquirat ’ : ct ad hoc ordinatur potentia ge· nerativa. Alie vero, per quam corpus vivum acquirit debitam quantitatem: ct ad hoc ordina­ tur vis augmentativa. Alia vero, per quam corpus viventis salvatur et in esse, et in quantitate de­ bita: et ad hoc ordinatur vis nutritiva. Est tamen quaedam differentia attendenda in­ ter has potentias. Nam nutritiva ct augmentative habent suum effectum in eo in quo sunt; quia ipsum corpus unitum animae augetur cl conser­ vatur per vim augmentativam ct nutritivam in eadem anima existentem. Sed vis generative habet effectum suum, non in eodem corpore, sed in alio: quia nihil est gencrativum sui ipsius. - Et ideo vis generative quodammodo appropinquat ad dignitatem animae sensitivae, quae habet opera­ tionem in res exteriores, licet excellentiori modo et universaliori : supremum enim inferioris naturae attingit id quod est infimum superioris, ut patet per Dionysium, in vu cap. de Div. Nom. * - Et S. Tb. IcA Π. ideo inter istas tres potentias finalior ct principa­ lior et perfectior est generati va. ut dicitur in 11 Cap. If. «.·}.· de Anima *: est enim rei iam perfectae facere •S.lkkau, IHA. U4. alteram qualis ipsa est *. Generat i vae autem de­ n.• CL3 ίκΤΧ *a ); WfCK-rW. serviunt ct augmentativa ct nutritiva: augmenta- hb. IV, cap. . livac vero nutritiva. Ad primum ergo dicendum quod huiusmodi vires dicuntur naturales, tum quia habent effectum si­ milem naturae, quae etiam dat esse et quantita­ tem ct conservationem (licet hae vires habeant hoc altiori modo): tum quia hae vires exercent suas actiones instrumentalitcr per qualitates acti­ vas et passivas, quae sunt naturalium actionum principia. Ad secundum dicendum quod generatio in rebus mi b γ; potentia. - Om. I)D. έ) /acere. - Om. codtcca ct J b. 1) acquirat. F. ζζ-φ.Μ, Λ,ι.. J». Tu. :ic- bct diim es, ct ta. ilico no u- si- sensibili ergo. - Antecedens patet. - Et consequentia est exidens: quia constat diversitatem alicuius ex eo quod per sc primo respicit, pendere. III. Quoad secundum, conclusio; Sensus sunt quinque, iuxta quinque speciei immutativi. - Probatur praemittendo tria : distinctionem immutationi» in naturalem ct spiritua­ lem; ct descriptionem utriusque; et in qua carum consistat sentire. Et clara sunt omnia. - Probat ergo sic. Immutatio spiritualis aut est %ola, et est visus: aut mixta cx parte obiecti; et tunc, aut motui locali, et fu auditus; nut alte­ ration!, et iit olfactus: aut cx pane organi; ct tunc, aut secundum eandem qualitatem, et fit laetus; aut secundum pracambulam, et fit gustus, ut cx responsione ad ultimum habetur. IV. Dc hac materia, ct his quae in respontionlbu» ar- . QiUa.( guraentorum hic dicuntur, vide in additionibus super libros de Anima *. liIS. ARTICULUS QUARTUS 11:ir m l IRUM INTERIORES SENSUS CONVENIENTER DISTINGUANTUR o Qu. Jr .Όιήηα, «fL i3. JS JS ’ Cap. *u - S Th. lea. xxn, xcn. JS » 3JF n i- * n e I- d i'1 it - · 1* Anima. ®< Π, cjp. rx. «*· s ; Ί «η. . tuui debent pani aliae. - poni Λ. nox poni aliae QUAESTIO LXXVIII, ARTICULUS IV « veretur animal ad inquirendum ‘ aliquid absens; quandam collutionem. Et ideo quae in aliis ani­ cuius contrarium apparet maxime in animalibus malibus dicitur aestimaliva naturalis, in homine perfectis, quae moventur motu processive; mo­ dicitur cogitativa, quae pcr collationem quandam ventur enim ad aliquid absens apprehensum. huiusmodi intentiones adinvenit. Unde etiam di­ Oportet ergo quod animal per animam sensiti­ citur ratio particularis, cui medici assignant deter­ vam non solum recipiat species sensibilium, cum minatum organum, scilicet mediam partem capi­ praesentialiter immutatur ab cis; sed etiam eas tis: esi enim collativa intentionum individualium, retineat et conservet. Recipere autem et retinere sicut ratio intellectiva intentionum universalium. reducuntur in corporalibus ad diversu principia: - Ex parte autem memorativae, non solum habet nam humida bene recipiunt, ct male retinent; memoriam, sicut cetera animalia, in subita recor­ c contrario aulern est de siccis. Unde, cum po­ datione praeteritorum ; sed etiam reminiscentiam, tentia sensitiva sit actus organi corporalis, opor­ quasi syllogistice inquirendo praeteritorum me­ tet esse aliam potentiam quae recipiat species moriam. secundum individuales intentiones. ζ sensibilium, et : quae conservet. - Rursus consi­ Avicenna vero ■ ponit quintam potentiam, me- 'JSf* 5t* I derandum est quod, si animal moveretur solum diam inter ae^timalivam ct imaginativam \ quae · propter delectabile et contristnbile secundum sen­ componit et dividit tonnas imaginatas: ut patet sum, non esset necessarium ponere in animali cum ex forma imaginata auri ut forma imaginata nisi apprehensionem formarum quas percipit sen­ i montis componimus unam formam montis aurei, sus, in quibus delectatur aut horret. Sed neces­ quem nunquam vidimus. Sed ista operatio non sarium est animali ut quaerat aliqua vel fugiat, apparet m aliis animalibus ab homine, in quo ad non solum quia sunt convenientia v cl non conve­ hoc sui ficu virtus imaginativa. Cui etiam hanc nientia ad sentiendum, sed etiam propter aliquas actionem attribuit Averroës, m libro quodam alias commoditates ct utilitates, sive nocumenta : quem lecit de Sensu et Sensibilibus ’. Op. m ■ sicut ovis videns lupum venientem T· fugit, non Et sic non est neccsse ponere nisi quatuor propter indecentiam coloris vel figurae, sed quasi vires interiores sensitivae partis: scilicet sensum inimicum naturae; et similiter avis colligit paleam, communem ct 9 imaginationem, aeslimativam ct 9 | non quia delectet sensum, sed quia est utilis ad memorativam. nidificandum. Necessarium est ergo animali quod An primum ergo dicendi m quod sensus interior percipiat huiusmodi intentiones, quas non perci­ non dicitur communis per praedicationem, sicut pit sensus exterior. Et huius perceptionis oportet genus; sed sicut communis radix et principium & essc aliquod ° aliud principium: cum perceptio exteriorum sensuum. formarum sensibilium sit cx immutatione sensiAi· secundum dicendum quod sensus proprius I bilis1, non autem perceptio intentionum praedi­ iudicat Je sensibili proprio, discernendo ipsum ab aliis quae cadunt sub eodem sensu, sicut ctarum. Sic ergo ad receptionem formarum sensibilium discernendo album a nigro vel a viridi. Sed dis­ ordinatur sensus proprius ct communis : dc quo- cernere album a dulci non potest neque visus Kc*p.*j r, ». rum distinctione post * dicetur. - Ad harum au­ neque gustus: quia oportet quod qui inter aliqua tem formarum retentionem aut conservationem discernit, utrumque cognoscat. Unde oportet ad ordinatur phantasia, sive imaginatio, quae idem sensum communem pertinere discretionis indi­ « sunt: est enim phantasia sive imaginatio * quasi cium, ad quem referantur, sicut ad communem thesaurus quidam formarum per sensum accepta­ terminum, omnes apprehensiones sensuum; a rum. - Ad apprehendendum autem intentiones quo etiam percipiantur intentiones sensuum, sicut quae pcr sensum non accipiuntur, ordinatur vis cum aliquis videt se videre. Hoc enim non potest λ aestimatiua U - Ad conservandum autem eas, vis fieri per sensum proprium \ qui - non cognoscit ·&·»> | memoratwa, quae est thesaurus quidam huius­ nisi formam sensibilis a quo immutatur; in qua modi intentionum. Cuius signum est, quod prin- immutatione perficitur’visio, et cx qua immuta­ II cipium memorandi fit in animalibus μ ex aliqua tione sequitur alia immutatio in sensu communi, huiusmodi intentione, puta quod est nocivum vel qui visionem percipit. conveniens. Et ipsa ratio praeteriti, quam attendit Ad tertii m dicendum quod, sicut una potentia memoria, inter huiusmodi intentiones computatur. oritur ab anima, alia mediante, ut supra * dictum Considerandum est autem quod, quantum ad est ; ita etiam anima subiicitur alii potentiae, me­ formas sensibiles, non est differentia inter homi­ diante alia. Et secundum hunc modum, phanta­ nem et alia animalia: similiter enim immutantur sticum el memorativum dicuntur passiones primi a sensibilibus exterioribus. Sed quantum ad in­ sensitivi. Ad quartum dicendum quod, licet intellectus tentiones praedictas, differentia est: nam alia ani­ malia percipiunt huiusmodi intentiones solum na- operatio oriatur a sensu, tamen m re apprehensa * turali quodam instinctu, homo autem etiam * per per sensum intellectus multa cognoscit quae sen□ 56 inquirendum. - quaerendum codices ct ed. .t. ct. - ct alia F. »,) venientem. - Om. caduc» ct a. M aiiqaoJ. - Om. codices cl a. t) icniibilft. - icniibUi Pb. i) quaefive Ima^rnafm. - Om. Pah t) ζ) λ) vit aertimatira. - aettim Hira A CD E, aeitbnativd vit IE u) itt animalibui. - anintalibui BCDEGa. v) autem etiam. — autem percipit etiam G. autem P.iE ς) iwiaffaafitum. - imafftnaiioncm ACE. o) ct. - pcr C, om. cctcrL n) qui, - quid ABCDE. • Cf. nue», er • Cf. nuci. vi». * Cf. DU3». i. • Ct eotn. v. QUAESTIO LXXVIII. ARTICULUS IV 257 sus percipere non potest. Et similiter ncstimativa, tium ?. Et ideo non sunt aliae vires, sed eaedem. perfectiores quam sint in aliis animalibus. licet inferiori modo. Ad sextum dicendum quod Augustinus spiritua­ An quintum dicendum quod illam eminentiam habet cogitativa cl memoraliva in homine, non lem visionem dicit esse, quae fit per similitudi­ per id quod est proprium sensitivae partis: sed nes corporum in absentia corporum. Unde patet per aliquam affinitatem ct propinquitatem ad ra­ quod communis est omnibus interioribus appre­ tionem universalem, secundum quandam refluen­ hensionibus. a ni­ li i ne jam diBtOra pi­ um, um. ibct co r- ?) rt-ftitenliain. - injlueutiam AG. Commentaria Cardinalis Caietani mè­ clarus. - In corparc est una concludo respon- lecto sum necessariae duae actiones, scilicet non solum sivn quaesito, in calce potita*. Non est necesse ponere circa sensibilia ut sic, »cd circa intentiuues insensatas, ad ct utile suum spectantes. - Probatur: quia ani­ interiores vires .sensitivae partis nisi quatuor, sensum comcommodum ­ munem, phantasiam, acstimutivain, ct memorutivam, - Et mo! non solum movetur propter delectabile aut tristabile quoniam ista conclusio, cum sit exclusis a, habet duas ex­ secundum sensum, sed propter commodum ct utile suum. ponentes, affirmativam, scilicet, Sensus interiores sunt qua­ Probatur quoad trUtabilc, in fuga ovis respectu lupi: quoad tuor, ct negativum, scilicet, Non sunt plures quam quatuor; delectabile vero, in collectione paleae hirundintt m respectu idcirco tria facit in corpore; primo, iacit duo optima funda- ad constructionem nidi. menta , secundo, cx cis deducit exponentem affirmativum ·, Ex secunda vero radice, quod hae actiones non eiusdem tertio, negativam·; et sic demum infert conclusionem in­ »unt principii. Probatur cx diversitate immutativorum : quia tegram. scilicet ad illam immuta! sensibile exterius; ad hanc non. sed II. Quoad prunum, ponuntur duae redices distinguendi interius. - Et sic sequitur secunda prucambula conclusio*. ac multiplicandi potentias animae. Prima est dc multiplica­ Potentiae versantes circa intentiones insensatas, sunt aliae tione actionum: scilicet, tot oportet ponere actiones, quot n respicientibus sensam. ad perfectam vitam animalis perfecti sufficiunt. Probatur: VI. Et consequenter habetur tota exponens affirmativo, quia natura non deficit in necessariis; nec etiam abundat scilicet quod sunt quatuor virtute» interiores: apprehensive superfluis, quia nihil otiose agit. - Secunda est de habitu­ sensatorum, sensus communis; retentive eorundem, imadine diversitati* actionum ad diversitatem potentiae: sci­ cinatio ; apprehensiva intentionum, aestimaiiva ; conserva­ licet, actiones quae non possunt in unum reduci princi­ tiva earundem, memorativa. - Et confirmatur hoc ultimum pium, exigunt diversas potentias. Et probatur quia potentia signo duplici. Primo, quia recordatio cx aliqua intentione animae nihil aliud est quam proximum principium opera­ innasci solet utilitatis vel nocumenti. Secundo, quia ipsa tionis ipsius animae. - Et sunt hac verae radices, quia causas ratio praeteriti, pene» quam attenditur memoria, ul potet Ierunt divcrsificandi potentias, cum sint propter netus. in dc Memoria et Reminiscentia ·, una harum est inten- *Οζ·»--5.1 m. Quoad fecundum ·, quin illae quatuor virtutes du­ tionum. pliciter diversificantur: et quoad hoc quod aliquae sunt re­ VH. Quoad tertium ·, quia cx duobus capitibus cogitari ‘ O eam. l ceptivae, ct aliquae retenti vnc ; et quoad hoc quod aliquae posset quod plurcs praedictis essent potentiae; scilicet cx sunt inferioris ordinis, utpote circa exrrinscca tantum rerum, actibus interioribus hominis, scilicet cogitare ct reminisci', aliquae superioris ordinis, ad interiora sc extendentes: ideo, ct ex opinione Avicennae, nata cx illo actu qui esi com­ ex positis regulis, primo distinguit apprehensive* n conser­ ponere semota ad aliquod insensatum: idcirco, utrumque vativi»; secundo, utrasque unius ordinis ab utrisque allc- ordinate excludens, convenientiam ct ditferentiam inter ho­ rius ordinis *. minis ct aliorum sensu» assignat, ex qua apparet illos actus IV. Dicit ergo, ex prima radice, quod in animali per­ non requirere alias potentias e praedictis; deinde contra fecto sunt duae actiones necessariae, scilicet non solum re­ \vicenn.im ratione ct (este sc convertit. cipere, sed retinere. - Probatur: quia oportet apprehendere Convenientia est in actione sensuum respectu sensibi­ rem non solum praesentem, sed absentem. Probatur du­ lium : ct cius ratio est similiter immutari ab di. - DitTcrcnria cendo ad impossibile: quia aliter non appeteret et move­ est in actione respectu intentionum: ct quoad apprehensiretur ad absens. Et tenet sequela : quia appetitus et morus vnm. quia cetera instinctu, homo collatione apprehendit: animalis cognitionem sequitur. Cl quoad retcntivnm, quia cetera subita recordatione, homo Ex secunda vero radice, quod haec duo opera non sunt inquisiti vo discursu. Unde ct nominibus etiam differunt, eiusdem corporei principii. Probatur: quia bene recipere dum illorum aestimativn in nobis est cogitativa, ct memo­ est humidi, bene retinere est sicci. - Et sic sequitur prima rati va est reminiscentia. conclusio subserviens: Conservativae virtutes sunt aliae α Ratio contra Avicennam est, quia ad operationem illam receptivis. sufficit imaginativa in homine, in quo solo hncc operatio V. Deinde rursus cx prima radice didi: In animali per­ apparet. - Testimonium est Avcrroif. itclct ne- ’ ci uae ί atet kata rci, ion ad anc am T ** • CL k». w. •CLc3B.ni. • Op. nu. nor um et 0 ior cut um ius um cut iissus jua ad idi­ om , a cut lest scit ’ D· t,3«> jua Ka­ mi, ilia unî p * Qo-lxihi. rt. • ακη,ι. • O. «ca. t. ncitaimi :tus nsa ten- Svixmxu Taint., D. Tan-aAS T. II. QUAESTIO LXXIX, ARTICULUS I 258 QUAESTIO SEPTUAGESIMANONA DE POTENTIIS INTELLECTIVIS IN TREDECIM ARTICULOS DIVISA • Ci. gu. txxTUi. IntroJ. quaeritur de potentiis intellectivis *. Circa quod quaeruntur tredecim. Primo: utrum intellectus sit potentia animae, vel cius essentia. Secundo: si est potentia, utrum sit potentia passiva. Tertio: si est potentia passiva, utrum sit po­ nere aliquem intellectum agentem. Quarto: utrum sit aliquid animae. Quinto: utrum intellectus agens sit unusomnium. Sexto: utrum memoria sit in intellectu. Septimo: utrum sit alia potentia ab intellectu. einde D Octavo: utrum ratio sit alia potentia ab in­ tellectu. Nono: utrum ratio superior ct inferior sint di­ versae potentiae. Decimo: utrum intelligentia sit alia potentia praeter intellectum. Undecimo: utrum intellectus speculativus ct practicus sint diversae potentiae. Duodecimo: utrum synderesis sit aliqua po­ tentia intellectivae partis. Tertiodecimo: utrum conscientia sit aliqua po­ tentia intellectivae partis. ARTICULUS PRIMUS UTRUM INTELLECTUS SIT ALIQUA POTENTIA ANIMAE Λ sic proceditur. Videtur quod intellectus non sit aliqua potentia ani­ mae, sed sit ipsa cius essentia. Intelle­ ctus enim idem videtur esse quod mens. Sed mens non est potentia animae, sed essentia: dicit enim Augustinus, IX de Trin.**. Mens et spi­ ritus non relative dicuntur, sed essentiam demon­ strant. Ergo intellectus est ipsa essentia animae. 2. Praeterea, diversa genera potentiarum ani­ mae non uniuntur in aliqua potentia una, sed in sola essentia animae. Appctitivum autem et intellectivum sunt diversa genera potentiarum animac» ut dicitur in 11 de Anima ♦; conveniunt autem in mente, quia Augustinus, X de Trin.*. ponit intelligentiam cl voluntatem in mente. Ergo mens et intellectus est ipsa essentia animae, et non aliqua eius potentia. 3. Praeterea, secundum Gregorium, in Homilia Ascensionis ♦, homo intelligit cum angelis. Sed angeli \ dicuntur Mentes . ct intellectus*. Ergo ° mens et intellectus hominis non est aliqua potentia ani­ mae, sed ipsa anima. 4. Praeterea, ex hoc convenit alicui substan­ tiae quod sit intellectiva, quia est immaterialis. Sed anima est immaterialis per suam essentiam. Ergo videtur quod anima per suam essentiam sit intellectiva. Sed contra est quod Philosophus ponit intellectimnn * potentiam animae, ut patet in II de Anima *. Respondeo dicendum quod ncccssc est dicere, eundum praemissa *, quod intellectus sit aliqua potentia animae, et non ipsa animae essentia *. d primum S • c«p. u. s τί’‘&V*’ •ap. n. •^Hoau. xxix • ctxn.j, ‘opnerg.qa.i. U*. • •Lecocittupru. • d· 7*9- inteUtetivum. - btUfUctum A(JG, intfllrctivam D. fi) faflUigCHtil. - substantiae bifclliçcHtû HD. «λ Tunc enim solum immediatum principium ope­ rationis est ipsa essentia rei operantis, quando ipsa operatio est eius esse: sicut enim potentia se habet ad operationem ut ad suum actum, ita se habet essentia ad esse. In solo Deo autem idem est intelligere quod suum esse. Unde in solo Deo intellectus est eius essentia: in aliis autem creaturis intellectualibus intellectus est quaedam potentia intclligcntis * 0. Ad primum ergo dicendum quod sensus accipitur aliquando pro potentia, aliquando vero pro ipsa anima sensitiva : denominatur enim anima sensitiva nomine principalioris suae potentiae, quae est sensus. Et similiter anima intellectiva quan­ doque nominatur nomine intellectus, quasi a principaliori sua virtute; sicut dicitur in I de Anima*t quod intellectus est substantia quaedam. Et etiam hoc modo Augustinus dicit * quod mens est spiritus \ vel essentia. Ad secundum dicendum quod appctitivum ct intellectivum sum diversa genera potentiarum ani­ mae, secundum diversas rationes obiectorum. Sed appctitivum partim convenit cum intellectivo, ct partim cum sensitivo, quantum ad modum ope­ randi per organum corporale, vel sine huiusmodi organo: nam appetitus sequitur apprehensionem. Et secundum hoc Augustinus ponit voluntatem in mente, ct Philosophus ’ in ratione. Ad tertium dicendum quod in angelis non est alia vis nisi ■ intellectiva, ct voluntas, quae ad intellectum consequitur ’. Et propter hoc angelus dicitur Mens vel Intellectus: quia tota virtus sua in hoc consistit. Anima autem habet multas alias γ) c.) spiritus. - sptciri P5. nisi - fMAm natura Vab. • Qa. lxxv, 1 6· • Qp. r, n. a S. Tk Ι«ι. x • Colo tem Iam • D. ? •itur ipsa nsi[Uae lan•rin- •a *, : :iam οηΛ. 1 ct aniSed o, ct openodi iem. atem Ί · De Trin., CTI XIV. cap. Xrt. T • Dc Aurna, bb. III. cap. »*, 0-3. CSt ■ > Tb. Icet ju»- alias β) potentia. - vi itui codice*. Jj) iuut. — Om. ABCDE. γ) ah ifto. - Om. ACE. na». - cf "U* CO.ÜCUV ct .ih. <) Tertio modo, - Tertio P. - Pro aliquid, aiiqun P.th. ζ) quidem. - Otn. c caa v quod est tam elevatae naturae quod est non solum ipsa, Sed hi longe sunt ab intento sensu. Iuxta hunc siquidem • in hoc an. - er. sed aliae. Et rursus, dictum fuit* quod rem aliquam esse sensum, sola species intclligibilis active causât, quemad­ alias contingit tripliciter, actu puro, potentia pura, ct medio modum solus calor calefactionem causai ; intellectus autem modo, quodammodo scilicet actu et quodammodo poten­ non concurreret ad causandum, nisi ut sustentans ratio­ tia: et quod in ultimo gradu, scilicet in pura potentia, anima nem agendi, quemadmodum aqua ut sustinens calorem. nostra positn est; est enim α principio sicut tabula rasa Unde quemadmodum cum aqua calida calefacit, secundum in qua nihil est pictum. - Ex his patet quod, si anima co­ denominationem quidem ipsa aqua dicitur calefaciens seu gnoscere actu debet, oportet eam actu esse res cognitas. efficiens calefactionem (quia actiones sunt subsistentium, Et cum cx sua natura non sit actu illae, oportet quod saltem denominative) ; secundum rem tamen. aqua nihil reducatur dc potentia ad netum illarum, sive α se sive ab ad calefactionis actionem confert nisi remote, quia scilicet alio. Hoc est esse in potentia passiva ad intelligibilc et pati sustinet principium agendi (quod cx eo liquet quod, si illa ab eo, vel potius illud. Est igitur intellectus in potentia agendi ratio, putu calor, per sc subsisteret, absque concur­ passiva ud intelligibilc; et intelligere est pati causaliter, quia rente subiecto eandem faceret actionem): ita cum intellectui cx passione ab intclligibili, idest cx receptione intclligibilis, informatus specie intclligibili intelligit, dicitur intelligent causatur. denominative, et nihil facit ipse ad intellectionis produ- • IMJ. • In qa. •Loco dl.aupi Bum. x. ’ Cf. sun. pn< • Loa> praxis ds. -nfenew* cJJ. »$O3 •Ά. 4? UUrtl .λ. i. Commea Or-*?’· ο· ) QUAESTIO LXX1X, ARTICULUS H i·» ne er ib JS in ,η ο d IU > · Ç*p. ιτ. η. 4,S. Th. teci. VtIL », · Çjp. V, n. 4.· ’ S.Tb.kau C * r s H » · α. ΒΠΠ. XJU. ·· III Jr.lKrMJ. . cnmmeat. nu, XTII. 1 B 1 I 1 [ · Cf. nom. »iM» * Cf. nam. ix. «R. t i t r t i 1 r * I.ocft c*t. ·®' Fra nom. »· 1 j· 1 ) J !» 1 t a ’·* s a rs etionem ; sed quia intclligcrc est actio immanens, ipse per seipsum suscipit cum. XIX. Apud s. Thomam nutem ct veritatem, intellectui in actu sc toto primo active concurrit ad intellectionem, ct sensus nd sensationem, ut patet in Quodlib. VIII, qu. n , art. i. Ad cuius evidentium, scito quod, quia intellectus secundum sc est in genere potentiae passivae, non habet cx sc aliquam agendi rationem. Et hoc est in quo primo • BU. dissentit Scotus·. Ex hoc vero quod intellectus fit netu ipsum intclligibilc in actu, acquirit quondam ngendi ratio­ nem: commune namque est omni formae non prohibitae ab actione, esse agendi rationem. Ex hoc autem quod in­ tellectus non acquirit intclligibilc quemadmodum materia acquirit formam, sed transit in ipsum intclligibilc, ct ipsum intclligibilc imbibitur quodammodo in ipso intellectu; se­ quitur quod hoc totum, scilicet intellectus in actu, primo, et non ratione partis, active mtclligil; quamvis ratione portis, scilicet intellectus, recipiat intellectionem. Existiman­ dum est enim quod anima apprehensive c»t alterum genus entium a naturalibus, ct quod ncquivocc communicat cum cis in esse in potentia ct recipere formas entium. .Materia enim sic recipit formam ut ex cis resultet compositum; ct illius compositi est actio sequens illum formam; et non materiae, nisi quia sustinet formam et pars est compositi. Anima nutem, ut Averroes optime dixit in 111 de Anima, .» comm. v ·, non sic recipit cognoscibile ut cx cis fiat com­ positum cognoscens ; sed anima ipsa efficitur ipsum co­ gnoscibile, et sic facta in actu, agit. Concurrit ergo aliter intellectus active ad intellectionem, quam receptivum ratio­ nis agendi ad actionem: quia aliter fit anima in actu co­ gnoscibile, et aliter materia reducitur in actum. Habet itaque intellectus quod active concurrat ud intel­ lectionem, non cx partiuli ratione agendi, ut Scotus contra •Ιζ,-ολAristotelem finxit ·; nec praecise cx specie intclligibili, ut ‘Ci.ua.pfMc. moderna ignorantia intclligit·; sed cx hoc ipso quod ani­ mali» vis in actu est; ita quod cx hoc quod est animulis vis, habet inchoative quod, facta in actu, sit activa. - Fal­ luntur autem plurimi in hoc, quia de anima iudicant ad ΊLocoprournc modum rerum naturalium; cum tamen Averroes dixerit ♦ CS· quod magis fit unum cx intellectu ct intclligibili, quam cx materia ct forma; et consequenter fit magis unum operans. XX. Intclligcrc ergo non est forinulitcr pali; quamvis, proprie loquendo, non sit etiam formahter agere, sed potius active passiveque vitaliter operari. Et idem indicium est dc sensatione. - Quicumque autem elevare potest intellectum, ct, recolendo quod actiones immanentes qualitates sunt, non actiones aut passiones, intueri quod intclligcrc nihil aliud est quam intclligcntcm esse actu intellectum ; ct quod anima, superior quam natura *, est talis quod scipsa est rô l i quandoque ut somnus ct quandoque ut vigilia·: percipiet •rt. itotsmior in his modum quendam activi ct passivi, magis quam acti­ vum ct passivum. Et sic inter sapientes loquendum esset. XXI. Rationes autem quae contra hoc sunt: quia sci­ licet efficiens et materia non coincidunt in idem numero, - ex II Physic. ·, et agens et patiens, respectu eiusdem, non I·· ICCl- XL ,. ····■ est idem, quia esset in actu et in potentia simul, ct idem referretur realitcr ad seipsum : facile solvuntur ab inspicien­ tibus hic non esse proprie agens ct patiens, neque mate­ riam, ct consequenter non oportere esse relationem real em. Haec enim communia principia intelligenda sunt, ubi pro­ prie talium ratio repentur. In proposito autem, cum intclligcre non sit netus entis in potentia, sed perfecti, animam intclligcrc, proprie loquendo, nihil aliud est quam propriam operationem exercere; quam, quia immanens est, concomitatur quod sit in ipsa ct ab ipsa simul. Quod nullum in­ conveniens esse qui non aliter videre potest, consideret quod gravitas lapidea est a lapide et in lapide. Et sci sic animadvertat in his quae non proprie dicuntur agere ct pati, locum non habere principia illu. Quamvis singillatim dici possit quod materia c.v qua non coincidit cum agente: materia vero in qua coïncidera potest. Et quod omnino idem non est patiens ct agens, neque refertur ad sc: sed bene aliquo modo idem ct aliquo modo diversum, paritui et agit, et refertur realitcr ud sc. In proposito autem, intellectus est agens ct materia in qua 263 est intellectio. Et est aliquo modo diversus, quia patitur inquantum nudus, agit vero sc toto primo ·: et sic diversi- · (X num m. mode est simul in netu ct potentia. XXII. Circa tertiam dubitationem *, quantum scilicet · (X eam.na. valeat ratio s. Thomae. advertendum est quod tripliciter calumniam potest pati. Primo, diceret Scotus quod peccat, ratione potentiae communiter sumptae inferens potentiam proprie sumptum. Ex eo enim quod intellectus non est in sc actus totius entis, sequitur bene. Ergo est in potentia, sumendo potentiam communiter, prout omne deficiens ab uctu puro dicitur esse permixtum potentiae. Sed cx tali potcntialitatc non sequitur. Ergo est in patentia receptiva, quae est proprie potentia; ut de sc patet. Et tamen s. Tho­ mas hanc potentiam infert. - Et confirmatur ista obicctio : quia intellectus agens, cum non sit actus purus, est in po­ tentia, ct tamen non in potentia receptiva. Secundo, diceret quispiam quod deficit in praesupposito. Supponitur enim quod quilibet intellectus naturaliter sit capax totius entis: oportet enim hoc supponi, alioquin non possent graduari intellectus, in respectu ad totum ens, penes ctsc actu aut potentia totum cnx. Et tamen constat hoc suppositum esse falsum, in via s. Thomae · praecipue: · a.»»pn. qa. ·· · «i i· 4f 7turn quid nullus intellectus creatus est capax essentiae divinne in esse intclligibili; tum quia intellectus noster non est capax substantiarum immaterialium. - Et confirmatur. Quia intellectus noster non est possibilis omnia fieri, nisi quae intellectus agens est potens facere: sed hic non est potens facere omnia simpliciter cognoscibilia, sed tantum materialia: ergo. Tertio deficere videtur quia, si ratio valeret, concluderet quod etiam voluntas sit potentia passiva. Quoniam ipsa est respectu totius entis, quoniam bonum ut sic respicit; et non est ut netus totius entis, aut perfecta semper per illud. - Consequens est inconveniens quoniam voluntas movet active intellectum ct ceteras vires, ct sic velle est actionis species. XXIII. Ad solutionem horum manifestandam non opor­ tet alia iaccrc fundamenta; quoniam cx natura vis cognoscitivac evidenter dissolvuntur. Fundatur ergo processus iste super naturam cognoscitivam in communi, scilicet quod oportet cognoscitivum esse rem cognitam (quod fuit com­ munis animi conceptio antiquorum, in I de Anima ·, ct · ! approbatum ab Aristotele ·); et super tali natura cognomj, ar.Mt. a.i j sciti va, scilicet intellectiva, scilicet’quod intellectus cogno­ op. vu .*.!.■ s. n. locu i scit ens in communi (quod est per sc notum). Ex his enim xnu habetur quod, cum intellectus non sit arctatus ad hoc vcl illud entis genus, sed universale ens respiciar ut obiectum, ut visus colorem, ct consequenter quod potest cognoscere omne ens; oportet quod aut sit actu, aut potentia, aut quodammodo actu ct quodammodo potentia, omne ens. Et quia quod non est actu Cale ce potest esse tale, est vere in potentia receptiva, qua potest fieri aut esse tale; ideo cx hoc quod intellectus non sc habet ut actus totius entis, optime sequitur non solum quod sit in potentia, sed quod sit in potentia ut sil ens illud quod non est actu; uc per hoc, sit in eo vere potentia receptiva illius esse. XXIV. Et sic patet responsio ad primo obiecta *. Non · Ci too. u» enim exosse in potentia illatum est esse in potentia tali ; sed ex esse in potentia cognoscitivum per intellectum: quod, ut ex dictis patet, optime infert propositum. - Nec hoc convenit intellectui agenti, si vis est nostrae animae non intclligens, sed faciens tantum intellecta in actu. Ad ea vero quae secundo obiiciuntur, dicitur quod, ut in textu patet, cx hoc quod intclligcrc est circa ens in com­ muni, sequitur. Ergo ct intellectus; ne per hoc, circa omne ens; nlioquin Bbiectum excederet operationem et virtutem operativam. Unde concedendum est quod omnis intellectus est circa omne ens. - Sed diligenter animadverte ne lalla­ ns, a cognitione nd modum cognitione declinans. Ad co­ gnoscere quippe omne ens sufficit cognoscenda attingere omne ens, itu quod ad omne ens terminari possit cognitio intellectui: ad modum vero cognoscendi spectat quod co­ gnoscat perfecte vcl imperfecte, per propriam speciem vcl alienam, per causam vcl effectum, etc. Constat nutem quod omnis intellectus in omne ens potest, quamvis non perfe- QUAESTIO LXX1X, ARTICULUS III 264 etc, aut per specie* proprias, ut instantiae adductae osten­ dunt· Unde ratio a. Thomae stat solida super hoc quod, quia intelligere est circa omne ens terminative. oportet quodlibct intclligcns esse omnia out actu puro, ut Deus Gloriosus; aul quodammodo actu ct quodammodo potentia (ct hoc habet magnam latitudinem), ut Intclligentiac ; aut in potentia pura, et hoc est anima humana, quae est omnia non per omnium similitudines, sed per similitudines natu* ralium rerum, quae procul dubio similes sunt Deo ct Intclligentiis, quamvis imperfecte. Ad tertiam autem obiectionem, de voluntate, dicitur quod, quia ratio ilia manifeste loquitur dc respicientibus totum ens ut in se habere debentibus lotum ens, consequens est quod locum non habet in voluntate, quae in hoc differt ab intellectu: illa enim tendit in ens, iste vero habet in sc. Unde intellectus non habens omne intelligibilc, est in potentia ct imperfectus: voluntas autem non volens omne volibile, non est in potentia nec imperfecta. Stat ergo ratio solida in his quorum perfectio ct operatio est in habendo ens universale. - Et per hoc quoque solvi possunt primo obicetn. ARTICULUS TERTIUS UTRUM SIT PONERE INTELLECTUM AGENTEM Supra, qu. ur, art. 4; II Gent., cap. Qu. de luvu; /->·' Spirit. Creat.. d * *1 in · ο. *m· li­ a­ nt es e- · i>. jfa. id n. afi­ n­ itu * Comm. civu. [•1- ·/λ· ΛηητΜ, I b. 111. cap. >. ο.ι. I * Th. Icct. X U. Atch , Ό- ccrnrnenr 1,ut* ter didi1OC in •a, rnrLVs clarus. - In corpore, respondet primo secundum Platonis fundamenta falsa; secundo, secundum Aristo­ telem. Ex Platone duo dicit : alterum certum, ct alterum du­ bium. Ubi scito quod duo opera attribui possunt intelle­ ctui agenti: unum est facere intelligibilia in potentia cssc intelligibilia in actu; alterum, illuminare intellectum pos­ sibilem; iuxta duo quae conveniunt intellectui possibili, scilicet recipere intclligibile, et huic respondet factio intclligibilis; et iudicarc, ct huic respondet illuminatio. Unde, quia Plato posuit intclligibile in actu cssc per sc in rerum natura, sequitur quod non oportuit ponere intellectum agen­ tem ut fieret intclligibile in actu. Et hoc esi primum, ct certum, cx Platone. Quod probatur .* quia posuit rJeas, cx quibus tam materia quum unirnn formatur, illa ut essent res, haec ut cognoscerentur. Et si coniunxerimus his quod •h , Plato posuit · nostrum sdre non cssc nisi reminisci, vide· bimus quod, apud cum, intellectus noster non recipit dc novo aliquod intclligibile, scd .t principio est formatus omni­ bus. - Ambiguum vero est, un propter secundum opus posuerit intellectum agentem. II. Ex Aristotele unam habemus responsivam conclusio­ nem: quod ncccsse est ponere intellectum agentem. - Pro­ batur sic. Omne quod est in potentia, non reducitur in actum nisi per aliquod ens actu : scd intellectus noster cit in potentia ad intclligibile: ergo non reducitur m actum nisi per intclligibile in actu. Scd intclligibile in actu, quoad quiddiutc* naturales, non invenitur in rebus. Ergo oportet fieri. Ergo cx pane intellectus oportet ponere virtutem factivam: ct hanc vocamus intellectum agentem. *Xae-1· III. Nota hic quod duarum operationum quas diximus · attribui intellectui agenti, illuminatio non usquequaque clara est. Quoniam dicet quispiam quod ipsa vis intelligendi, quae est intellectu* possibilis*, lumen est sufficiens f"b* cognoscendum intclligibile in actu oblatum per spe­ ciem, ct sustentatum per phantasmata; quemadmodum in sensu ipsa vis sentiendi sat est ad iudicium dc sensibilibus, nec oportet distinguere sensum in illustrativum ct recepti­ vum. - Scd altera operatio, quae est facere obicctum in actu, convincit ad ponendum intellectum agentem : quem­ admodum, si natura non posset facere visibile in actu, con­ vinceremur cx parte sensus ponere sensum vcl visum agen­ tem. Et proptcrca concludendo dicitur in littera : Et haec est necessitas ponendi intellectum agentem, IV. Circa hunc articulum, adverre quod etiam posteriores discorde* sunt. Nam Durandus * Plutonem sequitur in nc?al’unc *ntcll€cxus agentis. - Godofrcdus *. cui concedat Sat., ία. ni. intellectum agentem, negat tamen ipsum effective illumi^a. ni, o?.n. 2 Mrc. credit enim quod formalitcr illuminet. Scd dc hac opinione erit in sequentibus sermo: modo, cum quacMio an est ventilatur, cum Durando disputandum est. Est autem summa rationis cius quin, si intellectu* agens ponitur, vcl ratione operationis in phantasma, aut in intel­ lectum possibilem, aut utruinquc, ponitur. Scd nihil horum est. Ergo. - Probatur quod non in phantasma. Quia nec in­ fluendo ilii aliquid, ut patet; nec abstrahendo ab eo aliquid, ut magis est noturn; nec educendo dc potentia cius, ut ex eo liquet, quia eductum est post eductiunem in co cx quo educitur. - Similiter probatur quod non in intellectum. Quia aut solus agit in illum : et hoc non. Aut simul cum phan­ tasmate: cl hoc non. Tum quia, si phantasma secundum sc est impotens in intellectum agere, utpulc immaterialem ; ergo etiam erit impotens ad caagcndum: non enim est mu­ tatum. Aut si secundum sc erat potens: et sic non oportet ponere intellectum agentem, sicut nec sensum agentem cum obiecto sensibili. V. Ad hoc breviter dicitur quod, ut in littera dicitur, necessitas intellectus agentis est ut ens scnribilc sit nobis Summae Tintou h Thomai- T. II. T e. intclligibile in actu. Λ<1 hoc nutem requiritur operatio et in phantasma, ct in intellectum posdbilcm. Et dc actione quidem in phantasma erit sermo proprius in qu. uuxvv art. i, ad. 4, Quamvis breviter dici possit quod agit edu­ cendo dc potentia phantasmatis, non subicctiva, scd mi· nistcriah: ct ideo eductum non est in eo, scd in potentia subicctiva, quxe est intellectu* possibilis. De actione vero in intellectum possibilem, dicitur quod neccssc est ponere praeter phantasma aliud agens : quin intclligibile in actu distat ab intclligibili in phantasmate genere, ct non sicut unus gradus alicuius generis ab alio eiusdem, ut in sensu ct sensibili contingit, dum utrumque materiale; intclligibile vero actu, immateriale cssc oportet. - Et cum dicitur: Phantasma solum est impotens; ergo immutatum temper erit impotens: - respondetur concedendo antecedent ct distinguendo consequens: immutatum in se, vcl in ordine ad aliud. Primo modo c*t immutatum: scd nihil obstat, quoniam sufficit quod sit mutatum in ordine ad aliud. Et consistit ista mutatio in hoc, quia dc seorsum agente transit in ministrum alterius; comtal autem quod eadem vis aliquid potest sub alterius auctoritate, quod sola non povcL - Et cum dicit arguens quod mirum c*t quod cx assistentia ulterius aliquid possit quod prius non posset; respondendum est quod propter admirari coepit phtloso· plua · causa enim huius inferius *· patebit in loco prae- · destinato. Ira. Ü». VI. Circa hunc tertium articulum, est non parva dubi­ ·· Lftcx» Cit. wpr» mb. rr. tatio, an intclligibile in actu, quod c*t ctfcctus intellectus agenti*, sit prius quam species intclligibili*. an ipsa species intclligibili* sit ipsum intclligibile in actu, quod dicitur ctfcctus intellectus agentis. Quod enim sit prius saltem natura, cx hoc articulo ha­ betur dupliciter. Primo, cx calce corporis articuli, ubi di­ citur quod, quia id quod est in potentia non reducitur in netum nisi per aliquod ens actu, quemadmodum sensus per sensibile; ct intclligibile in actu, quod debet reducere intellectum existentem in potentia ad actum, non invenitur in rebus : oportet ponere intellectum agentem facientem intclligibile in actu» eductisum intellectu* possibilis dc po­ tentia nd actum. Hic enim videtur planus sensus litterae. Ex hoc autem liquido habetur quod intclligibile in actu praevenit speciem intelligibilcm; immo est ipsius causa. Secundo, cx responsione ad secundum, ubi expresse di­ citur quod, si lumen requiritur ad visionem cx parte co­ loris, quod similitudo inter lumen ct intellectum agentem tenet, non solum quoad necessitatem, scd quoad cius cau­ sam; quia propter idem requiritur. Scd lumen, stante illa hypothesi, facit colorem in actu risibilem, a quo pro­ i ducitur species visibili* in oculo. Ergo lumen intellectu* agentis facit phantasma actu intclligibile; et sic a phanta­ smate illuminato producitur species intclligibili* in intel­ ; lectu possibili. VH. Ad oppositum autem est. quia phantasma semper est quid de genere sensibilium et materialium : ergo intelligibiliutn in potentia. Intclligibile enim in actu oportet abstrahere «b hic ct nunc; quod est impossibile convenire phantasmati. Et confirmatur. Quia cum cogitatis·» possit comprehen­ dere quidquid repraesentat actu suum phantasma; si phantasma esset intclligibile in actu, ph.intasia cognosceret intclligibile in actu. I loc autem est intelligcre. Et sic cogitati va esset intellectu*, ct intellectus non differret α sensu, etc. VUE In hac difficultate sunt duo modi dicendi; alter communis; alter singularis ·, Communiter quidem tenetur ·α. quod species intclligibilis est ipsum iniclligibik in actu, quod dicitur effectus intellectu* agentis; ita tamen qutxl actio intellectus agentis, quae terminatur primo ad speciem intelligibilcm, terminatur secundario ed rem repraesentatam Λ,νηΉ.· 266 QUAESTIO LXX1X, ARTICULUS III pcr speciem, puta naturam bovinam aut leoninum; quae, ut sic repraesentata, est denominatione cxtrinscca intclli­ gibilis in actu, inteUigibilitate actuali, idest irumatcriulitatc, existante in specie intelligibili, non in sc. Et iuxta hunc viam, glossanda erunt verba ». Thomae in corpore articuli, dicendo quod caute ct artificiose processit : quoniam non subsumpsit quod oportet ponere intelligibile in actu quod reducat intellectum de potentia ud actum. quod apparet quod subsumt debuisset; sed subsumpsit quod oportet ponere aliquam virtutem ex parte intellectus, quae faciat intelligibile in actu, per abstractionem specierum etc. Quasi subintcllcxcnt quod oportet alterum duorum subsiimcrc ; aut quod ponatur intelligibile in actu reductivum intellectu* de potentia nd actum; aut oportet ponere aliquid acquivulcns, scilicet virtutem reductivam intellectus dc po­ tentia ad netum. Et exprimens modum, dixit per abstra­ ctionem specicrum etc. - Verba quoque responsionis ad se­ cundum glossanda sunt, quod lumen intellectu* agenti* requiratur propter idem, idest cx parte obiccti, quoad hoc, quin obicctum dc sc non sufficit movere potentiam. Et non oportet quod intclligatur quoad hoc, quod #icut color lu­ mine fit actu visibilis, ita phantasma illustratum. Favent autem huic opinioni verba s. Thomae in multis locis, dum appellat ipsam speciem intclligibilcm intelligibile • a. n λ·/. in actu ·; ct dum dicit M intelligibile in actu fieri per abdut. *vtj. qa. it, •rt. i : stractioncm speciei a conditionibus materialibus. *· Ia illo art.: ct Et secundum hanc viam, ubicumque invenitur quod in­ deSf-tril.Crral, telligibile in actu movet intellectum nostrum ·, glossanda an. q •Ci. Qu dcAxisunt dupliciter: aut intclligibiUter, quoad actum secundum; ■J, an. 4. aut movet non effective, sed formalitcr, etiam quoad netum primum. IX. Singularis nutem dicendi modus occurrit mihi non despiciendus. Et consistit in hoc, quod lumen intellectus agentis facit intelligibile in anu in phantasmate per modum obstructionis, prius natura quam fiat species intelligibili* in intellectu. Ad cuius evidentem perceptionem, ab effectu luminis et abstractionis procedendum est. Effectu* luminis duplex est: scilicet formalis, ct obicctivus. Formalis quidem est ewe luminativum, ut patet in diuphano: obicctivus vero est ap­ parere, ut patet in colore, color enim non apparet nisi • C/. Ariitot.. illustratus. Abstractio autem , in qua non est mendacium ·, bb. II, cap. u. notn. j. - cum consistat in acceptione uniu* ct non alterius sibi conS. Th. Icet. m. iuncti, cius proprius quasi effectus est apparere unum, non apparendo aliud, ut de sc patet. - Unde in proposito imaginor quod, cum in phantasmate sit natura haec, adve­ niente lumine intellectus agentis, phantasma illustratur non formalitcr, ut diophanum, sed obiectivc, ut color; qua illu­ stratione splendet atque relucet in phantasmate non totum quod est in eo, sed quidditas seu natura tantum, et non singularitas illius ci coniuncta; ita quod ista illuminatio est obstructiva, quiu facit apparere unum, scilicet quod quid est, non apparendo aliud, scilicet principium individuan*. Ac per hoc splendet in phantasmate intelligibile in netu, natura scilicet abstrahens ab hic ct nunc: ct tale intelligi­ bile in actu movet intellectum possibilem. Et si quaeritur, Cur non relucet etiam singularitas? in promptu causa est : quia singularitati materiali, dc qua est sermo, repugnat esse intelligibile in uctu ; quidditati autem non nisi ratione talis singularitatis. Unde sicut lumen cor­ poreum facit colorem pomi apparere, ct non saporem aut odorem, quia repugnat his reddi apparibile? lumine, non autem colori; ita quidditas rei sensibilis potest reddi appnribilis lumine, non autem illius singularitas. Quod cx eo patet, quod species intelligibile* non posuimus generari tales quod sint similitudines singularium. - Nee cx hoc se­ quitur quod singularitas materialis n nullo intellectu sit per sc intclligibilis: quoniam intclligi cum posse per speciem non ab ipsa, sed aliunde habitam, nihil obstat praedictis; non enim tunc ipsa singularitas est actu intclligibilis, nisi cxtrinscca denominatione ab illa specie sumpta. X. Nec ex his pono quod phantasma sit ens intelligi­ bile: sed quod in phantasmate illustrato relucet actu intclligibile, ipsum autem phantasma est dc genere sensibilium. Nec hoc est mirabile contemplantibus vim abstractionis, ct perspicue sidentibus quod hoc nihil aliud est quam phantusmu illustrari quoad unum, et non quoad aliud. - Nec superfluit propterca species intclligibilis: sicut non super­ fluit species visibilis, ct tamen color est netu visibilis. Nec propterca intellectus agens minus principaliter, aut mediate, concurrit ad speciei productionem: immo, cum unumquodque agat secundum quod est actu, et phantasma non habeat intelligibile in actu nisi lumine intellectus «gen­ tis; consequens est quod ipsum lumen sit primum agens ct immediatum ; nullum enim inter ipsum ct speciem mediat agens. Non enim est imaginandum auod ab intellectu agente limit lumen m phantasma, ct quod phantasma illo sulluhum lumine producat speciem, quemadmodum corpus illuminatum movet visum. Sed quod ipse intellectu* agens est lumen, quo splendet obicctivc phantasma secundum quidditatem in eo existentem, ct »ic producitur specie* ab utroque. Itu quod ab intellectu agente immediate procedit utrumque, ordine tamen quodam: quia prius natura illu­ stratur phantasma, quam a *c ct phantasmate actuctur in­ tellectus possibili*. Et est simile. si fingamus lucem corporis lucentis non diffundere lumen in medio, sed approximatam colori, illum illustrando visibilem reddere, ac sic videri. XL Unde s. Thomas, in II Contra Gent., cap. Lxxvn, expresse dicit quod actio intellectus agentis in phantasmata praecedit reerpttonem intellectus possibilis. - Et in eodem capitulo, exprimens quid sit actio ista, dicit: In anima intellectiva est virtus activa m phantasmata, faciens ea intelligibilia m actu, etc. - Consonant quoque huic posi­ tioni dictu eiusdem in eodem libro, cap. t.xii, ubi dicit; Aristoteles attribuit possibili intellectui pati ab intelligibili, suscipere species mtelligibiles, esse in potentia ad eas, etc. Ubi putet quod contra species intelligibile* dividit intelligi­ bile m actu : non enim pati potest intellectus ab intclligibili nisi in netu. - In quaestione quoque de Anima, qu.’ |5, · aj. artu. dicit quod intellectus agens per phantasmata facta ab eo intelligibilia m actu, causal scientiam m intellectu pos­ sibili. XII. Ad obiecta vero in oppositum · facile respondetur, •0.8«.·«' notando quod intelligibile in actu invenitur dupliciter: formalitcr, ct obicctivc. Formalitcr est species intclligibilis, cum reliquis immaterialibus: obicctivc sero est quidditas relucens in phantasmate lumine intellectus agentis. Diffe­ rentia autem multiplex est inter u irumque. Quia formale est immateriale secundum esse: obicctivum sero secun­ dum relucentium tantum. Et ideo formale abstrahit ab hic et nunc secundum esse: obicctivum vero secundum relu­ centium tantum. Formale, quod est species intclligibilis, secundum sc totum non est nisi similitudo quiddi tatis: obicctivum sero, ut sic, quidditnti* tantum esi imago; se­ cundum tamen totum quod est, repraesentat singularitatem materialem, quia in essendo materiale est. Et ideo diligenter ac caute oportet attendere in hac re vocabula quid formalitcr imponent, ut formalitcr loquamur. Phantasma enim sonat imaginem singularium. Et ideo sim­ pliciter concedatur quod esi dc genere sensibilium ei ma­ terialium, et non abstrahentium ab hic ct nunc; ct quod est intelligibile in potentia; et quod potest comprehendi a cogitatis a. etc. Sed quidditas in phantasmate illustrata lu­ mine intellectus agentis sonat aliquid a sensibilibus eleva­ tum . ct abstractum per relucentium ipsius ct non-rcluccntiam indis iduantium sensibilium materialium, etc. Et propterca concedo quod est intclligibilis in uctu. - Et cum dicitur: Ergo una res, scilicet phantasma, est in duobus generibus, scilicet sensibili ct intelligibili: - conceditur se­ cundum discrs.1 esse; quia secundum rcalc est sensibilis et secundum esse rcluccntiae est intclligibilis. Et hoc consonat connexioni universi: quoniam sic supremum infimi attingit infimum supremi *. Nec oportet cogitativnm comprehendere omni eo modo w.-kn.ua quo phantasma repraesentat, qualitercumque sumptum: sed sufficit quod adaequet phantasma ut phantasma; non au­ tem ut illustratum superiori lumine: quoniam hoc sortitur m homine ut ministrat intellectui, ct non absolute. Unde phantasma dormientis non est uctu intelligibile ; sed tunc tantum, cum actualiter relucet lumine intellectus agenti». • O. rM3· wi 11. • Ver». 9· • Qp. w . a. 3 $, Th. 1*1. T • faj. QUAEST1O LXXIX, ARTICULUS IV ιαηNcc per- Et iuxta banc viam omnia facile salvantur; ct dicta pc'(Xnsuni. ripatctica diversa* concordantur, ct glossantur cum prae­ dicto fundamento suisque distinctionibus; optimeque ne plano sensu interpretatio praesentis articuli fit. dum vere aut uin ‘ma :cni ct liât au illo JU1 bru Jtn ub dit luin­ tris km i 5, · AJ, ponimus intelligibilc in actu ct effectum intellectus agentis, ct m olivum intellectus possibilis. XIII. In responsione ud primum, est quaestio di Sensu LVj Agente ·. propter A'crrocm in II de Anima, comm. lx. ARTICULUS QUARTUS UTRUM INTELLECTUS AGENS SIT ALIQUID ANIMAE Π Sent., dm. xvn, qu. n, tn. 1; II Cwtf. Gent., Qip. UJtvi, ixxvnt; De Spirit. Creat.. art. 10; Qu. de Anima, ert. ?; Comfend. Tncol., cap. LUlTtj III de Anima, Icet. x. sic proceditur. Videtur quod intellectus agens non sit aliquid animae B nostrae «. Intellectus enim agentis efiek'ctus est illuminare ad intclligcndum. Sed hoc fit per aliquid quod est altius anima; • Vtrv 9. secundum illud loan. 1 *: Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Ergo videtur quod intellectus agens non sit aliquid animae. • Car·. », 3. a 2. Praeterea, Philosophus, in III de Anima ♦, attribuit intellectui agenti quod non aliquando in­ telligit et aliquando non intelligit. Sed anima no­ stra non semper intelligit; sed aliquando intelligit et aliquando non intelligit. Ergo intellectus agens non est aliquid animae nostrae. 3. Praeterea, agens et patiens sufficiunt ad agendum. Si igitur intellectus possibilis ? est ali­ quid animae nostrae, qui est virtus passiva, ct similiter intellectus agens, qui est virtus activa; sequitur quod homo semper poterit intclligerc cum voluerit: quod patet esse falsum. Non est ergo intellectus agens aliquid animae nostrae. 4. Praeterea, Philosophus dicit, in Ill de Ani­ • Car. r, n- «· · ma *, quod intellectus agens est substantia actu S.TK tea.x. ens. Nihil autem est respectu eiusdem in actu et in potentia. Si ergo intellectus possibilis, qui est in potentia ad omnia intelligibilia, est aliquid ani­ mae nostrae; videtur impossibile quod intellectus agens sit aliquid animae nostrae. 5. Praeterea, si intellectus agens est aliquid animae nostrae, oportet quod sit aliqua potentia. Non est enim nec passio nec habitus: nam ha­ bitus et passiones non habent rationem agentis respectu passionum animae ; sed magis passio est ipsa actio potentiae passivae, habitus autem est aliquid quod ex actibus consequitur. Omnis autem potentia fluit ab essentia animae. Sequeretur ergo quod intellectus agens ab essentia animae proce­ deret. Et sic non inesset animae per participatio­ nem ab aliquo superiori intellectu: quod est in­ conveniens. Non ergo intellectus agens est aliquid animae nostrae L Sed contra est quod Philosophus dicit, Ill de • ifcii. Anima *, quod necesse est in anima has esse diffe­ rentias, scilicet intellectum possibilem, et agentem. Respondeo dicendum quod intellectus agens de quo Philosophus loquitur, est aliquid animae. Ad cuius evidentiam, considerandum est quod supra quartum Π,: ua -:;i na ea siut: »7r, te. fc· 267 4-J artic. co Wur, · Cf nu®, m. ?ris, ras Fé­ ale inbic lu­ is, is: se­ mi re ur. mMlod li a ///valuEt □ni □us sc» Ct nat * OT. EHonp. le □do »n.‘. sntkfl. sed au- a) aof/rac. - Om. codiccw. pouibilis. — pcujivus Î'ab. γ) nostrae. — Om. ABCDFGafr. i) dicitur. - dicitur tantum A, dicitur tamen ceteri ct animam intellectivam humanam ncccssc est po­ nere aliquem superiorem intellectum, a quo anima virtutem intelligendi obtineat. Semper enim quod participat aliquid, et quod est mobile, et quod est imperfectum, praeexigit ante se aliquid quod est per essentiam suam tale, ct quod est immo­ bile ut perfectum. Anima autem humana intelle­ ctiva dicitur 1 per participationem intellectualis 1 virtutis: cuius signum est, quod non tota est in­ tellectiva, sed secundum aliquam sui partem. Per­ tingit etiam ad intelligcnliam veritatis cum quo­ dam discursu et motu, arguendo. Habet etiam imperfectam intclligcnliam : tum quia non omnia intelligit ; tum quia in his quae intelligit, de po­ tentia procedit ad actum. Oportet ergo esse ali­ quem altiorcm intellectum, quo anima iuvetur ad intclligcndum. Posuerunt ergo quidam ♦ hunc intellectum se- · eundum substantiam separatum, esse intellectum agentem, qui quasi illustrando phantasmata, facit ;οαοβ'· Χ’,Η· ea intelligibilia actu. - Sed, dato quod sil aliquis talis intellectus agens separatus, nihilominus tamen oportet ponere in ipsa anima humana aliquam virtutem ab illo intellectu superiori participatam, per quam anima humana facit intelligibilia in actu ·. ‘ Sicut et in aliis rebus naturalibus perfectis, praeter universales causas agentes, sunt propriae virtutes inditae singulis rebus perfectis, ab universalibus agentibus derivatae: non enim solus sol generat hominem, sed : est in homine virtus generativa * hominis; ct similiter in aliis animalibus perfectis. Nihil autem est perfectius in inferioribus rebus anima humana. I nde oportet dicere quod in ipsa sit aliqua virtus derivata a superiori intellectu, per quam possit phantasmata illustrare. Et hoc experimento cognoscimus, dum perci­ pimus nos abstrahere formas universales a con­ ditionibus particularibus, quod est facere actu in­ telligibilia. Nulla autem actio convenit alicui rei. nisi per aliquod principium formalitcr ei inhae­ rens; ut supra * dictum est, cum dc intellectu <"'··*”· possibili ageretur. Ergo oportet virtutem quae est principium huius actionis, esse aliquid in ani­ ma. - Et ideo Aristoteles ♦ comparavit intellectum agentem lumini, quod est aliquid receptum in aere. χ'υ’· Plato autem intellectum separatum imprimentem e in animas nostras, comparavit soli: ut Thcmistius dicit in Commentario Tertii · de Anima*. ii.’r« ,rV· 1) :n actu. - Om. BCF. ζ> srd. - sed etiam II. - Pro virtus, r,) possibili. ~ polentiali 0) Tatii. - super Tertium II. vi» ACDE, 268 QUAESTIO LXXIX. ARTICULUS IV Sed intellectus separatus, secundum nostrae ritur, praeter praesentiam intellectus agentis, prae­ ’ ûdei documenta ♦ est ipse Deus, qui est creator sentia phantasmatum, ct bona dispositio virium an. 10. animae, et in quo solo beatificatur, ut infra * pa­ sensitivarum, ct exercitium in huiusmodi opere; • Q·. xc. an Γ li‘·, qu. in, tebit. Unde ab ipso anima humana lumen intel­ quia per unum intellectum fiunt etiam alia in­ V« Platonis, ut in littera dicitur *. magni refert ad fidem, quoniam in illius consecutione, tan- VcUtfhyi. T • Cf. nom. vm. • Qu. de Aeima, «rt. 5. · (X II Se·/., dut. xru, qe. 11. ari. i. • ITope fiotm corp. • ΛΛ. rnicce - q3. txrr:. i 3. • d. un· QUAESTIO LXXIX, ARTICULUS V HilCrium quam in propriae causae adeptione, consistit beatitude: ideo s. Thomas, sollicitus dc his qunc sunt fidei, stutim subdidit quod secundum fidei documenta intellectus ille, habens •ere; i inper hoc, 269 illos tres quas diximus conditiones ·, est Deus Gloriosus, in · a. sua. quo >oln beatur anima, ct n quo solo esf signatum lumen in nobis. ul ARTICULUS QUINTUS ani- UTRUM INTELLECTUS AGENS SIT UNUS IN OMNIBUS tiva mia auines ma­ nni>erc alia iniis ctus iodi ines. nae lihil irtienias. II » λ abs- inium uod , ra- · Ct ooa· riL iver•nda :rfcictcr uni­ etur >nit, rna1 in•nt., xanI faobat ium, irgo quin I sua i ver- * Cl. cum. v. quid renie insit eo, :omxavit soli. es dc · Cl. nuta. L ulti- . ,, Ut IX* car>. ca. . · a. ni 4-Ac­ quia , commeat. MX; Tract.lVin , tan- Mrfayàys. Sent., dut. xvii, qu. n, ert. i; tk Spirit. Creat.. urt. io; Qu. Je Anima, art. 5; Camjrend. Tkred.. «p. trctvi. s^D quintum sic proceditur. Videtur quod I intellectus agens sit unus in omnibus. B Nihil enim quod est separatum a cor■^“^pore. multiplicatur secundum multipli­ cationem corporum. Sed intellectus agens est se· r.· paratus, ut dicitur in III de Anima Ergo non multiplicatur in multis corporibus hominum, sed est unus in omnibus. □. Praeterea, intellectus agens facit universale, quod est unum in multis. Sed illud quod est causa unitatis, magis est unum. Ergo intellectus agens est unus in omnibus. 3. Praeterea, omnes homines conveniunt in primis conceptionibus intellectus. His autem as­ sentium per intellectum agentem. Ergo conve­ niunt omnes in uno intellectu agente. Sed contra est quod Philosophus dicit, in 111 •Bii. de Anima ♦, quod intellectus agens est sicut lu­ men. Non autem est idem lumen in diversis il­ luminatis. Ergo non est idem intellectus agens in diversis hominibus. Respondeo dicendum quod veritas huius quae­ • Art- priicU- stionis dependet cx praemissis *. Si enim intel­ lectus agens non esset aliquid animae, sed esset quaedam substantia separata, unus esset intelle­ ctus agens omnium hominum. Et hoc inlclligunt qui ponunt unitatem intellectus agentis. - Si au­ tem intellectus agens sit aliquid animae, ut quae­ dam virtus ipsius, necesse est dicere quod sint plures intellectus agentes, secundum pluralitatem animarum, quae multiplicantur secundum multi­ • Qa. lutc, «n. plicationem hominum, ut supra * dictum est. Non enim potest esse quod una et eadem virtus nu­ ’ t»· W73mero sit diversarum substantiarum 3 *. Ad primum ergo dicendum quod Philosophus probat intellectum agentem esse separatum, per hoc quod possibilis est separatus; quia, ut ipse dicit *, agens est honorabilius patiente. Intellcctus autem possibilis dicitur separatus, quia non est actus alicuius organi corporalis. Et secun­ dum hunc modum etiam ? intellectus agens di­ citur separatus : non quasi sit aliqua substantia separata. Ad secundum dicendum quod intellectus agens causal universale abstrahendo a materia. Ad hoc autem non requiritur quod sit unus in omnibus ha­ bentibus intellectum : sed quod sit unus in omni­ bus secundum γ habitudinem ad omnia a quibus abstrahit universale, respectu quorum universale est unum. Et hoc competit intellectui agenti in­ quantum est immaterialis. Ad tertium dicendum quod omnia quae sunt unius speciei, communicant m actione consequente naturam speciei, ct per consequens in virtute, quae est actionis principium : non quod sit eadem numero in omnibus. Cognoscere autem prima intelligibilia est actio consequens speciem huma­ nam. Unde oportet quod omnes homines com­ municent in virtute quae est principium huius actionis: ct haec est virtus intellectus agentis. Non tamen oportet quod sit eadem numero in omnibus. - Oportet tamen quod ab uno principio in omnibus derivetur. Et sic illa communicatio hominum in primis intclligibilibus, demonstrat unitatem intellectus separati, quem Plato compa­ rat soli; non autem unitatem intellectus agentis, quem Aristoteles comparat lumini *. numero sit diversarum substantiarum. - sit diverscrum lubiectorum I’jfr. p) modum etiam. - etiam modum ABCEF, modum Dab. in omnibus sreundum. - ct habens Fa. xrcanJMrn tttcri· - Pro abstrahit, abstrahitur ABDEG. a) γ) Commentaria Cardinalis Caietani clarus: ustus numero. - In corpore respondet quaesito iuxta utramque vinm : scilicet quod si intellcitulus T ctus agens est substantia separata, est unus numero; si aliquid animae, multiplicatur cum ca, ut patet. "<·» • Ct. art. pnee. 370 QUAESTIO LXXIX, ARTICULUS VI 0 • Op. nr. ® 4- 5.T>» !<«· '“· AMICULUS SEXTUS UTRUM MEMORIA SIT IN PARTE INTELLECTIVA ANIMAE 1* Ii*·, qu. LIVII, art. □; I Sent., dirt. in. qu. ir, art. 1; HI. dirt. 3xn, qu. t, art, 5, ad 4; IV, dirt. xi.iv, qu. in, nn. 3, qu*. 2, ad 4; dial. L, qu. 1, art. 2; II Cont. (rent., «p. Lxxrv; Dc Verit., qu. x. art. 2; qu. xnr, art. t; QuoM. HI, qu. 11, art. 1; XII, qu. tx, art. 1; I Cor., cap. xni, Icct. iu; Zk Mem. et Rrmin., kct. n. JSÿ'efe’?0 sextum sic proceditor. Videtur quod eM^Vf>meinor*a non s*r *n Purtc intellectiva animae. Dicit enim Augustinus, XII de •car.a,m,rtu. , qU0(j aj partem superiorem 3 animae pertinent quae non sunt hominibus · pe­ coribusque communia. Sed memoria est homini• ο?.». bus pecoribusque communis: dicit enim ibidem * quod possunt pecora sentire per corporis sensus corporalia, et ea mandare memoriae. Ergo memo­ ria non perlinet ad partem animae intellectivam. 2. Praeterea, memoria praeteritorum est. Sed praeteritum dicitur secundum aliquod determina­ tum tempus. .Memoria igitur est cognoscitiva ali­ cuius sub determinato tempore; quod est cogno­ scere aliquid sub hic et nunc. Hoc autem non est intellectus, sed sensus. Memoria igitur non est in parte intellectiva, sed solum in parte sensitiva. 3. Praeterea, in memoria conservantur spe­ cies rerum quae actu non cogitantur. Sed hoc non est possibile accidere in intellectu: quia in­ tellectus fit in actu per hoc quod informatur spe­ cie intelligibili; intellectum autem esse in actu, est ipsum intelligere in actu; ct sic intellectus omnia intclligit in actu, quorum species apud sc habet. Non ergo memoria est in parte intellectiva. Sed contra est quod Augustinus dicit, X de •cip. n. Trin. *, quod memoria, intelligcntia et voluntas sunt una mens. Respondeo dicendum quod, cum de ratione me­ moriae sit conservare species rerum quae actu non apprehenduntur, hoc primum considerari oportet, utrum species intelligibiles sic in intellectu conservari possint. Posuit enim Avicenna * hoc esse impossibile. In parte enim sensitiva di­ cebat hoc accidere, quantum ad aliquas potentias, inquantum sunt actus organorum corporalium, in quibus conservari possunt aliquae species absque actuali apprehensione. In intellectu autem, qui caret organo corporali, nihil existit nisi intclligibiliter. Unde oportet intelligi in actu illud cuius similitudo in intellectu existit. - Sic ergo, secun­ dum ipsum, quam cito aliquis actu desinit intelli­ gere aliquam rem, desinit esse illius rei species in intellectu: sed oportet, si denuo vult illam rem intelligere, quod convertat se ad intellectum agen­ tem, quem ponit substantiam separatam, ut ab illo effluant species intelligibiles in intellectum pos­ sibilem. Et ex exercitio et usu convertendi se ad intellectum agentem, relinquitur, secundum ipsum, hominibus. — homini codiccx; ct Ita mox. hunc. - illum codicce ct et b. γ) Dicit enim. - qui Jiat codicct ct d. - In textu cit. port sciens G addît sciens autem; pro qui, qui ert IHAD, quis Pb, pro cf quod hoc, hoc autan homini B. in. ‘DHiM:, nari. IV, I] V, C«p. VI. ’ :r>at nc ra, mi 3 ί3 ri- im . _ T <τ^·{ν'ηα· ί//- s· T*· Ι«α. nu. dit ur ni· QUAEST10 LXXIX, ARTICULUS VI 271 • pracïcr concomitantium '' organi corporalis. Unde heri vel cras. Et hoc non repugnat intellectuali­ Χ Philosophus dicit, in III de Anima *, quod anima tati: quia huiusmodi intclligcrc, quamvis sit quod­ est locus specierum, non lota, sed intellectus dam particulare, tamen est immaterialis actus, ut An secundum dicendum quod praeteritio potest supra * dc intellectu dictum est; et ideo, sicut inad duo referri: scilicet ad obicctum quod cogno­ telligit scipsum intellectus, quamvis ipse sit qui­ scitur; ct ad cognitionis actum. Quae quidem duo dam singularis intellectus, ita intclligit suum intcl­ simul coniunguntur in parte sensitiva, quae est ligere, quod est singularis actus vel in praeterito apprehensiva alicuius per hoc quod immutatur vel in praesenti vel in futuro existens. - Sic igitur a praesenti sensibili: unde simul animal memo­ salvatur ratio memoriae, quantum ad hoc quod ratur se prius sensisse in praeterito, ct se sensisse est praeteritorum, in intellectu, secundum quod quoddam praeteritum sensibile.-Sed quantum ad intclligit se prius intellexisse: non autem secundum partem intellectivam perlinet, praeteritio accidit, I quod intclligit praeteritum *, prout est hic ct nunc . . b • et non per se convenit, ex parte obiecli intellectus1. 1 Ad tertium dicendum quod species intclligibilis Intclligit enim intellectus hominem, inquantum est aliquando est 1 in intellectu in potentia tantum: 1 homo: homini autem, inquanlum est homo, ac­ et tunc dicitur intellectus esse in potentia. Ali­ cidit vel in praesenti vel m praeterito vel in fu­ quando autem secundum ultimam completionem turo esse. Ex parte vero actus, praeteritio per actus: ct tunc intclligit actu. Aliquando * medio sc accipi potest etiam in intellectu, sicut in sensu. modo sc habet inter potentiam et actum: ct tunc Quia intclligcrc animae nostrae est quidam parti­ dicitur esse intellectus in habitu. Et secundum cularis actus, in hoc vel in illo tempore existens, hunc modum intellectus conservat species, etiam secundum quod dicitur homo intclligere nunc vel quando actu non intclligit. bm 0) 1) 1) od rc- cnne^mitdHlijin. - CQintnunicantiam ΛΒΟ. tntrllcctui — Om. codice·. praeteritum. - tdliccl obteelum addit B. λ) ci cdd. d K i UijuanJo, a! r-t. - int elligibilet eh^uan Jo tun! ITG ~ JM/rm e|Junt ci»Jice«. je- Commentaria Cardinalis Caietani iclia, deiod uni igis or­ nas :tu, rit; ssiibiiori cci- ζ >0 γ­ ιο. bieoria tanrae- esse arti- , sc- non ;nim tanlora- ;ctus rum, : rrt’i.rs: memoria, ut putet in de Memoria et Remini­ Ipsa autem opinio consistit in hac negativo, sdlicct quod scentia ·. significat sim comer'utivam cognitorum prae­ non conservat: ct in affirmativa, scilicet quod quoties in­ tentorum, ut praeterita sunL Et patet hoc ex communi usu tclligit, fluit in ipsum ab intellectu agente species intclliloquentium: nullus enim dicit sc recordari alicuius, nisi gibilis. - Comitatur autem ipsam, quod apud ipsum doctus sub ratione alicuius praeteriti actus ct noti. diifcrt nb inscio, habilitate sc comcrtcndi ad intellectum In corpore, subintcllccta distinctione duorum quae in­ agentem. - Et sic patet responsio ad quaesitum upud dium. veniuntur in memoriae ratione, quae sunt conservatio speIII. Ex propria opinione, s. Thomas arguit contra Avicierum nc rerum apprehensarum, ct praeteritio rei appre­ cennam, primo, auctoritate Aristotelis; secundo, ratione. hensae, duo principaliter facit : primo, respondet quaesito Tertio, condudit responsionem nd quaesitum affirmative.iuxta primam memoriae conditionem, scilicet conservare; Omnia clara sunt in littera ; ct habes hoc diffusius in II «Ctiva-v. ct secundo, iuxta secundam, rationem obiccti Quoad Contra Gent., cap. t_xxtv. primum, primo refert opinionem Aviccnntic; secundo, rcIV. Adverte hic quod Avicenna · in hoc videtur esse de- ‘ α· Β<α·,u • a ren. m. spondet secundum propriam opinionem*. ccptus, quod non subtiliter distinxit latitudinem actus ct II. Ex Avicenna refert tria: radicem opinionis; opinio­ potentiae. Concesso siquidem toto suo processu, ct condunem ipsam; ct concomitans ipsam. Et sic quarto, appli­ sionc quae sequitur, scilicet quod intellectus nihil recipit cando ad propositum, respondetur quaesito negative secun­ nisi Intclligibilitcr; ulterior consequentia, scilicet. Ergo non redpit nisi quandiu actu cognoscit, supponit unum fal­ dum Aviccnnum. Circa radicem opinionis, adverte quod satis profunda sum . scilicet quod recipere cognosdbiliter contingat uno est. Ad cuius evidentiam, sciendum est quod aliquid esse tantum modo, scilicet in actu; cum tamen contingat duo­ in aliquo contingit dupliciter : scilicet cognosdbiliter, ct bus, scilicet in actu puro, ct in actu permixto potentiae, realiter. Cognosdbiliter vocatur esse in aliquo, quod est idest in actu secundo ct in actu primo. Unde in defini­ in eo ut cognitum in cognoscente; realiter vero, quod est tione animae · ponitur quod est actus primus sicut somnus : * s· in co ut res in re, quo modo quaelibet forma est in eo quod non saharetur, si tunc tantum non operaretur cum quod informat. - Hac autem distinctione verissima suppo­ csl in potentia, cum hoc sit commune omnibus passivis sita, ulterius Avicenna, utens alia propositione, scilicet, principiis; sed optime salvatur cum anima ponitur talis cognosdtiva non recipit nisi cognosdbiliter, sub ea subsu- natura quod est actu quandoque ut somnus. quandoque mcbat : Sed intellectus est vis cognoscitis a, ergo non re­ ut vigilia. Constat autem quod esse actu ut somnus est cipit nisi cognosdbiliter. Tunc ultra: Sed retinere species esse in actu primo. Et rursus constat quod esse actum absque cognitione, est habere eas non cognosdbiliter, sed primum praecipue convenit animae intellectivae. Igitur non ex hoc quod organica est pars sensitiva, sed realiter, quia non per modum cogniti, sed rei, retinentur, ut quaelibet forma in subiccto; ergo nulla vis cognosdtiva cx alia ratione, in qua communicat cum intellectiva, habet retinet species, quam primum desinit habere cognitum ut quod retineat species, et actu non cognoscat. - Nec species cognitum. - Unde, ut in parte sensitiva conservaremur spe- conservari est esse per modum rei : sed est esse cognosd­ 'firXtw.pn. cic5t distinxit* vires sensitivas in cognoscitiras, ct hac non biliter, non actu ncc potentia, sed medio modo inter actum αρ’.π. servant; ct in thesauros specierum, in quibus apprehensa ct potentiam, idest partitu in actu et partira in potentia. conservantur. Et quoniam talis distinctio virium sensitiva­ Cognoscitivum enim tripliciter potest sc habere ad cogni­ rum permittitur quia tota pars sensitixa est organica (cx tum. Scilicet in pura potentia: et tunc ncc est cognoscibile hoc enim habet quod retineat aliquid per modum rei, in actu, nec cognitum in actu, sed utrumque in potentia. communicans in hoc cum materia corporali), et intellectiva Vel partira in actu et partira in potentia ct tunc est co­ pars ab omni corpore est elevata; consequens est quod gnoscibile in actu, et non est cognitum in actu, sed est in pars intellectiva recipiat tantum cognosdbiliter, ct conse­ potentia ut sit cognitum in actu. Vel totaliter in actu: et quenter quod non conservet. - Et sic patet radix opinionis tunc est ipsum cognitura in actu. Unde cum species con­ servatur, obicctum est m cognoscitivo cognosdbiliter, quia Aviccnnae. T 'do * 272 •a. com. i. Art· ’· QUAESTIO LXXIX, ARTICULUS VI! u< cognoscibile, quamvis non ut cognitum. - Et quia obie­ ctum es ve cognoscibilitcr utroque modo, scilicet ut cogno­ scibile ct ut cognitum, non advertit Avicenna, ideo putavit speciem remanere per modum rei. Et ipsum sequitur multa illustrium virorum turba , in hoc tamen minus perspica­ cium. Er ideo tu bene nota haec: quoniam cx hac radice multae solvuntur quaestiones, ct nobilitas cognoscitivac na­ turae sustinetur. V. Quoad secundum *, respondet iuxta secundum con­ ditionem memoriae, negative. Et ratio satis clara est : quia potentiae universalis obiectum non est particulare; prae­ teritum autem ut sic, particulare est, quia ad certam tem­ poris differentiam est determinatum. Est cnim sermo de praeterito in actu exercito. Praetentum cnim in uctu si­ gnato importatur hoc nomine praetentum: in actu vero exercito, verbi* praeteriti temporis, ut fui, percussi, locutus sum, etc. Constat autem quod, quemadmodum intellectus non immutatur α colore hoc, ita nec a colore ut sensatus fuit heri, quia abstrahit a particulari : ct tamen constat quod, cum memoramur, immutamur ab obiecti* ut tunc occurrerunt. Ergo. VI. Circa hanc partem adverte duo. Primum est quod cx hoc quod intellectus reflexe respicit singulare, non se­ quitur quod in eo sit memoria: quia cognitio reflexa non ponit in eo speciem ipsius singularis, cuius conservatione possit habere rationem memoriae. Oportet cnim memoriam praeteriti ut sic, habere obiecti praeteriti ut sic, uc per hoc singularis, speciem. Et ideo in littera cx negatione singula­ ritatis in obiecto intellectus ut sic, infertur negatio memo­ riae ut praeteriti per se. - Non tamen inconvenit intellectum reflexe reminisci singularium, sicut et cognoscit eu. Et hoc bene nota. Secundum est quod Scotus, in Quarto, dist. xlv, qu.ni ·, tenet memoriam singularium sensibilium ut praeterito­ rum, etc., esse in intellectu. Sed quia, ut ipsemet dicit, sup­ ponit intellectum cognoscere intuitive haec singularia sen­ sibilia , ct actiones sensuum nostrorum; ct inferius * erit · Qa. uun. specialis quaestio» f trum intellectus noscat singularia: Jdeo meatillueutque ditferatur solutio rationum suarum. VH. Circa hunc sextum articulum, remanet dubium non dissimulandum : et est tale. In anima separata est memo­ ria quoad utrumque conditionem, scilicet conservationem obiecti, et praeteritionem tam actus quam obiecti sensibilis. Ergo in parte intellectiva est memoria complete. - Ante­ cedens patet: quia aliter non recordaretur mulorum sen­ sibilium quae fecit; puta quod fecit tale furtum, tunc, cum tali, etc. - Consequentia autem est per se nota: quia quod remanet in anima separata, nil solani partem intellectivam pertinet. VIII, Ad hoc non potest complete dici, donec dc anima separata determinetur. Veruntamen, concesso antecedente, de cuius veritatis modo in qu. lxxxix · erit sermo, dicitur ·Λπ.4,»βθο«. quod praeteritio obiecti dupliciter inveniri potest in me­ moria. Uno modo, ut cognita ct memorata: et sic inve­ nitur in anima separata. Alio modo, ut immutans ad me­ morandum cl sic non invenitur in anima intellectiva. Et tamen nd memoriam proprie dictam requiritur praeteritio obiecti utroque modo, ut experimur in nobis: immutamur enim, cum reminiscimur, a rebus ut tunc ct ibi cognitis, et sic recordamur cas tunc et ibi nobis occurrisse. Anima autem separata novit quidem se tunc ibi hoc commisisse: sed non immutatur ub illo ui tunc ibi commisso. Negatur ergo antecedens, quoad praeteritionem obiecti ni immutniivam: conceditur tamen, ut (enninotivam. - Et huc modo conceditur etiam consequentia: quia ista me­ moria non est nisi memoria reflexa cl indirecta, quae non est proprie cl complete memoria ; ut cx dictis * patet, ct · Xm. n. cx dicendis cum dc intellectione singularium erit sermo *, ’J/’t clarius patebit. - Et haec sera videntur, si anima separata »«=<· per species hinc delatas, horum recordatur. ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM ALIA POTENTIA SIT MEMORIA INTELLECTIVA, ET ALIA INTELLECTUS Infra, qu. san, art. 7, *d Ji I Sent., dut. in, qu. iv, art. 1 ; Il Gm/. Gent., cap. Lxxrv; ZÀ' I’m/., qu. x, art. 3. D SEPTIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod est, potentiae animae distinguuntur secundum di­ alia potentia sit memoria intellectiva, versas rationes obiectorum ; eo quod ratio cuius­ ct alia intellectus. Augustinus cnim, in libet potentiae consistit in ordine ad id ad quod X de Trin. *, ponit in mente memo- dicitur, quod est eius obiectum. Dictum est etiam riant, intelligentiam el voluntatem. Manifestum supra ’ quod, si aliqua putentia secundum pro­ est autem quod memoria est alia potentia a vo­ priam rationem ordinetur ad aliquod obiectum luntate. Ergo similiter est alia ab intellectu. secundum communem rationem obiecti, non di2. Praeterea, eadem ratio distinctionis · est versificabitur illa potentia secundum diversitates potentiarum sensitivae partis ct intellectivae. Sed particularium differentiarum: sicut potentia visiva, memoria in parte sensitiva est alia potentia a quae respicit suum obiectum secundum rationem sensu, ut supra * dictum est. Ergo memoria panis colorati, non diversiCieatur per diversitatem P albi intellectivae est alia potentia ab intellectu. et nigri. Intellectus autem respicit suum obiectum 3. Praeterea, secundum Augustinum * me- secundum communem rationem entis ♦; eo quod mona, intelhgcntia et voluntas sunt sibi invicem intellectus possibilis est quo · est omnia fieri *, aequalia, et unum eorum ab alio oritur. Hoc autem Unde secundum nullam differentiam entium, diesse non posset, si memoria esset eadem potentia vcrsificatur differentia intellectus possibilis. cum intellectu. Non est ergo eadem potentia. Divcrsificatur tamen potentia intellectus agentis, Sed contra, de ratione memoriae est, quod sit ct intellectus possibilis: quia respectu eiusdem thesaurus vel locus conservativus specierum. Hoc obiecti, aliud principium oportet esse potentiam autem Philosophus, in 111 de Anima, attribuit in- activam, quae facit obiectum esse in actu; et aliud teUeetui, ut dictum est ♦. Non ergo in parte intel­ potentiam passivam, quae movetur ab obiecto in lectiva est aha potentia memoria ab intellectu. actu existence. Et sic potentia activa comparatur ad Respondeo dicendum quod, sicut supra 4 dictum suum obiectum, ut ens in actu ad ens in potentia; S « • Q0. uixini, 'Dei™., i«b. xi, «p. w. • pniccrd., • QM.Lxxvn.a^. e) P) distinctionis. - dcjiniliimij Pb. r*r dircriitatcm. - fecundum rationem Pab. quo. - in quo li, quod P. - Pro divenifeatur dijcrtntfi, vcriifcalur potentia editione* aliquae. γ) • Qc. tu, ot * • P- n3* Y • σ. Acutrt- fe t e £ 1 1 . p. • Cap· j :n:rit · Qa t-ttin. *»t. ». · Ci. ComICO ment­ on IO:m is, te­ n­ us! 3d in . n. sm. • c*?· <»· aa c, □Γ 'ΛΠ-4, in Coaramt. ec- QUAESTIO LXXIX, ARTICULUS Vll 273 potentia autem passiva comparatur ad suum obic­ dentur, Intelligcntiani autem nunc dico qua intelctum e converso, ut ens in potentia ad ens in ligimus cogitantes; et eam voluntatem, sive amo­ actu. rem vel dilectionem, quae istam prolem paren­ Sic igitur nulla alia differentia potentiarum in temque coniungit. Ex quo patet quod ista tria intellectu esse potest, nisi possibilis et agentis. non accipit Augustinus pro tribus ’· potentiis; sed 4 Unde patet quod memoria non est alia potentia memoriam accipit pro habituali animae reten­ ab intellectu ♦: ad rationem enim potentiae pas­ tione, intclligentiam autem pro actu intellectus, sivae pertinet conservare, sicut ct recipere. voluntatem autem pro actu voluntatis ♦, * °- mAd primum ergo dicendum quod, quamvis in ni Ai> secundum dicendum quod praeteritum el dist. I Seni, dicatur quod memoria, intelligentia praesens possunt esse propriae differentiae poten­ ct voluntas sint tres vires; tamen hoc non est tiarum sensitivarum divcrsificativae ·; non autem 1 secundum intentionem Augustini, qui expresse potentiarum intellectivarum, ratione supra * dicta. ,„"7^ dicit in XIV de Trin, *, quod si accipiatur me­ Ad tertium dicendum quod intelligentia oritur 145 moria , intelligentia et voluntas , secundum quod cx memoria, sicut actus ex habitu. Et hoc modo semper praesto sunt animae, sive cogitentur sive etiam aequatur ei ; non autem sicut potentia po­ non cogitentur, ad solam memoriam pertinere m- tentiae. r £t io IF »> ta 3) Pa5. «) - frrvndtun dirrriitatem obirctc-rum tuarum ... fntcntljrym otn. cdd. db. P; imjf· Commentaria Cardinalis Caietani | im.w durus est. - In corpore unica conclusio responJsiva negative: Memoria intellectiva non est tilia po­ tentia nb intellectu pOtribilL - Probatur dc. In intellectu nulla potest cxsc diversitas potentiarum, nisi agenti» Ct pos­ sibilis: ergo memoria non est alia potentia ab intellectu possibili. Antecedens, quand utramque partem, probatur vigore talis diriunctionis implicitae: Diversitas potentiarum aut est ex diversitate formali obiccti; aut cx diverso genere attin­ gendi idem obicctum formalitcr· Sed intellectus diversitas non potest esse primo modo; ct secundo modo solum causatur distinctio inter agentem ct possibilem. Ergo in intellectu non potest alia esse potentiarum diversitas, nisi agentis ct possibilis. Disjunctive, quoad disjunctionis sufficientiam, per se nota relinquitur : quoniam non facile esset tertium modum tin­ gere. Primus enim complectitur obicctum ad quod est po­ tentia; secundus vero genus ipsius potentiae; praeter quae duo nihil est essentialiter. - Quoad membra vero disiunctionis, singiffatim in littera declaratur tali ordine. Primo, probatur quoad primam portem, sic. Potentia secundum id quod est, est ad obicctum: ergo secundum diversitatem formalem obiccti divcrsificatur. - Secundo, probatur minor, etiam quoad primum partem, sic. Potentia respiciens ra­ tionem communem, non divcrsificatur per inferiores diffe­ rentias : ergo potentia respiciens rationem entis, non di­ vcrsificatur penes aliquas entis differentias; ergo intellectus nullam cx parte obiccti diversitatem sortitur. - Tertio, quoad secundam partem tam maioris quam minoris. Quia ud idem obicctum alia est ratio agentis, alia patientis: quia illud ut actus ad potentiam, hoc ut potentia ad actum se habet. Consequentia vero dicit duo ; ct quod memoria non est alia ab his; ct quod coincidit cum intellectu possibili. Et quoad primum quidem, probatione non eget: quia si illae sunt solae, non datur ergo tertia. - Quoad secundum vero, probatur in littera: quia conservare, quod est actus pro­ prius memoriae, est actus potcntioc passivae, sicut ct re­ cipere; ct non potentiae activae. Igitur non coincidit cum intellectu agente, sed possibili. 11. Circa hunc processum dupliciter dubitatur: prima simpliciter ; deinde ad hominem. Simpliciter quidem, quia cx ista ratione videtur sequi quod nulla sit diversitas spe­ cifica inter quotcumque intellectui» formalitcr sumptos, niti inter agentem ct possibilem; ct consequenter quod intelle­ ctus angeli cl hominis sunt eiusdem speciei; immo omnes intellectus sunt eiusdem speciei. Quod autem hoc sequa­ tur, patet utendo huc ratione sic. Nulla differentia entis diversifient intellectum : ergo nullus intellectus distinguitur ab alio intellectu cx parte obiecri. Omnes ergo intellectus Svuxav Tkkoi·. D. TaoMAR T. II. T ti kt h :t * • 3 tribui. - illii tribui · Num. vx. *Ol. qtuuun, art. I. - Ct. On· meat. i 1 - · Qu. ut art.4. 1 1 · D· 7M· • · et Afïatat, Sr Aerma. lib. Ill, ap % . RUD. I. · S, Th. Icct. x. vunt eiusdem speciei objective, ut visus hominis ct leonis: cl sic non differunt formalitcr ut intellectus sunt, «cd ut proprietates sunt naturarum diversarum, ut visus hominis ct visus Iconis. - Antecedens est s. Thomae ; qui et probat illud, quia entis ratio est obiectum intellectus· - Consequen­ tia est nota: quia non nisi pene* entis differentias diversa obiecta sumi possunt; nullus enim intellectus esse potest respectu non entis ut obiecri proprii. Ad hominem vero, quia ipsemet s. Thomas superius, in qu.xn*, assignavit diversitatem in intellectu cx parte obiecri, · An. 4. cum posuit triplicem gradum intellectus, iuxta triplicem modum esse n di rei cognitae, scilicet esse in materia, sub­ sistere absque materia, ct esse absque omni pntentia. Quo­ modo ergo hic dicit nullum esse differentiam entis cx parte obiccti, penes quam di versificari possit intellectiva vis; et ibi posuit tres entis differentias esse Obiccti intellectus dif­ ferentias ita quod essent divcrsificativae illius? III. Ad evidentiam horum, sciendum est triplicem esse de hac quaestione opinionem. Quidam enim teneat intel­ lectivas potentias omnium angelorum ct animae ease omnino eiusdem speciei. Et in hnne opinionem declinat quodam­ modo Scotus, in Secundo, dist.i, qu. ult., quamvis sub dubio relinquat. - Alii vero tenent intellectivas potentias omnium angelorum ct animae esse eiusdem speciei, ut potentiae sunt, idest in ordine ad obiecta; esse autem diversarum speci erum, ut proprietates sunt diversarum naturarum, quemadmodum dicimus de potentiis sensitivis exterioribia.Alii vero credunt praedictas potentias esse omnino diversurum spccierum. Et haec est via peripatetica, ct s. Tho­ mae. Fundatur autem opinio haec ultima, ct ratio contra alias, quia naturae quarum sunt proprietates, diversae sunt specie, ct operationes carum diversarum sunt rationum, ut patebit. Sed vide in quaestione speciali. IV. Nunc solum discutienda est ratio posita m littera. Et dicendum quod, apud s. Thomam ct veritatem, diversiras intellectuum non sumitur cx prima radice, scilicet <*.v diversitate obiecli; sed cx secunda, scilicet diversitate actus et potentiae ·. Et ratio primi dicti est quia, cum obicctum ‘ c 1. respectu alicuius intellectus ponatur duplex, vcilicvt terminativum ct motivum (aut quasi motivum), diversius non attenditur penes diversitatem obiccti motivi, quia illud non adaequatur potentiae intellectivae; sed penes diversitatem obiecri tenninatlvi, quod constat aequari potentiae, et e converso, extensive. Oportet enim de intellectu, deut de aliis potentih, loqui: videmus autem quod visus hominis non distinguitur specie α visu noctuae cx obiccto, quia Ulriuaquc obicctum terminativum est idem, puta lux; quam­ vis noctuae visus a tenebroso tantum lumine, hominis vero a claro moveatur. Unde, cum obicctum tenmnativum omnis 35 QUAESTIO LXXIX, ARTICULUS VIII 274 intellectu* sit entis ratio, nulla cx pane obiccti diversius intellectus diversifient: quamvis motivum obiectum intelle­ ctus nostri sit aliud α motivo angelorum : quoniam quod quid est rei sensibilis movet nostrum intellectum, quilibet autem angelus propriam habet substantiam ut obiectum quasi morivum. Ratio vero secundi dicti est, quin intclligcrc est actus perfecti; perfectum autem consequitur actus. Et ideo sicut substantia immaterialis sc habet substantialiter nd actum ct potentiam, itu sc habet «id intelligerc. Unde primus in• D’P'hb^v1' ie"c,:tus’ ut Palcl ·, stabilitur puritate actu»; ce^ix,a. intimus vero, in III de Anima *, constituitur pura potentia; 4, in' et consequenter medii permixtione actus ct potentiae di· versa consurgunt. - Et haec est ilhmet radix qua mtcllc• Cf. eam. L ctus possibilis distinguitur in littera nb intellectu agente ·; quid hic scilicet actu, ille potentia. • e/, num. ». V. Unde ad primam dubitandi rationem · respondetur, concedendo quod diversitas potentiarum intellectivarum non ex obiectis provenit. Sed neque cx agere ct pati: »ed cx radice et fundamento unde oritur distinctio inter Agentem ct possibilem, scilicet ex actu ct potentia. - Unde cum in antecedente dicitur ♦: In intellectu non est distinctio patena9a.t,^ harum nisi agentis et possibilis, intclligc vcl respectu in­ tellectu» nostri: vcl, si simpliciter, glossundo cxccptivam nisi agentis ct possibilis, idest nisi secundum radicem qua distinguuntur agens ct possibilis, scilicet actum ct po­ tentiam. Ad secundam vero obiectionem dicitur quod illa distin­ ctio ct gradua lio intellectuum non est factu ad distinguen­ dum intellectus simpliciter (quoniam hoc non erat in quae­ stione illn ad propositum) : sed ad ostendendum cHicaciam incentivam cuiusque intellectus; quoniam cx illo provenit quod intellectus possit cx naturalibus videre, idest quidditative cognoscere. Dei substantiam. Et ideo per obiecta quasi motiva graduavit intellectus : obiecta enim motiva sunt adaequatu intensive potentiis. Unde non obstat proposito, ubi ile obiccto terminativo, penes quod distinguitur sim­ pliciter potentia, est sermo. Diversitas enim potentiarum ex obiectis, penes oblecta terminativu attenditur, non motiva: efficacia autem pene» motiva, non terminati va. Et hoc lo­ quendo cx propriis: quoniam concomitantcr etiam penes motivo distinguuntur, ut patet cx dictis*. *Nae.fr»«W. ARTICULUS OCTAVUS UTRUM RATIO SIT ALLA POTENTIA AB INTELLECTU HI Sent-, di»r. xtxr, qu. II, xrt. 3, qu* i; 0CTAVtM SIC PROCEom r. Videtur quod S5**wraX1° s,t a^a p°tcnr,a intellectu. In 'c*1’· "· Kbro enim de Spiritu et Anima * dicitur: ^^^^Cum ab inferioribus ad superiora ascen­ dere volumus. prius occurrit nobis sensus, deinde imaginatio, deinde ratio, deinde intellectus. Est ergo alia potentia ratio ab intellectu, sicut imagi­ natio a ratione. „ϋ>·,ν· prow 2. Praeterea, Boetius dicit, in libro de Consol.*, quod intellectus comparatur ad rationum sicut aeternitas ad tempus. Sed non est eiusdem vir­ tutis esse in aeternitate ct esse in tempore. Ergo non est eadem potentia ratio et intellectus. 3. Praeterea, homo communicat cum angelis in intellectu, cum brutis vero in sensu. Sed ratio, • quae est propria hominis x, qua animal rationale dicitur, est alia potentia a sensu. Ergo pari ratione 3 est alia potentia ·* ab intellectu, qui proprie con­ venit angelis: unde et intellectuales dicuntur. Sed contra est quod Augustinus dicit. III super • c-p. xx. Gen. ad litt. ♦, quod illud quo homo irrationabi­ libus animalibus antecellit, est ratio, vel mens, vcl intelligcntia, vel si quo alio vocabulo com­ modius appellatur. Ratio ergo et intellectus et mens sunt una potentia. Respondeo dicendum quod ratio et intellectus in homine non possunt esse diversae potentiae. Quod manifeste cognoscitur, si utriusque actus consideretur. Intelligerc enim est simpliciter veri­ tatem intelligibilcm apprehendere. Ratiocinari au­ tem est procedere de uno intellecto ad aliud, nd veritatem intelligibilcm cognoscendam. Et ideo T angeli3 qui γ perfecte possident, secundum modum suae naturae, cognitionem inlclligibilis veritatis, hominis. — homini ACI l'G.it. - Prr» qua, quia ACEI pD ct .7, quam pH, pee quod cd. b; pro dicitur, elt G4. * • c». Wpn *r LIXtU, «t ♦ . •fg. i exa *> • !» iocpve. • Uk. U., ap. mi. • IbU •Zcn- · CT. ir-un. i, ha, inνα m qua QUAESTIO LXXIX, ARTICULUS IX ίΐα infra hominem, quod non possunt attingere perfecte. Et ideo vis cognoscitiva angelorum non ud cognoscendam veritatem, quum ratio inquirit. est alterius generis a vi cognoscitiva rationis \ sed Homo vero attingit ad cognoscendam intelligibi- comparatur ad ipsam ut perfectum ad imperfe­ lem veritatem, quam angeli cognoscunt; sed im­ ctum. P ο- .tin· ico­ nic· iam anil Jdijasi unt ito, imI cx va! Io­ nes 0) rationis. - homini/ BD. Commentaria Cardinalis Caietani rrou rntio est, quid dicimus hominem habere intelle­ Minoris autem probatio est duplex. Primo, n quid nominis ctum, dicimus ct ipsum ratione vigere. Utrum igitur intelligerc cl ratiocinari quin scilicet illud significat appre­ haec dicentes, eandem significemus vinutem animae, on hendere simpliciter, hoc autem procedendo de uno in aliud. diversam, Quod declaratur ab cifectu, differentia scilicet quoad nomina II. In corpore una conclusio responsivu quaoito nega­ inter angelos ct nos: quia illi intellectuales, no» rationales tive: Intellectus ct ratio in homine non sunt diversae po­ vocamur. - Secundo, a proprietatibus motus. Motu» enim tentiae. - Probatur cx actibus, sic. Quiescere et moveri non omnis ib immobili, et ad quietum aliquid. tendit. Ratioci­ reducuntur in divertas potentias, sed eandem : sed intclli- nari quoque nb intellectu venando, ct ad intellectum re­ gere ct ratiocinari sc habent ut quiescere et moveri : igitur solvendo provenit. Habet igitur intellectu» manenti» ratio­ non pertinent ad diversas potentias. - Huius rationis in nem cl quiescentis ratio autem motus. - Et confirmatur: littera primo proponitur conclusio ; deinde probationes mi­ quia illud est perfecti, hoc imperfecti. noris, cum ipsa; ultimo, maior cum sua probotionc. Maior vero probatur per locum a minori: quia sicut In conclusione autem notante? dicitur in homine : quia in naturalibus moveri ct quiescere reducuntur in eandem simpliciter loquendo, vinus quae est intellectus tantum, aha potentiam, ergo ct in intellectualibus. - Antecedens patet dc potentia cl natura est a virtute quae est ratio; quoniam gravi ct levi - Consequentia fundatur super illa maxima, illa repugnat discursui, haec autem discursive est. Sed illa quod natura spiritualis est unitior materiali: imtno quae in homine non invenitur, sed in angelo; intellectus enim in hac diversa sunt, in superiori uniuntur. in homine modica est participatio in primis principiis. T • Num. pncccJ. id; rc~ de ARTICULUS NONUS /e- · S. Th. lect.si­ do iomre, erm.ini na, rojnt iolnta □oad us: ad per iur. est II Scii/, δ « * • D. ;08, ioM. ilio um ille terbi!c tum sunt UTRUM RATIO SUPERIOR ET INFERIOR SINT DIVERSAE POTENTIAE r« • C/. lopc» ja* LUTli, «ft. *. arg. i eu» ua rc*p. ‘ Ia ccvporc. wt, qu. 11, «rt. 3; Zlf n NONUM sic proceditur. Videtur quod ratio superior ct inferior sint diversae potentiae. Dicit enim Augustinus, XI1 de Trin. quod imago Trinitatis est in superion parte rationis, non autem in Sed paries animae sunt ipsae eius potentiae. Ergo 1 duae * potentiae sunt ratio superior et inferior. 2. Praeterea, nihil oritur a scipso. Sed ratio inferior oritur a superiori, et ab eu regulatur ct dirigitur. Ergo ratio superior est alia potentia ab inferiori. 3. Praeterea, Philosophus dicit, in VI Ethic. ♦, scientijicum animae, quo cognoscit anima necessaria, est aliud principium et alia pars ani­ mae ab opinativo et ratiocinativo, quo cognoscit contingentia. Et hoc probat ? per hoc, quia ad ea quae sunt genere altera, altera genere particula animae ordinatur: contingens autem et necessa­ rium sunt altera genere, sicut corruptibile ct in­ corruptibile. Cum autem idem sit necessarium quod aeternum, et temporale idem quod contin­ gens; videtur quod idem sit quod Philosophus vocat scientijicum, et superior pars rationis, quae αΓ, secundum Augustinum 4 intendi/ aeternis conspi­ ciendis et consulendis; ct quod idem sit quod Philosophus vocat ratiocinativum vel opinativum, et inferior ratio , quae secundum Augustinum * S «) duae. - dirersac B. β) hoc. - Om. P. - Pro sunt... ordinatur, sunt genere altera (o/tcra addit ·Α) particula animae ordinantur ACE, Sunt altera genera altera particula animae ordinatur cd. a, etiam I) om. alterum genere. Verlt., qu. iv, an. 3. intendit temporalibus disponendis. Est ergo alia potentia animae ratio superior, ct ratio inferior. 4. Praeterea, Damascenus dicit * quod c.v miaginatione Jit opinio; deinde mens, diiudicans opi­ inferiori. nionem sive vera sit sive falsa, diiudicat veritatem; unde et mens dicitur a metiendo. De quibus igitur 1 iudicatum est iam et determinatum vere, dicitur intellectus. Sic igitur opinativum, quod est ratio inferior *, est aliud a mente et intellectu, per quod potest intelligi ratio superior. Sed contra est quod Augustinus dicit, XII de Irin. *, quod ratio superior ct inferior non nisi per officia distinguuntur. Non ergo sunt duae potentiae. Respondeo dicendum quod ratio superior et in­ ferior, secundum quod ab Augustino accipiuntur, nullo modo duae potentiae animae 3 esse possunt. Dicit enim * quod ratio superior est quae intendit aeternis conspiciendis aut consulendis : conspi­ ciendis quidem , secundum quod ea in scipsis speculatur; consulendis vero, secundum quod cx eis accipit regulas agendorum. Ratio vero ‘ infcrior ab ipso dicitur *, quae intendit temporalibus rebus. Haec autem duo, scilicet temporalia ct ae­ terna, comparamur ad cognitionem nostram hoc modo, quod unum eorum est medium ud co­ gnoscendum alterum. Nam secundum viam in- γ) Dc juibut igitur. - Quod igitur B. ceteri ct ab. I) animae. - Om. codice» et a b. t) kcro. - Om. codice. Qmo igitur «t>, QutJui igitur T · · c»p. 1». · ι.«.β«.. «r « · n>4. 270 QUAESTIO LXXIX, ARTICULUS IX ventionis, pcr res temporales in cognitionem de­ turalis ct mathematica. Opinativum autem ct ra­ venimus aeternorum, secundum illud Apostoli, ad tiocinativum in minus est quam ratio inferior: • v»i. i$l - Cf. Ill de bu­ na . tonnent. u- L»U, ΜΠΙ. ' Cf. own. ». 5 e) aiccnJert valuntux. - Mcctidimiii P. - ho>m cdX d 6 ponunt post Mitsui, P omittit. Cf. art. ft. arg. ι. - donde imafimitio omit­ tunt ab. ,i) aliter imaginatio. - Om. ACE. γ) quaf. - quar vero ΛΒ, quo CE. Z dtcilur. - uotninatur codices. - Pro dilatata, dilata EFGpA : pro cogitationem, cognitionem PpA, autem dilatata jacit cogitationem, idest interius dispositum sermonem; cx quo aiunt ‘ provenire ‘ 1 sermonem per linguam enarratum. Ergo vide­ tur quod intelligentia sit quaedam specialis po­ tentia. Sed contra est quod Philosophus dicit, in III de Anima ♦, quod intelligentia indivisibilium est. ‘s in quibus non est falsum. Sed huiusmodi cogno­ scere pertinet ad intellectum. Ergo intelligentia non est alia potentia praeter intellectum. Respondeo dicendum quod hoc nomen intclli­ gcntia proprie significat ipsum actum intellectus qui est intelligcre. In quibusdam tamen libris de arabico translatis, substantiae separatae quas nos angelos dicimus, Intelligeniiae vocantur; forte propter hoc. quod huiusmodi substantiae semper actu intclligunl. In libris tamen de graeco trans­ latis, dicuntur Intellectus seu Mentes. Sic ergo intelligentia ab intellectu non distinguitur sicut potentia a potentia; sed sicut actus a potentia. Invenitur ; enim talis divisio etiam a philosophis. ζ Quandoque enim ponunt quatuor intellectus: sci­ licet intellectum agentem, possibilem, et in habitu, et adeptum *. Quorum quatuor intellectus agens et possibhs sum diversae potentiae; sicut et in omnibus est alia potentia activa, et alia passiva. »«^»· «) aiunt. - .ui PACDEaFi adhuc CtpF. ait adkua cd.1. adh*i vi«fcrur c*'c irruptu» pro aiunt, qaod cv Dioukccoo adoplAvimut; OX... om, tk Invenitur, - hnuitur cd it’ 278 QUAESTIO LXXIX, ARTICULUS XI Alia vero tria distinguuntur secundum tres status quos Damascenus enumerat, sunt unius poten­ intellectus possibilis: qui quandoque est in po­ tiae, scilicet intellectivae. Quae primo quidem sim­ tentia tantum, et sic dicitur possibilis; quandoque pliciter aliquid apprehendit: et hic actus dicitur autem in actu primo, qui est scientia, et sic di­ intelligenlia. Secundo vero, id quod apprehendit, citur intellectus in habitu; quandoque autem in ordinat ad aliquid aliud cognoscendum vel ope­ actu secundo, qui est considerare, et sic dicitur randum: ct hic vocatur intentio. Dum vero per­ intellectus in actu, sive intellectus adeptus. sistit in inquisitione illius quod intendit, vocatur An primum ergo DICENDUM quod, si recipi debet excogitatio \ Dum vero id quod est excogitatum •α .βρηιπ.·. illa auctoritas * intelligenlia ponitur pro actu in­ examinat ad aliqua certa, dicitur scire vel sapere; tellectus. Et sic dividitur contra intellectum, sicut quod est phronesis, vel sapientiae ‘ ; nam sapien­ actus contra potentiam. tiae est iudicare, ut dicitur in I Metaphys. * Ex Ad secundum dicendum quod Boetius accipit in· quo autem habet aliquid pro certo, quasi exami­ tclligcnliam pro actu intellectus qui transcendit natum. cogitat quomodo possit illud aliis mani­ • Ρπ>ι· v. actum rationis. Unde ibidem * dicit quod ratio festare : ct haec est dispositio interioris sermonis; tantum humani generis est, sicut intelligenlia sola ex qua procedit exterior locutio. Non enim · Ί divini η: proprium enim Dei est quod absque omnis differentia actuum potentias diversifiait; omni investigatione omnia inlelligat. sed solum illa quae non potest reduci in idem Ad tertium dicendum quod omnes illi actus principium, ut supra ♦ dictum est. rj) Û) divtni. — Dei P. excogitatio. - cogitath Ι’αά. i) ugirHliae. - lapientia P x) rxiHi. — UM/nn ABCDE. - Pro . p. ;»«· · 1 totum, tola Pb. Commentaria Cardinalis Caiotani mnxs occasioniitus cx dictis theologorum praecipue, qui hoc vocabulo uti pluries videntur. In corpore respondet quaesito unica conclusione, ha­ bente duas partes, sic: Intclligcntin distinguitur nb intelle­ ctu, non sicut potentia a potentia, sed sicut actus a potentia. - Et declaratur dupliciter: primo, cx quid nominis intclligentiae; secundo, ex eo quod haec distinctio consonat dictis philosophorum. Et in primo, ponitur duplex significatio ly intelligenlia: scilicet propria, ct pro actu secundo; et trnn- T sumptiva. particularis scilicet apud Arabes, non Graecos. In secundo, ponitur distinctio intellectus in quatuor clare. Et habetur cx Alexandro, Themistio, Averroe, et aliis antiquis. Et tu nota eam. ut intclligas termino» in III de Anima9. II. Iu responsione nd secundum, adverte quod investi- *N· gationis vocabulo large hic utitur, pro acquisitione quali­ cumque. - Et similiter in responsione ad tertium, intentionis nomen non proprie, sed extensive accipit, potius causaliter quam formalitcr, ut patet cx Prima Secundae·. •Qa.w.ctu ARTICULUS UNDECIMUS UTRUM INTELLECTUS SPECULATIVUS ET PRACTICUS SINT DIVERSAE POTENTIAE III •Op. m, noni, i; a. Td. lert. f. Ct Ιώ. Hl, cap. ii j». i. 0 *4Ί·: ».Th. Icet. xiv. • Qu. Limn, art. 4· • Or- x. a- a. S, Tft. led- XT. Sent., di dit □d im a- · Qu. LXXVH, »rt. * od m lclat in 72- · Loc. n·. »3 VSSed centra. e: DUODECIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur S :us □J Sent., dista xiiv, qu. n, an. 3: De V'crit., qu. xvi, trt. I. « a} secundum Philosophum... sed. - Sed rynderesis BEFG. mvenimut. - inveniuntur P*J. T □8o QUAESTIO LXXD tum. qui dicitur intellectus principiorum, ut patet ' *n VI Ethic.* Unde ct principia operabiiium nobis naturaliter indita, non pertinent ad specialem po­ tentiam; sed ad specialem habitum naturalem, quem dicimus synderesim. Unde ct synderesis dicitur instigare ad bonum, ct murmurare de maIo \ inquantum per prima principia procedimus ad inveniendum, el judicamus inventa. Palet ergo quod synderesis non est potentia, sed habitus naturalis. Ad primum ergo dicendum quod illa divisio Hie­ ronymi attenditur secundum diversitatem actuum, murmurare dc mala, - murmurare malo ACDEtf, rrMiurmwr.trr malo BG, murmurare in ma/o F. γ) , ARTICULUS XIII non secundum diversitatem potentiarum. Diversi autem actus possunt esso unius potentiae. An secundum dicendum quod similiter * oppositio sensualitatis et synderesis attenditur secundum oppositionem actuum: non sicut diversarum specierum unius generis. Ad tertium dicendum quod huiusmodi incom­ mutabiles rationes sunt prima principia opera­ biiium, circa quae non contingit errare; et attri­ buuntur rationi sicut potentiae, et synderesi sicut habitui. Unde ct utroque, scilicet ralionc et synde­ resi, naturaliter indicamus. 3) 4 • Ver». ζ qnnd elm filter. - timiliter quod BG, quod PEafr. Commentaria C; rdinalte Caiet-ani TN titulo, synderesis, idest imtigatorium ad bonum, et murmur quem sentimus in nobis dc malo moris, spe­ cialis, contra communem: potentia, contra actum ct habi­ tum. Ita quod duo quaeruntur: An hic munnur spectet ad quandam specialem potentiam animae, an ad communem inm dictam, scilicet intellectum. Et, sive spectet ad intelle­ ctum sive ad aliam potentiam, an sit ipsa potentia, an non. II. In corpore trie: primo, proponit responsionem, ap­ positis duabus opinionibus contrariis; secundo, praemittit quoddam praesuppasitum necessarium ad veritatem haben­ dam; tertio, probat propositam conclusionem. Quoad primum, determinatio est quod synderesis non est potentia, scd habitu». - Prima opinio tenet quod est potentia, ct specialis, ollior scilicet ratione. - Secunda, quod est quidem potentia, scd non specialis, scd sub speciali ratione: tenet enim quod est ratio, non ut ratio, aed ut natura. Quoad secundum, prac.supponitur quod nobis sunt in­ ditu principia operabiiium, sicut ct speculabilium. Quod probatur sic. Omnis ratio, cum motus sit, α naturaliter notis 1 est, ei terminatur resolutuc ad illa; ergo ct ratiocinatio dc opcrabtlibus. Ergo naturaliter sunt nobis indita operabiiium principia. - Omnia patent. Quoad tertium, conclusio responxiva est; Synderesis non est potentia, scd naturalis habitus intellectus respectu princi­ piorum in operabibbus. - Probatur sic. Indita cognitio prin­ cipiorum speculabilium non est potentia, scd naturnlb ha­ bitus intellectus speculativi : ergo indita cognitio principio­ rum operabiiium non est potentia, sed naturalis habitus. Scd synderesis est tuli» praedicta cognitio operabiiium prin­ cipiorum. Ergo. - Processus totus est nntus. Et minor pro­ batur ab actu, scilicet instigare ct murmurare: sunt enim hi actus a principiis naturaliter notis, ac per hoc ad unum determinatis ct immobilibus, provenientes. III. Er aie patet quomodo etiam illae falsae opiniones aliqualiter verum dixerunt. Est enim synderesis altior ra­ tione: quin immobilis ad bonum. Determinata est etiam ratio ut natura *, idest ut determinata naturaliter nJ verum '«ima a opcrabilc. - Quia tamen utrum que horum indiio habitu fit, ideo errarunt. ARTICULUS DECIMUSTERTIUS i UTRUM CONSCIENTIA SIT QUAEDAM POTENTLY II D TERTiUMDECIMUM • Super Ep. ad Rom., op. 11. * de iuin oon nd. rin. h<. lies •Ua. riaroitn trn ics "a>π\ fit, )- QUAESTIO LXXIX, ARTICULUS XIII 281 quuntur applicationem alicuius nostrae cognitionis | mus. in glossa E\cch. 1 ·, synderesim conscientiam · v«» vel scientiae ud ea quae agimus. Quae quidem nominat; et Basilius * naturale iudicatorium ; ct est lex * intellectus no· *ht» IV, up applicatio fit tripliciter. Uno modo, secundum quod Damascenus dicit ♦ quod • · recognoscimus aliquid nos fecisse vel non fecisse, stri. Consuetum enim est quod causae et effectus secundum illud Eccle. vu ♦: Scit conscientia tua te per invicem nominentur. Ad primum ergo dicendum quod conscientia di­ crebro maledixisse aliis: et secundum hoc. con­ scientia dicitur testificari. Alio modo applicatur citur spiritus, secundum quod spiritus pro mente secundum quod per nostram conscientiam : indi­ ponitur, quia est quoddam mentis dictamcn. Ad secundum dicendum quod inquinatio dicitur camus aliquid esse faciendum vel non faciendum: et secundum hoc, dicitur conscientia instigare vel esse in conscientia, non sicut in subiecto, sed ligare. Tertio modo applicatur secundum quod sicut cognitum in cognitione: inquantum scilicet per conscientiam T· indicamus quod aliquid quod aliquis scit se esse inquinatum. est factum, sit bene factum vel non bene tactum: Ad tertium dicendum quod actus, etsi non sem­ et secundum hoc. conscientia dicitur excusare vel per maneat in se ·, semper tamen manet in sua accusare, seu remordere. Patet autem quod omnia causa, quae est potentia et habitus. Habitus au­ haec consequuntur actualem applicationem scien­ tem cx quibus conscientia informatur, etsi multi tiae ad ea quae agimus. Unde proprie loquendo, sint . omnes tamen efficaciam habent ab uno primo *, scilicet ab habitu primorum principio­ conscientia nominat actum. Quia tamen habitus est principium actus, quan­ rum, qui dicitur synderesis. Unde specialiter hic doque nomen conscientiae attribuitur primo ha­ habitus interdum conscientia nominatur, ut supra* *ln coqK>ft' bitui naturali, scilicet synderesi : sicut Hierony- dictum est. cnniticitiani. - scientiam DCEFG. - Pro imZigjrr ligare »<·/ instigare P.ifr. r,) conscientiam. — scientiam BCEFGpAD ct Λ ζ) lifarc, 1 Irx. - lux P. 1! in «. - Qtn. PA. n) primo. - primo principio Pafr. Commentaria Cardinalis Coiotani clarus. - In corporc duo, iuxta duo membra quoad futura ; ct excusationis, quoad bene vel male. Et implicitae distinctionis, idest: conscientiae nomen su­ omnia clara sunt. mitur dupliciter, scilicet proprie, ct communiter: primo, Quoad secundum, conscientia communiter sumitur pro quid iit proprie' secundo, quid communiter. habitu primo, scilicet synderesi, qui est conscientiae prin­ Quoad primum, conscientia proprie est actus, non po­ cipalis radix ct regula. Declaratur auctoritatibus Hieronymi, tentia aut habitus. - Probatur dupliciter. Primo, cx quid no­ Damasceni et Basilii. - Et redditur causa: quia consuetum minis. - Secundo, cx tribus generibus actuum ei attributo­ cit ut causas effectuum nominibus appellemus, ct habitus rum : scilicet testificationis, quoad praeterita, ct ligationis, ab actibus nuncupemus. itulus T QUAESTIO LXXX, ARTICULUS I 282 QUAESTIO OCTOGESIMA DE POTENTIIS APPETITI VIS IN’ COMMUNI IN DUOS ARTICULOS DIVISA Primo: utrum debeat poni appetitus aliqua spe­ considerandum est de potentiis appctitivis *. Et circa hoc consideranda sunt qua­ cialis potentia animae. tuor: primo, de appetitivo 3 in communi; se­ Secundo: utrum appetitus dividatur in appe­ cundo, de sensualitate *; lenio, de voluntate **: titum sensitivum et intellectivum, sicut in quarto, de libero arbitrio *. potentias diversas. Circa primum quaeruntur duo. einde • Ci. qe. Ltliitl. • Qig. LllKh ·’ Qu. L1XMH. * Qu. LU IUI. D ARTICULUS PRIMUS UTRUM APPETITUS SIT ALIQUA SPECIALIS ANIMAE potentia III Sen/., Jhi. ίχνη, 1, «rt. 3} sic proceditur. Videtur quod appetitus non sit aliqua specialis animae Î potentia. Ad ea enim quae sunt com­ munia animalis et inanimalis, non est aliqua potentia animae assignanda. Sed appetere est commune animalis cl inanimatis: quia bonum sr^/eoN!*’ csl S,/o^ appetunt, ul dicilur in i Ethic.* Ergo appetitus non esi specialis potentia animae. 2. Praeterea, potentiae distinguuntur secun­ dum obiccta. Sed idem est quod cognoscimus et appetimus. Ergo vim appetitivam non oporlct esse ? aliam * praeter vim apprehensivam. 3. Praeterea, commune non distinguitur contra proprium. Sed quaelibet potentia animae appetit quoddam particulare appetibile, scilicet obiectum sibi conveniens. Ergo respectu huius obiecti quod est appetibile in communi, non oportet accipi aliΊ quam potentiam ab aliis distinctam t, quae appelitiva dicatur. Sed contra est quod Philosophus, in II de ’· Tthct0*1' Ληήηα *» distinguit nppetitivum ab aliis potentiis. Damascenus etiam, in II libro *, distinguit vires Icct. »v. •Df HdeQvth., appetitivas a cognitivis. lib. 11. cap. im. Respondeo dicendum quod necesse est ponere quandam potentiam animae appetitivam. Ad cuius evidentiam, considerandum est quod quamlibet formam sequitur aliqua inclinatio *: sicut ignis ex sua forma inclinatur in superiorem locum, et ad hoc quod generet sibi simile. Forma autem in his quae cognitionem participant, altiori modo invenitur quam in his quae cognitione carent. In his enim quae cognitione carent, invenitur tantummodo forma ad unum esse proprium de­ terminans unumquodque, quod etiam naturale uniuscuiusque est. Hanc igitur formam naturalem sequitur naturalis inclinatio, quae appetitus natu· d primum «) appetitivo. - appetitu B. appetibili Vb. p) vim... altant. - vis appctitiva non debet esse alia coJicc», vi» dvpctiliva non oportet esae aliam edd. a b. Ik Vcrit., qu. xxn( in. 3. ralis vocatur '. in habentibus autem cognitionem, sic determinatur unumquodque ad proprium esse naturale per formam naturalem, quod tamen est receptivum specierum aliarum rerum : sicut sen­ sus recipit species omnium sensibilium, et intel­ I lectus omnium intelligibilium, ut sic anima ho­ minis sit * omnia quodammodo secundum sensum et intellectum : in quo quodammodo cognitionem habentia ad Dei similitudinem appropinquant, in quo omnia praeexistunt, sicut Dionysius dicit*. CJp. T. Sicut igitur formae altiori modo existant in ha­ Icct. u bentibus cognitionem supra modum formarum naturalium, ita oportet quod in eis sit inclinatio supra modum inclinationis naturalis, quae dicitur appetitus naturalis. Et hacc superior inclinatio pertinet ad vim animae appetitivam, per quam animal appetere potest ea quae apprehendit, non solum ea ad quae inclinatur ex forma naturali. Sic igitur necesse est ponere aliquam potentiam animae appetitivam. Ad primum ergo dicendum quod appetere inve­ nitur in habentibus cognitionem, supra modum communem quo invenitur in omnibus, ut dictum est *. Et ideo oportet ad hoc determinari aliquam • la corport. potentiam animae. Ad secundum dicendum quod id quod apprehen­ ditur et appetitur, est idem subiecto, sed differt ratione: apprehenditur enim ut est ens sensibile vel intclligibile; appetitur vero ut est conveniens aut bonum. Diversitas autem rationum in obiectis requiritur ad diversitatem potentiarum; non autem materialis diversitas. Ad tertium dici ndum quod unaquaeque poten­ tia animae est quaedam forma seu natura, et habet naturalem inclinationem in aliquid. Unde unaquaeque appetit obiectum sibi conveniens na- oportet... distinctam. - debet accipi alijua potentia ab alin distincta (Offices ct ab, Ô) iit tie... sit. - tic... sit cd. a. et tic... scil Vb. 7) QU/XESTIO I.XXX, ARTICULUS II 283 turali appetitu. Supra quem est appetitus animalis huius vel illius potentiae, utpote visio ad viden­ consequens apprehensionem, quo appetitur aliquid dum et auditio ad audiendum ; sed quia est con­ non ea ratione qua ‘ est conveniens ad actum veniens simpliciter animali. t) qua. - quia ACEFG, quam pB. Commentaria Cardinali* Caictani T >eein h *D· »5. e t t 1 r uum» clarus in sc. Eius nutem ratio est quin, cum gemibus. Si igitur unamquamque naturam proportionalis omnibus rebus attribuatur appetere suum bonum, uni* sequitur inclinatio, primi ordinis natura* sequetur inclina­ molibus specialiter attribuitur quod appetunt. tio nd naturalia ct propria tantum ; fecundi vero ordinis II. In corpore una conclusio responsiva affirmative: Se­ naturas sequetur inclinatio non solum ad naturalia, sed ad cesse est ponere quandam animae potentiam appetitis ani. - apprehensa; sunt enim ipsae ct apprehensa, illae vero sunt Probatur. In cognoscentibus invenitur forma ultiori modo tantum ipsae. quam in cognitione carentibus: ergo in diis invenitur in­ Lt cx hoc ulterius sequitur quod inclinatio rerum primi clinatio altior quam in istis: ergo appetiti va potentia. ordinis multiplicatur in eodem iuxu multiplicationem re­ Antecedens probatur quia in reliquis forma determinat rum; quemadmodum ct esse proprium ct naturale cuius­ unumquodque ad proprium ct naturale tantum esse ; in que cum re ipsa multiplicatur. Et proptcrca aliud c*t na­ cognoscentibus autem non solum ad hoc, sed ad alienum turalis appetitus levis ad esse sursum, et illius eiusdem ad ct intentionale esse sc extendit. Declaratur: quin sic anima generandum sibi *imilc. etc., ille enim est let itas, hic autem est quodammodo omnia. - Prima consequentia fundatur calor, vd quidquid cvt sua vis productiva. - Inclinatio vero super hoc. quod omnem formam sequitur proportionalitcr consequens naturas secundi ordinis, non multiplicatur in inclinatio aliqua. Quod patet tam in propriis, ut formam eodem iuxta rerum multiplicationem, sed est una quae­ ignis sequitur inclinatio sursum; quam in alienis, ut per­ dam specialis vis. alioquin proportionate non esset natu­ fecta sequitur inclinatio ad generationem similium. - Se­ rae u qua fluit. Natura enim ipsa, una existens, est ipsa ct cunda vero consequentia fundatur super hoc, quod talis alia: ergo ct inclinatio, si proportionalis est, debet sc exten­ superior inclinatio ad appclitivam potentiam pertinet. Cuius dere ad utraque. naturalia scilicet ct apprdicnsa. Ex ampli­ probatio insinuatur ex eo quod per appetitivmn putendam tudine igitur naturae, qua non solum est ipsa sed alia, animal potest appetere non solum propria ct naturalia, oritur quod appetitus cius sit unus respectu utrorumque, sed apprehensa. ac per hoc sit specialis vis potestasque naturae. - Et hoc III. Adverte hic quod ratio ista s. Thonuc subtilissima luit fundamentum secundae consequentiae, ut patet in littera. est, et a priori ostendit necessitatem quare appetitivum IV. In responsione ud secundum, memento quod ca ponit specialem potentiam seu virtutem distinctam contra r itione dicitur c/u intclligibilc aut sensibile apprehensionis alias potentias, in habentibus cognitionem, in aliis vero non. obicctum, qua in II dc Anima * dicitur visibile obicctum Cum enim appetere nihil aliud sic quam inclinari in ali­ visus. Xon enim intenditur in littera quod ens sub ratione quid, ct appetitus inclinatio ipsa sit ; ct unamquamque na­ intclligibilitntis aut fcnsibilitatis, sit obicctum apprehensio­ turam, immo unamquamque rem comitetur inclinatio sua nis; sicut ncc color sub ratione visibilitatis est obicctum ad aliquid sibi proportionatum : consequens est ut, quem­ visus. Sed intenditur quod obicctum apprehensionis est admodum rcrurn naturae proportionalitcr inveniuntur, ct ipsum ens, intclligibilc quidem respectu intellectivae, ct non unius rationis perfectionem habent. Ita etiam propor­ sensibile respectu sensitivae. Ita quod distinctio npprehentionales comitentur inclinationes Ita quod, quemadmodum sivac vis ab nppetitiva in hoc stat, quod ratio obiccti illius forma excedit formam non secundum gradum perfectionis est entitas, istius sero est bonitas, sive convenientia. tantum, sed secundum rerum ordinem, quia scilicet una V. In responsione ad tertium, nola hinc quod in co­ est in altiori rerum ordine quam alia; ita inclinatio sit su­ gnoscentibus, quemadmodum est utriusque ratio, scilicet perior inclinatione. - Et in hoc fundatur prima consequentia naturae et cognoscitivi, ita est uterque appetitus: naturalis, litterae. qui nihil aliud est quam ipsa naturalis potentia cuiusque Videmus autem duos rerum ordines in toto universo: nd suam perfectionem; ct animalis, qui non fertur nisi ad unum eorum quorum naturae hoc solum habent, quod actum cognitum. Et proptcrca videre, audire, ct alia huiussunt tantum ipsocmct, ut patet in omnibus inanimatis, ct modi, ct etiam ipsum appetere, dupliciter appetimus: na­ etiam vegetabilibus tantum; alterum vero eorum quorum turaliter, secundum partem, idest secundum illam potentiam naturis non suHicit ut sint ipsaemet, sed extendunt sc ad cuius est perfectio; ct animaliter, cum apprehensum visionis hoc ut sint etiam nlia, ut putet in sentientibus et intclli- aut volitionis bonum concupiscimus, ct conservare conamur. a . Iw. '· I. · s. tl n». ».i; • lo corror». ARTICULUS SECUNDUS UTRUM APPETITUS SENSITIVUS ET INTELLECTIVUS SINT DIVERSAE POTENTIAE tk Verit., qu. rrn, art. μ qu. χχν, art. ι ; III Je Anima, Icet, su. 2. Praeteri t, cognitio intellectiva est univer­ salium, ct secundum hoc distinguitur a sensitiva, quue est singularium. Sed ista distinctio non habet ·“ 'non atvcrsincaniur per accidentales an- locum cx parte · appetiti vae: cum enim appetitus ,5ILUn’’·»"· ferentias, ut supra * dictum est. Sed accidit ap­ sit motus ab anima ad res, quae sunt singulapetibili quod sit apprehensum per sensum vel in­ res, omnis appetitus videtur esse rei singularis. tellectum. Ergo appetitus sensitivus et intellectivus Non ergo appetitus intellectivus debet distingui a sensitivo. non sunt diversae potentiae. sic PRoci DiTUR. Videtur quod appetitus sensitivus cl intellectivus non secundim cx parte. - ut parte ACE. - Prû appetltivae. appetiSUii Ct, ap~ petitivac potentiae «A. a> quae iuut, - Om. C. - Pro ornnii appetitu* liJetur, omwu ap­ petitui viJeutur PFof. i) > ? 1 ur •d 284 QUAESTIO LXXX, ARTICULUS II 3. Praeterea, sicut sub apprchensivo ordina­ Ad primum ergo dicendum quod appetibili non tur appetitivum ut inferior potentia, ita et mo- accidit esse apprehensum per sensum vel intelle­ tivum. Sed non est aliud motivum in homine ctum. sed per sc ei convenit: nam appetibile non consequens intellectum, quam in aliis animalibus movet appetitum nisi inquantum est apprehen­ consequens sensum. Ergo, pari ratione, neque sum *. Unde differentiae apprehensi sunt per se · p t* est aliud appetitivum. differentiae appetibilis. Unde potentiae appetitivae Sed contra est quod Philosophus, in 111 de distinguuntur secundum differentiam apprehenso­ minima distinguit duplicem appetitum, el dicit** rum, sicut secundum propria obiecta. v, quod appetitus superior movet inferiorem. Ad secundum dicendum quod appetitus intellecti| Respondeo dicendum quod necesse est dicere * vus. etsi feratur in res* quae sunt extra animam · d. »T appetitum intellectivum esse aliam potentiam a singulares, fertur tamen in eas secundum aliquam sensitivo*. Potentia enim appetitive est potentia rationem universalem*; sicut cum appetit aliquid * passiva, quae nata est moveri ab apprehenso d: quia 1* est bonum. Unde Philosophus dicit in sua 1 unde appetibile apprehensum est movens non Rhetorica ■ . quod odium potest esse dc aliquo humeo*», | motum, appetitus autem movens motum, ut dici- universali, puta cum odio habemus omne latro· Th.niA’ tur *n IU de Anima \ et XII Metaphys. Passiva num genus. - Similiter etiam per appetitum intel­ autem et mobilia distinguuntur secundum distin- lectivum appetere possumus immaterialia bona, H ctionem activorum ct motivorum: quia oportet quae sensus non apprehendit; sicut scientiam, vir­ motivum esse proportionatum mobili, et activum tutes. et alia huiusmodi. passivo; ct ipsa potentia passiva propriam ratio­ Ad tertium dicendum quod, sicut dicitur in nem habet ex ordine ad suum activum. Quia 111 dc Anima *, opinio universalis non movet igitur est alterius generis apprehensum per intel­ nisi mediante particulari: et similiter appetitus lectum ct apprehensum per sensum, consequens superior movet mediante interiori. Et ideo non est quod appetitus intellectivus sit alia potentia est alia vis motiva consequens intellectum ct jp. a sensitivo *. sensum. γ) dicere. - ponere B. jpprchcitio. - appreJimivo IlpE. • Cl. num. »cq. p • Cf. »u«n nn. d • V|d« Oprcol. H5mZ ditt.UY. t C r 0 8 t • CE Scot, loc. v dt. opin. 1: «t Cirrc^l.Joc.dL i C •Loc.dt^cn.j. < 1 I ! 1 i 1 I • Amtov Stela- , lib.!, cap. w. n. % - S. Tf' kd. ui. o 7U/4. - fuoJ ABCEG. Commonraria Cardinal te Caietani irvLts clarus. - In corpore una conclusio responsiva affirmative: Appetitus intellectivus ct sensitivus sum di­ versae potentiae. - Probatur. Passiva ct mobilia distinguun­ tur secundum distinctionem activorum ct motivorum : ap­ petitus est potentia passiva ab apprehenso: ergo appetitus diversitas est secundum diversitatem apprehensi. Sed appre­ hensum per intellectum diversi est generis ab apprehenso per sensum. Ergo appetitus intellectivus alia est potentia ab appetitu sensitivo. Maior probatur dupliciter. Primo: mobile oponct esse proportionatum motori. Secundo, quia ipsa potentia pas­ siva rationem habet cx ordine ad suum activum. - Minor vero probatur: quia appetibile apprehensum solum est mo­ vens non motum, ut patet in HI de Anima. - Reliqua per sc nota relinquuntur. II. Circa maiorem ct illius probationem nota duo. Primo quod, quum'is debeat esse mutua proportio inter motivum et mobile, ct similiter inter activum ct passivum; quin ta­ men materia est propter formam et non e· converso, ut patet II Physic. *; passivum autem ct mobile materialiter sc habent respectu activi cl molivi, quae ratione formae agunt ct movent : distinctio passivorum ct mobilium cx activis ct motoribus est a priori: c converso vero assigna­ retur a posteriori. Unde ratio ista est a priori. Et ex hoc habes secundum, idest differentiam inter pri­ mam probationem ct secundam. Primo enim sumpta est cx proportione mutua inter activum ct passivum : secunda vero cx propriis potentiae passivae, scilicet quod definitio­ nem suum sortitur cx ordine ud suum activum, sicut ma(Cria cx ordine ad formam. De hoc nutem multa superius * / · scripta sunt, quomodo scilicet huiusmodi entia definiuntur , * * m ordine ad cxrnnseca. HI. Circa minorem ·, dubium non parvum occurrit, an appetibile moveat appetitum in genere causae efficientis. Habet enim hoc difficultatem simpliciter, et in via s. Thomac *. Simpliciter quidem, quia si movet active, aut efficit in appetitu aliquid praevium actui, aut actum ipsum. Non aliquid praevium. Tum quia fictio est ponere tale ens prnevium: ul patet cx divisione facta VI Ethic. dc his quae T • op. o^ s n·;c*p. tx i«.Th' • Q-.jjwTii, *n. Uawra». n F». v. - u q-. tiv. Xrt. I. Oo»· eu». *m. • CL num. i. ‘ Cf. nam. »iq. s. Λ.»λΣΊ(. sunt in anima. Tum quia ipsum apprehensum est suffi­ ciens ratio appetendi ipsi appetitui. - Nec actum ipsum. Quia aut ut agens totale ct sufficiens: cl hoc non, quia tunc periret libertas, voluntate pure passive concurrente ud actum suum. Aut ul agens partiale: ct hoc videtur incon­ veniens. Tum quia effectus totaliter liber, qualis est electio, non esset totaliter, sed partialiter liber: quia ub una causa partiali naturali, scilicet obiccto. ct alia libera, scilicet vo­ luntate. Tum quia scrutandum restat an istac duae causae, obiectum scilicet ct appetitus, se habeant sicut causae qua­ rum neutra aliquid nb ulteru recipit in scipsa. sed conve­ niunt tantum in uno effectu: an sicut illae quarum altera a reliqua suscipit. Et si sic, dicendum est quid, ct quo­ modo. Si autem non movet active, falsum est in primis quod appetitus sit potentia passiva. - Nulla quoque erit efficax via ad probandum aliquid pati ab alio, si appetitus, quem experimur ab appetibili moveri, negamus pati ub ipso, di­ centes quod ipse scipsum agit ad praesentiam appetibilis, et non appetibile movet ipsum. Hoc enim modo dicemus quoque dc intellectu respectu obiccti; hoc dc sensu respe­ ctu sensibilis; quin etiam de ligno respectu comburentis. IV. In doctrina vero s, Thomac specialiter est hoc diffi­ cile. Quia hic expresse ponit voluntatem in genere poten­ tiae passivae, ut distinguitur contra activam; ct apprehen­ sum in genere activi, ut distinguitur contra passivum. Et tamen inferius, qu. i xxxn, art. 4, cum arguisset* quod si · Ary· *· voluntas movet intellectum, movens moveretur α moto. quod est impossibile per se loquendo; respondendo, dicit has motiones esse diversorum generum, quia apprehensum movet in genere causae finalis, voluntas effective. Ubi ex­ presse negare videtur quae hic dicit: quia si oppetitus ab apprehenso movetur ut agens a fine, ergo appetitus non est in genere potentiae passivae, ut distinguitur contra acti­ vam, ut hic dicit. Et rursus: ergo appetibile non movet appetitum ut activum passivum. Et rursus : ergo ratio hic facta, cum hoc articulo, perit. V. In hac dubitatione multa possent ».iici. Breviter tamen nc radicaliter tractando rem, trin facium : primo, opiniones I < 1 l » I 1 I I V c • Ct aa®. to. 1 X a c a d c «I V Ü C! Cl • Uch ..t. In Jn «arp. art. ti .. ■I fo hi aF ad in i QUAESTIO LXXX, ARTICULUS 11 •Osaia.iq, perstringam; secundo, veritatem *; tertio, obiccti* rcipon•a. ««.nu. debo *. Q.fcei. Quoad primum, opinione* simpliciter sunt tres ·. Alii 1,T’ tenent solum appetitum esse causam activam volidonh: ct in his sunt Scotus, in Secundo, dist. xxv, l lcnricus ct Ca­ preolus. Quamvis torte dc causalitatc obiccti differant : quia aut ponitur causa sine qua non ; vcl removens prohibens, scilicet puta ignorantiam; aut etiam causa formalis ct fi­ nalis. - Alii vero tenent solum obiectum esse causam acti•asax.j*:. vam: ct in his dicitur Godofredm - Alii autem tenent <·.. Mia. Uti Cq>rctLk>:.ciL utrumque, obiectum scilicet ct appetitum, active concurrere et in his l ier'acu», Gregorius et Adam videntur. Opiniones vero in xia s. Thomae sunt duae. Capreolus enim ♦, Bern ardum de Gaunaco sequens, tenet apud s. T ho­ rnam obiectum non active, sed formaliter et finalitcr tan­ tum concurrere. - Aliis autem videtur quod etiam apud s. Thomam active concurrat, partialiter tamen. VI. Quoad secundum, sciendum est quod, cum in appe­ titione omni sint duo, scilicet exercitium ipsius, et specifi­ catio ; ct utrumque inveniatur per *e, et dc novo; oportet utriusque ponere aliquam causam in genere causae efficien­ tis: alioquin daretur aliquid aliud a Deo inventum per sc et dc novo, absque per sc efficiente; quod est impossibile omnino. Exercitii autem appetitionis, si libera est, procul dubio appetitus ipse causa est activa: liberum enim est •AmteuWr/a. quod sui causa est ‘ servit aurem omne quod agitur. Et ■ciuk-s.%' universaliter, cum appetitus movens sit animalia motu Iocali effective, si appetere non esset aliquo modo agere, non esset movere animal, sed potius quo moveretur animal. Et in hoc fere omnes convenimus. VII. Sed dc specificationis causa quaestio est. Oportet enim vcl appetitum vel obiectum talem esse causam: prae­ ter enim haec duo nihil per sc requiritur nd appetendum, supposito universali agente Deo Glorioso, dc quo non est sermo cum proprias causas actionum nostrarum quaerimus. Quod autem appetitus non sit per sc causa sufficienter effectisα ad specificationem sui actus, patet ex eo quod omnes actus eius essent unius speciei; sicut ipse unius est naturae, ct sicut omnes actiones n calore ct quavis alia forma immediate provenientes. Relinquitur igitur quod ab obiccto effective sit specificatio actus. Nec video quomodo possit satisfaciendo responderi huic rationi. Decepti siquidem mihi apparent qui, assignantes actum specificum ex obiccto ut termino, forma et fine, crediderunt satis dixisse: manifeste enim posuerunt speci­ ficationem actus absque causa effectiva; voluntatem enim negant illius specificationis causam. Quemadmodum enim motus, ut eorum utar exemplo, n termino specificotur, ct tamen ipsa motus specificatio causam aliquam per se acti­ vam exigit; ita ct volitionis specificatio. Ergo obiectum est effective spedficant ipsam appetitionem. VIII. Et sic appetibile apprehensum est activum non •G.·πβ. a. totale, sed partiale appetitionis ·. - Nec causât aliquid prae­ vium actui : sed actum ipsum, non totaliter, sed quoad aliquid cius, scilicet quoad specificationem cius. - Nec con­ currit cum appetitu cx aequo ad causandum netum: sed appetitus est causa activa principalis, obiectum vero secun­ daria. Inu no, si recte loquendum est, appetitus est vere causa activa; ct obiectum non est proprie alia causa activa, sed ipsi appetitui ratio causandi effective speciem ipsius netus. Quoniam ab appetitu quasi informato obiccto pro­ venit active ct sufficienter appetitio talis, puta ambitio; quae inquantum ub appetitu est, appetitio est; inquantum sero est ab obiccto, talis est. Constat enim quod prius natura est substantia actus, quam eius qualitas, etiam specificam. Nec obstat quod appetibile dicatur in 111 de Anima ct • Uft» dt ia in XII Metaphys. *, primum movens et immobile; appe­ titus vero secundarium ct movens motum. Quoniam dc appetibili ut efficiens est loquendo, seclusa cauialitntc finali formaliter (non radicaliter, quia efficientia obiccti finnllxandi rationem consequitur ), dicendum est quod appetibile ct appetitus possunt dupliciter comparari : scilicet in ordine ad actum appetitionis, communem Utriusque effectum; et inter sc. Si comparentur ad communem effectum, sic appe­ titus invenitur causa prior, propter dictam rationem. Semper 285 enim quod est prius in effectu, respondet priori causae, ct quod est posterius posteriori: constat autem quod specifi­ catio actus posterius quid est quam sit substantia netus specificati, ct quod specificatio respondet obiccto, ct substan­ tia actus appetitui: igitur appetitus prior invenitur causa efficiens in ordine ad netum. - Si autem comparentur inter sc, sic appetibile invenitur causa prior: quia appetibile reducit appetitum de potentia ad actum specificationis, ct non c com eno. Et ideo etiam in genere causae efficientis appetibile obtinet primulum, et est movens immobile; ap­ petitus autem movens motum ab ipso appetibili: oportet enim appetitum specificatum ab obiccto movere quodeum­ que appetendo movet, Similiter non obstat quod non incsl appetitui. Oportet cmm. iuxta naturarum diversitatem, diversimode et defini­ tione* ct proprietate* assignare : singulare autem est hoc in appetitu, quod ratio agendi in appetente quidem, non tnediantc appetitu, sed apprehensive vi. esse debet. Et me­ rito: quoniam appetere opus est utriusque virtutis; nec ibi. sed appetenti animali appetitu* appetit; sibi enim naturaliter appetitu* appetit, sicut et ceterae potentiae. I nde appetibile movere appetitum duplici genere causae, XII Metaphys., comm. xxxvi, optime dixit Averroes: scilicet effective, secundum quod est apprehensum; ct finalitcr, se­ cundum quod est extra animam. Et utroque modo spéci­ fient actum. - Et sic appetitu* est potentia vere passiva ab obiecto: qma reducitur ab eo dc potentia ad actum spe­ cificationis. rccipitqtic ab eo actum specificatum, inquantum specificatum. IX. Verum quia ista reductio dc potentia mi actum fit ab obiccto, ut dictum est*, multipliciter, scilicet in ratione ·>’«·.«»·*· finis, ct termini, ct rationis agendi; cautum oportet esse ud intelligcndum Doctorum dicta, ct singulariter a. Thomae. In primis enim, quia causalitas finalis manifestissime con­ venit appetibili, ideo illa saepius nominatur, illa saepius philosophi utuntur, ut patet in Aristotele. Deinde, quia causare effective contingit non uno, sed multis modis: scilicet primo, ut ipsa causa; et participative, ut ratio causandi; ct secundario, ut instrumenta causa­ rum. etc.: et medium quandoque distinguitur contra extre­ mum: inde est quod causare active per modum rationis agendi, quandoque distinguitur contra causare causae effi­ cientis. quemadmodum etiam distinguitur contra ipsam cau­ sam efficientem. Et hoc modo s. Thomas in I l!“. qu. rxa, ’ An·1· distinguit causalitatem obiccti a causalitatc appetitus, liane efficientis, illam formae vocans: quia ista est primo agentis; illa non agentis, sed rationis agendi. - Et confirmatur haec interpretatio : quia alioquin oporteret ponere quintum ge­ nus causae. Non enim sufficit verbo dicere, causât per mo­ dum formae: sed cum certum sit quoti loquitur de forma quae est ratio agendi, ct illam constat habere causalitatem pertinentem ad genus causae effectivae; consequens est quod illius causalitatem non contra totum genu* causae effectivae distinxit, ut male intellectus fuit; sed contra propriissimum ct primum illius generis modum. Propter hanc autem rationem, ct unam aliam, scilicet quia hic efficiendi modus es: annexus finali causae, non qualitercumque, sed ut radici (nam appetibile, quia finis est. ideo ratio est appetendi ipsi appetitui); ideo ad utrumque respiciens divus Thomas, scilicet ad diminutum modum agendi, ct ud radicem illius, dixit inferius · quod intellectus non movet voluntatem eo modo quo voluntas movet in­ tellectum. quia haec effective, ille ut finis; idest quia haec ut causa efficiens, ille ut causa finalis, ac per hoc non ut cfliciciB, sed ut efficiendi ratio. Inseparabiliter enim sc eoncomitantur esse finem, ct esse rationem agendi non inhae­ rentem potentiae agendi. Ex hac quoque rasficc salvatur quod Aristoteles non nequivocavit ·, ordinem moventium nd unum reducens mo­ * Ijk. una); ideo diversitatem potentiarum inferre recte volens s. Thomas cx obiccto, diversitatem gcncricam obiecti as­ sumpsit. Constat autem diversum genus esse intelligibilium ct sensibilium. ΧΠ. In responsione ad primum, occurrerent, non dubi­ tatio, sed argumentatione» eorum qui par&logizant appeti­ tum posse appetere non apprehensum. Sed quonium dc appetitu animali, de quo est sermo, loquendo, fatuum est hoc venere in dubium, cum continua id experientia doceat , ct quolibet proferente contraria, sollicitum esse stultum topic., est*; idcirco vide apud Capreolum ** haec, vi vacat. XIII. In responsione ad secundum, dubium duplex ocrn» «un. v. currit. Primo. quoad primam ditferentiam nxsignatum ibidem inter appetitum sensitivum et intellectivum, in hoc quod intellectivus fertur in res singulares secundum aliquam ra­ tionem universalem, sicut cum appetit aliquid quia esc bo­ num. Hoc enim commune est omni appetitui, imrno etiam omni potentiae, tendere in re» secundum aliquam rationem universalem: visus enim fertur in omnia sub ratione colo­ rati; ct similiter concupiscibilis appetit sub ratione delecta­ bilis secundum sensum. Unde istu differentia nulla videtur. Secundo, dubitatur circa idem n quo scilicet movetur appetitus intellectivus, cum fertur in istas res singulares sensibiles. Si enim movetur ab ipso singulari apprehenso, cum apprehensio ista fiat per sensum, scilicet per cogitntivam, ruit rufio hieta in corpore articuli: quoniam fundata est super hoc quod, quia apprehensum per intellectum est diversi generis ab apprehenso per sensum, oportet mobilia ab istis esse diversa; iam enim idem ponetur moveri ab Utroque. - Si autem movetur ab universali, nunquam ap­ petet hoc singulare signatum determinate: quin universale non determinat magis ad hoc quam illud; sed aut ad omnia simul singularia distribuit; aut nullum determinat in actu, sed confuse ct in potentia omnia offert. Experimur tamen nos per oppetitum intellectivum oppeterej hoc singulare sensibile, ct nunc ct hic determinate; ut patet cum eligimus sectionem alicuius membri, aut alium passionem parti sen­ sitivae contrariam. XIV. Ad evidentiam primi dubii, duas oportet recolere distinctiones. Prima est, quod in termino alicuius actus sunt duo; scilicet terminus, et ratio terminandi. Terminus est res ipsa ad quam cognitio vel appetitio terminatur, quae scilicet cognoscitur et appetitur: ratio autem termi­ nandi, iuxta nomen suum, est id quo formalitcr terminus ipse habet quod terminet actum illum. Verbi gratia, cum \idco hoc album, terminus est res visa, scilicet hoc album: ratio terminandi est eius albedo, ex ea enim formalitcr habet hoc album quod visionem terminet. Et in proposito, cum appetimus sanari, res apparita est corpus sanum: ratio vero terminandi appetitum est sanitatis bonitas. Secunda distinctio esi : Natura aliqua dupliciter sumitur iu communi; scilicet adrerbialiter, ct noininalitcr. Adverbialitcr quidem, ut cum dicitur quod color in communi est obicctum visus. Non cnirn color communis aut univer­ salis, sed color communiter ct universaliter est obicctum visus: quoniam visio non terminatur ad colorem univer­ salem. hoc enim solo intellectu attingitur; sed ad colorem universaliter, idest in quocumque, quandocutnque, ct ubi­ cumque invenitur. - Noininalitcr autem, cum dicitur quod color in communi intclligitur, scitur, delinitur, etc. Quoniam color universalis, idest abstractus ab individuuntibus con­ ditionibus, haec terminat. XV. Ilis stantibus, dicitur quod obicctum appetitus no­ stri quadruplicitcr potest variari, diversimode combinando terminum appetitus ct rationem terminandi. Quia aut uter­ que est universalis; ut cum appetimus aliquod universale, puta omnes homine·» salvari. - Aut uterque singularis; ut cum appetimus hanc vindictam, quia nunc, hie, in hoc, etc., conveniens videtur. - \ut terminus est singularis, et ratio terminandi est universali»; ut cum appetimus aliquid impemnens scire, quia omne scire perfectionis est. - Aut ter­ minus cil singularis, et ratio terminandi est communis Communite/ , ita quod ly communiter sil conditio dimi­ nuens. Et hic videtur frequentissimus noster appetitu»: continue enim appetimus aliquod singulare utile, delectabile nui honestum, propter aliquam conditionem communiter inventam in pluribus, qune moveret etiam non minus nos ud appetendum, si m alio singulari praesentaretur ; nihil enim refert ut oppetenti hunc potum, alter solo numero differens tribuatur. Inter haec autem appetibilia tantum distat, quod duo tantum appetitum sensitivum terminant; secundum scilicet ct quartum, quibus nihil universalitatis admiscetur. Ad ap­ petitum vero intellectivum omnia referri possunt, prout ex­ perientia docet. In littera tamen duo tantum nominantur: primum, in quo utrumque est universale, ex auctoritate Aristotelis, et tertium, in quo appetibile est singulare ct ratio terminandi universalis, m quo inchoat differenda inter intellectivum et sensitivum appetitum. Quoniam sensitivus fertur in singulare ratione conditionis aut singularis, aut communis universaliter, non universalis: quin nec sensus, nec potentia aliqua nisi intellectivae panis, ad universale terminatur. Intellectivus autem extendit se nd singulare ra­ tione conditionis universalis consideratae; ct praeter hoc, ad universale ipsum; cl praeter hoc, ad immateriale omnino bonum, ut in secunda differenda dicitur. XVI. Ad secundam dubitationem ·dicitur quod appetitus » Uni Mnfoer<. icctum ^ivcr>lorcni :l ubiquod ■ con­ 's no. Ondo U(crr»alc, ·*; ut «e., ratio 1 imi 1er· »u/ni litniHus : •bile niter nos nihil icro duo icet apcxur. late et iter rus lut us. ile US · CL oceu lul_ US te QUAESTIO LXXX, ARTICULUS II titus intellectivus ad appetitum a sc movere debet, quod illud appetibile appeti facttit ab appetitu sensitivo: cum contingat illud esse supra ordinem appetibilium per sensum, vel contrarium appetibili secundum sensum. Dupliciter ergo peccare videtur responsio ista. Primo, quia hoc falsum dicit. - Secundo, quia restat vis argumenti, quod oportet diversiticare vim motivant iuxta appetilivac diversitatem, cx quo immediate uterque appetitus movet. XVIII. Ad hoc dicitur quod quin, absolute loquendo, po­ tentia secundum locum motiva communis est intellectivo puro, ut credimus dc corporibus caelestibus, si sunt animata, ct sensitivo puro, ut patet in brutis; ct composito cx intel­ lectivo ct sensitivo, ut patet in homine: idcirco, dato etiam quod appetitus superior immediate moveret corpus, non videtur necessario sequi quod multiplicetur potentia mo­ tiva: eadem enim habilitate aptum potest esse corpus ad obediendum appetitui superiori ct inferiori simul, ct utrique singilliitim. Haec ideo dixerim, quia nullam rationem cx propriis cogentem nd hoc video, quod superior appetitus moveat semper mediante inferiori: cum contingat appetitum superiorem ferri complete in aliquod appetibile singulare, secundum certum locum ct tempus etc., absque appetitu inferiori. Constat enim quod ad appetitum completum sin­ gularium sequitur motus, si impedimentum non adsit cx parte corporis. 387 Ex communibus tamen rationabile videtur quod appeti­ tus superior semper moveat mediante inferiori: quia ordo naturae habet ut infima a summis per inedia moveantur. Et quia ut in pluribus hoc accidere videtur, ideo in littera innuitur hoc, non expresse dicitur. Nam de parte appre­ hensive in littera fit exclusive, dum dicitur quod ratio uni­ versalis more/ tantum mediante particulari: de parte vero appetitis a. absque exclusione, dicitur quod appetitus supe­ rior moret mediante inferiori. Et forte diiparitas ista fuit ad insinuandum hoc esse verum ut in pluribus: et non semper, sicut de parte apprehensive. Quia ergo quod est verum ut in pluribus, in materia naturalium rerum uni­ versale est; ideo etiam absolute vcrificatur appetitum supe­ riorem non mos ere nisi medio inferiori. XIX. Et ud obicctioncm in oppositum · dicitur quod, 'CUea. ira licet principale appetitum ab appetitu superiori quandoque excedat, vel sit contra appetitum inferiorem; quilibet tamen locus ad quem movere potest appetitus superior, potest reddi appetibilis appetitui inferiori, ut obedit parti supe­ riori cum locus dc genere sensibilium sit, ct infinitas ratio­ ne·» convenientiae possit ad rationem particularem habere. Non oportet nutem quod appetitus inferior idem appetit quod superior, m mediare debet in movendo: sed Mtts crt quod feratur in aliquid ordinatum od appetibile intentum α superiori; quod semper fieri posse patet. QUAESTIO LXXXÎ, ARTICULUS I 288 QUAESTIO OCTOGESIMAPRIMA DE SENSUALITATE IN TRES ARTICULOS DIVISA • Cf. cu. lxxx , IntroJ. considerandum est dc sensualitate *. Circa quam quaeruntur tria. Primo: utrum sensualitas sit vis appctiiiva tan­ tum. Secundo: utrum dividatur sensualitas in irascieinde D bilem ct concupiscibilem, sicut in diversas potentias. Tertio: utrum irascibilis et concupiscibilis obediant rationi. Σ t fi. Iret. xxtL 4 1 i 4 ARTICULUS PRIMUS 1 I l TRUM SENSUALITAS SOLUM SIT APPETITI VA ILNoif., di.r. titv, qu. n, art. i; /)c Vrrit.. qu. ον, »n. i. Videtur quod perficitur in hoc, quod res apprehensae sunt in sensualitas non solum sit nppetitiva, sed apprehendente; operatio autem virtutis appetiti­ etiam cognitiva. Dicit enim Augustinus, vae perficitur in hoc, quod appetens inclinatur in XII de Trin. *, quod sensualis animae rem appetibilem. Et ideo operatio apprehensivae motus_, qui in corporis sensus 3 intenditur, nobis assimilutur quieti: operatio autem virtutis virtutis pecoribusque communis est. Sed corporisappetitivae sensus magis assimilatur molui. Unde per sub vi cognitiva continentur Ergo sensualitas sensualem motum intclligitur operatio appetitivae est vis cognitiva. virtutis. Et sic sensualitas est nomen appetitus 2. Praeterea, quae 1 cadunt sub una divisione, sensitivi. videntur esse unius generis. Sed Augustinus, in Ad primum ergo dicendum quod per hoc quod XII de Trin.*) dividit sensualitatem contra rationem dicit Augustinus quod sensualis animae motus in­ superiorem et inferiorem; quae ad cognitionem tenditur in corporis sensus non datur intelligi pertinent. Ergo sensualitas etiam est vis cognitiva. quod corporis sensus sub sensualitate compre­ 3. Praeterea, sensualitas in tentatione hominis hendantur: sed magis quod motus sensualitatis tenet locum serpentis *. Sed serpens in tentatione sit inclinatio quaedam ad sensus corporis, dum primorum parentum se habuit ut nuntians et pro­ scilicet appetimus ea quae per coq^oris sensus ponens peccatum; quod est vis 4 cognitivae. Ergo apprehenduntur. Et sic corporis sensus pertinent sensualitas est vis cognitiva. ad sensualitatem quasi praeambuli. Sed contra est quod sensualitas definitur * esse Ad secundum dicendum quod sensualitas dividi­ appetitus rerum ad corpus pertinentium. tur contra rationem superiorem et inferiorem, in­ Respondeo dicendum quod nomen sensualitatis quantum communicant in actu motionis: vis enim sumptum videtur a sensuali motu, dc quo Augu­ cognitiva, ad quam pertinet ratio superior et in­ stinus loquitur XII de 'Trin. *, sicut ab actu sumi­ ferior, est motiva, sicut et appetitiva, ad quam tur nomen potentiae, ut a visione visus. Motus pertinet sensualitas. autem sensualis est appetitus apprehensionem Ad tertium dicendum quod serpens non solum sensitivam consequens. Actus enim apprehensivae ostendit et proposuit peccatum, sed etiam incli­ virtutis non itu proprie dicitur motus, sicut actio navit in etiectuin peccati. Et quantum ad hoc, appetitus: nam operatio virtutis apprehensivae sensualitas per serpentem significatur. D PRIMUM SIC PROCEDITUR. ♦ Cap. xii. 3 A ’ T • Loc. ot. • Cf. qu. Lxxix, an. U, xrj. s. • Cf. Mar·».. II dial. XXI·. • Cap. xw, XUL S a) srniitr. - /enxu Pb. continentur. - continetur P. γ; quae. - ea quae codice*. • Cap. xw, J3· ten. • Ncaa,ut. X· XUans Hnuti· si. cap. xvf. »appetitus sensitivus non distinguatur in refugiendum ? nociva: et haec dicitur concupisciiruscibilem cl concupiscibilem, sicut in bilis. Alia vero, per quam animal resistit impu­ 'potentias diversas. Eadem enim poten­ gnantibus, quae convenientia impugnant et no­ tia animae est unius contrarietalis, ut visuscumenta albi et inferunt: et haec vis vocatur irascibilis. Unde dicitur quod cius obiectum est arduum: n’8r*> 1,1 dic*tur *n i* Anima *· Sed conveniens ct nocivum sum contraria. Cum ergo concupi­ quia scilicet tendit ad hoc quod superet contraria, scibilis respicial conveniens, irascibilis vero noci­ ct superemineat eis. Hac autem duae inclinationes non reducuntur vum, videtur quod eadem potentia animae sit irascibilis ct concupiscibilis. in unum principium : quia interdum anima tristi­ 2. Praeterea, appetitus sensitivus non est nisi bus se ingerit, contra inclinationem concupisci­ convenientium secundum sensum. Sed conveniens bilis, ut secundum inclinationem irascibilis impu« secundum sensum est 3 obiectum concupiscibilis. gnei contraria. Unde etiam passiones irascibilis Ergo nullus appetitus sensitivus est a concupisci­ repugnare videntur passionibus concupiscibilis : bili differens. nam concupiscentia accensa minuit iram, et ira 3. Praeterea, odium est in irascibili: dicit enim accensa minuit concupiscentiam, ut in pluribus. Hieronymus, super Matth. *: Possideamus in ira· Patet etiam cx hoc, quod irascibilis est quasi proscibili odium vitiorum. Sed odium, cum contra­ pugnatri.x et defensatrix concupiscibilis, dum in­ detur amori, est in concupiscibili. Ergo eadem surgit contra ea quae impediunt convenientia, vis est concupiscibilis ct irascibilis. quae concupiscibilis appetit, et ingerunt nociva, $FJ) contra Esr quod Gregorius Nyssenus * et quae concupiscibilis refugit. Et propter hoc. omnes *‘;2pU*Yv' Damascenus * ponunt duas vires, iruscibilem et passiones irascibilis incipiunt a passionibus concu­ •jr.ar.wi, concupiscibilem, partes appetitus sensitivi. piscibilis. et in eas terminantur; sicut ira nascitur Respondeo dicendum quod appetitus sensitivus ex illata tristitia, et vindiciam inferens, in laetitiam est una vis in genere, quae sensualitas dicitur; sed terminatur. Propter hoc etiam pugnae animalium dividitur in duas potentias, quae sunt species ap­ sum dc concupiscibilibus, scilicet dc cibis ct Ve­ petitus sensitivi, scilicet in iruscibilem et concupi­ nereis, ut dicitur in VIII de Animalibus*. scibilem. Ad cuius evidentiam, considerari opor­ Ad primum ergo dicendum quod vis concupitet quod in rebus naturalibus corruptibilibus, non scibilis est et convenientis cl inconvenientis. Sed t solum oportet esse inclinationem ad consequen­ irascibilis est ad resistendum inconvenienti quod dum convenientia et refugiendum nociva; sed impugnat î. etiam ad resistendum corrumpentibus et contra­ Ad secundum dicendum quod, sicut m apprehenriis, quae convenientibus impedimentum prae­ sivis virtutibus in parte sensitiva est aliqua vis bent et ingerunt nocumenta. Sicut ignis habet aestimativa, scilicet quae est perccptiva eorum naturalem inclinationem non solum ut recedat ab quae sensum non immutant, ut supra * dictum inferiori loco, qui sibi non convenit, et tendat in est: ita etiam in appetitu sensitivo est aliqua vis locum superiorem sibi convenientem; sed etiam appetens aliquid quod non est conveniens secun­ quod resistat corrumpentibus et impedientibus. - dum delectationem sensus, sed secundum quod Quia igitur appetitus sensitivus est inclinatio con­ es: utile animali ad suam defensionem. Et haec sequens apprehensionem sensitivam, sicut appe­ est vis irascibilis. titus naturalis est inclinatio consequens formam Ad tertium dicendum quod odium simpliciter naturalem; necesse est quod in parte sensitiva perlinet ad concupiscibilem; sed ratione impu­ sint duae appetitivae potentiae. Una, per quam gnationis quae cx odio causatur, potest ad irascianima simpliciter inclinatur ad prosequendum ea I bilem pertinere. D SECUNDUM SIC PROCI 1)1'1 LR. S at. - non eat uifi FG, non at cd. «t. ?) rcfupten Jutn. - fugictidutn RD. a impugnat. — repupnat ApD. clarus. - In corporc quatuor: primo, proponit I laec conclusio licet multas partes videatur habere, omnia conclusionem; secundo, declarat unam eius partem; tamen ex dictis · clara sunt. praeter duo: scilicet quod in · An pane sensitiva sit utruinquc principium, trilicet irascibilis tertio, reliquam; quarto, ex conclusione reddit duorum acridentium rationem *. ct concupiscibilis; secundo, quod sint diversa principia, Quoad primum , conclusio est affirmative responsive quod est quaesitum. Et ideo quoad haec duo conclusio­ quaesito: Sensualitas est gemis potentiae appetitivae, divi­ nem probare intendit ordinate. sum in inucibilcm ct concupiscibilem ut diversas species.11. Quoad secundum, probatur quod in parte sensitiva * T *7 Summas: TllKOU D. ΤποΗΑΓ. T. II. itulus ; nJ γ) Commentaria Cardinalis Caietani μΐ^1 4 V* ! T ü fee’ ”· > γ LAl*w’ 2Ç0 t C QUAESTIO LXXX1, ARTICULUS III dnt irasribill* ct concupiscibilis. Naturalibus natura pro­ vidit dc naturali inclinatione seu appetitu ud tria, idest ten­ dendum in convenientia, fugiendum disconvenientia, ct re­ sistendum tam impedientibus quam corrumpentibus ergo animalibus, secundum appetitum animalem, providit etiam de his: ergo in cis sunt concupiscibilis ct irascibilis. Antecedens patet in igne. - Prima consequentia proba­ tur: quia proportionalitcr appetitu* naturalis sequitur for­ mam naturalem, ct animalia sequitur formam apprehensum per tensum. - Secunda consequentia declaratur cx actibus concupiscibilis ct irnscibilis. III. Quoad tertium, probatur quod huc vires sint diver­ sae, tripliciter. Primo, cx diversitate obiecti; cx qua pro­ venit quod contra inclinationem concupiscibilis, propter obiccium irasabilis prosequendum, tristia amplectuntur ani­ malia. Si enim idem esset utriusque obiccium, utnquc consonaret quod alteri convenit: cum proprium obtectum potentiae conveniens sit. Si igitur irnscibili consonat pro­ sequi, ct concupiscibili disconvenit, diversum est utriusque obiccium; ct consequenter diversae sunt potentiae. - Se­ cundo, cx repugnantia passionum utriusque quia intensae in una alterius passiones minuunt. - Tertio, cx hoc quod irascibilis est propugnatrix respectu concupiscibilis, quem­ admodum calor respectu levitatis ipsius ignis. IV. Quam\i* hoc tertium signum possit oliter introduci, non in vi medii ad conclusionem, sed potius ut initium guartae parti* corporis articuli. Ita quod, probata conclu­ sione dupliciter tantum, cum dcclarnsset quod irascibilis et concupiscibilis sunt in parte sensitiva, ct quod sunt diver­ sae potentiae, modo declarat quomodo sc habeant ud in­ vicem. dicens quod se sic habent quod irascibilis est propugnntrix respectu concupiscibilis. Quod tripliciter declarat Primo namque infert illud cx dicti*: ct optime sequitur cx dictis in prima parte conclusioni* Secundo, cx cifcctu * Ci. m>.v. interiori: passione* irascibilis inchoantur a concupiscibili, er terminantur m eam. - Tertio, ab exteriori effectu: quia propter haec concupiscibilia pugnant ominalia. V. In responsione nd secundum, memento, novilic, quod sensus nomine exteriorem tantum sensum significa­ mus, cum ab eo delectabilia aut tristia secundum sensum dicimus: non enim hirundo colligit paleam, quia delectet visum aut guttum cius palea, sed quia utilis ad nidum. Et iuxta hanc significationem, distinguuntur in parte sensitiva dim genera appetibilium: secundum convenientiam cl disconscnicntiam nd senius; cl secundum convenientiam et disconvenientiam ad ipsum animal. Ad primorum appeti­ tum movent sensata; ad secundorum, intentiones elicitae ex speciebus «ematis. I . ia ^,r<' „ n. »*- n e ARTICULUS TERTIUS UTRUM IRASCIBILIS ET CONCUPISCIBILIS 0BED1ANT RATIONI I’ !!··, qu. isii, art. 7; />/ Verity qu. xxv, «t. 4; I Ethlc., icet. n. TERTIUM SIC proceditur. Videtur quod • Cjp. XII, ut. ’ ver·. «3. irascibilis et concupiscibilis non obe2 diant rationi. Irascibilis enim et concu-^piscibilis sunt partes sensualitatis. Sed sensualitas non obedit rationi : unde per serpen­ tem significatur, ut dicit Augustinus. XII de Trim* Ergo irascibilis et concupiscibilis non obediunt rationi. 2. Praeterea, quod obedit alicui, non repugnat ei. Sed irascibilis et concupiscibilis repugnant rationi ; secundum illud Apostoli, ad Rom. vn * : Video aliam legem in membris meis, repugnan­ tem legi mentis meae. Ergo irascibilis et concu­ piscibilis non obediunt rationi. 3. Praeterea, sicut rationali parte animae in­ ferior est vis appetitiva, ita etiam et vis sensitiva. Sed sensitiva pars animae non obedit rationi: non enim audimus nec videmus quando volu­ mus. Ergo similiter neque vires sensitivi appeti­ tus, scilicet irascibilis et concupiscibilis, obediunt rationi. Se0 CON rRA BST Damascenus dicit ♦, quod obediens et persuasibile rationi dividitur in concu­ piscentiam et iram. Respondeo dicendum quod irascibilis et concu­ piscibilis obediunt superiori parti, in qua est in­ tellectus sive ratio et voluntas, dupliciter: uno modo quidem, quantum ad rationem; alio vero modo, quantum ad voluntatem. - Rationi quidem obediunt quantum ad ipsos suos acuis. Cuius ratio est. quia appetitus sensitivus in aliis quidem animalibus natus est moveri ab aestimaliva vir­ tute; sicut ovis aestimans lupum inimicum, timet. Loco autem aestimativae virtutis est in homine, sicut supra * dictum est, vis cogitative; quae divitur a quibusdam ratio particularis, eo quod est collativa intentionum individualium. Unde ab ea natus est moveri in homine appetitus sensitivus. Ipsa autem ratio particularis nata esi moveri ct dirigi 1 secundum rationem universalem: unde in syllogisticis ex universalibus propositionibus con­ cluduntur conclusiones singulares. Et ideo patet quod ratio universalis imperat appetitui sensitivo, qui distinguitur ? per concupiscibilem et irascibileni, et hic appetitus ei obedit T. - Et quia deducere universalia principia in conclusiones sin­ gulares, non esi opus simplicis intellectus, sed rationis; ideo irascibilis ei concupiscibilis magis dicuntur obedire rationi, quam intellectui. - Hoc etiam quilibet experiri potest in seipso: appli­ cando enim aliquas universales considerationes, mitigatur ira aut limor aut aliquid huiusmodi. vel etiam instigatur. Voluntati etiam subiacet appetitus sensitivus. quantum ad c.xcculionem, quae lit per vim mo­ li vani. In aliis enim animalibus statim ad appe­ titum concupiscibilis et irascibilis sequitur motus, sicut ovis timens lupum statim fugit; quia non est in eis aliquis 8 superior appetitus qui repugnct. Sed homo non statim movetur secundum appetitum irascibilis et concupiscibilis ‘; sed expectatur imperium voluntatis, quod est appetitus superior. In omnibus enim potentiis motivis or­ dinatis, secundum movens non movet nisi Vir­ al dirigi. - in homine .uMunt ΡΛ. μ) qui distinguitur. - qui dividitur ABFGiD, qui dirigitui CEf D ct cdrtio 4. γ) ei obedit. - ei obedient cd. b, est ei obediens P. m cis aliqiiii. - aliqua cd. a, tn eu PE irascibilis et concufiscibilis. - irascibilis «v/ CF. irascibilis D, iratcibilem st concupiscibilem Ρλ£ - Pro quo.1 r4, quae ett D. C) i) UXTW· » ? : ! % I I I 8 ntroduci, r initium j concluicibilis et M dixer­ it nd incit pro· declarat, uitur cx : effectu HBcibili, 11 : quia Cf. VC.3L m wvirie f gnificaxcnuuni klcctct im. Et insitiva et disittm et ippctiilicitac QUAESTIO LXXX1, ARTICULUS 111 291 tute primi moventis: unde appetitus inferior non quia corporis membra in nullo resistere possunt sufficit movere, nisi appetitus superior consentiat. imperio animae, sed statim ad appetitum animae Et hoc est quod Philosophus dicit, in III de movetur manus et pes, et quodlibct membrum - bn/i/ii *. quod appetitus superior moret appeti­ quod natum est moveri voluntario motu. Intelle­ tum inferiorem, sicut sphaera superior inferiorem. ctus autem, seu ratio, dicitur principari irascibili - Hoc ergo modo irascibili.s ct concupiscibilis ra­ ct concupiscibili politico principatu: quia appe­ tioni subduntur. titus sensibilis habet aliquid proprium, unde potest Ad primum ergo dicendum quod sensualitas si­ reniti imperio rationis. Natus est enim moveri gnificatur per serpentem, quantum ad id quod est appetitus sensitivus, non solum nb aestimativa in proprium sibi cx parte sensitivae partis. Irasci- aliis animalibus, et cogitativa in homine, quam C bilis autem : et concupiscibilis magis nominant dirigit universalis ratio; sed etiam ab imaginativa sensitivum appetitum cx parte actus, ad quem ct sensu. Unde experimur irascibilem vel concu­ •ucwycfc inducuntur ex ratione, ut dictum est piscibilem rationi repugnare, pcr hoc quod sen­ Ad secundum dicendum quod, sicut Philosophus timus vel imaginamur aliquod delectabile quod κΤύ'ΐ'Λΰ dicit In ’ Politicorum , est quidem in animali ratio vetat. vel triste quod ratio praecipit. Et contemplari e! despoticitm principatum, et politi- sic per hoc quod irascibilis ct concupiscibilis in n cum: anima quidem enim * corpori dominatur aliquo rationi repugnant, non excluditur quin ei despotico principatu; intellectus autem appetitui, obediant. • politico et regali. Dicitur enim 0 despoticus prin­ Ad tertium dicendum quod sensus exteriores cipatus, quo aliquis principatur servis, qui non indigent ad suos actus exterioribus sensibilibus, habent facultatem in aliquo resistendi imperio quibus immutentur, quorum praesentia non est praecipientis, quia nihil sui habent. Principatus in potestate rationis. Sed vires interiores, tam ap­ autem politicus ct regalis dicitur, quo aliquis prin­ petiti vae quam apprehensivae, non indigent ex­ cipatur liberis, qui, etsi subdantur regimini praesi­ terioribus rebus. Et ideo subduntur imperio ratio­ dentis, tamen habent aliquid proprium, ex quo pos­ nis, quae potest non solum instigare vel mitigare sunt reniti praecipientis imperio.-Sic igitur anima affectus appetitivac virtutis, sed etiam formare dicitur dominari 1*III. V.corpori despotico principatu: imaginalivae virtutis phantasmata. IV. met. line. c di- ;nQ.. — i est b ea autru. - < Atm ABD. - Pn> MomirtOH/ inliifivutn djTvfifum, «oarpctilirutn (oppetitum sA> A, nnininaf apprhltnn ui7iFMm NOMfMdHl apfrt tum D, nominat K^iitlvum appetitum E. nominant icntitirum < tfalo, qu. tj. I l.icc igitur coactionis necessitas omnino repu­ VidctUT quod voluntas nihil ex necessitate appetat. Di­ gnat voluntati. Nam hoc dicimus esse violentum, quod est contra inclinationem T rei. Ipse autem t cit enim Augustinus, in V de Civ. Dei *, quod si aliquid est necessarium, non motus voluntatis est inclinatio quaedam in ali­ quid.apEt a est voluntarium. Sed omne quod voluntas ­ ideo sicut dicitur aliquid naturale quia * c>t secundum inclinationem naturae, ita dicitur petit, est voluntarium. Ergo nihil quod voluntas appetit, est necessario desideratum. aliquid voluntarium quia est secundum inclina­ 2. Praeterea, potestates rationales» secundum tionem voluntatis. Sicut ergo impossibile est quod Philosophum *. se habent ad opposita. Sed volun- aliquid simul sit violentum et naturale: ita impos­ !as esl potestas rationalis: quia, ut dicitur in Ili sibile est quod aliquid simpliciter sit coactum sive . * -iuirna voluntas in ratione est. Ergo voluntas violentum, ct voluntarium ♦ ’D-msse habet ad opposita. Ad nihil ergo de necessi­ Necessitas autem finis non repugnat voluntati, tate determinatur. quando ad finem non potest perveniri nisi uno 3. Praeterea, secundum voluntatem sumus do­ modo: sicut cx voluntate transeundi mare, fit ne­ mini nostrorum actuum. Sed cius quod ex ne­ cessitas in voluntate ut velit navem. cessitate est, non sumus domini. Ergo actus vo­ Similiter etiam nec necessitas naturalis repugnat luntatis non potest de necessitate esse. voluntati. Quinimmo necesse est quod, sicut intel­ Sed contra est quod Augustinus dicit, in XI11 lectus ex necessitate inhaeret primis principiis, ita dc Trin. *, quod beatitudinem omnes una volun­ voluntas cx necessitate inhaereat ultimo fini, tqui tate appetunt \ Si autem non esset necessarium est bcatitudo: finis enim se habet in operativis sed contingens, deficeret ad minus in paucioribus. sicut principium in speculativis, ut dicitur in II Ergo voluntas ex necessitate aliquid vult. Physic. * Oportet enim quod illud quod natuRespondeo dicendum quod necessitas dicitur rahter alicui convenit et immobiliter, sit funda­ multipliciter. iVeaw.’ est enim quod non potest mentum ct principium omnium aliorum: quia non esse. Quod quidem convenit alicui, uno modo natura rei est primum in unoquoque, et omnis cx principio intrinseco: sive materiali, sicut cum motus procedit ab aliquo immobili. dicimus quod omne compositum ex contrariis An primum ergo dicendum quod verbum Augustini necesse est corrumpi; sive formali, sicut cum di­ est intelligcndum de necessario necessitate coactio­ cimus quod necesse est triangulum habere tres nis. Necessitas autem naturalis non aufert liberta­ *. <4. ιαν * angulos aequales duobus rectis. Et haec est ne­ tem voluntatis, ut ipsemet in eodem libro * dicit. ·!.< Ad secundum dicendi μ quod voluntas secundum cessitas naturalis et absoluta * - Alio modo con­ venit alicui quod non possit non esse, ex aliquo quod aliquid naturaliter vult, magis respondet in­ extrinseco, vel fine vel agente. Pine quidem, sicut tellectui naturalium principiorum, quum rationi, cum aliquis non potest sine hoc consequi, aut bene quae ad opposita se habet. Inde secundum hoc, consequi finem aliquem; ut cibus dicitur neces­ magis est intellectualis quam rationalis potestas. Ad tertium dicendum quod sumus domini no­ sarius ad vitam, ct equus ad iter. Et haec vo­ catur necessitas finis; quae interdum etiam utilitas strorum actuum secundum quod possumus hoc dicitur. - Ex agente autem hoc alicui convenit, vel illud eligere. Electio autem non est de line, sicut cum aliquis cogitur ab aliquo agente , * ita sed de his quae sunt ad finem, ut dicitur in 111 quod non possit contrarium agere. Et hacc vo­ Ethic.9 Unde . appetitus ultimi linis non est de his <··£», ·<- »·» · «· Λ1 «-va. i · quorum domini sumus. >·<ι,·μ.ι. catur necessitas coactionis. O PRIMUM SIC PROCEDITUR. S . h b ·) vnluntM. - Om. rt λ b. appetunt. - rxpcttinl ACDEFG. T/ hrttln.iiiMtem. - nJhiraktn ndJit Ik y»»·.». - ADCDEG hk' ct max. Commentaria Cardinalis Caiotani dariis. - In corpore duo: primo, distinguit dc alicuius oponct inesse immobiliter. Probatur: quia omnis necessario ; secundo, respondet quaesito tribus conclu· motus ab aliquo est immobili. - Et quamvis aliter possint introduci haec duo media, clarius tamen principale inten­ sionibus. Quoad primum, distinguit necessarium iuxta quatuor tum sic conversa ostendunt. genera causarum, tali ordine. Primo, proponit quod dicitur VII. Ciren hanc conclusionem, notandus est primo sen­ multipliciter.· Secundo, assumit illius quid nominis, scilicet, sus conclusion». Scito quod ultimus finis, sive beatitudo, quod non potest non esse. - Tertio, hoc quid nominis distri­ dupliciter potest considerari, in communi scilicet, ct in spe­ buit. distinguendo vel cx intrinseco, et sic materiali vel ciali ; ce sic, aut naturalis, aut supernatural». Etsi omnibus formali : et sic est necessitas naturalis ct absoluta. Vel cx forte modis ultimus finis in proposito sumi potest, directe cxtrinscco, ct sic tine, simpliciter aut propter melius; ct tamen et primo intenditur dc ultimo fine in communi, haec est necessitas cx suppositione, uuc utiliute; vel agente, idest beatitudinc in communi, quam experimur naturaliter ct haec est coactionis. Est ergo triplex necessitas natura· desiderare. Et secundario dc ultimo fine in particulari su­ lis, suppositionis, ct coactionis. pernatural!, essentia scilicet divina dare visa, in qua ple­ II. Quoad secundum, iuxta triplicem necessitatem prae- nissime ratio beatitudinis salvatur. Et consequenter, si evi­ • er. no«. », <». dictam, tres conclusiones responsi vus ponit *. Prima est Vo­ dens esset, de ultimo tine in speciali etiam, sed naturali, luntas nihil potest selle necessitate coactionis. - Et probatur Deo >cilicct scito quantum possibile naturaliter est: quo­ dupliciter, duabus scilicet rationibus subordinate Primo, niam in eo etiam ratio naturalis beatitudinis salvatur. Sed sic. Violentum est contra inclinationem cius quod cogitur: hoc tertium relinquitur quin de facto Deus creaturam ra­ sed velle non potest esse contra inclinationem voluntatis: tionalem ad ulteriorem finem ordinavit. Unde duobus pri­ ergo velle non potest esse violentum. - Minor probatur: mis modis sumemus. quia ipse motus voluntatis est inclinatio illius in aliquid. Rursus scito quod appetere naturaliter, contingit dupli­ Secundo, sic. Sicut naturale ad naturae inclinationem, citer: uno modo, quoad specificationem actus; alio modo, itu voluntarium ad voluntatis indinitioncm se Imber. Ergo quoad exercitium illius. Cum enim natura nd unum deter­ sicut impossibile est aliquid simul esse naturale ct violen­ minata rit, appetere tantum habet naturalitatis, quantum tum, itu simul voluntarium ct coactum simpliciter. - Con­ determination» ud unum. Unde si actus alicuius potentiae sequentia nota. Et antecedens cx ratione praecedente oritur, est determinatus ad unum obiectum, ita quod non potest ut patet. ad oppositum, est naturalis quoad specificationem netus: III. Circa hanc partem est dubium dupliciter. Primo, quia necessario spccificotur a tali obiccto, cx quo ad op­ quia voluntas potest violcntari quoad quiescere, etsi non positum tendere non potest; ut patet dc oppetere respe­ quoad operari. Posset namque per divinam potentiam co­ ctu boni. Si autcrn potentia ipsa est determinata ad eli­ hiberi ne omnino exeat m actum; cum nulla appareat ciendum talem actum, ita quod non est in potestate sua contradictionis implicatio in hoc. uispendere illuni, actus ille est naturalis quoad exercitium Secundo, quia si ratio assignata valet, sequitur quod actus : quia necessario excreetur. - In proposito, directe ct nullus appetitus nntuntlis est violentabilis simpliciter. Et primo cvt termo de appetitu naturali quoad specificatio­ tenet sequela: quia omnis appetitus operatio est inclinatio nem: de naturali vero quoad exercitium, non nisi in con­ quaedam in connaturnle. Quod probatur : quia operatio fuso, forte. Dico autem hoc. quoniam voluntas dupliciter appetitus nihil est aliud quam appetere; appetere autem potest sumi; scilicet absolute; et secundum talem statum, est naturaliter vel libere inclinari in aliquod conveniens. scilicet videntis divinam essentiam. Et si absolute dc ea lo­ IV. Ad primum horum dicitur quod, cum Deus solus quimur, nullus actus est ei naturalis utroque modo: quo­ hoc posse dicatur; ct nihil quod facit in creaturis ex omni­ niam respectu omnis obiccti libera est quoad exercitium potentia sua supra creatam facultatem, sit alicui violentum, netus. Si vero dc voluntate videntis divinam essentiam sit quoniam in omnibus est potentia obedientiac ad supema- sermo, tunc actus amoris ct fruitionis respectu divinae es­ turalia: consequens est quod, si voluntas per divinam po­ sentiae. est naturalis utroque modo. Et quoniam hic dc tentiam quiesceret, non ibi esset violentia. ultimo fine ct de voluntate nostra absolute potius est sermo, Ad secundum dicitur quod operatio dupliciter conve­ quam de ea secundum talem statum, quamvis in illn se­ nire potest appetitui : scilicet originaliter, ct subicetire. cundum illum statum haec vcriticentur; idcirco conclusio­ Exemplum primi est in ascensu levis exemplum secundi nis sensus principaliter intentus est quod voluntas nostra vero est in descensu eiusdem. Et quod appetitus ille cui appetit aliquid naturaliter quoad specificationem actus. Et non convenit operatio nisi oriatur ab ipso, est violentiae rursus quod voluntati non repugnat aliquid velle natura­ expers: quia repugnat oriri ab eo, ct violenter. Appetitus liter tam quoad specificationem quam exercitium actus: vero cui operatio convenire potest subicctivc ramum, est unde in sequenti articulo, explicando ea quae naturaliter violentabilis, ut patet. Inter voluntatem nutem et appetitum appetuntur, Deus clare visus adducitur. naturalem hoc interest, quod illa omnem suum motum VIII. Circa conclusionem hanc ium expositam, adverte sustinet ct inchoat : iste vero non semper haec habet, sed primo *, quod Scotus, in Quarto, dist. xiix, qu. ix ·*. di­ quandoque sustinet et non confert ad illum, immo reni­ stinguit primo de appetitu voluntatis, scilicet naturali. ct libero. Et primum dicens esse inclinationem, et non actum titur, ut patet in ascensu gravis. Unde non est par ratio. V. Secunda conclusio est, quod voluntas potest velle elicitum, arguit primo· contra id quod in littera dicitur.quod aliquid ex necessitate finis, seu suppositionis. - Probatur: appetimus naturaliter beatitudinem in communi, dupliciter. quia quando uno tantum medio ad finem perveniri potest, Primo, quia appetitus iste est ad perfectionem intrinsecam ad illud unum medium ncccssitatur, ut patet in accessu rcalcm. qua voluntas perficitur ergo est nd aliquid partiI culare. Et tenet sequela : quia perfectio rcatis non est aliquid ad insulas. VI. Tertia conclusio est : Voluntas aliquid vult necessi­ universale, quo voluntas perficitur. · Secundo, quin univer­ tate naturali. - Probatur sic. Voluntas necessitate naturali sale non est obiectum nisi intellectus, aut consequentis actum intellectus: appetere autem istud non sequitur co­ vult ultimum finem, puta beatitudinem : ergo. Antecedens probatur dupliciter. Primo, ex proportione gnitionem, quin tunc esset liberum : ergo appetitus iste non ud intellectum. Sicut intellectus haeret principio, ita volun­ est nisi beatitudinis in particulari. IX. Sed ad haec facile respondetur ex illa distinctione tas fini: ergo sicut ille naturaliter principia, ita haec natu­ raliter finem. Antecedens hoc patet ex 11 Physic,: Finis in qunc tit inter respicere aliquid universale, ct universali­ opcrabilibus est ut principium in speculabilibus. - Secundo, ter ♦. Nulla enim vis respicit universale. nisi quae attingit quia fundamentum ct principium aliorum oportet inessc illud in sua universalitate ; ut patet de actu intellectus ct naturaliter. Probatur hoc: quia natura rei est primum in voluntatis. Omnis autem potentia ct appetitus non deter­ unoquoque. - Tertio, quia funduincniuin cl principium minatus ad unum numero obicctum, respicit aliquid univeritulus T • Lee. at., «n 3, ’· Gf. num. τη· • Cl. Opuic. Okuai tom. Ill, Tr*CT. VIH . jJ fr. tec. C'ftlat. • Ved. IW • Ct- eca.nn. ' CL ·««». i* • CL ».«»·· Art. u • CL an. «· '· CL le*. «U.» art. *- • CL i*, tu» uwu. xn H· QUAESTIO LXXXII, ARTICULUS I omnis possint •nten□ len­ itudo, (I fpcmibus ircctc tuni, aliter i suplceviirali, quoSed i rapri- ipli)do, tcruni tiae t«t us: )p3C:liuu itn ct ο­ π­ οί 'b > >u it te >» 1 l Γ • · Cf. BUD. ML ·' Λη. t. * Cf. cue- s. ' Cf. qu. lui, <«- j. Locmcos. BUOT. MXT saliter: materia enim prima appetit formam ct informari universaliter, et non solum hanc vel illam; ct visus natu­ raliter appent videre, et non solum hoc vel illud videre; et sic dc aliis. Unde appetitus naturalis voluntatis primo est ad perfectionem non solum intrinsecam, sed obicetivam, idest ad beatitudinem, et velle illam; et non ud hoc velle illius: quia hoc inadacquotur sibi, illud vero aequatur. Neganda est ergo sequela primi argumenti. Et probatio eius «equivocal de universali et universaliter: nec distin­ guit inter rem obicetivam, seu appetibilem, ct modum quo obiicitur, dum quia non appetit universalitatem, infertur. Ergo in particulari, cum tamen stet medium, scilicet quod universaliter. - Et cx hac distinctione patet solutio secundi. ». X. Deinde arguit * contra idem dictum ** expositum dc appetitu ut est actus elicitu», quidrupliciter; dicens quod videtur sibi implicare contradictionem naturaliter velle bea­ titudinem in communi, et non in particulari. Primo igitur arguit, quia beatitudo veni in particulari includit omne bonum, et excludit omne mulum: ergo si in communi, etiam in particulari appetitur naturaliter. - Secundo, parti­ culare maiorem perfectionem includit quum universale ergo si universale necessario, ct illud. - Tertio, appetitu», idest inclinatio naturalis voluntatis, est ad beatitudinem in par­ ticulari: ergo et actus elicitus. Probatur sequela: quia po­ nitur ut sit conformis illi. - Quarto, intellectus indubius dc fine particulari, appetit in particulari sicut commune, quin est par ratio'· ergo idem appetit necessario et non necessario. XI. Ad primum horum breviter dicitur quod vera beatitudo omnibona etc., si videretur, naturaliter appeteretur; ct plus naturaliter quam in communi, ut patet dc Deo dare viso: negatio enim nostra esi de particulari non clare viso. - Et per hoc patet solutio secundi. Ad tertium dicitur ct quod falsum assumit, ut prius * patuit : ct quod conformité» istii est quoad obicctum extra, ut scilicet actus secundus tendat in idem obicctum quo inclinatio, tunqunm in obicctum, et non Unquam operatio­ nem. Inclinatio nutem voluntatis, licet sit ad operationem universaliter, est tamen ad obicctum universale: inclinamur enim in velle beatitudinem abstrahendo ab bac ct illa nu­ mero, specie ct genere, ut experimur in nobis. Et sic sal­ vatur in proposito. Ad quartum dicitur quod ad naturaliter volendum fi­ nem ultimum in particulari, non sufficit indubietns, quo­ niam hacc est in quolibet fideli: sed exigitur evidentia, •U0r»»e.Ca· quae solis videntibus Deum convenit b. Aliter enim intclleirtni ΙΠ. ,, .. . Tho.viu.4M ctus est certus adhaesione, ct «liter evidentia, ut patet. Fr.lic.Cnctat. • Veo. ita. Quare. •a. Bxn.m Xll. Adverte secundo ·, quod non dissentit Scotus quoad MX»ss.vuia primum sensum conclusionis ·. Ipse enim accipit naturale omnino, scilicet quoad specificationem ct exercitium. Et sic vult primo, quod non detur in voluntate appetitus natu­ ralis qui sit actus elicitus. Secundo quod, respectu bcatitudinis in communi, voluntas est determinata quoad spe­ cificationem actus, non quoad exercitium ; ut patet intuenti, quamvis non utatur istis terminis. Utrumque autem horum r&n2* *iqi’ ^οαι’1 *· Thomas *. Unde nos appellamus naturalem appe«t » ’ titum, non solum inclinationem voluntatis in obicctum etc., sed illum actum elicitum determinatum quoad specificatio­ nem: ipse vero non vult vocare illum appetitum naturalem, propter libertatem quae est in exercitio cius; cx qua parte nec nos dicimus naturalem. Est ergo quaestio in verbis, ct ideo omittenda. - Id tamen advertas, quod sermo noster usui Vît itctV’* loquendi conformis est: unde in 1 Metaphys. * desiderium sciendi naturale vocavit Aristoteles. Et cx ipso Scoto con­ vinci potest: quia quod est ut in pluribus, est naturale, II •Ctxnn.n. j.- Physic. ·; talis autem est hic actus, apud ipsum ♦·; immo, si - σ. i«. ot., respectu cius aliquis actus habetur, est in omnibus. Ergo est naturalis. Sed in secundo conclusionis sensu, scilicet quod volun­ tati non repugnat habere aliquem netum elicitum qui sil ei omnino naturalis, scilicet quoad specificationem ct exer­ citium, differimus non solum verbis, sed re ipsa ; dum nos tenemus quod, ultimo fine Deo Glorioso per essentiam viso, voluntas necessario exercet netum amoris ct delectationis 203 respectu illiu»; ipse autem tenet quod libere, ut I Sent., dist. i, qu. n *, patet. Sed quoniam hoc in sequenti articulo * Gr=t» m. i. exprimetur, ideo de hoc vide infra. Unde rationes Scoti quae sunt contra naturalem appetitum bcatitudinis super• Cf. OiamtaL naturalis, idest Dei clare vbi, solvere debemus tunc’: cis «u.-a. »υ(. it. vero quae sunt contra naturam voluntatis absolute, quibus scilicet nititur probare quod voluntati repugnat habere netum elicitum naturalem omnino, cum dc modo proces­ sioni» Spiritus Sancti, libere scilicet vel naturaliter, tracta­ vimus ·, solutas credimus. iwu *» M4XIII. Circa ratione» pro conclusione adductas ·, adverte * Ct η·Β. «!. quod Scotus duo assumpta in ei» impugnat. Primo, pro­ portionem inter intellectum respectu principiorum, et volun­ l-MC- cit. om, tatem respectu fini»; dicens tam in Primo · quam Quarto** *prjec.Jnrttp.ed ubi supra, quod non tenet quoad habitudinem voluntatis ma. » rro t-r-tn.. absolute respectu volilnrum; sed quoad ordinem votitorum a * ·· lx>c. 4lt- bucn. inter sc, ct quoad habitudinem voluntatis ordinatae respectu au, «« '<*>- *4 .. ..... , *·«. > prmàHL vobtorum. Ita quod, sicut principium est cx quo pendet » «ppotit. conclusio, et cx quo scitur conclusio, ita finis est cx quo pendet id quod est ad finem, ct propter quem voluntas ordinate volens vult id quod est nd finem: non autem sicut intellectus necessario inhaeret principio, ita voluntas fini. Et hoc prob.it tripliciter Primo, ducendo ad impossibile: quin sequeretur quod, sicut conclusiones scimus neT”» °i*»· ccssnno propter principia, ita quod est ud finem neces­ sario vellemus, volito fine, quod est falsum. - Secundo, quii non est nccesse quod voluntas eundem senet ordi­ nem in actibus suis, qualem nata sunt habere volibilia cx natura *un. - Tertio, quia adhaesio intellectu» causatur ex evidentia obiccti necessario: adhaesio autem voluntatis cx nulla obiccti bonitate necessario causatur; sed libera est. sicut ropcctu boni, itn ct respectu maioris ct minoris boni. Secundo, impugnat * illum rationem, quia omnis motus ldIhU· 10 'Vf· ocedit ab aliquo immobili. Inquit enim quod illud im- r* mobile non oportet quod sit actus secundus: alioquin ca­ lefactiones procederent ab una immobili calefactione; et voluntas volens illiquid «d finem, esset sub duobus nexibus, aut saltem sub uno referente hoc ad illud. Sed est netus primus, puta ipsa voluntas. XIV. Ad has obicctioncs dupliciter respondendum arbi­ tror, prout dupliciter ratione» contra quas fiunt, adduci poscunt ad propositum ostendendum possunt enim induci, * °· Β1β· *°primo, nd concludendum appetitum naturalem respectu ul­ timi finis in communi; ct possunt induci ad concludendum appetitum naturalem respectu Dei clare visi. Et, ut patet cx dictis ·, iuxta primam intentionem, inducuntur ad ostenden- ’C*·ί>ιχ darn naturalem necessitatem quoad specificationem actus tantum: iuxta secundam vero, ad ostendendam naturalem necessitatem ct quoad specificationem ct quoad exercitium. Et quin utrumque eorum sub intentione praesenti cadit, effi­ caciam horum rationum quoad utrumque salvare intendi­ mus. Et dc primo quidem intento sollicitum esse non oportet: quia nec obicctioncs contra illam intentionem sunt factae a Scoto; sed contra naturalitatem sunt factae utro­ que modo ·, quam in voluntate possibilem fore negat. ’ 1,0 XM· Pro defensione autem secundae intentionis, dicendum est quod ratio illa non est per lucum n simili: sed cx pro­ portione quae est inter intellectum ct intellectivum appe­ titum. Et cum dicitur quod non sunt proportionales quoad necessitatem, inconsiderate dicitur: quoniam in littera pro­ batur hoc, ex eo quod primum in unaquaque re naturae ratio est; quam probationem noluit videre Scotus, quae tamen est prima radix positionis s. Thomae, ut superius* ’(tc'· pluries patuit. Ex hac enim fit quod in voluntate primum est naturae ratio; ac per hoc, naturae conditio, quae est naturalis necessitas, sibi non repugnat, sed saltem respectu sui primi obiccti, quod est ultimus linis dure visus, sibi convenit. XV. Ad primam autem obicctioncm · dicitur quod, ux in *. et. ei,·*. ? n- <7b'i : v 7 * t ΛΠ·f1·' ah. 3; Fk qu. xm. qu. v| ; I Ikrili.-rm., Icet. xiv. Soit~ J t. > .·, n. 6: Ik qu. u», «n. 3; t» secundum sic phocedhlr. Videtur quod intellectus. Quaedam autem propositiones sunt voluntas ex necessitate omnia velit quae- necessariae, quae habent connexionem necessa­ cumque vult. Dicit enim Dionysius, iv dc riam cum primis principiis; sicut conclusiones de­ Div. Xom. *. quod malum est praeter monstrabiles ad quarum remotionem sequitur voluntatem. Ex necessitate ergo voluntasremotio tendit primorum principiorum. Et his : intelle­ in bonum sibi propositum. ctus ex necessitate assentit, cognita connexione 2. Praetere t, obicctum voluntatis comparatur necessaria conclusionum ad principia per demon­ ad ipsam sicut movens ad mobile. Sed motus strationis deductionem: non autem ex necessitate mobilis necessario consequitur ex movente. Ergo assentit antequam huiusmodt necessitatem conne­ videtur quod obiectum voluntatis cx necessitate xionis per demonstrationem cognoscat. Similiter etiam est cx parte voluntatis. Sunt moveat* ipsam. 0r 3. Praeterea, sicut apprehensum secundum enim quaedam particularia bona, quite non ha­ sensum est obicctum appetitus sensitivi, ita appre­ bent necessariam connexionem ad beatitudinem. hensum secundum intellectum est obiectum intel­ quia sine his potest aliquis esse beatus: ct huiuslectivi appetitus, qui dicitur voluntas. Sed appre­ modi voluntas non de necessitate inhaeret. Sunt hensum secundum sensum cx necessitate movet autem quaedam habentia necessariam connexio­ appetitum sensitivum: dicit enim Augustinus, super nem ad beatitudinem, quibus scilicet homo Deo Qcilt quod animalia moventur risis. Ergo inhaeret in quo solo vera beatitudo consistit. videtur quod apprehensum secundum intellectum Sud tamen antequam -per certitudinem divinae ex necessitate moveat ? voluntatem. visionis necessitas huiusmodi connexionis demon­ ^ED contra est quod Augustinus dicit ♦, quod stretur. voluntas non cx necessitate Deo inhaeret, voluntas est qua peccatur et recte vivitur: et sic nec his quae Dei sunt. Sed voluntas videntis se habet ad opposita. Non ergo ex necessitate Deum per essentiam, de necessitate inhaeret Deo, vult quaecumque vult. sicut nunc ex necessitate volumus esse beati. Patet Respondeo dicendum quod voluntas non ex ne­ ergo quod voluntas non cx necessitate vult quae­ cessitate vult quaecumque vult. Ad cuius eviden­ cumque vult. tiam , considerandum est quod sicut intellectus An primum ergo dicendum quod voluntas in nihil naturaliter ct 'f ex necessitate inhaeret primis prin- potest tendere nisi sub ratione boni. Sed quia cipiis, ita voluntas ultimo lini, ut iam * * dictum bonum est multiplex, propter hoc non ex neces­ est. gunt aulenl quaedam intclligibilia quae non sitate determinatur ad unum. habent necessariam connexionem ad prima prin­ Ad secundum dicendi m quod movens tunc ex cipia; sicut contingentes propositiones, ad quarum necessitate causât motum in mobili, quando po­ remotionem non sequitur remotio primorum prin­ testas moventis excedit mobile, ita quod tota cius cipiorum. Et talibus non cx necessitate assentit possibilitas ‘ moventi subdatur. Cum autem pos- S obirefurn ... inopra/. - cbiccta... moveant aulico. apprthentiim... mwcat. - opprdtcni.t... moveant codice·.. γ) et. - Om. PB. ί) tam. - Ora. ABCDE. i) JtmonstraMa. - demonitralicmum G, JcmonthMtionet pF. eri ,ζ) hit, - hutuimudi ςοίΐίκο· ci » t, rj eu - Ont. PFGoÀ, Oi inhaeret. - adhafret cl 4 l· t) poiUMUtat. - potettat BD. od dicitur imobilitcr m autem ratio ol­ id finem, cum di­ rt, potest ur quod tot cum 'e. Bene and speusdem: quern· vc, ita nodum I Unde ratione sunt psadeitur liemate icint an, snt DO t. e Is '9 t QUAESTIO LXXXil, ARTICULUS II 207 sibilitas voluntatis sit respectu boni universalis et pliciter aliquid unum apprehendit. Et ideo secun­ perfecti, non subiicitur eius possibilitas tota alicui dum illud unum determinate movet appetitum particulari bono. Et ideo non ex necessitate mo­ sensitivum. Sed ratio est collativa plurium: ct vetur ab illo. ideo e.x pluribus moveri potest appetitus intelle­ An TERTIUM dicendum quod vis sensitiva non ctivus scilicet voluntas, et non ex uno ex neces­ est vis * collativa diversorum, sicut ratio, sed sim­ sitate. x) vh. — Om. FGa. 1 (wfH/rt7r»«».-Om. F V,j. - Ante «.r nectit Uti UD iJJunt tel!icet. Commenti*via Cardinalis Caiotani clarus. - hi corpore una conclusio responsita III. Circa illam propositionem, scilicet quod voluntas quaesito negative : Voluntas non quaecumque vult, cx non necessario inhaeret Deo in speciali, occurrit dubium necessitate vult. - Probatur cx proportione intellectus ct vocx ­ duplici capite. Primo, cx Scoto, in Primo, dist. i. qu. iv ·, • tali Wt. j. luntatis, sic. Voluntas inhaeret fini ct hi* quae sunt nd qui non propositionem in *c, sed in comparatione ad ra­ finem, proporrionalitcr ut intellectus principii* ce conclu­ tiones pro alia conclusione, scilicet quod voluntas necessa­ sionibus : sed intellectus necessario quidem aMcntit princi­ rio inhaeret ultimo fini in universali, impugnat illam, di­ piis ct conclusionibus demonstratis, nun autem contingen­ cens quod ratione·» illae, si acceptantur, concludunt contra tibus aut indemonstratia: ergo voluntas necessario quidem hoc. Sed quoniam illae rationes hic non ponuntor a inhaeret fini ct necessario ac evidenter connexis fini, non s. 'Ihomu, sed alibi ·; ct unico verbo respondetur Scato, », an. 3. autem contingenter aut incerte connexis. Non ergo omnia quod scilicet cx defecto apparentiae divinae bonitatis boc cx necessitate vult. provenit; ideo omittantur hic. * Sapri ^1. lx, Maior ex II Physic. · stabilita est - Minor palet distin­ Secundo, cx doctrina s. Thomae·, qua tenet quod omnis •fi. j. guendo duo genera conclusionum; scilicet contingentium, creatura dihgit naturaliter plus Deum quam scipsam. Ex ct necessariarum; ct rursus necessariarum demonstratarum, hoc enim arguitur sic. Voluntas nostra naturaliter diligit ct demonstrabilium quidem sed non demonstraturum. Et bonum proprium ergo Deum. Tenet sequela: quia natu­ similiter cx parte voltiorum fiat distinctio, Et omnia clara raliter plus diligit Deum quam se. Et loquimur dc Deo sunt in littera. in speciali: aie enim esc principium naturalia esse amnium, II. Veruntamen adverte, nd intellectum litterae, quod ct naturaliter diligi dicitur ob omnibus. quatuor appetibilia s/Hiomas numerat beatitudinem. Deum, IV. Ad hoc dupliciter dici pnteM. Primo, quod acquiea quibus Deo inhaeremus, et quae Dei sunt. Quae aliter vocntur Iv naturaliter utrubique. Quoniam hic sumitur na­ ordinanda sunt secundum et aliter quoad nos. Nam turaliter ut distinguitur contra libere, ut patet ex dictis ·; • Ct o«o. t, 0secundum se, Deus ipse habet primo rationem finis ct bca- cum autem dicitur quod omnis natura intellectualis natu­ titudini* ; deinde ea quibus Deo inhaeremus; deinde beati­ raliter plus diligit Deum quam sc. sumitur naturaliter ut tude in communi; en autem quae Dei sunt, ad finem, non distinguitur contra supcrnaturaliter. Intendunt enim Ducto­ finis sunt. Quuad nos vero, bcatitudo in communi primo res quod non solum cx infusa caritate, sed cx natura incli­ habet finis rationem; ct deinde Deus, et ea quibus Deo in­ namur nd Deum plus quam nos ipsos amandam: quamtis haeremus: qum nos beatitudinem appetimus naturaliter, diversimode, quia natura ud illum inclinat ut principium Deum autem per investigationem. Et huius ratio est. quia naturae, sed cantes ut principium caelestis patriae. obiectum voluntatis integratur cx duobus, scilicet bonitate, Secundo dici potest quod, etiam sumendo univoce hic ct apparentia: bonum enim cognitum tantummodo est ap­ ct ibi naturale, adhuc sahatur intentum. Quia cum loqui­ petibile. Et proptcrca, quamvis Deus sit ia sc mirius et emi­ mur de cimone elicito, semper supponitur cognitio: eo quod nentius universale bonum quam bcatitudo in communi, incognita diligere nequaquam possumus; et proptcrca omnis quin tamen non est evidens ct apparens nobis sub tali ra­ inclinatio voluntatis ad amandum, est ad cognitum. Unde tione. sicut bcatitudo; ideo in littera cum fine, beatitudine 1 quaelibet creatura intellectualis inclinatur naturaliter ad plus scilicet, coordinator, cum differentia tamen apparentis et amandum Deum cognitum, quam se cognitam. Sed quo­ non apparentis; ct inter ea quae sunt ad finem, quodam­ niam ipsumet est sibi naturaliter evidens, ideo simpliciter modo numeratur. Unde ei tria necessario attribuuntur, ct naturaliter se amat; Deu* vero non naturaliter est creaturae quod in eo solo vera bcatitudo consistit, atque illi connexa evidens, ct ideo in littera dicitor quod non naturaliter ncceswrio appetantur illo viso : ct haec spectant ad ratio­ amator. - Unde consequentia opposita est neganda. Et ad nem finis. Et quod voluntas non necessario inhaeret illi, probationem, distinguendum c*t dc Deo cognito, vcl non nec his quae illius sunt, nisi postquam videtur: ct hoc cognito. Et h.iec intclligc extendendo litteram nd Deum spectat ud rationem non apparantis. Et quod ea quibus ut est omnis esse principium naturale: quoniam ti cudens Deo inhaeremus, sunt ut conclusiones necessarium, occul­ esset, naturaliter amaretur plus quam sivere ct esse pro­ tam tamen, connexionem habentes cum beatitudine: ct hoc prium. spectat ad rationem cius quod est ad finem, ha ut non V. Circa id quod supponit conclusio ista, scilicet quod Deus ipse numeretur inter ea quae sunt ad finem; sed omne rohtuin aut amatur ut finis, aut ad finem, dubium apparentia cius, ct coniunctio ipsius nobucum. Et proptcrca occurrit cx Scoto, in Primo, dist. 1, qu. 111, et in Quarto, notnnter in littera inter ea quae necessariam habent con­ di%t. xlîx, qu. x. Quod enim boc hic supponatur, patet cx nexionem cum beatitudine, sicut conclusiones cum prin­ eo quod aliter non evacuaretur sufficienter quaesitum. Quae­ cipio, non numeratur Deus, sed ea quibus Deo inhaeremus. ritur enim hic an omnia de necessitate voluntas velit: ct Adverte secundo quod, cum cx pane intellectos quatuor respondetur tantum de fine, ct eo quod propter finem ama­ enumeraverit littera, scilicet principia, conclusiones contin­ tur, quasi omnia amentur aut ut finis aut ad finem. Si gentes, demonstratas, et demonstrabiles, ct totidem dixerit namque tertium esset appetitorum genus, satisfactum non esse involuntate; tria tamen in voluntate numeravit, sci­ esset quaesito. licet beatitudinem ut finem, ct cligibilia ad utrumlibet ut Quod autem dubium hoc sit, ex contraria Scoti opi­ contingentia, ct divina ut necessaria demonstrabilia. Quartum nione habetur. Distinguit ergo primo in communi ipse autem, scilicet necessaria ut demonstrata, omisit: non quia triplex genus appetitorum; scilicet finem, et ad finem, ct nulla sunt, sed quia manifesta sunt, ur esse, vivere, nossc, neutrum. Et probat, primo, quia voluntati potest otferri negatio mali, etc. Haec enim ct similia necessitate naturali tripliciter bonum: scilicet propter sc, propter aliud, ct ab­ appetimus quoad specificationem actus, quemadmodum bea­ solute. Primum habet rationem finis; secundum ad finem; titudinem: quamvis minus quam beatitudinem; propter quod tertium neutrius. per accidens appetunt aliqui, occidentes sc, non vivere. Secundo, in speciali arguit quod non quidquid appetiέ Svauuc Tuxou I). Τι·"·ιη T. II. itulus T * Cf. num. v. fur, appetitur propter hunc finem qui est bcatitudo. Primo, quia voluntas potest velle aliquid non propter bcatitudinem, ut ly non tenetur pure negative. Tum quia non qunndocumquc voluntas vult aliquid, intellectus cogitat dc bcatitudine: ergo nec ipsa vult propter beatitudinem. Tum quia intellectus potest cognoscere ct offerre aliquid ut in sc bonum, non ut ad beatitudinem: ergo ct voluntas po­ test velle absolute illud. - Secundo, quia voluntas potest velle aliquid non propter beatitudinem, ut ly non tenetur contrarie; ut patet in certe tenente beatitudinem in Deo etc., et sciente fornicationem contrariari, ct tamen volente for­ nicationem. VI. Ad evidentium huius ambiguitatis, sciendum est quod id quod facit dubitare in re hac, est quia quaedam sunt quae absolute velle aut nolle dicimus, quae tamen in or­ dine ad finem aliter voluntas appetit, ut patet dc proiectione mercium in mare: hunc enim nauta nolle dicitur; ct tamen, attento fine, salute scilicet quae cx allevi itione navi» speratur, vult. Unde videtur quod projectio mercis sit obicctum nolitionis, nec ut finis, nec ut ad finem: ct similiter accidit m aliis huiusmodi. - Vcruntnmcn U diligen­ tius consideremus» non est hoc tertium genus appetibilium: sed latet ibi quidum appetendi modus, participans modum quo appetitur finis, ct modum quo amatur quod est nd finem; ct ideo medius non per abnegationem, ut Scotus dixit, *cd per participationem (si tamen sic in hac materia loqui licet). Appetuntur siquidem haec ut ad finem, non formalitcr, sed virtualiter: ideo namque Christus ct marty­ res volebant vitam, et non mori, absolute, quia haec ab­ solute consonant bcatitudini, quam naturaliter appetunt ; quod est virtualiter propter finem appetere. Et rursus, ap­ petuntur haec ut finis, pro quanto habent hunc conditio­ nem finis, quod propter bonum aut malum proprium in eu amantur vcl refutantur; et non ut actualiter relata in aliud. Quocirca, quia medium modo huius, modo illius extremi induit rationem; ideo % «plentis erit lectoris discer­ nere quomodo, iuxta diversa proposita, haec amari aut odio haberi dicantur. VII. Ex his autem patet responsio ud Sentum *. Nam quamvis sit aliquod bonum secundum proprium bonitatem, non tamen sine dependentia a primo bono : et non solum ita in re, ct appctibihtatc cx pane rei. sed proponionabter quoad nos. Ita quod. Licet multa sint a nobis appetibilia pro­ pter proprias bonitates, non tumen sine dependentia ad primum appetibile α nobis, quod est bcatitudo in communi; sicut nullum complexum est cognoscibile sine dependentia ad prima cognita α nobis, scilicet prima principia, propter ordinem essentialem omnium ad primum. Falsum est ergo inveniri tertium appetibile per nbnegationem utriusque. Nec intellectus potest proponere absque actuali vcl vir­ tual! seu implicita dependentia ad beatitudinem: ct simi­ liter nec voluntas potest aliter velle. - Nec obstat dc fornicatorc ex proposito, etc. Quoniam nihil refert bonum sci apparens in ordine ud beatitudinem absolute: putat enim nonnihil bcatitudinis participare, faciendo quod vult. \t si instetur inferendo: Igitur praeter finem ct ad finem est neutrum, sive illud sit medium per abnegationem, sive per participationem : - dicendum est quod, secundum ve­ ritatem. simpliciter loquendo, quodlibct quod actualiter ap­ petitur, aut ut finis nut ut ad finem appetitur. Quoniam ct mortem recusant martyres propter esse, ct ipsam acce­ ptant propter Christum: ct similiter nauta mercis incturam recusat propter bonum tuendum, ct illam vult propter eva­ sionem. Et sic dc aliis. VIII. Ctrcn illa verba litterae, scilicet quod voluntas vi­ dentis Deum necessario inhaeret Deo. dubium occurrit cx Scoto, in Primo, dist. i, qu. iv ·. Et consistit vis rationis suae ♦ Coamrty. m hoc. Voluntas Pauli sidentis et non videntis Deum, eo­ dem modo sc habet * et non videndo, contingenter inhaeret Deo ergo etiam videndo, contingenter inhaeret. - Antece­ dent probatur: quia stat aequalem esse caritatem in vidente, et non vidente. Et si diceretur quod voluntas non eodem modo sc ha­ bet in vidente et non vidente, propter ipsam differentiam quae est inter visum et non visum ■ contra. Deus visus a seipso cognito et non viso, non differt nisi sicut magis ct minus approximatum obicctum; ergo non differt penes necessario et contingenter amari, sed penes magis ct mi­ mis amari. - .Antecedens hoc patet. - Et consequentia pro­ batur. quin maior ti minor opproximatio agentis non fe­ cit necessarium vcl contingens, sed magis vcl minus, ut IX. Ad haec breviter dico quod voluntas non eodem modo sc habet, quoniam aliter sc habet respectu visi, ct non visi: quia haec spectant per sc ad obiecti differentiam, eo quod bonum cognitum, et non bonum absque cognitione, est obicctum voluntatis. - Et f.ikum est quod visum et non visum differant tantum sicut magis et minus in eadem specie: immo differunt sicut res diversarum rationum obiectivarum. ita quod Deus visus est obicctum diversae ratio­ nis obicctivac a seipso cognito citra visionem. Quod si quis non penetrat, ex hoc percipiat effectu, quod visus beat, non visus non: constat enim quod beatus est alterius ra­ tionis α non beato. Cetera Adam argumenta vide, si vis, in Capreolo, in Primo, dist. i. qu. m *. *· ARTICULUS TERTIUS UTRUM VOLUNTAS SIT ALTIOR POTENTIA QUAM INTELLECTUS Art. tcq^ td i : U‘ II”, qu. vxui, ori. 6. ftd t ; Π Seat., dlit xxv, »rt. 3, ad 4; III, dhL nmi, qu. 1, art. 4; III Dc Vent., qu. txit. arx ii; De V:rtnt., qu.ii, on. 3, ud is, i3. sic proceditur. Videmr quod voluntas sit altior potentia quam intel­ lectus. Bonum enim et finis est obic­ ctum voluntatis. Sed finis est prima et allissima causarum. Ergo voluntas esi prima et altissima potentiarum. 2. Praeterea, res naturales · inveniuntur pro­ cedere dc imperfectis ad perfecta. Et hoc etiam in potentiis animae apparet: proceditur enim de sensu ad intellectum, qui est nobilior. Sed na­ turalis processus est de actu intellectus in actum voluntatis. Ergo voluntas est perfectior et nobi­ lior potentia quam intellectus. d tertium S a) naturales. - materiales FGj. Coat. Gent., cap. xxn; 3. Praeterea, habitus sunt proportionali po­ tentiis, sicut perfectiones pcrfcctibilibus. Sed ha­ bitus quo perficitur voluntas, scilicet caritas, est nobilior habitibus quibus perficitur intellectus: di­ citur enim I ad Cor. .xiu ♦: 57 noverim mysteria ·'·<»·. omnia, et si habuero omnem fidem, caritatem au­ tem non habeam, nihil sum. Ergo voluntas est ahior potentia quam intellectus. Sed contra i si quod Philosophus, in X Ethic. \ ponit altissimam potentiam animae esse intelle­ ctum. Respondeo dicendum quod eminentia alicuius ad alterum potest attendi dupliciter: uno modo, ? • Qq.vU, *rT-’ -g. xsvu, dcm n, ct riam, ionc, : non idem obic•atio>d si beat, s ra». in QUAESTIO LXXX11, ARTICULUS III 299 simpliciter; nlio modo, secundum quid. Conside­ obiccta intellectus, sunt m mente. Quando igitur ratur nutem aliquid tale simpliciter, prout est se­ res in qua est bonum, est nobilior ipsa anima, in cundum scipsum tale: secundum quid autem, qua esi ratio intellecta; per comparationem ad prout dicitur tale secundum respectum ad alte­ talem rem. voluntas est altior intellectu. Quando rum.- Si ergo intellectus et voluntas considerentur vero res in qua est bonum, est infra animam; secundum se, sic intellectus cminentior invenitur. lune etiam per comparationem 1 ad talem rem, Et hoc apparet ex comparatione obtectorum ad intellectus est altior voluntate. Unde melior est invicem. Obiectum cnim intellectus est simplicius amor Dei quam cognitio: c contrario autem me­ ct magis absolutum quam obiectum voluntatis: lior est cognitio rerum corporalium quam amor. nam obiectum intellectus est ipsa ratio boni ap­ Simpliciter tamen intellectus est nobilior quam petibilis; bonum autem appetibile, cuius ratio est voluntas. in intellectu, est obiectum voluntatis. Quanto au­ Ad primum ergo dicendum quod ratio causae tem aliquid est simplicius ct abstraction, tanto se­ accipitur secundum comparationem unius ad al­ cundum se est nobilius et altius. Et ideo obiectum terum , et in tali comparatione ratio boni prin­ intellectus est aliius quam obiectum voluntatis. cipalior invenitur: sed verum dicitur magis ab­ Cum ergo propria ratio potentiae sit secundum solute , cl ipsius boni rationem significat. Unde ordinem ad obiectum, sequitur quod secundum cl bonum quoddam verum est. Sed rursus cl se et simpliciter intellectus sit ultior et nobilior ipsum verum est quoddam bonum; secundum voluntate. quod intellectus res quaedam est, cl verum finis Secundum quid autem, ct per comparationem ipsius. Et inter alios fines iste finis est excellen­ ad alterum, voluntas invenitur interdum altior in­ tior; sicut intellectus inter alios potentias. tellectu ; ex eo scilicet quod obiectum voluntatis Ad secundum dicendum quod illud quod est prius in altiori re invenitur quam obiectum intellectus. generatione ct tempore, est imperfectius: quia in Sicut si dicerem auditum esse secundum quid uno et eodem * potcnlia tempore praecedit actum, nobiliorem visu, inquantum res aliqua cuius est et imperfectio perfectionem. Sed illud quod est r sonus, nobilior ? est aliqua re cuius est color, prius simpliciter ct secundum naturae ordinem, quamvis color sil nobilior et simplicior sono. Ut est perfectius: sic enim actus est prior potentia·. *n • qc enim supra* dictum esi, actio intellectus consistit Ei hoc modo intellectus est prior voluntate, sicut in hoc quod ratio rei intellectae est in intclli- motivum mobili, et activum passivo ♦: bonum ·»·»’· T gente; actus vero voluntatis perficitur in hoc ’ enim intellectum movet voluntatem. quod voluntas inclinatur ad ipsam rem prout in sc Ad tertium dicendi m quod illa raiio procedit cst‘ ideo Philosophus dicit, in VI Afetaphys.*, de voluntate secundum comparationem ad id n ’quod bonum et malum, quae sunt obiccta volun­ quod supra animam est. Virtus enim caritatis esi tatis, sunt in rebus; rerum et falsum, quae sunt qua Deum amamus. » nobilior. - H subliciae ^JUunt BO. - Ji.lccn po»l tcpxtu «o· bititor addunt sr. Ί) in hoc. - cx ca PF.it. • An. J, €oetr· coodav. 4- · Ct Alta CoXt, 1 Z) per comparationem. - In cwnparatlatte P. t) d «jdetn. - coJrmptc I’dJ·. Commonl::u‘ia Cardinalis Caietani x. rrvLts durus.- In corpore articuli quatuor: primo, dis­ sc; intellectu» vero nd rationem conceptam. Et auctoritate tinguitur titulus; secundo, respondetur iuxta primum Aristoteli·», VI Metaphys. - Consequentia vero haec secunda sensum; tertio, iuxta secundum; quarto, colligitur totalis declaratur: quia interdum res in qua bonum amatur, est responsio in speciali. altior anima, ut Deus ; interdum inferior, ut creatura cor­ Quoad primum, nobilius dupliciter: simpliciter, ct se­ poralis. cundum quid. Declarantur termini: nobilius simpliciter, Prima \cro consequenda principalis declaratur duplici­ idest secundum sc; secundum quid, idest in ordine ad ter. Primo, exponendo quod hoc est esse nobilius secun­ alterum. dum quid, cx ratione comparationis ad alterum, habere II. Quoad secundum : Intellectus est potentia nobilior scilicet obiectum interdum in atriori rc. - Secundo, exemplo simpliciter quam voluntas. - Probatur sic. Obiectum intel­ de visu ct auditu respectu rei coloratae et rei sonorae. lectus est simpliciter nobilius ubiccto voluntatis: ergo. IV. Quoad quartum, tria concluduntur, scilicet: Amor Antecedens probatur: quia est simplicius ct magis abso­ Dei est nobilior cognitione cius. - Cognitio corporalium lutum. Quod probatur, quia est ipsa ratio boni, quod est nobilior est eorum umore. - Simpliciter autem est intelle­ obiectum voluntatis ; constat cnim quod ratio simplicior ct ctus nobilior voluntate, absolutior est eo cuius est ratio. - Consequentia probatur: V. Circa rationem pro prima conclusione ·, dubium oc­ quia propria ratio potentiae est secundum ordinem ad currit quadrupled ter. Primo, Scotus in Quarto, dist. xliv. obiectum. qu. iv, arguit contra ilhun propositionem ; Ratio ven est Ili. Quoad tertium: Voluntas est interdum nobilior se­ nobilior ratione boni. Quia aut intendis realiter. Et sic est cundum quid intellectu. - Ubi nota duas conditiones: sci­ falsum: quia *unt una ivs. ct consequenter neutra secun* licet secundum quid, ct interdum. Probatur sic. Obiectum dum rem est altera nobilior. - Aut secundum rationem voluntatis interdum invenitur in atriori rc quam sit obie­ consequentem opu* intellectus. Et sic non c>t ad propo­ ctum intellectus: ergo voluntas secundum quid est inter­ situm , quia hoc 0t relatio rationis ; constat cnim quod relatio rationis non ost formalis rario pnmi obiccti itucldum nobilior intellectu. Antecedens probatur sic, Obiectum voluntatis est in Icctiis aut voluntatis. - Aut secundum rationem anteceden­ rebus, intellectus in anima ; ergo est interdum in ahinri rc tem opus intellectus cx natura rei. Et tunc oportet probare quam obiectum intellectus. - Hoc antecedens probatur du quod istac ratione». scilicet boni ct veri, addant aliquid plicitcr. Ratione: quia actio voluntatis terminatur ad res in absoluti supra rationem entis : quoniam tunc duarum ra- T po- ha- , est : di- teria · Ver». 2 au: est /C.*. * Cap. rn,B.2 ’ -S.Tb.k^ v elle- uius odo, 3οό QUAESTIO LXXXII. ARTICULUS III tîonum distinctarum supponitur alteram altera este nobi­ liorem. quando non aunt formalitcr relativae. VL Secundo, arguit contra illam aliam propositionem suppositam, scilicet: Bonum est obiectum voluntatis, et verum intellectus. « Primum >, inquit, « est dubium: sc• ai. 4«. i». eundum vero est falsum, ut in Primo, dist. m. qu. nr probarum fuir ». - Sed ad haec dictum est in qu. xvt. Λ urt. i ·. meni. nam. ». · VII. Tertio, arguo contra illam propositionem Quanta aliquid est abstractius, tanto nobilius. Aut loqueris dc obs­ tructione secundum esse, aut secundum rationem. Si se­ cundum rem, quamvis maior sit vera, minor tamen est falsa: quia ratio veri non est absolutior ratione boni se­ cundum rem, cum sint una res verum ct bonum. - Si se­ cundum rationem, quamvis minor sic ver», ipsa tamen pro­ positio maior evidens non est: quia abitractio negatio est, nullam dicens perfectionem, nisi forte ratione imperfectionis negatae, puru materine vel potentiae. In proposito autem, constat quod verum non dicitur obstrictius quiu magis re­ cedat n materia aut potentia: cum bonum, u quo abstrahi dicitur verum, neque materium neque potentiam nliquam includit, ut palet cx eo quod octui purissimo convenit. Ergo ex hoc quod abstraction est serum, non habetur quod sit nobilius’, quamvis optime habeatur quod sit prius natura. VIII. Quarto, arguo contra probationem antecedentis, scilicet, quia ratio ipsa boni est obiectum intellectus, bo num autem ipsum est obiectum voluntatis. Primo, quia fahe bc chimaerica videtur differentia ista inter bonum ct boni rationem, quod ista intellectus, illud voluntatis sit. Quoniam boni nitio bonitas est; bonitas nutem ratio for­ malis est obiccti voluntatis, eo quod bonum, inquantum *s5ffc iccc'i’ ’ boHum. appetibile est, I Elhic ·. Ergo ct bonitas ct bonum ad voluntatem spectant. Immo plus: Ergo est implicatio in adiecto, quod bonum sit proprium obiectum voluntatis, ct bonitas non sit obiectum illiui. Secundo, quia aut nomine ‘obiccti intendis obiectum formale: aut tantummodo esse obiectum, idest terminare aerum illius potentiae, obitei illi, etc. Si de obiccto formali locutio est, falsum muniiotc est quod boni rado sil obie­ ctum intellectus : nam obiectum formale intellectus est entis aut veri ratio; non boni, cuius ratio est obiectum formale voluntatis. - Si autem per esse obiectum intelle­ ctus ct voluntatis nihil aliud intendis quam terminare actus intellectus ct voluntatis, intclligi scilicet ct amari; primo sequitur quod differentis assignata nulla est : quia hoc modo non solum boni ratio, sed bonum est obiectum intellectus, utrumque enim intelligitur; et utrumque similiter est obie­ ctum voluntatis, quia utrumque amatur. Secundo sequitur quod non habeatur intentum : quia ex nobilitate diversa formalium obtectorum iudicnnd.i est nobilitas simpliciter et secundum se potentiarum. quae in littera inquiritur; ct non ex nobilitate partis subicctivae obiccti, qualis est boni nitio respectu obiccti intellectus. • Lee. cil. IX. Contra conclusionem ipsam arguit Scotus * cx dictis tusi. v. * C/. IODJ, tu. in secunda conclusione ·. Primo, sic. Amor superiorum est nobilior cognitione eorum, per te : ergo actus voluntatis secundum genus suum est nobilior actus: ergo voluntas intellectu. - Tenet sequela: quia si optimum est nobilius * (X Arittol. . optimo, ergo et genus genere, ct species specie ·. bb. Ut. cap. u. n. 1*. Secundo, sic. Actus coniungcns obiecto secundum nobi­ lius esse, est nobilior simpliciter. Sed actus voluntatis re­ spectu obiecti beatifici, coniungit obiccto secundum nobilius esse, quia ut in se est; actus vero intellectus, ut est in cognoscente. Ergo. - Probatur maior. Quia actus intentum habet perfectionis rationem, inquantum coniungit obiecto perfecto: qui ergo ex genere suo coniungit obiccto secun­ dum perfectius esse, est ex genere suo simpliciter perfectior. X. Circa differentiam positum inter intellectum ct volun­ * Ct. βμ*>· >α tatem in secunda conclusione ex auctoritate Aristotelis • α. nae. ν. dubium occurrit cx Scoto, ubi supra ·. Inquit enim quod in hoc non est differentia inter intellectum et voluntatem, quoniam proportionaliter uterque ad extra et intra termi­ natur. Nam cognitio intuiliva terminatur ad rem in se, ct similiter dilectio illam sequens: et cognitio abstractive ter­ minatur ad rem in anima, ct similiter dilectio illum sequens. Ergo nulla est differentia. - Auctoritas vero Philosophi non iuvat quia loquitur dc cognitione abstractive. et dc volun­ tate desiderativa, non respectu obiccti, sed respectu termini seu clfcctus, quia res futura est. XI. Ad obicctioncs Scoti contra illum propositionem, Ratio veri est nobilior ratione boni ·, respondetur quod, ut • CL ct*. t. pluries dictum est ·, sermo est de rationibus formalibus re­ • Cf.qvr.et.1. Coaertic u, rum, distinetis tumen actunlitcr sola ratione; ita quod ipsae «1 rationes non sunt ab intellectu, sed distinctio carum actua*«*>. u. litcr. Cum ergo arguitur, /lui est nobilior realitcr etc, di­ citur quod est nobilior formalitcr, seu secundum ruti on era formalem praevenientem intellectus opus tnm in se qunm in sua distinctione virtual» ab alia, ut comparatio secun­ dum nobilitatem habeat distinctionem extremorum praeve­ nientem. Unde non est opus fingere distinctionem aliquam actualem cx natura rei inter eas: ad omnia enim sufficit quod distinguuntur virtualitcr. Distingui enim virtualitcr est habere ct vindicare tibi omnia ad distinctionem pertinentia, uc si essent distincta; ut in materia dc distinctione divino­ rum dictum est - Nec oportet propterca supponere aut 'Q·. 141Λ.ΙΛ1, (;οτλ· • / (îUibiltat Μ»· nn. f^ntinr ? η tl q >ι c fc q c ti e c o e tt b d • q re m m E 5. nt ub ne liç P« id< ini dit • Ct. DU3. t'». ess rat ho ma hm qu· per ut QUAESTIO LXXXII, ARTICULUS III volun:nnini ncin, >d, ut ’ Cf. nom, r. ns rc- · CL v. «π-if . C//mm,Cntnsir«t. num. Il aq. in, CtUa- art. ifConimna. ·.. di“· man [Uam cuneveuain ffidt r eat alia, inoaut ’Qu.lDIMfWU, Comment, παβ. rns: vtu. 1res five n/a îtïo * CT. no®. m un­ us: iter naod • · >1$1 >d, Ct im ae od om nt ηί ta e; JC cr i- * Cf. If5n o s * n it c ί­ ο » a t j 1 » c e 9 1 t > r ddo. on. quod quid est autem significat idem ex parte conditionis obicctivae. - Oritur secundo intenta differentia in littera, quod obicctum intellectus sit abstractius obiccto voluntatis. Quia quaelibet res ut habet rationem quod quid est. est abstractior seipsa ut habet netum existentiae : illo modo est obicctum intellectus, hoc voluntatis. Ubi adverte divinum s. Thomae ingenium, quod cum de nobilitate inter obicctum intellectus ct voluntatis tractaret, et in obiccto utroque sit considerare duo, scilicet rationem obicctivam, ct conditionem obicctivam secundum quam ratio obicctiva obicctum est ; ct rationes obicctivac sint una res non solum rcalitcr, sed formalitcr. seclusis relationibus rationis, ut patet de entitate ct bonitate: ad ostendendam differentem eorum nobilitatem, ad conditione» obicctiva» se convertit. Et obiccta intellectus et \oluntnti» ut obiccta sunt formalitcr ct per « considerans, ostendit quod obic­ ctum intellectui est abstractius, idest ratio formalis obicctiva intellectus ut obiicitur intellectui, est abstractinr ratione formali obicctiva voluntatis ut obiicitur voluntati, dato etiam quod illa ratio sit eadem cum ista: itu quod abstractor» maior directe ponitur in conditione objective, ac per hoc in obic­ cto ut obicctum est. Ostendit nutem hoc, quia obicctum intellectus est res ut quod quid est; voluntatis autem ut habens esse. Constat enim quod quod quid est nbstractiu» est habente esse: ita quod in ipso Deo, cuius quad quid est est existentia, abstractor secundum rationem est existentia ut quod quid est, qunm ipsamet ut est existera in actu exercitu. Et aie simpliciter obicctum intellectus est abstroctius obiccto voluntatis, formalitcr loquendo. XV. Et per hoc solvitur potissima objectio quae contra hinc remanserat rationem, scilicet Esse est nbstractius quidditate, quia contrahitur per llhm; in cuius signum, utpote abstrnctivuni, ponitur nomen propriissimum putBr· nomen Dei, Ergo ratio form.dii obiecti voluntatis est abs­ tractor ratione formali obiecti intellectus. - Iam enim patet quod esse dupliciter sumi potest: scilicet in actu exercito ipsius existentiae; ct per modum quidditaris. Er quod ut exercet existentiam, addit supin scipsum ut quod quid est. Et consequenter ut obicctum intellectus, est abstracti u>: quia est obicctum voluntatis secundum quod stat in netu exercito existentiae; intellectus autem, secundum quod ra­ tionem habet quidditatis cuiusdam m seipso. XVI. Ex his autem facile respondetur nd obiccta. Ium enim patet quid nomine obiecti intelligitur: scilicet obic­ ctum ut obicctum, idest ratio obiecti cum conditione cius obicctiva. Et quid nomine rationis boni: scilicet quod quid est non solum boni ut sic, puta bonitas; sed boni quali­ tercumque sumpti. Et quid nomine boni: scilicet ipsum bonum ut sic, quod nihil aliud est dictu quam res in or­ dine nd esse conveniens. Unde cum dicitur in prima obiectione quod tam bonum quam boni ratio spectat ud voluntatem, quia bonitas ctc.:respondetur quod boni ratio potest accipi dupliciter, uno modo ut ratio, nlio modo ut existons; et quod secundo modo spectat ad voluntatem, primo modo ad intellectum. El quia de ipsa ut habet rationem quod quid est loquebatur s. Thomas, ideo vocavit cam appropriate vocabulo ratio­ nem boni. Cum vero in secunda obiectione dicitur, Aut nomine obiecti intendis obicctum formale etc.: - respondetur quod nomine obiecti proprie et explicite neutrum illorum intclligimus; sed obicctum ut obicctum est, quod constituitur per conditionem obicctivam rationis formalis obiecti. Et ideo cum arguitur falsum esse quod ratio boni sit obicctum intellectus, dicitur quod ratio boni, ut ratio est, est con­ ditio obicctiva, ac per hoc constituit obicctum intellectus in ’° Cia esse obiecti, ut patet ex dictis ·. Nec hoc magis convenit rationi boni quam veri, ct cuiuscumque alterius, quoniam hoc convenit rationi ut ratio est: sed adductu est boni ratio mugis qunm aliorum, quia ud ipsum fiebat comparatio. Et haec est directe et explicite intentio litterae; uc si dixisset quod bonum abstraction modo offertur intellectui, quia per modum rationis ct quod quid est, qunm voluntati, quia per modum ipsius entis boni; ct ideo obicctum intellectus ut sic, nbstractius est qunm obicctum voluntatis ut sic. 3οι XVII. Qma tamen implicite subintclligiuir in obiecti no­ mine etiam ratio formali» obicctiva sic conditionem, potest de ratione illa quoque implicite tacta salvari littera (quam­ vis non sit opus) dupliciter. Primo, quin ens ct bonum convertuntur ct sunt idem, ct nulla est entis ratio quae non sit boni ratio; cum ratio entis «it ratio obicctiva, ve­ ridice qunque dici potuit quod boni ratio est obicctum formale intellectus: boni enim ratio non solum bonitas, sed entitas est, ct quaecumque alia ratio. - Dicitur secundo, ct m idem redit conclusio, quod boni ratio insinuat omne quod quid est ut sic fecit enim «. Thomas, ut «oliti sunt doctorcs nb uno insinuare cetera. Merito nutem magis me­ minit rationis boni : quiu respectu obiecti voluntati», quod bonum est, maiorem abstractioncm ostendere valebat in obiccto intellectus. Ita quod perinde est ac si dixisset: Obicctum intellectus esse abstractiu» obiecto voluntatis, manifestat quia etiam in ipso voluntatis obiccto id quod intellectus obicctum est, ut sic, nbstractius est eo quod vo­ luntati obiicitur; quoniam voluntati obiicitur ipsum bonum, intellectui autem illius ratio. XVIII. Nec fallaris cx his concipiendo aliud esse quod apprehenditur, ct aliud quod appetitur: cum impossibile obicjlidter ICS est debus tanto n quo com­ tale m is inquia inda: finis d est n in indo Mini, ncm m ct in· proum. udit >micut nils um · C. nt>a. xiu, lior ris. sit diw; IQC :m lix- ns da ci es in Λ- i: iG It s- •* IS id s t , · Ar- >- * QUAESTIO LXXX1I, ARTICULUS IV 3o3 ARTICULUS QUARTUS UTRUM VOLUNTAS MOVEAT INTELLECTUM Γ IP*. qj. u, *rt. t; II Cant. Gent., np. wiî Di IW^ qu. nn, art. ta; Dr Maio, qa, π. tUARTUM sic proceditur. Videtur quod untas non moveat intellectum. Mo­ is enim est nobilius et prius moto: a movens est agens; agens autem est nobilius patiente, ut Augustinus dicit XII super ‘.?r n‘ . 6Vw. ad lift. · et Philosophus in III de Anima x. intellectus est prior et nobilior voluntate, ut •Aitimeu supra * dictum est. Ergo voluntas non movet in­ tellectum. 2. Praeterea, movens non movetur a moto, nisi forte per accidens. Sed intellectus movet vo­ luntatem ; quia appetibile apprehensum per intel­ lectum est movens non motum ; appetitus autem movens motum. Ergo intellectus non movetur a voluntate. 3. Praeterea, nihil velle possumus nisi sit in­ tellectum. Si igitur ad intelligendum movet vo­ luntas volendo intelligcrc, oportebit quod etiam illud velle praecedat aliud intelligcrc, et illud intelligerc aliud velle, et sic in infinitum : quod est impossibile. Non ergo voluntas movet intellc1 cnim ·. Sed contra est quod Damascenus dicit *, quod in nobis est percipere quamcumque volumus ar­ tem, et non percipere. In nobis autem est aliquid per voluntatem; percipimus autem artes per in­ tellectum. Voluntas ergo movet intellectum. Respondeo dicendum quod aliquid dicitur mo­ vere dupliciter. Uno modo, per modum finis; sicut dicitur quod finis movet efficientem. Et hoc modo intellectus movet voluntatem: quia bonum intellectum est obiectum voluntatis. et movet ipsam ut finis. Alio modo dicitur aliquid movere per modum agentis; sicut alterans movet alteratum, et im­ pellens movet impulsum. Et hoc modo voluntas movet intellectum, ct omnes animae vires: ut ΛΐΤ4· Anselmus * dicit in libro de Similitudinibus **. Cuius ratio est, quia in omnibus potentiis activis ordinatis, illa potentia quae respicit finem uni­ versalem, movet potentias quae respiciunt lines particulares. Et hoc apparet tam in naturalibus quam in politicis. Caelum enim, quod agit ad universalem conservationem generabilium ct cor­ ruptibilium. movet omnia inferiora corpora, quo­ rum unumquodque agit ad conservationem pro­ priae speciei, vel etiam individui. Rex etiam, qui? intendit bonum commune totius regni, mo­ vet per suum imperium singulos praepositos ci­ vitatum, qui singulis civitatibus curam regiminis impendunt. Obiectum autem voluntatis est bo­ num et finis in communi. Quaelibet autem po­ a) movet intellectum. - movetur ab intdlcctu FGa. β) qui. — quia Ρώά. γ) intellectui, - intellectui autem Λ. et intellectui BD, vero F. tentia comparatur ad aliquod bonum proprium sibi conveniens; sicut visus ad perceptionem co­ loris, intellectus 1 ad cognitionem veri. Et ideo T voluntas per modum agentis movet omnes ani­ mae potentias ad suos actus, praeter vires natu­ rales vcgclativae partis, quae nostro arbitrio non subduntur. Ad primum ergo dicendum quod intellectus du­ pliciter considerari potest: uno modo, secundum quod intellectus est apprehensivus entis cl veri universalis *; alio modo, secundum quod est · u 7P. quaedam res, ct particularis potentia habens de­ terminatum actum. Et similiter voluntas dupli­ citer considerari potest: uno modo, secundum communitatem sui obiecti, prout scilicet est appetitiva r' boni communis; alio modo, secundum * quod est quaedam determinata · animae potentia 1 habens determinatum actum. - Si ergo compa­ rentur intellectus ct voluntas secundum rationem communitatis obiectorum utriusque, sic dictum est supra * quod intellectus est simpliciter altior · αλ. pasod. ei nobilior voluntate. - Si autem consideretur in­ tellectus secundum communitatem sui obiecti, et voluntas secundum quod est quaedam determi­ nata potentia, sic iterum intellectus esi altior cl prior voluntate: quia sub ratione entis ct ζ veri. * quam apprehendit intellectus, continetur voluntas ipsa, cl actus cius, ct obiectum ipsius. Unde in­ tellectus intelligit voluntatem, ct actum cius, ct obiectum ipsius, sicut ct alia specialia intellecta, ut lapidem aut lignum, quae continentur sub com­ muni ratione entis et veri. - Si vero consideretur voluntas secundum communem rationem sui obiecti. quod est bonum, intellectus autem secundum quod est quaedam res et potentia specialis; sic sub communi ratione boni continetur, vclut quod­ dam speciale, ct intellectus ipse, et ipsum iniclligere. et obiectum cius, quod est verum, quorum quodlibet est quoddam speciale bonum. Et se­ cundum hoc voluntas est altior intellectu, et potest ipsum movere. Ex his ergo apparet ratio quare hae poten­ tiae suis actibus invicem sc includunt: quia in­ tellectus intelligit voluntatem velle, et voluntas vult intellectum intelligcrc. Et simili ratione bo­ num continetur sub vero, inquantum est quod­ dam verum intellectum; ct verum continetur sub bono, inquantum est quoddam bonum deside­ ratum. Ad secundum dicendum quod intellectus alio modo movet voluntatem, quam voluntas intelle­ ctum. ut iam * dictum est. · h conw. dfpctltiva. - apprehcnuva P&, t) determinata. - Om. cd. a. - animae om. BDFGo. 0 entii et. - couvcnieutli (vd . coMMl enti» AU) rt AUF. eom· munltatit et C, commun itatii E. 3) intellectui d. 7P· Ad tertium dicendum quod non oportet proce­ tatis ; sed principium consiliandi ct intelligendi est dere in infinitum, sed statur in intellectu sicut aliquod intellectivum principium altius intellectu in primo. Omnem enim voluntatis motum nc- nostro, quod est Deus, ut etiam Aristoteles dicit cesse est quod praecedat apprehensio * : sed non in Vll Ethicae Endemicae * r·: ct per hunc modum "fv n omnem apprehensionem praecedit motus volun­ ostendit quod non est procedere in infinitum. »8 <1 • Of. « · ·· 7· u P II»· II n II r4) C KaJfmliar. - Om. Pdè. M r Commentaria CaixJiualis Caiotani • Mri*· «40. v VII. Ad evidentiam huius obscurae dubitationis, scien­ moveat, idest reducat intellectum de potentin ad actum. - In corpore tria: primo, proponitur distin­ dum est quod propter alteram duarum causarum, aut ctio bimembris, et iuxta primum membrum prima concluutrimque, posset credi necessitas reductionis talis in Deum: sio; secundo, iuxta secundum secunda conclusio, quae est primo, propter impotentiam intellectus; secundo, propter directe responsivn quaesito; tertio, ponitur exceptio a se­ evitationem cuius. Propter impotentiam quidem, ut quia intellectui est fe­ cunda conclusione. II. Quoad primum, distinctio est ista: Movere duplici­ cundum sc in potentia omnino; ct cum in principio practer, Jinaliter, ct effective, - Conclusio iuxta primum mem­ sentatur sibi obicctum, nec adest voluntas, habet sufficiens brum est, quod intellectus movet voluntatem linalitcr. Pro­ motivum quoad specificationem actui, scilicet obiectum; sed batur: quin bonum intellectum est obiectum voluntatis nullum habet motivum quoad exercitium actui, quia deest voluntas, quae nata est ipsum movere quoad hoc. Unde movens ipsam ut finis Circa hanc conclusionem ea quae dicenda essent, non renet intellectus impotens ad exeundum in actum, nisi ali­ •Commni.num. oportet repetere, quonium in qu.i xxx, nrt. 3 *, iam dicta sunt ; quod aliud adsit motivum. Et propterea poni oportet altius ubi declaratum est quomodo bonum intellectum movet ut I motivum ad exercitium, quod dicimus Deum. Propter evitationem vero casus: quia si nec voluntas, finis ct active quoad specificationem actus voluntatis. IIÎ. Quoad secundum, secunda conclusio, iuxta secundum nec aliqua superior causa ponitur movere intellectum magis membrum, ct responsis:* quaesito, c. r*. rationes particularium bonorum, diversifi cantu r buuntur angelis ut Deo. Sed prout sic accipiunpartes appetitus sensitivi : nnm concupiscibilis re­ tur. non pertinent ad diversas potentias: sed ad spicit propriam rationem boni, inquantum est de­ unam tantum potentiam . quae dicitur voluntas. lectabile secundum sensum, et conveniens na­ Ao secundum dicendum quod ipsa voluntas po­ turae; irascibilis nutem respicit rationem boni, test dici irascibilis, prout vult impugnare malum, secundum quod est repulsivum ct impugnativum non ex impetu passionis, sed ex iudicio rationis. cius quod infert nocumentum. - Sed voluntas Et eodem modo potest dici concupiscibilis, pro­ respicit bonum sub communi ratione boni. Et pter desiderium boni. Et sic in irascibili ct conideo non diversificantur in ipsa, quae est appetitus cupiscibili sunt caritas et spes; idest in voluntate intellectivus, aliquae potentiae appetitivae, ut sil secundum quod habet ordinem ad huiusmodi in appetitu intellectivo alia potentia irascibilis, et alia concupiscibilis: sicut etiam ex parte intelle­ Sic etiam potest intelligi quod dicitur in libro ctus non multiplicantur vires apprehensivae, licet de Spiritu et Anima, quod irascibilis et co neumultiplicentur ex parte sensus. piscibilis sunt animae antequam uniatur corpori An primum ergo DtCENDUM quod amor, concu­ (ut tamen intelligatur ordo naturae, et non tem­ piscentia, et huiusmodi, dupliciter accipiuntur. poria) : licui non sil necessarium verbis illius libri Quandoque quidem secundum quod sunt quae- fidem adhibere . Unde patet solutio ad tertium. Conimcntana Cardinalia Caietani clarus. - In corpore unica enndusio ropnndva minus sufficienter dierum fuerit in quaestione praecedente·; · λλχ quaesito negative: Appetitu» intellectivus, seu voluntas, aed ut retendatur cx eadem radice procedere quod ille dinon distinguitur per iratcibilcm ct concupiscibilem. - Proversificetur ­ per has differentias, et iste non; et sic ratio batur. Potentia ordinatu nd bonum secundum communem ista firmior reddatur. Unde duos maximas proposuit se rationem, non divenificatur pene* differentias speciale· illius habentes sicut se habent affirmatio ad affirmationem ct rationis: ncd appetitus intellectivus respicit communem boni negatio ad negationem: primam, dc communitate obiccti; nationem: ergo non distinguitur penes spéciales differentias ccundam, de specialitate eiusdem. Et consequenter duo boni. 'Fune ultra : sed concupiscibilia ct innabilis Jistin deduxit, unitatem superioris, ct diversitatem inferioris ap­ guuntur penes tales differentia·. Ergo voluntu non distin­ petitus, quin non habet obicctum illud commune, quia nec guitur per concupiscibilem ct inucbilem. sensus illud apprehendit. Maior probatur dupliciter, Primo, cx verificationo ipsius Altera est cx apprehensivu praevia, quam in calce ponit: inductive in potentia visiva. ct consequenter in aliis. Secun­ quod quemadmodum vix apprehensiva io parte superiori do, cx opposito: quia scilicctTi visus esset nlbi ut sic, esset non multiplicetur, ita ncc appetitive. Oppositum autem est alius n visu nigri. Et tangitur hic probatio ilia, Sr affirmatio in parte inferiori, quin ct apprehensivae ct appetitivae mul­ • Ari»t pu*tr. causa affirmationis, etc. *: si enim respicere rationem tiplicantor, licet non aequali numero. Satis est proposito lit·. I. Cap. MH. . , ..... . n.s.-s.Tfe.kct. specialem est ratio diversitatis, non respicere specialem ent nostro differentia inter partem inferiorem cr superiorem in causa non dncrsitatis. - Minor vero est per ne nota: quia multiplicatione ct non multiplicatione tnm üpprchcnsîvarnm bonum intellectum est universale. - Propositio autem sub- quam appctitivarum, quidquid sit de numero; quem constat sumpta ulterius, probatur: concupiscibilis respicit rationem non oportere esse aequukm, quia non ponitur appetitus convenientis, irascibilis rationem nocumenti propellendi. primo propter apprehemdvarum potentiarum bona propria, II. Adverte hic quod, licet ad integritatem formalem ra­ sed propter Ipsius animalis bonum, ut dictum est ·. Ncc tionis pro conclusione sufficerent haec, quae ex linem nd apprehensorum per sc differentiae constituunt aut parium hanc formam reducta sunt; ad claritatem tamen ct boni­ totidem per se differentias gcnericas appetibilium: immo tatem doctrinae, in littera inseruntur duae aliae manifesta­ omnia nensu percepta duabus tantum boni per se differentiis, quas modo diximus, in quaestione praecedente * tiones, non seorsum, sed mixte. Una est cx opposito, seu cx differentia inter appetitum comprehenduntur; ct ideo duas ta qtum appetiti vas poten­ sensitivum et intellectivum. Non quod de appetitu sensitivo tias in parte sensitiva distinxit superius *. | • Cf. qa. LSVX, IntroJ. t , ΊΗΙ « ♦ Vrf». IJ. itulus T • V.-r». 10. * Qp. n. n. S.Th. Ud.nu • Vm, 1. ’ Ver*, ij. • V«n- S.Tb. Icet. »ΰ*· • Ver», u • 1 tionc piuncnsitum. t sic nit ri- · o. 77«. )iund ad mas. ! po­ lum, on is. pro­ conHate □odi QUAESTIO LXXXIIl, ARTICULUS I QUAESTIO OCTOGESIMATERTIA DE LIBERO ARBITRIO IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA •a tarai. lxu, quaeritur du libero arbitrio *. El circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: utrum homo sit liberi arbitrii. Secundo : quid sit liberum arbitrium, utrum Sit potentia, vcl actus, vel habitus ’. einde D Tertio: si est potentia, utrum sit * appetitiva, vcl cognitiva. Quarto : si est appetitiva, utrum sil eadem po­ tentia cum voluntate, vcl alia. ? ARTICULUS PRIMUS ibro ncu- UTRUM HOMO SIT UBERI ARBITRII Supri, qu. t«, π. I; P II", qu. tm. i/t. G| Ar IVr//.» qo. n:v. irt. i, a; Dr Mato, qu. τι. pori :emlibri atl. ’O-qXMTrii, A. arg. i um. ’ \ ρπβ, NcC · Qu. U». art. i. > riunt mnm diflentC · ' An. ». oten• fbJJ. • Vax «û. • Car. m, ·. ÿ. · S. 16. UO.UI. • Vin. ». • Van. IJ. ï • Vif». Ο· • Or. t. ■· <7· ‘ ili. tat. tui. • Ven. Μ· • JlUlTtlC- ?«£>£>?·ç> phimum sic procuditur. Videtur quod ποπ liberi arbitrii. Quicumque enim est liberi arbitrii, lacii quod vult. •"^®^Sed homo non facit quod vult : dicitur enim Rom. vu *; Non enim quod nolo bonum, hoc ago; sed quod odi malum, illud facio. Ergo homo non esi liberi arbitrii. 2. Praeterea^ quicumque est liberi arbitrii, eius est velle et non velle, operari et non operari. Sed hoc non est hominis: dicitur enim ad Rom.vC*: Non est volentis, scilicet velle, neque currentis, scilicet currere. Ergo homo non est liberi arbitrii. 3. Praeterea, liberum est quod sui causa est, ut dicitur in I Melaphys. * Quod ergo movetur ab alio, non est liberum. Sed Deus movet vo­ luntatem: dicitur enim Prop. xxi ·: Cor regis in manu Dei, ct quocumque voluerit vertet illud; et Philip, n *: Deus est qui operatur in nobis velle et perficere. Ergo homo non est liberi arbitrii. 4. Praeterea, quicumquc est liberi arbitrii, est dominus suorum actuum. Scd homo non est do­ minus suorum actuum: quia, ut diciturf lerem. x *, Non est in homine via eius, nec viri est ut dirigat gressus suos. Ergo homo non est liberi arbitrii. 5. Praeterea, Philosophus dicit, in III Ethic. *: Qualis unusquisqnefist. talis finis videtur ei. Sed non est tn potestate nostra aliqunles esse, sed hoc nobis est a natura. Ergo naturale est nobis quod aliquem finem sequamur. Non ergo ex libero arbitrio. Sed contra est quod dicitur Eccli. xv*: Deus ab initio constituit hominem, et reliquit eum in manu consilii sui. Glossa ♦: idest in libertate arbitrii. Respondeo dicendum quod homo est liberi ar­ bitrii: alioquin frustra essent consilia, exhortatio­ nes, praecepta, prohibitiones, praemia et poenae. Ad cuius * evidentiam, considerandum est quod quaedam agunt absque indicio: sicut lapis mo­ vetur deorsum; et similiter omnia cognitione ca­ rentia. - Quaedam autem agunt iudicio, sed non aj/ actut, rd habitu». - hablttti vd achit Cûdiots. iit. - di potenti J ARlDEG. quia, u( dicitur. - dicitur enim Λ, ut dicitur BCD E. - Iiomo pool Ergo otp. codice* ct a. libero, sicut animalia bruta. Judicat enim ovis videns lupum, eum esse fugiendum, naturali iu­ dicio, et non libero : quia non ex collatione, sed ex naturali instinctu hoc iudicat. Et simile est de quolibet iudicio brutorum animalium. - Scd homo agit iudicio 1 : quia per vim cognoscitivam iudicat aliquid esse fugiendum vcl prosequendum. Scd quia indicium istud non est cx naturali instinctu in particulari operabili. scd cx collatione quadam rationis; ideo agit libero iudicio, potens in diversa ferri. Ratio enim circa contingentia habet viam ad opposita : ut palet in dialecticis syllogismis, ct rhetoricis persuasionibus. Particularia autem operabilia sunt quaedam contingentia: et ideo circa ea indicium rationis ad diversa sc habet, et non est determinatum ad unum. Et pro tanto necessc est quod homo sit liberi arbitrii, cx hoc ipso quod rationalis est. Ad primi m ergo dicendum quod, sicut supra* dictum est, appetitus sensitivus, etsi obediat ra­ tioni, tamen potest in aliquo repugnare, concupi­ scendo contra illud quod ratio dictat. Hoc ergo est bonum quod homo non lacii cum vult, sci­ licet non concupiscere contra rationem, ut glossa Augustini ibidem dicit. Xn secundum dicendum quod verbum illud Apo­ stoli non sic est intelligendum quasi homo non velit et non : currnt libero arbitrio: scd quia li­ berum arbitrium ad hoc non est sufficiens, nisi moveatur ct iuvetur a Deo. Ad tertium dicendum quod liberum arbitrium est causa sui motus; quia homo per liberum ar­ bitrium seipsum movet ad agendum. Non tamen hoc est de necessitate libertatis, quod sit prima causa sui id quod liberum est: sicut nec ad hoc quod aliquid sil causa alterius, requiritur quod sit prima causa eius. Deus igitur est prima causa movens et naturales causas ct voluntarias. Et sicut naturalibus causis, movendo eos, non aufert quin cuiur. - huiui autem coJUcu r) ludlcto. - iudicio libent B, lib^n» iudicio F. 0 n.·.*, - Om. ACDEFOa. • Qa. cxxxi. 3. «4 ». 3ofi QUAESTIO LXXXI1I, ARTICULUS I actus earum sint naturales; ita movendo causas potest esse homo aliqualis naturali qualitate, sevoluntarias» non aufert quin actiones carum sint eundum quod est talis complexionis, vel talis disvoluntariae, sed potius hoc in eis facit: operatur positionis, ex quacumque impressione corporea­ enim in unoquoque secundum eius proprietatem. rum causarum* quae non possunt in intellectivam An quartum DICENDUM quod dicitur non esse in partem imprimere, eo quod non est alicuius cor­ homine pia eius, quantum ad exacutiones electio­ poris actus. Sic igitur qualis unusquisque est se­ num, in quibus homo impediri potest, velit nolit. cundum corpoream qualitatem, talis finis videtur Electiones autem ipsae sunt in nobis: supposito ei: quia ex huiusmodi dispositione homo inclina­ tamen divino auxilio. tur ad eligendum aliquid vel repudiandum. Sed Ad quintum dicendum quod qualitas hominis istae inclinationes subjacent iudicio rationis, cui est duplex: una naturalis, ct aha superveniens. obedit inferior appetitus, ut dictum est*. Unde ·$«·“«*· Naturalis autem qualitas accipi potest vel circa per hoc r· libertati arbitrii non praeiudicatur. ’ partem intellectivam : vel circa corpus et virtutes Qualitates autem supervenientes sunt sicut ha­ corpori annexas. Ex eo igitur quod homo est ali- bitus et passiones, secundum quae 1 aliquis magis * qualis qualitate naturali quae attenditur secun­ inclinatur in unum quam m alterum. Tamen istac dum intellectivam partem, naturaliter homo ap­ etiam inclinationes subjacent iudicio rationis. Et petit ultimum finem, scilicet beatitudinem. Qui huiusmodi etiam qualitates ei subjacent, inqunnquidem appetitus naturalis est. ct non subiacel tum in nobis est tales qualitates acquirere, vel Q.,ιλιμμπ. |it>cro arbitrio, ut ex supradictis * patet. - Ex parte caumaliter vel dispositive, vel a nobis excludere. vero corporis ct virtutum corpori annexarum, Et sic nihil est quod libertati arbitrii repugnet. | I < i n a .n • . Et uan, vel 1ère. let. idam rst in quid tuere juod : du­ ctus, t sic iquc :it. •rachoc poaonrum liam hat ct rcndiJicii itur ium iam ar α >oc. non que one rale pu- 309 ARTICULUS SECUNDUS UTRUM LIBERUM ARBITRIUM SIT POTENTIA Il Sent., dist. 1XJV, qu. 1, art. i; De Verita qu. xtiT, ut. 4. PROCUDITUR. Videtur quod Vft&VCv liberum arbitrium non sit potentia. Arbitrium cnim liberum nihil est aliud -^^^^quam liberum indicium. ludicium autem non nominat potentiam, sed actum. Ergo liberum arbitrium non est potentia. •o.u.iHr. n 2. Praeterea’, libcnim arbitrium dicitur * esse Λ·1 sur. facultas voluntatis et rationis. Facultas autem nominat · facilitatem potestatis, quae quidem est per habitum. Ergo liberum arbitrium est habitus.• Tra.1.JeGratUrlbt.Arh/., Bernardus etiam dicit* quod libcnim arbitrium est op. L n. habitus animae liber sui. Non ergo est potentia. 3. Praeterea, nulla potentia naturalis tollitur per peccatum. Sed liberum arbitrium tollitur per peccatum: Augustinus cnim dicit * quod homo ? male utens libero arbitrio, et se perdit ? et ipsum. Ergo liberum arbitrium non est potentia. Sed contra est quod nihil est subiectum haT bitus, ut videtur T. nisi potentia. Sed liberum ar­ bitrium est subicctum gratiae; qua sibi assistente, bonum eligit. Ergo liberum arbitrium est potentia. Respondeo dicendum quod, quamvis liberum ar­ bitrium nominet quendam actum secundum pro­ priam significationem vocabuli; secundum tamen communem usum loquendi . liberum arbitrium dicimus id quod est huius actus principium, sci­ licet quo homo libere indicat. Principium autem actus in nobis est et potentia ct habitus : dicimur cnim aliquid cognoscere ct per scientiam, et per intellectivam potentiam. Oportet ergo quod libe­ rum arbitrium vel sit potentia, vel sit habitus, vel sit potentia cum aliquo habitu. Quod autem non sit habitus, neque potentia cum habitu, manifeste apparet cx duobus. Primo quidem, quia si est habitus, oportet quod sit habitus naturalis: hoc enim est naturale homini. quod sit liberi arbitrii. Nullus autem habitus na­ turalis adest nobis ad ca quae subsunt libero ar­ bitrio : quia ad ea respectu quorum habemus ha­ bitus naturales, naturaliter inclinamur, sicut ad assentiendum primis principiis; ca autem ad quae secundum sic ’ * nominat. — importat G. perdit. - perdidit Augustinas. cl cdd. aliquae. Cf. etiam reap. t) quod... videtur. - subicctum habitus non dicitur Λ, quod., dicitur CEpD. a) p) naturaliter inclinamur, non subsunt libero arbitrio, sicut dictum est* dc appetitu beatitudinis. Unde contra propriam rationem liberi arbitrii est, quod sit habitus naturalis. Contra naturalitatem 4 nutem * cius est, quod sit habitus non naturalis. Et sic relinquitur quod nullo modo sit habitus. - Se­ cundo hoc apparet, quia habitus dicuntur secun­ dum quos nos habemus ad passiones vel ad actus bene vel male, ut dicitur in II Ethic. ♦: nam per * temperantiam bene nos habemus ad concupiscentias, per intemperantiam'autem male; per scien­ tiam etiam bene nos habemus ad actum intel­ lectus, dum verum cognoscimus, per habitum autem contrarium male. Liberum autem arbi­ trium indifferenter se habet ad bene eligendum vel male. Unde impossibile est quod liberum ar­ bitrium sit habitus. - Relinquitur ergo quod sit potentia. Ad primum ergo dicendum quod consuetum est potentiam significari nomine actus. Et sic per hunc actum qui est liberum iudicium, nomina­ tur potentia quae est huius actus principium. Alioquin, si liberum arbitrium nominaret actum, non semper maneret in homine. Ad secundum dicendum quod facultas nominat quandoque potestatem expeditam ad operandum. Et sic facultas ponitur in definitione liberi arbi­ trii. - Bernardus autem accipit habitum non se­ cundum quod dividitur contra potentiam, sed se­ cundum quod significat habitudinem quandam, qua aliquo modo se aliquis habet ad actum. Quod quidem est tam per potentiam quam per habi­ tum : nam per potentiam homo sc habet ut po­ tens operari, per habitum autem ut aptus ad ope­ randum bene vel male. Ad tertium dicendum quod homo peccando li­ berum arbitrium dicitur perdidisse, non quantum ad libertatem naturalem, quae est a coactione; sed quantum ad libertatem quae est a culpa cl I a miseria. De qua infra in tractatu Moralium di­ • 1· “W H4 . cetur, in secunda parte huius operis 1 ♦. Ô) naturalitatem. - naturam BDG, i) secunda parte huius operis. et E ante tractatu: om. ceteri ct a. tcilket in secunda parte X. Commentaria CaixUnalis Caietani μ JXtfl Assumptum probatur: quia principium actus in nobis rrvLVB clarus. - In corpore duo: primo, distinguit signi­ ficationes huius nominis, liberum arbitrium ; secundo, aliquod horum est. Probatur: quia his dicimur ut principiis respondet quaesito unica conclusione affirmative. cognoscere. Minor vero probatur dupliciter·. Primo, sic. Si esset ha- · <χ Quoad primum, dupliciter sumitur proprie, ct cx ac­ commodatione usus. Primo modo significat actum : se­ bitus, ergo c»$ct habitus naturalis. Sed hoc est impossibile : quia naturalitas est contre rationem libertatis; ct esse habi­ cundo, principium huius actus; et de hoc est quaestio. II. Quoad secundum, conclusio responsive est; Liberum tum est contra rationem naturalitatis liberi arbitrii. - Con­ arbitrium est potentia. - Probatur sic. Aut est habitus, aut sequentia palet: quia liberum arbitrium non acquiritur aut potentia, aut potentia cum habitu: »ed nec habitus, nec infunditur, sed connascitur nobiscum, - Destructio conse­ quentis, quoad primam probationem, patet: quia si est potentia cum habitu est: ergo potentia. T .a 0. «« H*· 3io QUAESTIO LXXXIH, ARTICULUS III naturale, ergo non »ubcst libero arbitrio; ct «i subcM libero arbitrio, ergo non est naturale; ut patet dc nssensu prin­ cipiorum ct appetitu bcatitudinis. HL Circa hanc partem duo dubia pana sunt. Primum est. quia videtur contradictio in eodem contextu litterae, dum dicitur ct quod rationi liberi arbitrii repugnat natu­ ralitas, cl simul dicitur quod est naturali*. Secundum est. quia si liberum arbitrium non ponitur habitus naturalis, ponitur tamen potentia naturalis, ut patet: ponitur enim in secunda specie Qualitatis. Ergo contra ra­ tionem cius non est naturalitas. IV. Ad haec duo simul dicitur quod naturale hic sumitur ut distinguitur contra liberum : ita quod naturale vocamus determinatum ad unum; cuius oppositum convenit libero. Potest autem cadere naturalitas supra duo: vel supra ra­ tionem rei dc qua est sermo, \cl supra inhacsioncin illius rationis in subiecto. Et si quidem determinet itibaesionem, omnia quae congenerantur alicui, naturalia sunt: quia non libere insunt, sed a natura determinantur ad habenda illa. Et hoc modo liberum arbitrium est naturale, quia inest nobis n natura, ut in littera dicitur. Et cx hac naturalitate secundum inhuesionem, infertur in littera quod, si esset ha­ bitus, enet naturalis, ut patet-Si sero determinet ipsam rationem rei, sic non omnia congenita sunt naturalia; sed aliquid naturale, et aliquid liberum: quia aliquod est deter­ minatum ad unum, aliquod indifferent ad hoc ct opposi­ tum. Et sic natural il a» repugnat libero arbitrio. Et ideo notanter in littera dicitur '.•contra rationem liberi arbitrii est naturalitas, scilicet determinans rationem, non inhuesionem. Et per hoc patet etiam responsio ad secundum dubium, qu’u scilicet vocatur potentia naturalis ratione inhacMoni», distinguitur tamen contra potentias naturale,, ct dicitur po­ tentia libera, secundum rationem potentiae. V. Sed adhuc non quiescit animus. Cur simpliciter di­ citur quod libero arbitrio repugnat esse habitum naturalem, et non naturalem potentium ; cum utriusque naturalitas quoad rationem repugnet, et quoad inhaesionem conve­ niat ? Ad hoc dicitur quod in habitu illae duae naturalitates sunt inseparabiles; ita quod, si est naturalis quoad inhaesionem. est etiam naturalis quoad rationem, quamvis non c contra, ut patet : in potentia vero non, sed naturalitas inhaesionis stat cum libertate rationis. Unde naturalitatem habitus, tanquam omnino repugnantem, liberum arbitrium excludit : potentiae vero, tanquam permissive compotientem secum libertatem, non sic excludit. VI. Et cx hoc patet responsio ad obiectionem quartam, quae posset contra litteram moveri, quia in hac ratione cx naturalitate inhuesioni* liberi arbitrii, infertur naturalitas habitus secundum inhaesionem; ct tamen probatio postmodum fit contra naturalitatem rationi»; haec enim probatur repugnare libero arbitrio. Et sic videtur inefficax processui, ct in acquivoco laborans. - lam enim patet satisfactio, quod, quia in habitu naturalitas rationis cudens est, quoniam omnis habitus ad unum determinat, nulla opus erat proba­ tione circa hue Et ideo licuit, deducta naturalitate inhaclionis, cx tilia naturalitate, salicct rationis, tanquam per sc nota, procedere, et cx naturalitate rationis inferre repugnan­ tiam ad libertatem· Qui processus non liceret loquendo de potentia; quia illata naturalitate inhaciionis, non haberetur secunda naturalitas, sicut in habitu. VII. Secundo probatur sic ·. Libero arbitrio indifferenter nas habemus dd bene vel nude eligendum: ergo non est habitus. - Tenet sequela: quia habitus eat quo bene vel male inclinamur. Probatur auctoritate; ct inductione in in­ tellectu ct appetitu. ARTICULUS TERTIUS UTRUM LIBERUM ARBITRIUM SIT POTENTIA APPETITIVA Γ 11**, qu. xni, arr. t. • DfVtdr Orik. lih- n, op. sxti TERT1VM bIC proceditur. Videtur quod K^ÆvKlIit'erum arbitrium non sit potentia nppciitiva. sed cognitiva. Dicit enim Da•DtHJfOriü., ^^^^^mascenus * quod cum rationali canfehb.H, ctp.xmt. slim comitatur liberum arbitrium. Sed ratio est potentia cognitiva. Ergo liberum arbitrium est potentia cognitiva. 2. Praeterea, liberum arbitrium dicitur quasi liberum indicium. Sed iudicare est actus cogni­ tivae virtutis. Ergo liberum arbitrium est cogni­ tiva potentia. 3. PrÂÉtereA, ad liberum arbitrium praecipue pertinet electio. Sed electio videtur ad cognitio­ nem pertinere: quia electio importat quandam comparationem unius ad alterum, quod est pro­ prium cognitivae virtutis. Ergo liberum arbitrium est potentia cognitiva. Sed contra est quod Philosophus dicit, in III • ùr. iu. »· «9· Ethic. \ quod electio est desiderium eorum quae . S, Th. Icif. tu sunt in nobis. Sed desiderium est actus appeti­ tivae virtutis. Ergo ct electio. Liberum autem ar­ bitrium est secundum quod eligimus. Ergo libe­ rum arbitrium est virtus appetitiva. Respondeo dicendum quod proprium liberi ar­ bitrii est electio: ex hoc enim liberi arbitrii esse a) quIJcrn. - autem Pj5. id quod. - irfrax qutd B, quod Pldft, gt G. dicimur, quod possumus unum recipere, alio re­ | cusato *, quod est eligere. Et ideo naturam liberi arbitrii ex electione considerare oportet. Ad ele­ ctionem autem concurrit aliquid ex parte cogni­ tivae virtutis, ct aliquid cx parte appetitivae: cx parte quidem ’ cognitivae, requiritur consilium, per quod diiudicatur quid sit alteri praeferendum; ex parte autem appetitivae. requiritur quod ap­ petendo acceptetur id quod ? per consilium diju­ dicatur. Et ideo Aristoteles in VI Ethic. * sub dubio derelinquit utrum principalius pertineat ele­ ctio ad vim appelitivam, vel ad vim cognitivam : dicit enim quod electio vel est intellectus appetiti· vus, vel appetitus intellectivus'. Sed in HI Ethic.* in hoc magis declinat quod sit appetitus intelle­ ctivus, nominans electionem desiderium consilia· bile. Et huius ratio est, quia proprium obicctum electionis est illud quod est ad finem: hoc autem, inquantum huiusmodi, habet rationem boni quod dicitur utile; unde cum bonum, inquantum huius­ modi \ sit obicctum appetitus, sequitur quod ele­ ctio sit principaliter actus appetitivae virtutis *. Et sic liberum arbitrium est appetitiva potentia. Ad primum ergo dicendum quod potentiae appe­ titi vae concomitantur apprehensi vas. Et secundum *) buiututOdl. — boitum BD. tbU. n. *- 9.· Itet r 'Loc.dl.Myn. ‘ * 1 t l I • DeFidt Ori*., Ii T hb.JU. CTp.x»’. • B. M' • Qa. Vtn, art- O ΛΤ1, ». V i. - non iliiiLs utcni num item ttx QUAEST1O I.XXXIH, ARTICULUS IV 311 hoc dicit Damascenus quod cum rationali confie- dam iudicium, a quo nominatur liberum arbi­ stim comitatur 1 liberum arbitrium. trium. Ad secundum dicendum quod iudicium est quasi An tertium dicendum quod ista collatio quae conclusio ct determinatio consilii. Determinatur importatur in nomine electionis, perlinet ad con­ autem consilium, primo quidem per sententiam silium praecedens, quod est rationis. Appetitus rationis, et secundo per acceptationem * appeti- enim, quamvis non sit collativus, tamen inquan­ tus: unde Philosophus dicit, in HI Ethic. quod tum a vi cognitiva conterente movetur, habet ex consiliari indicantes desideramus secundum con­ quondam collationis similitudinem, dum unum silium. Et hoc modo ipsa electio dicitur quod- alteri praeoptat. ctimilatur. - J) lam, ionc ilitas moatur sum, Jod, ilim )bahncr sc χάπ­ ι dc star imitatur HUI) «i Λ, | <) accrplatione*. - acccpllnncm ACEF. Commenturi a Cardinali·* Cuietaui > clarus - In corpore unica est concludo respon­ nt», >cu velle iudiciitum, cx pane appetitus» Ponendo, se­ siνα quacaitu affirmative: Liberum arbitrium est poten­ cundo, quid in hoc senserit Aristotele* in sexto libro Efhic,, tia appetitiva. - Probatur· Electio cit principaliter actus et ( quid in tertio. appeti tiv ac virtuti* ergo liberum arbitrium est appetitis a i Probatur sero sic. Obicctum electionis est id quod est potentia. ad finem, ut aie:«ergo est bonum utile: ergo electio est Huius rationis primo probatur consequenda in littera^ proprie ..ctu* appetitivae vinutii, - Antecedens hoc, cum quia proprius actu» liberi est electio. Quod probatur : quia prim i consequentia, patet - Secunda vero probatur: quia cx hoc dicimur liberi, quia pouumu» optare unum, altero | bonum ut bonum, ct consequenter omnis boni jpccies ut refutaro, quod est eligere. sic, ad appetitivae potentiae obicctum proprium spectat. Secundo, declaratur ct probatur antecedens. Dedamur Circa hanc partem esset quaestio de clcctinne. Quaere ’ quidem, declarando, primo, quod ad electionem duo concur­ in Prima Secundae ·. runt: iudicium, cx parte consilii ct intellectu»; et accepta­ uum T a,u* ntcr * Cf· ·«*· “· ARTICULUS QUARTUS in- UTRUM UBEREM ARBITRIUM SIT ALIA POTENTI A Λ VOLUNTATE Part· III, qu. xvm, irt. 5, a; il reeri ’ °- ** Icniex m, τι; ipiu? ab leii : iti. ♦ · toc. al. ορ<*. '· Icia~ irn m, od JS- Ic- t « • · D- M» Si. je­ dio. xxrr, qa. i, m. J; /a· b QUARTUM sic. proceditur. Videtur quod liberum arbitrium sit alia putentia a vo;è luntaie. Dicit enim Damascenus, in lik ^^bro η ς ^uoj aliud es| thelcsis. aliud vero bulesis: thclesis autem est voluntas; bulesis autem videtur arbitrium liberum, quia bulesis, se­ * DdL cundum ipsum ♦, est voluntas quae est circa ali­ quid quasi unius per comparationem ad alterum. Ergo videtur quod liberum arbitrium sit alia po­ tentia a voluntate. 2. Praeterea, potentiae cognoscuntur per actus. Sed electio, quae est actus liberi arbitrii, est aliud sTtfia?'?’ a voluntate, ut dicitur in III Ethic. *: quia vo­ luntas est de fine, electio autem de iis quae sunt ad finem. Ergo liberum arbitrium est alia puten­ tia a voluntate, 3. Praeterea, voluntas est appetitus intellecti­ vus. Sed cx parte intellectus sunt duae potentiae, scilicet agens ct possibilis. Ergo etiam ex parte ap­ a petitus intellectivi debet esse alia ’ potentia prae­ ter voluntatem. Et haec non videtur esse nisi li­ berum arbitrium. Ergo liberum arbitrium est alia potentia praeter voluntatem ?. Sed contra est quod Damascenus dicit, in HI 'DcFOc Onk., ‘J>. LU. ap, jut. libro *, quod liberum arbitrium nihil aliud est quam voluntas. Respondeo dicendum quod potentias appetitivas oportet esse proportionnas potentiis apprehensivis, ut supra ♦ dictum est. Sicut autem cx parte Verity qu. xxjv, art. <». apprehensionis intellectivae se habent intellectus et ratio, ita cx parte appetitus intellectivi se ha­ bent voluntas ct liberum arbitrium, quod nihil aliud est quam vis electiva. Et hoc patet cx ha­ bitudine obi cetorum T ct actuum. Nam intelligere importat simplicem acceptionem alicuius rei: unde intclligi dicuntur proprie principia, quae sine col­ latione per scipsa cognoscuntur. Ratiocinari au­ tem proprie est devenire cx uno in cognitionem alterius: unde proprie de conclusionibus ratioci­ namur, quae cx principiis innotescunt. Similiter cx parte appetitus, velle importat simplicem ap­ petitum alicuius rei: unde voluntas dicitur esse de fine, qui propter se appetitur. Eligere autem est appetere aliquid propter alterum consequen­ dum : unde proprie est eorum quae sunt ad fi­ nem. Sicut autem sc habet in cognitivis prin­ cipium ad conclusionem, cui propter principia assentimus; ita in appetitivis se habet finis ud ea quae sunt ad finem, quae propter finem appe­ tuntur. Unde manifestum est quod sicut sc habet intellectus ad rationem, ita se habet voluntas ad vim electivam , idest ad liberum arbitrium. Ostensum est autem supra 4 quod eiusdem potentiae est intelligere et ratiocinari ♦, sicut cius- · d k· dem virtutis est quiescere ct moveri. Unde etiam eiusdem potentiae est velle et eligere Et proz pier hoc voluntas et liberum arbitrium non sunt duae potentiae, sed una. un a) alia. - aliqua PB. P) pratlcr yoluntaiem. - ro/w «/.:fe codiez. T· δ) o^iectarwK. - ct oSicciantm P. - Sequent .~Pro sequitur. i.^urrtUtrG. μ) praeter. - itùf codice*. x 3i.| QUAESTIO LXXX1V, ARTICULUS 1 Hoc autem necessarium non est. Quia etiam veritate haberi posset a nobis. Quod enim est in continuo fluxu, per certitudinem apprehendi non in ipsis sensibilibus videmus quod forma alio modo potest, quia prius labitur quam mente Jiiudice- est in uno sensibilium quam in altero: puta cum ® tur: sicut Heraclitus dixit quod non est possibile in uno est albedo « intensior, in alio remissior, ct aquam fluvii currentis bis tangere, ut recitat Phi- in uno est albedo cum dulcedine, in alio sine dulcedine. Et per hunc etiam modum forma sen­ * nS'losophus in IV Mctaphys. * ctp.r, ico. His autem superveniens Plato, ut posset salvare sibilis alio modo est in rc quae est extra animam, certam cognitionem veritatis a nobis per intcllc- et alio modo in sensu, qui suscipit formas sensi­ clum haberi, posuit * practcr ista corporalia aliud bilium absque materia, sicut colorem auri sineτ τ genus entium à materia et motu separatum, quod auro. Et similiter intellectus species corporum. nominabat species sive ideas, per quarum parti­ quae sunt materiales ct mobiles, recipit immatc­ cipationem unumquodque istorum singularium et rialitcr et immobiliter, secundum modum suum: sensibilium dicitur vel homo vel equus vel ali- nam receptum est in recipiente per modum reci­ vrDif v^’u' huiusmodi. Sic ergo dicebat * scientias ct de- pientis. - Dicendum est ergo quod anima per in­ w «»<*n finitiones et quidquid ad actum intellectus pertinet, tellectum cognoscit corpora cognitione immate­ » non referri ad ista corpora* sensibilia, sed ad illa riali, universali et necessaria. immaterialia et separata; ut sic anima non intclAn primum ergo dicendum quod verbum Augu­ ligat ista corporalia, sed inlelligat horum corpora­ stini est intclligcndum quantum ad ca quibus in­ lium species separatas. tellectus cognoscit, non autem quantum ad ca Sed hoc dupliciter apparet falsum. Primo qui­ quae J cognoscit. Cognoscit enim corpora intolli® dem quia, cum illae species sint immateriales ct gendo, sed non per corpora «, neque per simili? immobiles, excluderetur a scientiis cognitio motus tudines materiales ct corporeas; sed per species ct materiae (quod est proprium scientiae naturalis), immateriales et intelligibiles, quae per sui essen­ ct demonstratio per causas moventes et materia- tiam in anima esse possunt. < les. - Secundo autem \ quia derisibile videtur ut, Ad secundi m dicendum quod, sicut Augustinus dum rerum quae nobis manifestae sunt notitiam dicit XXII de Civit. Dei *, non est dicendum 'ûp.m. quaerimus, alia entia in medium afferamus, quae quod, sicut sensus cognoscit sola coqioralia, ita non possunt esse earum substantiae, cum ab cis intellectus cognoscit sola spiritualia: quia seque­ differant secundum esse: et sic. illis substantiis retur quod Deus cl angeli corporalia non cogno­ separatis cognitis, non propter hoc dc istis sensi­ scerent. Huius autem diversitatis ratio est, quia bilibus indicare possemus. inferior virtus non se extendit ad ea quae sunt Videtur autem in hoc Plato devinsse® a veritate, superioris virtutis; sed virtus superior ca quae quia, cum aestimaret omnem cognitionem per sunt inferioris virtutis, excellentiori modo ope­ 2£?ηΐΚι·ι' modum alicuius similitudinis esse* credidit quod ratur. î;.‘ forma cognitiK ex necessitate sit in cognoscente eo An tertium dicendum quod omnis motus sup­ * modo quo est in cognito. Consideravit ? autem ponit aliquid immobile: cum enim transmutatio quod forma rei intellectae est in intellectu univer­ fit secundum qualitatem, remanet substantia im­ saliter et immatcrialitcr ct immobiliter: quod ex mobilis: ct cum transmutatur forma substantialis, ipsa operatione intellectus apparet, qui intelligit remanet materia immobilis. Rerum etiam mutabi­ universaliter et per modum necessitatis cuiusdam; lium sunt immobiles habitudines: sicut Socrates modus enim actionis est secundum modum for­ etsi non semper sedeat. tamen immobiliter est mae agentis. Et ideo existimavit quod oporteret verum quod, quandocumque z sedet, in uno loco res intellectas hoc modo in seipsis subsistere, sci­ manet. Et propter hoc nihil prohibet dc rebus licet immatcrialitcr ct immobiliter. mobilibus immobilem scientiam habere. • Cap. *. • C*p. vnu c. ». S.Tb. ko. bid. • CjcJrtL tber^ ap. xu. « corpora. - corporalia codice*. autem. - Om. PC - Pro rerum, de rebus B. deriaw. - deviare Pub. quod forma cogniti. - quod farte similitudo cogniti F, forte quod cognitum G. p) Consideravit. - Considerabat codices. a) albedo. - in sc albedo cdd. ab. - Pro et in uno est, et cum w) ξι 9) z) in mho est FG, et tamen in uno est ed. a. ct cum in uro P&; inten· sior ... albedo ntn. E. t) smc. - absque codice*. «) quae, -quae intellectus Vb ; non autem... quae cognoscit ocnitrit F. φ) • Cxp. m. intrlligcnda... corpora. - Om. Fa. Pro ne que, non F, /) quandocumque. — quandoque F*». quando PGF. Commentaria Cardinalis Caietani rnxvs clarus. - In corpore quinque: primo, refert an­ secundum eorum ideas; quia hacc sunt materialia et fluxa, tiquorum opinionem ; secundo, Platonis; tertio, arguit illae autem sunt species horum. contra opinionem Platonis; quarto, fundamentum eius exa­ IV. Quoad tertium, dupliciter arguitur. Primo, ducendo minat et destruit; quinto, infert conclusionem responsivam ad impossibile: quin scilicet materia ct motus excluderen­ quaesito affirmative. tur a scientia, tnm in ratione obiccti quam in ratione me­ II. Quoad primum, antiquorum positio est quod corpo­ dii; et sic periret scientia naturalis, quae ct de mobili, ct reorum nulla est certa cognitio, quia sunt in continuo per principia motus est. - Secundo, ducendo ad inopina­ motu, ct cx hoc quod corporale varium, nullius rei est bile: quod dum horum manifestorum sciendam quaerimus, aliquu certa cognitio; quia sola corporea entia ponebant. aliorum, quae nescimus, scientiam inveniamus, quae non III. Quoad secundum, Platonis positio: quod corporum sunt horum substantiae, per quae dc his indicare nequi­ sensibilium secundum scipsa non est certa scientia, sed mus; ct tamen iudicnmus. T i? • Cl. Arikci. Λ , hb. E οψ. u. *. 6, 7· I €«£»_V, M®- i· S.Th k.l· l», , XI». QUAÈST1O LXXXIV, ARTICULUS II etiam • modo a cum ior, ct □ sine a senimum, sensifiinc * brum, mate­ rnum: i recicr inmate\ugujs inid ea n teli iimili>ecies ssen- · ? Men- f onvt- fluxa, cendo lercnc me· •ili» et >pinflrinius. e non nequi- V. Quoad quartum, primo, fundamentum Platonis. Fun­ particularibus: quia unumquodque recipitur in aliquo per davit »c Plato super tres propositiones. Prima c»t, quod modum recipientis. cognitio fit per nssimilationcm, I gnoquia sunt quae opesupitalio imialis, itabirates r est loco ebus 31-5 «*» II Λ·Ηί„ JL»t. tn. pan. ti, qu. n. an. i , HI. diu. «v, «.rt i, qu*. x; I) Gmt. Gril., cap. xenii; D* Verlt., qu. vm, -H. S. quia perspexit intellectualem animam immateria­ anima per essentiam suam corporalia lem esse ct immaterialitcr cognoscere·, posuit * çî intelligat. Dicit enim Augustinus, X de formas rcrum cognitarum immatcrialiter subsi­ 'Trin.*, quod anima imagines corporum stere *. Priores vero Naturales, quia considera- ·<χ»η. pwc convolvit ct rapit factas in seinetipsa de semetipsa bant res : cognitas esse corporeas et materiales, dat enim eis formandis quiddam substantiae suae. posuerunt oportere res cognitas etiam in anima Sed per similitudines corporum corpora intelligit. cognoscente materialiter esse. Et ideo, ut animae Ergo per essentiam suam, quam dat formandis attribuerent omnium cognitionem, posuerunt eam talibus similitudinibus, et de qua eas format, co­ habere naturam communem cum omnibus. Et gnoscit corporalia. quia natura principiatorum cx principiis consti­ 2. Praeterea, Philosophus dicit, in 111 de Ani- tuitur, attribuerunt animae naturum principii; ita •Q?.wi.a.i.. ma quod anima quodammodo est omnia. Cum quod qui dixit principium omnium esse ignem, S.Tk tert. xui. ’. 1............ 7 .. ergo simile simili cognoscatur, videtur quod anima posuit animam esse dc natura ignis; ct similiter per seipsam corporalia cognoscat. de aere et aqua. Empedocles autem, qui posuit 3. Praeterea, anima est superior corporalibus quatuor elementa materialia et duo moventia, ex creaturis. Interiora autem sunt in superioribus his etiam dixit animam esse constitutam. Et ita, eminentiori modo quam in scipsis, ut Dionysius cum res materialiter in anima ponerent, posue­ H,fr’ die*1 * Ergo omnes creaturae corporeae nobiliori runt omnem cognitionem animae materialem esse, « modo existunt in ipsa substantia ■ animae quam non discernentes inter intellectum et sensum. Sed haec opinio improbatur. Primo quidem, in seipsis. Per suam ergo substantiam potest crea­ quia in materiali principio, de quo loquebantur, turas corporeas cognoscere. Sed contra est quod Augustinus dicit, IX de non existunt principiata nisi in potentia. Non autem •Gp. m. Trin. *, quod mens corporearum rerum notitias cognoscitur aliquid secundum quod est in poten­ · persensus corporis colligit. Ipsa autem anima non tia, sed solum T secundum quod est actu, ut patet est cognoscibilis per coq>oris sensus. Non ergo in IX Metaphys. ♦: unde nec ipsa potentia eognoscitur nisi per actum. Sic igitur non sufliceret -·° cognoscit corporea per suam substantiam. Respondeo dicendum quod antiqui philosophi attribuere animae principiorum naturam ad hoc posuerunt quod anima per suam essentiam co- quod omnia cognosceret, nisi inessent ei naturae ? gnoscit corpora. Hoc enim animis omnium com­ cl formae singulorum clTcctuum, puta ossis et muniter inditum fuit, quod simile simili eognosci- carnis ct aliorum huiusmodi; ut Aristoteles contra tur * l-xistimabant autem quod forma cogniti sit Empedoclem argumentatur in I de Anima - Se- ’ Sjfrwty: in cognoscente eo modo quo est in re cognita. E eundo quia, si oporteret rem cognitam materiali­ s?n». ex n, contrario tamen Platonici posuerunt. Plato enim, ter in cognoscente existera, nulla ratio esset quare >!> SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod g z «) tufoJantij. - fjucntta |\ animh. - aninuibut DFG, animalibus cd. a. γ) κ4ΐ/>η. - Gminuoi P»F ei rUMdunr esi actu om, j>F. 4 6; tn ptUretUi, ttJ mJlim *- QUAESTIO LXXX V, ARTICULUS II res quuc materialiter extra animam subsistunt, co- stunt in causa. Solus igitur Deus per essentiam ê gnitione carerent *: puta, si anima igne cognoscit suam omnia intclligit; non autem anima humana, ignem, cl ignis etiam qui est extra animam, ignem neque etiam angelus. An primum ergo dicendum quod Augustinus ibi cognosceret. Relinquitur ergo quod oportet materialia co­ loquitur de visione imaginaria, quae fit per ima­ gnita in cognoscente existere non materialiter, gines corporum. Quibus imaginibus formandis dat sed magis immaterial iter. Et huius ratio est. quia anima aliquid suae substantiae, sicut subiectum « actus cognitionis sc extendit · ad ca quae sunt datur ut informetur per aliquam formam. Et sic extra cognoscentem : cognoscimus enim etiam ea de seipsa facit huiusmodi imagines: non quod quae extra nos sunt. Per materiam autem deter­ anima vel aliquid animae convertatur, ut sil haec minatur forma rei ad aliquid unum. Unde mani­ vel illa imago; sed sicut dicitur dc corpore fieri festum est quod ratio cognitionis cx opposito sc aliquid coloratum, prout informatur colore. Et ‘,q’ habet ad rationem mutcrialitatis *. Et ideo quae hic sensus apparet ex his quae sequuntur. Dicit non recipiunt formas nisi materialiter, nullo modo enim quod serrat aliquid, scilicet non forma­ sunt cognoscitiva, sicut plantae; ut dicitur in 11 tum tali imagine, quod 1 libere dc specie talium sÎtL ι«ί hbro de Anima * Quanto autem aliquid imma­ imaginum indicet: et hoc dicit esse mentem vel terialius habet formam rei cognitae, tanto perfe­ intellectum. Partem autem quae informatur huius­ ctius cognoscit. Unde ct intellectus, qui abstrahit modi imaginibus, scilicet imaginativam *, dicit speciem non solum a materia, sed etiam a ma­ essu communem nobis ct bestiis. terialibus conditionibus individuantibus, perfectius An secundum dicendum quod Aristoteles non cognoscit quam sensus, qui accipit formam rei posuit animam esse actu compositam ex omnibus, cognitae sine materia quidem, sed cum materia­ sicut antiqui Naturales; sed dixit quodammodo libus conditionibus. Et inter ipsos sensus, visus animam esse omnia f inquantum est in potentia est magis cognoscitivus, quia est minus materialis, ad omnia; per sensum quidum ad sensibilia, per “inu· ut supra* dictum est. Et inter ipsos intellectus, intellectum vero ad intclligibilia. * tanto quilibet est perfectior, quanto ζ immate­ Ah TERTIUM dicendum quod quaelibet creatura rialior. habet esse finitum ct determinatum. Unde essen­ Ex his ergo patet quod, si aliquis intellectus est tia superioris creaturae, etsi habeat quandam si­ qui per essentiam suam cognoscit omnia, oportet militudinum inferioris creaturae prout communi­ quod essentia eius habeat in sc immaterialilcr cant in aliquo genere, non tamen complete habet omnia; sicut antiqui posuerunt essentiam animae similitudinem illius, quia determinatur ad aliquam r' actu componi ex principiis omnium materialium \ speciem, praeter quam est species inferioris crea­ ut cognosceret omnia. Hoc autem est proprium turae. Sed essentia Dei est perfecta similitudo Dei, ut sua essentia sit i minate rial i ter compre­ omnium quantum ad omnia quae in rebus inve­ hensiva ' omnium, prout effectus virtute praeexi- niuntur, sicut universale principium omnium. 316 $) codait ianr carerent. - rationi carerent Ga, ratione carerent rcl cognitione BD, al' cognitione ratione carerent pF, cognitione cavent P£. x) x? extendit, - non tantum te habet F. non se habet G, u habet editio a. Commentaria C • , r. * An. i. *· Cf. nue», vt VII. & " Loc. dt. ii corp. art. • Cf. «us i. • Cl. r.ia. vou • Ci. Dam. iv. tanto... quanto. - quanto... tanto ABCDE materiaUirm. - Ora. DFCjtf. comprehensiva. - apprdteuaiva ACDE, ») quod. - per quod 11; qua Auguitinuu x) imaginatii am. — imaginariam cndicc» ct a, Imaginatum cJ. h ζ) η) 0) •dinalis Caietani ιτιάν*: per essentiam ut rationem cognoscendi, to ct insipientibus: sed quin male intellectum fuit, ideo fuit modo quo species intclligibilis dicitur ratio cognoscendi ; occasio erroris. Tam Plato namque quam alii intellexerunt ita quod sola essentia animae sil ci sufficiens ratio cognodc ­ similitudine ct in forma ct in modo formae: et proscendi omina corpora. pterca utrique errarunt, et in extremas inciderunt opinio­ In corpore quatuor: primo, ponit opinionem antiquo­ nes. Aristoteles autem, distinguens similitudinem in forma rum; secundo, arguit contra ·; tertio, ostendit modum quo a similitudine in modo illius, ct videns primam sufliccrc cognitum oportet esse in cognoscente *; quarto, respondet nd cognitionem, media via incessit, quem sectamur, putan­ quaesito *. tes quod , licet requiratur similitudo inter cognoscens ct II. Quoad primum, quatuor narrat. Primo, conclusio­ cognitum in forma, stat tamen dissimilitudo in modo: nem rcsponsivnm secundum antiquos: scilicet quod anima immo respectu corporalium requiritur dissimilitudo in modo cognoscit omnia corpora per essentiam suam. - Secundo, formae. Et sic uterque processus, tam a modo animae ad commune fundamentum omnibus antiquis: scilicet quod res, quam a modo rerum ad animam, ducit ad I alsum. cognitio fit assimilutionc, ut patet in I dc /hiima. - Tertio, IV. Quoad secundum arguitur contra alios, non contra · α quomodo diversimode super eodem fundamento Plato ct Platonem : quia îpse non ponebat animam per suam sub­ alii fabricaverunt: quia ille, ab anima inchoans, posuit co­ stantiam cognoscere omnia, sed per species participatas ab gnita immatcrialitcr existere per sc, ut in anima; isti, a ideis, quamvis conveniret cum antiquis in malo intellectu rebus inchoantes, posuerunt cognita materialiter existere in illius fundamenti *. Dupliciter nutem reprehenduntur anti­ • Vid< Tnart*. oid. «ι.υ.Γ* anima, ut in sc. - Quarto, quomodo ud omnia extendebam qui: primo, quoad ultimum dictum eorum, scilicet quod animae similitudinem ct cognitionem: scilicet per naturam omnia cognoscuntur per naturas principiorum; secundo, aut naturas principii seu principiorum, quia principiare cx quoad primum dictum, quod corpora sunt in anima ma­ principiis constituuntur cl cognoscuntur. Et declaratur dis­ terialiter. currendo per opiniones eorum ct Empedoclis.-Omnis clara Contra primum arguitur. Ratio cognoscendi oportet sunt in littera. quod sit actu cognitum: quod probatur ex co quod etiam III. Adverte lue quod fundamentum illud commune ve­ potentia cognoscitur per actum, IX Metuphys., ct non c rum in sc est, ct ideo commune fuit ct est sapientibus converso. Sed principium materiale non est actu auum prin- T • C/. nam. it. ’ Ct. nom. vt. * Cf- ilMO. tx. ’ HomiL XXIX Ia • essentiam ia humana, justinus ibi it per imamandis dat subicctum im. Et sic non quod ul sit haec rpore fieri :oiorc. Et itur. Dicit n forma:ie talium mtem vel lur huius) x, dicit elcs non omnibus, lammodo potentia >ilia, per creatura le essenidam siimmunite habet aliquam ns crea­ to ilitudo ns invelium. itum cd. b. ideo fuit Ilexerunt et pro’ opinioin forma sufficere r, putanisccns et modo: in modo imae uJ dsum. n contra • Ct. szC-U am subpains ob atcllcctu :ur nnriDtl stf.B r* Ct quod Ji &Λ· ccundo, np. n, m®··· S Ti. ma ma- oportet d etiam t non e im prin- QUAESTIO LXXXIV, ARTICULUS III cipiabilc, «d potentia. Ergo. - Nota quod maior intclligitur dc cssc actu formalitcr, vcl eminenter, naturam illius co­ • joint r. gniti: neutrum autem patet · convenire principio materiali. Contra secundum xcro, quia si res deberet materialiter esse in anima ad cognitionem, ratio nulla esset quare res extra non cognosceret. V. Sed est hic locus quaestionis, unde valet iata conse­ quentia facta. Videtur enim nulla: quoniam ratio esset in promptu quare igni·» extra non cognoscit, ct intus cogno­ scendi est ratio; quia interior est in anima, cuius natura est cognoscitivn, exterior non. - Si quncrarur autem quare anima est cognoscitivu: nullo est ratio nisi quia ipsa est ipsa; sicut nec quare homo est homo. Ad hoc est dicendum quod consequentia facto est opti­ ma, ct fundatur super hoc, Esse cognoscitivum sequitur • An. i. esse immateriale, ut in qu. xiv ♦ dictum luit, et modo - (X »aa. m, m. replicabitur. Unde si ignis interior est materialis sicut ex­ terior, aut uterque nut neuter cnt. Gent., cap. lxxxui: De Verity qu. x, on. 6} qu. xi, «n. t; qu. win, ji. 7; qu, xn, arL 1; Qu. de Anima, xrt. |5. i) tertium sic proceditur. Videtur quod tentia. Ergo multo magis anima intellectiva est anima intclligat omnia per species sibi creata a Deo sub speciebus intelligibilibus. Et sic naturaliter inditas. Dicit enim Gregorius, anima intclligit corporalia per species sibiT natu­ in Homilia Ascensionis ♦, quod homo ha­ raliter inditas. 3. Praeteri a. nullus potest verum respondere bet commune cum angelis intelligcre. Sed angeli intelligunt omnia per formas naturaliter ® inditas: nisi dc eo quod scit. Sed aliquis etiam idiota. unde in libro de Causis : dicitur quod omnis in· I non habens scientiam acquisitam, respondet ve­ tclligentia est plena formis. Ergo et anima habet rum dc singulis, si tamen ordinate interrogetur, ut species rerum naturaliter inditas, quibus corpo­ narratur in Sienone · Platonis de quodam. Ergo ‘ <-?· antequam aliquis acquirat scientiam, habet rerum ralia intclligit. 2. Praeterea, anima intellectiva est nobilior cognitionem. Quod non esset nisi anima haberet quam materia prima corporalis. Sed materia prima species naturaliter inditas. Intclligit igitur anima est creata a Dea sub formis ad quas est in po­ res corporeas per species naturaliter inditas. S a) naturaliter. — Poxt utnnia pinuni Pa>. rtrum. - Om. RD. - Pro naturaliser, naturalium Vab, I γ) f/M. - Om. c&dkct rl ♦». ss- QUAESTIO LXXXIV, ARTICULUS III Sed contra est quod Philosophus dicit, in III alicuius rei totaliter impediatur per id quod est ü ’ de Anima*, dc intellectu loqucns, quod est sicut sibi secundum naturam. - Secundo, manifeste tabida in qua nihil est scriptum. apparet huius positionis falsitas ex hoc quod, de­ Respondeo dicendum quod, cum forma sit prin­ ficiente aliquo sensu, deficit scientia eorum quae cipium actionis, oportet ut eo modo se habeat apprehenduntur secundum illum sensum; sicut aliquid ad formam quae est actionis principium, caecus natus nullam potest habere notitiam * de · quo se habet ad actionem illam: sicut si moveri coloribus. Quod non esset, si animae ‘ essent no» sursum est ex levitate, oportet quod in potentia turaliler inditae omnium intelligibilium rationes. a tantum sursum fertur, esse 6 leve solum in po­ -Et ideo dicendum est quod anima non cognoscit tentia, quod autem actu sursum fertur, esse leve corporalia per species naturaliter inditas. in actu. Videmus autem quod homo est quando­ Ad primum irgo dicendum quod homo quidem que cognoscens in potentia tantum, tam secun­ convenit cum angelis in intclligendo, deficit ta­ dum sensum quam secundum intellectum. Et de men ab eminentia intellectus eorum: sicut ct cor­ tali potentia in actum reducitur, ut sentiat qui­ pora inferiora, quae tantum * existant secundum « dem, pcr actiones sensibilium in sensum ; ut in- Gregarium *, deficiunt ab existentia superiorum *1*^^ telligat autem, per disciplinam aut inventionem. corporum. Nam materia inferiorum corporum non λ Unde oportet dicere quod anima cognoscitiva sit est completa totaliter per formam \ sed est in pom potentia tam ad similitudines quae sunt prin­ tenua ad formas quas non habet: materia autem cipia sentiendi, quam c ad similitudines quae sunt caelestium corporum est totaliter completa per principia intclligcndi. Et propter hoc Aristoteles formam, ita quod non est in potentia ad aliam • itu posuit * quod intellectus, quo anima intclligit, non formam, ut supra * habitum est. Et similiter intel- •Q’-un.r.t habet aliquas species naturaliter inditas, sed est I Iccius angeli est perfectus per species intclligibiles in principio in potentia ad huiusmodi species secundum μ suam naturam: intellectus autem hut omnes. manus est in potentia ad huiusmodi species. Sed quin ; id quod habet actu formam, inter­ An secundum dicendum quod materia prima ha­ dum non potest agere secundum formam propter bet esse substantiale per formam, et ideo oportuit aliquod impedimentum, sicut leve si impediatur quod crearetur sub aliqua forma: alioquin non • PhoeJoni» cap. sursum ferri; propter hoc Plato posuit * quod in­ esset in actu. Sub una tamen forma existons, est Mill »£. ût. ; in potentia ad alias. Intellectus autem non habet PhorJri e. χχι. tellectus hominis naturaliter est plenus omnibus speciebus inlclligibilibus, sed per unionem cor­ essc substantiale per speciem intelligibilcm ; ct poris impeditur ne possit in actum exire. ideo non est simile. Sed hoc non videtur convenienter dictum. Pri­ Ad tertium dicendum quod ordinata interrogatio mo quidem quia, si habet anima naturalem no­ procedit ex principiis communibus * per sc notis, » titiam omnium, non videtur essc possibile quod ad propria. Per talem autem processum scientia huius naturalis notitiae tantam oblivionem capiat, causatur in anima addiscentis. Unde cum verum quod nesciat se huiusmodi scientiam habere: nul­ respondet dc his de quibus secundo' interrogatur, ί lus enim homo obliviscitur ea quae naturaliter hoc non est quia prius ea noverit; sed quia tunc cognoscit, sicut quod omne totum sit maius sua ea dc novo addiscit. Nihil enim refert utrum ille parte, et alia huiusmodi. Praecipue autem hoc qui docet, proponendo vel interrogando procedat n videtur inconveniens, si ponatur esse animae de principiis communibus ad conclusiones: utro'QtuLxtn.an.L naturale corpori uniri, ut supra * habitum est: bique enim animus audientis certificatur de po­ inconveniens enim est quod naturalis operatio sterioribus per priora. 318 Z) oportet quod... cmc. - quod... at codkcs ct b. quod... esse cJ. a. - Pro xcq. esse, at codice et a b. i) ijuam. — quam etiam F. ζ) Sed quia. - Quia rero ABCDE. η) hoc videtur. - hoc ridetur eue \'b, ridetur esse cJ. a. 6) notitiam. — cognitionem live notitiam BD. t) x> λ) u) v) ;i - intellectui animae VFGab. tantum. - tamen DG. formam. - formas codltts cl a b. secundum. - per DI Cia. principii» communibus. - omnibus Fa, eommunibut cctcn. secundo. - tic AI). - Pro quia, quod ABCDEG. Conimoiitnria Cardinaliâ Caieta.nl clarus: omnia corporalia. - Scd circa ordinem cies intclligibiles praeviae actibus. Et primam quidem quae­ huius tituli statim oritur dubium : quia videtur dimi­ stionem omitti oportuit, quin communis animi conceptio nutus progressus iste, ct omissa una quaestio valde diffiomnium ­ ct antiquorum ct posteriorum est, quod cognitio cilis, an scilicet anima intelligat per species. In hac enim fit per assimilationem : idem autem intendimus per species quaestione sunt diversae opiniones, ct hoc loco erat tra­ intclligibiles ct similitudines. Nec in hoc est diversitas opi­ ctanda. Ante namque quam inquiratur an pcr species con­ nionum; et si fuisset hoc quaerendum, debuisset ante pri­ genitas, influxas, aut acquisitas, stabiliendum erat quod mum articulum hoc in dubium verti. Secundam \cro quae­ intclligit per species. Dicerent enim alii quod neque per stionem, in qua sunt diversae opiniones, hic tractarc non substantiam propriam, neque pcr speciem aliquam intclligit debuit, scd in loco suo: tanget autem cam in quaestione anima, scd ipse actus intclligcndi est similitudo quodam­ sequenti, art. 1. Unde putet quod nihil omissum est. Nullus enim negat modo obiccti. II. Ad hoc videtur mihi dicendum quod divus Thomas, in anima cognoscente esse similitudinem cogniti. Sed an subtilius intuitus, vidit in hac quaestione quae omissa di­ illa similitudo praeveniat actum, aut sit actus, aut terminet citur, latere duo quaesita. Primum esc, an dentur in intel­ netum, alterius est quaestionis. Unde m littera supponitur lectu nostro species intclligibiles. Secundum, an dentur spe­ in quaerendo communiter concessum, cognitionem fieri per T itulus •Cf. qa.Lt.xn.i ’ Cf. nae. n. • Cf. too. QUAESTIO LXXXIV, ARTICULUS IV quod est na ni feste jod, de­ mi quae n ; sicut am * dc sent narationes, agnoscit ο t quidem ficit tu­ et corrundutn » .-riorum ·!-«*. am non ■ in ρο· i 1 autem :ta per I aliam :r intcl- •Qe.u^eit. igibiles -•m huη des. ma ha· portuit in non ns, est habet m; et •ogatio : notis, cientia verum >gatur, a tunc ni ille □cedat ulrole po- ’ - awmilelionctn; ct quaeritur unde ista ttiiimilalio proveniat. - Nec obstat praedictis si ante articulum secundum sequentis quaestionis, utetur littera specie intclligibili pro principio: •ajuT.iiu tum quia cx tractatu de Angetis ♦ hoc setnipatet; tum quia nihil prohibet supponere probandum, praesertim in brevi. III. In corpore tria: primo, respondet quaesito negative; •G «s«. secundo, refert opinionem oppositam Platonis ·; tertio, ar•ακατιπ, guit contra illam ·. Quoad primum, conclusio est: Anima non intelligit per species inditas. - Probatur ratione, ct auctoritate. Ratio est ista. Homo quandoque est cognoscens in potentia tantum, Dim secundum sensum quam secundum intellectum, et re­ ducitur in netum quoad sensum per actiones sensibilium, ct quoad intellectum per disciplinam aut inventionem: ergo secundum sc est in potentia ad similitudines quae sunt principia sensationum et intellectionum : ergo non habet cos inditas. Antecedens patet experientia. - Consequentia vero pro­ batur quin eo modo aliquid sc habet ad formam quae est principium actionis, quo ud actionem ipsam. Quod decla­ ratur in levitate ct ferri aursum* quia quod est in po­ tentia ad unum, est in potentia ad reliquum, et quod in actu unius, etiam in alterius est octu. IV. Circa hanc rationem, adverte quod in eu sunt duo manifesta, et tertium ambiguitatem habet aliquam. Patet in primi» quod in probatione consequentiae non est sermo dc quocumque modo, sed dc his duobus, scilicet actu ct po­ tentia: ita quod propositio assumpta, quod unumquodque eodem modo sc habet ad formam principiantem actionem ct actionem ipsam, intelligitur quoad hoc quod est habere actu vcl potentia. Patet secundo quod haec propositio est vera in formis quae sunt principia naturalia, ct deductis impediment^, in naturalibus quidem, quia ipsae xiniim cum sunt, ope­ rantur, nec prius durationc sunt, ct postea principiant actio­ nem, ut patet in elementis. Deductis autem impedimentis, quia si per accidens contingit formam impediri, ipsa actu habebitur, ct actio in potentia; ut patet in levi detento deorsum. Sed hoc est per accidens, ut in littera dicitur; per sc autem propositio ista est verissima. Sed ambiguum est an ista propositio sit vera in formis principiantibus voluntarie. Si enim in his dicatur vera, ob­ stat quia experimur falsum esse quod forma voluntarie exeat in netum statim cum est : immo habemus multas tales, secundum quas non operamur netu. Si autem dicatur quod non tenet nisi in formis quae sunt principia naturalia, frustra ad propositum ndducta videtur: quoniam similitu­ dines intclligibilc» operantur ct cessant ab opere secundum imperium nostrae voluntatis. Et hoc praecipue secundum doctrinam s. Thomae, qui ponit species inlelligibilcs con­ servari in intellectu etiam quando non inteUigimus. V. Ad hoc breviter dicitur quod propositio assumpta tenet in omnibus formis tam naturalibus quam voluntariis; teri. 3ig sed proposui» restringenda est ad potentiam essentialem ct actum sibi correspondent em. Ita quod sensu» est, quod unumquodque ita sc habet ad formam quae cet actionis principium, sicut ad actionem, quoad hoc quod, si est in potentia essentiali ad operationem, est etiam in potentia essentiali ad formam, et si non, non. Et sic cessat instantia: quia nunquam aliquis est in potentia essentiali ad intelle­ ctionem, et in actu habet speciem intelligibilcm. Immo hoc implicat quia si actu habet, ergo potest cum vult intclli­ gcrc. et si potest cum vult, ergo non est in potentia es­ sentiali, sed accidentali tantum, ut patet ex VIII Physic. ·, ‘s yf* jj: ® ’ et II · et III ·* de Anima. - Potet autem hanc esse mentem · <>?·». " ♦·· . b. 1«. lut. M. litterae, quia cx potcntiabutc qua experimur nos non posse intclligcrc ad libitum quae volumus, infert non esse nobii inditas habituales species rerum , si enim essent inditae, intclIigercmUM omnia cum vellemus, ut experimur in his quorum sensum habuimus. VI. Quoad secundum ·, refert duo: primo, obviationem *cr. ·*■.«. qua, non obstante praemissa ratione, Pleto tenuit oppo­ situm; secundo, opinionem ipsam. Opinio est par» affirma­ tiva quaesiti. Obviatio ad rationem est positio impedimenti, scilicet unio ud corpus. VII. Circa obviationem ad rationem praemissam dubium occurrit, quia sidetur s. Thomas numerare specie» intclligibilcs inter formas naturaliter ogentes. quae scilicet ideo non agunt, quia impediuntur: cum tamen constet eas agere voluntarie: inteUigimus enim cum volumus. Ad hoc brcuier dicitur quod habere impedimentum com­ mune est formis naturaliter ct voluntarie agentibus. Nec in hoc differunt; sed differentia est, quia naturales non im­ peditae agunt statim, voluntariae ad libitum. Unde ex hoc quod species intelligibiles impeditae poni dicuntur, ct ideo non posse exire in actum, non sequitur, Ergo numerantur inter naturales formas; sed est sophisma Consequentis. VIII. Quoad tertium ♦, arguitur dupliciter contra Pia- * u. tonem. Primo, quia ponitur effectus, scilicet oblivio, sine causa sufficienti. Et probatur: quia experimur nos non obli­ visci eorum quae naturaliter novimus, sicut Omne totum est maius sua parte. Et si unio ad corpus est naturalis, ut probatum est, praecipue hoc procedit: quia non solum po­ nitur effectus sine causa, sed ponitur contrarius effectu» provenire cx causa, utpotc cx unione naturali provenire impedimentum naturalis operationis. Secundo, quia carens sensu caret scientia sensibilium illius, ut patet ct habetur I Poster. ·: ergo non est indita ’ gp· «wn. ·· · · « · · λιλ. icet, ixx· omnium scientia. Si enim scientia omnium inessct animae cx sc, cx multa excitatione ct expergefactione circa sensi­ bilia quatuor sensuum, cneci anima posset quandoque uti omnibus speciebus quas habet, ct consequenter colorum: quod experimur falsum. Et patet sequela: quia sensibilia non requiruntur nisi ad excitandam animam, apud cos; Ct experimur reminiscentiam fieri cx quodam in quiddam ; ergo a fortiori sic liet reminiscentia intellectuali». ARTICULUS QUARTUS UTRUM SPECIES INTELLIGIBLES EFFLUANT IN ANIMAM AB ALIQUIBUS FORMIS SEPARATIS Ik Vcrit.t qu. x, art. (»; qu. xi, art. j; Qu. de Jrtiina, art. |5. i quaenccptio ognitio species as opi­ ate pri> quae­ re non cstione i negat Sed an irminet n quartum sic proceditur. Videtur quod per essentiam suam sunt intellecta in actu, sunt species inlelligibilcs effluant in animam causae animae intellectivae quod actu intelligat. ab aliquibus formis separatis. Omne Intellecta autem in actu per essentiam suam, sunt enim quod per participationem est tale, formae sine materia existentes ®. Species igitur inlelligibilcs quibus anima intelligit, causantur a causatur ab eo quod est per essentiam tale: sicut quod est ignitum reducitur sicut in causam in formis aliquibus separatis. 2. Praeterea, intelligibilia se habent ad intel­ ignem. Sed anima intellectiva, secundum quod est actu intelligens. participat ipsa intelligibilia: lectum. sicut sensibilia ad sensum. Sed sensibi­ intellectus enim in actu, quodammodo est intel­ lia quae sunt in actu extra animam, sunt causae lectum in actu. Ergo ea quae secundum se et specierum p sensibilium quae sunt in sensu, qui- B ^Tpei e) exùtrntes. - aacule» ACE. 'U rpeeitruvt. - ifwtm 1*4. 320 QUAESTIO LXXXIV, ARTICULUS IV bus sentimus. Ergo species intelligibilcs quibus intelligibilcs nostri intellectus effluunt a quibus­ intellectus noster intclligit, causantur ab aliquibus dam formis separatis: quas tamen Plato dicit per actu intclligibilibus extra animam existentibus. Un­ sc subsistere, Avicenna vero ponit cas in inleliusmodi autem non sunt nisi formae a materia ligcntin agente. Differunt etiam quantum ad hoc, separatae. Formae igitur intelligibilcs intellectus quod Avicenna ponit species intelligibilcs non re­ nostri effluunt ab aliquibus substantiis separatis. manere in intellectu nostro postquam desinit actu 3. Praeterea, omne quod est in potentia, re­ intclligcrc; sed indiget ut iterato sc convertat ad ducitur in actum per id quod est actu. Si ergo recipiendum de novo *. Unde non ponit scicnintellectus noster, prius in potentia existens, post- tiam animae naturaliter inditam, sicut Plato, qui modum actu intclligat. oportet quod hoc causctur ponit participationes idearum immobiliter in ani­ ab aliquo intellectu qui semper est in actu. Hic ma permanere. autem est intellectus separatus. Ergo nb aliquibus Sed secundum hanc positionem sufficiens ratio substantiis separaris causantur species intclligibi- assignari non posset quare anima nostra corpori les quibus actu intclligimus. uniretur. Non enim potest dici quod anima intel­ t Sed contra est quia γ secundum hoc sensibus lectiva corpori uniatur propter corpus: quia nec non indigeremus ad intelligendum. Quod palet forma est propter materiam, ncc molor propter esse falsum ex hoc praecipue quod qui caret uno mobile, sed potius e converso. Maxime autem sensu, nullo modo potest habere scientiam dc videtur corpus esse r‘ necessarium animae intellcsensibilibus illius sensus. ctivae ad eius propriam operationem, quae est Respondeo dicendum quod quidam posuerunt intclligcrc: quia secundum esse suum a corpore species intelligibilcs nostri intellectus procedere non dependet. Si autem anima * species intelliab aliquibus formis vel substantiis separatis. Et gibiles secundum suam naturam apta nata esset •An. ». hoc dupliciter. Plato enim, sicut dictum est*, recipere per influentiam aliquorum separatorum posuit formas rerum sensibilium per sc sine ma­ principiorum tantum, et non acciperet eas cx teria subsistentes; sicut formam hominis, quam sensibus, non indigeret corpore ad intelligendum: nominabat per se hominem, ct formam vel ideam unde frustra corpori uniretur. equi, quam nominabat per se equum, ct sic dc Si autem dicatur quod indiget anima nostra aliis. Hus ergo formas separatas ponebat partici- sensibus ad intelligendum. quibus quodammodo Pàn ct ab anima nostra, et a materia corporali *; excitetur ad consideranda ea quorum species inab anima quidem nostra ad cognoscendum, a tclligibilcs a principiis separatis recipit; hoc non materia vero corporali ad essendum ; ut sicut videtur sufficere. Quia huiusmodi excitatio non materia corporalis per hoc quod participat ideam videtur necessaria animae nisi inquantum esi lapidis, fit hic lapis, ita intellectus noster per hoc consopita ‘, secundum Platonicos, quodammodo quod participat ideam lapidis, fit intclligens lapi- et obliviosa propter unionem ad corpus: et sic z dem. Participatio autem ideae fit ύ per aliquam sensus non proficerent animae intellectivae nisi similitudinem ipsius ideae in participante ipsam, ad tollendum impedimentum quod animae pro­ per modum quo exemplar participatur ab exem­ venit cx corporis unione. Remanet igitur quae­ plato. Sicut igitur ponebat formas sensibiles quae rendum quae sit causa unionis animae ad corpus. sunt in materia corporali, effluere ab ideis sicut Si autem dicatur, secundum Avicennam*, quod ’ quasdam carum similitudines; ita ponebat species sensus sunt animae necessarii, quia per cos exci­ intelligibilcs nostri intellectus esse similitudines tatur ut convertat se ad intelligentiam agentem, 9Ma$dam idearum ab eis effluentes ♦. Et propter a qua recipit species; hoc quidem non sufficit. ?a£;,. ul supra* dictum est, scientias ct definitio­ Quia si in natura * animae est ut intelligat per nes ad ideas referebat. species ab mtelligentia agente effluxas, sequere­ 1 Sed quia contra rationem rerum sensibilium ‘ tur quod quandoque anima possit sc convertere est quod earum formae subsistant absque mate- ad intelligentiam agentem ex inclinatione suae r“s’ ut Aristoteles multipliciter probat*; ideo Avi· naturae, vel etiam excitata per alium sensum, ut kkTM·’. »?cenna, hac positione remota, posuit* omnium ζ convertat se ad intelligentiam agentem ad reci­ rerum SCQS*hilium intelligibilcs species, non qui- piendum species sensibilium quorum sensum ali­ «ρ.ζήίΓ.Λΐχ· dem per sc subsistere absque materia, sed prae- quis non habet. Et sic caecus natus posset habere ζ cxistcrc immatcrialiter in intellectibus separatis; a scientiam dc coloribus: quod est manifeste fal­ quorum primo derivantur huiusmodi species in sum. - Unde dicendum est quod species intellisequentem, ct sic dc aliis usque ad ultimum in­ gibiles quibus anima nostra intclligit, non effluunt tellectum separatum, quem nominat intellectum a formis separatis. agentem; a quo, ut ipse dicit, effluunt species Ad primum ergo dicendum quod species intelintelligibilcs in animas nostras, ct formae sensi­ ligibiles quas participat noster intellectus, redu­ biles in materiam corporalem. - Et sic in hoc cuntur sicut in primam causam in aliquod prin­ Avicenna cum Platone concordat, quod species cipium per suam essentiam intclligibile, scilicet ^uia, - fuoj BCDEF. €) jif. — f-tt Codice». t) rerum acictibilium. - naturalium icnSibilium A, naturarum teniitflhnn CDE. inuibilium l·. ζ) wnniutn. - omnet ADI.FGa. γ) videtur coryut «jf, - curpui eit DFpD cl corput ruet G, ridetur rue (r«if om. sA) e coxirrso rorfut <.·«· A. 0) anima, - Om. rodfcca cx λ b. 0 cawpita. - compotita G. - ct obUiiikta mu. a, ct run. h x) In natura. - natura Λ6, «i natura BCDE. tj) 1 t rj.··” I I I 1 t » ’ * uibusrir per intell hoc, n re­ ach! at ad •cr. * cien- Ηπ. v, > qui ani- -atio port itclnec pter tern lieest □re ditset tm cx n: Ql-AESTIO LXXX1V. ARTICULUS V 3ei in Deum. Sed ab illo principio procedunt median­ Ad tertium dicendum quod intellectus noster tibus formis rerum sensibilium ct materialium, a possibilis reducitur de potentia ad actum per ali­ quibus scientiam colligimus, ut Dionysius dicit ·. quod ens actu, idest per intellectum agentem, qui Ad secundum dicendum quod res materiales, se­ est virtus quaedam animae nostrae, ut dictum cundum esse quod habent extra animam, possunt est*: non autem per aliquem intellectum sepaesse sensibiles actu; non autem actu intclligibi- l ratum, sicut per causam proximum sed forte les. Unde non est simile dc sensu cl intellectu. sicut per causam remotam. 1) λ proximum. -propriam } ro.v vum 1’0, propriam tt frorfrndin «A. - forte an. j>. Commontarin CaxxlinaliH Caietani iruLu* clnru< - In corpore quinque: primo, proponit nec forma est propter materiam, et hoc contra positionem opinionem tenentem affirmativam dupliciter, ct refert Aviccnnac; nec motor propter mobile, ct hoc contra Pla­ Platonis viam; secundo, Aviccnnac; lenio, in quo bti contonem ­ . *cd c contra. Quoad tertiam vero, relinquitur per veniunt et dilfcrunt; quarto, arguit utrumque; quinto, re­ *c nuta, loquendo dc anima intellectiva ul sic. Immo in­ spondet quaesito negative. nuitur cius probatio, quia intelligerc c»l propria operario II. Quoad primum, tria dc Platone. Primo, ideas sensi cius a corpore non pendens, quasi dicat' Anima aut eget bilium subsistentes. - Secundo, duplicem participationem corpore quoad esse, et hoc non; aut quoad operari, ct hoc earum, materialiter, ct intclligibilitcr. - Tertio, corollanum : non, quia intelligerc c*t operatio α corpore non penden*.ideo scientium dicebat idearum, non sensibilium. Et nota Minor vero probotur. quia si anima naturaliter occipit spe­ ibi quod, quemadmodum nos, Aristotelem sequentes, quia cies a aubstnntii» separatis, nulla restat indigentia icnsibi· species cx sensibilibus in animam provenire fatemur, scien­ bum .'J intellectionem. tiam dc ipsis sensibilibus esse dicimu* ; ita Plato, quia spe­ Tertio, refert responsionem Plutonis, ct refellit. Respon­ cie* nb ideis, scientiam de ideis posuit. sio cm, quod sensibilia requiruntur ad excitandam animam 111. QuoaJ secundum, tria ex A'iccnna. Primo, narunu ad considerandum ea quorum habet specie*. · Rcpuhio est. sensibilium immateriales non per sc. sed in intellectibus se­ quod hoc non respondet quaesito. Quoniam cxcitario po­ paratis. - Secundo, derivationem ordinatam carum n primo nitur ad auferendum quasi soporem convenientem animae usque ad ultimum. - Tertio, nomen ct officium istius ul- , cx unione ad corpus, ct non ex so: unde, cum cx sc non limi: nomen intellectus; agent officium, quia ipse influit sit sopita, cur unitur corpori ut incurrat talem soporem: formas sensibiles dupliciter, materiae corporali materialiter, Quarto, refert responsionem Aviccnnac, ct refellit. Re­ et animae nostrae intclligibilitcr. sponsio est, quod sensibilia sunt necessaria ad excitandam IV. Quoad tertium, convenientia in uno, quod ulerque animam ad conversionem ad intelligcntiam agentem. - Re­ ponit specie* intclligibilc* animae nostrae effluere a formis pulsio est, quia si cx natura sua anima est receptiva ab inseparati*; ct -Jc respondent quaesito aflirmalivv. - Differentia telligcntia agente, ergo quandoque cx sola natura converte­ in iribus. Primo, quid Plato formas separatas dicit subsi­ tur absque excitatione*, vel saltem, excitata iam a visibilibus, stentes, Avicenna in intellectibus. Secundo, quin Plato ponit poterit sc convertere ad species audibilium. cl c converso. immobiliter recipi influxum in anima; Avicenna mobiliter, Sed utrumque est falsum: quia caecus natus nescit colo­ immo tantum dum actual iter influit. Tertio, qui·, cx hoc res. - Vide in II Contra Gent., cap. ιχχνι, probationem Plato scientiam ponit congenitam animae; Avicenna vero consequentiae contra Aviccnnim. non, sed acquiri dc novo successive. VI. Quoad quintum, concludendo respondet quaesito ne­ V. Quoad quartum, quatuor. Primo, proponit impossi­ gative. ut patet in calce corporis. bile quod sequitur ad utrurnque, scilicet quod anima frustra VII. In responsione ad tertium, esto cautus; nec intcluniretur corpori. | ligus intellectum recipere species ab intellectu agente qui Secundo, probat sequelam sic. Anima non unitur corpori est potentia animae nostrae; sed recolito illius distinctionis propter corpus, sed propter animam, quia scilicet corpus qua in specie intclligibili consideratur intelligibilitas actu, necessarium est ad cius propriam operationem. quae est ct determinatio, etc Sat fuit hic excludere quod nec etiam intelligerc: sed secundum viam utramque, haec operario quoad intclligibi! itatem reducitur intellectus possibilis de non eget corpore: ergo anima frustro unitur corpori. - potentia ad actum ab intellectu aliquo separato, unquam Maior, quoad prinum ct secundam partem, probatur: quia a proximo agente. T n · ra io n)Π >n st Io ic si >- J * Ibid., cap. ». ARTICULUS QUINTUS UTRUM ANIMA INTELLECTIVA COGNOSCAT RES MATERIALES IN RATIONIBUS AETERNIS Supra, qu. in, ori. », id 3; De Vent., qu. nn, ori. ;, ad »3; qu. i. an. 6» »J 6; art. 8. sic proceditur. Videtur quod anima intellectivi! non cognoscat res ma­ teriales 3 in rationibus aeternis. Id enim in quo aliquid cognoscitur, ipsum magis ct per prius cognoscitur. Sed anima intellectiva hominis, in statu praesentis vitae, non cognoscit ra­ tiones aeternas: quia non cognoscit ipsum Deum, in quo rationes aeternae existant, sed ei steal ignoto ? coniungitur, ut Dionysius dicit in i cap. d quintum S si materiales. - immateri.ilet PFGab. Scmiuk Tin ou D. TiloWAK T. H. Mysticae Theologiae. Ergo anima non cognoscit omnia in rationibus aeternis, 2. Praeterea, Rmn. i * dicitur quod invisibilia · Vm io. Dei per ea quae facia sunt, conspiciuntur. Sed inter "invisibilia Dei numerantur rationes aeter­ nae. Ergo rationes aeternae per creaturas mate­ riales cognoscuntur, et non c converso. 3. Praeterea, rationes aeternae nihil aliud sunt quam ideae: dicit enim Augustinus, in libro Ocio· A) ei tient igtolo, - »·«« tient ignotb bC», eis tfarl td. a. 4» 3’22 QUAESTIO LXXXIV. ARTICULUS V qu. *u»t gmta trium Quaesi. *, quod ideae sunt rationes quod aliquid in aliquo dicitur cognosci dupliciter. stabiles rerum in mente divina existen tes. Si ergo Uno modo, sicut in obiecto cognito; sicut aliquis dicatur quod anima intellectiva cognoscit omnia videt in speculo ea quorum imagines in speculo in rationibus aeternis, redibit opinio Platonis, qui resultant. Et hoc modo anima, in statu praesentis *M. posuit omnem scientiam ab ideis derivari*. vitae, non potest videre omnia in rationibus ae­ Sed contra est quod dicit Augustinus. XI1 Con- ternis; sed sic in rationibus aeternis cognoscunt • op. »«r. Jess. *: Si ambo videmus verum esse quod dicis, et omnia beati, qui Deum vident et omnia in ipso. ambo videmus verum esse quod dico, ubi quaeso Alio modo dicitur aliquid cognosci in aliquo sicut id videmus? Nec ego utique in te, nec tu in me: in cognitionis principio; sicut si dicamus quod in sed ambo in ipsa, quae supra mentes nostras est. sole videntur ea quae videntur per solem. Et sic incommutabili veritate. Veritas autem incommuta­ necesse est dicere quod anima humana omnia bilis in aeternis rationibus continetur. Ergo anima cognoscat in rationibus aeternis *, per quarum ·ι>.·λι*. intellectiva omnia vera cognoscit in rationibus participationem omnia cognoscimus. Ipsum enim aeternis. lumen intellectuale quod est in nobis, nihil est Respondeo dicendum quod, sicut Augustinus aliud quam quaedam participata similitudo lumi­ dicit in u je j)0C(r Christ. *, Philosophi qui Ύ nis increati, in quo continentur rationes aeternae. vocantur, si qua forte vera et fidei nostrae acco- Unde in Psalmo iv ♦ dicitur : Multi dicunt, Quis -vm.4. j. moda dixerunt, ab eis tanquam ab iniustis posses­ ostendit nobis bona? cui quaestioni Psalmista re­ soribus in usum nostrum vindicanda sunt. Habent spondet, dicens: Signatum est super nos lumen enim doctrinae gentilium quaedam simulata et vultus tui, Domine ζ. Quasi dicat: Per ipsam si· superstitiosa figmenta, quae unusquisque nostrum gillationcm divini luminis in nobis, omnia nobis de societate gentilium exiens, debet evitare. Et demonstrantur. ideo Augustinus, qui doctrinis Platonicorum im­ Quia tamen praeter lumen intellectuale in nobis, butus fuerat, si qua invenit fidei accommoda in exiguntur species inlclligibiles a rebus acceptae, eorum dictis, assumpsit; quae vero invenit fidei ad scientiam de rebus materialibus habendam; nostrae adversa, in melius commutavit. Posuit ideo non per solam participationem rationum ae­ An. pm»* autem Plato, sicut supra * dictum est, formas re­ ternarum de rebus materialibus notitiam habe­ rum per se subsistere a materia separatas, quas mus, sicut Platonici posuerunt quod sola idea­ ideas vocabat, per quarum participationem di­ rum participatio sufficit ad scientiam habendam. cebat intellectum nostrum omnia cognoscere; ut Unde Augustinus dicit, in IV de Trin.v: Numquid ·ο,·. «r_ sicut materia corporalis per participationem ideae quia philosophi documentis certissimis persuadent lapidis fit lapis, ita intellectus noster per participa­ aeternis rationibus omnia temporalia Jieri, pro­ tionem eiusdem ideae cognosceret lapidem. Sed pterea potuerunt in ipsis rationibus perspicere, vel 3 quia videtur 2 esse alienum a fide quod formae cx ipsis colligere quot sint T· animalium genera, n rerum extra res per sc subsistant absque materia, quae semina singulorum ? Nonne ista omnia per sicut Platonici posuerunt, dicentes per se vitam locorum ac temporum historiam quaesierunt? aut per se sapientiam esse quasdam substantias Quod autem Augustinus non sic intellexerit s.Tb.i^ iv. creatrices, ut Dionysius dicit xi cap. Je Div. Nom.*; omnia cognosci in rationibus aeternis, vel in in­ c. J. ideo * Augustinus, in libro Octoginta trium Quaesi*, commutabili veritate, quasi ipsae rationes aeternae posuit loco harum idearum quas Plato ponebat, videantur, patet per hoc quod ipse dicit in libro rationes omnium creaturarum in mente divina exi- Octoginta trium Quaesi. *, quod rationalis anima stere, secundum quas omnia formantur, ct secun- non omnis et quaelibet \ sed quae sancta et pura 5 « dum quas etiam anima humana omnia cognoscit. fuerit, asseritur illi visioni, scilicet rationum aeter­ Cum ergo quaeritur utrum anima humana in narum, me idonea; sicut sunt animae beatorum*. rationibus aeternis omnia cognoscat, dicendum est Et per haec patet responsio ad obiecto. γ) Philosophi qui. - qui Philosophi P. - Pro accomoda. jccomo- data pD. ct Aagustinuc. i) Sed quia videtur. - Videtur autem ACE. t) ideo. - idem A E. ζ) Domine. - dedisti laetitiam in corde meo «ddit U. - Pro Quasi dicat, quia 11, quasi ceteri ct a. - Ante demonstrantur PQj.·· omittunt HOHf. ij) sint. - sunt PCab. 0) quaelibet. - quaecumque PGah. quae nequam F. t) beatorum. - bonorum PDCDEah. - Pro haec, hoc codice* ct a >. Commentaria Cardinalis Caietnni rrvt.vs in corpore declaratur. - In corpore duo: primo, declaratur origo tituli, ct titulus ipse; secundo, respon­ detur quaesito. II. Quoad primum, duo inducuntur. Primo, regula in communi circa philosophorum doctrinam servanda, ct tam quoad bene quam quoad male dicta, cx Augustino. - Se­ cundo, inducitur quomodo ipse Augustinus hanc regulam servavit in hac materia circa doctrinam Platonicam : accepit cnim rationes aeternas, et mutavit modum essendi earum. Et sic patet sensus tituli, ct cius origo. Omnia clara sunt in littera. Adverte tamen quod positio Platonis propter duo extra­ T nea indicatur a tide. Primo, quia ponebat sapientiam ct vitam ct alia huiusmodi. quae sunt perfectiones simpliciter, per se subsistere, et non solum naturas sensibilium, scilicet bovis, equi, Iconis, etc.: sequitur cnim quod duretur vita infinitae perfectionis, ct simpliciter * sapientia infinita, etc., extra Deum. Et insinuatur in littera, ubi, ad innuendum hoc, adducuntur cxcmplaritcr hac perfectiones simpliciter. Secundo, quia ponuntur istac formae creatrices: cum solius Dei sit creare. Hoc in littera etiam exprimitur. III. Quoad secundum, respondetur sub distinctione duo­ rum sensuum quos potest habere quaestio, tali ordine primo, ponitur conclusio responsive sub uno sensu; sccun- • Qu. n. • UP- vri. ·· !.»- U. . »<. n- o QU AESTI O LXXXIV, ARTICULUS VI liciter. aliquis occulo .-sentis is ac­ escunt ?so. • sicut tod in Et sic an nia arum * ϋ· ·&> »$>. cnim il est lumirnae. Quis · v«x 6,7. a reunien m si* nobis obis, ptac, Jam ; a aelabcideadam. iquid · Cap. χί. ident pro*, vcl tera, ** i per xcrit n inmac libro lima · Loe. c.r. pura t eterum ·. ni ttunt ct J b. im ct idler» cilicct r vita , CtC, * ndutn iter. solius primam partem. Quia omnia cognoscit lumine naturali*, ergo rationibus aeternis. Probatur consequentia: quia hoc nihil aliud est quam participatio divini luminis, in quo sunt illae. Probatur hoc auctoritate Psalmi, Signatum est etc. - Deinde probatur quoad secundam partem, scilicet non tamen solis, dupliciter; ratione, quia praeter lumen requiruntur species intelligibiles a rebus sumptae; ct auctoritate Augustini in IV de Trin. Quod autem prima conclusio sit de mente Augustini, cius auctoritate in libro Octoginta trium Quaest. probatur. do, ponitur alia coikIumo responsive sub alio sensu, et probatur; tertio, ostenditur quod prima conclusio est dc intentione Augustini. Distinctio est: cognosci omnia in rationibus aeternis du­ pliciter, scilicet obiective, vel causaliter. Prima conclusio est; In rationibus aeternis obiective, se­ cundum statum praesentem anima non cognoscit omnia, sed bene anima beata. - Ista cx ac est evidens. Secunda conclusio est : In rationibus aeternis causaliter, sed non solis, anima nunc cognoscit omnia. - Probatur quoad I. ■ ■ n w ***** ARTICULUS SEXTUS UTRUM INTELLECTIVA COGNITIO ACCIPIATUR A REBUS SENSIBILIBUS /)e Verita qu. x, «rt. 6; qu. xrx, .'ft. 1; Qu. dc .<Νί»ηα. art. i5î Qsiodt. VIII, qu. II, «rt. r; ThroL. op. lixii »qq. »d sextum sic proceditur. Videtur quod dicit, in libro de Somn. et Vigil. *, quod Demointellectiva cognitio non accipiatur a critus posuit cognitionem fieri per idola ct dejlu’ rebus sensibilibus. Dicit cnim Augusti­ xiones. - Et huius positionis ratio fuit, quia tam ζ • Qu. n anus, in libro Octoginta trium Quaest. * ipse Democritus quam alii antiqui Naturales non quod non est expectanda sinceritas veritatis a cor­ ponebant intellectum differre a sensu, ut Aristo­ poris sensibus. Et hoc probat dupliciter. Uno modo, teles dicit in libro de Anima ·. Et ideo, quia sen- · u* m. «p· per hoc quod omne quod corporeus sensus attin­ sus immutatur a sensibili, arbitrabantur omnem s·™·,eiL,T* git , sine ulla intermissione temporis commutatur: nostram cognitionem fieri per solam immutatio­ quod autem non manet, percipi non potest. Alio nem a sensibilibus. Quam quidem immutationem modo, per hoc quod omnia quae per corpus sen­ Democritus asserebat fieri per imaginum deflu­ timus, etiam cum non adsunt « sensibus, imagines xiones. Plato vero e contrario posuit intellectum dif­ tamen eorum patimur, ut in somno vel furore; non autem sensibus discernere valemus utrum ferre a sensu ; ct intellectum quidem esse virtu­ ipsa sensibilia, vel imagines eorum falsas sentia­ tem immaterialem organo corporeo non utentem n mus. Nihil autem percipi potest quod a falso non in suo T* actu *. Et quia incorporeum non potest • Q. «Mpr*. 4«. LXXV, art. 5. discernitur. Et sic concludit quod non est expe- immutari a corporeo, posuit quod cognitio in­ ctanda veritas a sensibus. Sed cognitio intelle­ tellectualis non fit per immutationem intellectus ctualis est apprehensiva P veritatis. Non ergo co­ a sensibilibus, sed per participationem formarum gnitio intellectualis est expectanda a sensibus. intclligibilium separatarum, ut dictum est *. Sen­ • Art. <, 5. 2. Praeterea, Augustinus dicit, XII super Gen. sum etiam posuit virtutem quondam per se ope­ ad litt. ‘ : Non est putandum facere aliquid corpus rantem · . Unde nec ipse sensus, cum sit quaedam •art.Cf.3. q«. uu». • Up. X’»· in spiritum i, tanquam spiritus corpori facienti ma­ vis spiritualis, immutatur a sensibilibus: sed or­ teriae vice subdatur: omni enim modo praestan- gana sensuum a sensibilibus immutantur, cx qua tior est qui facit, ea re de qua aliquid facit. Unde immutatione anima quodammodo excitatur ut in concludit quod imaginem corporis non corpus in se species sensibilium formet. Ei hanc opinionem spiritu, sed ipse spiritus in seipso facit. Non ergo tangere videtur Augustinus, XII super Gen. ad intellectualis cognitio a sensibilibus derivatur. litt. ♦, ubi dicit quod corpus non sentit, sed anima · Ob “** 3. Praeterea, effectus non sc extendit ultra vir- ' per corpus, quo relut nuntio utitur ad formandum tutem suae causae. Sed intellectualis cognitio se in scipsa quod extrinsecus nuntiatur. Sic igitur extendit ultra sensibilia; intelligimus enim quae­ secundum Platonis»opinionem, neque intellectua­ dam quae sensu percipi non possunt. Intellectua­ lis cognitio a sensibili procedit, neque etiam sen­ lis ergo cognitio non derivatur a rebus sensibi­ sibilis totaliter a sensibilibus rebus ; sed sensibilia libus. excitant animam sensibilem ad sentiendum, et Sed contra est quod Philosophus probat, I similiter sensus excitant animam intellectivam ad Mtdaphys. *, et in fine Poster. , quod princi- intelligendum. xt.’^s.tL pium nostrae * cognitionis est a sensu. Aristoteles autem media via processit. Posuit kct.x*^ Respondeo dicendum quod circa istam quaestio­ enim ’ cum Platone intellectum differre a sensu**. nem triplex fuit philosophorum opinio. Democri­ Sed sensum posuit propriam operationem non ”b*tut tus enim posuit quod nulla est alia causa cuius- habere sine communicatione corporis; ita quod * libet nostrae cognitionis nisi cum ab his corpo­ sentire non sit actus animae tantum, sed coniunribus quae cogitamus, veniunt atque intrant ima­ cti ♦. Et similiter posuit dc omnibus operationibus •ftCl. De, op. gines in animas nostras; ut Augustinus dicit in sensitivae partis. Quia igitur non est inconveniens S. TL I«t. 1. J/.* «m"1 epistola sua ad Dioscorum*. Et Aristoteles etiam quod sensibilia quae sunt extra animam, causent ■ aJtunl. - dbsunt Gtf, anuaf pF, aJaunf .1 *F. cJ b. r) .tpgnihcntivd. - COwprrkentira BCDI·, campreheuiia A; appr*· hensiva... est om. E. γ) spiritum. - spiritu Aug. - In fine erg. pro itnsibilibiti, trnfibuj a) iioji duo- 323 PUEGal·. I) Koiirjr. - fu/iuj naitrar ACE. O cogKÎfianù. - cogitafKMiü CDEF(A ) ct Aug. - Max «sal omitt, cjxltcc*. p <»/4 ram. E, ftwd lam «teri. rj rao. - /tfi AC.DEFGpH. QUAESTIO LXXXIV. ARTICULUS VI illiquid in coniunctum, in hoc Aristoteles cum De­ veritatem in rebus mutabilibus cognoscamus, ct mocrito concordavit, quod operationes sensitivae discernamus ipsas res a similitudinibus rerum. partis causcntur per impressionem sensibilium in Ai> secundum dicendum quod Augustinus ibi non sensum : non per modum defluxionis, ut Demo­ loquitur * de intellectuali cognitione, sed de ima­ critus posuit, sed per quandam operationem. Nam ginaria. Et quia, secundum Platonis opinionem, et Democritus omnem actionem fieri posuit per in- vis imaginaria habet operationem quae cst ani­ «J fixionem atomorum, ut patet in I dc Generat.* - mae solius; eadem rhlione usus est Augustinus |ntc||ectUm vero posuit Aristoteles * habere ope- ad ostendendum quod corpora non imprimunt rationem absque communicatione corporis. Nihil suas similitudines in vim imaginariam, sed hoc vu’ ' ’ autem corporeum imprimere potest in rem incor­ facit ipsa anima, qua p utitur Aristoteles * ad pro­ poream. Et ideo ad causandam intellectualem bandum intellectum agentem esse aliquid separa­ operationem, secundum Aristotelem, non sufficit tum, quia scilicet agens est honorabilius patiente. sola impressio sensibilium corporum, sed requi- Et procul dubio oportet, secundum hanc posi­ • ritur aliquid nobilius, quia ” agens cst honorabi- tionem, in vi imaginaliva ponere non solum po­ nJmJs‘Λρ.ιν, ut ipse dicit Non tamen ita quod tentiam passivam, sed etiam activam. Sed si po­ intellectualis operatio causetur in nobis ‘ ex sola namus, secundum opinionem Aristotelis % quod impressione aliquarum rerum superiorum, ut actio virtutis imaginativae sil coniuncti, nulla se­ Plato posuit: sed illud superius et nobilius agens quitur difficultas: quia corpus sensibile cst no­ quod vocat intellectum agentem, de quo iam su- bilius organo animalis, secundum hoc quod com­ . qu. Liui. . 1, cH, i, ft.frs. TV lea u. • LA. UL » qua. - tcilicrt rations adJil IX. ratione eddit «A. sit. - fiat ABCDi . fit cJd. a b. accipi. - intclligi codiccft. extendit. - extendat coJico. Commentaria Cardinalis Coiotani rnxvs clarui - In corpore quatuor: primo, Democriti; secundo, Platonis, tertio, Aristotelis opinionem tractat; quarto, respondet quaesito iuxta opinionem Aristotelis. II. Quoad primum, quatuor refert. Primo, quod cognitio inest omnibus a sensibilibus. Secundo, quod a solis. Tertio, quod per defluxionem. Quarto, radicem: quia intellectum ponebat eiusdem ordinis cum sensitiva parte. - Omnia pa­ tent in littera. III. Quoad secundum, quatuor. Primo, oppositum ra­ dicis praedictae. Secundo, quod intellectualis non a sensi­ bilibus nisi excitative. Tertio, quod sensitiva non a sensi­ bilibus nisi quoad organa, sed α scipsa. Quarto, radicem huius: quia sentire posuit opus proprium animae. IV. Quoad tertium, tria. Primo, convenientiam ct diffe­ rentiam cius circa radicem, tam cum Platone quam Demo­ crito. Ubi duo. Primo, intellectus discretus α sensu; cum Platone contra Democritum. Secundo, operatio sensitiva non animae tantum, sed coniuncti; cum Democrito contra Platonem. Secundo, quoad cognitionem sensitivam. Ubi duo. Pri­ T mo, quod iit suflicicntcr a sensibilibus, contra Platonem cum Democrito, quia coniuncti, etc. Secundo, quod non per defluxionem, sed immutationem; contra Democritum. Tertio, quoad cognitionem intellectivam. Ubi duo. Pri­ mo , quod ud eam requiritur agens superius sensibilibus; cum Plutone contra Democritum. Secundo, quod ipsa non fit a solo illo agente, sed etiam phantasmatibus, per mo­ dum abstraction is; contra Platonem. V. Quoad quartum, conclusio responsive cst: Intelle­ ctualis cognitio fit a sensibili, non sicut a perfecta ct totali causa, sed magis sicut a materia causae. - Probatur primo pars: quia fit n phantasmate. Secunda vero: quia etiam ab intellectu agente. Tertia nucem; quia phantasma fit actu intelligibilc ab intellectu agente, conditio enim materiae cst esse in potentia tale. Advene hic quod quuc hic discutienda essent de modo concursus phantasmatis cum intellectu agente nd intelligcndum, superius · discussa sunt. - Dhina tamen hic vox no­ • Cf, Ûfl. U13, tanda est, quod phantasma magis materia causae quam e«». Y1 HIcausa sit. • Cap. vu, a. i - S Th. Icit. mu. QUAESTIO LXXXIV, ARTICULUS VU ms, et THU. )i non : ima1 mem, t anistinus munt I hoc , praiJer i* 1pro- .IMC. para- cU 'ente. posipoi polUOd Λ·***> ’*· * !» ίίτ· ·» "·>· i se- *’■ Τ"· ··· Do­ omροiuae tod, sit * ’ ')tUS de : in iu * #n. i>*KTh. 111. »p. nat ,ect·”· it a unt ξ itio Et ira on m. nis; on iocali □a ub tu ac io no- · a. «rt 3,0®®«»’ m Mua. »4^· 3s5 ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM INTELLECTUS POSSIT ACTU INTELLIGERE PER SPECIES INTELLIGIBILES QUAS PENES SE HABET, NON CONVERTENDO SE AD PHANTASMATA Infra, qu. LXXUX, art. ι ; I! Sent., di*î. n, qu. π, nrt. 1. «J j; III, JUt. iw. qu. II, irt. 4; H Gmt. fient., cap. lxxiii, lo«; />r Vcrit., qu. x, Art. 3 , 1·. μ) naturae. - format l\ v) particularis. - particular ISF cl cJ4. ab. - sicut indict omit­ η) 0) tit G. 326 ’««·*“· QUAESTIO LXXXIV, ARTICULUS VII An tertium dicendum quod incorporea, quorum motionem; alias etiam incorporeas substantias, non sunt phantasmata, cognoscuntur a nobis per in statu praesentis vitae, cognoscere non possu­ comparationem ad corpora sensibilia, quorum mus nisi per remotionem, vel aliquam compara­ sunt phantasmata. Sicut veritatem intelligimus cx tionem ad corporalia. Et ideo cum de huiusmodi consideratione rei circa quam veritatem specu- aliquid intelligimus, nccessc habemus converti ad τκ θαυπι autem, ut Dionysius dicit ·, cogno- phantasmata corporum, licet ipsorum non sint scimus ut causam, et per excessum, et per re- phantasmata. Comniontaria Cardinalis Cnictani rrotvs clarus: conveni enim ad phantasma nihil aliud significat nisi uti phantasmate actualitcr ad tale opus. In corpore tria facit: primo, proponit conclusionem rcsponsivum negative quidem, sed cum quibusdam limitatio­ nibus; secundo, manifestat eam quoad quia est, ex duobus indiciis; tertio, assignat illius propter quid. IL Quoad prunum, conclusio est ista: Intellectus coniunctus corpori passibili non potest intelligere nisi conver­ tendo sc ad phantasmata. - Ubi nota duas limitationes. Pri­ ma, quod non est hic sermo dc intellectu nostro absolute, aut secundum statum separationis a corpore; sed dc eo ut coniunctus est corpori. Secunda est, quod non loquimur dc co ut coniunctus est corpori glorioso, ut in resurrectione erit, sed corpori passibili. III. Quoad secundum, manifestatur sic conclusio. Primo, ex impeditione intellectus proveniente a parte sensitiva. Secundo, experientia tam in docendo scipsum, quam in docendo alium; utrumque siquidem pertinet ad usum specicrum. Et omnia clara. IV. Quoad tertium, ostenditur a priori, non sic esse, sed quare sic est* unde est ratio dicens propter quid tan­ tum, ct non dicens simul quia est ct propter quid est. Est ergo ratio talis. Proprium obicctum nostri intellectus est natura habens esse in particulari sensibili; ergo intellectus ad hoc ut cognoscat suum obicctum, oportet ut conver­ tatur ad phantasma. Antecedens probatur sic. Quiddius rei materialis est pro•Art.p«u--a prium obicctum: ergo. - Assumptum hoc iam * patet. Et consequentia haec probatur: quia dc ratione talis quidditalis est esse in particulari materiali. Consequentia autem principalis fundatur super tres pro­ positiones. Prima est, quod potentia cognoscitiva est proportionata cognoscibili, proprio scilicet ct connatural!. Quae declaratur, ad propositum, in angelis et nobis, ex differen­ tia inter obicctum angelicum ct nostrum. - Secunda est, quod natura rei materialis non potest vere ct perfecte co­ gnosci, nisi cognoscatur ut in particulari existons. Et pro­ batur: quia de ratione talis naturae est esse in particulari.Tertia est, quod intellectus noster non cognoscit particu­ lare, nisi ut continuatur cum viribus sensitivis. Et haec ac­ cipitur ut per sc nota. Ex his autem liquere potest consequentia. Si obiectum et potentia proportionate sunt, iuxta primam propositio­ nem ; ct obicctum, tam quoad esse quam quoad cognosci, claudit in sc duo, scilicet naturam ct individuum; oportet quod potentia habeat unde utrumque attingat. Et cum non habeat unde particulare cognoscat, nisi ut coniunctus phan­ tasmati, reliquum est ut quod quid est rei materialis exigat intellectum ut coniunctum phantasiae, ut potentium sibi proportionntam : quod erat in illa consequentia assumptum. Deinde manifestatur eadem consequentia ab opposito. Quiu scilicet si obicctum nostri intellectus esset separata substantia, puta angelus; aut quod quid est sensibilium sub­ sisteret absque particularibus materialibus, ut Plato putavit; non opus esset conversione ad phantasma. Ac per hoc, si negatio est causa negationis, affirmatio est causa ajct c converso Sed sunt hic multae ambinum. -, - S. TK guitatCS. lect. uuv. ° V. Dubium est primo circa antecedens : quiu quidditns rei materialis non est obicctum intellectus, icd ens. Et ad hoc sunt argumenta Scoti, in Primo, dist. m, qu. nt. VI. Dubium secundo est circa illam propositionem: Dc ratione naturae sensibilis est esse in particulari, Hoc enim T udetur falsum. Quoniam esse in particulari est modus na­ turae. ut superius · in tractatu de Personis habitum est: *.Q· mu.it.», constat autem quod modus essendi posterior est quid di- m. tale : non ergo est dc ratione seu dctinitionc naturae sen­ sibilis esse in particulari, sive signato sive vago. VII. Dubium tertio est circa secundam propositionem, quoad duo. Primo, quoad cognitionem. Quia aut est sermo dc cognitione intuitive, quae apud s. Thomam · vocatur ·α·»τη,«χ. scientia visionis: aut dc cognitione nbstractiva, quae apud nostros * vocatur scientia simplicis mtelligentiae. Non de · a isx primn, ut patet : quia exigeretur (quod intellectus videret naturam non solum in aliquo particulari, sed in hoc ex­ teriori sensibili, sicuti est. Ergo dc secunda. Sed ad secun­ dam perfecte habendam sufficit cognoscere quod quid erat esse rei secundum omnia praedicata quidditativa, usque ad ultimam differentiam inclusive, ut patet: esse autem in par­ ticulari non est praedicatum quidditativum alicuius natu­ rae sensibilis: ergo natura sensibilis potest perfecte cogno­ sci absque hoc quod cognoscatur ut existais in particulari. VIII. Deinde dubium est circa ly ut existens in parti­ culari. Aut enim denotat rem obicctum; aut modum obiecti ut obiicitur. Si enim denotat rem obiectam, sensus est quod natura sensibilis non perfecte cognoscitur, nisi cogni­ tio terminetur etiam ad modum existendi illius, ita quod etiam modus naturae cognoscatur. Si vero denotat modum obiccti ut obiectum est, tunc est sensus quod natura sen­ sibilis non cognoscitur perfecte, nisi modus essendi cius, scilicet in particulari, sit etiam modus repraesentandi seu obiicicndi illam. Neutro autem sensu vera aut efficax est propositio ista. Et contra primum sensum praecedens argumentatio mili­ tat. Et tamen, dato quod esset sera propositio iuxta illum sensum, non infert intentum: quoniam cum tam natura qunm modus cius sint res universales, ut patet in Qq. de Putentia, qu. ix *, potest natura sub tali modo cognosci □b intellectu absque cognitione singularis, propter quod hic dicitur requin phantasma. - Et continuatur: quia indi­ viduum sagum ab intellectu cognoscitur; constat autem quod de ratione hominis non est esse in hoc signato ho­ mine, sed in aliquo forte. Ergo. Contra secundum vero sensum est, quia sequeretur quod natura sensibilis ab intellectu separato a corpore non posset perfecte cognosci. Quia illi non potest offerri ut existens in particulari, ita quod existera in particulari sit quo obii­ citur: quia nec m particulari cxlrinscco, quia supponimus intellectus separatos non accipere scientiam a rebus; nec in particulari imaginato, quia separatus non esset α cor­ pore si imaginatio ministraret illi. IX. Dubium quarto est circa quartam * propositionem, an intellectus noster cognoscat per scipsum singulare. Sed »«*<*«»· quia de hoc erit inferius ♦ cx proposito quaestio, ideo illuc uu'; usque differatur. X. Dubium quinto est circa vim rationis, cx duplici ca­ pite. Primo, quia cx vi cius non sequitur omnem cogni­ tionem intellectus egere phantasmate, sed perfectam tantum. Quia enim obiectum non potest perfecte cognosci nisi ut existent in particulari, ideo phantasmate opus esse dicitur. Quando cfgo imperfecte obicctum cognoscendum est, nulla monstratur necessitas phantasmatis. Et sic haec ratio peccat, ud conclusionem universalem afferens causam particularem. Secundo, quia cx vi istius rationis ita sequitur de intel­ lectu coniuncto corpori passibili, sicut dc coniuneto cor­ pori impassibili: quoniam ex natura obiccti er natura po- • VU« S.TK. tn Arsf , 1*U. m. u. *n.4: IV, JaLL.qn. i. ; ncc a cor­ onem, • Cl B«m. it. Tertij ni c. Scd inteUcctit. □ illuc * Qa. liixm art. l. lici cacognimtum. , nulla • a. sun. xni, ΧΠ. -a quo. mi. tciitiac procedit. Constat enim eandem esse naturum obie­ cti sensibilis tunc ct nunc; ct similiter eandem naturam potentiae. Sed de corporc glorioso hoc negatur*. Ergo ex hac parte peccat ratio, adducens causam universalem ad conc|u$ioncm panicularum. - Et confirmatur: quia istam rationem locum habere vult s. Thomas etiam dc intellectu coniuncto corpori sano, scilicet in statu innocentiae; ut patet inferius in qu. xerv. an. 3. XI. Ad primum dubium* dictum fuit in qu. xii, art. 4··, et alibi *. Scotus namque male interpretatus mentem s.Tho- I mae, arguit contra cum. Quidditatem enim rei sensibilis ] obicctum non quodeumque, sed nniuruiitcr proportionatum intensive ponimus intellectus nostri: quin nihil potest na­ turaliter intellectus cognoscere quidditutive nisi naturas sen­ sibilium. - Et pro statu isto non solum est intensive, sed extensive obicctum intellectus: quin nihil potest intellectus noster naturaliter intclligere nisi in ordine ad quidditntcm sensibilem. Quidquid enim dc Deo aut angelis naturaliter attingimus, causulitatis «ut excellentiae aut negationis re­ spectu sensibilium, conditione vestitum cognoscitur, ut cxperimur. Unde ct ipse Scotus, n veritate coactus, dicit ♦ quod quidditas sensibilis est intellectus nostri pro statu isto obicctum m ratione motivi; quamvis, minus philoso­ phice loquens, neget in ratione terminativi, ut patet cx dictis. Sed non est in \crbis facienda vis, modo dc rebus constet. Quid autem sit obicctum intellectus, idest ratio formalis quod aliquid sit intclligibile, non est praesentis intentionis, ubi dc intclligibili in hoc statu, et non simpliciter, est quaestio *. XII. Ad secundum dubium * dicitur utendo duplici dis­ tinctione. Prima est de ly eue in particulari, quod potest sumi dupliciter scilicet radicaliter, vel formalitcr. Secunda est de ly esse de ratione aheUius, quod contingit dupli­ citer: uno modo, simpliciter; alio modo, ut modus intrin­ secus seu essentialis. - Et tunc dico tria. Primo, quod esse in particulari radicaliter, est simpliciter de ratione sensibilis naturae. - Secundo, quod esse in particulari formaliter, est dc ratione naturae ut modus. - Tertio, quod in proposito sumitur esse in particulari utroque modo, ct similiter esse dc ratione, singula singulis applicando. Primum, cx differentia inter Platonem ct Aristotelem, apud Peripateticos est ut per sc notum. Plato enim poiU’1* *olam bovinam formam esse quod quid erat bovis, et illam per se absque carnibus ct ossibus, etc. Ac per hoc, ponens naturam bovinam universaliter subsistentem, nega­ bat dc ratione cius esse particulariter subsistere. AristotcIe1 aulcrn posuit * quod bovina natura non potest absque carnibus ct ossibus subsistere; sed necessario oportere esse in carnibus ct ossibus, quamvis non his aut illis determi­ nate. Ac per hoc posuit radicem huius modi qui est par­ ticulariter subsistere, idest carnes et ossa, idest materiam, esse dc ratione naturae sensibilis. Et propterca dixi quod particulariter existera, radicaliter sumptum, est simpliciter dc ratione naturae sensibilis : hoc enim nihil aliud est quam materiam esse dc ratione naturae sensibilis. Et cx hoc putere iam facile potest secundum. Constat enim quod particulariter aut universaliter existera modi naturae sunt valde inter sc diversi. Et quod posteriores sunt naturaliter naturis ipsis: prius namque est homo qunm homo aliquis, aut homo idealis. Et quod non ndventitii aut accidentales modi sunt, sed cx substantiali ratione na­ turae derivantes, non accidens superadditum, sed substan­ tiam eandem praedicant cum n itura cuius sunt, quamvis alio modo: non enim homo aliquis aliam naturam substan­ tialem aut accidentalem addit supra hominem, sed homi­ nem dicit hoc modo existentem. - Tertium vero cx sequentibus * manifestum erit. XIII. Ad tertium dubium, quoad primam dubitandi rationem ·, dicitur quod sermo praesens procul dubio est dc cognitione abstractive, quidditadva tamen; ct quod naturae sensibilis quidditas non perfecte cognoscitur, ignorato suo substantiali modo essendi. Et quamvis modus sit aliqualiter posterior quidditntc, non tamen potest quidditas perfecte absque cius cognitione penetrari. 327 Ad cuius evidentiam, scito quod aliquid esse posterius aliquo coniuncto sibi, contingit multipliciter: in proposito tamen, logice ct mctaphysicc loquendo, dupliciter accidit. Primo, quia illud convenit ei extra primum modum perscitatis: et sine tali potest perfecte prioris natura cognosci quidditutive. Secundo, quia illud convenit ei infra primum modum perseitatis: et a tali posteriori perfecta cognitio quidditativa dependere potest, ut patet dc perfecto ct im­ perfecto; luce enim praedicata sunt rerum infra primum modum per sc, ncc absque cis habetur complete quidditntiva cognitio. Unde Aristotelei, I Caeli ,* primum praedi· J-M·· catum quod investigat de mundo, est ly perfectum. Et divus Thomas post simplicitatem, .quae pertinet primo ad quod quid esse rei. statim de Perfectione Dei quaestionem sub­ dit , in principio huius operis ·. - Cum ergo modus essendi · Qs-rr. particulariter sit substantialis ei cuius est, ncc aliam rem aut rationem formalem superaddat naturae, sed eandem dicat alio modo ; extra praedicata primi modi nequaquam continetur. Ac per hoc, sine eius cognitione perfecte na­ tura cognosci non puteat. Et confirmatur: quia modus iste non est simpliciter posterior natura, sed aliqualiter. Non simpliciter quidem, quin, cum omne prius reducatur ad illum modum, scilicet α quo non convertitur consequentia *, ut patet in V Me· taphys.9’, ct constet quod si est homo, est homo aliquis, quamvis non hic, ct c converso; consequens est quod ar-v,a.K»o< natura non sit prior simpliciter modo isto substantiali. Dico autem quod si est homo, est homo aliquis, non eo modo quo sequitur, Si est homo, est risibilis: sed eo modo quo in nullo instanti naturae veriheari potest dc aliquo quod sit homo, et tamen non adhuc sit homo aliquis. Quamvis enim prius natura generetur homo quam risibile, ct quo­ dammodo quam hic homo; non tamen quam homo ali­ quis , ut patet apud Peripateticos. - Aliqualiter tamen est prior . quia secundum obstructionem intellectus, homo prius est quam homo aliquis. XIV. Quoad secundam vero dubitandi occasionem*, di- ’ ° "»·'·» citur quod ly ut cxistens in particulari denotat rem co­ gnitam. - Et 11J primam obicctionem contra hoc, iam patet responsio cx nunc* dictis. ’ N» Ad secundam sero dicitur quod, licet modus ille sit unhcrsalc quoddam, principium tamen illius est singulare, ut s. Thomas dicit in loco allegato : ct propterca absque singularis apprehensione cognosci perfecte nequit: quamvis possit arguitive cogitari naturam habere modum essendi particulariter, cx cognitione naturae ct modi essendi par­ ticulariter in communi. Sed haec non generant perfectam notitiam naturae tali modo existentis: impossibile est enim, ignorato principio, plene nosse principiatum. - Habet quo­ que sc singulare ad talem modum ut terminus: ignoto autem termino, sciri plene nequit terminatum. XV. Ad quintum autem dubium * dicitur quod argu- ’ ex ligamento uhsuj, - ligato icniu utdkcc*. ligato o trusu cS.a. γ vaporum. - Om. cotixcs ci a. a) videntur secundum sensum. .Manifestum est au­ tem quod non posset essc perfectum iudicium fabri de cultello, si opus ignoraret: et similiter non potest essc perfectum iudicium scientiae na­ turalis de rebus naturalibus, si sensibilia ignoren­ tur. Omnia autem quae in praesenti statu intelligimus, cognoscuntur a nobis per comparationem ad res sensibiles naturales. Unde impossibile est quod sit in nobis iudicium intellectus perfectum, cum ligamento sensus, per quem res sensibiles cognoscimus. Ad primum ergo dicendum quod, quamvis intelle­ ctus sit superior sensu, accipit tamen aliquo modo a sensu, ct cius obiecta prima ce principalia in sensibilibus fundantur. Et ideo ncccssc est quod impediatur iudicium intellectus ex ligamento sen­ sus P. Ad secundum dicendum quod sensus ligatur in dormientibus propter evaporationes quasdam et fumositates resolutas, ut dicitur in libro de Somn. et Tïg. * Et ideo secundum dispositionem huius­ modi evaporationum, contingit esse ligamentum sensus maius vel minus. Quando enim multus fuerit motus vaporum T, ligatur non solum sen­ sus, sed etiam imaginatio, ita δ ut nulla appareant phantasmata; sicut praecipue accidit cum aliquis incipit dormire post multum cibum et potum. Si vero motus vaporum aliquantulum fuerit remis­ sior, apparent phantasmata, sed distorta et inor­ dinata; sicut accidit in febricitantibus ·. Si vero adhuc magis motus sedetur, apparent phantasmata ordinata; sicut maxime solet contingere in tine dormitionis, et in hominibus sobriis ut habentiita. - Om. «odicc* c! ab. in febriatantibu/. - ftbridtantibur DpD, in febeienllbut I fcbritantibui cd. b. 5) O M iturae sibilisUfl. lenti : □licet jlarc. incto :cunIquid nima ζ ί now * Ο. βμλ. «n. cnsa xpcnon . Et sine dem lice· • Ci. Dun i». hoc QUAESTIO LXXXIV, ARTICULUS VIH 329 bus fortem imaginationem. Si autem motus va- munis ligatus ; ct ideo, licet aliquas similitudines porum : fuerit modicus, non solum imaginatio discernat a rebus, tamen semper in aliquibus de­ remanet libera, sed etiam ipse sensus communis cipitur. - Sic igitur per modum quo sensus sol­ ex parte solvitur; ita quod homo iudicat r· inter­ vitur ° ct imaginatio in dormiendo, liberatur ct dum in dormiendo ea quae videt somnia esse, iudicium intellectus, non tamen ex toto. Unde illi quasi diiudicans inter res et rerum similitudines. qui dormiendo syllogizant, cum excitantur, sem­ Sed tamen ex aliqua parte remanet sensus com­ per recognoscunt sc in aliquo defecisse. ζ) i-aporum. - Om. codicca et a K r,) iudicat. - iuJicct codico et a >· /iHruj tolvitnr. - lolvitur tenua Λ BCDE. - et poet liberatur oc>. l’ai. - Pro nu» tamen, licet nun BD. Commentaria Cardinali» Caiotani rrn.rs clarus. - In corpore una conclusio responsive quaesito affirmative*. Iudicium intellectus impeditur li­ gato sensu. Probatur sic. Ignotis pertinentibus ad rem, ct praecipue fine seu termino iudicii, neccssc est iudicium impediri*, sed ligato sensu, hoc accidit: ergo. Maior patet - Et minor probatur: quia ligato sensu, igno­ ratur particulare, quod est terminus iudicii. Quod probatur tripliciter. Primo, ratione: quia proprium obiectum nostri intellectus est natura sensibilis. Secundo, auctoritate Ari­ stotelis, in III Caeli. Et tertio, quia omnia quae cogno­ scimus, discernimus in ordine ad sensibilia. T niiin ter ia:nel:m est ib les IcJo in 3d n? in et n. [S- •Cap.ia.-S·’**' l«t. v. m us n* nt 5 iis Si is· >rro * ita no ti- Summak Tneou D. Tu^At T. II. II. In rc«ponsione od secundum, nota quatuor gradus ligamenti sensitivae partis. III. Nota hic diligentissime ct cautissime quod, quia iudicium intellectuale ideo fallitur ligato sensu, quia non potest resolvere quod iudicat in particulare sensibile, con­ sequens est quod multo magis intellectuale fallatur, quando despiciuntur particularia, nec est curae ut habeat iudicium rationis testimonium α sensibilibus. Et propterea in pluri­ mos contingit labi errores, qui a superioribus inchoant iudi­ cium. ct ordinant doctrinas suas inconsultis sensibus. Unde pater philosophorum Aristoteles, nunquam a sensibus re­ cedens. semper iuxta veritatem iudicavit. o QUAESTIO LXXXV, ARTICULUS I 33ο OUAESTIO OCTOGESIMAQUINTA • QU. LX*'"* · ·' I. DE MODO ET ORDINE IN TELLIG EN DI • De 7P· IN OCTO ARTICULOS DIVISA considerandum est de modo et ordine intelligcndi * Et circa hoc quaeruntur octo. Primo: utrum intellectus noster intclligat abs­ trahendo species a phantasmatibus. Secundo: utrum species intelligibilcs abstractac Λ a phantasmatibus, se habeant ad in­ tellectum nostrum ut quod intclligitur, vel sicut id quo ? intclligitur. Tertio: utrum intellectus noster naturaliter in­ telligat prius magis universale. einde D 3 *’ Quarto: utrum intellectus noster possit multa simul intclligcrc. Quinto: utrum intellectus noster intclligat com­ ponendo ct dividendo. Sexto: utrum intellectus possit errare L Septimo : utrum unus possit eandem rem me­ lius intclligcrc quam alius. Octavo : utrum intellectus noster per prius cognoscat indivisibile quam divisibile. T ARTICULUS PRIMUS UTRUM INTELLECTUS NOSTER INTELLIGAT RES CORPOREAS ET MATERIALES PER ABS FRACTIONEM A PHANTASMATIBUS Supre, qu. w, an. 4; II Cant. Gent., cip. lxxvii; 11 Stcfaphyi,, Icet. t. t) primum sic proceditur. Videtur quod ctum possibilem, sed recipere species iam abstraintellectus noster non intclligat res cor­ ctas. Sed nec etiam videtur pertinere ad intel­ poreas ct materiales per obstructionem lectum agentem, qui se habet ad phantasmata a phantasmatibus. Quicumquc enim in­ sicut lumen ad colores, quod non abstrahit ali­ tellectus intclligit rem aliter quam sit, estquid falsus. a coloribus, sed magis eis influit. Ergo nullo Formae autem rerum materialium non sunt abs­ modo intclligimus abstrahendo a phantasmatibus. tractae a particularibus, quorum similitudines sunt 5. Praeterea, Philosophus, in III de Anima ’s5rt phantasmata. Si ergo inlelligamus res materiales dicit quod intellectus 1 intelligit species in phan· 1 δ per ubstractioncm specierum K a phantasmatibus, tasmatibus. Non ergo eas abstrahendo. erit falsitas in intellectu nostro. Sed contra est quod dicitur in III de Anima ♦, 2. Praeterea, res materiales sunt res naturales, quod sicut res sunt separabiles a materia, sic · * in quarum definitione cadit materia. Sed nihil circa intellectum sunt. Ergo oportet quod mate­ potest intelligi sine eo quod cadit in definitione rialia intelligantur inquantum a materia abstraeius. Ergo res materiales non possunt intelligi huntur, et a similitudinibus materialibus, quae sine materia. Sed materia est individualionis prin­ sunt phantasmata. cipium. Ergo res materiales non possunt intelligi Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum uw’· per abstractionem universalis a particulari, quod est, obiectum cognoscibile proportionatur virtuti est abstrahere species intelligibilcs a phantasma­ cognoscitivae. Est autem triplex gradus cognoscitibus. tivac virtutis. Quaedam enim cognoscitiva vinus 3. Praeterea, in 111 de Anima * dicitur quod est actus organi corporalis, scilicet sensus. Et ideo phantasmata sc habent ad animam intellectivam obiectum cuiuslibet sensitivae potentiae est forma sicut colores ad visum. Sed visio non fit per abs­ prout in materia corporali existit. Et quia huius­ tractionem aliquarum spccierum a coloribus, sed modi materia est individualionis principium, ideo per hoc quod colores imprimunt in visum. Ergo omnis potentia sensitivae partis est cognoscitiva nec intclligcrc contingit per hoc quod aliquid particularium tantum *. - Quaedam autem virtus ·*«**· abstrahatur a phantasmatibus, sed per hoc quod cognoscitiva est quae neque est actus organi cor­ phantasmata imprimunt in intellectum. poralis, neque est aliquo modo corporali materiae kSSjkV · 4. Praeterea, ut dicitur in Ill de Anima *, in coniuncta, sicut intellectus angelicus. Et ideo huius intellectiva anima sunt duo , scilicet intellectus virtutis cognoscitivae obiectum est forma sine ma­ possibilis, et agens. Sed abstrahere a phantasma­ teria subsistens: etsi enim materialia cognoscant, tibus species intelligibilcs non pertinet ad intelle­ non tamen nisi in immaterialibus ea intuentur, S intclligibile: abxtractae. - intcHigibUie abtlracta ABCDG. inteh ligibilc» ab ilracta EpF. - Pro habeant, habeat ABCDEG. iJ 4KO. - a qua ACE, qua BDFG. γ) errare, - elle /ahus G. a) M fer abtlractionem tpccierum. - fer abitractianem rerum B, per ab-ftractionem rerum specierum G. c) intellectui. - intcUecliium ACEFO. ζ) sic, - iic quae G. 8) i | | Qb. uixn.rrt· multa com- • D 9· mes co- • Qj. LX1XI» , cn. I, >traitclhata aliullo bus. - 4 · c*p. «.· >· tan· 1 n * · Op. n, b. a.· ’ S.Th. UÆTW. • * r IC * ' atctrauac um L# tuti scirtus deo ma iusJeo iva tus * ϋ·l58* or­ iae lius naint, ur, QUAESTIO LXXXV, ARTICULUS I 331 scilicet η vcl in scipsis vcl in Deo. - Intellectus 1 intellectus est falsus, quando intclligit rem e&sc autem humanus medio modo sc habet: non enim aliter quam sii. Unde falsus esset intellectus, si sic est actus alicuius organi, sed tamen est quaedam abstraheret speciem lapidis a materia, ut inlellivirtus animae, quae est forma corporis, ut ex su­ geret cam non esse in materia, ut Plato posuit *. - · ct pra * dictis patet. Et ideo proprium eius est co­ Non est autem verum quod proponitur, si ly aliter gnoscere formam in materia quidem corporali in­ accipiatur cx parte intclligcntis. Est enim absque dividualiter existentem ♦, non tamen prout est in lalsitate ut altus sit modus intclligcntis ’ in intclhtali materia. Cognoscere vero id quod est in ma­ gendo, quam modus rei in existendo: quia in­ teria individual!, non prout est in tali materia, est tellectum est in intelligente immatcrialilcr, per abstrahere formam a materia individual!, quam modum intellectus; non autem materialiter, per repraesentant phantasmata. Et ideo neccssc est modum rei materialis. dicere quod intellectus noster intclligit materialia 1 Ad secundum dicendum quod quidam putaverunt abstrahendo a phantasmatibus *; et per materialia quod species rei naturalis sit forma solum, et sic considerata in immaterialium aliqualcm cogni­ quod materia non sit pars speciei *. Scd sccuns®· «·«*. tionem devenimus, sicut c contra angeli per im- j dum hoc, in definitionibus rerum naturalium non poneretur materia. Et ideo aliter dicendum est, materialia materialia cognoscunt. Plato vero, attendens solum ad immateriali- quod materia est duplex, scilicet communis, et talem intellectus humani, non autem ad hoc quod signata vel mdividualis: communis quidem, ut est corpori quodammodo unitus, posuit obicctum caro el os; mdividualis nutem, ut hac carnes et intellectus ideas separatas; ct quod intelligimus, haec ossa. Intellectus igitur abstrahit speciem rei non quidem abstrahendo, sed magis abstracta naturalis a materia sensibili individual!, non autem a materia sensibili communi. Sicut speciem ho­ participando, ut supra * dictum est. An primum ergo dicendum quod abstrahere con­ minis abstrahit ab his carnibus el his ossibus, ξ tingit dupliciter. Uno modo, per modum composi­ quae non sunt dc ratione speciei, scd sunt partes1 tionis ct divisionis; sicut cum intelligimus aliquid individui, ut dicitur in VII Metaphys. *; ct ideo non esse in alio, vel cssc separatum ab eo. Alio sine eis considerari potest. Sed species hominis modo, per modum simplicis ct absolutae consi­ non potest abstrahi per intellectum a carnibus ct derationis ' ; sicut cum intelligimus unum, nihil ossibus. Species autem mathematicae possunt abstrahi considerando de alio. Abstrahere igitur per intel­ lectum ea quae secundum rem non sunt abstra­ per intellectum a materia sensibili non solum in­ cta, secundum primum modum abstrahendi, non dividual!, sed etiam communi; non tamen a ma­ est absque lalsitate. Scd secundo modo abstrahere teria intclligibili communi, sed solum individual!· per intellectum quae non sunt abstracta secun­ Materia enim sensibilis dicitur materia corporalis dum rem. non habet folsitatem; ut in sensibilibus secundum quod subiucct qualitatibus sensibilibus, manifeste apparet. Si enim intelligamus vel di­ scilicet calido et frigido, duro ct molli, et huiuscamus * colorem non i nesse corpori colorato, vel modi. Materia vero intelligibilis dicitur substantia esse separatum ab co, erit falsitas in opinione vel secundum quod subiacct quantitati. Manifestum in oratione. Si vero consideremus colorem et pro­ est autem quod quantitas prius inest substantiae prietates λ cius, nihil considerantes de pomo co­ quam qualitates sensibiles. Unde quantitates, ut lorato; vcl quod sic intelligimus. etiam ** voce numeri ct dimensiones ct figurae, quae sunt termi­ exprimamus; erit absque falsitate opinionis ct ora­ nationes quantitatum, possunt considerari absque tionis. Pomum enim non est de ratione coloris; qualitatibus sensibilibus, quod est eas abstrahi a ct ideo nihil prohibet colorem intclligi, nihil in- materia sensibili : non tamen possunt considerari telligendo de pomo. - Similiter dico quod ea quae sine intellectu substantiae quantitati subiectac, pertinent ad rationem speciei cuiuslibet rei mate­ quod esset eas abstrahi a materia intclligibili com­ rialis, puta lapidis aut hominis aut equi, possunt muni. Possunt tamen considerari sine hac vel illa considerari sine principiis individualibus, quae substantia : quod est eas abstrahi a materia inlelnon sunt de ratione speciei. Et hoc est abstra­ ligibili individual!. here universale a particulari, vel speciem intel­ Quaedam vero sunt quae possunt abstrahi etiam ligibilcm a phantasmatibus, considerare scilicet a materia intclligibili communi, sicut ens. unum, naturam speciei absque consideratione individua- potentia ct actus, el alia huiusmodi, quae etiam lium principiorum, quae per phantasmata reprae­ cssc possum absque omni materia, ut palet in sentantur. substantiis immaterialibus. - Et quia Plato non Cum ergo dicitur quod intellectus est falsus qui consideravit quod dictum est ♦ de duplici modo * b rc*r ‘J u intclligit rem aliter quam sit *, verum est si ly abstractionis, omnia quae diximus abstrahi per aliter referatur ad rem intellectam. Tunc enim intellectum, posuit abstracta esse secundum rem, Killed - dii enim [enim om. D) materialia cagnoseant (ccguaecant angeli B, eo/rHovaf D, quintum dicendi m quod intellectus noster ct dicitur abstrahi species intclligibilis a phantasma­ abstrahit species intclligibiles r a phantasmatibus, tibus: non quod aliqua eadem numero forma, inquantum considerat naturas rerum in universali; quae prius fuit in phantasmatibus, post modum ct tamen intelligit eas in phantasmatibus, quia non fiat in intellectu possibili, ad modum quo cor­ potest intelligerc etiam υ ca quorum species abspus accipitur ab uno loco et transfertur ad al- trahit, nisi convertendo sc ad phantasmata, ut * (erum t. supra ’ dictum est. ct potentia. - in potentia Ρά, putentia cJ. a. corporeis, — corpori» Pà. ?) ad alterum, — m alium BD. o) n) i) t) u) f| ; . QB. 4- · ' i uH‘. I * IntellectIiam. — intellectum pdi. infelllpikllee. - Om. colice». etiam. ~ Om. P, - I‘ru abitvakit, ah traxit CFtf. Commentaria Caixlinalis Caietani Iitvlvs. Circa titulum occurrit itntim dubium quia Deinde probatur conclusio. Intellectus noster sic non videtur superfluus articulus iste, aut impertinens. In esi actus corpori», quod tamen est virtus animae existent» • Art. 6. quaestione siquidem praecedente · dctcnuiiiutum est, an in corpore. Ergo proprium cius est cognoscere formam in anima intclligat per species acceptus a sensibilibus, etc. Igi­ materia hac, non prout est hac in materia. Hoc est abstra­ tur aut superflue repetitur, aut tractanda erant haec ibi. Et here a phantasmatibus. Ergo. - Antecedens supponitur cx tenet sequela : quia nihil aliud est abstrahere a phnntosma- dictis, ct declaratur distinguendo triplicem gradum virtutis tibus, quam recipere a sensibus ct egere illis in usu *. cognosci (i vae : scilicet actum corporis, non actum corporis, II. Ad hoc breviter dicitur quod praesens articulus bene I et quodammodo sic et quodammodo non. - Consequentia distinctus ct ordinatus est. Distinctus quidem, quia aliud vero probatur ratione: quia obiectum proportionatur virtuti est formaliter quaerere et scire an habeamus intclligibiles i cognoscitivac. Et confirmatur distribuendo proportionala species α sensibilibus ct phantasmatibus; ct aliud, nn in- obiccta singulis gradibus cognoscentium. tcUigamus abstrahendo. Hoc cnim includit ct modum quo IV. Nota quod maxima illa. Obiectum proportionatur habentur species a phantasmatibus, scilicet per abstractio- virtuti copnoscitivae, absque dubio tenet quoad cognitio­ nem, ct modum quo intellectus attingit res sensibiles, sci­ nem ct elevationem α materi i, quidquid obiieï possit dc licet denudando eas α conditionibus phnntasiatis ; illud vero aliis conditionibus. Impossibile namque esi quod vis cor­ hoc in sc non claudit, nisi forte virtualitcr» Sed quaestio- porea possit in aliquid supra corporea elevatum; ct rursus, • Ari»t. fitter., nes, cum sint aequales numero his quae vere scimus *, dis- nt vis incorporea sit naturaliter obligatn ad corporea. Et hb.n.ciP.i, n.t. . , 7 r 7 ... -s.Th.icit t. unguendae sunt penes quaesita formaliter, non virtualitcr. propterea intellectus noster, medio modo sc habens, ad - Ordinatus vero, quia, ut patet in divisione quaestionis medio modo sc habentia, ut ad propria obiccta. sc extendit. praecedentis, tota praecedens quaestio quaerit formaliter dc V. Sed occurrit dubitatio hic: quia falsum videtur quod his per quae intelligimus, ut sic; ista vero dc modo ct assumptum est ct habetur in littera, quod scilicet conside­ ordine quo intelligimus. Et ideo ab universalissima modo rare naturam existentern in hac materia, non prout est in incocpit, scilicet iibstractionc a phantasmatibus : hic cnim hoc. est abstrahere a phantasmatibus. Angeli in primis inmodus communis est omni nostrae intellectioni, ut patebit. telliguin quandoque quod quid est alicuius rei materialis, III. In corpore duo: primo, respondet quaesito; secundo. non intelligendo ipsum ut in hoc: ct tamen non abstrahunt * Cf. aaa. n refert opinionem Platonis oppositam, in calce ·. Nos quoque, si vera esset opinio Platonis, nihilominus inQuoad primum, conclusio responsivn affirmative est telligcrcmus quod quid erat esse hominis, non intelligendo haec: Intellectus noster intelligit materialia abstrahendo a hunc λυΐ illum: et tamen non abstraheremus. Ergo. phantasmatibus. - Ubi, primo, nota quod abstrahere a phan­ VI. Ad hoc dicitur quod dictum illud est verissimum, tasmate quandoque significat operationem intellectus agen­ modo sane intclligatur, scilicet per se primo. Angeli, ut in tis, quandoque operationem intellectus possibilis: intellectus liltcrn dicitur, non cognoscunt materialia per se primo, sed agentis quidem, quando dicitur quod abstrahimus species 1 res separatas a materia; ct in illis illarumquc connaturalibus intclligibiles α phantasmatibus; intellectus vero possibilis, speciebus materialia percipiunt. Nostri quoque acies intel­ quando dicitur quod cognoscimus quod quid est hominis, lectus, si vera est Platonis opinio, ad quidditntcs separatas, abstrahendo ab hoc ct illo homine. Tantum autem interest scilicet per se hominem ct per se bovem, primo terminatur; inter obstructionem utramque, quod abstractio illa est rcalis et non ad naturum existentem in Socrate non prout est in productio rei abstractae, scilicet speciei intclligibilis: ista Socrate. autem solum est exspoliatio rei abstractae, non per realcm Unde in littera utraque obicctio excluditur! primu, cum denudationem, sed per negationem attinctionis scu consi­ obiectum proprium intellectui \ngclico datur; secunda, cum derationis , ut in responsione ad primum clare patet in Platonis opinio refertur". Dc cuius opinione tria refert. ·□.duu»· littera. Et quoniam secunda est effectus primae, ct eiusdem Primum, cx parte animae: quod naturam intellectus, non rationis cum ca, ut patebit, ideo praesens conclusio de modum csxcndi consideravit- Secundum, exparte obiccti: utraque intelligitur indistincte. quod propterea posuit obiectum res separatus et immate- T ! '' 3 t Ulu. 3 eis, ïUigi. lectit virb eis 1 auhan-ctus iera>ndielle'r ci bus, sali; non abs, ut non întii i in ttrar cx tutis >ris, ntia rtuti nata QUAESTIO LXXXV, ARTICULUS II riales; ct sic netus intellectus nostri, «pud cum, primo ter­ minatur ad ideas. Tertium, cx parte modi, de quo est quae­ stio: scilicet quod non abstrahendo, sed potius abstracta participando, intclligimus. VII. In responsione ad secundum, esset quaestio: An materia sit pars quidditatii rei naturalis. Sed quin hoc nd • Qa.u»*T, ux. quaestionem hanc nihil refert, ct alibi · tractatum est, ideo 4* transeo. VIII. In responsione ad quartum, difficile occurrit du­ bium: An illuminatio intellectus agentis super phantasmata aliquid positivum ponat in cis. Quibusdam cnim videtur quod sic, per haec verba lit­ terae. Alunt namque phantasmata suscipere quand.im in· tcntionulctn virtutem per modum fluentis, qua redduntur lorrualitcr habilia ad abstractioncm. - Et confirmatur hoc. ^U,a rcHulflrUcr «h apud s, Thomam *, quod instrumen­ tum impotens ad principalem effectum, sumit α principali agente intentionem, qua instrumcntulitcr possit in illum: constat autem phantasma se habere ad intellectum agentem ut instrumentum, etc. Aliis vero videtur hoc impossibile. Quia via illa aut est dc ordine materialium, aut immaterialium. Si materialium, ergo erit haec et particularisant ut phantasma: non ergo erit propterea phantasma habilius. Si immaterialis, ergo non erit subjective in phantasia: quia quidquid est ibi subjective, est particutarizatum ut ipsa, cum unumquodque recipiatur per modum recipientis. * IX. Mihi autem, non propter lui rationes, sed propter rerum ordinem, et litterae verba diligentius perspecta, vi­ detur quod illuminatio ista nullam rem addendo habiliter. Ad cuius evidentiam, sciendum est quod, ul in littera dici­ tur, pars sensitiva tria sortitur gradation cx coniunctione ad intellectum: primo, redditur virtuosior; secundo, habilis ad nbstractinnem; tertio, ab ea abstrahitur species intclligibilis. Et primum quidem convenit ipsis viribus scu potentiis sensitivis cx hoc, quod naturaliter connatae sunt cum in­ tellectivo ; quemadmodum vcgelativum redditur virtuosius cx coniunctione ad sensitivum. Unde vegeto tivum in ani­ mali generat carnem, ct sensitivum in homine potest par­ ticularia conferre. Secundum vero, quia naturae ordo exposcit ut, si natura naturae ct potentia potentiae coniuncta vigoratur, quod multo magis actus actui conjunctus vigoratur; idcirco hoc cx actuali assistentia phantasiae in ministrando intellectui agenti, sortitur. Phantasmata enim habilia fieri ct esse ad hoc ut abstrahatur species ab cis, nihil aliud est quam ipsa fieri ct esse in summo splritualitatis gradu citra intclligibiIcni ordinem. Et hoc convenit cis cum ordinato sunt actualitcr ct summe dbposiu ul coopcrcntur intellectui agenti. Hoc nutem est cum intellectus agens conscrtitur super ea, illuminando ea non formaliter sed objective, sicut colores illuminantur. Phantasia ergo existente in actu secundo, et ordinando rite sua phantasmata, intellectus egeni aitistit illis et fit illis propinquus, immo coniunctus coniunctione qua lumen coniungitur colori; et sic illuminantur phanlaMu.itn obiective ·; cl lue obiecti va illuminatione attingunt ’Ci j» uw, summum spiritualilatis gradum, et sic redduntur ct sunt nuuo. habilia ut ex cis species intelligibili* abstrahatur. Quod est tertium inter ea quae assequitur pars sensitiva. Quite nbstractio nihil aliud in productione speciei eat, quam uti ipsis phantasmatibus quoad naturam repraesentatam, et * U. Cwnratnl. non quoad individuals ·. Guet- h Ul Je X. Sic autem esse ct secundum veritatem, ct apud i.Tho- Anitas, cas.u. mam, non est difficile videre. Secundum veritatem quidem, quia ordo rerum exigit ut supremum infimi attingat infi­ mum supremi ·; ac per hoc natura sensitiva, in sui supremo, · cl idest in cogitative in actu, perveniat ad summum spirituali- ve.'-S.TKkcL istis ct actuali tatis gradum, cum latitudine tamen quadam, infra ordinem intellectualium. - Et confirmatur: quia natura horret superflua, nec superaddit intentiones his quae pos­ sunt per ipsas res perfici. Immo hoc est addere intentiones intentionibus: quia phantasmata ipsa intentiones sunt. Secundum mentem vero s. Thomae apparet, quoniam, docens illustrari phantasmata, dicit hoc eue quemadmodum pars sensitiva vigoratur cx coniunctione ad intellectum: ubi constat nihil aliud superaddi, etc. - Nec obstat regula de instrumentolibus agentibus ·. Quoniam dc secretis his, ut · <□. «em. possumus, loquimur: non cnim est ibi proprie instrumen­ tum. cum phantasma, ut supra · dixit, non tum est causa ^Q^uxxxn, speciei quam causae materia. ARTICULUS SECUNDUS itur itiot de coriu>, , Et , ad idit. uod idc· it in i ii>alis, unu > înndo UTRUM SPECIES INTELLIG1BILES A PHANTASMATIBUS ABSTRACTAE, SE HABEANT AD INTELLECTUM NOSTRUM SICUT II) QUOD INTELLIGITUR /k Verit., qu. t, .irt, 9; Ik Spirit. Creat., art 9. ad 6; Compend. Tneol^ cap. lxxxv; III Je Anima, Icet. nn. II Cortt. G'. PaE t) cagncncitivae. - Poil in nobis panum IMI, γ) δι 334 QUAESTIO LXXXV, ARTICULUS II : suam passionem, idest : speciem intclligibilcm in ponebant simile simili cognosci. Ponebant enim sc receptam. Et secundum hoc, species huius­ quod anima per terram quae in ipsa erat, cogno­ sceret terram quae extra ipsam erat; et sic dc K| modi est ipsum quod intclligitur. Sed haec opinio manifeste apparet falsa ex duo­ aliis ♦. Si ergo accipiamus speciem terrae loco ‘J**£*-i bus. Primo quidem, quia eadem sunt quae intel­ terrae, secundum doctrinam Aristotelis, qui dicit* ligimus, ct dc quibus sunt scientiae. Si igitur ea quod lapis non est in anima, sed species lapidis; a η quae intelligimus essent η solum species quae sequetur quod anima per species intelligibiles co- -sLtÎÆÎÎ sunt in anima, sequeretur quod scientiae omnes gnoscat res quae sunt extra animam. non essent de rebus quae sunt extra animam, sed An primum ergo DICENDUM quod intellectum 8 8 solum de speciebus intelligibilibus quae sunt in est in intelligente per suam similitudinem. Et per anima; sicut secundum Platonicos omnes scien­ hunc modum dicitur quod intellectum in actu est tiae sunt de ideis, quas ponebant esse intellecta 1 intellectus in actu, inquantum similitudo rei in­ ultMT' *n actu *’ * Secundo, quia sequeretur error anti- tellectae est lorma intellectus; sicut similitudo rei* quorum dicentium quod omne quod videtur est sensibilis est forma sensus in actu. Unde non se­ • Ci. Ari.r.. ni verum *; ct sic quod ' contradictoriae essent siquitur quod species intclligibilis abstracta sit id Vcij/hpt «n. iVaAt.ubi ut.’ . r.) rixexf. - sunt codice» ct a b. intellada. - intellectas ABCDEG. t) quod omne ... quod. — quod am. PrtF, quod omne om. pA. - Pro eri, esse PDFpC cl a b, esset G. - Pro et sic quod, et sic AD, et si· militer quod P. secundum quod est; et. - ted secundum quod est AtlCE, scilicet secundum quod est et pD. λ) iudicat. - iudicabit p. p) altera. - ct altera Pa>. m ») calefacientis. - calefaciens Pb. ζ» rei. - Om. codice» et a b. o) intellectiva. - intclligibilis BD. intellecta PFGai. “) intellectum. - intellectus PF. p) intellectae... rei. - intellectae est forma intellectui in actu ett (et »A) sensibile m actu et (cit sA) uwmi In actu inquantum simi­ litudo rei A, om. BCDEG. v) humanitas. - quae intclligitur adJunt ABCDE. - Pro apprehen­ datur. >io»i apprehendatur CEpA. x) iptam. - ipsum P4>. v) formatui. - informatus AFsB. cbant enim :rat, cogno; et sic de crrac loco ο-αλο^ , qui dicit · j4ΫSa tes lapidis; * igi biles co- "ί.τί.’δ/·1 = cllectum s m. Et per in actu est do rei initudo reip le non se­ cta sit id similitudo tur intel· res quae elligi. Et uni, duo ibstractio :cidit vel ■salitatis, im quod liversalis videre colorem • ubi sil *st quod ed quod :x parte □loris ct elligitur, d quod lualibus d quod .umanictu, in n indi- msitiva solam sensus peratio va foretiam oniuninsidequod n for­ mel di^occni ’ °· actu ett m simi ? ' · QUAESTIO LXXXV, ARTICULUS II 335 significatur. Unde ratio quam significat nomen, significant ipsas species intelligibiles·, sed ca quae est * definitio ; et enuntiatio significat composi­ intellectus sibi format ad iudicandum dc rebus tionem et divisionem intellectus. Non ergo voces exterioribus. est. - ct ADE, om. C. Commentaria Cardinalis Caietani ιτυι.υ5 durissimus est, si notetur anente ly guod mVI. In responsione ad primum ct secundum, enet tra­ telligitur, ut distinguitur contra quo intelligitur, Et ctanda materia de intellectu in actu ct Intellecto in actu. est sermo dc intellectione directa : propter hunc enim est Sed nc idem pluries repetatur, in Commentariis librorum quaestio. de Anima * vide diffuse: vel fiet quaestio specialis. hfovej?»?' In corpore duo facit : primo, tractat opinionem affirma­ VII. hi responsione ad tertium, tria occurrunt. Primo, tivam, impugnando illam; secundo, respondet quaesito. notandum quod hic fundat ·. Thomas distinctionem verbi II. Quoad primum, duo. Primo, refertur opinio in com­ a specie intclligibili super testimonio partis sensitivae. Quid­ muni, ct in speciali. In communi quidem' quia nulla vis quid enim perfectionis invenitur in inferioribus dispersum, nostra percepti vu cognoscit nisi suam passionem. In speciali totum unitum eminentius pracinvcnitur in superiori ordine. vero: quia intellectus non intelligit nisi speciem intclligi- Et propterca, cum sensitiva pars perficiatur dupliciter, sci­ bilcm, ct sic ipsa est id quod directe ct primo intelligitur. licet secundum immutationem ab obiccto, ct secundum Secundo, impugnatur dupliciter. Primo, quin sequeretur formationem α scipsa; pars intellectiva cui primum, quod quod scientia non caset de rebus extra. Et declaratur sequela alicuius imperfectionis est, non repugnat, secundum con­ cx simili apud Platonicos. - Secundo, quia omnia quae ri­ sequenter sibi vindicat. Id autem quod intellectus in se dentur essent vera, etiam contradictoria. Et probatur se­ format, verbum dicitur in prima operatione; ct in secunda quela ■ quin res visa non esset nisi passio videntis. Omnia compositio ct divisio, etc. VIII. Secundo, occurit dubium, quia hoc in loco ex­ patent in littera. III. Quoad secundum, ponuntur tres conclusiones prn presse dicitur quod sensus exterior secundum solam im­ evacuatione huius materiae. Prima est; Species intelligibilis mutationem ab obiccto operatur; cl consequenter pure e»t quo intellectus intelligit. - Secunda est: Species intel- passive sensus videtur sentire. Cuius oppositum determiligibilis est quod secundario intellectus intelligit. - Tertia nntum est ·. IX. Tertio, occurrit dubium circa principale intentum: ,,u est: Res cuius species intelligibilis est similitudo, est quod primo intellectui intelligit. quia cx hac responsione non satisfit diflicultati tactae in Prima probatur sic. Intelligere est actio immanens: ergo argumento. Quia licet cx hac responsione evadatur quod fit secundum aliquam fornum : ergo secundum similitudi­ voces non significent species intelligibiles, non tamen eva­ nem obiccti. - Antecedens probatur cx IX Mctaphys., dis­ ditur quin significent istas conceptiones seu formationes: tinguendo duplicem octioncm. - Prima consequentia relin­ immo hoc asseritur. Et si ita est, cum istac sint animae quitur per se nota dc utroque actione: quia commune est passiones ct entia in anima, sequitur quod id quod primo omni agenti agere secundum quod est actu, ct, ut dicitur intelligitur ct significatur vocibus etc., est res in anima; M Physic., text, xvu ’, semper aestimabitur species mo­ ct consequenter scientia non primo est dc rebus extra. vere. - Secunda vero probatur cx proportional) similitudine Et sic redit oppositum determinationis factae in corpore articuli. inter actionem immanentem ct transeuntem. X. \d primam dubitationem · facillime patet cx littera * CL «so «m. IV. Secunda vero conclusio probatur cx eo quod intelle­ ctus est potentia reflexivu super seipsum, ac per hoc nuper responsio. Non enim ibi dicitur quod aliqua pars sensitiva ca quae in ipso sunt. Immo prius reflectitur, ordine genera­ perficiatur sola immutatione, sed dicitur quod operatur se­ tionis, super speciem, et ultimo super se. Sed ordine inten­ cundum solam immutationem: ubi manifeste praeter im­ tionis ct causulitntis, primo reflexio est super se: quin enim mutationem operatio ponitur. Est igitur differenda non ip est super se reflexivu potentia, ideo etiam super sua. Et operando active, vel passive; red in operando secundum eadem est reflexio super sun ct se, eo modo quo est eadem solam formam quae producitur ob extra, ct secundum for­ generatio animalis ct hominis. Ita quod, sicut ct prius ge­ mam quam ipsamet virtus sensitiva sibi ipsi pariL neratur animal quam homo, ct tandem unico actu numero XI. Ad secundum nutem dubium · dicitur quod cx ul- ·αιοβ»α. simul generatur Socrates animal ct homo existons; ita prius limis verbis litterae apparet responsio. Tam enim species reflectimur super speciem intelligibilcm, ct tandem simul intelligibiles, quam conceptiones fiymatac, possunt dupli­ eodem actu intelligimus intellectum perfectum specie ut citer sumi. Uno modo, secundum quod res sunt quaedam materiam forma, aut potius potentiam proprio actu. Et in anima: ct sic de neutris est scientia nisi reflexa. Alio idem est iudicium dc specie ct actu intclligcndi: illa enim modo, secundum quod sunt rerum imagines aut intentio­ est ut potentia respectu actus secundi. nes; et sic inter cas haec est differentia, quod species ut V. Tertia autem conclusio simul cum prima probatur imagines, sunt quibus intellectus intelligit, ut in corpore cx ouctoritatc Aristotelis, cx dictis antiquorum manifestata. dictum est; conceptiones nutem ut intentiones, sunt quas Duo ponebant antiqui: obiectum, scilicet terram extra; ct intelligit. Et hoc ideo, quia species praesentat intellectui principium, scilicet terram intus. In uno reprehenduntur ab rem ut comprincipium intclligcndi; conceptus autem prae-, Aristotele, scilicet in terra interiori, non omninn, sed quoad sentat illam obiectivc. Significari autem ct sciri res extra modum essendi, quia non terra, sed terrae species est in primo, ct conceptiones non ut res, sed ul intentiones sunt anima. Restat ergo obiectum, idest id quod cognoscitur, rerum extra, idem est quia idem est motus animae in ima­ esse rem extra, et speciem illius esse principium intclligcndi ginem ut imago est. ct in rem, ut dicitur in de Memoria ,, .. — * Cflp» ♦· · S.TI·. illam: quod est primae ct tertiae conclusionis sententia. et Reminiscentia *. i«a. in. Τ QUAESTIO LXXXV, ARTICULUS Ill 33β | fl I ARTICULUS TERTIUS UTRUM MAGIS UNIVERSALIA SINT PRIORA IN NOSTRA COGNITIONE INTELLECTUALI I Witter., Icet, iv ; ! sic proceditur. Videtur quod magis universalia non sint priora in nostra cognitione intellectuali. Quia ea quae sunt priora et notiora secundum naturam, sunt posteriora ct minus nota secundum nos. Sed universalia sunt priora secundum na­ turam: quia prius est a qiio non convertitur sub\Cufyr' av' s^5ten^ consequentia * ·. Ergo universalia sunt • posteriora in cognitione nostri intellectus. 2. Praeterea, composita sunt priora quoad nos quam simplicia. Sed universalia sunt simpliciora. Ergo sunt posterius nola quoad nos. .st£Îîc£7” 3. Praeterea, Philosophus dicit, in I Physic.* quod definitum prius cadit in cognitione nostra > quam partes definitionis. Sed universaliora I1 sunt partes definitionis minus universalium, sicut ani­ mal est pars definitionis hominis. Ergo universai lia τ sunt posterius nota quoad nos. 4. Praeterea, per effectus devenimus in cau­ sas et principia. Sed universalia sunt quaedam 5 principia. Ergo universalia : sunt posterius nola quoad nos. • ibid., Dix η.4. Sed contra i.st quod dicitur in 1 Physic. ♦, quod ex ‘ universalibus in singularia oportet devenire. Respondeo dicendum quod in cognitione nostri intellectus duo oportet considerare. Primo qui­ dem, quod cognitio intellectiva aliquo modo a sensitiva primordium sumit. Et quia sensus esi singularium, intellectus autem universalium ; necessc est quod cognitio singularium, quoad nos, prior sit quam universalium cognitio. Secundo oportet considerare quod intellectus noster de potentia in actum procedit. Omne autem quod procedit dc potentia in actum, prius pervenit ad actum incompletum, qui cst medius inter po­ tentiam et actum, quam ad actum perfectum. Actus autem pertectus ad quem pervenit intellectus, cst scientia completa, per quam distincte et determi­ nate res cognoscuntur. Actus autem incompletus est scientia imperfecta, per quam sciuntur res in­ distincte sub quadam confusione: quod enim sic cognoscitur, secundum quid cognoscitur in actu, ct quodammodo in potentia. Unde Philosophus •iHA,DM.a.j. dicit, in I Physic.*, quod sunt prima nobis mani­ festa et certa confusa magis; posterius autem co­ gnoscimus distinguendo distincte principia ct ele­ menta. Manifestum cst autem quod cognoscere aliquid in quo plura continentur, sine hoc quod d tertium S subsistendi consequentia. - consequentia essendi CEFa, cOMructitia existendi ABG, contequrnlia subsistendi D, subsistendi conse­ quentia essendi cd. b. - Pro universalia. universaliora ACE. universaliora. - universalia Ftf. γ) unirenalia. - universaliora BC, magis universalia D. 3) universalia. - universaliora AE. i) er. - ab BD, am. E. O re. - Om. ACE. rj inquantum est animal. - Om. editio a. - animal paît autem om. A DE, past distincte panit G a) • C-*r. t. w. < S.lh. Isct. i. Icet. i. habeatur propria notitia uniuscuiusque eorum quae continentur in illo, cst cognoscere aliquid sub con­ tusione quadam. Sic nutem potest cognosci tam lotum universale, in quo partes continentur in potentia, quam etiam totum intégrale: utrumque enim totum potest cognosci in quadam confusione, sine hoc quod partes distincte cognoscantur. Cognoscerc autem distincte id quod continetur in toto universali, cst habere cognitionem de re : minus communi. Sicut cognoscere animal indistincte, est cognoscere animal inquantum est animal T1; cognoscere autem animal distincte, cst cognoscere animal inquantum est animal rationale vel irratio­ nale *, quod cst cognoscere hominem vel Iconem. Prius igitur occurrit intellectui nostro cognoscere animal quam cognoscere hominem: et eadem ratio est si comparemus quodeumque magis universale ad minus universale. Et quia sensus exit de potentia in actum sicut ul intellectus, idem etiam ordo cognitionis apparet in sensu. Nam prius secundum sensum diiudicamus magis commune quam minus commune, ct secundum locum et secundum tempus. Secundum locum quidem, sicut, cum aliquid videtur a remotis, prius deprehenditur esse corpus, quam deprehen­ datur esse animal; et prius deprehenditur esse* animal, quam deprehendatur esse homo; et prius homo, quam * Socrates vel Plato. Secundum tempus autem, quia puer a principio prius distinguit hominem a non homine, quam distinguat hunc hominum ab alio homine ; et ideo pueri a ‘ principio appellant omnes viros patres, posterius autem determinant unumquemque, ut dicitur in 1 Physicfi Et huius ratio manifesta est. Quia qui scit ali­ quid indistincte, adhuc cst in potentia ul sciat dis­ tinctionis principium ; sicut qui scit genus, cst in potentia ut sciat differentiam. Et sic patet quod cognitio indistincta media est inter potentiam et actum. Esi ergo dicendum quod cognitio singularium cst prior quoad nos quam cognitio universalium, sicut cognitio sensitiva quam cognitio54 intellectiva. Sed tam secundum sensum quam secundum intel­ lectum. cognitio magis communis est prior quam cognitio minus communis. Ad primum ergo dicendum quod universale du­ pliciter potest considerari. Uno modo, secundum quod natura universalis consideratur simul cum ·) animal rationale rei irrationale. - rationale FGa, animal ra­ tionale »B, rationale aut irrationale cd. fr.-quod est... leonem uns. 0, vel leonem om. ceteri c: a. i) corpus ... deprehenditur esse. - Omfait cd. a; et prius... anima! amittunt EF. m) homo, quam. - apprehenditur esse horna quam (apprehenditur BCDFG) esse coJkc». < λ) a. - ι>ι œdkee. - Pro viros, hominea BD; pro unumquodque ABDF. p) vofpuft’o. - Om. BD, apprehendatur unumquemque, ξ • Ci. qa LxntT, art. ι ζ »1 1 1 • US. Il, cap. nt. • D. JOJi. * * D. 09. 1 * Prooan.» qu.t. i quae > coni ram ur in mque done, . Co­ ur in ζ miinctc, lai r·; sccre ratio­ mem. sccre ratio srsalc C η 0 sicut paret idicaic, et idum notis, ehe li­ esse * 1 prius tern< inguit hunc prin· * tutem rsic* •ibj..o;4.e.s, it alit disest in quod m et irium Hum, cliva. intelquam e duridum cum mal ra: «Φ. G, » aui mal en datur uemque, h QUAESTIO LXXXV, ARTICULUS ill 337 intentione universalitatis. Et cum intentio univer- citer potest cognosci. Uno modo absolute, secun­ » salitatis ut scilicet unum ct idem habeat habitu­ dum quod in se est: ct sic nihil prohibet prius dinem ad multa, proveniat cx abstraction© intel­ cognoscere partes quam totum, ut lapides quam lectus , oportet quod secundum hunc modum domum. Alio modo, secundum quod sunt partes •Qp «," *·· universale sit posterius. Unde in l de Anima * huius lotius: ct sic neccssc est quod prius cogno­ Icrt. · . « . » . » .. dicitur quod animal universale aut nihil est, aut scamur lotum quam partes; prius enim cognosci­ ξ posterius est Sed secundum Platonem, qui posuit mus domum quadam confusa cognitione, quam universalia subsistentia, secundum hanc conside­ distinguamus singulas partes cius. Sic igitur di­ rationem universale esset prius quam particularia, cendum est quod definientia, absolute considerata, o quae4 secundum cum non sunt nisi per participa­ sunt prius nota quam definitum : alioquin non notionem universalium subsistentium, quae dicuntur lificarclur definitum per ea. Sed secundum quod ideae ♦. - Alio modo potest considerari quantum sunt partes definitionis, sic sunt posterius nota: ad ipsam naturam, scilicet animalitatis vel huma­ prius enim cognoscimus hominem quadam con­ nitatis, prout invenitur in particularibus. Et sic fusa cognitione, quam sciamus distinguere omnia dicendum est quod duplex est ordo naturae. Unus quae sunt dc hominis ratione. secundum viam generationis et temporis: secun­ Ad quartum dicendum quod universale, secundum dum quam viam, ea quae sunt imperfecta et in quod accipitur cum intentione universalitatis, est potentia, sunt priora. Et hoc modo magis com­ quidem quodammodo principium cognoscendi *, mune est prius secundum naturam: quod apparet prout intentio universalitatis consequitur modum manifeste in generatione hominis ct animalis; nam intclligendi qui est per abslractionem. Non autem prius generatur animal quam homo, ut dicitur in est necesse quod omne quod est principium co­ •uvu.a.-tn. libro de Generat. Animal. * Alius est ordo perfe­ gnoscendi sit principium essendi, ut Plato existi­ ctionis, sive intentionis naturae; sicut actus sim­ mavit” : cum quandoque cognoscamus causam per · i vis. diffusam quaeII. In corpore quinque sunt: primo, ud bonitatem doctri­ •ΡτΜία.,ΦΜ. btionem in Commentariis dc Ente ct Essentia *, ubi contra cum qui hunc articulum quoad quinque impugnavit, dis­ nae, comparatur cognitio universalis cognitioni singularis, putatum est. Intclligendus est ergo titulus hic absolute. Et secundo, universalioris nd minus universale secundum intel­ quoniam intellectui nostro directe non occurrit nisi aut lectum ; tertio, eorundem secundum sensum; quarto, red­ universalius aut minus universale, consequens est quod ditur ratio ordinis utriusque; quinto, cpilogus dicturum fit. Quoad primum, conclusio est: Cognitio singularium est. hic quaeritur quid absolute prius cognoscatur ab intellectu, nugis aut minus universale. Dico autem absolute; ct non quoad nos, prior cognitione universalium. - Probatur, quia in tali ordine, puta cognitionis confusae aut distinctae. Et sensitiva est prior intellectiva. III. Quoad secundum, conclusio est: Notitia universa­ consequenter hic est quaestio dc Primo Cognito, ct hic sol­ vitur. - Nec putes me aut immemorem, aut retractare quod lioris est prior notitia minus universalis. - Probatur. Omne scripsi in Commentariis: quoniam ct illud verum est, scilicet exiens dc potentia ad actum, prius pervenit nd actum in­ quod hic non quaeritur nec tractatur dc primo cognito in completum medium inter potentiam ct actum perfectum. SvNMAX TllEOI. D. Tuow.lk Γ. H. 41 T 338 ’ Q. nea. u, w, iv. QUAESTIO LXXXV, ARTICULUS 111 quam ad actum perfectum. Sed intellectus est exiens de potentia nd actum : ct intellectu* netus perfectu* est notitia distincta, actu· vero incompletus et medius est notitia confusu Ergo prius indistincte qunm distinete cognoscit.Tunc ultra: cognoscere universalius distincte, est cognoscere minus commune; cognoscere vero universalius indistincte, est cognoscere magis commune; ergo prius cognoscitur magis commune quam minus commune. Maior est per sc nota. - Minor probatur dupliciter: ct ratione, quia cognoscere aliquid confuse, est cognitio secun­ dum quid ct quodammodo in potentia: et auctoritate Phi­ losophi, in I Physic.- Antecedens vero ulterioris processus probatur, tum ex ratione cognitioni·* confusae : quin sci­ licet in hoc stet, quod cognoscatur aliquid in quo plura continentur, tine proprio singulorum notitia. Tum cx appli­ catione huiusmodi cognitionum ad totum universale ct ad totum intégrale. Tum, tertio, explanatione huiusmodi co­ gnitionum in toto uniscnnli, puta animali et homine. IV. Quoad tertium, conclusio est : Prius secundum sen­ tum iudicamus magis commune, quam minus commune. Probatur ratione eadem quia scilicet sensu* exit dc poten­ tia ad actum. Explanatur deinde secundum duplicem prioritatem, localem ct temporalem. Conîirmaturquc auctoritate I Physicorum ultima priorius. Adverte hic quod, cum dicitur sensum prius cognoscere magis commune quam minus commune, exponendum est non de ipsis communibus m sciptis, sed in suis individuis; idest cognosci prius individuum rei mugis communis, quam individuum minus communis, ut hoc corpus quam hoc vivum, ct hoc animal quam hunc hominem. V. Quoad quartum, redditur ratio secundi ct tertii simul, quia scilicet cognitio indistincta inedia est inter potentiam ct actum. Quod probatur, quia sciens aliquid indistincte, adhuc est in potentia ut sciat distinctionis principium. Quod manifestatur exemplo generi» et ditTcrcntiac, animalis ct rationalis. VI. Quoad quintum, patet cpilogus primi, secundi ct tertii ·. VII. Circa hunc processum occurrit dubium quoad prin­ cipale intentum, videtur enim processu* iste sophisticus, et peccare secundum accidens. Ad cuius evidentiam, reco­ lendum est quod, ut in littera dicitur, magis ct minus com­ mune possunt comparari diversimode ad invicem sub ratione totius et partis. Nam universale ut sic est totum, et minus universale est cius pars subiectiva; ct tamen minus uni­ versale eit totum definibilc, ct universalius est eius pars definitiva. - Et rursus, universalius et minus universale pos­ sunt comparari ad invicem absolute, puta animal ad ho­ minem et c converso, non considerando in eis rationem aliquam cuiuscumque totius aut partis. Ex his autem dubitandi ratio merito consurgit. Quoniam ex processu litterae nihil aliud habetur, nisi quod res prius naturali ordine cognoscitur confuse quam distincte ; cl hoc est verissimum. Et sub hac propositione consequenter in­ fertur optime quod totum universale prius cognoscitur quam pars cius subiectiva ut sic; ct similiter quod totum definibilc prius cognoscitur quam pars eius definitiva ut sic. Et utrobique eadem est ratio. quia scilicet cognitio totius praeveniens notitiam panium est confusa, quae na­ turaliter est prior distincta. Sed cx hoc non habetur quid absolute sit prius cognitum, magis an minus universale, idest res substrata maiori universalitati an minori, lotus enim processus est comparativus rerum ut vestitae sunt Et cx hoc duo errores in hoc articulo apparent. Primus est quem diximus, scilicet quod nescitur dc ordine cogni­ tionis rerum absolute. - Secundus est valde maior: quia non respondetur quaesito. Nam, ut potet cx dicti·, hinc itu habemus quod minus universale prius cognoscitur quam magis universale sicut c converso, diversimode illa com­ parando sub ratione totius et parti*. VIII. Ad haec respondetur ordine praepostero. Et ad hoc ultimo adductum inconveniens, negatur quod pari ra­ tione hebeatur quod minus commune sit prius cognitum magis communi. Nam ordo notitiae inter totum univer­ sale ct partem subiectivam ex una parte, ct ordo notitiae inter totum definibilc ct partem definitivam cx alia parte, non est uniformis; sed ille est ordo simpliciter, iste secun­ dum quid. Nam pars definitiva non dependet secundum se in cognosci a toto definibili, sed tantum secundum quod est pars illius: possum enim prius perfecte nossc quid est animal, cl poitmodum noise quod animal est pars defi­ nitiva Pygmaei. Pars vero subicctiv.i simpliciter dependet in cognosci i notitia universalioris, ut dc se patet. Licet ergo cognitio intius utrubique praecedat notitiam panis, non tamen quamlibet notitiam. Sed notitia totius univer­ salis pruc.cnit cognitionem simpliciter partis subjectivae; non volurn inquantum pars cius est. Et ideo magis hinc habetur quod communius sit prius notum, quam c conseno: ordo enim cognitionum simpliciter magis attenden­ dus est, ct prior naturaliter est quum secundum quid. IX. Ad id vero quod primo obiicitur*, similiter negatur 'ttian quod hinc non habeatur quid absolute prius cognoscitur. Ex hoc namque quod docemur universalius esse prius notum minus universali non solum secundum quid, idest inquantum est pars subiectiva universalioris, sed simpliciter, idest inquantum est talis res (prius notum autem dico ordine generationis, et potentiae ad actum); dicere cogimur consequenter quod notitia universalioris, quantumcumquc perfecta secundum id quod actualitcr in ipsu clauditur, est potential!* ad cognitionem minus communis. Ac per hoc, naturaliter praecognoscitur mugis commune non so­ lum ut totum, sed absolute, quam minus commune. Nec est sophbmn Accidentis aut Fipurae dictionis ab universaliori ingredi ad rem quae nominatur universalior; sed est declaratio occulti, quasi causae a manifestiori elfectu. Ex hoc enim quod universalius est notius partibus potestativis suis, declaratur quod res denominata universa­ lior est notior rebus denominatis α minore universalitate. Immo, si rectius loqui volumus, cum in littera traditur iste ordo, nomine magis universalis intclligitur res ipsa ct se­ cundum sc ct ut totum, et non tantum ut totum; et similiter nomine minus universalis : ut patet in littera, ct explanatur in responsionibus argumentorum. Quia ergo res denominata universalior est naturaliter nobis notior, con­ sequens est quod simpliciter primum nutum nobis sit res denominata universalissima, puta ens. X. Et adverte quod haec ratio, si acuto sublidatur in­ genio. valde cllicax est pro Primo Cognito ·. Ostendit enim ' O bal universalius prius naturaliter obiici intellectui nostro, quan­ tum est cx parte obiccti ct intellectus, quam minus com­ mune, quia medium naturaliter est. Ostendit etiam quod hunc naturalem ordinem sensuum ministeria non mutant aut impediunt: immo quod ad cum conterunt, nam in sensu idem secundum naturam ordo comprobatur. Ac per hoc, et cx parte intellectus ct sentus, naturalis ordo habet quod mugis commune praeveniat absolute loquendo, non • bfr. n. n.o·Itet- >n· b*. n, u? QUAESTIO LXXXV, ARTICULUS IV nt. Primus inc cogrritior ; quia », bine Ha tur quern ilia com- Ό. Et ad 1 pari re­ cognitum i univer* • notitiae ia parte, c sccunndum sc m quod quid est ars defiIcpendet :t. Licet partis, univer* ectivac; ps bine c con* tendenuid. negatur · Ci. os ci tur. : prius J, idcst plicitcr, n dico agimur umque u ditur, Ac per on soe. nis ab salior; •i efleirtibus iversailitaic. ur iste ct se­ nt; ct ra, ct go res , consit res ur incnim · Cf. ci»· rquanconiquod lutant im in c per habet , non 339 ARTICULUS QUARTUS l TRI M POSSIMUS MULTA SIMUL INTELLIGERE Supri. qu. to. art. io; qu. tviit. art. II !. nr. qu. in. an. 4 · III. dart. iiv. art. a, qu* 4; I Qmt. /A* Veri!., qu. mi, · rt. 14; Qu. de Anima, an. |3, <4 5; Quodl. Vit, qu. t, an. ». sic proceditur Videtur quod possimus multa simul intelligcre. Intel- I lectus enim est supra tempus. Sed prius et posterius ad tempus pertinent. Ergo intellectus non intclligit diversa secundum prius et posterius, sed simul. 2. Praeterea, nihil prohibet diversas formas non oppositas simul eidem actu inesse, sicut odo­ rem ct colorem pomo. Sed species intclligibiles non sunt oppositae. Ergo nihil prohibet intelle­ ctum unum simul fieri in actu secundum diversas species intclligibiles. Et sic potest mulla simul in­ telligcre. 3. Praeterea^ intellectus simul intclligit aliquod totum, ut hominem vel domum. Sed in quolibet toto continentur multae partes. Ergo intellectus simul multa intclligit. 4. Praeterea, non potest cognosci differentia unius ad alterum, nisi simul utrumque apprehen­ datur, ut dicitur in libro de Anima*: et eadem ratio est dc quacumque alia comparatione. Sed intellectus noster cognoscit differentiam et com­ parationem unius - nd alterum. Ergo cognoscit mulla simul. Sed contra est quod dicitur in libro Topic. *, quod intelligcre est unum solum, scire vero multa. Respondeo dicendi m quod intellectus quidem potest multa intelligcre pcr modum unius, non autem multa per modum multorum: dico autem pcr modum unius vel mullorum, per unam vel plures species intclligibiles. Nam modus cuiusque actionis consequitur formam quae est actionis prin­ cipium. Quaecumque ergo intellectus potest in­ telligcre sub una specie, simul intelligcre potest: et inde est quod Deus omnia simul vider, quia omnia videt T per unum, quod est essentia sua. Quaccumque vero intellectus per diversas species intclligit, non simul intclligit. Et huius ratio est. d quartum S m. • IJt. III. cap. a.a.n.-S. tf Uctitx- Lit. II. eap. *, ct comparationem uniar - uniut pcr tet E, ad G) comparatio nem uniui ACEFG. uniui pcr comparationem II, untua PjS. ?) entuifuc. - cuiuslibet coJ .c». -f) quia omnia ridet. - Omittunt P.tà. a) Ocnt.. «p. quia impossibile est idem subiectum perfici * si­ mul pluribus formis unius generis et diversarum spccierum: sicut impossibile est quod idem cor­ pus secundum idem simul coloretur diversis co­ lonbus, vel figuretur diversis liguris. Omnes autem species intclligibiles sunt unius generis, quia sunt perfectiones unius intellectivae potentiae; licet res quarum sunt species, sint diversorum generum. Impossibile est ergo quod idem intellectus simul perficiatur diversis speciebus intelligibilibus, ad ioteUigcndum diversa in actu*. ‘°·& An primi m e roo dicendum quod intellectus est supra tempus quod est numerus motus corpora­ lium rerum. Sed ipsa pluralitas spccierum intelligi­ bilium causai vicissitudinem quandam intelligibihum operationum, secundum quam una operatio est prior altera. Et hanc vicissitudinem Augusti­ nus nominat tempus, cum dicit, VI11 super Gen. ad lilt. *, quod Deus movet creaturam spiritualem · <** Λ pcr tempus. Ad secundi m dicendum quod non solum oppo­ sitae formae non possunt essc simul 1 in eodem subtecto, sed nec quaecumque formae eiusdem generis, licet non sint oppositae *: sicut patet per · n. i», exemplum inductum * de coloribus ct figuris. · u Ad tertium dicendum quod partes possunt intcl­ ligi dupliciter. Uno modo, sub quadam confusione, prout sunt in toto: et sic cognoscuntur per unam formam totius, cl sic simul cognoscuntur. Alio modo, cognitione distincta, secundum quod quae­ libet cognoscitur pcr suam speciem: et sic non simul intelliguntur. Ad quarti m dicendi m quod quando intellectus intclligit differentiam vel comparationem unius ad alterum, cognoscit utrumque differentium vel comparatorum sub ratione ipsius comparationis vel differentiae; sicut: dictum est * quod cognoscit · h rr^.,1, partes sub ratione lotius. perfici. - subiici A. <) timui. - Ominum PaK ζ) sicut. - licui etiam B sfatf ct KCEFG. o> Commentaria Cardinalia Caietani in lis clarus. - In corpore cria: primo,conclusio respon­ sita; secundo, explanatio cius; tertio, probatio illius. Quoad primum, conclusio est: Intellectus non potest multa pcr modum multorum intclligcrc, sed unius. Quoad secundum, declaratur quid sit dicere pcr modum unius aut plurium, scilicet pcr unam aut plures specit». Et ratio huius explanationis assignatur: quia modiis actionis consequitur formam quae cit actionis principium. Et con­ firmatur hacc explanatio ex Intellectionis divinae modo. Quoad tertium, probatur conclusio explanata. Impossi­ bile est idem subiectum simul perfici pluribus fornus eius­ dem generis : sed omnes species intelligibile.% sunt eiusdem generis: ergo, etc. - Maior declaratur inductive in corpore T respectu colorum ct respectu figurarum, etc. - Minor pro­ batur: quia omnes sunt perfectiones unius intellectivae po­ tentiae. II. Circa hoc occurrunt dubia. Primo, circa explanatio­ nem: quia non est verum quod idem -iit dictu intelligcre multo ut multa, et per multas specta; ct per modum unius, ct pcr unam speciem. Cum enim ponitur differen­ tia inter hominem et Irneam, hoc lit pvi multas ipcçtes; et tamen non cognoscimus tunc multa ut multa, sed ut unum. - Consequentia notu. - Antecedens probatur quia tensus communis, qui est virtus longe inferior intellectu, ponens differentiam inter album ct dulce, discernit simul per plures species multa ut unum. Ergo. - Et haec rado QUAESTIO LXXXV, ARTICULUS IV aliud praesentandum, non negamus. Ncc oportuit haec in , littera explicari: quia absolute prolatus sermo absolute quo­ que interpretandus est. VI. Et cx hoc patet responsio ad secundam objectio­ nem ·: quoniam multas species ad unum obicctum concur- ’ ei. ■«-»«· rentes ut sic, non multas sed unam dixerim, quia vini unius habent. Unde sive una intellectio, sive plures simul, cx plu­ ribus speciebus ut ad unum sunt intclligibilc ordinatae, proveniat, semper moJus actionis modum formae sequitur : quia forma sc habente ut una, sequitur actio per modum unius ; et sc habente forma ut pluribus absolute, sequun­ tur actiones per modum plurium. VII. Ad obiecta nutem tertio loco contra rationem pro π· conclusione*, dicitur notando quod, quia tam sensum quam • CL intellectum contingit dupliciter pati a sensibili aut intclli­ gibili, scilicet ut quandam rem, ct ut sensum vel intel­ lectum (patitur autem ut re* c»l, recipiendo realiter, seu inhaesi* e, similitudinem rei sensibilis nul intelligibilis; pa­ titur vero ut emus vel intellectus, recipiendo obicctum non ut causam, sed ut obicctum est, obicctive specificam ipsum); quia sic, inquam, est, ideo species intclligibilis po­ test dupliciter considerari, scilicet ut res, ct ut inteUigibilis; seu in genere est rei ut sic, et in genere intclligibili ut sic. Et si dc cis ut res sunt sermo est, in actu sunt suo quando actualitcr informant intellectum ut res est. Si vero in ge­ nere intclligibili considerentur, actu tunc simpliciter sunt, quando intellectum, ut intellectus est, actualitcr informant: quod putet non accidere nisi cum actu intellectus intclligit ; in tali enim pati consistit sentire et intclligcrc. Et quiu formalis est sermo omnis philosophicus, idcirco in genere intclligibili omnia sumenda hic sunt, ubi intelligcndi mo­ dum venamur. VIII. Ad obicctioncm ergo de speciebus sensibilibus in medio, dicitur quod non sunt in actu completo ut sensi­ biles vunt, ut patet in III de Anima in calce*: species enim sensibiles nunquam sunt in uctu nisi in sensu in actu. Ad Scoium dicitur, ex responsione ad secundum in littera, quod non oppositio, sed unigeneitos spccicrum prohibet illas esse sirnul in netu in eodem indivisibili. AJ obiectn nutem contra minorem et cius probationem, dicitur quod non est eadem ratio de speciebus intellectus nostri pro statu isto, ct de speciebus angelorum : quoniam omnes nostrae sunt eiusdem ordinis, non autem angclicac.Et cum dicitur, Ergo non sumitur unitas generica spccierum cx unitate potentiae intellectivae, ut in littera dicitur: -respondetur negando sequelam, ct dicendo quod et species naturales eiusdem ordinis, ct subordinate. sunt unius ge­ neris propter unitatem potentiae. Sed umen species subordinaias non inconvcnit simul actuarc, ut patet in ange­ lis : quia sc habent ut commune ct proprium, ct conse­ quenter non habent rationem multorum absolute. Species vero eiusdem ordinis est impossibile: quia habent rationem multorum actuum unius secundum idem, eodem modo ct simul. Et quamvis essentia angeli ct species sint diverso­ rum generum in esse rcali, sunt tamen eiusdem generis in esse intclligibili. Ad ultimo vero obiccta iam patet responsio cx dictis: quia scilicet noster sermo est dc his intentionibus rerum non in esse rcali, sed in esse intclligibili, in quo non esse actu eas patet cx dictis*. Unde non fugimus dc actu primo · u. 1·.-·=.»«. ad secundum; sed naturas talium entium penetrando, quid genus intclligibilc habc.it. penes quid cius actualitas atten­ datur, discutimus et docemus. . D:d. W»· ηηί'* . λ militat tam contra explanationem, quam contra responsio­ nem nJ tertium. • ct. moi. i. III. Circa rationem assignatam praefatae explanationis * dubium quoque est. Quia licet aliquis modus actionis con­ sequatur formam quae est actionis principium, non tamen omnis; ct specialiter iste, scilicet per modum unius uut multorum. Quamvis enim intensio vel remissio actionis conscquatur quantitatem intensionis formae, ut calefactio caloris principiantis illam, non tamen est necesse, formis existentibus multis, actiones plurifiairi per modum plurium, cum contingat cx duabus formis ct unam actionem pro­ venire, ut patet in actu discernendi apud sensum commu­ nem; ct plures nctiones ad unum tendere, ut patet cum simul inducens cognoscit praemissam ct conclusionem, ut • Op. i, n. - dicitur in I Poster. ■ • er. num. i IV. Circa rabonem pro conclusione * dubium occurrit: tum quia maior sidetur falsu, ut patet de speciebus albcdinis ct nigredinis in eadem parte acris, cx opposito con­ stitutis albo ct nigro secundum situm. - Tum « quia illius probatio*, inquit Scotus, in Primo, dist. tn. qu. vr. ad ter­ tium, « nihil valet, quia bic tollitur oppositio, quae est ratio impossibilitatis: rationes enim oppositorum non sunt op• ..ΙΛ. positae in intellectu, ut Aristoteles* ct Averroës ·* volunt.» . s.t?.'l'a. vit Tum quia minor est falsa, ut patet in intellectu ange•UbiJ, coIcct. »«. * 0. TJÎ. Ct aun». »<*· a' ipsa. puta. - ipsa r.% ut puta codice». ?) rr/. — et PCFjS; ct ita «nta divisione ΡλΛ. γ) suam totam. - suam Λ, totam suam cctcri. 3) cognoscunt. - cognoscat C, cognoscit «1er». - Anio compositio­ nem E addit omnium, cctcri oiMem. <) secundum. - per Ραά. ζ) ct abstrahit. - etiam abstrahit Λ, abstrahit PBDaK - Pro nisi •ntc convertendo, non Pab. rj adiungitur. - coniuugitur UD. cadit. - «on cadit II. huic respondet compositio. - hoc respondet compositioni Λ, huic compositioni respondet compositio II. b) rcali. - Om. PIUL 1) idem autem... albedinem. - Om. P ; pro subiccto, in subiccto 0/ 1) DFrt. μ) nufMrjnt. - materiam PE ; ct ita mox E. v) haec. - et hoc D. hoc est G. ξ» noster. - Om. codico. - unum ora. cJ. a. QUAESTIO LX XXV, ARTICULUS VI • p. 7* Commentaria Cardinalia Caietani "’m Lrs clarus cx superius dictis in quaestione dc Ange­ • Qtt.LtVill.4H. lis*: cx quibu» totus iste articulus clarus etiam redditur. 4, Comncfif. In corporc una concludo responsiva: Intellectus noster intelligit componendo ct dividendo. - Probatur simul ex ra­ tione. cx proportionalitatc, cx diversitate, cx discursu: lutee enim omnia membra tanguntur simul in hac probatione. Ratio radicalis est, quia intellectus noster procedit dc potentia ad actum; idest, natus est naturaliter exire de po­ tentia essentiali ad actum primum naturalem. - Ex hoc namque oritur quod intellectus noster proportionalem habet similitudinem cum rebus generabilibus; ut sicut haec non statim, sed successive suam assequuntur perfectionem, itu intellectus, etc. - Confirma turque hoc cx ditfcrentiu inter in­ tellectum angelicum divinumque ct nostrum. Uterque si­ quidem ille proportionalis est rebus incorruptibilibus ut sic, quae statim sunt id quod sunt: et sic intclligunt statim totum simpliciter, etc. - Et declaratur, quarto: quia pars rationis est intelligcrc componendo ct dividendo, ct intelligcrc discurrendo. II. Sed est circa praedictum processum dubium; quia ex ratione potentiae praedictae non videtur sequi intentum. Nam aut intendit quod intellectus sit similis generabilibus quoad modum acquirendi singulas perfectiones; aut quond successionem earum; aut quoad compositionem carum. Si primo modo, sequeretur quod intellectus non naturaliter perficeretur in instanti, sed successive: quod est falsum. Si secundo modo, nihil aliud sequitur nisi quod intellectu; acquirit suos perfectiones unam post aliam ; quod non est discurrere, nec componere nut dividere, ut patet. - Tertio vero modo est manifeste falsum. Communis quoque ratio dubitandi secundum querneumque modum est: quia cx hoc quod intellectus noster exit dc poTcnlin ad actum, nihil aliud sequitur nisi quod non habet inditam suam perfectionem; et non quod tnli aut tali modo acquirat. III. Ad hoc breviter dicitur, ordine retrogrado, quod cx hoc quod aliquid est naturaliter in potentia essentiali ad aliquam perfectionem, habet quod naturaliter non acquirat illum perfecte statim. sed successive; diversimode tamen iuxta naturas perfectionum ct pcrfcctibilium. Et hoc patet inductis e tam in potentia respectu perfectionis aubstanili· lis, quam quantitativac ct qualitativae. Unde etiam lumen non acquiritur nisi rnedio motu locali, existente subiccto in potentia essentiali. Unde hic modus perficiendi passive est qui sequitur cx potentia essentiali, ct est intentus in littera: itu quod intendit quod cx hoc quod intellectus noster est in potentia essentiali, similis est generabilibus quoad modum acquirendi singulas suas perfectiones completas. Et cum dicitur. Ergo intellectui repugnat perfici in in­ stanti - respondetur quod intellectui licet non repugnet re­ cipere ct intclligere in instanti, repugnat tamen naturali modo quo perfici naturaliter debet, quod suam completam perfectionem in instanti naturaliter assequatur. Ubî nota duo. Primo quod, quamvis haec duo mutuo sc inferant, intellectum ut rem, ct intellectum ut intellectum esse in actu •primo; in proponito tamen sermo est dc intellectu ut intellectus est. respectu suae perfectionis quot est intel­ lectum ut intellectum est. Secundo, quod intellectus non comparatur hic ad omnia aut plura intellecti simul vel successive; sed ud unumquodque intellectum perfecte, idest secundum se ct omnia qunc virtualiter in eo clauduntur; ita quod quiddltas et passiones ce accidentia ct cetera cius non nisi unius intellecti loco computantur. Et «c ex hoc quod intellectus noster ut intellectus est, est in potentia pura, habet quod intellectum perlectum bovis vel leonis non simul acquirat, idest apprehendat actu, sed successive totum illud apprehendat. linee autem successio nihil aliud est quam componere primo apprehensum, puta quiddititcm, cum reliquo, puti passionem, ct hunc cum alia, etc. Ergo. Oportet enim suc­ cessionem diversimode, secundum diversitatem materiae subiectue, ponere. ARTICULUS SEXTUS UTRUM INTELLECTUS POSSIT ESSE I· ALSUS art. qu. ltiii, .trt. 5; I Seni., dist. xrx, qu. v, art. i. s«l 7; I Vont. tient., cap. Lix; 111, cap. enu; Lh· Verity qu. 1, art. ia; I Pcriherm., kcc. hi; III de Anima, IccL xi; VI Mdajrhyt., kct. η ; IX, lect. ix. Supnt. qu. mi, sic proceditor. Videtur quod intellectus possit esse falsus. Dicit enim Philosophus, m VI Mefaphys. quod verum et falsum sunt in mente. Mens « autem ct intellectus idem sunt *, ut supra* dictum qu. nux. cst Ergo falsitas est in intellectu. 2. Praeterea, opinio ct ratiocinatio ad intelle­ ctum pertinent. Sed in utraque istarum invenitur falsitas. Ergo potest esse falsitas in intellectu. 3. Praeterea, peccatum in parte intellectiva est. Sed peccatum cum falsitate est ; errant enim • v«r».». qui operantur malum, ut dicitur Prov. xiv *. Ergo falsitas potest esse in intellectu. Sed contra est quod dicit Augustinus, in libro • Qtt. xxxu. Octoginta trium Quaest. quod omnis qui falli­ tur, id in quo fallitur non intelligit. Et Philosoϋα’^ί’τί’ P^us m quod intellectus semper est rectus. sextum et intellectui idem iunt. - est intellectui codices ct *>. - Pr<» fahitas cit, fahitai pateat cue D. p) hoc. - aliquid F. a) Respondeo dicendi m quod Philosophus, in Ill de Anima . comparat, quantum ad hoc intellectum sensui. Sensus enim circa proprium obicctum non decipitur, sicut visus circa colorem; nisi forte per accidens, ex impedimento circa organum contin­ gente. sicut cum gustus febrientium Y dulcia iudieat amara, propter hoc quod lingua malis humo­ ribus est repleta. Circa sensibilia vero communia decipitur sensus, sicut in diiudicando δ de magnitudine vel figura; ut cum iudical solem esse pedalem, qui tamen esi maior terra. Et multo magis decipitur circa sensibilia per accidens; ut cum iudical fel esse mei, propter coloris similitudinem.-Et huius ratio est in evidenti. Quia ad proprium obicctum unaquaeque potentia per se ordinatur, secundum quod ipsa ‘. Quae autem sunt huiusmodi, semper eodem modo se habent. Unde manente potentia, non deficit eius indicium circa proprium obicctum. γ) /eSrientium. - /equitantium Alt. Î} in diiudicando. - in iudicando DG. e) ipsa. - est addunt BD. luduuH.io P.tK ί 1 ’ ’ °·^Γ iv, a.· ud îrat ^en >tct tiaicn :to ivc in oid • 1- ii n a » i •p 75> QUAESTIO LXXXV, ARTICULUS VI 3δ3 Obiectum autem proprium intellectus est quid- definitio circuli de triangulo, vel dum aliqua de­ ditas rei * Unde circa quidditatem rei, per se lo­ finitio in seipsa est * falsa, implicans compositio· quendo, intellectus non fallitur Sed circa ea quae nem impossibilium, ut si accipiatur hoc ut defi­ circumstant rei essentiam vel quidditatem, intelle­ nitio alicuius rei, animal rationale alatum r·. Unde ctus potest falli, dum unum ordinat ad aliud, vel in rebus simplicibus, in quarum definitionibus componendo vel dividendo vel etiam ratiocinan­ compositio intervenire non potest, non possumus do. Et propter hoc etiam circa illas propositio­ decipi; sed deficimus in totaliter non attingendo nes errare non potest, quae statim cognoscuntur sicut dicitur in IX Mctaphys. ♦ .' iJjJjniY; cognita terminorum quidditate, sicut accidit circa Au primum ergo dicendum quod falsitatem dicit 4* prima principia: cx quibus etiam accidit infalli- esse Philosophus ‘ in mente secundum composi­ bilitas veritatis, secundum certitudinem scientiae, tionem et divisionem. Et similiter dicendum est circa conclusiones. - Per accidens tamen contin­ ud secundum, de opinione ct ratiocinatione. Et ad git intellectum decipi circa quod quid est in re­ tertium, de errore peccantium, qui consistit in ap­ bus compositis; non ex purte organi, quia intel­ plicatione ad appetibile. - Sed in absoluta consi­ lectus non est virtus utens organo; sed ex parte deratione quidditatis rei, ct eorum quae per eam compositionis intervenientis circa definitionem, cognoscuntur, intellectus nunquam decipitur. Et dum vel definitio unius rei est falsa de alia, sicut sic loquuntur auctoritates in contrarium inductae ·. * Ç) In icijrtj rit. - rtf in rr PaS. - Pru imyitUbHium. ino per infinitum ire quod quae­ Hoc autem circa intellectum contingit duplici­ libet res intelligitur; nec eam pnsse alium alio ter. Lrno quidem modo, ex parte ipsius r· intellc* plus infelligere, cius, qui est perfectior. Manifestum est cnim quod 2. Praeterea, intellectus intelligcndo t verus quanto corpus est melius dispositum, tanto melio­ est. Ventas autem, cum sit aequalitas quaedam rem sortitur animam *: quod manifeste apparet in intellectus et rei, non recipit magis et minus: non his quae sunt secundum speciem diversa. Cuius enim proprie dicitur aliquid magis ct minus ae­ ratio est. quia actus ct forma recipitur in materia quale. Ergo neque magis et minus aliquid intcl­ secundum materiae capacitatem. Unde cum etiam ligi dicitur. in hominibus quidam habeant corpus melius dis3. Praeterea, intellectus est id quod est forma­ positum, sortiuntur animam maioris virtutis in lissimum in homine. Sed differentia formae causai intelligcndo; unde dicitur in 11 de Anima * quod LrtSeii differentiam speciei. Si igitur unus homo magis molles carne bene aptos mente ridemus. - Alio alio intelligit, videtur quod non sint unius speciei. modo contingit hoc cx parte inferiorum virtutum, Sed contra est quod per experimentum inve­ quibus intellectus indiget ad sui operationem: illi niuntur aliqui aliis profundius intelligentes; sicut cnim in quibus virtus imaginative et cogitativa profundius intelligit qui conclusionem aliquam po­ et memorativa est melius disposita, sunt melius test reducere in prima principia et causas primas, dispositi ad intelligendum. quam qui potest reducere solum in causas pro­ An primum ergo patet solutio cx dictis. - Et ximas similiter ad secundum: veritas cnim intellectus in Respondeo dicendum quod aliquem intelligerc hoc consistit, quod intelligatur res esse sicuti est. . unam et eandem rem magis quam alium, potest Ad tertium dicendum quod differentia formae intclligi dupliciter. Uno modo, sic quod ly magis quae non provenit nisi ex diversa dispositione determinet actum intclligcndi cx parte rei intel­ materine, non facit diversitatem secundum spe­ lectae. Et sic non potest unus eandem rem magis ciem. sed solum secundum numerum; sunt enim intelligcrc quam alius: quia si inlelligcrct eam ali­ diversorum individuorum diversae formae, secun­ ter esse ‘ quam sit, vel melius vel peius, iallcre- dum materiam diversi fi catae. S Dicit enim .tuguitiniis. - Dicitur cnim Pat>. p) non. - mûr at PB cl cü. K- Pro irc quod quaelibet, videtur quod quaccumque A, ire quod quilibet pB, unaquaeque C, ire quaccumquc D, ut quod quaeque E. ire quod quotcumque pF , quod unaquaeque «F, (rt quod quaecutnque G. γ) inteiligendo. - in intelligcndo codkc*. 3) fru.vmj.w. - pmprioc ildd. Pi) eae. - O«n. Pj*. ζ) et. - Orn. codjccf. rj iptiut. - Orn. Pab. - Pro perfectior, perfectior BD. | · | | 1 fortior ACE, fortior five Common tarin Cardinalis Caietani iTLi.i l clarus, occosionatus cx Augustini verbis, ut rcor. In corpore respondet quaesito cum distinctione bimem­ bri. duabus conclusionibus iuxta illa membra. II. Distinctio est, quod quaestio potest habere duos sen­ sus : scilicet cx parte obiecti ; ct cx parte potentiae. Prima conclusio est negativa: Eundem rem non contingit melius intelligcrc, si ly melius determinet actum cx purte obiecti. - Probatur: quia falso intclligcrctur, quia aliter quam esset. Et confirmatur processu Augustini. Secunda conclusio est affirmativa; Eandem rem contingit melius intelligcrc, si ly melius determinet actum cx parte potentiae. - Probutur: quia unus est melioris virtutis in intelligcndo. - Et declaratur sequela α simili in visione corporali. - Assumptum autem et probatur ct manifestatur cx duplici capite. Primo, quia non omnes animae humanae sunt aequales, sed meliorum corporum meliores sunt ani­ mae. Quod probatur dupliciter. Et ratione: actus hunt pro­ portionali his quorum sunt actus, ut manifeste patet in for­ mis diversarum spccierum. Et auctoritate Aristotelis, 11 dc T Anima.- Secundo, quia virtutes ministrantes intellectui non sunt aeque dispositae in omnibus, ct quorum melior est dispositio, horum maior est vis ad intellectus opus. III. Circa causam primam secundae conclusionis, scilicet inaequalitatem animarum nostrarum, advertendum est quod non solum hi qui a s. Thoma se dissentire fatentur, sed etiam Thomistac aliqui contraruntur, adeo ut dicant non esse mentem s. Thomae animarum humanarum substantias esse inaequales : cum tamen aperte hic ct in corpore Cl in responsione ad ultimum, aperte huc dicatur, ct in II dist. xxxii *, expresse idem scriptum sit. Unde hos Unquam ’ Qt». r· v caecos omittentes, ad aliorum rationes nostram dirigamus aciem. Durandus ♦, Henricus **, ct Bernardus de Gannaco negando substantialem hanc inaequalitatem, contra ipsam ••SviaA **ct cius rationem arguunt. Contra ipsam quidem, dupliciter. u Primo, quin substantia susciperet magis cl minus proprio dicta.- Et tenet sequela cx VII Physic, *, ubi dicitur quod participatio unius formae secundum speciem secundum di- . C*p. IT. e- s. ? • Hb- E . DiX bb. IX . C>p·X · B· '' • urationcm illam quam semel accepit, imperdibililer sonite est; quia r 3. Praeterea, simile simili cognoscitur Sed est intellectum a nobis quam cius divisio, quae indivisibile est magis simile intellectui quam di­ est in partes; quia cognitio confusa est prior S sive tui non lior est ·· scilicet I quod Γ, sed it non tanti as : ct in Sent., tquam · Qa. u, -n. u ;amus • II S«r.. 4ML xxxxi. 4a.m. Il StKin., dnC XXL*, irt. :· • t>.>T. B.Ç.S. Th. i«t. «. a) «VJhrM. - ytr friat mkUtgat P.th Sciimax T»irou D. Τίομαγ. T. II. ,0 jwKcruN!· - fOnitkf uJdum BD. ,f\? QUAESTIO LXXXV. ARTICULUS VIII Ad primum ergo dicendum quod in accipiendo • An. j. quam distincta, ul dictum est ♦. - Alio modo di­ citur Indivisibile secundum speciem, sicut ratio scientiam, non semper principia et elementa sunt hominis est quoddam indivisibile. Et hoc etiam priora : quia quandoque ex effectibus sensibilibus T modo indivisibile cst prius intellectum τ quam devenimus in cognitionem principiorum et cau­ • i**. divisio eius in partes rationis, ul supra * dictum sarum intelligibilium. Sed in complemento scien­ est : et iterum prius quam intellectus componat tiae, semper scientia effectuum dependet cx co­ et z' dividat, affirmando vel negando. Et huius gnitione principiorum ct elementorum: quia, ut ratio cst, quia huiusmodi duplex indivisibile in­ ibidem dicit Philosophus, tunc opinamur nos scire, tellectus secundum se intelligit. sicut proprium cum principia * possumus in causas resolvere. obicctum.-Tertio modo dicitur indivisibile quod Ad secundum dicendum quod punctum non po­ cst omnino indivisibile, ut punctus et unitas, quae nitur in definitione lineae communiter sumptae: nec actu nec potentia dividuntur. Et huiusmodi manifestum est enim quod in linea infinita, et indivisibile per posterius cognoscitur, per 1 priva­ etiam in circulari, non est punctum nisi in poten­ tionem divisibilis. Unde punctum privative dcfi- tia. Sed Euclides definit lineam finitam rectam: •Lu. j !«.ci!. nitur *. punctum est cuius 'pars non est: et simi­ et ideo posuit punctum in definitione lineae, sicut liter ratio unius cst quod sit indivisibile, ut di- terminum in definitione terminati. - Unitas vero alur ιη X Metaphys. * Et huius ratio est, quia est mensura numeri: ct ideo ponitur in defini­ I, h. 7. tale indivisibile habet quandam oppositionem ad tione numeri mensurati. Non autem ponitur in rem corporalem, cuius quidditatem primo ct per definitione divisibilis, sed magis e converso. se intellectus accipit. Ad tertium dicendum quod similitudo per quam Si autem intellectus noster intelligcret per par­ intclligimus, cst species cogniti in cognoscente. ticipationem indivisibilium separatorum, ut Pla­ Et ideo non secundum similitudinem naturae ad • Cf. qa. utniv, tonici posuerunt ♦, sequeretur quod indivisibile potentiam cognoscit i vani est aliquid prius cogni­ 1, 0. huiusmodi esset primo intellectum : quia secun­ tum , sed per convenientiam 1 ad obiecrum : alio­ • U. v TK <»· dum Platonicos, priora T‘ prius participantur a quin magis visus cognosceret auditum quam co­ rebus *. pelu. iap. I. lorem. 346 prius mieUccium. - prius m intellect* BD, prius intellectu EpA, intellectui F. ct. - vel At). per. — scilicet per B. cuius. - cui PACDEFeS. γ) prius 8) e) ζ) η) priora. - Om. P. 0) principia. - prhtcipiata cJJ. aliquae. D m margine principia opnnlt per verb· tellicet propinqua, ct OUirrt per verba tcilicct omnino primai. Ci. |nc. clt. AriiL i) convenientiam. - potentiae nJüit B. Commentaria Cardinalis Caietani per prius, ordine generationis. Cetera sumuncur in communi. In corpore tria, primo, ostenditur radix ct via veritatis quaesitae; secundo, respondetur quaesito duplici conclusionc ; tertio, ex tertia conclusione confirmatur posita radix, ct destruitur simul opinio Platonica. II. Quoad primum, est hacc conclusio: Ordo quo indi­ visibile cognoscitur u nobis, ex habitudine ad quidditatem sensibilem pensandus cst. - Probatur. Quia quidditas mate­ rialis est proprium obicctum intellectus nostri hic: ergo primo cognitum: ergo cx appropinquatione ad ipsam in­ divisibile vd divisibile erit prius notum. - Omnia clara sunt. III. Quoad secundum, ponitur distinctio indivisibilis tri­ membris: ct circa prima duo membra, ponitur prima con­ clusio affirmativa; iuxta tertium, secunda negativa. Prima ergo conclusio cst: Indivisibile actu, tam secun­ dum continuitatem quam secundum definitionem, cst prius notum opposita divisione, - Probatur utraque pars timui du­ pliciter. Primo, quia cognitio contusa cst prior distincta. Secundo, quia utrumque indivisibile cst species proprii obie­ cti intellectus, ac per hoc secundum seipsum, ct non per aliud prius cognitum cognoscitur: est enim quodlibct ho­ rum quidditns quaedam rei corporeae. Advene hic quod littera in secunda parte conclusionis inserit quod indivisibile secundum rationem, idest incomitulus: T plcxum. cst prius notum etiam antequam intellectus com­ ponat. Quod quidem probatione non eget: quia prima ope­ ratio intellectus cst prior secunda, ct cognitio complexa necessario praeexigit incomplcxam. IV. Secunda conclusio cst: Indivisibile omnino, scilicet actu ct potentia, cst posterius notum divisibili. - Probatur dupliciter. Primo, quia hacc privatione cognoscuntur, ut patet dc puncti definitione ct unitatis. - Secundo, quia haec oppositionem quandam habent ad rem corpoream, quae cst proprium intellectus motivum. Adverte hic quod genus hoc tertium indivisibilium, quod solum proprie dicitur indivisibile, dicitur opponi rei corporeae, quia privative opponitur illi, dum hoc privatione divisionis repcribilis in continuo ct numero indivisibile cst ct dicitur. V. Quoad tertium, eliditur opinio opposita radici posi­ tae, cx ultima conclusione. Quia enim genus hoc indivisi­ bilium. scilicet netu ct potentia, posterius experimur nos cognoscere; sequitur quod intellectus noster non moveatur ct octuctur ab indivisibilibus separatis, sed « quidditate sensibili. Si enim ab illis aetnaretur, illa prius intelligcret. Et probatur sequela: quia priora prius participantur a icbus, ct consequenter intellectu. Potest quoque hacc pura introduci ad ostendendum ne­ cessitatem huius articuli» quia scilicet opiniones habet di­ versas secundum diversa principia. 'SlX· VI- • Qtt ΙΛ1ΧΤ, At do ’nt Us un- QUAESTIO LXXXVI. ARTICULUS I 347 QUAESTIO OCTOGESIMASEXTA it ·■7> QUID INTELLECTUS NOSTER IN REBUS MATERIALIBUS COGNOSCAT IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA considerandum est quid intellectus no­ ster in rebus materialibus cognoscat *. Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: utrum cognoscat singularia. einde t IL· LUXIT. D Secundo: utrum cognoscat infinita. Tertio: utrum cognoscat contingentia. Quarto: utrum cognoscat futura. ARTICULUS PRIMUS L TRUM INTELLECTUS NOSTER COGNOSCAT SINGULARIA Il SnL d:*t. ni, qu. tu. et. 1, «d |; IV, Jnt. 1 , qu. 1, «n. j; I Conf. Genf. cap. uv; /V Vrrtf* qu. «. xH. 5, 6; qu. t, en 5; Qu. dt Auxma, eri. 90; QitoJl. VII, qu. », en. 1; XII qu. vnj; Opux. XXIX. dr Pnnctf. htdirtd.; HI de Anime, k.x vm, sic procediti R. Videtur quod V^^S^.intellcctus noster cognoscat singularia. Quicumque enim cognoscit compositioz^^ncn). cognoscit extrema compositionis. Sed intellectus noster cognoscit hanc compositio­ nem. Socrates est homo: eius enim est proposi­ tionem formare. Ergo intellectus noster cognoscit hoc singulare quod est Socrates. 2. Praeterea, intellectus practicus dirigit ad agendum. Sed actus sunt circa singularia. Ergo cognoscit singularia. 3. Praeterea, intellectus noster intelligit se­ ipsum. Ipse autem est quoddam singulare: alioquin non haberet aliquem actum; actus enim singularium sunt. Ergo intellectus noster cogno­ scit singulare. 4. Praeterea, quidquid potest virtus inferior, potest superior. Sed sensus cognoscit singulare. Ergo multo magis intellectus. Sed contra est quod dicit Philosophus, in 1 . τί.'fa.V Physic· *· quod universale secundum rationem est notum, singulare autem secundum sensum. Respondeo dicendum quod singulare in rebus materialibus intellectus noster directe et primo cognoscere non potest. Cuius ratio est, quia prin­ cipium singularitatis in rebus materialibus est ma­ teria individuals : intellectus autem noster, sicut •Qu-vxin «r. supra * dictum est, intelligit abstrahendo speciem intelligibilcm ab huiusmodi materia. Quod autem a materia individual! abstrahitur, est universale. Unde intellectus noster directe non est cognoscitivus nisi universalium. Indirecte autem, et quasi per quondam refle­ primum abitraxit. - abitraxtrit PB, abitrahit cJJ. ab. intflligibilitati. - intdMgtnU Vab hic . a» xionem, potest cognoscere singulare·: quia, sicut * π· m supra * dictum est. etiam postquam species in- *r5?.’ Lxttn' telligibiles abstraxit a, non potest secundum cas 8 actu intelligere nisi convertendo se od phanta­ smata. in quibus species intelligibiles intelligit, ut dicitur in 111 de Anima *. Sic igitur ipsum universale per speciem intelligibilcm directe intelligit: indirecte autem singularia, quorum sunt phanta­ smata. - Et hoc modo format hanc propositio­ nem . Socrates est homo. Unde patet solutio ad primum. Ad secundum dicendum quod electio particularis operabilis est quasi conclusio syllogismi intellectus practici, ut dicitur in VII Ethic.* Ex universali autem propositione directe non potest concludi singularis, nisi mediante aliqua singulari proposi­ tione assumpta. Unde universalis ratio intellectus practici non movet nisi mediante particulari ap­ prehensione sensitivae partis, ut dicitur in 111 de Anima *. sjffjiVi*’ Ad tertium dicendum quod singulare non re­ pugnat intelligibilitati ? inquantum est singulare. * sed inquantum est materiale, quin nihil intelligitur nisi immaterialiter. Et ideo si sit aliquod singulare immateriale L sicut est intellectus, hoc non repu­ gnat intelligibilitati. Ad quarti m dicendum quod vinus superior po­ test illud quod potest - virtus inferior, sed emi1 nentiori modo. Unde id quod cognoscit sensus materialiter ct concrete, quod est cognoscere sin­ gulare directe, hoc cognoscit intellectus immatcrialitcr et abstracte, quod est cognoscere uni­ versale. ïmmarma/e. - et antnatchaU 4) /Kiicit. ~ Om. PBGmMm VK Commontaria Cardinalia Oaietani clarui. - In corpore duae conclusione» rcipnn- partem : quin materia imlividunlis est principium Vinguln» sivac. Prima eat: Singulare materiale intellectui noster ritati*. Quoad secundam vero : quia abstractum ab indivictt universale. non potest directe ct primo cognoscere. - Probatur. Inteldualibua ­ lects intelligit abstrahendo a materia individual!: ergo di­ Secunda conclusio wt, quod intellectui* horter potest recte intellectum est non singulare, sed universale. - An­ intelligere singulare indirecte. - Probatur. Intclligeiw non­ tecedens putet. - Consequentia probatur quoad primam nisi per conversionem ad phantasmata singularium, indireuxlls T 348 QUAESTIO LXXXVI, ARTICULUS I etc potat intclligcrc singulare: intellectu» noster est huius­ Ergo singulare primo cognoscitur: quia intellectus ugen» ct obtectum in phantasmate in hoc primo ordine non mo­ modi : ergo, etc. II. Circa primam conclusionem occurrunt obicctioncs vent objective, sed active potius - Si vero est sermo Jc contra duo. Primo, contra illud, scilicet quod universale intellectu ut intellectus est, sic. concesso quod primo mo­ • n 5nr/., ani. sit primo cognitum ab intellectu nostro, arguit Durandus * vens ait obiectum, negatur quod sit singulare; sed dicitur dupliciter. Tum quia obiectum. ct omnis cius per m con­ quod est natura universalis quae objective perficit, movet ditio , praecedit actum potentiae : quoniam potentia non et facit esse in actu intellectum ; quoniam illa est primo facit, sed supponit obiectum. Sed universale non praecedit repraesentato per speciem intelligibilcm, et primo intclligiomnem actum intellectus. Ergo. - Tum quia repraesenta- bilis, ut m littera dicitur. tivum renie et naturaliter repraesentat rem secundum cius VI. Circo secundam conclusionem * dubium occurrit: * Ct conditionem rcalcm. Sed universalitas non est conditio quia, cum omnis cognitio fiat per assimilationcra, ct in­ realis. Ergo non repraesentatur per rcalcm speciem etc., tellectus nunquam. neque in uctu recto neque reflexo, ut ponis. assimiletur singulari, sequitur quod nunquam cognoscit Secundo, contra aliud, scilicet quod singulare non dire­ ipsum. cte et primo intelligitur, tripliciter. Primo, quia intellectus Et confirmatur. Quia si intellectus intclligit singulare, sive incipit ubi terminatur sensus. Sed sensus terminatur ud sin­ recte rive reflexe, sequitur. Ergo format in sc conceptum gulare. Ergo a singulari incipit. - Secundo, quia universale ipsius singularis cum omnis intellectio in conceptu aliquo abstrahitur α singulari ut a termino α quo. Ergo singulare consistat, ct propositio singularis formari non potest nisi prius cognoscitur abstractio enim non nisi a noto fit. - conceptu* incompkxu* termini singularis habeatur. Sed in Tertio,quia singulare primo movet intellectum: ergo primo intellectu non potest c»ic conceptu* materiolis Individui intelligitur. Consequentia nota. .Antecedens probatur; quia ut *ic. Ergo. - Probatur minor: quia conceptus est simili­ actiones sunt singularium, talis enim motio actio quae­ tudo expressa rei conceptae; repugnat autem intellectui dam CJT. nostro hic habere Minilitudinem materialis individui, ut pa­ III. Ad primum harum dicitur falsum esse UMiimptuin, tet, quiu aliter non abstraheret ab hic ct nunc. Et nihil ct quod intellectus, idest tota pnrs intellectiva, non suppo­ prohiberet ponere species intclligibilc» singularium in in­ nit, sed facit obiectum intellectus: potentia enim activa non tellectu nostro, par enim est ratio, quoad hoc, de simili­ prohibetur construere suum obiectum. Sed arguens, quiu tudine impressa ct expressa. •er.iSau.,· Icet. JU. • D. 7&- QUAESTIO LXXXVI, ARTICULIS II ;cns in ο­ ι de moitur ner mo igt- » A·! ’· rit: · Ci. en» i. in­ to. cat ivc jm uo • · 1151 ! • xma. in lui di­ rui ia- ct hoc 5UÎIÎCÜ ud ponendum didcrcntiam inter Deitatem aie cognitam, et id quod directe concipimus. VIII. Et propterea divu» Thomas in corpore articuli intcllcctum cognoscere singulare dicit, ct in responsionibus · ad colligationem partis sensitivae cum intellectiva confugit ; insinuans per hoc quod nunquam intellectu* hoc signa­ tum individuum conceptu proprio nisi in cogitutiva attingit, ct quod per illam ipse intellectu* arguitive attingit ad illud. Et hoc expressius indicat in Qu. dc Anima, art. 20, iu responsione ad primum secundo loco obiectorum, ubi dicit quod ista reflexio non perficitur nisi adiunctionc virtutis imnginntivne. - Et haec «i bene perapexerh, multa obscura patefient tibi. Nec te movent quod in calce corporis articuli dicat quod intellectus, cognoscendo indirecte singulare, format hanc propositionem. Socrates est hamo; propterea quia formare bane propositionem exigit formare conceptum Socrati*. perspice supradicta ·, et vide quod intellectus format hanc propositionem dc ignota Deitate, si vocaretur A. zl est sub­ stantia prima etc., et tamen careret proprio conceptu ipsius A. Ita intellectus format propositionem hunc, Socrates est homo, solo ilio conceptu confuso et quid nominis conten­ tus in scipso. ut patet cx dicti*. 3.19 IX. In responsione ud quartum nota duo. Primum est, quod responsio consistit in hoc, quod arguendo commit­ titur sophisma Figurae dictionis a quid ad quomodo: quo­ niam idem dicitur c*sc quod cognoscitur α sensu et in­ tellectu. sed non eodem modo; quia α sciwu concrete, ab intellectu abstracte. Et ideo cum sub sumitur. Sensus coenoscit singulare, perinde en ac si diceretur quod sensus cognoscit concrete*, hoc enim est cognoscere singulare, ut in littera dicitur. Secundum est, quod hinc habes quod aliquid defert aecum species visibilis, quod visu non discernitur; ct si­ militer «pedes audibills, ct simile*. Percipiunt enim sensus obicetH sua tantum signate ; quiddiutes*autem cl passiones eorum qunc simul vehuntur, ab ahiori pntentia discernun­ tur. Quod tamen non est alia cognoscere nisi oblata per species sciuibilcs, alio modo quam sensus exterior aut vis inferior. X. In hoc articulo advene quod Sentus, in Quarto, dist. xt.v, qu. m ·, tenet quod intellectus noster intclligit singu- ’ Art- ’* hrc sensibile intuitive, hoc album etc. quod sentitur, ct sensationem ipsam, ct aifcrt pro te primam ct quarum ra­ tiones quae in littera hunt urguendo. Sed quia solvuntur in littera, non oportet aliter laborare. hil in­ ARTICULUS SECUNDUS K­ UTRUM INTELLECTUS NOSTER POSSIT COGNOSCERE INFINITA in • Text co®» t40.DU.MJU, el- exp. 11 , ·. Th. kcL nt m Dc Vertt., qu. n. -n. 0; Cow/vn.f. Ttaot; etp. nruiu. ;o. er in in m oe n, In to *: ri­ es et •aae, *, ui fi­ lls oc is. iitiil □cd •in fe: oc IO>cr ira HO cet st. ΠΟ,cimesr re; quod unum succedit alteri, ut dicitur in 111 PhyslÇ,* intellectus noster possit cognoscere infi­ Et ideo in intellectu nostro invenitur infinitum in nita. Deu* enim excedit omnia inünita. I potentia, in accipiendo scilicet unum post aliud: Sed intellectus noster potest cognoscere quia nunquam intellectus noster tot intclligit. quin Deum, ut supra * dictum est. Ergo multo magis possit plura intelligere. Actu nutem vel habitu non potest cognoscere potest cognoscere omnia alia infinita. 2. Praeterea, intellectus noster natus est co­ infinita intellectus noster. Actu quidem non, quia gnoscere genera et species. Sed quorundam ge­ intellectus noster non potest simul actu cogno­ nerum sunt infinitae specie^ sicut numeri, propor- scere nisi quod per unum speciem cognoscit. In­ tionis ’ ct figurae. Ergo intellectus noster potest finitum nutem non habet unam speciem: alioquin haberet rationem : totius ct perlecti. Et ideo non cognoscere infinita. 3. Praeterea, si unum corpus non impediret potest intclligi nisi accipiendo partem post par­ aliud ab existendo in uno et > eodem loco, nihil tem. m ex cius definitione patet in Ill Physic. *: prohiberet infinita corpora in uno loco esse. Sed est enim infinitum cuius quantitatem accipientibus una species intclligibilis non prohibet aliam ab semper est atiquid extra accipere. Et sic infinitum existendo simul in eodem ? intellectu: contingit cognosci non posset actu, nisi omnes partes eius enim multa scire in habitu. Ergo nihil prohibet numerarentur: quod est impossibile. Et eadem ratione non possumus intelligere in­ intellectum nostrum infinitorum scientiam habere finita m habitu. In nobis enim habitualis cognitio in habitu \ t 4 4. Praeterea, intellectus, cum non sit virtus causatur ex actuali consideratione : intelligendo materiae corporalis, ut supra* dictum est, videtur enim efficimur scientes, ut dicitur in II Eihic. · s3»· esse potentia infinita. Sed virtus infinita potest · Unde non possemus habere habitum infinitorum super infinita. Ergo intellectus noster potest co­ secundum distinctam cognitionem, nisi conside­ ravissemus omnia infinita, numerando ea secun­ gnoscere infinita. quod dum cognitionis successionem ; quod est impos­ w Sed contra est quod dicitur in I Physic.*, · ■ inquantum esi infinitum. est ignotum. sibile. Et ita nec actu nec habitu intellectus noster Respondeo dicendum quod, cum potentia pro- potest cognoscere infinita, sed in potentia tantum, portionetur suo obiccto, oportet hoc modo se 1 ut dictum est. û» *·*' Ad primi m ergo dicendi m quod, sicut supra* di­ habere intellectum ad infinitum, sicut se habet eius obicctum, quod est quidditas rei materialis ♦. ctum est. Deus dicitur infinitus sicut forma quae , In rebus nutem materialibus non invenitur infi- non est terminata per aliquam materiam: in rebus nitum in actu \ sed solum in potentia, secundum | autem materialibus aliquid r· dicitur infinitum per O SECUNDUM SIC PROCEDITUR. VidfctUT quod id On- • Qa mu, m.!. a ? γ à •Q«.u*M.tn n, n.it·4.·· a.• “Du Icet· i? ih;"Vt?· tt0 “* •0.75a. •d. S proportionit. - pnportionct PGpD. una it. - Om. FCw». eodem. - Om. flpdltti ct ab. - Ρτά multa, timui multa UE, multa ibnul D. m) p) γ| à) Z>gu...t< Aab/rit. - Om. pFî ii hafidu οιυ. cJ. â) potett. - mr a lduut P Zf rafitmem. ~ ôuaJffl F, totam tMiiouem 1’aZ. r? alljuiJ. - Om. UlCDlTab. a. 0 d-30· . 35o QUAESTIO LXXXVL ARTICULUS II privationem formalis terminationis. Et quia forma forte in genere et in principiis universalibus; quod secundum se nota est. materia autem sine forma est cognoscere in potentia et contuse. Ad tertium dicendum quod, si duo corpora es­ ignota, inde est quod infinitum materiale est seeundum sc ignotum. Infinitum autem formale \ sent in uno loco, vel plura, non oporteret quod quod est Deus, est secundum se notum ; ignotum successive subintrarent locum, ut sic per ipsam autem quoad nos, propter defectum intellectus no- subintrationis successionem numerarentur locata. stri *, qui secundum statum praesentis vitae habet Sed species intclligibiles ingrediuntur intellectum naturalem aptitudinem ad materialia cognoscenda. nostrum successive quia non multa simul actu Et ideo in praesenti Deum cognoscere non possu­ intelliguntur. Et ideo oportet numeratas, ct non mus nisi per materiales effectus. In futuro autem infinitas species essc in intellectu nostro. tolletur defectus· intellectus nostri per gloriam, ci Ad quar-ji m dicendi m quod sicut intellectus no­ tunc ipsum Deum in sua essentia videre poteri­ ster est infinitus virtute, ita infinitum cognoscit. mus, tamen absque comprehensione. Est enim virtus eius infinita, secundum quod non An secundum dicendum quod intellectus noster terminatur * per materiam corporalem. Et est conatus est cognoscere species per obstructionem gnoscilivus universalis, quod λ est abstractum a a phantasmatibus. Et ideo illas species numero­ materia individual!, ct pcr consequens non finitur rum et figurarum quas quis non est imaginatus, ad aliquod individuum, sed, quantum est de se, non potest cognoscere nec actu nec habitu, nisi t ad infinita individua se extendit. 0' t) formais. - Om. coJkrt ct a b. aucceaire. - 11 intentûntcf idü’it I». x λ I • l.ot cil. ia corp. art. I i , , « « * terminatur, - .interminatur P. fMht Ili». Commentaria Cardinalia Caietani durus. - In corpore sunt tres conclusiones, aut tellectu possunt simul actu cognosci; cuius umen opposi­ una habens tres partes, scilicet: Intellectus noster nec tum superius, in xiv quaestione*, definitum est respectu *An.e. actu nec habitu potest intelligcre infinita, sed in potentia intellectus divini. Cum enim infinita possint dupliciter re­ tantum. Et probatur in littera tali ordine: quia primo pro­ praesentari ct cognosci, scilicet pcr modum infiniti, idest batur pars affirmativa, scilicet quod in potentia; secundo, pcr pariem post panem, ct pcr modum finiti, idest simul, prima negatio, scilicet quod non actu ♦; tertio, secunda ne­ ut ibidem· dictum fuit, si in antecedente est sermo dc 'hro?. Uu gatio. scilicet quod nec habitu. infinito pcr modum infiniti, verum est, ct infert, Ergo infi­ Quoad primum, ratio est hacc. Obicctum intellectus no­ nitum a nullo intellectu est cognoscibile actu. Si autem est stri non compatitur infinitum nisi in potentia: ergo intel­ sermo dc infinito per modum finiti, sic falsum est antece­ lectus noster potest intclligcrc infinita in potentia. - Ante­ dens. quia non repugnat infinitis repraesentari simul unica cedens probatur : quia illud est quidditas sensibilis, quae specie, ut patet dc specie intellectus divini. non habet infinitatem nisi in potentia, ut patet III Physic. V. Ad hoc dicitur quod prima facie aspicienti ambigua Consequentia vero probatur: quia eodem modo oportet sc occurrit intentio litterae. Quoniam si attendimus nd con­ habere intellectum ad infinitum, quo so habet illius obic­ clusionem intentam, constat quod sermo est de infinitorum ctum. Quod probatur : quia oportet potentiam proportio- actuali cognitione quocumque modo, scilicet sive pcr mo­ nari obiccto proprio. dum infiniti sive per modum liniti, dummodo distincte 11. Circa hanc rationem adverte primo, quod tenet pro- infinita cognoscantur. Intendit namque concludere quod ptcrcu quia quidditas rei materialis supponitur obicctum intellectus noster non potest actu cognoscere infinita distin­ et motivum ct adaequatum intensive respectu intellectus cte, ut patet m calce corporis articuli, ct dc sc notum esu nostri pro statu isto, dc quo est sermo. Si enim intellectus Si vero attendimus ad medium terminum, sic videtur quod nb ea movetur, et in nihil potest quod illius aliquid uhquo sit sermo restrictus ad infinitum pcr modurn infiniti: quo­ modo non sil ut sic, consequens est quod unumquodque niam medium assumptum sc tenet cx parte conditionum ita se habet ad cognosci a (ah intellectu, quomodo sc habet ipsius infiniti secundum sc, quia scilicet habet rationem ad talem quidditatem. Quod ergo in tali quidditutc in pa­ partis ct imperfecti. Si enim cx hoc repugnat sibi habere tentia tantum invenitur, in intellectu quoque illo potentia- unam speciem, ergo repraesentari pcr unam speciem re­ litcr tantum inveniri oportet. Et ideo infinita, ut quidditas pugnat sibi cx intrinseco; ct consequenter impossibile est sensibilis in essendo, sic intellectus in cognoscendo non quod una specie repraesentetur cuicmnquc intellectui. Sed nisi in potentia habet. cum hoc sit tahum, quia infinita una specie repraesentan­ Adverte secundo, quod hacc ratio non tantum probat tur actu simul Deo ct animae Christi etc., consequens est partem affirmativam, scilicet quod intellectus intclligit in ut medium hoc intehigatur dc infinito pcr modum infiniti: potentia infinita; sed negativam, scilicet quod non in uctu. sic enim repugnat cx intrinseco repraesentari nna specie Vcruntamcn in littera cx propriis infiniti ct actus, additur actu, ct cognosci. - Et manifestatur sensus iste cx secunda ratio specialis ad partem hanc negativam. ratione, quae manifeste loquitur dc infinito pcr modum H|. Quoad secundum ergo *, probatur dupliciter, cx ea­ infiniti. dem tamen radice. Primo. sic. Infinitum non habet unum VI. Subtilius (umen perspicientibus ambiguitatis solutio speciem: ergo non potest actu cognosci ab intellectu no­ apparet, recolendo quod non dc quacumque specie ct co­ stro. - Consequentia nota : quia intellectus noster non po­ gnitione, sed nostri intellectus ct naturah pro statu isto, test simul actu intelligcre nisi unica specie repraesentatu. - est sermo. Ad cuius evidentiam, scitu primo quod infinita, Antecedens probatur : quia ultoquin infinitum haberet ra­ sicut ct quodeumque aliud obicctum intellectus nostri, duplicem habitudinem habent respectu intellectus nostri. tionem totius ct perfecti. Secundo, sic. Infinitum non potest cognosci msi acci­ seu suae speciei ct cognitionis: scilicet causae, et repraesen­ tati. Causae quidem, quin scientia nostra causatur ct men· piendo partem post portem : ergo non potest actu cognosci nisi numerando panes. Sed hoc est impossibile fieri actu. surntur a rebus, repraesentati autem, quia res cognita per Ergo non potest actu cognosci. - Antecedens patet ex de­ speciem propriam, qualis est infinitum sensibile si cogno­ finitione cius 111 Physic. Consequentiae sunt per se notae. scitur distincte, repraesentatur per propriam speciem. Suito sccunilo, quod infinito repugnat ox intrinseco cauIV. Circa primum rationem dubium occurrit. Quoniam aut falsum assumit; nut concludit quod infinita a nullo in­ I sare speciem sui adaequatam. Et hoc quia habet rationem itulos T • d. pbki. m. • a. num.i. • Ci. DG». «·. «C Bum- » *«· • Cnp.*i. - S-Tb. Icit. v • Cap. ««<· β·Π - 5. Th. lecî- M QUAESTIO LXXXVI, ARTICULUS 111 quod actu est nut habe­ I quoniam ostendit quod ’ Λπ u. panis ct imperfecti; idest quia id tur de infinitis, partis ct imperfecti rationem habet; quoniam •1,1 semper est extra aliquid sumere, ut dicitur in III Physic. * Ex hoc enim quod extra id quod netu sumitur aut con­ sideratur. semper restat extra aliquid infiniti, sequitur quod nunquam totum concurrit nd causandum sui speciem, sed semper ut pars; nunquam ut completum, sed semper ut incompletum. El consequenter nunquam poterit adaequa­ tum sui speciem causare: omne enim totum cnusans ndnequutnm sui speciem, oportet secundum sc totum causare illam. Scito tertio quod, quamvis infinito non repugnet distin­ ete repraesentari unica specie per modum finiti, absolute loquendo; repugnat tamen sibi repraesentari sic unica specie naturali nostri intellectus. Prima pars huius dicti patet dc infinitis cognitis a Deo. Secunda pars putet cx eo quod species intellectns nostri est causata a rebus, infinito autem repugnat habere talem speciem. Et utrimque ratio est. quin infinito repugnat habere unam speciam proportionalem sibi. Si enim proportionna est infinito, cum ipsum habeat ra­ tionem incompleti, ergo ipsa incomplete repraesentabit. Si autem est species excessive repraesentans, quale» sunt spe­ cies non acceptae α rebus, tunc non oportet eas commcnsurari ct proportionari infiniti naturae. Intendit ergo tam conclusio quam medium dc reprae­ sentatione ct cognitione infiniti distinete, si\c per modum finiti sive per modum infiniti, respectu intellectus tamen nostri quoad naturalia tantum; respectu cuius obicctum habet rationem non solum repraesentati, sed etiam causae ct mensurae, quam non habet respectu speciei Intellectus divini. Et ideo huee doctrina non repugnat nuperioribus h»» fca documentis. - Secunda quoque ratio servit eidem sensui: 351 infinitum cognitione ei proportionara, qualem supponit esse nostram, quae ab obiecto cau­ satur ct mensuratur, non potest cognosci actu nisi nume­ rando partem post partem. VII. Circa eandem rationem ’ aliud dubium occurrit: ’ Ct ns» quia non videtur bene fundata super hoc, quod infinitum haberet rationem totius ct pertecti. Mace enim consequentia quae fit in littera, scilicet, Si infinitum haberet unam spe· ciem, haberet rationem tutius et perfecti, fundatur super ista categories, Habens unam speciem, habet rationem to­ tius et perfecti: haec enim comtal cx praedicato antece­ dentis el consequentis. Sed haec est falsa ; quoniam seque­ retur quod nulla psrs haberet unam speciem, similiter nullum imperfectum, etc. VIII. Ad hoc breviter dicitur quod illa catcgorica, si sane intdligatur, serissima est ct necessaria» Cum enim omne habent unam speciem, adaequetur ct comprehendatur nb illa; et nihil cuius aliquid extra manet, comprehensum aut ad icquatum sit consequens est quod quidquid una rcpraesentante specie contentum est, ut completum ct totum sc habeat. Alioquin, aliquo irrepraesentato remanente, non adaequaretur secundum quodlibcl sui. Ad obiecta vero dicitur quod pars et imperfectum pos­ sunt sumi dupliciter: icilicet materialiter, ct formalitcr. Et materialiter quidem, una possunt specie praesentari: sed tunc habent rationem totius, quia comprehensi totaliter. Formalitcr vero, impossibile est una specie pruocnrari. Quoniam distincte praesentari non potest, nisi quidquid esi cius, repraesentetur. Sed imperfecto ut rie, ct pani hoc re­ pugnat: nam ut sic, sine perfectione qua privat, reprae­ sentatur imperfectum ; ct pars sine eo cuius est pars. I nde oportet horum plures esse species proprias. In reap. »J u ARTICULUS TERTIUS UTRUM INTELLECTUS SIT C0GN0SCIT1TCS CONTINGENTIUM De Vent., qu. xv, arL j. ad 3; VÎ Elkic.. Icet. i. •Qp.rt-S-Tb. Icet v. • Cap. »t», o. ly . 8. Th. Icet xx. n tertiim sic proceditur. Videtur quod intellectus non sit cognoscitivus contin­ gentium. Quia, ut dicitur in VI Ethic. ·, i intellectus et sapientia ct scientia non sunt contingentium, sed necessariorum. 2. Praeterea, sicut dicitur in IV Physic. * ea quae quandoque sunt et quandoque non sunt, tempore mensurantur. Intellectus autem a tem­ pore abstrahit, sicut ct ab aliis conditionibus ma- ί tenue. Cum igitur proprium contingentium sil quandoque esse ct quandoque non esse, videtur quod contingentia non cognoscantur ab intellectu. Sed contra, omnis scientia est in intellectu. Sed quaedam scientiae sunt de contingentibus; sicut scientiae morales, quae sunt de actibus humanis t subiectis libero arbitrio; el etiam scientiae natu­ rales, quantum ad partem quae tractat dc genera­ bilibus ct corruptibilibus. Ergo intellectus est co­ gnoscitivus contingentium. Respondeq DICENDI m quod contingentia dupli­ citer possunt considerari. Uno modo, secundum quod contingentia sunt. Alio modo, secundum quod in eis aliquid necessitatis invenitur: nihil enim est adeo contingens, quin in se aliquid ne­ cessarium habeat. Sicut hoc ipsum quod est So­ S a scibilium. - sensibilium P. cratem currere, in se quidem contingens est; sed habitudo cursus ad motum est necessaria: neces­ sarium enim est Socratem moveri, si currit. Est autem unumquodque contingens cx parte materiae : quia contingens est quod potest esse et non esse; potentia autem pertinet ad materiam. Necessitas autem consequitur rationem formae: quia ea quae consequuntur ad formam, ex ne­ cessitate insunt. Materia autem est individualionis principium : ratio autem universalis accipitur se­ cundum abstractionem formae a materia particu­ lari. Dictum autem est supra * quod per se el u directe intellectus est universalium; sensus autem singularium, quorum etiam indirecte quodam­ modo est intellectus, ut supra * dictum est. Sic 'lkU igitur contingentia, prout sunt contingentia, co­ gnoscuntur directe quidem sensu, indirecte autem ab intellectu * : rationes autem universales et ne- ’° *»· cessariac contingentium cognoscuntur per intelle­ ctum. I nde si attendantur rationes universales scibi­ lium *, omnes scientiae sunt do necessariis. Si au­ tem attendantur ipsae res, sic quaedam scientia est de necessariis, quaedam vero de contingentibus. Et per hoc patet solutio ab obiecta. 35j QUAESTIO LXXXVI, ARTICULUS III Commentaria Cardinali** Caietani claru^.- In corporc tria ’ primo, distinguit ; se­ cundo, respondet quaesito; tertio, infert corollarium. Quoad priinum, primo ipsa distinctio: Contingentia du­ pliciter. ut contingentia, crut necessarium habent inscrium.Secundo,distinctionis probatio: quoniam nihil est adeo con­ tingens» in quo non sit aliquid necessitatis. Probatur indu­ ctive ex cursu Socratis, etc. II. Quoad secundum, conclusio rcsponriva trimembri»: Contingentia ut sic, directe sensu, indirecte intellectu; ut autem necessitatis ac universalitatis aliquid habent, directe intellectu cognoscuntur. - Primo probatur quoad primas par­ tes simul, sic. Individua materialia his modis noscuntur : contingentia sunt individua materialia: ergo, etc. Probatur minor: quia idem, scilicet materia, est principium indivjduationis et contingcntinc. Probatur hoc ultimum : contin­ gentia oritur cx potentia contradictionis, scilicet esse et non esse; potentia telis est cx materia; ergo. Secundo probatur quoad ultimam partem, per opposi­ tum, sic. Universalia directe ab intellectu noscuntur: sed contingentia ut necessaria, sunt universalia. - Probatur : quia idem est principium necessitatis ct universalitatis, lann.t scilicet. Er quod universalitatis, probatur universale Iit per nbstrnctioncm α materia; oportet enim vel formam vel ma­ teriam esse illius radicem. Quod vero necessitatis, probatur, quia quae sequuntur formam, cx necessitate insunt. III. Corollarium, per quod habetur responsio od obiccta, est quod ly necessarium \ d contingens cum posrit sumi pro re ipsa, vel universali ratione rei; si primo modo, sic secatur scientia in eam quae est dc necessariis. ct eam quae dc contingentibus. Si secundo modo, sic omnis scien­ tia est dc necessariis· nec habet in hoc sensu locum divisio illa, sed tunc tit divisio scientiae a sensu ct opinione, etc • Cl n. ». U. ly. Circa probationem primae partis conclusionis * dubi­ tatur: quiu falsum assumitur, seu supponitur; sci processus est cx particularibus. Tota enim vis probationis >ut in hoc, quiu contingens est contingens propter materiam, quae esc individualionis principium, ut patet I ex hoc enim infertur, Ergo a sensu directe cognoscitur, eu. Sed haec propositio aut est particularis; et sic non concludit nisi particulariter, Ergo quaedam contingentia directe α sensu tantum noscun­ tur, etc.; cum tamen littera universaliter quaerat dc contingen­ tibus. - Aut est universalis: et sic est falsa. Tum quia dantur contingentia immaterialia, ut patet in actibus liberi arbitrii tum quia dantur contingentia universalia, ut hominem com­ buri, etc. Neutra enim cx materia indis iduante oriuntur: cum ab ipsa haec abstrahant, illa vero omnino aliena sunt. • CT. V. Circa probationem ultimae partis * dubitatur: quia nulla videtur esse Ista differentia inter consequentia formam, ct consequentia materiam, quoad necessitatem ct contingen­ dam. Quoniam consequentia materiam distinguuntur in ne­ cessaria ct contingentia: mors enim ct corruptio necessario insunt, ct tamen cx materia. Et similiter consequentia for­ mam distinguuntur in necessaria ct contingentia: ridere enim est operatio sequens formam, ct tamen contingenter inest; non enim oportet Socratem ridere. VI. Circa conclusionem principaliter intentam, totumque articulum, dubium occurrit : quin totus iste labor otiosus videtur, et per accidens. Otiosus quidem, quia nihil hinc habetur nisi quod contingentia in particulari per sensum, in universali per intellectum cognoscuntur. Hoc autem ct • e·, «n r. scitum erat prius ·, cx hoc quod intellectus est universa­ lium ct sensus singularium. Et rursus in hoc nulla diffe­ rentia est inter contingens ct necessarium: quoniam utraque in particulari ad sensum, in universali nd intellectum spe­ ctant. - Per accidens vero, quia cx universalitate et pnrticularitatc pendet solutio, ut patet in littera. Necessitas autem et contingentia per accidens his conditionibus annexae sunt. Ergo. etc. . (/ Ar· evidentiam horum, cx quod quid est contingcnair '/ 1,5 ct ncccssar“ procedendum est. Contingens enim cum sit iv’i».··* csse et non esse *, necessarium autem quod bn~ v n. j.' possibile est aliter se habere, ut patet V Metaphys. * ; con­ itulis T sequens est quod contingentia ct necessitas entium, reales non logicae differentiae, diversas hnbcant radices ; ita quod contingentia cx potentia, necessitas vero cx netu oriatur. Cuius etiam signum est quod in hi» inferioribus, in qui­ bus plurimum est de potentia, maxime viget contingentia; in rebus vero superioribus, maxime actus naturam partici­ pantibus, aut omnino non est, uut secundum quid «t contingentia: simpliciter enim entia illa necessaria sunt, ct tantum habent contingendae, quantum potentiae cuius­ dam admixtionem patiuntur. Unde actus punis omnino liber est a contingentia omnino. Verum quin potentia in rebus materialibus differentia substantialis aut proprietas materiae est, et actualitas ex parte formae sc tenet; ideo contingentia, non simpliciter, sed sensibilium. cx materia, necessitas autem ex forma oriri in littera. dc sensibilium cognitione tractante, dicitur. Et quoniam mnteria, ut materia est, in individuis tantum sensibilibus invenitur in esse reili ; forma nutem esse ha­ bet, ct pei lectius, absque sensibili natura admixta: idcirco contingentia individuis materialibus in littera attribuitur, non quod sola aut omnia individua materialia sint contin­ gentia i cum etiam in univcrwlibux materialibus dentur contingenti i, et in caelestibus nihil sit contingens), sed quis individua materialia sunt primo contingentia in genere ma­ terialium ; universalia enim eorum, cum a materia recedere incipiant ct turmae rationem indui, secundario contingen­ tia sunt. Et propter hoc contingentia ct singulare sensibile connexa sunt non per accidens, sed per sc. ratione pro­ prii principii utriusque. Ne< proptcrca removetur quin materiam aliqua ncccssitas sequ itur, mit formam aliqua contingentia comitetur; »cd bene sequitur quod formae nulla contingentia adjun­ gatur nisi ratione potentiae admixtae; ct similiter materia nullius ncccxsitatis sit causa nisi ratione actus quem participat. Materia enim ratione potentiae, cum utramque con­ tradictionis partem respiciar, necessarium non respicit; par­ ticipatione vero actus, necessitatis expers ‘non est. Et hoc dupliciter. Quia vel ut participat actualitatcm, induendo mo­ dum actus, puta quia hoc ipsum quod est esse in poten­ tia, habet actu : et sic convenit sibi necessitas ordinis ad utramque contradictionis partem sub disiunctione, et hinc provenit necessitas corruptionis utriusque. Vel ut participat actum per analogiam seu proportionem ad ipsum: ct tie convenit '•ibi necessitas dispositionum materialium, ct hinc Iit ut quaedam accidentia dicantur consequi materiam, ut quantitas, etc. - Et similiter formam cum ratione actualitati* non consequatur potentia contradictionis, sed potius actuale aliquid; quidquid ipsam non inseparabiliter comi­ tatur, totum, ut rie. ratione potentiae sequitur. Dico autem ut sic, idest inquantum separabili.^ rationem habet : quan­ tum enim separubilitntis, tantum habet clongabilitatis ab actu, ct proximitatis cum potentia. - Unde facile patet re­ sponsio ad omnia quaesita ct obiccta. VIII. Ad primum ergo dubium * dicitur dupliciter. Pri- · α ««. ·’■ mo, quod contingentia attribuitur individuis materialibus non tantum, sed primo: non simpliciter, sed in genere sen­ sibilium, dc quorum cognitione est quaestio. Et ideo non obst.it quod detur contingentia et in rebus immaterialibus secundum esse, ut in voluntate; ct secundum rationem, ut in universalibus. Secundo dicitur quod, quantum ad praesentem litteram spectat, contingentia distinguuntur hic non tantum contra necessaria, sed etiam contra rationes contingentium : itn quod universalia contingentium in littera comprehenduntur sub rationibus contingentium» et non sub ipsis contingen­ tibus. Ncc contra hoc potest obiict quod sic nulla esset diffe­ rentia inter contingentia ct necessaria in scnsibilibu* quoad cognosci, quoniam ncc ipsa necessaria directe intclliguntur. sed rationes conim. - Solvitur enim hoc per interemptio­ nem. Quoniam entia necessaria, ut sic, abstrahunt ab omni tempore et mutatione, cum sint impossibilia aliter sc he- • Cf. num. ♦ • Naos. m. T 3 ’ V«tk ü, y. < C ‘ in. piat,. ‘ Art. i. QUAESTIO LXXXVI. ARTIC! LI ’S IV • α. ««m. r. • Nub th. bcrc: uc per hoc, cum ism sint consequentia raatcrium ncccis.tria, quanto magis appropinquant ud materiam, tanto minus sunt necessaria. Entia vero contingentia c converso sc habent. Et propterca, fornialitcr loquendo, negatur quod necessaria sensibilium repugnent intclligibilitati : quoniam inquantum necessaria sunt, non habent aliquam repugnan­ tiam. imtno habent proximitatem, quia scibile oportet esse necessarium. Sed quod quaedam necessaria sensibilia directe non intclligantur. hoc est per accidens, quia sunt particu­ laria sensibilia. Sed ipsa contingentia habent per sc repu­ gnantiam ad intclligibilitatctn: qui.i ut contingentia sunt, cx materia sunt, quia cx potentia, quae est materine diffe­ rentia, Rationes autem eorum, quia a materi i aliqualiter abstrahunt, quanto u materia recedunt, tnnto a contingentia separantur, ct perceptibiles sunt ab intellectu, et propterca merito nb ipsis contingentibus distinctae sunt in prnposito. Utraque tamen responsio, quoad rem, in idem redit sed pro litterae intellectu, hacc explicari expedit. IX. Ad secundum vero * dicitur quod distinctio illa quae adducitur, sane intellecta, vera est: ncc obstant differentiae assignatae in littera. Ut enim cx dictis * patet, differentia inter consequentia formam, cl materiam, in hoc quod illa necessaria, hacc contingentia sunt, intclligitur de tonna ul forma seu actu, ct materia ut materia seu potentia. Distinctio 35 3 vero consequentium tam formam quam materiam in neces­ saria et contingentia, intclligitur de forma ul complectitur in sc rationem actus ct potentiae; ct similiter dc materia ut habet rationem potentiae et tapit rationem actus aliquo modo, ut expositum cgnoscere codice*. γ) viget. - indiget PoF. i) tunt -* I. a • Ibiύ. ? I>.i h*·vul · cap. n» * &· T QUAESTIO LXXXVII, ARTICULUS 1 355 QUAESTIO OCTOGESIMASEPTIMA QUOMODO ANIMA INTELLECTIN A SEIPSAM, ET EA QUAE SUNT IN IPSA, COGNOSCAT •Pr IN QlATUOll ARTICVI.OS DIVISA f*r WT. IL · S Th. tcct. n. .Vqms., o • (X α«· «**«»· |mr»J EINDE considerandum est quomodo anima intellectiva cognoscat seipsam. et ca quae in se sunt *, Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: utrum cognoscat seipsam per suam es­ sentiam. D Secundo: quomodo cognoscat habitus in se existentes. Tertio: quomodo intellectus cognoscat pro­ prium actum. Quarto: quomodo cognoscat actum voluntatis. ARTICULUS PRIMUS UTRI M ANIMA INTELLECTIVA SEIPSAM COGNOSCAT PER SUAM ESSENTIAM Supra. qu. ur, nru 3. «d 3; Il GanL Grnt., up. imj ΠΙ. op. «M. Dc Vcrit., qu- v.»i. in. 6. qu. », ert. 8; Qu. Je zîhîwj. art. ιύ, «J 8{ Il de Anima, lut. vi; III, IccMx. sic pKOCi.nirtR. Videtur quod Aanima intellectiva seipsam cognoscat pcr suam essentiam. Dicit enim Augustinus, • op.». “—· ^^HX de Trin. *, quod mens seipsam rtomt per seipsam, quoniam est incorporea. 2. Praeterea, angelus et anima humana con­ veniunt in genere intellectualis substantiae. Sed angelus intelligit seipsum per essentiam suam. Ergo et anima humana. 3. Praeterea, in his quae sunt sine materia, idem est intellectus et quod intelligitur, ut dicitur •o?. i*. B.n; Sed mens humana est sine materia; ί. ΊΚ Icet IC. · III de Anima.· . .... non cnim cst aclus corporis alicuius, ut supra* j. J; uTh.iut. jicluin est, Ergo in mente humana est idem in• Q..LMU. «n. tc]|cclus s ct qU0Cj intelligitur. Ergo intelligit se per essentiam suam. •au. Sed contra est quod dicitur in III de Anima *, quod intellectus intelligit seipsum sicut et alia. ? Sed alia non intelligit per essentias P eorum, sed per eorum similitudines. Ergo neque se intelligit pcr essentiam suam. Respondeo dicendum quod unumquodque co­ gnoscibile est secundum quod est in actu, et non secundum quod est in potentia, ut dicitur in IX SJh^vih’ Metaphys. *: sic enim aliquid est ens et verum. c»r. n.n.c quod sub cognitione cadit, prout actu est. Et hoc quidem manifeste apparet in rebus sensibilibus: non enim visus percipit coloratum in potentia, sed solum coloratum in actu. Et similiter intelle­ ctus manifestum est quod, inquantum est cognoscilivus rerum materialium, non cognoscit nisi t quod est actu: ct inde est quod non cognoscit T materiam primam nisi secundum proportionem •iùrvp.n.iv- ad formam, ut dicitur in I Physic.* Unde et in substantiis immaterialibus, secundum quod una­ primi m ·λΙ f rr ·*·., itnd.F * btrt T, Cf. 10U3L intcllrituc. - inlvlligCKi \BDEFj. £) ruentia» - curntidm PFGat. γ) wûr ,01ιπ' essentia consideratus, sc habet ut potentia intel’ ligens. Unde ex seipso habet virtutem ut intelligat, non autem ut intelligatur. nisi secundum id quod fitζ actu. Sic cnim etiam Platonici posuerunt orζ dinem entium intclligibilium supra ordinem intel­ lectuum : quia intellectus non intelligit nisi pcr participationem intclligibilis τ· ; participans autem r· est infra participatum, secundum eos. Si igitur intellectus humanus fieret actu per participationem · formarum intclligibilium sepa­ ratarum, ut Platonici posuerunt*, pcr huiusmodi -(iw. participationem rerum incorporearum intellectus humanus seipsum intelligeret. Sed quia connaturnle est intellectui nostro, secundum statum prae­ sentis vitae, quod ad materialia et sensibilia respiciat, sicut supra * dictum est ; consequens est · ςκ ut sic seipsum intelligat intellectus noster, sccun- Q r AjM. - Ouj. coJkt*. 0 Jit. - iit CEFpAD. η) fartllifibOta ΓΕ 0> fartid?- ?arfici?atiwci PCUEFGoK • qb. ari $· « • up. n. λ i1 c-p «· * 356 QUAESTIO LXXXVH, ARTICULUS 1 dum quod fit actu per species a sensibilibus abs­ amat, ut ibidem subditur. Potest enim aliquid dici tractas per lumen intellectus agentis, quod est per sc notum dupliciter: vel quia per nihil aliud actus ipsorum intelligibilium, et eis mediantibus 1 in cius notitiam devenitur, sicut dicuntur prima intellectus possibilis. Non ergo per essentiam principia per sc nota; vel quia non sunt cogno­ suam, sed per actum suum se cognoscit intellectus scibilia per accidens, sicut color est per se visi­ noster. bilis, substantia autem ' per accidens. Et hoc dupliciter. Uno quidem modo, particu­ I Ad secundum dicendum quod essentia angeli est lariter, secundum quod Socrates vel Plato per­ sicut actus in genere intelligibilium, et ideo sc cipit se habere animam intellectivam, ex hoc quod habet et ut intellectus, ct ut intellectum. Unde percipit se intelligcrc. Alio modo, in universali, angelus suam essentiam per seipsum apprehen­ secundum quod naturam humanae mentis ex actu dit. Non autem intellectus humanus, qui vel est intellectus consideramus. Sed verum est quod omnino in potentia respectu intelligibilium. sicut indicium ct efficacia huius cognitionis per quam intellectus possibilis; vel est actus intelligibilium naturam animae cognoscimus, competit nobis se­ quae abstrahuntur a phantasmatibus, sicut intel­ cundum derivationem luminis intellectus nostri a lectus agens. veritate divina, in qua rationes omnium rerum An tertium dici \DUM quod verbum illud Phi­ continentur, sicut supra* dictum est. Unde ct * losophi universaliter verum est in omni intellectu. é ... 1 Augustinus dicit, in IX de Trin. *: Intuemur itt- Sicut enim sensus in actil est sensibile, propter . y violabilem veritatem , ex qua perfecte, quantum similitudinem sensibilis, quae est forma sensus possumus, definimus non qualis sil uniuscuiusque in actu ; ita intellectus in actu est intellectum in hominis mens, sed qualis esse 1 sempiternis ratio­ actu ·, propter similitudinem rei intellectae, quae nibus debeat. - Est autem differentia inter has est forma intellectus in actu. Et ideo intellectus duas cognitiones. Nam ad primam cognitionem dc humanus, qui fu in actu per speciem rei intel­ mente habendam, sufficit ipsa mentis praesentia, lectae. per eandem speciem intelligitur, sicut per quae est principium actus cx quo mens μ percipit formam suam. Idem autem est dicere quod in seipsam. Et ideo dicitur sc cognoscere per suam his quae sunt sine materia, idem est intellectus praesentiam. Sed ad secundam cognitionem de et quod intelligitur, ac si diceretur quod in his mente habendam, non sufficit cius praesentia, sed quae sunt intellecta in actu, idem est intellectus requiritur diligens ct subtilis inquisitio. Unde ct et quod intelligitur: per hoc cnim aliquid est in­ multi naturam animae ignorant, ct multi etiam tellectum in actu, quod est sine materia *. Sed circa naturam animae erraverunt. Propter quod in hoc est differentia, quia quorundam essen­ Augustinus dicit. X de Trin. ♦, dc tali inquisitione tiae sunt sine materia, sicut substantiae separatae mentis: Non vclut absentem se quaerat mens cer­ quas angelos dicimus, quarum unaquaeque et est nere: sed praesentem quaerat discernere, idest co­ intellecta et est inlelligens : sed quaedam res sunt gnoscere differentiam suam ab aliis rebus, quod quarum essentiae non sunt sine materia, sed so­ est cognoscere quidditatem et naturam .suam. lum similitudines ab cis abstractae. Unde ct Com­ Ad primum ergo dicendum quod mens seipsam mentator dicit, in 111 de Anima*, quod propositio per seipsam * novit, quia tandem in sui ipsius inducta non habet veritatem nisi in * substantiis cognitionem pervenit, licet per suum actum: ipsa separatis: vertficatur cnim quodammodo in cis cnim est quae cognoscitur, quia ipsa seipsam quod non verificatur in aliis, ut dictum est ·. t/ x; λ/ jx) JÎJ'irii’U·. - i-it·njjit P, £t. - Om. P.ifr. cfsf. - cit »i w cd. a, cd ii cit omluo fncnr. - modo Codice· ct a b. driest F. • Cup. iv. η. 1 S 1L Icet. Cx nflk n- • C-raa1. y. • In üu v) per iciftam. - pci- u* Vab, om. DEF. ξ) autem. - ct Diarii jtfiut «Jdit D; ef. qu. tvit. jh, 7, noc. t. q) tHl/Iltclum in actu. - intdhfibilc G, intellectum cd. a. k} triti in. — >n ΛΕ. niri P. Commentaria Cardinalis Caietani ' Cf. q i. uv, xn. npiruM.a cx saepe dictis* clarus: Iv enim per notat raou. «.τι. «η, 1. 1 Donem intclligcndi, qualem ponimus in specie intclliqw. Lxxxtv. »rt. gibih. Ita quod sensus est: An ipsa essentia animae sit sibi ipsi ut species intclligibilis respectu sui ut cognitae. In corpore unica est conclusio responsive quaesito, ha­ bens duas partes, alteram affirmativam, alteram negativam, scilicet: Anima nostra non per essentiam suam, sed per actum suum se cognoscit. Circa quam facit tria: primo, probat eam quoad utramque panem simul: secundo, de­ clarat partem affirmativam, quid scilicet sit ille suus actus, • a wm xjv. îbî : Si igitur intellectus humanus ·; tertio, manifestat mo· • Cf. nam. «n. dos quibua anima cognoscit sc per suum actum*. II. Quoad primum, ponitur talis ratio. Intellectus noster est pura potentia in genere intelligibili : ergo non cogno­ scit sc per propriam essentiam, sed per actum suum. Huius rationis in littera primo ponitur ratio consequentiae ex­ presse. et antecedentis clicilive, deinde probatur antccc• a. nari. IV. dens ·; et tertio, respondetur tacitae obiectioni, ibi: Sic • er. nas». ». etiam Platonici etc. * • Cj. «u». W· Ili. Kutio antecedentis ct consequentiae simul, est haec propositio: Unumquodque est cognoscibile secundum quod est in actu, et non secundum quod in potentia, - Probatur primo auctoritate Aristotelis IX Mctaphys,, text. xx. Secundo, ex ratione obiecti cognoscibili*, scilicet entis ct veri, hoc modo. Nullu res habet rationem alicuius entis aut veri, nisi secundum quod in actu rationem illius habet vel participat, etc. Ergo nec rationem naturae cognoscibi­ lis. - Consequentia patet: quin nihil cognoscitur nisi ens ct verum. - Antecedens est per sc notum : non cnim do­ mus in potentia habet rationem domus, nec album in po­ tentia habet rationem albi. Unde non potest cognosci ut domus ct album. Tertio, inductione inchoante n sensibilibus ut cogno­ scuntur a sensibus quia coloratum non sentitur visu nisi sil netu coloratum. - Et deinde α sensibilibus ut percipiuntur intellectu nostro : in cuius signum, materia non cognoscitur nisi per analogiam ad formam, cx I Physic. - Et demum ad separata a materia deveniendo : quia in cis quaelibet ita • a. iMX • Is rup. «J reo qm&Ucri» • (up. 1. a. S S. Πι. kct.t. QUAESTIO LXXXVH. ARTICULUS 1 habct ad hoc quod sic intelligibilis per seipsam. sicut Est autem praeter diversitatem sensuum ratio dubitandi, sc habet ad hoc quod vit actu. Et manifestatur hoc, gra- quin, si intellectus noster est pura potentia in genere utro­ duando intelligenlia» penes netum ct potentiam. Prima enim, que, consequens est quod, sicut ct se non habet rationem quia est actus purus, nulli omnino potentiae admixtus, ct intelligibilis, ita non habet virtutem intclligcndi: cuius op­ completus secundum totam entis latitudinem, ita quod sua positum in littera dicitur. - Si nutem in altero genere, sci­ actualitas continet omnia actu eminentissimo; quia sic, in­ licet intclligibilium, est pura potentia, sequitur quod in­ quam, est in essendo, ita est in intdligcndo; ita quod est tellectus noster non est innmu» mordine intellectuum: quia intclligibilis per seipsam, continens omnia intelligibilia ; ct potest dari inferior, qui scilicet sit pura potentia in ordine sk per essentiam suam intelligit non solum se, sed omnia intellectuum, maxime distans a primo, qui est purus actus. alia, ct nihil extra se intelligere potest. Aliarum vero intclVIII. Cires illam propositionem, scilicet quod ordo inligcntinrum essentiae sunt actus, non tamen puri nec com­ tclligibilium est supra ordinem intellectuum ·, dubium oc- ‘ Ct rua. ». pleti ; ita quod, eo quia actus sunt in genere intclligibilium, currit. Quia aut intelligitur simpliciter, aut secundum quid. ideo per scipsas intelligibiles sunt actu; eo vero quia non Non secundum quid: quia penes ordinem secundum quid sunt puri, sed potentiae permixti plus ct minus, ac per hoc non graduautur entia in universo. Nec simpliciter: quili non continent omnia intelligibilia in seipsis uctu, ideo per constat quod intellectus ut »ic. nobilior est quam intclliscipsos non sufficienter cognitionem pariunt alinrum. Ulti­ gibile. Quoniam intellectus significat aliquid vivens, cum mae autem intellectualis substantiae essentia pun» potentis intelligere vivere sit; intclligibilc vero abstrahit a vivo et iure est in genere intclligibilium ; ne per hoc nec »ui ipsius non vivo. Et rursus iniclligibile est propter intellectum, nec aliorum per seipsum cognitionem nata est facere. rient accidens prnpter substantiam: et non e converso. Et Ex his enim habetur ratio ct consequentiae ct antece­ similiter intelligibile potest esse accidens, ut pstet de spedentis. Consequentiae quidem, quia si unumquodque, sicut ciebu» intclligibilibus; intellectos autem est substantia. se habet ad actum, ita ad intclligibiliutcm, consequens est, Et confirmatur. Quia ex hoc sequitur quod quilibet in­ si aliquid cx se nihil habet actus, nihil habet secundum tellectu» ut sic, esset puni potentia; nut ri datur latitudo te intclligibilitutis ; ac per hoc. intellectu»· qui est pura po­ inter eo*, quod quanto intellectus est superior, tanto est tentia in genere intclligibilium, non est per seipsum infd- m.igi» in potentia; quod est manifeste falsum, - Probatur ligibilif. - Antecedens vero, quia cx quo intellectus supre­ sequela. Quia ri intelligibile est supra intellectum, hoc non mus est actus purus, ct consequenter xe habentes habent est nisi sicut actus est supra potentiam; ct cum quilibet aliquid actus ct aliquid potentiae, crescente semper poten­ intellectus extendat sc nd ens secundum communem cius tia cum elongatione ub actu puro; consequens est, iuxta rationem, consequens est quod quilibet le habeat ad lotum rerum ordinem, ut ultimus intellectus pura potentia sit in ens ut potentia ad actum, ac per hoc quilibet sit pura illo genere. potentia. Vel si aliqua detur latitudo, cum constet quod •CXoa.ii· IV. Deinde probatur antecedens * specialiter auctoritate quanto intellectu» est superior, tanto plure» et magi» entis j» tÎ/L·"»?! * Aristoteli» 111 de Anima, texi, v ·; et a quid nominis, quia diilcrentias novit; sequetur quod altior intellectus habet possibilis nom i natu r. ampliorem potentiam, utpotc respectu amplioris intelligio «ta. il V. Tertio, respondet tacitae obicctioni ♦. Ubi adverte bilis. Et sic intellectu·, divinus, ut intellectus est, esset puquod obicctio, cum cius origine, est haec. Quia enim cx ri*rima potentia: quod nefas est cogitare. dictis in littera expresse habentur duo: primum, quod in­ IX Ad evidentiam horum, sciendum esc quod, cum tellectu» noster cx scipso habet virtutem ut intelligat; se­ duplex rerum ordo in universo in veniatur, scilicet intclcundum, quod intellectus noster ex seipso non habet virtu­ ligibilis et sensibili», ct ille immateriali Lite, iste materia tem ut intclligatur: - hinc fit ut ardo intellectuum sit infra constet; uterque, ut concludit Averroës in III de Anima, ordinem intclligibilium. Si enim perfectio intellectus nostri comm, v ·, dividitur in materiam ct formam; ita quod, ·1«»Μ,<··«α. quam cx se habet, sufficit ad hoc quod intelligat, et non quemadmodum in genere sensibilium aliquid est u< in pura ad hoc quod intclligatur; necessario sequitur quod plus potentia, ct aliquid ut netus, etc., ita in genere rerum im­ perfectionis requiritur ad hoc quod aliquid intclligatur, materialium. - Cum autem intelligere exigat intellectum ct quam ad hoc quod aliquid intelligat. Et quoniam videbat intelligibile ; ct proportio intellectus ut sic ud intelligibile, divus Thomas hoc cx dictis consequi; et hoc prima facie sit proportio pcrfectibilis ad propriam perfectionem tcum non videtur esse verum, immo tanquam inconveniens po­ m hoc consistat intellectus in octu. quod sit intelligibile, terat sibi obiici : ideo excludit hanc phantasiam, ostendens ut ex supra * dictis patet): consequens est utentia immotetn.s. hoc esse acceptandum ut conveniens non solum Peripate­ rialia in duos distribuantur ordines, scilicet intclligibilium ticis, secundum quorum documenta processit, sed etiam ct intellectuum. Platonicis. Unde inquit quod etiam Platonici posuerunt in­ Et quoniam intclligibilc constat cx immaterialitatc pertellectum infra intclligibilc: ct probat, quia intellectus non fectiva, consequens est ut sicut res se habet ad hoc quod intelligit nisi participatione intelligibilis ; participans autem sit immaterialiter perfective, ita *e habet ad hoc quod sit constat esse infra participatum. intelligibilis. Quod enim intclligibilc exigat immatcrialita' (X »bi± VI. Circa antecedent ' occurrit dubium, quia falsum vi­ tem, patet cx eo quod nullum materiale est intelligibile detur: quoniam sive intellectus sit idem quod esse animae nisi per abstractioticm a moteris. Quod vero exigat perle­ ’IVC non’ °PortcV inquit Scot us, in Primo, dist. m, qu. vît ♦, cti vitalem, patet ex eo quod intellectu* cx hoc constituitur ut sit in se actu» quidam. Tum quia potentia ad accidens in actu, quin habet ipsum intclligibilc. Unde sub hoc ge­ seu operari, non fundatur supra pura potentia. Tum quia nere quod est intclligibilc. essentia divina est omnino ut w^stanl’a animae actus est, ut in II de Anima · dicitur, I actus purus quia, immaterialis cum sit, ita est pcrfccliva ct intellectus quoque, si potentia est, in ipsa essentia est intellectu» respectu omnis intelligibilis, quo»! respectu nul­ lius habere potest rationem pcrfectibilis. - Essentia vero an­ ut subiccto. Ergo, etc. VII. Circa idem antecedens dubium est. an sit facienda gelica se habet ut actus quidem, ved permixtus potentiae : vis in vocabulo intelligibilis ; an ly intelligibile sumatur quia sic perficit intellectum, ut sit pcrfectibilis per alia in­ communiter pro omni re immateriali. Et primum est quae­ telligibilia. Unde quaelibet intclligcntia praeter primam, in­ rere nn intellectus noster sit pura potentia in genere intel- telligit aliquid extra se. - Essentia vero animae nostrae se ligibilium, idest sub hoc genere quod vocatur intclligibilc. habet ut pura potentia. Ex eo enim quod est immaterialis, Secundum vero, nn sit pura potentia in genere intclligibi- continetur infra istud genus: sed cx eo quod pcrfecuvitalium, idest entium immaterialium.-Refert autem plurimum tem nullam habet in actu cx se (quod manifestat receptio quovis modo intclligatur. Quoniam iuxta primum sensum, omnium intclligibilium in ea, ct ipsius in nullo), purae po­ limitata est propositio. Iuxta secundum vero, extensa est tentiae locum tenet. Ac per hoc, infimo loco posita, ter­ tam ad ordinem intclligibilium ut sic, quam nd ordinem minat genu» intclligibilium. Sensibilia siquidem dicuntur intellectuum ut sic : ita quod sensus esset quod intellectus intelligibilia in putentia aequivocc ab anima: anima enim noster est pura potentia ct in ordine intelligibilîum. et in est intclligibili» in potentia, ut infra genus intclligibilium contenta; re» vero sensibilis dicitur intelligibilis in potenordine intellectuum. bc »upn, qu. t.1. a J 1. -^7 358 QUAESTIO LX XX VIL ARTICULUS I tia, ut res extra genus. Et rursus, anima dicitur intelligi* bilis in potentia propria ; res vero sensibilis dicitur intclli­ gibilis potentia cxrrinscca. immo alterius generis, scilicet ipsius animae, quae potest facere eam intclligibilem. Unde • ill j/ zIm/bm. Averroes, in libro de Sensu et Sensato ·, pulchre dixit quod res sensibilis transfertur dc ordine m ordinem, cum fit per intellectum agentem intclligibilis actu. Quia vero intellectus constat immateri ditate perfecta seu pcrfcctibili per ipsum intelligibile, consequens est ut unumquodque, quemadmodum sc habet ad hoc quod sit per intclligibile ut sic perfectum, ita sc habet quod intcl­ ligat. Quod enim ad intellectum exigatur quod sit imma­ terialis, planum est. Quod vcro sit perfectus vcl pcrfccti­ bilis per intclligibile. cx radice cognoscitivi gnulus patet. • Qu. xi*, an.i. Ostensum est enim supra · quod cx hoc ipso quod r< . est non solum ipsa sed alia, est cognoscitiva ; et consequenter ex hoc quod res est non solum ipxa sed alia intclligibilitcr, est intellectiva: eue autem alia intelligibilitcr, cum contingat ct actu et potentia, nihil aliud est quam perfectum vcl pcrfcctibilc esse per intclligibile ut sic. - Unde in ordine intellectuum, divinus intellectus, qui est ipsum lotum suum intclligibile in actu secundo, est actus purus. - Angelicus vero, qui est totum suum naturale intclligibile in habitu, seu in netu primo, cum non omnia simul netu intclligat, habet rationem actu» permixti potentiae. Et hic est magna latitudo, secundum quod quilibet intellectus est semper suum primo intclligibile, quod est propria essentia; intel­ lectus enim qui est actualius ct universalius intclligibile, est nobilior. - Intellectus vero humanus, qui nullum actu intelligibilc est, eo quod eat sicut tabula rasa, est pura po­ tentia in ordine etiam intellectuum. Habet enim quod in­ tellectus sit, cx eo quod pcrfcctibilis per intclligibile ut sic. quod vero in puni potentia, ex eo quod nullum actu intclligibilc actu aut habitu habet cx sui natura. X. Ex his autem facile responderi potest ad dubia mota, a. οαη.νι. ^d primum · enim, iam patet quod stat aliquid esse pu­ ram potentiam in genere immaterialium, ct tamen actum in genere sensibilium. Unde Scotus deceptus est, ac si pura potentia in genere intelligibili esset pura potentia simpli­ citer in genere entium : anima enim est netus corporis sen­ sibilis, est autem potentia pura intclligibilis. •a. no0.vit. XI. Ad secundum · vero, iam patet quod intellectus noster est pura potentia in utroque ordine, scilicet intclli­ gibilis et intellectus, diversa tamen ratione. Et ad obicctionem in oppositum, negatur sequela: quoniam non est par ratio de intellectu ct intelligibili respectu purae potentiae, quia potentia est conditio diminuens rationem intclligibilis, non autem rationem intellectus. Et hoc quia intclligibile habet rationem pcrfcctivi; intellectus vero huius disiuncti quod est perfecti aut pcrfcctibilis : constat enim quod po­ tentia minuit rationem pcrfcctivi, non autem pcrfcctibilis. Et ad hoc pertinet ratio quae innuitur in littera: quia sci­ licet plus requiritur ad hoc quod aliquid dicatur absolute intclligibile quam intellectus, quia ordo intellectuum est infra ordinem intclligibilium. *α. Βαη.τηι. XII. Ad tertium ’ dicendum quod, quamvis possit dici quod intellectus ct intclligibile sc habent sicut excedentia ct excessa, quia ille substantia, vivens, finis gratia cuius, etc., illud vero actus ct propria perfectio viventis ut sic, etc. ; videtur tomen mihi quod, formaliter loquendo dc intelle­ ctu et intelligibili ut sic, superior simpliciter sit ordo in­ tel ligi bili uni· Quoniam proportio intellectus ud intclligibile est proportio vcl perfecti vcl pcrfcctibilis ad proprium per­ fectionem : constat autem quod duarum rationum forma­ lium sc habentium ut propria potentia et proprius actus, illa quae habet rationem actus est simpliciter nobilior, ut patet. Et confirmatur hoc auctoritate Aristotelis Xll Meta· js.Th.kn.xi-- phys., comm. m ♦, ubi vult quod, si Deus intclligcrct aliix. ».3’.' quid extra se, quod haberet aliquid nobilius, quia intclligibilc est propria perfectio intellectus. Xlll. Ad obiecta vero in oppositum dicitur: ct primo ad primum, dupliciter. Primo, quod fulsum est quod intclligibilc abstrahat a vita; immo eiusdem vitae causa nobilior est intclligibile quam intellectus, quia hic ut materia, illud ut forma. - Secundo dicitur quod esse vivum, esse sub- fitantiam, ct alia huiusmodi, accidunt intellectui ct intclligibili ut sic; sicut esse figuram ueddit triangulo ut habet 1res. ct universaliter omne quod est extra ditfcrcntialcm conceptum inferioris alicuius, sive superius sit sive inferius, accidens, idest extra rationem lormalcm. est. Unde penes ista non est consideranda nobilitas rerum Et ratio in prom­ ptu est: quia rationes rerum pensandae sunt cx propriis tantum, quae conveniunt cis per sc primo, et non ratione superiorum aut interiorum. Intellectui autem ct intclligibili ut sic. convenit praedicta proportio ♦, secundum quam 'Q.wnufpc. intellectus manifeste est inferior. Ad confirmationem vero ultimo adductam, negatur se­ quela. Et ad probationem, admissa illa negativa, scilicet quod intclligibile non est supra intellectum nisi sicut actus supra potentiam; respondetur quod, cum ordo superinritatis supponat di tinctionem inter superius ct inferius, con­ sequens est quod ubi intellectus ct intclligibile sunt idem, ibi or.Io praevenitur ab identitate. nec potest esse ordo se­ cundum rem, sed rationem tantum. Et quoniam identitas praevenit habitudinem potentiae od actum, quae distinctio­ nem exigit, restat quod ordo intellectuum ct intclligibilium non nisi ubi intclligibile distinguitur aut distingueretur ab intellectu, proprie locum habet. Et ideo falsa est illa come* quentia, Ergo quilibet intellectus sc habet ad totum ens ut potentia ad actum. Immo intellectus divinus se habet ad totum ens ut actus totius entis, ut superius* discussum luit. Et quanto intellectus est superior, tanto est magis in wiifiûui, actu respectu totius entis; quaelibet enim intelligcntia est I totum ens, partim m netu secundo, ct partim in actu primo; et inter eas quanto superior, plus entis est in actu se­ cundo. et minus in actu pruno; quia tanto habet universat liorem essentiam, quam semper intuetur, ct universaliores species concomitantur. Noster autem solus intellectu» est, qui est totum ens in potentia, ita quod nec in actu primo nec secundo est aliquid eorum quae sunt, ut dicitur in 111 de Anima ·, sed possibilis tantum vocatur intellectus. XIV. Quoad secundum ostendit quid sil ille detus ·α»ι per quem intellectus noster novit seipsum. Et hoc ostendit ex differentia inter modum intelligcndi attributum intelle­ ctui .1 Platone, ct attributum «b Aristotele. Ille enim posuit quod intelligimus per participationem idearum; iste quod per collectionem a sensibus. Et consequenter apud illum, actus intellectus est participatio idearum; apud istum, ac­ ceptio a sensibilibus. Ac per hoc, apud illum, actus per quem intellectus novit seipsum. est participatio superiorum; apud Aristotelem vero, species a sensibus collecta lumine intellectus agentis. Et quia hoc experimur connaturalc nobis pro statu isto, ideo etc. XV. Circa hanc partem adverte diligenter inserta verba in littera, scilicet quod intellectus agens est actus ipsorum intclligibilium, quae abstrahuntur a materia, ct eis median· tibus intellectus possibilis» Remanserant enim duo dubia ardua valde: alterum dc intellectu possibili, alterum de in­ tellectu agente. De possibili quidem, tale. Res sensibilis intclligibilis in potentia, sullicientvr fit cx praesentia intel­ lectus agentis intclligibilis actu: ergo intellectus possibilis sub lumine intellectus agentis iit intclligibilis in actu: ergo anima nostra per scipsam scipsam novit. - Prima conse­ quentia probatur. Quia si id quod esi in potentia remo­ tiori. potest, secluso omni alio, a tali agente fieri tale in actu; ergo id quoJ esi m potentia minus remota. Sed con­ stat rem materialem esse intclligibilem in potentin remo­ tiori quam sit intellectus possibilis : quia quamvis utrum­ que «it intclligibile in potentia, intellectus tamen est intra genus intclligibilium, res autem materialis extra. Si igtiur phantasma sensibile cum intellectu agente sal eit ad facien­ dum intclligibile in actu, cur non hoc intclligibile quod est intellectus possibilis, una cum agente ad hoc sal est. cum sit spiritualiori Dc agente vero, quia si intellectus agens est pars pote­ stativa animae, ut superius* determinatum est; cum ipse non sit pura potentia, sed sil actus in genere intclligibilium, 1 ut patet hic, ei in 111 de Anima *, cur ipso per seipsum non intclligitur ab anima? - Et sic anima per icips.un idest absque omni extraneo obiccro, intclligit scipsam. • C*r. t, n. 3 S.Tt>. Ice. i. • I ce. cit. XV. Q’ UEST1O LXXXVI1, ARTICULES • Ci. nam. pn«x. • α. μγ, «π. j. nm«nf. num. ; qu. urns. P- çr. i».>L l:«. ni- auau i Ambo siquidem hocc dubia his pauculis verbis intcricctb divinus ille intellectus exclusit, dum patefecit ordinem quo intellectus agens actus est ct perfectio possibili». Re­ colendum est quod ad hoc quod aliquid sit intclligibilc in netu, exigitur quod possit perficere intellectum obicctivc: alioquin intclligibilc in netu non est. Et proptcrca eo modo quo aliquid sc habet nd perficiendum intellectum obiccti ve, ita sc habet nd hoc quod sit intclligibilc in actu. Duobus autem modis contingit hoc fieri, scilicet mediate ct imme­ diate: et quod immediate quidem potet, constat quod per seipsum intclligibilc est in actu; quod vero mediate, non nisi mediante illo quod est naturaliter medium, ut de sc pntet. Unde quin intellectus egeni respectu intclligibilium materialium est netu» immediate; respectu vero intellectus possibili* est actus mediantibus intclhgibilibus rerum ma­ terialium, ut in littera dicitur: ideo res sensibiles possunt immediate, idest absque alio obiccto medio, perficere intel­ lectum obicctivc; ipse autem seipsum, non. Et similiter quin intellectu* agens non perficit obicctivc intellectum pos­ sibilem immediate, sed mediantibus intclligibilibus materia­ lium, quorum primo est actus ; ideo nec ip>c per seipsum, absque alio medio obiccto, intelligitur. Omnia ergo vol­ vuntur cx ordine mediationis in littera assignatu. • o. eu», i. XVI, Quoad tertium *, modos duos quibus intellectu* per suum actum sc novit, ostensurus, tria dicit. Primo, modos ipsos. Alter terminat quaestionem an est; niter quac, irionem quid est. - Secundo, respondet tacitae obicctioni cx auctoritate Augustini dicenti» quod novi mu* quid est anima per veritatem divinam. Acquivocntio enim ostenditur in ly per; quoniam ly per actum suum, denotat habitudi­ nem medii termini; ly vero per ycritatiin primam, denotat habitudinem causae primae, a qua est omnis efficacia iudicii, etc. - Tertio, pro declaratione quoque doctrinae Au­ gustini. addit differentias inter h.t* cognitiones, ad proposi­ tum: quod ad primuxn sufficit anima praesens suo iictui ; ad secundam exigitur valde diligens inquisitio, quoniam, s-îf licti *** ut *n 1 Anima · dicitur, vmnhio et penitus difficillimo­ rum est aliquam de ea fidem accipere. XVII. In responsione ad secundum occurrit quod re­ stabat dubium: quomodo scilicet stat simul quod anima secundum substantiam sit pura potentia; ct quod secundum unum cius, ct ab eu. virtutem, scilicet intellectum agentem, sit actus in eodem genere. Impossibile enim est ut vis ali­ cuius naturae excedat naturam α qua sufficienter fluit. Ad hoc dicitur negando quod intellectus agens sit actus in genere intclligibili: nec oppositum didtur in littera, aut prs. in 111 de Anima *. Ad cuius .evidentium, scito primo quod aliud est esse actum in genere intclligibili ; ct aliud, esse II 359 actum respectu intclligibilium materialium. Primum impor­ tat esse actum absolute ct simpliciter, *ccundum vero per comparationem. In littera autem, ct in libro dc Anima, se­ cundum v. Thomara, affirmatur secundum, et non primum. Et quoniam hoc est difficile, scito secundo quod, cum intellectus agens ponatur ut lumen quoddam, dupliciter imaginamur aliquid illuminare. Uno modo, sic quod in sc sit lux quaedam, ct cx ea emanet lumen diffusum in alia; ut patet de luce solari, etc. Alio modo, ut in sc non sit lux, sed sic habeat tantum naturam actumque lumini», sci­ licet esse quo alia videntur. Quod illuminer primo modo, est visibile dupliciter: scilicet perse, et Ut aliorum lumen. Quod vero secundo tantum modo illuminat, non est visi­ bile in actu per sc, sed ut ratio aliorum. - Ad propositum ergo, si intellectus ageru ponitur separatu* a possibili, est lux primo modo, et est sexu intclligibili». Si vero ponitur pan potesuttiva animae, sic est lumen secundo modo tan­ tum. Ex illuminare *ccundn modo non potest inferri esse in ve lucem, aut visibilem actu sine alio visibili, ut patet. Et qui· hanc secundam viam sequi, ut cx lupradicth · * θ· "··-B* patet, rationi congruit, et Aristotelis verbis, cum posuit · **** intellectum agentem actum uc lumen ct habitum aliorum. et non lucidum in ve; ideo dico quod intellectus agea* non est actu» in genere intelligibilium, quia non est obicctivc perfectio intellectu» secundum se, sed ut aliorum lumen ; quamvis .it actu» horum, scilicet intclligibilium materialium. XVIII. Et si instetur: Aut est actus, aut potentia, in ge­ nere intclligibili; - respondeatur quod, propriissime loquen­ do, neque intclligibili* m potentia, neque in actu, *cd ut actus intclligibilium in actu. Quod non in potentia, patet ex eo quod non eget faciente ipsum dc potentia intclligibili actu intelligibilcm. Quod efum non in actu, ex eo patet quod experimur non esse sufficiens perfeccivum intellectus nostri obicctivc ; quod tamen exigitur ad intclligibilc in actu. Quod autem ut actus aliorum, experientia docet. - Et .ne nihil obstat naturae substantiali ip-Jus animae. Stat enim quod ipsa sil pura potentia in genere intclligibilium; ct quod in genere intellectuum, quia est intima inter intelle­ ctuales substantias, habeat vim intellectivam non unitam, sed partitam; ita quod secundum unam sui partem, scilicet receptivam, quae est intellectus possibilis, est pura potentia in genere utroque : secundum alteram vero partem, scilicet activam, ad netum simpliciter non a*ccndit, sed quia in suo supremo substantialiter attingit infimum superioris, scilicet Intelligentiarum, in summa sua virtute tantum actualitatis manifestat, ur non ut lux. sed ut aliorum lumen, actus inveniatur. Haec enim omnia naturae universique or­ dini consonant, etc. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM INTELLECTUS NOSTER COGNOSCAT HABITUS ANIMAE PER ESSENTIAM EORUM 111 Sent.. di»u XXIU, qu. r, AH. 3; /Z' Vent., qu. 1, rt. 9; Qpodl, VIII. qu. η, ;qu. tu», UTRUM INTELLECTUS COGNOSCAT PROPRIUM ACTUM z. IU Sent., diu. join, qu. I. »n. a, zd J; II Crw/f. Gent., cap. >.w: Ik X'erit., qu. >, art. 9; II . naturam Λ; kuiut... nataram Commentaria Cardinalia Caletani clarus. - In corpore duo: primo, respondet quae­ sito; secundo, distinguit modos, ut supra ”, Quoad primum, conclusio responuva est; Actus volun­ tatis cognoscitur ab intellectu. - Probatur. Vetus voluntatis nihil aliud est quam inclinatio consequens formam intel­ lectam ut sic. Ergo est in intelligente intclligibiliter. Ergo intclligitur ab eo. /Vntccedcns est per sc notum. - Prima consequentia pro­ batur cx proportionolitatc, ct ratione. Ratione quidem, quia unumquodque est in eo cuius est, secundum modum il­ lius in quo c$t : ergo quod sequitur intellectum ut sic in ipso, est in ipso intelligibilitcr. - Proportionalitate vero teste rationis: quia sicut appetitus consequens formam naturalem inest naturaliter, ct sensibilis consequens formam sensatum inest sensibiliter, ita intclligibilis consequens formam intel­ lectam, intelligibilitcr. Deinde declaratur sensus consequentis quoad modum, ct dicitur: .Actus voluntatis est in intelligente intelligibilitcr ituli » T I. tu duobus modis: scilicet ct eo modo quo operatio est in principio activo; ct eo rnodo quo operatio est in suo obic­ cto. a quo speciem habet. Et confirmatur modus loquendi cx auctoritate Aristotelis in III de Anima, - Advene hic quod intelligent habet causaliutctn respectu volition!* in duplici genere causae : scilicet efficientis quia operationes vitales sunt effective n supposito vivente cuius sunt ; ct fi­ nalis, quiu obiectum voluntatis est bonum cognitum, con­ stat nutem obiectum «tt finem voluntatis. Ncc haec in­ sunt per accidens intelligent!: quoniam ct bonum cognitum, ut cognitum est, est finis ct obicctum voluntatis, unde incognita diligere non possumus; ct ab intelligente ut sic» quamvis mediate, procedit amor, ut patet. Secunda consequentia relinquitur per sc notu, sicut ct est. II. Quoad secundum, distinguuntur duae Cognitiones, ut superius: idest quoad quaestionem an est, quae terminatur ad particulare; ct quoad quaestionem quid est, perquam venamur etiam habitus ct potentiam voluntatis, etc. r· ' QUAESTIO LXXXVIII, ARTICULUS I 364 • CDtOM in n QUAESTIO OCTOGESIMAOCTAVA 9 QUOMODO ANIMA HUMANA COGNOSCAT EA QUAE SUPRA SE SUNT IN TRES ARTICULOS DIVIS* considerandum est quomodo anima humana cognoscat ca quae supra sc sunt, scilicet immateriales substantias · ♦. Et circa hoc quaeruntur tria. Primo : utrum anima humana, secundum sta­ tum praesentis vitae, possit intelligerc sub­ einde α * O. 4U. urxm latroJ. D stantias immateriales quas angelos dicimus, per scipsas. Secundo: utrum possit ad earum* notitiam pervenire per cognitionem rerum materialium. Tertio: utrum Deus sit id quod primo a nobis cognoscitur. ? ARTICULUS PRIMUS UTRUM ANIMA HUMANA, SECUNDUM STATUM VITAE PRAESENTIS. POSSIT INTELLIGERE SUBSTANTIAS IMMATERIALES PER SEIPSAS Il • Cap. m. T • Qcuuuii, «rt. I. ’ ÇfT π· °· S*· S. Τίι. Icci. tu. * Comment, t. Coat. tient.. «..p. lx; Ul, cip. xi.n usque ed xi.vi; De Verita qu. x. «n. 11 ; qu. xnu. «n. 5, ad 7, 6; Qu. Je .tnima. ul. I<5; In Boet. Λ Trin.f qu. n. an. 5. It yfetaphr»., Iccî. I. D phimum sic proceditur. Videtur quod 5. Praeterea, sicut se habet sensus ad sensi­ anima humana, secundum statum vitae bilia, ita se habet : intellectus ad intelligibilia. Sed * praesentis, possit intelligerc substantias visus noster potest videre omnia corpora, sive immateriales per seipsas. Dicit cnim sint superiora ct incorruptibilia, sive sint inferiora Augustinus, in IX rfe Trin. v: Mens ipsa sicut ut, corruptibilia. Ergo intellectus noster potest incorporearum rerum notitias per sensus corporis telligcre omnes substantias intclligibiles, ct supe­ colligit. sic incorporearum rerum per semetipsam. riores ct immateriales. Huiusmodi autem sunt substantiae immateriales. Sed contra est quod dicitur Sap. ix ♦: Quae ·ν«η.α. Ergo mens substantias immateriales intelligit. in caelis sunt, quis investigabit? In caelis autem 2. Praeterea, simile simili cognoscitur. Sed dicuntur huiusmodi substantiae esse; secundum magis assimilatur mens humana rebus immate­ illud Matth. xvm *: Angeli eorum in caelis etc. · v. - Pro uulht» /uvd. rei nwlha rcl pauciulmi (pauci ti) ABCDE, nullus rei pauci sunt qui F, re/ nulli sunt qui G, nullus id pauci sic cdd. ab. r) pervenire. - provenire \IIGDFG. substantias. - separatas «ddil P. - immateriales om. cd. 4. ξ o) n) pl e) 366 QUAESTIO LXXXVII1, AHTICl LUS I mens nostra de cognitione incorporalium rerum sensu, non sola ratio est quia corrumpunt organa î accipere 9 potest. per seipsam cognoscere possit. sensibilia; sed etiam quia sunt improportionata Et hoc adeo verum est. ut etiam apud phtloso- potentiis sensitivis. Et hoc modo substantiae im­ z phos f· dicatur quod scientia de anima est prin­ materiales sunt improportionatae intellectui no­ cipium quoddam ad cognoscendum substantias stro. secundum praesentem statum, ut non pos­ separatas. Per hoc enim quod anima nostra co­ sint ab eo intclligi. gnoscit seipsam. pertingit ad cognitionem aliquam Ad quartum dicendum quod illa ratio Commen­ habendam dc substantiis incorporeis, qualem eam tatore multipliciter deficit. Primo quidem, quia contingit habere : non quod simpliciter ct perlecte non sequitur quod, si substantiae separatae non eas cognoscat, cognoscendo seipsam. intelliguntur a nobis, non intelligantur ab aliquo An SECUNDUM dicendum quod similitudo naturae intellectu: intelliguntur enim a scipsis, et a sc non est ratio sufficiens ad cognitionem: alioquin invicem - Secundo, quia non est tinis substan­ y oporteret dicere quod Empedocles dixit, quod * ani­ tiarum reparatarum ut intelligantur a nobis. Illud ma esset dc natura omnium, ad hoc quod omnia autem otiose et Irustra esse dicitur, quod non if cognosceret *. Sed requiritur nd cognoscendum, [ consequitur linent ad quem est. Et sic non sequi­ s’ÏKkxn. ’ ut S*1 similitudo rei cognitae in cognoscente quasi tur substantias immateriales esse Irustra. etiam si quaedam forma ipsius. Intellectus autem noster nullo modo intelligercntur a nobis. possibilis, secundum statum praesentis vitae, est Ad qi imum dicendum quod eodem modo sen­ natus informari similitudinibus rerum materialium sus cognoscit et superiora ct inferiora corpora, a phantasmatibus abstractis: ct ideo cognoscit ma­ scilicet per immutationem organi a sensibili. Non gis materialia quam substantias immateriales. autem eodem modo intelliguntur a nobis substan­ Ad tertium dicendum quod requiritur aliqua tiae materiales, quae intelliguntur per modum proportio obiecti ad potentiam cognoscilivam. ut abstraction!*; ct substantiae immateriales, quae activi ad passivum, ct perfectionis ad perfectible. non possunt - sic a nobis intclligi. quia non sunt Unde quod excellentia sensibilia non capiantur a earum aliqua phantasmata, acciptrc. - percipere ADFG, recipere CE. '/) fhlfawphco. - mtoanphum p. phi eJ. Ô. f) [ . ! • i>r fili» O» hb. II, c»p. i * 3 jtiud, - tciUcft ghod D. u; piiiu/t/. - pauent ACEFpB ct afc. Commentaria Carclinalie Caietani imes: per seipsas, idest non per naturas sensibilium, IV. Quoad tertium, opinio Averrois ponitur in quatuor aut species carum ; sive hoc contingat per proprias propositionibus. Prima est supposita; scilicet quod intelle­ species, ut Plato dixit; sive per continuationem quandam. ctus agens sit substantia separata naturaliter inteliigens ut Averroës fingit; sive quovis alio modo. alias. - Secunda, quod per intellecta speculativa intellectus In corpore quatuor: primo, opinio Platonis; secundo, agens nobis unitur ut forma, sic quod quanto plura adepti Aristotelis; tertio, Averrois; quarto, invehitur contra Avcr- fuerimus intellecta, tanto perfectius unitur; ct adeptis omni­ rocm. bus, perfecte est nobis unitus. - Tertie est: Quando intel­ II. Quoad primum, duo dicuntur. Primo, principalis lectus agens est perfecte in nobis unitus, tunc per ipsum conclusio Platonica est : Substantiae immateriales cogno­ intelligimuB quidquid ipse intelligit. - Quarta est, quod in scuntur a nobis primo. - Probatur : quia ideae sunt prima hoc consistit ultima nostra felicitas. - Adjungitur in fine obiccta nostri intellectus. his. quod non refert ad propositum an Alexandri an AxerSecundo, redditur ratio quare sensibilibus se immiscet rois sustineatur opinio, quoad differentiam inter nos ct in­ intellectus. Et dicitur quod est propter phantasiam ct sen­ tellectum possibilem. Secunda propositio probatur cx unitate operationis pro­ sum, quae immiscentur intellectioni. - Et probatur α si­ gno : quia intellectus, quanto purior, tanto mugis superiora priae intellectui agenti communicatae primis intellectis, idest percipit. primis principiis. III. Quoad secundum, conclusio Aristotelis est : Substan­ Et si vis diffuse hacc videre, vide in III Contra Gent., tias immateriales non possumus per sc primo intelligcrc. - in loco proprio de Felicitate ·. Et si hacc nd formam re- · VMc Probatur, quia intellectus noster primo respicit naturas sen­ ducta inquiris, vide in Commentants nostris de Ente et sibilium. Cuius signum est, quia sinu phantasmate nihil Essentia ·. Nolo enim eadem replicare: ibi omnia hacc intclligi mus. clare posui. Et quin hoc magis experimur, restat confutata opinio V. Quoad quartum, ponuntur sex rationes contra AvcrPlutonis, scu affirmativa, quoad ly primo, ct non simpli­ rocm. Quarum primae duae procedunt cx prima proposi­ citer. Hoc cnim insinuant litterae verba, inferendo conclu­ tione ; tertia autem cx tine secundae propositionis; quarta sionem Aristotelis. Et merito : quia Aristoteles movit hanc cx quarti, quinta cx tertia; sexti» autem cx ipsa ratione •Og.n^a.a.· QuacsÛ°ncrn ‘n Μ de Anima, text, xxxvi ·, ct non solvit, intellectus agentis, etc. VI. In responsione ad quartum essent multa dicenda, sed dixit posterius esse perscrutandum. Unde cius sententia non expresse habetur dc reliqua quaestionis parte, de qua nisi dictu essent in Commentariis praedictis, tractando hanc Averroës in III de Anima, comm. xxxvi, diffuse disputat. quaestionem. T • S. TK kct T • Ccttn. la Jifreuw· u. . * Cr, qo- ivixi an. 1,4. QUAESTIO I.XXXVHI. ARTICULUS Η 36γ ARTICULUS SECUNDUS UTRUM INTELLECTUS NOSTER PER COGNITIONEM RERUM MATERIALIUM POSSIT PERVENIRE AD INTELLÎGENDUM SUBSTANTIAS IMMATERIALES IV «Sntr., dirt. Mitt, qu. n. «rt. 7. -.J 12; U Cant, (knl., cep. tu, De Verity qu. πιπ, ·π. 5, «J 6; Qu. Λ Jfttiwu, ·«. »6; In ftocb de qu. u. art. 5, ι; I /Wrr., («CL ni{ Jk Cauiii, Ica. vit. n secundum sic proceditur. Videtur quod non posito, sed supposito quod substantiae im­ intellectus noster per cognitionem rerum materiales sint omnino alterius rationis a quiddimaterialium possit pervenire ad intclli- tatibus materialium rerum; quantumcumque in­ gendum substantias immateriales. Dicit tellectus noster abstrahat quidditatem rei mate­ a materia, nunquam perveniet ad aliquid enim Dionysius, i cap. Cad. Hier., quod rialis non est possibile humanae menti ad immaterialem simile illamsubstantiae immateriali. Et ideo per sub­ sursum excitari caelestium hierarchiarum contem­ stantias materiales non possumus perfecte sub­ plationem , nisi secundum se materiali ma nudit- stantias immateriales intelligere. Ad primum ergo dicendum quod ex rebus ma­ ctione utatur. Relinquitur ergo quod per mate­ rialia manuduci possumus ad intclligcndum sub­ terialibus ascendere possumus m aliqualcm co­ stantias immateriales. gnitionem immaterialium rerum, non tamen in 2. Praeterea, scientia est in intellectu. Sed perfectam : quia non est sufficiens comparatio re­ sed similiscientiae ct definitiones sunt dc substantiis imma- rum materialium ad immateriales ÜmuÎ^?£*’ tcrialibus: definit enim Damascenus angelum·; tudines si quae a materialibus accipiuntur ad im­ et de angelis aliqua documenta traduntur tam in materialia intclligcnda, sunt mullum dissimiles, ut ’ theologicis quam in philosophicis · disciplinis. Ergo Dionysius dicit, n cap. Cael. Hier. substantiae immateriales intclligi possunt a nobis. Ad secundum dicendi m quod de superioribus 3. Praeterea, anima humana esi de genere rebus in scientiis maxime tractatur per viam re­ substantiarum immaterialium. Sed ipsa intclligi motionis: sic enim corpora caelestia notifient Ari­ potest a nobis per actum suum, quo intelligit ma­ stoteles * per negationem proprietatum inferiorum terialia. Ergo cl aliae substantiae immateriales corporum. Unde multo magis immateriales subintclligi possunt a nobis per suos effectus in rebus stantiac a nobis cognosci non possunt, ut carum materialibus. quidditates apprehendamus: sed de eis nobis in 4. Praeterea, illa sola causa per suos effectus scientiis documenta traduntur per viam remotio­ ? comprehendi * non potest, quae in iryinitum di­ nis. et alicuius habitudinis ad res materiales. stat a suis effectibus. Hoc autem solius Dei est Ad tertium dicendum quod anima humana in­ proprium. Ergo aliae substantiae immateriales telligit seipsam per suum intelligere, quod est creatae intclligi possunt a nobis per res materiales. actus proprius eius, perfecte demonstrans virtu­ Sed contra est quod Dionysius dicit, i cap. de tem cius et naturam. Sed neque per hoc, neque •$.Tb.tecti. D/r. Nom. ·, quod sensibilibus intelligibilia, et per alia quae in rebus materialibus inveniuntur, compositis simplicia, ct corporalibus incorporalia perlecte cognosci potest immaterialium substantia­ T apprehendi ï non possunt. rum virtus et natura: quia huiusmodi non adae­ Respondeo dicendum quod, sicut Averroës nar- quant earum virtutes. An quartum dicendum quod substantiae imma­ rat ‘n m ^nt,na quidam Avempnee no­ mine, posuit quod per intellectum substantiarum teriales creatae in genere quidem naturali non materialium pervenire possumus, secundum vera conveniunt cum substantiis materialibus, quia non philosophiae principia, ad intclligcndum substan­ est in cis eadem ratio potentiae ct materiae: con­ tias immateriales. Cum enim intellectus noster veniunt tamen cum eis in genere logico, quia natus sit abstrahere quidditatem rei materialis a etiam substantiae immateriales sunt in praedica­ materia, si iterum in illa quidditate sit aliquid mento Substantiae, cum carum quidditas non sil materiae, poterit iterato abstrahere: ct cum hoc earum esse. Sed Deus non convenit cum rebus in infinitum non procedat, tandem pervenire po- materialibus neque secundum genus naturale, ne­ 5 terit ad intclligcndum 4 aliquam quidditatem quae que secundum genus logicum: quia Deus nullo sit omnino sine materia. Et hoc est intelligere modo est m genere ·, ut supra ** dictum est. Unde per similitudines rerum materialium aliquid substantiam immaterialem. Quod quidem efficaciter diceretur, si substan­ affirmative potest cognosci de angelis secundum tiae immateriales essent formae cl species horum rationem communem, licet non secundum ratio­ materialium, ut Platonici posuerunt ·. Hoc autem nem speciei; de Deo autem nullo modo. S Vid* loca ou i capitc <π. ï) philoxophicia. - phyildt F, phifie Cta. fi) comprehendi. - apprehendi ACEpl). T) ‘WrrAciiJi. - cyniprchrndi UDFGo. phi cJ. >. v) c) intclligcndum. - intellipibiUum P. immateriale». - immaterialia «xxfccs ct a. ‘ l QUAESTIO LXXXVIIJ, ARTICl LUS ill 368 Commentarii» Cardinalia Caietani πιπ.ι* dams tie cognitione perfecta, idest quiddita­ tive completa, substantiarum immaterialium. In corpore duo: primo, opinio Avem pace; secundo, improbatio cius, ct simul conclusionis responsivoc pro­ batio. II. Quoad prhnum, Avcmpacc, ut refert Averrocs in comm. XXXVI Tertii de Anima, tenuit partem affirmativum quaestionis; ct probat ratione in littera positu clarissime, sic. Abstrhhcndo α materia, aut est procedere in infinitum, et hoc non: aut devenitur ad quidditatem puram. Sed talis est quidditas substantiae immateriali*. Ergo, etc. III. Quoad secundum , conclusio responsita est nega­ tiva : Per substantias materiales non possutnu* perfecte co­ gnoscere substantias immateriales. - Probatur, simul im­ probando fundamentum Avcmpacc, sic. Quidditas alterius rationis ab omni abstrahibili ct denudabili a materia, non potest perfecte sciri per res maicrialci: sed substantiarum immaterialium natura est alterius rationis, etc. Minor est per sc nota apud Peripateticos, - Maior vero ·ΛΠ»ΪΟ1 Potier lib, I c*?. tin . probatur: quia si affirmatio est causa affirmationis, ne­ 0. h.-S.lh.lut. BX) itttlhjtCKtiitm. - intclhficntci Bb, fatft!return E. fia ε) //«. - //.w PFiBCiii»). p) JA-j/’ùNf. - accipiunt P. 5) L-tJc tam. - ut tam \. juan DGo, pF. τ) ropii/w.- potentia ΓΜΛ, W · * p uKFG. P, w/ copnitlo margo b. r-n’ poten Commentaria Cardinalia Caietani clarus. Hoc tamen in co advene, quod sup­ ponitur hic animam dori separatam a coq’orc, ct quae­ ritur de hac operatione quae est intclligcrc. In corpore quatuor: primo, ostendit in quo est ratio difficultatis in hac quaestione ; secunda, ostendit modum e°lvendac quaestionis ·, tertio, auget difficultatem ·*; quarto, • a. can. in. solvit, ibi: Considerandum ’. 11. Quoad primum, duo dicit effectum certum, ct cau­ sae incerti tu di nem. Effectus certus est modus intclligcndi, scilicet pcr conversionem nd phantasmata hoc enim in nobis experimur, quod bine phantasmate nihil intclliginuK. Sed quarc sic intdligimus. an scilicet causa huius sit ne­ itulis T tura animae, an potius alligatio animae ad corpus, ambi­ guum est: et inde provenit difficultas nostrae quaestionis. Si enim causa huius est, non natura animae, sed hoc convenit ci pcr accidens; scilicet propter alligationem ad corpus, ut Plato posuit; aut propter dispositionem cx sensi * bilibus, ut \viccnna dixit ♦: facilis quidem est solutio quae­ stionis nostrae, ut patet. Sed obstat quia \ic unio animae ad corpus non esset propter melius animae; contra illud principium, Waarni est propter formam ♦, - Si veru causa huius est natura animae, licet salvetur hoc principium, non tamen solvi potest quaestio mola. Quoniam cum nunquam anima perdat suam nacuiam, nunquam intclligci sine phun- • /x· <4>ma . (UfLV.Vtp.t. • a. Ana n *r»u., w·· u, n. »C. tt, . s 1*. lea |r. 372 QUAESTIO LXXX1X. ARTICULUS 1 Ustuite: et sic separata erit otiosa. Undique ergo restat difficultas. HI. Adverte hic quod s. Thomas, brevitati studens, omi­ sit opinionem mediam, quae est Avlccnnnc, quia eam su• Qa. uiin • perius· reprobaverat, cum dc scientia nostra esset quaestio; ct quia, quoad propositum, in idem redit cum Platone. Quoniam apud utrumque, unio animae ad corpus non est propter melius: quoniam anima scipsn. apud utrumque, ha­ bilis est ut proportionatnm sibi perfectionem α substantiis immaterialibus suscipiat. In cuius signum, anima separatu ab infante omnia perfecte novit: non ergo unitur corpori propter melius. Si tamen distincte contra eam procedere • ΛΙ. art. placet, vide in Qu. de Anima, qu. * 1 5. • (X nan. ti. IV. Circa hanc partem primam * occurrit dubium: quia insufficiens videtur distinctio supposita in littera, scilicet quod oportet animum intclligcrc aut per conversionem ad phantasmata, aut per conversionem ad superiora. Stat enim quod intelligat tertio modo, scilicet per conversionem ad obiecta cognoscibilia, quaecumque sint illa, sive corporea sive incorporea. Et hic modus et est communior utroque, et est naturalis animae in omni statu. Et sic cx hoc quod anima intclligit per conversionem ad phantasmata, non con­ surgit tanta difficultas huius quaestionis: eo quod phanta­ smata sunt quaedam obiecta Intellectui, ut patet in 111 de • up. τπ, u. ·. Anima ·. $. lb. test, mu. Quod autem detur hic tertius modus intclligcndi, scilicet per conversionem ad obiecta corporea praeter phantasmata, probat Scotus, in Quarto, dirt. xlv, qu. u, tripliciter. Primo, quin quidquid potest phantasma cum intellectu agente, po­ test etiam obiectum cuius est phantasma, cum eodem. Secundo, quia aliter natura animae tssct vilissima. Probatur sequela: quoniam ipsa cx intrinsecis, etiam cxtrinsccis con­ currentibus obtectis, in nullam posset operationem; cum tamen lapis possit cx intrinseco in proprium opus, puta descendere. - Tertio, quia pluralius non est ponenda sine necessitate: sed nulla necessitas cogit ponere istam media­ tionem spccicrum n Deo vcl angelis, quia ipsa natura ani­ mae sufficit cum obicctis ad actuondum seipsam; ergo, etc. V. Ad hoc breviter dicendum est (quoniam materia ista Cwmrti.Vum’ iUPer'us * discussa) quod distinctio positu est sufficienxu ηφ tissima; et apud philosophos est ut principium, ct est α naturae sollicitudine demonstratum. Ut quid enim natura tot praeparationibus quidditates sensibilium spirituales ma­ gis per sensus continue redderet, si obiecta extra sat essent cooperari intellectui agenti? - Ad primam ergo obicctio• tbid-tj| nem. negatur assumptum: er ad probationes cius superius* uncaiatnu nom' responsum fuit. Ad secundam vero dicitur quod ratio peccat primo, quod nulla est vilitas alicuius naturae passivae, si. non concurrentibus propriis activis, non reducatur in netum, Modo, obiecta corporea extra, sunt intelligibilia in potentia, activa autem respectu possibilis sunt intelligibilia in actu; qualia sunt phantasmata illustratu, non lapis illustratus. Quiu lapidi, propter esse in summo gradu matcrialitutis, re­ pugnat illustrari : non autem phantasmati, quod in summo gradu spiritualitutis est. - Peccat secundo, quia unumquod­ que tunc videtur vile, quando, concurrentibus his quae sui generis sunt, non posset in proprium opus : non nutem si non posset, concurrentibus rebus aliorum generum. Modo, anima separata est dc genere substantiarum intellectualium, et non corporum: ct ideo vilis esset, si cum substantiis separatis non intclligcrct; non autem si cum corporibus, • Qp. XII . fi I Peccat tertio, quia, ut dicitur in II Gie/i ♦, non est vilius S»Tb. I«U quod pluribus extraneis eget ad suum opus, illo quod nullo eget extraneo, quando opus egentis pluribus est nltioris ordinis, hoc vero inferioris, ut patet ibi. Modo, constat quod intclligcrc, quod est tinis ct opus animae, est longe altioris ordinis quam sit bonum lapidis ct aliorum inferiorum: ct ideo, dato quod anima valde multis extraneis egeret, et alia non, proptcrca non sequeretur vilitas animae. - Peccat quarto, quia imaginatur arguens modum intclligcndi per conversionem ad superiora, esse extra ordinem naturalis perfectionis ipsius animae; ac si ponamus quod anima se­ parata, cum omnibus sibi naturaliter cooperantibus, non possit intclligcrc. ac per hoc ponatur destituta propria ope- ratione; ct quod quasi cx quadam largitate superiora im­ pertiantur ei species. Sed haec puerilia sunt: ut enim in responsione nd ultimum in littera dicitur, cooperatio su­ periorum ad formationem animae naturalis est; ct cum pri­ mum nninm separata est. convertitur naturaliter ad supe­ riora, tanqunm nd propria perfective illius pro statu illo. Unde patet responsio ad tertium. Nulla enim ponitur superfluitas; immo est summa necessitas ponendi talem modum intclligcndi, eo quod .diter non posset anima dc novo aliquid naturaliter nosse. VI. Circa eandem partem · occurrit dubium cx alio ea- · pite’ quia, stante sufficientia distinctionis, nulla videtur nasci difficultas, ut propter hoc anima videretur uniri corpori non propter melius. Ad hoc enim facillime posset dici cum Scoto, ubi supra *. quod animam uniri corpori propter me- · bu , potest dupliciter intclligi: uno modo, propter melius r sibi ; alio modo, propter melius composito. Et licet anima non uniretur corpori propter suum melius, unitur tamen propter melius hominis. Et sic non oportet tantam sollici­ tudinem, quanta in hoc articulo assumpta est, propter hoc assumere. - Et confirmatur hoc: quia partes sunt propter totum, cuius ct perfectio absque earum unione ha­ beri non potest. Ad hoc breviter dicitur quod, licet ista fuga prima facie apparent rationabilis, perspicientibus tamen philosophiae principia, fuga videtur. Verum quippe est partes esse pro­ pter totum, et uniri propter melius totius: cum hoc tamen necessario exigitur ut venim etiam sit quod materia sit propter ionnam, ct quod unio panium sit ctinm propter melius formae. Super hoc nutem consurgit difficultas quae­ stionis. - Et confirmatur. Quiu si universaliter corpus est propter animam, ut materia propter formam, maxime debet esse propter formam quae habet proprium operari cui non communicat materia ncc compositum. quoniam haec maxime habet rationem optimi ct tinis. Sed anima intellecti va crt huiusmodi. Ergo dc ea maxime verificari debet quod uniatur propter melius, non solum compositi, sed proprium. Et sic stat difficultas in suo arduo. VII. Quoad secundum * dicit quatuor. Primo, quod stat · a. ««.t animum habere duos modos operandi: scilicet cum phan­ tasmate, ct sine phantasmate. Et hoc probat sic. Anima ha­ bet duos modos essendi actu ergo duos modos operandi, Antecedens supponitur: quia habet quandoque cs»c conjun­ ctum corpori, ct quandoque separatum ab eo. - Conse­ quentia probatur cx eo quod unumquodque operatur se­ cundum quod est actu: idest, operatio sequitur esse in actu. Ergo ct modus operandi modum essendi in actu. Secundo, ibi: manente tamen, excludit cbicctioncm prae­ tactam in difficultati one quaestionis ", dicens stare haec duo ‘ α»«· simul: scilicet ct quod uniri corpori sil cx natura animae; ct quod natura animae non mutatur habendo alium modum essendi. Hoc enim est quod difficultatem faciebat: si cx natura sua anima vindicat xibi corpus, quo pacto, manente eadem natura, poterit absque corpore operari? Manifesut autem haec stare simul exemplo n naturalibus: gravia enim cl levin non mutant naturas suas, ct tamen aliud convenit cis cum sunt in propriis locis, ct aliud cum sunt extra propria ct naturalia loca. Tertio, declarat quales sint isti modi tam essendi quam operandi, quoad naturalia, ibi: Animae icitur. Et concludit quod esse in corpore, ct intclligcrc cum phantasmate, est naturale animae; esse vero separatum, ct intelligerc per conversionem ad superiora, est ei praeter naturam. Quarto, cx hoc applicat ad propositum, concludendo quod nnima unitur corpori propter melius, quia propter naturalem modum intelligcndi consequendum, VIII. Circa hanc secundam partem, dubium occurrit circa illam consequentiam: \nima habet duos modos essendi, scilicet coniunctum ct separatum, ergo duos operandi, sci­ licet per conversionem nd phantasmata, ct superiora. Vide­ tur enim inefficax. Quoniam cum operatio modificetur ei cx parte operantis, ct cx parte obiccti ; verum quidem est quod modus operandi ex parte operantis, causctur cx modo essendi; sed rationi non consonat quod modus operandi cx parte obiccti, causctur cx modo essendi operantis. In • In nap Mtioot« opioiooit. • Q qu. ust: art- t;qu.t.KXMx art. ; ·ςα-θΛχ· «Π. Γ. • Cf. oum. »in QU. CLXUV xrt. Ù. • O. Bum. 'n • Cf. ΛνΙίκα- Λ <·. - j . pMt. V, op. IU, It. rnin uneo. Jr 11 Ic ' G. oaa. i. G. nam. n. proposito autem constat quod hi modi, scilicet per con­ versionem ad phantasmata et per conversionem nd supe­ riora, sc tenent cx parte obiccti. ut patet. Ergo diversitas horum inodorum non rite infertur ex diversitate modi es­ sendi ipsius animae : sed bene potuisset inferri cx tali di­ versitate diversus modus operandi, puta r/f quod ct ut quo. ι Unde Scotus, in Quarto, disL xlv, qu. n ·; Ex hoc. inquit, quod anima est separata n corpore in extendo, non sequitur quod sit separata a corpore ut obiccto in operando; itu enim potest separata, sicut coniuncta corpori, obiccto co­ pulari operando. Praeterea, inquit, si cx esse separato animi converteretur od superiora, sequeretur quod anima separata exact capa­ cior influentiae superioris, quam anima coniuncta corpori glorioso. Sed hoc est falsum. Ergo, etc. IX. Ad haec dicitur quod, quemadmodum in littera di­ citur, cum unumquodque operetur secundum quod est netu, consequens est quod iuxta modum essendi sit etiam modus operandi; ita quod, variato modo c»»cudi, oportet variari modum operandi, secundum id quod cx modo es­ sendi causabatur. Et hoc est procul dubio serum. In proposito nutem, dico quod hi modi, licet pertineant sd obiecta, non tamen pure immo radicaliter sc tenent cx parte modorum essendi intelligentis. Ita quod negandum est quod hi modi non se teneant cx parte operantis. Ad cuius evidentiam, brevissime recolito quod cx hoc quod uninia intellectiva est forma immaterialis ct tamen in ma· • C *p. η. η. α terta, ut dicitur in 11 Physic., text, xxvi ·, nascitur quod V Th- lui IV. proprium perfectivum dus esi partira immateriale ct par­ tim in materia: intelligibilc enim in actu, quod est perfoctivum animae, in phantasmate ct intellectu agente existens, • Cl. q<- uuii. immateriale ct in materia quodammodo est. ut cx dictis * srt. ;-.ή* txxxv patet. Cessante ergo tali modo essendi ipsius animae, neart. I. cesse est cessare illius erfectum, scilicet esse perfcctibilcm a tali perfective, scilicet partim materiali et partim imma­ teriali. Et consequenter succedente alio modo essendi, sci­ licet omnino sine materia, consentaneum est ut succedat alter effectus, scilicet quod «it pcrfectibili» ab hu quae omnino sunt sine materia. Et sic hi modi, quamvis con­ cernunt diversitatem cx parte obiccti, nascuntur tamen cx parte operantis; immo cx modis essendi operantis. Cuius signum est quod, apud philosophos, omnis substantia intel­ lectualis separatu naturaliter α corpore, nihil accipit a cor­ poribus. •a.Rsm. mu X. Ad primum vero eorum quae dicit Scotiis ·, iam patet quod separatio in essendo iufert separationem in ope<‘iruT· rando. Et iam .superius· ostensum est quod impossibile est separatum aliquid pati α corpore impressionem aliquam intclligibilem, etc. Ad ultimum vero dicitur quod est impertinens; quo­ niam dc naturali cognitione ct conditione animae est sermo; status autem animae in corpore glorioso miraculosus esu Unde nihil obstat proposito, si animo coniuncta tali cor­ pori sil magis aut non minus capax talis influentiae : non enim quaerimus quid Deus per miraculo possit, sed quid rerum ordini absque miraculis congruar. Unde non sum miraculosa inferenda. Τ<νίΐά,β1β* W* ^1· Circa hunc partem · dubium est. quia in littera di­ citur quod intelligere per conversionem ad superiora est praeternaturale animae. Hoc enim videtur falsum. Tum quia practcrnaturnlc exorbitat n naturali; ac per hoc, non potest esse perpetuum, nec diuturnius naturali. Constat au­ tem hunc modum intelligendi esse ct diuturniorem alio, ct perpetuum secundum naturae cursum. - Tum quia prae· temaluralc non nascitur ex natura rei cui est practcmaturalc, ut patet. Constat autem quod cx natura animae hu­ manae nascitur uterque modus essendi successive in ea. Ergo uterque modus intelligendi. Ergo neuter est praeter­ naturalis. XII. Ad evidentiam huius difficultatis. scito quod est * Ct Aviicn.. I* duplex modus dicendi. Alter sequentium Aviccnnam * , ct Avm, part. V', £»p. tu, n. dicentium quod uterque modus essendi ct intelligendi est naturalis animae successive nam esse in corpore est na­ turale ei in principio, esse vero extra est naturale ei in fine; quemadmodum homini inest duplex modus vivendi, scilicet in utero materno, m principio, et extra uterum, in tine, seu post principium. Et secundum hanc viam facile solvi videntur omnia. Derelicta tamen est a s. Thoma; quia, ut cx dicendis apparebit, profundius scrutatus est naturam animae. XIII. Est ergo alter modus dicendi, qui habetur in lit­ tera. quod scilicet unus est naturali», et alter praeterna­ turalis. Ubi scito quod practeniaturalc non est idem quod contra naturam ; »cd est communius quid, ct superius ad id quod convenit alicui contra naturam, ct supra natu· ram, et extra naturam, ct quotnodolibcl aliter quam Wcundum propriam naturam. In proposito autem sumitur pr.ictcrnatur.de pio eo quod est lupcmaturalc, non miraculoic. sed supra naturam propriam ipsius animae. Ad cuius evidentiam, scito quod, quemadmodum ignis habet duos motus, alterum naturalem, scilicet quo movetur «ursum. alterum practernuturalcm. idest supra propriam naturam, quo movetur circulariter sequens motum diur­ num; ct iste praeternaturalis est perpetuus; et convenit ei secundum quod participat naturam supenorem caelestem; scilicet quae participatio convenit d cx eo quod obtinet primatum in «phaera dementari (temper enim supremum mjimi attinpit infimum supremi, ut dicitur io vn cap. de Diu. Vont. ·): ita in pro potito anima intellectiva, quia est · '·· T * suprema forma m materio cxistentium, secundum sui su­ premum, participat aliquid dc natura substantiarum septrutarum ; ct secundum scipum absolute, aliquid aliud vin­ dicat sibi proprium. Secundum enim propriam naturam ut .ic, vindicat sibi esse in corpore, cl intelligere per convcrMonem ud phanUunnto : quoniam est essentialiter pars. Se­ cundum vero quod participat substantia» separatas, habet quod ut etiam citra corpus ut illae sunt; ct intclligat per convcrdoncm ad intclligibilia simpliciter, ut illuc intclligunt. - Et sic ille modus est simpliciter oaturali» animae, hic vero praeternaturalis XIV. Nec inconvenit quod huiusmodi practemsturale sit diuturnius aut perpetuum ·: quoniam non ea ratione di- · n< mundu» est naturalis animae quam iste. Et tenet aequeU; quia unumquodque temper naturaliter ordinatur ad melius de possibilibus. - Tunc ultra. Ille modus est naturalis ani­ mae : ergo anima non eget unione ad corpus, propter con­ sequendum suum naturalem modum intelligendi. XVI. Quoad quartum ·, solvit, distinguendo antecedens, ' c· 43. 1. ct dicendo quod intelligere per conversionem ud superiora est nobilius er melius simpliciter, sed non animae. Et ideo, cum unaquaeque re * naturaliter ordinetur, non in melius QUAESTIO LXXXIX, ARTICULUS 11 simpliciter, sed in melius sibi, consequens est quod animn non ordinatur naturaliter ad intelligendum per modum sub­ stantiae separatae, quod est melius simpliciter; sed ad intclligendum per canvcnionem ad phantasmata, quod est melius sibi. Et ideo naturaliter unitur corpori propter me· • species intdligir. Ergo modus superioris est im proportionates inferiori: quia per plures, minus universales et minus efficace* debet intclligcrc ; et propterea, si secundum species superioris intclligcrc!, non posset penetrare quod in eis est. - Antecedens nunc assum­ ptum declaratur exemplo linearum egredientium n centro. - Consequentia vero non probatione t sed manifestatione eget; ct dupliciter declaratur. Primo, quin inde provenit quod Deus per unum, quod est ipse, omnia intclligit, ut· pote habens vim intellectualem maxime unitam; ct suc­ cessive superiores praesunt inferioribus in paucitate et uni­ versalitate specieruni, propter efficaciam intellectualis lu­ minis. Intellectiva enim vis quanto maior est. tanto minus partitur in intelligibilia; ct consequenter paucioribus spe­ ciebus eget. - Secundo declaratur in hominibus. Experimur enim in nobis ipsis quod praestanti ingenio fulti, paucis­ simis percepti», multa sciunt; ct e converso rudiorem ani­ mam sortiti, mullis adhibitis ct syllogismis ct exemplis ct deartieuhtionibus rerum usque ud minima, vix illa tantum comprehendunt, nec in illis alia nossc possunt ; quo fit ut nullum cx sc iudidum habeant secundum sic proceditur. Videtur quod in suo toto. Sed anima coniuncta corpori non anima separata non intelligat substan­ intclligit substantias separatas, ut supra* habitum tias separatas. Perfectior enim est nni­ est. Ergo multo minus cum fuerit n corpore se­ ma corpori coniuncta, quam a çoqïore parata. 2. Praeterea, omne quod cognoscitur, vel co­ separata: cum anima sit naturaliter pars huma­ nae naturae; quaelibet autem purs perfectior est gnoscitur per sui praesentiam, vel per suam spe- tib UL c*p. <♦. o. t Attr. roMtneu! ' i «.Tbek-ch tu . j a » • Num. in. I I QUAESTIO LXXXIX. ARTICULUS 11 375 ciem. Sed substantiae separatae non possunt co- ligibilia: unde seipsam per scipsam intèlligct.- Est gnosci ab anima per suam praesentiam: quia autem commune omni substantiae separatae quod nihil illabitur animae nisi solus Deus. Neque mtelligat id quod est supra se, ct id quod est etiam per aliquas species quas anima ab angelo infra se, per modum suae substantiae ♦: sic enim * abstrahere possit : quia angelus simplicior est intclligitur aliquid secundum quod est in intelli- νΛ·ι·Λ”Μ· quam anima. Ergo nullo modo anima separata gente; est autem aliquid in altero per modum potest cognoscere substantias separatas. cius in quo est. Modus autem substantiae animae 3. Praeterea, quidam philosophi posuerunt in separatae est infra modum substantiae angelicae, cognitione separatarum substantiarum consistere sed est conformis modo aliarum animarum scc/. tbu. ultimam hominis felicitatem *. Si ergo anima se­ paratarum. Et ideo dc aliis ammabus separatis parata potest intelligere substantias separatas, ex perfectam cognitionem habet; de angelis autem sola sua separatione consequitur felicitatem. Quod imperfectam et deficientem, loquendo dc cogni­ est inconveniens. tione naturali animae separatae. Dc cognitione Sed contra est quod animae separatae cogno- autem gloriae est alia ratio. scunt alias animas separatas; sicut dives in inferno Ad primum ergo dicendum quod anima sepa­ • v«n.n. positus vidit Lazarum ct Abraham, Luc. χνι *. rata est quidem imperfectior, si consideretur na­ • Ergo * vident etiam et daemones ct angelos ani­ tura qua communicat cum natura corporis e: sed a mae separatae. tamen quodammodo est liberior ad intelligcndum. Respondeo dicendum quod, sicut Augustinus di- inquantum per gravedinem ct occupationem cor­ •Qp.m. cit in IX de Trin, ♦: Mens nostra cognitionem poris a puritate intclligcntiac impeditur. rerum incorporearum per seipsam accipit, idest Ad secundum dicendum quod anima separata incognoscendo seipsam, sicut supra * dictum est. telligit angelos per similitudines divinitus impres­ Per hoc ergo quod anima separata cognoscit sc- sas. Quae tamen deficiunt a perfecta repraesenta­ ipsam, accipere possumus qualiter cognoscit alias tione eorum, propter hoc quod animae natura •Art-iurcj substantias separatas L Dictum est autem ♦ quod est inferior quam angeli. quanj,u anima corpori est unita, intclligit con­ Ad iertiim dicendum quod in cognitione sub­ vertendo se ad phantasmata. Et ideo nec seipsam stantiarum separatarum non quarumcumque ‘, · potest intelligere nisi inquantum iit actu intclli- consistit ultima hominis felicitas*, sed solius Dei, ’ ° gens per speciem a phantasmatibus abstractam: qui non potest videri nisi per gratiam. In cogni­ sic enim per actum suum intclligit seipsam, ut tione vero aliarum substantiarum separatarum est LiQiw· u“tu· supra * dictum est. Sed cum fuerit a corpore se­ magna felicitas, etsi non ultima, si tamen perfecte parata, intclligct non convertendo sc ad phanta­ intclligantur :. Sed anima separata naturali cogni­ smata, sed ad ea quae sunt secundum se intcl- tione non perfecte cas intelligit, ut dictum est *. ’b 3) Ergo - Omit!. PADCDLhaE quia (qua mA) communicat cum natura corporis A. natura corporis /) Per hoc... separata. - GjruiJrranJo ergo fWpmo/Q G. γ) substantias separatas. ~ substantias F. res separatas PoK Z) natura qua communicat cum natura corporis. - natura corporis PCEFGah .) non quorumeumque. - quarumeumque non PaS. <| intdligantur. - iuteUigcrcntur codices ct o b. Commentaria Cardinalis Caiotani titulo, intclligat quidditntivc : dc tali enim cognitione ipsum, idest sine alio obiccto medio, ipsius intellectus, ut est dubium. de se patet. In corporc unica est conclusio responsivn, habens duas Et sic videtur duplex peccatum in hoc processu acci­ partes: Anima separata habet dc aliis animabus perfectam dere. Primo, oblivionis doctrinae datae ’. - Secundo, falle- Mi* cognitionem naturalem, dc angelis vero imperfectam ct ciac secundum non causam ut causam. Non enim causa deficientem. - Probatur sic. Anima separata seipsam per sc- quare anima nunc non novit se, est conversio ad phanta­ ipsatn cognoscit. Ergo reliqua incorporea per modum quo smata; sed intclligibilitas cius in potentia, cuius effectus est sunt in ipsa. Ergo per modum ipsius animae. Ergo alias naturalis conversio ad phantasmata, ut ad proprium per­ animas perfecte, angelos vero imperfecte. fectis uni et actuotivum. Unde soluta convenaone ad phan­ Antecedens probatur: quia non intclligit convertendo sc tasmata, si intellectus non est actuatus, remanet intclligi­ ud phantasmata. - Prima vero consequentia probatur au­ bilis in potentia, ut erat. Et consequenter non per seipsum. ctoritate Augustini, volentis quod mens nostra rerum in­ sed per aliquem actum, puta n superioribus susceptum, corporearum notitiam per seipsam accipiat. - Secunda vero debet fieri ct esse intclligibilis in actu. Et si cx sola sepa­ consequentia probatur: quia unumquodque intclligibile est ratione a corpore est intclligibilis in actu, ergo prius erat in intelligente per modum ipsius intelligentis; ct constat etiam intclligibilis in actu, quantum est in sc; quamvis quod intclligitur per modum quo est in co. Et inde ema­ nobis non esset intclligibilis nisi in potentia remota, pro­ navit illa maxima, quod commune est omni substantiae pter naturaliter habere prius ordinem ad phantasmata. Sed separatae intelligere tam superiora quam inferiora per hoc destruit doctrinam III de Anima “ Aristotelis, dicentis ’ U* «’«·’. modum substantiae suae. - Tertia vero consequentia, quoad quod nullam habet naturam etc.; ct manifeste contradicit utramque partem, probatur: quia modus substantiae ani­ doctrinae supra datae, mae est conformis modo aliarum animarum separatarum, IH. Ad hoc est dicendum quod aninu nostra, secundum ct est infra modum substantiae angelicae. propriam naturam, est intclligibilis in pura potcnfu : ct II. Circa antecedens, dubium magnum occurrit. Quo­ quod cum separatur, fit intclligibilis in actu absque aliquo niam anima nostra est pura potentia in genere intdligibi- extraneo intluxu ; ct ideo merito tunc intclligitur per sc· hum’ Ul Averroès et s. Thomas cx Aristotele ♦ dixerunt, ipsam, ct nunc non. quomodo per seipsam intelligi potest? Intelligibili enim in Ad quorum evidentiam, recolenda sunt praedicta, ct ap­ potentia pura repugnat per seipsum intelligi: quoniam plicanda ud propositum. Anima nostra, ut dictum fuit *, * vt conditio intclligibilis in actu est esse perfecti vum per se- habet in se propriam naturam ut sic; ct habet participa- *n n I I. <Π. 20, td 0. LXXVW. I. QUAESTIO LXXXIX, ARTICULUS II cive aliquid dc natura substantiarum immaterialium. Et cx propria quidem natura, cum vindicet libi unionem ad corpus, liquet quod habet quod sit infima intellectuali» sub­ stantia, non solum in gradu, sed in modo essendi, utpotc exigens modum essendi proprium formis materialibus, sci­ licet esse in corpore per .informationem. Et quia unius­ cuiusque dispositio in emirate est etiam, quantum est in sc» cius dispositio in intclligibilitate, oportet quod cx hac eadem radice proveniat quod anima sit infima in modo intclligibilitati»; ac per hoc, sit intclligibilis in pura potentia. Et quia talem modum essendi exigit propter bonum suum, cx eadem radice pullulat conversio ad phantasmata, tam secundum intellectum possibilem quam agentem ; ct con­ sequenter quod intellectu» agens non sit netus ipsius in­ tellectu» possibilis, nisi mediantibus intclligibilibus sensibi­ lium, etc.; et consequenter quod anima non cognoscat sc nisi per actum suum, etc. Haec cnim omnia cx eadem ra­ dice oriuntur, scilicet ex propria natura animae ut sic. Et quia ad propriam naturam animae spectat modus essendi in corpore, er intclligcndi per phantasmata ; ideo haec in •rt lÎti’iXi'ÎI ^Ucra cl * attribuuntur modo c»scndi vel intclligcndi, «uu. tanquam notioribus proprietatibus occultae causae. Ex eo vero quod participative sapit dc natura substan­ tiarum separatarum, non habet infimum modum cvjcndi, ct consequenter nec intelligibilituti» ; sed habet superiorem modum essendi, scilicet separatum a corpore; ct conse­ quenter superiorem modum intclligcndi turn active quam passive. Ita tamen ur, sicut modum essendi similem supe­ rioribus non ab initio sibi vindicat netu, sed potestate tnnlutn; ita et modum intclligibilitatis similem tuperioribu» non statim, sed ordinate post modum essendi, ordine na­ turae, sortiatur. Et ideo notonter dixi quod ipsa est intelligibilis in pura potentia ex propria natura, er quod fit in separatione intclligibilis in netu, - Quomodo autem hoc fiat, non videtur difficile, si adverterimus quod, quemadmodum cx natura propria animae lluit simpliciter convenio ud cor­ pus ct phantasmata secundum omnes vires suas, ita cx participatione ’.uperiorum, cum incipit actu sortiri modum essendi separatum, cx consequenti ex eadem radice sortitur conversionem omnium virium suarum nd scipsam. prin­ cipium cnim aspectus omnium substantiarum separatarum est primo respectu suimet. Et propterea ipsa, inquantum sapit naturam carum, hanc conformitmcm sortitur, ut primo convertatur in scipsum. Ac per hoc intellectus agens, cx eadem radice, convertitur ud illustrandum primo substan­ tiam animae, et fit actus illius ut obiccti, et intellectus possibilis ut potentiae: et sic substanda animae, dc se in­ tclligibilis in pura potentia, fit intclligibilis in actu per scipsnm sine nlio obiecto aut specie, per conversionem lu­ minis intellectus egentis super ipsam : quae conversio con­ sequitur separationem, quae consequitur non naturam ani­ mae propriam , sed superiorum participatam in anima. IV. Et sic patet quod nec oblivionem passus est divus • cc nun ». Thomas, nec fefellit cum sophisma ·: quoniam naturalis conversio ud phantasmata causa vere est quare non intclligimus animam perscipsum. sed per actum suum; quamvis talis conversio non sit causa primaria, sed secundaria, ut •rt?? LMian,t potet cx dictis. Et quia hoc iam dixerat superius · in loco proprio, non oportebat sic explicare: quoniam consequentia intcliigenda sunt prout discussa aunt in antecedentibus in locis propriis. • Ci. nam 1, V. Circa primam consequentiam·, adverte quod, quamvis auctoritas Augustini loquatur de anima nostra in statu isto, subtilissime tamen ad propositum applicata est. Cum cnim aliqua ordinarie sc consequuntur, sic temper posterius commensuratur priori, ut ultimum commcnsurctur primo. L’ndc quia 'm praesenti statu cognoscimus animam per actum ct obiccta, ct deinde incorporea cognoscimus per animam ; oportet ut cognitio rerum superiorum tanta sit, quanta potest oriri cx prima cognitione, quam scilicet cx sensibilibus habemus. Sed si prima cognitio esset cognitio animae, cognitio superiorum non commcnsurarctur nisi ipsi animae. Et idcirco cx hoc quod anima per scipsam novit scipsam, coassumpta illa propositione Augustini quod per scipsam novit incorporea, optime infertur in littera quod novit incorporea omnia secundum quod Mini in ca. Exeo cnim quod per scipsam scipsam noxii, constat quod pericere comprehendit sc: cx eo veru quad cx scipsa alia novit, sequitur quod cognitio aliorum non arctatur nisi nd modum quo in ipsa mnt, et non ad aliquam tiliam prio­ rem cognitionem. Et sic excluditur duplex nrctatio quam nunc patimur: scilicet ud imperfectam cognitionem animae Jc scipsu, ct nd priorem cognitionem sensibilium. VI. Circa secundam consequentiam * dubium occurrit. · a. ftU. Quin aut intendit quod anima cognoscit incorporea per propriam substanti im tanquam per rationem cognoscendi; aut tanquam per obiectum praecognitum; aut tanquam per virtutem cognoscitivam. Si primo modo, optime procedit consequentia: sed expresse contradidi responsioni ad se­ cundum in littera, ubi dicitur quod anima separata cogno­ scit angelo» per species influxas. Non ergo propria substantiu est ei ratio cognoscendi cos. Nec oportet species imperfecte repraesentare, sicut substantia animae reprae­ sentat cos: ut patet in ipsis angelis, in quibus ideo su­ peradditur spectes, etiam respectu inferiorum, ul suppleatur quod decst >iib»tniitiac. - Si secundo modo, aut ista erit cognitio discursha, deux per medium cognitum novimus conclusionem, uut redibit primum membrum, quod substantia sit etiam ratio intclligcndi, ut diximus 9 de substantia · Qe.wt.ea> angeli. quando intelligunt naturaliter Deam per suis sub· stantins absque discursu, intuendo Deum in sc ut in spe­ culo. Utrumque horum non consonat: hoc enim nunc reprobatum est; discursus nutem non habet locum in proposito, apud s Thomum. - Si autem tertio modo, vanus est (Otus conatus corporis articuli. Ium cnim * liquidum erat 4 Q U. LXXH, «t hoc, quod anima, quidquid cognoscit, per propriam sub­ stantiam nov it ur per primum operandi principium intrin­ secum» Sed quod cx hoc resultet imperfectio cognitionis, non probatur. Nec auctoritas Augustini esset «d proposi­ tum; quae de anima ut cognitu, loquitur. VII. Ad huc «t dicendum quod omnibus illis mudis xcrificatur animam per modum suae substantiae intelligerc ct inferiora ct aequalia ct superiora directe. Nihilominus proposito primus et secundus deserviunt: ira quod sub­ stantia animae concurrit ut obiectum, ct species secundum se incompleta, per superadditam nutem speciem completa, complemento apto nuto inveniri in ea. Ubi adverte quod dupliciter contingit intellectum ali­ quem per speciem intelligerc, Uno modo, immediate aspi­ ciendo repraesentatum per illam speciem; sicut cum per speciem in oculo immediate respicimus coloratum. Alio modo, immediate aspiciendo ipsam speciem, et mediante ipsa repraesentatum per illam; ut patet cum Deus intelligit alia α se intuendo essentiam suam, quae est species omnium. In primo modo, species hubet rationem speciei tantum: in secundo vero, tenet locum speciei et obiccti prius natura, nem tempore, noti, in quo aliud relucet obie­ ctum. Utroque autem modo cognoscendo, cognitio commensuratur mode» substantiae cognoscentis.-Quod sic patet. Cognoscens habere speciem cogniti nihil aliud est quam esse ipsum cognitum in esse intentionnli. Cum multis au­ tem modis contingat cognoscentem esse unum atque idem cognitum (quoniam multam habet latitudinem modus es­ sendi quo cognoscens est cognitum : ulio namque modo angelus est lapi», ct alio modo Deus est lapis, ct alio modo anima est lapis); et diversitas ista non est exparte rei cognitae, quia una ct eadem esc : cx parte ergo cogno­ scentis est naturae, quae diversitatem tantam habet; ita quod modus quo cognoscens est cognitum, commcnsiiratur cognoscentis substantiae. Et sic xi substantia cognoscens est altioris ordinis quam cognitum, consequens est ut sit illud altiori modo quam sit in scipso: ct quia esse altius ct superioris ordinis praehobet unitius quidquid habent in· feriora dispersa, efficacius est illud esse nd cognoscendum inferius obiectum, quam si aequale sibi esset. Si vero sub­ stantia cognoscens sit inferioris ordinis quam obiectum, tunc est illud imperfectiori modo quam sit ipsum in sc; ac per hoc esse non poterit comprehendere illud, quamvis magis vd minus perlecte poterit ipsum nossc iuxta pro­ portionem defectus sui ab illo. Iuxta modum ergo gradus 1). Jr .Xum. B;···· lib. I. Ctr K. *i. ul - α AteuM.X/ZWH QUAESTIO LXXXIX. ARTICULUS III ο * A ϊ • 1 I , ‘ O. Ibkl. ct perfectioni* nubstuntine cognoscentis, «t modus estendt cognitorum in ilia· iuxta modum autem essendi illorum in ea, est cognitio: igitur, de primo ad ultimum, cognitio commcnsuratur substantiae cognoscentis. Quo»! ut darius percipiatur, cxcmpkrilcr declaretur. Cum anima separata comprehendit seipsam, cum inter per­ fectione-. auaa sit non solum quod ipsa est de imitans sub* Statilia» immateriales in natura ct modo essendi. sed etiam quod ipsa est intcntionaliter Gabriel. Raphael, Michael, etc.; comprehendendo suam perfectionem, videt sc ct ut ipsa est, ct ut alia est; ct sic videt per scipi im ct speciem superadditam in ratione obiecti ct speciei simul. Manife­ stum est nutem quod impossibile est hoc modo plus nossc dc aliis, quam habeatur cx modo quo ipsu anima est alia: non enim novit alia hoc modo nisi quia seipsam novit sic esse ilh. Et sic par est iudicium. quoad hoc, si per solam substantiam, ct si per substantiam cl speciem superaddi­ tam cognitio fiat - Cum vero anima per «peciem additam immediate tendit in Gabnclcm. species in illa non est clli· cador quam in prima cognitione fuerat: cutn speciei tan­ tum locum teneat, prius autem speciei ct obiecti simul Nec . alia ratione Gabriclcm cognoscere facit, nisi quia est id quo cognoscens est ipse Gabriel: tantum autem facit for- 377 malilcr cognoscentem use Gabriclcm, quantum cognoscens capax est : capacitas autem istius est secundum modum substantiae sute. Cognitio igitur etiam ista substantiae co­ gnoscentis commcnsuratur. VIII. Et sic patet responsio ad quaesita ct obiccta *: quia · Ct. num.tl nulla est contradictio in littera, dum substantia animae speciet ct obiectum; et specie» superaddita ponitur quan­ doque ut ratio cognoscendi tantum, quandoque ctinm ut obiectum, ut dictum est*, etc. - Et iuxtn hunc mndum. * potest anima separata omnia quae novit, iimul intelligcrc·, secundum quod superius * dc angelis dictum est. ' *1!' IX. Circa hanc quoque panem adverte quod, licet ad cognoscendum quidditntivc alias animas separatas anima non egent specie superadditu, quin sua substantia ad hoc suflidt; ad cognitionem tamen an est, ct ad cognitionem pertinentem ad locutionem ct auditionem, exigitur species superaddita: quoniam hacc non repraesentantur per sub­ stantiam intelligent!* animae. Et ideo simpliciter conceden­ dum est quod una anima intelligit aliam per speciem. Unde s. Thomas indistincte hic de cis loquitur: ct in Quae­ stione dc Anima. qu. xvcn dicit quod anima laxari·* ζ^λΐ.βη. *. u none potuit animam Abrahae, sicut alias substantia» se- - Ottuib paratas. • Qu. ly», tn. j. ARTICULUS TERTIUS UTRUM ANIMA SEPARATA OMNIA NATURALIA COGNOSCAT • Qtt. LUH <Λ Γ Qu. Jc Videtur quod anima separata omnia naturalia cogno­ scat. In substantiis cnim separatis sunt Rationes omnium rerum naturalium. Sed animae separatae cognoscunt substantias separa­ tas. Ergo cognoscunt omnia naturalia. 2. Praeterea, qui intelligit magis intclligibile. multo magis potest intelligcrc minus intclligibile. Sed anima separatu intelligit substantias separatas, quae sunt maxima intelligibilium. Ergo multo ma­ gis potest intelligcrc omnia naturalia, quae sunt » minus intclligibiiia ’. Sed contra, in daemonibus magis viget natu­ ralis cognitio quam in anima separata. Sed dae­ mones non omnia naturalia cognoscunt; sed multa addiscunt per longi (emporis experientiam, ut Isirdonis dicit*. Ergo neque animae separatae omnia naturalia cognoscunt. itt’aiXfX Praeterea, si anima statim cum est separata, omnia naturalia cognosceret, irustra homines stu­ derent ad rerum scientiam capessendam. Hoc au­ tem est inconveniens. Non ergo anima separata omnia naturalia cognoscit. • a-·, i, «4 Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum est, anima separata intelligit per species ·’ quas recipit cx influentia divini luminis, sicut et angeli: sed tamen, quia natura animae est infra naturam angeli, cui iste modus cognoscendi est connaturalis 'f, anima separata per huiusmodi species non accipit perfectam rerum cognitionem, sed quasi ri TERTU M SIC PROCEDITUR. S minui intelligikilia. - iAtcnifibilia Mmvi P«ab. ryixict. - sfparatat âJdunt Put. γ) ζ,ϋ n naturalii. - naturalia Put. ί) quoquo moJo. - quodammodo BtO, quvmcdt· pD, nmhtunt Put. s) Sçmmas TilUOL. D. Thono T, II. trt. in communi et confusam. Sicut igitur sc habent angeli ad perlectam cognitionem rerum natura­ lium per huiusmodi species, ita animae separatae ad imperfectam et confusam. Angeli autem per huiusmodi species cognoscunt cognitione perfecta omnia naturalia: quia omnia quae Deus fecit in propriis naturis, fecit in intelligentia angelica, ut dicit Augustinus, super Gen, ad lilt. * Unde et ·ο?ιι.«ρ»π. animae separatae dc omnibus naturalibus cogni­ tionem habent, non certam cl propriam, sed com­ munem et confusam. An primum ergo dicendum quod nec ipse angelus per suam substantiam cognoscit omnia naturalia, sed ner species quasdam, ul supra * dictum est. Et ideo non propter hoc sequitur quod anima cognoscat omnia naturalia, quia cognoscit quoquo modo 4 substantiam separatam. Ad seci ndim dicendum quod, sicut anima sepaI rata non perfecte intelligit substantias separatas, ita nec omnia naturalia perfecte cognoscit1, sed sub quadam contusione, ut dictum est *. ’ H ζσΓ^'· An tertium dicendi m quod Isidorus loquitur de cognitione luturorum; quae ; nec angeli nec dae: mones nec animae separatae cognoscunt, nisi vel in suis causis, vel per revelationem divinam. Nos autem loquimur r· de cognitione naturalium. n An Qt artum dicendum quod cognitio quae acqui­ ritur hic per studium, est propria ct perfecta; illa autem est confusa. Unde non sequitur quod stu­ dium addiscendi sit frustra. copioscU. - Om. . . xS. • Qu- L1W1, art. i. T Sent., d»>€. t, qu. i, «n. 5; />r Vrr/n» qu. tir. 3j Qu. de .lnfmj. an. jq. i» quartum sic proceditur. Videtur quod et singularia *, ut supra*· dictum est; ita sub­ anima separata non cognoscat singula­ stantiae separatae per species, quae sunt quaedam ria. Nulla enim potentia cognoscitiva participatae similitudines illius divinae essentiae, remanet in anima separata nisi intelle­ possunt singularia cognoscere. ctus, ut ex supra* dictis patet. Sed intellectusInnon hoc tamen est differentia inter angelos et est cognoscitivus singularium, ut supra · habitum animas separatas, quia angeli per huiusmodi spe­ est. Ergo anima separata singularia non cognoscit. cies habent perfectam et propriam cognitionem dc 2. Praeterea, magis est determinata cognitio rebus, animae vero separatae confusam. Unde qua cognoscitur aliquid in singulari, quam illa angeli, propter efficaciam sui intellectus per hu­ qua cognoscitur aliquid in universali. Sed anima iusmodi species non solum naturas rerum in spe­ separata non habet determinatam 4 cognitionem ciali cognoscere possunt, sed etiam singularia sub de speciebus rerum naturalium. Multo igitur mi­ speciebus contenta. Animae vero separatae non nus cognoscit singularia. possunt cognoscere per huiusmodi species nisi 3. Praeterea si cognoscit singularia, et non per solum singularia illa ad quae quodammodo de­ sensum, pari ratione omnia singularia cognosce­ terminantur, vel per praecedentem cognitionem, ret Sed non cognoscit omnia singularia. Ergo vel per aliquam affectionem, vel per naturalem nulla cognoscit. habitudinem \ vel per divinam ordinationem: Sed contra est quod dives in inferno positus quia omne quod recipitur io aliquo, determinatur’ dixit: Habeo quinque fratres, ut habetur Lue. xvi*. in eo secundum modum recipientis *. Respondeo dicendum quod animae separatae ali­ Ad primi m ergo dicendum quod intellectus per qua singularia cognoscunt, sed non omnia, etiam viam abstractionis non esi cognoscitivus singula­ quae sunt praesentia. Ad cuius evidentiam, consi­ rium. Sic autem anima separata non intelligit, derandum est quod duplex est modus intclligcndi. sed sicut dictum est *. Unus per obstructionem a phantasmatibus: et se­ An secundum dicendum quod ad illarum : rerum cundum istum modum singularia per intellectum species vel individua cognitio animae separatae de­ cognosci non possunt directe, sed indirecte, sicut terminatur. ad quae anima separata habet aliquam supra * dictum est. Alius modus intelligendi est determinatam habitudinem, sicut dictum est*. per influentiam specierum a Deo: et per istum Ad tertium dicendum quod anima separata non modum intellectus potest singularia cognoscere. se habet aequaliter ad omnia singularia, sed ad Sicut enim ipse Deus per suam essentiam, in­ quaedam habet aliquam habitudinem quam non quantum est causa universalium 1 et individua- habet ad alia. Et ideo non est aequalis ratio ut lium principiorum, cognoscit omnia ct universalia omnia singularia cognoscat. S 3) rfzrrnwniafj»»!. - aliquam determinatam PlkiE ni cofptuxcret. - copumcit [*ab. γ) uniumaiium. - et univerialium BDFO. 5} habitudinem. - Om. FGufr. determinatur. - recipitur Vab. - Ρη· ieiundum modum, per modum PGab. ζ) illarum. - Om. et ab. •Ct an. 2. Co Qtfil. num. v qn. juv , >rt. - . LUH «rt. qa.tA.voii.ar i) ’ Vmv X QUAESTIO LXXX1X, ARTICULUS V Commentaria Cardinalis Culetani m irn.cs: lingularia >cu sensibilia; dc hi» cnim est quae­ rate fit ut species influxae (quae ideo irnproportionatae stio. - In corpore tria: primo, proponit conclusionem dicuntur animae, quia plu·» in sc continent quam anima responsis ani ; secundo, distinguit; tertia, declarat conclupossit ­ per eas intclligere), cum recipiuntur in anima «e sionem propositam, ibi : In hac tamen est differentia. propinqua, determinentur ad efficaciter actuandum ipsam Quoad primum, conclusio est: Anima separatu cogno­ animam secundum illa obiccta distincte, remanente secun­ scit quaedam singularia, sed non omnia, etiam praesentia. - dum alin repraesentata confusa actuationc. Et merito: quia Adverte quad ultima particula posita est nd ditferentiam anima est disposita , ct magis determinabilis per species angelicae cognitioni», dictum cnim fuit superius· quod an­ quand linee, quam quoad alin. Et haec est ratio quae red­ geli naturaliter cognoscunt omnia singularia praesentia, non ditur in littera, dum dicitur, quia unumquodque recipitur omnia simpliciter. in alio per mudum recipientis, idest secundum modum quo II. Quoad secundum, distinguitur modus intclligcndi per dispositum est recipiens, abstractioncm u phantasmate, ct per influxum spccicrum n \d quaesitum ergo dicitur quod species repraesentant Deo. Inter quos, ad propositum, haec differentia est, quod cingulare, >ed non distincte huic animae. Et cum dicitur. iuxta primum impossibile est nossc singularia nisi indire­ Ergo ordo iste largitur vim pcrccptivam: dicitur quod non cte, ut probatum c»t ; iuxta secundum vero possunt cogno­ dut vim pcrccptivam, sed reddit ipsam habilem ct proporsci, ut ostensum est de Deo ct angelis Et tangitur ratio: tjon.itam speciei inquantum repraesentat tale singulare, ct quia essentia divina est prachabena in se principia indivi- sic facit dispositive ipsam illud percipere. duantia; ct consequenter species exemplatae ab illa reprae­ VI. In responsione ad pnmum occurrit dubium supc­ sentare possunt eadem, etc. Haec sunt superius discussa in rim in qu. i.xxix, art. n ·, lactum: ce est tale. Anima sepalocis *ui» ·. rata recordatur criminum commissorum; ergo cognoscit (ije Quoad tertium, declaratur conclusio ct quoad par­ singularia, ct singularia sunt scnûbilia. Et cum constet tem affirmativam, ct negativam, ct limitativam. ostendendo quod novit ea per speciet quas sccum detulit, ergo male ditferentiam inter angelos ct animam in cognoscendo per hic dicitur quod per species abstractas non novit singu­ huiusmodi species. Angeli, quin per huiusmodi species per­ laria. tecte cognoscunt, quia iste modus est cis naturalis, con­ \ II. Ad hoc posset breviter dici, gloisando hanc aucto­ sequens en quod per eas non solum spccicrum, *ed indi­ ritatem ct ceteras similes, quod loquuntur dc cognitione viduorum participantium ipsas, notitiam habent. Animae nova, et non recordatione; ct secundum hanc viam responvero, quin per eas imperfecte cognoscunt, ncc species nec sum luit superius in quaestione praedicta·, ««unn. individun distincte norunt, nisi «aliunde determinentur: quia Sed quoniam haec via non est consona s. Thomae omne quod recipitur in aliquo, recipitur per modum re­ tum quia hocc cognitio non posset esse niri reflexa cl in cipientis. Et sic cognoscunt aliqua, et non omnia, sed ea alio, ut patet in his quae dc cognitione singularium sunt ad quae determinantur aliunde. - Subdit quatuor modo» i dicta ’·*; reflexa autem cognitio sine singulari ad quod fit * quibus fit ista determinatio : scilicet vel praeviam cognitio­ reflexio, intclligi nequit; singulare autem persensus oiferrur. ·«·. n>. nem. vd allectionem, vel naturalem ordinationem, vel Dei Et ideo in Quaestionibus de Anima, qu. xx. in responsione ordinem. t actu, sed potentia ipsa cogno­ sit. illa cognitio est nova cognitio, quoad modum cogno­ scibilia. potentia autem habet rationem determinabilis ; se­ scendi ct speciei cognitorum: et est recordatio,ratione prae­ cundum quod anima magis determinatur ad unum quam cedentis. quae remansit in suo effectu ut dispositio ct prae­ ad aliud, consequens est quod secundum hoc magis accedit paratio ad cognoscendum illa. Et hoc modo patet quid dicendum ot nJ dubium in ad esse actu unum quum aliud. Determinatur nutem anima ad aliquid unum vel per naturae aut Dei ordinem, in ra­ qu. Lxxix motum: quia scilicet negandum est quod sup­ tione activi vel passivi, etc.; vel per vestigium aliquod illius ponit. scilicet quod anima separata recordetur commisso­ in parte pcrccptiva; vel per affectionem in pane appetitis a. rum sufficienter per species hinc dclatax - Quixl cognoscat Et sic determinatio huiusmodi appropriai animam nd illud, ergo, ct recordetur, est certum; sed dc modo ambiguitas est. non ita quod faciat illam esse illud, sed ira quod propin­ Quae, iudicio meo, secundum s.Thomnc doctrinam, sic sol­ quam reddat illam nd esse illud. Ex hac autem propinqui- venda est. T I1 d f . qu. uu, «n. • . i. - >. Tl. s. corporc. C ^.uxxw.anx i. ARTICULUS QUINTUS UTRUM HABITUS SCIENTIAE HIC ACQUISI I \E REMANEA T IN ANIMA SEPARA I A I* II’*, qu. Livii, an. a; I\ Sent.. dist. i. qu. i, art. £> qvintvm sic proci niTi R. Videtur quod habitus scientiae hic acquisitae non re­ maneat in anima separata. Dicit enim Apostolus, 1 ad Cor. xm *■; Scientia de­ Quadi. XIÎ, qu. it, «rt. i : I Cor., cap, ani, lea. m. do scientia pullent, aliis mugis bonis carentibus scientia. Si ergo habitus scientiae permaneret etiam post mortem in anima, sequeretur quod aliqui minus boni etiam in futuro Statu essent struetur. putiores aliquibus magis bonis. Quod videtur in­ 2. Praeterea, quidam minus bum in hoc num· | conveniens. 38o QUAESTIO LXXXIX, ARTICULUS V 3. Praeterea, animae separatae habebunt scien­ habet in ipso intellectu, neccssc est ut remaneat. tiam J per influentiam divini luminis. Si igitur Quia, ut dicitur in libro de Longitudine ct Bre­ scientia hic acquisita in anima separata rema­ vitate Vitae*, dupliciter corrumpitur aliqua forma: ·μμι neat, sequetur quod duae erunt formae unius nno modo, per se, quando corrumpitur a suo speciei in eodem subiccto. Quod est impossibile, contrario, ut calidum a frigido; alio modo, per 4. Praeteri a. Philosophus dicit, in libro Prae- accidens, scilicet per corruptionem subiecti. Ma­ dicanient. *. quod habitus est qualitas difficile mo­ nifestum est autem quod per corruptionem subie­ bilis; scd ab aegritudine, vel ab aliquo huiusmodi cti. scientia quae est in intellectu humano, cor­ quandoque corrumpitur scientia. Sed nulla est ita rumpi non potest : cum intellectus sit incorrupti­ fortis immutatio in hac vita, sicut immutatio quae bilis, ut supra * ostensum est. Similiter etiam nec est per mortem. Ergo videtur quod habitus scien­ per contrarium corrumpi possunt species inteltiae per mortem corrumpatur. ligibiles quae sunt in intellectu possibili: quia Sed contra est quod Hieronymus dicit, in Epi- intentioni intclligibili nihil est contrarium; el prae­ EptM. u»«. «1. stola ad Paulinum *: Discamus in terris, quorum cipue quantum ad simplicem intelligcnliam, qua scientia nobis perseveret in caelo. intclligitur quod quid est. Sed quantum ad opeI Respondeo dicendum quod quidam * posuerunt rationem qua τ intellectus componit ct dividit, vcl T habitum scientiae non esse in ipso intellectu, sed etiam ratiocinatur, sic invenitur contrarietas in in viribus sensitivis, scilicet imngmativa, cogita- intellectu, secundum quod falsum in propositione tiva ct memorativa ; et quod species intelligibiles vel in argumentatione est contrarium vero. Et non conservantur in intellectu possibili Et si haec hoc modo interdum scientia corrumpitur per con­ opinio vera esset, sequeretur quod, destructo cor­ trarium, dum scilicet aliquis per fabam argumen­ pore, totaliter habitus scientiae hic acquisitae de­ tationum abducitur u scientia ventatis. Et iduo strueretur. Philosophus, in libro praedicto * ponit duos mo- ‘1·«·« Sed quia scientia est in intellectu, qui est locus dos quibus scientia per sc corrumpitur: scilicet 1 1 s'rE* ϊζΛ*’.' V^cierum. ut dicitur in 111 dc Anima *; oportet oblivionem \ ex parte memorativae, ct deceptioquod habitus scientiae hic acquisitae partim sil in nem, ex partu argumentationis falsae. Scd hoc praedictis viribus sensitivis, et partim in ipso in­ non habet locum in anima scparula. I nde dicen­ tellectu. El hoc potest considerari ex ipsis actibus dum est quod habitus scientiae, secundum quod ex quibus habitus scientiae acquiritur: nam ha­ est in intellectu, manet m anima separata. bitus sunt similes actibus ex quibus acquiruntur. An PRIMI M ERGO DICENDUM quod Apostolus ΠΟΠ . on.j.n.;.- ut dicitur in II Ethic. * .Actus autem intellectus cx loquitur ibi du scientia quantum ad habitum, sed quibus in praesenti vita scientia acquiritur, sunt quantum ad cognitionis actum. Unde ad huius per conversionem intellectus ad phantasmata, probationum inducit*: Nunc cognosco exparte, quae sunt in praedictis viribus sensitivis. Unde An secundum dicendum quod. sicut secundum sta-j per tales actus et ipsi intellectui possibili acquiritur luram corporis aliquis minus bonus erit maior ali­ facultas quaedam ad considerandum per species quo magis bono: ita nihil prohibet aliquem minus susceptas ; ct in praedictis inferioribus viribus bonum habere aliquem scientiae habitum in futu­ acquiritur quaedam habilitas ut facilius per con­ ro, quem non habet aliquis magis bonus. Sed taI versionem ad ipsas intellectus possit intelligibilia men hoc quasi nullius momenti est in comparatio­ speculari. Sed sicut actus intellectus principaliter ne ad alias praerogativas quas meliores habebunt. quidem et formalitcr est in ipso intellectu, mate­ An tertium dicendum quod utraque scientia non rialiter autem et dispositive m inferioribus viribus, est unius rationis. Unde nullum inconveniens se­ idem etiam dicendum est de habitu. quitur. ? Quantum ergo ad id quod aliquis P praesentis Ad quartum dicendum quod ratio illa procedit scientiae habui in inferioribus viribus, non rema­ de corruptione scientiae quantum ad id quod ha­ nebit in anima separata: sed quantum ad id quod bet 1 ex parte sensitivarum virium. teicutiam. - nrum tcicnlhm codice·. £) aliquis. - aliquid .oJ'ccm c: α. An Icgodura habitui ;* γ) qua. - quam ACl.» quia P. z) δ) οΜ» η» urn. - f. r Q habfl. - fit P. «rm. «Λ à. •Qr.rr.e-M. 5.TK Icet. «- - Qo. UMI’ *Λ. 7T - c*p. I. ■· 7· S. Th. Ico. »· a PD. • Ver», ju Commentaria Cardinalis Caietani nri.13 clarus. - In corpore duo: primo, refert duns opiniones Je subiccto habitus scientific!; secundo, re­ spondet quaesito una conclusione. Quoad primum , de prima opinione refert tria; dc se­ cunda vero, duo. Primum ad primam opinionem, est ipsa positio, scilicet: Scientia non est in intellectu, scd m viri­ bus sensitivis. - Secundum est ratio cius: quin species intelligibiles non conservantur in intellectu. - Tertium est. quid consequenter secundum hoc respondendum esset quaesito : scilicet quod scientia non remanet. Probatur: quia destru­ cto corporc, destrueretur. De secunda opinione, primum est positio: scilicet quod scientia partim, scilicet formalitcr, est in intellectu, el par­ T um, scilicet materialiter et dispositive, est in viribus sen­ sitivis. Secundum est cius ratio. Et quoad primam par­ tem probatur primo : quia intellectus est locus specierum. Quoad utramque vero: quia habitus sunt similes actibus intellectus cx quibus fiunt; scd illi sunt partim illic, partim hic, in intellectu formnliter, ct in illis dispositive et mate­ rialiter; ergo. II. Quoad secundum, conclusit» responsis a est: Habitus scientiae, secundum quod est in intellectu, remanet in anima separata. - Probatur. Non corrumpitur per accidens, nec per sc; ergo remanet. Consequentia probatur auctoritate Aristotelis quia forma altero modo corrumpitur. - Antecedens, quoad primam QUAESTIO LXXXIX. ARTICULUS VI partem, probatur; quin Mjbicctum c»t incorruptibile. Quoad secundam vero: quia cius scire caret contrario. Quod proba­ tur: quia primae operationi intellectus nihil est contrarium. Et excluditur obiectio, qua posset dici quod scire in secundo et tertio opere intellectus habet contrarium α quo per te corrumpitur Quod probatur ratione, quia vero conminatur falsum: ct auctoritate Aristotelis ponentis duos modos corruptionis per ec ipsius scientiae. - Hoc excludit, dicens hacc non habere Jocum in nnima separata. Ita quod vis probationis consistit in carere contrario: quia primae operationi nihil est contrarium; secunda non habet ibi lo­ cum. Anima enim separata intelligit per modum substan­ tiarum immaterialium, non componendo aut discurrendo, sed intuendo. III. Circa hanc purum, adverto quod neutra scientia di­ citur per sc corrumpi per deceptionem, quantum od id quod est in intellectu; et per oblivionem, secundum quod est in partibus sensitivi», him enim lictum est quod est partim hic, ct partim ibi. ha quod corruptio per oblivio­ nem respicit per sc tdcntiafh ut est in parte sensitiva, non ut in intellectu. IV. In responsione ad tertium, adverte errorem Scoti, in rî. Ο : ’ 3, «d s. · M». qu 1ΓΤ. V < I . •Xe« 381 Quarto, disi. xlv, qu. n ·» imponenti* ». Thomae ct quod anima icparnts nun intelligal per species conservatus quas Inc accepit, »cd per influxa» tantum; et urguentis contra «psurn, si conservantur, cx co quod duo accidentia eiusdem rationi» non possunt esse in eodem, lam enim apertissime utrumque horum in hoc articulo exclusif. - Et cum dicit Scotus quod non potest tingi dtlfcrentin specifica inter spe­ ciem lapidi» conservatum hinc, ct inlhixim ibi, quia non diiierunt nisi m modo fiendi, sicut oculus α natura factu», ct a Deo restitutu»: mirum est de ista quaestione. Iam enim millies dicitur in littera quod species influxae sunt univer­ saliores quam acquisitae hic ; ct propterca manifeste distin­ guuntur spccihcc. Putat Scotus quod, quemadmodum spe­ cies acquisita lapidis habet pro obiccto adaequato lapidem, ita species influxa représentant lapidem. No» autem dicimus quod speciei influxae obicctum adaequatum est quid com­ munius. extendens »c ad lapidem ct multa alia: ct propterca sunt diversorum ordinum. Qualiter autem cx huiusmodi speciebus possit proportionatu» en intellectu» singulorum repraesentatorum pro­ priam ct perfectam cognitionem accipere, superius in ira- · Q’y-’Jj *nctaru de Augeli t * dictum fuit. !μ.κ·Η ARTICULUS SEXTUS • L»c. dL UTRUM ACTUS SCIENTIAE HIC ACQUISITAE MANEAT IN ANIMA SEPARATA 3 Ili • C*p-ir, U S. Th leer. «■ Qc. IXW’ , χπ. 7. τ i, ©.;>· S.T&’ !«ι. ί. a Chi. XXXI. qu. . 59•CJ.ArnlO^ Respondeo dici ndum quod in actu est duo con­ sed non iuste. idest delectabiliter * causal habi­ U v. «f. w B.i i». TK siderare: scilicet speciem actus, et modum ipsius. tum iustitiae politicae, per quem delectabiliter !ui> . VjX·. ■WotuL iTj . Et species quidem actus consideratur ex obiccto operamur. S • Qa. UUMX. trt. n. • V. » quam. - quciu DF.1. '() poterii, - potent hoc intelllfcr/ G; tupra per υηι F. i) c) Ç) reddunt, - vel producunt ndJn D. potnt, - halitui aJJunt codice» cl od. K virtute, - divertitote Ρα>. QUAESTIO LXXXIX, ARTICULUS VII 382 Commentaria Cardinalis Caietani nurts clarus. - In corpore unica conclusio responsiva cies actus cx obiccto pensatur, cuius similitudo ct vicaria quaesito: In anima separata manet netus scientiae ac­ est species intclligibilis. Quoad secundam vero quia modus actus cx virtute >cu dispositione agentis pensatur. Declaratur quisitae, sed non eodem modo. - Probatur sic. Species intclligibiles remanent in anima, status vero animae mu­ probatio exemplo, in visione lapidis acuta. - Consequens tatur* ergo netus scientiae remonet, ct modus cius mu­ quoque declaratur, quoad secundam partem j qui scilicet sint isti modi: scilicet per conversionem ad phantasmata, tatur. Antecedens. quoad utramque partem, patet. - Conse­ ct per modum substantiae separatae; ab illo enim fit mu­ quentia vera probatur, quoad primam partem : quia spe­ tatio in hunc. T • C/. oun». rcAp.aJirf cip. i- ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM DISTANTIA LOCALIS IMPEDIAT COGNITIONEM ANIMAE SEPARATAE IV dio. L. qu. i, ert. 4. sic proceditur. Videtur quod distantia localis impediat cognitionem animae separatae. Dicit enim Augu, in libro de Cura pro Mortuis agenda *, quod animae mortuorum ibi sunt, ubi ea quae hic fiunt scire non possunt. Sciunt autem ea quae apud cos ’ aguntur. Ergo distantia lo­ calis impedii cognitionem animae separatae. 2. Praeterea, Augustinus dicit, in libro de Di­ vinatione Daemonum ' , quod daemones, propter celeritatem motus, aliqua nobis ignota denuntiant. Sed agilitas motus ad hoc nihil faceret, si dis­ tantia localis cognitionem daemonis non impe­ diret. Multo igitur magis distantia localis impedit cognitionem animae separatae, quae esi inferior secundum naturam quam daemon. 3. Praeterea, sicut distat aliquis secundum lo­ cum, ita secundum tempus. Sed distantia tem­ poris impedit cognitionem animae separatae: non enim cognoscunt iutura. Ergo videtur quod etiam distantia secundum locum animae separatae co­ gnitionem impediat. Sed contra est quod dicitur Lue. xvi *. quod dives, cum esset in tormentis, etevans oculos suos, vidit Abraham a longe. Ergo distantia localis non impedit animae separatae cognitionem. Respondeo dicendum quod quidam posuerunt quod anima separata cognosceret singularia abs­ trahendo a sensibilibus. Quod si esset verum, posset dici quod distantia localis impediret ani­ mae separatae cognitionem : requireretur enim quod vel sensibilia agerent in animam separatam, vel anima separata in sensibilia ; ct quantum ad septimum • Cip. XIII. • Cap. MI. caj aD. Anguitirtut. - Oro. ACDE. - P!fo ram, htuc utrumque, requireretur distantia determinata. - Sed praedicta positio est impossibilis: quia abstractio spccierum a sensibilibus fit mediantibus sensibus ct aliis potentiis sensitivis, quae in anima separata actu non manent. Intclligit autem anima separata singularia per influxum specierum cx divino lu­ mine. quod quidum lumen aequaliter se habet ad propinquum et distans. Unde distantia localis nullo modo impedit animae separatae cognitionem. Ad primum ergo dicendum quod Augustinus non dicit quod propter hoc quod ibi sunt animae mortuorum, ea quae hic sunt videre non pos­ sunt, ut localis distantia huius ignorantiae causa esse credatur : sed hoc potest propter aliquid aliud contingere, ut mira * dicetur. Ad secundum dicendum quod Augustinus ibi lo­ quitur secundum opinionem illam qua aliqui po­ suerunt quod daemones habent corpora natura­ liter sibi unita *: secundum quam positionem, etiam potentias sensitivas habere possunt, ad qua­ rum cognitionem requiritur determinata distantia. Et hanc opinionem etiam in eodem libro * Au­ gustinus ? expresse tangit: licet eam magis reci­ tando quam asserendo tangere videatur, ut patet per ea quae dicit XXI libro de Civ. Dei *. Ad tertium dicendum quod futura, quae distant secundum tempus, non sunt entia in actu. Unde in seipsis non sunt cognoscibilia : quia sicut de­ , ficit aliquid ab entitate, ita deficit a cognoscibilitate. Sed ea quae sunt distantia secundum locum, sunt entia in actu, et secundum sc cognoscibilia. I ndc non est eadem ratio de distantia locali t. ct dc distantia temporis. a) eoi. - γ) lotati. - • Art. «q· * \ e) Hvü. - Om. ABCEpD. β) e.trum. - eorum ACEOpF et α b. i 7) ne. - BFO, ut non E. ·ο?.χιη. tn. · a?. »«. tmeu. · v^ · T · v«r*. *>. 384 QUAESTIO LXXXIX, ARTICULUS VIII Gregorius autem assertive: quod patet per hoc An secundum dicendum quod hoc quod mortui quod dicit, nullo modo credendum est. viventibus apparent qualitercumque, vel contin­ Magis tamen videtur, secundum sententiam Gre­ git per specialem Dei dispensationem, ut animae gorii, quod animae sanctorum Deum videntes, mortuorum rebus viventium intersint: ct est inter omnia praesentia quae hic aguntur cognoscant. divina miracula computandum. Vcl huiusmodi Sunt enim angelis aequales: dc quibus etiam Au- apparitiones fiunt per operationes angelorum bo­ ‘r^b·ciu» «p· gustinus asserit * quod ea quae apud vivos agun­ norum vel malorum, etiam ignorantibus mortuis: tur non ignorant. Sed quia sanctorum animae sunt sicut etiam vivi ignorantes aliis viventibus appa­ perfectissime iustitiae divinae coniunctae, nec tri­ rent in somnis, ut Augustinus dicit in libro praedi­ stantur, ncc rebus viventium se ingerunt, nisi cto *. - Unde ct de Samucle dici potest quod ipse secundum quod iustitiae divinae dispositio exigit. apparuit per revelationum divinam; secundum Au primum ergo dicendum quod animae mortuo­ hoc quod dicitur Eccii. χι.νι *, quod dormivit, et -v«r».s> rum possunt habere curam de rebus viventium, notum Jecit repi finem vitae suae, Vcl illa appa­ * etiam si ignorent eorum statum: sicut nos curam* ritio luit procurata per daemones: si tamen Ec­ habemus dc mortuis, eis suffragia impendendo, clesiastici auctoritas non recipiatur, propter hoc quamvis eorum statum ignoremus. - Possunt etiam quod inter canonicas scripturas apud Hebraeos facta viventium non per seipsos cognoscere, sed vel non habetur *. , ‘ntα.cxp.aht»·.». per animas eorum qui hinc ad eos accedunt: vel Ad n nriuM dicendum quod ignorantia huius­ per angelos seu daemones; vel etiam Spiritu Dei modi non contingit ex locali distantia, sed propter Rid. revelante, sicut Augustinus in eodem libro * dicit. causam praedictam \ a • /» •<>•508. 386 QUAESTIO XC, acceptum, aliquo differt : unde ibi quaeritur dif­ ferentia, ubi est convenientia. Et propter hoc oportet differentia esse composita quodammodo: cum in aliquo differant, et in aliquo conveniant. Sed secundum hoc, licet omne differens sit diversum, non tamen omne diversum est differens * ; ζ) ARTICULUS II ut dicitur in X Metaphys. * Nam simplicia di­ versa sunt seipsis: non nutem differunt aliquibus differentiis, ex quibus componantur. Sicut homo et asinus di li erunt rationali et irrationali differenlia, de quibus non est dicere quod ulterius aliis differentiis differant c. 1 ' ■ IX..»; hb. IV. O·- * Act. digerant. — j.-J setpu» differunt jdJIi l>. Commentaria Cardinalis Caietani clarus. -In corpore duo: primo, respondet quae­ sito; secundo, obtendit radices erroris oppositi» Quoad primum, conclusio cm: Anima non ot dc sub­ stantia Dei, sed est facta. - Probatur. Anima est in po­ tentia, ct accipit scientiam a rebus, habetque diversitatem potentiarum. Erga non est dc substantia Dei. - Tenet se­ quela: quia Deitas est netus purus, nihil accipiens aliunde, c( nullam in se diversitatem habens. Adverte hic quod, cum conclusio habeat duos pants, negativum tantum probat liucrn : quqtiiam affirmativa cx itulus T illa negativa sequitur, adiunchi determinatione superius* ’Qi-wtetL hieta, scilicet quod omne aliud a Deo sit factum. II. Quoad secundum, ponit duas radicet cx quibus ortus videtur hic error. Prima est opinio ponentium lanium cor­ pora esse, ct anim im dc natura primi corporis, quod Deus erat. - Secunda est opinio ponentium nihil esse nisi in cor­ pore, et sic animam mundi, ct animam panis mundi, sci­ licet homini*, partem animae totius, etc. - Omnia clara sunt in littera. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM ANIMA SIT PRODUCTA IN ESSE PER CREATIONEM De Pat., Infra, qu. cum, art. H Sent., dut i. qu. I, art. q; Il Coii/. tient., arp. ixxxm; qu. u», »rt. gj De Spirit. (><.«.. art. a, νί 8; Quadi. IX, qu. v, irt. i ; Cotnpend. XXXV11, de Quatuor Oppo*., cap. iv. De Verit., qu. κτνιι, aru 3, od n; c*p. inn] Opusc< XXVUT, de ?atot of. r; sic proci du UR. Videtur quod phys. \ quod accidens dicitur magis entis quam jstjuca. non 5,1 Producla in Cxsc rcr Crca’ ens. Et eadem ratio est de omnibus aliis formis ».··>’ * ^Oæ'AÆiionem Quod cnim in se habet aliquid non subsistentibus. Et ideo nulli îormac non sub­ # ’-^***^)maieria!e, fit cx materia. Sud anima sistenti proprie competit fieri, sed dicuntur fieri per habeF in sc aliquid materiale! cum non sit actus hoc quod composita subsistentia fiunt. - Anima ■ purus. Ergo anima est facta cx materia. Non autem rationalis est forma subsistens, ut supra * ergo est creata. habitum esi. Unde sibi proprie competit esse* et T 2. Praeterea, omnis actus materiae alicuius neri. Ei quia non potest fieri ex materia praciavidetur educi de potentia materiae : cum enim ccnte. neque corporali, quia sic esset naturae cor­ materia sit in potentia ad actum, actus quilibet poreae ; neque spirituali, quia sic substantiae spi­ praeexistit in materia in potentia. Sed anima est rituales in invicem 5 transmutarentur; nccessc est 1 •dcVide Adit©», actus materiae corporalis, ut cx cius definitione ‘ dicere quod non fiat nisi per creationem. lib. J , apparet. Ergo anima educitur de potentia ma­ Ad primi m ergo dicendum quod in anima est teriae. sicut materiale ipsa simplex essentia, faraude au­ 3. Praeterea, anima est forma quaedam. Si tem in ipsa est esse participatum: quod quidem igitur anima fit per creationem, pari ratione omnes cx necessitate simul est cum essentia animae, aliae formae. Et sic nulla forma exibit in esse quia esse per se consequitur ad formam. - Et ea­ dem ratio esset, si poneretur composita ex qua­ per generationem. Quod est inconveniens. • vui. <·. » J , ....... ..... . . -»c. accidens | simpliciter et proprie, praesupponere subicctum, modo id vero est quo aliquid est. Secundo, cx ratione entis: quia nihil sit cius quod proprie fit; ut contingit in productione scilicet ca ratione aliquid dicitur ens, qua sc habet ad sub­ animae rationalis. Unde subtilissime divus Thomas, cum sistere, ut patet dc albcdmc. l enio, auctoritate Aristotelis probasset quod anima rationalis proprie fit, subdit quod confirmatur. - Secunda vero consequentia probatur: quia non cx materia corporali neque spirituali; quae scilicet sit fieri eorundem tantum est, quorum case; quia est via ad aliquid sui. sicut materia est aliquid, quia est pars, eius esse, - Appositio autem ulterior probatur cx divisione. Quia quod fit ex ca. Lt supra hoc tundantur reliquae consequen­ aut cx materia corporali, aut spirituali. Non primn: quia tiae. quod esset corporeae naturae. Et hoc bene nota: quo­ sic non subsisteret, xcd esset forma materialis ct corporea. niam est peripatetica doctrina, praecipuumque Aristotelis Nec secunda: quia uc substantiae spirituale» transmutaren­ fundamentum. IV. In responsione ad secundum, nota tccretum aliud tur ad invicem, ct consequenter essent corruptibile· ; ha­ berent cnim materium communem, cx cuiua potentia edu­ peripateticum, quid scilicet est formam educi de potentia cerentur, sicut formae corporales habent materiam sensibi­ materiae. Eormam esse in potentia materiae, est esse in ea ut otusu non activa, sed materiali. Esse autem in aliquo lem. - Ultima consequentia est per »c nota. II. Circa primas consequentias, adverte quod hic est ut causa materiali, est habere esse dependens ab ca, cum sermo dc esse ct fieri simpliciter, idest sine additione ali­ omnis effectus a sun dependeat causa in suo genere cauqua: ct est sermo dc eorum propriis sublectis in propo­ >ac. er habere esse contusum, idest indistincte, in ea. Non sitione. Ita quod sensus est quod dc solis subsiitcntibus enim in potentia materiae distinctum esse habet forma vere et proprie praedicatur est ct fit, quia sola haec sunt aquae aut ignis, sed unum est eorum omnium esse, ut ca quibus convenit esse ut quod, reliquis nutem convenit in ca sunt. Et merito quia actus est distinguere; esse au­ ut quo. Nec obstat quod animae rationali conveniat etiam tem in potentia materiae distinguitur contra eue in actu. esse ut quo, quia est qua homo est ct vivit: quia non Habente ergo materia in sc formam secundum esse puteaconvenit ci ut quo tantum, sed ut quo cl quod simul, ce­ ii.de. nihil aliud est educi formam dc cius potentia, quam teris autem formis ut quo tantum. Unde Aristoteles, ut materium transmutari transmutatione sufficiente, ita quod Averroes, xvnc comment XII Metaphys., dicit, soit hac via ex vi transmutationis materiae forma resultet. Ex quo cnim evitavit creationem formunim, quia negavit eas fieri. Quia erat in ca secundum esse confusum, ipsa transmutatio con­ tamen ct sunt ct fiunt, dixit quod fiunt inquantum com­ tinue appropriât et distinguit ipsam materiam ad esse illius posita fiunt, et sunt inquantum sunt ca quibus composita distinctum, quoniam continue aliter ct aliter sc liabct sunt. Et ideo subtiliter divus Thomas ex eodem funda­ secundum illud per ipsam mutationem formaliter. Et sic, mento processit, subsuraendo quod anima rationalis vere complete transmutatione qua praecedens compositum trans­ ct proprie est et fit, quin subsistit. mutatur m aliud compositum, resultat forma. Unde, per III. Circa ultimam consequentiam, adverte quod poste­ oppositum, cum fit homo, quoniam cx vi transmutationis •VidcX»’ xuji. riores, dc quorum numero est Scotus, in Quarto *. pu­ qua praecedens compositum mutatur in hominem, nun­ s;/Su“: tantes sc distinctius cautiusquc loqui, distinxerunt quod quam resultaret anima rationalis, quoniam causalitus ma­ dut. xvu. * v«. -w QUAESTIO XC, duci nisi per creationem. Solus autem Deus po­ test creare. Quia solius primi agentis est agere, nullo praesupposito: cum semper agens secundum praesupponat aliquid a primo agente, ut supra* habitum est. Quod autem agit aliquid cx aliquo praesupposito, agit transmutando. Et ideo nullum aliud agens agit nisi transmutando; sed solus Deus 388 α) ARTICULUS IV agit creando. Et quia anima rationalis non potest produci ’ per transmutationem alicuius materiae, ideo non potest produci nisi a Deo immediate. Et per hoc patet solutio ad obiccta. Nam quod corpora causant vel sibi similia vel inferiora, ct quod superiora reducunt inferiora, totum hoc provenit per quandam transmutationem. . a. .a- ί­ • cx pnteit prorei. - producitur VIMab, Commentaria Cardinalis Caietani clarus. - In corpore duo. primo, respondet quae­ sito . secundo, solvit obiccta. Quoad primum, simul refert opinionem contrariam, ct impugmindo illam, infert conclusionem intentam. Opinio opposita est pars affirmativa, scilicet: Anima fit a Deo me­ diantibus angelis. Conclusio intenta est cius contradictoria: Anima fit a Deo immediate. - Ratio pro hac, cl contra illam, est ista. Anima fit non per transmutationem, sed per crea­ tionem: ergo a Deo immediate.* iivlüs T Antecedens patet cx praecedenti articulo. - Consequentia probatur cx diilcrcntiu inter primum agens ct alia agentia quin illius tantum est creare, ct horum est transmutare tantum. Quae Jilfcrcntia probatur sic. Omne ngens secun­ dum praesupponit aliquid α primo agente: ergo agit cx aliquo praesupposito : ergo agit transmutando. Ergo solius primi agentis est agere, nullo praesupposito. Ergo creare. Omnia sunt superius in qu. xi.iv * discussa. Quoad secrmdurn, clara sunt omnia in littera. • Art- i. Μ* ARTICULUS QUARTUS UTRUM ANIMA HUMANA FUERIT PRODUCTA ANTE CORPUS Sent., d «t. χνπ. qu. u. art. 9; Π Cuut. Cient., cap. urœn. ixxur; J>e f*ot„ qu. in, »rt. 10. infra, qu. xn, an. 4, cilicct intellectuali natura, in qua commu­ nicat cum angelis. Miorum vero Sanctorum, quia simul in primi» operibus sunt umbo in scipsis producta, apud cos QUAESTIO XCI, ARTICULUS I 3go QUAESTIO NONAGESIMAPRIMA DE PRODUCTIONE CORPORIS PRIMI HOMINIS IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA considerandum est de productione cor­ poris primi hominis *. Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: dc materia cx qua productum est. einde * Q. qu UlroJ. X ac, D Secundo: dc auctore n quo productum est. Tertio: dc dispositione quae ei per productio­ nem est attributa. Quarto: de modo et ordine productionis ipsius. ARTICULUS PRIMUS UTRUM CORPUS PRIMI HOMINIS SIT FACTUM DE LIMO TERRAE ? Y • V primum sic proceditur. Videtur quod corpus primi hominis non sit factum a de limo terrae. Maioris enim virtutis est facere aliquid ex nihilo, quam ex aliquo; quia plus distat ab actu non ens, quam ens in po­ tentia. Scd cum homo sit dignissima creaturarum inferiorum, decuit ut vinus Dei maxime osten­ deretur in productione corporis cius ?. Ergo non debuit fieri ex limo terrae, scd ex nihilo. 2. Praeterea, corpora caelestia sunt nobiliora terrenis. Sed corpus humanum habet maximam nobilitatem: cum perficiatur a nobilissima forma, quae est anima rationalis. Ergo non debuit fieri dc corpore terrestri, scd magis de corporc caelesti. 3. Praeterea. ignis T et aer sunt nobiliora cor­ pora quam terra ct aqua: quod cx eorum sub­ tilitate apparet. Cum igitur corpus humanum sit dignissimum, magis debuit fieri ex igne ct ex aere quam ex limo terrae. 4. Praeterea, corpus humanum est composi­ tum ex quatuor elementis. Non ergo est lactum ex limo terrae, scd ex omnibus elementis. Sed contra est quod dicitur Gen. 11 *: /brmavit Deus hominem de limo terrae. Respondeo dicendum quod, cum Deus pertectus sit, operibus 0 suis pcrtcctioncm dedit secundum eorum modum; secundum illud Deui, xxxii * : Dei perfecta sunt opera. Ipse autem simpliciter pertectus est . cx hoc quod omnia in se praehabet, non per modum compositionis, scd sim­ pliciter ct unite, ut Dionysius dicit * . eo modo quo diversi effectus praeexistunt in causa, secun­ dum unam eius essentiam - Ista autem per­ fectio ad angelos quidem derivatur, secundum quod omnia sunt in eorum cognitione quae sunt a Deo in natura producta, per formas diversas.Ad hominem vero derivatur inferiori modo hu­ iusmodi perfectio. Non enim in sua cognitione naturali habet omnium naturalium notitiam; scd est cx rebus omnibus quodammodo compositus, dum de genere spiritualium substantiarum habet m sc animam rationalem, dc similitudine vero caelestium corporum habet elongationem a con­ trariis per maximam aequalitatem complexionis, elementa vero secundum substantiam. Ita tamen quod superiora elementa praedominontur in eo secundum virtutem, scilicet ignis ct aer: quia : vita praecipue consistit in calido, quod est ignis, ct humido. quod est aeris. Inferiora vero ele­ menta abundant in eo r· secundum substantiam : aliter enim non posset esse mixtionis aequalitas, nisi inferiora elementa, quae sunt minoris vir­ tutis, secundum quantitatem in homine abunda­ rent. Et ideo dicitur corpus hominis de limo terrae formatum: quia limus dicitur terra aquae permixta. - Et propter hoc homo dicitur minor mundus *, quia omnes creaturae mundi quodam­ • O. modo inveniuntur in eo. An primum ergo dicendi m quod virtus Dei crean­ tis manifestata ’ est in corporc hominis, dum cius materia est per creationem producta. Oportuit autem ηζ ex materia quatuor elementorum fieret corpus humanum, ut homo haberet convenien­ tiam ’ cum inferioribus corporibus, quasi medium quoddam exi siens inter spirituales et corporales substantias. Ad secundum dicendum quod, quamvis corpus caeleste sit simpliciter nobilius terrestri corpore, tamen quantum ad actus animae rationalis, est minus conveniens. Nam anima rationalis accipit notitiam veritatis quodammodo per sensus; quo­ rum organa formari non possunt cx corporc cae­ lesti, cum sit impassibile. - Nec est verum quod quidam dicunt aliquid de quinta essentia mate­ rialiter ad compositionem humani corporis adve­ nire, ponentes animam uniri coq^ori mediante quadam luce *. Primo enim, falsum est quod * a dicunt, lucem esse corpus. Secundo vero, impos- *) factum. - Om. Pa5 pj in productione corporis eius. — in productione virtutis chts OC DEGpF ct αό, in productione cius p. γ) ignis. - manifestum est quod ignis G ; totum hoi argumentum om. cd. a. i) operibus. - in operibus PBDFGah - Poat dedit Vab addunt Omnibus. r) tiH.nn cius essentiam. - u»ium eius estent iam virtutem E, dmj virtuti m unam Pufr. ζ) quia, - et AGE’, ct quia pD, et Λλγ quia «D. r.) cv. - ipsa cod|cw„ 0) manifestata. - manifesta PDFwB ct ab. 1) convenientiam. - cominuni^mtiam ABDEGfl ** ζ y η • Ct. Aritfot. . ** Ab/ hb VUE cap. u. nsn. r S.Tb- texi.n. 1 t ARTICULUS SECUNDUS UTRUM CORPUS HUMANUM SIT IMMEDIATE A DEO PRODICTUM Infra, qu. xai. art. 4. c/. $a. ucui. rt. 7. □. Praeterea, quod fieri potest virtute creata, corpus humanum non sil immediate a non est necessarium quod immediate producatur Deo productum. Dicit enim Augustinus, a Deo. Sed corpus humanum produci potest pcr in III de 7nn. *> quod corporalia dispo­ virtutem creatam caelestis corporis: nam ct quae­ animalia cx putrefactione generantur per vir­ nuntur a Deo per angelicam creaturam. Seddam corpus tutemcorporali, activam corporis caelestis; ct Albumasar ■ humanum formatum · fuit ex materia Art-p; -s U( dictum est * Ergo debuit produci mediantibus dicit * quod in locis in quibus nimis abundat calor -ibi.k·· ^· r· t · 1 . *4 *·« angelis, et non immediate a Deo. aut tngus, homines non generantur, sed m locis D SECUNDUM SIC PROCEDI TUR. VidclUF quod S a) formatum. - creatum BPGa, οπκ CL. 392 QUAESTIO XCl, ARTICULUS II temperatis tantum. Ergo non oportuit quod im­ cuius virtute per viam generationis aliud simile in specie formaretur, neccsse fuit quod primum mediate corpus humanum formaretur α Deo. 3. Praeterea, nihil fit ex materia corporali corpus hominis immediate tormarctur a Deo. Ad primum ergo dicendum quod, etsi angeli ali­ nisi per aliquam materiae transmutationem. Sed omnis transmutatio corporalis causatur ex motu quod ministerium Deo exhibeant in his quae circa caelestis corporis, qui est primus motuum. Cum corpora * operatur; aliqua tamen Deus in crea­ igitur corpus humanum sit productum ex mate­ tura corporea facit, quae nullo modo angeli fa­ ria corporali, videtur quod ad eius formationem cere possunt ; sicut quod suscitat mortuos, et il­ aliquid operatum fuerit corpus caeleste. luminat caecos. Secundum quam virtutem etiam 4. Praeterea, Augustinus dicit, super Gen. ad corpus primi hominis de limo terrae formavit. it? vn,ar liti. *, quod homo factus est secundum corpus, Potuit tamen fieri ut aliquod ministerium in for­ in opcnbus sex dierum, secundum causales ra­ matione corporis primi hominis * angeli exhibe­ tiones quas Deus inseruit creaturae corporali ; rent; sicut exhibebunt in ultima resurrectione, postmodum vero fuit formatum m actu. Sed quod pulveres colligendo. praeexistit in corporali creatura secundum cau­ Ad secundum dicfndum quod animalia perfecta, sales rationes, per aliquam virtutem corpoream quae generantur ex semine, non possunt generari produci potest. Ergo corpus humanum produ­ per solam virtutem caelestis corporis, ut Avi­ ctum est aliqua virtute creata, et non immediate cenna fingit *; licet ad eorum generationem natu­ csat ««s £ a Deo P. ralem cooperatur virtus caelestis corporis, prout boc Awfr. Vtl titv·».». Sed contra est quod dicitur Eccli. xvn *: Dens Philosophus dicit, in 11 Physic.*, quod homo ge­ MU. aae. * 'jl U, t Λ · de terra creavit hominem. nerat hominem e.x materia, et sol. Et exinde est S.TÎU2 n Respondeo dicendum quod prima formatio hu­ quod exigitur locus temperatus ad generationem c mani corporis non potuit esse per aliquam vir­ hominum et aliorum animalium perfectorum :. tutem creatam, sed immediate a Deo. Posuerunt Sufficit autem virtus caelestium corporum ad ge­ U. 4α. Liv, siquidem aliqui * formas quae sunt in materia nerandum quaedam animalia imperfectiora cx corporali, a quibusdam formis immaterialibus de­ materia disposita *: manifestum est enim quod rivari. Sed hanc opinionem repellit Philosophus, plura requiruntur ad productionem rei perfectae, S.Th. ΤΠ, in VII Metaphys. ”, per hoc quod 7 formis non quam η ad productionem rei imperfectae. WL.DU.bb.VI, Γ nn.H.jtqq. competit per sc fieri, sed composito, ut supra ‘ Ad tertium dicendum quod motus caeli est Cap. u. Q. 7. T causa transmutationum naturalium : non tamen Qu.klt, irt.8; expositum est; et quia oportet agens esse simile . ur. tn. 4; facto, non convenit quod forma pura, quae est transmutationum quae fiunt praeter naturae or­ qa xc, *rf. 3. sine materia, producat formam quae est in ma­ dinem, ct sola virtute divina, sicut quod mortui teria, quae non fit nisi per hoc quod composi­ resuscitantur, quod caeci illuminantur. Quibus est tum fit Et ideo oportet quod lorma quae est in simile quod homo ex limo terrae formatur. materia, sit causa formae quae est in materia, Ad quartum dicendi m quod secundum rationes secundum quod compositum α composito gene­ causales in creaturis dicitur aliquid praeexistere ratur. Deus autem, quamvis omnino sit immate­ dupliciter. Uno modo, secundum potentiam acti­ rialis, tamen solus est qui sua virtute materiam vam ct passivam: ut non solum ex materia praee­ producere potest creando. Unde ipsius solius est xistenti fieri possit, sed etiam ut aliqua praeexi­ formam producere in materia absque adminiculo stens creatura hoc facere possit. Alio modo, se­ praecedentis formae materialis. Et propter hoc, cundum potentiam passivam tantum: ut scilicet angeli non possunt transmutare corpora ad for­ dc materia praeexistenti fieri possit a Deo. Et mam aliquam, nisi adhibitis seminibus quibusdam, hoc modo, secundum Augustinum, corpus ho­ Cap. viu, ix ut Augustinus dicit in III de Trin.* - Quia igitur minis praeextitit 0 in operibus productis secun­ corpus humanum nunquam formatum fuerat. dum causales rationes. 3» .-r non ... Deo. - Om. ACDF. γ> quod. - quod dicit quod F. S) corpora. - corpua ACDE. - Pro eJd. ab. primi homiutt. - Om. cadiro cl a. perfectorum. — Om. ACE. rt) quam. - quam requiruntur BD. 5) praeextitit. - pr.uexütit PACOGaF. 1} ζ) operatur, operantur P| G ct Commentaria Cardinalis Caietani rruLvs claras. - In corpore unica conclusio responsiva quaesito: Corpus hominis primo fuit a Deo immediate formatum. - Hacc conclusio, postquam proposita cst in tera, probatur tali ratione. Corpus hominis non potest for­ mari nisi aut u Deo immediate, aut a semine humano per viam generationis. Sed in prima formatione nullum prae­ cessit humanum corpus, α quo per viam generationis for­ mari potuisset corpus primi hominis. Ergo cst formatum immediate a Deo. II. Huius rationis in littera primo tractatur maior; deinde subditur minor, ct infertur conclusio. - In tractando maio­ rem, primo ponitur opinio illius contraria; deinde impro­ batur; deinde excluditur obicctio quaedam; ct deinceps po­ nitur ipsa maior, ct deducitur unum corollarium. T Opinio contraria est, quod quidam putaverunt hanc dis­ junctivam assumptam insufficientem. ac per hoc falsam, litponentes ­ tertium agens immediatum, scilicet formas imma­ teriales. Et hi sunt Avicenna, et Plato ante ipsum, ct multi sequaces, dicentes formas materiales derivari immediate a formis sine materia; corporalia autem agentia esse dispositiva agentia tantum. Improbatio cst. Forma non fit nisi ratione compositi ; ergo non iit a forma immateriali. - Antecedens supponitur cx dictis: quia esse ct fieri non est nisi subsistendum. Consequentia probatur. Compositum iit a composito ergo non lit a forma immateriali ergo ncc fenun quae solum fit nd factionem ipsius compositi. Antecedens probatur: quia factum et faciens oportet esse similia. Consequentia QUAESTIO XCI, ARTICULUS HI mile num o. alirirca reafat iliam t. or­ bele, a ARTICULUS TERTIUS UTRUM CORPUS HOMINIS HABUERIT CONVENIENTEM DISPOSITIONEM II* II*·, qu. cinv, «rt. i |ir hoc cont ej* U1 Avcrr. VII cotan. · Cy«. n, ·. u.S. Th. kct-rr. n C » X d · d. »> I i n t i tria, scilicet quod forma immaterialis non est immediata causa formae materialia ; ct quod compositum est causa immediata; ct quod Deus, cx sua excellentia, quu continet etiam materiam; potest esse causa immediata*, colligitur maior, quod corpus humanum, ct univcnalitcr omnis res materialia, aut a Deo aut ' composito immediate formatur. Deducuntur nutem hinc duu corollaria. Pnmum, quod solius Dei est, absque adminiculo praecedentis formae, trans­ mutare materiam ad fornum. - Secundum, quod angeli non possunt transmutare materiam nisi adhibitis activis passi­ vi», ut Augustinus dicit. Minor autem manifesta subdita patet, cum conclusione. Quare, cie. < ta, ari riuSt est pcr sc nota cx eodem fundamento, tam prima quam secunda; quia forma immaterialis ncc est similis composito, ncc formae in materia. Obicctio autem exclusa est, quia ii ista ratio concludit, sequitur quod ncc Detis possit esse causa proxima com­ positi aut formae materialise Et pttet sequela: quia Deuit ipse est forma immaterialis ; ac per hoc, non est inter for­ mam materialem aut compmitum cl ipsum similitudo. Excluditur enim haec obicctio, cx hoc quod Deus est non quomodolibct forma immaterialis, sed sic excellenter ut etiam materiae causa existât; ac per hoc, compositum est ei simile etiam ratione materine. Quod non potest dici dc aliis. Et sic habemus maiorem. Ex quo cnim habemus haec 303 z. «d · ; He Malo, qa. v, an. 5; Qu. le Anima. in. H. sic proceditur. Videtur quod rationalis et operationes ipsius: materia enim est corpus hominis non habuerit convcnien- propter formam, ct instrumenta propter actiones leni dispositionem. Cum cnim homo sit agentis. Dico ergo quod Deus instituit corpus hu­ ^•^^^^nobilissimum animalium, corpus homi­ manum in optima dispositione secundum conve­ nis debuit esse dispositum optime ad ea quae nientiam 7 ad talem formam et ad tales operatio­ sunt propria animalis, scilicet ad sensum et mo­ nes. Et si aliquis delectus in dispositione humani tum. Sed quaedam animalia inveniuntur acutio­ corporis esse videtur, considerandum est quod ris sensus quam homo, ct velocioris motus; sicut talis defectus sequitur cx necessitate materiae, canes melius odorant, ct aves velocius moven­ ad ea quae requiruntur in corpore ut sit debita tur. Ergo corpus hominis non est convenienter proportio ipsius ad animam et ad animae ope­ dispositum. rationes. Ad primi m ergo dicendum quod tactus, qui est 2. Praeterea, perfectum est cui nihil decst. Sed plura desunt humano corpori quam corporibus fundamentum aliorum sensuum, est perfectior in aliorum animalium, quae habent tegumenta cl I homine quam in aliquo alio animali: et propter arma naturalia ad sui protectionem, quae homini hoc oportuit quod homo haberet temperatissi­ desunt. Ergo coquus humanum est imperfectissime mam complexionem inter omnia animalia. Prae­ cedit etiam homo omnia alia animalia, quantum dispositum. 3. Praeterea, homo plus distat a plantis quam ad vires sensitivas interiores: sicut cx supra * •IftQc. 4ab animalibus brutis. Sed plantae habent statu­ dictis apparet. - Ex quadam autem necessitate ram rectam; animalia autem bruta · pronam. contingit quod , quantum ad aliquos exteriores Ergo homo non debuit habere staturam rectam. sensus, homo ab aliis animalibus deficiat. Sicut Sed contra est quod dicitur Eccles, νκ *: Deus homo, inter omnia animalia, habet pessimum ol­ fecit hominem rectum. factum Necessarium cnim luit quod homo, inter Respondeo dicendum quod omnes res natura­ omnia animalia, respectu sui corporis haberet ma­ les productae sunt ab arle divina: unde sunt quo­ ximum cerebrum: tum ut liberius in eo perfice­ dammodo artificiata ipsius Dei. Quilibet autem rentur operationes interiorum virium sensitivarum, artifex intendit suo operi dispositionem optimam quae sunt necessariae ad intellectus operationem, • Qo. inducere, non simpliciter, sed per comparationem ut supra " dictum est; tum etiam ut frigiditas xrt. 7. ad finem. Et si talis dispositio habet secum adiun- cerebri temperaret calorem cordis, quem necessc ctum aliquem defectum, artifex non curat. Sicut est in homine abundare, ad hoc quod homo sit artifex qui facit serram P ad secandum, facit eam rectae staturae. Magnitudo autem cerebri, propter P ex ferro, ut sit idonea ad secandum; nec curat eius humiditatem, est impedimentum olfactus, qui eam facere ex vitro, quae est pulchrior materia, requirit siccitatem. - Et similiter potest assignari quia talis pulchritudo esset impedimentum finis. - ratio quare quaedam animalia sunt acutioris vi­ Sic igitur Deus unicuique rei naturali dedit opti­ sus ct subtilioris auditus quam homo \ propter mam dispositionem, non quidem simpliciter, sed impedimentum horum sensuum quod necessc est secundum ordinem ad proprium finem. Et hoc consequi m homine ex perfecta complexionis ae­ IÇtf· 5. Th. kn.Β·u.?- est quod Philosophus dicit, in 11 Physic. *: 1*7 qualitate. Et eadem etiam ratio est assignanda quia dignius est sic, non tamen simpliciter, sed ad I de hoc quod quaedam animalia sunt homine veu n iusai iusque substantiam. lociorn, cui excellentiae velocitatis repugnat ae­ Finis autem proximus humani corporis est anima qualitas humanae complexionis. tertium i) .inim.t/ία rtu/cm nialia bruta cd. a. bruta. - M.l bruta animalia .uduo, »e,t ani. terram, - tecurim B. - Pro ultro, auro F. SUMMAK TllKO!.. D. TllOMAl T. Π. teeunJum euur/nirutiam. - mvwUuw eaifif otium <î. netunJ»m talem convenientiam edd. 4 b. 8» fnam feomo. — Om. mdK'M tt ab γ) S» LUUXl, uxin , < ' ° 394 QUAESTIO XC1 . Ab secundum dicendum quod cornua et ungulae *, quae sunt quorundam animalium arma, et spissi­ tudo corii, ct multitudo pilorum aut plumarum, quae sunt tegumenta c animalium, attestantur abundantiae terrestris elementi ; quae repugnat aequalitati et teneritudini complexionis humanae. Et ideo haec r< homini non competebant. Sed loco horum habet rationem et manus, quibus potest parare sibi arma ct tegumenta et alia vitae ne­ cessaria, infinitis modis. Unde ct manus, in 111 de *, dicitur organum organorum» Et hoc etiam magis competebat rationali naturae, quae est infinitarum conceptionum, ut haberet faculta­ tem infinita instrumenta sibi parandi. An tertium dicendum quod habere staturam re­ ctam conveniens fuit homini propter quatuor. Primo quidem, quia sensus sunt dati homini non solum ad vitae necessaria procuranda, sicut aliis animalibus; sed etiam ad cognoscendum. Unde, cum cetera animalia non delectentur in sensibili­ bus nisi per ordinem ad cibos et venerea, solus homo delectatur in ipsa pulchritudine sensibilium secundum seipsam. Et ideo, quia sensus praeci­ pue vigent in facie, alia animalia habent faciem pronam ad terram, quasi ad cibum quaerendum ct providendum sibi de victu ♦: homo vero ha­ bet luctem erectam, ut per sensus, et praecipue per visum, qui est subtilior et plures dilicrcntias if ungufae. Ii. ζΐ tegumenta - intc^itmtnium ACD1.F , menta G. vj haa'. - Om. UD. U. rf trgu· ARTICULUS IV rerum ostendit, libere possit ex omni parte sensi­ bilia cognoscere, et caelestia ct terrena, ut cx omni­ bus intelligibilcm colligat veritatem. - Secundo, ut interiores vires liberius suas operationes ha­ beant, dum curebrum, in quo quodammodo per­ ficiuntur. non est depressum, sed super omnes partes corporis elevatum. - Tertio, quia oporteret quod, si homo haberet pronam staturam, uteretur manibus loco anteriorum pedum. Et sic utilitas manuum ad diversa opera perficienda cessaret. Quarto quia, si haberet pronam staturam, ct ute­ retur manibus loco anteriorum pedum, oporteret quod cibum caperet ore. Et ita haberet os oblon­ gum, et labia dura ct grossa, et linguam etiam duram, ne ub exterioribus laederetur, sicut patet in aliis animalibus. Et talis dispositio omnino impe­ diret locutionem, quae est proprium opus rationis. Et tamen homo staturam rectam habens, ma­ xime distat a plantis. Nam homo habet superius sui, idest · caput, versus superius mundi, et infe­ rius sui versus inferius mundi : et ideo est optime dispositus secundum dispositionem totius. Plantae vero habent superius sui versus inferius mundi (nam radices sum ori proportionales), inferius autem sui versus superius mundi. Animalia vero bruta medio modo: nam superius animalis est pars qua ‘ accipit alimentum, inferius autem est pars qua emittit superfluum. • Ile Ge*. txrr, urtu. a • Ùp. W. ? • o. ver». T e f' vietn. - Hiofw ACDEFGpH ct a. »1 Mes!. - uilûf! codkc* ct 4. x) ifit.J. - {aae codicc ct a ;· hk ct rnni. Commentaria Cardinalis» Caiotani clarus, nomine dispositionis intclligendo dispo­ sitiones qualitativas, ct quantitatives, ct mcmbralcs, ctc. In corpore duo simul Hunt: respondetur enim quaesito conclusione affirmativa; ct excluditur obiectio quaedam. CoqcIumo responsive est: Deus instituit corpu* huma­ num in optima dispositione secundum convenientiam ad animam rationalem ct cius opera. - Probatur sic. Quilibet artifex intendit dare effectui suo dispositionem optimam, non simpliciter, sed secundum convenientiam ad finem proprium illius ctfectus: ergo Deus dedit optimam dispo­ sitionem rebus naturalibus secundum convenientiam ud proprios fines : ergo corpori humano secundum convenien­ tiam ad talem formam ct illius opera, scilicet animum ratio­ nalem ct opera cius. Antecedens est per sc notum: ct declaratur in artifice serrae. - Prima consequentia probatur cx eo, quod Deus est artifex rerum naturalium. Et conhrniatur auctoritate Aristotelis. - Secunda vero, cx co quod corpus hunumum itixvs T est unum naturalium; ct illius linis proprius est anima ra­ tionalis cum suis operibus. Quod probatur: quia materia est propter formam, ct hoc quoad animam; ct instrumenta sunt propter actiones, et hoc quoad opera. 11. Obiectio autem est ista. Optimum dicitur quia vel est omni alio melius, vcl saltem nihil cpcra viri, ct alia uxoris in domo. Et in sequenti articulo Λ 4 Quod probatur, contra quosdam: quis vir potest ad quod­ expie· «c dicitur quod in humana «peae mas ct femina libet aliud melius per virum quum per feminam adi inori. coniunguntur non solum ud generationem, sed od dome.Antecedens vero probatur, ostendendo quod vir solui tricam viutm, in qua alia sunt muris, alia feminae opera. non sufficit ad generationis opus perficiendum : ct conse­ Constat autem quod unumquodque opus melius fit per quenter, cum sit gcncrativus, eget udiutorio. Ostendit autem cum cui est proprium, quum per alium. Igitur praeter ge­ boc. gradtiindo viventia penes agere ct pati ad gcncrotio- nerationem . nlin xunt quae per feminam melius parantur nem, secundum tres vcl quatuor gradus. Primus, habentium quum per virum; iuxia illud: l’bi non est mulier, inge­ · EecU- e. xixn. virtutem passivam tantum; quae scilicet cx endo Hunt tan­ miscit aeger ». III. Ad hoc est dicendum cum duplici distinctione. Prima, tum.- Secundus, habentium positam ct activam in eodem; ut plantae habentes acminu. Et ratio coniunctionis est, quia quod aliud est loqui dc uxore in comparatione ad mari­ hoc eu carum nobilissimum opus: providit enim notura ut tum; et aliud absolute dc femini et viro. Secunda est, quod in nobilissimo non deliciant. - Tertius, habentium activam aliud est loqui dc femina ct viro, ceteris paribus; et aliud et passivam divisam secundum sexum; ut in animalibus est loqui dc femina sic affecti, aut crudita, vel assucta, etc. perfectis. Et in his sunt duo: diversitas nexuum, ct com­ Sermo siquidem est litterae dc femini ct viro absolute: mixtio quandoque. Prunum est, quia habent excellentius Aristoteles ct articulus sequens loquuntur dc femina in opus: secundum est, ut assequantur generationem, habentes comparatione ad maritum. Et verum eat quod multa sunt pro tunc quod plantae semper. - Quartus ergo, vcl supre­ in domcsuca vita, quae non solum melius fiunt per uxo­ mus ordo tertii gradus, est ut generative, tumen sortita rem, sed simpliciter non decent maritum: quin poousnec excellentissimum omnium opus, scilicet intclligcrc, habeant scire debet talia, ut ibidem · dicitur. Sed cx hoc non se- ·ι s.n » 1 > I. maxime diversitatem sexuum, cum temporali commixtione. quitur quin ista melius fierent per unum aut plures alios KnmiSatb Et hacc quidem maxima diversitas insinuatur in hoc, quod viros : cx hoc enim quod melius per ipsam quum per maseorsum describitur factio mulieris a productione viri; cum ntuin ht, non sequitur, Ergo melius quam per virum. in ceteris animantibus simul factus uterque sexus comme­ Multa quoque sunt opera quae melius sperantur a mu­ moretur. Commixtio, in eo quod subditur: Et erunt duo liere quam α \iro, ratione nlfcctus, maioris consuetudinis, in carne una. instructionis, etc. Et propter hoc, ubi non est mulier, inEx his patet ratio antecedentis talis. Natura vivens genc- gemiscit aeger. Et secundum hoc mas ct femina m homi­ rativa sortita excellentissimam operationem, scilicet intclli­ nibus > unguntur ad opera vitae domesticae: quia maximum gcrc, exigit maximam sexus diversitatem, cum eorum quan­ vinculum amic.ibilis ct perpetuae coniunctionis reddet magis doque commixtione: natura humana est huiusmodi: ergo. idoneam feminam uxorem ad huiusmodi opera quam vi­ Solus ergo vir non sufficit; sed oportuit dari sibi adiuto- rum. cum quo non est ratio tanti vinculi. Stat ergo solidum .... . dictum hacrac. cx Augustino » acceptum. »·. ix. oj». v. rium ad generationis opus. T ARTICULUS SECUNDUS UTRUM MULIER DEBUERIT FIERI EX VIRO Ub.|V,cip.H. 11 Sent., dht. xvni, an. 1, irg. Sed Contra t, r, re«p. xd i. eiusdem speciei. Cum igitur vir fuerit factus cx mulier non debuit fieri ex viro. Sexus limo terrae, ex eodem debuit fieri femina, et non enim communis est homini ct aliis ani­ cx viro. malibus. Sed in aliis animalibus feminae 3. Praeterea, mulier facta est in adiutorium non sunt factae ex maribus. Ergo nec in homine vim ad generationem ·. Sed nimia propinquitas fieri debuit. reddit personam ad hoc ineptam unde personae •j. Praeterea, eorum quae sunt eiusdem spe­ propinquae a matrimonio excluduntur, ut patet ciei, eadem est materia. Sed mas ct femina sunt Levit, xviii *. Ergo mulier non debuit fieri ex viro. · SECUNDIM SIC PROCEDITUR. VldclUF qUOd α) viro ad generationem. - generationis coJucs cl o. ,1) ad Λ»ν ineptam. - ineptam gcacralioni It » .» 398 QUAESTIO XCII, ARTICULUS HI • Veru 5. Sed contra est quod dicitur Eccli. xvn *: Crea­ vitam, in qua sunt alia opera viri ct feminae, et vit cx ipsot scilicet viro, adiutorium sibi simile. in qua vir est caput mulieris. Unde convenienter t idest î mulierem. ex viro formata est femina, sicut cx suo principio. Respondeo dicendum quod conveniens fuit mu­ Quarto ; est ratio sacramentalis: figuratur enim lierem. in prima rerum institutione, cx viro for­ per hoc. quod Ecclesia a Christo sumit principium. mari, magis quam in aliis animalibus. Primo qui­ Unde Apostolus dicit, ad Ephes. vfc: Sacramentum · dem, ut in hoc quaedam dignitas primo homini hoc magnum est: ego autem dico in Christo ct in servaretur, ut, secundum Dei similitudinem, esset Ecclesia. 3 ipse * principium totius suae speciei, sicut Deus Et per hoc patet responsio ad primum. est principium totius universi. Unde ct Paulus Ad secundum dicendum quod materia est ex qua vm. io. dicit, Act. xvne, quod Deus fecit ex uno omne aliquid fit. Natura autem creata habet determi­ genus hominum. natum principium ; et \ cum sit determinata ad Secundo, ut vir magis diligeret mulierem, et unum, etiam habet determinatum processum: ei inseparabilius inhaereret, dum cognosceret eam unde ex determinata materia producit aliquid in vm.15.n- ex sc esse productam. Unde diciiur Gen. it De determinata specie. Sed virtus divina , cum sit viro sumpta est: quamobrem relinquet homo pa­ infinita, potest idem secundum speciem cx qua­ trem et matrem, et adhaerebit uxori suae. Et hoc cumque materia facere; sicut virum ex limo ter­ maxime necessarium fuit in specie humana, in rae ct mulierem cx viro. qua ’ mas et femina commanent per lotam vitam: Ai» tertium dicendi m quod ex naturali genera­ quod non contingit in aliis animalibus. tione contrahitur quaedam propinquitas quae ma­ Tertio quia, ut Philosophus dicit in VU I Ethic. trimonium impedit. Sed mulier non est producta mas ct femina confringuntur in hominibus non a viro per naturalem generationem, sed sola vir­ solum propter necessitatem generationis, ut in tute divina: unde E va non diciiur filia Aduc. Et aliis animalibus; sed etiam propter domesticam propter hoc, ratio non sequitur. p adiutorium tibi tirnih·. idcat. - adiUtQrium timilc tibi Mlicct EGuà, adiutorium tibi KtUcrf P. 3) ifir, - ct ipic Pb. - PoaC ‘icut ctxi.cc» et .1 sd4unt cUteet. 0 in qua. - moralitcr amiuncti edJil D. t ·· · Qu,ut<». — Qutrta C%U(»D:j ct 4. Quarta vem P. ct - Om. cojvcct : pro etiam habet, ct inde of quod habet Ah, habet QFa, «·/ habet GpD, ct inde habet »D. 0 terrae. - (»m. ACEFGa. ζ/ tJ Commentant Cardinalis Caietani rrvum clarus. - In corpore una conclusio responsiva secundo, cx parte amabilitatis mulieris; tertio, cx parte finis quaesito affirmative: Mulier convenienter cx viro for­ secundarii, scilicet domesticae vitae; quarto, ex parte sa­ mata est. magis quam femina cuiusque animalis ex eo. cramenti. - Omnia patent. Probatur quadruplicitcr: primo, cx parte dignitatis viri; T ARTICULUS TERTIUS UTRUM MULIER DEBUERIT FORMARI DE COSTA VIRI II Seul.. Jbu xvw. qu. 1. sn. 1 ; 1 Cur., cap, vn, Jcct. 1. VidctUP quod catum. Ergo costa non debuit separari a viro, ^mulier non debuerit formari dc costa ut cx ea mulier formaretur. viri. Costa enim viri fuit multo minor Sed contra est quod dicitur Gen. n *: Aedi- • Vctx U. 'quam corpus mulieris. Sed ex minori Jicavit Dominus Deus costam quam tulerat de non potest fieri maius, nisi vel per additionem Adam,: in mulierem. quod si fuisset, magis ex illo addito mulier Rforespondeo dicendum quod conveniens fuit mu­ mata diceretur quam de costa : - vel etiam Λ per lierem formari dc costa viri. Primo quidem, ad rarefactionem. quia, ut dicit Augustinus, super Gen. significandum quod inter virum et mulierem de­ ead liti. *, non est possibile ut aliquod corpus cre­ bet esse socialis coniunctio. Neque enim mulier scat. nisi rarescat. Non autem invenitur corpus debet dominari in virum*: et ideo id». <-·?.«. . non . est . for- ·»«♦. Umulieris rarius quam viri, ad minus in ea pro­ mata de capite. Neque debet a viro despici, tan­ portione quam habet costa ad corpus E vae. Ergo quam serviliter subiccta ; et ideo non est formata Eva non fuit formata dc costa Adac. de pcdibus.-Secundo, propter Sacramentum: quia 2. Praeterea, in operibus primo creatis non dc latere Christi dormientis in cruce tinxerunt fuit aliquid superfluum. Costa ergo Adac fuit dc sacramenta, idest sanguis et aqua, quibus est Ec­ perfectione corporis cius. Ergo, ea subtracta, re­ clesia instituta. Ad primum ergo dicendum quod quidam * dicunt ·; mansit imperfectum. Quod videtur inconveniens, 3. Praeterea, costa non potest separari ab ho­ per multiplicationem materiae absque alterius admine sine dolore. Sed dolor non fuit ante pec­ ditione, formatum fuisse corpus mulieris; ad moiD TERTIUM SIC PROCEDIT! R. S « • i.ib. x.c. diam. - cjt P, omittunt cAL «Ikwle. QUAESTIO XCI1, ARTICULUS IV dum quo Dominus quinque panes multiplicavit - Sed hoc est omnino impossibile. Multiplicatio cnim praedicta aut accidit secundum transmuta­ tionem substantiae ipsius materiae; aut secundum transmutationem dimensionum eius. Non autem secundum transmutationem substantiae ipsius ma­ teriae: tum quia materia in se considerata , est omnino intransmutabilis, utpotc existens in po­ tentia, et habens solum rationem subiecti; tum etiam quia multitudo ct magnitudo sunt praeter essentiam ipsius materine. Et ideo nullo modo potest multiplicatio materiae intclligi, eadem ma­ teria manente absque additione, nisi per hoc quod maiores dimensiones accipiat. Hoc autem est rare­ fieri, scilicet materiam eandem accipere maiores u.«.e. dimensiones, ut Philosophus dicit in IV Physic. Dicere ergo materiam multiplicari absque rarctactione, est ponere contradictoria simul, scilicet definitionem absque delinito. jtittJ probability ert. - rd per quod pror.ibiliUJ ut Q yd etiam quod probability at D, rd per probability nt pF quod probabtliui at »v/ ?) f//, 3oo •· Unde, cum non appareat rarefaetio in talibus multiplicationibus, necesse est ponere additionem materiae, vel per creationem ; vel, quod probabi­ lius est per conversionem. Unde Augustinus dicit, > nuper Ioan. *, quod hoc modo Christus ex quinque Tr-ctxxiv. panibus satiavit quinque millia hominum, quomodo ex paucis grants producit multitudinem segetum ; quod fit per conversionem alimenti. - Dicitur ta­ men vel ex quinque panibus turbas pavisse, vel ex costa mulierem formasse, quia additio facta est ad materiam praeexistentem costae vel panum * . 0 Ai» secundum dicendum quod costa illa fuit de perfectione Adac, non prout erat individuum quoddam . sed prout erat principium speciei1: 1 sicut semen est de perfectione generantis, quod operatione naturali cum delectatione resolvitur. I ndc multo magis virtute divina corpus mulieris potuit de costa viri formari absque dolore. Et per hoc patet solutio ad tertium. , anum. - I .0 fan lit de perfectiene. rffirryrf ια ft won In Adam *Jit pF. •i ·. x-ei. - Ε’λ/î r*·* iit df perfretio^e Era·, ravrfd ί tt vun in Adan %Mh F. γ» Commontarin Cardinalia Caietani ini.t.% thru». - In corporc una conclusio rexponriva potentia nd qunntamcumquc dimensionem: sed est certus quaesito affirmative; Convenient fuit mulierem formari limes, ultra quem nec in potentia extenditur. Et propterea communiter ct bene dicitur quod, licet in essentia materiae dc cosu viri. - Probutur dupliciter. Primo, cx pane coniunedonis socialis non dominatis ne cx quacumque pane. Se­ non detur maius aut minus, multitudo sci paucitas; datur cundo. cx pnne sacramenti. - Omnia clara sunt. tamen in c;i plus ct minus, ita quod plus materiae est sub II. In responsione td primum, adverte quod, quia ma­ pedali terrae, quam sub pedali ignis. Et hoc patet cx ratio­ teria praevenit actus omnium praedicamentorum, ut dicitur nibus rari et densi: quoniam hoc habet multum materiae η&δίνία’ VII Metaphy*. ·, ncc est quid ncc quale nec quantum, sub p uvis, illud parum sub magnis dimensionibus. - Et pro­ a «-4* ’ " sed omnia in potentia; idcirco praeter essentiam materiae pterea materia existens sub costa, non erat in potentia ad est ct magnitudo ct multitudo, quae ad praedicamentum quantomeumque quantitatem. Et rursus, licet fuerit in po­ Quantitatis pertinent: praeter essentiam nutem eius sunt tentia ad quantitatem maiorem muliere, non tnmcn servata hacc in actu, non in potentia. Verum non est putandum densitate debita ad corpus muliebre: ct ideo oportuit plus materiam existentem sub quocumque dimensione, esse in materiae haberi a corpore longe maiori, et non longe rariore. T ARTICULUS QUARTUS UTRUM MULIER FUERIT IMMEDIATE FORM ATA A DEO D QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod • Qp. iv. Τι*.ο»Ρ·π· ». rt· mulier non fuerit immediate formata a Deo. Nullum enim individuum cx si­ mili secundum speciem productum, fit immediate a Deo. Sed mulier facta est de viro, qui est eiusdem speciei cum ipsa. Ergo non esi facta immediate a Deo. 2. Praeterea, Augustinus dicit, III de Trin. · quod corporalia dispensantur a Deo per angelos. Sed corpus mulieris ex materia corporali est for­ matum. Ergo est factum per ministerium ange­ lorum, et non immediate a Deo. 3. Praeterea, ea quae praeexiiterunt in crea­ turis secundum rationes causales, producuntur virtute alicuius creaturae, cl non immediate a Deo. Sed secundum causales rationes corpus mu­ lieris in primis operibus productum fuit, ut Au­ gustinus dicit IX super Gen. ad liti. * Ergp non fuit producta mulier immediate a Deo. ») yd aed^iare. - Om. !·. Sed contra est quod Augustinus dicit, in eo­ dem libro ♦: Formare vel aedificare ’ castam ut mulier esset, non potuit nisi Deus, a quo universa natura subsistit. Respondeo dicendum quod, sicut supra ♦ dictum ’ Λη· ’ 44 ** est, uniuscuiusque speciei generatio naturalis est ex determinata materia. Materia autem ex qua natu­ raliter generatur homo, est semen humanum viri vel feminae. I nde ex alia quacumque materia in­ dividuum humanae speciei generari non potest na­ turaliter. Solus autem Deus, qui est naturae insti­ tutor, potest praeter naturae ordinem res in esse producere. Et ideo solus Deus potuit vel \ irum dc limo terrae, vel mulierem de costa viri formare. Ad primum ergo dicendum quod ratio illa *· pro? cedit, quando individuum generatur ex simili se­ cundum speciem, generatione naturali. Ad secundum dicendum quod, sicut Augustinus dicit IX super Gen. ad lift. an ministerium an- ' ?» d/.t. — Om. ' .·> • c

i ) 1 Iό QUAESTIO NONAGESIMATERTIA DE FIXE SIVE TERMINO PRODUCTIONIS HOMINIS IN NOVEM ARTICULOS considerandum est de fine sive ter­ mino productionis hominis, prout dicitur fa­ ctus ad imaginem « et similitudinem Dei *. Et circa hoc quaeruntur novem. Primo: utrum in homine sit imago Dei. Secundo: utrum imago Dei sil in irrationalibus creaturis. Tertio : utrum imago Dei sit magis in angelo quam in homine. Quarto: utrum imago Dei sit in omni ho­ mine. einde D DIVISA Quinto: utrum in homine sit imago Dei per comparationem ad essentiam, vcl ad Per­ sonas divinas omnes, aut unam earum. Sexto: utrum imago Dei inveniatur in homine solum secundum mentem. Septimo: utrum imago Dei sit in homine se­ cundum potentias, aut secundum habitus, aut actus. Octavo: utrum per comparationem ad omnia obiecta. Nono: dc differentia imaginis et similitudinis. ARTICULUS PRIMUS UTRUM IMAGO DEI SIT IN HOMINE Sopfa. »|u. rxtr, «rt. x, nd 3; qu. xx.v, «π. ;; IV Cûnl. Grnf., cap. xxh, Il I Cbr., cnp. n, lea. n. d primum sic sic PROCEDITUR. proci ditur. Videtur Videtur quod quod J Virx i*. • Vcn. » ^J^jmago Dei non sit in homine. Dicitur enim Isaiae xl *: Cui similem fecistis Deum; aut quam imaginem ponetis ei? 2. Praeterea, esse Dei imaginem est proprium Primogeniti, dc quo dicit Apostolus, ad Colos, t *: Qui* est imago Dei invisibilis, primogenitus omnis creaturae. Non ergo in homine invenitur Dei imago. • Scpcr I canon. Synnii Ascyr. • ttU. ’ V Pracpaiitiû cnim - Spjtiutn vacuum G: ad cun. ACDE. »3 cl. - Om. BD. 0) ΪΜαχο. - idea iina^o A, idea prima imagti D. t) iibi. - Omittunt ACE. - Pro ucut in aliéna. idesr in iilicsa COdiCCS. Si ί ° QUAESTIO XCIII, ARTICULUS II sicut imago regis in nummo argenteo; ut patet lum numero aut specie aut genere, sed etiam se­ cundum analogiam vel proportionem quandam: T^i"frXxcvf Pcr Augustinum in libro de Decem Chordis *. c-p.wn Ad 1ERT1| M dicendum quod, cum unum sit ens ct sic est unitas vel convenientia creaturae ad indivisum, eo modo dicitur species indifferens, Deum. Quod autem dicit rei ad rem coaequan­ quo una. Unum autem dicitur aliquid non so­ dam, pertinet ad rationem perfectae imaginis. 4Π2 Commentaria Cardinalis CaietanJ Dei, quoad naturam, non artem. - In corpore ad rationem imaginis; ergo sophisma Consequentis com­ »«q-, duo: primo, incipit · ostendere quid requiratur ad ra­ missum esc hic in hac ratione, α superiori ad inferius affir­ b. tionem imnginh, tam perfectae quam imperfectae; secunmative ­ inferendo: Est similitudo deducta non secundum do, respondet quaerito affirmative. aequalitatem, Ergo imago. Antecedens enim cst superius Quoad primum, tres conditiones imaginis venatur. Pri­ ad imaginem, ut patet. Ergo, etc. mo, quod sit similitudo: cx auctoritate Augustini. - Secun­ IV. \d hnec dicitur quod, cum haec quaestio sit non do, quod sit deducta cx illo. Probatur cx quid nominis, tam dc re quum de Auctore; nec cadere potest in sapientis quia imago dicitur tx co quod imitatur alterum, ct ab op­ cuiusqutttn mentem, ut in consequentibus immediate se posito, quia ovum non dicitur imago ovi, etc. - l enio, quod eiusdem quaestionis articuli», oblitus sui fuerit tantus Au­ sit aut non sit cum aequalitate, ct penes hoc differt per­ ctor: distinguendum cst quod imago potest sumi dupli­ fecta ab imperfecta imagine: cx auctoritate Augustini; ct citer, uno modo proprie, alio modo communirer; et quod in hoc articulo usus est imaginis vocabulo communiter, ratione, quia perfectae imagini nihil decat imaginati. II. Quoad secundum, conclusio cst: In homine est imago in secundo vero proprie. Et ideo nullum sophisma com­ Dei imperfecta. - Probatur dupliciter. Primo, cx assignatis missum est. Et quod hnec sit mens litterae, colligitur cx conditionibus imaginis, sic. In homine cst aliqua Dei simi­ calce corporis sequentis articuli, ubi dicit : solae crea­ litudo, deducta ab eo, non secundum aequalitatem : ergo turae intellectuales, proprie loquendo, sunt ad imaginem in co est imago Dei imperfecta. - Antecedens, quoad pri­ Dei, in.sinu.ms distinctionem praelatam dc communiter ct mam partem, est per sc notum. Quoad secundam, proba­ proprie. tur: quia homo est exemplatus it divina natura. Quoad Kalio autem quare diminute in hoc articulo imaginem tertiam, probatur: quia in infinitum Deus excedit homi­ acceperit, fuit, ut rcor. triplex. Prima, quia non incurritur nem. - Consequentia tenet cx conditionibus imaginis. inconveniens m conclusione imaginis in homine, eo quod, Secundo, probatur conclusio cx auctoritate Scripturae secundum rem, solvatur in eo ctiain reliqua conditio perfi­ dicentis hominem ad imaginem Dei : quin ly ad exprimit ciens imaginis rationem. - Secunda est, ut λ communiori­ imperfectionem. - Probatur. Quia importat accessum. Ergo bus etiam conditionibus ad speciales procederet disciplina, distantiam: ncccssus enim non nisi distantis cst. non diversarum quaestionum, sed eiusdem quaestionis, se­ III. Circa hanc pnrtcm occurrit dubium in probatione cundum diversos articulos : non enim tam exacta in primo consequentiae. Si enim valet, sequitur. Ergo in bove, immo, articulo requiritur doctrina, sed sut est si successive per Ergo in lapide est imago Dei. Patet sequela : quia omnes alios articulos natura quaesiti discutitur perfecte. - Tertia, illae conditiones salvantur in omni creatura respectu Dei, quin ambiguitas imaginis proprie dictae habebat specialem ut patet discurrendo per singulas. - Et si dicatur, ut in ar­ difficultatem, ut in argumentis articuli sequentis patet; ct ticulo sequenti dicitur, quod istae conditiones non sufficiunt ideo reservata cst speciali articulo. ituli • Ct. κπ Comment. T ·»: ARTICULUS SECUNDUS UTRUM IMAGO DEI INVENIATUR IN IRRATIONALIBUS CREATURIS Supra, qu. ιχν, an, I Sent., dttu nr. qu. rn; II. dta. xvi, *rt. 2; ΙΠ, rfîtt. r, qu. ti, nrt. 3, qu* 2: IV Coni, Gent^ ctr. xxn; Dr Writ.. qu. 1, art. 1. ad 5; Ik D>t., qu. ix, nrt. 9. Videtur quod imago Dei inveniatur in irrationalibus creaturis. Dicit enim Dionysius, in libro de Dip. Nom. ♦: Habent causata can­ ito. IV. . sarum suarum contingentes imagines, bed Deus est causa non solum rationalium creaturarum, sed etiam irrationalium. Ergo imago Dei invenitur in irrationalibus creaturis. 2. Praeterea, quanto cst expressior similitudo in aliquo, tanto magis accedit ad rationem imas. Th. m ginis. Sed Dionysius dicit, iv cap. de Diu. Nom. ♦, quod radius solaris maxime habet similitudinem divinae bonitatis. Ergo est ad imaginum Dei. 3. Praeterea, quanto aliquid cst magis perfe­ ctum in bonitate, tanto magis est Deo simile. Sed totum universum cst perfectius in bonitate quam homo: quia etsi bona sint singula, tamen simul • v«r». j». - cr. omnia dicuntur paldc bona. Gen. i*. Ergo totum Aug EndrirM.. . op.i. universum cst ad imaginem Dei, et non solum homo. D SECUNDUM SIC PROCEDITUR. S s) f.at. - lit BD 4. Praeterea, Boetius, in libro de Consol. *, ·ιλ.πι·ττ. dicit de Deo: Mundum mente gerens, similique in imagine formans. Ergo totus mundus est ad ima­ ginem Dei. ct non solum rationalis creatura. . _ , _ Sed contra est quod dicit Augustinus, VI super Gen. ad litt. * : Hoc excellit in homine, quia Deus · ad imaginem suam hominem fecit, propter hoc quod dedit ei mentem intellectualem, qua praestat pecoribus. Ea ergo quae non habent intellectum, non sunt ad imaginem Dei. Respondeo dicendum quod non quaelibet simi­ litudo, etiam si sit expressa ex altero, sufficit ad rationem imaginis. Si enim similitudo sil secun­ dum genus tantum, vel secundum aliquod acci­ dens commune, non propter hoc dicetur aliquid esse ad imaginum alterius: non enim posset dici quod vermis qui oritur ex homine, sil imago ho­ minis propter similitudinem generis; neque ite­ rum potest dici quod, si aliquid fiat 3 album ad · similitudinem alterius, quod propter hoc sil ad crlcMû. Syn • Qu. M, • CL an. pr OrWBWfll. 1 1 scοιη : : ad 'an». >rnTirum iui on tù ic uli»d r, 1X !►I 1 £***· • Qu u. QUAESTIO XCIll, eius imaginem, quia album est accidens commune pluribus speciebus. Requiritur autem ad rationem imaginis quod sit similitudo secundum speciem, sicut imago regis est in lilio suo: vel ad minus secundum aliquod accidens proprium speciei, et praecipue secundum figuram, sicut hominis imago dicitur esse in cupro. Unde signanter Hilarius diC*1 * quod imago est species indifferens. Manifestum est autem quod similitudo speciei attenditur secundum ultimam differentiam. Assimilantur autem aliqua Deo, primo quidem. et maxime communiter, inquantum sunt; secundo vero, inquantum vivunt; tertio vero, inquantum sapiunt vel intclligunl. Quae, ut Augustinus dicit in libro Octoginta trium Quaest, v, ita sunt Deo simi­ litudine proxima, ut in creaturis nihil sit propin­ quius. Sic ergo patet quod solae intellectuales crea­ turae, proprie loquendo, sunt ad imaginem Dei. An primum ergo dicendum quod omne imper­ fectum est quaedam participatio perfecti. Et ideo etiam ea quae deficiunt a ratione imaginis, in­ quantum tamen aliqualcm Dei similitudinem ha­ bent, participant aliquid de ratione imaginis. Et ideo Dionysius dicit quod causata habent causa­ rum contingentes imagines. idest quantum con­ tingit ea habere, ct non simpliciter. r) collecti»z. - comrelive D. ARTICULUS 111 40 3 An secundum dicendum quod Dionysius assimi­ lât radium solarem divinae bonitati quantum ad causiililutem ; non secundum dignitatem naturae, quae requiritur ad rationem imaginis. Ad tertium dicendum quod universum est pcrtectius in bonitate quam intellectualis creatura, extensive et ditlusive. Sed intensive et collective ? similitudo divinae perfectionis magis invenitur in intellectuali creatura, quae est capax summi boni.Vel dicendum quod pars non dividitur contra totum, sed contra alium partem. Unde cum di­ citur quod sola natura intellectualis est ad ima­ ginem Dei, non excluditur quin universum, se­ cundum aliquam sui partem, ait ud imaginem Dei ; sed excluduntur aliae partes universi. Ad quartum dicendum quod imago accipitur a Boetio secundum rationem similitudinis qua * urtl liciatum imitatur speciem artis quae est in mente arti ficis: sic autem quaelibet creatura est imago rationis exemplaris quam habet in mente divina. Sic autem non loquimur nunc de imagine: sed secundum quod attenditur secundum similitudi­ nem in natura; prout scilicet primo enti assimilantur omnia, inquantum sunt entia; et primae vitae, inquantum sunt viventia; ct summae sa­ pientiae, inquantum sunt intelligentia. 7) fnd. - rd qua D, FG. Commentaria Cardinalis Caietani irvi.vi imago Det, proprie dictu. - In corpore duo: II. Quoad secundum, conclusio responsita hacc est. .... ... , n primo, complet rationem imagini* proprie ♦; Solaedictae intellectuales creaturae, proprie loquendo, sunt ad secundo, respondet quaesito. imaginum Dei. - Probatur. Solae creaturae intellectuales asQuoad primum, dicit duo, alterum negativum, alterum similontur Deo, ut intclligit ct sapit : ergo soUc creaturae affirmatisum. Negativum est: Non quaelibet similitudo de­ intellectuales assimilantur Deo secundum quasi ultimam ducta ab alio, sufficit ad rationem imaginis. - Probatur: differentiam : ergo solae assimilantur secundum speciem. qui,i ncc similitudo secundum genus, ut patet de verme re­ Ergo solae sunt ad imaginem. spectu hominis; ncc secundum accidens commune, ut patet Antecedens patet. - Et prima consequentia declaratur, dc albo, non respectu albi formalitcr, sed respectu subic- graduondo res. secundum similitudinem ad Deum, in 1res cti quod per accidens denominatur album. - Affirmativum gradus. Et probatur auctoritate Augustini dicentis nullum est, quod requiritur aut similitudo secundum speciem, ut gradum esse proximiorem Deo quam sic intellectivus tenet patet in filio respectu patris; aut secundum proprium spe­ ergo locum ultimae differendae. - Ceterae consequentiae ciei, ct praecipue figuram, ut patet m denario. Et probatur sunt evidentes. auctoritate Hilarii. T bb. ΙΠ. e/fr. ARTICULUS TERTIUS C*p. «. UTRUM ANGELUS SIT MAGIS AD IMAGINEM DEI QUAM HOMO 1 Sent., diM. m, qa. ni, ud 4; II, ni, en. 3; UI. diu. n. qa. 1, κπ. i. qa’ 3; M sic proceditur. Videtur quod angelus non sit magis ad imaginem Dei quam homo. Dicit enim Augustinus, in sermone de Imagine*. quod Deus nulli «I. De Veftb t . . · · «γ’.'π xxvu ‘ û‘11 creaturae dedit quod sit ad imaginem suam a, nisi homini. Non ergo verum est quod angelus ? magis dicatur 3 ad imaginem Dei quam homo. 2. Praeterea, secundum Augustinum, in libro Qu. u. Octoginta trium Quaesi. Homo ita est ad imat ginem Dei \ ut, nulla interposita creatura, for­ d tertium S «; ruam. - Om. codice*. pj dicjJur. ~ eae dicatur ABCEFG. Λϊμ. VIII. metur a Deo. Et ideo nihil est illi coniunctius Sed imago Dei dicitur aliqua creatura, inquan­ tum Deo coniungitur. Ergo angelus non est magis ad imaginem Dei quam homo. 3. Praeterea, creatura dicitur ad imaginem Dei, inquantum esi intellectualis naturae. Sed in­ tellectualis natura non intenditur nec remittitur: non enim est de genere accidentis, cum sit in genere substantiae. Ergo angelus non est magis ad imaginem Dei quam homo. T» M. - Om. AIICDI a^I ct λ t. 3 confuttchu). corn^iceiiut nefut ccntluncliio A, ctmi-ouVitrnu C1‘. 1 V 404 QUAESTIO XCIII1, ARTICULUS IV Sed contra est quod dicit Gregorius, in qua- angelus sil magis ad imaginem Dei quam homo, xx,v Homiliu *, quod angelus dicitur signaculum simpliciter concedendum est angelum magis esse similitudinis. quia in eo similitudo divinae ima­ ad imaginem Dei ; hominem ' autem secundum ζ ginis magis insinuatur expressa. quid. Respondeo dicendum quod dc imagine Dei lo­ Ad primum ergo dicendum quod Augustinus ex­ qui dupliciter possumus. Uno modo, quantum ad cludit a Dei imagine alias inferiores creaturas in­ id in quo primo consideratur ratio imaginis, quod tellectu carentes, non autem angelos. est intellectualis natura. Et sic imago Dei est Ad secundum dicendum quod, sicut ignis dicitur magis in angelis quam sit in hominibus: quin esse subtilissimum corporum secundum suam spe­ intellectualis natura perfectior est in cis, ut ex ciem , cum tamen unus ignis sit alio subtilior; •Qiutnu.art. supra * dictis patet. - Secundo potest considerari ita dicitur quod nihil est coniunctius Deo quam Jrt.i:qex“,M’ r>ci in homine, quantum ad id in quo mens humana, secundum genus intellectualis na­ < secundario consideratur: prout scilicet ‘ in ho­ turae; quia, sicut ipse supra * praemiseraj, quae -uccxatri. mine invenitur quaedam Dei imitatio, inquantum sapiunt, ita sunt illi similitudine proxima, ut in scilicet homo est de homine, sicut Deus de Deo ; creaturis nihil sit propinquius. Unde per hoc non et inquantum anima hominis est tota in toto cor­ excluditur quin angelus sit magis ad Dei ima­ porc eius, et iterum tota in qualibet parte ipsius, ginem. sicut Deus sc habet ad mundum. Et secundum Ad tertium dicendum quod, cum dicitur quod haec et similia, magis invenitur Dei imago in ho­ substantia non recipit magis et minus *, non inmine quam in angelo. - Sed quantum ad hoc tclligitur quod una species substantiae non sit pernon attenditur per sc ratio divinae imaginis in tectior quam alia : sed quod unum ct idem indi­ homine, nisi praesupposita prima imitatione, quae viduum non participet suam speciem quandoque est secundum intellectualem naturam: alioquin magis, quandoque minus. Ncc etiam a diversis etiam animalia bruta essent ud imaginem Dei. individuis participatur species substantiae secun­ Et ideo, cum quantum ad intellectualem naturam dum magis cl minus. i) scilicet. - Om. ABCDE. C) • Ver». 7· a • Vcn. >7· hominem - homo endccA. Commentaria Cardinali» Caiotani mxus clams. - In corporc una conclusio bimembri*: Angelus est simpliciter magis ad imaginem Dei. ho­ mo autem est magis secundum quid. - Probatur quoad utramque panem simul. Angelus est similior Deo secun­ dum intellectualem naturam ; ergo secundum id in quo primo consideratur ratio imaginis. Homo vero est simi­ lior Deo secundum quaedam, scilicet communicationem naturae, praesentiam unimne in toto ct partibus: ergo se­ cundum ca in quibus secundario attenditur ratio imogi- T nis : ergo non per sc: ergo non simpliciter, sed secundum quid. Antecedens, tam pro angelo qunm pro homine, est evi­ dens. - Primae vero consequentiae declarantur, distinguendo quod dc imagine dupliciter : quoad principale, ct secunda­ rium. - Secunda vero de homine probatur. Quia alioquin bruta essent ad imaginem Dei, cum in cis salventur haec si­ milia: non ergo haec pertinent ad imaginem, nisi quia in na­ tura intellectuali. - Ultimae consequentiae patent cx termiois. ARTICULUS QUARTUS UTRUM IMAGO DEI INVENIATUR IN QUOLIBET HOMINE I Sent., ditu tu, capo*. part, n Iit!.; De Pot.. qu. a, trt. 9. *pD quarti m sic proceditur. Videtur quod non inveniatur in quolibet e $ homine. Dicit enim Apostolus, I ad Cor. • Vcn. 7 tV alg.t xt *, quod vir est imago Dei. mulier au­ ■rJt/icr aulcm f&rii viri et/). tem est imago viri. Cum ergo mulier sit indivi­ duum humanae speciei, non cuilibet individuo convenit esse imaginem Dei. • Vtn. 35. 2. Praeterea, Apostolus dicit, Hom. viu ♦, quod illos quos Deus praescivit conformes Jieri imagini Filii sui, hos praedestinavit. Sed non omnes ho­ mines praedestinati sunt. Ergo non omnes homimines habent conformitatem imaginis. 3. Praeterea, similitudo est de ratione imagi­ • Art. e nis, ut supra * dictum est. Sed per peccatum fit homo Deo dissimilis. Ergo amittit Dei imaginem. a> eecundum. - O»n. ACDEOpB ct dum o. - Om. eoJkea ct »1 è. • Fwlpcflbo*. • Cap. u • Nmd. 8. • C»?. ΙΛ. UXIYW. • ZJcFtfetX ΙΛ. II. w Hi. Or*t- 1 • Dc He*v Ofûkw, c. t Ο, sc Ώ Ç [· l- v«ti. ;· Γ OHUHtrla. 4 1 a * · Lac. at. ia ut. t v«r».i7. QUAESTIO XCIII, ARTICULUS V 40 5 bitu Deum cognoscit ct amat, sed tamen imper­ illum, scilicet hominem, subdidit: masculum et fecte: et haec est imago per conformitatem gra­ feminam creavit eos: ct dixit pluraliter eos, ut tiae. Tertio modo, secundum quod homo Deum Augustinus dicit * ne intclligatur in uno individuo actu cognoscit et amat perfecte: et sic attendi­ uterque sexus fuisse coniunclus. - Sed quantum tur imago secundum similitudinem gloriae. Unde ad aliquid secundarium imago Dei invenitur in super illud Psalmi iv *, Signatum est super nos viro, secundum quod non invenitur in muliere: lumen nullus tui, Domine, Glossa ♦ distinguit tri- nam vir est principium mulieris ct finis, sicut plicem imaginem: scilicet creationis, recreationis* Deus est principium et finis totius creaturae. Unde ct similitudinis, - Prima ergo imago invenitur in cum Apostolus dixisset quod vir imago et gloria omnibus hominibus; secunda in iustis tantum; est Dei, mulier autem est gloria viri; ostendit tertia vero solum in beatis. quare hoc dixerit, subdens·: Non enim vir est ex ·ν«τ».ι, Ad primum ergo dicendum quod tam in viro muliere, sed mulier ex viro; ct vir non est crea­ quam in muliere invenitur Dei imago quantam tus propter mulierem, sed mulier propter virum. ad id in quo principaliter ratio imaginis consistit, Ad secundum et tertium dicendum quod illae scilicet quantum ad intellectualem naturam. Unde rationes procedunt de imagine quae est secun­ Gen. i *, cum dixisset, ad imaginem Dei creavit dum conformitatem gratiae et gloriae. Î) • Arl»u»L, Cjîcjror., cap. w, n. 10. rccrcaticmh. - ct recreationi» I‘u4. Commentaria Cardinalis Caiotani nxti» clarus· - In corpore unn conclusio trimembris : Imago creationis est in omnibus hominibus, recreatio­ nis in iustis tantum, similitudinis vere» solum in beatis· Probatur simul distinctio, grnJuaiio, ct applicatio harum imaginum ud assignata subicctn, dupliciter ratione, ct au­ ctoritate. Ratio «i. Homo est ad imaginem secundum intel­ lectualem naturam: ergo est magis ct maxime ad imaginem, secundum quod magis aut maxime intcllccuialitcr Deum imitatur: ergo secundum quod magis intclligit ei amat Deum. Ergo tripliciter : scilicet cx natura, gratia, ct gloria. Et sic prima omnibus, secunda iustis, tertia beatis convenit. Antecedens patet, cum prima consequentia. - Secunda vero probatur: quiu hoc est summum ct primum intelle­ ctualitatis in Deo, quod scilicet intclligit ct amat sc ; ct hoc est supremum ad quod potest omnis intellectualis natura pertingere, quod intcllignt ct quiescat in primo intclligibili. T Et patet utrumque XII Mctaphys, ♦ - Tertia vero consc- ’SThi«t-nn, quentia, distinguendo lumen triplex etc.. patcL Et omnia u?. m, a. «1 clurini. “'· “·*·’·* Sed nota quod in primo membro nomine aptitudinis naturalis non intclligo apritudinem ut distinguitur contra habitum aut aerum: quoniam ad hoc primum membrum spectat non solum posse intclligcrc ct amare Deum; sed etiam intclligcrc ct amare urn actualiter quam habitualiter, loquendo dc cognitione ct amore in puris naturalibus. Sed intclligo nptitudineni naturalem, ut distinguitur contra supernaturnlcm tantum. Fecit autem specialem mentionem in primo membro dc aptitudinc, ct in secundo de actu ct habitu, ad insinuandum quod notitia ct atiectio cx natura extendit sc usque ad aptitudinem. gratiae vero usque ad habitum tantum, ct consequenter gloriae ad actum tantum. Auctoritas vero est Glossa super Psalmum. Et clara est. ARTICULUS QUINTUS UTRUM IN HOMINE SIT IMAGO DEI QUANTUM AD TRINITATEM PERSONARUM An. leq,; Dc Verti., qu. x. art. 3. VidctUT quod nitudo divinitas est. Haec autem omnia non per­ in homine non sit imago Dci quantum tinent ad distinctionem Personarum, sed magis ad Trinitatem divinarum Personarum. ad essentiae unitatem. Ergo in homme est imago Dicit enim Augustinus·, in libro de Fide Dei. non secundum Trinitatem Personarum, sed ad Petrum ·: Una est sanctae Trinitatis essentia ­ essentiae unitatem. secundum liter divinitas, et imago ad quam factus est homo. 3. Praeterea, imago ducit in cognitionem eius Et Hilarius, in V de 'Irin. ♦, dicit quod homo fit cuius est imago. Si igitur in homine est imago ad 1 communem Trinitatis imaginem. Est ergo in Dei secundum Trinitatem Personarum \ cum * homine imago Dei quantum ad essentiam, ct non homo per naturalem rationem seipsum cogno­ quantum ad Trinitatem Personarum. scere possit, sequeretur quod per naturalem co­ 2. Praeterea, in libro de Fccles. Dogmat.* dici­ gnitionem posset homo cognoscere Trinitatem di­ tur quod imago Dei attenditur in homine secun­ vinarum Personarum. Quod est falsum, ut supra· dum aeternitatem. Damascenus etiam dicit · quod ostensum est. hominem esse ad imaginem Dei, significat intelle­ 4. Praeterea, nomen Imaginis non cuilibet ctuale f', et arbitrio liberum, et per se potestati­ trium Personarum convenit, sed soli Filio: dicit vum. Gregorius etiam Nysscnus dicit ♦ quod, cum enim Augustinus, in VI de Irin. *, quod solus · c·?. u. Scriptura dixit hominem factum ad imaginem Dei. Filius est imago Patris. Si igitur in homine atten­ aequale τ est ac si diceret humanam naturam omnis deretur Dei imago secundum Personam, non esset boni factam esse participem ; bonitatis enim ple­ in homine imago totius Trinitatis, sed Filii tantum. D QUINTUM SIC PROCEDITUR. • Cap. 1. • Sta. β. α • Cap. ex, al. Ulivio. * De HdcOrA., lib. 11, cap. xn.· CL Dc icugbtilu, Of»L 111, β • Dr llrjMÎnfl Ogtfido, c. MVI. ï a a) β) fit ad. - ficb.it ad BD, Umificat F. itileUcihtalc. - intellectualcm P. γ) 21 tale Ρα>. f\rM>nantm. - divinarum l^nonarum BD. ac^uaJc. - 406 QUAESTIO XCIII, ARTICULUS VI Sed contra est quod Hilarius in IV de Trin.*, vero esse Trinitatem, credimus potius quam vi­ . Sam’9per hoc quod homo dicitur ad imaginem Det fa­ demus. ctus. ostendit pluralitatem divinarum Personarum. Ad quartum dicendum quod quidam dixerunt • Qa. »u ’· Respondeo dicendum quod, sicut supra ■ habi­ in homine esse solum imaginem l ilii. Sed hoc tum est, distinctio divinarum Personarum non est improbat Augustinus, in XII dc Trin.* Primo qui- ·θρ-«nisi secundum originem, vel potius secundum re­ dem, per hoc quod, cum secundum aequalitatem lationes originis. Non autem est idem modus ori- essentiae Filius sil Patri similis, necesse est, si ginis in omnibus, sed modus originis uniuscuius­ homo sit factus ad similitudinem Filii, quod sit que est secundum convenientiam suae naturae: laetus ad similitudinem Patris. - Secundo quia, si aliter enim producuntur animata, aliter inanimata; homo esset foetus solum ad imaginem Filii, non t aliter ζ animalia, atque aliter plantae. Unde ma­ diceret Pater: Faciamus hominem ad imaginem nifestum est quod distinctio divinarum Persona­ ct similitudinem nostram, sed tuam. rum est secundum quod divinae naturae conve­ Cum ergo dicitur ♦, Ad imaginem Dei fecit it»cn r. nit. Unde esse ud imaginem Dei secundum imi­ Ium, non est mlelligendum quod Pater leccrit *· tationem divinae naturae, non excludit hoc quod hominem solum ad imaginem Filii, qui est Deus, est esse ad imaginem Dei secundum repraesen­ ut quidam exposuerunt: sed mlelligendum est tationem trium Personarum; sed magis unum ad quod Deus Trinitas9 fecit hominem ad imaginem * alterum sequitur. - Sic igitur dicendum est in ho- I suam, idest totius Trinitatis. mine esse imaginem Dei et quantum ad naturam Cum autem dicitur * quod Deus fecit hominem ' divinam, et quantum ad Trinitatem Personarum : ad imaginem suam, dupliciter potest intelligi. Uno nam et in ipso Deo in tribus Personis una existit modo, quod ' haec praepositio ad designet termik natura. num tactionis: ut sil sensus, Faciamus hominem Et per hoc patet responsio ad duo prima. taliter, ut sil in eo imago. - Alio modo, hacc pro­ Ad tertium dicendi m quod ratio illa procede­ positio ad potest designare causam exemplarem ; ret, si imago Dei esset in homine perfecte reprae­ sicut cum dicitur, iste liber est factus ad illum. Et sentans Deum. Sed, sicut Augustinus dicit in XV sic imago Dei est ipsa essentia divina, quae abu­ . ««· “m· Trin.\ maxima est differentia huius trinitatis sive imago dicitur, secundum quod imago ponitur quae est in nobis, ad Trinitatem divinam. Et pro exemplari. Vel, secundum quod quidam * di. op·”· ideo, ut ipse ibidem * dicit, trinitatem quae in eunt, divina essentia dicitur imago, quia sccunnobis est, videmus potius quam credimus: Deum dum eam una Persona aliam imitatur. VI di « P £ u s I c t • (ùp. «L °’τ· 1 • Veru *J· S4’ • Ven. ιο­ ί* • Arc s. i) ζ) η) Hilariuf. - dicit eJdunt ABDpF ct n b. aliter, - alîter^ue ADCEFCo. fecerit. - fecit Vab, û) t) Jkus Trinitas. - Tri ni(at Deui quad. - ita quod ABCDE. Commentaria Cardinalis Caietani clarus. - In corpore duo: primo, ostendit quo­ modo sc habent ad invicem imago naturae, ct Perso­ narum; secundo, respondet quaesito. Quoad primum, conclusio est: Imago naturae non ex­ cludit imaginem Personarum, sed potius infert illam. - Pro­ batur sic. Distinctio divinarum Personarum est secundum originem, scu originis relationes : ergo est secundum quod convenit naturae divinae: ergo imitatio naturae non exclu­ dit. sed causât potius imitationem Personorum : ergo, etc. Antecedens supponitur cx antedictis. - Prima consequen­ tia probatur: quia modus origini·» variatur secundum quod exigit diversitas naturarum. Quod manifestatur cx differenti origine inanimatorum ct animatorum, ct rursus plantarum ct animalium. Modus ergo divinae originis est secundum quod natura divina exigit. Ergo cl distinctio Personarum. Cetera sunt per sc notu. Adverte hic quod hacc quae dicuntur, procedunt ex altera propositione creditu, ct altera scita ; quae cnim per­ T itulis tinent nd unitatem naturae ct imuginem eius, sunt scita; ca vero quae ad pluralitatem Personarum ct imaginem ea­ rum ut sic, sunt credita. Et ideo cum dicitur quod imago Trinitatis sequitur ad imaginem noturae, intcUigendum est ut creditum, non ut scitum; sicut ct Trinitas ipsa respectu naturae divinae. II. Quoad secundum, conclusio responsita est In ho­ mine est imago Dei ct quantum ad naturam divinam, ct quantum ad Trinitatem Personarum. - Probatur: quia in ipso Deo una natura existit in tribus Personis. Adverte hic quod conclusio supponit esse in homine imaginem Dei quoad divinam naturum, ct intendit tantum probare quod sit etiam quoad Trinitatem Personarum. Unde vis probationis consistit in duabus propositionibus, scilicet quod natura divina est trina suppositnlitcr; et quod in ho­ mine est imago naturae divinae. Ex his cnim optime in­ fertur. Ergo in co est imago Innitaris: quia illa imago infert istum, ul in prima parte huius articuli decisum est. • IbU. ARTICULUS SEXTUS UTRUM IMAGO DEI SIT IN HOMINE SOLUM SECUNDUM MENTEM Supra, qu. ID, art. 1, ad • Ver»· 7» 2; qu. nv, art. 7: 1 Sent.. di*t. m, qu. m; IV Cant. Gent., αφ nu. tfW sextum SIC proceditur. Videtur quod imago Dei non sit în homine solum se­ cundum mentem. Dicit enim Apostolus, I ad Cor. xi ♦, quod vir est imago Dei. Sed vir non est solum mens. Ergo imago Dei non attenditur solum secundum mentem. □. Praeterea, Gen. i 4 dicitur: Creavit Deus ho· · minem ad imaginem suam, ad imaginem Dei crea- r • Cap. η. r, ισΐ-j; n »>d. I L Httar. Jr .t lib. Ill QUAESTIO XCI 11 , ARTICULUS VI 407 vit illum , masculum cl feminam creavit eos. Sed turae pertinet, creaturae rationales videntur quo­ distinctio masculi cl feminae est secundum cor- dammodo ad repraesentationem speciei pertin­ • pus. Ergo etiam » secundum corpus attenditur gere. inquantum imitantur Deum non solum in Dei imago in homine, et non secundum mentem hoc quod est et vivit, sed etiam in hoc quod tantum. intclligit, ut supra dictum est. Aliae vero créa- · lbhS· 3. Praeterea, imago praecipue videtur attendi turae non mtelligunt; sed apparet in eis quoddam secundum figuram. Sed figura ad corpus pertinet. vestigium intellectus producentis, si carum dispo­ Ergo imago Dei attenditur in homine etiam se­ sitio consideretur. - Similiter, cum incrcata Tri­ cundum corpus, et non secundum mentem tan­ nitas distinguatur secundum processionem Verbi tum. a dicente, ct Amoris ab utroque, ut supra* ha4. Praeterea, secundum Augustinum. XII super bitum est; in creatura rationali, in qua invenitur Gen. ad litt. ♦, triplex visio invenitur in nobis: processio verbi secundum intellectum, ct processio scilicet corporalis, spiritualis sive imaginaria, ct amoris secundum voluntatem, potest dici imago intellectualis. Si ergo secundum visionem intelle­ Innitatis mercatae per* quandam repraesentatio­ ctualem. quae ad mentem pertinet, est aliqua tri­ nem speciei. In aliis autem creaturis non inve­ nitas in nobis, secundum quam sumus ad ima­ nitur principium verbi, et verbum, ct amor; sed ginem Dei; pari ratione et in aliis visionibus. apparet in cis quoddam vestigium quod hacc in­ Sed contra est quod Apostolus dicit, ad Eph. veniantur m causa producente. Nam hoc ipsum •vcn. u.M· iv *: Renovamini spiritu mentis vestrae, et induite quod creatura habet substantiam modificatam ct novum hominem: cx quo datur intelligi quod re­ linitam, demonstrat quod sil a quodam principio; novatio nostra, quae fit secundum novi hominis species vero cius demonstrat verbum facicnlis, • vm. indumentum, ad mentem pertinet. Sed ad Coi. 111* sicut forma domus demonstrat conceptionem ar­ dicit: Induentes novum hominem, qui renovatur tificis; ordo vero demonstrat amorem producen­ in agnitionem Dei, secundum imaginem eius qui tis, quo effectus ordinatur ad bonum, sicut usus ? creavit eunt: ubi > renovationem quae est secun­ aedificii demonstrat artificis voluntatem. dum novi hominis indumentum, attribuit imagini Sic igitur in homine invenitur Dei similitudo Dei. Esse ergo ad imaginem Dei pertinet solum per modum imaginis secundum mentem; sed se­ ad mentem. cundum alias partes cius, per modum vestigii. Respondeo dicendum quod, cum m omnibus Ad primum ergo dicendum quod homo dicitur creaturis sil aliqualis Dei similitudo, in sola crea­ imago Dei, non quia ipse essentialiter sit imago, tura rationali invenitur similitudo Dei per modum sed quia m eo est Dei imago impressa secundum •An.a. imaginis, ut supra * dictum est: in aliis autem mentem; sicut denarius dicitur imago Caesaris, creaturis per modum vestigii. Id autem in quo inquantum habet Caesaris imaginem. Unde non creatura rationalis excedit alias creaturas, est in­ oportet quod secundum quamlibet partem ho­ tellectus sive mens. Unde relinquitur quod nec minis accipiatur Dei imago. in ipsa rationali creatura invenitur Dei imago, An secundum dicendum quod, sicut Augustinus nisi secundum mentem. In aliis vero partibus, si dicit XII de Trin.*, quidam imaginem Trinitatis ·οΡ.ν. quas habet rationalis creatura, invenitur similitudo in homine posuerunt, non secundum unum in­ vestigii; sicut et in celeris rebus quibus secundum dividuum, sed secundum plura; dicentes quod. t partes ■ huiusmodi assimilatur. vir Patris personam intimat lilii vero perso· > Cuius ratio manifeste cognosci potest, si atten­ nam, quod de viro ita processit ut de illo nasce­ datur modus quo repraesentat vestigium, et quo retur: atque ita tertiam personam, veltil Spiri­ repraesentat imago. Imago enim repraesentat se- tum Sanctum, dicunt esse mulierem, quae ita de •iM. eundum similitudinem speciei, ut dictum est *. viro processit ut non ipsa essetr filius aut filia. n Vestigium autem repraesentat per modum effectus Quod prima facie absurdum videtur. Primo qui­ qui sic repraesentat suam causam, quod tamen dem, quia sequeretur quod Spiritus Sanctus esset ad speciei similitudinem non pertingit: impressio­ principium Filii, sicut mulier * est principium pro· nes enim quae ex motu animalium relinquuntur, lis quae nascitur dc viro. Secundo, quia unus dicuntur vestigia; et similiter cinis dicitur vesti­ homo non esset nisi ad imaginem unius Personae. gium ignis; et desolatio terrae, vestigium hostilis Tertio, quia secundum hoc Scriptura de imagine exercitus. Dei in homine mentionem facere non debuisset, Potest ergo huiusmodi differentia attendi inter nisi producta iam prole. creaturas rationales et alias creaturas, et quantum Et ideo dicendum est quod Scriptura, post­ * ad hoc quod in creaturis f‘ repraesentatur simi­ quam dixerat, Ad imaginem Dei creavit illum. litudo divinae naturae, et quantum ad hoc quod addidit Masculum et feminam creavit eos. non in eis repraesentatur similitudo Trinitatis increa- ut imago Dei secundum distinctiones sexuum at­ tae. Nam quantum ad similitudinem divinae na- tendatur ; sed quia imago Dei utrique sexui est ·) etiam. - Omittunt P«i>. P) ubi. - unde Vab. γ) partes. - partem ACDEFG. i) creaturis. - rationalibus addunt PF. 4) per. - propter codke». intimat. - insinuari! G, S QUAESTIO XCIII, ARTICULUS VI communis, cum sit secundum mentem, in qua voluntatis applicans visum ad videndum, et eum non est distinctio sexuum. Unde Apostolus, ad in re visa detinens. - Similiter etiam in visione • vm. ιβ. Cd, m, postquam dixerat ♦, secundum imaginem imaginaria invenitur primo quidem 14 species in cius qui creavit ilium, subdit: Ubi non est ma- memoria reservata; secundo ipsa imaginaria visio, ’04/· *"■ sculus et femina *. quae provenit ex hoc quod acies animae, idest Ad tertium dicendum quod, quamvis imago Dei ipsa vis imaginaria, informatur secundum prae­ in homine non accipiatur secundum figuram cor- dictam speciem; tertio vero invenitur intentio vo­ « porcam, tamen corpus hominis, quia * solum inter luntatis coniungcns utrumque. - Sed utraque tri­ terrenorum animalium corpora non pronum in nitas deficit a ratione divinae imaginis. Nam ipsa alvum prostratum est, sed tale est ut ad contem­ species exterioris corporis est extra naturam ani­ plandum caelum sil aptius, magis in hoc ad ima­ mae: species autem quae est in memoria, etsi ginem et similitudinem Dei, quam cetera corpora non sit extra animam, est tamen adventitia ani­ animalium, factum iure videri potest; ut Augusti- mae: et ita utrobique deficit repraesentatio con­ • Qu. u. nus dicit in libro Octoginta trium Quaesi, · Quod natura litatis et coaeternitatis divinarum Persona­ tamen non est sic intclligcndum, quasi in corpore rum. Visio vero corporalis non procedit tantum hominis sit imago Dei : sed quia ipsa figura hu­ a specie exterioris corporis, sed simul cum hoc mani corporis repraesentat imaginem Dei in ani­ a sensu videntis: ct similiter visio imaginaria non ma, per modum vestigii. solum procedit a specie quae in memoria con­ Ad quartum dicendum quod tam in visione cor- servatur, sed etiam a virtute imaginativa: et ita λ porali quam in visione imaginaria> invenitur quae- per hoc non repraesentatur convenienter processio πηψ Xi’ ep’ ^am tr*n*tas> ut Augustinus dicit in libro de 7'rin.* l ilii a solo Patre. Intentio vero voluntatis, quae In visione enim corporali est quidem primo spe­ coniungit duo praedicta, non ex eis procedit, ne­ cies exterioris corporis; secundo vero ipsa visio, que in visione corporea neque in spirituali: unde quae fit per impressionem cuiusdam similitudinis non convenienter repraesentatur processio Spiri­ praedictae speciei in visum ; tertio est ibi intentio tus Sancti a Patre et Filio. Coryut htuninii, quia. — haminit corpn·. f RD, corpu i hoattnil Pai. — Anle p aJoil «<»n. - Pro in alburn, bi terra HD, in terram G, in alium pF, in animalium editio a, ut aliorum anima­ m) f lium editio K - Pro ciptiut, erectum Dp R, aOuf pF et cX a, aptum G. λ) in vtiionc, - Ocn. Fah • ) quidem. - quiJem primo RDI, primo P. Commentaria Cardinalis Caictani secundum mentem, tantum; Dei, cam quoad naturam quam Trinitatem. In corpore una conclusio bimembris: In homine inveni­ tur Dei similitudo per modum imaginis secundum mentem, secundum vero alias cius partes per modum vestigii. - Pro­ batur. Imago repraesentat secundum similitudinem speciei; vestigium vero non pertingendo nd similitudinem speciei suae causae. Ergo imago Dei invenitur in sola rationali creatura, vestigium vero in ceteris. Ergo imago Dei inve­ nitur in rationali crcutura secundum id in quo excedit ce­ tera; vestigium vero Dei in eadem secundum alias partes. Ergo in homine invenitur Dei similitudo per modum ima­ ginis secundum mentem; secundum vero alias cius partes, per modum vestigii. Antecedens, quoad primam partem, patet ex dictis. Quoad secundam, declaratur in vestigio animalium, ignis, et exercitus. Prima vero consequentia fundatur super quatuor. Pri­ mum est expressum ct praemissum: scilicet quod in omni­ bus creaturis est nliqualis Dei similitudo. - Secundum est implicite subiunctum: scilicet quod similitudo Dei aut est per modum imaginis, aut vestigii. - Tertium est differentia inter imaginem ct vestigium ; ct haec assumpta in antece­ dente. - Quartum est, quod sola intellectualis natura pertin­ git ad similitudinem quasi specificum ipsius Dei. Et hoc, licet supponatur quodammodo cx secundo articulo, expri­ mitur hic distinguendo, ct applicando ad imnginem ct vesti­ gium, ad divinam naturam, ct Trinitatem, duabus differentiis. Prima: rationalis est similis specifice naturae divinae» ac per hoc per modum imaginis; ceterae cx dispositione ca­ rum significant quod Deus est intellectualis; ergo vesti­ jtvlvs: T gium naturae Dei. Secunda: rationalis est similis specifice Trinitati, quia principium verbi, etc.; ergo in ea imago trinitatis. Reliquae innuunt cx modo, specie ct ordine, quod m Deo sint principium Verbi, Verbum, cl Amor utrius­ que: ergo vestigium. - Ex his manifeste patet tota prima consequentia, explicata quoad ly Dei, scilicet naturam ct Personas. II. Circa differentiam assignatam inter imaginem ct vesti­ gium, occurrit dubium cx Scoto, in Primo, dist. m, qu. v ·. · ah. u Nulla creatura repraesentat Deum secundum conceptum speciei specialissimae, sed solum secundum conceptus com­ munes: ergo differentia assignata nihil valet. Antecedens patet. Et consequentia est evidens: quia in hoc stat tua differentia, quod imago ad speciem, vestigium non. Ad hoc breviter dicitur quod, quidquid sit dc antece­ dente intellecto de specie specialissima repraesentantis; quia in proposito est sermo de specie repraesentati, ad quam pertingit imago, non militat contra sensum assignatum. Quia in nomine speciei in his quae non sunt in specie, qualis est Dcu>, non intelligimus proprie speciem nec dif­ ferentiam; sed ultimum gradum in illa natura inventum, ut patet cx dicti* ·. Ultimus autem, ut per Augustinum ·· probntur, est intellectivus. Et propterca in hoc optime con- urrw^çùrrt. sistit differentia inter imaginem ct vestigium Dei, quod illa ’4 'x fundatur super imitationem speciei, idest ultimi gradus, idest naturae intellectualis; istud vero super repraesenta­ tionem quod talis gradus sic in Deo, ct non super assimilari sibi in illo. Reliqua pertinentia ad differentiam inter vestigium cl imaginem, tractata sunt superius in xi.v quaestione, arti­ culo 7, etc. QUAESTIO XCill, ARTICULUS VII 409 ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM IMAGO DEI INVENIATUR IN ANIMA SECUNDUM ACTUS Dc Ucn/., qu. x, art. X' Videtur quod dum habitus, prout in cis scilicet actus virtualiter imago Dei non inveniatur in anima se­ existant. cundum actus. Dicit enim Augustinus, Ad primum ergo dicendum quod esse nostrum JX1 de Civ. Dei *, quod homo factus est ad imaginem Dei pertinet, quod est nobis pro­ ad imaginem Dei, secundum quod sumus,prium et nos supra alia animalia; quod quidem esse esse novimus, et id esse ac nasse diligimuscompetit ·. Sed nobis inquantum mentem habemus. Et esse non significat actum. Ergo imago Dei non ideo eadem est haec trinitas cum illa quam Au­ gustinus ponit in IX de Trin. *, quae consistit in ·α«<·«· attenditur in anima secundum actus. 2. Praeterea, Augustinus, in IX de Trin. *, as­ mente, notitia et amore. signat imaginem Dei in anima secundum hacc An secundum dicendum quod Augustinus hanc tria, quae sunt mens, notitia ct amor. Mens au­ trinitatem primo adinvenit in mente. Sed quia rem non significat actum: sed magis potentiam, mens, etsi se totam quodammodo cognoscat, vcl etiam essentiam intellectivae animae. Ergo etiam quodammodo se ignorat, prout scilicet est ab aliis distincta; et sic etiam sc quaerit, ut Au­ imago Dei non attenditur secundum actus. . 3. Praeterea, Augustinus, X de Trin. ·, assi­ gustinus consequenter probat in X de Trin.*9 « gnat imaginem Trinitatis in anima secundum me­ ideo, quasi notitia non totaliter menti coaequetur1, moriam , intelligentiam et voluntatem. Sed haec accipit in anima tria quaedam propria mentis, tria sunt vires naturales animae, ut Magister dicit, scilicet memoriam, intelligentiam et voluntatem, m distinctione 1 libri Sent. Ergo imago attenditur quae nullus ignorat se habere *, ct in istis tribus · λ*. « C secundum potentias, et non secundum actus. potius imaginem ζ Trinitatis assignat *, quasi pri­ •Ct.BTtj; rUr Trm. l b XIV. 4. Praeterea, imago Trinitatis semper manet ma assignatio sit quodammodo deficiens. up. ve. in anima β. Sed actus non semper manet. Ergo Ad tertium dicendum quod, sicut Augustinus imago Dei non attenditur in anima secundum probat XIV de Trin. ♦, intelligere dicimur r* et * Câp. vn. actus. velle seu amare aliqua, ct quando de his cogi­ Sed contra est quod Augustinus, XI de Trin.*, tamus . et quando de his non cogitamus. Sed assignat trinitatem τ in inferioribus animae par­ quando sine cogitatione sunt, ad solam memo­ tibus secundum actualem visionem sensibilem ct riam pertinent; quae nihil est aliud, secundum imaginariam. Ergo et trinitas quae est in mente, ipsum, quam habitualis retentio notitiae ct amo­ secundum quam homo est ad imaginem Dei, ris *. Sed quia, ut ipse dicit **, verbum ibi esse sine cogitatione non potest (cogitamus enim omne · p™®4· debet attendi secundum actualem visionem. Respondeo dicendum quod, sicut supra” dictum quod dicimus etiam illo interiori verbo quod ad est, ad rationem imaginis pertinet aliqualis re­ nullius gentis pertinet linguam). in tribus potius praesentatio speciei. Si ergo imago Trinitatis divi­ illis imago ista cognoscitur. memoria scilicet, intel· nae 6 debet accipi in anima, oportet quod secun­ ligentia et voluntate. Hanc autem nunc dico intel· dum illud principaliter attendatur, quod maxime ligentiam, qua intelligimus cogitantes; et eam vo­ accedit, prout possibile est. ad repraesentandum luntatem sive amorem vel dilectionem, quae istam 1 speciem divinarum Personarum. Divinae autem prolem parentemque contungit. Ex quo patet quod Personae distinguuntur secundum processionem imaginem divinae Trinitatis potius ponit in in­ Verbi a dicente, ct Amoris conncctcntis utrum­ telligcntia et voluntate actuali, quam secundum que. Verbum autem in anima nostra sine actuali quod sunt in habituali retentione memoriae: licet cogitatione esse non potest, ut Augustinus dicit XIV’ etiam quantum ad hoc, aliquo modo sit imago de Trin. * Et ideo primo et principaliter attendi­ Trinitatis in anima, ut ibidem dicitur. Et sic patet tur imago Trinitatis in mente secundum actus \ quod memoria, intelligcntia et voluntas non sunt · d. sw prout scilicet ex notitia quam habemus, cogitando tres vires*, ut in Sententiis dicitur. interius verbum formamus, et ex hoc in amorem Ad quartum dicendum quod aliquis respondere prorumpimus. - Sed quia principia actuum sunt posset per hoc quod Augustinus dicit XIV dc -^2’ habitus ct potentiae; unumquodque autem vir­ Trin. *, quod mens semper sui meminit, semper tualiter est in suo principio: secundario, et quasi se intelligi! et amat. Quod quidam sic inlelligunt. ex consequenti, imago Trinitatis potest attendi in quasi animae adsit actualis intelligent^ et amor anima secundum potentias, ct praecipue secun­ sui ipsius. Sed hunc intellectum excludit per hoc .D SEPTIMUM SÎC PROCEDITUR. • Qp. xrvt. Gf. an. C»?. XM. Gp n iff. T Art. J. D. 731. S e) id esse... diligimus. - Moafrtrm esse ad anus dirigimus cndkv· noicri «t Piifc. Pro id etM. nustruM cue editioncn aliquae t. Auguatmt; Sburioa tamen, cum MS&, habet id . 0) istam. - ipsam PnK Su • Ibid. t 410 QUAESTIO XC1II, quod subdit ♦, quod non semper se cogitat dis· cretam ab his quae non sunt quod ipsa. Et sic patet quod anima semper intclligit et amat sc, non actualiter, sed habitualiter. Quamvis etiam dici * possit quod, percipiendo actum suum, scipsam intclligit quandocumque aliquid intelligit. Sed quia non semper est actu intclligcns, ut patet in dormiente, ideo oportet dicere quod actus, ARTICULUS VIII etsi non semper maneant in scipsis, manent ta­ men semper in suis principiis, scilicet potentiis et habitibus. Unde Augustinus dicit, XIV dc 'Irin.*'. Si secundum hoc facta est ad imaginent 'C**·’ Dei anima rationalis, quod uti ratione atque in­ tellectu ad intelligendum et conspiciendum Deum potest, ab initio quo esse coepit, fuit in ea Dei imago. • o?·nlL t ·) citam dici. - ct dia ACEF. did ?ab. Commentaries Caixlinalis Caieta.ni iTULVs danis. - In corporc unn concludo trimembris sunt etiam suorum principiorum, pro quanto virtualiter responsiva quaesito: Imugo Trinitati» in mente primo sunt in cis: constat autem potentias et habitus cssc principio attenditur secundum actus verbi ct amoris ; secundario auactuum:: ­ ergo quae conveniunt actibus, conveniunt etiam tem, cx consequenti, secundum potentias, ct praecipue ha­ quodammodo potentiis; et praecipue habitibus, quia proxi­ bitus. mioris principii rationem habent. - Et sic palet tertia pan. Probatur prima pars. Imago est repraesentati va speciei: Et nuta ultima serba litterae: quia limitant potentias el ergo primo attenditur in mente, secundum quod maxime habitus, quod non qualitercumque, scd ut virtualiter se appropinquat nil speciem Trinitatis: ergo secundum quod habent ad actus, sic sunt partes imaginis; non ut passiones accedit ad repraesentandum processionem Verbi a dicente, aut proprietates, etc. Et haec in solutione argumentorum · · A*J» ct Amoris connectent!*: ergo secundum actus. - Antece­ patent. dens iam patet. - Prima consequentia est per sc nota. - Se­ II. In responsione ad quartum, adverte quod, cum ibi di­ cunda vero probatur; quia secundum talem processionem citur posse dici quod anima scipsam intelligit, percipiendo constituitur Trinitas. - Ultimo autem probatur: quin ver­ actum suum, quandocumque aliquid intclligit, interpretan­ bum sine actuali cognitione non est, ut Augustinus dicit. dum c*i de cognitione an est: hoc enim modo icipsam Secundo vero pars probatur. Quia conditiones effectus semper intclligit. modo sc operari percipiat. T •b«rg.Ma tra. • ta col. es ARTICULUS OCTAVUS UTRUM IMAGO DIVINAE TRINITATIS SIT IN ANIMA SOLUM PER COMPARATIONEM AD OBIECTUM QUOD ES I’ DEUS I • Art. 6, 7. • Cap. it. 3 • Vin. lb. Sciit.. Jht. πτ, qu. iv. an. 4; De Verit., qu. 1. an. 7. OCTAVUM s,c PR0CEDrnjR· Videtur quod cWW/raa8° divinae Trinitatis sit in anima non solum per comparationem ad obiequod est Deus. Imago enim di­ vinae Trinitatis invenitur in anima, sicut dictum est *, secundum quod verbum in nobis procedit a dicente, ct amor ab utroque. Scd hoc invenitur in nobis secundum quodeumque obicctum. Ergo secundum quodeumque obicctum invenitur in mente nostra imago divinae Trinitatis. 2. Praeterea, Augustinus dicit, in XII dc Trin.*, quod cum quaerimus in anima * trinitatem , in tota quaerimus, non separantes actionem rationa­ lem in temporalibus a contemplatione aeternorum. Ergo etiam ? secundum temporalia obiecta inve­ nitur imago Trinitatis in anima. 3. Praeterea, quod Deum intelligamus ct ame­ mus, convenit nobis secundum gratiae donum. Si igitur secundum memoriam, intelligentiam et vo­ luntatem seu dilectionem Dei. attendatur imago Trinitatis in anima, non erit imago Dei in homine secundum naturam, scd secundum gratiam. Et sic non erit omnibus communis. 4. Praeterea, sancti qui sunt in patria, ma­ xime conformantur imagini Dei secundum gloriae visionem: unde dicitur, II ad Cor. tu ♦: /n ean­ dem imaginem transformamur, a claritate in cla­ in anima.-in ea U, om. ceteri ct a. - Pro tota, tota anima EGa; pro non, et non PFG.iL 3) ritatem. Scd secundum visionem gloriae tempora­ lia cognoscuntur. Ergo etiam per comparationem ad temporalia. Dei imago attenditur in nobis. * Sed contra est quod Augustinus dicit, XIV de Trin. ·, quod non propterea est Dei imago in · i conceptum de Dei notitia, et amorem exinde de- titia est animae. Et habitus etiam ipsi quibus » ri varum. Et sic imago Dei 5 attenditur in anima temporalia cognoscuntur, non semper adsunt; sed secundum quod fertur, vel nata est ferri in Deum, quandoque quidem pracscntialilcr adsunt, quan­ Fertur autem in aliquid mens dupliciter: uno doque autem secundum memoriam tantum, etiam modo, directe ct immediate; alio modo, indirecte postquam adesse incipiunt. Sicut patet dc fide, et mediate, sicut cum aliquis, videndo imaginem quae temporaliter nobis advenit in praesenti; in hominis in speculo, dicitur ferri in ipsum horni- statu autem futurae beatitudinis iam non erit fi­ •ορ.τι». nem. Et ideo Augustinus dicit, in XIV de Trin.\ des, sed memoria fidei. • quod mens meminit sui, intelligit se. et diligit sc ‘: Ad tertium dicendum quod meritoria Dei co­ hoc si cernimus, cernimus Irin italem; nondum qui­ gnitio et dilectio non est nisi per gratiam. Est dem Deum, sed iam imaginem Dei. Sed hoc est, tamen aliqua Dei cognitio ζ et dilectio naturalis, C non quia fertur mens in seipsam absolute, sed ut supra ♦ habitum est. Et hoc etiam ipsum nay prout per hoc ulterius potest ferri in Deum: ut turale est, quod mens ad intelligcndum Deum <»“·«· patet per auctoritatem supra · inductam. ratione uti potest, secundum quod imaginem Dei Ad primum ergo dicendum quod ad rationem semper diximus ♦ permanere in mente: sive haec · απ.prwe., ·4 imaginis, non solum oportet attendere quod ali­ imago Dei ita sit obsoleta \ quasi obumbrata, ut n quid procedat ab aliquo ; sed etiam quid a quo pene nulla sit. ut in his qui non habent usum procedat, scilicet quod Verbum Dei procedit a rationis; sive sit obscura atque deformis, ut in notitia dc Deo. peccatoribus; sive sit clara ct pulchra, ut in iustis, Ad secundum dicendum quod in tota quidem sicut Augustinus dicit, XIV de Trin.* ‘ α?. k. anima invenitur aliqua trinitas, non quidem ita Ad quartum dicendim quod secundum visio­ quod praeter actionem temporalium et contem­ nem gloriae, temporalia videbuntur in ipso Deo; plationem aeternorum, quaeratur aliquod tertium ct ideo huiusmodi temporalium visio ad Dei ima­ quo trinitas impleatur, prout ibidem ' subditur. ginem pertinebit. Et hoc est quod Augustinus Sed in illa parte rationis quae derivatur a parte dicit, XIV dc 'Irin. quod in illa natura cui'&F·™· temporalium, etsi trinitas inveniri possit, non ta- mens feliciter adhaerebit, immutabile videbit omne op. men imago Dei potest inveniri, ut postea * di­ quod viderit . Nam et in ipso Verbo mercato citur: quia huiusmodi temporalium notitia adven­ sunt rationes omnium creaturarum. B) i) t) Dri. - Orn. Paft. u. - Om. ACDE. Ikt CQfnitiQ. - «ogni/io Dei cJJ. a b, coguitlo P. t,\ obtolefa. - cbtnhita A, cl eJJ. ab. 0' viderit. - itdcbit P. .tbioluta C. obJcta F, abalitj PBDG Commentaria Cardinalis Caietani daru*. - In corporo duo: primo, respondet quaesito una conclusione affirmative; secundo, distin­ guit modos cius. Quoad primum, conclusio est: Imago Trinitatis atten­ ditur in anima secundum quod fertur, aut nata est ferri in Deum, notitia ct amore, ctc. - Probatur. Imago est simili­ tudo repraesentans speciem: ergo imago Trinitatis in anima est secundum repraesentationem speciei divinarum Perso­ narum: ergo secundum repraesentationem Verbi dc ipsius Dei notitia, ct Amoris sui ipsius : ergo secundum quod ani­ ma Deum intelligit et nmat, actu vel potentia. Antecedens patet, cum prima consequentia. - Secunda vero probatur cx hoc. quod Verbum Dei, ct similiter Amor, in ipso Deo ab ipso Deo ut obiccto spccificnntur, ut patet cx dictis supra. - Ultima vero consequentia probatur cx hoc, quod diversitas obiectorum variat speciem verbi ct » itulus T jr- u. amoris. Et probatur in littera inductive. Ac per hoc. ver­ bum in anima Je Deo objective, ct verbum dc quocumque alia rc, ditTcrunt specie. Ei consequenter α specie divini Verbi, quod dc Deo est, verba dc ceteris rebus recedunt, ct dissimilia sunt secundum speciem obiccti : verbum au­ tem in anima dc Deo ut obiccto. convenit in specie obiecti cum divino Verbo; ct propterea ipsum maxime reprae­ sentat speciem Verbi divini. Et simile est dicendum dc amore. 11. Quoad secundum, ponitur duplex modus quo anima fertur in Deum: scilicet immediate, ct mediate. Immediate, dum de ipso speculamur, ct ipsum amamus. Mediate, dum ipsum in anima nostra contemplamur ct amemus. Primus modus est ut visio rei in m: secundus, ut visio in speculo. - Facta est autem haec distinctio propter beati Augustini auctoritatem, ut patet in littera. ARTICULUS NONUS L IRUM SIMILITUDO AB IMAGINE CONVENIENTER DISTINGUA HR II diit. m, art. q. Videtur quod similitudo ab imagine non convenienter distinguatur. Genus enim non conve­ nienter distinguitur a specie. Sed simi­ litudo comparatur ad imaginem, ut genus ad spe­ ciem: quia ubi est imago, ibi est continuo simi­ litudo, sed non convertitur, ut dicitur in libro nonum sic proceditur. n) ircanduui. - ptr Pfr. Octoginta trium Quaest.* Ergo inconvenienter si­ militudo ab imagine distinguitur. 2. Praeterea, ratio imaginis attenditur non so­ lum secundum 5 repraesentationem divinarum Personarum, sed etiam secundum repraesentatio­ nem divinae essentiae: ad quam repraesentatio­ nem pertinet immortalitas et indivisibilitas. Non •Qu.uan*-Ct qu. U. 412 QUAESTIO XCI1I, ARTICULUS IX • II 3rx/.. dUt, ergo convenienter dicitur * quod similitudo est in attenditur secundum ea quae sunt communiora xvi. essentia, quia est immortalis et indivisibilis; itnago proprietatibus naturae intellectualis, secundum autem in aliis. quas proprie attenditur imago. Et secundum hoc 3. Praeterea, imago Dei in homine est triplex, dicitur in libro Octoginta trium Quaesi. *, quod ‘Qa-u scilicet ? naturae, gratiae et gloriae, ut supra * spiritus, idest mens, ad imaginem Dei. nullo du­ • Art. 4. habitum est. Sed innocentia ct iustitia ad gratiam bitante, factus est: cetera autem hominis, scilicet di. pertinent. Inconvenienter ergo dicitur * quod ima­ quae pertinent ad inferiores partes animae, vel go accipitur secundum memoriam, intclligentiam etiam ad ipsum corpus, ad similitudinem facta et voluntatem; similitudo autem secundum inno­ esse aliqui volunt. Secundum hoc etiam in libro centiam et iustitiam. de Quantitate Animae * dicitur quod similitudo ·ο».«ιΑ»ι4. Praeterea, cognitio veritatis ad inteiligen- Dei attenditur in anima, inquantum est incorru­ tiam pertinet, amor autem virtutis ad voluntatem, ptibilis: nam corruptibile et incorruptibile sunt quae sunt duae partes imaginis. Non ergo con­ differentiae entis communis. • rwx venienter dicitur * quod imago sit m cognitione Alio modo potest considerari similitudo, secun­ veritatis, similitudo in dilectione virtutis. dum quod significat imaginis expressionem ct per­ Sed contra est quod Augustinus dicit, in libro fectionem. Et secundum hoc Damascenus dicit ♦ *Ut·.htII,FiJtO^ cap. ia. • Qa. u. Octoginta trium Quaesi. *: Sunt qui non frustra quod id quod est secundum imaginem, intellectuale Y intelligunt duo dicta esse r ad imaginem ct simi­ significat, et arbitrio liberum per se potestativum : litudinem ; cum, si una res esset, unum nomen quod autem secundum similitudinem, virtutis, se­ sufficere potuisset. cundum quod homini possibile est inesse. similitu­ Respondeo dicendum quod similitudo quaedam dinem. Et ad idem refertur quod similitudo di­ unitas est: unum cnim in qualitate .similitudinem citurJ ad dilectionem virtutis pertinere: non cnim ·&<·* •S.Th.Icct. itu. causal, ut dicitur in V Metaphys. * Unum autem, est virtus sine dilectione virtutis. - Old. t». IV, cap. tv, α. 4cum sit de transcendentibus, et commune est Ad primum ergo dicendum quod similitudo non omnibus, et ad singula potest aptari; sicut et distinguitur ab imagine secundum communem bonum et verum. Unde, sicut bonum alicui rei rationem similitudinis (sic enim includitur in ra­ ζ particulari potest comparari ut pracambulum ad tione ipsius ; imaginis): sed secundum quod ali­ ipsam \ et ut subsequens, prout designat aliquam qua similitudo deficit a ratione imaginis, vel etiam perfectionem ipsius; ita etiam est de comparatione est imaginis pcrfectiva. similitudinis ad imaginem. Est enim bonum prac­ Ad secundi m dicendum quod essentia animae ambulum ad hominem, secundum quod homo pertinet ad imaginem, prout repraesentat divinam est quoddam particulare bonum : et rursus bo­ essentiam secundum ea quae sunt propria intel­ num subsequitur ad hominem, inquantum aliquem lectualis naturae: non autem secundum conditio­ hominem specialiter dicimus esse bonum, propter nes consequentes ens in communi, ut est esse perfectionem virtutis. Et similiter similitudo con­ simplicem et indissolubilem. sideratur ut pracambulum ad imaginem, inquan­ Ad tertium dicendum quod etiam virtutes quae­ • Art. t. tum est communius quam imago, ut supra * di­ dam naturaliter insunt animae, ad minus secun­ ctum est: consideratur etiam ut subsequens ad dum quaedam carum semina: et secundum has imaginem, inquantum significat quandam imagi­ posset attendi similitudo naturalis. Quamvis non nis perfectionem; dicimus enim imaginem alicuius sit inconveniens ut id quod secundum assigna­ esse similem vel non similem ei cuius est imago, tionem unam dicitur imago, secundum aliam di­ inquantum perfecte vel imperfecte repraesentat catur similitudo. ipsum. Ad quartum dicendum quod dilectio verbi, quod Sic ergo similitudo potest ab imagine distingui est amata notitia, pertinet ad rationem imaginis: dupliciter. Uno modo, prout est pracambula ad sed dilectio virtutis perlinet ad similitudinem, ipsam, et in pluribus existens. Et sic similitudo sicut cl virtus. fcüiett. - Om. ABCEFGaà. ύ) rue. - teiiicct eddunt BD, j) iytam, — iptum codices et a b. ;l jMfrin. - rst BD. - Pro I G.1, pntt rbnilitudinem poni! D. ζ) iynui, - Om. codice* cl a. 5) * Ci. qu. xc, k trud. • Qu. xcvn. • Qo. xct. • D/ Fiitf Ort |tb. U, c*p. i • Cap X. • DU. • Cap. ». habtre PpB ct cd. b, om. CE ? Commentaria Caxxlinalis Caietani • V«*. 2b. rnxcs istius articuli occasionatus est cx verbis Gen. i ♦ ubi dicitur: Faciamus hominem ad imaginem ct simi­ litudinem nostram. In corpore una conclusio respotuiva quaesito bimem­ bris: Similitudo dupliciter potest distingui ab imagine, uno modo ut pracambula ad ipsam, alio modo ut subsequens et perficiens ipsam. - Probatur ct declaratur, primo, veritus distinctionis; secundo, explanantur singula membra. Distin­ ctio probatur mc. Unum est commune omnibus, ct potest ad singula aptari, sicut bonum ct verum: ergo cl simili­ tudo. Ergo ut bonum sc habet ut pracambulum ct subse­ quens respectu particularis boni, ita etiam similitudo sc ha­ bere potest ad imaginem ut pracambula, et ut subsequent. T Antecedens probatur: quia est transcendens sicut illa. Prima consequentia vero profatur; quia rimiliiudo sequitur unum. Et probatur ex V Metaphys. - Secunda vero con­ sequentia probatur: quia aequa est utrobique ratio. Com­ munitas cnim ct perfectio respectu huius, faciunt quod bonum habeat sc utroque modo : utraque nutem conditio invenitur in similitudine respectu imaginis; quia et com­ muniar est (non cnim omnis similitudo est imago); ct ut perfectio cius sumitur, alioquin non diceremus jf/nubs, ad commendandum cius perfectionem. Deinde explanantur singula membra singillatini. Et primo, primum, cx duabus uuctoriuitibus Augustini. - Secundo, se­ cundum, iuxta auctoritatem Damasceni *,- Omnia clara sunt. • IL b6. • V«· • I iJ V»S H f***' nuint; et ■*· era?, tri ..et «,ί· QUAESTIO XC1V, ARTICULIS I Qu. u. QUAESTIO NONAGESIMAQUARTA DE STATU ET CONDITIONE PRIMI HOMINIS QUANTUM AD INTELLECTUM IN QUATI OR ARTICULOS DIVISA • Cip. n;cf.»rg. i. • Q*. SCT*. • be Eide Ort*., Hb. B, up. te. considerandum est de statu vel con­ Circa primum quaeruntur quatuor. ditione primi hominis *. Et primo, quantum Primo : utrum primus homo viderit Deum per ad animam ; secundo, quantum ad corpus essentiam. Circa primum consideranda sunt duo: primo, Secundo: utrum videre potuerit substantias se­ de conditione hominis quantum ad intellectum; paratas, idest angelos. secundo, de conditione hominis quantum ad voTertio: utrum habuerit omnium scientiam. luntatcm *. Quarto: utrum potuerit errare vel decipi. einde • Qticr. D ARTICULUS PRIMUS UTRUM PRIMUS HOMO PER ESSENTIAM DEUM VIDERIT U Scut.. .ft. tnn, qu. it, ri- QUAESTIO XC1V, ARTICULUS 11 ARTICULUS SECUNDUS UTRU.M ADAM IN STATU INNOCENTIAE ANGELOS PER ESSENTIAM VIDERIT Dc Ver it., qu. mu, art. 5. Kt uli- •Cx?.« 3 K1 ti­ ke at Sl ‘ ». D> ic et mjs uim. ct .stTSlw!.· ·* r. ·. st h n l- c e :r I’ »Ilt I. it c •An.proca, b- a II 415 w »;qu.Lxixu. SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ^am ’n Statu *nnoccnl’ae angelos per essentiam viderit. Dicit cnim Gregorius, ^'^-^in IV Dialog. ·’: In Paradiso quippe assueverat homo verbis 3 Dei per/rui. beatorum an­ gelorum spiritibus cordis munditia et celsitudine visionis in feresse. 2. Praeterea, anima m statu praesenti impe­ ditur a cognitione substantiarum separatarum, cx hoc quod est unita corpori corruptibili , quod aggravat animam, ut dicitur Sap. ix *. Unde et anima separata substantias separatas videre potest, ut supra * dictum est. Sed anima primi ho­ minis non aggravabatur a corpore: cum non esset corruptibile. Ergo poterat videre substantias se­ paratas. 3. Praeterea, una substantia separata cognoscit aliam cognoscendo seipsam, ut dicitur in libro de UaiMM ♦. Sed anima primi hominis cognoscebat seipsam. Ergo cognoscebat substantias ·* separatas. Sed contra, anima Adae fuit eiusdem naturae cum animabus nostris. Sed animae nostrae non possunt nunc intclligere substantias separatas. Ergo nec anima primi hominis potuit. Respondeo dicendum quod status animae ho­ minis distingui potest dupliciter. Uno modo, se­ cundum diversum modum naturalis esse: ct hoc modo distinguitur status animae separatae, a statu animae coniunctae corpori. Alio modo distin­ guitur status animae secundum integritatem et corruptionem, servato eodem modo essendi se­ cundum naturam : ct sic status innocentiae dis­ tinguitur a statu hominis post peccatum. Anima cnim hominis in statu innocentiae erat corpori perficiendo et gubernando accommodata, sicut et nunc: unde dicitur primus homo factus fuisse in animam viventem *, idest corpori vitam dantem, scilicet animalem. Sed huius vitae integritatem habebat, inquantum corpus urat totaliter animae subditum, in nullo ipsam impediens, ut supra** dSctum est. Manifestum est autem cx praemissis * qUOj cx |loc qU0(j anima est accommodata ad corporis gubernationem et perfectionem secun­ dum animalem vitam, competit animae nostrae talis modus intclligcndi, qui est per conversionem ad phantasmata. Unde et hic modus intclligcndi etiam animae primi hominis competebat·. Secundum autem hunc modum intclligcndi, motus quidam invenitur in anima, ut Dionysius e) verbi». - verbo PIDD, verbum eJd. a b. - Pro «oru»n PCDEat*. j» iub»tantiai, - aliu xnbjl.inti.u PCEFplW. γ) congregatur, - aggregatur P. beatorum, éo dicit tv cap. de Div. Nom. ♦, secundum 1res grn- •s.rh.we-w dus. Quorum primus est, secundum quod a rebus exterioribus congregatur ' anima ad seipsam; se­ cundus autem est, prout anima ascendit ad hoc quod uniatur virtutibus superioribus unitis, scilicet angelis; tertius autem gradus est. secundum quod ulterius manuducitur ad bonum quod est supra omnia, scilicet Deum. - Secundum igitur primum processum animae, qui est a rebus exterioribus ad seipsam, perficitur animae cognitio. Quia sci­ licet intellectualis operatio animae naturalem or­ dinem habet ad ea quae sunt extra, ut supra * • Q». lAinu «rt. v dictum est: ct ita pcr eorum cognitionem per­ tecte cognosci potest nostra intellectualis opera­ tio, sicut actus per obicctum. Et per ipsam in­ tellectualem operationem perfecte potest cognosci humanus intellectus, sicut potentia per proprium actum. - Sed in secundo processu non invenitur perlecta cognitio. Quia, cum angelus non intelligat per conversionem ad phantasmata, sed longe eminentiori modo, ut supra· dictum est; prae- · q». dictus modus cognoscendi, quo anima cognoscit seipsam, non sufficienter ducit in angeli cogni­ tionem. - Multo autem minus tertius processus ad perfectam notitiam terminatur: quia etiam ipsi angeli, per hoc quod cognoscunt scipsos, non possunt pertingere ad cognitionem divinae sub­ stantiae, propter eius excessum. Sic igitur anima primi hominis non poterat * videre angelos per essentiam. Sed tamen excel­ lentiorem modum cognitionis ‘ habebat de eis, « quam nos habeamus : quia eius cognitio erat ma­ gis certa et fixa circa interiora intelligibilia. quam cognitio nostra. Et propter tantam eminentiam dicit Gregorius 1 quod intererat angelorum spiritibus. Unde patet solutio ad primum. An secundum dicendum quod hoc quod anima primi hominis deficiebat ab intellectu substantia­ rum separatarum, non erat ex aggravatione cor­ poris ; sed ex hoc quod obicctum ei connaturale erat deficiens ab excellentia substantiarum sepa­ ratarum. Nos autem deficimus propter utrumque. An tertium dicendum quod anima primi ho­ minis non poterat per cognitionem sui ipsius per­ tingere ad cognoscendas ζ substantias separatas, : ut supra ♦ dictum est: quia etiam unaquaeque ·ι1ΛΛροχ. substantia separata cognoscit aliam per modum sui ipsius. poterat. - quidem *ddunt PD. <) excellentiorem niodum cognitionis. - excellentiorem cognitio­ nem œdfcea, ; » r excellentiorem inoJuni cvguitieucm cd. 4. ζ) codcL-Prorhaw. et EG,on>.cciari, δ) QUAESTIO XC1V, ARTICULUS III 416 Commentaria OarilinaliH Calctuni iruLcs: per essentiam, idest quidditative intclligcrc. - natur animale, et resurget spirituale. Appellatur enim In corpore duo: primo, respondet quaesito directe; se­ animalis vita, quae alimento cetcrisque necessariis eget, dc cundo. ad bonitatem doctrinae, ostendit qualem cognitioqua ­ inferius* erit sermo. •Qe.wra.Kt Consequentia probatur, intclligendo quod per phnntn- V nem habuit primus homo de angelis. II Quoad primum, conclusio est negativa: Primus ho­ smata anima movetur secundum tres gradus, ct nullus eo­ mo non potuit videre angelo» per essentiam. - Probatur. rum terminatur ad perfectam cognitionem nisi primus. Primus homo naturaliter cognoscebat per conversionem Ergo non potest videre angelos. - Assumptum, quoad pri­ ad phantasmata : ergo non poterat videre angelos per es­ mam partem, probatur cx Dionysio. Et explanantur qui sunt sentiam. illi gradus : primus nd animam, secundus ad angelos, ter­ Antecedens probatur distinguendo statum animae dupli­ tius ad Deum. - Secunda pars singillutim quoad singula citer: scilicet secundum diverso» modos essendi, ct dc his membra probatur. Ec primo, quod primus ad perfectam, Lusa UU1,T* iupra * dictum est ; ct secundum integritatem ct corruptio­ idest quidditativam cognitionem termini, idest animae, ducit, nem eiusdem modi essendi. Et de hac diversitate est modo cx proportione medii quia obiccto actus, actui potentia, sermo : ct ideo assignatur convenientia ct differentia inter potentiae substantia com mensuratur. - Secundo, quod se­ hacc membro. Conveniunt in hoc, quod in statu naturae cundus non. cx improportionc medii ad terminum. Quia tam integrae quam lapsae, animo est accommodata corpori scilicet prima media non sunt adaequata nisi substantiae secundum animalem vitam. Probatur auctoritate: quin fa­ naturaliter intelligent! per phantasmata. Et similiter ipsum ctus est homo in animam rirentem. Di (ferunt in hoc, quod proximum medium, scilicet substantia animae, non adaequat corpus erat totaliter animae subditum, ct non impediens, substantiam superiori modo naturaliter intelligente™. Sed in statu illo; nunc impedit. Ex his enim patet antecedens. angelus non intclligit per phantasmata. Ergo ex anima visa Si enim primus homo habuit animam accommodatam cor­ non udetur. - Tertio, probatur quod tertius minime perfi­ pori secundum animalem vitam, ut in convenientia dictum citur. propter excessum termini, scilicet Dei, non solum est, ergo intelligcbat per conversionem ad phantasmata: super animum, sed etiam super angelum; qui etiam visus, hic enim modus intelligcndi cx illo essendi modo nasci­ non sal esset ut duceret seipsum in visionem Dei, ob illius tur. - Et notu illud verbum, secundum animalem vitant: infinitum excessum. quoniam excludit obicctioncm dc anima corporis glorifi­ 111. Quoad secundum, conclusio est: Primus homo ha­ ant Illa enim non est accommodata corpori ad perfiden- bebat excellentiorem cognitioni» modum de angelis, quam dum ipsum secundum vitam animalem: quoniam tunc non nos. - Probatur ratione: quia fixior erat ct certior circa in• I Car. tv, nn. ·.»··..· .. . w 44· Vivet impiius vita animali, sed. ut Apostolus c len7n qu. xvni, irt. 4. TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod <^®^6Pr,raus homo non habuerit scientiam omnium. Aut enim habuit talem scicnper species acquisitas, aut per spe­ cies connaturales, aut per species infusas. Non autem per species acquisitas: huiusmodi enim cognitio ab experientia causatur, ut dicitur in 1 . s.^h.’kJ. i‘ Metaphys. *; ipse autem non tunc fuerat omnia expertus. Similiter etiam nec per species conna­ tural^: quia erat eiusdem naturae nobiscum; anima autem nostra est sicut tabula in qua nihil esi scriptum, ut dicitur in III de Anima Si au­ tem per species infusas, ergo scientia eius quam habebat de rebus, non erat eiusdem rationis cum scientia nostra, quam a rebus acquirimus. 2. Praeterea, in omnibus individuis eiusdem speciei est idem modus consequendi perfectio­ nem. Sed alii homines non statim in sui principio habent omnium scientiam, sed eam per temporis successionem acquirunt secundum suum modum. a Ergo ncc Adam, statim formatus, habuit 3 om­ nium scientiam. 3 3. Praeterea, status praesentis vitae homini I1 conceditur ut in eo proliciat anima cl quantum ad cognitionem, et quantum ad meritum: propter «) habuit. - fuit habent DpB» r) homini. - ad hoc homini U, ad hoc D, omui F, omni Ziomnii G. hoc enim anima corpori videtur esse unita. Sed homo in statu illo profecisset quantum ad me­ ritum. Ergo etiam profecisset quantum ad cogni­ tionem rerum. Non ergo habuit omnium rerum scientiam. Sed contra est quod ipse imposuit nomina animalibus, ut dicitur Gen. n *. Nomina autem dc- v«v >·bent naturis rerum congruere. Ergo Adam scivit naturas omnium animalium : et pari ratione, ha­ buit omnium aliorum scientiam. Respondeo dicendum quod naturali ordine per­ fectum praecedit imperfectum, sicut et actus po­ tentiam : quia ea quae sunt in potentia, non re­ ducuntur ad actum nisi per aliquod ens actu. Et quia res primitus a Deo institutae sunt, non so­ lum ut in scipsis essent, sed etiam ut essent alio­ rum principia ; ideo productae sunt in statu perfçcto, in quo possent T esse principia aliorum. I lomo autem potest esse principium alterius non solum per generationem corporalem, sed etiam per instructionem et gubernationem. Et ideo, sicut primus homo institutus est in statu perfecto quan­ tum ad corpus, ut statim posset generare; Ha etiam institutus est in statu perfecto quantum ad animam, ut statim a posset alios instruere et gubernare. 3 γ) δ) p.iiu-nl. - ponunt BDl-Oafr. tlalim. - Om. ACI i G, p»sl alto* ponunt BD. C m de t a. *Q“· *"■·· «n. 31U Γ4 C », r. u J· II c 1 t 1 I I •d-p· QUAESTIO XC1V , ARTICULUS 111 4,7 Non potest autem aliquis instruere, nisi habeat quot lapilli iaccant in flumine, ct alia huius­ scientiam. Et ideo primus homo sic institutus est modi. a Deo, ut haberet omnium scientiam in quibus Ad primum ergo dicendum quod primus homo homo natus * est instrui. Et haec sunt omnia illa habuit scientium omnium per species a Deo in­ quae virtualitcr existant in primis principiis per fusas *. Nec tamen scientia illa fuit alterius ra- · n- ms* se notis, quaecumque scilicet naturaliter homines tionis a scientia nostra *; sicut nec oculi quos · d-^2» 7*4’ cognoscere possunt. - Ad gubernationem autem caeco nato Christus dedit, fuerunt alterius rationis vitae propriae cl aliorum, non solum requiritur ab oculis quos natura produxit *. ’ °-l,a5* cognitio eorum quae naturaliter sciri possunt, Ad secundum dicendum quod Adam debebat ali­ sed etiam cognitio eorum quae c naturalem co­ quid habere perfectionis, inquantum erat primus gnitionem excedunt; eo quod vita hominis or­ homo, quod ceteris hominibus non competit; ut dinatur ad quendam finem supcrnaturulem; sicut cx dictis * patet. · »n wft**‘* nobis, ad gubernationem vitae nostrae, necessa­ Ad tertium dicendum quod Adam in scientia rium est cognoscere quae fidei sunt. Unde ct naturalium scibilium non profecisset quantum ad dc his supernaturalibus tantam cognitionem pri­ numerum scitorum, sed quantum ad modum mus homo accepit, quanta erat necessaria ad sciendi : quia quae sciebat intellcctualitcr, scivis­ gubernationem vitae humanae secundum statum set postmodum per experimentum \ Quantum illum. vero ad supernaturalia cognita, profecisset etiam Alia vero, quae nec naturali hominis studio quantum ad numerum, per novas revelationes; cognosci possunt, nec sunt necessaria ad gu­ sicut ct angeli proficiunt per novas illuminatio­ bernationem vitae humanae, primus homo non nes. - Nec tamen est simile dc profectu meriti*, 'D cognovit; sicut sunt cogitationes hominum, fu- et scientiae: quia unus homo non est alteri prin­ tura contingentia, et quaedam singularia *, puta cipium merendi, sicut est sciendi. i) natus. ~ aptus natui UD. ξ) eorunt quae. - quorunJam roratm quae ellam *F. quae G. rorwm quorum etiam I pF, I uivusrt puilmodum per experimentum. - fdnucf pottmainm cxperimentaliter codlcr». rj Commentai'ia Cardinalis Caietani durus. - In corpore est una conclusio respon­ Aliae vero singulares consequentiae dedarantur. Prima sive trimembris: Primos homo habuit scientiam om­ quidem, quin instructio sine scientia fieri nequit. Secunda nium naturaliter scibilium; supcrnaturalium vero, quanvero, ­ quia in universis his homo natus est naturaliter in­ tum opus ernt ad vitae regimen ; neutra vero nesciebat. - strui. Tenia est per se nota. - Prima quoque consequentia, Probatur hacc conclusio tali ordine: primo cnim proba­ quoad aliam partem, probatur: quia homo ordinatur ad fi­ tur quoad omnes partes per commune medium, quoJ est nem supernaturalcm. Secunda sequitur cx hac manifeste. radix omnium membrorum, deinde singillutim cx illo me­ Et confirmatur cx statu praesenti, quo ca quae sunt fidei dio singula membra deducuntur. Est autem processus iste. nosse oportet. - Ad tertium denique membrum, consequen­ Perfecta naturaliter sunt priora imperfectis: ergo res omnes tiae probatio supponitur cx opposito. Quia scilicet, sicut institutae sunt a Deo in statu perfecto: ergo homo insti­ Deus non deficit in necessariis, ita non abundat superfluis tutus est in statu in quo posset statim esse aliorum prin­ in institutione rerum: sed notitia talium neutralium erat cipium per instructionem ct gubernationem. - Tunc ultra. superflua, ur putet dc notitia cogitationum ct futurorum Erat prindpium per instructionem: ergo habebat omnium ct occultorum individuorum, etc.: ergo. Hacc cnim. co instruibilium scientiam: ergo omnium quae virtualitcr con­ quia necessaria nec parti speculativae nec parti practicac tinentur in primis principiis: ergo omnium naturaliter sci­ erant, ut patet ex dictis, superflua case pro statu illo relin­ bilium. - Et similiter erat principium per gubernationem: quuntur. II. In responsione ad primum, notatu quod non omnis ergo habebat cognitionem supernatural*!* linis: ergo ct me­ diorum, reliquorumque supcrnaturalium, tantam quanta scientia infusa distinguitur specie ab acquisita; sicut nec opus fuerat, notitiam habebat. - Rursus, homo institutus est eiusdem speciei cum acquirit*. Sed acquisitio ct infusio est in statu perfecto, in quo etc. Ergo eorum quae neutra concurrunt quandoque per accidens, et hoc est quando ilsunt, cognitionem non habuit. laniet forma potest utroque modo haberi: ct tunc sunt eius­ Antecedens dedaratur ct probatur. Declaratur, quod dc dem speciei. Talis nutem erat scientia Aduc cl nostra, sicut prioritate qua actus est prior potentia, est sermo. Probatur: ct oculi caeci nati ct nostri. Quandoque vero concurrunt quia ca quaesunt in potentia, non reducuntur ad actum, etc. ut per sc propriae viae ud tales terminos : ct tunc semper - Prima consequentia probatur: quia res institutae sunt α sunt diversarum spccierum. Talis est autem sdcntia ani­ Deo non solum ut essent, sed ut aliorum principia essent. mae separatae ct animae coniuncuc: quia illa per infusio­ Hoc cnim est esse in statu priori et perlecto. - Secunda nem tantum haberi potest. - Spectandum autem est magis, vero consequentia probatur, ct confirmatur: quia homo po­ cum dc diversitate scientiae agitur, ad obiectum: ct si obie­ test esse aliorum principium omnibus his modis. Confir­ ctum est eiusdem rationis, ipsa quoque scientia at eius­ matur vero: quia sicut homo, quia potest esso principium dem rationis. Scientiae autem \dae ct nostrae omnino est per generationem, factus est perfectus secundum corpus, idem obiectum formale, sicut si esset acquisita. Scientiae ut statim posset generare; pari ratione, quin potest esse autem animae separatae, ct animae Christi, obiectum csl ratione animae principium per instructionem ct guberna­ universalius ct altius: ct ideo alterius sunt rationis n no­ tionem, factus est perfectus secundum animam, ut statim stra, non cx sola infusione, ut ignorantes garriunt, sed cx posset instruere ct gubernare. formali ratione obiccti ipsarum spccierum. itulus T • V. quod priui attendit quid. - quod attendit quid prius B. ostendit quid *F, quod ostendit quid P. 0) sunt. - enent P. r.) illarum. - aliorum (earum pB) iciltcet illorum DpB. p) quod. - Port habuit ponit P. ς) Commentaria Cardinalis Caiotani • Cap. α durus: in gratia gratum faciente.-* In corporc duo: primo, recitatur quaedam opinio; secundo, exa­ minatur, ct respondetur simul quaesito. Quoad primum, duo referuntur cx opinione. Primum est, quod primus homo non est creatus in gratia. Secun­ dum est, quod primus homo habuit gratiam antequam pec­ caret. - Hncc dc primo. II. Quoad secundum , examinantur singula. Et primo, secundum approbatur, quia multi Sancti hoc sonant. Deinde primum reprobatur cx ratione rectitudinis primi status; et sic directe respondetur quaesito affirmative, sci­ licet quod primus homo fuit creatus in gratia. Probatur sic. Primus homo fuit factus in statu recto, in quo scilicet ratio Deo, inferiores vires rationi, ct animae corpus subdebatur ; ct prima subicctio erat ratio secundae, ct secunda tertiae. Ergo fuit factus in subiectionc inferio­ rum supernatural!. Ergo in subiectionc rationis supernatu­ ral : quod est cssc factum in gratia. Antecedens, quoad primam partem, probatur auctoritate Ecctes. vit. Quoad secundam, auctoritate Augustini - Prima consequentia probatur, quin subicctio illa, si fuisset natura­ lis, remansisset post peccatum, quia non abstulit naturam. Et confirmatur cx daemonum naturalibus. - Secunda vero consequentia probatur ratione : quia effectus non potest esse potior causa. Et confirmatur tota ratio auctoritate Augustini dicentis inobedientinm inferiorum cssc effectum desertionis divinae gratiae. Si enim negatio est causa negationis, affirmatio 'A/tu., hater, erit causa affirmationis*. Et sic gratia subdens Deo ra­ ο.$..s.TMea. tionem, erat ratio quare inferiora superioribus erant sub­ dita: super quod tota ratio stat. III. Circa hunc locum, adverte quod Scotus, in Secundo, dist. xxix, qu. 1, quamvis teneat nobiscum quod ad suble­ îtvlvs T • Alex. iUltflK, Sw·. TtaL, p. II, q». ia, mcrnhr. 1, *rt. 1. u Bouvcat.. I! Seni., ditt aux. ( c Ver*. jo. Ci.4rGr.Dri, ». XIII, «p. Ml, rlRewt.. b. I. cap. *n. S.Th. kci.ux. ctionem talem exigebatur aliquod donum supcrnaturale; discordat tomen in hoc, quod illud donum supcrnaturale non v ult cssc gratiam gratum facientem, seu caritatem, ut patet in responsione ad quartum ·. Nec ullam ad hoc ra- · Lrc. «. tionem adducit, nisi quin non oportet donum illud cssc principium meriti. Posset tamen pro eo adduci, quia iustitia originalis stare potest cum peccato mortali: gratia nutem gratum faciens nequaquam. Assumptum probatur tx co quod Ενα, post peccatum mortale, adhuc erat in illo sutu ; ut patet ex co quod non erubescebat, cum tamen esset nuda. IV Ad hoc breviter dicitur quod non est doctrina 1.Tho­ mae quod iustitia originalis sit idem quod gratia : scd quod gratia gratum faciens, dc qua est sermo, sit velat radix iustitiac originalis, pro quanto subdit supremum hominis Deo: ut patet hic, ct inferius qu. c, art. 1, ad 3. Et proptcrca facti in iustitia originali, concluduntur etiam facti in gratia; quasi iustitia originalis fuerit quasi gratia quaedam gratis data, fundata super gratia gratum faciente. Quomodo nutem stetit cum peccato mortali, communis est difficultas: quia talis gratia concessa fuerat usque ad peccatum exclusive, sive fuerit cum gratia gratum faciente, sive non. Et dicendum mihi videtur quod per primum pec­ catum in mente sive in opere, perdita gratia, perdita quo­ que iustitia est originalis, non simpliciter, idest totaliter, scd quoad aliquid. Simpliciter vero adimenda reservabatur peccato Adae. secundum ordinem divinae providentiae, ca ratione, ut donum naturae a principio naturae primo aufer­ retur, de quo principium naturae investiverat. Ncc obstat quia potuisset Adam, post Evac peccatum, non peccare: quoniam praescientia catus in ratione ordinis fuit. - Et hoc consonat proportioni dictae : submota enim radice, possunt aliquundiu rami vivere. 422 QUAESTIO XCV. ARTICULUS II ARTICULUS SECUNDUS UTRUM IN PRIMO HOMINE FUERINT ANIMAE PASSIONES Art. tcq., *d a; Dc Verit., qu. xxvi, ert. ». sic proceditur. Videtur quod VWvcyJn primo homine non fuerint animae passiones. Secundum enim passiones contingit quod caro concupiscit •AJG4t.T,vcrt. adversus spiritum *. Sed hoc non erat in statu innocentiae. Ergo in statu innocentiae non erant animae passiones. 2. Praeterea, anima Adac erat nobilior quam corpus. Sed corpus Adae fuit impassibile. Ergo nec in anima eius fuerunt passiones. 3. Praeterea , per virtutem moralem compri­ muntur animae passiones. Sed in Adam fuit virtus • moralis · perfecta. Ergo totaliter passiones exclu­ debantur ab eo. Sed contra est quod dicit Augustinus, XIV de • c«p. » Civ.Dei*, quod erat in cis amor imperturbatus in Deum, et quaedam aliae animae passiones. Respondeo dicendum quod passiones animae sunt in appetitu sensuali, cuius obicctum est bo­ num et malum. Unde omnium passionum animae quaedam ordinantur ad bonum, ut amor ct gau­ dium; quaedam ad malum, ut timor et dolor. Et quia in primo statu nullum malum aderat nec imminebat ; nec aliquod bonum aberat, quod cuperet bona voluntas pro tempore illo habendum, • ima ut patet per Augustinum XIV de Cii». Dei*: omnes illae passiones quae respiciunt malum, in Adam ? non erant, ut limor et ? dolor ct huiusmodi ; si­ militer nec illae passiones quae respiciunt bonum secundum non habitum et nunc habendum, ut cupiditas aestuans. Illae vero passiones quae possunt esse boni praesentis, ut gaudium ct amor; vel quae sunt futuri boni ut γ suo tempore habendi, ut τ desiderium ct spes non affligens; fuerunt in statu innocentiae. Aliter tamen quam in nobis. Nam in nobis appetitus sensualis, in quo sunt passiones, non totaliter subest rationi: unde passiones quan­ doque sunt in nobis praevenientes iudicium ratio­ nis, et impedientes; quandoque vero ex iudicio rationis consequentes, prout sensualis appetitus aliqualiter rationi obedit. In statu vero innocentiae inferior appetitus erat rationi totaliter subiectus: i unde non erant in eo passiones animae, nisi cx rationis iudicio consequentes. * An PRaMUM ERGO DICENDUM quod COTO CODCUpiscit adversus spiritum \ per hoc quod passiones rationi repugnant: quod in statu innocentiae non erat. Ad secundum dicendum quod corpus humanum in statu innocentiae erat impassibile quantum ad passiones quae removent dispositionem natura­ lem, ut infra : dicetur. Et similiter anima fuit im- • Qex^’.vpassibilis quantum ad passiones quae impediunt rationem. Ad tertium dicendum quod perfecta virtus mo­ ralis non totaliter tollit passiones, sed ordinat eas: temperati enim est concupiscere sicut oportet, <>7 . quae oportet, ut dicitur in III Ethic.* sirtus-n·. • Srrw. en·* /xXxra», f* ; q*. Linr, 3. QUAESTIO XCV, ARTICULUS III ARTICULUS TERTIUS UTRUM ADAM HABUERIT OMNES VIRTUTES J1 St*/., JjhL xxjx, art, 3. is ;e c e it u n p 5 • Art pnrceJ ’ Qu ICTM, 4Π. s.Tt&’i.V D tertium sic PROCEDITUR. Videtur quod materiae. Et si huiusmodi imperfectio non4 repu* Adam non habuerit omnes virtutes. gnat perfectioni primi status, nihilominus huius­ Quaedam enim virtutes ordinantur ad modi virtutes poterant esse in primo statu ; sicut refracnandam immoderantiam passio­ fides, quae est eorum quae non videntur, ct spes, num ; sicut per temperantiam refracnaturquae immo est­ eorum quae non habentur. Perfectio enim derata concupiscentia, et per fortitudinem immo­ primi status non se extendebat ad hoc. ut vide­ deratus timor. Sed immoderantia passionum non ret · Deum per essentiam ♦, et ut haberet cum . n * erat in statu innocentiae. Ergo nec dictae vir­ cum fruitione finalis beatitudinis: unde fides ' et tutes. spes esse poterant in primo statu*, ct quantum ad 2. Praeterea, quaedam virtutes sunt circa pas­ habitum et quantum ad actum. - Si vero imperfe­ siones respicientes malum; ut mansuetudo circa ctio quae est dc ratione virtutis alicuius, repugnat iras’, et fortitudo circa timores. Sed tales pas­ perfectioni primi status, poterat huiusmodi virtus siones non erant in statu innocentiae, ut dictum ibi esse secundum habitum, sed T‘ non secundum r* actum: ut patet de poenitentia, quae est dolor dc est*. Ergo nec huiusmodi virtutes. 3. Praeterea, poenitentia est quaedam virtus peccato commisso, ct de misericordia, quae est respiciens peccatum prius commissum. Misericor­ dolor de miseria aliena ; perfectioni enim 4 primi dia etiam est quaedam virtus respiciens miseriam. status repugnat tam dolor, quam culpa et miseria. Sed in statu innocentiae non erat peccatum ncc I nde huiusmodi virtutes erant in pnmo homine miseria. Ergo neque huiusmodi virtutes. secundum habitum, sed 1 non secundum actum: 4. Praeterea, perseverantia est quaedam virtus. erat enim primus homo sic dispositus, ut si pec­ Sed hanc Adam non habuit; ut sequens peccatum catum praecessisset, doleret; et similiter si mise­ riam in alio videret, eam pro posse repelleret. ostendit. Ergo non habuit omnes virtutes. 5. Praeterea, fides quaedam virtus est. Sed Sicut Philosophus dicit, in \V Ethic. ·, quod rehaec in statu innocentiae non fuit: importat enim recundia, quae est de turpi facto, contingit stu­ acnigmaticam cognitionem, quae perfectioni primi dioso solum sub conditione: est enim sic dispo­ situs, quod verecundaretur si turpe aliquid com­ status repugnare videtur. Sed contra est quod Augustinus dicit, in qua­ mitteret. dam Homilin * : Princeps viliorum devicit Adam An primum ergo dicendum quod accidit tempe­ de limo terrae ad imaginem Dei factum, pudicitia rantiae cl fortitudini quod superabundantiam pas­ armalum, temperantia compositum, claritate splen­ sionum repellat *, inquantum invenit passiones superabundantes in subiecto. Sed per se convenit didum. Respondeo dicendum quod homo in statu inno­ huiusmodi virtutibus passiones moderari. centiae aliqualiter habuit omnes virtutes. Et hoc Ad secundum dicendum quod illae passiones ad ex dictis potest esse manifestum T. Dictum est malum ordinatae, repugnant perfectioni primi sta­ cnim supra quod talis erat rectitudo primi status, tus, quae habent respectum ad malum in ipso quod ratio erat Deo subiccta, inferiores autem qui afficitur passione, ut limor et dolor. Sed pas­ vires rationi. Virtutes autem nihil aliud sunt quam siones quae respiciunt malum in altero, non repu­ perfectiones quaedam, quibus ratio ordinatur in gnant perfectioni primi status: poterat cnim homo Deum, ct inferiores vires disponuntur secundum in primo statu habere odio malitiam daemonum, regulam rationis; ut magis patebit cum de virtu­ sicut ct diligere bonitatem Dei. Unde et virtutes tibus agetur *. Unde rectitudo primi status exi­ quae circa tales passiones essent, possent esse in gebat ut homo aliqualiter omnes virtutes haberet. primo statu, ct quantum ad habitum et quantum Sed considerandum est quod virtutum quae­ ad actum. - Quae vero sunt circa passiones respi­ dam sunt, quae de sui ratione nullam imperfectio­ cientes malum in eodem subiecto, si circa huius­ nem important, ut caritas et iustitia. Et huiusmodi modi solas passiones sunt, non poterant esse in virtutes fuerunt in statu innocentiae simpliciter, primo statu secundum actum, sed solum secun­ ct quantum ad habitum ct quantum ad actum. - dum habitum; sicut de poenitentia et misericordia Quaedam vero sunt, quae de sui ratione imperfe­ dictum est *. Sed sunt quaedam virtutes quae '1,1 ctionem important, vel cx parte actus vel ex parte non sunt circa has passiones solum, sed etiam • Jfcm. J UliM. l-lfAd Ariauai, a^.ujntctiup* ρώχΑβί L-C/. iüfhuJUrd., iui. ιχα. ? * Art l • a. i·· n·', qu un, m. 4, 6; qz-Luu. *n. X circa ira». - timidita» AIICE, cuntraricta» G. £) devicit. - vincit Pfr, dicit ACEo, dicitur G, dixit om. pF. Pro limn, luto Pab. - IVnl tplendiduin, DpB adJunii /'rimai /areii/ei ith» doni» ac tanti» (doni» creati» pB) expoliavit pariterque (pertinet pB) peremit; cf. loca in marg. dt. γ) potat ait manifatum. - patet ate verum Pa5. B) non. - Om. A.-pro nihilominut, tunc D. - Pro poterant, po tucrunt AFG, poterunt BCE. a) ·) ut videret. - quod rideret Pà. - Pro haberet cum cum, haberet cum coJd. ct d. habetur fum PF. 0 fida. - cl JlJa rodke». »,) nd. - licet D. ei P. Oi cnim. - autem PABFGab, om, DE. i) aed. - rt PCdl. «) repellat, - repellant lAB, om. cd. 6.-Pro iitpunlum inquantum üuvh/mh! Λ. • Ια corpore. 424 QUAESTIO XCV, circa alias; sicut temperantia, quae non solum cst circa tristitias, sed etiam circa delectationes; et fortitudo, quae non solum est circa ’timores λ, sed etiam circa audaciam et spem. Unde poterat esse in primo statu actus temperantiae, secundum quod cst moderativa delectationum; ct similiter fortitudo, secundum quod est moderativa auda­ ciae sive spei; non autem secundum quod mo­ derantur tristitiam et timorem. An tertium patet solutio ex his quae dicta sunt*. X) ARTICULUS IV An QUARTUM DICENDUM quod perseverantia du­ pliciter sumitur. Uno modo, prout cst quaedam virtus: et sic significat quendam habitum, quo quis eligit perseverare in bono. Et sic Adam per­ severantiam habuit. - Alio modo, prout cst cir­ cumstantia virtutis: et sic significat continuationem quandam virtutis absque interruptione. Et hoc modo Adam perseverantiam non habuit. Ad quintum patet responsio per ea quae dicta sunt *. “ iha. • ia corpora. 8 tiutorct. - timorem P, terrores cd. .x. Commentaria Cardinali-» Cale tant ιτυι.να durus. - In corpore una conclusio roponsiva Secundum declarator, distinguendo virtutes in duplicem quaesito, habens duas partes: Homo in sutu innocen­ ordinem : scilicet earum quae imperfectionem nullam con­ tiae habuit aliqualiter omnes virtutes. - Probatur, primo, tinent. et huc secundum habitum ct actum inerant; ct quae quod habuit omnes virtutes; secundo, declaratur iy ali­ imperfectionem imponant. Et hac duplices sunt: quia quaqualiter, quod cst declarare modum habendi. rundnm imperfectio illi statui non repugnabat, et hae si­ Primum probatur cx rectitudine primi status, sic. Hatio militer inerant secundum habitum ct actum, ut fides ct hominU cral subiccta Deo, ct rationi inferiores virer»: ergo spes; quarundam vero illi statui repugnabat, ut poenitentia in eo erant omnes virtutes. et misericordia. Et hac secundum habitum, non secundum Antecedens patet. - Consequentia probatur: quia virtutes netum erant: quin malum, ct consequenter dolor cx culpa nihil aliud sunt quam perfectiones subdentes superiora Deo, non fuissent. - Omnia clam sunt. Et ex IV Ethic., de ve­ ct inferiora rationi. recundo habixuatiter xnntum, confirmantur. Τ ARTICULUS QUARTUS UTRUM OPERA PRIMI HOMINIS FUERINT MINUS EFFICACIA AD MERENDUM QUAM OPERA NOSTRA H Soit., dia. XXIX. art 4. I) QUARTUM SIC PROCEDITUR, VîdctUT quod opera primi hominis fuerint minus effi­ cacia ad merendum quam opera nostra. Gratia enim ex Dei misericordia datur, quae magis indigentibus subvenit magis. indigemus magis gratia quam primus homo in statu innocentiae. Ergo copiosius infunditur nobis gratia. Quae cum sit radix meriti, opera nostra cfficaciora ad merendum redduntur. 2. Praeterea, ad meritum requiritur pugna quae•vm. 5. dam et difficultas. Dicitur enim II ad Tim. n *: Non coronabitur nisi qui legitime certaverit. Et ioi^Tika’ Philôsbphus dicit, in II Ethic. e, quod virtus est ’“· circa difficile et bonum. Sed nunc est maior pu­ gna et difficultas. Ergo ct maior efficacia ad me­ rendum. 3. Praeterea, Magister dicit, xxiv distinctione Π libri Sent., quod homo non meruisset, tentationi resistendo; nunc autem meretur qui tentationi re­ sistit. Ergo cfficaciora sunt opera nostra ad me­ rendum quam in primo statu. Sed contra est quia secundum hoc, homo esset melioris conditionis post peccatum. Respondeo dicendum quod quantitas meriti cx duobus potest pensari. Uno modo, ex radice ca­ ritatis ct gratiae. Et talis quantitas meriti respon­ det praemio essentiali, quod consistit in Dei frui­ tione: qui enim ex maiori caritate aliquid facit. « perfectius Deo fructur *.-Alio modo pensari potest quantitas meriti cx quantitate operis. Quae qui­ S a) fruetur. - fruitur P. dem est duplex: scilicet absoluta, et proportiona­ lis. Vidua enim quae misit duo aera minuta in gazophylacium *, minus opus fecit quantitate ab- MUrcinun. soluta, quam illi qui magna munera posuerunt: Sed sed nos quantitate proportionali vidua plus fecit, se­ cundum sententiam Domini, quia magis eius facultatem superabat ·η. Utraque tamen quantitas ? meriti respondet praemio accidentali, quod est gaudium dc bono creato. | Sic igitur dicendum quod cfficaciora fuissent hominis opera ad merendum in statu innocen­ tiae quam post peccatum, si attendatur quantitas meriti ex parte gratiae; quae tunc copiosior fuis­ set, nullo obstaculo in natura humana invento. Similiter etiam, si consideretur absoluta quantitas operis: quia, cum homo esset maioris virtutis, maiora opera fecisset. Sed si consideretur quan­ titas proportionalis, maior invenitur ratio meriti post peccatum, propter hominis imbecillitatem: magis enim cxccdit parvum opus potestatem eius qui cum difficultate operatur illud, quam opus ma­ gnum potestatem eius qui sine difficultate operatur. Ad primum ergo dicendum quod homo post pec­ catum ad plura indiget gratia quam ante peccatum, sed non magis. Quia homo, etiam ante peccatum, indigebat gratia ad vitam aeternam consequen­ dam *, quae est principalis necessitas gratiae. Sed · d. h homo post peccatum, super hoc, indiget gratia etiam ad peccati remissionem, et infirmitatis su­ stentationem. }) - iuj?rr.tbuitda^at c.Mkc» cl j b. 1 | ·. Jn o γ u a J c i ' Ibid. QUAESTIO XCV, ARTICULUS IV An secundum dicendum quod difficultas ct pugna quantum est poenalis, habet etiam quod sit sa­ pertinent τ ad quantitatem meriti, secundum quan- tisfactory pro peccato. litatum operis proportionalem, ut dictum est *. Ai> tertium dicendum quod resistere tentationi Et est signum promptitudinis voluntatis, quae co­ primo homini non fuisset meritorium, secundum natur ad id quod est sibi difficile: promptitude opinionem ponentium quod gratiam non habe­ autem voluntatis causatur cx magnitudine carita- ret ; sicut nec modo est meritorium ‘ non habenti lis. Et tamen potest f‘ contingere quod aliquis ita gratiam. Sed in hoc est differentia, quia in primo prompta voluntate faciat opus aliquod facile, sicut statu nihil erat interius impellens ad malum, sicut alius difficile, quia paratus esset facere etiam quod modo est: unde magis tunc poterat homo resi­ sibi esset difficile. Difficultas tamen actualis, in­ stere tentationi sine gratia, quam modo. pertinent. - pertinet ACDEFGpB. i) Ei tamni potent. - latest autem Pb. ·) secundum opinionem ... meritorium. ~ Om. pB; pro meritorium, γ) demer[forium ceteri. - Pro wo< habenti, in non habente codicem ct a. non habendo ed. b; pro gratiam, sentum Q Commentaria Cardinalis Caiotani iTVLVi clarus. - In corpore duo: primo, distinguit; se­ cundo, iuxta singula distinctionis membra respondet. Quoad prunum, quantitas meriti cx duplici causa ori­ tur scilicet gratia, et quantitate operis. Et quin hacc est duplex, scilicet absoluta ct proportionalis, fit triplex radix gratia, quantitas operis absolutu, ct quantitas proportiona­ lis. - Patent in littera omnia. Quoad secundum, sunt tres conclusiones. Prima est: Opem primi hominis erant clFicaciom ex parte gratiae. Probatur: quin maior gratia. Probatur: quia nullo obsta­ culo impedita. T M6. Sed contra est quod dicitur Gen. 1 *, dc ho­ lium ad hominem. mine: Praesit piscibus maris, et volatilibus caeli, Ad primum ergo dicendum quod in subicctos et bestiis terrae. multa potest tacere superior potestas, quae non Qu.xcvran.t. Respondeo dicendum quod, sicut supra ♦ dictum potest facere inferior. Angelus autem est natura­ est, inobedientia ad hominem eorum quae ei de­ liter superior homine. Unde aliquis effectus po­ bent esse subiccta. subsecuta est in poenam eius. terat fieri circa animalia virtute angelica, qui non t eo quod Y ipse fuit inobediens Deo. Et ideo in poterat fieri potestate humana ; scilicet quod sta­ statu innocentiae, ante inobedientiam praedictam, tim omnia animalia congregarentur. • Ala. IIUhbl, nihil ei repugnabat quod naturaliter deberet · ei Ad secundum dicendum quod quidam * dicunt Λ» Tlrct. η. Π. qv. esse subicctum. Omnia autem animalia sunt ho­ quod animalia quae nunc sunt ferocia et occi­ tetabr. jl rc·-·· Q. ». IU vi HkU. mini naturaliter subiccta. Quod apparet cx tribus. dunt alia animalia, in statu illo fuissent mansueta JU a /kun. • Primo quidem l, cx ipso naturae processu. Sicut non solum circa hominem, sed etiam circa alia cnim in generatione rerum intelligitur quidam animalia. - Sed hoc est omnino irrationabile. Non S utrum ... dominaretur. - utrum hominct hominibut Jcmiinarcn· tur in ilfo ttatu Pafr. p) praeceptum non nete fertur. — praeceptum non recte profertur AD, praeceptum non proprie refertur C a) eo quod. - quia D. quod ceteri ct a. 0) deberet. - debet ACDEEui. t) quidem. - Om. Paà. 0 invenitur. - Um. Ρβό. γ) • Cip.viU. • \’tn P- vr lurae. :s ho- nibus QUAEST1O XCVl , ARTICULUS ll 427 cnim per peccatum hominis natura animalium est tatem corporalem: neque ad tegumentum, quia mutata, ut quibus nunc naturale est comedere nudi erant, et non erubescebant, nullo instante in­ aliorum animalium carnes, tunc vixissent de her­ ordinatae concupiscentiae motu; neque ad cibum, bis, sicut leones et falcones. Nec Glossa Bedac di­ quia lignis T· Paradisi vescebantur; neque ad ven cit, Gen. i *, quod ligna et herbae datae sunt omni­ hiculum. propter corporis robur. Indigebant tamen bus animalibus ct avibus in cibum,sed quibusdam. eis ad cxperimentalcm cognitionem sumendam Fuisset ergo naturalis discordia inter quaedam ani­ de naturis eorum. Quod significatum est per hoc, malia. - Nec tamen propter hoc subtraherentur quod Deus ad eum animalia adduxit, ut eis no­ dominio hominis; sicut ncc nunc propter hoc mina imponeret *, quae eorum naturas designant. w» »9 subtrahuntur dominio Dei, cuius providentia hoc Ad quartum dicendum quod alia animalia ha­ totum dispensatur. Et huius providentiae homo bent b quaudam participationem prudentiae * ct ,R , · executor fuisset, ut etiam nunc apparet in anima­ rationis secundum aestimationem naturalem; cx libus domesticis: ministrantur enim falconibus do­ qua contingit quod grues sequuntur ducem, ct mesticis per homines gallinae in cibum. apes obediunt regi. Et sic tunc omnia animalia Ad tertium dicendum quod homines in statu in­ per seipsa homini obedivissent, sicut nunc quae­ nocentiae non indigebant animalibus ad nccessi- dam domestica ei obediunt. Hgnli. - per tignum ARCI*, /vr lipua D, lignum F. - Pro rfKtbantur, rearrrabantur AD»F, rttervantur CE, rarrvatur pF. rtficiebantur B Mupcr n«unu Ί) Commentaria Cardinalis CaletArü ctum im:st in dunt terra ct diter PhiΊνο- S.·.<&· o. ·.Tn. UJ, ha. vt per urn. ovigumanter ct ivemculaalis □nc r ci ide na- alia animalia habent. - animalia aliqua habciî F, çmnia animafia habent P. 0) iili.ua clarui. - In corpore una conclusio responsive dicitur quod dominium super animalia cit naturale homini; quaoito affirmative: Adam iu statu innocentiae domi­ hic etiam dicitur quod perditum est tale dominium per nabatur animalibus. - Probatur. Omnia animalia naturaliter peccatum. Constat enim naturalia non esse ablata per pec­ subjecta sunt homini ergo in sintu innocentiae illi obe- catum: quin ct hac ratione paulo superius ♦ probatum est *Qe.tcT,»n.i. diebant. Quod est intentum. quod subicctio virium inferiorum rationi non erat natura­ Consequentia probatur quia ante inobcdientiim Dei, lis, quia non remansit post peccatum. Par autem «t hic nulla erat subditorum inobedientia. Quod probatur.* quia ratio. Ad hoc breviter dicitur quod distinguendum est inter istorum inobedientia est effecta! illius primae inobcdientiac. Antecedens autem probatur tripliciter. Primo, cx processu subicctioncm, ct obedientiam. Subicctio cnim ct animalium naturae: imperfectiora subsunt perfectis quidditative ct usua­ homini, ct virium inferiorum rationi, est naturalis. Obcliter. - Secundo, cx ordine divinae providentiae: quia infe­ dientia vero utrorumque, ct similium, erat supematuralii : riora per superiora gubernat. - Tertio, cx proprietatibus gratin enim perficiebat naturam, ct quod natura subicccutriusque. Quia quod est per panem talc, subest naturali­ rat, gratia obsequens reddebat. Sic igitur utrobique obeter ci quod est universaliter tale: animalia sunt prudentia dienth perdita, quia supernatandis, subicctio naturalis re­ secundum partem, idest ad aliquid, homo universaliter: mansit cum pugna. Et ad utrumque insinuandum, in littera ergo. dicitur quod id quod naturaliter est subiectum homini, II. Circa hacc dicta occurrit dubitatiuncula: quoniam hic tunc non repugnabat: ubi expresse ambo explicata sunt. T ARTICULUS SECUNDUS UTRUM HOMO HABUISSET DOMINIUM SUPER OMNES ALIAS CREATURAS * Videtur quod enim solius Dei est, ut Dionysius dicit in Epi­ homo non habuisset dominium super stola ad Polycarpum *. Ergo non dominabatur -epulvii. ? omnes alias creaturas. Angelus cnim cis \ Sed contra est quod dicitur Gen. ι ♦, de homine: · * naturaliter est maioris potestatis quam homo. Sed, sicut dicit Augustinus 111 De Praesit 7'rin.*. universae creaturae. materia corporalis non obedivissct ad nutum etiam Respondeo dicendum quod in homine quodam­ sanctis angelis. Ergo multo minus homini in statu modo sunt omnia: ut ideo secundum modum quo dominatur his quae in seipso sunt, secun­ innocentiae. 2. Praeterea, in plantis non sunt dc viribus dum hunc modum competit ei dominari aliis. animae nisi nutritiva ct augmentative et gencra- Est autem in homine quatuor considerare: scili­ tiva. Hac autem non sunt natae obedirc rationi ; cet rationem, secundum quam convenit cum an­ ut in uno ct eodem homine apparet. Ergo, cum gelis; vires sensitivas, secundum quas convenit dominium competat homini secundum rationem, cum animalibus; vires naturales, secundum quas videtur quod plantis homo in statu innocentiae convenit cum plantis; ct ipsum corpus, secundum quod convenit cum rebus inanimatis. Ratio autem non dominaretur. 3. Praeterea, quicumque dominatur alicui rei, in homine habet locum dominantis, et non subicpotest illam rem · mutare. Sed homo non po­ cti dominio. Unde homo angelis non dominaba­ tuisset mutare cursum caelestium corporum: hoc tur in primo statu: et quod dicitur omni creaturae, D SECUNDUM SIC PROCEDITUR. a rt os ion i ra­ poton fla­ unt * .v » Hi , ·. _ Λ«·. ;ci- P·mrmbr. Η· Φit.1· la "· · U. nf* » lUiil. Hooul. ClU XI in Heaacm. ilia fon " a) rem. - Om. ABCEFG. - Pru codkcJ. mutare utroque loco, immutare ?) cii. - eorum codkci et a, mn. cd. b. 428 T QUAESTIO XCVI, ARTICULUS III intelligitur quae non est ad imaginem Dei. - Viribus minatur 4 non quidem imperando, sed utendo. autem sensitivis, sicut irascibiii et concupiscibili, Et sic etiam homo in statu innocentiae dominaba­ quae aliqualiter obediunt rationi, dominatur ▼ tur plantis et rebus inanimatis, non per imperium anima imperando. Unde cl in statu innocentiae vel immutationem, sed absque impedimento uten­ animalibus aliis per imperium dominabatur. - Vi­ do eorum auxilio. ribus autem naturalibus, et ipsi corpori, homo do­ Et per hoc patet responsio ad obiecto. d-imtnafur. — dominabatur D. - Pro Unde ct, l nde tamen G I Unde Pb. γ) 3) dominatur. - dominabatur PDA. Commentaria Cardinalis Caietani ιππχν clarus. - In corpore una conclusio trimembris: dc dominio, sed de modo dominii agitur in consequentia; Homo non dominabatur angelis; sed animalibus, impe­ ut manifeste explicatur in sequenti consequentia. - Secunda rando; plantis vero ct inanimatis, utendo absque impedivero ­ consequentia, quoad primum partem, primo probatur mento. - Probatur. Omnia sunt quodammodo in homine : quia ratio in homine est sub ratione dominantis, ct nulli ergo dominium hominis respectu aliorum est iuxta domi­ in eo servientis. Deinde respondetur tacitae objectioni: quia nium inventum in ipso homine. Ergo non dominabatur scilicet Gen. 1 dicitur dc homine, quod praesit omni crea­ angelis; sed animalibus, imperando; ct reliquis, absque im­ turae. Glossal non ad imaginem Dei. - Quoad secundam pedimento utendo. partem, probatur: quia ratio praeeat viribus sensitivi» per Antecedens probatur : quia in homine sunt quatuor imperium. - Quoad tentum vero: quia ratio praccst parti quibus cum omnibus communicat, ratio, sensus, vegetatio vegetativae ct corpori, non imperando nec immutando, ut et corpus. - Prima consequentia est Mitis rationabilis: quo­ patet, sed utendo absque resistentia : habet enim dominium niam unicuique convenit praccssc vel subes se, secundum despoticum. coniormitutcm ad gradum suum. Et nota quod non solum Τ ARTICULUS TERTIUS UTRUM HOMINES IN STATU INNOCENTIAE FUISSENT AEQUALES Vidflur quod Respondeo dicendum quod ncccssc est dicere homines in statu innocentiae omnes fuis­ aliquam disparitatem in primo statu fuisse, ad sent aequales. Dicit enim Gregorius * minus quantum ad sexum : quia sine diversitate quod, ubi non delinquimus, omnes pares sexus, generatio non fuisset. - Similiter etiam 1 sumus. Sed in statu innocentiae non erat deli­ ad aetatem: sic enim ‘ quidam ex aliis na­ quantum ctum. Ergo omnes erant pares. scebantur; nec illi qui miscebantur, steriles erant. 2. Praeterea, similitudo ct aequalitas est ratio Sed ut secundum animam diversitas fuisset, et mutuae dilectionis; secundum illud Eccli. xm : quantum ad iustitiam ct quantum ad scientiam. Omne anima! diligit sibi simile, sic et omnis homo Non enim ex necessitate homo operabatur, sed proximum sibi. In illo autem statu inter homines per liberum arbitrium ; cx quo homo habet quod abundabat * dilectio, quae est vinculum pacis. possitζ magis ct minus animum applicare ad ali­ Ergo omnes fuissent pares in statu innocentiae. quid faciendum vel volendum vel cognoscendum. 3. Praeterea, cessante causa, cessat effectus. Unde quidam magis profecissent in iusüda ct Sed causa inaequalitatis inter homines videtur scientia quam alii. nunc esse, ex parte quidem Dei, quod ? quosdam Ex parte etiam corporis, poterat esse dispa­ pro meritis praemiat, quosdam vero punit: cx ritas. Non enim erat exemptum corpus humanum parte vero naturae, quia propter naturae defe­ totaliter a legibus naturae, quin ex exterioribus ctum quidam nascuntur debiles et orbati, quidam agentibus aliquod commodum aut auxilium reci­ autem fortes et perfecti. Quae in primo statu peret magis ct minus: cum etiam ct cibis eorum non fuissent. vita sustentaretur. Et sic nihil prohibet dicere Sed contra est quod dicitur Rom. xm *: Quae quin secundum diversam dispositionem aeris et a Deo sunt, ordinata sunt. Ordo autem maxime diversum situm stellarum, aliqui robustiores cor­ videtur in disparitate consistèrc: dicit enim Au­ pore generarentur quam alii, ct maiores ct pul­ gustinus, XIX de Cii>. Dei*·. Ordo est parium chriores et melius complcxionati. Ita tamen quod dispariumque rerum Y sua cuique loca tribuens in illis qui excederentur, nullus esset defectus dispositio. Ergo in primo statu, qui decentissimus sive peccatum , sive circa animam sive circa corpus. fuisset, disparitas inveniretur. D TERTlt'M SIC PROCEDITUR. • A/oroOib.XXl, eap.u-.deRcpidJ Patiorali, 11, cap. τι. • Vctk 19. α • Vcrv I. • Cip. xniT ■ a) abundabat. — abundat P. P) quod. - eo quod F. - Pro quia, eo ct editio a. γ) rerum. - Om. codices ct a b. B) etiam. - etiam et codicc* cl d b. e) sic enim.- sic CFGpABD ct cd. .1, quod F, quod ceteri codkca et sic E, sicut »AB, si »D, sic etiam P. - Pro quidam, quidem I). quaedam BCEOpA ; pro muce­ bantur, nascebantur *ADE ct .1 b. ζ) homo habet quod possit. - Aom<> habet quod posset ΒνΛ, Aorno (om. cd. a) habet quod homo possit (pouct CpDJCFGpD ct cd. a» Aorno jXMKf E, habet hamo posset pA, habet quod possit aD, ratio habet quod homo postit PA. n QUAESTIO XCVI, ARTICULUS IV 429 Ad primum ergo dicemjum quod Gregorius per quam frater fratrem; licet filius non tamundem verba illa intendit excludere disparitatem quae diligat patrem, sicut ab co diligitur. est secundum differentiam iustitiae et peccati; Ad tertium dicendum quod causa disparitatis ex qua contingit quod aliqui poenaliter sunt sub poterat esse et * cx parte Dei, non quidem ut · aliis coercendi. puniret quosdam et quosdam praemiaret; sed ut Ad secundum dicendum quod aequalitas est causa quosdam plus, quosdam minus sublimaret, ut quod dilectio mutua sit aequalis. Sed tamen inter pulchritudo ordinis magis in hominibus reluce­ inaequales potest esse maior dilectio quam inter ret. Et etiam ex parte naturae poterat disparitas aequales, licet non aequaliter utrinque T· respon­ causari secundum praedictum * modum, absque · ia deat. Pater enim plus diligit filium naturaliter. aliquo detectu naturae. η) utrinqur. - utriqur ABE.»fr, utrutnque CFtipD. et. - Om. PflF. Commentaria Cardinalis Caietani truces clarus. - In corpore duo: primo, respondet quoad necessarium; secundo, quoad possibile. Quoad primum, conclusio eat responsive quaesito affir­ mativa dc necessario : Ncccssc est aliquam disparitatem inter homines in statu innocentiae fuisse. - Et probatur quoad duo, scilicet sexum et aetatem: saxum quidem, quia aliter generatio non fuisset; aetatem vero, quia semper priores maiores filiis. II. Quoad secundum, tria dicit: primo, quod inaequalitas fuisset quoad animam, secundo, quoad corpus; tertio, ostendit quomodo ista inaequalitas sc habebat ad malum. T Secundam animam inaequalitas ponitur possibilis ct quoad intellectum ratione scientiae, ct quoad voluntatem ratione iustitiae : quia liberum erat applicare sc magi» et minus ad sciendum vel operandum. - Secundum corpus vero ponitur inaequalitas possibilis ratione melioris complexionis, pul­ chriori*. robustioris, etc.: quia corpus humanum magis ct minus participate! vel talem caeli influxum, vel tales natu­ rae causas, etc. Omnia clara sunt. - Demum nulle inaequa­ litas in his qui minus habebant, cue poterat, quae haberet rationem mali, defectus aut peccati, sive spectantium od ani­ mum sive ad corpus. Et per hoc omnis obicctio excluditur. ARTICULUS QUARTUS UTRUM HOMO IN STATU INNOCENTIAE HOMINI DOMINABATUR Supra, qu. sen. art. 1. «d a; II ’ Cap. n. * \'nt. rt. • Qp. »· Jpmj Qi , ■ {*····; ? T 1 43° QUAESTIO XCVI , ARTICULUS IV quia homo naturaliter est animal sociale: unde scientiae et justitiae, inconveniens luisset nisi hoc homines in statu innocentiae socialiter vixissent. excqucretur in utilitatem aliorum; secundum quod Socialis autem vita multorum esse non posset, dicitur 1 Pet. iv : Unusquisque gratiam quam ac· · vc d * Vera. ιο. ζ ζ QUAESTIO NONAGESIMASEPTIMA f/ · Cap. mv, xv. 0 DE HIS QUAE PERTINENT AD STATUM PRIMI HOMINIS QUANTUM AD INDIVIDUI CONSERVATIONEM S IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA considerandum est dc his quae per­ Primo: utrum homo in statu innocentiae esset tinent ad statum primi hominis secundum immortalis. jcr^iGT, corpus *. Et primo, quantum ad conservationem Secundo: utrum esset impassibilis. individui; secundo, quantum ad conservationem Tertio: utrum indigeret cibis. speciei *. Quarto: utrum per lignum vitae immortalita­ Circa primum quaeruntur quatuor. tem consequeretur. einde • Qa. tom. D ARTICULUS PRIMUS UTRUM HOMO IN STATU INNOCENTIAE ESSET IMMORTALIS Supra, qu. LXXVI, ΛΠ. 5, ad I ; Il Sent., 4bL xn. an. 3. 4; IV. diau xuv, qu. i r, art. 1, qu*. j; Ik Verity qu. ixn. «n. 9; De Stato, qu. v, tn. 5; Commend. Tkctf., ap. cui; ad Ram., np. v. lect. nx. VldctUT quod CmQTOx) homo in statu innocentiae non erat immortalis. Mortale enim ponitur in dc•^^^finitionc hominis. Sed remota defini­ tione, aufertur definitum. Ergo si homo erat, non poterat esse immortalis. 2. Praeterea, corruptibile et incorruptibile ge· ix’ nerc differunt, ut dicitur in X Mclaphys. * Sed op-Lt-i. eorum quae differunt genere, non est transmita latio in invicem ®. Si ergo primus homo fuit in­ corruptibilis, non posset homo in statu isto esse corruptibilis. 3. Praeterea, si homo in statu innocentiae fuit immortalis, aut hoc habuit per naturam, aut per gratiam. Sed non per naturam: quia, cum natura eadem maneat secundum speciem, nunc quoque esset immortalis. Similiter nec per gra­ tiam: quia primus homo gratiam per pocnitcntiam recuperavit, secundum illud Sap. x *: Eduxit illum a delicto suo; ergo immortalitatem rccuperasset; quod patet esse falsum. Non ergo homo erat immortalis in statu innocentiae. 4. Praeterea, immortalitas promittitur homini •v * tam x vo,AL 07. m. tenti natura Deus fecit animam, ut ex eius beatitu· dine redundet in corpus plenitudo sanitatis, idest1 1 incorruptioris rigor. - Tertio modo dicitur aliquid incorruptibile ex parte causae efficientis. Et hoc modo homo in statu innocentiae fuisset incor­ ruptibilis ci immortalis. Quia, ut Augustinus dicit in libro de Quaest. Pe/. et Nov. Test. ♦ Deus a homtnem fecit, qui quandiu non peccaret, immor* (alitate rigeret, ut ipse sibi auctor esset aut ad ritam aut ad mortem. Non enim corpus cius erat indissolubile per aliquem immortalitatis vigorem in eo existentem; sed inerat animae vis quaedam supernaturalitcr divinitus data, per quam poterat corpus ab omni corruptione praeservare, quandiu ipsa Deo subicctn mansisset. Quod rationabiliter factum est. Quia enim anima rationalis excedit proportionem corporalis materiae, ut supra * di- Q. ιλχμ,ιπ. dum est ; conveniens fuit ut in principio ei virtus daretur, per quam corpus conservare posset su­ pra naturam corporalis materiae. Ad primum ergo et secundum dicendum quod rationes illae procedunt de incorruptibili et im­ mortali per naturam. Ad tertium dicendum quod vis illa praeservandi corpus a corruptione, non erat animae humanae naturalis, sed per donum gratiae. Et quamvis gratiam recuperaverit ad remissionem culpae et meritum gloriae, non tamen ad amissae immor­ talitatis effectum. Hoc enim reservabatur Christo, per quem naturae defectus in melius reparandus erat, ut infra * dicetur. Ad quartum dicendum quod differt immortalitas gloriae, quae promittitur in praemium, ab immor­ talitate quae fuit homini collata in statu innocentiae. γ) B) idest. - r/ PIJIUK Deus, - mim nJJunt PAIIEL QUAESTIO XCVII, ARTICULUS II Commentaria Cardinalis Caietani claras. - In corpore una conclusio rciponsivt Secundo, dist. xix.qu. i, relata hac opinione, impugnat cum, quaesito: Homo in statu innocentiae erat incorrupti­ nulla ratione ductus, sed quia te non videre fatetur quod bilis effective, non formalitcr. - Hacc conclusio primo dequalitas ­ in anima posita possit praeservare corpus possi­ claratur; secundo, probatur. Declaratur, distinguendo incor­ bile quin patiatur a contrario. Constat autem quod passio, ruptibile tripliciter: cx parte materiae, cx parte formae, cx magis facta, corrumpit Ergo. etc. parte efficientis. Primo modo, naturae: secundo, gloriae; Ad hoc breviter dicitur quod, si Scotus ocularia reve­ tertio, innocentiae convenit. Omnia clara sunt in littera. - rentiae ad beatum Augustinum habuisset, vidisset utique Probatur dupliciter. Primo, auctoritate Augustini. Secundo, quod homo erat sibi auctor vitae, quandiu anima erat suasoria adaptatione, quia anima excedit materiam corpo­ subdita Deo. Cum enim haec credita cx facto pendeant, ct ralem. ut materia concors animae fieri posset. supernatural) virtute egeant; de his nulla maior ratio au­ II. Circa conclusionem hanc, adverte quod Scotus. in ctoritate divina est, per sc vel per Sanctos suos. itulus T ARTICULUS SECUNDUS UTRUM HOMO IN STATU INNOCENTIAE FUISSET PASSIBILIS II SenfM d>»t. m, «rt. 31 IV, diet, xi.iv, qu, n. aru i, qu‘. 4, «d t. • Aria., Jr Ani· bb. 11, eae. xi, n. IL- S.Tb. Icet. xxiu. mj. • Vcn. u. 3 T •Arlttot., Topic. lib. VI, cap. ο, η. η. D SECUNDI Μ SIC PROCEDITUR. Videtur quod homo in statu innocentiae fuisset pas­ sibilis. Sentire enim est pati quoddam *. Sed homo in statu innocentiae fuisset sensibilis. Ergo fuisset passibilis. 2. Praeterea, somnus passio quaedam est. Sed homo in statu innocentiae dormivisset; se­ cundum illud Gen. n *: Immisit Deus soporem in Adam. Ergo fuisset passibilis. 3. Praeterea, ibidem subditur quod tulit unam de costis eius. Ergo fuisset passibilis etiam per abscissioncm partis. 4. Praeterea, corpus hominis molle luit. Sed molle naturaliter passivum est a duro. Ergo si coq>ori * primi hominis obvium fuisset aliquod corpus durum, ab eo passum fuisset P. Et sic primus homo fuit passibilis. Sed contra est quia, si fuit passibilis, fuit etiam * corruptibilis: quia passio, magis facta, abiteit a substantia Respondeo dicendum quod passio dupliciter dici­ tur. Uno modo, proprie: et sic pali dicitur quod a sua naturali dispositione removetur. Passio enim est effectus actionis: in rebus autem naturalibus contraria agunt et patiuntur ad invicem, quorum unum removet alterum a sua naturali disposi­ tione. - Alio modo, dicitur passio communiter, secundum quamcumque mutationem, etiam si S pertineat ad perfectionem naturae; sicut intelligerc vel sentire dicitur pati quoddam *. Hoc igitur secundo modo, homo in statu innocentiae passibilis erat, et patiebatur, et secundum rn,w*'u animam et secundum corpus. Primo autem modo dicta passione, erat impassibilis et secundum ani­ mam ct secundum corpus, sicut ct immortalis: poterat enim passionem prohibere'*, sicut ct mor5 tem, si absque peccato perstitisset. Et per hoc patet responsio ad duo prima. Nam sentire ct dormire non removent hominem a naturali dispositione, sed ad bonum naturae or­ dinantur. 4 * Ad tertium dicendum quod, sicut supra· dictum est, costa ilia fuit in Adam, inquantum erat principium humani generis; sicut semen est ‘ in homine, inquantum est principium per generatio­ nem. Sicut igitur decisio seminis non est cum passione quae removeat hominem a naturali dis­ positione. ita etiam est dicendum dc separatione illius costae. .4 jS Ad quartum dicendum quod corpus hominis in statu innocentiae poterat praeservari ne patere­ tur laesionem ab aliquo duro, partim quidem per propnam rationem, per quam poterat nociva vi­ tare; partim etiam per divinam providentiam, quae sic ipsum luebatur, ut nihil ei occurreret cx improviso, a quo laederetur. • Vrrx r • a. I Xi ΙΤ,ΗΙΜ • L·»- ILe B. J t. T» corpori. - corpus HD; pro aliquod corpus durum, alicui dura D, alicui corpori duro D. passum fuisset. — pateretur codices et a b. γ» fuit passibilis, fuit etiam. - fuit passibilis fuit a bt futuet pas· a' sibilis vel fuit {re! oipuncjo. fuisset ·Β) etiam B. fuisset passibihs fuisset P. à) prohibere. - rifdrr F. <) at. - Om. p. Commentaria Cardinalis Caietani iruLVs clarus. - In corpore clarissime distinguit dc pas­ II. Adverte hic quod Scotus. ubi supra *, tenet opposi- * ΐχ»κ ρΓ«.·, sione; et iuxta utrumque membrum, singulis condutum; nulla tamen ratione, nisi quia non videtur sibi quod sionibus respondet quaesito. - Distinctio est. Passio duplexinnocentia : excluderet omne puti proprie dictum. Ft posset proprie, ct communiter. Illa remotivn a naturali disposi­ pro eo argui, quia omne agens in agendo repatitur: sed tione, quia eifcctus actionis quae a contrario est ; hacc per- corpus hominis agebat in cibum : ergo repellebatur ab eo. fectiva naturae. - Prima conclusio: Passione communiter Frgo non excluditur omnis passio proprie a statu innocen­ homo erat pairibilis et anima ct corpore. Quia sentie­ tiae. bat, etc. - Secunda conclusio ; Passione proprie homo erat Ad hoc dicetur inferius in sequenti articulo, in respon- . (, Ceaa-| impassibilis et anima et coqvorc. Quia virtute animae pro­ sionc ad ft a. hibebat passionem, sicut ct mortem. T tx, e. 4 ’ lut. «n QUAESTIO XCVII, ARTICULUS 111 433 ARTICULUS TERTIUS UTRUM HOMO IN STATU INNOCENTIAE INDIGEBAT CIBIS Il Sent.. diM. XIX, art 7, *d 2, 3; IV Cont. Cent.» cap. 11x1111; Dr Stalo, qu. v, art. 5, tJ K; Com/rnd. Theo/., cap. Ctrl. Videtur quod ^^Jhomo in statu innocentiae non indigeJ bal cibis. Cibus enim necessarius est ^homini ad restaurationem deperditi. Sed in corpore Adae. ut videtur ·, nulla fiebat deperdilio : quia incorruptibile erat. Ergo non erat ei cibus necessarius. 2. Praeterea, cibus cst necessarius ad nutrien­ dum. Sed nutritio non cst sine passione. Cum ergo corpus hominis esset impassibile, non erat ei cibus necessarius, ut videtur 3. Praeterea, cibus dicitur esse nobis neces­ sarius ad vitae conservationem. Sed Adam aliter vitam poterat conservare: quia si non peccaret, non moreretur. Ergo cibus non erat ei necessa­ rius. 4. Praeterea , ad sumptionem cibi sequitur emissio superfluitatum, quae habent quandam turpitudinem non convenientem dignitati primi status. Ergo videtur quod homo in primo statu cibis non uteretur. Sed contra est quod dicilur Gen. 11 ♦: De omni ligno quod cst in Paradiso, comedetis. Respondeo dicendum quod homo in statu inno­ centiae habuit vitam animalem cibis indigentem: post resurrectionem vero habebit vitam spiritua­ lem cibis non indigentem. Ad cuius evidentiam considerandum est quod anima rationalis et ani­ ma est et spiritus. Dicitur autem esse anima se­ cundum illud quod est sibi commune ct aliis ani­ mabas, quod est vitam corpori dare: unde dicilur Gen. 11*: Factus est homo in animam viventem, idest vitam corpori dantem. Sed spiritus dicitur secundum illud quod est proprium sibi et non aliis animabus, quod scilicet habeat virtutem in­ tellectivam immaterialem. In primo igitur statu anima rationalis com­ municabat corpori id quod competit ei inquan­ tum cst anima: et ideo corpus illud dicebatur animale *, inquantum scilicet habebat vitam ab anima. Primum autem principium vitae in istis inferioribus, ul dicilur in libro de Anima *, est anima vegetabilis, cuius opera sunt alimento uti TERTIUM SIC PROCEDITUR. • Afui.. nu, lib. Π!, «p. tr, a. si ».ΊΚ Γ lcd. vu.* Ct Mk t n. «ί- »' ) & » V*»· »* • Ven- 7. • U. I aJ Cor., U'Tm.44»qq. ♦Uk ll.ap.iv, ■, 3 «♦, Th. lest. tn;fe±. Ill, op. a. ·. 4 (·- Th. loc·- «au i/if «) ut videtur. - Om. PftaK indetur. - dicilur P. 7) evidentiam. - intellect um cadict». on- clarus. - In corpore duo. Primo, ponitur diffe­ humana est anima ct spiritus. Ergo, ut anima. congrue­ rentia inter statum innocentiae ct resurrectionis; ct bat primo statui: ergo secundum id quod coincnit omni ergo secundum opera partis vegetativac, alere, in differentia proponitur conclusio responsive quaesito. Seanimato: ­ augere, generare, etc. - Et rursus : ergo, ut spiritus, con­ cundo, probatur utraque pars differentiae. Quoad primum, differentia est inter utrumque statum, venit ultimo statui : ergo secundum id quod cst proprium quia in statu innocentiae erat vita animalis egens alimento; ei: ergo secundum immortalitatem, impasMbilitatcm. glo­ in statu futuro erit vita spiritualis non egens alimentis. riam, etc. - Igitur in primo statu erat vita animalis cum Prima enim pars differentiae cst conclusio rctponsiva quae­ alimentis; in ultimo, spiritualis sine cis. sito affirmative. Antecedens cst per sc notum. - Prima consequentia pro­ II. Quoad secundum, probatur u traque pare sic. .Anima batur auctoritate Gen. n : Factus cst homo in animam vi· SuMMAK TUXOU D. TuOMAR T. II. S3 itit.ls T ’ Cf. Coaxoent. eiua. rr. δ) hfimvrtak. - immortalii codd. ct Aucxntmum e) dcdoitfNi. - rationem CEGpBD. hanc rjiA-wa F. 0 κιΊΜ. - «U ABCDEF. Commentaria Cardinal^ Caiotaui * CL art. priU., Contacta. ■. u. 3Ct ted eo. :en- et generare cl augeri. Et ideo hacc opera homini in primo statu competebant. - In ultimo vero statu post resurrectionem, anima communicabit quodammodo corpori ea quae sunt sibi propria inquantum est spiritus: immortalitatem quidem, quantum ad omnes; impossibilitatem vero ct glo­ riam et virtutem, quantum ad bonos, quorum corpora spiritualia dicentur *. Unde post resur- ’ ct tΛί rectionem homines cibis non indigebunt: sed in statu innocentiae cis indigebant. Ad primum ergo dicendum quod, sicut dicit Au­ gustinus m libro de Quaest. let. ct Nor. Test. ·: Quomodo immortale corpus habebat, quod cibo sustentabatur? immortale* enim non eget esca ne1 que potu. Dictum cst enim supra * quod immor- · αλι, talilas primi status erat secundum vim quandam supcmaturalem in anima residentem: non autem secundum aliquam dispositionem corpori inhae­ rentem. Unde per actionem ‘ caloris aliquid de humido illius corporis poterat deperdi ; et ne to­ tali 1er consumeretur, neccsse erat per assumptio­ nem cibi homini subveniri. Ad secundum dicendum quod in nutritions est quaedam passio et alteralio, scilicet : cx parte alimenti, quod convertitur in substantiam eius quod alitur. Unde cx hoc non potest concludi quod corpus hominis luerit passibile, sed quod cibus assumptus erat passibilis. Quamvis etiam talis passio esset ad perfectionem naturae. An tertium dicendum quod, si homo sibi non subveniret dc cibo, peccaret; sicut peccavit su­ mendo vetitum cibum. Simul enim sibi praece­ ptum luit * ut a ligno scientiae boni et mali absti­ • Cn. n, neret. et ut dc omni alio ligno Paradisi vesceretur. Ad qi \rtum dicendum quod quidam dicunt quod homo in statu innocentiae non assumpsisset de cibo nisi quantum fuisset ci necessarium: unde non fuisset ibi superfluitatum emissio. - Sed hoc irrationabile videtur, quod in cibo assumptu non esset aliqua faeculentia, quae non esset apta ul converteretur in hominis nutrimentum. Unde oportebat superfluitates emitti. Tamen fuisset di­ vinitus provisum ul nulla ex huc indecentia esset. »tr*. 434 QUAESTIO XCVII , ARTICULUS IV ventem. Et fundatur super ratione quia primum primo respondere debet. - Secunda vero probatur: quia anima, ut anima, communis est omni viventi. - Tertia sero probatur: quia primum in omni vivente apud nos, est pars vegeta­ tive. - Aliae consequentiae cx alia parte patent per locum ab opposito. III. In responsione nd primum, nota ultima verba, sci­ licet : et ne totaliter consumeretur. Ex hoc enim insinuatur quod aliqua deperditio humidi fiebat in illo statu: de qua vide in articulo sequenti. IV. In responsione ud secundum, nota duas responsio­ nes : primam, quod corpus hominis non patiebatur in nutritionc. secundam, quod patiebatur, sed perfective. Prima salvatur quoad repassionem, qua omne agens repetitur: ct hoc propter virtutem animae. Secunda id passionis quod accidit corpori cx nutriri, quidquid sit illud, manifestat quale sit. cx hoc ipso quod dicit quale esset pati, si nu­ triri consisteret in pati. Unde in materia sequentis articuli · * CiCaa^tA. notandae sunt ambae. Et sic solutum est dubium praccc- . α dentis articuli ·. *■ ARTICULUS QUARTUS UTRUM HOMO IN STATU INNOCENTIAE PER LIGNUM VITAE IMMORTALITATEM CONSECUTUS EU ISSET II .Sraf., dint, xn, art. 4; /A.· l/o/o, qu. v, art. 5, /J 8, «j. Videtur quod lignum vitae non poterat esse causa immortalitatis. Nihil enim potest agere ul­ tra suam speciem : effectus enim non excedit causam. Sed lignum vitae erat corrupti­ bile: alioquin non potuisset in nutrimentum as­ sumi, quia alimentum convertitur in substantiam ^An. pud., nutriti, ut dictum est ♦. Ergo lignum vitae incor­ ruptibilitatem seu immortalitatem conferre non poterat. 2. Praeterea, effectus qui causantur a virtu­ tibus plantarum et aliarum naturalium rerum, sunt naturales. Si ergo lignum vitae immortalitatem causassct. fuisset illa immortalitas naturalis. 3. Praeterea, hoc videtur redire in fabulas an­ tiquorum, qui dixerunt quod dii qui comedebant α de quodam cibo, facti sunt immortales: quos a • S. Th. Itet. u. irridet Philosophus in 111 Metaphys -DM.IIb.ll.cap. f», n.w, Sed contra est quod dicitur Gen. ut *: Al· forte • Veru n. mittat manum suam et sumat de ligno vitae, et comedat, et vivat in aeternum. Praeterea, Augustinus, in libro de Quaest. Vet. • Qa. xix (inter et Nov. Test. *, dicit: Gustus arboris vitae cor­ ruptionem corporis inhibebat: denique etiam post peccatum potuit insolubilis manere, si permissum esset illi edere de arbore vitae. Respondeo dicendum quod lignum vitae quo­ dammodo immortalitatem causabat, non autem simpliciter. Ad cuius evidentiam, considerandum est quod duo remedia ad conservationem vitae habebat horno in primo statu, contra duos de­ fectus. Primus enim defectus est deperditio hu­ midi per actionem caloris naturalis, qui est animae instrumentum. Et contra hunc defectum subve­ niebatur homini per esum aliorum lignorum Pa­ radisi, sicut el nunc subvenitur nobis per cibos quos sumimus. Secundus autem defectus est quia, ut Philosos.Tr£’i«ixVi*i’ P^us dicit 1 de Generat. *, illud quod generatur ? cx aliquo extraneo, adiunclum ei quod prius erat humido praeexistenti, imminuit virtutem activam speciei: sicut aqua adiuncta vino, primo quidem >1) QUARTUM SIC PROCEDITUR. quot. - quod VGab. generatur. - adgcncratur ABE. - Pro aliquo, alimenta ARCE FG, a«> D. γ) et magü. - a minut P, om. Αλ. a) convertitur in saporem vini, scd secundum quod magis ct magis* additur, diminuit vini fortitudi­ nem, ct tandem vinum fit aquosum. Sic igitur vi­ demus quod in principio virtus activa speciei est adeo fortis, quod potest convertere de alimento non solum quod sufficit ud restaurationem de­ perditi, sed etiam quod sufficit ad augmentum. Postmodum vero quod aggeneratur non sufficit ad augmentum, sed solum ad restaurationem de­ perditi. Tandem vero, in statu senectutis, nec ad hoc sufficit : unde sequitur decrementum, ct finaliter naturalis c dissolutio corporis. - Et contra hunc detectum subveniebatur homini per lignum vitae: habebat enim virtutem fortificandi virtu­ tem speciei contra debilitatem provenientem ex admixtione extranei. Unde Augustinus dicit, in XIV de Civ. Dei *, quod cibus aderat homini ne • Cap. ixn. esuriret, potus ne sitiret, et lignum vitae ne se­ nectus eum dissolveret. Et in libro de Quaest. Vet. el Nov. Test. *, dicit quod vitae arbor medicinae • Uhl ispn. modo corruptionem hominum ζ prohibebat. Non tamen simpliciter immortalitatem causabat. Quia neque vinus quae inerat animae ad conservandum corpus, causabatur cx ligno vitae: neque etiam poterat immortalitatis dispositionem corpori praestare, ut nunquam dissolvi posset. Quod cx hoc patet, quia virtus cuiuscumque cor­ poris est finita. Unde non poterat virtus ligni vi­ tae ad hoc se extendere ut daret corpori virtutem durandi tempore infinito, sed usque ad determina­ tum tempus. Manifestum est enim quod, quanto aliqua virtus est maior, tanto imprimit durabilio­ rem effectum. Unde cum virtus ligni vitae esset finita, semel sumptum praeservabat a corruptione usque ad determinatum tempus; quo finito, vcl homo translatus fuisset ad spiritualem vitam, vcl indiguisset iterum sumere de ligno vitae. Et per hoc patet responsio ad obiecta. Nam primae rationes concludunt quod non causabat incorruptibilitatem simpliciter. Aliae vero conclu­ dunt quod causabat incorruptibilitatem impedien­ do corruptionem, secundum modum praedictum*. ‘Ie lujMcit. - mjflciat BCDEEGah «) naturali». - Om. Pab, ζ) hominum. - omnium E, omni cdido a. omittit G; δ) «imi*. owcocm Augu corp, art * Ci. BUI QUAESTIO XCVI1, ARTICULUS IV 435 Commentaries Cardinalis Oaictani clams. - In corporc una conclusio responsive potentia. Ad cuius evidentiam, notandum est quod passio bimembris: Lignum vitae cuusnbat immortalitatem quo­ proprie dicta pro tanto statui innocentiae repugnabat, pro dammodo, non simpliciter. - Primo, probatur quoad priquanto ­ corpus hominis a naturali dispositione removebat, mum partem: quia habebat vim fortificativam virtutis spe­ ct non absolute. Et propterca notantor in littera articuli se­ cificae contra defectum provenientem cx admixtione ex­ cundi descripta fuit passio non per corruptionem absolute, tranei» Declaratur hoc. distinguendo duplicem defectum in sed per remotionem corporis n naturali dispositione. Unde corpore nutribili: scilicet deperditionem humidi, et debi­ si qua abiectio contrarii esse potuit absque remotione cor­ litationem virtutis cx admixtione, ut patet ex I de Generat. poris humani α naturali dispositione sua, hoc non repu­ Deinde probatur duplici auctoritate Augustini. gnabat statui innocentiae. Nec propterca corpus humanum Secundo, probatur quoad secundam portem, dupliciter, dicebatur proprie pati, eo quod ipsum nihil perdebat natuTum quiu virtus animae non inerat a ligno vitae. - Tum rali* dispositionis·, quamvis aliquid cius, puu humidum, quia virtus finitu non potest causare effectum duration!* 1 puteretur proprie. infinitae. Probatur. Quia quanto maior est virtus, tanto im­ In proposita autem, inter deperditionem humidi ct debi­ primit durabiliorem ctfectum: virtus nutem ligni vitae, sicut litationem virtutis tantum interest, quod deperditio humidi cuiusque corporis, finita erat : ergo. non necessario removet corpus a naturali dispositione, ut Tertio, declaratur modus quo verificabatur utraque pars. 1 patet in pueris: immo talis passio esset ad perfectionem Et est conservatio per lignum vitae usque nd certum tem­ naturae, ut in responsione ad 2 in praecedenti articulo pus; ct deinde aut, iterata comestione, iterum conservare­ s. Thomas dixit. Debilitatio autem virtutis manifeste natu­ tur, etc.; aut translatus fuisset invitam spiritualem, qualis ram α sua naturali integritate removet. Unde eadem ratione opponitur statui innocentiae, qua senectus, quae in tali de­ erit post resurrectionem. II. Circa utrumque istorum defectuum dubium occurrit. bilitate consistit. Unde cum in littera dicitur quod lignum Quoniam si in statu innocentiae uterque fuisset, iam fuisset | vitae occurrebat huic defectui, interpretandum est, non qui ibi passio proprie dicta. Deperditio siquidem humidi, cum fuit, sed qui luisset, nisi lignum vitae praevenisset. Ita quod fiat actione cnlidi, manifeste in passione proprie dicta con­ succurrebat huic defectui praeveniendo, non restaurando, ut sistit. Debilitatio quoque virtutis cx admixtione extranei, Scotus intellexit·. Et sic nullum inconveniens sequitur. · Uc.ot.tk.tn. V. Ad secundum dubium * dicitur quod, ut patet cx ·α. aperte naturam removet a naturali suo robore: igitur, etc. III. Circa effectum ligni vitae, dubium occurrit cx Scoto, dictis etiam recitatis ab ipso Scoto ”, causam immortalitatis * uc. eu. in Secundo, dist. xix, qu. 1. Arguit enim contra hoc quod ponit littera duplicem’, alteram cx parte animae, ct alteram lignum vitae erat conservativum virtutis specificae, ct cau- cx parte corporis. Ex parte animae, vim quandam qua sabat immortalitatem. Et movetur udi ratione. Vis convcr- corpus, agendo in nutrimentum, non repatiebatur ab eo. siva alimenti in Adam, etiam convertendo lignum vitae in Alleram cx parte corporis : ct ista est lignum vitae, habens substantiam suam, debilitabatur aliquantulum : quia omne virtutem conservandi ad certum longum tempus. Unde iunagens physicum agendo debilitatur. Et putet in exemplo gendo has duas causas simul, cx sumptione ligni vitae nulla debilitatio sequebatur; quamvis debilitatio in nobis • Uc. dt. la Aristotelis, I de General.*, dc vino cui apponitur aqua. Ergo for?· ut. secunda vice iterum debilitaretur, ct sic tandem defecisset. sequeretur cx ligno illo. Unde non viveremus immortales per illud, sed longo valde tempore. Propter quam diutur­ Non ergo poterat hoc modo immortalitas haberi, etc. IV. Ad primum dubium *, videtur mihi distinguendum, nitatem dictum est·, ciicicndo Adam, Ne forte sumat dc •Cet.tu.m. • Cl. eue. U· ct dicendum dc primo defectu, quod fuisset actu, sed non ligno vitae, et vivat in aeternum; iuxta morem Scripturae, e «λ. & sub ratione defectus: secundus autem fuisset tantum in quo vocantur diuturna aeterna, ut montes aeterni*. itulus i T t 1 1 • • · Cf. num. • Cf. num. OiQfnwt. iv, v. Comment, n. • Cap. mi. • Ubi »upr*. QUAESTIO XCVIII, ARTICULUS I 436 QUAESTIO NONAGESIMAOCTAVA DE PERTINENTIBUS AD CONSERVATIONEM SPECIEI IN DUOS ARTICULOS DIVISA considerandum est de his quae perti­ Circa primum quaeruntur duo. nent ad conservationem speciei ·. Et primo, Primo: utrum in statu innocentiae fuisset ge­ de ipsa generatione; secundo, de conditione pro- neratio. |js genitae ·. Secundo: utrum fuisset generatio per coitum. einde • Qu. na D ARTICULUS PRIMUS UTRUM IN STA TU INNOCENTIAE FUISSET GENERATIO II Sent., dht it, qu. i, art. i. SIC prociditur. Videtur quod in statu innocentiae non fuisset gcncral,°· Generationi enim corruptio est s Ttkct’/w.' ^*^^contraria. ut dicitur in V Physic.* Con­ traria autem sunt circa idem. In statu autem in­ nocentiae non fuisset corruptio. Ergo neque ge­ neratio. 2. Praeterea, generatio ordinatur ad hoc quod conservetur in specie quod secundum individuum conservari non potest: unde ct in illis individuis quae in perpetuum durant, generatio non inve­ nitur. Sed in statu innocentiae homo in perpe­ tuum absque morte vixisset. Ergo in statu inno­ centiae generatio non fuisset. 3. Praeterea, per generationem homines mul­ tiplicantur. Sed multiplicatis dominis, necessc est « fieri possessionum 3 divisionem, ad evitandam confusionem dominii. Ergo, cum homo sit insti­ tutus dominus animalium, facta multiplicatione humani generis pcr generationem, secuta fuisset divisio dominii. Quod videtur esse contrarium iuri naturali, secundum quod omnia sunt com• £//w»GZ.ub.v, munia, ut Isidorus dicit * Non ergo fuisset ge» ncratio in statu innocentiae. • ver», as. Sed contra est quod dicitur Gen. i ·: Crescite et multiplicamini, et replete terram. Huiusmodi autem multiplicatio absque nova generatione fieri non potuisset: cum duo tantum fuerint primitus instituti. Ergo in primo statu generatio luisset. Respondeo dicendum quod in statu innocentiae fuisset generatio ad multiplicationem humani ge­ neris: alioquin peccatum hominis fuisset valde necessarium, cx quo tantum bonum consecutum est. Est ergo considerandum quod homo, secun­ dum suam naturam, est constitutus quasi medium quoddam inter creaturas corruptibiles et incorru­ ptibiles: nam anima eius est naturaliter incorru­ ptibilis, corpus vero naturaliter corruptibile. Est autem considerandum quod alio modo intentio naturae fertur ad corruptibiles, ct incorruptibiles β creaturas. Id cnim ? per se videtur esse de in­ ίΠ ιήιμι m pountionum. - yaueewrum ABCDEF. p) enim. - autem PB ct cd. b. a) tentione naturae, quod est semper ct perpetuum. Quod autem e*t solum secundum aliquod tem­ pus. non videtur esse principaliter de intentione naturae, sed quasi ad aliud ordinatum: alioquin. eo corrupto, naturae intentio cassaretur. Quia igi­ tur in rebus corruptibilibus nihil est perpetuum et semper manens nisi species, bonum speciei est de principali intentione naturae, ad cuius conserva­ tionem naturalis generatio ordinatur. Substantiae vero incorruptibiles manent semper non solum secundum speciem, sed etiam secundum individua : et ideo etiam ipsa individua sunt dc prin­ cipali intentione naturae. Sic igitur homini ex parte corporis, quod cor­ ruptibile est secundum naturam suam, competit generatio. Ex parte vero animae, quae incorrupti­ bilis est. competit ei quod multitudo individuorum sit per se intenta a natura, vel potius a naturae Auctore, qui solus est humanarum animarum creator. Et ideo, ad multiplicationem humani gcneris, generationem in humano genere statuit, etiam in statu innocentiae. An primum ergo dicendum quod corpus hominis in statu innocentiae, quantum erat de se. corru­ ptibile erat, sed potuit praeservari a corruptione per animam. Et ideo non fuit homini subtrahenda generatio, quae debetur corruptibilibus rebus. An secundum dicendum quod generatio in statu innocentiae, etsi non fuisset propter conservatio­ nem speciei, fuisset tamen propter multiplicatio­ nem individuorum. Ad tertium dicendum quod in statu isto, multi­ plicatis dominis, necessc est fieri divisionem pos­ sessionum Ύ, quin communitas possessionis est occasio discordiae, ut Philosophus dicit in II Pilitic* Sed in statu innocentiae fuissent voluntates homi­ num sic ordinatae, quod absque omni periculo dis­ cordiae communiter usi luissent, secundum quod unicuique eorum * competeret, rebus quae eorum dominio subdebantur: cum hoc etiam modo apud multos bonos viros observetur. γ) i) jxwMiiwutm. · yossewrum CDFpAB, enrum. — Ont. codkc*. j i • 1‘irt. 111, qo. · m. y • |ln HeacJici. Qfc Pucb. · ' ' ! I T 5 ’*'· R op. Kj. QUAESTIO XCVHI, ARTICULUS 11 4^7 Coininentai'ia Cardinalis* Caiotani clarus. - In corpore una conclusio rcsponsiva Et ideo hacc dicit tale bonum, quamvis maximum; multipli­ quaesito: In statu innocentiae fuisset generatio, ad catio vero dicit tantum bonum. Unde in littera notanter multiplicationem generis humani. - Probatur dupliciter. Pridicitur ­ inconveniens esse tantum bonum consequi cx peccato. mo, ducendo ad inconveniens: quod peccatum fuisset ne­ IV. Circa probationem quod temporale non sit per sc cessarium valde, propter tantum bonum. dc intentione naturae ·, dubium occurrit: quia non videtur · a. asm. 1. Secundo, homo est secundum animam incorruptibilis, valere. Quoniam non sequitur quod, illo cessante, cassaretur ct secundum corpus corruptibilis. Ergo est medium, secun­ naturae intentio; sed quod completa fucriL dum naturam, inter creaturas corruptibiles ct incorruptibi­ Ad hoc breviter dicitur quod, cum praesens sermo non les. Ergo cx parte corporis convenit naturaliter generatio: sil dc natura particulari huius agentis, puta Socratis aut cx parte animae, quod multitudo individuorum sit perse Platonis (quoniam constat talia agentia, ut sic, particularia intenta. Ergo nd multiplicationem humani generis, etiam per sc tacere ct intendere, ut patet XII Metaphys. text.xvni’), · s^TK»cn.m. in statu innocentiae, statuta est generatio. sed dc natura universali ; consequens est quod ratio addu- cap. ia, M. Antecedens supponitur. - Et prima consequentia est clara. cta efficax iit. Quoniam si universalis naturae intentio ad -Secunda vero, quoad utramque partem, declaratur ct pro- corruptibile per sc intenderet, cx una parte, illo desinente, « batur cx differentia inter creaturus corruptibiles et incorru­ naturae universalis intentio non amplius salvaretur: ct cx ptibiles in hoc, quod corruptibiles non sunt per sc intentae alia parte, quia est universalis, ac per hoc intendens ud secundum individua, sed secundum specient, incorruptibiles universale bonum, ergo intentio cassa, vana frustraque est; vero ct secundum individua, ct secundum speciem. Quae nihil cnim conferre poterit universo, corrupto illo particu­ ditfcrcntiu probatur cx hoc, quod intentio naturae per sc lari per sc intento. est ad perpetuum, et non ud temporale. Probatur, ducendo V. Circa rationem allatam in liti era pro conclusione ♦, · cl boo. i. ad inconveniens: quia alioquin cassaretur intentio naturae, adverte miram subtilitatem processus. Quia cnim generatio temporali deficiente. Ex hac autem differentia implicite ha­ non est dc numero entium propter se, sed propter aliud, betur alia, quod in rebus corruptibilibus generatio est na­ ur patet, et tinis proprius generationis sit conservatio esse turaliter instituta propter speciem, quia ipsa sola est per­ specifici; ct in proposito hic finis non poterat assignari: petua; in incorruptibilibus non oportuit generationem esse. perspexit in c*»c specifico rationem fimlizandi generatio­ Ex his nutem manifeste patet consequentia quoad utram­ nem, ct cum ostendisset quod est perpetuitas, ur Aristo­ que panem. Et clarum esi. teles express} Il de Anima dixerit, texi, xxxiv ♦, ostendit ·α·.σ,β.3·. ..... . .. .. . . . II. Sed sunt hic quaedam dubia. Primo, circa primam talem rationem imcmn m singulii individuu humanis cx probationem : quoniam illud quod infertur pro inconve­ parte animae. Ac per hoc. ipsa individuo, cx parte animoe, nienti, non est inconveniens, praesertim secundum doctri- possunt esse per se fines generationis, quemadmodum in nam 1.Thomac *. Quoniam Incarnatio Filii Dei, quae est reliquis ipsa species, propter eandem rationem. Et ric, cum maximum bonum, ex peccato consecuta est, itu quod pcc- generatio naturalis sit. ct appareat in homine; dempto illo •(b catum fuit ad hoc necessarium, iuxta illud Grcgorii *: O fine, scilicet conservatione speciei, propter sutum innocen­ Crri l*uc*. . , r*> i * certe necessarium .hnn* peccatum etc. Ergo multo minus tiae, restat alius finis, non alia sed eadem finnli^andi ra­ est inconveniens quod propter bonum multiplicationis hu­ tione, idest multiplicatio individuorum perpetuorum. manae. fuerit peccatum necessarium. VI. Circa finem generationis in statu innocentiae assi­ 111. Ad hoc breviter dupliciter respondetur. Primo, quod gnatum *, dubium occurrit: quoniam hic expresse dicitur · et una. 1. bona sunt duplicis ordinis * quaedam supponentia malum, quo. . or· »*"· Commentaria Cardinalis Caietani clarus. - In corpore tria: primo, opinio recitatur Grcgorii Nysjcni; secundo, improbatur; tertio, respondetur quaesito. Quoad primum, quatuor refert. Primo, quomndnm, cl specialiter Grcgorii opinionem, quod non per coitum. - Se­ cundo, rationem cius: propter foeditatem illius. - Tertio, quod fuisset tamen multiplicatio hominum virtute divina, sicut angelorum. - Quarto, exclusionem obicctioni* quo­ niam in statu innocentiae erat distinctio sexuum quod hoc fecit Deus praescius futuri casus. II. Quoad secundum, reprehenditur opinio haec. Quia naturalia per peccatum neque ablata neque data sunt: sed hoc est unum dc naturalibus. - Probatur dupliciter. Primo, quia hoc est naturale omnibus animalibus perfectis. Se­ cundo, ab effectu: quia natura dedit homini membra ad hunc usum; inconveniens est nutem horum membrorum naturalem usum non fuisse, sicut aliorum. IU. Quoad tertium, conclusio responsive est: Generatio itulus T c •t t • Ct corp, in fiac. f fuisset per coitum quoad coniunctionem maris ct femi­ r , non autem quoad immoderatam concupiscentiam. nae Probatur I conclusio dupliciter: primo, ratione, secundo, auctoritate. Ratio assignatur, distinguendo in coitu illa duo, ct assignando radices proprias eorum. Ratio enim coniunctionis est coniunctio virtutis activae cum passiva. Ex hac enim probatur prima pars conclusionis sic. Generatio fuisset per applicationem virtutis activae ad passivam : ergo per coniunctionem maris ct focminac. Probatur sequela : quia ubicumque est distinctio sexuum, virtus activa est in mare, ct passive in femina. - Radix vero immoderatae concupi­ scentiae est mobedientia virium inferiorum ud rationis mo­ deramen. Ex qua arguitur sic. In statu illo vires inferiores omnino subdebantur rationi ergo non fuisset coitu» quoad concupiscentiam immoderatam. Auctoritas est Augustini, nssignontis etiam modum*, quo scilicet membra alia voluntario usu applicantur ad sua of­ ficia. QUAES ΓΙΟ XC1X, AR TICULUS I 440 QUAESTIO NONAGESIMANONA DE CONDITIONE PROLIS GENERANDAE QUANTUM AD CORPUS IN DUOS ARTICULOS DIVISA considerandum est de conditione prolis 1 Primo: utrum in statu innocentiae pueri mox generandae *. Et primo, quantum ad corpus; , geniti habuissent perfectam virtutem corpo­ secundo, quantum ad iuslitiam *; tertio, quantum ream. ad scientiam ·. Secundo: utrum omnes fuissent nati in sexu masculino. Circa primum quaeruntur duo. einde ' Cf. qa. xcvnt, latroJ. • Qa. C. • Qu. a. D ARTICULUS PRIMUS UTRUM PUERI IN STATU INNOCENTIAE. MOX NATI. VIRTUTEM PERFECTAM HABUISSENT AD MOTUM MEMBRORUM Il Sent., Jt*î. xx, ηυ. ti, art. j; ZV l’erit.. qu. ivni, art. 8. VidetUT qtiod quod pueri mox nati non habeant sufficientem pueri in statu innocentiae, mox nati, virtutem ad movendum membra. Quia homo na­ virtutem perfectam habuissent ad mo­ turaliter habet cerebrum maius in quantitate, se­ tum membrorum. Dicit cnim Augusti­ cundum proportionem sui corporis, quam cetera * Al. de rectal. nus, in libro rfe Bapt. Parvul. *, quod infirmitati animalia. Unde naturale est quod, propter maxi­ Mcril-ct Remit·., hb J.cap.xxxvin. mentis congruit haec infirmitas corporis, quae mamscihumiditatem ­ cerebri in pueris, nervi, qui licet in pueris apparet. Sed in statu innocentiae sunt instrumenta motus, non sunt idonei ad mo­ nulla fuisset infirmitas mentis. Ergo neque talis vendum membra. - Ex alia vero parte nulli ca­ infirmitas corporis fuisset in parvulis. tholico dubium est quin divina virtute fieri possit, 2. Praeterea, quaedam animalia statim cum ut pueri mox nati perfectam virtutem habeant nascuntur, habent virtutem sufficientem ad usum ad motum membrorum. membrorum. Sed homo est nobilior aliis anima­ Constat autem per auctoritatem Scripturae *, libus. Ergo multo magis est naturale homini quod quod Deus fecit hominem rectum : ct haec recti­ statim natus virtutem habeat ad usum membrorum. tudo consistit, ut Augustinus dicit ♦ in perfecta ·α«τβ.^. Et ita videtur esse poena ex peccato consequens. sublectione corporis ad animam. Sicut ergo in 3. Praeterea, non posse consequi delectabile primo statu non poterat esse in membris hominis propositum, afflictionem inducit. Sed si pueri non aliquid quod repugnaret ordinatae hominis volun­ habuissent virtutem ad movendum membra, fre­ tati . ita membra hominis deficere non poterant quenter accidisset quod non possent consequi humanae voluntati. Voluntas autem hominis or­ aliquod delectabile eis propositum. Ergo fuisset dinata est quae tendit in actus sibi convenientes. in cis afflictio ; quae non poterat esse ante pec­ Non sunt autem iidem actus convenientes homini catum. Non ergo in statu innocentiae defuisset secundum quamlibet aetatem. Dicendum est ergo pueris virtus ad movendum membra. quod pueri mox nati non habuissent sufficientem · 4. Praeterea, defectus senectutis videtur cor­ virtutem ad movendum membra ad · quoslibet responded defectui pueritiae. Sed in statu inno­ actus; sed ad actus pueritiae convenientes. puta centiae non fuisset delectus senectutis. Ergo neque ad sugendum ubera, et ad alia huiusmodi. etiam defectus pueritiae. Ad priml.m ergo dicendum quod Augustinus lo­ Sed contra est quod omne generatum prius est quitur de ista infirmitate quae nunc in pueris imperfectum quam perficiatur. Sed pueri in statu apparet etiam quantum ad actus eorum pueritiae innocentiae fuissent per generationem producti. convenientes; ut patet per ea quae praemittit*, ’Ucathur Ergo a principio imperfecti fuissent et quantitate quod, iuxta se tacentibus mammis, magis possunt esurientes fiere quam sugere. ct virtute corporis. An secundum dicendum quod hoc quod quae­ Respondeo dicendum quod ea quae sunt supra naturam, sola fide tenemus; quod autem credi­ dam animalia statim nata habent usum membro­ mus, auctoritati debemus. Unde in omnibus asse­ rum, non est ex eorum nobilitate, cum quaedam rendis sequi debemus naturam rerum, practer ea animalia perfectiora hoc non habeant: sed hoc quae auctoritate divina traduntur, quae sunt supra cis contingit ex siccitate cerebri, ct quia actus naturam. Manifestum est autem naturale hoc esse, proprii talium animalium sunt imperfecti, ad quos utpote ct principiis humanae naturae competens, etiam parva virtus sufficere potest. D PRIMUM SIC PROCEDITUR. S □) ad. - ucun.funi Cisficct. QUAESTIO XCIX, ARTICULUS II ? τ Ad tertium patet solutio per ea quae dicta sunt in corpore. - Vel potest dici quod nihil appetivis­ sent, nisi ordinata voluntate convenisset res seeundum statum suum Ad quartum t dicendum quod homo in statu in­ 44» nocentiae generatus luisset, sed non fuisset1 corruptus. Et ideo in statu illo potuissent esse aliqui delectus pueriles, qui consequuntur generationem; non autem detectus seniles, qui ordinantur ad cor­ ruptionem. Ad tertium... tuum. ~ Ad tertium dicendum (dicendum otn.eA) Fatet lolutio per ω quae dicta tunt A, om. celeri ct a; Dejicit talutio ad tertium argumentum notât D. - Pro ret. elt cJd. aliquae. 7) .!J quartum. - Ad Î) fuiuct. - Om. D. pi * tertium BCEFOpD Ct J. Commontjirin Cardinalis Caietani rrui.es clunis. - In corpore unu conclusio responsiva in corpore ut sint firmi, ct ducant spiritus vitale*. - Se­ bimembris: Pueri mox nati habuissent virtutem mo· cunda vero consequentia probatur: quia nervi *unt initrutivam membrorum sufficientem, non ad quoslibet actus, menta naturae nd movendum membro. Cuius lignum est. sed convenientes pueritiae. - Probatur conclusio sic. Ex na­ quod patientes in nervis, efficiuntur immobiles secundum tura pueri non habent sufficientem usum membrorum: cx illa membra. auctoritate autem Scripturae, habuissent illum quoad con­ Deinde probatur secunda pars. Homo factu* est rectus, corpore subditu animae : ergo membra homini* non pote­ venientia pueritiae tantum. Ergo, etc. hi littera primo probatur consequentia, cx illa regula: rant deficere a recta homini* voluntate: ergo non ab acti­ In naturalibus debemus sequi naturam rei; in supernatu- bus convenientibus. Ergo in pueritia obediebant ad actus ralibus autem auctoritatem Scripturae, quia hacc sola fide convenientes tantum pueritiae. - Antecedens, pro prima parte, probatur auctoritate Scripturae: pro secunda, aucto­ lcncmui» ct auctoritati Scripturae innituntur *. Deinde probatur prima par* antecedentis. Homo habet ritate expositionis Augustini. - Prima vero consequentia ct naturaliter cerebrum maius ceteris animalibus: ergo habet manifeste patet, utpotc inferens particularem cx universali: in pueritia nervos non idoneo* ad movendum membra : ct nihilominus in littera confirmatur, quoniam sicut ex illa ergo non habet sufficientem naturam tnotivmn. - Antece­ subicctionc membra quoad esse nihil habebant repugnans dens pater ex anatomin etc., intellectum proportionalitcr voluntati, ita quoad operari. Et est argumentum α fortiori: ad corpus. - Consequentia prima probatur, cointcllccta illa quiu usus membrorum c*t dc genere voluntarii, non autem alia propositione, quod homo habet cerebrum humidissi- esse eorundum; ct proptera, si esse eorum consonat vo­ mum, ct quod actas infantilis est plenissima humidiutis. luntati, quanto magis u»us ! - Secunda vero consequentia Ex his enim sequitur quod, cum in maiori quanto naturae probatur: quia voluntas ordinatu est respectu actuum conct aetatis humidae sit maior humiditas, quod sit excellens venientium tantum. - Tertia vero consequentia probatur: humiditos ad nervos. Experimur autem sensu nervos infu­ quia non omnes actu* sunt convenientes cuilibet aetati, sos diu in aqua, ineptos esse ut stent · ct proportionali ter sed pueriles tantum pueris. T Eeciee. tu, er», JO. ARTICULUS SECUNDUS Cf. »opra, cv. art. I. UTRUM IN PRIMO STATU FEMINAE NATAE. FUISSENT II Sent., dut. n, qu. it, art. i. sic PROCEDI τι r. Videtur quod V«W‘n Pr‘mo slalu t eminae natae non fuisj4^\Wsent. Dicit enim Philosophus, in libro II Generat. Animal. *, quod femina est mas occasionatus, quasi praeter intentionem na­ turae proveniens. Sed in statu illo nihil evenisset innaturalc in hominis generatione. Ergo feminae natae non fuissent. 2. Praeterea, omne agens a generat sibi si­ mile, nisi impediatur vel propter defectum vir­ tutis, vel propter indispositionem materiae, sicut parvus ignis non potest comburere ligna viridia. In generatione autem vis activa est in mare. Eum igitur in statu innocentiae nullus fuisset defectus virtutis ex parte maris, nec indispositio materiae ex parte feminae, videtur quod semper masculi nati fuissent. 3. Praeterea, in statu innocentiae generatio ad multiplicationem hominum ordinabatur. Sed sufficienter homines multiplicari potuissent per primum hominem et per primam feminam, cx quo in perpetuum victuri erant. Ergo non fuit p secundum • Q?. tu. oc. ar io arg. a) agent. — generant P. Svmxob Tinou D. Tmqjur Τ. II. t, a. necessarium quod in statu innocentiae feminae nascerentur. Sei» contra est quod sic natura processisset in generando, sicut eam Deus instituit. Sed Deus instituit marem et feminam in natura humana, ut dicitur Gen. 1 * ct 11 ♦·. Ergo etiam in statu ; vp. illo fuissent mares et feminae generati. Respondeo dicendum quod nihil eorum quae ad complementum humanae naturae pertinent, in statu innocentiae defuisset. Sicut autem ad perfectionem universi pertinent diversi gradus re­ rum. ita etiam diversitas sexus est ad perfectio­ nem humanae naturae. Et ideo in statu inno­ centiae uterque sexus per generationem productus luisset. Ad primum ergo dicendum quod femina dicitur mas occasionatus. quia est praeter intentionem naturae particularis: non autem praeter intentio­ nem naturae universalis, ut supra* dictum est. *q«.ua,an.i. An secundum dicendum quod generatio feminae non solum contingit cx defectu virtutis activae vel indispositione materiae, ut obiectio tangit. Sed A) fuit. - fuittet P. W QUAESTIO XCIX. ARTICULUS ll 442 quandoque quidem cx aliquo accidenti cxtrinseco; scilicet secundum voluntatum generantis, distin­ •/jr sicut Philosophus dicit, in libro de Animalibus * gueretur sexus in prole. of^dA’eîiZ quod ventus septentrionalis coadiuvat ad generaAh tertium biCENOUM quod proles fuisset ge­ l‘£ï/i,blv tionem masculorum, australis vero ad generatio­ nita vivens vita animali, ad quam sicut pertinet nem feminarum. Quandoque etiam ex conceptione alimento uti, sic etiam * generare. Unde conveanimae, ad quam de facili immutatur corpus. Et niebat quod omnes generarent, et non solum primi praecipue in statu innocentiae hoc esse poterat, parentes. Ad quod consequens videtur quod tot quando corpus magis erat animae subiectum; ut fuissent generatae feminae, quot ut mares. γ) »ic T etiam. - ita etiam Βαά. etiam ita cclcrl. Commentaria Cardinalis Caietani • Ο. Λα. XC! latrvd. irutxi clarus. - In corpore una conclusio responxiva Antecedens est per sc notum. - Consequentia probatur: affirmative In statu innocentiae fuissent natae femi­ quia sicut ad perfectionem universi pertinet diversitas gra­ nae. - Probatur. In illo statu fuisset quidquid spectat adduum, ita nd perfectionem humanae naturae diversitas se­ complementum humanae naturae: ergo fuisset producta xuum. diversitas sexuum, ac per hoc feminae. T • tu Sjct. Itb. I. part cap. i*ir. • Vert. iù. in- let re"ni ot QUAESTIO C, ARTICULUS I 443 T QUAESTIO CENTESIMA DE CONDITIONE PROLIS GENERANDAE QUANTUM AD IUSTITIAM ÎN DIOS ARTICULOS DIVISA considerandum est de conditione prolis generandae quantum ad iustitiam ’. Et circa hoc quaeruntur duo. einde LSL·’*· D Primo: utrum homines fuissent nati cum iustitia. Secundo: utrum nascerentur in iustitia confir­ mati. ARTICULUS PRIMUS UTRUM HOMINES FUISSENT NATI CUM IUSTITIA 1* II*'. qu. Lriti. λπ. a; II SmT., di»L x», qu. 11. an. O PRIMUM SIC PROCEDITUR. VidctUP quod homines non fuissent cum iustitia nati. Dicit enim Hugo de Sancto Victore * quod primus homo ante peccatum ge­ neraret quidem filios sine peccato. sed ternae iusiiliae haeredes. 2. Praeterea, iustitia est per gratiam, ut Apo* stolus dicit ad Rom. v *. Sed gratia non transfun­ ditur, quiu sic esset naturalis; sed a solo Deo infunditur. Ergo pueri cum iustitia nati non fuis­ sent 3. Praeterea, iustitia in anima est. Sed anima non est cx traduce. Ergo nec iustitia traducta fuisset a parentibus in filios. Sed contra est quod Anselmus dicit, in libro •cq·.*de Conceptu Hrg. *, quod simul cum rationa­ lem haberent animam, iusti essent quos generaret homo, si non peccaret. Respondeo dicendum quod naturaliter homo ge­ nerat sibi simile secundum speciem. Unde quae­ cumque accidentia consequuntur naturam speciei, in his necesse est quod filii parentibus similentur, nisi sit error in operatione naturae, qui in statu innocentiae non luisset. In accidentibus autem individu alibus non est necesse quod filii parenti­ bus similentur. - Iustitia autem originalis, in qua primus homo conditus fuit, fuit accidens naturae speciei, non quasi cx principiis speciei causatum. S 3) sed. - :cd tantum P, ud tunc cJ. E actui. — ad actus P. De Vtrtt., qu. inn, «t. 7; De AZ4J0, qu. n, an. M. sed ’ sicut quoddam donum divinitus datum loti · naturae. Et hoc apparet, quia opposita sunt unius genens: peccatum autem originale, quod oppo­ nitur illi justitiae, dicitur esse peccatum naturae · n. non undepatraducitur a parente in posteros. Et pro­ pter hoc etiam filii parentibus assimilati fuissent quantum ad originalem iustitiam. Ad primum ergo dicendum quod verbum Hugonis est intelligendum non quantum ad habitum iusiiliae, sed quantum ad exeeutionem actus ? Ad secundum dicendum quod quidam · dicunt q*™.. quod pueri non fuissent nati cum iustitia gra- g2a?’?1u^ tuita, quae est merendi principium, sed cum iu- *»’· siitia originali. Sed cum radix originalis iusiiliae, in cuius rectitudine factus csl homo, consistat in subiectione supernatural*! rationis ad Deum, quae est per gratiam gratum facientem, ut supra* di- ·ο«.Μ»,βΛΐ. cium est ; necesse esi dicere quod, si pueri nali fuissent in originali iustitia, quod etiam nati fuis­ sent cum gratia; sicut et dc primo homine supra* · diximus quod fuit cum gratia conditus. Non ta­ men luisset propter hoc gratia naiuralis: quia non fuisset transfusa per virtutem seminis, sed fuisset collata homini slalim cum · habuisset ani­ mum rationalem. Sicut etiam statim cum corpus est dispositum, infunditur a Deo anima rationalis, quae tamen non est cx traduce. Unde patet solutio ad tertium. 7) cum. - quod CEFGpA» postquam D. - Pto IGpA, quando ll; haSuiatt... ftahm cum mum nulla putredo peccati corrumperet, nequa­ quam ex se filios gehennae generaret; sed hi qui nunc per Redemptorem salvandi sunt, soli ah illo electi nascerentur. Ergo nascerentur omnes in iu­ stitia confirmati. 2. Praeterea, Ansclmus dicit, in libro Cur Deus • Ub. I. homo *. quod si primi parentes sic vixissent ut anu. lentati non peccasscnt, ita confirmarentur cum omni propagine sua, ut ultra peccare non possent. Ergo pueri nascerentur in iustitia confirmati. 3. Praeterea, bonum est potentius quam ma­ lum. Sed propter peccatum primi hominis conse­ cuta est necessitas peccandi in his qui nascuntur cx co. Ergo si primus homo in iustitia perstitisset, derivaretur ad posteros necessitas observandi iustitiam. 4. Praeterea, angelus adhaerens Deo aliis pec­ cantibus, statim est in iustitia confirmatus, ut ulteritis peccare non posset e. Ergo similiter et homo, si tentationi restitisset, confirmatus fuisset. Sed qualis ipse fuit, tales alios gencrasset. Ergo et eius lilii confirmati in iustitia nascerentur. Sed contra est quod Augustinus dicit. XIV de Cxp. X. Civ. Dei ♦: 'Jam > felix universa esset humana β societas, si ncc illi, scilicet primi parentes, malum quod in posteros traiicerent, nec quisquam ex stirpe eorum iniquitatem committeret, quae damna­ tionem reciperet. Ex quo datur intclligi quod. etiam si primi homines non peccassem, aliqui ex eorum stirpe potuissent iniquitatem committere. Non ergo nascerentur in iustitia confirmati. Respondeo dicendum quod non videtur possi­ bile quod pueri in statu innocentiae nascerentur in iustitia confirmati. Manifestum est enim quod pueri in sua nativitate non habuissent plus per­ fectionis quam eorum parentes in statu genera­ tionis. Parentes autem, quandiu generassem, non a) fouet - yatiil AFGtf. p) Tam. - Cum C, Tunc P. - Post fuissent confirmati in iustitia*. Ex hoc enim crea- ·η.π. tura rationalis in iustitia confirmatur, quod effi­ citur beata per apertam Dei visionem, cui viso non potest non inhaerere, cum ipse sit ipsa es­ sentia bonitatis, a qua nullus potest averti, cum nihil desideretur ct ametur nisi sub ratione boni. Et hoc dico secundum legem communem: quia cx aliquo privilegio speciali secus accidere potest, sicut creditur de Virgine Matre Dei *. Quam cito ·ο.#> autem Adam ad illam beatitudinem pervenisset quod Deum per essentiam videret, efficeretur spiritualis et mente ct corpore, et animalis vita cessaret, in qua sola generationis usus fuisset. Unde manifestum est quod parvuli non nasce­ rentur in iustitia confirmati. Ad primum ergo dicendum quod, si Adam non peccasset, non generaret ex se filios gehennae, ita scilicet quod ab ipso peccatum contraherent, quod est causa gehennae. Possent tamen fieri filii gehennae per liberum arbitrium peccando. Vel. si filii gehennae non fierent per peccatum, hoc non esset propter 1 hoc, quia essent in iustitia T confirmati; sed propter divinam providentiam, per quam a peccato conservarentur immunes. Ad secundum dicendum quod Ansclmus hoc non dicit asserendo, sed opinando. Quod patet cx ipso modo loquendi, cum dicit: Videtur quod, si vi­ xissent etc. Ad tertium dicendum quod ratio ista non est efficax, quamvis per cam Ansclmus motus fuisse videatur, ut ex eius verbis * apparet. Non enim sic per peccatum primi parentis cius posteri ne­ cessitatem peccandi incurrunt, ut ad iustitiam re­ dire non possint: quod est tantum in damnatis. Unde nec ita necessitatem non peccandi trans­ misisset ad posteros, quod omnino peccare non possent: quod est tantum in beatis. Ad quartum dicendum quod non est simile de homine ct angelo. Nam homo habet liberum ar­ bitrium vertibile ct ante electionem et post: non autem angelus, sicut supra * dictum est, cum dc angelis ageretur. γ) yropter. - per Pab. malum P nm. quoJ. Commentaria Cardinalia Caietani mxrs: confirmati, idest impeccabiles omnino, ct non solum mortaliter; ita quod non possent cadere a iusutiac rectitudine. in corpore una conclusio responsive: Pueri in statu in­ nocentiae non fuissent nati confirmari in iustitia. - Proba­ tur. Parentes, quandiu générassent, non fuissent confirmati in iustitia: ergo pueri non fuissent nati confirmati. Consequentia probatur: quit pueri non plus perfectionis habuissent in sua nativitate, quam parentes quando cos generaverunt; quoniam etfcctus non excedit causam. T Antecedens probatur. Confirmati non possunt non in­ haerere Deo, aut averti ab eo. Ergo, dc lege communi, sunt beati pcr apertam Dei visionem. Ergo habent vitam spiri­ tualem mente ct corpore. Ergo non generant. Et sic status generationis et confirmationis repugnant : quia ille ad ani­ malem, iste ad spiritualem vitam pertinet. - Antecedens patet cx terminis. - Consequentia probatur, ex prima qui­ dem parte, quia visio Dei ipsam essentiam bonitatis offert: cx secunda vero, quia nihil amatur nisi sub ratione boni. Secunda vero consequentia, cum tertia, est pcr sc nota. I QUAESTIO C, ARTICULUS Π * h. b- 3*3. H. Circa probationem antecedentis dubium occurrit; quin in littera non probatur dc confirmatis quod sint beati, sed c converso quod beati sunt confirmati ; hoc enim pro­ bant media allata. Ex hoc enim quod Deus est essentia bonitatis, sequitur quod clare videntes non possint non in­ haerere sibi; ct similiter quod non possint averti, quia ad aliquod bonum diverteretur, in eo nutem est omne bonum. Ergo beati sunt necessario confirmati. Sed non · valet c contra. Et tamen sua convertens erat probanda. III. Ad hoc dicitur quod, dum in littera probatur quod beati sunt confirmati, reducitur effectus confirmationis in propriam causam, scilicet beatitudinem : ita quod intentio expressa litterae non est probare illam propositionem ab­ solute, sed inquantum est reductiva ctfcctus praedicati in proprium causam in subiccto positam. Constat autem quod, si effectus ponitur, quod ponitur cius propria causa, ct c converso. Et ideo subtiliter est ostensum et quod beati 44 5 sunt confirmati, ct quod confirmati sunt beati. Et, ut novitii intelligent, quamvis cx isto, beati junt confirmati, ab­ solute ct formalitcr non sequatur sua universalis conver­ tens; cx ipsa tomen causaliter intellecta causalitate propria, optime sequitur n priori sua convertens. Et si quis obiiciat quod in littcru probatur quidem quod bcatitudo est causa confirmationis, sed non propria, facile respondetur. Tum quia sermo formalis de propria causa accipitur: cum scientia procedat cx propriis. Tum quia, npud theologos, hoc est per se notum de lege communi : quoniam in hoc differt comprehcnsor a viatore, scilicet in posse, et non posse peccare. Tum quia, apud philosophos, convint quod soh bonitatis essentia sufficit ad replendum, ac retinendum voluntatem in vero bono: quoniam cuilibet alteri, utpotc particulari bono, malum aliquod annecti po­ test. Et proptcrca undique consul quod impeccabilius vo­ luntatis bcatitudinis proprius effectus est. 44Ô QUAESTIO Cl, ARTICULUS 1 QUAESTIO CENTESIMAPRIMA DE CONDITIONE PROLIS GENERANDAE QUANTUM AD SCIENTIAM IN DUOS ARTICULOS DIVISA einde • (X qu. JO1, la trod. D considerandum esi de conditione prolis generandae quantum ad scientiam *. Et circa hoc quaeruntur duo. Primo: utrum pueri nascerentur in scientia per­ fecti. Secundo: utrum statim post nativitatem ha­ buissent pertectum usum rationis. . Ver». ·$- ARTICULUS PRIMUS UTRUM IN STATU INNOCENTIAE PUERI NATI FUISSENT IN SCIENTIA PERFECTI II Sent., dU|. xxui. qu. II, ari. 3; Dc Verit., qu. xvin, uru 7. VidctUF quod scientiam haberet non acquisitam per sensitivas in statu innocentiae pueri nati fuissent virtutes. Et ideo dicendum est quod pueri in in scientia perfecti. Qualis enim fuit statu innocentiae non nascerentur perfecti in scien­ Adam, tales filios generasset. Sed Adam tia ; sed eam in T< processu temporis absque dif•qu.xar.art.}. fuit in scientia perfectus, ut supra * dictum est. ficultatc acquisivissent , inveniendo * vel addi« Ergo filii nascerentur ab eo in scientia ’ perfecti. scendo. 2. Praeterea, ignorantia ex peccato causatur. Al) PRIMUM ERGO DICENDUM quod CSSC pertectum •ci.p· ii“,qu. m Bcda dicit ·. Sed ignorantia est privatio scien- in scientia fuit individuate accidens primi paren­ Lxxtr, art. 3. --. tiae. Ergo ante peccatum pueri mox nati omnem tis, inquantum scilicet ipse instituebatur ut pater scientiam habuissent. et instructor totius humani generis. Et ideo quan3. Praeterea, pueri mox nati iustitiam habuis­ tum ad hoc, non generabat filios similes sibi ; sed sent. Sed ad iustitiam requiritur scientia, quae solum quantum ad accidentia naturalia vel gra­ β dirigit in agendis. Ergo etiam ·** scientiam habuis­ tuita totius naturae. sent. Ad secundum dicendum quod ignorantia est pri­ Sed contra est quod anima nostra per natu- vatio scientiae quae debet haberi pro tempore T ram est sicut tabula rasa 1 in qua nihil est seri· illo. Quod in pueris mox natis non fuisset: ha­ ’ Pium> ul d*citur in III de Anima*. Sed eadem buissent enim scientiam quae eis competebat se­ i animae natura est5 modo, quae tunc fuisset. Ergo cundum tempus illud. Vndc ignorantia in eis non animae puerorum in principio scientia caruisscnt. fuisset, sed nescientia respectu aliquorum. Quam •Qo.Kax.ârt.i. Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum etiam Dionysius ponit in angelis sanctis, in vn « est, de his quae sunt supra 1 naturam, soli aucto­ Cael. Hier. ritati creditur: unde ubi auctoritas deficit, sequi Ad tertium dicendum quod pueri habuissent debemus naturae conditionem. Est autem natu­ sufficientem scientiam ad dirigendum cos in ope­ rale homini ut scientiam per sensus acquirat, ribus iusliliae in quibus homines diriguntur per • qo.lv, »rt.j: sicut supra * dictum est: et ideo : anima unitur universalia * principia iuris; quam multo plenius qu.Lxiw.an-7 ..... . C corpori, quia indiget eo ad suam propriam ope­ tunc habuissent quam nunc naturaliter habemus: rationem : quod non esset, si statim a principio et similiter aliorum universalium principiorum. D PRIMUM SIC PROCEDITUR. » in scientia. - scientia P. £) etiam. - Om. PGofr. γ) rasa. - nuda BD, om. AKFCa. o) eadem animae natura est. - eadem est natura \G, est natura α) Celeri Ct 4. <) snpra. - praeter coJicci. ζ) ideo. - ideo etiam codices. r,) in. - Om. codices ct 4 é. 0) instructor. — institutor AC. t) per universalia. - ita plurc% editiones ; m unircrsaHa E, ct mnP versalia cctcri ct P.ib. - Pro multo, fuae multo UDI' ; pin ha­ bemus, habeamus Sb'Gab. Commentaria Cardinalis Caictani miLUs clarus. - In corpore una conclusio: Pueri non Antecedens probatur: quia anima unitur corpori propter nascerentur perfecti in scientia, sed absque difficultate indigentiam illius ad hoc opus. - Consequentia vero pro­ eam acquisivissent. - Probatur. Naturale est homini non batur: quia ubi auctoritas Scripturae non opponitur. natu­ habere scientium congenitam, sed acquirere cam cx sensi­ ralia asserenda sunt. bus: ergo in sutu innocentiae non nati fuissent scientes, etc. T * j • Qu. U® Λ"· · ·5 » QUAESTIO Cl. ARTICULUS II 447 ARTICULUS SECUNDUS UTRUM PUERI MOX NATI HABUISSENT PERFECTUM USUM RATIONIS II Videtur quod rum: ct ideo, impeditis earum organis, nccesse pueri in statu innocentiae mox nati ha­ est quod carum actus impediantur, ct per con­ buissent perfectum usum rationis. Nunc ' sequens rationis usus. In pueris autem est impe­ pueri pertectum usum rationis non dimentum harum virium, propter nimiam humihabent propter hoc, quod anima per corpus ag­ ditatem cerebri. Et ideo in cis non est perfectus gravatur. Hoc autem tunc non erat: quia, ut di- usus rationis, sicut nec aliorum membrorum. Et vwmj. citurSdp. ix* corpus quod corrumpitur, aggravat ideo pueri in statu innocentiae non habuissent animam. Ergo ante peccatum et corruptionem a perlectum usum rationis, sicut habituri erant in peccato subsecutam, pueri mox nati perfectum perfecta aetate. Habuissent tamen perfectiorem quam nunc, quantum ad ea quae ad eos perti­ usum rationis habuissent. 2. Praeterea, quaedam alia animalia mox nata nebant quantum ad statum illum; sicut et dc usu habent naturalis industriae usum, sicut agnus sta­ membrorum superius* est dictum. An primum ergo dicendum quod aggravatio ad­ tim fugit lupum. Multo ergo magis homines in p statu innocentiae mox nati habuissent usum per­ ditur * ex corruptione corporis in hoc, quod usus rationis impeditur quantum ad ea etiam quae fectum rationis. Sed contra est quod natura procedit ab im­ pertinent ad hominem secundum quamcumquc perfecto ad perfectum m omnibus generatis. Ergo aetatem. Ad secundum dicendum quod etiam alia animalia pueri non statim a principio habuissent perfectum non habent ita perfectum usum industriae natu­ usum rationis. • qu uxxu, Respondeo dicendum quod, sicut ex supra * di­ ralis statim a principio, sicut postea. Quod cx ctis patet, usus rationis dependet quodammodo hoc patet, quod aves docent volare pullos suos: ex usu vinum sensitivarum : unde ligato sensu, ei similia in aliis generibus animalium inveniun­ « et impeditis interioribus « viribus sensitivis, homo tur. Et tamen in homine est speciale impedimen­ perfectum usum rationis non habet, ut patet in tum propter abundantiam humiditatis cerebri, ut ’1Uit dormientibus ct phreneticis. Vires autem sensiti­ supra ♦ dictum est. vae sunt virtutes quaedam corporalium organo­ SECUNDUM SIC •erha- ras in •nlifdiun in­ ter med a- n- n o Sent., <ΓίΜ. XX, qu. n, nrt. 3; De \'erit., qu. >Vm. art. 8. proceditur. intcrioribur. - inferioribui Pafr. a) β) additur. - accidit P. Cominentaria Cardinalis Caictani clarus. - In corporc una conclusio bimembris : Pueri non habuissent perfectum usum rationis, sed ad opera puerilia idoneum. - Probatur prima pars. Organa vi­ rium sensitivarum cx nimia humiditate fuissent impedita: ergo ipsae vires sensitivae: ergo usus rationis. - Antecedens patet. - Prima consequentia probatur: quia actus earum pendent cx organis, quia sunt actus eorum. - Secunda conhtlôx T sequenda probatur: quia usus rationis pendet rum paradisi legitur Gen. n % post opera sex die­ globus est terminus caelestium corporem versus rum. Ergo Paradisus non est locus corporeus. nos; et luna etiam est magis terrae affinis inter Sed contra est quod Augustinus dicit, VIII omnia corpora caelestia; unde ct quasdam te­ • c»p. «. super Gen. ad liti. ♦: Tres sunt de Paradiso gene­ nebras nebulosas habet, quasi accedens ad opa­ rales sententiae: una eorum qui tantummodo cor­ citatem. poraliter Paradisum intclligi volunt; alia eorum Quidam autem dicunt quod Paradisus pertin­ qui spiritualitcr tantum; tertia eorum qui utroque gebat usque ad lunarem globum, idest usque ad modo Paradisum accipiunt, quam mihi fateor pla­ medium aeris interstitium, in quo generantur plu­ cere sententiam. viae et venti et huiusmodi: quia dominium super Respondeo dicendum quod, sicut Augustinus di­ huiusmodi r· evaporationes maxime attribuitur lun a ·) habitationis. - beatitudini R. inquisierunt. - perquisiverunt codices. - Pro terrae, nostrae AB CDEGpF ct a, terrae nostrae »F. T) apprehendunt. - his qui apprehenderunt BCGpF, hit qui apprehendent pA, his qui apprehenderint tADF. Hoc quartum ar­ gumentum om. pD. euius. - Om. B; cuius... hortus om. G, pru rerfitur, courcr titur c4d. a b. 1) a Deo. - Om. ABGE. ζ) sensum. - situm PACDFFuh situm tantum B. Τι) quia dominium super huiusmodi. - Ora. F, qui pro mxrimr at­ tribuitur, quae maxime attribuuntur; ct»«m a legil attribuuntur. o) • ΟΓ·” • . t » it · Cap. x«. ·- QUAESTIO CII, ARTICULUS II 449 nae. - Sed secundum hoc, locus ille non esset pra * dictum est. Et tamen aliquid significabat · q«. urn. in conveniens habitationi humanae: tum quia ibi spiritualitcr: sicut et petra in deserto fuit aliquod 4 est maxima intemperies; tum quia non est con- materiale, et tamen significavit Christum ♦. - cticor. «. temperatus ° complexioni humanae, sicut aer in­ Similiter etiam lignum scientiae boni ct mali ferior magis terrae vicinus. materialis arbor fuit, sic nominata propter even­ An secundum dicendum quod, sicut Augustinus tum futurum: quia post cius esum homo, per dicit VU I super Gen. ad lilt, *, credendum est, experimentum poenae, didicit quid interesset inter quoniam locus Paradisi a cognitione hominum est obedientiae bonum ct inobedientiae malum. Et remotissimus, flumina. quorum fontes noti esse tamen spiritualitcr potuit significare liberum ar­ dicuntur, alicubi isse sub terras, et post tractus bitrium, ut quidam dicunt. prolixarum regionum. locis aliis erupisse. Nam Ad quintum dicendum quod, secundum Augu­ hoc solere nonnullas aquas Jacere, quis igno- stinum ♦, tertio die productae sunt plantae non rat? in actu, sed secundum quasdam rationes semi- Mfcww»· An tertium dicendum quod locus ille seclusus nales; sed post opera sex dierum productae sunt est a nostra habitatione aliquibus impedimentis plantae tam Paradisi quam aliae in actu. - Secun­ vel montium, ve! marium, vel alicuius aestuosae dum alios vero Sanctos, oportet diccrc quod regionis, quae pertransiri non potest. Et ideo omnes plantae productae sunt in actu tertio die*, · a «era, scriptores * locorum de hoc loco mentionem non et etiam ligna Paradisi: sed quod dicitur dc plan­ fecerunt. tatione lignorum Paradisi post opera sex dierum, Ad quartum dicendum quod lignum vitae est intelligitur per recapitulationem esse dictum. Unde quaedam materialis arbor, sic dicta quia cius fru­ littera nostra habet *: Plantaverat Dominus Deus · v» «ctus habebat virtutem conservandi vitam, ut su­ i Paradisum voluptatis a principio. e e contemperatut. - temperatus i) credendum ett... ignorat?· «crcJcndum c*t, quoniam B, f«· S. Th. lea. m- * < I · Strabi. 1 C alicubi E, alicubi DiF) iub trrra» (ivbfcr terrai B, subtentas pF), ct poll inula» (post itatui DEGfr, proitratus AC, port stratui E, post II, primui statui cd. a) protiurum rqttonum. lod» al£> cn.p-J*c (pro­ rupit te ed. a). Nam boc coiere nocr-ulUi aquai («care (feret cd.a), qui» (quas B) ignorat?» *) icriptorcs. - scrutatores B. II. In responsione ad primum, nota auctoritatem litte­ rae ct rationem contra id quod communiter dici videtur, scilicet quod Paradisus sit supra locum pluviarum. Dispo­ sitio siquidem illius acris intemperata est valde humanae complexioni, quoniam abundat calido ct subtilitate. Unde ad montium cacumina elevata supru pluvias, in quibus ci­ neres inventi dicuntur in 1 Meteor. spongiis olei acrem · s. Tb. ha. ». ingrossantibus uti dicuntur accedentes. I » ARTICULUS SECUNDUS t • Loc. dr. re ' corp. UTRUM PARADISUS FUERIT LOCUS CONVENIENS HABITATIONI HUMANAE Il Sent.. dut. xm, art. 5; cip. cixxxvu. aliis animalibus. Ergo Paradisus nullo modo fuit Paradisus non fuerit 3 locus conveniens locus conveniens habitationi humanae. habitationi humanae. Homo enim et 3. Praeterea, frustra est locus in quo nullum 'angelus similiter ad beatitudinem ordi­ locatum continetur. Sed post peccatum Paradisus non est locus habitationis humanae L Ergo, si est nantur. Sed angelus statim a principio factus habitator loci beatorum, scilicet caeli empyrei. locus habitationi humanae congruus, in vanum * Ergo etiam ibi debuit institui habitatio hominis. videtur a Deo institutus fuisse. 2. Praeterea, si locus aliquis debetur homini, 4. Praeterea, homini, cum sit temperatae com­ aut debetur ei ratione animae, aut ratione cor­ plexionis, congruus est locus temperatus. Sed poris. Si ratione animae, debetur ei pro loco locus Paradisi non est locus * temperatus; dicitur caelum, qui ? videtur esse locus naturalis animae, enim esse sub aequinoctiali circulo, qui locus vi­ cum omnibus insitus sit appetitus caeli. Ratione detur esse calidissimus, cum bis in anno sol porautem corporis, non debetur ei alius locus quam transcat : super summitatem capitum eorum qui D SECUNDUM SIC PROCEDITUR. VidclUF quod i « fuerit. - iit ABCDE. 'fi) qui. - quod t>D. γ habitationis humanae. - habitationi humanae congruus B. Scxmak Tukol. D. ΤιιυΜΛΚ T. II. a) ft) jsxMNM. - vacuum codke. ct 1) locus. - Om. Codke». 0 /•erfruun’Jh - tranieat Po>, a. QUAESTIO CII, ARTICULUS II ibi habitant. Ergo Paradisus non est locus con­ sed illuc transferendus erat in statu finalis bea­ titudinis. gruus habitationi humanae. •or/MrOrf*.,. Sed contra est quod Ad secundum dicendum quod ridiculum est di­ tib.H.cap.it ... Damascenus dicit * de Paradiso, quod est divina regio, et digna eius cere quod animae, aut alicui spirituali substantiae, n qui secundum imaginem Dei erat, conversatio T*. sit aliquis locus naturalis: sed per congruentiam •qu iortMn.1. Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum quondam aliquis specialis locus creaturae incor­ est. homo sic erat incorruptibilis ct immortalis, porali * attribuitur. Paradisus ergo terrestris erat 1 non quia corpus eius dispositionem incorruptibi­ locus congruens homini et quantum ad animam litatis haberet, sed quia inerat animae vis quae­ ct quantum ad corpus, inquantum scilicet in anima dam ad praeservandum corpus a corruptione. erat vis praeservandi corpus humanum a corru­ Corrumpi autem potest corpus humanum ct ab ptione. Quod non competebat ' aliis animalibus. * interiori ct ab exteriori. Ab interiori quidem cor­ Et ideo, ut Damascenus dicit *, in Paradiso nui· ·ιλ.<λ rumpitur per consumptionem humidi. et per se- Ium irrationalium habitabat: licet ex quadam dis­ • ibu. m. 4. nectutem, ut supra * dictum est : cui corruptioni pensatione animalia fuerint illuc divinitus adducta occurrere poterat primus homo per esum cibo­ ad Adam, et serpens illuc accesserit per opera­ rum. Inter ea vero quae exterius corrumpunt, tionem diaboli. praecipuum videtur esse distemperatus aer: unde Ad tertium dicendum quod non propter hoc huic corruptioni maxime occurritur per tempe­ locus est frustra, quia non est ibi hominum habi­ riem aeris. In Paradiso autem utrumque inveni- tatio post peccatum : sicut etiam non frustra fuit • ««. tur: quia, ut Damascenus dicit * est locus ° tempe­ homini attributa immortalitas quaedam.quam con­ rato et tenuissimo et purissimo aere circumfulgens, servaturus non erat. Per huiusmodi enim osten­ plantis semper floridis comatus. Unde manifestum ditur benignitas Dei ad hominem, et quid homo est quod Paradisus est locus conveniens habita­ peccando amiserit. - Quamvis, ut dicitur *, nunc tioni humanae, secundum primae immortalitatis Enoch et Elias in illo Paradiso habitent. statum. Ad quartum dicendum quod illi qui dicunt Pa­ Ad primum ergo dicendum quod caelum empy- radisum esse sub circulo aequinoctiali, opinantur reum est supremum corporalium locorum, ct est sub circulo illo * esse locum temperatissimum, p extra omnem mutabilitatem. Et quantum ad pri­ propter aequalitatem dierum et noclium omni mum horum, est locus congruus naturae angeli- tempore; cl quia sol nunquam multum ab cis • Cap.tr. cae: qUja, sicut Augustinus dicit in III dc Trin. ♦, elongatur, ut sit apud cos superabundantia frigo­ Deus regit creaturam corporalem per spiritualem ; ris; nec iterum est apud eos, ut dicunt, super­ unde conveniens est quod spiritualis natura sit abundantia caloris, quia etsi sol pcrtrnnseat super supra omnem corporalem constituta, sicut ei eorum capita, non tamen diu moratur ibi * in ’ praesidens. Quantum autem ad secundum, con­ hac dispositione. - Aristoteles tamen, in libro Me­ venit statui beatitudinis, qui est firmatus in sum­ teor. *, expresse dicit quod regio illa est inhabi- ‘ ma stabilitate. - Sic igitur locus beatitudinis con­ labilis propter aestum. Quod videtur probabilius: ,4Λ *· gruit angelo secundum naturam suam: unde ibi quia terrae per quas s nunquam sol pertransit in ' creatus est. Non autem congruit homini secun- directum capitis, sunt intemperatae in calore pro­ ‘ dum suam naturam, cum 1 non praesideat toti pter solam vicinitatem solis. - Quidquid autem dc corporali creaturae per modum gubernationis: hoc sit. credendum est Paradisum in loco tem­ sed competit ei solum ratione beatitudinis. Unde peratissimo constitutum esse, vel sub aequino­ non est positus a principio in caelo empyreo; ctiali vel alibi. 430 ctinicriatio. - conservatio PE. locus. - Om. codices e: a. t) cum. - cum humo codice» ct a. xi incorporali. — corporali kodd. ct Pab, spirituali editiones ali­ quae. - Pro rrgo, cnim Vab. - Pro congruens homini, cougruia ho­ mini tAÜ, congruus hominis ceteri. α ? • Ver». 1$. competebat. - competit P. illo. - aequinoctiali codices. ») ibi. - hic ACEsF, hinc G, om. DpF. per aitaf. - quas quibus ceteri ct ab. λ) Commentaria Cardinally Caietani 11 lus clarus. - In corpore una conclusio: Paradisus Antecedens supponitur. - Prima consequentia ct est per est locus conveniens habitationi humanae secundum se nota, ct probatur: quia poterat corrumpi per consum­ primae immortalitatis statum. - Probatur. Homo habebatptionem humidi ct debilitationem virtutis, ct ab acre rclicorpus corruptibile quidem ex sc, sed praeservandum a vir­ quisque extra. - Secunda vero patet : quia ista sunt propria tute animae a corruptione: ergo habebat corpus corrupti­ remedia contra illos defectus. - Ultima autem probatur; bile ab intrinseco ct exrrinseco: ergo egebat remedio ali­ quia in Paradisn concurrebat utrumque remedium, ut patet mentorum, ct acris temperati : ergo convenientissime habi­ ex auctoritate Damasceni. tabat in Paradiso. T Venu r; ‘ Qx xciii, 4« QUAESTIO CII, ARTICULUS 111, IV 45i Ό- ARTICULUS TERTIUS li- UTRUM HOMO SIT POSITUS IN PARADISO UT OPERARETUR ET CUSTODIRET ILLUM e, m sic proceditur. Videtur quod h°mo non sit positus in Paradiso ut operaretur ct custodiret illum. Quod -^**®^enim introductum est in poenam pec­ cati, non fuisset in Paradiso in statu innocentiae. Sed agricultura introducta est in poenam peccati, ut dicitur Gen. m *. Ergo homo non fuit positus in Paradiso ut operaretur ipsum «. 2. Praeterea, custodia non est necessaria, ubi non timetur violentus invasor p. Sed in Paradiso nullus timebatur violentus invasor. Ergo non erat necessarium ut Paradisum custodiret. 3. Praeterea, si homo positus est in Paradiso ut operaretur et custodiret ipsum, videtur sequi quod homo factus sit propter Paradisum, cl non c converso: quod videtur esse falsum. Ergo homo non est positus in Paradiso ut operaretur ct cu­ stodiret illum. Sed contra est quod dicitur Gen. n ·: Tulit Dominus Deus hominem, et posuit illum in Para­ diso voluptatis, ut operaretur et custodiret illum. tertium r- » at n a I- ». λ - · Loc. ch. • V) violcntui intator^- bivatnr ACDE, om. B. - Sc J ... iuvoxor om. FGd. 3) γ) G'rMiaû, - Ora. PB. i) obtenebratur. — aJtcntbratur ACDEGpF et tur AGEFG, aJtcnebratur D. r) inrawtj. - imawrfm PaE Λ. - Stithn infcacbra- Commentaria Cardinalis Caietani Thvlls clarus. - lu corpore duplex expositio illoruin verborum. Omnia clara sunt. • lub. 11. ofcj’ n-nm··**1· IXt. JL ARTICULUS QUARTUS UTRUM HOMO FACTUS FUERIT IN PARADISO VidctUF quod homo factus fuerit in Paradiso. Angelus enim in loco suae habitationis creatus fuit, scilicet in caelo empyreo. Sed Pa­ radisus fuit locus congruus habitationi humanae ante peccatum. Ergo videtur quod in Paradiso homo debuit fieri. 2. Praeterea, alia animalia conservantur in loco suae generationis ; sicut pisces in aquis, et animalia gressibilia in terra, unde producta sunt. Homo autem conservatus fuisset in Paradiso, ut •Qa.Mxnriuwt. dictum est*. Ergo in Paradiso fieri debuit. 3. Praeterea, mulier in Paradiso lacta fuit. Sed vir dignior est muliere. Ergo multo magis vir debuit fieri in Paradiso. •VerriiSed contra est quod dicitur Gen. n *: Tulit Deus hominem, et posuit eum in Paradiso. Respondeo dicendum quod Paradisus luit locus congruus habitationi humanae, quantum ad incorD QUARTUM SIC PROCEDITUR. a) p) hominis. - homini B. non. - et non codices. - lidctn pro ifiuut, funt. ruptionem primi status. Incorruptio autem illa non erat hominis x secundum naturam, sed ex super’ naturali Dei dono. Ut ergo hoc gratiae Dei im­ putaretur, non * humanae naturae, Deus hominem * extra Paradisum fecit, et postea ipsum in Para­ diso posuit, ut habitaret ibi toto tempore animalis vitae, postmodum, cum spiritualem vitam adeptus esset, transferendus in caelum. Ad primum ergo dicendi m quod caelum empy­ reum est locus congruus angelis etiam T quantum T ad eorum naturam : et ideo ibi sunt creati *. · o· 4* Et similiter dicendum ad secundum. Loca enim illa 8 congruunt animalibus secundum suam naδ tu ram. Ad tertiem dicendum quod mulier facta fuit in Paradiso non propter dignitatem suum, sed pro­ pter dignitatem principii ex quo corpus eius for­ mabatur. Quia similiter ct lilii in Paradiso fuis­ sent nati, in quo parentes iam erant positi. γ) rfÛM. - Ora. Pol. «) illa. - Om. ABCDE. 4^2 QUAESTIO CII, ARTICULUS IV Commentaria Cardinalis Caietani clarus. - In corpore una conclusio: Homo est homo, videretur locus cius cx natura: cum unumquodque factus extra Paradisum, ct deinde positus est in eo, naturaliter in naturali suo loco fiat, deductis impedimentis, transferendus post vitam animalem in caelum. - 1 iacc conquae ­ in prima rerum factione non habent locum. Non ergo clusio probatur quoad primas partes simul: ultima autem in eo factus, sed per gratiae donum deinde est in eo po­ relinquitur pro constanti. Probatur autem sic. Paradisus est situs, ut pote in convcnicntissimo loco naturae grotilicitac. locus conveniens homini ratione immortalitatis illius: ergo Merito nutem ultima pars relinquitur pro constanti, est conveniens gratuitis: ergo attributus divinae gratiae: quia habitatio habitanti respondere debet. Paradisus autem ergo non in eo factus est homo, sed deinde in eo positus. ct caelum iri hoc manifeste dilfcrunt, quod ille ad vitam Antecedens supponitur ex secundo articulo. - Prima con­ animalem deservit. istud vitae omnino spirituali, utpote sequentia probatur: quia immortalitas illa non cx natura, immutabili, congruit. Et propterea dum homo vita degebat sed dono gratiae erat. - Secunda vero est per se nota: quia animali, habitator erat Paradisi: cum in vitam transfereba­ unumquodque propriae causae attribuendum est. - Ultima tur spiritualem, caelum inhabitare convenientissimum erat, autem probatur cx opposito. Quin si factus in eo fuisset ut status post resurrectionem ostendit. itulus T • CL q«. u lut rod. • Qo. civ. QUAESTIO CHI, ARTICULUS I iodque nentis, n ergo :ο ροi carae, stanti, nutem Mtiim itpotc :gebat crebacrat. 453 QUAESTIO CENTESIMATERTIA υ e GUBERNATIONE RERUM IN COMMUNI IN OCTO ARTICULOS DIVISA praemissum est de creatione rerum Quarto: dc effectibus gubernationis. et distinctione earum, restat nunc tertio conQuinto : utrum omnia divinae gubernationi siderandum de rerum gubernatione *. Et primo, subsint. in communi; secundo, in speciali de effectibus Sexto: utrum omnia immediate gubernentur a Deo. gubernationis *. Circa primum quaeruntur octo. Septimo: utrum divina gubernatio cassetur in Primo: utrum mundus ab aliquo gubernetur. aliquo. Secundo: quis sit finis gubernationis ipsius. Octavo : utrum aliquid divinae providentiae Tertio: utrum gubernetur ab uno. contranitatur “. ostquam P • Q*· °1· ARTICULUS PRIMUS UTRUM MUNDUS GUBERNETUR AB ALIQUO bupni. qtte n, vl 3; III I I Ont. Cknt SIC PROCEDITUR. Videtur quod mundus non gubernetur ab aliquo. IIlorum enim est gubernari, quae movenvcj operantur propter finem. Scd res naturales, quae sunt magna pars mundi, non moventur aut operantur propter finem: quia non cognoscunt finem. Ergo mundus non gubernatur. 2. Praeterea, eorum est proprie gubernari, quae ad aliquid moventur. Sed mundus non vi­ detur ad aliquid moveri, sed in sc stabilitatem habet. Ergo non gubernatur. 3. Praeterea, id quod in se habet necessita­ tem qua determinatur ad unum, non indiget ex­ teriori gubernante. Sed principaliores mundi par­ tes quadam necessitate determinantur ad unum in suis actibus ct motibus. Ergo mundus guber­ natione non indiget. Sed contra est quod dicitur Sap. xiv*: Tu autem , Pater, gubernas omnia providentia. Et ua.ui,«cî/. Boetius dicit, in libro de Consol.*: 0 qui per­ petua mundum ratione gubernas. Respondeo dicendum quod quidam antiqui philosophi · gubernationem mundo subtraxerunt, di- | tentes omnia fortuito agi. Sed haec positio osten­ ditur cssc impossibilis ex duobus. Primo quidem, ex eo quod apparet in ipsis rebus. Videmus enim in rebus naturalibus provenire quod melius est, aut semper aut in pluribus: quod non continge­ ret, nisi per aliquam providentiam res naturales dirigerentur ad finem boni, quod est gubernare. Unde ipse ordo certus rerum manifeste demon­ strat gubernationem mundi: sicut si quis intraret domum bene ordinatam, ex ipsa domus ordina­ tione ordinatoris rationem perpenderet ; ut. ab providentiae contranltalur. - providentiae contrariclur GtB, providentiae contractatur pB. uniutcuiutque ett. - ett uttiuicuiurque Vab. γ) Aliquid... moveri ve! operari. - Aliquid autem uiovetnr vcl operatur D, Secundum quid autem «tiquM dicitur morcri o/va) αψ. lxiy; Dc Ierit., qu. v, *n. 3. Aristotele" dictum, Tullius introducit m libro de · amtb*. Natura Deorum *. ·ιλ. u. Secundo autem apparet idem ex consideratione divinae bonitatis, per quam res in cssc produ­ ctae sunt, ut ex supra ? dictis patet. Cum enim optimi sit optima producere *. non convenit sumΠχ1 mae Dei bonitati quod res productas ad perfectum non perducat. Ultima autem perfectio unius­ cuiusque est in consecutione finis. Unde ad divinam bonitatum pertinet ut, sicut produxit res in essu, na etiam eas ad finem perducat ♦. Quod · o. c®. est gubernare. Ad primum ergo dicendum quod aliquid move­ tur vel operatur propter finem dupliciter. Uno modo, sicut agens seipsum in finem, ut homo et aliae creaturae rationales: et talium est cogno­ scere rationem finis, ct eorum quae sunt ad fi­ nem. - Aliquid autem dicitur moveri vcl operari τ T propter linum, quasi ab alio actum vel directum m finem : sicut sagitta movetur ad signum dire­ cta ' a sagittante, qui cognoscit finem, non autem 5 sagitta. I -nde sicut motus sagituw ad determina; tum finem demonstrat aperte quod sagitta diri­ gitur ab aliquo cognoscente; ita certus cursus na­ turalium rerum cognitione carentium, manifeste declarat mundum ratione aliqua gubernari. Ad secundum dicendum quod in omnibus rebus creatis est aliquid stabile, ad minus prima mate­ ria; el aliquid ad motum pertinens, ut sub motu etiam operationem comprehendamus ’. Et quan< tum ad utrumque, res indiget gubernatione; quia hoc ipsum quod in rebus est stabile, in nihilum decideret (quia cx nihilo estc), nisi manu guber* natoris servaretur, ut infra * patebit. *q·. «»,·«.». ran E, Aliquid autem dicitur operari aliquo PBIMfr. 3) ad tignum directa. - directa ad rei moveri PjE - Pro alto, tignum Pa>. ») comprehtndamut. - apprehendamur ABCEpD. ζ) quia ex nihilo etf, - Om. coJiee» et a. n * 45.1 quaestio cm , Ad tertium dicendum quod necessitas naturalis inhaerens rebus quae determinantur ad unum, est impressio quaedam Dei dirigentis ad finem: sicut necessitas qua sagitta agitur η ut ad certum signum tendat, est impressio sagittantis, et non sagittae \ Sed in hoc differt. quia id quod creaturae a Deo requa tagilfa agitur.-qua (quam FGpA) fagitta j-alitur codd. ct a. | ARTICULUS II cipiunt, est carum natura; quod autem ab homine rebus naturalibus imprimitur praeter carum naturam, ad violentiam pertinet. Unde sicut necessitas violentiae in motu sagittae demonstrat sagittantis directionem: ita necessitas naturalis creaturarum demonstrat divinae providentiae gubernationem. 0) I | et ito» lagittac. - Om. codkc» ct a. Commentaria Cardinalis Caietani i rvi.i s clarus. - in corpore duo : primo, refertur opi­ nio falsa; secundo, improbatur, ct simul respondetur quaesito. Quoad primum, duo referuntur: opinio, ct cius ratio. Opinio est tenens partem negativam, scilicet quod mundus non gubernatur ab aliquo. - Ratio est, quiu omnia sunt for­ tuita. Π. Quoad secundum, dupliciter ostenditur opinio im­ possibilis. Primo, cx modo operandi naturalium, sic. !n rebus naturalibus semper aut in pluribus provenit melius: ergo ab aliqua providentia diriguntur ad bonum : ergo gu­ bernantur ab aliquo. - Antecedens putet. - Consequentia vero prima probatur : quia ordo manifestat ordinantem; ut patet in domo, et auctoritate Aristotelis * apud Tullium. Secunda consequentia patet cx quid nominis gubernationis. Secundo, cx parte causae activae, sic. Divinae bonitatis est producere res: ergo ad perfectum ducere: ergo ad con­ T • Qcsnthi». secutionem finis : ergo gubernare. - Antecedens supponi­ tur. - Primo consequentia probatur: quia optimi est optima producere. - Secunda vero: quia ultima perfectio cuiusque consistit in consecutione finis. - Tertia autem patet α quid nominis. ill. Notu hic duo. Primo quod, cum sint tres opinio­ nes, altera dicens omnia casualia, altera omnia necessaria, ct alia media quaedam necessaria ct quaedam casualia, ct h.icc %ola sit vera, non allata est opinio dicem omnia ncccssana, sed tantum dicens casualia. Quia ista negat gu­ bernationem illa vero, ponendo omnia determinata, gu­ bernationem affirmat, ut patet cx responsione ad 2. Notu secundo, quod prima ratio litterae non solum contridictorium opinionis recitatae probat, sed rationem illius confutat, dum naturalia evenire semper aut frequenter ait. Constat enim casualia extra semper et frequenter versari, ‘ ex II Physic. r -jf ««■»* ARTICULUS SECUNDUS UTRUM FINIS GUBERNATIONIS MUNDI SIT ALIQUID EXTRA MUNDUM 111 Cant, (lent., cap. xvn; XII Metaphys., tccu xu. VidclUF quod I finis gubernationis mundi non sit aliJ^^Xèquid extra mundum existens. Illud enim ^^est finis gubernationis rei, ad quod res gubernata perducitur. Sed illud ad quod res aliqua · perducitur, est aliquod bonum in ipsa re : sicut infirmus perducitur ad sanitatem, quae est aliquod bonum ? in ipso. Ergo finis gubernatio­ nis rerum non est aliquod bonum cxtrinsccum, sed aliquod bonum in ipsis rebus existens. 2. Praeterea, Philosophus dicit. I Ethic.*, quod finium quidam i sunt operationes, quidam opera. idest operata. Sed nihil cxtrinsccum a toto uni­ verso potest esse operatum: operatio autem est in ipsis operantibus. Ergo nihil extrinsecum po­ test esse finis gubernationis rerum. 3. Praeterea, bonum multitudinis videtur esse ordo et pax, quae est tranquillitas ordinis, ut Augustinus dicit XIX de Civ. Dei*. Sed mundus in quadam rerum multitudine consistit. Ergo finis gubernationis mundi est pacificus ordo, qui est in ipsis rebus. Non ergo finis gubernationis re­ rum est quoddam bonum extrinsecum. Sed contra est quod dicitur Prop. xvi *: Uni­ versa propter se operatus est Dominus. Ipse au­ tem est extra totum ordinem universi. Ergo finis rerum est quoddam bonum extrinsecum \ HD SECUNDEM SIC PROCEDITUR. a β T • c*pun. • vwum s aliqua. - gubernata Ik aliquod bonum. - Om. codices. quidam. - fiuurdom codices ct a b; tons quaedam Jiunt codices, quaedam cdd. a b. 3) p) 7) Respondeo dicendum quod, cum finis respon­ deat principio, non potest fieri ut, principio co­ gnito, quid sit rerum finis ignoretur. Cum igitur principium rerum sit aliquid extrinsecum a toto universo, scilicet Deus, ut cx supra* dictis patet; nccesse est quod etiam finis rerum sit quoddam bonum cxtrinsccum. Et hoc ratione apparet. Manifestum est enim quod bonum habet rationum finis. Unde finis particularis alicuius rei est quoddam bonum par­ ticulare: finis autem universalis rerum omnium est quoddam bonum universale. Bonum autem universale est quod est per se ct per suam es­ sentiam bonum, quod est ipsa essentia bonita­ tis: bonum autem particulare est quod est par­ ticipative bonum. Manifestum est autem quod in tota universitate creaturarum nullum est bonum quod non sit participative bonum ♦. Unde illud bonum quod est finis lotius universi, oportet quod sil extrinsecum a toto universo. Ad primum ergo dicendum quod bonum aliquod consequimur multipliciter: uno modo, sicut for­ mam in nobis existentem, ut sanitatem aut scien­ tiam ; alio modo, ut aliquid per nos operatum, sicut aedificator consequitur finem faciendo do­ mum; alio modo, sicut aliquod bonum · habitum vel possessum, ut ille qui emit, consequitur finem 6) Sed contra cit ... quoddam dices ct editio a. <) bonum. - Om. codices. bonum extrinfCOnn. - Om.uuat co- ? • Ver». ÇU • Ver». <». Qu. w omine i natuessitas ittantis rarum on em. ipponi- • QUAESTIO Clll, possidendo agrum. Unde nihil prohibet illud ad I quod perducitur universum, esse quoddam bonum cxtrinsecum. Ad secundum dicendum quod Philosophus loqui­ tur dc finibus artium, quarum quaedam habent pro finibus operationes ipsas, sicut citharistae fi­ nis est citharizare; quaedam vero habent pro fine quoddam operatum, sicut aedificatoris finis non est aedificare, sed domus. Contingit autem aliquid cxtrinsecum esse finem non solum sicut opera­ tum, sed etiam sicut possessum seu habitum, vel etiam sicut ζ repraesentatum: sicut si dicamus ARTICULUS 111 4» quod Hercules est finis imaginis, quae fit ad cum repraesentandum. Sic igitur potest dici quod bo­ num cxtrinsecum a toto universo est finis guber­ nationis rerum sicut habitum ct repraesentatum: quia ad hoc unaquaeque res tendit, ut participet ipsum, et assimiletur ei, quantum potest. Ad tertium dicendum quod finis quidem uni­ versi est aliquod bonum in ipso existens, sdlicct ordo ipsius universi : hoc autem bonum non est ultimus linis, sed ordinatur ad bonum cxtrinsecum ut ad ultimum finem ; sicut etiam ordo exercitus ·• s.Th.ka.«i D‘d hV XI ordinatur ad ducem, ut dicitur in XII Metaphys. * «p·».*’»· optfrna liusquc itet cx opiniozssaria, uia, ct nia ne­ nt gu11, guM ii coni illius fer ait. crsori, io. - 5-TÏ- kxt mi. n. t) tcu halitum, »·<·/ etiam tient.-tru habitum teu B. habitum vcl ettam i:u PÀCEFG, vel habitum vd etiam eJJ. ab. Commentaria Cardinalis Caietani mi.rs clarus. - In corporc una conclusio: Finis gu­ quod infra universum; ergo est bonum cxtrinsecum α toto bernationis mundi est bonum cxtrinsecum a toto uni­ universo. - Antecedens probatur dupliciter: primo, quia verso. - Probatur dupliciter. Primo, principium rerum est tinis habet rationem boni, secundo, quia finis particularis cxtrinsecum ab universo: ergo finis. - Antecedens patet cx alicuius est bonum particulare. - Prima consequentia pro­ dictis. - Consequentia probatur: quia finis respondet prin­ batur cx differentia inter bonum universale, ct particulare: cipio ct secundum cxsc, ct secundum cognosci. quia illud est ipsa bonitatis essentia, hoc participative bo­ Secundo, finis unisersalis omnium rerum est bonum uni­ num. - Secunda consequentis probatur: quia nihil est in versale: ergo est bonum per essentiam: ergo non est ali­ unis eno nisi participative bonum. - Ultima est per sc nota. T ARTICULUS TERTIUS UTRUM .MUNDUS GUBERNETUR AB UNO Gout. Gent., cap. un; Dc Verity qu. v, in. 3; Ορυκ, XV, de Angdis. cap. rn; XII Mctaffyf., lect. xn. Sapri, qu. xr, «t. 3; III spon­ ti coigitur toto >atCt; *Qa.iuf,in.i. Jdam enim finis parnium lutem n esanita, par□d in inuro illud •t*·’»· quod iquod t forscienatum, o dobitum finem Respondeo dicendum quod necesse est dicere mundus non gubernetur ab uno. Dc quod mundus ab uno gubernetur. Cum enim finis causa enim per effectus iudicamus. Sed gubernationis mundi sit quod est essentialiter bo­ in gubernatione rerum apparet quod res num, quod est optimum, necesse est quod mundi ■ non uniformiter moventur’ et operantur: quaesit­ optima. Optima autem gubernatio gubernatio dam enim contingenter, quaedam vero ex neces­ est quae fit per unum. Cuiùs ratio est, quia gu­ sitate, et secundum alias diversitates. Ergo mun­ bernatio nihil aliud est quam directio gubernato­ dus non gubernatur ab uno. rum ad finem, qui est aliquod bonum. Unitas 2. Praeterea, ea quae gubernantur ab uno, a autem pertinet ad rationem bonitatis; ut Boetius se invicem non dissentiunt, nisi propter imperi- probat, in III de Consol. * per hoc quod, sicut · I'ffcM W ? tiam P aut impotentiam gubernantis, quae a Deo omnia desiderant bonum, ita desiderant unitatem, sunt procul. Sed res creatae a se invicem dissen­ sine qua esse non possunt. Nam unumquodque tiunt, et contra sc invicem pugnant; ut in contra­ intantnm est, inquantum unum est; unde vide­ riis apparet. Non ergo mundus gubernatur ab uno. mus quod res repugnant suae divisioni quantum T 3. Praeterea, in natura semper invenitur quod possunt, et quod dissolutio uniuscuiusque 7 rei melius est. Sed melius esi simul esse duos quam provenit ex defectu illius rei. Et ideo id ad quod tinum, ut dicitur Eccles, iv ·. Ergo mundus non tendit intentio multitudinem gubernantis, est uni­ gubernatur ab uno, sed a pluribus. tas sive pax. - I nitatis autem causa per se est l Sed contra est quod unum Deum et unum unum. Manifestum est enim · quod plures multa Dominum confitemur; secundum illud Apostoli unire et concordare non possunt, nisi ipsi aliquo •ver».u I ad Cor. vm * : Nobis est unus Deus, Pater, ct modo uniantur. Illud autem quod est per se unum, I Dominus unus. Quorum utrumque ad gubernatio­ potest convenientius ct melius 1 esse causa uni­ nem pertinet: nam ad Dominum pertinet guber­ tatis, quam multi uniti. Unde multitudo melius natio subditorum ; et Dei nomen ex providentia gubernatur per unum quam per plures, - Relin­ -Qi.xjn.vte. sumitur, ut supra * dictum est. Ergo mundus gu­ quitur ergo quod gubernatio mundi, quae est bernatur ab uno. optima, sit ab uno gubernante. Et hoc est quod D TERTUM SÎC PROCEDITUR. VidutUF qtiod S morentur. - gubernantur P, gubernentur cdJ. .1 b. - Pro cnin contingenter, enim icilicct contingenter AEdb, tcitfcrt contingenter CFG. enim eunt contingentia P. p) impertthim. - aut uiiigtenliam aJJunt Pb. a) ttum ùo- uniunruiu^ue. - alieuhn F, illuti G, om. ccich. Z) enim. - autem DG. 1) conrcnientiuf et mdiui. - conrwdtntiuj post cjkju umtatù Vab. γ) QUAESTIO CII I, ARTICULUS IV Ad secundum dicendum quod contraria, etsi dis­ Philosophus dicit in XII Metaphys.*: Entia no· litfif c disponi male: nec bonum pluralitas princi­ sentiant quantum ad fines proximos, conveniunt patuum: unus ergo princeps. tamen quantum ad finem ultimum, prout con­ Ad primum ergo dicendum quod motus est actus cluduntur sub uno ordine universi. mobilis a movente *. Difformitas ergo motuum est Ad tertium dicendum quod in particularibus cx diversitate mobilium, quam requirit perfectio bonis duo sunt meliora quam unum: sed ei quod universi, ut supra* dictum est; non ex diversitate est essentialiter bonum, non potest fieri aliqua 1 gubernantium. additio bonitatis. 456 ΓπΛ'ϊι,ορ' », n-M^ • (z mfr·, an j, •r, Qu. um. .n. «t qu. xLvnt, •n-1. nolunt. - non volunt codice» ct a. - Pro ncc bonum pluralitas principatuum, nc plura!itat tollat principatuum A, ne bonum tollat pluζ) ralifas participativum G, uc bonum pluralitatis principatuum cdXaft; ne ctiau» CDEpBF. Commentaria Cardinalis Caietani ritius clarus. - In corpore una conclusio: Mundus gu­ Probatur hacc ultima sequela, primo, auctoritate Boetii. bernatur nb uno. - Probatur dupliciter. Primo, ratione. Secundo, ratione cius cx naturali appetitu, qui aeque est Finis gubernationis mundi est bonum per essentiam, ac per ad bonum ct unum. Quod declaratur tum a priori, quia hoc optimum: ergo gubernatio mundi est optima: ergo est ad case: tum a posteriori, quia resistit dividenti: tum est ab uno. etiam a posteriori, quia dissolutio, quae opponitur unitin', Antecedens potet, cum prima consequentia. - Secunda proxenit cx defectu in esse. vero fundatur super duas propositiones. Altera est, quod Secunda vero propositio probatur: quia unitatis per sc omnis gubernatio intendit unitatem. Secunda est, quod uni­ causa est per sc unum. Quod manifestatur cx eo, quia multi tas melius causatur per unum quam per multos. Ex his non causant unum, nisi inquantum aliquo modo uniuntur. manifeste consequentia tenet: quoniam gubernatio optima, Convenientius autem unumquodque fit per propriam cau­ quia gubernatio, est ad unum, cx prima propositione; quia sam. quam per causam per accidens. Ergo. optima, est ab uno, ex secunda propositione. Secundo, confirmatur auctoritate Aristotelis, hanc ratio­ Prima propositio probatur in littera sic. Gubernatio est nem paucis xerbis tangentis. directio ordinatorum in finem: ergo bonum ergo unum. - T - Ver». ». ARTICULUS QUARTUS UTRUM EFFECTUS GUBERNATIONIS SIT UNUS TANTUM. ET NON PLURES « β •An. pnec. t * ’««· «· 1 9^h^D quartum sic proceditur. Videtur quod ei,cclLls gubernationis mundi · sit unus tantum, et non plures. Effectus enim -^*^^gubemationis esse videtur id quod per gubernationem in rebus gubernatis causatur. Hoc autem est unum, scilicet bonum ordinis; ul in exercitu patet. Ergo gubernationis mundi est unus effectus. 2. Praeterea, ab uno natum est unum tantum ? procedere. Sed mundus gubernatur ab uno, ut ostensum est*. Ergo et gubernationis effectus est unus tantum. 3. Praeterea, si effectus gubernationis non est unus tantum γ propter unitatem gubernantis, opor­ tet quod multiplicetur secundum multitudinem gubernatorum. Haec autem sunt nobis innume­ rabilia. Ergo gubernationis effectus non possum comprehendi ‘ sub aliquo certo numero. Sed contra est quod Dionysius dicit*, quod Deitas providentia et bonitate perfecta omnia con· linet, ct seipsa · implet. Gubernatio autem ad pro­ videntiam pertinet. Ergo gubernationis divinae sunt aliqui determinati effectus. Respondeo dicendum quod effectus cuiuslibet actionis ex fine cius pensari potest: nam per ope­ rationem efficitur ut pertingatur ad finem. Finis et) p) γ) mundi. - Om. codices ct a b. tantum. - Om. codice* ct a b. tantum. - Om. codice* el λ b. autem gubernationis mundi est bonum essentiale, ad cuius participationem ct assimilationcm omnia tendunt. Effectus igitur gubernationis potest ac­ cipi tripliciter. Uno modo, ex parte ipsius finis: et sic est unus effectus gubernationis, scilicet assimilari summo bono. - Alto modo potest consi­ derari effectus gubernationis secundum ca quibus ad Dei assimilationcm creatura perducitur. Et sic in generali sunt duo effectus gubernationis. Creatura enim assimilatur Deo quantum ad duo: scilicet quantum ad id quod Deus bonus est, in· quantum creatura est bona; el quantum ad hoc quod Deus est aliis causa bonitatis, inquantum una creatura movet aliam ad bonitatem. Unde duo sunt effectus gubernationis: scilicet conservatio re­ rum in bono \ et molio earum ad bonum, - Tertio : modo potest considerari effectus gubernationis in particulari : ct sic sunt nobis innumerabiles. Ad primum ergo dicendum quod ordo universi includit in sc el conservationem rerum diversa­ rum a Deo institutarum, ct motionem carum: quia secundum haec duo invenitur ordo in rebus, secundum scilicet quod una est melior alia, ct secundum quod una ab alia movetur. Ad alia duo patet responsio per ea quae dicta sunt ♦· ·i .g- • Ver». 9. ‘Cap-xi. β T comprehendi. - apprehendi ABCE, <) seipsa. - per teiptam Λ, scipsam PBCDEb. ζ) in bono. - Om. codice* ct a. ό) QUAESTIO CIII, ARTICULUS V tsi disemunt t con- 457 Commentiria Cardinali.-» Caietani clnrus. - In corporc est una conclusio trimem­ cum fine cxtrinscco, sicut idem est tini* apud avarum, puta bri*: Effectus gubernationis principalis est unus; ge­ pecunia ct possessio eius. Aut cx parte fundantium istam nerales sunt duo; in particulari, sunt nobis innumerabiles. consecutionem : et sic numerantur iuxta numerum eorum Haec conclusio probatur, ct declaratur. Probatur autem per quae tinum assequuntur. Et hot quidem in generali, fi­ etiam quantum ad ipsam trimembrem distinctionem, sic. nitum ext: in particulari vero, sine numero. - Ultima autem Effectus operationis est perrinctio ad finem: ergo effectu· consequentia probatur, explanando quod primum est aisiactionis cx fine pensari potest: ergo effectu* gubernationis milatio ad summum bonum; in tccundo loco sunt conser­ mundi cx bono per essentiam accipi potest. Ergo tripli­ vatio in bono, et motio ad bonum; in tertio, conservatio citer sumi potest: scilicet ct ex parte ipsius tinis; ct cx huius in hoc bono, haec motio huius ad hoc bonum. II. Xdverte hic quod, quia gubernatio non facit res gu­ parte fundamenti in generali; et particulariter. Ergo prin­ cipalis est unus; generales sunt duo; ct particulariter, in­ bernandus, sed supponit eas; ideo non creatio, sed conser­ vatio ponitur primu* gubernationis effectus. Et quia natu­ numerabile*. Antecedent putet, cum prima consequentia cl secunda : raliter ica peius in sc conversatur, quum promoveatur ad quia assimilatio ad summum bonum est id ad quod omnia bonum ; ideo iccundu* effectus ponitur motio ad bonum, gubernata tendunt. - Tertia vero consequentia, cum sit dc sub qua comprehenditur actio post conservationem. - Et possibili, manifesta fit cx sufficientia ordinis ad finem. Aut nota quod semper utitur boni nomine in hac materia, ut cnim ip*a est consecutio finis; et sic est effectus cx pane formalité? loquatur, ut consuevit: gubernatio cnim non ipsius hnts se tenens; quoniam ipse effectus est idem fini* eat, quae ad bonum ut sic non intendit. jtvlvs T aribus quod aliqua rdd. ab; Boetii, uc C5t , quin : tum nititi, icr sc inulti mrur. CflU- ARTICULUS QUINTUS UTRUM OMNIA DIVINAE GUBERNATIONI SUBDANTUR Supra, qu. mi, «n. s, III G>a/. Grat., cap. I n. axuij Gnapra/. 71 in ζ :rsi sa­ ni: us, et cta . |o w subiunt divinor gubtrualioni. - tunl divinor imbrrnatloni tubdita Vab. tarum. — rerum ΡΛ, rorum cd. a, γ) gubernantem. - gubernationem BG. a) SVMMAK TlIKol. D. TftOMAK T. II. versalis totius entis, ut supra * ostensum est. I nde · sicut nihil potest esse quod non sit a Deo crea­ tum, ita nihil potest esse quod cius gubernationi non subdatur. Patet etiam hoc idem cx ratione finis. Intantum enim alicuius gubernatio se extendit, inquantum se extendere potest finis gubernationis. Finis au­ tem divinae gubernationis est ipsa sua bonitas, ut supra * ostensum est. Unde cum nihil esse · possit quod non ordinetur in divinam bonitatem sicut in finem, ut ex supra * dictis patet; impos- ‘ sibile est quod aliquod entium subtrahatur guber­ nationi divinae. Stulta igitur fuit opinio dicentium quod haec inferiora corruptibilia, vel etiam singularia · aut etiam res humanae * non gubernantur a Deo. Ex ^7 quorum persona dicitur Ezech. tx ·: Dereliquit I Dominus terram. Ad primum ergo dicendum quod sub sole dicun­ tur esse ea quae secundum motum ’ solis generantur ct corrumpuntur. In quibus omnibus casus invenitur; non ita quod omnia quae in eis fiunt ‘, sint casualia; sed quia in quolibet eorum aliquid casuale inveniri potest. Et hoc ipsum quod ali­ | quid casuale invenitur m huiusmodi rebus, de­ monstrat ea alicuius : gubernationi esse subiccta. Nisi enim huiusmodi corruptibilia ab aliquo su­ periori gubernarentur, nihil intenderent, maxime quae non η cognoscunt: et sic non eveniret in eis aliquid praeter intentionem, quod facit ratio­ nem casus. Unde ad ostendendum quod casualia secundum ordinem alicuius superioris causae pro­ veniunt, non dicit simpliciter quod vidit casum esse in omnibus, sed dicit tempus et casum; quia Ô) iKufnm. - urfuin PaE - Pro 5',’tf, tolum CE» om. II i) riant. - nraf codfccs, «nn. cd. a. - Mf om. g.U). t) alicuiui. - alitui codices, alitai cd. .1. rj Wcuc. - Onj. ACE. M λ ». « · · 458 • On.«i»,n 6 QUAESTIO CIII, ARTICULUS VI scilicet secundum aliquem ordinem temporis, ca­ inducuntur ad bonum ct retrahuntur a malo per praecepta et prohibitiones, praemia ct poenas. suales defectus inveniuntur in his rebus. Ad secundum dicendum quod gubernatio est Hoc autem modo non gubernantur a Deo crea­ quaedam mutatio gubernatorum a gubernante, i turae irrationales, quae tantum aguntur, et non Omnis autem motus est actus mobilis a movente. agunt, (him ergo Apostolus dicit quod Deo non m dicitur in III Physic. * Omnis autem actus pro- est cura de bobus, non totaliter subtrahit boves a porlionatur ei cuius est actus. Et sic oportet quod cura gubernationis divinae; sed solum quantum diversa mobilia diversimode moveantur, etiam ad modum qui proprie competit rationali crea­ secundum motionem unius motoris. Sic igitur turae. secundum unam artem Dei gubernantis, res di­ Ad tertu m dicendum quod creatura rationalis versimode gubernantur, secundum earum diversi­ gubernat seipsam per intellectum et voluntatem, tatem. Quaedam enim secundum suam naturam quorum utrumque indiget regi ‘ et perfici ab in­ sunt per se agentia, tanquam habentia dominium tellectu et voluntate Dei. Et ideo supra guberna­ sui actus: et ista h gubernantur a Deo non solum tionem qua creatura rationalis gubernat seipsam per hoc quod moventur ab ipso Deo in cis in­ tanquam domina sui actus, indiget gubernari a terius operante, sed etiam per hoc quod ab eo β) Uta. - ifa ABpD et ê, om. cd, a. t) regi. - | ■ 1 ffirutjrl codice*. Commentaria Cardinalis Caietani rrrrv« clarus. - In corpore duo primo, ponitur con­ clusio responsiva quaesito; secundo, retunditur error. Quoad primum, conclusio est Omnia divinae guberna­ tioni subduntur. - Probatur dupliciter. Primo, cx parte cau­ sae efficientis. Eiusdem est rem producere, ct ei perfectio­ nem dare: ergo secundum eandem rationem convenit Deo esse causam rerum, ct gubernatorem carum: ergo convenit ei esse gubernatorem universalem totius entis. Ergo nihil esse potest quod cius gubernationem mbterfugiat. - Ante­ cedens patet, cum prima consequentia. - Secunda vero pro­ batur cx eo, quod Deus est causa univcrMalis tutius entis. Tertia quoque cx eo, quod nihil ewe potest quod non xit causatum a Deo. Secundo, cx parte finis. Gubernatio se extendit secun­ dum extensionem proprii finis ergo divina gubernatio se T extendit iuxta extensionem suae bonitatis: ergo ad omnia.\ntecedcns per se notum: alioquin non esset proprius « linis. - Prima consequentia probatur, quia divina bonitas est hms proprius gubernationis mundi, ut patet cx dictis. - Ul­ tima uro probatur: quia nihil esse potest quod non ordine­ tur m divinam bonitatem ut finem; oportet enim ipsam per csseminin bonitatem fmalizare respectu bonorum omnium. II. Quoad secundum, infertur per modum corollarii, tuitam esse opinionem triplicem, scilicet inferiora, vd «nguli vel humana subtrahentem gubernationi. Et affertur Eiechiel. Circa hos errores, estent multa dicenda dc Avcrroc · ct •Ut.tfun Avicenna * sed quoniam superius, cum dc divina provi- * dentia tractaretur ·, dicta sunt multa, ct inferius in hac caJcm quaestione* aliquid dicetur, hic non oportet immorari. *An.*q. ARTICULUS SEXTUS UTRUM OMNIA IMMEDIATE GUBERNENTUR A DEO qo. ian. art. a: III Coat. Gent., cap. loom, Lxxvn, lxxiih, xclv; Tncol.. cop. crcx; Opu c. XV, Λ· cap. xiv. Supra, qu. xxti. an. 3; mfr Compcnd. sic proceditur. Videtur quod omnia immediate gubernentur a Deo. Gregorius enim Nysscnus * reprehenopinionem Platonis, qui divisit pro­ videntiam in tria: primam quidem · primi dei, qui providet rebus caelestibus, ct universalibus omnibus; secundam vero providentiam esse di­ xit secundorum deorum, qui caelum circumeunt, scilicet respectu eorum quae sunt in generatione et corruptione; tertiam vero providentiam dixit ? quorundam daemonum, qui sunt custodes circa terram humanarum actionum. Ergo videtur quod omnia immediate a Deo gubernentur. 2. Praeterea, mehus est aliquid fieri per unum quam per multa, si sit possibile, ut dicitur in VIII Physic. * Sed Deus potest per seipsum abs­ que mediis causis omnia gubernare. Ergo videtur quod omnia immediate gubernet. sextum • Ncm«iui, dc Nat. Hq*., cap. mut. al.Ub. Vlil • dc Procidcntii, cap. m. 3 •’·. η· <·· S. Τη. Icct. au. quidem. ~ dixit ette addit B. dixit. - rue dixit ACE: ante daemonum «iddit B. •j) cr.uiiora. - groiitor.j PlUAD et cd. b, tr.in»itoria pD. - Pm inferiora, infirmiora B. s) 3. Praeterea, nihil in Deo est deficiens ct im­ perfectum. Sed ad defectum gubernatoris perti­ nere videtur quod mediantibus aliquibus guber­ net: sicut rex terrenus, quia non sufficit ad omnia agenda, nec ubique est praesens in suo regno, propter hoc oportet quod habeat suae guberna­ tionis ministros. Ergo Deus immediate omnia gu­ bernat. Sed contra est quod Augustinus dicit, in Ill de 7'rin. : Quemadmodum corpora crassiora γ et · ω, * inferiora per subtiliora et potentiora quodam or­ dine repuntur; ita omnia corpora per spiritum vi­ tae rationalem, ct spiritus vitae rationalis desertor atque peccator per spiritum vitae rationalem pium1 et iustum, et ille per ipsum Deum. Respondeo dicendum quod in gubernatione duo sunt consideranda: scilicet ratio gubernationis, quae est ipsa * providentia; et exeeutio. Quantum l) pium. - rr pium ARCE. ·) ipta. - in ipia ACEpD. I Per las, ea. ion on >a m ais 1, I· i1 1 QUAESTIO cm , igitur aci rationem gubernationis pertinet. Deus immediate omnia gubernat : quantum autem per­ tinet ad exeeutionem gubernationis, Deus guber­ nat quaedam mediantibus aliis. Cuius ratio est quia, cum Deus sit ipsa essentia bonitatis, unumquodque attribuendum est Deo secundum sui optimum. Optimum autem in omni genere vel ratione vel ζ cognitione practice, qualis est ratio gubernationis, in hoc consistit, quod par­ ticularia cognoscantur, in quibus est actus: sicut optimus medicus est, non qui r· considerat sola universalia, sed qui potest etiam considerare mi­ nima particularium; ct idem patet in ceteris. Unde oportet dicere quod Deus “ omnium etiam mini­ morum particularium rationem gubernationis ha­ beat. Sed cum per gubernationem res quae guber­ nantur sint ad perfectionem perducendae; tanto erit melior gubernatio, quanto maior perfectio a gubernante rebus gubernatis communicatur. Maior autem perfectio est quod aliquid m se sit bonum. *) ftnere vel ratione tel. - genere et ABCD, I . ratione et I Gx r,) jui. - qui non r«) Drwt. - Π Deui \UI.Kt, tkulsrium otn. ARCE. non mn. pB. anu ponit »D. etiam B. - dum om. D; par· ARTICULUS VI 459 et etiam sit aliis 1 causa bonitatis, quum si esset solummodo in se bonum. Et ideo sic Deus gu­ bernat res, ut quasdam aliarum in gubernando causas instituat: sicut si aliquis magister discipu­ los suos non solum scientes faceret, sed etiam aliorum doctores. An phimum ergo dicendum quod opinio Plato­ nis reprehenditur, quia etiam quantum ad ratio­ nem gubernationis, posuit Deum non immediate omnia gubernare. Quod patet per hoc, quod di­ visit in tria providentiam, quae est ratio guber­ nationis. An secundum dicendi m quod, si solus Deus gu­ bernaret. subtraheretur perfectio causalis a rebus. Unde non totum ■ fieret per unum, quod fit per mulla. Ad tertium dicendum quod non solum pertinet ad imperfectionem regis terreni quod exccutorcs1 habeat suae gubernationis, sed etiam ad regis di­ gnitatem : quia ex ordine * ministrorum potestas regia praeclarior redditur. i) ahii. - Om. pD, alii P. x) (DiirR. - tneliai «JJu t PE - !Tn lio E. À) CA fcutcrfi. - cxccutorcm Pj>. p) r.v ordine. - ordine PE. - Pro regia, J jtt. ltd fit ci­ regii PC Commentaria Cardinalis Caietani Uc cos» h <£ .11, C^n Qa Art |/TILLS clarus. - In corpore duo primo, proponitur concludo responsive ; secundo, probatur quoad utranique partem. Quoad primum, duo sunt ; distinctio concurrentium nd gubernationem; et ipsa conclusio. Distinctio est, quod nd gubernationem exiguntur duo : ratio, ct exeeutio. - Con­ clusio est habens duas panes: Deus gubernat omnia quan­ tum ad rationem, immediate; quantum nd exeeutionem vero, qunedum mediantibus aliis. II. Quoad secundum, conclusio probatur, primo, quoad primam partem. Ratio gubernationis attribuenda est Deo se­ cundum sui optimum: ergo secundum cognitionem usque ad minima particularia. Ergo Deus immediate gubernat, quoad rationem. - Antecedens probetur: quia unumquod­ que quod attribuitur Deo, ponendum est secundum opti­ mum gradum ct modum, etc. - Consequentia vero pro­ batur cx illa universali; Optimum in omni genere cogni­ tionis prncticac. consistit in cognitione usque ad particu­ laria. Quae probatur ratione, ct inductione. Ratione, quia paniculana sunt in quibus, ut terminis ct ut subjectis, est actus, seu operatio rationis prncticac. Inductione vero, cx differentia inter medicum cognoscentem in universali, ct cognoscentem universaliter ct particulariter : constat enim quod hic est optimus. Et similis differentia est in omni genere artis. Deinde probatur secunda pars. Gubernatio tanto est me­ lior, quanto maiorem perfectionem gubernatis communicat: ergo divina gubernatio sic gubernat res, ut quasdam illa­ rum in gubernando causas instituat. - Antecedens probatur: quia gubernatio est pcrductiva gubernatorum ad perfectio­ nem. - Consequentia vero probatur, primo: quia maior perfectio est quod aliquid ct sit in se bonum, ct sit aliis causa bonitatis, quun in sc tantum sit bonum. Secundo, manifestatur exemplo magistri ct discipulorum quos faceret aliorum doctores. III. Circa differentium assignatam inter panes conclusio­ nis penes mediationem ct immediauonem, dubium occurrit, an sit sermo dc mediatione ct immediatione virtutis, an suppositi, vel utriusque. Si enim est dc immediatione sup­ positi, falsum est Deum, quantum ad rationem, omnia im­ mediate gubernare: cum mediet ratio humana respectu hu­ T man urum actuum, etc. - Si vero est sermo dc immediatione virtutis, falsum est quod Deus, quantum ad exeeutionem, mediate gubernet : quoniam quidquid cxcquitur quodeumque ens, cxcquitur media virtute divina, et non c converso, ut in III Contra Gent., cap. ίχνη, diffuse ostenditur. - Si forte dicatur quod in uno membro est sermo de una media­ tione, ct in alio de alia ; sequitur quod differentia assignata non est penes idem, nisi secundum vocabulum. Quod ab arte ct tanta doctrina alienum essc oportet. IV. Ad hoc dicitur quod, formalitcr loquendo, de neutra mediatione est sermo, sed de mediatione propria unicuique, scilicet rationi et execution! ; quamvis prima pan verificelur dc immedintione virtutis, secunda de mediatione sup­ positi. Ad quorum evidentiam, scito quod inter rationem rectricem seu gubernatricem, ct res rectas. esse rationem mediam contingit dupliciter. Uno modo, ut supplentem notitiam ct regulationem rationis principalis; ut puta quia principalis dedit regulas universales, ordinavit principalia. dedit modum etc, ct inferioribus curam aliorum reliquit se­ cundum particularia occurrentm; ut in hominibus frequen­ ter contingit Alio modo, ui ministram tantum rationis prin­ cipalis; ut puta qui.i principalis hacc agenda quoad omnia discussa, inferiori tradit cxcqucnda; ut in ministris artium contingit, praeostensis omnibus a magistris. Inter hos nutem duos modos interest, quod primo modo mediat ratio ut ratio, quia ut coniungcns notitiam ct regulationem univer­ salem particularibus in secundo vero mediat ratio ut mi­ nister, rationalis tamen. In primo, ratio principalis non sc extendit ad ultima immediate: quia non absque media ra­ tione ca novit, aut regulam eorum habet. In secundo vero, immediate ad ultima, quae particularia sunt, sc extendit. Et quoniam in omnibus secundum propria procedendum est. ideo, dc ratione loquendo, dc tali mediatione intellexit. Quia nutem talis mediatio coiucidit cum mediatione virtu­ tis, idcirco gratia materiae, primum membrum intelligitur dc immediatione virtutis. Quemadmodum autem de media ratione distinctum est, ira de medio exeeutore distingui potest. Consui enim quod inter cxccutorcm ut sic, ct effectum, dupliciter contingit me­ dium cxccutorem poni: uno modo, ud supplendam poten­ tiam cxccutivain prioris; alio modo, nd ministrandum xan- QUAESTIO CII I, ARTICULUS VU 46ο tum priori. Et primum quidem per accidens sc habet ad exécutons rationem : quoniam non convenit ei nisi ratione *,nP°tcntiac ·, quae accidit exeeutori; non cnim est necesse cxccutorcm esse impotentem. Secundum vero convenit cxccutori inquantum executor est: cxcqui enim dc ratione sua imponat ministerium quoddam, ut de se patet. Unde cum dc mediatione vel immediatione exeeutionis est sermo, pro­ prie loquendo, de medio non supplente, sed ministrante, est sermo. Et quia medium ut ministrans est medium ut suppositum, non ut virtus; ideo secundum membrum Jc mediatione suppositi, gratia materiae, vcrificatur. Stat ergo responsio, quod hic est sermo dc mediatione ct immediatione propria singulis; ct quod differentia inter rationem ct exccutionem est, quod illa immediate per negationem proprii medii, ista mediate per positionem proprii medii est. Nec est dilfcrcntia secundum vocem tan­ tum, aut in aequi voco. Et quoniam proprium medium illius esset medium virtutis, istius esset medium suppositi; ideo materialiter, non formaliter, ibi vcrificatur dc una, ct hic dc alia. Et respicere ad hoc materiale, dat causam dubi­ tandi. ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM ALIQUID PRAETER ORDINEM DIVINAE GUBERNATIONIS CONTINGERE POSSIT Supr*. qu. ux, *rt. 6; qu. xui. eri. î, ed ·. • 1’roM xn. *> in rebus praeter ordinem divinae gubernationis, exit ab ordine alicuius particularis boni. Si autem sequitur quod omnia ex necessitate eveniant, et totaliter exiret ab ordine gubernationis divinae, nihil sit in rebus contingens: quod est inconve­ totaliter nihil esset. niens. Potest igitur in rebus aliquid contingere Ad secundum dicendum quod aliqua dicuntur praeter ordinem gubernationis divinae. esse casualia in rebus, per ordinem ad causas Sed contra est quod dicitur Esther xni * : Domi­ particulares, extra quarum ordinem fiunt. Sed ne Deus, rex omnipotens, in ditione tua cuncta sunt quantum ad divinam providentiam pertinet, nihil posita, et non est qui possit resistere tuae voluntati. Jit casu in mundo, ut Augustinus dicit in libro Respondeo dicendum quod praeter ordinem ali­ Octoginta trium Quaesi. * * 0«· cuius particularis causae, aliquis effectus evenire Ad tertium dicendum quod dicuntur aliqui effe­ potest; non autem praeter ordinem causae uni­ ctus contingentes, per comparationem ad proxi­ versalis. Cuius ratio est, quia praeter ordinem mas causas*, quae in suis effectibus deficere pos- · u.pi­ particularis causae nihil provenit nisi cx aliqua sunt: non propter hoc quod aliquid fieri possit alia causa impediente, quam quidem causam ne­ extra totum ordinem gubernationis divinae. Quia cesse est rcduccre in primam causam universa­ hoc ipsum quod aliquid contingit praeter ordi­ lem : sicut indigestio contingit praeter ordinem num causae proximae, est ex aliqua causa subievirtutis nutritivae, cx aliquo impedimento, puta eta gubernationi divinae. «) in rrbui. - rebiti PC. £) aliquam. - Oro. P.:5. 7) unire· taliter. - Otn. Pa6. Commentaria Caixlinalls Oaiotani rniLvs clarus. - In corpore una conclusio rcaponsiva: et universalem in hoc. quod praeter particularem potest Impossibile est quod aliquid contingat praeter ordinem effectus contingere, praeter universalem non. Et probatur dilfcrcntia: quia praeter particularem est nlia causa sibi non divinae gubernationis. - Probatur. Nullus effectus potest evenire praeter ordinem causae universalis: divina guber­ subdita, cx qua potest effectus impediri; praeter universa­ natio est universalis causa non in imo genere, sed totius lem vero nulla est, quia omnes causae reducuntur in illam, et sic sub illius ordine cadit quidquid per quamcumquc entis: ergo nihil potest praeter ipsius ordinem evenire. Probutur maior cx dilfcrcntia inter causam particularem causam fit. Declaratur hoc exemplo indigestionis. T QUAESTIO Clll. ARTICULUS VIII ne ter •er ni fi­ ns eo ic »i- n n a d d ra 461 ARTICULUS OCTAVUS UTRUM ALIQUID POSSIT RENITI CONTRA ordinem gubernationis divinae sic PROCEniTUR. Videtur quod Possit ren’1’ contra ordinem guJ/ÇÇcçuj hernationis divinae. Dicitur enim Isaiac -^•^^111 *: Lingua eorum et adinventiones eo­ rum contra Dominum, 2. Praeterea, nullus rex iuste punit cos qui eius ordinationi non repugnant. Si igitur nihil contraniteretur divinae ordinationi, nullus iuste puniretur a Deo. 3. Praeterea, quaelibet res est subiectn x or­ dini divinae gubernationis. Sed una res ab alia impugnatur. Ergo aliqua sunt quae contrunituntur divinae gubernationi. Sed contra est quod dicit Boetius, in 111 de Consol. *: Non est aliquid quod summo huic bono vel velit vel possit obsistere. Est igitur summum bonum quod regit cuncta fortiter, suaviterque dis­ ponit; ut dicitur Sap. vm φ. de divina Sapientia. Respondeo dicendlm quod ordo divinae provi­ dentiae 3 dupliciter potest considerari : uno modo in generali, secundum scilicet quod progreditur a causa gubernativa totius; alio modo in speciali, secundum scilicet Ύ quod progreditur ex aliqua causa particulari, quae est executive divinae gu­ bernationis. Primo igitur modo, nihil contranitnur ordini divinae gubernationis. Quod ex duobus patet. Primo quidem, ex hoc quod ordo divinae gubernationis totaliter in bonum tendit, et una­ quaeque res in sua operatione et conatu non tendit nisi ad bonum: nullus enim respiciens ad malum operatur, ut Dionysius dicit ·. - Alio modo * MIL apparet idem cx hoc quod, sicut supra· dictum Ι·Λ ’ Art. I. u JI est, omnis inclinatio alicuius rei* vel naturalis vel m*5‘ voluntaria, nihil est aliud quam quaedam impressio a primo movente : sicut inclinatio sagittae ad si­ gnum determinatum, nihil aliud est quam quaedam impressio a sagittante. Unde omnia quae agunt * * \ cl naturaliter vel voluntarie, quasi propria sponte perveniunt in id ad quod divinitus ordinantur. Et ideo dicitur Deus omnia disponere suaviter. Au primi m ergo dicendum quod dicuntur aliqui vel cogitare vel loqui vel agere contra Deum, non quia totaliter renitantur ordini divinae guberna­ tionis, quia etiam peccantes intendunt aliquod bonum: sed quia contramtuntur cuidam deter­ minato bono, quod est eis conveniens secundum suam naturam aut statum. Et ideo puniuntur iuste a Deo. Et per hoc patet solutio ad secundum. Ad tertium dicendum quod ex hoc quod ' una ζ res alteri contrapugnat, ostenditur quod aliquid reniti potest ordini qui est cx aliqua causa par­ ticulari : non autem ordini qui dependet a causa universali totius. a) rrt tubiccfa. - tubiidtur Pufr. S) prcnUdcntior. - fapicetiac P.ii> ■*) tciliert. - OmJW. - Pro ex aliqua caaia PE alicuius rei. - Om. G; poti rofantaria cndiics «uEfciM malcumque rrL t) obtint. - afuntur p. C) rx hoc quod. - «« hoc quod codices, fluoxJo cdd. d fr. octavum $ •Ptw» xu. t i- 1Γ- ir D * a. 8p. 11 ’ l). 3jjt. , “Qo-w.nu.irt. U 5- n t • Vtf» L ’i ir is d n eauta, ex canm ed. λ, a Commentaria Cardinalis Caietani o • Qa. xxir. > J5- · D. U4. iit ia i- e- δ = § s E □ mxi**. Circa titulum dubium occurrit: quia hic arti­ citer: in generali, ct in speciali. Primo modo, est in guber­ culus videtur supcrtluus, aut coincidcrc cum praece­ natore universali; secundo, in gubernatoribus specialibus. dente, nut saltem male ordinatu». Si enim conclusum est Conclusio est bimembris : Nihil contranititur ordini divinae quod praeter ordinem divinae gubernationis nihil potest gubernationis in generali, sed in speciali. contingere, superfluum est sollicitari an contra illum possit Quoad secundum, probatur quoad primam partem, du­ aliquid fieri : praeter enim claudit in sc ct praeter ct contra. pliciter. Primo, unaquaeque rei sua operatione ct conatu Superfluit ergo; aut pars est pracccdcnps; aut prius de­ tendit ad bonum. ergo non contranititur divinae guberna­ bebat quaeri utrum contra, et deinde utrum praeter, quia tioni in generali. - Antecedens probatur: quia nihil opera­ itat quod non contra, cl tamen praeter’, sed non c con­ tur aspiciens ad malum, ut Dionysius dicit. - Consequentia probatur: quia ipsa divina gubernatio totaliter tendit in vene, ut patet. /\d hoc diciiur quod iste articulus est omnino distin­ bonum. ctus, ct optimo loco necessario quaesitus. Differt enim α Secundo, omnis inclinatio. sive naturalis sive voluntaria, praecedente: quia ille de eventu, iste dc renitentia quaerit. est impressio quaedam a primo movente : ergo omnia Unde differunt quasi sicut actus, et promptitudo ad actum. agentia tam naturaliter quarti \oluntiric, tendunt quasi In illo enim quaeritur un possit aliquid contingere praeter sponte ad id ad quod divinitus ordinantur. - Antecedens divinam gubernationem : hic non quaeritur utrum aliquid supponitur cx supra dictis: et manifestatur exemplo im­ possit facere contra divinam gubernationem, sed utrum pressionis in sagitta. - Consequentia putet cx eisdem. Et aliquid sit renitens, idest aut non obediens, vel difficile obe- confirmatur: quia hinc dicitur Deu» disponere omnia sua­ diens divinae gubernationi; hoc enim renitentia importat. viter. Unde post decisionem quod nihil praeter divinam guber­ Secunda pars ut nota relinquitur. nationem evenit aut evenire potest, mento reliquum fuit III. Circa distinctionem, ct explanationem membrorum discutere utrum res promptae sint ad hoc ipsum quod cius, adverte quod non materialiter, sed formalitcr intcllifieri diximus, idest ordinem divinae gubernationis implen­ gcnJu sunt: ita quod gubernatio in generali est prout dum; an aliquae contra renitantur, idest restitant, quamvis egreditur « gubernatore univcrxali ut sic; in speciali \cro» oppositum facere non possint. ut egreditur n causa particulari executive ut ric. Dico au­ Π. In corpore duo: primo, proponitur conclusio; se­ tem utrobique ut sic, quoniam Deus non nisi ut guber­ cundo, probatur. - Quoad primum, ponitur una distinctio nator totius, clauditur sub primo membro; ct ipsemvt Deus, ct conclusio. Distinctio est. Ordo divinae sapientiae dupli­ ut dans praecepta moralia, ut ordinans Ecclesiam, ct wcun- T 4^2 QUAESTIO CHI, ARTICULUS VIII dum similes rationes speciales, clauditur tub secundo mem­ bro; quoniam est ut causa particularis exeeutiva per scipsam quandoque. Non enim ut faciens aliquod horum, ordinat omnia entia, sed quncdnm tantum, vel secundum quasdam tantum dispositiones. Et hoc si notaveris, solves inultas argumentationes dc peccato mortali, quomodo est contra Deum, ct contra amicitiam ct praeceptu cius im­ mediate, sive in homine sive in angelo, etc. IV. In responsione ad primum, advene quod peccantes mortaliter duo inspiciunt: alterum intentum, et hoc constat esse nliquod bonum, et sic implent aliquem ordinem divi­ nae gubernationis ; alterum praeter intentionem, et hoc est deformitas actus consistens in privatione debiti ordinis, etc., cl in hoc declinant n quodam determinato ordine boni, et contra illum nituntur. Et sic nulla cx parte contra divinam gubernationem in generali agunt; sed in speciali. α.ο * •Qx ιΧ“· r,tc* •ht •hi. est tc·, et QUAESTIO CIV. ARTICULUS I 463 QUAESTIO CENTESIMAQUARTA DE EFFECTIBUS DIVINAE GUBERNATIONIS IN SPECIALI IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA considerandum est de effectibus divi­ nae gubernationis m speciali ♦. ΐΓτΓώϊΖ Et circa hoc quaeruntur quatuor. Pruno: utrum creaturae indigeant ut conser­ ventur in esse a Deo. Secundo: utrum conserventur a Deo imme­ diate. Tertio: utrum Deus possit aliquid redigere in nihilum. Quarto: utrum aliquid in nihilum redigatur. einde D ARTICULUS PRIMUS UTRUM CREAI ’RAF. INDIGEANT I T \ DEO CONSERVENTUR (11 Cot/Λ .ip. iJtv; D<* Pot., qu. v, *rt. i; ht 1‘RI.ML.M SIC PROCI DIU R. VidctUF quod creaturae non indigeant ut a Deo con­ serventur in esse. Quod cnim non ponon esse. non indiget ut conserve­ tur in esse: sicut quod non potest abscedere, non indiget ut conservetur ne abscedat. Sed quaedam creaturae sunt quae secundum sui naturam non possunt non esse. Ergo non omnes creaturae in­ digent ut a Deo conserventur m esse. - Probatio mediae. Quod per se inest alicui, neccssc est ei inessc, et oppositum eius impossibile est ei inesse: sicut necessarium est binarium esse parem, el impossibile est cum esse imparem. Esse autem per se consequitur ad formam: quia unumquod­ que secundum hoc est ens actu, quod habet for­ mam. Quaedam autem creaturae sunt, quae sunt formae quaedam subsistentes, sicut de angelis di-QLLut.j.5. ctum est*; et sic per se inest eis esse. El eadem ratio est dc illis quorum materia non est in po•Qx.uur«n.:. tentia nisi ad unam formam, sicut supra* dictum est de corporibus caelestibus. Huiusmodi ergo creaturae secundum suam naturam ex necessitate sunt, ct non possunt non esse: potentia cnim ad non esse non potest fundari neque in forma, quam per sc sequitur esse: neque in materia existante ° sub forma quam non potest amittere, cum · non sit in potentia ad aliam formam. 2. Praeterea, Deus est potentior quolibet creato agente. Sed aliquod creatum agens potest com­ municare suo effectui ut conservetur in esse, etiam eius operatione cessante: sicut cessante actione aedificatoris, remanet domus; et cessante actione ignis, remanet aqua calefacta per aliquod tempus. Ergo multo magis Deus potest suae crea­ turae conferre quod conservetur in esse» sua ope­ ratione cessante. 3. Praeterea, nullum violentum potest contin­ gere absque aliqua causa agente. Sed tendere ad non esse est innaturale ct violentum cuilibet crea­ turae: quia quaelibet creatura naturaliter appetit αt cum. - ut ACDLGyF. οψ. r. loct. it; llfibr., c*p, i, Itet u. esse. Ergo nulla creatum potest tendere in non esse, nisi aliquo agente ad corruptionem. Sed quaedam sunt ad quorum corruptionem nihil agere potest; sicut spirituales substantiae, et cor­ pora caelestia. Ergo huiusmodi creaturae non pos­ sunt tendere m non esse, etiam Dei operatione cessante. 4. Praeterea , si Deus conservat res in esse, hoc erit per aliquam actionem. Per quamlibet autem actionem agentis, si sit efficax, aliquid fit in effectu. Oportet igitur quod per actionem Dei conservantis aliquid fiat in creaturo. - Sed hoc non videtur. Non enim per huiusmodi actionem fit ipsum esse creaturae: quia quod iam est, non fit. Neque iterum aliquid aliud superadditum: quia vcl non continue Deus conservaret creatu­ ram in esse, vcl continue aliquid adderetur crea­ turae, quod est inconveniens. Non igitur creaturae conservantur in esse a Deo. Sed contra est quod dicitur Hebr. 1 *: Portans · \ omnia verbo virtutis suae. Respondeo dicendum quod neccssc est dicere, el secundum lidem el secundum rationem, quod creaturae conservantur in esse a Deo. Ad cuius evidentiam, considerandum est quod aliquid con­ servatur ab altero dupliciter. Uno modo, indire­ cte ct per accidens, sicut ille dicitur rem con­ servare. qui removet corrumpens; puta si aliquis puerum custodiat ne cadat in ignem, dicitur eum conservare. Et sic etiam Deus dicitur aliqua con­ servare, sed non omnia: quia quaedam sunt quae non habent corrumpentia, quae neccssc sit remo­ vere ad rei conservationem. - /\lio modo dicitur aliquid rem aliquam conservare per sc et directe, inquantum ? scilicet illud quod conservatur, deA pendet a conservante, ut sine eo esse non possit. Et hoc modo omnes creaturae indigent divina con­ servatione. Dependet enim esse cuiuslibet crea­ turae a Deo, ita quod ncc ad momentum sub­ sistere possent, sed in nihilum redigerentur, nisi Cip. SMXtU· T 3 * QUAESTIO CIV, 464 operatione divinae virtutis conservaremur in esse, t. sicut Gregorius dicit ·. 41. ** , . . Et hoc sic perspici potest. Omnis enim ellectus dependet a sua causa, secundum quod est causa cius. Sed considerandum est quod aliquod agens est causa sui effectus secundum fieri tan­ tum, et non directe secundum esse eius. Quod quidem contingit et in artificialibus, ct in rebus naturalibus. Aedificator enim est causa domus quantum ad cius fieri, non autem directe quan­ tum ad esse cius. Manifestum est enim quod esse domus consequitur formam eius: forma autem domus est compositio et ordo, quae quidem forma consequitur naturalem virtutem quarundam re­ rum. Sicut enim coquus coquit cibum adhibendo aliquam virtutem naturalem activam, scilicet ignis: ita aedificator facit domum adhibendo caemen­ tum, lapides ct ligna, quae sunt susceptiva ct conservativa talis compositionis et ordinis. Unde esse domus dependet cx naturis harum rerum. sicut fieri domus dependet ex actione aedificato­ ris. - Et simili ratione est considerandum in rebus naturalibus. Quia si aliquod γ agens non est causa formae inquantum huiusmodi, non erit per sc causa esse quod consequitur ad talem formam, sed erit causa effectus secundum fieri tantum. Manifestum est autem quod, si aliqua duo sunt eiusdem speciei, unum non potest esse per se causa formae alterius, inquantum est talis forma quia sic esset causa formae propriae, cum sit ea­ dem ratio utriusque. Sed potest esse causa huius­ modi formae secundum quod est in materia, idest quod hacc materia acquirat hanc formam. Et hoc est esse causa secundum fieri; sicut cum homo generat hominem, et ignis ignem. Et ideo quandocumquc naturalis effectus est natus impressio; nem agentis recipere secundum eandem rationem secundum quam est in agente, tunc fieri effectus ‘ dependet ab agente, non autem esse ipsius - Sed aliquando effectus non est natus recipere impres­ sionem agentis secundum eandem rationem se­ cundum quam est in agente: sicut patet in omni­ bus agentibus quae non agunt simile secundum speciem; sicut caelestia corpora sunt causa ge­ nerationis inferiorum corporum dissimilium se­ cundum speciem. Et tale agens potest esse causa formae secundum rationem talis formae, et non solum secundum quod acquiritur in hac materia : et ideo est causa non solum flendi, sed essendi. Sicut igitur fieri rei non potest remanere, ces­ sante actione agentis quod est causa effectus se­ cundum fieri ; ita ncc esse rei potest remanere, cessante actione agentis quod est causa effectus non solum secundum fieri, sed etiam secundum esse. Et haec est ratio quare aqua calefacta re­ tinet calorem, cessante actione ignis ; non autem Quia si aliquod. - quod si aliquod ABCDE, ÙI quibur quod (cum wF) egmjr E. et in aliquod G. ft) est talis forma. - talis formae D. t) effectua. ~ Om. Paft; tunc fieri... in agents o. - I udem ar.u. tunt esse. illius ©mit­ • Cl. iim. t tJK. QUAESTIO CIV, ARTICULUS 1 465 Commentaria Cardinalis Caletani clarus. - In corporc duo principaliter: primo, I mum, ct aliquid causât; ergo causât applicationem seu propositu conclusione responsive, distinguit dc conser­ coniunctionem formae in materia. Hoc autem est esse cau­ vatione, ct iuxta duo distinctionis membra, dua» conclusiosam ­ fieri ctfcctus. Et quoniam in causa acquivoca non salva­ nes ponit; secundo, prosequitur secundam conclusionem. tur forma ctfcctus secundum eandem rationem, non repu­ Quoad primum, conclusio simpliciter responsi va quae­ gnat ei esse per sc causam formae ctfcctus, ct consequenter sito est affirmativa universalis, scilicet: Omnia conservantur esse causam ct fieri ct esse effectus. in esse a Deu. Et hoc tam fide, quam ratione. Manifestatio autem praedictae diversae proportionis fit Distinctio est. Conservare dupliciter: directe, ct indire­ α testimonio sensibilium in differentia inter calorem equae cte. Indirecte quidem, per remotionem corrumpentium : | et lumen neris, quorum neutrum inest ab intrinseco, in directe vero, per manutentionem dependentis a sc. - Con­ hoc quod ille remanet absque conservante, istud non: quia clusio prima est: Non omnia consenantur indirecte. Pro­ calor est eiusdem rationis in calefaciente et calefacto; lumen batur: quia non omnia egent remotione corrumpentium; autem non in illuminato ct lucente. quoniam quaedam sunt quae nulla habere possunt corrum­ V. Quoad tertium ·, tria: vis applicationis praedictorum; * CL ib»4. pentia, ut angeli ct corpora caelestia, etc. - Conclusio se­ explanatio cius cx proportione ad solem et lumen, et au­ cunda est: Omnia conservari egent α Deo directe. Probatur ctoritates Augustini. Vis est, quia Deus est causa essendi auctoritate Gregorii. omnibus, directe causant esse omnium, quia est ens per II. Quoad secundum , tractatur secunda conclusio ra­ essentiam. cetera sunt entia per participationem : et sic tione. Et intenditur ratio talis. Effectus alicuius causae non creaturae sunt effectus Dei in esse, ct Deus est causa ca­ solum in heri sed in esse, eget conservari directe ab illa: rum in cssc. Explanatio est proportio Dei ad solem, ct sed omnis creatura est effectus dependens a Deo in fieri ct creaturae od nerem illuminatum. Quae Augustini auctori­ esse: ergo omnis creatura eget conservari a Deo directe. - tate firmatur duplici. Et clore patet littera. Maior probatur ex illa maxima Omnis ctfcctus dependet VI. Circa distinctionem effectuum ·, dubium occurrit de ‘ ct bbm.ui. α sua causa secundum quod est causa cius; scilicet si in illa modificatione, scilicet directe. Omne enim agens, non fieri, in tien; et si in esse, in esse. - .Minor vero cx ilia, dico disponens, sed perfidens, quod scilicet inducit formam, quod solus Deus est ens per essentiam, reliqua enim par­ agit directe sibi simile secundum formam qua agit: ergo ticipatione ipsius sunt entia. directe agit ud formam effectus. Probatur consequentia: Unde ad evidentiam huius rationis, in littera primo di­ quia sola forma ctfcctus est ratio assimilationis effectus ad citur quis sit effectus quoad esse, respectu alicuius causae; . causam, unde forma praesente, cessat mutus, ut dicitur in secundo, quae sit causa quoad esse ctfcctus, ibi: Manife­ I de Generat* Non ergo distinguitur per hoc ctfcctus in heri stum *; tertio, applicantur haec ad creaturas ct ad Deum, ab effectu in esse, quod illius esse non directe est a propria -s4n. tea.ni; et sic infertur intenta conclusio, ibi : Sic autem se habet causa, istius vero directe: immo huc fictilium videtur. III. Quoad primum, sunt tria: distinctio; descriptio dis- I VII. Circa descriptiones quoque eorundem4, dubium oc- · O.<··.»«. tinctorum; ct manifestatio per exempla. Distinctio est. Ef­ currit, quid intdligatur per formam per sc causari aut re­ fectuum aliquis ab agente causatur secundum fieri, et non spici α causa. Cum enim sermones doctrinales sint forma­ secundum esse directe; aliquis vero ct secundum fieri, ct les, oportet accipi per se ut est modus causandi active vcl secundum esse directe. Et bene notato ly directe: quoniam passive. Sic autem invenitur manifeste falsum quod di­ stultum esc dicere fieri alicuius causari ab aliquo, ct esse citur. Quoniam forma tunc per sc respicitur ab agente, illius non; cum fieri rei nihil aliud sit quam acquirere quando non per accidens respicitur, ut patet ct in I Poster,, cssc. Non ergo distinguitur inter effectum in heri tantum, cap. de per sc ♦, et V Metaphys, 44 : ut statua per sc respi­ • tnd. ap, rr, ■sa». 6.- a. Th· et in esse ct fieri simul, absolute; sed subintcllccto illo citur a ttntuifico, per accidens autem α Polycleto, ct simi­ lacs. t. ••S Th. Ucxm. modo dependendi, scilicet directe. Ita quod, licet omnis ef­ liter domus ub aedificatore, ct sanitas a medico, etc. Con­ - bd. IV, «•P- B, b. 9. fectus u suo sufficiente causa habeat ct fieri ct esse, ali­ stat autem quod multorum formae per sc, ct non per ac­ quis tamen est cuius esse non directe causatur ab agente, cidens, fiunt ab agentibus a quibus non dependent in esse; sed fieri tantum, esse vero concomitantcr, ut domus respe­ ut patet in exemplis datis. Igitur ista ratio seu descriptio ctu aedificatoris; aliquis vero, cuius et fieri ct esse directe effectus in esse, nulla est. ab agente pendet, ut lumen a sole. VIII. Circa rationem assignatam in diversa proportione Descriptiones sunt. Etfcctus alicuius in esse, est cuius inter causas univocas ct acquivocas ·. dubium occurrit, unde, * CL esa. n. forma per sc respicitur a tali agente: ctfcctus in fieri tantum, aut quantum valet haec conclusio: Si Socrates esset causa est cuius forma non per sc respicitur a tali agente. per sc formae in Platone, esset causa sui ipsius, quia est Explanationes sunt in exemplo dc domo, ia quo ape­ eiusdem rationis in utroque. Haec enim fundatur super illa ritur quomodo forma non fit directe a domificatorc, sed propositione : Causa per sc alicuius formae, causât illam fieri tantum. Et intendit inductionem in ceteris artificialibus. in quocumque invenitur. Sed hanc esse falsissimam, et ra­ IV. Quoad secundum ·, sunt tria: distinctio causarum; tione ct inductione manifestatur. Inductione quidem, quia diversa distinctorum proportio ad ctfcctus; ct manifestatio sic corpora caelestia non causèrent per sc corpora infe­ dictorum a posteriori. Distinctio est dnra. Agentium quae­ riora, nec substantiae superiores substantias inferiores, nec dam sunt eiusdem rationis cum effectibus; ct quaedam Deus entia: illa enim sunt corpora, hae sunt substantiae, diversarum. et hic est ens; et sic causarent scipsa. si in quocumque Diversa proportio est secundum duo ordinate sc conse­ illud invenitur, oportet causare. - Ratione autem, quin ista quentia: primo, secundum respectum ad formam; secundo, propositio destruit illam maximum: Omne agens agit per secundum influentiam ad esse vel fieri. Differunt igitur primo se sibi simile secundum formam quae est ratio agendi. Si hac causae, quia causae univocae non possunt esse causae enim per se agit sibi simile, ergo esse per w activum sup­ perse formarum effectus sui; causae vero aequivocuc pos­ ponit in agente fundamentum asriinilutionis. Et si, cx alia sunt esse causae per se formae effectus. Secundo differunt, pane, esse per sc activum exigit activitatem in omne, in quia causae univocae sunt causae tantum fieri effectus; quocumque invenitur tale fundamentum; igitur non sup­ causae vero aequivocac possunt esse causae esse effectus. - ponit. Et sic iuee duo principia contradicunt. Quarc, etc. IX. Ad primum dubium dicitur 4 quod in acquivocu la­ ‘ Ct. Bon. n. Prima differentia probatur cx ilia maxima: Causa per sc alicuius, est causa illius in quocumque invenitur secundum borat ratio. Quoniam cum dicitur quod omne agens agit eandem rationem. Ergo si causa univoca, puta Socrates, sibi simile, intclligitur indistincte, sive in fieri, sive in heri causai formam humanitatis per se, dum generat Platonem, ct esse simul. Cum vero dicitur quod alicuius effectus esse sequitur quod causarct etiam humanitatem suam, cum sit in non directo fit, iam non indistincte est sermo, sed do esse eo eiusdem rationis. Secunda vero differentia sequitur cx ut distinguitur contra fieri. Unde non repugnant ad invi­ prima. Quia cx quo causa univoca non causal per sc for- cem. Non enim hic negatur effectum directe fieri et intendi Suxmai Tur.au D. Tüovak T. II. itulus T • Ct ra·. n, * (X ms. v. icn .ris, isse oti­ tim um test in test ius. ieO, idi. usa edit :or, ut urn scd uac icut mti- * * CL m®. ». be • Id cor^f· 466 QUAESTIO C1V, ARTICULUS 1 similem agent!; sed quoad e«e non semper directe intendi ct fieri. • et nui» «h X. Ad secundum dubium * dicitur quod per se, etiam ut modus causandi, cum sumatur dupliciter, scilicet ut distin­ guitur contra per accidens, ct contra per aliud; in proposito sumitur ut distinguitur contra per aliud. Ita quod sermo est de Connu aliqua non materialiter, sed formaliter; et dc dependentia a causa activa, quae convenit ei per sc primo. Quod cnim naturae alicuius formae conveniat per sc primo dependentia ab agente, patet de proprio respectu proprii subiccti: homini siquidem convenit per te primo quod nb eo fluat risibiiitas; ct c converso risibilius exigit cx intrinseco quod sit ab homine. Intentio igitur litterae est quod forma quae per sc primo exigit dependentiam a tali agente, est ab eo secundum esse ct fieri ; quae nutem non hoc exigit, eat ab eo secundum fieri tantum. Et manifestatur hoc sic. Dependentia ad causam activam per sc primo conveniens formae, non convenit ei ratione sui fieri precise (quin fieri, ut distinguitur contra esse, ncc est intrinsecum rationi for­ mae, nec necessario comitatur ipsam; alioquin. cessante fieri, non maneret forma): dependentia aurem illa convenit formae per >e primo: igitur convenit ei secundum esse. Omnis ergo forma per se primo dependens ab aliquo, est effectus illius in esse, ct c converso, ur in littera dicitur. Cum cnim idem sit iudicium de forma ct esse, intelligi ne­ quit quod aliquis ctlcctu» secundum esse ab aliquo depen­ deat active ct directe, et tamen non secundum formam per se primo. Si enim formae cius non per sc primo convenit dependentia ad talem causam, sed per aliud dependet n tali agente; per «cpanitioncm illius alius, poterit non depen­ dere ab ipso. Et sic simul effectus erit dependens secun­ dum esse, ct non dependens secundum formam, ab eodem agente: quod implicat duo contradictoria. Ad obicctioncs vero in oppositum iam patere potest re­ sponsio: quin huiusmodi propositiones loquuntur indistin­ cte de causa per sc ct effectu per se, non distinguendo se­ cundum esse directe, vel secundum fieri tantum. - Potest quoque, iuxta nunc dicte, dari tccunda responsio: quod licet in instnniiis adductis, cl similibus, sit causa er effectus per sc ut distinguitur contra per accidens, non limen ut dis­ tinguitur contra per aliud ; quia sunt effectus per fieri, quod est aliud ab cis. CL num. un. XI. Ad tertium dubium * dicitur quod verum est conse­ quentium illam fundari super illo principio, scilicet: Causa per sc alicuius, causât illud in quocumque invenitur. Sed, Nom. prasevd. ut iam * dictum est, intelligitur dc causa per se primo ali­ cuius, ita quod perscita·» scu primitoi se teneat cx parte utriusque. scilicet tam causae quum effectus, proportionaliter tamen, sic quod B conveniat per se primo dependere ab A, ct Λ conveniat per sc primo esse activum B. Principium autem hoc non eget probatione, sed est per sc notum. Quoniam si B convenit per se primo dependentia ab A, in quocumque invenitur, est cum tali dependentia: impos­ sibile est cnim separare aliquid ab eo quod convenit sibi per sc. Et similiter si A convenit per sc primo quod sit activum B, in quocumque repetitur, est activum ipsius B. Et sic si A et B sunt eiusdem rationis, idem est per sc primo activum sui ipsius: quod est impossibile in littera deductum. XII. Instantiae autem ad oppositum adductae, ex littera solvuntur, in qua expresse dicitur quod hacc dicuntur dc effectu eiusdem rationis. Ita quod sensus illius principii. Causa per sc alicuius, causal illud in quocumque reperitur, est: Causa per se alicuius, causai illud in quocumque repe­ ritur secundum eandem rationem ; nec oportet quod causct illud in quocumque aequis occ seu analogice invenitur. Et in promptu huius sanae glossae causa est: quia quando aliquid convenit alicui per sc, non oportet propterea quod conveniat suo acquivoco aut analogo; sed satis est, ct exi­ gitur, quod conveniat sibi in quocumque secundum suam rationem invenitur. Unde si corpora caelestia causant corporcitatem inferiorum per sc, ct substantiae immateriales substantialitatem, etc., patet responsio: quia non est cius- | dem rationis substantia aut corporcitus in causalis, cl in huiusmodi causis. De Deo autem constat quod est causa per sc primo entis inquantum entis; et non sequitur. Ergo causât ens in scipso; sed. Ergo causar ens in quocumque invenitur secundum eandem rationem qua invenitur in causatis. .Modo, falsum est quod in Deo inveniatur secun­ dum eandem rationem, cuin ipse sit ens per essentiam, cetera non: sed reliqua sunt quodammodo eiusdem ratio­ nis. inquantum entia, quia sunt entia per participationem. Et hoc bene nota: quoniam Metaphysics hacc multos latuit illustres viros. Et cx his patet responsio ad rationem in oppositum. Quoniam esse per sc activum supponit fundamentum a*similationi». non tamen semper secundum eandem ratio­ nem quam effectus habebit ; sed quandoque secundum ol­ liorem, quum effectus imitabitur. Et similiter, cx alia parte, esse per sc activum exigit activitatem in qucukumque in quo fundamentum similitudinis invenitur, non qualitercum­ que , sed secundum eandem rationem qua invenitur in effectu. Et idcirco per sc primo activum non repugnat omni causae; sed univocae ut sic, ul in littera dicitur. Uode illa duo principia, sane intellectu, ut decet, non contradi­ cunt. sed consonant. XIII Circa explanationem praedictae differentiae inter causam univocam ct nequivocom ·. dubium cil dc illa red­ * G. r», ditione causae quare aqua retinet calorem, ct aer non con­ senui lumen. Videtur cnim quod causa assignata falsa ml Quoniam cum aqua calefit a sole, conservet etiam calorem remota u sole: et tamen non est sUKcptivn formae caloris secundum eandem rationem qua est in sole, ut pntet. Unde si ratio esset bona, aqua calefacta α sole non conservaret calorem; sicut aer non sénat lumen, - Potest quoque argui cx parte luminis. Quoniam cum illuminatur ner a lucerna, est suscepti vus formae illuminantis secundum eandem ra­ tionem. quia communicant in materia, et tamen non reti­ netur, sed dependet in fieri et conservari α lucerna. Ergo, etc. XIV. Ad utrumque obicctioncm eadem responsione dici­ tur quod, cum iudicium de rebus non nisi cx propriis fieri debent, id rebus simpliciter cl optime attribuitur, quod con­ venit cis cx propriis causis: quod autem in ordine ad causas communes competere cis invenitur, aut resecatur ab arte, aut propriorum iudicium non impedit. Unde cum calor ct lumen in hoc differant manifeste, quod calor se­ cundum esse quod habet in propria causa, quam constat case ignem, sit secundum eandem rationem participabitis ab his inferioribus per calefactionem; ct lumen secundum esse quod habet in propria causa, quam constat esse quin­ tam essentiam, sive in sole tantum sive in omni pane astrata, non sit participubilc per illuminationem: ad propria respiciens, divus Thomas optimam rationem reddidit quare calor remanet, et lumen non; quia scilicet ille secundum esse quod in propria habet causa, per calefactionem est participabitis .secundum eandem rationem, lumen vero non. Unde ad obicctioncs dicitur quod ideo calor λ sole la­ etus remanet, quia calor est talis forma quae nata est a materia acris suscipi secundum esse quod hnbct in propria causa; non in causa communi, quae est sol. Et similiter lumen α lucerna non remanet, quia lumen est talis forma quae non est nata haberi secundum eandem rationem qua est in propria causa, non in lucerna. Quamvis etiam aer, nec cius materia possit per illuminationem pervenire ad habendum lumen secundum eundem rationem qua est in lucerna; sed per aliquam aliam actionem. Et quod hacc vera sint, ex eo patet quod tnm ab igne quam a sole uterque provenit effectus, scilicet calor et lumen. Sed quoniam re­ spectu caloris sol est causa communis, respectu luminis propria; ignis quoque respectu caloris est causa propria, respectu luminis causa est non ut ignis, sed ut cum cae­ lesti natura communicat, ut dicitur in 11 de Anima * ; ideo • Cip. «i», a » · s. lY Ι.Λ propria causa caloris ut sic, ct ut calefaciens, purticipabilis est secundum eandem rationem in aliis ; et ideo calor in aliis conservatur, utpotc non dependens in esse, quia cius propria causa est univoca alii». Propria vero causa luminis ut sic, ut illuminam, non est participabilis ab alii.·» secun­ dum eandem rationem : ct ideo lumen non retinetur, utpote dependens in esse ct fieri, non repugnante huic pro­ pria causa, quoniam non est univoca aliis. El sic patet intentio ct subtilitas litterae. . Art· F1 U ** » ? 1 •Qu-w- • Art. P QUAESTIO CIV, ARTICULUS 11 »cumquc nitur in r secuncntiam, in raiiolionem. is hituir ARTICULUS SECUNDUS I IRUM DEUS IMMEDIATE OMNEM CREATURAM CONSERVEJ' VidctUf quod Deus immediate omnem creaturam conservet. Eadem enim actione Deus est -^conservator rerum, qua et creator, ut dictum est ♦. Sed Deus immediate est creator omnium. Ergo immediate est etiam consonator. 2. Praeterea, unaquaeque res magis est pro­ xima sibi, quam rei niteri. Sed non potest com­ municari alicui creaturae quod conservet scipsam. Ergo multo minus potest ei communicari 3 quod conservet alium. Ergo Deus omnia conservat abs­ que aliqua media causa ? conson ante. 3. Praeterea. effectus conson atur in esse ab τ eo quod est causa eius non solum secundum fieri, sed etiam secundum esse. Sed omnes causae creatae, ut videtur, non sunt causae suorum effe­ ctuum nisi secundum fieri: non sunt enim causae nisi movendo, ut supra * habitum est. Ergo non sunt causae consentantes suos effectus in esse. Sed contra est quod per idem conservatur res, per quod habet esse. Sed Deus dat esse rebus mediantibus aliquibus causis mediis. Ergo etiam res in esse conservat mediantibus aliquibus causis. Respondeo dicendum quod, sicut dictum cst ·, dupliciter aliquid rem aliquam in esse conservat: uno modo, indirecte et per accidens, per hoc quod removet vel impedit actionem corrumpentis ; alio modo, directe et per se, quia ab eo dependet esse alterius, sicut a causa dependet esse * effectus. Utroque autem modo aliqua res creata invenitur esse alterius conservativa. Manifestum est enim quod etiam in rebus corporalibus multa sunt quae impediunt actiones corrumpentium, et per hoc di­ cuntur rerum conservativa ; sicut sal impedit car­ nes a putrefactione, cl simile est in multis aliis. Invenitur etiam quod ab aliqua creatura depen­ det € aliquis etfcctus secundum suum esse. Cum enim sunt multae causae ordinatae, neccsse est quod effectus dependeat primo quidem ct prin­ cipaliter a causa prima; secundario vero ab omni­ ,.M> SECUNDUM SIC PROCEDITUR. ositum. urn as» ratiolum ali parte, que in crcumtur in pugnet . Unde ntradi· ? inter a red- · Ct »«n. iv U.mtffiUHc. i con­ ia sit. lorcm ruloris Unde rvarct argui cerna, ni rurctiJ. etc. dici■t fieri conc ad ur ab cum >r $e>nstat abilis idtini }uin- Ul 1 ? • Art, pwcrJ < pane apria parc dum 1 est non. c fa:st a >priu iliter >rma qua acr, e ad K in sera rque n re­ niais pria. cac- >r in cius oints cuti, utpropaid 467 I ») ci cqmmunicari. - ci communicare RD, communicare C, com- municari FGaJ. β) absque aliqua media causa. - absque aliqua alia media canta B, absque aliqua alia cauta media D, absque alia media cauta FGd, absque aliqua dlia causa Pf». γ; ab. - sub ACE. - Pro causa, esse P. i) esse, - Om. PpD. bus causis mediis. Et ideo principaliter quidem prima causa cst etfcctus conservativa; secundario vero omnes mediae causae ζ, ct tanto magis ' quanto causa fuerit altior et primae causae pro­ ximior. Unde superioribus causis, etiam in corpo­ ralibus rebus, attribuitur conservatio et permanen­ tia rerum: sicut Philosophus dicit, in XII Mela· phys. *, quod primus motus, scilicet diurnus, est causa continuitatis generationis; secundus autem motus, qui est per zodiacum, cst causa diversitatis 'Λ. "’ quae est secundum generationem ct corruptio- mK. nem. Et similiter astrologi attribuunt Saturno, qui esi supremus planctarum, res fixas et permanen­ tes. - Sic igitur dicendum est quod Deus conser­ vat res quasdam in esse, mediantibus aliquibus causis. Ai» primum ergo dicendum quod Deus imme­ n diate omnia creavit: sed in ipsa rerum creatione7· ordinem in rebus instituit, ut quaedam ab aliis dependerent, per quas secundario conservarentur in esse; praesupposita tamen principali conserva­ tione, quae est ab ipso. Ad secundum dicendum quod, cum propria causa sil conservativa effectus ab ea dependentis; sicut nulli effectui praestari potest quod sit causa sui ipsius, potest tamen 1 ei praestari quod sit causa alterius; ita etiam nulli effectui praestari potest quod sit sui ipsius conservativus, potest tamen ei praestari quod sit conservativus alterius. Ad tertium dicendum quod nulla creatura potest esse causa alterius, quantum ad hoc quod acqui­ rat novam formam vel dispositionem, nisi per modum alicuius mutationis: quia semper agit praesupposito aliquo subiecto. Sed postquam for­ mam vel dispositionem induxit in effectu, absque alia immutatione effectus, huiusmodi formam vel dispositionem ‘ conservat. Sicut in aere, prout il­ luminatur de novo, intclligitur quaedam mutatio; sed conservatio luminis cst absque aeris immuta­ tione, ex sola praesentia illuminantis. invenitur... dependet. - iw failwi invenitur etiam ab aliqua creatura dependere F. 0 mediae cautae. - aliae causae mediae BD. r,) creatione. - reparatione P. 6; tamen. - .ia ton» AHDhFGaJ, et lu moi ACDEFa*; c-xua alte­ rius ... ei praestari quod sit um. G. i) vel dispositionem. - Om. P. i) Commentaria Cardinalia Caietani iTOT.es clarus. - Iu corpore, una conclusio responsive : creatura dependet aliquis effectus secundum suum esse. Deus conservat res quosdam in esse, mediantibus ali­ Ergo multae sunt causae essentialiter ordinatae respectu quibus causis. - Hacc conclusio primo declaratur quantum alicuius etfcctus secundum esse. Ergo idem etfcctus de­ ad |y conservat; deinde probatur. Declaratur quidem, repe­ pendet in esse, primo quidem a Deo, secundario ab aliis, tendo distinctionem dc conservatione dupliciter, indirecte ct ct tanto magis quanto rausa cst proximior primae. - An­ directe; ct dicendo quod hic utroque modo veriiicatur. tecedens cst per se notum. - Prima quoque consequenda Probatur autem quoad conservationem indirecte, ex ma­ est manifesta cx vi praecedentis articuli, in quo decisum nifesto testimonio rerum corporalium, quarum multas vide­ cst quod omnis creatura depende! α Deo secundum suum mus prohibere corruptionem aliquorum . ut sal respectu esse. - Secunda similiter cst cx sc evidens, etiam quoad carnium, etc. ordinem dependentiae adicctum. Qui tamen ordo specia­ Quoad conservationem vero directe, probatur. Ab aliqua liter confirmatur ct auctoritate Aristotelis, attribuendi primo T QUAESTIO CIV, ARTICULUS III 468 motui conscnaiioncni perseverantiae motus, motui vero exigunt quod, si hunt, eorum factio sit creatio. Per accisecundo alternationis; ct auctoritate astrologorum, dantium dens vero, quae possunt fieri per creationem, ct per aliam Saturno, qui est supremus, res fixas. Ex hoc enim liquet viam. Ea quae per sc creantur, α solo Deo conservantur : quod causa, quanto superior, tanto mugis causât ac con­ ct in his est necessario verum quod eadem actio est con­ servationis ct creationis. Talia sunt autem substantiae im­ servat ctfcctum. Ιί. In responsione ad primum, adverte quod, cum con­ materiales, ct universaliter ingenerabilia ct incorruptibilia. clusio sit particularis, scilicet quoti quaedam res conservan­ Ea vero quae per accidens creantur, non oportet a solo tur a Deo mediate; et argumentum in oppositum non con­ Deo conservari: et in his conservatio non est creatio. Ima­ cludit universaliter, sed de rebus creatis ut aie, non autem ginandum est enim quod Deus, creando bovem, supplet dc aliis alio modo productis: facile potuisset responderi vicem omnium mediarum causarum, quoad hoc quod est quod omnes creaturas, quoad conditiones creatos, immediate dare illi esse sed statim quod dedit esse, desinit supplere conservât Deus, quoad conditiones vero aliter productas, vicem aliarum causarum respectu bovis illius, ct faciet unam­ mediate. Sed quoniam in prima rerum institutione omnia quamque causam in suo ordine habere influxum super il­ fuerunt creata, etiam illa quorum conservatio pendet ex lum, ac si fuisset ab cis productus. Et sic Deus in suo causis secundis, ut patet de primis indis iduis Iconum ct ordine cum aliis causis mediis conservat hunc bovem, quem boum, etc.; idcirco argumentum applicatum ad prima in­ tamen solus creavit. Et hoc est quod in hac responsione stituta, difficilius est, ut patet; ct ad intentum respicit re­ breviter dicitur, quod Deus immediate omnia creavit, sed sponsio. ordinem instituit ut quaedam ab his dependerent, a quibus Ad cuius evidentiam , scito quod res sunt in duplici conservarentur. Hoc enim est verum quoad creata per ac­ ordine: quaedam sunt, quibus creari convenit per sc; cidens. quae immediate post creationem subiccit ordini cauquaedam vero, quibus convenit per accidens. Per se nutem sjrum secundarum; ct consequenter conservandas instituit convenire dico, non quod exigant quod creentur; sed quia | α causis secundi», ct a sc principaliter. I ARTICULUS TERTIUS UTRUM DEUS POSSIT ALIQUID IN NIHILUM REDIGERE Supra, qu. tr, an. 3; De qu. v, .rt. J, nd 6; De Ti;RriLM s,c proceditor. Videtur quod Deus non possit aliquid m nihilum rejMSSw digere. Dicit enim Augustinus, in libro •qu. xii. -Zi-^-ΧιOctoginta trium Quaest. *. quod Deus non est causa tendendi in non esse. Hoc autem contingeret, si aliquam creaturam redigeret in ni­ hilum. Ergo Deus non potest aliquid in nihilum redigere. 2. Praeterea.* Deus est causa rerum ut sint. per suam bonitatem : quia, ut Augustinus dicit in ^oct' Christ.*, inquantum Deus bonus est. sumus. Sed Deus non potest non esse bonus. Ergo non potest facere ut res non sint. Quod faceret, si eas in nihilum redigeret. 3. Praeterea, si Deus in nihilum aliqua redi­ geret. oporteret quod hoc fieret per aliquam actio­ nem. Sed hoc non potest esse: quia omnis actio « terminatur ad aliquod ens; unde etiam a actio cor­ rumpentis terminatur ad aliquid generatum, quia generatio unius est corruptio alterius. Ergo Deus non potest aliquid in nihilum redigere. •ver», aiSed contra est quod dicitur lercm. x *: Cor­ ripe me, Domine, veruntamen in iudicio, et non in furore tuo, ne forte ad nihilum redigas me. Respondeo dicendum quod quidam posuerunt quod Deus res in esse produxit agendo dc ne­ cessitate naturae. Quod si esset verum, Deus non posset rem aliquam in nihilum redigere; sicut •qu.m»,*rt 4. non potest a sua natura mutari. Sed, sicut supra* est habitum, haec positio est falsa, et a fide ca­ a/ r/iam. - Om. P. ?) pcnilui. - Om. codkc» et a. qu r, in. 5; QuodK IV, qu. m, «n. 1. tholica penitus aliena, quae confitetur Deum ? res libera voluntate produxisse in esse, secundum illud Psalmi .· Omnia quaccumque voluit Dominus, fecit. Hoc igitur quod Deus creaturae esse communicat, ex Dei voluntate dependet. Nec ali­ ter res t in esse conservat, nisi inquantum eis conT tinue influit esse, ut dictum est *. Sicut ergo an- ·*·.*«<«· tequam res essent, potuit cis non communicare esse, et sic eas non facere a; ita postquam iam * factae sunt, potest eis non influere esse, et sic esse desisterent. Quod est eas in nihilum redigere *. Ad primum ergo dicendum quod non esse non habet causam per se *: quia nihil potest esse causa ‘ onisi inquantum est ens: ens autem, per se loquendo, est causa essendi. Sic igitur Deus non potest esse causa tendendi in non esse; sed hoc habet crea­ tura cx seipsa, inquantum est dc nihilo. Sed per occidens Deus potest esse causa quod res in ni­ hilum redigantur, subtrahendo scilicet suam actio­ nem a rebus. Ad secundum dicendum quod bonitas Dei est causa rerum, non quasi ex necessitate naturae, quia divina bonitas non dependet cx rebus crea­ tis; sed per liberam voluntatem. Unde sicut po­ tuit sine praeiudicio bonitatis suae, res non pro­ ducere in esse; ita absque detrimento suae boni­ tatis, potest res in esse non conservare. Ad tertium dicendum quod, si Deus rem aliquam redigeret in nihilum, hoc non esset per aliquam actionem ; sed per hoc quod ab agendo cessaret. 7) d) - Om. PuE /acere. - facere1 ABCDEFaE $5rt L’a- ’ • Ver»- M- - Qu. er. - Ver». 7· QUAESTIO C1V, ΛRl lCULUS IV cci· ium ur : onimlia. olo in­ let est :rc mil10 ΠΊ 1C id is 469 Commentaria Cardinalis Caietani mn.es clarus. - In corpore duo : primo, error opposi­ tus; secundo, conclusio responsiva. Quoad primum, duo. Primo, error est quod Deus non potest aliquid in nihilum redigere. Probatur. Deus produxit res de necessitate naturae: ergo non potest non dure esse. Antecedens supponitur. Et consequentia probatur: quia Deus non est naturae mutabilis. - Secundo, reprobatio er­ roris auctoritate Scripturae. T II. Quoad secundum, conclusio responsive! Deus potest omnia in nihilum redigere. - Probatur. Communicare essc cx libera provenit voluntate Dei ergo ct conservare: ergo Deus potest non conservare, quod est annihilare. - Antece­ dens supponitur. - Prima consequentia probatur: quia nihil aliud est conservare, quam influxum essendi continuare. Secunda vero probatur: quia sicut potest non dare esse antequam det, ita non continuare postquam dedit ARTICULUS QUARTUS UTRUM ALIQUID IN NIHILUM REDIGATUR Supra, qu. ur, an. t, ad 1 ; Ih De l\)t^ qu. r, art. 4; wt n, ad 1. I) QUARTUM SIC PROCEDITUR. VldctUF quod aliquid in nihilum redigatur. Finis enim respondet principio. Sed a principio ni­ hil erat nisi Deus. Ergo ad hunc finem res perducentur, ut nihil sit nisi Deus. Et turae in nihilum redigentur. 2. Praeterea, omnis creatura habet potentiam finitam. Sed nulla potentia finita se extendit ad infinitum: unde in VIII Physic. * probatur quod potentia finita non potest movere tempore infi­ nito. Ergo nulla creatura potest durare in infinitum. Et ita quandoque in nihilum redigetur. 3. Praeterea, forma et accidentia non habent materiam partem sui. Sed quandoque desinunt esse. Ergo in nihilum rediguntur. ·ν»Μ. Sed contra est quod dicitur Eccles. m *: Didici quod omnia opera quae fecit Deus} perseverant in aeternum. Respondeo dicendum quod eorum quae a Deo fiunt circa creaturam, quaedam proveniunt secun­ dum naturalem cursum rerum; quaedam vero miraculose operatur praeter ordinem naturalem •Qu.cv.irt6. creaturis inditum, ut infra * dicetur. Quae autem facturus est Deus secundum ordinem naturalem rebus inditum, considerari possunt cx ipsis rerum naturis: quae vero miraculose fiunt, ordinantur ad gratiae manifestationem, secundum illud Apo·νσι.stoli I ad Cor. xii *: Unicuique datur manifestatio Spiritus ad utilitatem; ct postmodum, inter cetera, subdit de miraculorum operatione. Creaturarum autem naturae hoc demonstrant, ut nulla earum in nihilum redigatur: quia vel sunt immateriales, et sic in cis non est potentia ad non essc; vel sunt materiales, et sic saltem remanent semper secundum materiam, quae incorruptibilis B ‘Pwlm. Cxwr, 6. Ί ’ Art. 1, ad «. a • D. 8^· • D- 7** ’ i ' a) res. - au A BCD E. fuerunt. - fuerant codices. est. utpotc subiectum existons generationis et cor­ ruptionis. Redigere etiam aliquid in nihilum, non pertinet ad gratiae manifestationem: cum magis per hoc divina potentia ct bonitas ostendatur, ita quod creares ­ 3 in essc conservat. Unde simpliciter e dicendum est quod nihil omnino m nihilum re­ digetur. Ad primum ergo dicendum quod hoc quod res in esse productae sunt, postquam non fuerunt ? declarat potentiam producentis. Sed quod in ni­ hilum redigerentur, huiusmodi manifestationem impediret: cum Dei potentia in hoc maxime ostendatur, quod res in esse conservat, secundum illud Apostoli Ilebr. i ♦: Portans omnia verbo pir· · Vm. > tutis suae. An secundum dicendum quod potentia creaturae ad essendum est receptiva tantum; sed potentia activa est ipsius Dei, a quo est influxus essendi. Unde quod res in infinitum durent, sequitur in­ finitatem divinae virtutis. Determinatur tamen quibusdam rebus virtus ad manendum tempore determinato, inquantum impediri possunt ne per­ cipiant T influxum essendi qui est ab eo, ex aliT quo contrario agente, cui finita virtus non potest resistere tempore infinito, sed solum tempore de­ terminato. Et ideo ea quae non habent contra­ rium. quamvis habeant finitam virtutem, perseve­ rant in aeternum. Ad tertium dicendum quod formae ct accidentia non sunt entia completa, cum non subsistant, sed quodlibet eorum est aliquid entis: sic enim ens dicitur, quia eo aliquid est. Et tamen eo modo quo sunt, non omnino in nihilum rediguntur; non quia aliqua pars eorum remaneat \ sed remanent i in potentia materiae vel subiecti. T) 6) percipiant. - participent II, recipiant C, participant FG. remaneat. - remanet P. - Mox γγμ,ϊχλιΜ G, rriRJHCf P, Commentaria Cardinalis Caietani clarus, - In corpore una conclusio responsive: Antecedens, quoad primam partem, probatur, discunenJo Nihil omnino in nihilum redigitur. - Probatur. Naturae per naturas: quia aut materiales, et remanet materia; aut creaturarum respectu naturalium, et gratiae manifestatio immateriales, ct manet tota. - Quoad secundam vero, quia respectu mirabilium, ostendit quod res non rediguntur in non pertinet ud gratine manifestationem annihilutio. Proba­ nihilum : ergo nihil omnino in nihilum redigitur. tur: quia magis divina bonitas et potentia ostenditur con­ itulus T 470 QUAESTIO CIV, ARTICULUS IV servando. - Consequentia vero probatur, distinguendo res quae fiunt in duos ordines, scilicet naturalium, ct miraculo· sorurn ; ct aperiendo quod res naturales cx naturis, mira· culosac cx gratiae manifestatione pensantur, quod probatur auctoritate Apostoli I .r.Z Cor. xn. II. In responsione ad secundum, esto cautus, nec intclligas propter habere aut non habere contrarium, res esse naturae aeternae aut temporalis· sed haec est manifestatio a posteriori. Quia enim caelum ct Intclligcntiac sunt talis naturae, ideo aeterno conservantur a Deo, ct exemptae a contrariis; et non c converso, ut patet in I Caeli * Et si· militer quia haec inferiora sunt talia, ideo non sunt cx se conservabilia aeterna, ct sunt impcdibilia n contrariis ne sint ct divinum influxum percipiant, etc. 9 • Q<- ° QUAESTIO CV, ARTICULUS I ifcstatio 47» nt relie iptac α Et si· : cx ic QUAESTIO CENTESIMAQUINTA ne sint DE MU T ATIO N E C R E Λ T U R Λ R U M A D E O IN OCTO ARTICULOS DIVISA considerandum est de secundo effectu Tertio: utrum possit movere intellectum. gubernationis divinae, qui est mutatio crcaQuarto: utrum possit movere voluntatem. , „ ■ tu rarum ’ *. Et primo, de mutatione creaturarum Quinto: utrum Deus operetur in omni ope­ Emsi. a Dep; secundo, de mutatione unius creaturae rante. ab alia ♦. Sexto: utrum possit aliquid facere praeter or­ Circa primum quaeruntur octo. dinem rebus γ inditum. Primo >: utrum Deus immediate possit movere Septimo : utrum omnia quae sic 4 Deus facit, materiam ad formam. sint miracula. Secundo: utrum immediate possit movere ali- , Octavo: de diversitate miraculorum. quod corpus. eisde D •Qxcn. ï ARTICULUS PRIMUS UTRUM DEUS POSSIT IMMEDIATE MOVERE MATERIAM AD FORMAM FRLMUM SÎC proceditur. Videtur quod non Possit immediate movere matcriam ad formam. Sicut cnim probat sfhjkirt<’vi,‘ i“***^L>hilosophus in VII Mctaphys.*, formam ar.na.».$. e |η hac materia nihil facere potest nisi forma quae « est in materia: quia simile facit sibi simile ‘. Sed Deus non est forma in materia. Ergo non potest causare formam in materia. 2. Praeterea, si aliquod agens sc habeat ad multa, nullum eorum producet, nisi determinetur ' ad ipsum : per aliquid aliud: ut enim in 111 dc srt&ÏÆû Anima * dicitur, universalis opinio non movet nisi mediante aliqua particulari apprehensione. Sed virtus divina est universalis causa omnium. Ergo non potest producere aliquam particularem formam, nisi mediante aliquo particulari agente. 3. Praeterea, sicut esse commune dependet a prima causa universali, ita esse determinatum de­ pendet a determinatis causis particularibus, ut ■ Qu-ατ. mx. supra * habitum est. Sed determinatum esse ali­ cuius rei est per propriam cius formam. Ergo propriae rerum formae non producuntur a Deo, nisi mediantibus causis particularibus. v«n.7. Sed contra est quod dicitur Gen. n ♦; For­ mavit Deus hominem de limo terrae. Respondeo dicendum quod Deus immediate po­ test movere materiam ad formam. Quia ens in potentia passiva reduci potest in actum, a potentia activa quae eam sub sua potestate continet. Cum igitur materia contineatur sub potestate divina, utpote a Deo producta, potest reduci in actum per divinam potentiam. Et hoc est moveri ma­ teriam ad formam; quia forma nihil aliud est quam actus materiae. Ad primum ergo dicendum quod effectua aliquis creaturarum. - a /ka addunt Pab, et omittunt port tcq. crea­ turarum. ,i) Primo. - quaeritur adJunt Pef. γ) rebus. - in rebus BD. 3) invenitur assimilari causae agenti dupliciter. Uno modo, secundum eandem speciem ; ut homo ge­ neratur ab homine, ct ignis ab igne. Alio modo, secundum virtualem continentiam, prout scilicet forma effectus virtualiter continetur in causa: ct sic animalia ex putrefactione generata, et plantae ct corpora mineralia assimilantur soli et stellis, quorum virtute generantur. Sic igitur effectus cau­ sae agenti similatur secundum totum illud ad quod se extendit virtus agentis. Virtus autem Dei se extendit ad formam et materiam, ut supra* habitum est. Unde compositum quod generatur, similatur Deo secundum virtualem continentiam, sicut similatur composito generanti per similitu­ dinem speciei. Unde sicut compositum generans potest movere materiam ad formam generando compositum sibi simile, ita ct Deus. Non autem aliqua alia forma non in materia existens: quia materia non continetur in virtute alterius sub­ stantiae separatae. Et ideo daemones et angeli operantur circa hacc visibilia, non quidem impri­ mendo formas, sed adhibendo corporalia semina. Ad secundum dicendum quod ratio illa proce­ deret, si Deus ageret cx necessitate naturae. Sed quia agit per voluntatem ct intellectum, qui co­ gnoscit rationes proprias omnium formarum, ct non solum universales; inde est quod potest de­ terminate hanc vel illam formam materiae im­ primere. Ai» tertium dicendum quod hoc ipsum quod causae secundae ordinantur η ad determinatos effectus, est illis a Deo. Unde Detis, quia alias causas ordinat ad determinatos effectus, potest etiam determinatos effectus producere per seipsum. i) o 0 H) sic. - Om. BD. sibi simile, - In materia rtJJit P. ipsum. P. - per om. CE. urJiaanfur. - determinantur Ραά. •Qxxrr» aH. t1F qx xi/v, W X. n QUAESTIO CV, ARTICULUS 11 472 Commentaria OardinrUis Caiotoni dani». - In corporc una conclusio responsiva: potentiam immediate. Ergo potest moveri ad formam α Deo Deus potest immediate movere materiam ad fornum. - immediate. * Antecedens pntet. - Prima consequentia proProbatur. Ens in potentia passiva potest immediate reduci batur: materia continetur sub divina potentia. Quod proin actum, a potentia activa quae eam in potestate sua con- batur: quia est producta a Deo. - Secunda consequentia tinct. Ergo materia potest reduci in actum per divinam I probatur: quin actus materiae est ipsa forma. itulus T ARTICULUS SECUNDUS UTRUM DEUS POSSIT IMMEDIATE MOVERE ALIQUOD CORPUS Opu»c. XI, Rcip. Jr ΛΛΛΊ7 .irt^ »n. xiil ii» secundum sic proceditur. Videtur quod Eiusdem autem esi imprimere formam, et dispo­ Deus non possit immediate movere ali­ nere ad formam, et dare motum consequentem quod corpus. Cum enim movens et mo- formam : ignis enim non solum generat alium Uum oporteat esse simul, ut probatur in ignem, sed etiam calefacit, el sursum movet. Cum • Op i».’ S.Th. VII Physic. ♦, oportet esse contactum quendam igitur Deus possit immediate formam materiae l©Ct. MI. IT. moventis ct moti. Sed non potest esse contactus imprimere, consequens est ut possit, secundum Dei, ct corporis alicuius: dicit cnim Dionysius, in quemcumque motum, corpus quodeumque mo­ • S.lh. Icci.li». 1 cap. de Div. Nom. ♦, quod Dei non est aliquis vere. tactus. Ergo Deus non potest immediate movere· Ad primum ergo dicendum quod duplex est ta­ aliquod corpus. ctu?.: scilicet corporalis, sicut duo corpora se tan­ 2. Praeterea, Deus est movens non motum. gunt : ei virtualis, sicut dicitur quod contristans Tale autem est appetibile apprehensum. Movet tangit contristatum. Secundum igitur prunum con­ igitur Deus sicut desideratum et apprehensum. tactum, Deus, cum sit incorporeus, ncc 1 tangit T Sed non apprehenditur nisi ab intellectu» qui non nec tangitur. Secundum autem virtualem conta­ est corpus, ncc virtus corporis. Ergo Deus non ctum, tangit quidem movendo creaturas, sed non potest movere aliquod corpus immediate. tangitur: quia nullius creaturae virtus naturalis J 3. Praeterea, Philosophus probat in VIII Phy­ potest ad ipsum pertingere. Et sic intellexit Dio­ • Op. X, n. ». · sici. quod potentia infinita movet in instanti. Sed nysius quod non est tactus Dei. ut scilicet tan­ S. Tb. kct. mi. impossibile est aliquod corpus in instanti moveri: gatur. quia, cum omnis motus sit inter opposita, seque­ Ad secundum dicendum quod movet Deus sicut retur quod duo opposita simul incssenl eidem; desideratum ct intellectum. Sed non oportet quod quod est impossibile. Ergo corpus non potest semper moveat sicut desideratum et intellectum immediate moveri a potentia infinita. Potentia ab eo quod movetur; sed sicut desideratum et • Qh.xxt, an. 1. autem Dei est infinita, ut supra * habitum est. notum '■ a seipso; quia omnia operatur propter 3 Ergo Deus non potest immediate movere aliquod suam bonitatem. Ad tertium dicendum quod Philosophus in VIII corpus. Sed contra, opera sex dierum Deus fecit im­ Physic. * intendit probare quod virtus primi momediate; in quibus continetur motus corporum, toris non sit virtus in magnitudine, tali ratione: • Ver». 9. ut patet per hoc quod dicitur Gen. 1 *: Congre­ Virtus primi motoris est infinita · (quod probat * gentur aquae in locum unum. Ergo Deus imme­ per hoc quod potest movere tempore infinito); s-τ*·’<«·««· diate potest movere corpus. virtus autem infinita, si esset in aliqua magnitu­ Respondeo dicendum quod erroneum est dicere dine. moveret in non tempore, quod est impos­ Deum non posse facere per seipsum omnes de­ sibile; ergo oportet quod infinita virtus primi terminatos effectus qui fiunt per quamcumque motoris sit non in ζ magnitudine. Ex quo patet * causam creatam. Unde cum corpora moveantur quod corpus moveri in non tempore, non con­ immediate a causis creatis, nulli debet venire in sequitur nisi virtutem infinitam in magnitudine. dubium quin Deus possit movere immediate Cuius ratio est, quia omnis virtus quae est in quodeumque corpus. magnitudine, movet secundum se totam: cum x Et hoc quidem consequens · est ad ea quae moveat per necessitatem naturae. Potentia autem • Art- 1. supra * dicta sunt. Nam omnis motus corporis cu­ infinita improportionabililer excedit quamlibet po­ P iuscumque vel consequitur ad aliquam formam tentiam linitam. Quanto autem maior est potentia sicut motus iQcalis gravium et levium consequitur moventis, tanto est maior velocitas motus. Cum formam quae datur a generante, ratione cuius ge­ igitur potentia finita moveat tempore determi­ nerans dicitur movens: vel est via ad formam nato, sequitur quod potentia infinita non moveat aliquam, sicut calefactio est via ad formam ignis. in aliquo tempore: quia cuiuscumque temporis _ __ · S l'ûHttqucns, - convenient Pt. r) ad altquam formam. - ad aliquant D, ad formam cd. b, for- a; iwdMi P. γ) nee. - non P. i) Hû/um. - mio/um PACDKFGofr. infinita. - virtut ιη.ύυΓΐ ABCD1 . - Pra qu<>d probat, quitd pro­ babat cd. u, quod quidem probabat «J. b. X) ut ιιη»ι iit. - non potett in pB, noa til ih *B, iit in MOM Celeri, 1) QUAESTIO CV, ad nliud tempus est aliqua proportio. - Sed virtus quae non est in magnitudine, est virtus alicuius intelligentis, qui operatur in effectibus secundum 1 Deo proproentia ARTICULUS III 473 quod eis convenit. Et ideo, cum corpori non possit esse conveniens moveri in non tempore, non sequitur quod moveat in non tempore. Commentaria Cardinalia Caietani danis. - In corpore una conclusio responsive: Secundo, probatur sic. Omnis motus \cl est via ad for­ Deus potest immediate movere quodeumque corpus. - mam, ve! consequitur ipsam : ergo est ab eodem a quo est Probatur dupliciter: primo, necessario; secundo, rationaforma: ­ ergo potest esse n Deo. - Antecedens declaratur in­ biliter. Primo ergo, sic. Erroneum est Deum non posse per ductione. - Prima consequentia probatur: quia eiusdem est seipsum facere omnes determinatos cifcctus qui fiunt per dare lonnam, ct disponere od eam, et dore consequentia. quamcumque causam creatam: ergo Deus potest immediate Quod declaratur in igne. - Secunda sero consequentia pro­ movere, etc. - Antecedens supponitur discussum in qu.xxv·. batur : quia Dei est dure formam, ut patet cx praeceden­ · CX «η. μ«{. - Consequentia probatur: quia unus effectuum creatarum tibus ·. causarum est movere corpora, ut patet. hilis T •jut > po­ em uni um ARTICULUS TERTIUS •iae UTRUM DEUS MOVEAT IMMEDIATE INTELLECTUM CREATUM □m no­ i* It’ , qu. ».ix, 4Π. r, sic proceditur. Videtur quod Deus non moveat immediate intellectum creatum. Actio enim intellectus est ab eo m quo est : non enim transit in exteriorem materiam, ut dicitur in IX Metaphys.* Actio autem eius quod movetur ab alio, non esi ab eo in quo est, sed a movente. Non ergo in­ tellectus movetur ab alio. El ita videtur quod Deus non possit movere intellectum. 2. Praeterea. id quod habet in se principium sufficiens sui motus, non movetur ab alio. Sed motus intellectus est ipsum intclligcrc cius, sicut dicitur quod intelligerc vel sentire est motus quisecundum Philosophum, in III de Anima ♦. Sufficiens autem principium intclligcndi est lumen intclligibilc inditum intellectui. Ergo non movetur ab alio. 3. Praeterea, sicut sensus movetur a sensibili, ita intellectus ab intclligibili. Sed Deus non est * intclligibilis nobis sed nostrum intellectum ex­ cedit. Ergo Deus non potest movere nostrum intellectum. Sed contra , docens movet intellectum addi­ scentis. Sed Deus docet hominem scientiam, sicut uni, dicJtur jn Psalmo45. Ergo Deus movet intellectum hominis. Respondeo dicendum quod, sicut in motibus cor­ poralibus movens dicitur quod dat formam quae est principium motus ; ita dicitur movere intelle­ ctum, quod causât formam quae est principium intellectualis operationis, quae dicitur motus in­ tellectus. Operationis autem intellectus est duplex principium in intelligente: unum scilicet quod est ipsa vinus intellectualis, quod quidem principium est etiam in intelligente in potentia; aliud autem est principium intclligcndi in actu, scilicet simili­ tudo rei intellectae in intelligente Dicitur ergo d tertium » ta­ to· ins >ngii ta­ on ilis iom- r :ut □d in et er * II 0- ’Cip.x.-ITK Icet, xxi »44. 3 ·· ♦ I • lb>d. osa. ç. S.Tb. Icet χάη. .1- 31 et 1r* ■»· n n n ί­ ο n • I- it is C Cumpend. ThroL, up. eno. a) nobii. - a nobii P. aliquid movere intellectum, sive det intelligent! virtutem ad intelligendum, sive imprimat ei simi­ litudinem rei intellectae. Utroque autem modo Deus movet intellectum creatum. Ipse cnim est primum ens immateriale. Et quia intellectualitas consequitur immaterialitatem, sequitur quod ipse sit primum intelligcns. I nde cum primum in quolibet ordine sit causa eorum quae consequuntur, sequitur quod ab ipso sit omnis virtus intclligcndi. - Similiter cum ipse sii primum ens, el omnia entia praeexistant in ipso sicut in prima causa, oportet quod sint in eo intelligibiliter secundum modum cius. Sicut cnim omnes rationes rerum intelligibiles primo existant in Deo, el ab eo derivantur in alios intellectus, ut actu intelliganl; sic etiam derivantur in creaturas, ut subsistant. Sic igitur Deus movet intellectum creatum T, inquantum dat ei virtutem ad intelligendum. vel naturalem vel superadditam; ct inquantum imprimit ei species inlelligibilcs; ct utrumque tenet et conservat in esse. Ad primum ergo dicendi m quod operatio intelle­ ctualis est quidem ab intellectu in quo est, sicut a causa secunda: sed a Deo sicut a causa prima. Ab ipso enim daturύ intelligent! quod intclligcrc possit. Ad secundum dicendum quod lumen intellectuale, simul cum similitudine rei intellectae, est sufficiens principium intclligcndi; secundarium tamen/et a primo principio · dependens. Ad tertium dicendum quod intclligibilc movet intellectum nostrum, inquantum quodammodo im­ primit ei suam similitudinem, per quam intclligi potest. Sed similitudines quas Deus imprimit in­ tellectui creato, non sufficiunt ad ipsum Deum intelligendum per essentiam, ut supra * habitum est. Unde movet intellectum creatum, cum tamen non sit ei intclligibilis, ut dictum est·. datur, - eri tpsi RD, at ceteri el J K et a prima principio. - 4 primo ct primo <4. ξ ct ob ipd ab ipso derivantur omnia in esse naturae, ut sint. licet dando virtutem, ct dando speciem intclligibilem. - Pro­ 111. Quoad tertium, cpilogus patet. - Et nota quod lu­ batur prima pars, primo. Deus est primum ens immateriale, men infusum non numeratur inter species, sed inter vir­ ergo primum intclligcns: ergo est causa omnis virtutis in- tutes intellectivas : quia non sc habet ut ratio intelligendi, tclligcndi. - .Antecedens patet. - Prima consequentia pro­ sed ut cfhcaciam praestans intellectui, confortando ct ele­ batur: quia intellectualitas sequitur immatcrialitatem. - Se­ vando ipsum; ut superius · dc lumine gloriae dictum est T ARTICULUS QUARTUS UTRUM DEUS POSSIT MOVERE VOLUNTATEM CREATAM Infra. qu. cvf, un. a; qu. < xi, an. j; I* 1Γ’, qu. ix. «π. ύ; III /A' Ifu/o. qu. m, art. 3; QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod • Ven. n. • Art. prscc. J?w@1DCUS non possit movere voluntatem creatam. Omne enim quod movetur ah -^^^extrinseco, cogitur. Sed voluntas non potest cogi. Ergo non movetur ab aliquo extrinseco. Et ita non potest moveri a Deo. 2. Praeterea, Deus non potest facere quod contradictoria sint simul vera. Hoc autem seque­ retur, si voluntatem moveret; nam voluntarie a moveri est cx se moveri, et non ab alio. Ergo Deus non potest voluniatem movere. 3. Praeterea, motus magis attribuitur moventi quam mobili: unde homicidium non attribuitur lapidi, sed prolicienti. Si igitur Deus moveat vo­ luntatem. sequitur quod opera voluntaria non imputentur homini ad meritum vel demeritum. Hoc autem est falsum. Non igitur Deus movet voluntatem. Sed contra est quod dicitur ad Philip, n * : Deus est qui operatur in nobis velle et perfi­ cere. Respondeo dicendum quod, sicut intellectus, ut dictum est ♦, movetur ab obiccto, et ab eo qui dedit virtutem intelligendi; ita voluntas movetur ab obiccto, quod est bonum, et ab eo qui creat virtutem volendi. Potest autem voluntas moveri sicut ab obiccto, a quocumque bono; non tamen ? sufficienter et efficaciter nisi a Deo. Non enim sufficienter aliquid potest movere aliquod mobile, nisi virtus activa moventis excedat, vel saltem adaequet virtutem passivam mobilis. Virtus autem passiva voluntatis se extendit ad bonum in uni­ versali: est enim eius obiectum bonum univer­ sale, sicut ct intellectus obiectum est ens univer­ a) voluntarie. - voluntatem PACDEFGd!·. β) tamen. — autem P.ifr. 7) Ionum. - bonus B. - Pro universale, universaliter codice* ct editione* ab. Cant. Gtat^ cap. i.Tumn, mm, xct; /k Verit., qu. un. en. β; Campend. Theot., cap. CXXXX· sale *. Quodlibct autem bonum creatum est quod- · dam particulare bonum : solus autem Deus est bonum γ universale. Unde ipse solus implet voT luntalem. et sufficienter eam movet ut obiectum. Similiter autem et virtus volendi a solo Deo 4 causatur. Velle enim e nihil aliud est quam indi» natio quaedam in obiectum voluntatis, quod est bonum universale. Inclinare autem in bonum universale ; est primi moventis, cui proportionate ultimus tinis: sicut in rebus humanis dirigere ad bonum commune est eius qui pracesl multitudini. Unde utroque modo proprium est Dei movere voluntatem: sed maxime secundo modo, interius eam inclinando. Ad primum ergo dicendum quod illud quod mo­ vetur ab altero dicitur cogi, si moveatur contra inclinationem propriam: sed si moveatur ab alio quod sibi dat propriam inclinationem, non dicitur cogi ; sicut grave, cum movetur r· deorsum a geη nerante, non cogitur. Sic igitur Deus, movendo voluntatem, non cogit ipsam: quia dat ei eius propriam inclinationem. Ad secundum dicendum quod moveri voluntarie est moveri ex sc, idest a principio intrinseco: sed illud principium intrinsecum potest esse ab alio principio extrinseco. Et sic moveri ex se non re­ pugnat ci quod movetur ab alio. Ad tertium dicendum quod, si voluntas ita mo­ veretur ab alio quod ex se nullatenus moveretur, opera voluntatis non imputarentur ad meritum vel demeritum. Sed quia per hoc quod movetur ab alio, non excluditur quin moveatur ex se, ut dictum est ♦; ideo per consequens non tollitur · ι« r*?· ratio meriti vel demeriti. Z) et. - Om. codice» οι α E i) enim, - anfem PC. ζ) universale. - universaliter ÀCDEFO» rj moretur. - moveatur AHCDl FuE x QUAESTIO CV, ARTICULUS V 475 Commentaria Cardinalis Caietani ens; T ιαπ. nie» îrria iüs; 1 cx Urn cx nt. Iik ΙΓdi, le­ st. Q«* JUi. |w ‘&.75X n >- τ I. 3 ITVLUS clarus. - In corpore duo: primo, dicit quotuplex est movere voluntatem; secundo, respondet quaesito. Quoad primum, dicit quod voluntatem movere dupli­ citer: uno modo, sicut obicctum; alio modo, sicut dans ipsam virtutem volendi. - Declaratur n simili in intellectu, cx praecedenti articulo. Et nota quod non assimilât mo­ tionem voluntatis motioni intellectus, quoad habere simi­ litudinem ab obiccto, quae sit principium netus: quin in voluntate non est talis progressus qualis in intellectu. Sed assimilât quoad motionem absolute: quia scilicet uterque movetur ab obiccto, quamvis dissimiliter. II. Quoad secundum, conclusio responsiva est: Proprium est Dei movere voluntatem utroque modo, ct maxime se­ cundo, scilicet interius inclinando. — Haec conclusio decla­ ratur. ct probatur. Primo, quoad primum modum, scilicet motionem obicctivam, declaratur quod intclligitur dc mo­ tione sufficienti ct efficaci; idest quod cx natura obiccti sufficiat non ad alliciendum, sed nd efficaciter ducendum voluntatem in actum secundum respectu sui. Et hoc ad differentiam aliorum non enim differt Deus nb aliis per hoc quod ipse solus possit voluntatem obicctive movere, quoniam hoc potest quodlibct bonum, sed per hoc quod ipse solus potest sufficienti efficacia obicctive voluntatem movere. - Probatur autem sic. Sola virtus activa excedens aut adaequans virtutem passivam, potest sufficienti efficacia ipsam movere : ergo solum bonum universale potest suffi­ cienter cfficaciterque voluntatem movere: ergo solus Deus implet voluntatem, ct sufficienter eam movet. - Antecedens patet. - Et prima consequentia probatur: quia vinus passiva voluntatis sc extendit ad bonum universale. Quod pro- tatur: quia est cius obicctum. Quod manifestatur: quia intellectus obicctum est ens universale. - Secunda conse­ quentin probatur: quia quaelibet creatura est bonum parti­ culare. Deus autem universale. Deinde probatur quoad secundum modum movendi, sci­ licet dando virtutem vnlitivam, sic. Inclinare in bonum uni­ vcrsale est primi moventis: ergo inclinare in obicctum voluntntiv: ergo dare velle: ergo dare virtutem volitivam.-An­ tecedens probatur: quia finis ultimus proponionatur primo moventi Quod manifestatur exemplo in civilibus. - Prima consequentia probatur: quia bonum universale est obic­ ctum voluntatis. - Secunda: quia velle nihil aliud est quam inclinatio in tale obicctum. - Tertia est per te nota· eiusdem enim est dare actum nb intrinseco, ct potentiam. Immo per hoc dicitur dare actum nb intrinseco, quia dat prin­ cipium cius. - Et nota vim hutui rationis, quod non lo­ quitur dc velle Inii vel tali, idest specificato ad tale obic­ ctum . sed de velle absolute, cuius proprium obiectum est bonum, non tale aut tale, ct principium est. non voluntas sic aut sic affecto, sed voluntas ut sic. Et proptcrca, si Dei est dare hunc actum qui est velle, oportet ut cius sit dare voluntatem. Ultima nutem pars, scilicet quod maxime proprium Dei sit movere secundo modo, proptcrca dicta est, quin mo­ vere obicctive voluntatem communicatur aliis, quamvis non sufficienti efficacia ; movere autem ab intus nulli commu­ nicatur. Solus enim Deus illabi potest libero arbitrio, qui solus fecit et conservat illud. Ea quae de motione voluntatis essent hic disserenda, iam determinata sunt superiux % Sl’iaS δ ARTICULUS QUINTUS t * r i UTRUM DEUS OPERETUR IN OMNI OPERANTE : II «Shmu disL t, pari. t. qu. 1, ân. 4; 111 Cnnt. Gent* cap. Qt'IMLM SIC PROCEDITUR. VldctUF qUod • |a rc>p. Deus non operetur in omni operante. Nulla enim insufficientia est Deo attri» ^^^^ibucnda «. Si igitur Deus operatur in omni operante, sufficienter in quolibet operatur. Super­ fluum igitur esset quod agens creatum aliquid operaretur. 2. Praeterea, una operatio non est simul ? a duobus operantibus: sicut ncc unus numero motus potest esse duorum mobilium. Si igitur operatio creaturae est a Deo in creatura operante, non T potestT esse simul a creatura. Et ita nulla crea­ tura aliquid operatur. 3. Praeterea, faciens dicitur esse causa ope­ rationis facti, inquantum dat ei formam qua ope­ ratur. Si igitur Deus est causa operationis rerum factarum ab ipso, hoc erit inquantum dat eis vir­ tutem operandi. Sed hoc est a principio, quando rem facit. Ergo videtur quod ulterius non ope­ retur in creatura operante. v«n. n. sed contra est quod dicitur Isaiae xxvi*: Om· • spatii. - ei. opera nostra operatus es in nobis, Domine. Respondeo dicendum quod Deum operari in quolibet operante aliqui * sic intellexerunt, quod ») attribuevda. - adicribcudn codice». β) en timui. - poteit timui lilt codiccv. γ) poletl. - poterit ACDEFλ. 3) dit. - dat ABCDE, lxvu; De qu. 111, en. 7; Compend. ThtoL, c«p. cxxxv. nulla virtus creata aliquid operaretur in rebus, sed solus Deus immediate omnia operaretur; puta quod ignis non calefaceret, sed Deus in igne, ct similiter de omnibus aliis. - Hoc nutem est impos­ sibile. Primo quidem, quia sic subtraheretur ordo causae ct causati a rebus creatis. Quod pertinet ad impotentiam creantis: cx virtute enim agentis est, quod suo effectui det1 virtutem agendi. - Se­ cundo. quia virtutes operativae quae in rebus in­ veniuntur, frustra essent rebus attributae, si per eas nihil operarentur. Quinimmo omnes res crea­ tae viderentur quodammodo esse frustra, si pro­ pria operatione destituerentur: cum omnis res sit‘ propter suam operationem. Semper enim imperlectum est propter perfectius: sicut igitur materia est propter formam, itn forma, quae est actos primus, est propter suam operationem, quae est actus secundus; et sic operatio est finis rei crea­ tae. Sic igitur intelligendum est Deum operari in rebus, quod tamen ipsae res propriam habeant operationem. Ad cuius evidentiam, considerandum est quod, cum sint causarum quatuor genera, materia qui­ dem : non est principium actionis, sed sc habet t) oihnü nt iit. - omne» lini ΡΛ ct .1 b. D juidem. - Om. Pj>, (omnii »F) iri oxjMc ist F, uroci nrt C 476 QUAESTIO CV, ART1CULUS V ut subicctum recipiens actionis effectum. Finis libus, cl eas tenet in esse. Unde non solum est vero et agens et forma se habent ut actionis prin­ causa actionum inquantum dat formam quae est cipium, sed ordine quodam. Nam primo qui­ principium actionis, sicut generans dicitur esse dem, principium actionis est finis, qui movet agen­ causa motus gravium et levium ; sed etiam sicut tem; secundo vero, agens; tertio autem, forma conservans formas ct virtutes rerum; prout sol eius quod ab agente applicatur ad agendum dicitur esse μ causa manifestationis colorum, in­ (quamvis et ipsum agens per formam suam agat); quantum dat et conservat lumen, quo manifestatiut patet in artificialibus. Artifex enim movetur ad tur colores. Et quia forma rei est intra rem, et agendum a fine, qui est ipsum operatum, puta tanto magis quanto consideratur ut prior cl uni­ arca vel lectus; et applicat ad actionem securim, versalior; ct ipse Deus est proprie causa ipsius quae incidit per suum acumen. esse universalis in rebus omnibus, quod inter Sic igitur secundum haec tria Deus in quolibet omnia est magis intimum rebus; sequitur quod operante operatur. Primo quidem, secundum ra­ Deus in omnibus intime operetur. Et propter hoc tionem finis. Cum enim omnis operatio sit pro­ in sacra Scriptura operationes naturae Deo attri­ pter aliquod bonum verum vel apparens; nihil buuntur quasi operanti in natura; secundum illud autem est vel apparet bonum, nisi secundum quod lob x 7W/e c/ carnibus vestisti mc, ossibus et ·ν<η«. participat aliquam similitudinem summi boni, nervis compegisti me. quod est Deus; sequitur quod ipse Deus sit cuius­ Ah PRIMI M ERGO DICENDUM quod DeUS Sufficicnlibet operationis causa ut finis. - Similiter etiam ter operatur in rebus v ad modum primi agentis: considerandum est quod, si sint mulla agentia nec propter hoc superfluit operatio secundorum ordinata, semper secundum agens agit in virtute agentium. primi nam pnmum agens movet secundum ad Ad st.cuNJM m dicendum quod una actio non pro­ agendum. Et secundum hoc, omnia agunt in vir­ cedit a duobus agentibus unius ordinis: sed nihil tute ipsius Dei: et ita ipse est causa actionum prohibet quin una et eadem actio procedat a omnium * agentium. - Tertio, considerandum est primo et secundo agente. quod Deus movet non solum res ad operandum, Ad γειπ ιι’μ dicendum quod Deus non solum dat quasi applicando formas et virtutes rerum ad ope­ formas rebus, sed etiam conservat eas in esse, rationem, sicut etiam artifex 1 applicat securim ad et applicat eas ad agendum, ct est finis omnium scindendum, qui tamen interdum formam securi actionum, ut dictum est *. non tribuit; sed etiam dat formam creaturis agenprimo. - primum Pà$. Similiter etiam. - Similiter Vab. - Pro si sint, licet sint A, cum nn! G. ») primi. - apentis addunt codku. *} omnium. - Ante actionum j>onunt Vab. r,) 0) λ· linit etiam artifex, - sicut artifex etiam AEGpF. sicut artifex BD4’. artifex autem C. - Pro secunm, virtutem securis F; pro Ki*dendum, incindcndum F, incidendum cricri. p) mc. — Om. P. - Pro colorum, carporum ACE. ») rebus. - nobis PaE. Commentaria Cardinalis Caiotani mi.us clarus. - (n corpore duo principaliter primo, III. Nota hic duo. Primo quod, quia hic non egemus excludit quendam errorem; secundo, respondet quaesito. generibus causarum in ordine ad esse, sed ad operari, ut Quoad primum, tria: unum suppositum ; aliud c t ipse patet cx titulo; ideo littera non accepit formam in ogenfe error; tertio, reprehensio. Supponitur hic quasi pro con­ aut in clfcctu, sed in instrumento, quoniam forma instru­ stanti, Deum operari in omnibus; sed de modo videtur menti non est nisi propter operationem. tota quaestio. Secundo, quod littera distinguit genus causae formali* Error ergo est circa modum operandi. Quidam enim, ub efficiente ct aliis, in ordine ad operationem. Factum est quos refert Averroës IX Mctaphys., comm. vn, dicunt autem hoc. iudicio meo, non quod supponatur decisa hacc Deum operari in omnibus sic quod nulla alia virtus ope­ quaestio, an forma sic causa operationis in genere causae ratur aliquid. formalis; sed propter duo, alterum manifestum, alterum Reprehenduntur autem hi dupliciter, ducendo ad impos­ occultum. Manifestum est, quod causare operationem ut sibilia. Primo, quia periret ordo causarum; ct consequenter forma, ct ut agens, distinguuntur sicut causare ut quo. et esset impotentia in Deo. Tenet sequela: quia impotentis ut quod. - Occultum vero est, an omnis operatio sequens est non posse tacere alia cooperativa sibi. - Secundo, quia fonnani» sequatur com effective, tinaliter vel materialiter, cl frustra essent virtutes operntivae rerum ; immo res omnes. nulla sequatur eam formalitcr. Consuetus enim sermo ob­ Probatur prima consequentia, quoad primum panem: quia tinuit, ut dicamus etiam causas formales in operando, in non operarentur. Quoad secundam: quia imperfectum est his m quibus operatio resultat cx ea quasi esse quodd.iin, propter perfectius in eodem ; ergo actus primi propter se­ ut in exemplo dc lumine in littera adducto pntet. ct in his cundos; ergo res omnes propter operationes suas; ergo quae pertinent nd intellectum contingit. Ratio autem ad op­ operationes sunt fines rerum ; ergo sine cis frustra. Ante­ positum videtur. - Quovis autem modo sit. ut sermo prae­ cedens patet. Et consequentia nota est: ct confirmatur, sicut sens omnibus opinionibus supersit, distinctum est Deum materia propter formam. Cetera sunt clam. esse non causam formalem, sed causam ratione formae II. Quoad secundum, tria facit*. Primo, proponit conclu­ principiantis, omnis operationis, ut etiam operationes attri­ sionem responsivam m universali: Deus operatur in omni butas magis formis quam agentibus, intime comprehen­ operante sic quod ipsae res habent proprias operationes. deret. Secundo, distinguit genera causarum. Ubi dicit tria : nu­ IV.Tertio*, proponit conclusionem responsivam in spe- a. ·■*:»·v merum, quod sunt quatuor; differentiam respectu agere, ciali, iuxta haec tria membra; Deus in quolibet operante quia unum, scilicet materia, non principium, sed subicctum, operatur secundum haec tria, scilicet finem, ct agentem, ct cetera sunt principia actionis; ct ordinem, quia primo finis, lormnm. - Et probat quoad singula» partes ringUlatim. Et secundo agens, tertio forma. primo, in ratione finis. Finis omnis operationis est bonum T • o. num. nr. I . ctç. »* 3 1 est e est esse Meut ; soi • in•tanb et unU siûs nier uod hoc ttrillud QUAESTIO CV, ARTICULUS VI verum nul apparens: ergo participans similitudinem summi boni: ergo ipsum summum bonum. Deinde similiter in ratione agentis. Primum agens movet secundum ad agendum: ergo agit in virtute ipsius: ergo ipse est causa omnium actionum agentium. Demum secundum formam. Ubi duo: primo, dicit mo­ dum, quomodo hoc convenit Deo; secundo, deducit duo corollaria ordinate. Deus est causa operationum secunda­ rum non solum ut applicans, nec solum ut dans principia actionum, scd ut dans, applicans ct conservans formas, quae sunt principia actionum. Ergo est causa omnium ope­ rationum secundum lormain. - Antecedens declaratur, ct 477 excludendo membra exemplo artificis, ct generanti* grave; ct declarando intentum exemplo solis ct luminis respectu manifestationis. Primum corollarium est Deus operatur in omnibus in­ time. Probatur, Forma est intra rem : ergo quanto ut prior ct universalior considerata, est interior: ergo secun­ dum cssc est intima: ergo ut est n Deo: ergo Deus intime operatur in omnibus. Totus proccs*us est clarus cx sc. Penultima vero consequentia probatur ex co, quod Deus e»t proprie causa ipsius cssc universalis in rebus, ut patet cx superioribus ♦. - Secundum corollarium: Operatione* na· * Qo.ua, «n.i turac proptcrca attribuuntur Deo in Scriptura, ut in lob x. v·Λ’·Μ,·5· ARTICULUS SEXTUS UTRUM DEUS POSSIT FACERE ALIQUID PRAETER ORDINEM REBUS INDITUM Infra, qu. γλ), art. 3; III CJwf. en­ tis : um dat se, im ln corpatc. dn- lus ut ntc ru- □lis est HCC sac □ni ut ct ens icl □bin un, bis □Pucum n sextum sic proceditur. Videtur quod aut bonitatem. - Si vero consideretur rerum ordo Deus non possit facere aliquid praeter prout dependet a qualibet secundarum causarum, ordinum rebus inditum. Dicit enim Au­ sic Deus potest facere praeter ordinem rerum. gustinus, XXVI Contra Faustum*: Deus, Quia ordini secundarum causarum ipse non est subtectus, conditor ct creator omnium naturarum, nihil con­ scd talis ordo ci subiicitur, quasi ab eo tra naturam facit. Sed hoc videtur cssc contra procedens non per necessitatem naturae, scd per naturam, quod est praeter ordinem naturaliter re­ arbitrium voluntatis: potuisset enim et alium or­ bus inditum. Ergo Deus non potest facere aliquid dinem rerum instituere. Unde ct potest praeter hunc ordinem institutum agere, cum voluerit; pula praeter ordinem α rebus inditum. 2. Praeterea, sicut ordo iustitiae est a Deo, agendo effectus secundarum causanim sine ipsis, ’ ita et ordo naturae. Scd Deus non potest facere vel r‘ producendo aliquos effectus ad quos causae aliquid praeter ordinem iustitiae: faceret enim secundae non se extendunt. Unde ct Augustinus tunc ? aliquid iniustum. Ergo non potest facere dicit, XXVI Contra Faustum ♦ quod Deus contra solitum cursum naturae facit; sed contra sum­ aliquid praeter ordinem naturae. 1 3. Praeterea, ordinem naturae T Deus instituit. mam legem tam 'J nullo modo facit, quam contra Si igitur praeter ordinem naturae Deus aliquid seipsum non facit. An primum ergo dicendum quod, cum aliquid faciat, videtur quod ipse sit mutabilis. Quod est contingit in rebus naturalibus praeter naturam in­ inconveniens. Sed contra est quod Augustinus dicit. XXVI ditam , hoc potest dupliciter contingere. Uno Contra Faustum *, quod Deus aliquando aliquid1 modo, per actionem agentis qui inclinationem na­ turalem non dedit, sicut cum homo movet corfacit contra solitum cursum naturae. Respondeo dicendum quod a qualibet causa de­ i pus grave sursum, quod non habet ab eo ut mo­ rivatur aliquis ordo in suos effectus: cum quae­ veatur deorsum : et hoc est contra naturam. Alio libet causa habeat rationem principii. Et ideo se­ modo, per actionem illius agentis a quo dependet cundum multiplicationem causarum, multiplican­ actio naturalis. Et hoc non est contra naturam: tur et ordines: quorum unus continetur sub altero, ut patet in fluxu el refluxu maris, qui non est sicut et causa continetur sub causa. Unde causa contra naturam, quamvis sit praeter motum na­ superior non continetur sub ordine causae infe­ turalem aquae, quae movetur deorsum; est enim rioris, scd c converso. Cuius exemplum apparet ex impressione caelestis corporis·, a quo depen- ·ι». in rebus humanis : nam cx patrefamilias 1 depen­ det naturalis inclinatio inferiorum corporum. det ordo domus, qui continetur sub ordine civi­ (aim igitur naturae ordo sit a Deo rebus inditus, si tatis, qui procedit a civitatis rectore, cum et hic quid praeter hunc ordinem faciat, non est contra contineatur sub ordine regis, a quo totum re­ naturam. Unde Augustinus dicit. XXVI Contra Faustum ♦ quod id est cuique rei naturale, quod ' *··»· gnum ordinatur. Si ergo ordo rerum consideretur prout depen­ ille fecerit a quo est omnis modus numerus et ’ det a prima causa, sic contra rerum ordinum ordo naturae. Deus facere non potest: sic enim si faceret c, fa­ Ad secundum dicendum quod ordo iustitiae est ceret contra suam praescientiam aut voluntatum secundum relationem ad causam primani, quae S roihil • a r/r.r ordinem. — huiutmodi ordinem ACEGdE, huiuimodi ordinem na­ ζ) ti faceret, - contra rerum ordinem faceret si ABCEG, contra re­ turaliter BD. Mrffo DeUi... inditum repetit pB Icgcndn ut P; praeter rum ordinem DF. - Pbft j raescicntiam pD omittit aut voluxtatcn, pa> ordinem ... facere aliquid (vide teq. arguta.) om. F. omittunt aut voluntatem aut bonitatem; c(. IU Gmt. (lent- cjp. icnu. is) tunc. - Om. CEFGpA ct a b. r,) vcl. - vel etiam ARCI ΙΌ. γ) naturae. - naturalem codktt. 0) tam. - naturae II, tamen D, ca C*A, omittunt PFd>; quam, 5) aliquid. - Om. ACE. qua C. quoniam fcF, quia PD»B ct editio b; quam contra teipsum ova <) c.v paterfamilias. - patrefamilias F, a palrcfamilicn ceteri, et u facit omittit editio d. patrefamilias cJd. d b. t) modus. - matus D*B. a) et Et Gent- cap. xcviu, tfltx; /λ· /‘«E. qu. τι, Ecce gentes quasi stilla situlae,’et quasi momentum staterae reputatae sunt. Sed dicitur aliquid mira­ culum per comparationem ad facultatem naturae, quam excedit. Et ideo secundum quod magis ex­ cedit facultatem naturae, secundum hoc maius miraculum dicitur. Uno. - quidem addunt ACDF.F G. Secundo. - modo addunt cdd. a à. γ) mcrdo. - Om. codice» ct a. Coiit. (îcnt., cap. qx.a«. • Qt.aTn. T •0· ». •QfcCM. 3 ARTICULUS PRIMUS · UTRUM I Nt S ANGELUS ILLUMINET ALIUM •1 «u. »«·. A - III Htf. xto, ibet VCTK u, 45· Infra, qu. Cii, »n. ί ; I! JfimL, di«». u. «rt. 2; J»«t. JU, part. n. qu. I, wn. 3; Dr Viril qu. »x. art. 1, sic proceditur. Videtur quod unus angelus non illuminet alium. An­ geli enim eandem beatitudinem possi­ dent nunc, quam nos in futuro expcctamus. Sed tunc unus homo non illuminabit alium; secundum illud lerem. xxxi ♦: Non docebit ultra vir proximum suum, ct vir fratrem suum. Ergo etiam neque nunc 3 unus angelus illuminat alium. 2. Praeterea, triplex est lumen in angelis: na­ turae, gratiae ? et gloriae. Sed angelus illumina­ tur lumine naturae, a creante; lumine gratiae, a iustificantc; lumine gloriae, a beatificante; quod totum Dei est. Ergo unus angelus non illuminat alium. 3. Praeterea, lumen cst forma quaedam men­ tis. Sed mens rationalis a solo Deo formatur, nulla interposita creatura, ut Augustinus dicit in libro Octoginta trium Quaest. * Ergo unus angelus non illuminat mentem alterius. Sed contra est quod dicit Dionysius, vui cap. Cael. Hier., quod angeli secundae hierarchiae purgantur et illuminantur et perficiuntur per an­ gelos primae hierarchiae. Respondeo dicendum quod unus angelus illumi­ nat alium *. Ad cuius evidentiam, considerandum cst quod lumen, secundum quod ad intellectum pertinet, nihil est aliud quam quaedam manifesta­ tio veritatis; secundum illud ad Ephes, v*: Omne quod manifestatur, lumen est. Unde illuminare nihil aliud est quam manifestationem cognitae τ veritatis alteri tradere ; secundum quem modum Apostolus dicit, ad Ephes, in*: Mihi, omnium san­ d primum Ium ■ ae. πο· ’ Ve·. H- F, • ante corntum. Deus .’alio, aliter t tale it, ut » mijnoni quod a sti1 cst. icdins orum irsum jortet as >e, quia nt nd tixum 4ccu fi­ dentia gradu hristi, considerandum cst quomodo una crea­ tione, ct locutione angelorum *, ct ordinatione co- · Q«tura moveat aliam *. Erit autem haec con- rum ad invicem, tam bonorum *, quam malo- ’ Qttrum · Q·. αι. sideratio tripartita: ut primo consideremus quo ­ *. modo angeli moveant, qui sunt creaturae pure spiCirca illuminationem quaeruntur quatuor. rituales; secundo, quomodo corpora moveant*; Primo: utrum unus angelus moveat intellectum tertio, quomodo homines, qui sunt ex spirituali et alterius illuminando. corporali natura compositi *. Secundo: utrum unus moveat voluntatem al­ Circa primum tria consideranda occurrunt: pri­ terius. mo, quomodo angelus agat in angelum; secundo, Tertio: utram inferior angelus possit illumi­ quomodo in creaturam corporalem *; tertio, quonare superiorem. modo in homines ’. Quarto: utrum superior angelus illuminet in­ Circa primum, considerare oportet dc illumina­ feriorem de omnibus quae cognoscit. einde • Qt u. ' D- M?. • Vin. u. T ' Vm» t, 9 nc-juc nunc. - nunc Pab, addito non ante illuminat, gratiae. — ct gratiae Pafr. yj cognitae. - agnitae PFGuà. - Pro alteri, alii P.it. Svvmaf. Tjikou D. Thomak T. 11. a) CiHnpenJ. Tktol., cap. ctxvr. ctorum minimo, data est gratia hacc illuminare omnes quae sit dispensatio sacramenti absconditi a saeculis in Deo. Sic igitur unus angelus dicilur illuminare alium, inquantum ei manifestat verita­ tem quam ipse cognoscit. Unde Dionysius dicit, vn cap. Cael. Hier., quod theologi plane mon­ strant · caelestium substantiarum ornatus a supre­ mis mentibus doceri deificas scientias, Cum autem ad inlelligendum duo concurrant, ut supra * diximus, scilicet vinus intellectiva, et similitudo rei intellectae; secundum haec duo unus angelus alteri veritatem notam notificare potest. Primo quidem, fortificando virtutem intellectivam cius. Sicut enim virtus imperfectioris corporis con­ fortatur ex situali propinquitate perfectioris cor­ poris, ut minus calidum crescit in calore ex prae­ sentia magis calidi; ita virtus intellectiva inferioris angeli confortatur ex conversione superioris an­ geli ad ipsum. Hoc enim facit in spiritualibus ordo conversionis, quod facit in corporalibus ordo loca­ lis propinquitatis. - Secundo autem unus angelus alteri manifestat veritatem, ex parte similitudinis intellectae. Superior enim angelus notitiam ven­ tatis accipit in universali quadam conceptione, ad quam capiendam inferioris angeli intellectus non esset sufficiens, sed est ei connaturale ut magis particulariter veritatem accipiat. Superior ergo ζ angelus veritatem quam universaliter concipit, quodammodo distinguit, ut ab inferiori capi pos­ sit: ct sic eam cognoscendam illi proponit. Sicut etiam apud nos, doctores, quod in summa ca­ piunt, multipliciter distinguunt, providentes capa- B) t) ζ) hacc. - Om. f*4>. montrant. - Jemomtrant ΠΠ. ergo. - rrro PeL - Pro untrenaliter, wlociUr P. lit Qe. CT, «n. J- QUAESTIO CV1 , ARTICULUS I citati aliorum. Et hoc est quod Dionysius dicit, Deo de rationibus divinorum operum cognoscit xv cap. Cael. Hier.: Unaquaeque substantia intel­ quam inferior; ct de his eum illuminat. Et hoc lectualis datam sibi a diviniore uniformem intelli- est quod dicit Dionysius, iv cap. de Div. Nom. ♦ gentiam. provida virtute dividit ct multiplicat, ad quod angeli existentium illuminantur rationibus. inferioris sursum ductricern r· analogiam. Ad secundum dicendum quod unus angelus non Ad primi m ergo dicendum quod omnes angeli, illuminat alium tradendo ei lumen naturae vel tam superiores quam inferiores, immediate vi­ gratiae vel gloriae; sed confortando lumen na­ dent Dei essentiam; et quantum ad hoc, unus non turale ipsius, et manifestando ei veritatem de his docet alium. Dc hac enim doctrina Propheta lo­ quae pertinent ad statum naturae, gratiae * et gloi quitur: unde dicit : Non docebit vir fratrem suum, riae, ut dictum est*. ’u dicens, Cognosce Dominum. Omnes enim cogno­ Ad tertium dicendum quod rationalis mens for­ scent me, a minimo eorum usque ad maximum. matur immediate a Deo. vel sicut imago ab exem­ Sed rationes divinorum operum, quae in Deo plari, quia non est tacta ad alterius imaginem cognoscuntur sicut in causa, omnes quidem Deus quam Dei: vel sicut subiectum ab ultima forma in seipso cognoscit, quia 1 scipsum comprehendit: completiva, quia semper mens creata reputatur aliorum vero Deum videntium tanto unusquisque informis, nisi ipsi primae veritati inhaereat. Aliae in Deo plures rationes cognoscit quanto cum vero illuminationes, quae sunt ab homine vel an­ perfectius videt. Unde superior angelus plura in gelo, sunt quasi dispositiones ad ultimam formam. i) Jtfrtnc/w. - .focfrfccm CDEpA. 0) quia. - qui codiez·. grallae, - ct gratiae P. Commentaria Card inulis Caietani titulo, adverte quod, quamvis locutio angelorum sit na­ turaliter prior illuminatione , quoniam nihil aliud est ; quum locutio quaedam. scilicet illuminative ; illuminatio n I tamen est prior locutione, ut est mutatio, atque guberna­ tionis divinae effectus: quoniam illuminatio per sc importat actionem perfectivam alterius, locutio autem non. Et ideo hoc in loco prius dc illuminatione quam de locutione de­ terminatur. - Potest quoque ct ulin ratio huius ordinis reddi : scilicet quod illuminatio esr naturaliter prior locutione, sicut naturale animali, ct hoc secundum nominis rationem. quamvis, secundum suppositionem in tali materia, secundum veritatem locutio sit prior illuminatione. Quaestiones cnim ordinantur secundum rationes quaesitorum in communi, ct non secundum ordinem conclusionum decidendarum. II. In corpore tria. Primo, proponitur conclusio respon­ sive affirmative, scilicet: Unus angelus illuminat alium. Secundo, determinat quid sit illuminare in angelis. Et dicit quod est manifestare alii veritatem cognitam. - Et pro­ batur dupliciter. Primo, cx ratione illuminationis; quae ha­ betur cx auctoritate ad Ephes, tu. ct trahitur cx ratione lu­ minis assignatu ad EpheS. v. Secundo, cx auctoritate Dio­ nysii. vn cap. Cael. Hier. Advene hic quod manifestare aliquod ignotum contin­ git dupliciter. Uno modo, per simplicem praesentationem obiecti; sicut habens pomum occultatum, proferens illud in medium, manifestat videntibus. Alio modo, per adhibi­ tionem luminis adiuvantis ut pateat alicui quod occultum erat; sicut addens candelam dicitur manifestare quod priori lumine discerni non poterat. Manifestare primo modo non est illuminare, ut dc sc patet: sed manifestare secundo modo, est illuminare. Unde in littera, ad significandum quod illuminare non est quodeumque manifestare, dicitur quod illuminare est manifestationem agnitae veritatis tradere. Ubi expresse utrumque posuit de ratione illuminationis: sci­ licet offerre veritatem cognitam ; ct manifestationem illius, quod est per lumen adhibitum. Unde ct in hoc differt, ut pn•Qu.uq., m.j. tebit ·, locutio angelica ab illuminatione: quia illa obiectum simpliciter offert, ista vero obiectum simul cum lumine. 111. Tertio, -ponit duos modos quibus unus angelus il­ luminat alium angelum; et sic ponitur conclusio responsivn in speciali, bimembris: Unus angelus illuminat alium an­ gelum et cx parte virtutis intellectivae, et ex parte simili­ tudinis rei intellectae. - Probatur primo prima par»; et se­ cundo, secunda. Prima pars probatur, et declaratur, sic. Vinus imperfectioris corporis confortatur cx situuli propin­ quitate perfectioris corporis; ergo virtus intellectualis infe­ rioris angeli confortatur cx conversione superioris angeli ad ipsum: ergo unus angelus illuminat alium, fortificando 1 virtutem intellectivam. - Antecedens declaratur cxcmplnritcr in minus ct magis calido. - Consequentia vero probatur: quia hoc facit ordo conversionis in spiritualibus, quod ordo propinquitatis in corporalibus. Secunda vero pars probatur sic. Superior angelus veri­ tatem sic universaliter nox it, ut improportionata sil infe­ riori : ergo distinguit, utnb interiori copiatur: ergo illuminat illum cx parte similitudinis rei cognitae. - Antecedens patet cx supra dictis a. - Prima consequentia probatur: quia connaturale est inferiori particularius recipere. Et dedantur exemplo, apud nos. magistri et discipuli. Et confirmatur auctoritate Dionysii, xx cap. Secunda consequentia est per se nota. IV. Circa primam partem conclusionis, ct cius probatio­ nem *, occurrit dubium tactum a Durando *· ct Aureolo***, consistens in hoc. Confortatio ista aut fit per actionem unius in alium; aut per concursum amborum ad unum communem effectum. Si per actionem, dupliciter potest in­ tclligi: aut causando intensius lumen intellectus: aut adhi­ bendo aliquod novum lumen. Sed nullo horum modorum potest verificari. Ergo. - Quod cnim ibi non sit intensio lu­ minis, patet ex co quod lumen virtutis intellectivae. de quo est sermo, non suscipit magis ct minus: cum sit na­ turalis potentia in natura invuriabili. - Quod etiam non causctur ibi novum lumen secundum esse intcntionale, ut quidam dicunt, ex co patet quod unus angelus, apud s.Thomom ♦, non potest causare in alio speciem obiecti. quam constat habere esse intcntionale, ct esse quoddam intentionale lumen. Quod autem ista confortatio non fiat per concursum utriusque intellectus ad intclligcndum idem, patet duplici­ ter. Primo, ex co quod impossibile est duas intellectivas virtutes creatus eundem actum intclligcndi causare: cum intellectio sit actio immanens; ncc unum accidens possi­ bile sit esse in duobus. - Secundo, cx eo quod etiam in cor­ poralibus, unum agens non confortatur cx concursu alterius nd idem, nisi ipsum aliquid recipiat ah illo concurrente. Unde et in littera dicitur quod minus calidum fortificatur ex praesentia magis calidi, quia crescit in calore. Ubi ergo solus fit concursus ad tertium, non est fortificatio. Simili modo potest dubitari de illo ordine conversionis in spiritualibus posito in littera, quid sit ista conversio. Aut scilicet est activa in inferiorem; aut solum concursi va ad eundem effectum; et cetera ut supra. · Qx.it, ’Caulk • axMt.rrw. - li $<«.', άβ. ». «u. r» u. qt. i. ‘An.p *α * ω. QUAESTIO CVI, ARTICULUS II >Scit hoc L *, · s. Th. lea, i. ’IS. ion vcl na­ il is lo- « * la earporc. >rn- Π) ia Jr ic i- i. V. Ad hoc dicitur quod convenio ct confortatio Uta fit per actionem unius in alium, cl per concursum utriuxque ad idem, non per modum naturae, sed anil coope­ rands naturae; non per influxum pertinentem ad agens na­ turale, sed per influxum pertinentem ad docentem ut sic. Ad cuius evidentiam, scito quod, quantum ad proposi­ tum spectat, differentia inter ea quae fiunt α natum, ct quoc fiunt nb nrte non quacumque, sed coopérante natu­ rae, est quod illa fiunt ab agente extrinseco, ut patet in generatione rerum naturalium; ista vero fiunt partim ab extra ct partim ab intra, ut patet dc sanitate adeptu per curam medicorum. Ncc est dubium quin hoc modo in nobis Qo.cxni.srti scientia per doctrinam fiat, ut inferius· Intius patebit: nunc vero supponatur. Scito secundo, quod actio docentis ut sic, non est prae­ bere prius aliquod lumen, et deinde offerre veritatem co­ gnitam; sed offerre veritatem cognitam ut illuminatam. Sic cnim illuminatur intellectus ad videndum xcriutem il­ lam; et consequenter fortificatur cx participatione luminis superioris, participati per receptionem illius veritatis illu­ minatae. Veritas autem illustratu est. cum lumine intelle­ ctuali daret; daret nutem, cum intellectuali intuitu pene­ tratur. Et sic, de primo ad ultimum, cum aliquod occultum non per solam absentiam, sed propter difficultatem vcl ex­ cellentiam etc., ut cognitum proponitur, ut illustratum pro­ fertur. Et quamvis contingat illud non videri ab eo cui offertur, propter debilitatem intellectualis visus; tamen quantum in sc est, ut illustratum proponitur. Et haec est prima radix illuminationis intellectualis in angelis: profert enim quisque superior inferiori obiectum ut cognitum ct illustratum. Et quoniam ex hoc solo non sequitur, Ergo profertur obiectum ut illustratum huic inferiori; eo quod cognitum a superiore claret ut obiectum ipsius, non ut obiectum cuiuscumque, sicut cognitum a magistro daret ut obiectum illius, et non addiscentis plerumque: ideo cum 483 hac prima radice concurrit secunda, scilicet particulatio conceptuum habilium ui percipiantur a tali inferiori; ut etiam apud nos contingit. Et sic, dum angelus illuminat alium, regulariter uterque modus illuminationis coniungitur: quoniam et obiectum proponitur illuminatum; et proportion.itum inferiori ut participanti hoc novum lumen. ScJ prius natura est lumen quam divisio. El illud sc tenet cx parte vis intellectivae: est enim intellectus cx illo non solum potens od hoc percipiendum, sed alia, ad quae prius non sc extendebat. Haec autem sc tenet cx parte speciei, idest conceptus. VI. El per haec iam patere potest responsio ad obieeu ’. Superior cnim angelus convertit se ad inferiorem eo · ct sus. n. modo quo doctor ad discipulum, sublata umen discursus imperfectione. I lace autexn conversio non consistit in actione mit concursu per modum noturae, ut obicciionci procedunt: ved in actione in alium per modum artis cooperativae na­ turae. Et est in superiore activa ordinatio concqttus pro­ prii illustrantis et commcnsuranti* rem conceptam inferiori. In inferiore vero est applicatio intellectus sui ad forman­ dum in se conceptum corrcspondcntcm ostenso conceptui dc eadem re: aie cnim participat superioris lumen per mo­ dum disciplinae. Sic quodammodo fit in inferiore novum lumen, propter participationem praedictam, qua redditur de potentia illuminatus, netu illuminatus. Sic quodammodo lumen inferioris intenditur, quia cflicaaor fit sd intelligcndum; non quod sit proprie intensio. Sic quoilummodo at duorum concursus ad tertium, pro quanto doctor nihil prius dat discenti, sed ad formandum in ipm discente con­ ceptum verum, proprium ct clarum, ct de re illa, suum conceptum convertit ct ordinat hoc cnim modo spiritua­ lia continuantur, ct confortantur continuatione, ct crescunt; ct non per praevium aliquid adipisci, ut in corporalibus contingit. Hncc si non credis, lege quaest. u de Ventate art i. ARTICULUS SECUNDUS • Qa. ly, an. j. UTRUM UNUS ANGELUS POSSIT MOVERE VOLUNTATEM ALTERIUS Infra. qu. exi, an. • CtrL Uter. V 1? qu. n, nrt, ύ; lil Cont. Gent* c*p. ιχχχπιΐ; Dt Verity qu. xxn. an. 9: JX* Malo, qu. Videtur quod unus angelus possit movere voluntatem alterius. Quia secundum Dionysium, siunus angelus illuminat alium, ita ÎM?cÎÎr? purgat et perficit; ut patet ex auctoritate supra * « inducta ®. Sed purgatio et perfectio videntur per­ tinere ad voluntatem : nam purgatio videtur esse a sordibus culpae, quae pertinet ad voluntatem; ? perfectio autem videtur esse per ? consecutionem finis, qui est obiectum voluntatis. Ergo unus an­ gelus potest movere voluntatem alterius. 2. Praeterea, sicut Dionysius dicit vn cap. t Cael. Hier. t, nomina angelorum designant eo* rum proprietates. Seraphim autem ' incendentes dicuntur, aut calefacientes: quod est per amorem, qui ad voluntatem pertinet. Unus ergo angelus movet voluntatem alterius. 3. Praeterea, Philosophus dicit, in III de Anittia * appetitus superior movet appetitum inferiorem. Sed sicut intellectus angeli superioris superior est, ita etiam appetitus. Ergo videtur quod superior angelus possit immutare volunta­ tem alterius. SECUNDI.M SIC PROCEDITUR. • CCoun prate. ·* II Sent., 41 U. ii, qa. tu. ··· ii y«r., jm. n, qa. I. arej. • a. Je ierit qu. u. art. f. aJ IO. a) inducta. - dicta Vab. cue yer. - pertinere ad B. iu. «rt. λ Sed contra, eius est immutare voluntatem, cuius est iustificarc: cum iustilia sil rectitudo vo­ luntatis. Sed solus Deus est qui iustificat. Ergo unus angelus non potest mutare voluntatem al­ terius. Respondeo dicendum quod, sicut supra ♦ dictum Qo.o. mi.4. est. voluntas immutatur dupliciter: uno modo, ex parte obiccti; alio modo, exparte ipsius poten­ tiae. Ex parte quidem obiccti, movet voluntatem et ipsum bonum quod est voluntatis obiectum, sicut appetibile movet appetitum; et ille qui de­ monstrat obiectum, puta qui demonstrat aliquid esse bonum. Sed sicut supra ♦ dictum est, alia · im quidem bona aliqualiter inclinant voluntatem; sed nihil sufficienter movet voluntatem, nisi bonum universale, quod est Deus. El hoc bonum solus ipse ostendit, ut per essentiam videatur a beatis, qui dicenti Moysi, Ostende mihi gloriam tuam, respondit, Ego ostendam tibi omne bonum, ut habetur Exod, xxxm *. Angelus ergo non suili- · vtr>. ιλ cicnter movet voluntatem, neque ut obiectum, neque ut ostendens obiectum. Sed inclinat eam, ut amabile quoddam, et ut manifestans aliqua γ) Cael. Hier. - Oe Diy. Aum. cotttec» «1 jK Ϊ) jx/tw. - Out D, CNim p. QUAESTIO CVI, ARTICULUS II 484 bona creata ordinata in Dei bonitatem. Et per intellectum, ut dictum est *. Et ideo · etiam purhoc inclinare potest ad amorem creaturae vel gatio angeli intelligitur a defectu intellectus, qui est nescientia ♦; perfectio autem est consummatio Dei, pcr modum suadentis. Ex parte vero ipsius potentiae, voluntas nullo in finem intellectus, qui est veritas cognita. Et mado potest moveri nisi a Deo. Operatio enim hoc est quod dicit Dionysius, vi cap. Eccl. Hierar., voluntatis est inclinatio quaedam volentis in vo- quod m caelesti hierarchia purgatio est in subte­ litum. Hanc autem inclinationem solus ille im­ ctis ‘ essentiis tanquam ignotorum illuminatio in mutare potest, qui virtutem volendi creaturae perfectiorem cas scientiam ducens. Sicut si dica­ contulit: sicut et naturalem inclinationem solum mus visum corporalem purgari, inquantum remo­ illud agens potest mutare, quod potest dare virtu­ ventur tenebrae ; illuminari vero, inquantum per­ tem quam consequitur inclinatio naturalis. Solus funditur lumine; perfici vero, secundum quod autem Deus est qui potentiam volendi tribuit perducitur ad cognitionem colorati. creaturae: quia ipse solus · est auctor intellectua­ Ai» secundum dicendum quod unus angelus po­ lis naturae. Unde unus ζ angelus voluntatem al­ test inducere alium ad amorem Dei per modum terius movere non potest. persuadentis, ut supra * dictum est. Ad primum ERGO dicendum quod secundum mo­ Ad tertium dicendum quod Philosophus loqui­ dum illuminationis, est accipienda et purgatio et tur dc appetitu inferiori sensitivo, qui potest mo­ perfectio. Et quia Deus illuminat immutando intel­ veri a superiori intellectivo, quia pertinet ad ean­ lectum r· et voluntatem, purgat a defectibus intel­ dem naturam animae, et quia inferior appetitus lectus ct voluntatis, ct perficit in finem intellectus est virtus in organo corporali. Quod in angelis et voluntatis. Angeli autem illuminatio refertur ad locum non habet. r) ζ) rj tolu*. — Drvi «Jdunt ΡΛ. uuuf. - Ora. P. intcttcctwn. - ct intellectum Λ BEI G. » Et idco. - Idea p. <) lubtcctia. - subitantiis ct P. - Pro eai scicnUam duetnj, idàlfiant ducent G, telentiam induccm Pjà. û) • Ver». : • V. j Commentaria Cardinalia Caiotani in,f.ts clarus. Possit intelligitur de potentia sufficiente: II. Circa hanc rationem dubium occurrit. Quia quaestio alioquin non dicitur posse nisi secundum quid. - In est de motione voluntatis ad actum proprium: probatio corporc una conclusio responsiva quaesito negative: Unus autem procedit de motione voluntatis ad actum extraneum; angelus non potest movere voluntatem alterius. - Probatur procedit cnim dc mutatione inclinationis actualis ipsius haec conclusio tali ordine: primo, distinguitur ly movere voluntatis. Unde dicet quispiam quod, licet solus Deus pos­ voluntatem in duo membra ; secundo, probatur conclusio sit variare inclinationem voluntatis, angelus tamen movere quoad primum membrum; ct tertio» quoad secundum. ipsam voluntatem ad aliquas suarum inclinationum actua­ Distinctio est. Voluntas potest moveri dupliciter: cx lium potest. pane obiecti, ct cx parte potentiae. Et rursus cx parte III. Ad hoc dupliciter· dici potest. Primo, negando quod ·(!»«: obiecti est duplex movens: scilicet ipsum obicctum, ct probatio litterae loquatur dc immutatione, idest variatione ostendens obicctum. Omnia sunt clara ex supradictis. voluntatis a proprio opere ad extraneum. Dicam cnim quod Probatio conclusionis quoad primum membrum, conti­ probatio fundatur super hoc tantum. quod operatio per net duo. Primo, quid non possit: scilicet quod unus angelus modum inclinationis a nullo extrinseco inessc potest, nisi a non potest movere voluntatem alterius ex parte obiecti. Et datore virtutis. Haec cnim est ditferuntia inter opcratiouem arguit sic. Bonum universale tantum movet sufficienter vo­ absolute, ct operationem pcr modum inclinationis conve­ luntatem obicctive, et hoc a solo Deo ostenditur: ergo unus nientem, quod illa ab extra esse potest, ista non. Exem­ angelus non potest voluntatem objective movere. Conse­ plum: grave potest descendere ct ascendere; sed ascendere quentia nota est. Et antecedens, quoad primam partem, non inest sibi ut inclinatio, sed descendere sic; ct ideo probatum fuit superius. Quoad secundam vero, insinuatur grave a nullo extrinseco potest pcr sc moveri deorsum, probatio ratione, ct auctoritate. Patio est, quia solus Deus nisi a generante. Sub hac propositione posita in littera in sufficit praesens facere obicctum bcatitudinis, scilicet Deum illis verbis: inclinationem solus potest mutare qui dat vir­ ut pcr essentiam videndum. Auctoritas: Ego ostendam tibi tutem etc., posita est minor, immo praeposita, scilicet quod omne bonum. - Secundo, continet quid possit angelus cx omnis operatio voluntatis convenit ei ut inclinatio, quia hac parte: scilicet quod potest inclinare voluntatem utro­ velle nihil aliud est quam inclinatio actualis volentis in vo­ que modo, idest ut amabile, ct ut ostendens amabile. Quia litum. Igitur voluntas non potest educi dc potentia ad est quoddam bonum, quoad primum: ct quia potest sua­ actum volendi, ex parte potentiae, ab aliquo extrinseco, nisi dere, quoad secundum. a datore voluntatis. Et haec ratio convincit intellectum, ct Probatio vero conclusionis quoad secundam partem, sci­ est per sc nota. Constat cnim quod moveri ad actualem licet: Voluntas non potest ex parte potentiae ab angelo, sed inclinationem ut sic, non nisi a sc, aut α sui factore, a a solo Deo moveri, est. Solus Deus est auctor naturae in­ quo habitualem habet inclinationem, esse potest: inclina­ tellectualis: ergo solus ipse tribuit potentiam volendi: ergo tionis cnim rationem habere non potest respectu alicuius solus potest immutare inclinationem illius in volitum: ergo quod ab extra venit. solus potest immutare operationem voluntatis: ergo solus IV. Si quis autem contendat cx superficie litterae, ct potest movere eam cx parte potentiae. - Antecedens sup- non cx ratione inclinationis, sed variatione inclinationis, pro­ Qq.xc, an. 3. ponitur cx dictis *. - Prima consequentia relinquitur pcr sc cessum hunc interpretandum omnino vult: potest duri se­ nota. - Secunda vero probatur. Solus auctor naturae quam cunda responsio, dicendo quod, quia eiusdem rationis est sequitur inclinatio naturalis, potest illam inclinationem mu­ moveri appetitum aliquem cx parte potentiae ad suum tare. ergo solus auctor intellectualis naturae, quam sequi­ actum naturalem, ct moveri ad oppositum; ideo cx nega­ tur inclinatio voluntativu, potest illam mutare. - Tcnia tione potentiae motivac ud oppositum, optime infertur ne­ vero consequentia probatur: quia operatio voluntatis nihil gatio potentiae motivac nd actualem inclinationem. Quod aliud est quam inclinatio voluntatis m volitum. - Ultima autem eiusdem rationis sit movere cx parte potentiae ud vero consequentia relinquitur pcr sc nota. propriam inclinationem, cl variare inclinationem» cx eo patet T QUAESTIO CVi, ARTICULUS III .rnpur- ·Αα us, qui nmaîio ira. Et rierar., subieUio in , dicarcmo1 perquod quod variari inclinatio non potest nisi variatu virtute quam sequitur inclinatio. Non enim potest imaginari quod varie­ tur inclinatio lapidis respectu motus locali», nisi facta mu­ tatione circa gravitatem: stante enim illa, semper motus deorsum sequitur ut inclinatio: alii autem motus possunt quidem ei inesse, sed non ut inclinatio actualis. Et ratio est in promptu: quia inclinatio actualis supponit habitua* lem, et est ab ea; idcoquc non potest actualis variari, nisi variata habituali. Constat autem quod variare habitualem inclinationem est datoris naturae cuius est illa virtus. Unde non variatur inclinatio terrae, nisi transmutato terra dc gravi in leve; quod sine substantiali transmutatione fieri nequit. Mutare igitur inclinationem etiam actualem non potest nisi S podum UTRUM ANGELUS INTERIOR SUPERIOREM ILLUMINARE POSSIT liMn. qu. ent, *rt. s; />r Videtur quod praeter ordinem inferioris causae, ad ordinandum angelos inferior superiorem illuminare in superiorem causam: sicut in rebus humanis possit. Ecclesiastica enim hierarchia de­ praetermittitur mandatum praesidis, ut obediatur rivata est a caelesti, et eam repraesen­ principi. Et ita contingit ut praeter ordinem naluraenocorporalis, aliquid Deus miraculose opereiur, tat.· unde et superna Jerusalem dicitur mater ordinandum • ve», λ stra, Gal. iv ♦. Sed in Ecclesia ad etiam superioreshomines in cius cognitionem. Sed illuminantur ab inferioribus et docentur; secun- praetermissio ordinis qui debetur spiritualibus sub­ •ven-y. dum illud Apostoli, I ad Cor. xiv *: Potestis omnes stantiis. in nullo pertinet 1 ad ordinationem ho­ per singulos prophetare, ut omnes discant, et omnes minum in Deum: cum operationes angelorum exhortentur. Ergo et in caelesti hierarchia supe­ non sint nobis manifestae, sicut operationes visi­ bilium ‘ corporum. Et ideo ordo qui convenit riores ab inferioribus possunt illuminari. 2. Praeterea, sicut ordo corporalium substan­ spiritualibus substantiis, nunquam a Deo praeter­ tiarum dependet ex Dei voluntate, ita cl ordo mittitur, quin semper inferiora moveantur per •Q*.cr,«.e. substantiarum spiritualium. Sed sicut dictum est*, superiora, et non c converso. Deus quandoque praeter ordinem substantiarum An primum ergo dicendi m quod ecclesiastica 3 corporalium operatur. Ergo quandoque · etiam hierarchia imitatur caelestem aliqualiter, sed non operatur praeter ordinem spiritualium substantia­ perfecte consequitur eius similitudinem. In cae­ rum, illuminando inferiores non per medios su­ lesti enim hierarchia tota ratio ordinis est ex pro­ periores. Sic ergo inferiores illuminati a Deo, pos­ pinquitate ad Deum. Et ideo illi qui sunt Deo sunt superiores illuminare. propinquiores, sunt et gradu sublimiores, et scien­ 3. Praeterea, unus angelus alium illuminat, tia clariores: et propter hoc superiores nunquam quimoeanlitus jclis J · 485 ess- Ml­ ·) quandoque. - Om. i*ab ?) divinitatis. - divinitus B. γ) ordo. - ordinatur addunt codice». i) c) 0 pertinet. - pertineret ACE(O4< viiibilium. - wnubilium Cttdfan. naturae. - Om. Po>. Commentaria Cardinali* Caiotani clarus. Possit, potentia naturali ct ordinaria non dc patentia Dei absoluta est quaestio. In corpore una conclusio responsiva quaerito negative itws T Angeli inferiores nunquam illuminant superiores, sed c con­ tra. - Haec concludo continet duo: scilicet regularem ordi­ nem inter illuminatum ct illuminantem, qui* scilicet supe- QUAESTIO CVI, ARTICULUS IV 486 riorcs sunt illuminantes, inferiores vero illuminati ; ct invariabilitatcm talis ordinis, in ly nunquam ct ly semper. Et quoad utrumque ordinate probatur in littera. Primo, quoad primum. Quia sicut causa ad causam, ita ordo ad ordinem : ergo sicut causa continetur sub causa, ita ordo sub ordine continetur. Deinde quoad secundum, sic. Praetermissio ordinis se­ cundarum causarum est propter ordinandum hominem in cognitionem Dei : sed praetermissio ordinis in angelis non pertinet ad ordinandum hominem in cognitionem Dei ergo praetermissio in angelis nunquam. - Antecedens includit duo: scilicet quod praetermissio ordinis secundarum cau­ sarum sit propter ordinem ad primam causam; ct quod sit propter talem ordinem, scilicet manifestationes Dei ad homines. Et quoad utrumque probatur. Quoad primum, dupliciter: scilicet ratione, quia ordo inferioris a superiori mutari potest ; exemplo, in humanis praeceptis. Quoad se­ cundum vero, quia in corporalibus causis hanc solam ra­ tionem videmus. - Minor vero probatur: quia operationes angelorum non sunt nobis manifestae. Adverte quod tota haec ratio fundatu est super hoc, quod operationis miraculosnc linis est utilitas cognitionis et affe­ ctionis humanae ad Deum; iuxta illud Apostoli ·: Unicui· que datur manifestatio Spiritus ad utilitatem; et subditur '' ibi . ordinem naturalem, ad miracula spectat. - Vide in III Coatra Gent., in calce xctx capituli, quantum valeat haec ratio. ARTICULUS QUARTUS UTRUM ANGELUS SUPERIOR ILLUMINET INFERIOREM DE OMNIBUS SIBI NOTIS divina bonitate participant ut bonum quod ha­ bent. in alia diffundant: nam de ratione boni est quod sc aliis communicet. Et inde est etiam quod agentia corporalia similitudinem suam aliis tra­ dunt, quantum possibile est. Quanto igitur aliqua agentia magis m participatione divinae bonitatis constituuntur, tanto magis perfectiones suas nitun­ tur in alios transfundere, quantum possibile est. Unde beatus Petrus monet eos qui divinam boni­ tatem per gratiam participant, dicens, I Pet. ιν *; · υλ» l 'nusquisque. sicut accepit gratiam, in alterutrum illam administrantes, sicut boni dispensatores mul­ tiformis gratiae Dei. Multo igitur magis sancti angeli, qui sunt in plenissima participatione divi­ nae bonitatis, quidquid a Deo percipiunt, subicctis impartiuntur. - Non tamen recipitur ab infe­ rioribus ita excellenter sicut est in superioribus. Et ideo superiores semper remanent in altiori ordine, et perfectiorem scientiam habentes. Sicut unam et eandem rem plenius intclligit magister, quam discipulus qui ab eo addiscit. Ad primum ergo dicendum quod superiorum an­ gelorum scientia dicitur esse universalior, quan­ tum ad cminentiorem modum intelligcndi. Ad secundum dicendum quod verbum Magistri non sic est intelligendum, quod inferiores angeli penitus ignoraverint mysterium Incarnationis; sed quia non ita plene cognoverunt sicut superiores, et in cius cognitione postmodum profecerunt, dum illud mysterium impleretur. An tertium dicendum quod, usque ad diem iudicii. semper nova aliqua supremis angelis revelan­ tur divinitus Je his quae pertinent ad dispositionem mundi, ct praecipue ad salutem electorum. Unde semper remanet unde superiores angeli inferiores illuminent 0. QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod angelus superior non illuminet inferiorcm de omnibus quae ipse novit. Dicit -^®S®^enim Dionysius, xn cap. Cael. Hier.. quod angeli superiores habent scientiam magis universalem, inferiores vero magis particularem ct subiectam. Sed plura continentur sub scientia universali quam sub particulari. Ergo non omnia quae sciunt superiores angeli, cognoscunt interio­ res per superiorum illuminationem. • pan. η. 2. Praeterea, Magister dicit, in xi distinctione * II Sent., quod superiores angeli cognoverunt a sac­ culis mysterium Incarnationis, inferioribus vero ignotum fuit usquequo completum est. Quod vi­ detur per hoc quod, quibusdam angelis quaeren­ tibus, Quis es/ iste rex gloriae? quasi ignoranti­ bus, alii respondent, quasi scientes, Dominiis '*£■}£· ww' virtutum ipse est rex gloriae *, ut Dionysius ex­ ponit vit cap. Cael. Hier. Hoc autem non esset, si superiores angeli illuminarent inferiores de om■ nibus quae ipsi cognoscunt. Non ergo eos · illu­ minant de omnibus sibi notis. 3. Praeterea, si omnia superiores angeli infe­ rioribus annuntiant quae cognoscunt, nihil inferio­ ribus ignotum remanet, quod superiores cogno­ scant. Non ergo de cetero superiores poterunt illu­ minare inferiores. Quod videtur inconveniens. Non ergo superiores dc omnibus inferiores illuminant, ïiufa?-cSïe $ED contra est quod Gregorius * dicit, quod xxfiv 'm in illa caelesti patria, licet quaedam data sint ex­ cellenter, nihil tamen possidetur singulariter. Et Dionysius dicit, xv cap. Cael. Hier., quod una­ quaeque caelestis essentia intelligentiam sibi a su­ periori datam, inferiori communicat; ut patet ex coip? ’·10 auctoritate supra * inducta. Respondeo dicendum quod omnes creaturae cx 3) roi. - Om. A, tuperiorex 1F; Aon oyo cot om. E. | β) illuminent. - Et jrcr hoc patet respwtuo ad ohiecta ««Ml A. Commentaria Cardinalis Caiotani clarus. - In corpore duo: primo, conclusio re­ riores illuminant inferiores dc omnibus quae noverunt. sponsive quaesito affirmative; secundo, ostendit dif­ Probatur. Omnes creaturae cx divina bonitate participant ferendam remanentem inter illuminantem ct illuminaut ­ bonum quod habent, in alia ditlundant: ergo pro quanto tum. aliqua agentia mugis participant divinam bonitatem, tanto Quoad primum, conclusio responsi va est: Angeli supe­ magis nituntur transfundere in alios perfectiones suis: ergo itulus T QUAESTIO CV1, ARTICULUS IV sancti angeli quidquid u Deo percipiunt, sublectis imper­ batur: quia sancti angeli sunt in plenissima participatione tiuntur. - Antecedens probatur dupliciter. Primo, quia dc divinae bonitatis. Quoad secundum, differentia restans consistit in modo ratione boni est quod sc aliis communicet. Secundo, ab ponitur,«jujEjHwae scilicet: Superiores effectu: quia agentia corporalia, quantum possunt, assimi- sciendi. Et in una conclusione . lant sibi alia. - Prima sero consequentia putet ex se; iuxta semper remanent in altiori ordine, ct perfectiorem scientiam illud, Sicut simpliciter ad simpliciter*. Et nihilominus con- habente*. - Probatur: quia inferiores non recipiunt ita ex­ •dJ£uLk*p firmatur auctoritate Petri Apostoli. - Secunda autem pro­ cellenter. Et declaratur in magistro ct discipulo. nunir criori 1 ruioncs is-*7’ |U» bus loquuntur. 2. Praeterea, supra * dictum est quod illunii- m. *n.i. nare nihil est aliud quam illud quod est alicui manifestum, alteri manifestare. Sed hoc idem est loqui. Ergo 1 idem est loqui, el illuminare: et sic « idem quod prius. «) Sed hoc idem cit loqui. Ergo. - Sed hoc idem m quod loqui, ergo GiB; Et hoc idem cit loqui, trgo P; Et secundum h.v eli. a E • Summak Thcol. D. Thomas T. II. 61 t QUAESTIO CV1I, ARTICULUS II 49° 3. Praeterea. Gregorius dicit, 11 Moral. quod puta si aliquis alteri dicat, Volo hoc addiscere, Deus ad angelos loquitur, eo ipso quod eorum cor­ Volo hoc rei illud facere. Cuius ratio est, quia dibus occulta sua invisibilia ostendit. Sed hoc ipsum voluntas creata non est lux, nec regula veritatis, est illuminare. Ergo omnis Dei locutio est illu­ sed participans lucum: unde communicare ca quae minatio. Pari ergo ratione, omnis angeli locutio sunt a voluntate creata, inquantum huiusmodi, est illuminatio. Nullo ergo modo angelus interior non est illuminare. Non enim pertinet ad perfe­ superiori loqui potest. ctionem intellectus mei, quid tu velis, vel quid Sed contra est quod, sicut Dionysius exponit tu intelligas, cognoscere: sed solum quid rei ve­ vu Cael. Hier., inferiores angeli superioribus di- ritas habeat. • io. «xm, xcrunt: Quis est iste rex viariae? ' Manifestum est autem quod angeli dicuntur nn. Respondeo dicendum quod angeli inferiores su­ superiores vel inferiores per comparationem ad perioribus loqui possunt. Ad cuius evidentiam, hoc principium quod est Deus. Et ideo illumi­ considerandum est quod omnis illuminatio est lo­ natio, quae dependet a principio quod est Deus, cutio in angelis, sed non omnis locutio est illu- solum per superiores angelos ad inferiores de­ ’ Art. pmd, minatio. Quia sicut dictum est *, angelum loqui ducitur. Sed in ordine ad principium quod est angelo nihil aliud est quam conceptum suum or­ voluntas, ipse volens est primus et supremus. dinare ad hoc ut ei innotescat, per propriam volun­ Et ideo manifestatio eorum quae ad voluntatem tatem. Ea vero quae mente concipiuntur, ad du­ perlinent, per ipsum volentem deducitur ad alios plex principium referri possunt : scilicet ad ipsum quoscumque. Et quantum ad hoc, et superio­ Deum, qui est prima veritas; et ad voluntatem in­ res inferioribus, ct inferiores superioribus lo­ telligents, per quam aliquid actu consideramus. quuntur. Quia vero veritas est lumen intellectus, et regula Et per hoc patet solutio ad primum, et ad se­ omnis veritatis est ipse Deus; manifestatio cius cundum. quod mente concipitur, secundum quod dependet Ad tertium dicendum quod omnis Dei locutio a prima veritate, et locutio est ul illuminatio; ad angulos est illuminatio: quia cum voluntas Dei puta si unus homo dicat alii. Caelum est a Deo sit regula veritatis, eliam scire quid Deus velit, creatum, vel, Homo est animal. Sed manifestatio pertinet ad perfectionem ct illuminationem mentis eorum quae dependent cx voluntate intelligentis, creatae. Sed non est eadem ratio dc voluntate non potest dici illuminatio, sed locutio tantum; angeli, m dictum est *. . Ct °3in' • h OTjxjtj. Commentaria Cardinalis Caietani rnxvs clarus. - In corpore una est conclusio respon- salis, omne verum est lumen intellectus: igitur manifestare siva quaesito affirmative: Inferiores angeli superioribus quodeumque verum est illuminare. Igitur loqui verum est loqui possunt. - Hacc conclusio postquam posita est. tali illuminare. Et sic si angelus unus, absque dolo, dicat alteri ordine declaratur et probatur, cx differentia inter illumina­ sc intelligere nunc actu quidditatem bovis; quin dicit ve­ tionem ct locutionem, tria faciendo : primo, ponitur habi­ rum. illuminaret illum. Cuius oppositum in littera conclutudo inter illas; secundo, assignantur propria constitutivo ditur. - Si autem est particularis, oportet dicere in qua ma­ singularum, ibi: Ea vero quae mente ; tertio, infertur diffe­ teria est vera, et in qua non. Nec facile erit hoc fingere. rentia inter illas quoad ordinem suppositorum, in qun clau­ Quoniam neque differentia inter universale ct singulare adiuditur proposita conclusio, ibi: Manifestum est autem ", vat: quoniam illuminationes sunt de singularibus. Neque Quoad primum, habitudo locutionis ad illuminationem differentia inter necessarium ct contingens: quoniam illu­ est communioris ad minus commune : omni* enim illumi­ minationes sunt dc contingentibus. Neque differentia inter natio est locutio, sed non e converso. - Probatur ex ratio­ naturale ct liberum: quoniam illuminationes sunt dc liberis, nibus carum supra 01 assignatis. ut patet cum revelantur angelis orationes nostrae. Unde II. Quoad secundum, proprium constitutivum illumina- differentia hic assignata, licet sit bona, male tamen probata tionis est dependentia ad primam veritatem: proprium vero videtur. IV. Circa confirmationem quoque occurrit dubium si­ constitutis uni locutionis est dependentia n voluntate loquentis. - Declarantur haec, ct probantur. Declarantur, re­ mile. Quia si ad perfectionem intellectus spectat scire quid solvendo mente concepta in duo principia: scilicet primam rei veritas habet, aut hoc intelligitur universaliter: ct tunc veritatem, ct voluntatem concipientis. Nec haec resolutio sequitur oppositum intenti. Nam sequitur, Ergo ad perfe­ aut distinctio principiorum eget probatione : quoniam co­ ctionem intellectus pertinet scire quid rei veritas habet de gnitum ut sic, cum verum quoddam sit, a prima veritate meo velle ct cogitare: hoc autem est scire quod ego volo: dependere oportet ut a mensura essentiali extrinseen ; cl ergo. - Si nutem particulariter, oportet assignare materiam cum liberum quoddam sit, saltem quoad usum seu exer­ in qua vcrificatur: ct procedatur ut supru ·. V. Ad primum horum · dicitur quod propositio illa est · a. citium actus, ur patet cx praecedenti articulo, oportet ut universalis, sed formalitcr intellecta, idest dc veritate in­ α voluntate dependent. Probatur vero quoad illuminationem, sic. Veritas est lu­ quantum veritas est. Et cum infertur cx illa, Ergo mani­ men intellectus: ergo manifestatio alicuius, ut pendet u festare quodeumque verum, est illuminare: respondetur» prima veritate, est illuminatio. Probatur consequentia : quia distinguendo, quod manifestare verum contingit dupliciter. prima veritas est regula omnis veritatis. - Quoad locutionem Uno modo, formalitcr. idest inquantum verum: ct sic vero, per eandem radicem negative: quia scilicet voluntas transeat. Alio modo, inquantum volitum voluntate quae creata non est lux, nec regula veritatis. - Et confirmatur non est veritatis regula: ct sic negatur. Huiusmodi enim ratio pro utraque parte simul. quia non pertinet ad perfe­ manifestatio non est illuminatio, sed simplex propositio ctionem intellectus, quid tu velis, sed quid rei veritas habet. seu oblatio veri. Et propterca negatur ultima consequentia, III. Circa rationem hanc, dubium occurrit non facile: scilicet, Ergo loqui verum eat illuminare: quoniam loqueus quoniam ratio videtur concludere oppositum intenti. Illa verum non manifestat verum ut verum, sed ut liberum; enim propositio assumpta, Veritas est lumen intellectus, locutio enim non aliter manifestat, nisi quia libere prae­ aut est formalis ct universalis, uut particularis. Si univer­ sentat conceptum. T • Cl. oum. ni. • An. prtec.; ct qu. ctj, ut. i. ‘An. u a * ’ t. I QUAESTIO CVII, ARTICULUS III >c addiscere, lio cst, quia ula veritatis, care ea quae huiusmodi, et ad purfes, vel quid juid rei ve­ li dicuntur itionem ad leo illumiI est Deus, Tiores dcquod cst supremus, okintatem ir ad alios superio­ ribus lo­ ot ad se?i locutio intas Dei :us velit, n mentis Oluntate * ta corpoK. nnifeMarc ferum cst icat alteri dicit vci conduqua ma: fingere, ure adiu. Neque im illu­ tili inter ? liberis, « Unde probata iuni si­ re quid ct tunc I perfeabet dc > volo: iteriam ’ Cf. Duœ. pote illa est · a. ite inmaniidetur, liçi ter. et sic quae enim Et si initetur quod in locutione vera sunt duo, quia est veritus proposita, ct libertus proponens; ct quod, licet ratione libertatis non sit ibi illuminatio, ratione tamen ve­ ritatis cst ibi illuminatio, si veritus est lumen intellectus, ut littera dicit : iam patet quid dicendum, scilicet quod plus requiritur od illuminationem quam veritas; requiritur enim quod iit proposita ut veritas. Cuius signum est, quod eundem conceptum Michaelis, puta quod ipse vult susci­ pere ijnimam Martini, si Deus proponit Seraphim, fit illu­ minatio: si autem ipse Michael manifestet illi», est sola locutio. Deus enim proponit ut verum, quia voluntas lun est regula veritatis: Michael autem proponit quidem verum, sed non ut verum, sed ut volilum n se, quem constat non esse veritatis regulam. Unde in littera cx hoc quod verita* est lumen, infertur non quod manifestatio cius sit illumi­ natio; sed quod manifestatio cius, ut dependet a prima veritate, est illuminatio. VI. Ad secundum· autem dicitur quod velle aut intclligerc sumitur dupliciter. Uno modo, ut distinguitur contra rem volitam aut intellectam. Et sic, cum res volita aut In­ tellecta in nullo genere causae pendent α volition 6 aut in­ tellectione ut sic, ut patet cum volumus nui intclligimu» Deum esse, etc.; impertinens cm nd pcricctionem intellectus debentis intelligere res ab alii» cognitus aut volitas, scire quid alii circa illas velint aut noverint. - Alio modo, ut ipsum velle aut intelligere est res quaedam. Et aie pertinet ud perfectionem intellectus, eo modo quo cogitationes corQvt«u«rt-4· dium pertinent ad perfectionem illius; dc quibus supra · tractatum est. Cogitatio enim cordis cognita, sicut et quod­ libet singulare cognitum, perficit intellectum, ut perficere distinguitur contra inficere : solum enim falsum intellectum inficit. Non autem perficit, ut perficere distinguitur contra facere, ct denotat quondam excessum: quia non confortat intellectum ; non enim cx hoc intellectus potentior redditur od aliorum notitiam. - In praesenti littera, velle ct intclligere sumuntur primo modo: ut patet cx eo quod distin­ guuntur tuum velle ct tuum intelligere contra veritatem rei. Et propterca optime dicitur quod non pertinet nd per­ fectionem mei intellectus, cognoscere quid tu velis aut co­ gnoscas, sed quid rei veritas habet. Obiectio autem in oppositum foeta procedit dc luo velle ct intelligere, inquantum est quaedam res in sc. Propterca non militat contra propositum, quamvis etiam isto modo. 49’ ut cx supra dictis patet, verifiedur. - Nec obstat praesens littera, dicens quod ad perfectionem intellectus mei spectat quid rei veritas habet. 'I um quia loquitur dc re ut distin­ guitur contra cognitionem ct volitionem. Tum quia non dicit, omnis rei. 'I um quia sermones sunt intclligcndi se­ cundum subiectam materiam : et sic est subintclligemhi hic distributio accommoda; ita quod aenius est, quod ad per­ fectionem intellectus mei pertinet scire quid rei veritas habet in cognoscibilibus ab intellectu meo Quae autem sum cognoscibilia o me. aut angelo, etc., non est praeventis negotii discutere, sed discussa i«m · aunt. · Q* »■'». tni, VII. Quoad lertium ·, infertur conclusio intenta in diifc- cl m.i. rentia inter has, ad propositum, consistente in hoc: Illumi­ natio solummodo per superiores ad inferiores deducitur; locutio vero per loqucntcrn ad quotcumque deducitur, sive superiores sive inferiores. - Probatur cx distinanis praea»signatis ·, sic. Illuminatio est dc concepti» ut α Deo*, ergo secundum ordinem angelorum, ut a Deo ergo per supe­ riores ad inferiores. - Antecedens patet cx dictis. - Prima consequentia non nisi implicite habetur in littera, sed pro­ pter claritatem apposita est. - Secunda vero probatur: quit angeli dicuntur superiores cl inferiore» per ordinem ad Deum. Quoad aliam vero partem, sic. Locutio est de conceptis, ut α voluntate: ergo secundum ordinem ad voluntatem loqucntis: ergo ad quoscumque. - Antecedens patet. - Prima consequentia probatur quia in his primus loquens habet rationem supremi principii. - Secunda vero est per se nota. - Et sic patet conclusio probata ex hoc. quia loqui, ul sic. nullam dicit excellentiam supra audientem, sed libertatem tantum ponit in loquente. \ 111. In responsione ud lenium, dubium esse posset*, quia Deus pluries in Scriptura invenitur locutus ad angelos absque illuminatione, ut patet lob n, ct III Reg. χχιι ·. · Vers, w m Ad hoc potest tripliciter dici. Primo, quod littera lo­ quitur de locutione enuntiatis a. quae scilicet enuntiat ve­ rum vel falsum; ut patet cx ratione reddita. - Secundo, ct melius, quod littera loquitur dc locutione proprie dictu, intellectuali tamen: Scriptura autem oppositum sonans, me­ taphorice locutione uti videtur, ut patet cx auctoritate Gregorii, II Moral. - Tertio, quod etiam in his illuminatio quaedam occurrit, pro quanto fit manifestatio divinae per­ missionis, quod adsit ad hoc vel illud. /ARTICULUS TERTIUS UTRUM ANGELUS DEO LOQUATUR In sic PROCEDITUR. Videtur quod angelus Deo non loquatur. Locutio enim est ad manifestandum aliquid alteri. Sed angelus nihil potest manifestare Deo, qui omnia novit. Ergo angelus non loquitur Deo. 2. Praeterea, loqui est ordinare conceptum intellectus ad alterum, ut dictum est ♦. Sed an­ gelus semper conceptum suae mentis ordinat in Deum. Si ergo aliquando Deo loquitur, semper Deo loquitur: quod potest videri alicui 3 incon­ veniens, cum aliquando angelus 'angelo loquatur. Videtur ergo quod angelus nunquam loquatur Deo. Sed contra est quod dicitur Zachar. i ♦: Jtespondit angelus Domini et dixit: Domine exer­ cituum, usquequo non misereberis /erusalem? Lo­ quitur ergo angelus Deo. Respondeo dicendum quod, sicut dictum est *, » ‘ An l * Vca. u. ? ’An. t, j. lob., cap. I, Icet. Iu d tertium alicui. - aliquibus Pab. - Poll aliquando ABCDEGpF cl a ocn. angelus. {i) Domini. - Deo Pub. α) locutio angeli est per hoc. quod conceptus T mentis ordinatur ad alterum \ Sed aliquid ordinatur ad alterum dupliciter. Uno modo, ad hoc quod communicet alteri; sicut in rebus naturalibus agens ordinatur ad patiens, et in locutione hu­ mana doctor ordinatur ad discipulum. Et quan­ tum ad hoc, nullo modo angelus loquitur Deo. neque de his quae ad rcrum veritatem pertinent, neque de his quae dependent a voluntate creata : quia Deus est omnis veritatis et omnis voluntatis principium el conditor. - Alio modo ordinatur aliquid ad alterum, ut ab eo aliquid' accipiat; sicut in rebus naturalibus passivum ad agens, ct in locutione humana discipulus ad magistrum. Et hoc modo angelus loquitur Deo, vel consultando divinam voluntatem de agendis; vel eius excellen­ tiam, quam nunquam comprehendit, admirando; sicut Gregorius dicit, li Moral. · quod angeli Ioconcqnus. - eonccftia Pal. alterum. - aliquid ACDE, aliud B. i) aliquid. - Om. codice» ct α 6. γ) Î) τ 8 1 m 492 QUAESTIO CViI, quuntur Deo, cum per hoc quod super senietipsos respiciunt, in motum admirationis surgunt. Ad primum ergo dicendum quod locutio non semper est ad manifestandum alteri; sed quan­ doque ad hoc ordinatur finaliter, ut loquenti ali­ quid manifestetur; sicut cum discipulus quaerit aliquid a magistro. ARTICULUS IV Ad secundum dicendum quod locutione qua angeli loquuntur Deo laudantes ipsum et admi­ rantes, semper angeli Deo loquuntur. Sed locu­ tione qua cius sapientiam consulunt super agen­ dis, tunc ei loquuntur, quando aliquod novum per cos agendum occurrit, super quo desiderant illuminari. Commentaria Cardinalis Caictani clunis. - In corporc est una distinctio bimembris, cum duabus conclusionibus iuxta distinctionis membra. Distinctio est. Aliquid ordinatur ad alterum dupliciter sci­ licet active, vcl passive. - Rado distinctionis huius, quare scilicet adducatur, assignatur in littera: quia locutio angelica in ordinatione conceptus ad alterum consistit. - Membra dis­ tinctionis declarantur in naturalibus, ct humana locutione. Conclusio prima, iuxta primum membrum, est negativa Angelus non loquitur Deo, ordinando conceptum respectu Dei active. - Probatur. Deus est principium omnis veritatis ct voluntatis : ergo sibi communicative ordinari non potest conceptus aliquis dc veritate aut voluntario. Secunda conclusio, iuxta secundum membrum, est affir­ mativa: Angelus loquitur Deo, ordinando conceptum suum respectu Dei passive. - Declaratur cx consultatione, ct admi­ ratione. - Et confirmatur auctoritate Grcgorii. 11. Circa hanc decisionem occurrit dubium : quin distin­ ctio posita, quamvis sit bona, non tamen est sufficiens ad propositum. Datur enim tertius modus ordinis quo con­ ceptus ordinatur ad alterum, quando scilicet ordinatur ad alterum solum ut innotescat, ut dictum est * fieri in sim­ itulus T Art. i, s. plici locutione unius angeli ud alterum: loquens enim, ut sic, nihil cumat in audiente, secundum s. Thomae doctrinem ·. Igitur, etc. Ad hoc breviter dicitur quod, licet ordinans conceptum suum ad alterum ad hoc solum ut innotescat illi, non sc habeat ut agens respectu audientis, quia nec agit in illum, nec praesentat illi activum; habet tumen sc nd illuni com­ municative, quin facit praesens visibile, quod, si non fa­ ceret. esset illi absens. Et proptcrca dicitur communicare illi notitiam cius quod ipse concipit. Deo autem repugnat non solum poti nb angelo, scd etiam communicari sibi aliquid nb illo, eadem ratione : quin scilicet sibi repugnat ratio potentiae ct imperfectionis cuiusque. Unde hic modus comprehenditur sub primo modo in littera posito. Et ad hoc insinuandum, non dicitur in littera in primo membro, quod ordinatur ut agat, scd quod ordinatur n/ communicet. De­ clarant autem hoc cx ratione ordinis activi ct passivi, tum ut a notioribus traderet disciplinam: tum quin communi­ catio manifestativa quasi ngere quoddam est reductive: tum quia in proposito, ut dictum est, acquivalct ipsi agere. Et sic sufficienter responsum est quaerito, ARTICULUS QUARTUS UTRUM LOCALIS DISTANTIA OPERETUR ALIQUID IN LOCUTIONE ANGELICA Il Sent., diit. xi, part, n, art. 3, ad 3; De Vrril., qu. ix. art. 6. sic PROCEDITUR. Videtur quod localis distantia operetur aliquid in focutione angelica. Sicut enim dicit Da­ mascenus *, Angelus ubi est, ibi opera­ tur. Locutio autem est quaedam operatio angeli. Cum ergo angelus sit in determinato loco, videtur quod usque ad determinatam loci distantiam an­ gelus loqui possit. 2. Praeterea, clamor ioquentis fit propter dis­ tantiam audientis. Sed Isaiae vi * dicitur dc Sera­ phim, quod clamabat * alter ad alterum. Ergo vi­ detur quod in locutione angelorum aliquid ope­ retur localis distantia. Sed contra est quod, sicut dicitur Luc. xvi ♦, dives in inferno positus loquebatur Abrahae, non impediente locali distantia. Multo igitur minus lo­ calis distantia potest impedire locutionem unius angeli ad alterum. Respondeo dicendum quod locutio angeli in in­ tellectuali operatione consistit, ut ex dictis * patet. Intellectualis autem operatio angeli omnino abs­ tracta est a loco et tempore : nam etiam nostra d quartum • De h'ide Orth., lib. 1. cap. xiB. at. xvn.- Cf.llb. U, cip. IU. • Ver». J* a • Ver*. 14« • Articoh· pneccdcntibu». clamabat. - domat PGb. hic. - hoc P (DaPj. hinc C. quod. -'quid codice· et a. - Pro ad se ordinatur, est ad se ordinatum codices. a) β) γ) intellectualis operatio est per abstractioncm ab I hic > ct nunc ♦ nisi per accidens ex parte phan- . D tasmatum, quae in angelis nulla sunt. In eo au­ tem quod est omnino abstractum a loco et tem­ pore, nihil operatur neque temporis diversitas, neque loci distantia. Unde in locutione angeli nullum impedimentum tacit distantia loci. Ad primum ergo dicendum quod locutio angeli, sicut dictum est*, est locutio interior, quae tamen ·αλι.u>« ab alio percipitur : ct ideo est in angelo loquente, et per consequens ubi est angelus loquens. Scd sicut distantia localis non impedit quin unus an­ gelus alium videre possit ; ita etiam non impedit quin percipiat quod γ in co ad se ordinatur, quod τ est eius locutionem percipere. Ad secundum dicendum quod clamor ille non est vocis corporeae, qui : fu propter distantiam * loci; sed significat magnitudinem rei quae dice­ batur, vel magnitudinem affectus secundum quod « dicit Gregorius, II Moral. *: Tanto quisque minus clamat, quanto minus desiderat. qui. — quae 1’BGjb. <) affectus. - effectus PACEpD ct a*. δ) QUAESTIO CVI1, ARTICULUS V pia micu-Πim int 4c |d n 1- n > ? Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum · λλ. l >. est. conceptus mentis unius angeli percipi potest ab altero, per hoc quod ille cuius est conceptus, sua voluntate ordinat ipsum ad alterum. Potest autem ex aliqua causa ordinari? aliquid ad unum, et non ad alterum. Et ideo potest conceptus unius ab aliquo uno cognosci, et non ab aliis. Et sic locutionem unius angeli ad alterum potest perci­ pere unus absque aliis, non quidem impediente distantia locali, sed hoc faciente voluntaria ordi­ natione, ut dictum est. Unde patet responsio ad primum ct secun­ dum. Ad tertium dicendum quod illuminatio est dc his quae emanant a prima regula veritatis, quae est principium commune omnium angelorum: et ideo illuminationes sunt omnibus communes. Sed locutio potest esse de his quae ordinantur ad principium voluntatis creatae, quod est pro­ prium unicuique angelo: et ideo non oportet quod huiusmodi locutiones sint omnibus com­ munes. • D. 1 3) cognoscitur. — cognoscetur ACDE, om. (i. pi ordinari. - ordinare codUcs et α l·. Commentaria Cardinalis Caietani l clarus. - In corpore una conclusio responsiva alterum, et non omnes: ergo percipi potest ab uno, et non quaesito negative: Locutionem unius angeli ad alium ab aliis. - Antecedens probatur: quia ordinatio est volunta­ non omnes percipiunt. - Probatur. Proprium conceptumria. - Consequentia probatur: quia per ordinationem per­ mentis unus angelus potest ordinare cx aliqua causa ad cipitur, idest, fit praesens ut percipiatur. itulus • Art. 1. >· ύ t • Cap. rtf,·!* **·’ Id vet. rt. T QUAESTIO CVin, ARTICULUS I 494 QUAESTIO CENTESIMAOCTAVA DE ORDINATIONE ANGELORUM SECUNDUM HIER ARCHIAS ET ORDINES IN OCTO ARTICULOS DIVISA considerandum est de ordinatione an­ Quarto: utrum distinctio hierarchiarum et or­ gelorum secundum hierarchias et ordines *: dinum sit a natura. •ibid. dictum est enim quod superiores inferiores Quinto : il dc­ nominibus ct proprietatibus singu­ luminant, ct non e converso. lorum ordinum. Et circa hoc quaeruntur octo. Sexto: de comparatione ordinum ad invicem. Primo: utrum omnes angeli · sint unius hierarSeptimo: utrum ordines durent post diem iu­ chiae. dicii. Secundo: utrum in una hicrarchia sit unus tan­ Octavo; utrum homines assumantur ad ordi­ tum ordo. nes angelorum. Tertio: utrum in uno ordine sint plures angeli. einde D • ARTICULUS PRIMUS UTRUM OMNES ANGELI SINT UNIUS HIERARCHIAE Part. Ill, qu. nu, ûrt. ι; Il Sent.. dist. π, an. 3; IV, JUt. χπν, qu. it, an. i. qu*. 3, ad 4; Ephes., cap r, l«t m. sic proceditur. Videtur quod omnes angeli sint unius hierarchiae. Cum cnim angeli sint supremi inter creaturas, oportet dicere quod sint optime dispositi. Sed optima dispositio est multitu­ dinis secundum quod continetur sub uno princi• s.τη.icet.m. patu; ut patet per Philosophum. XII Mctaphys.*, nihil sit •Cf.hb.lV,o£. ete in III Politic. * Cum . · ergo .hicrarchia · iect" /'" aliud 9uam sacer principatus, videtur quod omnes angeli sint unius hierarchiae. 2. Praeterea, Dionysius dicit, in m cap. Cael. Hier., quod hicrarchia est ordo, scientia et actio. Sed omnes angeli conveniunt in uno ordine ad Deum, quem cognoscunt, et a quo in suis actio­ nibus regulantur. Ergo omnes angeli sunt unius hierarchiae. 3. Praeterea, sacer principatus, qui dicitur hicrarchia, invenitur in hominibus ct angelis. Sed omnes homines sunt unius hierarchiae. Ergo ? etiam omnes angeli sunt unius hierarchiae p. Sed contra est quod Dionysius, vi cap. Cael. Hier., distinguit tres hierarchias angelorum. Respondeo dicendum quod hicrarchia est sacer •Arg.i principatus, ut dictum est *. In nomine autem principatus duo intelliguntur : scilicet ipse prin­ ceps, et multitudo ordinata sub principe. Quia igitur unus est Deus princeps non solum omnium angelorum, sed etiam hominum, ct totius creatu­ rae; ideo non solum omnium angelorum, sed etiam totius rationalis creaturae, quae sacrorum particeps esse potest, una est hicrarchia ; secun­ d primum S a) ρ) T) 8) c) angeli. - Om. Pab. sunt unius hierarchiae. - Om. codices. bonis angelis. - angelis bonis Pdb. oportuit. - oportet l'ab. Huiusmodi... gradus. - Huiusmodi autem {autem om. pA) uni- dum quod Augustinus dicit, in XII de Civ. Dei*, i duas esse civitates, hoc est societates, unam in bonis angelis T et hominibus, alteram in malis. T Sed si consideretur principatus ex parte multitu­ dinis ordinatae sub principe, sic unus principatus dicitur secundum quod multitudo uno et eodem modo potest gubernationem principis recipere. Quae vero non possunt secundum eundem mo­ dum gubernari a principe, ad diversos principatus pertinent: sicut sub uno rege sunt diversae civi­ tates, quae diversis reguntur legibus et mini­ stris. Manifestum est autem quod homines alio modo divinas illuminationes percipiunt quam angeli: nam angeli percipiunt eas in intelligibili puritate, homines vero percipiunt eas sub sensibilium si­ militudinibus, ut Dionysius dicit i cap. Cael. Hier. Et ideo oportuit ' distingui humanam hierarchiam 5 ab angelica. I !J| Et per eundem modum in angelis tres hierar­ chiae distinguuntur. Dictum est enim supra *, •qc.m.iaj. dum de cognitione angelorum ageretur, quod su­ periores angeli habent universaliorem cognitionem veritatis quam inferiores*. Huiusmodi autem uni- o.ij> vcrsalis acceptio cognitionis secundum tres gra­ dus ♦ in angelis distingui potest. Possunt cnim * rationes rerum dc quibus angeli illuminantur, considerari tripliciter. Primo quidem, secundum quod procedunt a primo principio universali, quod est Deus: et iste modus convenit primae hierarchiae, quae immediate ad Deum extenditur. vcrsalis acceptio (adeptio C, om. D) cognitionis triplex gradus AB CEGa. Huiusmodi autem universalis acceptio triplex (secundum tres *D) gradus D, Secundum huiusmodi autem universalis acceptionem co­ gnitionis triplex gradus F. • o. ftu». n C », or- ‘«u- -m. • iu- QUAESTIO CVIII, ARTICULUS II 495 ct quasi in vestibulis Dei collocatur, ut Dionysius dicit m cap. Cael. Hier., ordo hierarchiae est alios dicit vn cap. Cael. Hier. Secundo vero, prout quidem purgari el illuminari e! perfici, alios au­ huiusmodi rationes dependent ab universalibus tem purgare el illuminare et perficere. Quod absit causis creatis, quae iam aliquo modo multipli­ ut in divinis Personis ponamus. cantur: et hic modus convenit secundae hierar­ Ad phimum ergo dicendum quod ratio illa pro­ chiae. Tertio autem modo, secundum quod huius- cedit dc principatu cx parle principis: quia opti­ modi rationes applicantur singulis rebus, etζ prout mum est quod multitudo regatur ab uno prin­ dependent a propriis causis: et hic modus con­ cipe. ut Philosophus in praedictis ‘ locis intendit. » venit infimae hierarchiae. Quod plenius patebit, Ad secundum dicendum quod, quantum ad co­ cum de singulis ordinibus agetur ♦ Sic igitur dis- gnitionem ipsius Dei. quem omnes uno modo, tinguuntur hierarchiae T· ex parte multitudinis sub- scilicet per essentiam, vident, non distinguuntur icctae. in angelis hierarchiae: sed quantum ad rationes Unde manifestum est cos errare, ct contra in­ rerum creatarum, ut dictum est *. · U ™por< tentionem Dionysii loqui, qui ponunt in divinis Ad tertium dicendum quod omnes homines sunt Personis hicrarchiam quam vocant supercade- unius speciei, ct unus modus intclligcndi est eis stem. In divinis enim Personis est quidam 9 ordo connaturalis: non sic autem est in angelis. Unde naturae, sed non hierarchiae. Nam. ut Dionysius non est similis ratio. dit) ct. - Omîttil P. Pro hic mi>dui commit, hic rit FG, hic utndui tit editione» ah. 7cvt/o autem modu... rarchlac omittit h. madui \Cliujtmae hic· Jittiitffuuntur Λ ?>rardi ·.»»·. - ditlinguilur httrcrchia BCDpA; pleuhtt... hirrarchLic om. E. fuhltm. - quidem AD. <) praedicti*. - pluribui P. >,j Qwd Commentaria Cardinalis Câietani s clarus. - in corpore tria. primo, distinguit; se­ ct homines; secunda, inter angelos; tertia est dc certo cundo, respondet quaesito, iuxta duo distinctioni* mem­ numero hierarchiae angelicae. Et probatur quoad primam bra; tertio, reprehendit errorem quendam *. partem. Unitas principatus cx pnne multitudinis, est cx Quoad primum, distinctio est. Hiérarchie potest dupli­ unitate modi passivae gubernationis α principe, ct plurali­ citer considerari: uno modo, cx parte principis: ulio modo, tas cx pluralitate: ergo angeli ct homines non sunt unius ex parte multitudinis ordinatae sub principe. - Dcdnratur hierarchiae. - Antecedens probatur inductive in politicis. distinctio cx quid nominis hierarchiae: dicit cnim sacrum - Consequentia probatur: quia homines et angeli diversis principatum ; principatus autem haec duo praedicta claudit modis gubernantur. Probatur: quia illi illuminationibus pu­ ris, homines vero sub sensibilium similitudinibus, ut palet in sc. 11. Quoad secundum , sunt conclusiones duae. Prima cx Dionysio. Secunda vero pars ex eadem auctoritate probatur, infe­ conclusio, responsive iuxta primum modum, est affirma­ tiva: Omnes angeli, immo omnes creaturae rationales, sunt rendo eodem modo: Ergo angeli inter sc non sunt unius unius hierarchiae cx pane principis. - Probatur: quin prin­ hierarchiae. - Probatur sequela : quia non eodem modo il­ ceps omnium qui poisunt sacrorum esse participes, quales luminantur; quia superiores universalius lumen quam in­ sunt rationales creaturae, est unus Deus gloriosus. - Et feriores recipiunt. Tertia autem pars probatur sic. Rationes dc quibus an­ confirmatur auctoritate .Augustini, ponentis unam civitatem geli illuminantur, possunt in triplici gradu considerari, ergo angelorum ct hominum bonorum, alteram mulorum. Ncc turberis, novitic, cx ista confirmatione ponente duos acceptio cognitionis: ergo sunt tres hierarchiae. - Conse­ societates, et tamen adducta ud probandum unitatem so­ quentiae sunt notae cx dictis. - Antecedens declaratur: cietatis. In hac cnim auctoritate duo dicuntur. Primum, quod quin possunt sumi ut sunt α Deo; secundo, ut ab univer­ angelorum ct hominum pnrticipum sacrorum, una est so­ salibus secundis; tertio, ut o propriis, atque applicatae nJ cietas: ct hoc c4 ad propositum. Secundum est, quod dae­ singula. Primus modus convenit primae hierarchiae. ut con­ monum ct hominum deficientium a sacris, alia est societas: firmat Dionysius; secundus secundae; ct tertius infimae. IV. Quoad tertium * errant, ct contra intentionem Dio- ·α»Λΐ et hoc est ad complementum auctoritatis allatura, ct servit aliqualiter proposito, pro quanto etiam h.icc mala societas nysii loquuntur, ponentes hicrarchiam in divinis Personis. Probatur prima pars: quin hoc sequitur corollaric cx dictis. est etiam una. III. Secunda vero conclusio, iuxta secundum modum, - Secunda vero: quia hicrarchia, upuJ Dionysium, in ca­ est negativa : Angeli ncc cum hominibus, nec inter sc sunt pitulo ·. exigit inter supposita habitudinem purgationis, il· · o.·. tber. unius hierarchiae, sed tres inter sc constituunt hicrarchias, luminntionis ct perfectionis. Sed haec procul sunt a divinis cx parte multitudinis ordinatae. - Ista conclusio habet 1res Personis. Ergo, etc. - Causa erroris ridetur, quia in divinis • ulva,, ird M hier jr. hùc •4J. I*. Personis est ordo quidam ·. Sed ille, etc. partes: prima esc dc pluralitate hierarchiae inter angelos itvli T t ARTICULUS SECUNDUS UTRUM IN UNA HIERARCHIA SINT PLURES ORDINES II Sent., diet, rx, ux 3; IV. dist. xxtv, qu. u. srt. i, qu*. 7, ed j. Videtur quod ut Dionysius dicit ♦, est ordo. Si ergo sunt multi in una hicrarchia non sint plures ordi­ ordines, non erit una hicrarchia, sed multae. nes. Multiplicata cnim definitione, mul­ 2. Praeterea, diversi ordines sunt diversi gra­ et definitum. Sed hicrarchia. dus. Sed · gradus in spiritualibus constituuntur secundum sic proceditur. 3) Sed. - ct Pb. ‘Cari. Uter, c»p. Itl a QUAESTIO CVIII, ARTICULUS 11 496 secundum diversa dona spiritualia. Sed in angelis medii, ut populus honorabilis. - Sic igitur ct in omnia dona spiritualia sunt communia: quia nihil qualibet hierarchia angelica ordines distinguuntur singulariter possidetur*. Ergo non sunt diversi secundum diversos actus ct officia; et omnis ista ordines angelorum. diversitas ad tria reducitur, scilicet ad summum, 3. Praeterea, in ecclesiastica hierarchia distin­ medium et infimum. Et propter hoc in qualibet guuntur ordines secundum purgare, illuminare et hierarchia Dionysius * ponit 1res ordines. 'Cstl Htfr.of. perficere : nam ordo Diaconorum est purgativust Ad primum ergo dicendum quod ordo dupliciter Sacerdotum illuminativus, Episcoporum perfecti- dicitur. Uno modo, ipsa ordinatio comprehendens rus, ut Dionysius dicit v cap. Eccles. Hier. Sed sub se diversos gradus: ct hoc modo hierarchia e quilibet angelus purgat, illuminat et perficit. Non dicitur ordo. Alio modo dicitur ordo gradus unus ?: ergo est distinctio ordinum in angelis. ct sic dicuntur plures ordines unius hierarchiae. • ν«π. a». Sed contra est quod Apostolus dicit adEphes.i*, Ad secundum dicendum quod in societate ange­ quod Deus constituit Christum hominem supra lorum omnia possidentur communiter; sed tamen omnem Principatum et Potestatem et Virtutem et quaedam excellentius habentur a quibusdam quam Dominationem; qui sunt diversi ordines angelo­ ab aliis. Unumquodque autem perfectius habetur rum, et quidam eorum ad unam hierarchiam ab co qui potest illud communicare, quam ab eo • An. e. pertinent, ut infra * patebit. qui non potest : sicut perfectius est calidum quod • An. pruod. Respondeo dicendum quod, sicut dictum est *, potest calefacere, quam quod non potest; et per­ una hierarchia est unus principatus, idest una fectius scit qui potest docere, quam qui non po­ multitudo ordinata uno modo sub principis gu­ test. Et quanto perfectius donum aliquis commu­ bernatione. Non autem esset multitudo ordinata, nicare potest, tanto in perfectiori gradu est: sicut sed confusa, si in multitudine diversi ordines non in perfectiori gradu magisterii est qui potest docere essent. Ipsa ergo ratio hierarchiae requirit ordi­ aliiorem scientium. Et secundum hanc similitudi­ num diversitatem. Quae quidem diversitas ordi­ nem consideranda est diversitas graduum vel or­ num secundum diversa officia et actus conside­ dinum in angelis, secundum diversa officia ct actus. ratur. Sicut patet quod in una civitate sunt diversi Ad tertium dicendum quod inferior angelus est ordines secundum diversos actus : nam alius est superior supremo homine nostrae hierarchiae; ? ordo iudicantium, alius ? pugnantium, alius labo­ secundum illud Matth. xi *: Qui minor est in regno · vm.«. rantium in agris, ct sic de aliis. caelorum, maior est1 illo, scilicet loanne Baptista, « y Sed quamvis γ mulli sint unius civitatis ordi­ quo nullus maior inter natos mulierum surrexit. nes, omnes tamen ad tres possunt reduci, secun­ Unde minor angelus caelestis hierarchiae potest dum quod quaelibet multitudo perfecta habet non solum purgare, sed : illuminare et perficere, ' principium, medium ct finem. Unde et in civita­ ct altiori modo quam ordines nostrae hierarchiae. tibus triplex ordo hominum invenitur: quidam Et sic secundum distinctionem harum actionum enim sunt supremi, ut optimates; quidam autem non distinguuntur caelestes ordines; sed secun­ sunt infimi, ut vilis populus; quidam autem sunt dum alias differentias actionum. • Qs. L, «t • Art. pn • O. Mfr 3 * Vcn. j I £) alius. - tl alius hic ct icqucnti loco. γ) quamvis. - tamen cum codices ct a b. δ) unus. - units hierarchiae B, unius cdd. a b.' - unius om. BFG. f) ζ) est. - Om. P; est illo ora. D. sed, - sed etiam G. Commentaria Cardinalia Caietani nutes clarus. - In corpore articuli tria: primo, osten­ unum vel plura sint in ordine priorum aut posteriorum. ditur diversitas ordinum in qualibet hierarchia, ct sic S.it est quod ex hoc quoti multitudo est ordinata, sequi­ Ergo sunt ibi diversi ordines iuxta diversos ordinato­ directe respondetur quaesito; secundo, penes quid attentur: ­ ditur ista diversitas; tertio, ostenditur numerus. rum gradus, alioquin esset confusio. Quoad primum, ponitur conclusio responsiva: In qua­ Quoad secundum, diversitas ordinum penes diversa libet hierarchia sunt diversi ordines. - Probatur cx ratione officia et actus. - Probatur cx dispositione ordinum in po­ hierarchiae, sic. Una hierarchia est una multitudo ordinata liticis. uno modo sub principe: ergo in ea sunt diversi ordines. Quoad tertium: In qualibet hierarchia sunt 1res ordines, Probatur consequentia : quia aliter non esset multitudo or­ summus, medius ct infimus. - Probatur* dupliciter. Primo, dinata, sed confusa. ratione : quia omnis diversitas ordinum penes officia etc., Adverte, novitic, quod ad ordinem inter aliqua sequitur reducitur ad trinarium. Quod probatur: tum quia multitudo diversitas ordinum, pro quanto sequitur diversus ordinato­ perfecta reducitur ad trinarium, principium, medium ct fi­ rum gradus: oportet enim in ordine unum esse prius, ct nem, cx I Caeli ·; tum quin in politicis hoc experimur, aliud posterius. Et sic consurgit duplex ordo: ordo prio­ ubi optimates, nobiles ct populus sunt summi, medii ct rum, et ordo posteriorum. Ncc refert ud propositum, an infimi. - Tum auctoritate Dionysii. T QUAESTIO CVIII, ARTICULUS III 497 ARTICULUS TERTIUS UTRUM IN UNO ORDINE SINT PLURES ANGELI II Scut., dial. tx, an. 3, 5. sic proceditur. Vidciur quod in uno ordine non sini plures angeli. Dictum est enim supra * omnes ange­ los inaequales esse ad invicem. Sed unius ordinis esse dicuntur quae sum aequalia. Ergo plures angeli non sunt unius ordinis. 2. Praeterea, quod potest sufficienter fieri per unum, superfluum est quod fiat per multa. Sed illud quod pertinet ad unum officium angelicum, sufficienter potest fieri per unum angelum; multo magis quam per unum solem sufficienter iit quod pertinet ad officium solis, quanto perfectior est angelus caelesti corpore. Si ergo ordines distin·αλρ«^· guuntur secundum officia, ut dictum est *, super­ fluum est quod sint plures angeli unius ordinis, •o n t· 3. Praeterea, supra * dictum est quod omnes angeli sunt inaequales. Si ergo plures angeli sint unius ordinis, puta 1res vel quatuor, infimus su­ perioris ordinis magis conveniet cum supremo inferioris, quam cum supremo sui ordinis. Et sic 1 non 3 videtur quod magis sit unius ordinis cum hoc, quam cum illo. Non igitur sunt plures an­ geli unius ordinis. Sed contra est quod Isaiae vi * dicitur, quod Seraphim clamabant alter ad alterum. Sunt ergo plures angeli in uno ordine Seraphim. Respondeo dicendum quod ille qui perfecte co­ gnoscit res aliquas, potest usque ad minima et actus cl virtutes ct naturas earum distinguere. Qui autem cognoscit eas Ê imperfecte, non po­ test distinguere nisi in universali, quae quidem distinctio fit τ per pauciora. Sicut qui imperfecte cognosci! res naturales, distinguit earum ordines in universali, ponens in uno ordine caelestia cor’ pora, in alio ' corpora inferiora inanimata, in alio plantas, in alio animalia: qui autem perfectius co­ d tertium » • Ver». a. C gnosceret res naturales, posset distinguere ct in ipsis corporibus caelestibus diversos ordines, ct in singulis aliorum. Nos autem imperfecte angelos cognoscimus, ct eorum officia, ut Dionysius dicit vi cap. Cael. Hier. Unde non possumus distinguere officia et ordines angelorum, nisi in communi; secundum quem modum, mulli angeli sub uno ordine con­ tinentur. Si autem perfecte cognosceremus officia ungulorum, et eorum distinctiones, perfecte scire­ mus quod quilibet angelus habet suum proprium officium, et suum proprium ordinem in rebus, mullo magis quam quaelibet stella, etsi nos lateat. Ad primum ergo dicendum quod omnes angeli unius ordinis sunt aliquo modo aequales, quan­ tum ad communem similitudinem secundum quam constituuntur in uno ' ordine: sed simpliciter non sunt aequales. Unde Dionysius dicit, x cap. Cael. Hier., quod in uno et eodem ordine angelorum, est accipere primos, medios et ultimos. Ad secundum dicendi m quod illa specialis dis­ tinctio ordinum ct officiorum, secundum quam T· quilibet angelus habet proprium officium et or­ dinem, est nobis ignota. Ad tertium dicendum quod, sicut in superficie quae partim est alba et partim nigra, duae partes quae sunt in confinio albi et nigri, magis conve­ niunt secundum silum quam aliquae* duae partes albae, minus tamen secundum qualitatem; ita duo angeli qui sunt m terminis duorum ordinum, magis secum conveniunt secundum propinquita­ tem naturae, quam unus eorum cum aliquibus aliis sui ordinis; minus autem secundum idonei­ tatem ad similia officia, quae quidem idoneitas usque ad aliquem certum terminum protenditur. r) multo. - ft multo Pah. ζ) mho. - Om. PjL rj .juam. - quod ABCDFG. 0) aliquae. - aliae PGjE. a) won. - Om. Paà. ft cjs. — rrs ABCDE. γ) fit. - est ABCDEF. 3) d/fa. - ordine addunt ABCDE'. Commentaria Caixlinalis Caietazü clarus. - In corporc duo: primo, csl una dis­ tinctio bimembris; secundo, sunt duae conclusiones, iuxta membra distinctionis. Quoad primum, distinguitur ly ordo. Dupliciter sumi­ tur: communis, ci specialis. Et ponitur differentia inter cos, quia communis sequitur incompletam notitiam ordinato­ rum; specialis vero perfectam. Quod declaratur ct ratione: quin notitia imperfecta non distinguit nisi in universali ct per pauciora; perfecta vero in singula dividit, omnia per­ lustrans. Et inductione, in corporibus caelestibus et infe­ rioribus gradibus rerum. Adverte hic quod differentia inter istos, sicut ct inter alias res, potest dupliciter assignari: scilicet secundum sc, seu in esse; ct quoad nos, seu in cognosci a nobis. In lincra utraque differentia tangitur: secundum sc quidem, itulus T s. - Cap. i, λ. A het. «>· SlTMMAK Tutor. D. Tuokan T. II. quia alter communis, alter specialis ; quoad nos >cro, quia iste non cognoscitur nisi perfecte cognitis rebus natura­ libus. ille vero imperfecte notis. II. Quoad secundum, ponuntur duae conclusiones rcsponsivac, iuxta hos duos modos accipiendi ordinem appli­ catos ad angelos. Prima est Mulli angeli sunt in uno or­ dine nobi» noto. - Probatur. Nos non cognoscimus angelos nisi imperfecte, ut Dionysius dicit, ergo nobis non est notus nisi ordo communi» comprehendens multos. - Patet sequela cx dictis in distinctione. Secunda: Quilibet angelus habet proprium ordinem no­ bis incognitum. - Probatur prima par» a fortiori quia quae­ libet stella habet proprium ordinem cl officium. - Secunda vero: quia propria oflicia ignoramus, cx quorum notitia perfecta resultat cognitio proprii ordinis. QUAESTIO CVllI. ARTICULUS IV 4o8 ARTICULUS QUARTUS UTRUM DISTINCTIO HIERARCHIARUM ET ORDINUM SIT A NATURA IN ANGELIS II Sent.. dial. ix. art 7; IV, dint. χχιν, qu. 1, «rt. t, qu\ t, ad 3. sic proceditur. Videtur quod distinctio hicrarchiarum et ordinum non JmS&W sit a natura in angelis. Hicrarchia enim -^^“^dicitur sacer principatus: et in definiecf/u'i-c7^ r‘onc c’l,s Dionysius* ponit quod deijorme, quanda. Hier.,caP. ium possibile est. similat. Sed sanctitas ct deiformitas est in angelis per gratiam, non per natu­ ram. Ergo distinctio hicrarchiarum ct ordinum in angelis est per gratiam, non per naturam. 2. Praeterea, Seraphim dicuntur ardentes, vel incendentes, ut Dionysius dicit vu cap. Cael. Hier. Hoc autem videtur ad caritatem pertinere, quae non est a natura, sed a gratia: diffunditur enim in cordibus nostris per Spiritum Sanctum, qui datus • ve». 5. est nobis, ut dicitur ad Rom. v *. Quod non solum ad sanctas homines pertinet, sed etiam de sanctis angelis dici potest, ut Augustinus dicit XII de • c*p. n. Civ. Dei *. Ergo ordines in angelis non sunt a natura, sed a gratia. 3. Praeterea, hicrarchia ecclesiastica exempla­ tur a caelesti. Sed ordines m hominibus non sunt per naturam, sed per donum gratiae: non enim est a natura quod unus est episcopus, et alius • est · sacerdos, et alius diaconus. Ergo neque in angelis sunt ordines a natura, sed a gratia tantum. Sed contra est quod Magister dicit, ix di.st. II Seni., quod ordo angelorum dicitur multitudo quartum i ett. - Om. codice-. caelestium spirituum, qui inter se aliquo munere 1 gratiae similantur, sicut ct naturalium ? datorum > I participatione conveniunt. Distinctio ergo ordinum in angelis est non solum secundum dona gratuita, I sed etiam secundum dona naturalia. JÎ I Respondeo dicendum quod ordo gubernationis, I qui est ordo multitudinis sub principatu existenI lis, attenditur per respectum ad finem. Finis aui tem angelorum potest accipi dupliciter. Uno modo, I secundum facultatem suae naturae, ut scilicet co­ gnoscant et ument Deum naturali cognitione et I amore. Et secundum respectum ad hunc finem, I distinguuntur ordines angelorum secundum nutuI ralia dona. - Alio modo potest accipi finis angeI licae multitudinis supra naturalem facultatem eo­ rum. qui consistit in visione divinae essentiae, ct m immobili Iruitione bonitatis ipsius; ad quem I finem pertingere non possunt nisi per gratiam. Unde secundum respectum ad hunc finem, ordi­ nes distinguuntur in angelis, completive quidem ; secundum dona gratuita, dispositive autem sccun1 dum dona naturalia: quia angelis data sunt dona gratuita secundum capacitatem naturalium, quod non est in hominibus, ut supra ' dictum est. Unde in hominibus distinguuntur ordines secundum 14 * dona gratuita tantum, et non secundum naturam. Et per hoc patet responsio ad obiccta. p) ♦ Vtcitatcf addit P. convenienter caelestes spi­ ei Virtutes · inconvenien­ ter aliquibus approprinntur. Ergo inconvenienter nominatur unus ordo Angelorum, ct alius Vir­ tutum. 2. Praeterea, esse Dominum est proprium Dei; secundum illud Psal. xcix *: Scitote quoniam Do- · v z • Qin )Otur QUAESTIO CV11I, ARTICULUS V 499 minus ipse est Deus. Ergo inconvenienter unus tiam sensibilem, quod est nomen bruti proprium, p ordo caelestium spirituum Dominationes vocatur P. quia sensus est minus quam id quod csl proprium 3. Praeterea, nomen Dominationis ad guber­ homini, ct convenit homini exccdcnier prae aliis nationem pertinere videtur. Similiter autem el animalibus. Sic igitur considerandum est in ordinibus an­ nomen Principatuum. et Potestatum. Inconvenien­ ter ergo tribus ordinibus haec tria nomina im­ gelorum, quod omnes spirituales perfectiones sunl ponuntur. omnibus angelis communes, et quod '· omnes abun' 4. Praeterea, Archangeli dicuntur quasi Prin­ dantius existunt in superioribus quam in inferio­ cipes Angeli. Non ergo hoc nomen debet imponi ribus. Sed cum in ipsis etiam perfectionibus sit alii ordini quam ordini Principatuum. quidam gradus, superior perfectio attribuitur su­ 5. Praeterea, nomen Seraphim imponitur ab periori ordini per proprietatem, inferiori vero pcr ardore, qui ad caritatem pertinet: nomen autem participationem: c converso autem interior attri­ Cherubim imponitur a scientia. Caritas autem et buitur inferiori per proprietatem, superiori autem scientia sunt dona communia omnibus angelis. per excessum. Et ila superior ordo a superiori Non ergo debent esse nomina specialium ordi­ p u r l e ct io ne n om i nat ur. num. Sic igitur Dionysius * exponit ordinum nomina · c~i. Hier., 6. Praeterea, throni dicuntur sedes. Sed ex secundum convenientiam ad spirituales perfectio- C ? ™ hoc ipso Deus in creatura rationali sedere di­ nes eorum. - Gregorius vero, in expositione ho­ citur, quod ipsum cognoscit el amat. Non ergo rum nominum, magis attendere videtur exteriora debet esse alius ordo Thronorum ab ordine Che­ ministeria. Dicit enim * quod Angeli dicuntur qui Mimitmiv rubim ct Seraphim. - Sic igitur videtur quod in­ minima nuntiant; Archangeli, qui summa; Vir­ tutes, per quas miracula Jiunt; Potestates, quibus convenienter ordines angelorum nominentur. n Sed contra est auctoritas sacrae Scripturae, adversae potestatesT* repelluntur; Principatus, qui quae sic cos nominat. Nomen enim Seraphim ipsis bonis spiritibus praesunt. An primum ergo dicendum quod angelus nun­ • stn.1. ponitur Isninc vi ♦; nomen Cherubim, Ezech. 1**: A nomen Thronorum, Coloss. 1 *; Dominationes au- tius diciiur. Omnes ergo caelestes spiritus, inquontem cl Virtutes ct Potestates el Principatus po- lum sunt maniiestatores divinorum, angeli vocan­ • vefcu nuntur Ephes. 1 ♦; nomen autem Archangeli po- tur. Sed superiores angeli habent quandam ex­ nitur in Canonica ludac *; nomina autem Ange­ cellentiam in hac manifestatione, a qua superiores ordine·» nominantur. Infimus autem angelorum lorum in pluribus Scripturae locis. Respondeo dicendum quod in nominatione an- ordo nullam excellentiam supra communem ma­ T gclicorum · ordinum, considerare oportet quod nifestationem addit: et ideo a simplici manife­ propria nomina singulorum ordinum proprietates statione nominatur. Et sic nomen commune re­ eorum designant, ui Dionysius dicit vn cap. Cael. manet intimo ordini quasi proprium, ut dicit Hier. Ad videndum autem quae sit proprietas Dionysius v cap. Cael. Hier. - Vel potest dici ° cuiuslibet ordinis, considerare oportet quod in quod infimus ordo specialiter dicitur ’ ordo Anrebus ordinatis tripliciter aliquid esse contingit: gelorum, quia immediate nobis annuntiant. Virtus autem dupliciter accipi potest. Uno mo­ scilicet per proprietatem, per excessum, et per participationem. Per proprietatem autem dicitur do, communiter, secundum quod est media inter esse aliquid in rc aliqua, quod adaequatur et pro- essentiam et operationem: et sic omnes caele­ · porlionatur naturae ipsius. Per excessum autem, stes spiritus nominantur1 caelestes virtutes, sicut et quando illud quod attribuitur alicui, est minus caelestes essentiae *. - Alio modo, secundum quod · α u*. ct. a quam res cui attribuitur, sed tamen convenit illi importat quendam excessum fortitudinis : et sic est Q=.im, activa «xlicc* ct j. limitem. - lublimrm Pè. tedet tupra terram. - super terram tedet Pab< angeti. - alii P. isti. - ipsi P.jà. - eum om. AUCEaperli. - apti A OCDE. QUAESTIO CVIII, ARTICULUS VI 5oi Commentai'ki Cardinalis Caietani 1 rnu* clarus: Angeli ct Archangeii, cl cetera nomina novem ordinum angelorum. In corpore trin: primo, ostendit viam veritatis quaesitae inveniendae; secundo, viam ipsam prosequitur; tertio, con­ cludit responsionem ad quaesitum, secundum duas expo­ sitiones. Quoad primum, via est cognitio proprietatum ipsorum ordinum. - Probatur: quia nomina ordinum significant pro­ prietates ipsorum. Quod auctoritate Dionysii probutur. Quoad secundum, fiunt quatuor: distinguitur; descri­ buntur membrn; comparantur ad nominationem; et appli­ cantur omnia ad angelos. Distinctio est modi radis: ali­ quid convenit aliquibus ordinalis tripliciter, per proprie­ tatem, per excessum, per participationem. - Descriptiones horum patent. - Proportio eorum ad nominari patet: quin a conveniente modo proprietatis nominandum est, ut potet in homine. - Applicatio ad angelos satis clnrc quoque poni­ tur. Quia ponitur ct convenientia in perfectionibus, ct diffe­ rentia in modo habendi» et gradus in ipsis perfectionibus habitis. Unde provenit quod una conveniat magis ut pro­ Γ T Γ ? prietas Seraphim quam Thronis, et e converso. Et similiter ut participatum, aut elevatum. Quoad tertium, ponuntur duae viae: altera Dionysii, quod ordines nominantur secundum convenientiam ad spi­ rituales perfectiones; altera Gregorii, quod ordines nomi­ nantur secundum convenientiam ud spiritualia ministeria. Patet littera. II. Sed adverte hic primo, quod iam habetur secundum utrnmque viam responsio ad quaesita. quia utroque modo conveniens nominatio ostenditur, cx quo secundum pro­ pria, nomina imposita sunt; sive illa propria sint perfectio­ nes in sc, «ve exteriora ministeria. - Secundo, quod via praemissa, cui primo Dionysii expositioni deservire videa­ tur, servit tamen secundum venialem utrique ; quoniam etiam ministerium, scu officium angelicum, alicui convenit ut proprium, alicui ut participanti, et alicui per excessum,Tertio, quod istac opiniones non sunt contrariae, sed po­ tius disparatae, ad diverts respicientes. Unde etiam sunt simul. - Quid tamen intersit dc ordine Virtutum ct Prin­ cipatuum, in sequenti articulo dicetur. • Cari, Hire., cap. ni. ARTICULUS SEXTUS UTRUM CONVENIENTER GRADUS ORDINI M ASSIGNENTUR tl Ibid. •Hea< XXXIV uEw/ • CuL Hier., m- »• fcd., op. «i •H· «Lee. citierr». - Cui. Hirr *Γ· 1M H4- Sent., dhr. ix, rt. » ; IU Cnnt Cent. e»p. lxxx; Cnmptnd. Th ad., cap. nxn; A/fcn., c-p. t, Icci, vn; bpD sextum sic proceditur. Videtur quod inconvenienter gradus ordinum assi■Î gnentur. Ordo cnim praelatorum vide­ tur esse supremus. Sed Dominationes, Principatus ct Potestates ex ipsis nominibus prae­ lationem quandam habent. Ergo isti ordines de­ bent ® esse inter omnes supremi. 2. Praeterea, quanto aliquis ordo est Deo propinquior, tanto est superior. Sed ordo Thro­ norum videtur esse Duo propinquissimus: nihil enim coniungitur propinquius sedenti, quam sua sedes. Ergo ordo Thronorum est altissimus. 3. Praeterea, scientia est prior quam amor; ct intellectus videtur esse altior quam voluntas. Ergo ct ordo Cherubim videtur esse altior quam ordo Seraphim. 4. Praeterea. Gregorius * ponit Principatus su­ pra Potestates. Non ergo collocantur immediate supra Archangclos, ut Dionysius dicit ·. Sed contra est quod Dionysius ponit *, in pri­ ma quidem hierarchia, Seraphim ut primos, Che­ rubim ut medios, Thronos ut ultimos; in media vero, Dominationes ul primos, Virtutes ut me­ dios, Potestates ut ultimos; in ultima, Principatus ut primos, Archangclos ut medios, Angelos ut ul­ timos. Respondeo dicendum quod gradus angelicorum ordinum assignant et Gregorius* et Dionysius**, quantum ad alia quidem convenienter, sed quan­ tum ad Principatus et Virtutes differenter. Nam Dionysius collocat Virtutes sub Dominationibus et ? supra Potestates, Principatus autem sub Po­ testatibus ct supra Archangelos: Gregorius autem ponit Principatus in medio Dominationum ct Po­ a) p) debent. - deberent ADI G. et. - Om. ACDEpF cl a; eecundo loca om, AGDEGpF ct 4. .«p. i. Ie;t. rr. testatum, Virtutes vero in medio Potestatum cl Archangclorum Et utraque assignatio fulcimen­ tum habere potest ex auctoritate Apostoli. Qui, medios ordines ascendendo enumerans, dicit, Ephes. 1 *, quod Deus constituit’ illum, scilicet «v«».tw*· Christum, ad dexteram suam in caelestibus, supra 1 omnem Principatum et Potestatem ct Virtutem ct Dominationem: ubi Virtutem ponit inter Potesta­ tem et Dominationem, secundum assignationem Dionysii. Sed ad Coloss.\*, enumerans eosdem ·νβ».ι^ ordines descendendo, dicit: Sire Throni, sire Do­ minationes, sire Principatus, sire Intestates, omnia per ipsum et in ipso creata sunt: ubi Principatus ponit medios inter Dominationes ct Potestates. secundum assignationem Gregorii. Primo igitur viduamus rationem assignationis Dionysii. In qua considerandum est quod, sicut supra * dictum est, prima hierarchia accipit ra- · αλ l tiones rerum in ipso Deo; secunda vero in causis universalibus; tertia vero secundum determinatioI nem ad speciales effectus. Et quia Deus est finis· * non solum angelicorum ministeriorum, sed etiam totius creaturae, ad primam hicrarchiam pertinet consideratio finis; ad inediam vero dispositio uni­ versalis de agendis; ad ultimam autem applicatio dispositionis ad effectum, quae est operis exccutio; haec cnim tria manifestum est in qualibet operatione inveniri. Et ideo Dionysius, ex nomi­ nibus ordinum proprietates illorum considerans, illos ordines in prima hierarchia posuit, quorum nomina imponuntur per respectum ad Deum: sci­ licet Seraphim ct Cherubim et Thronos. Illos vero ordines posuit in media hierarchia, quorum no­ mina designant communem quandim guberna· γ) eanUituit. 3) finit. - ut - inttltuit finii codifie» et 4 b. 502 QUAESTIO evil I , ARTICULUS VI tioncm sive dispositionem : scilicet ‘ Dominatio­ primae hierarchiae, ab incendio amoris denomi­ nes, Virtutes et Potestates. Illos vero ordines natus. Iniimus autem ordo primae hierarchiae est posuit in tertia hicrurchia, quorum nomina desi­ Thronorum, qui cx suo nomine * habent quondam » gnant operis exeeutionem : scilicet Principatus, affinitatem cum Dominationibus: nam Throni di­ Angelos et Archangelos. cuntur, secundum Gregorium *, per quos Deus ·ι^μ. In respectu autem ad finem, tria considerari sua indicia exercet; accipiunt enim divinas illu­ possunt: nam primo, aliquis considerat finem; se­ minationes per convenientiam ad immediate illu­ cundo vero, perfectam linis cognitionem accipit; minandum secundam hicrarchiam, ad quam per­ tertio vero, intentionem suam in ipso defigit ; tinet dispositio divinorum ministeriorum. Ordo quorum secundum ex additione se habet ad pri­ vero Potestatum affinitatem habet cum ordine mum, et tertium ad utrumque. Et quia Deus est Principatuum: nam cum Potestatum sit ordina­ finis creaturarum sicut dux est finis exercitus, ut tionem 1 subiectis imponere, haec ordinatio sta» *%ϊ?’ιΪ?*χΓ dicitur in XI1 Mctaphys. *, potest aliquid simile tim in nomine Principatuum designatur, qui sunt «r. ». n. r. huius ordinis considerari in rebus humanis: nam primi in exeeutione divinorum ministeriorum, utquidam sunt qui hoc habent dignitatis, ut per pote praesidentes gubernationi gentium ct regno­ seipsos familiariter accedere possunt ad regem rum. quod est primum et praecipuum > in divinis * vel ducem; quidam vero super hoc habent, ut ministeriis; nam bonum gentis est divinius quam etiam secreta cius cognoscant; alii vero insuper bonum unius hominis*. Unde dicitur Dan. x *♦: lib. f. cep- rt, a. . . circa ipsum semper inhaerent, quasi ei coniuncti. Princeps regni Persarum restitit mihi. Et secundum hanc similitudinem accipere possuDispositio etiam μ ordinum quam Gregorius p ζ mus dispositionem ordinum : primae hierarchiae. ponit, congruitatcm habet. Nam cum Domina­ Nam Throni elevantur ad hoc. quod Deum fami­ tiones sint definientes et praecipientes ea quae ad liariter in scipsis recipiant, secundum quod ratio­ divina ministeria perlinent, ordines eis subiccti nes rerum in ipso immediate cognoscere possunt: disponuntur secundum dispositionem eorum in quod est proprium totius primae hierarchiae. quos divina ministeria exercentur. Ul autem·* Au* Cherubim vero supereminentor divina secreta co­ gustinus dicit in 111 de 'Irin. *, corpora quodam · ap n. gnoscunt. Seraphim vero excellunt in hoc quod ordine reguntur, inferiora per superiora, et omnia est omnium supremum, scilicet Deo ipsi uniri. per spiritualem creaturam; et spiritus malus per Ut sic ab eo quod est commune toti hierarchiae, spiritum bonum. Primus ergo ordo post Domina­ denominetur ordo Thronorum ; sicut ab eo quod tiones dicitur Principatuum, qui etiam bonis spi­ est commune omnibus caelestibus spiritibus, de­ ritibus principantur. Deinde Potestates, per quas nominatur ordo Angelorum. arcemur mali spiritus: sicut per potestates terre­ Ad gubernationis autem raftonem tria pertinent. nas arcentur malefactores, ut habetur Rom. xm ♦. r· Quorum primum est definitio r· eorum quae agen­ Post quas sum Virtutes, quae ' habent potestatem 5 da sunt: quod est proprium Dominationum. Se­ super corporalem naturam in operatione mira­ cundum autem est praebere facultatem ad implen­ culorum. Post quas sunt Archangcli et Angeli ·, * dum: quod pertinet ad Virtutes. Tertium autem qui nuntiant hominibus vel magna, quae sunt est ordinare qualiter ea quae praecepta vel defi- supra rationem; vel parva, ad quae ratio sc ex­ 0 nita sunt, impleri possint ·, ut aliqui exequantur: tendere potest. et hoc pertinet ad Potestates. An primum ergo dicendum quod in angelis poExecutio autem angelicorum ministeriorum con­ lius est quod subiiciuntur Deo, quam quod infe­ sistit in annuntiando divina. In exeeutione autem rioribus praesident: cl hoc derivatur cx illo. Et cuiuslibet actus, sunt quidam quasi incipientes ideo ordines nominati a praelatione non sunt actionem ct alios ducentes, sicut in cantu prae­ supremi, sed magis ordines nominati a conver­ centores, et m bello illi qui alios ducunt ct di­ sione ad Deum. rigunt: ct hoc pertinet ad Principatus. Alii vero Ad secundum dicendum quod illa propinquitas sunt qui simpliciter exequuntur: ct hoc pertinet ad ad Deum quae designatur nomine Thronorum, Angelos. Alii vero medio modo se habent: quod convenit etiam Cherubim et Seraphim, et excel­ pruccJ·» ad Archangelos pertinet, ut supra * dictum est. lentius, ut dictum est *. *,a wrpw· Invenitur autem congrua haec ordinum assi­ Ad tertium dicendum quod, sicut supra* dictum 'Q® gnatio. Nam semper summum inferioris ordinis est. cognitio est secundum quod cognita sunt in affinitatem habet cum ultimo superioris; sicut in­ cognoscente; amor autem, secundum quod amans fima animalia parum distant a plantis. Primus unitur rei amatae. Superiora autem nobiliori modo autem ordo est divinarum Personarum, qui ter­ sunt in scipsis quam in inferioribus: inferiora vero minatur ad Spiritum Sanctum, qui est amor pro­ nobiliori modo in superioribus quam in seipsis. cedens: cum quo affinitatem habet supremus ordo Et ideo inferiorum quidem cognitio praeeminet <) scilicet, - idest cdd. a b, in P. ζ) dispositionem ordinum. - dispositionem dc ordinibus editio b, dispositionem in ordinibus P. r,) dcjlnitio. - distinctio Pab. Ô) impleri possint. - et impleri possint D, ct impleri possunt Fi». impleri possunt cJ, b. - Pro ut aliqui exequantur, aliqui exequantur DEGzxi. aliqui exequuntur A, exequantur D, aliqui executions™ C. t) nomine. - ordine ΡΛ. ordinationem. - ordinem P. ct praecipuum. - r/ principium FGpA ct a, praecipuum cd. b, principium PC. I*) etiam. - autem DCE, mim G. v) autem. - etiam BDFGaft. ξ) quae. - quia ccxlk'ca. o) Archangcli ei Angeli. - Archaugeli BCEpA, Angeli ct Archan* geli Pai. - Pro qui, quia codkc·. x) λ) • Ver». · •Vox ΰΜΛ ■ :· · cx QUAESTIO CV1II, ARTICULUS Vil 5o3 dilectioni: superiorum autem dilectio, cl praeci­ quod in nomine Virtutum intclligitur quaedam for­ pue Dei, praeeminet cognitioni. titudo dans efficaciam inferioribus spiritibus ad An quartum dicendum quod. si quis diligenter exequenda divina ministeria. Rursus Virtutes, se­ consideret dispositiones ordinum secundum Dio­ cundum Gregorium. videntur esse idem quod nysium ei Gregorium, parum vel nihil differunt, Principatus secundum Dionysium. Nam hoc est si ad rem referantur. Exponit enim Gregorius* primum in divinis ministeriis, miracula facere: per Principatuum nomen ex hoc. quod bonis spiritibus hoc enim paratur via annuntiationi Archangclopraesunt: et hoc convenit Virtutibus, secundum rum et Angelorum. t ç · foc- cIl Commentaria Cardinalis Caietani clarui est: dc graduations ipsorum ordinum, quis prior, ct quis posterior. In corpore tria : primo, ponitur differentia inter Diony­ sium ct Gregorium; secundo, tractatur opinio Dionysii; tertio, Grcgorii Quoad primum, tria: scilicet convenientia; differentia; ct fundamentum utriusque partis cx Scriptura. Quoad secundum, tria. Primo, qui ordines in quo hicrarchin, cx rationibus hicrarchiarum, sic. Hicrarchiac sic dif­ ferunt: prima rationes in Deo; secunda in causis unhersalibus; tertia in applicatione ad effectus. Ergo prima dc fine universali; secunda dc universali dispositione; tertia dc exccutione est. Ergo ordines respicientes Deum in prima; universale regimen, in secunda; ct cxccutioncm, in tertia itulus T λ • Ariuot rjhii., lib. I, cap. u. & tk-S.TkJrti.lt. ·· Ven. r> H ponuntur. Prima sequela confirmatur: quia illa tria in omni operatione inveniuntur. - Secundo, ipsi ordines in singulis hicrarchiis positi, inter sc graduantur cx triplici respectu ad Deum; ct totidem ad regimen universale; ct totidem ad exccutioncm. - Tertio, confirmatur aisignata graduatio*. quin supremum infimi attingit infimum supremi *. Et decla· J ratur in ordinibus, summo respectu Spiritus Sancti, et sc* ni/-S.TVl«a* ptinio ct sexto, et quarto et tertio. Omnia dani sunt in littera. Quoad tertium, ponitur dare ratio ordinum infra Do­ minationes, cx ordine eorum circa quae agunt: sdlicct nngclii bunii, mali·, natura corporali, magnis nuntiis, ct parvis. Et confirmatur ordo auctoritate Augustini. Omnia clara sunt. ARTICULUS SEPTIMUS Cip. n. L IRUM ORDINES REMANEBUNT POST DIEM IUDICII II 5frtL· di»L xi. pm. irt. 6j IV, dut· xivu. qu· i, xrt. a, qua 4; 1 Cnr·. cap. xv, IuL m· I Videtur quod u ordines non remanebunt post diem iurè dicii. Dicit enim Apostolus. I nJ Cor. xv*. ^quod Christus evacuabit omnem Prin­ cipatum et Potestatem, cum tradiderit regnum Deo ct Patri: quod urit in ultima consummatione. Pari ergo ratione, in illo statu omnes alii ordines eva­ cuabuntur. 2. Praeterea, ad officium angelicorum ordi■ num · pertinet purgare, illuminare ct perficere. Sed post diem iudicii unus angelus non purgabit aut illuminabit aut perficiet alium: quia non pro­ licient amplius in scientia. Ergo frustra ordines angelici remanerent. • Vm. u. 3. Praeterea. Apostolus dicit, ad Hvbr. i ♦, de angelis, quod omnes sunt administratorii spiritus, in ministerium missi propter eos qui haereditatem capiunt salutis: ex quo patet quod officia ange­ lorum ordinantur ad hoc, quod homines ad sa­ lutem adducantur. Sed omnes electi usque ad diem iudicii salutem consequuntur. Non ergo post diem iudicii remanebunt officia et ordines ange­ lorum. "y*».»·. Sed contra Est quod dicitur ludie. v ♦: Stellae manentes in ordine et cursu suo: quod exponitur ÜÏÏ’ikXT dc angelis *. Ergo angeli semper in suis ordinibus remanebunt. Respondeo dicendum quod in ordinibus ange­ licis duo possunt considerari: scilicet distinctio graduum, et exeeutio ofiiciorum. Distinctio autem graduum est in angelis secundum differentiam SEPTIMUM SIC PROCEDITUR. V. Y 8 5o4 QUAESTIO CV111 dentibus, non solum quantum ad novam acquisi­ tionem scientiae, sed etiam quantum ad scientiae conservationem. Cuius signum esi quod, si quis oblivisceretur aliquod praecedentium mediorum, opinionem quidem vel fidem de conclusione pos­ set habere, sed non scientiam, ordine causarum ignorato. - Sic igitur, cum inferiores angeli rationes t divinorum operum cognoscant per lumen superiorum angelorum, dependet eorum cognitio ex lumine superiorum *, non solum quantum ad γ) ô) rattuna. - rationem superiorum. — superiori A BCD E. ARTICULUS VIII novam acquisitionem scientiae, sed etiam quan­ tum ad cognitionis ‘ conservationem. Licet ergo post indicium non proliciant inferiores angeli in cognitione aliquarum rcrum, non tamen propter hoc excluditur quin a superioribus illuminentur. An tertium dicendum quod, etsi ζ post diem indicii homines non sint ulterius ad salutem ad­ ducendi per ministerium angelorum; tamen illi qui iam salutem erunt consecuti, aliquam illustra­ tionem habebunt per angelorum officia. ί) ζ) ζ COfuitiouis. — Om. codke* et J. cid. - tl ABCDEdà. Commentaria Cardinalis Caietani clarus. - In corpore duo: primo, distinguit; secundo, respondet. Quoad primum, distinctio. Ordo angelicus habet duo distinctionem graduum, ct exccutioncm officiorum. Quoad secundum. responsio consistit in duabus conclu­ sionibus. Prima est simpliciter affirmativa: Ordine· remane­ bunt quoad distinctionem graduum. - Probatur. Distinctio graduum inest α differenti gratia et natura: ergo semper erit. Tenet sequela: quia differentia naturae et gratine semper erit. Probatur: quin illa tolli non potest nisi naturis corru­ ptis.' haec cst secundum praecedens meritum. itulus T Secunda cst: Ordines, quoad exccutioncm officiorum, partim remanebunt, et partim non. - Probatur ct declara­ tur utruquc par·. Probatur. Remanebunt ut in fine, cessa­ bunt ut ad finem ergo. - Declaratur exemplo offidorum militum: remanent ut in triumpho; cessant ut in acie. II. Responsionem ad secundum notato diligenter: quo­ niam mirabile quid dicit de dependentia lumini· angelici Quod, quia non de natural, sed gratuito dicitur, dc quo sola fides sufficit, cum veneratione suscipiendum cst. Prae­ stat namque in his ab excellentioribus persuaderi, quam temere secundum vires indicare ingenii proprii. ARTICULUS OCTAVUS UTRUM HOMINES ASSUMANTUR AD ORDINES ANGELORUM Il Sent., dut. n. nrt. δ VidetUF quod quantum ad gradum naturae, sic homines nullo homines non assumantur ad ordines an­ modo assumi possum ad ordines angelorum: quia gelorum. Hicrarchia enim humana con- semper remanebit naturarum distinctio. Quam fl I tinetur sub infima hierarchiarumquidam caele­ * considerantes, posuerunt quod nullo stium. sicut infima sub media, et media submodo prima.homines transferri possunt ad aequalitatem Sed angeli infimae hierarchiae nunquam transfe­ angelorum. Quod est erroneum : repugnat enim rentur in mediam aut in primam. Ergo neque promissioni Christi, dicentis, Lucae xx*. quod ·νβκΑ homines transferentur ad ordines angelorum. filii resurrectionis erunt aequales angelis in caelis. 2. Praeterea, ordinibus angelorum aliqua of­ Illud enim quod est ex parte naturae, sc habet ficia competunt, utpote custodire, miracula facere, tu materiale in ratione ordinis: completivum vero daemones arcere, ct huiusmodi, quae non viden­ est quod cst cx dono gratiae, quae dependet cx tur convenire animabus sanctorum. Ergo Λ non liberalitate 7 Dei, non ex ordine naturae. Et ideo T transferentur ad ordines angelorum. per donum gratiae homines mereri possunt tan­ 3. Praeterea, sicut boni angeli inducunt ad tam gloriam, ut angelis aequentur secundum sin­ bonum, ita daemones inducunt ad malum. Sed gulos angelorum gradus. Quod est homines ad erroneum est dicere quod animae hominum ma­ ordines angelorum assumi. lorum convertantur in daemones: hoc enim ChryQuidam tamen dicunt quod ad ordines ange­ sostomus reprobat, super Matth. * Ergo non vi­ lorum non assumuntur omnes qui salvantur, sed detur P quod animae sanctorum transferantur ad soli virgines vel perfecti; alii vero suum ordinem ordines angelorum. constituent, quasi condivisum toti societati ange­ Sed contra est quod Dominus dicit, Matth. lorum. - Sed hoc cst contra Augustinum, qui dicit xxu *, de sanctis, quod erunt sicut angeli Dei in XII de Civ. Dei*, quod non erunt duae socie- ·ο^«· tales hominum et angelorum, sed una: quia om­ caelo. Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum nium bcatitudo cst adhaerere uni Deo. An primum ergo dicendum quod gratia angelis est, ordines angelorum distinguuntur et secundum conditionem naturae, et secundum dona gratiae. datur secundum proportionem naturalium; non Si ergo considerentur angelorum ordines solum autem sic est dc hominibus, ut supra * dictum ixu. art. 4D OCTAVUM SIC PROCEDITUR. a -Hom. XXVIII •I XXIX. ‘ Ven. 30. ’ Art. 4, 7. Ij-go. - homina addil B. ridetur. - dicendum add. codd. - (idem pro transferantur, transferentur. α) Js) γ) liberaJitatc. - libertate PEj*. n- in LT Γ. ζ ili i- QUAESTIO CVlll, ARTICULUS VIH 5o5 est. Et ideo sicut interiores angeli non possunt Augustinus dicit in libro de Cura pro Mortuis transferri ad naturalem gradum superiorum, ita agenda ♦. Ex quadam tamen speciali dispensa- · c.p.«u». *’·· nec ad gratuitum. Homines vero possunt ad gra- tionc interdum aliquibus sanctis conceditur, vel tuitum conscendere, sed non ad naturalem. vivis vel mortuis \ huiusmodi officia exercere, 1 An secundum dicendum quod angeli, secundum vel miracula faciendo, vel daemones arcendo, vel naturae ordinem, medii sunt inter nos et Deum, aliquid huiusmodi; sicut Augustinus in eodem 1 Et ideo, secundum legem communem, per eos libro dicit*. *cap.m. administrantur non solum res humanae, sed etiam Ad tertium dicendum quod homines ad poeomnia corporalia. Homines autem sancti, etiam nam daemonum transferri, non est erroneum: sed post hanc vitam, sunt eiusdem naturae nobiscum. quidam erronee posuerunt daemones nihil aliud Unde secundum legem communem, non admini- esse quam animas defunctorum. Et hoc Chrysostrant humana, ncc rebus vivorum intersunt, ut stomus reprobat. δ) viril ud mortui/. - pro vivit rcl pru murtui/ H. <) aliquid. - aliquid aliud ADEG, aliud C. Commentaria Cardinalis Caiotani • Eminlia».· CX a. Th. II SnL, dirt. u, art. • Vcn· yd. rniuts clarus. - In corporc tria: primo, distinguitur; secundo, respondetur iuxta unum distinctionis membrum ; tertio, respondetur iuxta secundum membrum. II. Quoad primum, distinctio est. In ordinibus angelorum concurrunt duo: scilicet conditio naturae, ct dona gratiae ; ut patet cx dictis. Quoad secundum, conclusio prima responsiva quaesito est negativa. Homines non possunt assumi ud ordines angelo­ rum. quoad gradum naturae. - Probatur. Semper remanebit naturarum angeli et hominis diversitas*, ergo nunquam 1 haec ascendet ad gradum illius. Quoad tertium, tria principaliter fiunt: destruuntur sci­ licet duae opiniones; ct ponitur conclusio responsiva quae­ sito. Prima opinio est. quod homine» non assumuntur ad ordines angelorum, etiam secundum gradum gloriae. Et motivum eius est distantia naturarum. - Haec refellitur in sc quidem, cx auctoritate Evongclii. In sua autem radice, cx ratione : quia distantia naturae non concurrit nisi ma­ terialiter. donum vero gratiae completive; nec hoc oportet respondere naturae, sed libertati divinae. Secunda vero opinio est, quod aliqui assumuntur ad ordines angelorum, ut virgine» vel perfecti; alii non. - Et hoc retunditur auctoritate Augustini. Conclusio autem responsiva, quae secundum litterae or- dinem in medio harum opinionum locatur, est: Homines indilfcrcntcr ad ordine* angelorum assumuntur. - Probatur. Tantam gloriam meren cx dono gratiae poswnt, ut angelis aequentur secundum gradus singulos angelorum: ergo. 111. Noti hic quod homines assumi ad ordines angelo­ rum. duo includit. Unum est, quod constituant cum angelis unam ocictatcm. Et hoc modo omnes homines sancti as­ sumuntur ad ordines angelorum, sive sint maioris gloriae quum aliquis angelus, sive aequalis, sive minori* quam omnes angeli ; ita quod ex angelis ct hominibus, etiam in­ ferioribus omnibus angelis, quorum magnam rationabile est fore multitudinem, uno integrabitur sodetas. Et in hoc erravit secunda opinio, quae solos perfectos quasi mixto* inter angelos posuit; minus vero perfectos quam angelos, quasi separatos segregavit in aliam societatem. Ncc advertit quod latitudo ordinis gratiae maior est latitudine ordinis naturae, ct quod non idem ponitur limes utrobique. Alterum est. quod perveniant nd gradus gloriae quibus potiuntur angeli. Et hoc modo non omnes homines assu­ muntur ad ipso* angelorum ordines: sed quidam supra ipsos, ut beatu Virgo; quidam ud ipsos, ut ApoMoli ct perfecti, etc. ; cl quidam infra ipsos, ut rationabiliter sunt omnes pueri post baptisma statim evolantes, cl alii multi. 5o6 QUAESTIO CIX, ARTICULUS I QUAESTIO CENTESIMANONA DE ORDINATIONE MALORUM ANGELORUM IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA considerandum est de ordinatione ma­ lorum angelorum *. Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: utrum ordines sini in daemonibus. einde • a. qn. trod. D Secundo: utrum in eis sit praelatio. Tertio: utrum unus illuminet alium. Quarto: utrum subiicianlur praelationi ’ bonorum angelorum. · ARTICULUS PRIMUS . Ver»· > UTRUM ORDINES SINT IN’ DAEMONIBUS Il Sent., dut. vi, qu. t. an. 4; IV, di*L xivn, qu. f, ari. 2, qu*. 4; Ephes., cap. vi, Icet. 111. VidclUT quod ordines non sint in daemonibus. Ordo cnim perlinet ad rationem boni, sicui modus et species, ul Augustinus dicit • Op. in. in libro de Natura Boni ·; et e contrario inor­ dinatio pertinet ad rationem mali. Sed in bonis angelis nihil est inordinatum. Ergo in malis an­ gelis non sunt aliqui ordines. 2. Praeterea, ordines angelici sub aliqua hierarchia continentur. Sed daemones non sum sub aliqua hiérarchie, quae est saCer principatus: cum ab omni sanctitate sint vacui. Ergo in daemoni­ bus non sunt ordines. 3. Praeterea, daemones de singulis ordinibus angelorum ceciderunt, ut communiter dicitur. Si ergo aliqui daemones dicuntur esse alicuius or­ dinis, quia dc illo ordine ceciderunt; videtur quod ? deberent eis attribui nomina ? singulorum ordidum. Nunquam autem invenitur quod dicantur Seraphim, vcl Throni, vel Dominationes. Ergo, pari ratione, non sunt in aliquibus ordinibus. Sed contra est quod Apostolus dicit, ad Ephes. • Ver», u. ult. *, quod est nobis colluctatio adversus Prin­ cipes ct Potestatesy adversus mundi rectores tene­ brarum harum. » Qu. CTIII, -n· Respondeo dicendum quod, sicut iam * dictum 4. 7. *· est, ordo angelicus consideratur et secundum gra­ dum naturae, et secundum gradum graliae. Gratia vero habet duplicem statum: scilicet imperfectum, D PRIMUM SIC PROCEDITUR. 3) p) T) praefationi. - pructationibus Vab. nomina. - vocabula B. — consummatae addit B. qui est status merendi ; ct perfectum, qui est sta­ tus gloriae consummatae. Si ergo considerentur ordines angelici quantum ad perfectionem glo­ riae \ sic daemones neque sunt in ordinibus anr gelicis, neque unquam fuerunt. Si autem conside­ rentur quantum ad id quod est gratiae imperfe­ ctae \ sic daemones fuerunt quidem aliquando 1 in ordinibus angelorum, sed ab cis ceciderunt; secundum illud quod supra * posuimus, omnes angelos in gratia creatos fuisse. Si autem consi­ derentur quantum ad id quod est naturae, sic adhuc sunt in ordinibus: quia data naturalia non amiserunt, ul Dionysius dicit *. Ad primum ergo dicendum quod bonum potest “ ,a' inveniri sine malo; sed malum non potest inve­ niri sine ‘ bono, ul supra * habitum est. Et ideo daemones, inquantum habent naturam bonam, or­ dinali sunt. Ad secundum dicendum quod ordinatio daemo­ num. si consideretur cx parte Dei ordinantis, est sacra: utitur cnim daemonibus propter seipsum. Sed ex parte voluntatis daemonum, non est sacra: quia abutuntur sua natura ad malum. Ad tertium dicendum quod nomen Seraphim imponitur ab ardore caritatis, nomen autem Thro­ norum ab inhabitatione divina, nomen autem Do­ minationum importat libertatem quondam: quae omnia opponuntur peccato. Et ideo peccantibus angelis huiusmodi nomina non attribuuntur. imperfectae. - Om. \CEEGah, in cis sD; Si autem... dactmh ne/ fuerunt om. pD. e) sine. - nisi in FGab. Commentaria Cardinalis Caiotani clarus. - In corpore duo: primo, distinguitur; secundo, respondetur quaesito iuxta singula distinctio­ nis membra. Quandprimunt, distinctio est. Ordines dupliciter: quoad naturam, ct quoad gratinm. Et sic dupliciter: vcl consum­ matam, vcl meritoriam. Sunt igitur tria membra: ordo se­ cundum naturam, secundum gratinm meritoriam, ct secun­ dam gloriam. Putent cx dictis. itulus T Quoad secundum, sunt tres conclusiones responsible. Prima : Daemones neque sunt, neque fuerunt in ordinibus, secundum statum gloriae. Et haec patet. - Secunda ; Dae­ mone» non sunt, sed fuerunt in ordinibus, secundum Ma­ tum gratiae meritoriae. Haec patet expositione superius facta dc angelis creatis in gratia. - Tertia: Daemones perseverant in ordinibus secundum naturae conditionem. Probatur: quin naturalia non sunt ablato per peccatum, ut Dionysius dicit. •Oria M· i QUAESTIO CIX, ARTICULUS II 5o7 ARTICULUS SECUNDUS UTRUM IN DAEMONIBUS SIT PRAELATIO Suprrt, qu. uni, an. 8; II Sent., dût. vi, qu. I, art. 4; IV, dût. xj.rn. ttrt. 3j qu*. Videtur quod ‘n daemonibus non sit praelatio. Omnis enim praelatio est secundum aliquem -^^^'ordinem iustitiae. Sed daemones totali­ ter a iustitia ceciderunt. Ergo in eis non est prae­ latio. 2. Praeterea, ubi non est obedientia et subiectio. non est praelatio. Haec autem sine concor­ dia essc non possunt; quae in daemonibus nulla ♦ vwKt·. est. secundum illud TVor. xm *: inter superbos semper sunt iurgia. Ergo in daemonibus non est praelatio. 3. Praeterea, si in eis est aliqua praelatio, aut hoc pertinet ad eorum naturam, aut ad eorum culpam vel poenam. Sed non ad eorum naturam : quia subicctio et sen itus non est ex natura, sed est ex peccato subsecuta. Nec pertinet ad culpam vel poenam: quia sic superiores daemones, qui magis peccaverunt, interioribus subderentur. Non , ergo est praelatio in daemonibus. •(Wtdnr. Seo contra est quod dicit Glossa *, I ad Cor. xv: Quandiu durat mundus, angeli angelis, homi­ nes hominibus, et daemones daemonibus praesunt. Respondeo dicendum quod, cum actio sequatur naturam rei, quorumcumque naturae sunt ordi­ natae, oportet quod etiam actiones sub invicem ordinentur. Sicut patet in rebus corporalibus: quia enim inferiora corpora naturali ordine sunt mira corpora caelestia, actiones et motus eorum sub­ duntur actionibus et motibus caelestium corpo­ SECUNDUM SIC PROCEDITUR. d UH.etj, Û«-, Afo·, » · S. Dt ut. 3) etiam. - enim P. rum. Manifestum est autem cx praemissis ♦ quod · An Pn«u. daemonum quidum naturali ordine sub aliis con­ stituuntur. Unde et actiones eorum sub actionibus superiorum sunt. Et hoc est quod rationem prae­ lationis facit, ut scilicet actio subditi subdatur actioni praelati. Sic igitur ipsa naturalis dispositio daemonum requirit quod sit in cis praelatio. Convenit etiam · hoc divinae sapientiae, quae 3 nihil in universo inordinatum relinquit, quae at­ tingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter, ut dicitur Sap. vm *. Ab primum EROO dicendum quod praelatio dae­ monum non fundatur super eorum iustitia, sed super iustitia Dei cuncta ordinantis. Ad secundum dicendum quod concordia daemo­ num, qua quidam aliis obediunt, non est ex ami­ citia quam inter se habeant; sed ex communi ne­ quitia. qua homines odiunt, et Dei iustitiae repu­ gnant. Est enim proprium hominum impiorum, ut eis se adiungant ct subiiciunt, ad propriam nequitiam excquendam, quos potiores ? viribus 5 vident. Ad tertium dicendum quod daemones non sunt aequales secundum naturam: unde in eis est na­ turalis praelatio. Quod in hominibus non contin­ git, qui natura sunt pares. Quod autem superio­ ribus interiores subdantur, non est ad bonum superiorum, sed magus ad malum eorum: quia cum mala facere maxime ad miseriam pertineat, praeesse in malis est essc magis miserum. ;*.) potiwfi, - fA’ôrei cJ. J, ptccnlorrj «d. L fOUniiàrti P. Commentaria Cardinali# Caietani itui.vs clarus. - In corpore una conclusio affirmative re­ cundo, quia hoc testantur corpora superiora et inferiora. sponsita quaesito: In daemonibus est praelatio. - Pro­ Secunda vero consequentia probatur cx ratione praelationis: batur dupliciter. Primo, naturae daemonum sunt subordiquia ­ scilicet consistit in hoc, quod actio sit subdita aedoni. nate: ergo actiones eorum sunt sub invicem ordinatae: ergo Secundo probatur conctoria sic. Divina wpienua attin­ in cis est praelatio. - Antecedens patet. - Consequentia git a fine etc.: ergo nihil relinquit inordinatum; ergo con­ probatur dupliciter. Primo, quia actio sequitur naturam: gruit sibi etiam in dacmonibu» ordinem praelationis se­ ac per hoc, naturam subditam sequitur actio subdita. Se­ cundum naturam instituere. T ARTICULUS TERTIUS UTRUM IN DAEMONIBUS SIT ILLUMINATIO SIC proceditur. Videtur quod in daemonibus sit illuminatio. Illumina­ tio enim consistit in manifestatione ve­ ritatis. Sed unus daemon potest alteri veritatem manifestare: quia superiores magis acu­ mine naturalis scientiae vigent. Ergo superiores daemones possunt inferiores illuminare. 2. Praeterea, corpus quod superabundat in 3 lumine, potest illuminare corpus quod in lumine d tertium 3) ili, - Om. P. deficit; sicut sol lunam. Sed superiores daemones magis abundant in participatione luminis natura­ lis. Ergo videtur quod superiores daemones pos­ sunt inferiores illuminare. Si d cont ra, illuminatio cum purgatione est ct perfectione, ut supra ♦ dictum est. Sed purgare non convenit daemonibus; secundum illud Eccli. ™ xxxiv *: Ab immundo quid mundabitur? Ergo ·ν<π.< etiam neque illuminare. QUAESTIO C1X, ARTICULUS IV Ad primum ergo dicendum quod non quaelibet Respondeo dicendum quod in daemonibus non ** potest esse illuminatio proprie f*. Dictum est enim veritatis manifestatio habet rationem illuminatio­ Qu.ctii.art j. supra * quod illuminatio proprie esi manifesta­ nis, sed solum quae dicta est*. tio veritatis, secundum quod habet ordinem ad Ad secundum dicendum quod secundum ca quae Deum, qui illuminat omnem intellectum. Alia τ ad naturalem cognitionem perlinent, non esi ne­ autem manifestatio veritatis potest esse locutio ; cessaria manifestatio ventatis neque in angelis ne­ sicut cum unus angelus alteri suum conceptum que in daemonibus: quia, sicut supra* dictum manifestat. Perversitas autem daemonum hoc ha­ est, statim a principio suae conditionis omnia v-u*» bet, quod unus alium non intendit ordinare ad cognoverunt quae ad naturalem cognitionem per­ Deum sed magis ab ordine divino abducere. tinent. Et ideo maior plenitudo naturalis luminis Et ideo unus daemon alium non illuminat; sed quae est in superioribus daemonibus, non potest unus alii suum conceptum per modum locutio­ esse ratio illuminationis. nis intimare potest. 5o8 P) γ) Z) ad Deum. - in Deum ABCDE. fropric. - Om. codice* ct «i. Alia. - Altai ABCDGpF et ab. Commentaria Cardinalis Caietani rruLvs clarus. - In corporo cat una condmio respon­ sive quaesito negative, cum una annexa secundario. Responsiva est: In daemonibus non est illuminatio. Probatur. Perversitas daemonum habet ut unus non ordinet ad Deum alium, sed abducat: ergo non illuminat. -Probatur sequela: quia illuminatio est manifestatio in T ordine ad Deum ; ut putet cx differentia assignata inter duplicem manifestationem, scilicet illuminationem et locu­ tionem. Annexa vero conclusio est, quod in daemonibus est quaedam manifestatio veritatis ad invicem. - Probatur: quia est in cis locutio. ARTICULUS QUARTUS UTRUM BONI ANGELI HABEANT PRAELATIONEM SUPER MALOS QUARTUM sic proceditur. Videtur quod b°ni an8e'* non habeant praelationem super malos. Praelatio enim angelorum -Zs«^j^praecjpUC attcnditur secundum illumi­ nationes. Sed mali angeli, cum sint tenebrae, non illuminantur a bonis. Ergo boni angeli non habent praelationem 3 super malos. 2. Praeterea, ad negligentiam praesidentis per­ tinere videntur ea quae per subditos male fiunt. Sed daemones multa mala faciunt. Si igitur sub? sunt praelationi t bonorum angelorum, vidciur in angelis bonis esse aliqua negligentia. Quod esi inconveniens. 3. Praeterea, praelatio angelorum sequitur na• An. >. turae ordinem , ut supra dictum est. Sed si daemones dc singulis ordinibus ceciderunt, ut communiter dicitur, multi daemones multis bonis angelis sunt superiores ordine naturae. Non ergo boni angeli praelationem habent super omnes malos. Sed contra est quod Augustinus dicit, III de • Cap. rr. Trin. *. quod spiritus vitae desertor atque peccator regitur per spiritum vitae rationalem, pium et 1‘eHgmlLXXX,v iustum· “ bit Gregorius dicit * quod Potestates diT cuniur γ angeli quorum ditioni virtutes adversae subiectae sunt. Respondeo dicendum quod lotus ordo praela­ tionis primo ct originaliter est in Deo, et parti­ cipatur a creaturis secundum quod Deo magis a) p) γ) habent pradatianem. - sunt praelati Paà. praelationi. - praelationibus Paê. dicuntur. — $unt Pafr. - Pro ditioni, iurisdictiuni ABD. appropinquant : illae enim creaturae super alias influentiam habent, quae sunt perfectiores cl Deo δ propinquiores. Maxima autem perfectio, et per quam maxime Deo appropinquatur, est crea­ turarum fruentium Deo, sicut sunt sancti angeli: qua perfectione daemones privantur. Et ideo boni angeli super malos praelationem habent, et1 per eos reguntur. Ad primum ergo dicendum quod per sanctos angelos multa de divinis mysteriis daemonibus revelantur, cum divina iustitia exigit ut per dae­ mones aliqua fiant vel ad punitionem malorum, vel ad exercitationem bonorum: sicut in rebus humanis assessores iudicis revelant tortoribus cius sententiam. Huiusmodi autem revelationes, si ad angelos revelantes comparentur, illuminationes sunt: quia ordinant eas ad Deum. Ex parte vero daemonum, non sunt illuminationes: quia eas in Deum non ordinant, sed ad expletionem propriae iniquitatis. Ad secundum dicendum quod sancti angeli sunt ministri divinae sapientiae. Unde sicut divina sa­ pientia permittit aliqua mala fieri per malos an­ gelos vel homines, propter bona quae ex cis elicit; ita et boni angeli non totaliter cohibent malos a nocendo. Ad tertium dicendum quod angelus qui est in­ ferior ordine naturae, pracest daemonibus, quam­ vis superioribus ordine naturae ; quia virtus divi- g) BG. Deo. - idea BCDEpA, ideo Deo »A. - et pott perfectio omittunt <) ct. - et mali B. QUAESTIO CIX. nae iustitiae, cui inhaerent boni angeli, potior est quam virtus naturalis angelorum. Unde ct apud homines, spiritualis indicat omnia, ut dicitur 1 ad ARTICULUS IV 509 Cor. n *. Et Philosophus dicit, in libro Ethic. ♦*, β — quod rirtuosus est regula et mensura omnium SaV-A’I.’ humanorum actuum. ï’rkiS’Tnii Commentaria Cardinalis Caiotani durus. - In corporc una conclusio responsiva Antecedens est pcr sc notum. - Consequentia prima quaesito affirmative : Boni angeli praelati sunt malis, ct probatur: quia sunt Deo propinquiores. - Secunda vero, cos regunt. - Probatur. Praelatio primo convenit Deo, parquia ­ maxima perfectio, ct maxime appropinquans Deo, ticipative autem creaturis: ergo creaturae perfectiores habent est status fruitionis, in quo sunt angeli, quo privantur dae­ influentiam super alias: ergo sancti angeli super daemones. mones. itulus T QUAESTIO CX, ARTICULUS I 5 ta •α.ψΙ. XXII, « & Ci. qa· QUAESTIO CENTESIMADECIMA DE PRAESIDENTIA ANGELORUM SUPER CREATURAM CORPORALEM IN QUATIOR ARTICULOS DiVISA IX. c*p. IV. ' Secundo : utrum creatura corporalis obediat considerandum est dc praesidentia an. gelorum super creaturam corporalem angelis ad nutum. Tertio: utrum angeli sua virtute possint im­ Et circa hoc quaeruntur quatuor. mediate movere corpora localiter. Primo: utrum creatura corporalis administretur Quarto : utrum angeli boni vel mali possint fa­ per angelos. cere miracula. einde D • |bJ.. cxp. ARTICULUS PRIMUS UTRUM CREATURA CORPORALIS ADMINISTRE EUR PER ANGELOS III Cont. Gtnf., ς·ρ. i.nvtii, exuuu; Dr PrriL, qu. v, nrt. 8. D PRIMUM SIC PROCEDITUR. VldclUI quod autem immateriales sunt absolutae et intclligibicreatura corporalis non administretur les. Ei iduo sicut interiores angeli, qui habent per angelos. Res enim quae habent de­ tonnas minus universales, reguntur per superio­ terminatum modum operandi, non in- res: ita omnia corporalia reguntur per angelos. * digeni « gubernari ab aliquo praesidente: ideosolum a sanctis Doctoribus ponitur, Et hoc non enim indigemus gubernari, nc aliter operemur sed etiam ab omnibus philosophis qui incorpo­ quam oporteat. Sed res corporales habent deter­ reas substantias posuerunt. minatas actiones ex naturis sibi divinitus datis. Ad primum ergo dicendum quod res corporales Non ergo indigent gubernatione angelorum. habent determinatas actiones, sed has actiones 2. Praeterea, inferiora in entibus gubernantur non exercent nisi secundum quod moventur: quia per superiora. Sed in corporibus quaedam dicun­ proprium corporis est quod non agat nisi mo­ tur inferiora, quaedam superiora. Inferiora igitur tum L Et ideo oportet quod creatura corporalis τ gubernantur per superiora. Non ergo est neces­ a spirituali moveatur. sarium quod gubernentur per angelos. Ad secundum dicendum quod ratio ista procedit 3. Praeterea, diversi ordines angelorum dis­ secundum opinionem Aristotelis, qui posuit ♦ quod tinguuntur secundum diversa officia. Sed si crea­ corpora caelestia moventur a substantiis spirituel· uluL7!" turae corporales administrantur per angelos, tot libus; quarum numerum conatus fuit assignare erunt officia angelorum, quot sunt species rerum. secundum numerum motuum qui apparent in Ergo etiam tot erunt ordines angelorum, quot corporibus caelestibus. Sed non posuit quod es­ •Qa.CTiH.»rt.j. sunt species rerum. Quod est contra supra * dicta. sent aliquae substantiae spirituales quae haberent Non ergo corporalis creatura administratur per immediatam praesidentium supra inferiora cor­ angelos. pora, nisi forte animas humanas. Et hoc ideo, Sed contra est quod Augustinus dicit, 111 de quia non consideravit aliquas operationes in in­ • op. i». Trin. *, quod omnia corpora reguntur per spiri­ terioribus corporibus exerceri nisi naturales, ad tum vitae rationalem. - Et Gregorius dicit, in IV quas sufficiebat motus corporum caelestium. • Op. v». Dial. *, quod in hoc mundo visibili nihil nisi per Sed quia nos ponimus multa in corporibus infe­ creaturam invisibilem disponi potest. rioribus fieri praeter naturales actiones corporum, Respondeo dicendum quod tam in rebus hu­ ad quae non sufficiunt virtutes caelestium corpo­ manis quam in rebus naturalibus, hoc commu­ rum ; ideo secundum nos, ncccssc est ponere niter invenitur, quod potestas particularis guber­ quod angeli habeant immediatam praesidendam natur et regitur a potestate universali ; sicut po- non solum supra caelestia corpora, sed etiam su­ testas bullivi gubernatur per potestatem regis. Et pra corpora inferiora. i· angelis etiam est dictum * quod superiores anAd tertium dicendum quod dc substantiis im­ om, an. r. gC|j^ pracsunl inferioribus, habent scientiam materialibus diversimode philosophi sunt locuti. magis universalem. Manifestum est autem quod Plato enim posuit substantias immateriales esse virtus cuiuslibet corporis est magis particularis rationes ct species sensibilium corporum, ct quas­ quam virtus spiritualis substantiae: nam omnis dam aliis universaliores *: ct ideo posuit substan- •cm*·1 ‘ forma corporalis est forma individuata per ma­ tias immateriales habere praesidentiam immedia­ teriam, et determinata ad hic ct nunc; formae tam circa omnia sensibilia corpora, ct diversas S u) habent ... indigent. - habet... iadigfi codkcx, habent... in· diget cd. a. F0" portaient. - 4 poteitate P. γ) motu*. - per multi»i PBE. • Qu. UXD • Dt FUc c IA. JJ. ap It QUAESTIO CX, ARTICULUS II 511 circa diversa * . - Aristoteles autem posuit ** quod praeerant terrestri ordini. - Et Origencs dicit *, ’«jea-xivi· substantiae immateriales non sunt species corpo­ super illud Num. xxu ♦, Cum vidisset asina an- ·ν«η.»}. rum sensibilium, sed aliquid altius et universa­ gelum, quod opus est mundo angelis, qui praesunt lius: et ideo non attribuit cis immediatam prae­ super bestias, et praesunt animalium nativitati, et sidentium supra singula corpora, sed solum supra virgultorum et plantationum et ceterarum rerum universalia agentia, quae sunt corpora caelestia. - incrementis. Sed hoc non est ponendum propter Avicenna vero mediam viam secutus est. Posuit hoc, quod secundum suam naturam unus angelus * ilttif*·. t™1· enim * cum Platone, aliquam substantiam spiritua­ magis se habeat · ad praesidendum animalibus * a. U?, rr, V. lem praesidentem immediate sphaerae activorum quam plantis: quia quilibet angelus, etiam mini­ et passivorum; eo quod, sicut Plato ponebat quod mus, habet altiorem virtutem ct universaliorem formae horum sensibilium derivantur a substantiis quam aliquod genus corporalium. Sed est ex or­ immaterialibus, ita etiam Avicenna hoc posuit. dine divinae sapientiae, quae diversis rebus diver­ Sed in hoc a Platone differt, quod posuit unam sos rectores praeposuit. tantum substantiam immaterialem praesidentem Ncc tamen propter hoc sequitur quod sint plures omnibus corporibus inferioribus, quam vocavit ordines angelorum quam novem: quia, sicut su­ • R4-. «f. <λ Intelligentiam agentem ♦. pra * dictum est, ordines distinguuntur secundum «im.*!·»* Doctores autem sancti posuerunt, sicut et Pia- generalia officia. Unde sicut, secundum Grcgoè Ionici, diversis rebus * corporeis diversas substan­ rium *, ad ordinem Potestatum pertinent omnes tias spirituales esse praepositas. Dicit enim Augu- angeli qui habent proprie praesidentiam super •Qtum. stinus, m libro Octoginta trium Quaesi. * : lJna- daemones: ita ad ordinem Virtutum pertinere vi­ quaeque res risibilis in hoc mundo habet angelicam dentur omnes angeli qui habent praesidentiam Potestatem praepositam. - Et Damascenus di- super res pure corporeas; horum enim ministerio Β.ιι.α^.ίτ.’ cit*: Diabolus erat ex iis angelicis virtutibus quae interdum etiam : miracula fiunt. ζ '*) divertis rebus. - dutrtoi rebus I’, Ante lubitanthu pfr otnhtunc I dheriai. x) ζ) tc habeat. - habeat cnJkci et a, halitat cd, >. etia<". - Om. codkc*. Commentaria Cardinalw Caietani in lus clarus. - in corpore una conclusio responùva volumus. - Tertio modo, ut non iuxta numerum ipcciequaesito affirmative ; Omnia corporalia reguntur per an­ rutn praesint, sed unus praesit omnibus inferioribus, ad gelo». - Probatur dupliciter. Primo, ratione. Omnis potestas naturalia opera. Et hoc fuit Axiccnnac* ct reprobatur hic, panicularis regitur per universalem: potestas corporea est ct in articulo sequenti, ct alibi ·. - Quarto modo, ut aliqui particularis, angelica universalis: ergo corporea regitur per angeli sint deputati praesidendae coq^oralium, non iuxta «rt η angelicam. - Maior probatur inductive, in humanis, ct in an­ i numerum spccicrum, sed potius secundum numerum mo­ gelicis,- Minor probatur: quia corporea vis est hic, ad ma­ dorum quibus res corporeae divinae subsunt regulae in teriam, ctc.; angelica autem absoluta ct intellectualis. ordine ad praedestinationis finem. Et hacc via, iudiao meo, Secundo, auctoritate Sanctorum ct philosophorum. est secundum propriam mentem s. Thomae; ut colligere II. In responsione ad secundum ct tertium, adverte quod possum ct hinc, ct cx alii» locis ·. Unde in responsione nd -’"jj angelos habere immediatam praesidentiam super corpora secundum, assertive ponit pluraliter angelos oportere prae- ££·. inferiora, contingere potest uno modo, ut angeli sint di­ sidere his corporibus propter mysteria divina explenda. stributi secundum numerum spccicrum, ad explenda natu­ Numerum autem eorum iuxta numerum spccicrum. recita­ ralia opera. Et hoc fuit Platonicum* et reprobatur. - Se­ tive tantum, et ad bonum motivum reducendo, et wstencundo modo, ut angeli sint distributi iuxta spccicrum qui­ tabilcm ostendendo, atfert. ct nunquam asserit; ut patet cx dem numerum, sed non ad opera naturalia, sed propter modo loquendi: /foc, inquit, non est ponendum propter divina mysteria supcrnaturalia explenda. Et hoc cum ma­ hoc ctc.; ubi sc directorem magis quam assertorem illius gna reverentia ct dexteritate interpretatur ponendum divus opinionis, evidenter ostendit. Thomas in littera, si sanctos Doctores nominatos ibi sequi T Metapkyt. hb. i! cur. »i'i . i..XTM.bb. Ul, Itet. ii. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM MATERIA CORPORALIS OBEDlAT ANGELIS AD NUTUM Supra, qu, lxv, art. »·, qu. ici, art. 3; 111 Cunt. Gent., hoc quod proprie fit, est compositum: hoc cn’m proprie est quasi subsistens. Forma autem non dicitur ens quasi ipsa sit, sed sicut quo ali­ quid est: ct sic per consequens ncc forma proδ) e.v tificis Vb. ratione artis. - e.v ratione artificis editio a. ex virtute ar­ ARTICULUS II prie fit ; cius enim est fieri, cuius est esse, cum fieri nihil aliud sil quam via in cssc. Manifestum est autem quod lactum est simile facienti: quia omne agens agit sibi simile. Et ideo id quod facit res naturales, habet similitudi­ nem cum composito: vcl quia est compositum, sicut ignis generat ignem; vel quia totum compo­ situm, et quantum ad materiam et quantum ad formam, est in virtute ipsius; quod est proprium Dei. Sic igitur omnis informatio materiae vel est a Deo immediate, vcl ab aliquo agente corporali; non autem immediate ab angelo. Ad primum ergo dicendum quod anima nostra unitur corpori ut forma: et sic non est mirum, si formalitcr transmutatur cx conceptione ipsius; praesertim cum motus sensitivi appetitus, qui fit cum quadam transmutatione corporali, subda­ tur imperio rationis. Angelus autem non sic sc habet ad corpora naturalia. Unde ratio non se­ quitur. Ad seci NDU.M dicendum quod id quod potest virtus inferior, potest superior non eodem, sed excellentiori modo: sicut intellectus cognoscit sen­ sibilia excellentiori modo quam sensus. Et sic an­ gelus excellentiori modo transmutat materiam corporalem quam agentia corporalia, scilicet mo­ vendo ipsa agentia corporalia, tanquam causa su­ perior. Ad tertium dicendum quod nihil prohibet ex virtute angelorum aliquos effectus sequi in rebus naturalibus, ad quae agentia corporalia non suffi­ cerent. Sed hoc non est obedire materiam angelis : ad nutum; sicut nec coquis obedit materia ad nu­ tum, quia aliquem modum decoctionis operantur per ignem secundum aliquam artis moderationem, quam ignis per se non faceret: cum reducere ma­ teriam in actum formae substantialis, non excedat virtutem corporalis agentis, quia simile natum est sibi simile facere. i) principalius. — principali» ABCDE. ζ) angeli». - Ante obeJirc cd. b; ubi cûun P, *cd angelo. Commentaria Cardinalis Caietani rrrLvs clarus. - In corpore duo: primo, opiniones ud teria corporalis non obedit angelis immediate ad transmuta­ panem affirmativam; secundo, simul destruitur pars af­ tionem formalem. - Et probatur ex duabus propositionibus, firmativa, ct construitur negativo, ct sic respondetur quaescilicet, ­ Compositum cx materia ct forma tantum Jit; ct, sito negative. Omne quod fit. Jit a sibi simili. Ex his enim sequitur quod Quoad primum, referuntur opiniones Platonis et Aviccn- transmutatio formalis est a solo composito; aut cx eminen­ nac, quod materia corporalis obedit substantiis immateria­ tius continente in sc ipsum compositum, scilicet materiam libus ad mutationem formalem. ct formam, quod est solus Deus; ut superius ♦ deducta sunt · Qu. Quoad secundum, ponitur conclusio negativa, quod ma­ omnia. T *rt < QUAESTIO CX, ARTICULUS Ul 3 j cum simile ile. Et iiitudisitum, ompoim ad •prium vcl est x>rali; nostra drum, psius; qui fit ubdasic se •n sc- ?olest , sed t senc an­ uriam t mo­ ta su­ et ex -ebus suffijclis : d nu­ antur nem, ma­ ndat n est ARTICULUS TERTIUS UTRUM CORPORA OBEDIANT ANGELIS AD MOTUM LOCALEM De qu. vi, an. 3; De Malit, qu. in, «rt. i, «d 14*, «rt. 10: QuoAI. IX. qu. r*. «rt. 5; /n hb, όφ. i, Ico. m. sic proceditur. Videtur quod wZ/vK) corpora non obcdiant angelis ad motum localem. Motus enim localis corporum 3 ^^^^^naturalium sequitur « formas eorum. Sed angeli non causant formas corporum natura•Miwai· hum, ut dictum est ♦ Ergo neque possunt causare in eis motum localem. 2* Praeterea> ,n HI Physic. * probatur quod motus localis est primus motuum. Sed angeli non possunt causare alios motus, transmutando matcriam formaliter. Ergo neque etiam possunt cau­ sare motum localem. 3. Praeterea, membra corporalia obediunt con­ ceptioni animae ad motum localem, inquantum habent in seipsis aliquod principium vitae. In cor­ poribus autem naturalibus non esi aliquod prin­ cipium vitae. Ergo non obediunt angelis ad mo­ tum localem. Sed contra est quod Augustinus dicit, III de Trin. *, quod angeli adhibent semina corporalia ad aliquos effectus producendos. Sed hoc non possunt tacere nisi localiter movendo. Ergo cor­ pora obediunt eis ad motum localem. Respondeo dicendum quod, sicut Dionysius dicit •s.n.kxn. vu cap. de Div. Nom. * divina sapientia coniungit fines primorum principiis secundorum : ex quo patet quod natura interior in sui supremo attin­ gitur a natura superiori. Natura autem corporalis est infra naturam spiritualem. Inter omnes autem motus corporeos perfectior est motus localis, ut tertium 1) localif... ic^uitur. - locale*,.. \ed extrinsecum tantum. immediate a natura spirituali secundum locum. - Probatur Secundo, probutur auctoritate philosophorum. - Tertio, tripliciter. Primo, ratione. Divina sapientia coniungit fines primorum principiis secundorum : ergo natura inferior in experientia, qua corpus videmus moveri ub anima princi­ sui supremo attingitur a natura superiori : ergo natura cor­ paliter secundum locum. 11. Circa hacc, esset discutiendum quomodo, ct unde poralis in sui supremo attingitur a spirituali : ergo secun­ dum motum localem. - Antecedens est Dionvsii. - Prima motus localis est perfectissimus omnium motuum. Sed e consequentia est evidens. - Secunda probatur: quia natura quoniam hoc spectat ad VIII l*hysicorum, iJco vide ibi. corporalis est infra spiritualem. - Tertia vero probatur: ct in quaestione extravagante. itulus T mu ta­ libus, t; ct, quod lincncriam 1 sunt ARTICULUS QUARTUS UTRUM ANGELI POSSINT FACERE MIRACU1A Infra, qu. . uv, Art. 4; III Cont. Gent„ ai, cm; /V Ait., qu. n, <«rt. .·. 4; Com^cnA. Thfd., cap. aaxn; Opusc. XI, Retp, Jc ΛΆΆΊ7 Artic., χτ, im. ϊμιι; /m loan., ap. 1. lea v. D QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod angeli possunt faccrc miracula. Dicit •IbmILXXXIV cnim Gregorius**: Tirtutes vocantur Uli ta tntf, a , per quos signa et miracula * frequentius fiunt. a) miracula. - mirabilia Pab. Sommas Tu tou h. Turnus T. Π. 2. Praeterea, Augustinus dicit, m libro Octo­ ginta trium Quaestionum ·, quod magi faciunt · q0. «ul miracula per privatos contractus, boni Christiani per publicam iustitiam, mali Christiani per signa publicae iustitiae. Sed magi facium miracula per QUAESTIO CX, ARTICULUS IV hoc quod exaudiuntur a daemonibus, ut ipse siderium Deus miracula facit : sicut ct sancti ho­ •ub.xxi /, a|jbi in eodem libro * dicit. uErgo daemones mi- mines dicuntur miracula facere. Vel quia aliquod R (interavmtup· po»i!.A«g. racula possunt facere. Ergo mullo magis angeli ministerium exhibent in miraculis quae fiunt; sicut boni. colligendo pulveres in resurrectione communi, vel 3 3. Praeterea , Augustinus in eodem libro 0 * huiusmodi aliquid δ agendo. •Llb.Xklicn/., . ° . .. ... . j . io€. at. dicit quod omnia quae visibiliter jiunt, etiam per Ad secundum dicendum quod miracula, simplici­ inferiores potestates acris huius non absurde fieri ter loquendo, dicuntur, ut dictum est ♦, cum ali­ posse creduntur. Sed quando effectus aliquis natu­ qua fiunt praeter ordinem lotius naturae creatae. ralium causarum producitur absque ordine na­ Sed quia non omnis virtus naturae creatae est turalis causae, hoc dicimus esse miraculum; puta nota nobis, ideo cum aliquid fit praeter ordinem cum aliquis sanatur a febre, non per operationem naturae creatae nobis notae, per virtutem creatam* naturae. Ergo angeli et daemones possunt facere nobis ignotam, est miraculum quoad nos. Sic igi­ miracula. tur cum daemones aliquid faciunt sua virtute na­ 4. Praeterea, virtus superior non subditur or­ turali, miracula dicuntur non simpliciter, sed quoad dini inferioris causae. Sed natura corporalis cst nos. Et hoc modo magi per daemones miracula inferior angelo. Ergo angelus potest operari prae­ faciunt. Et dicuntur fieri per privatos contractus: ter ordinem corporalium agentium. Quod est mi­ quia quaelibet virtus creaturae in universo se ha­ racula facere. bet ut virtus alicuius privatae personae in civi­ •p>.cxxxr,ver.. Sed contra est quod dc Deo dicitur in Psalmo *: tate: unde cum magus aliquid facit per pactum t Qui facit T mirabilia magna solus. initum cum daemone, hoc fit quasi per quondam Respondeo dicendum quod miraculum proprie privatum contractum. Sed iustitia divina est in dicitur, cum aliquid fit praeter ordinem naturae. toto universo sicut lex publica in civitate. Et ideo Sed non sufficit ad rationem miraculi, si aliquid boni Christiani, inquantum per iustiliam divinam fiat praeter ordinem naturae alicuius particularis: miracula faciunt, dicuntur facere miracula per pu­ quia sic, cum aliquis proiicit lapidem sursum, mi­ blicam iustitiam Mali autem Christiani persigna raculum faceret, cum hoc sit praeter ordinem publicae iustitiae, sicut invocando nomen Christi, naturae lapidis. Ex hoc ergo aliquid dicitur esse vel exhibendo aliqua sacramenta. miraculum, quod fit praeter ordinem totius na­ Ad tertium dicendum quod spirituales potestates turae creatae. Hoc autem non potest facere nisi possunt facere ea quae visibiliter fiunt in hoc Deus: quia quidquid facit angelus, vel quaecum­ mundo, adhibendo corporalia semina per motum que aha creatura, propria virtute, hoc fit secun­ localem. dum ordinem naturae creatae; et sic non cst mi­ Ad quartum dicendum quod, licet angeli possint raculum. Unde relinquitur quod solus Deus mi­ aliquid facere praeter ordinem naturae corpora­ lis, non tamen possunt aliquid facere praeter or­ racula facere possit. Ad primum ergo dicendum quod angeli aliqui dinem totius creaturae: quod exigitur ad rationem dicuntur miracula facere, vel quia ad eorum de­ miraculi, ut dictum est *. 3) γ) in eodem libro. — Om. cdd. a b, qu. i.xxix addit P. facit. - facis ABDEG. δ) • Ci. 40·^’» α , n». CW’ ..730. CXtll • Qp. ««’ • Vcn- 0. • Veru i· • Ordin.^ ? 1 huiusmodi aliquid. - aliquid huiusmodi B. aliqu.d aliud huius- modi celeri. c) creatam. - creaturae ABCDEpG ct a. Commentaria Cardinalis Caietani clarus. - In corpore una conclusio responsi va quaesito negative: Angeli non possunt virtute propria miracula facere. Probatur. Miraculum est praeter ordinem naturae crea­ tae, non alicuius, sed omnis: quidquid fit a quacumque creatura virtute propria, non fit praeter ordinem totius T itulus naturae creatae: ergo nullum factum a creatura cst mira­ culum. Maior probatur, quoad secundam panem: quia altas pro­ tectio lapidis sursum esset miraculum. - Minor vero . quia quod fit virtute creata propria, fit secundum ordinem illius virtutis. •Qa. c C»U, « •Qa.< QUAESTIO CXI, ARTICULUS I Fo­ od •Ut re| :i. QUAESTIO CENTESIMAUNDECIMA * DE ACTIONE ANGELORUM IN’ HOMINES *'■ ‘ '° C. st m ^4i1 I· 1d a r.· I- IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA considerandum est de actione angelo­ Primo: utrum angelus possit illuminare intel­ rum m homines *. Et primo, quantum ’ pos­ lectum hominis. sint cos immutare sua virtute naturali; secundo,Secundo: utrum possit immutare affectum eius. quomodo mittantur a Deo ad ministerium homi­Tertio: utrum possit immutare imaginationem cius. num *; tertio, quomodo custodiant homines **. Circa primum quaeruntur quatuor. Quarto: utrum possit immutare sensum eius. einde • r*î In2 • QlO3· - Qa. oun- D ARTICULUS PRIMUS I- n n p » 1 I • Ibid. jl5 UTRUM ANGELUS POSSIT ILLUMINARE HOMINEM III Cunt, tient., cap. Lxxti; />/ I'eriL, qu. xj, art. Î; De Malo, qu. xvi, art. (J; QuodI. LX. qu. rr, irt. 5. sic proceditur. Videtur quod inferiori species intclligibiles quae sunt in supe­ angelus non possit illuminare hominem. riori, ut capi possint ab inferiori. Et hoc qui­ Homo enim illuminatur per fidem; unde dem in angelis fit, secundum quod superior an­ BSI, Dionysius, in Eccles.gelus Hier.veritatem ♦ illumina ­ universalem conceptam dividit tionem attribuit baptismo, qui est fidei sacramen­ secundum capacitatum inferioris angeli, ut supra · tum. Sed fides immediate est a Deo; secundum dictum est. Sed intellectus humanus non potest illud ad Ephes, n ♦: Gratia estis salvati per fidem, ipsam intelligibilem veritatem nudam capere: et non ex vobis; Dei enim donum est. Ergo homo quia connaturale est ci ul intelligat per conver­ non illuminatur ab angelo, sed immediate a Deo. sionem ad phantasmata, ut supra * dictum est. Q*· •v«. 19. 2. Praeterea, super illud Rom. i *, Deus illis Et ideo intelligibilem veritatem proponunt angeli manifestavit, dicit Glossa * quod non solum ratio hominibus sub similitudinibus sensibilium; secun­ naturalis ad hoc profuit ut divina hominibus ma· dum illud quod dicit Dionysius, i cap. Cael. Hier., ? nifestarentur, sed etiam ? Deus illis revelavit per quod impossibile est aliter nubis lucere divinum opus suum, scilicet per creaturam. Sed utrumque radium, nisi varietate sacrorum velaminum cir­ T est a Deo immediate, scilicet ratio T naturalis, et cumvolatum. - Ex alia vero parte, intellectus hu­ creatura. Ergo Deus immediate illuminat hominem. manus, tanquam inferior, fortificatur per actionem 3. Praeterea, quicumque illuminatur, cognoscit intellectus angelici. Et secundum haec duo atten­ suam illuminationem. Sed homines non perci­ ditur illuminatio qua homo illuminatur ab angelo. piunt se ab angelis illuminari. Ergo non illumi­ Ai) PRIMUM ERGO DICENDUM quod ad fidem duo nantur ab eis. concurrunt. Primo quidem, habitus inte!lectus,quo Sed contra est quod Dionysius probat, in disponitur ad obediendum voluntati tendenti in tv cap. Cael. Hier., quod revelationes divinorum divinam veritatem: intellectus enim assentit veri· < perveniunt ad homines mediantibus angelis ’. Hu­ I lati fidei, non quasi convictus ratione, sed quasi iusmodi autem revelationes sunt illuminationes, imperatus a voluntate; nullus enim credit nisi cSc2<7rt'n ut suPra * dictum est. Ergo homines illuminantur volens, ul Augustinus dicit *. El quantum ad hoc, per angelos. fides est a solo Deo. - Secundo requiritur ad fi­ Respondeo dicendum quod, cum divinae provi­ dem, quod credibilia proponantur credenti. Et dentiae ordo habeat ut actionibus superiorum hoc quidem fit per hominem, secundum quod •0«.ca.«L2: inferiora subdantur, ut supra * dictum est; sicut fides esi ex auditu, ul dicitur Rom. x *; sed pcr -vm.»;. inferiores angeli illuminantur per superiores, ita angelos principaliter, per quos hominibus reve­ homines, qui sunt angelis inferiores, per cos il­ lantur divina. Unde angeli operantur aliquid ad luminantur. illuminationem fidei. - Et tamen homines illumi­ Sed modus utriusque illuminationis quodam­ nantur ab angelis non solum dc credendis, sed modo est similis, et quodammodo diversus. Di- etiam de agendis. •Qc.cn,«n.». ctum est enim supra * quod illuminatio, quae Ad secundum dicendum quod ratio naturalis, est manifestatio divinae veritatis, secundum duo quae est immediate a Deo, potest pcr angelum attenditur: scilicet secundum quod intellectus in­ confortari, ut dictum est ·. - Et similiter ex spe- · iewr«» ferior confortatur per actionem intellectus supe­ cicbus a creaturis acceptis, tanto altior elicitur rioris; et secundum quod proponuntur intellectui intclligibilis veritas, quanto intellectus humanus d primum S quantum. - utrum Γ), quaeritur utrum Pai>. ■i) etiam. — Om. a) γ) ί) ratio. - rt ratio ABGFEG. angdit. ~ ur Itjra Jietum af Addunt PaA 516 QUAESTIO CX1, ARTICULUS II fuerit fortior. Et sic per angelum adiuvatur homo, telligere vel illuminari; quia cognoscit rem sibi ut cx creaturis perfectius in divinam cognitionem esse manifestam. Alio modo, cx parte principii: deveniat. et sic non quicumque intclligit aliquam veritatem, An tertium dicendum quod operatio intellectua­ cognoscit quid sit intellectus, qui est principium lis, ct illuminatio, dupliciter possunt considerari. intellectualis operationis. Et similiter non quiUno modo, cx parte rei intellectae: et sic qui­ cumquc illuminatur ab angelo, cognoscit se ab cumque intclligit vel illuminatur, cognoscit se in­ angelo illuminari. Commentaria Cardinalis Caictani rrutt/s clarus. - In corpore duo : primo, respondet di­ recte quaesito affirmative ; secundo, tractat modum il­ luminationis. Quoad primum, conclusio est : Homines illuminantur per angelos. - Probatur, ct manifestatur. Probatur. Divinae providentiae ordo habet ut actionibus superiorum subdan­ tur inferiora: ergo homines angelis. Tenet sequela: quia inferiores sunt. - Manifestatur vero a simili : sicut angeli inferiores illuminantur per superiores, ita homines per an­ gelos. II. Quoad secundum, conclusio est: Modus utriusque illuminationis est quodammodo similis, et quodammodo diversus. - Probatur ct declaratur simul utroque purs. Similis quidem est quoad numerum capitum , ct quoad alterum T ζ η caput. Quo.ul numerum quidem capitum: quia sicut an­ geli illuminantur cx duobus capitibus, scilicet cx parte in­ tellectus, ct cx parte specicrum; ita etiam homines cx duo­ bus capitibus illustrantur ab angelis. Quoad altcrurn vero caput ; quia eodem modo illuminatur angelus et homo cx parte intellectus, scilicet per viam confortationis descen­ dentis ab obiccto ut illustrato a superiori, ut superius decla­ ratum est ·. - Dissimili* autem est quoad reliquum caput, scilicet cx parte specicrum: quoniam angelus illuminatur pro- ». n positione particulatorum conceptuum intclligibilium; homo vero applicatione similitudinum sensibilium. Probatur ra­ tione , ct auctoritate. Ratio est : quia naturale est homini cognoscere per phantasmata. Auctoritas Dionysii. - Omnia in littera clara sunt, quamvis non hoc ordine. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM ANGELI POSSINT IMMUTARE VOLUNTATEM HOMINIS Supra, qu. cn, art. 3; I IP*, qu. ixxx .rt. : ; II Sent., dist. vtn, an. 5; Ill Cont. (k'nt., cap. txnrnt, xcu: />.· I'm;., qu. XXII, an. 9; De A/.t/o, qu. m, art. 3. 1: /n /o.ur.. cap. χπι, lacti 1. regis in manu Domini; quocumque voluerit, vertet angeli possint immutare voluntatem ho­ illud. minis. Quia super illud Hcbr. i * Qui Respondeo dicendum quod voluntas potest im­ facit angelos suos spiritus, et ministros mutari dupliciter. Uno modo, ab interiori. Et sic suos flammam ignis, dicit Glossa *’ quod cumignis motus voluntatis non sit aliud quam incli­ * sunt, dum spiritu fervent, ct vitia nostra urunt. natio voluntatis P in rem volitam, solius Dei est Sed hoc non esset, nisi voluntatem immutarent. sic immutare voluntatem, qui dat naturae intel­ Ergo angeli possunt immutare voluntatem. lectuali virtutem talis inclinationis. Sicut enim in­ 2. Praeterea, Beda dicit * quod diabolus non clinatio naturalis non est nisi a Deo, qui dat na­ est immissor Λ malarum cogitationum, sed incen­ turam: ita inclinatio voluntaria non est nisi a sor. Damascenus autem ulterius dicit quod etiam Deo, qui causal voluntatem. est immissor: dicit enim in 11 libro ♦, quod omnis Alio modo movetur voluntas ab exteriori. Et malitia et immundae passiones ex daemonibus ex­ hoc in angelo est quidem uno modo tantum, sci­ cogitatae sunt, et immittere homini sunt concessi. licet a bono apprehenso per intellectum. Unde se­ Et pari ratione, angeli boni immittunt et incen­ cundum quod aliquis est causa quod aliquid appre­ τ dunt bonas cogitationes. Sed hoc non possent fa­ hendatur ut bonum ad appetendum γ, secundum cere, nisi immutarent voluntatem. Ergo immutant hoc movet voluntatem. Et sic etiam ' solus Deus · voluntatem. efficaciter potest movere voluntatem; angelus au­ 3. Praeterea, angelus, sicut est dictum *. illu­ tem ct homo per modum suadentis \ ut supra *-q^cÛ,«λ>. minat intellectum hominis mediantibus phanta­ dictum est. - Sed praeter hunc modum, etiam smatibus. Sed sicut phantasia, quae deservit in­ aliter movetur in hominibus voluntas ab exteriori, tellectui, potest immutari ab angelo: ita et appe­ scilicet ex passione existent© circa appetitum sen­ titus sensitivus, qui deservit voluntati: quia et sitivum ; sicut cx concupiscentia vel ira inclinatur ipse etiam est vis utens organo corporali. Ergo voluntas ad aliquid volendum. Et sic etiam angeli, sicut illuminat intellectum, ita potest immutare inquantum possunt concitare huiusmodi passiones, possunt voluntatem movere. Non tamen ex ne­ voluntatem. Sed contra est quod immutare voluntatem est cessitate : quia voluntas semper remanet libera proprium Dei; secundum illud Prov. xxi *: Cor ad consentiendum vel resistendum passioni. D SECUNDUM SIC PROCEDITUR. VidctUF quod *· Ver*. 7 Otdio. • Super Mjtth., cap xv. «er*, it. - C/. Hicrun.m CQnd. loc. Cap. IY. * Art. prxcecd. • Ver». ». S ») immittor. - wtum addunt codice* et Paà; ante incensor PARC DEÔ add. etiam. Cf, Bcdam ct I heron, loc. ciU p) voluntarii. - vnlentU ACEG(BDq ct a b. γ) dJ appetendum. - appetendum Bl). sk etiam. - etiam ACI'.G, ita aD, hoc etiam F, aie PB. Λ7 tic... roiuntafem arn. pl). c) tuadentii. — persuadenti» BFGafr. c) • ΙΛ. U ra. a. 16. Ιλι. η. ‘ Qv.uj 3 * Op. 1 i QUAESTIO CXI, Ai> primum ergo dicendum quod ministri Dei, vel homines vel angeli, dicuntur urere vitia, et inflammare ad virtutes, per modum persuasionis. Ad secundum dicendum quod daemones non pos­ sunt immittere cogitationes, interius eas causando: aim usus cogitativae virtutis subiaceat voluntati. Dicitur tamen diabolus ζ incensor cogitationum, inquantum incitat ad cogitandum, vel ad appe­ tendum cogitata, per modum persuadentis, vel passionem concitantis. Et hoc ipsum incendere r· ζ) ehaMu». - Om. codfco» ct a. ARTICULUS 111 517 Damascenus vocat immittere, quia talis operatio interius fit. - Sed bonae cogitationes attribuuntur altiori principio, scilicet Deo; licet angelorum mi­ nisterio procurentur. An tertium dicendum quod intellectus humanus, secundum praesentem statum, non potest intclli­ gere nisi convertendo se ad phantasmata: sed voluntas humana potest aliquid velle ex iudicio rationis, non sequendo passionem appetitus sen­ sitivi. Unde non est simile. r,) inetnderc. - quod est btccndsrc F. Commentaria Cardinalis Caiotani clarus. - In corporc una distinctio trimembris, cum singulis conclusionibus. Distinctio est. Voluntas potest immutari dupliciter: scilicet nb intrinseco, cl ab trinscco. Et hoc dupliciter in homine: quia vel ab ipso bono intellecto, scu praesentante ipsum; vel n passione partis sensitivae. Et sic sunt tria membra respectu voluntatis hu­ manae. Prima conclusio est: Voluntas n soin Deo potest im­ mutari nb intus. - Probatur ut supra : quin cius tantum est immutare inclinationem, cuius est dare, etc., ut superius deductum est qu. evi, art. 2. Secunda est: Solus Deus movet voluntatem obicctive efficaci sufficientia, nngclus vero persuasione. - Probatur ut in loco praedicto. Tertia est : Angeli possunt immutare voluntatem cx parte passionum, non tamen ncccssitarc. - Probatur prima itulus T pars : quia possunt concitare huiusmodi passiones. Secunda vero, quin voluntas semper remanet libera. cx- Et sic patet responsio ad quaesitum, quod angelus non nisi aut suadendo aut concitando, immutare voluntatem potest; ct hoc ubique neccwitatione. II Adverte hic quod subdivisio facta non est proprie subdivisio . quoniam non multiplicatur motivum voluntatis in subdivisionis membris; utrobique cnim motivum est bonum, vel apparens bonum, intellectum. Sed est distinctio modorum offerendi ipsum obiectum. Potest cnim offerri obicctum intclligibili modo: ct sic offertur vel a solo pro­ prio intellectu, vel etiam ab intellectu suadendi. Potest edam offerri sensibili modo: et lie praesentatur ab intrin­ seca passione voluntati, non cuicumquc, sed humanae, propter modum essendi animae coniunctac. Et ideo in hoc differt voluntas humana ab angelica, ut in littera dicitur. ARTICULUS TERTIUS UTRUM ANGELUS POSSIT IMMUTARE IMAGINATIONEM HOMINIS II sic proceditur. Videtur quod non P0SSlt immutare imagina­ tionem hominis. Phantasia cnim, ut di­ scitur in libro de Anima ♦, est motus fa*”* ctus a sensu secundum actum. Sed si fieret pcr immutationem angeli, non fieret a sensu secun­ dum actum. Ergo est contra rationem phantasiae, quae est actus imaginativae virtutis, ut sit per immutationem angeli. 2. Praeterea, formae quae sunt in imaginatione, cum sint spirituales, sunt nobiliores formis quae sunt in materia sensibili. Sed angelus non potest imprimere formas in materia sensibili, ut dictum est *. Ergo non potest imprimere formas in ima­ ginatione. Et ita non potest eam immutare. 3 3. Praeterea, secundum Augustinum *, XII -CiF-sa. super Gen. ad lilt. ♦, commixtione alterius spiritus Jieri potest ut ea quae ipse scit, per huiusmodi imagines ei cui miscetur ostendat, sire intelligent!, î sire ut * ab alio intellecta pandantur. Sed non videtur quod angelus possit misceri imaginationi humanae; neque quod imaginatio possit capere intelligibilia, quae angelus cognoscit. Ergo videtur quod angelus non possit mutare imaginationem. 4. Praeterea, in visione imaginaria homo ad­ 50 D T d t Qa. Sinf., duL vm, an. 5; D/ J/a/o, qu. m, art. 4; qa. m. Art. tt. tertium 9) secundum Augustinum. - Augustinus dicit PFGaE ?·) ut. - Om. P6. haeret similitudinibus rerum quasi ipsis rebus. Sed in hoc est quaedam deceptio. Cum ergo an­ gelus bonus non possit esse causa deceptionis, videtur quod non possit causare imaginarium vi­ sionem, imaginationem immutando. Sed contra est quod ea quae apparent m somnis, videntur imaginaria visione. Sed angeli re­ velant aliqua in somnis; ut patet .Malth.i* et n ·♦, de angelo qui Joseph in somnis apparuit. Ergo angelus potest imaginationem movere. Respondeo dicendum quod angelus, tam bonus quam malus, virtute naturae suae potest movere imaginationem hominis T. Quod quidem sic conT siderari potest. Dictum est cnim supra * quod · ο·.α.>/Μ· natura corporalis obedit angelo ad motum loca­ lem. Illa ergo quae cx motu locali aliquorum cor­ porum possunt causari, subsunt virtuti naturali angelorum. Manifestum est autem quod appari­ tiones imaginariae causanmr interdum in nobis ex locali mutatione corporalium spirituum ct hu­ morum. Unde Aristoteles, in Jib.rfeSomn. et Vig*, · assignans causam apparitionis somniorum, dicit quod, cum animal dormit, descendente plurimo sanguine ad principium sensitivum, simul descen· dant motus \ idest impressiones relictae ex sensi* γ) δ) hominis. - Om. ADCDE. motus. - itnprrM addunt BD; (X Ιφ. OL, al « vr» ς. QUAESTIO CXI, ARTICULUS IV 518 ζ n o in corpore, bilium motionibus, quae in spiritibus sensualibus conservantur, et movent principium sensitivum, ita quod fit quaedam apparitio, ac si tunc € prin­ cipium sensitivum a rebus ipsis exterioribus mu­ taretur. Et tanta potest esse commotio spirituum et humorum, quod huiusmodi apparitiones etiam vigilantibus fiant; sicut patet in phreneticis, ct in aliis huiusmodi. Sicut igitur hoc fit per naturalem commotionem humorum; et quandoque etiam per voluntatem hominis, qui voluntarie imaginatur quod prius senserat: ita etiam hoc potest fieri virtute angeli boni vel mali, quandoque quidem cum alienatione a corporeis sensibus, quandoque autem absque tali alienatione. Ad PRIMUM ergo dicendum quod primum ' prin­ cipium phantasiae est a sensu secundum actum: non enim possumus imaginari quae nullo modo sensimus T*, vcl secundum totum vel secundum partem; sicut caecus natus non potest imaginari colorem. Sed aliquando · imaginatio informatur, ut actus phantastici motus consurgat, ab impressionibus interius conservatis, ut dictum est ♦. x) Γ) η) ac ii tunc. - ac xicut \C, ticut E. primum. - Om. Pab. itniimus. - tentimui Pab. quod angelus transmutat imaginationem, non quidem imprimendo aliquam formam imaginariam nullo modo persensum prius acceptam (non cnim posset facere quod caecus imaginaretur colores): sed hoc facit per motum localem spirituum et humorum, ut dictum est *. · ibu. Ad tertium dicendum quod commixtio illa spi­ ritus angelici ad imaginationem humanam, non est per essentiam, sed per c ficetum quem praedicto modo in imaginatione facit; cui demonstrat quae ipse novit, non tamen eo modo quo ipse novit. Ad quartum dicendum quod angelus causans aliquam imaginariam visionem, quandoque qui­ dem simul intellectum illuminat, ut cognoscat quid per huiusmodi similitudines significetur: ct tunc nulla est deceptio. Quandoque vero per opera­ tionem anguli solummodo similitudines rerum ap­ parent in imaginatione: nec tamen tunc causatur deceptio ab angelo, sed ex defectu intellectus cius cui talia apparent. Sicut nec Christus fuit causa deceptionis in hoc quod multa turbis in parabo­ lis proposuit, quae * non exposuit cis. Ad secundum dicendum 9 QU· U- . ia aliquando. - quandoque G, ab angelo F, om. ARCE. - Pro phantaitici motui, phantaiticut E. phantaiticui motui ceteri ct α b. ») quae. - quod Pab. - cit om. ABCD E· 0) Commentaria Cardinalis Caietam clarus : nomine imaginationis intclligc omnes sensus interiores. In corpore una conclusio responsiva quaesito affirma­ tive: Angelus, tam bonus quam malus, potest naturali sua virtute immutare imaginationem. - Probatur. Natura corpo­ ralis obedit angelo ad motum localem : ergo ad quaecumque possunt cx motu locali causari : ergo ad apparitiones imaginarias. - Antecedens, cum prima consequentia, patet. Secunda probatur: quia huiusmodi apparitiones interdum causantur cx motu locali spirituum ct humorum. Quod probatur ct in dormientibus, auctoritate Aristotelis; et in vigilantibus, cx phreneticis. II. Adverte circa litteram, quod infertur conclusio cx itulus T praedicta ratione non nuda, sed amplius illustrata praece­ dentibus ct concomitantibus. Apparitio siquidem imaginaria ex tribus potest provenire causis: scilicet cx voluntate ima­ ginantis; cx commotione naturae, sanae vcl aegrae; ct ex commotione ab cxtrinscca causa, scilicet angelis. Et ideo in­ fertur conclusio quod, quemadmodum interdum cx primo, interdum ex secunda, ita interdum cx tertia provenit. Et sic ratio allata infert manifestius intentum. - Rursus, quia commotio ct apparitio ista dupliciter sc habet ad sensus exteriores, quia scilicet quandoque retrahit ub eis, et quan­ doque non: ideo, ad pleniorem doctrinam, apposuit eam fieri quandoque comitantibus sensibus, ct quandoque ubicctis. ARTICULUS QUARTUS UTRUM ANGELUS POSSIT IMMUTARE SENSUM HUMANUM Ii Sent., diet. mi, Art. S; Ik Malo, qu. in. art. 4; qu. xn, art. 11. D quartum sic proceditur. Videtur quod potest immutare sensum, sed semper sensus ® a angelus non possit immutare sunsum sensibili immutatur. humanum. Operatio enim sensitiva est Sed contra est quod angeli qui subverterunt operatio vitae. Huiusmodi autem ope­ Sodomam, percusserunt Sodomitas caecitate (vcl ratio non est a principio extrinseco. Non aorasia ergo ?), ut ostium domus invenire non possent, ut dicitur Gen. xix *. El simile legitur IV Reg. vi **, operatio sensitiva potest causari ab angelo. 2. Praeterea, virtus sensitiva est nobilior quam de Syris quos Elisaeus duxit in Samariam. Respondeo dicendum quod sensus immutatur nuiritiva. Sed angelus, ut videtur, non potest mu­ tare virtutem nutritivam; sicut nec alias formas dupliciter. Uno modo, ab exteriori; sicut cum naturales. Ergo neque virtutem sensitivam immu­ mutatur a sensibili. Alio modo, ab interiori: vi­ demus enim quod, perturbatis spiritibus et hu­ tare potest. 3. Praeterea, sensus naturaliter movetur a sen­ moribus, immutatur sensus; lingua enim infirmi, sibili. Sed angelus non potest immutare naturae quia plena est cholerico humore, omnia sentit ut • qu. cx,*n.<. ordinem, ut supra * dictum est. Ergo angelus non amara; et simile contingit in aliis sensibus. Utro· S 3) - Om. P. aur.uia. - amentia G. Cf. ver*. Septuag., HÀtïçï· . •Qu.cv • Vcn. •Qu.u QUAESTIO CXIl, ARTICULUS II An tertium dicendum quod in nobis exterior oc­ cupatio puritatem contemplationis impedit, quia T· actioni insistimus secundum sensitivas vires, qua­ rum actiones cum intenduntur, retardantur actio­ nes intellectivae virtutis. Sed angelus per solam intellectualem operationem regulat suas actiones exteriores. Unde actiones ° exteriores in nullo im­ pediunt eius contemplationem : quia duarum actio­ num quarum una est regula ct ratio alterius, una non impedit, sed iuvat aliam. Unde Gregorius di­ - qu.tn.ht BD. - Pro fecundum sensitivas viret, ircundum sensitivas virtutes l\i&. 521 cit, in II Moral. *, quod angeli non sic foris exeunt, ·&? tu.ti.it. ut internae contemplationis gaudiis priventur. Ad quartum dicendum quod angeli in suis actio­ nibus exterioribus ministrant principaliter Deo, ct secundario nobis. Non quia nos sumus superio­ res eis, simpliciter loquendo: sed * quilibet homo 1 vel angelus, inquantum adhaerendo Deo fit unus spiritus cum Deo, cst superior omni creatura. Unde Apostolus, ad Philip, n ♦, dicit: superiores * sibi invicem arbitrantes. ·) actiones. - per aclitmet CEpA. t) sed. - sed quta F. r,) Commentaria Cardinalis Caietani rrutus clarus, quoad quid nominis. - In corpore una sollicitus Auctor dc primo, sed dc secundo: tum quia pri­ conclusio responsiva quaerito affirmative Aliqui angeli mum constat ; tum quia in secunda parte conclusionis sta­ mittuntur a Deo in ministerium. - Conclusio habet 1res partim ­ probanda, includitur. tes: quod mittuntur; quod α Deo; quod in ministerium; et Secundo igitur, probatur quod α Deo, sic. Hoc totum singillatim probatur. procedit cx imperio divino; ergo angelus mittitur a Deo. Primo, quod mittuntur, ex propria ratione missionis, sic. Antecedens patet; ct demonstrat ly hoc applicationem vir­ Procedens ab aliquo ut incipiat esse ubi vel non erat, vel tutis dc novo in corpus subditum, ct esse ibi. - Consequen­ non illo modo erat, mittitur: nngclus cst huiusmodi: ergo. - tia vero putet ex dictis in tractatu dc Missione superius’: *Q».wn,et.x Maior manifestatur, repetendo supra dicta dc missione Filii quia scilicet mittens est qui cst causa incocptionb essendi ct Spiritus Sancti, quibus convenit mitti, non ubi non erant, alicubi simpliciter, vel novo modo. sed novo modo essendi ubi erant. - Minor probatur cx l enio, probatur quod in ministerium, cx ratione mini­ differentia inter agens universale ct particulare, sic. Proprium stri, sic. Actio quam angelus missus exercer, cst α Deo ut est agentis universalis attingere totum universum, et con­ α primo imperante, et propter Deum ut ultimum finem: sequenter esse ubique: ergo agens particulare attingit sic ergo angelus habet se ut instrumentum: ergo ut minister; unum, quod non aliud: ct consequenter cst ita hic, quod ergo actiones angelorum ministeria sunt: ergo ipsi in mi­ non alibi. Ergo angelus acturus aliquid circa creaturam nisterium mittuntur. - Antecedens patet. - Prima conse­ corpoream, de novo applicat suam virtutem ad illam. Ergo quentia probatur cx ratione instrumenti: scilicet ab alio, ct propter aliud. - Secunda probatur’ quia minister nihil incipit esse ubi non erat. - Omnia clara sunt. Et adverte quod, cum minor includat duo, scilicet an­ aliud cst quam instrumentum intcUigcns.-Cetera relinquun­ gelum esse ab alio, ct ipsum incipere esse alicubi, non fuit tur per sc notae. T Qu. ci, irt. i. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM OMNES ANGELI IN MINISTERIUM MITTANTUR II Sent., diet, x, art. j; Hebr.. cxp. i, loci. n. H) SECt.NDtM SIC PROCEDITUR. Videtur quod omnes angeli in ministerium mittantur. Dicit enim Apostolus, ad Hebr. i *: Om· •· · · · 'nes sunt administratorii spiritus, tn mi­ nisterium missi. 2. Praeterea, inter ordines supremus cst ordo •Q«.cn3,in.6. Seraphim, ut ex supra * dictis patet. Sed Sera­ phim est missus ad purgandum labia prophetae, •Vtru6,7. ut habetur Isaiae vi ♦. Ergo multo magis inferiores angeli mittuntur. 3. Praeterea, divinae Personae in infinitum excedunt omnes ordines angulorum. Sed divinae Personae mittuntur, ut supra * dictum cst ’. Ergo multo magis quicumque supremi angeli. 4. Praeterea, si superiores angeli non mittun­ tur ad exterius ministerium, hoc non cst nisi quia superiores angeli exequuntur divina ministeria per inferiores. Sed cum omnes angeli sint inaequales, ΐ ul supra * dictum est. quilibet angelus habet in­ feriorem angelum, praeter ultimum. Ergo unus a 3) β) ut supra dictum cst, - Om. Pdê. missus. — intellectus BCDEFG, interius cJ. a. Summae Tim>u D. Thomae T. II. I angulus solus ministraret in ministerium missus Quod cst contra id quod dicitur Daniel vu *: · Vcn. >a Millia millium ministrabant ci. Sed contra est quod Gregorius dicit ♦, refe- ·η«π uxiv runs sententiam Dionysii *: Superiora agmina usum exterioris ministerii nequaquam habent. Respondeo dicendum quod, sicut cx supra * ·$·.«!. «tj; dictis patet, hoc habet ordo divinae providentiae, non solum in angelis, sed etiam in toto universo, quod inferiora per superiora administrantur: sed ab hoc ordine in rebus corporalibus aliquando ex divina dispensatione receditur, propter altiorcm ordinem, secundum scilicet quod expedit ad gra­ tiae manifestationem. Quod enim caecus natus luit illuminatus * quod T Lazarus fuit suscitatus *ku».e,nn 1 immediate a Deo factum est, absque aliqua actione "* ‘ r 1 ~ , fi. ·' IWJ. II. caelestium corporum. Sed el angeli boni ct mali »·<*· ·* ♦*· possunt aliquid in istis corporibus operari prae­ ter actionem caelestium corporum, condensando nubes in pluvias, ct aliqua huiusmodi laciendo. γ) quod. - ct qwd B. QUAESTIO CXII, ARTICULUS 11 Neque alicui debet esse dubium quin Deus im­ sterium circa corporalia exhibendum, ct secun­ mediate hominibus aliqua revelare posset, non dum hanc missionem non omnes mittuntur; alia mediantibus angelis; et superiores angeli, non est interior, secundum intellectuales effectus, prout mediantibus inferioribus. Et secundum hanc con­ scilicet unus angelus illuminat alium, el sic omnes siderationem , quidam dixerunt quod, secundum angeli mittuntur. communem legem, superiores non mittuntur, scd Vel aliter dicendum quod Apostolus inducit inferiores tantum ; sed cx aliqua dispensatione illud ad probandum quod Christus sit maior andivina, interdum etiam superiores mittuntur. gelis per quos data est lex; ut sic ostendat ex­ Scd hoc non videtur rationabile. Quia ordo cellentiam novae legis ad veterem \ Unde non ζ angelicus attenditur secundum dona gratiarum. oportet quod intdligatur nisi de angelis ministerii, Ordo autem gratiae non habet alium superiorem per quos data est lex. ordinem, propter quem praetermitti debeat, sicut Ad secundum dicendum, secundum Dionysium*, ·λμ. praetermittitur ordo naturae propter ordinem gra­ quod ille angelus qui missus est ad purgandum tiae. - Considerandum est etiam quod ordo na- labia prophetae, fuit dc inferioribus angelis; scd * turae in operationibus 4 miraculorum praetermit­ dictus est Seraphim, idest incendens, aequivoce, titur, propter fidei confirmationem. Ad quam nihil propter hoc quod venerat ad incendendum labia valeret, si praetermitteretur ordo angelicus: quia prophetae. hoc a nobis percipi non posset. - Nihil etiam 1 Vel dicendum quod superiores angeli commu­ est ita magnum in ministeriis divinis, quod per nicant propria dona, a quibus denominantur, me­ inferiores ordines exerceri non possit. Unde Grc- diantibus inferioribus angelis. Sic igitur unus dc uc.dL.opra. gorius dicit * quod qui summa [annuntiant, Ar­ Seraphim dictus est purgasse incendio labia pro­ changeli vocantur. Hinc est quod ad virginem phetae, non quia hoc ipse immediate fecerit, scd Mariam Gabriel Archangelus mittitur. Quod ta­ quia inferior angelus virtute eius hoc fecit. Sicut men fuit summum inter omnia divina ministeria, Papa dicitur absolvere aliquem, etiam si peraltum ut ibidem subditur. - Et ideo simpliciter dicen- officium absolutionis impendat. Loc.dLiupr*. dum esi, cum Dionysio *, quod superiores angeli Ad tertium dicendum quod divinae Personae nunquam ad exterius ministerium mittuntur. non mittuntur in ministerium, sed aequivoce mitti Ad primum ergo dicendum quod, sicut in missio­ dicuntur; ut ex praedictis * palet. nibus divinarum Personarum aliqua est visibilis, Ad quartum dicendum quod in divinis ministe­ quae attenditur secundum creaturam corpoream ; riis est multiplex gradus. Unde nihil prohibet aliqua invisibilis, quae fit secundum spiritualem etiam inaequales angelos immediate ad ministe­ effectum : ita in missionibus angelorum aliqua di­ ria mitti; ita tamen quod superiores mittantur ad citur exterior, quae scilicet est ad aliquod mini­ alliora ministeria, inferiores vero ad inferiora. operationibus. - operatione PaS. etiam. - enim ABDE, autem GsE ct a b, om. CpF. c) c) ζ) i -><«« • V* • v. 4 veterem. - legem veterem Λ RD, legem CE. Commentaria Cabdinalis Caietani clarus. - In corporc tria: primo, tractatur sum­ termissio ordinis cx divina dispensatione, fit propter altio­ marie ordo superioris et inferioris respectu exeeutionis rcm ordinem: ordo missionis angelicae non hubet altiorcm seu ministerii; secundo, recitatur opinio pro parte affirmaordinem: ­ ergo non suscipit praetermissionem. - Maior patet tiva; tertio, impugnatur, ct simul respondetur quaesito ne­ cx dictis superioribus ♦: et declaratur in ordine naturae ct ‘Q«.cn,Mt.j. gative. gratine. - Minor probatur. Quia ordo divinae gratiae caret Quoad primum, quatuor dicuntur, duo dc facto, ct duo superiore : talis autem ordo est secundum dona divinae dc possibili. Primum, pertinens nd factum, est ordo com­ gratiae: ergo. munis divinae providentiae, consistens in hoc, quod supe­ Secunda ratio est. Ordo communis praetermittitur pro­ riora principantur, ct inferiora tantum ministrant; ut patet pter fidei confirmationem : in proposito, nihil prodesset ad ct in angelis, cl in toto universo. - Secundum, pertinens fidei confirmationem: ergo. - Maior patet in miraculis. quoque ad factum, est ordo divinae dispensationis, consi­ Minor: quia illa praetermissio est ignotu nobis. stens in hoc, quod praedictus divinae providentiae ordo Tertia ratio est. Nihil est ita magnum, quod per inferio­ quandoque in corporalibus non servatur, scd superiores res exerceri non possit: ergo non est opus quod superiores exequuntur per seipsos tantum, propter altiorcm ordinem, mittuntur. - Antecedens probatur dc annuntiatione Incarna­ puta gratiae divinae manifestationem. Declaratur hoc tam in tionis, quod est maximum: et firmatur auctoritate Grcgorii. Deo quum in angelis, in praetermissione caelestium corpo­ Ex his sequitur conclusio responsiva. quod non omnes rum.-Tertium, pertinens ad possibile, est quod Deus potest mittuntur: quia superiores nunquam mittuntur. per seipsum, absque angelis mediis, revelare alicui homini IV. Adverte hic duo. Primo, quod prima ratio sc tenet aliquid. - Quartum, pertinens etiam ad possibile, est quod cx parte causae efficientis: ordo enim superior ut agens angeli superiores, absque inferioribus mediis, possunt idem. superius sc habet respectu inferioris. Secunda vero cx parte II. Quoad secundum, conclusio opinionis affirmativae causae finalis: manifestatio namque fidei finis est miracu­ est haec: Angeli inferiores tantum mittuntur de lege com­ lorum. etc. Tertia nutem cx parte causae formalis: excel­ muni, superiores vero cx divina dispensatione. Hucc con­ lentia namque sive dignitas ministri ad magnitudinem rei clusio non aliter probatur, nisi quod cx praedictis deductu gerendae requisita, formalitcr sc habet ud ipsum. videtur, tanquam, possibili posito in esse, nullum debeat Secundo, quod ex dictis patet solutio motivi partis ad­ sequi inconveniens. versae ♦. Quoniam praetermissio ordinis hinc apparet quod * ο. a«n. n. III. Quoad tertium, duo fiunt: quia primo, tripliciter non est possibilis potentia ordinata, scd potentia absoluu. impugnatur praecedens opinio, quoad secundam partem; Tali autem potentia possibili posito, multa accidunt incon­ et sic, secundo, infertur conclusio negativa responsiva quae­ venientia circa ordinem institutum; ut in proposito, praeter- % sito: Non omnes angeli mittuntur. - Prima ratio est. Prae­ missio vana debiti ordinis·. itulus T •Cj tat ·· ter cunalia rout mes QUAESTIO CXI1, ARTICULUS III 523 ARTICULUS TERTIUS UTRUM ANGELI QUI MITTUNTUR, ASSISTANT ucit anc.xnon crii, II ζ n *, · imj. um sed ce, ibia nuncde ro­ sed cut um lac litti dé­ bet de­ ad tiorem atet Sent., dist x, art. i; Hebr., cap. i, kct. n; In lob., cap. t, Icet, n VidctUF quod rum qui alicui regi famulantur. Quorum aliqui etiam angeli qui mittuntur, assistant. Di­ semper ei assistunt, et eius praecepta immediate cit enim Gregorius, in Homilia *: Et mit­ audiunt. Alii vero sunt, ad quos praecepta regalia tuntur · igitur angeli, et assistunt: quia per assistentes nuntiantur, sicut illi qui admini­ etsi circumscriptus est angelicus spiritus, summus stration! civitatum praeficiuntur: et hi dicuntur tamen Spiritus ipse, qui Deus est, circumscriptus ministrantes, sed non assistentes. non est. Considerandum est ergo quod omnes angeli di­ 2. Praeterea, angelus Tobiae in ministerium vinam essentiam immediate vident: ct quantum missus fuit. Sed tamen ipse dixit : Ego sum Ra­ ad hoc. omnes etiam qui ministrant, assistere di­ phael angelus, unus ex septem qui adstamus ante cuntur. Unde Gregorius dicit, in II Moral. ♦, quod •vcn.ij. Deum, ut habetur Tobiae xu ♦. Ergo anguli qui semper assistere, aut ridere faciem Patris possunt, ? mittuntur assistunt. qui ad ministerium exterius mittuntur pro nostra 3. Praeterea, quilibet angelus beatus propin­ salute. Sed non omnes angeli secreta divinorum quior est Deo quam Satan. Sed Satan assistit mysteriorum 1 in ipsa claritate divinae essentiae •v. QUAESTIO CXII1, ARTICULUS I 52 5 QUAESTIO CENTESIMADECIMATERTIA DE CUSTODIA BONORUM ANGELORUM IN OCTO ARTICULOS DIVISA considerandum est dc custodia bo­ norum angelorum, et de impugnatione ma· •□ii.».h- lorum *. Et circa primum quaeruntur octo. Primo: utrum homines ab angelis custodiantur. Secundo: utrum singulis hominibus singuli an­ geli ad custodiam deputentur. Tertio: utrum custodia pertineat solum ad ul­ timum ordinem angelorum. einde D Quarto: utrum omni homini conveniat habere angelum custodem. Quinto: quando incipiat custodia angeli « circa hominem. Sexto: utrum angelus semper custodiat homi­ nem. Septimo: utrum dolcat de perditione custoditi. Octavo: utrum inter angelos sit pugna ratione custodiae. « ARTICULUS PRIMUS UTRUM HOMINES CUSTODIANTUR AB ANGELIS II Sent., diit. xj, part. t, an. I. frg&ÆgpD primi m sic proceditur. Videtur quod homines non custodiantur ab angelis. Custodes enim deputantur aliquibus vel -^^□^quia nesciunt, vel quia non possunt cu­ stodire scipsos; sicut pueris et infirmis?. Sed homo potest custodire seipsum per liberum arbitrium; et scit, per naturalem cognitionem legis naturalis. Ergo homo non custoditur ab angelo. 2. Praeterea, ubi adest fortior custodia, infirmior superfluere videtur. Sed homines custodiun­ tur a Deo; secundum illud Psalmi cxx *: Non dor­ mitabit neque dormiet qui custodit Israel. Ergo non est necessarium quod homo custodiatur ab angelo. 3. Praeterea, perditio custoditi redundat in negligentiam custodis: unde dicitur cuidam. Ill Reg. xx * : Custodi virum istum, qui si lapsus fue­ rit, erit anima tua pro anima eius. Sed mulli ho­ mines quotidie pereunt, in peccatum cadentes, quibus angeli subvenire possent γ vel visibiliter apparendo, vcl miracula faciendo, vcl aliquo si­ mili modo. Essent ergo négligentes angeli, si eo­ rum custodiae homines essent commissi: quod patet esse falsum. Non igitur angeli sunt homi­ num custodes. Sed contra est quod dicitur in Psalmo ♦: An­ gelis suis mandavit de te. ut custodiant te in omni­ bus viis tuis. Respondeo dicendum quod, secundum rationem divinae providentiae, hoc in rebus omnibus inve­ nitur, quod mobilia ct variabilia per immobilia et invariabilia moventur ct regulantur; sicut omnia corporalia per substantias spirituales immobilesd, et corpora inferiora per corpora superiora *, quae a) p) γ) angeli. - Otn. Puh. pueri» et infirmi». - pueri et infirmi Ρλ5. ponent. - ponunt PrtZ>. sunt invariabilia secundum substantiam. Sed et nos ipsi regulamur circa conclusiones, in quibus possumus diversimode opinari, per principia quae invariabiliter lunemus. - Manifestum est autem quod in rebus agendis cognitio et affectus hominis multipliciter variari et deficere possunt a bono. Et ideo necessarium fuit quod hominibus angeli ad custodiam deputarentur, per quos regularentur et moverentur ad bonum. Ad primum ergo dicendum quod per liberum ar­ bitrium potest homo aliqualiter malum vitare, sed non sufficienter: quia infirmatur circa affectum boni, propter multiplices animae passiones. Simi­ liter etiam universalis cognitio naturalis legis, quae homini naturaliter adest, aliqualiter dirigit hominem ad bonum, sed non sufficienter: quia in applicando universalia principia iuris ad parti­ cularia opera, contingit hominem multipliciter de­ ficere. Unde dicitur Sap. ix *: Cogitationes morta- ’ v tantum hominis C, imtMX Λο- ordinem angelorum, quorum, secundum Gregorium *, est minima nuntiare; hoc autem videtur ’Uccîl·^». esse minimum in officiis angelorum, procurare ea quae ad unius hominis tantum ? salutem per> linent. - Alia vero est custodia universalis. Et haec multiplicatur secundum diversos ordines: nam quanto agens fuerit universalius, tanto est superius. Sic igitur custodia humanae multitudinis pertinet ad ordinem Principatuum: vel forte ad Archangclos, qui dicuntur Principes Angeli^ unde T et Michael, quem Archangclum dicimus, unus de principibus dicitur Dan. x ♦. Ulterius autem super · vcn.it. omnes naturas corporeas habent custodiam Vir­ tutes. Et ulterius etiam super daemones habent custodiam Potestates. Et ulterius etiam * super * bonos spiritus habent custodiam Principatus, se­ cundum Grcgorium ♦. Ad primum ergo dicendum quod verbum Chrysostomi potest intclligi, ut loquatur dc supremis in ordine infimo angelorum: quia, ut Dionysius dicit *, in quolibet ordine sunt primi, medii et > ultimi. Est autem ’ probabile quod maiores an· geli deputentur ad custodiam eorum qui sunt ad maiorem gradum gloriae a Deo electi. Ad secundum dicendum quod non omnes an­ geli qui mittuntur, habent particularem custodiam super singulos homines; sed quidam ordines ha­ bent universalem custodiam, magis vel minus, ut dictum est *. · la An tertium dicendum quod etiam inferiores any) Phndfes Angeli,- Principales Angeli B, Principes Angdumm P. i) etiam. - Omittunt PjK - Port Prtneipahu P dd.t m' Domi· nationes; ct. , «n. 3, corp, et ad 3. ifcWfe?0 QU,NTUM s,c î’ROceditlr. Videtur quod anSclUî> non deputetur homini ad custodiam a sua nativitate. Angeli cnim -^*^®^mittuntur in ministerium, propter cos qui haereditatem capiunt salutis, ul Apostolus, ad Hebr.*, dicit. Sed homines incipiunt haereditatem capere salutis, quando baptizantur. Ergo angelus deputatur homini ad custodiam a tempore bapti­ smi, et non a tempore nativitatis. 2. Praeteri a, homines ab angelis custodiuntur. inquantum ab cis illuminantur per modum do­ ctrinae. Sed pueri mox nati non sunt capaces doctrinae: quia non habent usum rationis. Ergo pueris mox natis non deputantur angeli custodes. 3. Praeterea, pueri in materno utero existentes habent animam rationalem aliquo tempore, sicut et post nativitatem cx utero. Sed cum sunt in materno utero, non deputantur eis angeli ad cu­ stodiam, ut videtur: quia neque etiam ministri Ecclesiae cos sacramentis imbuunt. Non ergo sta­ tim a nativitate hominibus angeli ad custodiam deputantur. Sed contra est quod Hieronymus dicit *, quod unaquaeque anima, ab ortu nativitatis, habet in custodiam sui angelum deputatum. Respondeo dicendum quod, sicut Origenes dicit super Matthaeum ♦, super hoc est duplex opinio. Quidam enim dixerunt quod angelus ad custo­ diam homini deputatur a tempore baptismi: alii vero quod a tempore nativitatis. Et hanc opinio­ nem Hieronymus * approbat; et rationabiliter. Be­ neficia enim quae dantur homini divinitus ex eo quod est Christianus, incipiunt a tempore bapti­ smi; sicut perceptio Eucharistiae, ct alia huius- s) sui. - Om. ABCDE. ht custodia. - custodia ACEFpG ct ab, custos BD. modi. Sed ea quae providentur homini a Deo, inquantum habet naturam rationalem, cx tunc ei exhibentur, ex quo nascendo talem naturam ac­ cipit. Et tale beneficium est custodia angelorum, ut cx praemissis * patet. Unde statim a nativi- ·λτ. i, 4. tate habet homo angelum ad sui * custodiam · • b. »<. deputatum *. Ad primum ergo dicendum quod angeli mittuntur in ministerium, efficaciter quidem propter cos solos qui haereditatem capiunt salutis, si consi­ deretur ultimus effectus custodiae, qui est perce­ ptio haereditatis. Nihilominus tamen ct aliis mi­ nisterium angelorum non subtrahitur, quamvis in cis hanc efficaciam non habeat, quod perducan­ tur ad salutem. Efficax tamen est circa cos an­ gelorum ministerium, inquantum a multis malis retrahuntur. Ad secundum dicendum quod officium custodiae ordinatur quidem ad illuminationem doctrinae, sicut ad ultimum et principalem effectum. Nihi­ lominus tamen multos alios effectus habet, qui pueris competunt: scilicet arcere daemones, et alia nocumenta tam corporalia quam spiritualia pro­ hibere. Ad tertium dicendum quod puer quandiu est in materno utero, non totaliter est a matre separatus, sed per quandam colligationem est quodammodo adhuc aliquid eius; sicut ct fructus pendens in arbore, est aliquid arboris. Et ideo probabiliter dici potest quod angelus qui est in custodia * ma? tris, custodiat prolem in matris utero existentem*. · Sed in nativitate, quando separatur t a matre. r angelus ei ad custodiam deputatur, ul Hierony- .Vi4l mus dicit *. *) separatur. - separatus est ABCDE, Commentaria Cardinal is Caietani Dubium autem quod hic remanet, quia scilicet cx ista m lus durus. - Iu corpore duo. Primo, recitantur duae opiniones circa quaesitum: scilicet ab ortu, vel a ba­ ratione videtur quod angelica custodia incipiat ab ortu in utero secundum animam rationalem, et non u nativitate ptismo. - Secundo, rciicitur quod a baptismo, ct probatur simul quod ab ortu, distinguendo duplex genus beneficio­ extra uterum, solvitur in responsione nd tertium, cx hoc rum, scilicet communium omnibus hominibus, ct proprio­ quod in ortu cx utero incipit natura rationalis prob’s ut rum Christianis ; et arguendo quod haec cum christianitate, propria illi; cum prius esset sic eius, quod tamen alterius illa cum creatura rationali incipiunt. Sui custodia angelica aliquid, scilicet matris. Et ideo extra uterum inchoat custos proprius, sicut ct natura, prius existente custode communi. est beneficium commune. T ARTICULUS SEXTUS UTRUM ANGELUS CUSTOS QUANDOQUE DESERAT HOMINEM Il Sent., dhu XJ, part, i, art· 4. D sextum sic proceditur. Videtur quod angelus custos quandoque deserat homi­ nem cuius custodiae deputatur. Dicitur • Ver». 9. lerem. 1.1 *, ex persona angelorum: Curavimus Babylonem, et non est curata: derelin­ • Ver». 5. quamus ergo eam. Et Isaiae v * : Auferam sepem • Interiia. eius, et erit in conculcationem; Glossa ♦: idest an­ gelorum custodiam. 2. Praeterea, principalius custodit Deus quam angelus. Sed Deus aliquando hominem derelin­ • Ver», a. quit; secundum illud Psalmi xxi *: Deus, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti? Ergo multo magis angelus custos hominem derelinquit. • De Λ7Λ- Orth., 3. Praeterea, sicut dicit Damascenus *, an­ lib. II, αρ. in. geli, cum sunt hic nobiscum, non sunt in caelo. Λ Sed aliquando 3 sunt in caelo. Ergo aliquando nos derelinquunt. Sed contra, daemones nos semper impugnant; • Ven. β. secundum illud 1 Petri v*: Adversarius vester dia­ bolus tanquam leo rugiens circuit, quaerens quem devoret. Ergo multo magis boni angeli semper nos custodiunt. ? Respondeo dicendum quod custodia angelorum ?, • Art. 3. ut cx supra dictis patet, est quaedam exeeutio divinae providentiae circa homines facta. Manife­ aliquando. - quandoque ACDEF; Sed ... caelo om. ÜGa. £) angelorum. - angeli Pdb. 3) stum est autem quod nec homo, ncc res aliqua, totaliter divinae providentiae subtrahitur: inquan­ tum enim aliquid participat dc esse, intantum subditur universali providentiae entium. Sed in­ tantum τ Deus, secundum ordinem suae provi­ dentiae, dicitur hominem derelinquere, inquantum permittit hominem pati aliquem defectum vel poenae vel culpae. - Similiter etiam dicendum est quod angelus custos nunquam totaliter dimittit hominem, sed ad aliquid interdum cum dimittit; prout scilicet non impedit quin subdatur alicui tribulationi. vel etiam quin cadat in peccatum, secundum ordinem divinorum iudiciorum. Et se­ cundum hoc Babylon et domus Israel ab angelis derelictae dicuntur, quia angeli carum δ custo­ des non impediverunt quin tribulationibus sub­ derentur. Et per hoc patet solutio ad primum ct se­ cundum. Ad tertium dicendum quod angelus, etsi inter­ dum derelinquat hominem loco, non tamen de­ relinquit cum quantum ad ctfcctum custodiae: quia etiam cum est in caelo, cognoscit quid circa hominem agatur; ncc indiget mora temporis ad motum localem, sed statim potest adesse. T intantum, - tamen ABCDEGaF; entium ... providentiae om. F. Z) carum. - rorum codices ct ab. γ) Commentaria Cardinalis Caiotani ma.es clarus. - In corporc una conclusio responsiva proinde auctoritates Scripturae cx sensu conclusionis, ut quaesito negative: Angelus custos nunquam totaliter patet. dimittit suum hominem. - Probatur. DivintTprovidentia nul­ II. In responsione nd tertium, adverte quod non dicitur lam rem totaliter derelinquit, quamvis quoad aliquid de­ in littera quod angelus sit simul in caelo, et in custodito serat, permittendo : ergo custodia angelica nunquam tota­ homine pcr eifectum actualem in illo. Sed quod in caelo liter dimittit custoditum, quamvis quoad aliquid permissive quandoque existons, non 'relinquit hominem quoad ctfc­ relinquat. ctum, quia vigilat super illum, et statim. si opus est, sub­ Antecedens, quoad primam partem, probatur. Inquantum venire potest. I nde in littera haec duo ponuntur: scilicet participat aliquid de esse, tantum de providentia divina: sed actualis cognitio eorum quae circa custodiendum hominem implicat quod aliquid sit, ct deseratur totaliter ab esse: tîunt; ct potentia proxima ac expedita, absque intervallo ergo. - Quoad secundam vero: quin Deus permittit incurri temporis medii, ad subveniendum. Et propter haec dicitur non relinquere, quoad eifectum custodiae: sicut mater non in aliquem defectum poenae vel culpae. - Consequentia vero probatur: quia custodia angelica est exeeutio quae­ dicitur relinquere infantem, quando ita prope iuxta cum vi­ dam divinae providentiae circa homines. - Explanantur gilans occupatur, quod statim potest illi in omnibus adesse. T ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM ANGELI DOLEANT DE MALIS EORUM QUOS CUSTODIUNT I! • Ver». 7· w^hfe’.^D SEPTIMUM SIC PROCEDITUR. VidctUT quod angeli doleant dc malis eorum quos custodiunt. Dicitur enim Isaiae xxxill ’ : Angeli pacis amare flebunt. Sed lictus est a) accidunt. - acciderunt A CEI Cm •Ve Sent., 4ht. xi, pan. i, art. 5. signum doloris et tristitiae. Ergo angeli tristantur dc malis hominum quos custodiunt. 2. Praeterea, tristitia est, ut Augustinus dicit ♦, de his quae nobis nolentibus accidunt « Sed per- a n- n i- ln :l Ü t QUAESTIO CXlll, ARTICULUS VIII 531 ditio hominis custoditi est contra voluntatem an- j consideratis scilicet omnibus quae circumstant, geli custodis. Ergo tristantur angeli dc perditione quamvis in universali consideratum non esset vohominum. luntarium: sicut nauta non vult proiectioncm mer3. Praeterea, sicut gaudio contrariatur tristitia, cium in mare, absolute et universaliter consideita poenitentiae contrariatur peccatum. Sed angeli rando, sed imminente periculo salutis hoc vult. gaudent de peccatore poenitentiam agente, ut ha­ Unde magis est hoc voluntarium quam involunta­ betur Lucae xv *. Ergo instantur de iusto in pec­ rium, ut ibidem dicitur. Sic igitur angeli peccata catum cadente. 1 et poenas hominum, universaliter ct absolute lo­ • Vcn. o. 4. Praeterea, super illud Num. χνιιι*; Quidquid quendo, non volunt: volunt tamen quod circa hoc offerunt primitiarum etc., dicit Glossa Origenis: ordo divinae iustitiae servetur, secundum quem4 4 Trahuntur angeli in iudicium, utrum ex ipsorum quidam poenis subduntur, et peccare permittuntur. negligentia, an hominum ignavia ? lapsi sint. Sed Ad primum ergo DICENDUM quod verbum illud quilibet rationabiliter dolet dc malis propter quae Isaiac potest intclligi de angelis, idest nuntiis, Ezein iudicium tractus est. Ergo angeli dolent de chiac, qui fleverunt propter verba Rabsacis; de quibus habetur Isaiae xxxvn *. Et hoc secundum •vtn.imîd. peccatis hominum. c. beatii. - fatb PjE Commentaria Cardinalis Caietani nutes clarus. - In corpore est una conclusio respon- tur. Ordo divinae iustitiae est totaliter voluntarius angelis: siva quaesito negative; quam probat primo; deinde ergo nihil fit in mundo contra eorum voluntatem. Tenet sequela: quia nihil fit, nisi secundum ordinem divinae explanat. Est ergo conclusio: Angeli non dolent dc malis custoditorum. - Probatur. Dolor est de involuntario simpli­ iustitiae. Explanatur deinde haec ratio, distinguendo, ex III Ethic., citer: nihil fit in mundo involuntarium simpliciter angelis voluntarium ct involuntarium simpliciter, ct in universali, sanctis ; ergo angeli sancti de nullo dolent. Maior probatur auctoritate Augustini. - Minor proba­ ct applicando ad propositum. - Potent omnia. T ARTICULUS OCTAVUS UTRUM INTER ANGELOS POSSIT ESSE PUGNA SEI Il • Ver». 2. DISCORDIA Sent., dist. xt, part. 11, art 5; IV. di«t xiv, qu. m, irt. 3, . tapientiae, - proyidtnlfa BD. :) baptatur. - comfleatur IU). Commentaria Cardinalis Caietani rrtLVs clarus. - In corporc quatuor. Primo, occasio quaestionis; ct est auctoritas Danielis. Secundo, expositio Hieronymi. Et est remotio quaestio* nis: quia ponit quod intclligitur de pugna inter bonum ct malum angelum; hic autem est quaestio de pugna inter bonos. Tertio, expositio Grcgorii. Et est confirmatio quaestionis: quia de sanctis angelis inter sc, exponit. Quarto, respondet quaesito una conclusione affirmative. T Inter angelos potest esse pugna, non discordia voluntatum, scd contrunctate meritorum eorum pro quibus pugnare di­ cuntur. - Prima pars patet auctoritate Scripturae. - Secunda probatur: quia volunt omnes expleri ordinem divinaç sa­ pientiae. - Tertia probatur; quia merita divcfsorum n di­ versis custoditorum, contingit cssc contraria respectu prae­ lationis ad invicem; ct nescire quid Deus velit fieri. Ipsum enim consulere dc pugnantibus, est pugnare. Haec non repugnant bcatitudini. •o leff Custo. '8'tur ’ con. ‘Vcrsa :rcCn. •urn t QUAESTIO CX1V, ARTICULUS I 533 QUAESTIO CENTESIMADECIMAQUARTA DE DAEMONUM IMPUGNATIONE '’crsis n'un. d au. heat) unde ‘nsu. iis et Jnta1 sint nnes sed ntia. IN QUINQUE ARTICULOS DIVISA. considerandum est de impugnatione œir, daemonum *. Et circa hoc quaeruntur quinque. Primo: utrum homines a daemonibus impu­ gnentur. Secundo: utrum tentarc sit propnum diaboli. Tertio: utrum omnia peccata hominum cx itneinde •C pugnatione sive tentalionc daemonum pro­ veniant. 4 Quarto: utrum possint vera miracula facere ad seducendum. Quinto: utrum daemones qui ab hominibus superantur, ab impugnatione hominum ar­ ceantur. ARTICULUS PRIMUS UTRUM HOMINES IMPUGNENTUR A DAEMONIBUS Supra, qu. lxjt, erL 4. S itum, ‘C di- unda b saα di- m primum sic prociditur. Videtur quod nem. sicut cl angeli Deo ministrant in determi­ homines non impugnentur a daemoni­ natis officiis ad hominum salutem. Sed ordo im­ bus. Angeli enim deputantur ad homi­ pugnationis ipsius est a Deo, qui ordinate novit num custodiam, missi a Deo. Sed dae­ molis uti. ad bona ca ordinando. - Sed ex parte mones non mittuntur a Deo: cum daemonum angelorum, tam ipsa custodia quam ordo custo­ intentio sit perdere animas, Dei autem salvare. diae reducitur ad Deum, sicut ad primum au­ Ergo daemones non deputantur ad hominum im­ ctorem. pugnationem. Ad primum lrgo dicendum quod mali * angeli 2. Praeterea, non est aequa conditio pugnae, impugnant homines dupliciter. Uno modo, insti­ ut infirmus contra fortem, ignarus contra astutum gando 1 ad peccatum. Et sic non mittuntur a Deo exponatur ad bellum. Sed homines sunt infirmi ad impugnandum, sed aliquando permittuntur, se­ et ignari; daemones autem potentes ct astuti. Non cundum Dei iusta iudicia. Aliquando autem impu­ cst ergo permittendum a Deo, qui est omnis iu­ gnant homines puniendo. Et sic mittuntur a Deo; stitiae auctor *, ut homines a daemonibus impu­ sicut missus est spiritus mendax ad puniendum gnentur. Achab regem Israel,ut dicitur 111 Peg. till.* Poena 3. Praeterea, ad exercitium hominum sufficit enim refertur in Deum, sicut in primum aucto­ impugnatio carnis ct mundi. Sed Deus permittit rem. Et tamen daemones ad puniendum missi, nam electos suos impugnari propter eorum exercitium. alia intentione puniunt, quam mittantur Ergo non videtur necessarium quod a daemoni­ ipsi puniunt ex oJio vel invidia; mittuntur autem a Deo propter cius iustitiam. bus impugnentur. Ad slcundim dicendum quod ad hoc quod non Sed contra est quod Apostolus dicit, ad Ephes. vi ♦, quod non cst nobis colluctatio adversus car­ sit inaequalis pugnae conditio, fit cx parte homi­ nem ct sanguinem, sed adversus Principes et Po­ nis recompensatio, principaliter quidem per auxi­ testates, adversus mundi rectores tenebrarum ha­ lium divinae gratiae; secundario autem per cu­ stodiam angelorum. Unde IV Reg. vi Elisaeus rum, contra spiritualia nequitiae in caelestibus. Respondeo dicendum quod circa impugnationem dixit ad ministrum suum: Noli timere; plures daemonum duo cst considerare: scilicet ipsam enim nobiscum sunt, quam cum illis. An tertium dicendum quod infirmitati humanae impugnationem, et impugnationis ordinem. Impu­ gnatio quidem ipsa ex daemonum malitia pro­ sufficeret ad exercitium impugnatio quae est a cedit, qui propter invidiam profectum hominum carne et mundo: sed malitiae daemonum non impedire nituntur ; ct propter superbiam divinae sufficit, quae utroque utitur aJ hominum impu­ potestatis similitudinem usurpant, deputando* sibi gnationem. Sed tamen ex divina ordinatione hoc ministros determinatos ad hominum impugnatio­ provenit in gloriam electorum. 1 prae- >sum non z • Veru a. ») auctor.— amator ACE, auctor ct amator B, amator seu auctor D. u) mali, - Om. codd. ct a b; ad an^di, margo A notat vd dacwontt. | γ) δ) indicando. - intyugnando Fah, imydlcndo D, ocru G. mittantur. - mittuntur PGal. Commentaria Cardinalis Caietani clarus. - In corpore una distinctio, cum una bi­ membri conclusione responsive quaesito. Distinctio cst. In impugnatione sunt duo: ipse impugnatio, ct ordo cius. itulos T Concludo cst: Impugnatio daemonum cst cx malitia eorum ; ordo vero a Deo. - Probatur, ct declaratur. Probatur quidem, quoad primam partem: cx invidia profectu*, ct ? T • Va». W a • Ver», t6. QUAESTIO CX1V. ARTICULUS II 534 superbia impugnant; ergo. - Quoad secundam vero: quin Deus utitur malis, bene ordinando; ergo, - Declaratur nutem cx opposito, custodia scilicet angelica: haec enim secun­ dum utrumque est α Deo, illa secundum ordinem tentum. Omnia clara sunt. II. Circa hunc responsionem dubitotiuncula est. Quin titulus dubii est dc quaestione an est, utrum scilicet dae­ mones impugnent nos: responsio autem est non ad hoc, sed causas impugnationis. Ad hoc breviter dicitur quod, ut patet in II Posterior. ·, omnis quaestio est quaestio medii; ct nihil aliud est quae­ rere si quadratura circuli est, quam si est aliquod medium ad ipsum. Unde nihil aliud est quaerere si daemones im­ pugnent. quam si est aliquod medium, seu causa quare nos impugnent. Et propterca responsio est ad propositum directe, secundum artem sciendi, dum assignat causas cx quibus provenit impugnatio daemonum contra nos. Sic enim optime a priori ostensum est impugnationem eorum esse. 'Qp.iL-S.Th. ita. l ARTICULUS SECUNDUS UTRUM TENTARE SIT PROPRIUM DIABOLI II ' Ver», i. • Qa. eu, art. j. • Ver». 5. • Interim. Sent., <011. xxi, qu. i, art. i; Opuic. VII, Exposit. Orat. petit, vi, In Matth. C4p. jv; I Tï-.cssal.. cep. I, Iccl unie.; Hebr., cap. xt, Icet. iv. n secundum sic PROCEDITUR. Videtur quod lentare non sit proprium diaboli. Dici­ tur enim Deus tentare; secundum illud 'Gen. xxii *: Tentavit Deus Abraham. Tentât etiam caro, ct mundus. Et etiam · homo dicitur lentare Deum, et hominem. Ergo non est proprium daemonis lentare. 2. Praeterea, tentare esi ignorantis Sed dae­ mones sciunt quid circa homines agatur. Ergo daemones non lentant. 3. Praeterea, tentatio est via in peccatum. Pec­ catum autem in voluntate consistit. Cum ergo daemones non possint voluntatem hominis im­ mutare, ut per supra * dicta patet; videtur quod ad cos non pertineat lentare. Sed contra est quod dicitur I ad Thessal. 111 Ac forte lentaverit vos is qui tentât; Glossa*: idest diabolus, cuius officium est ten tare. Respondeo dicendum quod tentare est proprie experimentum sumere dc aliquo. Experimentum autem sumitur de aliquo, ut sciatur aliquid circa ipsum : ut ideo proximus finis cuiuslibet lentan­ tis est scientia. Sed quandoque ulterius ex scien­ tia quaeritur aliquis alius finis, vel bonus vcl malus: bonus quidem, sicut cum aliquis vult scire qualis aliquis sit, vel quantum ad scientiam vel quantum ad virtutem, ut eum promoveat: malus autem, quando hoc scire vult, ut cum decipiat vcl subvertat. Et per hunc modum potest accipi quomodo tentare diversis diversimode attribuatur. Homo enim lentare dicitur, quandoque quidem ut sciat ■ Ei citant. - Sed etiam codkcs. - Udan pro ct hominem, ct etiam hominem. ρ) ignorantis. - proprium ignorantis B»D. a) tantum: et propter hoc, tentare Deum dicitur esse peccatum; quia homo, quasi incertus, expe­ riri praesumit Dei virtutem. Quandoque vero ten­ tai ut iuvet : quandoque vero, ut noceat. - Diabo­ lus autem semper tentât ut noceat, in peccatum praecipitando. Et secundum hoc, dicitur proprium officium cius tentare: nam etsi homo aliquando sic lentet, hoc agit inquantum est minister dia­ boli. - Deus autem tentare dicitur ut sciat, eo modo loquendi quo γ dicitur scire quod facit alios scire. τ Unde dicitur Dent, xtn*: Tentai vos Dominus Deus * vm. j. rester, ut palam Jiat utrum diligatis eum. - Caro autem ’ et mundus dicuntur tentare instrumen3 taliter, seu materialiter: inquantum scilicet potest cognosci qualis sil homo, ex hoc quod sequitur vcl repugnat concupiscentiis carnis, et ex hoc quod contemnit prospera mundi ct adversa; qui­ bus etiam diabolus utitur ad lentandum. Et sic patet solutio ad primum. Ad secundum dicendum quod daemones sciunt ea quae exterius aguntur circa homines: sed in­ teriorem hominis conditionem solus Deus novit, qui est spirituum ponderator *, ex qua aliqui sunt nru magis proni ad unum vilium quam ad aliud. Et ideo diabolus tentai, explorando interiorem con­ ditionem hominis, ut de illo vitio lentet, ad quod homo magis pronus est. Ad tertium dicendum quod daemon, etsi non possit immutare voluntatem, potest tamen, ut su­ pra * dictum est, aliqualiter immutare inferiores · Q· m «. hominis · vires; cx quibus etsi non cogitur vo1 luntas, tamen inclinatur. quo. - quod CDEF. - teire <>m. FGaà; pro quod, quia cudkxo. autem. - etiam P. <) hominis. - Om. codice» et a b. γ) δ) Commentaria Cardinalis Caiotani in corpore manifestatur. - In corpore duo: pri­ mo, in communi declaratur quid ct quotuplex est tentare; secundo, respondetur quaesito. Quoad primum, duo dicuntur. Quid est tentare : scilicet experimentum sumere, ut sciatur aliquid circa lentatum. Et quotuplex est. Et dicitur quod multiplicatur cx parte finis nam quandoque fit cum solo tine proximo, qui cadit in cius definitione, scilicet scire; quandoque cum aliquo ulteriore fine, qui potest esse bonus, ct malus, etc. T itulus Quoad secundum, conclusio responsive est: Tentare ut noceat perpetratione peccari, est proprium diaboli. - Proba­ tur ex ditferentia inter tenure attributum diabolo, ct aliis, scilicet homini, Deo, ct carni ac mundo. Homini quidem convenit ad utrumlibet, scilicet bonum ct malum; et ud malum culpae, non nixi ut ministro diaboli. Deo vero, ad bonum tantum. Mundo vero ct cami, quamvis nd malum culpae, tamen aut non active, sed materialiter; aut instrumcntalitcr, diabolo principaliter tentante. a |.h. Ii' c‘ » Vtf» * •Op. : LXXUJ. QUAESTIO CX1V, ARTICULUS 111 535 ARTICULUS TERTIUS UTRUM OMNIA PECCA TA PROCEDANT EX TENTATIONE DIABOLI I* B**, qu. cxn, art. 4 ; Videtur quod omnia peccata procedant ex tentatione J diaboli. Dicit enim Dionysius, iv cap. de Div. Nom. ♦, quod multitudo daemo­ num est causa omnium malorum ct sibi et 3 aliis. Et •iwnjrOr omnis malitia et omnis b>. Π, c»p. IV./Λ.. Damascenus dicit ' quod 1 immunditia a diabolo excogitatae sunt. 2. Praeterea, de quolibet peccatore dici posset •'«u. quod Dominus de ludaeis dicit, Ioan, vin *: Vos ex patre diabolo estis. Hoc autem est inquantum ipsi cx diaboli suggestione peccabant. Omne ergo peccatum est ex suggestione diaboli. 3. Praeterea, sicut angeli deputantur ad cu­ stodiam hominum, ita daemones ad impugnationem. Sed omnia bona quae facimus, ex sugge­ stione bonorum angelorum procedunt: quia di- i vina ad nos mediantibus angelis perferuntur ?. Ergo ct omnia mala quae facimus, proveniunt ex suggestione diaboli. Sed contra est quod dicitur in libro de Eccles. Dogmat. *: Non omnes cogitationes nostrae i malae | a diabolo excitantur, sed aliquoties ex nostri ar­ bitrii motu emergunt. Respondeo dicendum quod causa alicuius potest dici aliquid dupliciter: uno modo, directe; alio modo, indirecte. Indirecte quidem, sicut cum ali­ quod agens causans ? aliquam dispositionem ad aliquem effectum, dicitur esse ' occasionaliter et indirecte causa illius effectus; sicut si dicatur quod ille qui siccatζ ligna, est causa combustionis eo­ rum. Et hoc modo dicendum est quod diabolus est causa omnium peccatorum nostrorum: quia ipse r‘ instigavit primum hominem ad peccandum, ex cuius peccato consecuta est in toto genere hum TERTIUM SIC TX, Wi. a) ?) 7) 3) <) proceditur. et tibi et. - sibi ct etiam B, tibi et PdK ΛΤγ/γγηηΙμγ. - proveniunt AB. nuttrae. - Otn. ACE. causam. - causai codices ct α b. esse. — enim cdJ. a b. Dc Malo, qu. 111, art, 5. mano quaedam pronitas ad omnia peccata. Et per hunc modum intcliigcnda sunt verba Dama­ • α ·γι. i* sceni ct Dionysii ♦. Directe autem dicitur esse aliquid 1 causa ali­ cuius, quod operatur directe ad illud. Et hoc modo diabolus non est causa omnis peccati: non enim omnia peccata committuntur diabolo instigante, sed quaedam ex libertate arbitrii et carnis corru­ • JVri λη^Μ. ptione. Quia, ut Origines dicit·, etiam si diabolus lib. ID. cap. o. I non esset, homines haberent appetitum ciborum ' et vencrcorum ct huiusmodi ; circa quae multa inordinatio contingit, nisi per rationem talis appe­ titus rcfracnetur; ct maxime, supposita corruptione naturae. Rcfraenare autem et ordinare huiusmodi «ppetitum, subiacct libero arbitrio. Sic ergo non est necessarium omnia peccata cx instinctu diaboli provenire. Si qua tamen cx instinctu eius prove­ niunt, ad ea complenda eo blandimento decipiun­ tur hommes nunc, quo primi parentes, ut Isidores • , al. d< dicit ·. lib. Ill, ctf, v. Et per hoc patet responsio ad primum. Ad secundim dicendum quod, si qua peccata absque instinctu diaboli perpetrantur, per ea ta­ men fiunt homines filii diaboli, inquantum ipsum primo peccantem imitantur. Ad tertium dicendum quod homo potest per seipsum ruere in peccatum : sed ad meritum pro­ ficere non potest nisi auxilio divino, quod ho­ mini exhibetur mediante ministerio angelorum. Et ideo ad omnia bona nostra cooperantur an­ geli: non tamen omnia nostra peccata procedunt ex daemonum suggestione. Quamvis nullum ge­ nus peccati sit, quod non interdum cx daemo­ num suggestione proveniat. siccat. - daictat B, treat P.F cl a b. - Pro cauta combustionis earum, occasio combustionis ipsorum codlce*. »,) ipse. - Ora. PI. (I) cue aliquid. - aliquis ABCDF, esse aliquis EGab. t) ciborum. - cibi codices cl cd a, cibA cd. b. V) Commentaria Cardinalis Caiettmi mi.es danis, - In corpore est una distinctio bimem­ bris, cum duabus iuxta membra conclusionibus responsivis quaesito. Distinctio est. Causa alicuius dupliciter: directe, quae scilicet directe operatur ad illud, ut domificator ad aedi­ ficandum; ct indirecte, quae scilicet operatur aliud, ad quod illud sequitur, ut scindens ligna respectu combustionis. Prima conclusio est affirmativa Omnia peccata homi­ num causantur u daemone indirecte. - Probatur, primo quia fuit causa primi peccati, cx quo secuta est pronitas ad ma­ lum. - Exponuntur deinde ductores Dionysius ct Damasce­ nus. iuxta hunc sensum. T Secunda conclusio est negativa: Non omnia peccata ho­ minum causantur a daemone directe. - Probatur, primo. Se­ cluso daemone, in homine sunt appetitus sensitivus ct li­ berum arbitrium: ergo potest esse peccatum. - Antecedens patet. Etiam auctoritate Origenis. - Consequentia probatur: quia regulatio appetitus cx libero pendet arbitrio. Deinde declaratur conclusio, quoniam particularis est, quoad particularem sibi subcontrnriam : quomodo scili­ cet fiant quedam peccata nostra n daemone directe. Et dicitur quod co modo quo peccatum primorum paren­ tum. 536 QUAESTIO CX1V, ARTICULUS IV ART1CULUS QUARTUS UTRUM DAEMONES POSSINT HOMINES SEDUCERE PER ALIQUA MIRACULA VERA . Q»· «**· Supra, qu. g», art. 4, ad 3; II* ΙΓ*, qu. cjlixvhi. irt. 1, ad 2; nrt. 3; II Sent., diet, m, qu. tu, art. 1; />r Aif.. qu. vi, art. 5; In Sfatth., cap. χιιν; II Thenai., cap. n, Icet. n. sic proceditvr. v;Jutur quod daemones non possint homines sedu­ cere per aliqua miracula vera. Operatio daemonum maxime vigebit in ope­ ribus Antichristi. Sed sicut Apostolus dicit II ad • ver·. 9Thessal.u*, eius adventus est secundum opera­ tionem Satanae, in omni virtute et signis et prodi­ giis mendacibus. Ergo multo magis alio tempore pcr daemones non fiunt nisi signa mendacia. 2. Praeterea, vera miracula per aliquam cor­ porum immutationem fiunt. Sed daemones non possunt immutare corpus in aliam naturam : dicit • α?.«η». enim Augustinus, XVIII de Civ. Dei4*. Nec cor­ pus quidem humanum ulla ratione crediderim dae­ monum arte vel potestate in membra bestialia posse converti. Ergo daemones vera miracula fa­ cere non possunt. 3. Praeterea, argumentum efficaciam non ha­ bet. quod se habet ad opposita. Si ergo miracula vera possunt fieri a daemonibus ad falsitatem persuadendam, non erunt efficacia ad veritatem fidei confirmandam. Quod est inconveniens: cum • vcn. 30. dicatur Marci ult.*: Domino coopérante, el sermo­ nem confirmante sequentibus signis. Sed contra est quod Augustinus dicit, libro •Lib.xxi5»r- Octoginta trium Quaest. \ quod magicis artibus λΪ£. ‘u?pv“L fiunt miracula plerumque similia illis miraculis quae Jiunt pcr servos Dei. •Qi.cx,an. 4. Respondeo dicendi m quod, sicut ex supra * di­ ctis patet, si miraculum proprie accipiatur, dae­ mones miracula facere non possunt, nec aliqua creatura, sed solus Deus: quia miraculum pro­ prie dicitur quod fit praeter ordinem totius na­ turae creatae, sub quo ordine continetur omnis virtus creaturae a. Dicitur tamen quandoque mira­ culum large, quod excedit humanam facultatem ct considerationem. Et sic daemones possunt fa­ cere miracula, quae scilicet homines mirantur, inquantum eorum facultatem ct cognitionem ex­ cedunt. Nam ct unus homo, inquantum facit ali­ quid quod est supra facultatem ct cognitionem alterius, ducit alium in admirationem sui operis, ut quodammodo miraculum videatur operari. ? Sciendum est tamen 0 quod, quamvis huius­ modi opera daemonum, quae nobis miracula vi­ dentur, ad veram rationem miraculi non pertin­ gant; sunt tamen quandoque verae res. Sicut magi Pharaonis per virtutem daemonum veros ven serpentes et ranas Ύ fecerunt *. Et quando ignis » ; vm, «η. 7. Je caelo cecidit ct familiam lob cum gregibus pecorum uno impetu consumpsit, et turbo domum quartum 3) creaturae. - creata P. r) Sciendum est tamen. - Signum celeri et a b. γ) ranai. - veras ranas G. est cnim pA, Signum rst tamen deiiciens filios eius occidit, quae fuerunt opera Sa­ tanae . phantasmata non fuerunt; ut Augustinus dicit, XX de Civ. Dei*. ·αρ.m. Ad primum ergo dicendum quod, sicut Augusti­ nus dicit ibidem, Antichristi opera possunt dici esse signa mendacii, vel quia mortales sensus per phantasmata decepturus est, ut quod 1 non facit, « videatur facere: vel quia, si sint vera prodigia, ad mendacium tamen pertrahent credituros. Ad secundum dicendum quod, sicut supra* di- · qm. c* •ta­ ctum est. materia corporalis non obedit angelis bonis seu malis ad nutum, ut daemones sua virtute possint transmutare materiam de forma in formam: sed possunt adhibere quaedam se­ mina quae in clementis mundi inveniuntur, ad huiusmodi effectus complendos, ut Augustinus dicit 111 de Trin. * Et ideo dicendum est quod ·ατ iv­ oirines transmutationes corporalium rerum quae possunt fieri pcr aliquas virtutes naturales, ad quas pertinent praedicta semina, possunt fieri pcr operationem daemonum, huiusmodi seminibus adhibitis: sicut cum aliquae res transmutantur in serpentes vel ranas, quae per putrefactionem ge­ nerari possunt. Illae vero transmutationes corpo­ ralium rerum quae non possunt virtute naturae fieri, nullo modo operatione daemonum, secun­ dum rei veritatem, perfici possunt; sicut quod corpus humanum mutetur in corpus bestiale, aut quod corpus hominis mortuum reviviscat. Et si aliquando aliquid tale operatione daemonum fieri videatur, hoc non est secundum rei veritatem, sed secundum apparentiam tantum. Quod quidum potest dupliciter contingere. Uno modo, ab interiori ; secundum quod daemon po­ test mutare phantasiam hominis, ct etiam sensus corporeos, ut aliquid videatur aliter quam sit, si­ cut supra * dictum est. Et hoc etiam interdum fieri dicitur virtute aliquarum rerum corporalium.Alio modo, ab exteriori. Cum cnim ipse possit formare corpus cx aere cuiuscumquc formae et figurae, ut illud assumens in eo visibiliter appa­ reat ; potest eadem ratione circumponere cuicum­ que rei corporeae quamcumque formam corpo­ ream, ut in cius specie videatur. Et hoc est quod Augustinus dicit XVI11 de Civ, Dei*, quod phantasticum hominis, quod etiam cogitando 1 sive so« mniando per rerum innumerabilium genera varia­ tur, vehit corporatum m alicuius animalis effigie, sensibus apparet alienis. Quod non est sic intolligendum, quod ipsa vis phantastica hominis, aut species eius, eadem numero incorporata alterius quod. - quae Vab. etiam cogitando. - est cogitando IUX5p.\, in cogitando cJ. a, citam in cogitando Pb. - Pro corporatum, incorporatum Ρϊ pro senti­ bus apparet, tcnsibtuque appareat «D, tcuiibu» 4/·/.υγ.κ tftferi δ) i) QUAESTIO CXIV, ARTICULUS V • Qt UUt sensibus ostendatur : sed quia daemon qui in phantasia unius hominis format aliquam speciem, ipse etiam potest similem speciem alterius sensi­ bus offerre. An tertium dicendum quod, sicut Augustinus dicit in libro Octoginta trium Quaest, *, eunt talia faciunt magi qualia sancti, diverso fine et diverso nire jiunt. Illi enim faciunt, quaerentes gloriam suam : isti, quaerentes gloriam Dei. Et illi faciunt per quaedam privata commercia; isti autem pu· blica administrafione, et iussit Dei, cui cuncta crea­ tura subiccla estζ. C Γ) creatura subkcta ctt. - errata lubiccla sunt Pol. era SaJustinus Commontarin Cardinali-* Caintanl • Qp. m. clarus. - In corpore duo: primo, distinguendo respondet quaesito; secundo, ad perfectionem doctri­ nae , addit quoddam notabile. Quoad primum, distinctio supra posita repetitur. Mira­ culum dupliciter: proprie, ct large. Prima conclusio respaosiva, negativa: Daemones non possunt facere proprie miracula. - Probatur ut supra: quia miraculum proprie est praeter ordinem ct virtutem totius creaturae. Secunda conclusio est respomiva affirmative: Daemones possunt per miracula large seducere. - Probatur: quia pos­ Ugustint dici sus per t facit, * >digia, S. I * di- ‘Qa- CX, 4Π. 1 angelis :s sua forma m se­ lf, ad stinus quod ·ορ.τπι,π. quae s, ad ri per nibus Itûr *n n georpoturae peunquod i, aut Et si fieri teni, Uno 1 ponsus L si- itulis T sunt aliquid quod ct facultatem ct cognitionem nostram excedit. Quoad secundum, notatur quod aliud est dicere, Hoc est vere miraculum; ct aliud. Hoc est vere res quae apparet. Et quod, quamvis opera mira daemonum nunquam sint vere miracula, ut in prima conclusione dicitur; sunt tamen quan­ doque vere fes mirabiliter factae, ut ranae mogorum, et ignis ct turbo lob. Quandoque autem sunt rerum phant?>mritn seu Mmilitudinei tantum; ut in responsione ad secundum declaratur. ARTICULUS QUINTUS Ί·· UTRUM DAEMON QUI SUPERATUR AB ALIQUO, PROPTER HOC AB IMPUGNATIONE ARCEATUR II «n. it dum •Qu.aa.art.j. 4- im.ossit e et ppaumrpouod ian’ soria'gie, clliaut rius 53-7 5cijL. doL vi. in. û D Ql ISTUM SIC PROCEDITUR. VidctUf quod daemon qui superatur ab aliquo, non J propter hoc ab impugnatione arceatur. Christus enim efficacissime suum len­ tatorum vicit. Sed tamen postea eum impugna­ vit, ad occisionem eius ludacos incitando. Ergo non est verum quod diabolus victus ab impu­ gnatione cesset. 2. Praeterea, infligere poenam ci qui in pugna succumbit, est incitare ad acrius impugnandum. Hoc autem non pertinet ad Dei misericordiam. Ergo daemones superati non arcentur. Sed contra est quod dicitur Matth. iv *: Tunc reliquit eunt diabolus, scilicet Christum superan­ tem. Respondeo dicendi m quod quidam dicunt quod daemon superatus nullum hominum potest dc cetero tentare, nec de eodem nec de alio pec­ a) homines, - Dei a.Klunt ACDEFG. — diabohr? om. B. cato. - Quidam nutem dicunt quod potest alios tentare, sed non eundem. Et hoc probabilius di­ citur. si tamen intclligatur usque ad aliquod tem­ pus: unde cl Lucae iv * dicitur quod, consummata * omni tentationc, diabolus recessit a Christo usque ad tempus. Et huius raiio est duplex. Una est cx parte divinae dementiae: quia, ut Chrysostomus dicit, super Matth. ·. non tandiu homines · diabolus tentât, quandiu vult, sed quandiu Deus permittit; quia > etsi permittat paulisper tentare, ’ tamen repellit, propter infirmam naturam, Alia ratio sumitur cx astutia diaboli: unde Ambrosius dicit, super Lucam ♦, quod diabolus instare for- ; op n. midat, quia frequentius refugit triumphari. - Quod tamen aliquando diabolus redeat ad cum quem dimisit, patei per illud quod dicitur Matth. xn *: · v.n.44. Revertar in domum meam, unde exivi. Et per hoc patet solutio ad obiecta. p) quia, - qui ACEpD. Coinmen tarin Cardinalis Cedetani · Local.«atf|. « rruLVS clarus. - In corparc duo: primo, referuntur opi­ niones; secundo, respondetur quaesito. Quoad primum, duae referuntur Opiniones. Prima, quod superatus daemon semper vacabit simpliciter a lentando. Secunda, quod vacabit n lentando eundem tantum. Quoad secundum, conclusio rcsponsha est. Superatus daemon vacat a tentationc eiusdem, ud tempus. - Probatur quod vacet, auctoritate ct ratione. Auctoritate tentationis Christi. Ratione, primo Chrysostom!, cx parte Dei: quiu T a, cuti1 ab. J. Scxmic Tiiibl D Tti.«« T. II. non permittit, propter infirmam naturam. Secundo, Ambro­ sii, cx pane daemonis: quia refugit triumphari. - Deinde probatur quod nd tempus, ct non simpliciter, auctoritate Matth. xii : Revertar m domum meant. Adverte hic quanta luerit reverentia divi Thomae ad sacros Doctoro, quod, cum opinio propria, quae est con­ clusio, sit tertia, maluit contimurc illam cum secunda, trahendo illam ab bonum sensum, ne videretur aliis sc praeferre. QUAESTIO CXV. ARTICULUS ! 538 QUAESTIO CENTESIMADECIMAQUINTA DE ACTIONE CORPORALIS CREATURAE IN SEX ARTICULOS DIVISA considerandum est de actione corporalis creaturae *; et fato, quod aliquibus corporibus attribuitur ♦. Circa actiones corporales quaeruntur sex. Primo: utrum aliquod corpus sit activum. Secundo: utrum in corporibus sint aliquae se­ minales rationes. onsequenter • Ct. qu. cv». Introd. • Qu. cim. C Tertio: utrum corpora caelestia sint causa eo­ rum quae hic per inferiora corpora fiunt. Quarto: utrum sint causa humanorum actuum. Quinto : utrum eorum actionibus daemones subdantur. Sexto: utrum caelestia corpora imponant neces­ sitatem his quae eorum actionibus subduntur. ARTICULUS PRIMUS UTRUM ALIQUOD CORPUS SIT ACTIVUM III Corrf. lieni., cap. lux; /A· Vcrit,, qu. v, ert. u, ad 4; Dc D>t., qu. m, · ÎS .T L .T b Γ- I1n LS 1St * C/. q» Lxra, ) perfectio quae est pcr introductionem. - perfectio quae est per inductionem P. *,) infra. - iuxta I G. t) est 0) ad secundum. Sciendum est tamen. - Ad cJ. b. - curw ocn. codkca ct cd. a. i) autem. - etiam p. r) animae. - Om. CDEFGaè. λ) forsan quit, - forsitan aliquis cortes. secundum sciendum Commentaire Cardinalis Caiotani rIId, jr aΊ- clarus. - In corporc quinque: primo, in quo quomodo concurrant, an scilicet ut media pcr quae transeat eut difficultas; secundo, tractatur opinio Aviccbron; vis activa; an ut disponentia; an ut emittentia Je sc atoma; tenio, Platonis ct Aviccnnac; quarto, Democriti; quinto, an ut educentia dc aliorum potentiis, etc.: hoc est quod respondetur quaesito. in dubium vertitur. II. Quoad primum, duo: quid manifestum; ct quid oc­ 111. Quoad secundum, tria : primo, opinionem; secundo, cultum. Manifestum ad sensum est corpora agere, ut ignem radicem Platonicam, tertio, ditferentiam cius n Platonica calefacere experimur. Difficile autem, aut disputabile est, opinione. Et omnia tam clara sunt in littera, ut non expo­ quomodo agant : quoniam fuit circa modum agendi tnplcx sitione egeant. error. Ad bonitatem tamen doctrinae, circa opinionem adverte, Adverte hic quod corpora aliquo modo concurrere ad quod haec opinio adeo circa modum agendi deliravit, ut agendum, nullus negat; ct hoc experimur ad sensum. Sed talem posuerit modum, cx quo sequatur negatio ipsius itulis T » QUAESTIO CXV. ARTICULUS II 5.p actionis; er ideo in littera dicitur quod totaliter subtraxe­ runt actiones corporibus. Dicendo enim quod corpora in agendo concurrunt tantum secundum apparentiam, ct Ut media per quae transit vis activa, et non ut aliquid coo­ peranda; manifeste incidunt in conditionem diminuentem, sicut dicendo hominem pictum. Circa radicem vero Platonicam, notato quod, quamvis prima facie haec ratio videatur continere in sc duns ratio­ nes positas in 111 Contra Gent., cap. lxjx, pro Aricebron ; si quis tamen diligenter consideret, non est ita, ut patet ex tertio argumento hic facto ex pane quantitatis, ut etiam fit ibi. immo haec ratio non fuit ibi explicata, sed hic, nltiorique ingenio firmata, est confutata. Consistit cnim haec ratio super esse rei activae, quin scilicet debet esse abso­ lutum : eue autem corporeum non est absolutum, sed con­ tractum: ergo. Solvitur autem, et subtilius, quod c .sc fundat activitatem, sed non modum agendi : immo, sicut ac tu alitas rei est causa actionis, ita modus essendi in actu causât modum agendi. Et proptcrca, cum absolutum et contra­ ctum dicant modos essendi, et non actum ipsum; cx affir­ matione absoluti, sequitur modus agendi universaliter; ct cx affirmatione contracti, modus agendi particulariter. Et sic ex negatione absoluti, non sequitur negatio activitatis, sed modi agendi, scilicet universaliter. Cuius signum in lit­ tera notato, quod actio contracti est per contactum duo­ rum corporum: hoc enim est limitati modi actfdni» signum. IV. Quoad tertium, Platonis et Aviccunnc (non Avice­ bron, ut multi corrupti codices habent) opinio ponitur, consistens in hoc, quod corpora agunt per suas formas occidcntalcs ut disponentia materiam (ct in lioc bene dicit, et evitat stultitiam Avicebron); ct quod corpora non agunt ut educentia formas substantiales, sed dantur α formis se­ paratis vcl Intelligent!! agente: ct in hoc erret, uc patuit • Qu. u.», an. superius *. 8. qo lit, art. 4. V. Quoad quartum, opinio Democriti, valde rudis, ponit actionem fieri per defluxum atomorum cx corpore egente in patiens. - Improbatur, cx parte potientis: quia non lotum pateretur. Ex parte agentis: quia minueretur agendo. VI. Quoad quintum, conclusio responsiva quaesito eaf: Corpus agit secundum quod est actu, in aliud secundum quod est in potentia. - Haec conclusio satis probata relin­ quitur cx dictis contra Avicebron ·: Unumquodque quantum participat do aliquo, tantum etiam participat dc illius pro­ prio; sed actus proprium est agere; ergo corpus, secun­ dum quod est actu, activum est. Et sic habetur quod vere agit ; ct modus agendi ; ct quid agit, scilicet tam occidens qunm substantiam, cum iit netu ct secundum formam substantialem ct accidentalem. VII. Adverte hic quod corpus esse activum secundum euum substantiam, potest dupliciter intclligi. Uno modo, ut sit clicitivum alicuius suae propriae actionis, puta generatio­ nis : verbi gratia, quando ignis generat ignem, sicut calor elicit oherationccn praevium, scilicet calefactionem, ita sub­ stantia ignis eliciat generationem substantialem. Et haec est opinio Scoti, posita ab eo in multis locis, scilicet in Primo, diu, xxxvu, et in Secundo, dist. tx, qu. 11, et dist. xvi, qu. 1, ct in Quarto, dist. xn *, etc. - Alio modo, ut corpus non sit per seipsum clicitivum alicuius actionis, sed vit radix ct principium quod qualitas sua active eliciat actionem ossimihitivam sibi substantialiter: verbi gratia, substantia ignis non elicit generationem huius ignis geniti, sed est praebens efficaciam calori suo ut elidat generationem qua effecti» fiat similis substantialiter igni, idest fiat ignis, quia est agens univocum. Et ista via est peripatetica, ut patet in de Sensu ct Sensato ♦; quam sequitur s. Thomas, expresse te­ nens · quod creata substantia nullius actionis est proximum clicitivum principium. VIII. In responsione ad quintum, est quaestio quomodo substantia agat substantiam, et accidet» in virtute substan­ tiae : sed supra * tractata est. •|*l at. ■« * C/. eua. irt» • Q». UL • (X c»p. rr. S. Th. ko. x. * Cf. »opta, <·. Lit, Aft. JJ 43. i uni. art. i ; tV Snt-, di*L xu. qu. I, art. 3, qx· x. ' Qm. mt. art. OanoL asa. x«u: qe. Ltxnx. Bl. i, CoeæmL aae. xir. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM IN MATERIA CORPORALI SIN Γ ALIQUAE RATIONES SEMINALES 11 Sent., d·*!. xvul, qu. 1, art. 3; /5^PCn SECL NDUM s,c PR0CEmTÜR· Videtur quod «ÇjAavTf,in materia corporali non sint aliquae rationes seminales. Patio enim imporaliquid secundum esse spirituale. Sed in materia corporali non est aliquid spiritua« liter, sed materialiter tantum s. secundum scilicet modum eius in quo est. Ergo in materia corporali non sunt seminales rationes. •cap. wi,». 2. Praeterea, Augustinus dicit. III de Trin. *, quod daemones quaedam opera faciunt adhibendo occultis motibus quaedam semina,quae in elemen­ tis cognoscunt. Sed ea quae per motum localem adhibentur, sunt corpora, non rationes. Ergo in­ convenienter dicitur quod sunt in corporali mate­ ria seminales rationes. 3. Praeterea , semen est principium activum. Sed in materia corporali non est aliquod princi­ pium activum: cum materiae non competat agere, •a*. praec=d., ut dictum est · Ergo in materia corporali non sunt seminales rationes. 4. Praeterea, in materia corporali dicuntur esse •er. causales rationes ♦1 quae videntur suffiGta. aSaor. x- quaedam 1 . 1 v. «p. 1». cere a istis corporeis mundi huius elementis latent. Respondeo dicendum quod denominationes con­ sueverunt fieri a perfectiori, ut dicitur in II dc Anima *. In tota autem natura corporea pertectiora sunt corpora viva : unde et ipsum nomen naturae translatum est a rebus viventibus ad omnes res naturales. Nam ipsum nomen naturae, ut Philosophus dicit in V Melaphys. *, primo im·$;η· £*·»·· 1 * . Old. iv, op· positum fuit ad significandum generationem τ vi- ,τ»*·*·γ ventium, quae nativitas dicitur: ct quia viventia generantur ex principio coniuncto, sicut fructus ex arbore, ct foetus cx matre, cui colligatur, conse­ quenter tractum est nomen naturae ad omne prin­ cipium motus quod est in eo quod movetur. Manifestum est autem quod principium activum et passivum generationis rerum viventium sunt generationem. • generationes AUCDEpE.- Pro nativitas dicitur, nativitates dicuntur D. γ) •Dr F»Je »- U, eq sc corporc «geme t|uin non totum tur agendo. iva quaerito est: aliud Mceundum is probntn relinlodque quantum · a r a. t4. it dc illius prucorpus, see un­ etur quod vere t tam accidens ndtiin formam «eJ • op-». um Kccundum Uno modo, ut puta generatiom. sicut calor onem, ita subn. Et hncc est icet in Primo, list, xvi, qu. /, t corpus non · Qm. ul d sit radix ct Ictioncm assibstantk ignis est praebens qua effectu$ (»9. tr. · iis, quia est •S. CL tb. it patet in dc • CZ υψα, {β. u». art. j: . expresse te­ LMrt», «rt. ι ; IV Aut. «u. st proximum • Qt ut, tn. » io quomodo Conecu na,' ure substnn- nitqi aiw, «rt. i, Ossxxt eam. ne 1 t QUAESTIO CXV, semina cx quibus viventia generantur. Et ideo convenienter Augustinus * omnes virtutes activas ct passivas quae sunt principia generatio­ num et motuum naturalium, seminales rationes vocat. Huiusmodi autem virtutes activae ct passivae in multiplici ordine considerari possunt. Nam primo quidem, ut Augustinus dicit VI super Gen. ad liti. ♦, sunt principaliter et originaliter in ipso Verbo Dei, secundum rationes idéales. Secundo vero, sunt in elementis mundi, ubi simul a princi­ pio productae sunt, sicut m universalibus causis. Tertio vero modo, sunt in iis quae ex universa­ libus causis secundum successiones temporum producuntur, sicut in hac planta et in hoc ani­ mali, tanquam in δ particularibus causis. Quarto modo, sunt in seminibus quae ex animalibus et plantis producuntur. Quae iterum comparantur ad alios effectus particulares, sicut primordiales causae universales ad primos effectus productos An primum ergo dicendum quod huiusmodi vir­ tutes activae ct passivae rerum naturalium, etsi non possint dici rationes secundum quod sunt in materia corporali: possunt tamen dici rationes per comparationem ad suam originem secun­ dum quod deducuntur a rationibus idcalibus. Ad secundum dicendum quod huiusmodi virtutes ARTICULUS III 541 activae velT· passivae sunt in aliquibus partibus »1 corporalibus; quae dum adhibentur per motum localem ad aliquos cllcctus complendos, dicuntur semina adhiberi per daemones. Ad tertium dicendum quod semen maris est principium activum in generatione animalis. Sed potest etiam dici semen id quod est ex parte fe­ minae, quod est principium passivum. Et sic sub semine comprehendi possunt vires activae et passivae. Ai> quartum dicendum quod cx verbis Au­ gustini de huiusmodi rationibus seminalibus loquentis, satis accipi potest quod ipsae rationes seminales sunt etiam rationes1 causales, sicut cl semen est quaedam causa: dicit cnim in III de Trin. quod sicut matres gravidae sunt foetibus, · Cap. a. sic ipse mundus est gravidus causis nascentium. Sed tamen rationes idéales possunt dici causales, non autem ’ proprie loquendo seminales, quia semen non est principium separatum: ct praeter huiusmodi rationes non fiunt miracula. Similiter etiam neque praeter virtutes passivas creaturae inditas, ut cx ea fieri possit quidquid Deus mandav erit. Sed praeter virtutes activas naturales, ct potentias passivas quae ordinantur ad huiusmodi virtutes activas, dicuntur fieri miracula, dum di­ citur quod fiunt praeter rationes seminales. ♦ vel. - ei BDLG. ·) etiam rAtiwi. - Om. AC; etiam ora. E. t) autem. - tamen endia» et a h B) in. - Om. P>. >) jrnxfweftii. - producenda* P^h Ç) tuam orifinem. - tua» origine» l»D. r) Commentaria Cardinalis Caietani mus clarus cx corpore articuli : motus e»t cnim arri culus hic propter verba Augustini. - In corpore duo: quid, ct quum convenienter significet ratio seminalis; cundo, respondet quaesito. Quoad primum: Principia activa ct passiva motuum ct generationum naturalium, rationes seminales ab Augustino convenienter vocantur. - Probatur. Corpora vivenda sunt perfectiora inter omnia naturalia ergo ab cis convenienter fit denominatio ceterorum : ergo n seminibus convenienter nominantur principia aetîv a ct passiva omnium naturalium.Antecedens patet. - Consequentia probatur dupliciter. Primo, a priori: quia denominatio fit a pcrtcctiori, ex 11 dc Anima. T semiriales erer cauieminales it, III de er visibi- · op. »·«· miina in ? ent. nes con­ io II dc a perfei nomen ibus ad naturae, imo im· • S.Tb. kctr.em * viviventia jctus ex , consc­ ie prinretur. jctivum m sunt ax dicitur, Secundo, a posteriori, ct simili ad propositum: quia nomen naturae, α nativitate ortum, oJ omnium rerum naturalium principia translatum est. - Secunda vero conse­ seconjunct.» ­ quentia probatur: quia semina sunt activa ct ptuiva prin­ cipia generationis viventium. Quoad secundum, conclusio est quod rationes seminales sunt in materia corporali multipliciter. - Declaratur, nume­ rando quatuor modo» edendi quos habent, in Verbo, in causis universalibus corporalibus, in causis particularibus, in seminibus: ubi patet tripliciter c^c rationes seminJes in materia corporali. ARTICULUS TERTIUS UTRUM CORPORA CAELESTIA SINT CAUSA EORUM QUAE HIC IN INFERIORIBUS CORPORIBUS FIUNT II Sent., dixt. xv, qu. i. art. a; III Gmt. Gent., cap. uxxil; Zk l?r/fw qu. v, art. q; Compend. Thevl.. op. cxxvn. TERTIUM SIC PROCEDITUR. VldctUT quod ι4. hoc non videtur sui licere. Quia species separatae semper eodem modo se haberent, cum ponantur immobiles: ct sic sequeretur quod non esset ali­ qua variatio circa generationem et corruptionem inferiorum corporum ; quod patet esse falsum. Unde secundum Philosopum \ in 11 de Gen.*, .αρ1ά8,^ necesse est ponere aliquod principium activum mobile, quod per sui ‘ praesentiam et absentiam , causet varietatem circa generationem ct corru­ ptionem interiorum corporum. Et huiusmodi sunt corpora caelestia. Et ideo quidquid in istis infe­ rioribus generat, movet ad speciem ζ sicut instruζ mentum caelestis corporis; secundum quod dicitur in 11 Physic*, quod homo generat hominem, et sol. Ad tertium dicendum quod corpora caelestia inferioribus corporibus non sunt similia similitudine speciei; sed inquantum sua universali vir­ tute continent in se quidquid in inferioribus cor­ poribus T‘ generatur; secundum quem modum n dicimus etiam omnia esse Deo similia. Ad quartum dicendum quod actiones corporum caelestium diversimode recipiuntur in inferioribus corporibus secundum diversam materiae disposi­ tionem. Contingit autem quandoque quod materia conceptus humani non est disposita totaliter ad masculinum sexum: unde partim formatur in ma­ sculum. partim in feminam. Unde ad hoc iniro1 ducitur ab Augustino *, ad repellendum scilicet divinationem quae fit per astra: quia effectus astrorum variantur etiam in rebus corporeis, se­ cundum diversam materiae dispositionem. ad speciem. - ct moret ad speciem est P. *,) corporibus. - Om. l‘FGa&. 0) ad. - et P». ζ) JMOrc/ Commentaria Caixlmalin Caiotani nvi.vs clarus. - In corporc una conclusio responsiva II. In responsione ud secundum, occurrunt tres dubita­ quaesito affirmative : Motus inferiorum corporum cau­ tiones. Prima est circa progressum responsionis: sidetur santur a corporibus caelestibus. - Probatur. Omnis multienim ­ di venere u proposito. Nam primo proponitur conditudo ab unitate procedit : ergo omnis motus ab immobili : tionnlis de proportione qualitatum activarum ud formas ergo quanto aliquid est magis immobile, tanto est mugis substantiales; ct deinde transitor ad gradus causandi cacausa magis mobilis: ergo corpora caelestia sunt causae rundem, ucc unquam reditur ad destructionem illius con­ inferiorum mobilium. dicionalis; cuius tamen destructio in hac responsione sus­ Antecedens patet. - Prima consequentia probatur: quia tinetur. immobile uno modo sc habet, mobile multiformiter. - Se­ Secunda est circa rationem assignatam in littera quare cunda vero est cx sc evidens, cx endeni radice. - I crtia neccssc est, praeter corpora inferiora, ponere corpus caeleste vero probatur: quia corpora caelestia sum mugis immo­ esse activum effectuum inferiorum. Ratio enim est ista. bilia. Probatur: quia solo motu loculi, quo etiam non iit Actiones, sicut ct qualitates elementarcs, sc habent sicut multiformitas in aliquo Intrinseco; cetera multis motibus, materiales dispositiones ad formas substantiales: ergo opor­ altcrationc, generatione, motu locali. tet ponere altius activum. Et probatur consequentia : quia T * « •ai •CT. •a QUAESTIO CXV, ARTICULUS 111 ni cl densinn anoporterel super •amu irincipium actiit ad agendum, et quod huiuslateriales disponaturalium cor:it ad agendum, es dispositiones ΠΪ. cies separatas, 1 inferiora corLiuntur ♦. - Sed · iccies separatae , cum ponantur d non esset ali:t corruptionem : essc falsum. in II de Gen. ·, * :ipium activum m ct absentiam ** , inem el corruhuiusmodi sunt iid in istis infei ζ sicut instruC im quod dicitur loniinem, et sol. rpora caelestia similia similituuniversaii vir· iferioribus corquem modum r· imilia. ones corporum r in inferioribus laleriae disposiic quod materia ita totaliter ad ormalur in ma· ad >J hoc introlendum scilicet « : quia effectus ; corporeis, sesitionem. 1 «f p. irrunt tres dubitaponsionis: videtur proponitur condivarum ad formas dus causandi ca­ tion em illius con: responsione sus- m in littera quare cre corpus caeleste tio enim est ista. G se habent sicut ntialcs ergo oporonsequentia: quia •awt.i. *a<; u *’ ’Ctcmb.t,n. •ttuuCoe· •Cîessi. π. materia non sufficit ad agendum. Et deinde ostenditur quod tale agens oportet essc mobile; ac per hoc, concluditur essc caelum. - Haec autem ratio non concludit intentum. Quo­ niam cum in antecedente dicitur quod hacc accidentia sc habent ut materiales dispositiones, potest dupliciter intcl­ ligi: primo, de istis accidentibus virtute propria; secundo, dc eis ut agunt in virtute substantiarum naturalium infe­ riorum, quarum sunt. Si enim intelligitur secundo modo, falsum est antecedens : quoniam calor, ut vis ignis, introducit active formam ignis, apud s. Thomam · ; quamvis, ut culor, disponat tantum pro illa. - Si autem intelligitur primo modo, verum est antecedens : quia accidens virtute propria non potest agere substantiam, sed disponere tantum. Sed tunc, concesso toto processu, negabitur ultima consequentis, scilicet. Ergo illud aliud agens mobile est corpus caeleste. Dicam enim quod illud est substantia illius corporis cuius qualitas agit disponendo; verbi gratia, substantia ignis, cum generatur ignis ab igne; ct substantia hominis, cum gene­ ratur homo nb homine; ct sic dc aliis. In hoc enim con- 1 sistit difficultas secundi argumenti, quod cx sufficientia in­ feriorum agentium tam ad accidentia quam ad substantias, procedit contra necessitatem recurrendi nd corpus caeleste Tertia dubitatio est circa corollarium in calce respon­ sionis positum, scilicet quod omne generans inferius movet ad speciem ut instrumentum caelestis corporis. Aut enim hic sumitur species, ut distinguitur contra individuum : ct tunc restat ostendere unde hoc efficaciter inferatur; cx di­ ctis enim nihil apparet ad propositum tale.-Aut distingui­ tur contra dispositionem. El tunc est 'falsum: quia cum ignis generat ignem, non concurrit substantia ignis gene­ rantis ut instrumentum, sed ut agens principale. Cuius si­ gnum evidens est, quia assimilât sibi ipsi clfcclum: hacc enim est differentia instrumenti n principali agente, quod illud ut sic facit simile alteri, hoc sibi. III. Ad has dubitationes alio ordine respondendum est: primo namque ud secundam, cx cuius sensu reliquae pendent; deinde ad primam ct tertiam * dicetur. Sciendum est ergo quod duplex est principiorum activorum ordo: quae­ dam enim sunt principia activa formalitcr; quaedam vero virtualiter. Activa formalitcr voco, quae sunt principia clicitivn actionum; qualia sunt calidum ct frigidum, etc. Activa autem virtualiter dico illa quae non eliciunt actiones, sed sunt quorum virtute actiones eliciuntur; qualia sunt omnia corpora secundum substantias: dictum est enim superius* quod substantia creata nullius actionis est clicitivum princi­ pium, ct quod tamen est id cuius virtute qualitates ct poten­ tiae activae agunt. Hoc autem duplex genus activi principii in corporibus sic sc habet, quod formale sequitur virtualc: ct sic virtualc est prius formali secundum rem. Sed secun­ dum nomen, est totum oppositum: quoniam activum for­ male ndeo sibi nomen activitatis vindicavit, ut communiter dicatur, ut in hac etiam littera dicitur, quod nullum inve­ nitur in istis inferioribus activum principium nisi qualitas dementaris, etc. IV. Hoc igitur supposito, ad secundum dubium * dico duo. Primum. Stando infra ordinem activorum Formalitcr, optime videtur sequi: Omnia activa formalitcr in istis in­ ferioribus sc habent ut materiam disponentia, ergo neccssc est ponere aliquod in superioribus activum formale, quod »c habeat ut perficiens. Et cum tale oporteat essc mobile, sequitur. Ergo est corpus caeleste. Ncc potest contra hoc instari quod tale est substantia corporis huius: quia illa non est m ordine activorum formalitcr. - Secundum est quod, universaliter loquendo dc utroque ordine activorum, processus litterae etiam valet. Quod tali ordine manifesta­ tur. Omnia haec activa formalitcr sunt ut materiam dis­ ponentia : ergo praeter haec, oportet essc aliud activum for­ male sc habens ut informans. Tunc ultra : sicut superius principium activum formale sc habet nd inferius principium activum formale, ita superius virtualc ad inferius virtualc; substantiae namque rerum cx carum accidentibus innote­ 543 scunt, ut in I de .1 nima * dicitur. Sed praeter inferius forje. a.· male, oportet ponere superius formale. Ergo praeter in­ ferius virtualc, oportet ponere superius virtualc. Et sequitur amplius quod, quemadmodum inferius formale est ut ma­ teriale respectu superioris formalis, ita inferius virtualc re­ spectu superioris virtual». - Et sic patet quod, sive litte­ ram interpretemur dc activis formalitcr, quod consequentia est bona, iuxta primum dictum: sive universaliter ct in­ distincte interpretemur dc activis, consequentia quoque est bona, cx eadem radice, quia scilicet formalitcr activa sunt tantum disponentia. I ink ad obiectioncm in oppositum dicitur, quod ante­ cedent intelligitur dc accidentibus istis, ut sunt active vir­ tute propria. Et cum dicitur quod tunc fiet recursus ad substantiam corporis cuius est illud accidens: iam patet responsio, quod variatur ordo activorum. Oportet enim habere recursum ad altius activum formale, ut omnis ordo activorum sit completus: et sic fit reductio ad corpus caele­ ste, quod manifeste actionem elicit non pcr qualitatem ma­ terialiter sc habentem od naturo corporum inferiorum, sed per olliores proprietates, qualis est lux, et influxus, etc. V. Ad primam vero dubitarionem ♦ dicitur dupliciter. · a ■«. aPrimo, quod nullum inconveniens fuit digressionem talem facere, aut relinquere destructionem illius conditional». Quo­ niam per sc notum est multum case varietatem formarum inferiorum excedentem efficaciam qualitatum elementarium, ut putet cx operibus: quod enim magnes trahat ferrum, cx nullo clementi virtute provenit, ct consequenter ncc cius forma, quae illius operis est principium, etc. Secundo, quod illa conditional» fuit destructa in littera, non formalitcr, brevitatis causa, >cd implicite et virtualiter. Affirmando enim activa inferiora sc habere ut materialia respectu substantiarum, satis ostendit infirmitatem horum activorum respectu varietatis omnium formarum substan­ tialium horum. Si enim in potentia sunt ad forma* ipsas, oportet quod sint in potentia ad diversitatem carum: cum diversitas formali* naturas formarum consequatur, ct ab eodem hubcat res essc. unitatem, ct diversitatem eb alio. Consonat autem series litterae huic expositioni, quoniam cum adversativa coniunctione transivit ad ostendendam impotentiam horum, cx genere causandi accidentium eo­ rundem. VI. Ad tertiam dubitationem ·dicitur quod utroque modo · a. tbX vcriticari potest corollarium illud. Et primo quidem modo, sequitur cx dictis, cointellccta alia propositione tritissima, et ideo non explicata, scilicet quod caelum sit egens uni­ versale. Ex his namque bene sequitur Ergo quotcumque inferiora agunt ad speciem, agunt ut instrumenta caelorum. Quin, ut superius 1 dictum probaturnque est, illa sola agunt directe ct pcr sc naturam, quae causant eam in quotum· m. que invenitur secundum eandem rationem: hacc autem impossibile c>t essc univoca, ut sunt ista: ct ideo hacc, inquantum agunt ad speciem, generando individuum, agunt in virtute illorum quorum per sc est agere ad speciem. Secundo autem modo intellectum, verum est. accipiendo instrumentum non stricte, ut arguendo acceptum est; sed large, ut omne movens motum, ut sic, dicitur instrumen­ tum. Hoc etenim modo, corpora inferiora sunt instrumenta superiorum, quia non agunt nisi muta ab illis. - Et simili­ ter accipiendo instrumentum, ut activum conditionis mate­ rialis est instrumentum activi conditionis formalis. Cum enim omne agens agat sibi simile quantum potest; et quanto agens est superius, tanto sit formalius: consequens est quod conditio causata in ctfcctu n superiori agente, est ut for­ malis respectu conditionis causatae ab inferiori. Merito au­ tem Ime ratione inferius vocatur instrumentum superiori*: quia instrumenti est materiam parare, principalis vero agen­ tis informare. - Et utroque modo $0/ r/ horno generant ho­ minem. Ncc sequitur quod non ussimilctur homini gene­ ranti quia non ita stricte sumitur. Unde in littera non di­ citur absolute instrumentum, aed sicut instrumentum. QUAESTIO GXV, ARTICULUS IV ARTICULUS QUARTUS UTRUM CORPORA CAELESTIA SINT CAUSA HUMANORUM ACTUUM Ul Cout. Gcnt . ΙΓ Π*’, qu· xr.v, art. ?; II Sent., dial, i*, qu. i, art. 3; (fau· xxv, art. 3, lxxxiv, lxhv, Lxxwn; Dc Verlt., qu. v. .-n. »·». ( id. Thctd., cjp. «xtvti, cxxvm; l 111 Perihcn· de Anima, Icci, iv; VI Mctaphys., Icct. in; In Matth., cap. it. n quartum sic proceditur. Videtur quod corpora caelestia sint causa humanorum actuum. Corpora enim caelestia, cum 3 a spiritualibus substantiis, • qu. »,cn. porcou* ia sint :s sub- corpocorpo- imme- jtarcη irvLts. Humanorum actuum: humani actu» dicuntur composita ex materia ct forma quae non excedit naturae qui sunt proprii homini in eo quod homo, in quibus rationem. In vires nutem animae organicas dicuntur agere differt a brutis. Et hi sunt actus intellectus ct voluntatis, per accidens, idest per corpus quia scilicet sunt altioru tam eliciti quum imperati, ut sic. ordinis quam formae corporeae. In corpore tria: primo, ostendit habitudinem corporum IV. Quoad secundum ut iam patet, duo dicuntur. Pri- ’ osse as­ ter sit ter int tur >ad ua :n3Citer :ib •omicn bit • COÎBŒCBt M*lor. hb III. »· ttrcap.it,·.*· • CL one. «. 10, · CX uo®. a. od per jr: rdut in­ ns, rsu auiscneoto Du­ rer » iciem, Jill, I am > ro­ am, me urn ' - 549 totaliter subjicitur corpori caelesti, nec actio etiam totaliter reducitur in illud. XIII. Ilii itaque praelibatis, dico tria ·. Primum «t * Ct m. mi. Ul. quod, licet omnis effectus naturae inferioris, cum omni cius 1 conditione natural!, dependeat n caelo ratione primi motus, tanquam a causa communissima, sine qua nihil fieret; non omnis tamen conditio effectus naturalis ea rcduabilis in aliquam causam caelestem pure, sive mediate sive imme­ diate. Probatur. Quia conditio effectus proveniens cx impe­ dimento materine, non reducitur in motorem, seu activum in illum, ut patet: sed multae sunt conditiones in effectibus inferioribus provenientes ex dispositione materiae, i Jest coiporum inferiorum, quae sunt materia ct patiens respectu caeli. ergo. - El si dicatur cum Avicenna ·, quod illae dis­ • (X 34Λ knf., lit I. £*!·. MT ; positiones materiae causantur ab aliquo corpore caelesti, WdJ/i/SlrutX. e·?, t. ct sic redii idem : ad excludendum hoc, formetur ratio non dc aliqua parte Caeli, sed loto simul, ul prius subsumendo: Sed respectu totius cadi, corpora inferiora sunt materia ct patiens; ergo habent proprias conditiones praesuppositas a toto caelo in eo, ut activum est in haec inferiora- Eiconicqucntcr conditione» effectuum consequentes conditiones horum corporum ut materia sunt, non resolvuntur in actio­ nes caelestium corporum, sed in conditiones corporum in­ feriorum. Et si adiungu huic fundamento quod horum inferio­ rum corporum propriae conditiones sunt pense deficere, ct ab esse tam substantiali quam accidentali, ct consequenter a pali ct agere, varium ct mutabile semper habere esse, contrarium habere, etc.; consequens est ct quod influxus caelestes in hi» corporibus modificentur iuxta conditiones eorum. Ac per hoc, effectui non oportet imitari causai cae­ lestes tantum; sed oportet em tales, quales ex influxu caeli recepto ct modificato in hdi materia, consequuntur. - Er ή his adjunxeris quod coagcrc burum inferiorum modificatur ! secundum proprios conditiones horum, ct passionem eorun­ dem a caelo; consequens erit quod actio istorum, quamvis subordinetur actioni caelesti, nmi tamen reducitur secun­ dum omnem cius conditionem in causam aliquam caele­ stem puram, sed modificatam corpori ur patienti, etc. XIV. Et quoniam manifeste patet quod posse deficere in minori parte, quod est radix casus ct fortunae cl omnis contingendae in naturalibus, consequitur pone non esse; ct, ut uno verbo dicatur, consequitur imperfectionem pro­ priam corporibus inferioribus; consequens est ut confin­ gentia ur sic, non reducantur in aliquam causam caelestem purum, nec immediate, cum aliquid tale fit α eido corpo­ ribus inferioribus pure passive concurrentibus, nec mediate, cum aliquid contingens fit a caelo ct inferiori agente; sed utrubique contingentia resolvitur in conditionem corporum inferiorum. Differenter tomen: quiu cum cadum tantum concurrit active, contingentia effectus reducitur in conditio­ nem corporum horum, tanquam in conditionem materiae; cum vero agentia haec cooperantur, contingenda effectus reducitur in conditionem horum corporum, ut in conditio­ nem agentis, quod tamen comparatur ad caelum ut patiens, ut praedictum est ♦. ·. 10-· Et ideo divinum Aristotelis ingenium, ct in I Pariherm. ·, •S.Cie.xx TV ha. i/T. • S. r> »««·ct in VI Metaphps.*, ct in II Physic. ’·. semper resolvit con­ fhl ΙΦ. V, tingcntiam naturalium in conditionem corporum inferio­ ta. ••Cm.1I,». 9·· rum, quin scilicet possunt deficere. Sed dc genere reductio­ s. rt ka. t. nis, in VI Metaphys. ♦ relinquit sub dubio an sicut ad ma­ • Cf. toc. rit, IU. e. 4. teriam, an sicut ad agens; in II amem ]\ysic. reducit nd agens casum ct fortunam; in I autem Penherm. reducit ad materiam, seu potentiam passivam. Et omnia sunt vera, si dicta considerentur. Quae inspicere poteris radicaliter in 111 Contra Gent., cap. lxxxyi. XV. Et quoniam haec ratio destruens fundamentum Aviccnnac ·, in hoc fundatur, quod corpora inferiora sint materia ct patiens praesupporitum toti actioni caelesti; praeter probationem allutam * (quia scilicet amne ogen» |H'r • O1X motum aut mutationem, prnesupponil materiam in quam agit: sed totum cadum etc,), affero contra protervos ratio­ nem quam nee ipse Avicenna poterit infitiari, cx 11 Caeh, text, xvii et sequentibus* Unde arguitur sic. Elementa spe­ •Cap. ιυ.·$·Τ^ Icet. n. ctant ad substantialem integritatem universi: igitur prae- 55o . • Op. iu. n. n, 14. - S. Tn. icet. rr. -1oc.at , h.j. "Æon·., bb. n. pknVJcommuou <-Th., het. t*. QUAESTIO CXV, ARTICULUS VI supponuntur actioni caelesti. Antecedens patet ibidem; ubi probatur quod terra naturaliter praecedit etiam primum motum cadi; ct, cum terre sit infimum, omnia ergo ele­ menta naturaliter praecedunt. - Ncc obstat quod in I Λ/etear. * declaratur quod difformitas elementorum est sccun. . , .. dum appropinquationem ct elongationem a motu cneh. quoniam ibi non declaratur difformitas, quoniam stabilita erat in 11 Caeli*, sed talis difformitas, scilicet quod supremum est calidissimum, etc. Et rursus talis difformitas consequitur conditionem materiae, et non solam clongntioncjn aut flpproxjma(joliernt ut putet. * XVI. Secundum ' vero est quod, ut iam cx dictis pa­ tere potest, impedimentum est duplex: alterum uctivum, al­ terum materiale. Activum cnim est quod impedit actionem ex parte agentis, seu ut exit ab agente: materiale autem, quod impedit actionem ut recipitur in passo. - Et rursus, materiale contingit dupliciter. Uno modo, ex actione alte­ rius agentis, sicut aquositas ligni impedit combustionem: ea cnim, quamvis materiale impedimentum sit, est tamen effective a causa pluviae, quae madefecit lignum. Alio modo, cx ipsa conditione materiae; sicut frigiditas aquae Impedit calefactionem, cuius tamen frigiditatis non est alia causa nisi ipsa natura aquae, quae occurrit ut materia cnletactibi• CL Ibid. lis. Et cx hoc clarius patet primum quod diximus ·, et quod conditio effectuum inferiorum consequens impedimentum materiale tenens sc ex conditione ipsius materiae, non cx actione agentis, non causatur n caelo. Et hoc intendebat • CL num. ii. s. Thomas in VI Metaphys. *, ubi contingentium reduxit ad impedimentum materiale. Ncc oppositum dicitur hic, dicendo quod causae non de­ ficiunt in minori parte nisi propter aliquam causam impe­ dientem. Tum quin hic loquitur dc defectu causae activae cx parte actionis, ut est ab agente, ct consequenter dc im­ pedimento activo; ut series litterae prae sc fert. - Tum quin, dato quod loquatur dc omni modo impedimenti, non dicit quod causa impediens sit causa activa: sed absolute dicit quod est aliqua causa impediens. Unde non solum activa, sed potest esse materiali*; ut expresse dicitur in littera in responsione ad secundum, - Et si instetur contra hanc glos­ sam, quod male littera intulit cx appositione causae impe­ dientis cum causa deficiente in minori pane, Ergo non evitatur necessitas effectus, quia ipsum impedimentum est necessarium: - respondetur, ct sufficienter, ct ad mentem s. Thomae, quod illatio illa non est facta secundum veri­ tatem , sed apparentiam tantum. Quod cx duobus patet. Primo, quin dicit : Videtur adhuc praedictum inconveniens non vitari. Secundo, quin in hoc eodem articulo confutat praedictam illationem in illis verbis. Manifestum est au­ tem quod causa impediens actionem alicuius causae: ubi expresse ostendit quod cx illo antecedente, Agens in mi­ nori deficit propter aliquam causam impedientem, non se­ quitur, Ergo ea quae eveniunt m minori parte, eveniunt necessario, quia concursus nd impediendum est per neci- 1 dens, dato quod ipsa causa impediens sit per sc causa illius rei quae impedit. XVII. Sed adhuc non quiescit intellectus. Quoniam se­ cundum hanc responsionem, consequentia illa non est in­ ducta ut vera, sed ut apparens ct confutanda. Si sic est, cum inducatur ad examen illius propositionis, Posita causa, ponitur effectus; et poterat confutari cx propriis, scilicet cx natura impedimenti materiolis tenentis se cx conditione materiae: quare dimissa est, ct confutata cx extraneis, sci­ licet ex examine alterius propositionis, scilicet. Omne quod est, habet causam, quin concursus non habet causam? Respondetur quod confutatio illa cx parte materiae, aut est omnino eadem cum confutatione cx parte concursus; aut includit illam, ct distinguitur ub illa sicut inferius n superiori, cum maxima difficultate. Impedimentum cnim duo dicit: scilicet rem quae impedit; et relationem ad aliud, ex qua denominatur impedimentum. Et dc impedi­ mento quidem activo, dato quod inquantum res est, habeat causam perse; sed inquantum impedit, non oportet, quia impedire pertinet nd concursum, qui potest esse per acci­ dens. De impedimento autem materiali si eodem modo est, quod scilicet inquantum res est, habet aliquam causam no· •er.num. wi. ccssarinm, sive illa sit aliud agens, sive sit conditio mate­ rine; oportet dicere quod inquantum impedimentum est, est per accidens. Et hoc est venire nd concursumί quia nihil nliud est dicere qunm quod concursus talis agentis cum tuli materia hic non habet causam. Et sic impedimentum cx parte materine, ct hic concursus est omnino idem. Si nutem impedimentum materiae, ctinm inquantum res est, in par­ ticulari sumptum non habet causam aliquam qunm neces­ sario sequatur; (une cx impedimento materiali dupliciter fit per accidens, et cx parte concursus, et cx parte rei concur­ rentis. Et sic impedimentum materiale includit impedimen­ tum concursus, ct addit: et sic distinguitur ut minus cornmune a magis communi. - Unde cum hoc sil valde difficile ct ambiguum, et prolixa egens discussione; et praesens opus, ut in Prooemio dixit, propter novitios in theologia instruen­ dos, brevius ac clanus conficiendum erat: ideo propter cla­ ritatem doctrinae ne brevitatem, transivit ad confutandam illum illationem cx secunda propositione. XVIII. Nec talis confutatio est cx extraneis! immo cx propriis impedimenti inquantum impedimentum est; quo­ niam, ut pilet cx dictis ·, concursus convenit impedimento »X*.|ruat ut sic. Immo, in communi loquendo, ut littera loquitur, descendere ud impedimentum inquantum materiale, et sic contutar^ illam consequentiam, erae potius a propriis di­ vertere. Et hoc potest assignari pro alia ratione huius tran­ situs, ut scilicet staret in propriis impedimenti ut sic. Potest et aliter ciium ad mentem litterae dici, quod s. I hornas non absolute dixit transeundum esse ad alteram propositionem, sed cum limitatione, scilicet secundum haec duo, quasi diceret: Si nolumus egredi haec duo ob antiquis posita. ct nb Xristotcle reprehensa in communi, oportet transire ad alteram. Et ratio est, quia instantia contra pro­ positionem primo examinatam, scilicet, Posita causa, po­ nitur effectus, non excludit formalitcr illum: quoniam in­ stantia non accipit totalem causam effectus in paucioribus. Accipit cnim causam naturalem deficientem in minori parte: ct tamen causa effectus in minari parte non est illa sola, sed illa cum causa impediente, quia nunquam deficit nisi impeditu. Unde oportet dare instantiam, quod, utroque si­ mul posita, non sequatur effectus. Et ideo transire oportet ad concursum, quod carcat causa. - Virtualiter tamen, ut patebit inferius *, instantia data sufficienter falsifica! illam: ‘aeaiu quia cx natura possibilis inventa in causa deficiente, con­ cursus illius alterius est per accidens. XIX. Tertium * dicendum est, quod concursus, m eut et ·α*ηι. impedimentum, est multiplex: scilicet activorum, vel activi et passivi, cum conditionibus eorum, etc. Ncc refert in pro­ posito, de quo concursu sit sermo. Unde in littera in cor­ pore articuli, datur exemplum dc concursu agentis et mate­ riae: in responsione vero ad tertium, est sermo de concursu etiam activorum. Universaliter siquidem oportet esse verum quod, si aliqua duo concurrunt, et quodlibct illorum seor­ sum habeat totam seriem suarum causarum necessariam, cl supremae causae utriusque ordinis per sc concurrant; quod oportet concursum omnium mediorum ct ultimorum effectuum necessario causari a concursu supremarum cau­ sarum: non cnim possum intelligcrc oppositum. Sed si hac duae conditiones positae in antecedente non salvantur, sci­ licet quia supremae cauxuc non per se concurrunt, uut tota series alicuius ordinis non est necessaria; non oportet con­ cursum proximarum causarum aut effectuum habere cau­ sam cx qua dc necessitate sequatur. Ex praedictis mitem patet iam quod, cum aliquid quod vocamus per accidens, fit, quod tunc concurrunt duo simul, puta, in exemplo lit­ terae, combustio ct huius materiae, puta frumenti, con­ sumptio: ct quod, quamvis alterum horum reducatur in aliquod corpus caeleste. alterum quandoque reducitur in conditionem corporum inferiorum tanquam in supremam causam. Et sic, cum concursus caeli ct huius corporis in­ ferioris. quae sunt supremae causae effectuum concurren­ tium, non sit per sc, *cd possit esse per accidens; sequitur quod concursus horum effectuum non semper habet cau­ sam per se. Et similiter, quamvis quandoque uterque effe­ ctus reducatur in causas caelestes ut supremas; quia tamen tota series causarum singulorum seorsum non est neces- ·&' i QUAESTIO CXV, ARTICULIS VI It il i t 1 • S'en. fia&iL Ci. DCS. Cl. Ull. BUS. ntt. 551 seria, quia fit resolutio huius ctfcctus ml supremum causam XX U. Ad hoc breviter dicitur quod, cum sint tria genera caelestem media causa non necessaria, scd potente deficere, rerum quae fiunt - quaedam enim fiunt semper, et de hi* seu possibili; non sequitur: Ergo concursus effectuum habet non est quaestio. Quaedam ut in pluribus: dc his etiam causam per sc aut necessariam, concursum supremarum patet quod fiunt necessario, non simpliciter, sed necessitate causarum caelestium. Et merito : quin concursus ille side­ physica. Quaedam vero fiunt exim semper et frequenter: et rum, quamvis in sc sit per sc ct necessarius, ut applicatus hucc non fiunt ab una snla causa, sed α pluribus, ut in tamen ud hos ctfcctus, est contingens; quia applicatur me­ littera dicitur; scilicet causa deficiente in minori parte, ct diantibus corporibus potentibus deficere. Sicut ct singula ub alia causa fidente illam deficere in hec parte; ita quod agentia caelestia, licet in sc sint necessarie, relata tamen ad nunquam fit talis effectus, nisi existente plurium causarum haec inferiora, sunt agentia ut in pluribus, ct deficientia concursu, non curando modo dc generibus causarum. Unde quandoque, quin modificantur in his corporibus potentibus si ambae causae considerentur secundum se, non habebi­ deficere. tur aliquod ens per accidenx. Et si ambae concurrant cx •a 3iM. i» XX. Et cx his patet responsio ad obiecta ·. Ad dubita­ en parte qua habent naturam necessitatis, nunquam etiam tionem enim simpliciter, iam nunc dictum est quod non fiet aliquid per accident. Sed si concurrant ambae, aut al­ semper concursus est ex concursu ut cx causa necessaria; tera. ex ca parte qua habent vel habet naturam possibilict quare, etc. t.iti«, iam concursus est contingent et sic quidquid cx cautis Ad dubitationem vero secundam , ad hominem, primo illi* ut sic concurrentibus fiet, contingenter fiet. Et quoniam, respondetur singillatim ad obiecta, dicendo quod nulla pe­ ut iam patet, causae naturales habent aliquid naturae ne­ nitus est contradictio. Quoniam ibi particulariter affirmat cessariae, ct aliquid naturae possibilitatis, ut patet cx ope­ concursum habere causam : hic vero destruit universalem, ribus eorum; opera enim sua sunt ut in pluribus ct ut Omnis concursus habet causam per sc. - Similiter ibi parti- frequenter, el hoc est cx natura necessaria, ut patet; ct sunt ticularitcr concedit negativam, scilicet, Impedimentum ma­ extra semper el frequenter, ct hoc est cx natura possibili­ teriale non habet causam caelestem: ubi duae particulari- tatis (unde cautae penitus necessariae non habent utroque zationes sunt, prima impedimenti, secunda causae. Ibc vero opera, sed semper eadem agunl): - causia igitur ct rebus assumit omne impedimentum habere causam; sed non cae­ naturalibus habentibus naturam possibilis ex ca parte qua lestem aut effectivam, nec necessariam, sed absolute habere deficiunt in minori parte, si concursus cum alia cauu cx causam; quod patet non repugnare illi. ista parte erit, erit concursus contingens; ct causa illa alis, Sato tamen hic quod ratio contingcntfac naturalium po­ quumvi. in sc esset necessaria, ut coniuncta tamen possibili test dupliciter assignari: uno modo, ex parte complementi; ut sic, ad contingendam declinat, et contingenter attingit alio modo, cx parte radicis. Radix quidem huiusmodi con­ effectum illum qui cx utriuvquc concursu fit. tingendae est natura potentiae inventa in naturalibus, qua XXIII Ex his putet, primo, rc-iponsio ad quaesitum·. · ct · «»· ct possunt deficere in minori parte, ct sunt in potentia con- Quia non omnis te habet causam necessariam; quia non *Mkkau«. indictionis, ut dicitur 1 Perihenn.* Complementum vero illo quae fiunt extra semper et frequenter. contingendae est concursus accidentalis causarum, sive acti­ Patet Secundo, quomodo concursus sil complementum vae ct passivae, sive activarum inter se, etc. Et propteren contingendae, ct possibilitas radix ·. * O· Λ non opposita dixit, sed utrumque assignavit in diversis locis Patet, tertio, ratio verborum ». Thomae ei hic ct ubique: divus Thomas : in VI siquidem Metaphys,, radicem ; hic quod scilicet intendit, non quod omnis res. nec quod res vero, ct in I Periherm.t ct in libro Contra Geni., comple­ quae fil in minori parte; sed quod ctfcctus illarum duarum mentum tetigit. causarum concurrentium, non ut concurrentes sunt, sed XXI. In responsione ad tertium, dubium occurrit* An ut seorsum sumptarum, reducantur in aliquas causas ne­ omnis naturalis res, accipiendo rem ut distinguitur contra cessarias; quia nulla mixtio fit necessarii od possibile ut concursum, habent causam cx qua necessario fiat. Videtur possibile est, quoniam omnis talis mixtio concursu fit plu­ enim littera huius articuli bis hoc concedere: scilicet in hac rium causarum. Sed res quae est effectus causae impedientis responsione, ubi vult quod effectus causae impedientis cau­ el impeditae, ut sic, non habet causam. Et boc intendit hic, sam naturalem α suo effectu, reducatur in aliquam causam ct in corporc articuli, el ubique, ut patet. coelestem. Et si talis res habet causam necessariam, nulln Quamvis posset dici quod littera non universaliter affir­ res restat sine necessaria causa: quoniam talis res fit extra mat etiam effectus causarum seorsum reduci in causas ne­ semper et frequenter. - In corporc quoque articuli, dixit cessarias: sed hic respondet, dato quod ita esset, ut putet quod, quia causa non deficit in minori parte nisi per ali­ cx ly licet. Et rursus non loquitur nisi dc effectu causarum quam causam impedientem, ideo impedimentum ipsum vi­ quae subduntur caelestibus corporibu»; et non dc condi­ detur necessarium. Et non est negatum antecedens, sed pro­ tionibus materiae pracsupporitsc toti actioni cidcsti. - In pter concursum confutata consequentia. corporc quoque articuli, ut iam patet, nihil aliud habciur •Uts. uv Ad oppositum autem est ratio superius * adducta; scilicet affirmative, nisi quod nulln causa actualiter deficit in mi­ quod quando tota series causarum alicuius effectus non est nori parte, nisi propter causam aliquam impedientem. Sed necessaria, effectus non sequitur necessario. Sed effectus utrum ctfcctus illius causae impedientis etiam seorsum sum­ ut in paucioribus non habet seriem causarum suarum totam ptae, fiai necessario vcl non, in littera non dicitur. Nec valet necessariam: quia causae caelestes attingunt ipsum modi­ arguere negative: Non confutavit hoc. Ergo. Iam · enim * CL cm. am ficatae in natura possibili ut sic, quia ut deficit in minori dicta est causa quare non examinavit hoc cx natura possi­ parte. Ergo, etc. bilis ct necessarii. QUAESTIO CXVI, ARTICULUS I 552 QUAESTIO CENTESIMADECIMASEXTA DE FATO IN • CJ. qu. cx*.In' trod. QUATUOR ARTICULOS DIVISA considerandum est de fato Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: an fatum sit. einde D Secundo: in quo sit. Tertio: utrum sit immobile. Quarto : utrum omnia subsint fato. ARTICULUS PRIMUS UTRUM FAT,UM SIT ALIQUID III Colit. Gen!.. cap. xcm; Qimpend. Thtol., cep. caxwii; Quodl. XII, qu. n», art. 3; OpaK» XXVIII, dc Fato, cap. 1: hi Maltha cup. t»; I Periherm., lut πτ; VI Metaphy»., Icet. nt. n primum sic proceditur. Videtur quod fatum nihil sit. Dicit cnim Gregorius, in Homilia Epiphaniae ♦: Absit a fidelium ut fatum esse aliquid dicant. 2. Praeterea, ea quae fato aguntur, non sunt improvisa: quia, ut Augustinus dicit V de Civ. • cep. ». Dei ', fatum a fando dictum intelligimus. idest a loquendo; ut ea fato fieri dicantur, quae ab ali­ quo determinante sunt ante praelocuta. Quae au­ tem sunt provisa, non sunt fortuita neque casua­ lia. Si igitur res fato aguntur, excludetur casus et fortuna u rebus. Sed contra, quod non est, non definitur. Sed • prow n. Boetius, in IV de Consol. *, definit fatum, di­ cens quod fatum est inhaerens rebus mobilibus dis­ positio, per quam providentia suis quaeque nectit ordinibus. Ergo fatum aliquid est. Respondeo dicendum quod in rebus inferioribus videntur quaedam a fortuna vel casu provenire. Contingit autem quandoque quod aliquid, ad in­ feriores causas relatum, est fortuitum vel casuale, quod tamen, relatum ad causam aliquam supe­ riorem, invenitur esse per sc intentum. Sicut si duo servi alicuius domini mittantur ab eo ad eun­ dem locum, uno dc altero ignorante; concursus duorum servorum, si ad ipsos servos referatur, casualis est, quia accidit praeter utriusque inten­ tionem ; si autem referatur ad dominum, qui hoc praeordinavit, non est casuale, sed per se intentum. Fuerunt igitur aliqui qui huiusmodi casualia et fortuita, quae in his inferioribus accidunt, in nul­ lam superiorem causam reducere voluerunt. Et hi fatum ct providentiam negaverunt; ut de Tullio • c*p. «. -cl Augustinus recitat in V de Civ. Dei - Quod Mi/tt 1. csl conlra ea 9uac superius ♦ de providentia dicta sunt. Quidam vero omnia fortuita ct casualia quae in istis inferioribus accidunt, sive in rebus natu­ ralibus sive in rebus humanis, reducere voluerunt in superiorem causam, idest in caelestia corpora. e «) hos. - hoc IMt». «rt vel natui. - vd natut dicitur codices. - Pro hoc, hacc po­ sitio codice* ct a b. Et secundum hos «, fatum nihil aliud est quam « dispositio siderum in qua quisque conceptus est vel natus 3 *. - Sed hoc stare non potest, propter . α f t duo. Primo quidem, quantum ad res humanas. Quia iam ♦ ostensum est quod humani actus non • Qa.cn, «n. *_ subduntur actioni caelestium corporum, nisi per accidens et indirecte. Causa autem fatalis, cum habeat ordinationem super ea quae fato aguntur, necesse est quod sil directe ct per se causa eius quod agitur. - Secundo, quantum ad omnia quae per accidens aguntur. Dictum est cnim supra ♦ ·ινΛ,«η.«. quod id quod est per accidens, non est proprie ens neque unum. Omnis autem naturae actio terminatur ad aliquid unum. Unde impossibile est quod id quod est per accidens, sit effectus per se alicuius naturalis principii agentis. Nulla ergo natura per se τ hoc facere potest, quod intendens T fodere sepulcrum, inveniat thesaurum. Manife­ stum est autem quod corpus caeleste agit per modum naturalis principii : unde et effectus eius in hoc mundo sunt naturales. Impossibile est ergo quod aliqua virtus activa caelestis corporis sit causa eorum quae hic aguntur per accidens, sive a casu sive a fortuna. Et ideo dicendum est quod ea quae hic per accidens aguntur, sive in rebus naturalibus sive in rebus humanis \ reducuntur in aliquam cau* sam praeordinantem, quae est providentia divina. Quia nihil prohibet id quod est per accidens, ac­ cipi ut unum ab aliquo intellectu : alioquin intel­ lectus formare non posset hanc propositionem, Fodiens sepulcrum invenit thesaurum. Et sicut hoc potest intellectus apprehendere, ita potest efficere : sicut si aliquis sciens in quo loco sit the­ saurus absconditus, instiget aliquem rusticum hoc ignorantem, ut ibi fodiat sepulcrum. Et sic nihil prohibet ea quae hic per accidens aguntur, ut for­ tuita vel casualia, reduci in aliquam causam or­ dinantem, quae per intellectum agat ; et praecipue intellectum divinum. Nam solus Deus potest voper 3Λ - Om. codlct* ct j b. I) in rcbui humanii. - httmanu Ραά* γ) 4 ί QUAESTIO CXVI, ARTICULUS l 553 .ocr.m .<■, luntatcm immutare, ut supra * habitum est. Et res humanas fato : tribuit, quia ipsam Dei voluti* £S.'«t.T’ per consequens ordinatio humanorum actuum, talem vcl potestatem fati nomine appellat, senten­ quorum principium est voluntas, soli Deo attri­ tiam teneat, linguam corrigat. Et sic etiam η Gre­ bui debet. gorius fatum esse negat*. ·οχ^ι«μ Sic igitur inquantum omnia quae hic aguntur, Unde patet solutio ad primum. divinae providentiae subduntur, tanquam per eam Ao SECUNDUM dicendum quod nihil prohibet ali­ 1 praeordinata ‘ et quasi praelocuta, fatum ponere qua esse fortuita vcl casualia per comparationem possumus: licet hoc nomine sancti Doctores uti ad causas proximas, non tamen per comparatio­ recusaverint, propter cos qui ad vim positionis si­ nem ad divinam providentiam: sic enim nihil derum hoc nomen retorquebant. Unde Augustinus temere fit in mundo, ut Augustinus dicit in libro ·<>. t. dicit, in V de Civ. Dei *: Si propterea quisquam Octoginta trium. Quaesi. * praeordinata. - ordinata Vab. *) fato. - fato Dei Pdê. - Ante linguam Ρά addunt et. i) r,) etiam. - Om. Pai. Commentaria Cardinalis Caietani clarus cx quid nominis in communi usu; fati cnim nomine causam quondam occultam, a qua nihil declinare potest, intclligcrc videmur. In corpore quinque: primo, ostendit radicem difficultatis quaestionis; secundo, refert opinionem Tullii; tertio, Avi·α«®. nu. ccnnac; quarto, verum; quinto, respondet quaesito ♦. II. Quoad primum, duas propositiones ponit, cx quibus praesens oritur quaestio. Prima est: In rebus inferioribus apparent quaedam a casu et fortuna. Secunda est: Aliquid relatum ad causas inferiores, est casuale vel fortuitum, quod tamen, relatum ad aliquam superiorem causam, est per sc intentum. - Prima suppositio putet ud sensum. Secunda vero declaratur exemplo Boetii. dc concursu senorum n domino destinatorum seorsum. Ex his cnim nascitur quaestio, an fatum sit. Cum cnim circa contingentia tantum fatum ponatur, si ponitur; si omnia quae contingentia sunt relata ud inferiores causas, habent aliquam superiorem causam per sc intendentem illa, fatum est ; et si non, non. Et proptcrca ponuntur se­ quentes opiniones dc reductione casualium in causas su­ periores. III. Quoad secundum, tria. Primo, opinio negativa: quod huiusmodi contingentia nullam superiorem causam habent.Secundo, corollarium: quod haec opinio ct fatum ct provi­ dentiam divinam negat. - Tertio, reprobatio: quia repugnat his quae dc divina providentia superius determinata eunt. IV. Quoad tertium, quatuor. Primo, opinio affirmativa: Omnia contingentia causantur a caelestibus. - Secundo, co­ rollarium ad propositum ; fatum, apud hos, est dispositio siderum, in qua res Iit aut inchoata est, etc. Tertio, reprobatur quoad res humanas. Causa caelestis non directe ct per se attingit actus humanos: ergo non est causa per sc ordinans cos: ergo non est causa fatalis. Antecedens patet cx dictis. - Prima consequentia probatur cx eo, quod causa ordinans aliqua, directe id quod agitur respicit. - Secunda vero consequentia probatur ex co, quod causa fatalis est ordinans contingentia; ut dc sc patet, quia per sc intendit ca. Quarto, reprobatur quoad naturalia. Causa caelestis agit ut naturale principium: determinate ad unum: ergo non per sc ad ens per accidens. - Antecedens probatur: quia ef­ fectus eius in hoc mundo sunt naturales. - Prima consequen­ tia probatur: quia naturae actio est determinata ad unum.Secunda vero probatur:’quia ens per accidens non est pro­ prie unum ncc ens. Et declaratur exemplo fossionis sepul­ cri et inventionis thesauri. V. Quoad quartum, tria. Primo, sententia : Omnia quae hic per accidens fiunt, sive naturalia sive humana, redu­ cuntur in regulum divinae providentiae. Secundo, probatur quod reducantur in aliquod intelle­ ctuale agens. Intellectus potest ad quantumcumque per ac­ cidens terminari, ut unum apprehendendo : ergo, si efficax est, potest efficere ens per accidens, ut unum: ergo ca quae I itulus T uam » ? est pter · a. ab3 «.. 1·«. r nas. "IX-’-· *·?- ’· *»· ΠΟΠ · Qa.œ», trt4. per :um tur, sius uae a ♦ · ftu., m. c >rie .tio est per rgo ms T fe- >er ius go sit vc >cr vc ula. |C- ci/ ut st 0· )C til rric i per accidens hic aguntur, in causam intellectualem redu­ cuntur.- Antecedens probatur: quia format hanc propositio­ nem, Fodient sepulcrum est inveniens thesaurum. - Con­ sequentia prima probatur quia par est ratio de intellectione ct ordinatione, si supponitur efficacia ad agendum ct ordin mdum practice. - Secunda vero consequentia relinquitur pro constanti, cx illa regula: Si negatio est cauta negatio­ nis ·. Si cnim non posse comparari ut unum, est causa · ακ<«·. quod ea» per accidens nullam habet causam in natura; ergo posse comparari ut unum ad intellectum, est causa ut in- **** WT‘ λ- veniat causam in ordine intellectuum. Quamvis possit dici quod consequentia ultima tenet dc possibili: ct hoc hic sufficit, quin dc facto superius · ostensa est conclusio, cum ·ό·.χ»,λ>, tractaretur de providentia. Tertio, probatur quod illud agens intellectuale est divina providentia. Voluntas a solo Deo potest immutari - ergo or­ dinatio humanorum actuum soli Deo attribui debet. - An­ tecedens putet cx dictis. - Consequentia probatur: quia vo­ luntas est principium humanorum operum. \ I. Circa hoc statim occurrit dubium. Quia propositum fuit ct quod naturalia, ct quod humana ad divinam refe­ rantur providentiam: ct tamen non e>t probatum nisi dc humanis. Dc naturalibus cnim probatum tantum est quod ad aliquam intellectualem causam referenda sunt. VII. Ad hoc dupliciter dici potest. Primo, quod illa verba, et praecipue intellectum divinum, non sunt iungenda tan­ tum cum consequentibus, in quibus ponitur probatio dc humanis; sed etiam cum antecedentibus, in quibus fuit probatio communi*. Et hoc insinuat ly praecipue, quasi diceret: Contingentia reducuntur in aliquam causam agen­ tem per intellectum, ct praecipue divinum, quia ipse prima est causa, ex quo habet quod rcspiciat directe ens ioquantum ens, et eius consequenter ditferentias. scilicet per sc ct per accidens. Non luit autem sollicitus ad probandum ly praecipue etc., quia cx superius * dictis iam constat quod •Qtxn.en.S; ille intellectus efficax respectu omnium naturalium, non est ÎÏV. en. t‘ nisi divinus: alii vero intellectus, scilicet ungelici, partiri- y 4' pant hanc efficaciam respectu huius uut illius effectus, prout ministerium eorum exigit. Secundo dicitur quod, probando intellectum dirigentem actus humanos esse intellectum divinum, α fortiori probavit implicite ct virtualiter intellectum dirigentem contingentia naturalia. Quoniam humani actus ct sunt magis contingen­ tes, ct sunt superioris ordini*: ct consequenter, si actus humani a Deo solo, alia ub ipso uut solo aut principaliter regulantur; quia quidquid potest virtu* inferior, potest ct superior. VIII. Quoad quintam ·, duo. Primo, conclusio responsiva · a i secundum rem. Fatum poni potest pro prandentia divina praeordinante omnia ct pracloqucntc. - Secundo, quoad no­ men: Sancti recusaverunt hoc vocabulo uti, propter errorem vitandum. - Probatur utrumque cx auctoritate Augustini Et ex secundo exponitur Gregorius. QUAESTIO CXV1, ARTICULUS 11 55-1 4>Ι. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM FATUM SIT IN REBUS CREATIS I Sent., dUt. nxix, qu. II, irt. i. «d 5; III Cent. Gent., cep. xcin; De Verit., qu. v, nrt. t, «d i; QuoJI. XII, qu. m. ®rt. s; Compend. Tltcd., cap. exxxmi; Opusc. XXVIII, dc Fato, cop. u. cendos, sic habet rationem fati. Et hoc est quod fatum non sit in rebus creatis. Dicit Boetius dicit. IV de Consol. *: Sive famulantibus enim Augustinus, V de Civ. Dei*, quod quibusdam providentiae divinae spiritibus fatum ^ipsa Dei voluntas vel potestas fati no­ exercetur; seu anima, seu tota inserviente natura, mine appellatur. Sed voluntas et potestas sireDei caelestibus siderum motibus, seu angelica non est in creaturis, sed in Deo. Ergo fatum non virtute, seu daemonum varia solertia, seu aliqui­ est in rebus creatis, sed in Deo. bus eorum, seu omnibus, fatalis series texitur: dc 2. Praeterea, fatum comparatur ad ea quae ex quibus omnibus per singula in praecedentibus* « fato · aguntur, ut causa; ut ipse modus loquendi dictum est. Sic ergo est manifestum quod fatum ostendit. Sed causa universalis per se eorum quae est in ipsis causis creatis, inquantum sunt ordi­ hic per accidens aguntur, est solus Deus, ut su- natae a Deo ad effectus producendos. • An. pneced. pra* dictum est. Ergo fatum est in Deo, et non Ad primum ergo dicendum quod ipsa ordinatio in rebus creatis. causarum secundarum, quam Augustinus * seriem • 3. Praeterea, si fatum est in creaturis, aut est causarum nominat, non habet rationem fati, nisi substantia, aut accidens: et quodeumque horum secundum quod dependet a Deo. Et ideo causa­ detur, oportet quod multiplicetur secundum crea­ liter Dei potestas vel voluntas dici ? potest fatum. turarum multitudinem. Cum ergo fatum videatur Essentialiter vero fatum est ipsa dispositio seu essc unum tantum, videtur quod fatum non sit series, idest ordo, causarum secundarum. in creaturis, sed in Deo. Ad secundum dicendum quod intantum fatum Sed contra est quod Boetius dicit, in IV de habet rationem causae, inquantum et ipsae causae • Γγομ n. Consol. *, quod fatum est dispositio rebus mobi­ secundae \ quarum ordinatio fatum vocatur. libus inhaerens. Ad tertium dicendum quod fatum dicitur dispo­ «n. m. Respondeo dicendum quod, sicut cx praedictis* sitio. non quae est in genere qualitatis; sed secun­ j;•Qa. qu. an.arto. * · patet, divina providentia per causas medias suos dum quod dispositio designat ordinem, qui non est effectus cxcquitur. Potest ergo ipsa ordinatio effe­ substantia, sed relatio. Qui quidem ordo, si consi­ ctuum dupliciter considerari. Uno modo, secun­ deretur pcr comparationem ad suum principium, dum quod est in ipso Deo : et sic ipsa ordinatio est unus: ct sic dicitur unum fatum. Si autem effectuum vocatur providentia. - Secundum vero consideretur γ per comparationem ad effectus, vel quod praedicta ordinatio consideratur in mediis ad ipsas causas medias, sic multiplicatur: pcr causis a Deo ordinatis ad aliquos effectus produ­ quem modum Poeta dixit: 7 e tua fata trahunt. >D SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod « «I ,1) ex fato. - fato Pab. dici. - nominari codkcu 7) per^. comidcrctur. - Om. cd. 4, ad pcr comparationem om. I . - Pro comparationem ad effectui, relationem ad effectui Pab. Commentaria Cardinalis Caietani clarus. - In corpore una conclusio responsivn contingentium secundum ordinem divinae providentiae. quaesito affirmative, cum limitatione tamen: Fatum est Cum autem ordo duplex esse habeat, in ipso Deo, ct in in causis creatis, inquantum sunt ordinatae a Deo ad effecausis ­ mediis; oportet quod fatum aut sit vis ista ordinans ctus producendos. - Probatur sic. Divina providentia pcr ut est in Deo, aut in causis mediis. Sed non est, prout causas medias suos effectus cxcquitur ergo ordinatio effe­ est in Deo. Probatur, quia sic proprie vocatur providentia; ctuum dupliciter potest considerari, in Deo, vel in causis ct quin Boetius ponit fatum in rebus creatis. Ergo. - Et sic mediis. Sed ut in Deo. est providentia. Ergo ur in causis cx primo articulo habemus quod fatum est divina provi­ mediis, est fatum. - Et confirmatur auctoritate Boetii. dentia causaliter. Ex isto autem, quod est dispositio in cau­ II. Advene quod vis rationis consistit in hoc. Fatum, sis mediis, ut subsunt divinae providentiae: et hoc est forut cx praecedente patet articulo, nihil aliud est quam causa maliter. itulus T ARTICULUS TERTIUS UTRUM FATUM SIT IMMOBILE Opusc. XXVIII. dc Fato, cap. n, ni. sic proceditur. Videtur quod ctum medium circulus ; ita est fati series mobilis fatum non sit immobile. Dicit enim Boe­ ad providentiae stabilem simplicitatem. tius, in IV de Consol. *: Uti est ad in­ 2. Praeterea, sicut Philosophus dicit in II To­ tellectum ratiocinatio, ad id quod est id pic. *: motis nobis, moventur ea quae in nobis quod gignitur, ad aeternitatem tempus, ad pun­ sunt. Sed fatum est dispositio inhaerens rebus d tertium · l. 3. Praeterea, fatum, secundum Boetium ·, cst dispositio rebus mobilibus inhaerens. Sed omnes creaturae sunt mutabiles, et solus Deus vere im­ mutabilis, ut supra * habitum est. Ergo in omnibus creaturis est fatum. Sed contra est quod Boetius dicit, in IV de Consol. *, quod quaedam quae sub providentia locata sunt, fati seriem superant. Respondeo dicendum quod, sicut supra ♦ dictum · vt *■ est. fatum cst ordinatio secundarum causarum ad effectus divinitus provisos. Quaecumque igitur causis secundis subduntur, ea subduntur cl fato. Si qua vero sunt quae immediate a Deo fiunt, cum non subdantur secundis causis, non subdun­ tur fato; sicut creatio rerum, glorificatio spiritua­ lium substantiarum, et · alia huiusmodi. El hoc * QUAESTIO CXVI, ARTICULUS IV Ad secundum dicendum quod fatum refertur ad est quod Boetius dicit *. quod ea quae sunt primae divinitati propinqua, stabiliter fixa t, fata lis ordi­ voluntatem et potestatem Dei, sicut ad primum nem mobilitatis excedunt. Ex quo etiam patet quod principium. Unde non oportet quod quidquid sub­ quanto aliquid longius a prima mente discedit, iicitur voluntati divinae vel potestati, subiiciatur nexibus fati maioribus implicatur *; quia magis fato, ut dictum est *. subiicitur necessitati secundarum causarum. Ad tertium dicendum quod, quamvis omnes Ad primum ergo dicendum quod omnia illa quae creaturae sint aliquo modo mutabiles, tamen ali­ ibi tanguntur, fiunt a Deo mediantibus causis se­ quae earum non procedunt α causis creatis mu­ cundis; et ideo sub fati serie continentur. Sed non tabilibus. Et ideo non subiiciuntur fato, ut di­ est eadem ratio de omnibus aliis, ut supra * di­ ctum est ♦. ctum est. 556 • Lac. cU. ? • Cf. ibi J. • la corporc. Habiliter fixa, - Om. codice?» ct a, - Pro ordinem mobilitati/, ordinii mobilitatem ACDEF, ordinix mobilitate B, ordini/ mobilitati/ G, ordini/ immobilitatem cd. a. 3) Commentaria Cardinalis Caietani clarus. - In corpore una conclusio responsiva omnes sunt per sc notae. Tamen secunda probatur: quia quaesito negative: Non omnia subduntur fato. - Proba­ talia non subduntur causis secundis. Tertia quoque decla­ tur dupliciter. Primo, ratione. Fatum est ordinatio causarum ratur in creatione, ct glorificatione spirituum, etc. secundarum ad effectus divinitus provisos: ergo omnia sub­ Secundo, auctoritate Boetii, quae patet. - Ex hac autem dita fato, subduntur causis secundis: ergo ca quae a Deo probatione ponitur corollarium, quod quanto aliquid lon­ immediate fiunt, non subduntur fato: ergo non omnia sub­ gius lit a Deo, tanto magis fato subest. Probatur quia magis duntur fato. - Antecedens est ratio fati. - Consequentiae subiicitur causis secundis. itulus T QUAESTIO CXVII, ARTICULUS I ur ad mum I sub­ datur 557 QUAESTIO CENTESIMADECIMASEPTIMA •'bu. nines 1 ali· mul di- DE HIS QUAE PERTINENT AI) ACTIONEM HOMINIS IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA •Ibu Primo: utrum unus homo possit docere alium, considerandum est dc his quae perti­ cau>ando in ipso scientiam. nent ad actionem hominis, qui est composiSecundo: aoditnxi. ms ex spirituali et corporali creatura ♦. Et primo utrum « homo possit docere angelum. Tertio: utrum homo per virtutem suae animae considerandum est de actione hominis; secundo, possit immutare materiam corporalem. dc propagatione hominis ex homine*. Quarto: utrum anima hominis separata possit Circa primum quaeruntur quatuor. movere corpora motu locali. ostea 'tit G, quia leda· P ARTICULUS PRIMUS htem tonlogis UTRUM UNUS HOMO POSSIT ALIUM DOCERE Il Sent., dirt. ix, an. 3, nd 4; dirt, mw, ert. 5, »d 3; II Cont. Gent.. cap. iw; Ik Vent., qu. il, ffl i; Opuic. XVI, de I nit. fnlelL, cap. r. sic proceditur. Videtur quod homo non possit ahum docere. Dicit enim Dominus, Matth. χχιιι *: Nolite vocari Mabbi; ubi dicit Glossa * Hiero­ nymi: -Ve divinum honorem hominibus tribuatis. Esse ergo magistrum pertinet proprie ad divi­ num honorem. Sed docere est proprium magistri. Homo ergo non potest docere, sed hoc est pro­ prium Dei. 2. Praeterea, si homo alium docet, hoc non est nisi inquantum agit per scientiam suam ad causandum scientiam in alio. Sed qualitas per quam aliquis agit ad faciendum sibi simile, est qualitas activa. Ergo sequitur quod scientia sit qualitas activa, sicut ct calor. 3. Praeterea, ad scientiam requiritur lumen intclligibilc, ct species rei intellectae. Sed neutrum istorum potest causare unus homo in alio. Ergo unus homo non potest docendo causare scien­ tiam in alio. 4. Praeterea, doctor nihil agit ad discipulum nisi quod proponit ci quaedam signa, vel vocibus aliquid significando, vel nutibus. Sed proponendo signa non potest aliquis alium docere, causando in eo scientiam. Quia aut proponit signa rerum notarum; aut rerum ignotarum. Si rerum nota­ rum, ille ergo cui signa proponuntur, iam habet scientiam, et eam non acquirit a magistro. Si autem rerum ignotarum, per huiusmodi signa ni­ hil addiscit: sicut si aliquis proponerci alicui La­ tino verba gracca, quorum significationem igno­ raret. per hoc eum docere non posset. Nullo ergo modo unus homo potest, ahum docendo, scien­ tiam in eo causare. Sed contra est quod Apostolus dicit, I ad Tim. n *: In quo positus sum ego praedicator et Apo­ stolus, Doctor gentium in fide et veritate. Respondeo dicendum quod circa hoc diversae primum a) homo. - unus homo Vab. β) ab ea. - aliam ab ca Ü. γ) jihL- sit ACDEFG.-Pro apprehensionem, comprehensionem PAê. fuerunt opiniones. Averroës enim, in Comment. Ill dc Anima posuit unum intellectum possibilem esse omnium hominum, ut supra * dictum est. Et ex hoc sequebatur quod caedem species intelligibiles sim omnium hominum. El secundum hoc, ponit quod unus homo per doctrinam non causal aliam scientiam in altero ab ea > quam $ ipse habet; sed communicat ei eandem scientiam quam ipse habet, per hoc quod movet eum ad ordinandum phantasmata in anima sua, ad hoc quod sim · disposita convenienter ad intelligibiT Ium apprehensionem. - Quae quidem opinio quan­ tum ad hoc vera esi, quod est eadem scientia in discipulo cl magistro, si consideretur identitas secundum unitatem rei scitae*: eadem enim rei · d. «·>. veritas est quam cognoscit ct discipulus ct ma­ gister. Sed quantum ad hoc quod ponit esse unum intellectum possibilem omnium hominum, ct eas­ dem species intelligibiles, differentes solum secun­ dum diversa phantasmata ; falsa est eius opinio, ut supra * habitum est. ·ι^.αι. Alia est opinio Platonicorum, qui posuerunt quod scientia inest a principio animabus nostris per participationem formarum separatarum, sicut supra habitum est; sed anima cx unione coruw». pons impeditur ne possit considerare libere ca quorum scientiam habet. Er secundum hoc, disci­ pulus a magistro non acquirit scientiam de novo, sed ab eo excitatur r ad considerandum ea quo* rum scientiam habet; ut sic addiscere nihil aliud sit quam reminisci. Sicut 1 etiam ponebant quod « agentia naturalia solummodo disponunt ad susce­ ptionem formarum, quas acquirit materia corpo­ ralis per participationem specierum separatarum *. '(m»* - Sed contra hoc supra * ostensum est quod in- · q«. iwi, m. tellcctus possibilis animae humanae est in poten· excitatur. - exercetur codice· ct a. <) Sicut. - 5Û* P. 3) M· QUAESTIO CXVll, ARTICULUS I lia pura ad intelligibilia, secundum quod Aristo­ acquirendam: puta cum proponit ei aliquas pro­ positiones minus universales, quas tamen ex prae­ • Qp. iv, n. iu - teles · dicit in III de Anima *. S. Th. Icct- it. Et ideo aliter dicendum est, quod docens causai cognitis discipulus diiudicare potest ; vcl cum pro­ scientiam in addiscente, reducendo ipsum de po­ ponit ei aliqua sensibilia exempla, vel similia, vel opposita, vcl aliqua huiusmodi, ex quibus intelle­ ’ QP·r’· °- 6 ’ tentia in actum, sicut dicitur in VIII Physic. * S. Th. Icct. vin. Ad cuius evidentiam, considerandum est quod ctus addiscentis manuducitur in cognitionem ve­ effectuum qui sunt ab exteriori principio, aliquis ritatis ignotae. - Alio modo, cum confortat intel­ • n.xii, est ab exteriori principio tantum *; sicut forma do- lectum addiscentis: non quidem aliqua virtute r« mus causatur in materia solum ab arte T·. Aliquis activa quasi superioris naturae, sicut supra ♦ di- •enim spirituali naturaliter obedit corpus •Qu cx.vt.3., ad motum localem, ut supra * dam dictumspirituales est. Sed sunt, quarum virtutes non de­ anima separata est substantia spiritualis. Ergo terminantur ad aliqua corpora, sicut sunt angeli, suo imperio potest exteriora corpora moverc. qui sunt naturaliter a corporibus absoluti: ct ideo 2. Praeterea , in Itinerario Clementis * dicitur, diversa corpora eis possunt obedire ad motum. ’ £ narrante Niccla ad Petrum, quod Simon Magus Si tamen alicuius substantiae 1 separatae virtus per magicas artes pueri a se interfecti animam motiva determinetur naturaliter ad movendum retinebat, per quam magicas operationes efficiebat. aliquod corpus, non potent illa substantia movere Sed hoc esse non potuisset sine aliqua corporum aliquod 1 corpus maius, sed minus: sicut, secun1 transmutatione, ad minus locali. Ergo anima se­ dum philosophos *, motor inferioris caeli non posparata habet virtutem localiter movendi corpora. set moverc caelum superius. Unde cum anima Sed contra est quod Philosophus dicit, in libro secundum suam naturam determinetur ud mo- JJ:1*’:; ÏTl·· Anima*, quod anima non potest moverc quod- vendum corpus cuius est forma, nullum aliud corpus sua naturali virtute movere potest. cumque corpus, sed solummodo proprium. Respondeo dicendum quod anima separata sua An secundum dicendum quod, sicut dicit Augu­ ». naturali virtute non potest movere aliquod cor- stinus X de Cdr. Dei ', ct Chrysostomus super · pus. Manifestum est enim quod, cum anima · 3.faith. φ, frequenter daemones simulant se esse ‘Hon.xxw, i X* x ... *)· XXJX. animas mortuorum, ad confirmandum Gentilium est corpori unita, non movet corpus nisi vivifi­ catum : unde si aliquod membrum corporis mor- errorem, qui hoc credebant. Et ideo credibile est tificetur, non obedit animae ad motum localem quod Simon Magus illudebatur ab aliquo dae­ Manifestum est autem quod ab anima separata mone. qui simulabat se esse animam pueri quem nullum corpus vivificatur. Unde nullum corpus ipse occiderat. ri) QUARTUM SIC PROCEDITUR. VldctUF quod S •A· Efit^dc Prtri. ■·’ “r,a’'tT n’ ’«·’«· • anima. - Om. codicc* ct a b. localem. - Orn. codkc«γ) ex virtute. — de virtute Pab. SuuKAi Thkol. D. Tnouac T. If. a) tubaantiae. - tpiritualii addunt codka. ») aliquod. - Om. codice*. î) 7· 502 QUAESTIO CXV11, ARTICULUS IV Commontaria Cardinalis Caiotani rrvtus clarus. - In corpore una conclusio responsive coniunctionis rcspiciat etiam corpus; consequens est quod quaesito : Anima separata sua naturali virtute non po­ tota vis motiva sintu coniunctionis concludatur. Declaratur test movere aliquod corpus. - Probatur Anima coniuncta autem, quia patefacto quod anima in statu coniunctionis non movet corpus nisi vivificatum n sc: ergo separata determinata est nd corpus vivum, palam fit quod anima nullum corpus potest movere. absolute est virtutis limitatae ad movendum tale corpus. Antecedens probatur: quia membrum mortificarum non IV. Et ad instantiam quae fit dc diversitate modi mo­ obedit ei ad motum localem. - Consequentia probatur: quia vendi, dicendum est tx differentia inter virtutem motivam, nullum corpus vivificatur nb anima separata. ac intellectivam et volitivnm ut sic. Intellectus cnim, se­ • II. Circa hanc consequentiam dubium occurrit. Quo­ cundum totum genus suum, habet pro obiccto ens inquan­ niam consequentia ista supponit idem iudicium esse de tum ens, ncc est contractus ad aliquod particulare ens, sive anima separata, ct coniuncta. Quod non probatur; ct ap­ in genere sive in specie. Virtus autem motiva cx propria paret falsum in simili consequentia: .Anima coniuncta non ratione habet pro obiccto certum ens, scilicet corpus mo­ intelligit aliquid nisi phantasiatum ; ergo separata nihil in- bile Et propterca intellectum coniunctum, qui non potest tclligit. Probatur: quia animae separatae nihil offertur phnn- attingere ens nisi phantnsiatum, oportet separatum habere tasiatum. - Ista consequentia dicitur non tenere, quia non alium modum intclligcndi, quo proprium obicctum possit est idem iudicium de anima separata et coniuncta. Ergo attingere, cx quo obicctum adaequatum suum non erat ens ncc illa quae factu est nunc, nisi probetur identitas iudicii. phantasiatum. \ irtus autem motiva, cum cx genere suo ad 111. Ad hoc prima facie dici potest quod, quia anima certum ens, scilicet corpus, determinetur, consequens est separatu non est maioris virtutis motivac qunm coniuncta, quod secundum specie.* suos ad certas species corporis de­ idcirco consequentia tenet. - Sed contra hanc responsionem terminetur. Et sic, cum suprema vis motiva, ad corpus de­ sunt: primo, quod non est maioris virtutis movere lapillum, terminato. non tamen ad multitudinem nec magnitudinem quam corpus coniunctum. Secundo, quod licet anima se­ cius limitetur, quia est infinita ; consequens est quod, paulatim descendendo, infima vis motiva nd corpus minimum parata non sit maioris virtutis, est tamen alterius modi utendi illa virtute, sicut est alterius modi essendi ct intcl­ multitudine et magnitudine determinata sit. Constat au­ tem quod anima humana est ultimus motor inter spiritui. ligcndi : ct propterca coniuncta movet vivificando, separata Igitur ciu» vi* ad corpus humanum, quod est parvissimum autem non vivificando. Unde dicendum est quod consequentia fundatur super respectu mobilium ab angelis; ct unicum corpus humanum, • a. nu©. i. una propositionc priore antecedente ·, ct implicite declarata scilicet vivificatum a sc, determinatur: aliter non esset in infimo gradu limitationis. in illo, ct explicata in responsione ud primum. Et est ista: Et propterca non potest rationabiliter distingui modus Anima humana est cx propria natura determinata ad mo­ movendi iuxta modum essendi ct intclligcndi. Non cnim vendum corpus a sc vivificatum tantum. Ex hac cnim remanet in anima separato habitudo ud obicctum potentiae optime sulet consequentia: quoniam quod convenit ei ex motivac: quin non est universale, sicut intellectus. Et ideo natura, non variatur cx vario modo essendi. - Haec autem clauditur et declaratur in antecedente assumpto. Clauditur optime littera cx efficacia animae coniunctac, subintclligcns quidem, quoniam, cum vis motiva ut sic, rcspiciat corpus, efficaciam illius simpliciter quoad vim motivam, intulit • c·». |Tt n , w quia respicit mobile, quod oportet esse corpus, iuxta do- quod non potest separata movere quod non potest con­ s. Tk t ctrinam VI Physic., text, xxxu ct anima secundum statum iuncta. T •C •C QUAESTIO CXVIII, ARTICULUS 1 «t quod xlaratur nctionis anima orpuj. >di moativaro, rn, scnquann, rive »roprin n mopotest ubere possit at ens uo ad is cil is de­ is deinem pau­ li uni auitus. lum um, t in dus nim die deo ens ulit ?n- 563 QUAESTIO CENTESIMADECIMAOCTAVA de traductione hominis ex homine quantum ad animam IN TUES ARTICULOS DIVISA considerandum est dc traductione ho­ minis ex homine *. Et primo, quantum ad animam; secundo, quantum ad corpus*. Circa primum quaeruntur tria. einde •Ct. teal entr. • Qu em. D Primo: utrum anima sensitiva traducatur cum semine. Secundo: utrum anima intellectiva. Tertio: utrum omnes animae fuerint simul creatae. ARTICULUS PRIMUS UTRUM ANIMA SENSITIVA TRADUCATUR CUM SEMINE It Sent., di»t. xvm, qu. n. art. 3; II Com/. Gent., cap. ι.τχτη; Ik Pol.. qu. in, an. it; QhoJI. LX, qu. r, T 5 QUAESTIO CXV I, ARTICULUS I distans: sicut quanto aliquod corpus est magis cluso in semine, quod est spumosum, ut attestatur calidum, tanto ad remotius calefactionem produ­ eius albedo. In quo etiam spiritu est quidam calor cit. Corpora igitur non viventia, quae sunt infe­ ex virtute caelestium corporum, quorum etiam ’ riora naturae ordine, generant quidem sibi simile. virtute agentia inferiora agunt ad speciem, ut sunon per aliquod medium, sed per seipsa; sicut pra * dictum est. Et quia in huiusmodi spiritu ·Q«.cvr,»n.«. ignis per scipsum generat ignem. Sed corpora concurrit virtus animae cum virtute caelesti, difkjvivenlia, tanquam potentiora, agunt ad generan­ citur quod homo generat hominem. et sol *. Ca­ •tic.Arutot Hb. 11. «p ir - S. Th dum sibi simile et sine medio, et per medium. lidum autem dementare se habet instrumcntalitcr II. ItVL IV, Sine medio quidem, in opere nutritionis, in quo ad virtutem animae, sicut etiam ad virtutem nucaro generat carnem : cum medio vero, in actu tntivam, ut dicitur in 11 de ...... Anima*. ·&>«»,··». . i«.-S.TklKC generationis, quia cx anima generantis derivatur An quartum dicendum quod m animalibus per- ««.«· quaedam virtus activa ad ipsum semen animalis feclis, quae generantur ex coitu, virtus activa est vel plantae, sicut et a principali agente derivatur in semine maris, secundum Philosophum in libro • bb. Π, r». quaedam vis motiva ad instrumentum. Et sicut de Generat. Animal. ♦; materia autem foetus est ir. non refert dicere quod aliquid moveatur ab in- illud quod ministratur a femina. In qua quidem C stramento, vel a principali : agente; ita non refert materia statim a principio est ’ anima vegetabilis, dicere quod anima generali causeiur ab anima non quidem secundum actum secundum, sed se­ λ Ί generantis, vel a virtute r· derivata ab ipsa, quae cundum actum primum, sicut anima sensitiva est* est in semine. in dormientibus. Cum autem incipit attrahere ali­ Ad primum ergo dicendum quod anima sensi­ mentum, tunc iam actu operatur. Huiusmodi igi­ tiva non est substantia perfecta per se subsistens. tur materia transmutatur a virtute quae est in Qo.Lxrr,trt> Et dc hoc supra * dictum est, nec oportet hic semine maris, quousque perducatur in actum ani­ iterare. mae sensitivae: non ila quod ipsamet vis quae Ad secundum dicendum quod virtus generativa erat in semine, liat anima sensitiva; quia sic idem non generat solum in virtute propria, sed in vir­ esset generans et generatum ; et hoc magis esset tute totius animae, cuius est poteniia. Et ideo simile nutritioni et augmento, quam generationi, vinus generativa plantae generat plantam; virtus ut Philosophus dicit *. Postquam autem per vir­ • a. Ar Gn. tf hb. 1. of. , n. io. - S. Tr­ vero generativa animalis generat animal. Quanto tutem principii activi quod erat in semine, pro­ \ied . xrv. enim anima fuerit perfectior, tanto virtus eius ducta est anima sensitiva in generato quantum ad generativa ordinatur ad perfectiorem effectum. aliquam partem eius μ principalem, tunc iam illa F ° Ad tertium dicendum quod illa vis * activa quae anima sensitiva prolis incipit operari ad comple­ est in semine, ex anima generantis derivata, est mentum proprii corporis, per modum nutritionis quasi quaedam motio ipsius animae generantis: et augmenti. - Virtus autem activa quae erat in nec est anima, aut pars animae, nisi in virtute; I semine, esse desinit, dissoluto semine, ct evane­ sicut in serra vel securi non est forma lecti, sed scente spiritu qui inerat. Nec hoc est inconve­ motio quaedam ad talem formam. Et ideo non niens: quia vis ista non est principale agens, sed oportet quod ista vis activa habeat aliquod or­ instrumentale; motio autem instrumenti cessat, ganum in actu; sed tundatur in ipso spiritu in- effectu iam producto in esse. 564 x V) η) 6) t) a principali. - principali PDd>. a virtute. — a vi Λ, ad id BCEG, quod iit F. illa vis. - virtu· illa Vab. etiam. - Om. codice*. x) «/. - in est coJk'c» ct λ) ot. - Om. Pab. μ) eius. - Om. Pb. a. Commontrivia Cardinalis Caletnni Cum semine: idest. communicetur a generante per hoc quod ab eo deciditur semen, ita quod in se­ mine vehatur anima sensitiva formalitcr vel virtualilcr. In corpore duo principaliter: primo, tractatur opinio; secundo, respondetur quaesito. II. Quoad primum, duo. Primo, opinio ipsa: tenet enim partem negativam, dicens animam sensitivam a solo Deo fieri. Secundo, reprehensio illius, cx causis eius quod est fieri oportere per creationem, scilicet simplicitate ct subsistentia simul. Cui enim haec duo insunt, oportet creari ct cui non. non (nisi forte propter excellentiam ordinis rei factae, ut de gratia dicitur). Ex his enim arguit. Si haberet anima sen­ sitiva hoc, crearetur: sed quia non habet (quod probatur: quia non est incorruptibilis), ergo. III. Quoad secundum, conclusio responsiva est affirma­ tiva: Anima sensitiva causatur ab anima generantis princi­ paliter, ct a semine instrumentalitcr. - Haec conclusio in­ cludit duo: primum, commune animae sensitivae ct ceteris formis corporalibus, scilicet quod sit ab agente corporeo; secundum, quod sit tali modo, scilicet per semen. Et quoad utrumque probatur. T itulus. Primo, quod ab agente corporeo, quale est generans, probatur cx principio pluries repetito ·. Forma quae sic so- · ct q«, ut. Ium est quia inest composito, fit ad tactionem compositi: I”.’ $· qÎ V?' ergo ab «gente corporeo. Sed nnima sensitiva est huius3 modi. Ergo. - Antecedens probatur: quia fieri convenit alicui eo modo quo esse. - Consequentia probatur: quia oportet unumquodque fieri d simili. - Minor iam patet cx dictis. Erg°. Secundum vero probatur cx differentia inter agentia su­ perioris ordinis ct inferioris, sic. Inter corporalia agentia, quanto virtuosi us, tanto in distantilis potest: ergo viventia possunt ct sine medio, ct cum medio agere sibi similia: ergo per semen. - Antecedens probatur inductione in ca­ lido, etc. - Prima consequentia probatur : quia viventis sunt suprema corpora, ct consequenter virtuosusima. - Secunda vero probatur : quia semen est illud medium quo gencrans attingit distans. - Deci iratur quoque in littera conse­ quens primae consequentiae. - Et ultimo docetur quod nihil refert dicere animam causari ex semine, aut generante: quia se exigunt sicut agens ct instrumentum. Adverte hic quod, probato quod nnima sensuri a fit ab agente corporeo, quia compositum oportet a simili fieri; QUAESTIO CXVIII, ARTICULUS I atur alor irn » su­ ri tu · Qts.cif »n. .. di- “* rw -a- ter •i'· II!». 11. c« ·».«· u. .S.U 1U1«. - S Π. ha er- TUI, It. 3SC ro kt 'Lfe.UciMn. IT. m is, e- P > i!n Ic r It » - · Cf d» CflL r Cor., lis. L ar. L T.n i®.-iTL IcCT. xn. I • C ». l qt u •rt. 4 q«. io. ΛΠ. 3 ; çx xc ATT. 3. 565 Ad secundam vero, negatur antecedens. Non enim se­ men et seminans concurrunt ad genitum ul paler ct avus, sed, quemadmodum in littera dicitur, ut agens ct instru­ mentum agentis. Sed quoniam duplex est instrumenti ge­ nus, quoddam participans virtutem ab agente derivatam in esse permanenti, quoddam vero in esse successivo; creditur, ct male, quod instrumentum participans virtutem activam in esse permanenti, non sit instrumentum, sed causa ipsa agens. Cum tamen hoc nihil referat: non minus cnim serra faceret scamnum instrumcntalitcr, si artis vim, etiam arti­ fice submoto, retineret; ut patet in horologii* et in molen­ dinis ct aliis huiusmodi, quibus non oportet adesse sem­ per artifices, qunndiu scilicet vim artis in impresso ordine participant. - Ad probationem nutem cx conditione causa­ rum eccidcntnliter ordinatarum, dicitur quod non sufficit ad hoc quod aliqua duo se habeant ut causae nccidentaliler ordinatae, quod non simul sint aut causent: sed exigitur quod ambae sint verae causae, ct eiusdem ordinis. Quorum neutrum hic salvatur. Quia, ut in Xll A/rfqpJif*., comm.xxtv, Alexander dicit, instrumentum non causa agens, sed causae agentis organum dici debet, et est: ct quia causa agens facit sibi simile, instrumentum autem non sibi, sed agenti assimilai. Diversitas autem ordinis inter semen et semi­ nantem, patet ex XII Metaphys. ·, ct nd sensum, quia se- •Lofrck.wps. men est imperfecti ordinis rerum ct causarum; vivens autem ipsum a quo deciditur, perfecti est rerum ct causarum ordinis. Unde manifeste patet quomodo discerni potest quando duae causae non simul causantes vcro pUlanl SCmcn distingui in partes grossiores ct subti­ QUAESTIO CXVlll, ARTICULUS II 566 ARTICULUS SECUNDUS UTRUM ANIMA INTELLECTIVA CAUSETUR EX SEMINE Supra, qu. xc, art. a; II Sent., dltt. xvui, qu. n. art. ι; II Quadi. XI, qu. v, ad 1. 4; XII, qu. vn, art. 3; Cont. Gent.. cap. lxixw, ιαχχνιυ, ιλχχιχ; /Xr qu. ut. art· 9; Campcnd. Thcol., p xn. Dogmat. *, quod animae rationales non seminan­ tur per coitum. Respondeo dicendum quod impossibile est vir­ tutem activam quae est in materia, extendere suam actionem ad producendum immaterialem effectum. Manifestum est autem quod principium intellectivum in homine est principium transcen­ dens materiam : habet enim operationem in qua non communicat corpus. El ideo impossibile est « quod virtus quae est in semine, sit productiva 3 intellectivi principii. Similiter etiam quia virtus quae est in semine, agit in virtute animae generantis, secundum quod anima generantis est actus corporis, utens ipso corpore in sua operatione. In operatione autem intellectus non communicat corpus. Unde virtus a) β) γ) o) t) productiva. — vitae addunt BGpF ct a b. operationem. — vitae addunt PBG. vitae. - Om. ACEpD. ct. - Om. P. illa cadent anima. - illa et eadem anima ACEF. una ct eadem anima BG. intellectivi principii, prout intellectivum est, non potest ad semen pervenire. Et ideo Philosophus, in libro de Generat. Animal. *. dicit: Eelinquitur · loc.«l intellectus solus de foris advenire. Similiter etiam anima intellectiva, cum habeat operationem * sine corpore, est subsistens, ut su? pra ♦ habitum est: et ita sibi debetur esse ct fieri. Et cum sit immaterialis substantia, non po­ test causari per generationem, sed solum per creationem a Deo *. Ponerc ergo animam intcllc- · α «σ’1· clivam a generante causari, nihil est aliud quam ponere eam non subsistentem; ct per consequens corrumpi eam cum corpore. El ideo haereticum est dicere quod anima intellectiva traducatur cum semine. An primum i.rgo dicendum quod in auctoritate illa ponitur per synecdochen pars pro loto, idest anima pro toto homine. Ad secundum dicendum quod aliqui dixerunt quod operationes vitae * quae apparent in emT bryonc, non sunt ab anima eius, sed ab anima matris; vel a virtute formativa quae est in se­ mine.-Quorum utrumque falsum est: opera enim vitae non possunt esse a principio extrinseco, sicut sentire, nutriri et augeri. Et ideo dicendum est quod anima praeexistit in embryone a prin­ cipio quidem nutritiva, postmodum autem sensi­ tiva, et tandem intellectiva. Dicunt ergo quidam quod supra animam ve­ getabilem quae primo inerat, supervenit alia ani­ ma, quae est sensitiva; et 2 supra illam iterum 8 alia, quae est intellectiva. Et sic sunt in homine tres animae, quarum una est in potentia ad aliam. -Quod supra* improbatum est. Et ideo alii dicunt quod illa eadem anima 1 1 quae primo fuit vegctaiiva tantum, postmodum, per actionem virtutis quae est in semine, perduci­ tur ad hoc quod fiat etiam sensitiva; el tandem perducitur ad hoc : ut ipsa eadem fiat intellectiva, * non quidem per virtutem activam seminis, sed per virtutem superioris agentis, scilicet Dei deforis illustrantis. Et propter hoc dicit Philosophus * - uc ec­ quod intellectus venit ab extrinseco. - Sed hoc τ· n stare non potest. Primo quidem, quia nulla forma substantialis recipit magis et minus; sed superaddilio maioris perfectionis facit aliam speciem, sicut additio unitatis lacii aliam speciem in nume­ ris. Non est autem possibile ut una et eadem forma numero sii diversarum specierum. - Se­ cundo, quia sequeretur quod generatio animalis quod jiat... ad hoc. - quad jiat {etiam addit A) s/aiihrj tan­ dem perducitur {producitur pA) ad hoc AC; ut ipsa dat unutiva. sensitiva tandem producitur ad hac B; ut ipsa eadem jfat sensitiva, post etiam perducitur ad Aw G; ut ipsa eadem flat i/Mjittiw et tan­ dem ipsa eadem perducitur ad hoc Vabl om. DEE. η) hoc. - istud ACEF, illud BDGoK ζ) QUAESTIO CXVllI, ARTICULUS 11 non hus, itUr · Lee. rir. beat su> 2 el ·9«-υιχν,ίηα. poper .Ile- · o« iam iens :um :um I • a Amr. IU •Ql uxn Mt. tale lest uni ima sciim co, um rinnsi- esset motus continuus, paulatim procedens de imperfecto ad perfectum ; sicut accidit in alteratione. - Tertio, quia sequeretur quod generatio hominis aut animalis non sit generatio simpliciter: quia subiectutn eius esset ens actu. Si enim a principio in materia prolis est anima vegetabi­ lis, et poslmodum usque ad perfectum paulatim perducitur erit semper additio perfectionis se­ quentis sine corruptione perfectionis praecedentis. Quod est contra rationem generationis simplici­ ter. - Quarto, quia aut ‘ id quod causatur cx actione Dei, est aliquid subsistens: et ita oportet quod sit aliud per essentiam a forma praeexi­ stente, quae non erat subsistens; et sic redibit opinio ponentium plures animas in corpore. Aut non est aliquid subsistens, sed quaedam perfectio animae praeexistentis : et sic ex necessitate sequi­ tur quod anima intellectiva corrumpatur, corru­ pto corpore; quod est impossibile. Est autem et alius modus dicendi, secundum eos qui ponunt unum intellectum in omnibus*. Quod .supra * improbatum est. Et ideo dicendum cst quod r cum generatio unius semper M sit corruptio alterius, neccsse est dicere quod tam in homine quam in animalibus aliis, quando perfectior forma advenit, fir corru­ ptio prioris: ita tamen quod sequens forma habet quidquid habebat prima, ct adhuc * amplius. El sic per multas generationes ct corruptiones perveni· ·) fer ducitur. - ut iit icmibilii tt iuteltigibilii addit B. i) aut. - ti ACDLG, omittunt BF; pro (tt, cunt iit F; tt ita omittant COatetf. s) itmptr. - Om. BG. tur ad ultimam formam substantialem, tam in homine quam in aliis animalibus. Et hoc ad sen­ sum apparet in animalibus cx putrefactione gene­ ratis. Sic igitur dicendum cst quod anima intelle­ ctiva creatur a Deo in fine generationis humanae, quae simul cst ct sensitiva et nutritiva, corruptis formis praeexistentibus. Ad tertium dicendum quod ratio illa locum ha­ bet in diversis agentibus non ordinatis ad invi­ cem. Sed si sint multa agentia ordinata, nihil prohibet virtutem μ superioris agentis pertingere ad ultimam formam; virtutes autem inferiorum agentium pertingere solum ad aliquam materiae dispositionem; sicut virtus seminis ’ disponit ma­ teriam. virtus autem animae dat formam, in ge­ neratione animalis. Manifestum est autem cx prae­ missis ‘ quod tota natura corporalis agit ut instrumentum spiritualis virtutis; et praecipue Dei. Et ideo nihil prohibet quin formatio corporis sit ab aliqua virtute corporali, anima autem intelle­ ctiva sil a solo Deo. Ai> Qi artum dicendum quod homo generat ! sibi simile, inquantum per virtutem seminis eius disponitur materia ad susceptionem talis formae. At» quintum dicendum quod in actione adulte­ rorum, illud quod cst naturae, bonum est: et huic cooperatur Deus. Quod vero cst inordina­ tae voluptatis, malum est: el huic Deus non co­ operatur. adhuc. - Om. ACE. virtutem. - virtute· rorftccs. . tcutinit. · ignit codice» ct u. ξ) gentrat. - hamiutm tt tic » et>’ ζ λ) p) D. Commentaria Cardinalis Caietani ve­ iniurn inc im. T • Qu LIVI, «n. a * im, id­ em va. sed iris $ * • L ma adm, neem Sc­ alis tafttitJ. tb*. ton· clarui. - In corpore um conclusio responsiva semen, quoniam materiale est, non possit virtute propria quacMto negative: Haereticum cst animam intellecti­ producere animam intellectivam, tamen virtute pnncipalis vam traduci cum semine. - Hacc conclusio claudit in sc agentis immaterialis potest; sicut dicitur dc phantasmate duo: scilicet ct quod anima intellectiva non traducitur cum quod, etsi non possit producere speciem intelligibilem. tamen semine; ct quod oppositum est haereticum. Unde probatur virtute intellectus agentis, qui est immaterialis, potat in in littera, primo, primum dupliciter; secundo, utrumque si­ effectum immaterialem: idcirco divus Thomas, cx hac ra­ mul *. Et quoniam semen est instrumentum participatis vir­ tione excludens talem viam, probat quod semen non agit tutem agentis in esse permanenti, oportet vim seminis ali­ in virtute agentis immaterialis ut sic, quamvis agat in virtute quid habere ex conditione ipsius seminis; ct aliquid cx formae quae cst immateriali*. Anima enim intellectiva licet ratione formae agentis cuius cst instrumentum. Propterca in sc sit simplex cl immaterialia fonnoliter; quia tamen praein littera duplex ratio utfcnur: prima tenens sc cx conditione habet eminenter quidquid aliae formae materiales habent, seminis; secunda cx ratione formae hominis, qu i agit ud sicut tetragonum trigonum; ideo distinguitur in scipsam generationem per semen. Ut sic cx parte causae efficientis, inquantum cst actus corporis, et seipsam inquantum exce­ sufficienter ostendatur quod non potest anima intellectiva dit corpus. Et primo modo, habet organa corporea : secundo per semen fieri; ct demum cx parte termini, idest ipsius | vero, nullo utitur corporeo organo. Primo modo, est prin­ animae intellectivae, in tertia ratione, non solum idem pro­ cipium omnium actionum pertinentium ad partem sensi­ tivam ct vegetntivam: secundo vero modo, cst principium betur. sed ad haeresim deducatur oppositum. Est ergo prima ratio. Virtus materialia non potest ter- ‘ pertinentium nd intellectionem. Unde cum seminatio ct ge­ minare actionem suam ad effectum immaterialem: virtus neratio exerceatur per corporeum organum, consequens cst seminis cst materialis, anima intellectiva cst immaterialis: quod conveniat animae inquantum cst actus corporis ct sic ergo.-Maior patet.-Et minor, pro prima parte.-Pro se­ est ab anima immateriali, sed non inquantum immaterialis cundavero probatur: quia habet operationem in qua non cst. Actio autem intellectus agentis, qua egit nd species intel­ ligibiles, non excreetur per organum: sed est aeno formae communicat corpus; ergo. II. Secunda vero ratio cst. Virtus seminis agit in vi ani­ immaterialis inquantum immaterialis est, quia non inquan­ mae generantis, prout anima utitur organo corporeo: ergo tum utitur organo corporeo. non agit in si animae, prout cst intellectiva.* ergo non potest III. Tertia autem ratio, probans inlcgrnlitcr propositam producere animam intellectivum. - Antecedens patet. - Prima conclusionem ♦, est: Anima intellectiva cst substantia subsi- ‘ α·eca u consequentia probatur, quia ut intellectiva, non uritur or­ stens ct immaterialis: ergo sibi debetur ct esso ct fieri gano. - Secunda est per se notu. Et confirmatur auctoritate proprium, ct per creationem solum: ergo ipsam generari Aristotelis: immo cx hac ratione redditur ratio dicti Ari­ per semen, est ipsam non subsistere ergo esse corrupti­ stotelis bilem : ergo hacresis,- Antecedens supponitur. - Consequen­ Adverte hic quod, quia posset aliquis dicere quod, etsi tia I probatur, deducendo singulas partes consequentis cx itlmv 568 •Cf.nura.vi, agentia, >cd ut t, qune non duo, ARTICULUS TERTIUS UTRUM ANIMAE HUMANAE FUERINT CREATAE SIMUL A PRINCIPIO MUNDI II, : primo, quod ad rc aliquod com­ tius panes; nec cm, scd sufficit um, c* qua re­ lia. Primo, quod alioquin nullum , quia non facit us panem: iliodiceretur facere ibedinem facit, ormac praeexigenerans esset i cum materia; puta bovis, si anali patet terhominis sunt m. .Actio quiii prima causa instrumentum :u, quod est Terminorum Jlcctiva in inst; et modum irali, ut actus ni modus eso modo, pro flterium; alio ud est quam juod pertinet ; istud inessc, Ii: scilicet cx laliter matect ex parte mim, etc. > est primo, tinus intrinincipit esse: ion terminat illud inesse undo, quod nem etc., ut • actionis seπ per sc ct ; terminatur : deforis ad­ ito tempore anima ipsa corporis est itionali, nec ntitas, scilia ratem; vd n, quod est uiturquod, · Nm.ft*»4· coniuncboi, cx vd in mio; quod rtem faciat, num quoad sponct hajuoad esse. qu. in dc x •Ain»6’ Supra, qu. xc, art. 4; I S*nt„ dht. vm, qu. v, quidem, rorporum latorum ; m simile ad geneviduum; itibus est i nutriti. alimenconvcrae est in ab anima nde non *Q- ογλλ ». unm ipsa □te semin naturae rimentum ac huma. - Tertio, augmencessarium llud quod alis. Non alimento diti. Unde ritate hu- 5/3 F manae naturae, ita et μ id quod ex alimento ge­ tura carnis, ct dispositio * naturalis ipsius. Sed si neratur. consideretur caro secundum materiam, sic non vff. 1*0 Et ideo, secundum alios *, dicendum est quod manet, sed paulatim consumitur et restauratur: alimentum vere convertitur in veritatem huma- sicut patet in igne fornacis, cuius forma manet, u,tî nae naturae, inquantum vere accipit speciem car- sed materia paulatim consumitur, et alia in locum u nis el ossis ct huiusmodi partium Et hoc est cius substituitur. Philosophus in II de Anima *, quod Ad tertium dicendum quod ad humidum radi­ nutrit inquantum est potentia caro. cale intelligitur pertinere totum id in quo funda­ * phimum ergo dicendum quod Dominus non tur virtus speciei. Quod si subtrahatur, restitui dicit quod lotum quod in os intrat, per secessum non potest: sicut si amputetur manus aut pes, ’ emittatur, sed omne, quia * de quolibet cibo vcl aliquid huiusmodi. Sed humidum nutrimen­ aliquid impurum per secessum emittitur. - Vcl tale est quod nondum pervenit ad suscipiendum potest dici quod quidquid ex alimento generatur, perfecte naturam speciei, sed est in via B ad hoc; potest etiam per calorem naturalem resolvi, ct sicut est sanguis, et aha huiusmodi. Unde si talia per poros quosdam occultos emitti, ut Hierony- subtrahantur, remanet adhuc virtus speciei in ra­ .■romw . mus exponit *. dice, quae non tollitur. MtfL, *1 1 . Werieirg. Ad secundum dicendum quod aliqui per camcm Ad quarum dicendum quod omnis virtus m I secundum speciem intellexerunt id quod primo 1 corpore passibili per continuam actionem debili­ accipit speciem humanum, quod sumitur a gene­ tatur, quia huiusmodi agentia etiam patiuntur. Et rante: et hoc dicunt semper manere, quousque ideo virtus convcrsiva in principio quidem tam individuum durat. Carnem vero secundum ma­ i fortis est, ut possit convertere non solum quod icriam dicunt esse quae generatur cx alimento: sufficit ad restaurationem deperditi, sed etiam ad et hanc dicunt non semper permanere, sed quod augmentum. Postea vero non potest convertere sicut advenit, ita abscedit. - Sed hoc est contra in­ msi quantum sufficit ad restaurationem deperditi: tentionem Aristotelis. Dicit enim ibi quod, sicut ct tunc cessat augmentum. Demum ncc hoc poin unoquoque habentium speciem in materia, puta lest: et tunc iit diminutio. Deinde, deficiente hu­ in ligno et lapide, ita et in carne hoc est secun­ iusmodi virtute totaliter, animal moritur. Sicut dum speciem, et illud secundum materiam. .Ma­ virtus vini convertentis aquam admixtam, paula­ nifestum est autem quod praedicta distinctio lo­ tim per admixtionem aquae debilitatur, ut tandem cum non habet in rebus inanimatis, quae non lotum fiat aquosum, ut Philosophus exemplifient sirtüwt generantur ex semine, nec nutriuntur. Et iterum, in 1 de Generat. * Ad quintum dicendum quod, sicut Philosophus cum id quod ex alimento generatur, adiungatur corpori nutrito pcr modum mixtionis, sicut aqua dicit in 1 de Generat. ♦, quando aliqua materia per HW^tur vino, ut ponit exemplum ibidem ♦ Phi- sc convenitur in ignem, tunc dicitur ignis de novo losophus; non potest aha esse natura cius quod generari : quando vero aliqua materia convertitur p advenit, et cius cui advenit, cum iam sit factum in ignem ? praeexistentem, dicitur ignis nutriri. unum per veram mixtionem. Unde nulla ratio l nde si tota materia simul amittat speciem ignis, est quod unum consumatur pcr calorem natura­ ct alia materia convertatur in ignem, erit alius igni* numero. Si vero, paulatim combusto uno lem, ct alterum maneat. Et ideo aliter dicendum est, quod haec distinctio ligno, aliud substituatur, ct sic deinceps quousque Philosophi non est secundum diversas cames, sed omnia prima consumantur, semper remanet idem est eiusdem carnis secundum diversam conside­ ignis numero: quia semper quod additur, transit in rationem. Si enim consideretur caro secundum praeexistens. Et similiter est intclligendum in cor­ speciem, idest secundum id quod est formale in I poribus viventibus, in quibus ex nutrimento restau­ ipsa, sic semper manet: quia semper manet na- ratur id quod per calorem naturalem consumitur. u) et. - Om. P. v) omne, quia. - omne quod Eb, omne dicit quia ·λ, oportet quod P; qiuc ctUm mox pro emittitur, emittatur. ς) primo. - λ principio B. - Ante sumitur \ addit Kiiictl. o) Jispaiitio. - dapwtlouis BCDEGaE - con» om. s) in via. - via ABCE. p) lutte dicitur... in ipnem,- Omittunt COE; pro tute. prttexbtn· trm A. Commentaria Cardinalis Caietani in corpore declaratur. - In corpore quatuor , sumptae, vel numeraliter. Primo modo, forma ct nutcrie primo, declaratur titulus; secundo, tractatur una opi­ communi·», ut anima intellectiva ct corpus humanum, ad nio; tertio, tractatur alia ·; quarto alie, respondendo quaeveritatem ­ naturae humanae spectant: secundo modo, non sito ♦. solum haec, sed hacc anima et hoc corpus. Quoad primum, duo: definitur enim, ct distinguitur per­ II. Quoad secundum, duo. Primo, opinio, consistens in tinere ad veritatem humanae naturae. Delinitur enim quod tribus propositionibus. Prima est: Ad veritatem humanae est essc dc constitutione ipsius naturae humanae. - Et pro­ naturae pertinet tantum illa materia quae est primo for­ batur: quia unumquodque ita se habet ad veritatem, sicut mata in primo homine. - Secunda vero est, quod ilta ma­ ad esse, ex II Metaphys» teria multiplicatur in scipso; et sic a primo parente ad omnes Distinguitur autem, quia natura dupliciter sumitur: sci­ derivatur. - Tertia est, quod alimentum non sumitur ut licet in communi, idest secundum speciem; et in particu­ convertatur in veritatem naturae Jiumanac, sed ut fomen­ lari individuo. Et consequenter pertinere ad naturae veri­ tum naturae ad resistendum consumptivo, ut plumbum tatem ct esse, dupliciter contingit: scilicet naturae specifice argento. itulus • O. Π. •a«s. m. ivtduum sicut T i I 574 QUAESTIO CXIX, ARTICULUS l Secundo, reprobatur hacc opinio quudruplicilcr. Prima ac stabile usque ad dissolutionem individui. - I crtia est: quidem propositio duabus rationibus primis, quae satis cla­ Soin illa materia cui primo imprimitur anima, pertinet ad rae sunt in littera. Secunda vero ct tertia simul, duabus re­ veritatem humanae naturae principaliter. Probatur : quia liquis rationibus. Quarum altera est. Multiplicatio materiae sola pertinet ad esse individui. - Quarta : Alimentum con­ aut est per rarefactioncm, aut per conversionem, nut crea­ versum in substantiam aliti, pertinet ad veritatem huma­ tionem novae materiae. Sed multiplicatio humnnac mate­ nae naturae secundario. Probatur: quin talis substantia est riae in corporibus non est per rarefactioncm : quin essent necessario propter alimentum·, ct quantitatem debitam indi- · imperfectiora. Nec per creationem: quia omnium materia vidui; esse autem quantum, est esse secundarium; igitur. est simul creata, secundum Gregorium. Ergo per conversio­ Quinta est: Quidquid aliud cx alimento provenit, non per­ nem alimenti. - Maior probatur. Multiplicatio materiae nut tinet ad veritatem humanae naturae. attenditur penes quantitatem tantum, et sic est rarefactio, Secundo, ponitur reprobatio huius opinionis. Et directe ut patet cx cius ratione: nut penes ipsam substantiam ma­ quidem contra tertiam ct quartam propositiones, omnes teriae, ct tunc nut penes omnino eandem substantiam ma­ rationes allatae tendunt: consequenter autem etiam sccunteriae, nut penes aliam. Non penes omnino eandem : quia dani propositionem destruunt, ut patet deducenti. Prima multiplicatio sine divisione intelligi nequit ; eiusdem autem ergo ratio est ducens ad inconveniens. Si alimentum non omnino nd seipsum non est divisio. Ergo penes aliam, converteretur in substantiam nutriti, ergo viventia non pos­ Ergo aut per conversionem, aut creationem: non enim in­ sent generare aliquid sibi simile in individuo: ergo nihil venitur alius modus. adderetur viventibus supra inanimata, cx virtute nutritiva. Ultima autem ratio est ducens ad impossibile : quia sci­ Hoc est inconveniens. Ergo. - Prima consequentia patet: licet cx his sequitur quod opus generativae et nutritivac in quia non aliter fit ista generatio, nisi conversione alimenti omnibus esset non naturale, sed miraculosum. - Probatur in substantiam nutriti, puta panis in carnem ct ossa, etc. sequela; primo, quod hoc sequatur; secundo, quod in omni­ Secunda vero probatur quia cum viventia communicent bus. Quod sequatur quidem, dupliciter. Primo, sic. Mate­ cum inanimatis in generando sibi simile cum diversitate in­ ria, secundum naturam, non extenditur nisi ad certam quan­ dividuorum, ct opus nutriti vae sit ad generare simile in in­ titatem : sed extensio materiae primo formatae non esset dividuo; si hoc adimitur, nihil additur. ud cenam quantitatem : ergo. Secundo, sic. Naturaliter nihil Secunda ratio est. Anima nutritiva non minoris virtutis crescit nisi per rarefactioncm aut conversionem: sed hic est vi seminis: ergo potest materiam supponere vero esse cresceret materia neutro modo : ergo. - Quod autem in ipsius animae. - Antecedens patet: quia causa non est mi­ omnibus sequatur, probatur: quiu secundum partem vege· nus effectu. - Consequentia probatur: quia semen hoc po­ tativnm homo non differt ab animalibus ct plantis; ac pro- test, ct facit. ptcrca eadem est dc omnibus ratio. Tertia ratio est. Nutrimentum est non solum ud augen­ HI. Circa hanc partem occurrit unum dubium, in prima dum, sed restaurandum ergo succedit loco deperditi: ergo probatione consequentiae: non enim sequi videtur ad opi­ est de veritate humanae naturae. - Antecedens probatur: nionem contrariam, quod materia esset in potentia ud quam- alioquin, cessante augmento, non esset opus alimento. cumquc quantitatem. Quoniam opinio ista est thcologUon- Prima consequentia probatur: quia aliter non restauraret.tium supponentium dari prima et ultima individua omnium Secunda vero probatur: quia deperditum crut dc veritate viventium. Et propterca materia in primo individuo alicuius humnnac naturae. speciei per generationem propagandae formam, non exten­ V. Circa has rationes, ut melius elucescant, occurrunt ditur nisi ad certam quantitatem secundum sc, quamvis dubia. Primae namque rationis negari potest consequentia. incertam nobis; tantam scilicet, quantam tot individua exi­ Quoniam secundum illam positionem, virtus nutritiva ge­ gunt. Cum enim hacc individua sint finita, oportet etiam nerat in eodem individuo, dum facit substantiam secunda­ eorum materiem esse finitam. riam . scilicet pertinentem ad perfectam quantitatem ani­ Ad hoc dicitur quod rationes et opiniones semper cen­ malis. sendae sunt secundum id quod convenit cis per sc, et non Ad secundum nutem dici potest, quod hoc non est cx secundum id quod sc habet per accidens : alioquin tota infirmitate virtutis, sed ex conditione cius: quia scilicet est philosophia, immo omnis scientia ac certitudo ruit. Constat coniti neta vis animae iam positae in sua vera materia. ^Cap. tv,n.j. - autem ex 11 de Anima ♦, quod finis per sc ct primarius vis Ad tertiam quoque diceretur, quod supponitur, vcl as­ generativae tributae a natura viventibus, est perpetuum esse sumitur falsum, scilicet quod deperditum fuerit dc veritate speciei per infinitam successionem individuorum. Et pro- humanae naturne. Illa enim materia in principio informatu, pterea cx ipsa ratione vis generativae naturalis, optime et non est deperdibilis durante individuo : sed deperditur ct per sc sequitur habitudo ad infinitatem successivam indivi­ restauratur materia pertinens ad esse secundarium. duorum: quidquid namque dc facto sit, quantum tamen VI. Ad evidentiam horum, scito quod id quod facit ap­ est cx parte vis generativae, millliplicabilitas in infinitum parentiam harum evasionum, est quia consideratur vis nupromovetur. Unde, iungendo huic veritati positionem con­ tritiva non absolute, sed in statu protectus, in quo coeptum trariam, scilicet esse quandam certam materiam in qua augmentum perficit et restaurat, etc., ut in pueris apparet. sola omnia generabilia illius speciei salvari possunt, se­ Sed si absolute consideretur, videbimus rationes litterae quitur necessario quod illa certa materia sit extensibilis efficaces. Absolute autem tunc optime innotescit cx opere, ultra omnem certam quantitatem : quoniam individua ge­ cum opus eius immediate post genitum individuum con­ nerabilia sunt ultra omnem certum numerum. Quotcum­ templamur. Cum enim prima via animae sit nutritiva, in que namque genitis, possunt alii cx illis generari, ct iterum tempore immediate post instans generationis, opus cius alii cx illis, et sic in infinitum, quamvis de facto non ita oportet este. Cum autem tres animae vegetativae virtutes, futurum sit. Non evitatur ergo inconveniens cx hac fuga: scilicet nutritiva, augmentativa ct generative, ita a natura quia semper sequitur, Ergo materia illa est in potentia ad sint ordinatae, ut semper prior ct habeat opus proprium quantitatem ultra omnem certitudinem, quantum est cx sc. prius, ct praeparetur illius superfluum ad opus posterioris • a. num. 1. IV. Quoad tertium ♦, duo similiter sunt. Primo, opinio, (ut putet de generative, cui quod superest perfecto animali, consistens in quinque propositionibus. Prima: Anima hu­ institutum est semen, ut in articulo sequenti dicetur : ct m IV Meteor. ♦ dicitur quod, cum potest aliquid gc n onire. ·ΰρ.ιιι.».ι. mana, universaliter sumpta in communi, non habet unam numero certam materiam. Et in hoc differt hacc opinio a perfectum est); oportet quod superfluum nutritivae sit ma- a j/ “ praecedente, quae ponebat unam cenam materiam, quae tcria augmcnuitivi; ac per hoc, nutritivum ut sic, prius fuit in primo homine, oportere informari ab omni humana rcspiciut ipsam consistentium animalis, quam materium anima. - Secunda est: Anima humana hnec materium illam augmenti. Unde immediate post instans generationis, cum cui primo imprimitur in generatione huius individui, nequit Socrates in illo primario esse genitus alatur; ct alimenti usque ad mortem deserere. Et in hoc convenit haec opinio opus sii primo restaurare deperditum, deinde parare ma­ teriam augmento; et tunc non possit aliud deperdi nisi cum praecedente: apud utramque enim ponitur id quod materia primaria: igitur vis nutritiva convertit alimentum •ÛrAu **·!.< QUAESTIO CXLX, ARTICULUS II idui. - Tenu anime, ptrtintt «d r. Probatur : quia Alimentum amveritatem hum». tali» lubitantû at item debitam indi· odarium; igitur,xovenit, non per­ . a. b*s. ». nioni». Et directe >o»itione». omne» km etiam »ecun deducenti. Primi i alimentum non viventia non ρω* iduo: ergo nihil virtute nutrithr. sequentia patet renione alimenti itu et osu, etc. ia communicent m diversitate fo­ rare timilc in in· minoris virtuti» onere vero eue usa non est mi* semen hoc po­ •ama. i, lium ad augen* deperditi: ergo den» probatur jus alimento, m rcitaurarct.:rat de veritate in veram primam substantium nutriri. Materia enim illa primaria, cum sit mixta cx contrariis, humidn scilicet et calido, deperdibilis partialiter est, calido consumente humi­ dum : ct consequenter restaurabitis. VU. Et cx hoc putet defectus omnium evasionum adductarum *. Prima enim non evadit inconveniens. Quia cx hypothesi adversarii, substantia primaria manet seorsum a secundaria: ac per hoc, nutritiva, generando substantiam se­ cundariam, non generat in eodem individuo, nisi per iuxtapositionem; quo etiam modo ignis etiam nutrit ct auget se, igniendo iuxta posita ligna. Et sic nihil excellentiae ad­ deretur animatis in nutritiva. Secunda quoque non potest stare cum hypothesi adver­ sarii, qui ideo ponit illam primariam materiam indeperdibilcm, quia non potest unquam alia materia vere informari ab eadem nnima, ita quod in esse in illa consistat cius esse. Et cum non sit cx defectu materiae, cum inveniatur ma­ teria alia, in qua potuisset semen animam imprimere; ergo hoc est cx defectu virtutis nutriti vae. Cuius oppositum ratio probat Tertia autem evasio, iam patet quod nihil valet. Quia ratio non supponit, sed probat materiam primarium esse perdibilem, partialiter saltem. Quia nutrimentum absolute, cuius opus apparet in principio, est ad restaurationem de­ perditi: ergo cius quod erat dc veritate naturae. VIII. Quoad quartum ♦, ponitur tond usio responsive quaesito simpliciter, ct secundum alios : Alimentum vere convenitur in veritatem humanae naturae. - Probatur. Vere accipit speciem carnis cl ossi* etc.: ergo. - Antecedens probatur cx 11 dc Anima. Nutrit inquantum est puten­ tia caro, etc. IX. In responsione ad tertium, adverte primo quoti, cum apud nostram viam humidum radicate distinguatur α nutrimentnli cx terminis: quia illud scilicet habet nmmam secun­ dum perfectissimum modum habendi, ct propterea anima diciiur in eo radicata; hoc vero habet animam ul irnpcr- eant, occurrunt t consequentia, is nutritiva ge* itiam secundaantitatem ani- 575 fcctc, quia ut in via ad perfectiorem modum habendi: per humidum radicale intclligitur non aliqua fixa pars ma­ terialis, sed totum illud materiae in quo anima secundum esse perfectum manet, ut sic. Adverte secundo, quod materia in qua anima habet esse perfectum, dupliciter potest deperdi. Uno modo, per variationem partium: ct sic continue deperditur cl restau­ ratur; nec propterea dicitur humidum radicate deperdi. Alio modo, inquantum perfecte participat animam: cl hoc contingit dupliciter, vel secundum totum animal, vel se­ cundum partem (ct c»t sermo dc partibus quae pervene­ runt ad ultimum esse, quae scilicet non sunt via ad alias, quale* partes sunt membra, ut manus, pedes, caput). Et si materia illa sic perdatur, tunc vere perditur humidum ra­ dicale, ct aut totum animal moritur, aut membrum illud, quia c»t irrcstourabile. 7 Adverte lenio, quod sanguis cl cholera etc., habent duas proportiones ad corpus animalis: altera est parti* integralis, imperfectae tamen, ad totum; altem crt viae ad termi­ num Unbent enim dispositiones-vua* tales, ct quod sunt capaces formae totius, imperfecto tamen modo; ct quod sunt ul materia transiens, respectu partium perfectius par­ ticipantium naturam totius. Quemadmodum dementa in mundo ct sunt, per suas naturas imperfectas, parte» uni­ versi imperfectae, ct sunt, per easdem naturas, materia mixtorum. Et propterea in littera non dicitur quod sanguis non participat naturam speciei; sed quod non perfecte par­ ticipat. Et si haec adverteris, quae cx II Sent., dist. xxx, qu. n ·, · Art. t. et ex IV, dist. xi.iv, qu. 1, art. 3 ·, sumpta sunt, solves ambi- · Qb- j. guitütcs insurgentes: quomodo stat simul quod sanguis sit 1 humor nutrimen talis, ct tamen sit dc veritate naturae; ct quomodo stat ipsum esse animatum anima intellectiva (se­ cundum tomen vim vegetativam), ct tamen non perfecte habere animam - quia datur latitudo, etc. Et ea quae hic dicuntur, erunt clara applicando. u 5I ARTICULUS SECUNDUS UTRUM SEMEN SIT DE SUPERFLUO ALIMENTI I’ Srnf., duc. xxi. qu. n, art. 2. oc non eat ei uia scilicet est ra materia, unitur, vel as­ erit dc veritate pio informata, deperditur ct brium. quod facit ap­ tentur vis oui quo coeptum mens apparet, iriones litterae iscil cx opere, dividuum om­ it nutritive, in nis, opus cius itivae virtutes, , ita a natun ipus proprium pus posterioris flecto aninute dicetur: et in juid jtnerare. ·££; . ririvae sit ma- c > n. . . «tu.»*-Ut MC, pnus jqo. iam materiam irrationis, cum ir; ct alimenti de parare maJ deperdi nisi iit alimentum sic proceditur. Videtur quod semen non sit de superlino alimenti, sed dc substantia generantis. Dicit enim JI v Damascenus * quod naturae ex substantia generantis producens quod generatur. Sed id quod generatur, generatur ex semine. Ergo semen est de substantia generantis. 2. Praeterea, secundum hoc filius assimilatur patri, quod ab eo aliquid accipit. Sed si semen cx quo aliquid generatur, sit de superfluo ali­ menti; nihil acciperet aliquis ab avo et praece­ dentibus, in quibus hoc alimentum nullo modo fuit. Ergo non assimilarctur aliquis avo ei prae­ cedentibus, magis quam aliis hominibus. 3. Praeterea, alimentum hominis generantis quandoque est ex carnibus bovis, vel porci, ct aliorum huiusmodi. Si igitur semen esset de su­ perfluo alimenti, homo generatus ex semine ma­ iorem affinitatem haberet cum bove et porco, quam cum patre et aliis consanguineis. 4. Praeterea, Augustinus dicit, X super Gen. ad litt. *, quod nos fuimus in Adam non solum secundum seminalem rationem, sed etiam secun­ d secundum ■ •c*;. xx. e) primo. - primum P. dum corpulentam substantiam. Hoc autem non esset, si semen esset ex superfluo alimenti. Ergo semen non est ex superfluo alimenti. generatio est opus Sed contra est quod Philosophus probat mul­ tipliciter, in libro de Generat. Animal. *, quod semen est superfluum alimenti. Respondeo dicendum quod ista quaestio aliqua­ liter dependet ex praemissis *. Si enim in nutura · humana est virtus ad communicandum suam for- ’· mam materiae alienae non solum in alio, sed etiam in ipso; manifestum est quod alimentum, quod est in principio dissimile, in fine fit simile per formam communicatam. Est autem naturalis ordo ut aliquid gradatim de potentia reducatur in actum: ct ideo in his quae generantur, inve­ nimus quod primo * unumquodque est imperfectum, et postea perficitur. Manifestum est autem quod commune se habet ad proprium ct deter­ minatum. ut imperfectum ad perfectum: et ideo videmus quod in generatione animalis prius ge­ neratur animal, quam homo vel equus. Sic igitur et ipsum alimentum primo quidem accipit quan· dam virtutem communem respectu omnium par· 1. «?· ’ 576 ? T δ c • Art. price.; cl AU. Cttltl, C • Ci. wpra, qu. lxxvui, art. 3. • Loc. cît. arg. Sed in contra. QUAESTIO CX1X, ARTICULUS II tium corporis, et in fine determinatur ad hanc similiter homines pingues sunt pauci seminis, propartem vel ad illam. pier eandem causam. Non autem est possibile quod accipiatur pro Ad primum ergo dicendum quod generatio est semine id quod iam conversum est in substan­ de substantia generantis in animalibus et plantis, tiam membrorum, per quondam resolutionem. inquantum semen habet virtutem ex forma ge­ Quiu illud resolutum, si non retineret naturam nerantis, ct inquantum est in potentia ad substan­ cius a quo resolvitur, tunc iam esset recedens a tiam ipsius. natura generantis, quasi in via corruptionis exi­ Ad secundum dicendum quod assimilatio gene­ stons et sic non haberet virtutem convertendi rantis ad genitum non fit propter materiam, sed aliud in similem naturam. - Si vero retineret na­ propter formam agentis, quod r· generat sibi situram eius a quo resolvitur, tunc, cum esset con­ mile. Unde non oportet ad hoc quod aliquis astractum ad determinatam partem, non T haberet similctur avo: quod materia corporalis seminis virtutem movendi ad naturam totius, sed solum fuerit in avo; sed quod sit in semine aliqua vir­ ad naturam partis. - Nisi forte quis dicat quod tus derivata ab anima avi, mediante patre. esset resolutum ab omnibus partibus corporis, et Et similiter dicendum est ad tertium. Nam afquod retineat naturam omnium partium. Et sic finitas non attenditur secundum materiam, sed semen esset quasi quoddam parvum animal in magis secundum derivationem formae. actu; et generatio a animalis ex animali non esset Ad quartum dicendum quod verbum Augustini nisi per divisionem, sicut lutum generatur ex non est sic intelligendum, quasi * in Adam actu luto, ct sicut accidit in animalibus quae decisa luerit aut seminalis ratio huius hominis propin­ vivunt. Hoc autem est inconveniens. qua. aut corpulenta eius substantia: sed utrum­ Relinquitur ergo quod semen non sit decisum que luit in Adam secundum originem. Nam el ab eo quod erat actu totum ; sed magis sit in materia corporalis, quae ministrata est a matre, potentia totum, habens virtutem ad productionem quam vocat ‘ corpulentam substantiam, derivatur totius corporis, derivatam ab anima generantis, originaliter ab Adam: ct similiter virtus activa ut supra * dictum est. Hoc autem quod est in c existons in semine patris, quae est huius hominis potentia ad totum, est illud quod generatur ex propinqua ratio seminalis. alimento, antequam convertatur in substantiam Sed Christus dicitur fuisse in Adam secundum membrorum. Et ideo ex hoc semen accipitur. - corpulentam substantiam, sed non secundum se­ Et secundum hoc, virtus nutritiva dicitur deservire minalem rationem. Quia materia corporis eius, generati vae *: quia id quod est conversum per vir­ quae ministrata est a matre Virgine, derivata est tutem nutritivam, accipitur a virtute generativa ut ab Adam: sed virtus activa non est derivata ab semen. El huius signum ponit Philosophus ♦, quod Adam, quia corpus eius non est formatum per animalia magni corporis, quae indigent multo virtutem virilis seminis, sed operatione Spiritus nutrimento, sunt pauci seminis secundum quan­ Sancti. Talis enim partus decebat eum, qui est titatem sui corporis, et paucae generationis; el SUPER OMNIA BENEDICTUS DEUS IN SAECULA. AMEN. e) quasi... existent. - Omittit, edit. a. - Pro sic, ACDE. γ) /wxc, cum esset «. non. - tunc esset.. ut non D, non P. o) generatio. - quod generatio codices ct a b. si G. omittunt tunc esset... ct <) sit. — Om. PuA. ζ) in. - ut in AEFG. - ad om. wD. r,) quod. - quae codicct ct a b. 0) quasi. - quod PdL t) vocat. - corpulent tam ct addit D. Commentaria Cardinalis Caietani rrvi.es: superfluum alimenti. .Alimentum sumitur du­ Probatur veritas distinctionis ex hypothec praecedentis ar­ pliciter. Uno modo, ut inni conversum est in substan­ ticuli. Anima est communicativa sui in materia individuo ergo alimentum, in principio dissimile, in fine est tium nutriti : et sic non est alimentum amplius, sed subproprio: ­ stantia aliti. Alio modo, ut est in potentia proxima uc con­ simile: ergo in medio est in potentia proxima ad finem, vertatur in cam: ct sic vere dicitur alimentum. -Supertluum scilicet formam determinatam membrorum, etc. - Prima autem, cum distinguatur contra necessarium, cx necessario consequentia probatur: quin aliter non communicata esset innotescit. Necessarium autem in alimento, secundum na­ forma. - Secunda vero: quia naturae ordo habet ut grada­ turam, dicitur quod opportunum est ad restaurationem de­ ti m procedatur Jc potentia ad netum. Quod declaratur in perditi, ct ad augmentum in his qui sunt in statu augmenti. his quae generantur. - Et sic habetur toia distinctio: ex Et sic supertluum in alimento esse dicitur, non superfluitas prima cnim consequentia habetur secundus status alimenti; cx alimento, ut faeces etc.; sed illud alimenti quod vere cx secunda vero primus. III. Quoad secundum, conclusio est : Semen non resol­ naturam alimenti habet, quia scilicet est in potentia pro­ xima ut nutriat seu convertatur in substantiam aliti, neces­ vitur cx alimento determinato iam ad membra. - Probatur. sarium tamen non est ad restaurationem, nec ad augmen­ Quia aut cx determinato ad aliquam partem; aut ad omnia tum. Sic cnim est excessus quantitatis alimenti : et ideo vo­ membra. Non ad aliquam partem. Quia aut retinendo na­ catur merito superfluum alimenti, idest pars alimenti non turam illius partis; aut recedendo ab illa. Non recedendo: quia non esset semen gcncraiivum alicuius similis illi parti. necessaria ad alendum. II. In corporej tria: primo, distinguitur duplex status Probatur: quia esset in via corruptionis, et non genera­ alimenti; secundo, refutatur unus cius status α semine; tionis, respectu illius. Nec relinenda: quia sic non esset assimihuivum materiae nisi ad partem. Probatur; quia li­ tertio, infertur alter, respondendo quaesito. Quoad primum, distinctio est. Alimentum dupliciter : mitatur ud illam. - Ncc ad omnia membra, propter duo: uno modo, ut est in communi potentia proxima ad omnia tum quiu semen esset parvum animal in actu ; tum quia membra; secundo, ut est determinatum ad membra ipsa. - generatio non esset nisi segregatio. T n · · seminis, pro­ QUAESTIO CX1X, ARTICULUS II IV. Quoad tertium, conclusio rexponsiva quaesito est: ' Semen est superfluum alimenti. » Probatur tripliciter. Primo , n priori. Semen est alimentum ut est in potentia totum animal, habens virtutem ab anima derivatam: ergo est illud quod generatur cx alimento antequam convertatur in substantiam membrorum : ergo est superfluum alimenti. Antecedens probatur pcr locum α divisione; ct ideo in littera infertur. Relinquitur ergo etc. Oportet cnim semen aut generabo Cil >us et plantis, cx forma geia ad substanimilatio gene· 577 esse alimentum conversum, aut convertendum dc proximo in membra scu subnantiam aliti ; exclusa fictione primae opi­ nionis superius recitatae ·. - Secunda vero pars antecedentis ·α n.a.pciu.. patet cx ante dictis. - Consequentiae vero sunt evidentes, Secundo, probatur cx consonantia ad alia: quia scilicet sic optime salvatur quod nutritivn deservit gcncrativac. Tertio, cx signo, ab Aristotele*, quoniam animalia multo egentia nutrimento, sunt parvi seminis, etc. materiam, keJ inerat sibi si- Et sic linitur tam divini operis praesumptuosa expositio : exigebat enim alterum Thomam. Qui quoniam non datus est adhuc, interim has meas imaginationes quicumque perceperit, rationes dictorum examinet, et rationem, si recta est, sequatur, sin autem, corrigat; et cx his vel excitatus proficiat. Ad laudem et gloriam omnipotentis Dei, ct beatissimae Virginis, ac divi Ί hornae. Romae, anno salutis 1 5ογ, die 2 Maii; in conventu Sanctae Mariae super Minervam; anno aetatis meae 3q. Benedictus Deus. Λ men. i od aliquis as- 3ralis seminii ne aliqua vir­ ile patre. um. Natnaflaieriam, sed nae. um Augustini n Adam acto > minis propin- : sed utrum· icm. Nam ct est a matre, im. derivatur virtus activa luius hocmois im secundum ecundum seorporis cius, , derivata est t derivata ab jrmatum per tone Spiritus >um, Ql’l est ECtix A«l\. praecedenti ffitcrii iadnUn» nile, in fine inu ad finra, , etc. - Primi imunicau «κι •bet ut gredâ· d declaratur in distinctio: ex talus ifimtnü; non resd· ra. - Probiter. ; aut d οπτύι t retinendo m· on recedendo; îmilis illi parti. i non gencresic non eud îâtur*. quia Upropter duo; :tu; tura quia xq SVMMAK ThFOU D. TuoNAl T. 11· INDEX EORUM QUAE IN HOC VOLUMINE CONTINENTUR PRIMA PARS SUMMAE THEOLOGIAE SANCTI THOMAE AQUINATIS CUM COMMENTARIIS CARDINALIS CAIETANI QUAESTIO QUINQUAGESIMA articulus Dc substantia angelorum absolute. articulus » » » » i u Utrum angelus sit omnino incorporeus. /Jg. Utrum angelus sit compositus cx ma­ teria ct forma. .............................. , . » in Utrum angeli sint in aliquo magno nu­ mero....... » 8 rv Utrum angeli differant specie.............. > v Utrum angeb sint incorruptibiles. ... » QUAESTIO QUINQUAGES1.MASEXTA De cognitione angelorum cx parte rerum immaterialium. 5 Utrum angelus cognaient iripnun. . . 11 Utrum unus angelus dium cognoscat tu Utrum angeli per sua naturalia Deum cognoscere possint.......................... articulus i io rf > » QUAESTIO QUINQUAGESI.MAPIU.MA » i n ut Utrum angeli habeant corpora natura­ liter sibi unitu....... » 14 Utrum angeli assumant corpora. ... Utrum angeli in corporibus assumptis opera sitae exerceant.... » 17 » 16 » > » i u Utrum angelus sit in loco................ » Utrum angelus possit esse in pluribus locis simul..................................... » m Utrum plures angeli possintsimul esse in eodem loco ...... ................. » 20 » * Utrum angelus possit moveri localiter. Utrum angelus transeat per medium. Utrum motus angeli sit in instanti. . 38 3o 32 34 » » » » De cognitione angelorum. » » » » t n tn rv v Utrum intelligere angeli sit cius sub­ stantia. ................................................. Utrum intelligere angeli sit cius esse. Utrum potentia intellectivo angeli sit cius essentia....................................... Utrum in angelo sit intellectus agens ct possibilis......................................... Utrum in angelis sit sola intellectiva cognitio. ..................................... |. . . * » 3$ 4$ » » 47 » 3o > n Utrum angeli cognoscant omnia per suam substantiam............................... Utrum angeli intelligant per species α rebus acceptas................ ... Utrum intellectus angeli quandoque sit in potentia, quandoque in actu. . . 11 Utrum angelus simul possit multa tntclligcrc................................... ni Utrum angelus cognoscat discurrendo. iv Utrum angeli intelligant componendo ct dividendo......................... v Utrum m intellectu angeli posait esse fcUitas............................................... vi Utrum in angelis sit cognitio matutina ct vespertina...................................... vn Utrum una sit cognitio matutina ct vespertina......................................... articulus i > $3 > » » De medio cognitionis angelicae. 1 78 > $0 » » 8t 83 » 85 > 87 » 89 > 90 » 92 > · q3 QUAESTIO QUINQUAGESIMANÔNA QUAESTIO QUINQUAGES1MAQUINTA articulus 76 articulus i QUAESTIO QUINQUAGES1MAQUARTA articulus 69 70 74 De modo cognitionis angelicae. » > » > Utrum angeli cognoscant res materiales. » u Utrum angelus cognoscat singulario. . » m Utrum angeli cognoscant futura. ...» iv Utrum angeli cognoscant cogitationes cordium........................... '.................. · v Utrum angeli cognoscant mpteria gra­ tiae........... .. ...................................... » 35 De motu locali angelorum. i n in 66 QUAESTIO QUINQUAGESIMAOCTAVA QUAESTIO QUINQUAGES1MATERTIA articulus » articulus i » De comparatione angelorum ad loca. » 62 64 Dc angelorum cognitione respectu rerum materialium. QUAESTIO QI INQUAGESIMASECUNDA articulus » > QUAESTIO QUINQUAGESIMASEPTIMA De comparatione angelorum ad corpora. articulus in Utrum superiore» angeli intelligant per species magis uni» entiles quam infe­ riores .................. pig. 58 11 tu rv Dc voluntate angelorum. Utrum in angelis lit voluntas............. Utrum in angelis voluntas differat ab intellectu ct natura. ......... Utrum in angelis ait liberum arbitrium. Utrum in angelis sit tattdbills ct con­ cupiscibilis. ....................................... » q$ 96 QUAESTIO SEXAGESIMA > $4 articulus » 55 Dc amore seu dilectione angelorum. i Utrum in angelo sit amor vcu dilectio naturalis............................................. » 98 58ο INDEX π in articulus iv v » Utrum in angelis sit dilectio electiva . yag. Utrum angelus diligat scipsum dilectione naturali ct electiva................ . » Utrum unus angelus naturali dilectione diligat alium sicut scipsum...... » Utrum angelus naturali dilectione dili­ gat Deum plus quam scipsum. ... » > m > iv • Utrum angeli habeant causam sui esse. Utrum angelus sit productus α Deo ab aeterno................................................... Utrum angeli sint creati ante mundum corporeum............................................... Utrum angeli sint creati in caelo cmpyreo................................. i Utrum informius materiae tempore praecesserit formationem ipsius. . . pag. it Utrum una sit materia informi» omnium cprporalium............. » 156 m Utrum caelum cmpyrcum sit concrea­ tum materiae informi..... » iv Utrum tempus sit concreatum materiae informi.............................. » l6t articulus io3 » 104 » De productione angelorum in esse naturae. i n De ordine creationis ad distinctionem. 103 QUAESTIO SEXAGESIMA PRIMA articulus QUAESTIO SEXAGESI.MASEXTA ΙΟΟ > 106 » > De opere distinctionis secundum sc. 107 i Utrum lux proprie in spiritualibus di­ catur......................... » Utrum lux sit corpus................................ > Utrum lux sit qualitas........................... » Utrum convenienter lucis productio in prima dic ponatur.............................. » ib. 108 » » » n HI n QUAESTIO SEXAGES1MASECUNDA De perfectione angelorum in esse gratiae ct gloriae. articulus » > » > » » » » Utrum angeli fuerint in sua creatione beati........................... » n Utrum angelus indiguerit gratia ad hoc quod converteretur in Deum .... * m Utrum angeli sint creati in gratia. . . iv Utrum angelus beatus suam beatitudi­ nem meruerit................. » v Utrum angelus statim post unum actum meriti beatitudinem habuerit.............. » vi Utrum angeli sint consecuti gratiam ct gloriam secundum quantitatem suo­ rum naturalium............... » vn Utrum in angeli* beatis remaneat co­ gnitio ct dilectio naturalis. > vin Utrum itngelus beatus peccare possit. ix Ulrum angeli beati in bcatitudinc pos­ sint proficere......... . . . > articulus i 110 11 m ItI 1 12 iv > » > » articulus » > » 116 n » it.7 ib. 118 > 121 » 123 120 » iv' 176 QUAESTIO SEPTUAGESIMA Utrum luminaria debuerint produci quarta dic............................................ it Utrum convenienter causa productio­ nis luminarium describatur.............. m Utrum luminaria cacli sint animata. . articulus i » 177 » » 178 179 » 182 » 184 QUAESTIO SEPTUAGESIMAPR1MA Dc opere quintae diei. ARTICULUS UNICUS........................................................................... 129 De operc sextae diei. ARTICULUS UNICUS........................................................................... i3o » QUAESTIO SEPTUAGESIMATERTIA De iis quae pertinent ad septimum diem. 13.3 Utrum complebo divinorum operum debeat septimo dici ndseribi.............. n Ulrum Deus septima dic requievit ab omni opere suo. .................................. ni Ulrum benedictio ct sanctificatio de­ beatur dici septimae........................... 1 articulus > 135 » »37 » » 138 QUAESTIO SEXAGESIMAQpARTA QUAESTIO SEPTUAGESIMAQUARTA De poena daemonum. Dc omnibus septem diebus in communi. Utrum intellectus daemonis sit obtene­ bratus per privationem cognitionis omnis veritatis......... » n Utrum voluntas daemonum sit obsti­ nata in malo.................. m Utrum dolor sit in daemonibus. ... iv Utrum aer iste sit locus poenalis dae­ monum ................. ............ m » QUAESTIO SEPTUAGESJMASECUNDA » articulus i3o > » 141 145 » 146 Dc opere creationis creaturae corporalis. » 171 172 De opere ornatus, quantum ad quartam diem. i π » > Utrum aquarum congregatio convenien­ ter dicatur facta tertia dic.> 174 Ltrum plantarum productio convenien­ ter tertia dic facta legatur................. articulus i « a Utrum creatura corporalis sii a Deo. > Utrum creatura corporalis sit facta pro­ pter Dei bonitatem. > Utrum creatura corporalis sit producta a Deo mediantibus angelis. » Utrum formae corporum sint ab an­ geli*» ...................................... » «49 t5o I $2 180 » 1S7 » 188 t Utrum sufficienter isti dies enumerentur. > u Utrum omnes isti dies sint unus dies. » 111 Ulrum Scnpiura utatur convenientibus verbis ad exprimendum opem sex dierum............................... » 19* 189 190 De homine, qui ex spirituali et corporali substantia componitur. Et primo, quantum ad essentiam animae. articulus i 148 » Ql AESTIO SEPTUAGES1MAQI INTA QUAESTIO SEXAGES1MAQU1NTA » 168 170 De opere tertiae dici. ‘U t Articulus t » » QUAESTIO SEXAGES1MAN0NA Dc angelorum malitia quoad culpam. » » Utrum firmamentum sil facium secunda dic............. ................................. Utrum aquae sint supra firmamentum. Utrum firmamentum dividat aquas ab aquis. .......................... Utrum sit unum caelum tantum. ... n3 » > 166 De opere secundae dici. i Utrum malum culpae possit esse in angelis....................... it Utrum in angelis possit esse tantum peccatum superbiae ct invidiae. ... m Utrum diabolus appetierit esse ut Deus. iv Utrum aliqui daemones sint naturaliter mali.............. ......................................... v Utrum diabolus fuerit malus in primo initanti suae creationis per culpam propriae voluntatis » »............. » vt Utrum aliqua mora fuerit inter crea­ tionem ct lapsum angeli.................... vn Utrum angelus supremus inter peccan­ tes, fuerit supremus inter omnes. . . vm Utrum peccatum primi angeli fuerit aliis causa peccandi................. ix Utrum tot peccaverunt, quot perman­ serunt ................................ 163 ib. 164 QUAESTIO SEXAGES1MA0CTAVA QUAESTIO SEXAGESIMATERTIA articulus 160 QUAESTIO SEXAGESIMASEPTIMA articulus > i$4 > » ■ » 11 ni tv v Utrum anima sit corpus....................... Utrum anima humana sit aliquid subsistens............................................... . Utrum animae bnitbrum animalium » 194 » 196 tini subsistentem ................................. thrum anima ah homo, . ................... Ulrum anima sitcompotita cx mateteria ct forma.......................... · » «99 200 » INDEX 581 Utrum anima humana sit corruptibilis, pag. 2o3 vn Utrum anima ct angelus sint unius speciei..................... » 206 QUAESTIO OCTOGESIMA ARTICULUS vi » articulus QUAESTIO SEPTUAGESIMASEXTA Dc unione animae nd corpus. Utrum intellectivum principium uniatur corpori ut forma. .. . . » 208 π Utrum intellectivum principium multi­ plicetur secundum multiplicationem corporum........................ » 216 ni Utrum praeter animam intellectivam sint in homine aliae animae per es­ sentiam diHerente*.......... > 220 iv Utrum in homine sit alia forma prae­ ter animam intellectivam. » 213 v Utrum anima intellectiva convenienter tali corpori uniatur....... > 227 vi Utrum anima intellectiva uniatur cor­ pori mediantibus dispositionibus ac­ cidentalibus .................... > 229 vn Utrum anima uniatur corpori animalis mediante aliquo corpore................... vni Utrum anima sit toia in qualibet parte corporis. .................... » 232 Dc potentiis appctillvi» in communi. Utrum oppetitu* ait aliqua «pedali* ani­ mae potentia. ... pag. 282 Utrum appetitu* sensitivus et intellecti­ vus sint diversae putendae. ..... 1 11 ■» ARTICULUS i » » » » » > » articulus > > Utrum sensualitas solum sil appetitiva Utrum appetitus sensitivus distinguatur m irascibilem et concupiscibilem, si­ cut in potentias dis enas................ tn Utrum irascibilis ct concupiscibilis obedixnt rationi..................................... 1 n » » » articulus > > 231 » » » > » » 236 240 · > 341 243 Utrum voluntas aliquid cx necessitate appetat................ » 293 11 Utrum volunL-ii ex necessitate omnia velit quoccumque vult.................... > in l Itrum v oluntas sit altior potentia quam intellectus..................... > 298 iv Utrum voluntas moveat intellectum. . > v Utrum iraxcibib» ct concupiscibili* dis­ tingui debeant m appetitu superiori. « » 244 » > » > » > » » » * > » 396 3o) 3o5 t ii in Utrum homo sit liberi arbitni............. » Utrum liberum arbitrium ut potentia. » Utrum liberum arbitrium sit potentia appetitiva ......................................... » iv Utrum liberum arbitrium sit aha po­ tentia a voluntate. .......................... » 3οτ 309 3 to 3n 245 QUAESTIO OCTOGESIMAQUARTA » 247 » 248 Utrum quinque genera potentiarum ani­ mae sint distinguenda. » u Utrum convenienter parte* vegetativac assignentur, scilicet nutntivum, aug­ mentatif um, ct gencrativum............. » m Utrum convenienter distinguantur quin­ que sensus exteriores.... > iv Utrum interiores sensus convenienter distinguantur...................................... > Quomodo anima coniuncta intclligat corporalia, quae sunt infra ipsam. articulus > t 2$o > » 152 » 2>3 » 255 De potentiis intellectivi». » 290 i articulus » > » » » Dc libero arbitrio. QUAESTIO SEPTUAGESIMANONA articulus 289 QUAESTIO OCTOGESIMATERT1A Dc potentiis animae in speciali. » > De voluntate. QUAESTIO SEPTUAGESIMAOCTAVA articulus 288 QUAESTIO OCTOGES1MASECUNDA ARTICULUS I » » » De sensualitate. Dc his quae pertinent ad potentias animae in generali. » > 283 QUAESTIO OCTOGESIMAPRl.MA QUAESTIO SEPTUAGESIMASEPT1MA Utrum ipsa-essentia animae sit cius potentia............................................... ti Utrum vini plures potentiae animae. . m Utrum potentiae distinguantur per actus et obiccto............................................ iv Utrum in potentiis animae sit ordo. . v Utrum omnes potentiae animae sint in anima sicut in subiecto................... vi Utrum potentiae animae fluant ab cius essentia.................. vn Utrum una potentia animae oriatur ab alta................................... ....... vni Utrum omnes potentiae animae rema­ neant in anima a corpore separata. » 1 Utrum intellectus sit aliqua potentia animae.................. > 11 Utrum intellectus sit potentia passiva. » m Utrum sit ponere intellectum ogentem. » iv Utrum intellectus agens sit aliquid ani­ mae ...................................................... » v Utrum intellectus agens sit unus m omnibus............................................... » vi Utrum memoria sit in parte intellectiva animae.................................. » vu Utrum alia potentia sil memoria intel­ lectiva, ct alia intellectus................... » vm Utrum ratio sit alia potentia ab intel­ lectu. ................. » ix Utrum ratio superior ct inferior sint diversae potentiae.......... » x Utrum intelligcntia sit alia potentia ab intellectu....................... » xi Utrum intellectus speculativus ct practi­ cus sint diversae potentiae................ » xii Utrum synderesis sit quaedam specialis potentia ab aliis distincta. xni Utrum conscientia sil quaedam poten­ tia .................................... » 258 269 264 » Utrum anima cognoscat corpora per intellectum. n Utrum anima per essentiam suam cor­ poralia intelligaL............................. ni Utrum anima intclligat omnia per spe­ cie v sibi nattiralitcr inditas............... > iv Utrum species intelligibiles eftlaant in animam ab aliquibus formis separatis. v Utrum anima intellectiva cognoscat res materiales in rationibus aeternis. . . vi Utrum intellectiva cognitio accipiatur a rebus sensibilibus. . * > 32) vn Utrum intellectus possit actu intelligere per species intclligibile* quas penes ve habet, non convertendo se ad phan­ tasmata. . .................. » 3a5 vni Utrum indicium intellectus impediatur per ligamentum sensus. » 318 1 272 27‘ 27' > 27' 28 3i 5 317 » 319 » 32! Utrum intellectus nosier intclligat res corporeas ct materiales per obatraetionem α phantasmatibus............... » 33o n Utrum species intelligibiles a phanta­ smatibus abstractae, se habeant ad intellectum nostrum sicut id quod intclligitur...................... » 333 m Utrum magis universalia sint pnora in nostra cognitione intellectuali........... »336 iv Utrum possimus multa simul intelligere. » 3)9 v Utrum intellectus noster intclligat com­ ponendo ct dividendo. ....... > 3qi vi Utrum intellectus posait esse falsus. . . » 342 vn Utrum unam et eandem rem unua alio melius intelligere possit........................... 344 Vtn Utrum intellectus per prius intclligat indivisibile quam divisibile. ..... * 34$ articuli s i » 37· > De modo et ordine intclligcndi. 27c 27^ 3t3 QUAESTIO OCTOGESIMAQUINTA 267 269 * » » » » * » INDEX 582 QUAESTIO NONAGESIMASECUNDA QUAESTIO 0CT0GES1MASEXTA De productione mulieris. Quid intellectus noster in rebus materialibus cognoscat. Utrum intellectus noster cognoscat sin­ gularia................................................. pag. Utrum intellectus noster possit cogno­ Π scere infinita........................................ > HI Utrum intellectus >it cognoscitivus con­ tingentium........................................... » IV Utrum intellectus noster cognoscat fu­ tura ........................................... » ARTICULUS ARTICULUS I ! 11 111I 347 349 IV 351 Utrum mulier debuerit produci in prima rerum productione.......................... F^· 396 Utrum mulier debuerit fieri ex viro. . 397 Utrum mulier debuerit formari dc costa viri....................................... 398 Utrum mulier fuerit immediate formata a Deo.................................................. 399 QUAESTIO NONAGESIMATERTIA 353 QUAESTIO OCTOGESI.M ΛSEPTI MA Quomodo anima intellectiva seipsam, ct ca quae sunt in ipsa, cognoscat. Dc fine sive termino productionis hominis. Utrum imago Dei sit in homine. . . . articulus 1 » II Utrum imago Dei inveniatur in irratio­ 401 nalibus creaturis. . ........................ 403 iu Utrum angelus sil magis ad imaginem Dei quam homo................................. 4o3 Utrum anima intellectiva seipsam co­ ARTICULUS I 355 rv Utrum imago Dei inveniatur in quoli­ gnoscat per suam essentiam.......... bet homine........................................ Π Utrum intellectus noster cognoscat ha­ 404 359 V Utrum in homine sit imago Dei quan­ bitus animae per essentiam eorum. tum aù trinitatem Personarum. . . . in Utrum intellectus cognoscat proprium 361 VI Utrum imajo Dei sit in homine so­ actum................................................... lum secundum mentem................. IV Utrum intellectus intelligat actum vo­ 406 362 vn Utrum imago Dei inveniatur in anima luntatis................................................. secundum actus. ... ........................... QUAESTIO OCTOGESLMAOCTAVA vni Utrum imago divinae Trinitatis sit in anima solum per comparationem ad Quomodo anima humana cognoscat ea obicctum quod e>t Deus................. 410 quae supra se sunt. IX Utrum similitudo ab imagine conve­ ARTICULUS ! Utrum anima humana, secundum sta­ nienter distinguatur.......................... » * 411 tum vitae praesentis, possit intelligcrc QUAESTIO NONAGESIMAQUARTA 364 substantias immateriales per scipsas. II Utrum intellectus noster per cognitio­ Dc statu ct conditione primi hominis quantum nem rerum materialium possit perve­ ad intellectum. nire ad intclligendum substantias im­ 307 ARTICULUS I Utrum primus homo per essentiam materiales. . . ................................ Deum viderit........................................ ΙΠ Utrum Deus sit primum quod a mente Utrum Adam in statu innocentiae an­ Π 368 humana cognoscitur.......................... gelos per essentiam viderit................. QUAESTIO OCTOGESIMA NONA ΠΙ Utrum primus homo habuerit scien­ tiam omnium........................................ 416 De cognitione animae separatae. IV Utrum homo in primo statu decipi po­ ARTICULUS I Utrum anima separata aliquid intelligcrc tuisset................................................... 4:8 37O possit................................................... 11 1U IV V VI vn vni QUAESTIO NONAGESIMAQUINTA Utrum anima separata intelligat sub­ stantias separatas............................... Utrum anima separata omnia naturalia cognoscat............................................ Utrum anima separata cognoscat sin­ gularia.................................................. Utrum habitus scientiae hic acquisitae remaneat in anima separata.......... Utrum actus scientiae hic acquisitae maneat in omina separata........... Utrum distantia localis impediat cogni­ tionem animae separatae................. Utrum animae separatae cognoscant ca quae hic aguntur........................ 374 377 ARTICULUS I 378 II 379 III 382 II ΠΙ IV ARTICULUS I 11 385 III 386 IV » 387 ΠΙ IV 424 Utrum Adam m statu innocentiae ani­ malibus dominaretur....................... 420 Utrum homo habuisset dominium su­ per omnes alias creaturas................. 437 Utrum homines in statu innocentiae fuissent aequales..............................428 Utrum homo in statu innocentiae ho­ » 429 mini dominabatur Dc his quae pertinent ad statum primi hominis quantum ad individui conservationem. ARTICULUS 1 Utrum corpus primi hominis sit lactum 39O de limo terrae..................................... Utrum corpus humanum sit immediate 391 a Deo productum................................. Utrum corpus hominis habuerit conve­ nientem dispositionem........................ Utrum convenienter corporis humani productio in Scriptura describatur. . 422 QUAESTIO N0NAGESÏMASEPT1MA 388 De productione corporis primi hominis. II Utrum in primo homine fuerint ani­ mae passiones...................... »... » Utrum Adam habuerit omnes virtutes. Utrum opera primi hominis fuerint mi­ nus cflicacta ad merendum quam opera nostra.......................... ... 420 De dominio quod homini in statu innocentiae . competebat. QUAESTIO NONAGESIMAPRIMA ARTICULUS I Utrum primus homo fuerit creatus in gratia................................................... . QUAESTIO NONAGESIMASEXTA 383 Dc prima hominis productione quantum ad animam. Utrum anima sit facta, vel sit dc sub­ stantia Dei. . .................................... Utrum anima sit producta in esse per creationem........................................... Utrum anima rationalis sit producta a Deo immediate..................,................ Utrum anima humana fuerit producta ante corpus............................................ IV 38i QUAESTIO NONAGESIMA ARTICULUS I De his quae attinent ad voluntatem primi hominis, gratia scilicet et Ius titia. 393 394 Π 111 IV Utrum homo in statu innocentiae es­ set immortalis.................................... Utrum homo in statu innocentiae fuis­ 432 set passibilis....................................... Utrum homo in statu innocentiae indigebat cibis.......... ........................... 433 Utrum homo in statu innocentiae per lignum vitae immortalitatem conse­ cutus ruisset. ................................ . INDEX QUAESTIO NONAGESIMAOCTAVA 583 vu Utrum omnia quae Deus facit praeter ordinem naturalem rerum, sint mi­ racula ........... , , , vm Utrum unum miraculum sit maius alio. articulus Dc pertinentibus ad conservationem speciei. b? articulus i » 11 Utrum m statu innocentiae fuisset ge­ neratio. . . . ...... pag. 43g Utrum in statu innocentiae fuisset ge­ neratio per coitum....... » QUAESTIO N0NAGES1MAN0NA » QUAESTIO CENTESIMASEXTA Quomodo una creatura moveat aliam. articulus i » 11 402 40) articulus i 406 > n 409 Utrum homines fuissent nati cum in­ stitui......................... Utrum pueri in statu innocentiae nati fuissent in iustitia confirmati............. Utrum unus angelus illuminet alium. . Utrum unus angelus possit movere vo­ luntatem alterius............................ in Utrum angelus inferior superiorem il­ luminare possiL.......................... IV Utrum angelus superior illuminet in­ feriorem dc omnibus sibi notis. , . > 440 > i 11 Utrum unus angelus alteri loquatur. . Utrum inferior angeluv superion lo­ quatur............................................ tn Utrum angelus Deo loquatur............... IV Utrum localis distantia operetur ali­ quid in locutione angelica.......... v Utrum locutionem unius angeli ad al­ terum omnes cognoscant............ » 443 » 4-14 QUAESTIO CENTESIMAI’IUMA Dc conditione prolis generandae quantum ad scientiam. 410 ♦ti n » 446 ARTICVLCS ! n 447 «1 De loco hominis, qui est Paradisus. » II 15 ΠΙ (6 IV 8 Utrum Paradisus sit locus corporeus. Utrum Paradisus fuerit locus convcniens habitationi humanae. , * . . . Utrum homo sit positus in Paradiso ut operaretur ct custodiret illum. . Utrum homo factus fueri! in Paradiso. IV » 448 V 440 vi 451 ib. VII QUAESTIO CENTESI.MATERTIA > II in IV VI > vu vni VIII » De gubernatione rerum in communi. ARTICULUS I Utrum mundus gubernetur ab aliquo. Utrum finis gubernationis mundi sit aliquid extra mundum................... Utrum mundus gubernetur ab uno. . Utrum effectus gubernationis sit unus » tantum, et non plures...................... Utrum omnia divinae gubernationi sub­ dantur................................................ Utrum omnia immediate gubernentur > a Deo......................................... . . . Utrum aliquid praeter ordinem divinae gubernationis contingere possit. . . . Utrum aliquid possit reniti contra or­ dinem gubernationis divinae.......... 453 ΠΙ IV 455 495 Utrum omnes angeli sini unius hic> rarchiac............................ 494 Utrum in una hicrarchia sint plures 495 ordino. ...................................... Utrum in uno ordine sint plures angeli 497 Utrum distinctio hicrarchiarum er or­ 498 dinum sit α natura in angelis. . . . ltrum ordines angdorunj convenienter ib. nominentur................................... Utrum convenienter gradua ordinum 5oi assignentur. . .. ............................. Utrum ordines remanebunt post diem 5o3 indicii............................................ Utrum hommes assumantur ad ordi­ 504 nes angelorum............................... Utrum ordines uni in daemonibus. . , n Utrum in daemonibus ait praelatio. . 111 Utrum in daemonibus sit illuminatio. n· Utrum boni angeli habeant praelatio­ nem super malo».................... articulus i > 456 Soo 507 ib. 5o8 QUAESTIO CENTESl.MADECIMA 458 460 Dc praesidentia angelorum super creaturam corporalem. ARTTCULt’S I 4 in IV Utrum creatura corporalis administre­ tur per angelos-...........................5io Utrum materia corporalis obediai an­ gelis ad nutum.............................. Utrum corpora obediant angelis ad motum localem.............................513 ib. L trum angeli possint fecere miracula. QUAESTIO CENTESIMAUNDECIMA De actione angelorum in homines. Utrum angelus possit illuminare ho­ minem......... .. ............................. .. II Utrum angeli possint immutare volun­ 5i6 tatem hominis............................... int Utrum angelus possit immutare ima­ ginationem hominis.................. 517 IV Utrum angelus possit immutare sen­ 5i8 sum humanum............................... ARTICULUS I QUAESTIO CENTESIMA QUINTA De mutatione creaturarum a Deo. Utrum Deus possit immediate movere materiam ad formam...................... Utrum Deus possit immediate movere II aliquod corpus................................. HI Utrum Deus moveat immediate intel­ lectum creatum................................ IV Utrum Deus possit movere volunta­ tem creatam...................................... v Utrum Deus operetur in omni operante. » VI Utrum Deus possit facere aliquid prae­ ter ordinem rebus inditum............. 49’ Dc ordinatione malorum angelorum. De effectibus divinae gubernationis in speciali. II 4»9 49« QUAESTIO CENTESI.MANONA QUAESTIO CENTESIMAQUARTA ARTICULUS I 488 Dc ordinatione angelorum secundum hierarchlas ct ordines. QUAESTIO CENTESIMASECUNDA ARTICULUS I 480 QUAESTIO CENTESIMAOCTAVA Utrum in statu innocentiae pueri nati fuissent in scientia perfecti. » Utrum pueri mox nati habuissent per­ fectum usum rationis..... » t articulus 485 De locutionibus angelorum. articulus » 481 QUAESTIO CENTESIMASEPT1MA 441 QUAESTIO CENTESIMA Dc conditione prolis generandae quantum ad iustitiam. 404 40) Utrum pueri in statu innocentiae, mox nati, virtutem perfectam habuissent ad motum membrorum. » Utrum in primo statu feminae natae fuissent.................................................. 1 n articulus Dc conditione prolis generandae quantum ad corpus. 40| • 479 480 ARTICULUS I 471 QUAESTIO CKNTESIMADUODECIMA Dc missione angelorum. 473 I ARTICULUS I 474 475 > II » III IV 477 5ao Utrum angeli in ministerium mittantur. Utrum omnes angeli in ministerium mittantur. . .. ................................. 531 533 Utrum angeli qui mittuntur, assistant > Utrum nngch secundae hicrarchiae omnes minantur. .............. ......... 534 INDEX 584 articulus QUAESTIO CENTESIMA DECl.MATERTIA De custodia bonorum angelorum. articulus > > » > » » » > > » » v » vi De fato. ARTICULUS » > » 533 » 535 > 536 articulus i n in Utrum aliquod corpus sit activum. . . Utrum in materia corporali sint ali­ quae rationes seminales. > Utrum corpora caelestia sint causa eorum quae hic in inferioribus cor­ poribus fiunt............................................ fatum fatum fatum omnia sit aliquid........................ sit in rebus creatis. . . iit immobile. ...... fato subdantur.............. » » > > 552 554 ib. 555 Utrum unus homo possit alium docere. Utrum homines possint docere angelos. Utrum homo per virtutem animae pos­ sit corporalem materiam immutare. Utrum anima hominis separata pos­ sit corpora saltem localiter movere. » » 55/ 559 56ο 1 56i 1 » > QlJAESTIO CENTES1MADECLMA0CTAVA De traductione hominis ex homine quantum ad animam. articuiajs > i n 537 » » r n in iv 534 » Utrum Utrum Utrum Utrum De his quae pertinent ad actionem hominis. > > » l n m rv QUAESTIO CENTESJMADECI.MASEPTIMA Utrum homines impugnentur a daemo­ nibus. ....................... n Utrum tenure sit proprium diaboli. . m Utrum omnia peccata procedant cx tentatione diaboli. . . t..................... n* Utrum daemones possint homines se­ ducere per aliqua miracula vera. . . v Utrum daemon qui superatur ab ali­ quo, propter hoc ab impugnatione arceatur................................................... i Utrum corpora caelestia sint causa humanorum actuum................................ pag. 544 Utrum corpora caelestia possint im54$ primere in ipsos daemones................. » Utrum corpora caelestia imponant ne­ cessitatem his quae eorum actioni 5q<> subduntur........................................ > QUAESTIO CENTESIMADECIMASEXTA » » QUAESTIO CENTESLMADECIMAQUINTA Dc actione corporali» creaturae. articulus » QUAESTIO CENTESIMADECIMAQUARTA De daemonum impugnatione. articulus » » I 'trum homines custodiantur ab angelis, pag. 525 Utrum singuli homine* α singulis an­ 526 gelis custodiantur................. ... » m Utrum custodire homines pertineat so­ 527 lum ad infimum ordinem angelorum. > iv Utrum omnibus hominibus angeli ad 528 custodiam deputentur..... » v Utrum angelus deputetur homini ad 52() custodiam a tua nativitate................. » n Utrum angelus custos quandoque dese­ 53o rat hominem................... » 51! Utrum angeli dulcant dc malis eorum ib. quos custodiunt..................................... > siti Utrum inter angelos possit cssc pugna 531 seu discordia................... » i n iv m Utrum anima sensitiva traducatur cum semine...................... » Utrum anima intellectiva causetur ex semine............................... > Utrum animae humanae fuerint crea­ tae simul a principio mundi. 563 566 > 569 QUAESTIO CENTESIMA DECIMANONA 538 De propagatione hominis quantum ad corpus. 5qo articulus > > 54i i n Utrum aliquid dc alimento convertatur in veritatem humanae naturae. ... Utrum semen sit dc superfluo ali­ menti................................. IMPRIMATUR Fr. Raphae! Pierotti Ord. Prncd. S. Pal. Ap. Magister. IMPRIMATUR Julius Lenti Pair. Constuntinop. Viccsgcrcns. » 57’ » 5/5 J