SANCTI THOMAE AQUINATIS DOCTORIS ANGELICI OPERA OMNIA IUSSU IMPENSAQUE LEONIS XIII P. M. L® EDITA TOMUS OCTAVUS SECUNDA SECUNDAE SUMMAE THEOLOGIAE Λ QUAESTIONE I AD QUAESTIONEM LVI AI) CODICES MANUSCRIPTOS VATICANOS EXACTA CUM COMMENTARIIS THOMAE DE VIO CAIETANI ORDINIS PRAEDICATORUM S. R, E. CARDINALIS CURA. ET STUDIO FRATRUM EIUSDEM ORDINIS ROMAE EX TYPOGRAPHIA POLYGLOTTA S. C. DE PROPAGANDA FIDE MDCCCXCV I SANCTISSIMI DOMINI NOSTRI LEONIS DIVINA PROVIDENTIA HI LITTERAE AD REVERENDISSIMUM PATREM FR. ANDREAM FRUHWIRTH S. THEOLOGIAS PROFESSOREM MAGISTRUM GENERALEM ORDINIS PRAEDICATORUM DILECTO HUO ANDREAE FRUHWIRTH MAGISTRO GENERALI ORDINIS PRAEDICATORUM LEO PP. XIII DILECTE FILI Salutem et Apo^tolicam Benedictionem ‘fcS^^ajyuum certa Nobis spes esset fructus uberrimi qui promanaret ad y feg\t>studia provehenda rerum divinarum solidaeque philosophiae, si Aw^ipnova accurare^ur editio operum S. Thomae Aquinatis, partibus omnibus expleta, eo appulimus animum ab ipsis Nostri Pontificatus exordiis. Atque hoc cogitatum Nostrum litteris explicavimus quas idibus Octobribus anno MDCCCLXXIX dedimus ad clarae memoriae \ irum Cardi­ nalem Antoninum de Luca Praefectum Sacro Consilio Studiis disciplinarum regundis. Ibi et illud adieciinus, placuisse Nobis ut ea ederentur opera cum probatissimis interpretum illorum commentariis. Tum pressius rem urgentes anno subinde insequuto a. d. XV Kalcndas Februarias, per alias litteras Nostras motu proprio datas huic editioni curandae praefecimus memoratum Cardinalem de Luca, aliosque duos ex eodem Sacro Collegio delectos \ iros, loannem Simeoni et Thomam Zigliara, quibus ius potestatemque fecimus statuendi Nostro nomine quidquid ad eam rem pertinere intelligerent. Nec segniter illi manus rei gerendae admoverunt, et septem quae iam prodiere volumina dilucide studium demonstrant quo illi contenderint Nostris obtem­ perare mandatis. Quum vero mors eos praeripuerit, opere nondum absoluto, huius incepti persequendi perficiendique munus Dominiciano Ordini, cui praees, mandare decrevimus. Tanta est enim in eius alumnis peritia do­ ctrinarum quas summus ille Magister christianae sapientiae tradidit, tanta eorum studia in Illum, cuius nomine ordo universus honestatur mirifice, ut Nos dubitare non sinant quin scitissime et accuratissime concreditum opus efficiatur. Viris itaque a Te, Dilecte Fili, ex religiosa Familia tua eligendis eam curam demandamus, eosque volumus iis uti praesidiis quae in prae­ dictis Litteris Nostris a. d. XV Kalcndas Februarias datis anno MDCCCLXXX significavimus, operisque sui perfunctionem ad eas normas exigere quas a tribus quos diximus S. R. E. Cardinalibus repererint constitutas. Laeta interim spe erecti operi progresso favorem non defore opemque Divinam quae benigne aggredientibus adfuit, Apostolicam Benedictionem paternae caritatis testem libi, Dilecte Fili, et Ordini universo cui praesides pera­ manter impertimus. Datum Romae apud S. Petrum die IV Octobris anno MDCCCXCIII, Pontificatus Nostri decimo sexto. LEO PP. XIII. --- 5τ<Η«·----- -ui CK ta ut is praefatio editioni Secundae Secundae Summae Theologicae inservierunt sequen­ tes codices Bibliothecae Apostolicae. Omnes sunt in folio et praeter II et I pergameni. A) \ aticanus ioi56 saec. xni, foliorum z5i secundum notam ultimi folii, sed in veritate sunt 251 quia notator folia ante 16, 49 et 174 praeteriit. Textus finitur folio 245; folia notata 246-250 continent indicem Quaestionum et Articulorum, in cuius fine: Explicit ordo et signatio questionum secundi libn secunde partis fratris thome. de aquino. Rubricator spatium iuxta 1res priores dimidias lineas textus et dua­ rum linearum supra indicem sibi relictum non replevit; quae verba ei scribenda fuis­ sent, probabiliter ex sequenti codice et aliis colligitur. Correctiones non ita multae sunt, et a scriptore vel .suppari manu additae. · Xyl B) Vaticanus 743 saec. xui, folia 298 et unum album continet; principio rubro: Continuatio libri prccedeutis ad sequentem ; folio 291 recto 2 coi. quarta linea rubro: Incipiant capitula secunde partis secundi libri summe edite a fratre thorna de aquino ; foi. 296 verso 1 coi. post indicem: Explicit ordo et signatio questionum Secundi libri, secunde partis fratis thome de aquino benedictus deus amen. quisquis agat sapienter agat et respice, finem ; post duas lineas rasas: Summa complctta est. gratia dei; se­ quens columna et cetera folia indicis materiae alphabetic! rudimenta continent. Corre­ ctiones sunt admodum paucae. C) Vaticanus 739 ex prima parte saec. xiv, foliorum 207; folia 208-207 columnis quadripartita sunt; fol. 2o3 1 coi. post textum et duas lineas a nibricatorc non im­ pletas, sequitur index, post quem fol. 206 verso 2 col.: Explicit ordo ct significatio (expunguntur ific) secundi libri q Questionum secunde partis fratris (quo expuncto supra scribitur sancti) Thome de aquino. Praefatiuncula praeeunte sequitur a rccentiori manu index satis copiosus materiae alphabeticus. Correctus est vehementer, in priori parte, a manu rccentiori. sed eiusdem saeculi, prima manu nimis saepe abrasa. D) Vaticanus 740 saec. xiv exeuntis; foliorum nota est 2i3, sed nota 174 bis occurrit; errore ligatoris libri duorum quaternorum ordinem invertentis factum est ut folia notata 89-96 ante folium 81 legenda sint. Margo superior primi folii habet: Adsit principio sancta .Maria meo; dein rubro: Opus beati Thomasij; prima columna incipit rubro: Continuatio libriprecedcntis ad assequentem (as abrasum est) de virtutibus. Incipit secunda secunde. Folio 178 alia incipit manus, membrana grossior; folia 178197 prius occupabant tabulae scribae datae annis i322 et 1323. Textus finitur fol. 209 i coi.: ipse qui promisit lesus qui vivit et regnat etc.; sequentia continent indicem. Correctiones valde paucae ab ipso scriptore appositae sunt. E) Vaticanus 742 saec. xiv, sine nota foliorum; a diversis manibus scriptus est. In prima littera textus frater Praedicator cum libro sine aureola pictus est. Textus se­ ptimo a fine folio recto finitur; eodem folio verso legitur litteris semirasis: Ista secunda sccumie est fratris luce ordinis fratrum prcdicatorum Inquisitoris heretiec pravitatis. Sequentia folia continent indicem qui in fine habet: Explicit tabula super secunda seSumxak Tbkou D. Thomas T. V. », uic H X eunde beati thome. scripta in can dia manu fratris luce de dyano ordinis fratrum pre· dicatorum AI.ccc.xu in die beati alexii, Deo gratias amen. Correctiones paucae sunt. F) Vaticanus 744 sacc. xrv, foliorum 277, scriptura ct illustratione pulcher. In prima littera textus Dominicanus cum ayreola (posteriori manu addita?) legens pictus est. In principio habet rubro: Continuatio libri prcccdcntis ad sequentem qui dicitur se· eunda secunde. Textus finitur fol 271 ; reliqua folia tripartita occupat index, initio habens rubro: Incipiunt capitula secunde partis. Secundi libri. Summe edite, a fratre thorna de Aquino. ordinis predicatorum; hic fratre, sed superiori margine sexies rubro: Capitula Secundi Libri Secunde partis Sancti Thome De Aquino, ct post finem item rubro: Explicit ordo et signatio questionum. Secundi libri. Secunde partis. Sancti Thome de Aquino. Benedictus Deus Amen. Correctiones extra textum paucissimas habet quamvis plurimis eget, nam librarius plus solito peccat. Non raro (centies decies et amplius) spatia aliquot litteris vacua reliquit quae solummodo decies aliena ut videtur manus implevit; saepius errore rubra linea nitide deleto in textu melius scribit. Ex cetero etiam textu patet calligraphum quantum potuerit sinceritati studuisse. G) Urbinas i3r saec. xv, foliorum 419, ultimo albo non comprehenso; index occupat prima octo folia; in principio rubris maiusculis: Incipit tabula huius operis; in fine item: Explicit ordo et signatio questionum secundi libri secunde partis beati thome de aquino ordinispredicatorum; post nonum album decimum folium verso in cir­ culo eleganter illustrato habet auro et ceruleo atramento alternantibus: In hoc co dice continet ur secunda seen ude sancti tomme deaquino ordi ais prodic atorum; fol. i i recto pulchre illustrato aureis maiusculis: sanctissimi thome aquinatis ordinis predicatorum secunda secunde incipit feliciter; in fine libri rubris maiusculis: Explicit secunda secunde sancti thome de aquino ordinis fratrum predicatorum. Deo gratias. Suas rubricas et Quaestiones et Articuli habent. Correctiones sunt satis frequentes et vulgo a scriptore ortae. II) Palatinus 354 papyraceus saec. xv, foliorum 55ç, in quo numero duo ultima alba non comprehenduntur; a fol. 3oç verso incipit alia manus; textus finitur fol. 545 verso; sequitur foil. 546-555 verso 1 coi. index, in cuius fine rubro: Explicit Re­ gistrant super secundam secunde Beati thome etc. Sequitur tabula secundum ordinem alphabeti super eandem partem; tabula ista reliqua folia notata occupat. Correctiones admodum paucae sunt. I) Palatinus 355 papyraceus saec. xv, foliorum 484, sed quatuor ultima alba non comprehenduntur; primi folii margo superior habet rubro: Incipit liber secundus secunde partis summe edite a fratre thoma ordinis predicatorum ; textus finitur fol. 472 recto 1 coi.; sequitur index in cuius fine fol. 479: Explicit ordo et signatio questionum secundi libri secunde partis fratris thome de aquino. benedictus deus amen. Sequitur index ma­ teriae alphabeticus. K) Vaticani 738 et 745 (nam est una descriptio quamvis materialiter in duos tomos divisa) saec. xm. Primus foliis 409 constat. Prima tria folia et quartum recto occupat index Quaestionum xlvi; alterum latus folii quarti prosequebatur indicem Quaestionum et Articulorum de prudentia, sed pumice abrasum est; fol. 188 verso resumitur index ct ad Quaestionem CV de Obedientia perducitur, ex quo scriptor tres tomos sibi proposuisse apparet. Folio 1 rubro: Incipiunt capitula secundi libri secunde partis summe editae a fratre thoma de aquino; fol. 5 margine superiori maiusculis: secunda pars secunde partis summe fratris thome de aquino; prima littera textus con­ tinet pictum fratrem Praedicatorem sine aureola scribentem cui columba volans ad aurem loquitur; ad latus illius litterae rubro: Continuatio libri prcccdcntis ad sequentem. Alterius voluminis prima littera (Quaestionis CVI) continet picturam Dominican! scri­ bentis sine aureola et columba; constat foliis 320; textus finitur fol. 314: in secula seenlorum. Amen; in fine columnae: Explicit iste liber. Scriptor sit crimine liber. Amen; in fine indicis: Explicit ordo et signatio questionum secundi libri secunde partis fratris thome dc aquino. benedictus deus. Amen. Correctiones horum codicum sunt ab ipso scri­ ptore, eadem grandi littera ac textus scriptae, quibus parvulis litteris praeitum est. XI I.) Vaticanus 741 saec. xv, folioruin 337, ultimo albo non connumerato; primo fol. rubro : Incipit prologus summe fratris thome; in prima littera textus pictus est Dominicanus cum aureola, dextra lilium sinistra ecclesiam portans; textus finitur fol. 329; sequitur: incipiant capitula secunde partis secundi libri summe edite a fratre thoma de aquino ordinis prcdicatorum; post indicem rubro: Finito libro sit laus et gloria christo. Correctiones paene nullas habet. Perpetuo usi sumus editione Petri Schoiffher anni 1467, quam Hain sub numero 1459 recenset; sigla a distinguitur. Codices Vaticani quos modo recensuimus, ab uno apographo oriundi, omnes ad unam familiam pertinent. Hoc evidenter probant semel corruptae singulorum verborum interpretationes, aliique quamvis multo pauciores errores qui librariorum vocantur, omni­ bus codicibus communes; et iterum, ubi error non communis est sed in aliquibus solum­ modo occurrit, ceterorum lectiones nimis dispares, quae cum errore comparatae nihil aliud esse apparent nisi varia corrigendi tentamina, cum indubias interpolationis notas tantum non semper prae se ferant. 1 Iorum errorum, ct communium et qualitercumque cor­ rectorum, satis magnam multitudinem observavimus ut de origine ex uno eodemque apographo dubitare non concedant. Numerus errorum primi librarii communium forte tantus non est quantus eorum quos tam variis modis corrigere attentatum est; sed hoc nemini mirum videatur. Fieri sane non potuit ut menda primi apographi in eius descri­ ptionibus nedum omnia, maximam partem intacta incorrectaque perdurassent. Opus enim quod prae manibus habemus, non obscurum, non neglectum, sed diffusum simul ac natum, lectitatum, admirabili sua excellentia studiosos lectores ad se a scriptorum mendis vindicandum alliciebat. Et sic idem illud accidere debuit quod illa aetate rem criticam agentibus semper accidisse notum est: ex una parte, quia correctona manus ad errores paulo occultiores raro pertingit, immo ne manifesti quidem et obvii omnes anim­ advertuntur, in omnibus libris errores satis mulli remanent ut familiae unitatem evincant; ex alia vero parte, quia correctores proprio marte et suo quisque ingenio ducti corri­ gebant, dissimillimae Vaticanorum codicum lectiones fictae et multiplicatae sunt, quae ipsa sua dispantate terminos intemeratae descriptionis excedere videntur, ct quarum testimonio, cum primordius error librarii evidenter perluceat, familiae unitas nihilominus confirmatur. Reliquae codicum varietatis, quia nulla regula continetur, scientia nisi in generali haberi nequit. Sic tamen aspecta varietas ad fortuitos casus qui singulorum librorum scriptoribus acciderunt reducenda est, et magnam etiam partem debetur castigandi pru­ ritui quo correctores abducti, praeter errores veros, etiam putativos in quidquid melius legendum et aptius dictum credidissent, pro sua quisque fiducia et licentia mutabant. Ideo gencratiin fortuita aut factitia dicenda est; singulorum deviationes conspiratio ce­ terorum destruit. Primum apographum familiae caput, prout ex codicum collatione integrum, compre­ hensis mendis, restaurari potest, iis maculis non obstantibus praeclarum exemplar fuisse apparet. Attamen ad genuinum huius pulcherrimi operis textum redintegrandum efficaciter conduxisset codicibus ex diversis primis apographis oriundis uti potuisse; quibus invicem collatis propria cuique familiae menda manifesta fierent et authentica lectio quam alter apographorum corruperat praesto esset. Praeterea singulorum codicum fortuiti errores, arbitrariae interpolationes, vanae coniccturae eo certius cognosci ct maiori fiducia eliminari potuissent. Quia ergo Bibliothecae Vaticanae quod desiderabatur non praestabant, codi­ ces alibi asservatos consulendos esse decrevimus, si quos ab alio apographo descendentes invenire contingeret. Ut vero hoc et secure ct expedite fieret, ex primis quadraginta sex Quaestionibus notabiliores variantes selegimus et separatim descripsimus, quibus instructi necessitudinis codicum conferendorum periculum faceremus. Nam tot insignibus locis collatus propriam indolem nullus codex non monstraturus videbatur. A Parisinis inci­ pientes, dein codices qui in Hispaniis asservantur adivimus, Anglos, Germanos, Italos, denique ceteros Gallos in publias catalogis annotatos contulimus. At frustra. lidcm ubique errores primi librarii, aut eorum correctiones coacervatae, alterius proprie dictae familiae χιι nc vestigium quidem. Et tamen numerus codicum collatorum ad centum viginti ascendit et omnes praeter tres complectitur quorum notitiam habere potuimus. Si propiores ori­ gines spectantur, ex diversissimis fontibus fluxisse apparent; nullus quod sciamus alii immediate exemplari fuit. Unde dictus numerus praegrandem numerum praecedentium transcriptionum supponit et repraesentat quae inter unius familiae fines continentur. Qui factum est ut inter tot codices omnium gentium non ullus inveniatur ab alio apographo oriundus? Nobis quidem videtur archetypon non plus quam semel imme­ diate transcriptum fuisse, et omnes codices quotquot existant et extilcrint ex illa unica interpretatione originem ducere. Nam ne alterius apographi prosapia in aliqua minori bibliotheca delitescere indeque ad nostram confutationem erui possit, parum timemus; si vero quandoque extitisset, eam totam interemptam fore omnino non credimus. At prima archetypi interpretatio duobus modis intclligi potest. Forte stationarius qui libri edendi curam susceperat, morae et sumptibus parcens, quo etiam citius doctorum vi­ rorum expectation! satisfieret, unicam autographi descriptionem fecit, quam deinceps loco autographi divulgandam dedit. Quod quominus credamus, profecto non prohibe­ mur facilitate autographi legendi, nam quam difficile lectu fuerit ex superstitibus S. Tho­ mae autographis mensurare licet; nec parvitate voluminis, cum mole inter maxima nu­ meretur. Nec obstant errores certi quibus apographum ab autographo differebat. Nihilo­ minus enim illud extraordinaria cura confectum videmus, quinimmo antequam e manu librarii exierit, secundis curis revisum et correctum fuisse credimus. Cuius rei unum hic accipe documentum: menda quae homoteleuti alicuius omissioni, creberrimo librariorum peccato, adseribenda videntur, quam raro occurrunt! Recolas quaeso ex Praefatione III Voluminis pag. XVII, in primo apographo familiae 1·' plus quam nonaginta homoteleuta defuisse; sed hic in quadraginta sex Quaestionibus, spatio duplo maiore, novem ad summum desiderantur. Errores ferme unice in corrupta singulorum verborum interpre­ tatione consistunt, et huic maxime rei autographum certe multas et paene inevitabiles occasiones praebuisse credendum est, ita ut nostro quidem iudicio sine sedula descri­ ptionis castigatione multo frequentiores occurrere deberent .ij Sed prima archetypi interpretatio ad quam omnes codices redeunt, etiam alio modo intelligi potest. Ipsum quod stationario traditum est volumen divulgandum iam apographum fuisse nihil dicere vetat, ex membranis partim auctoris partim dictata ex­ cipientis manu veloci scriptura corrccturisquc repletis, per ipsius S. Thomae amanuenses perpetua et clariori scriptura in unum corpus transumptum. Hanc opinionem praeferi­ mus. Nam si inter codices et archetypon unum apographum interponere debemus, ex quo errores communes tanquam ex fonte fluxerunt, propter ceteram incomparabilem bonitatem illius descriptionis vulgarem librarium pari iure excludere debemus. Optimum quemque codicem etiamsi ex claro exemplari descriptum huic apographo ex difficillimo archetypo comparatum mendis scatere dices. Tantae excellentiae nullus librarius erat capax quam qui in scriptura, ingenio et modis S. Thomae versutissimi erant, illi ma­ xime quorum auxilio quotidie in scribendo utebatur. Si tamen quis existimaret opus librariorum S. Thomae, omni exceptione maiorum, tot falsas lectiones non exhibiturum fuisse, is temporum differentiam advertat. A nostrae aetatis extrema perfectione mate­ riali, quae curis ter quaterque iteratis attingitur, illam aetatem longe abfuisse omnis liber ex ea superstes plane evincit. Paucis haec adumbrasse sufficiat. Rem ipsam lectoribus ante oculos ponere festi­ namus, ut ipsa pro se loquatur et clarius quidem quam vel longa sermonis serie effici posset. Elenchum codicum exploratorum primo damus. Ad quos significandos litteris graecis, latinis et numerorum nolis utimur quibus eos, antequam quid collatio doceret innotuerat, in scriptis nostris distinguebamus. Etsi enim post collationem methodus propinquioris cognationis rationem habens adhiberi potuisset, tamen errandi pericula evitaturi quam fors tulit significationem non mutare maluimus, quae praeterea huic solum occasioni inservit. Aetatem codicum in quibus annus non adseriptus est, designa­ mus per ant. quando ante quinquaginta annos a S. Thomae morte scripti videntur; med. designat iuniores sed ante centuin circiter a morte annos scriptos, rec. posteriores; XIII papyracei et mixti omnes sunt recentes. Codices Gallos (exceptis Parisinis) citamus cx Catalogo generali manuscriptorum bibliothecarum publicarum Galliae. - Dcin magnam partem locorum collatorum dabimus, exscriptis variantibus omnibus, nisi quod aliquo­ ties variantes minimas commemorandi taedio parcimus et quod nonnullorum codicum ex coetu papyraceorum variantes post quinque vel decem Quaestiones notari desinunt. Denique exponemus aliqua loca non tam ob librarii errorem collata quam eo consilio, ut quem dignitatis et valons locum libri Vaticani supra recensiti occupent, exemplis quam plurimis adductis pateret, et ut sciremus quomodo textus dudum typis traditus ad universam manu scriptam materiam se habeat. ELENCHUS CODICUM COLLATORUM x fi γ 4 < ζ η 0 I x >. Bruxellis bibi. Regiae 836 papyr. 9640 mixtus. 5552 papyr. Parisiis bibi. Nationalis 6094 ani. » 3on5 ant. 3oq6 ant. · 3c»97 nnL 15795 sinceritate, antiquitate, accuratione, nitida etiam scriptura insignis. 15796 ant. » t * »$797 ant. 15798 ant. » 7477 anr· bibi. Arscnalis 331 anni 1467 · 467 rcc. · bibi. Materinae 824, anno 4 M° CO nona· gesimo in tempore quadragesime ». 815 mcd. ; 816 ree. σ · 827 med. τ bibi. Universitatis Ms 212 ant. u Escoriul T. I. 17. ant. 0 R. it. 3. rec. ·/ Matriti bibl. National)» B. So. med. y bibl. priv. Rcgiik 2. c. 2. tned. Signatura ilia quatuor volumina Summae complectitur; li­ ber noster in durwo tntitulatur quartus (4; et in fine habet: Explicit secunda secunde fratris theme de misero regno ordinis predicaturum. ω Toleti bibi Capituli Cathcdr. m. 11. ane λ » iq. 12. mcd. II > 19. to. mcd. c Cordubae bibi. Capituli Cnthedr. 42? nnt. u » 434 mcd. K Valentiae bibi. Universitatis sine signatura, nnt. r Barcinone bibi. Universitatis vel Provinciae Cod. 8. o. 10 ant. o Archiv. Coronae Aragoniae Si mcd.; in line fol. 3oq verso: Eccelso creatori altissimo laudes et gracias refert scriptor manu cuius perfectus est liber iste... Ego bartholomcus de na;ariis de Casai: Vercellensis diuc. sine aliqua fraude et decepcionc mentis hanc summam scripsi. 11 Vich Archiv. Capituli Cathcdr. xxxvu mcd.; in prin­ cipio mutilus, incipit: furto oritur et sub eo continetur, quae occurrunt Qu. xi art. J ad 2. I Barcinone Archiv. Coronae Vagoniac 54 mcd. k Augustae Taurinorum bibi. Regiae Universitatis Ms D. 1L 4, anno « M° -CC0 nonagesimo in tem­ pore quadragesime ». Deficiunt folia 22 3235; textui desunt quae sequuntur post Si vis perfectus esse qu. clxxxvj art. 6 arg. 1. 1· Brixiae Archiv. Capituli Cuthedr. sine signatura, nnt. vel med. Ultimo folio verso post indicem rubro: Questiones sunt. ity. disputationes sunt. 906. Deinde: Explicit summa secunda *1 v : o μ x o t< T I v w x 1 2 t 3 3 4 5 6 7 8 9 10 II !2 13 14 15 16 17 18 19 jo 2t secunde partis fratis thome de aquinn or­ dinis fratrum predicatorum. dea gracias amen; sequitur inferius nigro atramento: ct est domini /acobi dcactis de Mutina capel­ lam domini pape et cius sacri palatii cau­ sarum auditoris. Patavii bibi. Antonianae 253 mcd. bibi. Capituli Cathcdr. B. 28. rcc. Bononiae bibi. Universitati» 474 anni 1464. Florentiae bibi. Centralis Nationalis I. IU. 3o. mcd. bibi. Laurcntionnc Plut, xxix dcx. vt ant. Cnntabrigifle Pctcrhousc o. 7. 5. ant. Gonville and Caius 286(679 red mcd. 306(372 red) mcd. Pctcrhousc o. 7. 5. ant. Ut diitinguatur ab 4683 papyr. Viginti. 6494 PaPyr· Decem. * 7408 papyr. 8890 papyr. anni 1463. Triginta duos. 10844 papyr. anni 1401. Decem. 11411 papyr. Triginta duas. / 11392 papyr. Quinque. 11309 papyr. Quinque. i?4o! anni 1466 papyr. Quinque. 34 *14 anni 1434 papyr. Dcccm. · 15542 papyr. Viginti. Norimbergae bibi.Civitatis Cent, il 28. unr. Exci­ sis foliis rres lacunas habet : a Qu. xtv art. 4 Potest tamen contingere quod aliquis in primo actu usque ad Qu. xxi art. 3 ad 3 aliquid quod Deo non convenit; iterum n Qu. xxxm art. 3 discedatur corrumpitur virtus usque ad Qu. xi. art. 2 exercitia secundum illud; tan­ dem a Qu. xml art. 4 Respondeo dicendum quod sicut supra dictum est scandalum im­ portat usque ad Qu. xtvn art. 8 3 arg. non est in voluntate; loca deficientia in singulis casibus notabimus. » Cent. π. 3o mixtus. Dcccm. * Cent un 38 Papyt Quaestione * nonaginta sex habet. Desunt duo folia, ante ιό et it. Decem. XIV 23 Erlangen bibi. Universitatis 6i5 papyr. Decem. 13 · biti papyr. Decem. 24 IJpiiie bibi. Universitatis 463 ant. 25 · 471 papyr· Decem. 26 473 papyr. Quinque. 37 ’ 473 papyr. Quinque. 28 · 1537 papyr. Quinque. an Cambrai 355 ant. 30 » 356 ant. Trcdccim. 31 * 357 papyr. Quinque. 3a Troyes 187 ant. 33 » 578 ant. Decem. 34 · 624 ined. Decem. 35 .Metis bibi. Civitatis 2.14 mixtus. Qu. lxxvh art. 3 finitur. Decem. 36 Augustae Tre virorum bibi, publicae Civitatis io5i ree. Viginti quatuor. 37 Hcrbipoli bibi. Universitatis M. p. th. f. 15 | ant. 38 » M. ch. f. 28 ree. Sex. 3p Hesychiae Carolinae bibi. Augiensis clxv papyr. anni 1433. 40 Stuttgnrdinc bibi, publicae 158 anni 1441 papyr. Decem. 41 » bibi, privatae Regiae Dog. 16 anni 1444 papyr. Decem. 43 Colmar bibi. Civitatis 90 papyr. Decem. 43 » 299 papyr. anni 1425. 44 Basilcae bibi. Universitatis A. t i 3 papyr. anni 1445. 45 Ccscnac bibi. Civitatis Plut, vv det. 5 rncJ. Ultimo folio : Istum librum scripsit magister Johannes de praga flius quondam domini Rudmanni. 46 Neapoli bibi. Natiunnlis vu. B. 14 mcd. 47 » vit. B, 35 papyr. 48 Arras 84 ant. Excisis foliis sequentes lacunas habet: u Qu. iv art. 4 Praeterea sicut... fides quando­ que usque ad Qu. vn art. 1 habere et subiici. Ad primum; a Qu. xvi art. □ ad ( ethic, simi­ liter usque ad Qu. xxm art. 6 voluntate. Prae­ terea illud quod : a Qu. xxv art. 9 neque lingua sed opere, usque nd Qu. xxvt art. 6 magis quam seipsum. Praeterea 1 ad Cor.; n Qu. xxvnt art. 2 Sed contra... est gaudium usque ad Qu. xxxt art. 3 Praeterea, magis sunt dili­ gendi parentes; a Qu. xtm art. 1 Praeterea, oc­ casio rumae... dividitur contra offensio usque nd Qu. xi.iv art. 2 ud 2 habemus operemur bonum. Singuli casus notabuntur. 49 St. Orner 222 mcd. 50 Amiens 2 3q papyr. 5t Angers 207 ant. 5a Vendôme 67 ant. 53 Charlcvillc 265 mcd. 5q Neapoli Archiv. Status Membr. vnr med. 55 Panormi bibi. Civitatis 2. Q. Γ. i.ant. 56 Vindobonae bibi. Curiae Imp. Reg. 12989 mcd. Viginti. 57 » 4599 papyr. Viginti. 58 Claustroneoburgi bibi. Canonicorum Rcgul. cclxxvi mixtus. Viginti. 5o GÛttwcih 203 (roth 2 51) papyr. Viginti. 60 ErfurUc bibi. Amplonianac f. 102 ant. vel med. 61 Curpentrus 128 papyr. Gal. ponitur pro codice Parisino bibi. Mazarinne 851, qui in principio iuxta primus lineas textus habet ru­ bro: incipit abbreiuatio fratris Calient de O;to super secundam secunde fratris thome de aquino, .et fol. 149 recto 1 col.; Explicit anno do­ mini AF CC" octuagessimo VJIia mense Aprdl'. Brit. est codex bibi. Regiae q. B. 11. 7. in .Musaeo Brittaimico, excerpta continens, ant. Mog. est codex e Mogontinne Civitatis bibi. 154 papyr. Stut. Excerpta continet. est codex bibi. priv. Rcg. Stuttgnrdinc Dog. 15 papyr. anni iq55. Habet Introductiones Quae­ stionum et corpus articulorum. Decem. est Vinccntiastcr alias innominatus compilator qui Speculis Vincentii Bcllovaccnsis Speculum Morale addidit. Secundam Secundae S. Thomae egregie praedatus. Citamus editionem anni 1403, cum editionis anni 1473 non nisi fragmentum nobis praesto sit. Manuscript® adire superva­ caneum duximus; nam si vel ipsam editionem Duaccnsen 1624 Vedastinorum Monachorum laudare vellemus, quae non paucos errores cor­ rexit, luculenter pateret ex mendis primi npographi retentis plagiarii opus ad ceterorum fa­ miliam redire, immo ex quo ramo eiusdem descendat. Inc. est prima editio Secunda Secundae quam Hain recenset sub numero 1454. Ipsa et a et P sub signatura editiones comprehenduntur. Exem­ plari quo utebamur in principio aliqui articuli deerant. Tres codices non explorati quamvis noti sunt sequen­ tes Subl ici bibi. Abbatiae 121 sacc. xtv; Florentiae Laur. (S. M. Novellae 21. 77) anni 1470; Burgo de Osma bibi. Capit, sine signatura. Aliquos iam ex Quetif et Echard, de Rubeis et aliunde celebres in serie supra posita lector nota­ verit. Alios per rumores celebratos invenire non valuimus. Douai 414 erronee Secundam Secundae continere legitur. Antequam ad singula veniamus, de propiori codicum cognatione aliquid praenotare et secundum eam longam >cricm eorum in classes dividere operae pretium erit. Praeter familiae nexum ab omnibus ex primo apogrnpho contractum propinquior aliquorum necessitudo observanda est. quae qua ratione orta sit non difficile est videre. Inter codices propius relatos et primum apographum unus codex ex eo­ dem oriundus interpositus erat ex quo isti descripti sunt, per cuius speciales lectiones et praesertim, ut in hoc casu quasi α priori expectandum erat, speciales mendorum qualescumque correctiones ab aliis codicibus sciungi possunt, qum tamen separatam familiam constituant: nam per pri­ mum suum exemplar ad primum npographum, omnium ultimam originem, continuantur. Hac ratione octo vel plures classes institui possunt; sed quia plerumque binos vel ternos libros continent, universitatem codicum ad tres classes re­ vocamus. Primam classem, ut ipsa res fert, cis destinamus qui aut soli stant aut unum solummodo vel duos proxime cognatos habent. Pars maior codicum huic classi odseribenda est; ideo seriem secundum antiquitatem et pro maiori vel minori immunitate u correctionibus mendorum primi apographi hoc modo dividimus. Sinceri sunt: ant. ΑΒΟικτυααττπχ i 2 3 19 24 3o 32 33 St. med. Fnvw 34 49 53 56. ree. Lox 42 44 5o. Plures correctiones habent: ant. CKc^Xuu» 55 60. mcd. Ettbgit ree. H < i 12 13 16 t8 20 21 a5 26 37 5i 35 36 38 3q 40 41 37 61. Peius mutatum textum exhibent: mcd. χψ. ree. DG 5 6 8 47. Eidem classi udseribendi sunt Gal. Brit. Stut. et Mog. qui iurc quodam suo textum liberius tractant. Proxima relatione iunguntur, tacitis recentibus, r et x; 19 et 24; 3a et 34; ω et 55. Duo ultimi maximum nu­ merum corrcciionum ostendunt, qua in re corrector ex cuius libro descripti sunt, bona quidem crisi utebatur, iw ut alii cum eo ne comparari quidem possint; uttnmen pluries intacta abire sivit evidentissime manda ex contextu perfacile corrigibilin vel quorum correctio in promptu fuisset si auctoritates a S. Thoma allatas in fontibus conferre vo­ luisset, quod alibi eum fecisse erodimus. Interdum etiam male correxit cum perspicuis interpolationis signis. Singuli scriptores codicum ω et 55 non minus solito peccant. Quantum lien potest eos separarim notabimus, ut in laby­ rintho xiglnrutn facile advertantur: nam si doctis viris per­ suaserimus illos libros non secus ne ceteros ab eodem Vine. XV exemplari descendere, nullus dubitabit quin omnes per pri­ mum apograph um cognati sint. Secunda classis constat iii.mmi 4 7 43 45 54. Solus 1. idque nec certe ant. Rasuras et correctiones multas h passus est; cum eo saepe facit I) ex prima familia. Praeter speciales correctiones errorum a prima classe secunda parum dif­ fert. Quamvis a ceteris codicibus apprime distincti sunt, multum tamen abest ut inter se unanimes inveniantur. Toles variantes notatas lector videbit, ut velent cos ex uno libro immediate transcriptos credere. t.N plura mendo corrigunt quam ceteri. Tertia classis longe maximam partem errorum retinet; constat sequentibus libris, ex antiquitate distinctis: 0 e, anno 1290 < in tempore quadragesime » ; ont. ô 39 37 48 52 Vine. mcd. σ A |6. ree. lap 9 10 14 15 17 22 2 3 28 58 59. Non solum iisdem mendis eodem modo correctis haec classis, sed etiam interdum textum nullius erroris occasione mutando et quasi de novo redigendo ab aliis discrepat; ο K 48 mendis scatent suorum librariorum, qui tamen se ipsi frequentissime corrigunt. Ad calcem primi folii codicis 48 barbare mutilati legitur «Primum exemplar », eadem forte manu scriptum quae in margine superiori scripsit Jhbliothecœ monarij S. Vedasti. tlhtf. Nisi notator intellexit « antiquissimum bibliothecae exemplar *, nescimus quorum codicum illud primum exemplar fuisse crediderit. Certo certius non est primum exemplar, totius familiae caput, nec suae propriae classis, quinimmo nec ullius codicis per nos visi; nam multa menda >ibi propria habet nec a suo librario nec ab alio castigata, f orsitan multitudi­ nem correctionum et antiquitatem codicis intuitus (nam liber revera inter antiquissimus recensendus est). primi exemplaris indolem invenisse notator sibi visus est. Sed qui his signis non contentus per variantium comparationem fontes quaerit ex quo singuli codices tinxerunt, hunc codicem caput suorum cognatorum non habebit, et indu­ ctionem ultra limites lotius classis prosecutus, cum prima hanc omnino continuari non negabit. - Vine, multas lectio­ nes huius classis exhibet; et etiam multa menda communia relinet; quod ipsi cum auctoris, non librarii materialiter de­ scribentis partes ageret, vitio vertendum est. At compilator aliquantulum incuriosus et incautus fuisse videtur. De plu­ ribus enim materiis praeteritorum immemor duobus locis discurrit, quod de duabus materiis, quia ex cis infra aliqua loca citare debemus, speciatim notamus. Postquam de Infi­ delitate L. I P. m 1). xx et de Scandalo ibid. D. xxxun S. Thomam exscribens egerat, ex eodem fonte easdem Quaestiones L. Ill P. m D. xxiv et D.xvn retractat. Suis scilicet et S.Tho­ mae variis divisionibus irretito et confuso clara notio proprii ordinis deficiebat, et praeterea neti laboris obliviosus erat. Talem hominem non pauca menda sui exemplaris incon­ siderate devorasse, non est quod miremur. Generarim Vinccntiastri opus indolem codicis medii temporis ostendit, ex. causa, codicis 46 qui bono criterio et frequenter errores primi apographi evitavit. Huic classi forte 36 adseribendus est, qui non raro duas lectiones particula et coniungit quasi ad textum pertinerent (ideo lector cum saepe sine socio notatum inveniet), sed nos cum ad primam pertinere cre­ dimus. - Tertia classis prorsus unanimis in mendis corri­ gendis ruro invenitur; ο σ κ fideliores sunt. Textus typis traditus ad primam classem reducendus videtur, quamvis aliquoties lectiones tertiae habet, et P qui­ dem plures quam Inc. et a. Plurimum debet secundis ma­ nibus saepe consentientibus codicum σ 32 3q ; quod non ita iniclligatur quasi opinaremur editores ex istis ipsis co­ dicibus correctiones errorum hausisse. Nam hoc et similia omnino peculiaria nos nescire ingenue fatemur, nec nisi inductione ab extremis particularitatibus repetita sciri posse credimus. Nihil aliud insinuare intendimus qunm quod saepe variantes editionum cum codicibus compositarum secunda manu in istis libris scriptae inveniuntur. Quoad necessitudinem editionum inter se hoc solum notamus, idem quod ceteris operibus S. Thomae hucusque exploratis, Secundae Secundae accidisse: prima editio omnium se­ quentium fundamentum est; cius indolem omnes demon­ strant, quotquot c/tsligmionibus el mutationibus a diversis sequentibus editoribus sublecta fuerit. Ceterum quaevis po­ sterior editio praecedentis correctio est. Superius diximus correctiones errorum primi apographi in multis codicibus quasi semper indubias interpolationum notas prae se ferre. Notae vero praecipuae hae assignandae videntur. Primo, iuxta correctionem mendum vel ut ita dicam mendi reliquias scriptor codici * retinet. Secundo, correctio non eodem loco apponitur ubi mendum occur­ risse ceteri codices testantur. Tertio cum materiali habitu vel aspectu erroris non convenit. Quarto inefficax est el insufficiens. Quinto a stylo S. Tbomac discedit. Has notas lector singulis casibus applicet. Siglac p (prima manus) et s (secunda manus) totam se­ riem codicum eas sequentium afficiunt, usque ad et vel com­ ma vel maioris divisionis notam, Lac.(lncuna) quasi sem­ per homotclcuti alicuius omissio interpretandum est. MENDA PRIMI APOGRAPHI im. Qu. r art. 5 ad 4 (cf. notam nostram e) primum mendum primi apographi occurrit quod per omnes co­ dices prosecuti sumus : « de ratione autem opinionis est quod id quod quis existimetur existimet possibile aliter se habere ··. Mendum quimvii manifestum mulli tomen exhibent. Ex prima classe: ant. «55, Ihu 1 2 24 60, rA Κιζλΐ’ p- 3, mcd. Fv 56 pc,w 49, ree. 5 6 11 3p \o 5o 21. id guild quis existimatur existimet 32 \ id quod existimatur quis existimet 9; id quod existimetur existimet Fr 34: id quod aliquid existimetur existimet x; id quod quis existimat existimet ant Ct.Ojxt t 19 3o, mcd. E/n 53, ree. GLv 38 4.· $7 .Açruic 33 5i ; ita etiiun secunda classis; id quod altud existimat existimet esse r; td quod quis existimet existimet ζ3ι ,βχκλ; id quod existimavit quis aestimet ύ; id quod quis existimet H 8 i3 18 pe, sed possibile m potest mutat .18; quod quis existimat τ 26 p3 t pos­ sibile est se habere vx, possibile est aliter se habere exi­ stimet ,rj; id quod quis existimetur d; id quod existimetur ,vv; quid existimatur (possibile sit) ,44; td quod existi­ mant p5i ; id quod quis existimet opinatur existimet 61; id quod quis opinatur existimet γ i6 25 27 35 36 2r ; id quod quis opinatur existimetur D ; id quod est opinatum existimet 12 a; id quod est opinatum existimetur 1\?4 ; id quod existimetur opinatur #ζ. - Prima manus Çfi 33 abrosa est. o 20 41 47 p44 om. homotclcuton. quod hic occurrere textum inspicienti patebit. Tertia classis in multas partes scinditur: id quod quis existimet 0 22 ρσ 48 52 ; id quod quis existimetur existimet, hoc est, mendum primi apographi aut retinuerunt aut renssump^crunt, a 39 -3 3-; id quod quis existimat existimet, ut secunda classis et multi primae, x 465839 .δ 48; id quod quis existimet existimet .37; id quod quis existimat sit possibile se habere existimat etiam (possibile aliter se habere) pi — ; id quod quis opinatur existimet 10 14.9 53; id quod quis exopinatur existimet 23; id quod quis opinatur existimet etiam ,17; id quod quid opinatur existimet I ; id quod opinatur existimetur p; id quod est opinatum quis existimet ,σ; id quod aliquis existimat putat i5; illud quod scitur ab aliquo existimet illud 28; ille qui opinatur existimet rem (posse) Vine. I. uu xiv. Homotclcuton om. κ py; sed κ repetit praecedens, hoc modo (cf. textum): quia de ratione scientiae est quod td quod scitur existimetur esse impossibile aliter se habere ; di ratione scientiae est quod id quod scitur existimetur esse impossibile aliter se habere. Sed id quod fide etc. Corrector ita mutavit de ratione... habere altero loco ut legal : de ratione autem opinionis est quod existimetur esse possibile aliter se habere. XVI Leves variantes sicut idem pro id, existimat quis pro quis existimat, et orthographiées ut exsti -, esti- et sti negligimus; in nota nostra (o) varians inter P et a non upparet, quod tamen ex industria factum esse ne credatur. Quod ad mendum primi apographi attinet, legendum videtur aut opinatur aut existimat ; hoc praetulimus, quia ma­ teriali aspectui erroris magis convenit. Quid archctypon habuerit, altera familia utinam docuisset! 2m.- Ibid. art. 7 (ζ): « Et per hune etiam modum (sicut nempe in fide providentiae includuntur omnia quae tem­ poraliter a Deo dispensantur ad hominum salutem, ita) aliorum subsistentium articulorum quidam in aliis conti­ nentur; sicut in tide redemptionis... et incarnatio Christi et cius passio et omnia huiusmodi ». Quid subsistentium hic significet non temere dixerim; ita tamen paene omnes codices, Stut. .Mog. et editiones. Legendum videtur subsequentium cum ω 55, Kuo 35 41 44 61, I 22 2 3 et ,€ «46; * arsubsequentium margo 5q; lac. 47. 3m. - Qu. 11 art. 1 (ζ) ; < Sed netus iste qui est credere habet firmam adhaesionem ad unam partem, in quo con­ venit credens cum sciente et intelligente: et tamen cius cognitio non est pertecta per maximam visionem, in quo convenit cum dubitante, suspicante et opinante » ; manife­ stam legunt ω 55, 6o, χηο, 1)8 ιι i3 16 18 57, secunda classis excepto l qui verbum omittit, iR 58 et ,,ΕΚθσφψκ 20 3 1 3i 4i et Stut.; manifestam et maximam η; mani­ festam alias maximam 10 17; non est per maximam per­ fectam visionem Ρφ; lac. 6. 4m. - Ibid. art. 7 (η): < Quorum quidem sacrificiorum (quae ante legem et sub lege praefigurabunt passionem Christi) significatum explicite maiore» cognoscebant: mi­ nores autem sub velamine illorum sacrificiorum, credentes ea divinitus esse dispositu de Christo venturo .quodam­ modo habe lu nt velatam ». Prima classis sic dividitur: relatam ant.Βίτ,ιχλατυιτ π x 1 2 3 19 34 h, u 5i «Oc32, mcd. EFdgivw 49 53 56p3.|, ree. oz 8 16 3t p 5c> 57 ργ et Stut. relatum 11, velamen L, relata ζ, fidem revelatam x, velatum 5 6 11 t3i8»c; se habebant velatam rA|4, se habebant velata ,A. velatam cognitionem 12 e3a 3q et Pa; fidem addunt ante de Christo ω 55 et B 35, urite ha­ bebant CDço. ante velatam KG^vsoqi 6r fi 21 44, post velatam 60 / ύ 40 ,γ ; et sic quodammodo habebant velatam fidem y, et sic quodammodo habebant fidem velatam 2 5 27; et sic fidem quodammodo habebant velatam cognitionem Inc.; esse dis­ posita et ordinata de Christo venturo et sic quodammodo habebant velatam fidem et cognitionem 36. Lac. 26 38 47; abrasa pu1. Secunda classis: velatam MR74354, fidem velatam r.N 45, velatam fidem 4. Terda classis: velatam iSopx 29 37 58 pa 48 53 ,κ; ιτlabant px. revelatam 46, velationem 548; fidem addunt ante quodammodo ante velatam x 10 17 ,9 et Vine. L m. xv, post velatam 14 15 28 t5a; et sic fidem ante quodammodo 22 23. Lac. po. 5m.~ Ibid. (0): < Et sicut sopra dictum est en quae nd my­ steria Christi pertinent tanto difficilius cognoverunt quanto Christo propinquiores fuerunt ». At supra, Qu. 1 art. vn ad 1, dixerat: bona speranda distinctius cognoverunt qui fuerunt adventui Christi vicini. Prima classis sic dividitur: difficilius ant. ΒβζηΟικ/.αυ rrtnt t 3 19 24 3o 32 33 5 i Oo et pAKt3, mcd. Fxyjvw 3q 53 56 (.Εψο, ree. HLvnz 5 6 20 21 31 42 49 5o 6 r Ργ; 44. distinctius ant. ω 55, Cv, mcd no, ree. 0811 t3 |8 57 et ,Ετψυ et Stut.; facilius Gv 12 16 25 26 27 35 38 40 47 «,A et Inc. diffusius ,γξά ; clarius difficilius D; evidentius p; pcrfeccoix (i. e. pro perfectius) super rus. 1», expressius super ras. 3$; credo efficacius margo 3.; ante Christo addit minus ζ; ante fuerunt addit non Christo (a Christo ,31) remotiores ,21 3a 3q. difficilius cognoverunt quanto a Christo secundum tempus remotiores (remotiores secundum tempus »44) quanto vero propinquiores fuerunt tanto facilius 41 »44; difficilius cognoverunt quanto distantiores ab adventu Christi fuerunt; quanto ergo propinquiores Christo fuerunt tanto clarius hoc mysterium cognoverunt intellexerunt expuncto cognoverunt 36; difficilius cognoverunt quanto a Christo remotiores fue­ runt et tanto facilius Ptf. Secunda classis distinctius, sed distinctius difficilius expuncto ultimo 5q. Tertia classis: difficilius ant. 0 29 37 48 p3r 52 et Vine, ibid., mcd. a 46 ρσ, ree. p 14 1 5 28 58 5q; distinctius x 22 2'3; facilius ,σκ; diffusius 1.52; effi­ cacius fi feliciter pp; altius et facilius cognoverunt quanto Christo propin­ quiores fuerunt, tanto autem difficilius quanto Christo remotiores 10 17 ,9. Aliqui, inter quos antiquiores tertine classis, umittunt Christo et fuerunt, quod specialius de­ terminare negligimus. 6m. — Qu. in an, 2 nd 3 (ζ): < si turbatio infidelium oriatur... absque aliqua utilitate fidei vel fidelium, non est laudabile... fidem publice confiteri... Sed si utilitas aliqua fidei properetur.... debet homo fidem publice confiteri ». Verius legendum videtur speretur, pro quo properetur facillime scribitur. speretur ψο 8 i r 13 18 20 35 36 57 (?ζ ut videtur) et fcC η 7/ 19 21 31 3.| 41 et editiones, x 46 3 T7· praeparetur ω 55, (ψνχψ ta 26 3η 40 5o 61 et ,ζι 41 44: 7 43 q5 pi» 4; a 9 48; praepararetur Ko; praeparentur in :5ρΐί. prosperetur 2 5 27 et to 14 22 z3 29 37 5ç :p 17 ; propa­ letur Gy; perpenditur H; propoteretur Γ; procuretur reparetur ; perpetratur t 16: spargetur a, * apparere! 5 6; prosperetur aut proxequetiir r5 28; appareat expungit quin quid substituat 3i : orietur 38; proferatur ut videtur .49; propraretur 58; probetur 60 sed prob ab alia manu in spatio vacuo scriptum videtur; properetur resumunt^4; speraretur aut margo K. 7m. - Qu. rv ait. 1 Introd. (x): « Deinde considerandum est... secundo de habitibus fidei ». Legendum habentibus fidem cum ω 55, ζ. no, Dy 8 11 12 i3 18 57. CKn 60, se­ cunda classe, I 28, et editionibus; habentibus fidei v 49 habitibus icribcrc incocpcrat 36, sed se corrigit; habitibus rinc fidei 48. 8m. - Ibid. corp. (0): 1ΙΙ,γ 568 ia 13 18 a5 27 35 3g 40 41 5o 5; p38 44 ct Brit, qui tamen se corrigit, Inc. ce a; cx secunda MX 4 |5 5q pi.; ex tertio ont. o »4652, mcd. σ, rec. 9 14 1 5 22 a3 28 58 29; ex eadem Χ0ΛΚ 29 pi 374652 omittunt homotelcuton secundum aliquem... ad credendum. Deliciunt 21 48. Legendum affe­ ctum cum ceteris ct P. - Pro boni, bonum h io 17 25-27 36, om. 5 6. i im.- Ibid. art. 3 (£): « Respondeo dicendum quod hae­ reticus est qui discredit unum articulum fidei non habet habitum fidei neque formatae neque informis » ; ita cx prima classe am. ΒϋζηΟιλτυορτυχ i 2 1924 3o 33 pAep.x 3 3a 5i, mcd. πψννν 34 49 53 56 pFi» ,E, rcc. DGLyy z 5 16 20 2 5 27 3q 41 42 44 47 5o 61 ρφ; cx secunda MR7 q3, cx tenia solus I; est post dicendum ponunt 37 58; Respondeo.., fidei om. (ω, pro quibus nil nisi postquam 38 46 sed 46 se corrigit. - Pro non, non quod Hit 56 41 49 53 pi 3o 34 44, quod correctionem sui exemplaris perperam in­ terpretans, quod non 43 44, quia non tT , eo quod non n 7 43 , eo non .φι x ,3 33; manifestat CH ; manifestum est Ιζ io 17 3940 ,K 5i; manifeste apparet Οηνξίφχψγ 10 15 35 36 6o ,σηκ ii 24; manifeste patet Pa, secundo classis, ω 55, D ii u 8 11 i3 18 22 13 47 ,0 3 9 31 ct Stut. 16m. - Ibid. art. 2 (γ) « Sed contra ext quod Grego­ rius dicit... intellectus de auditis mentem illustrat. Sed ali­ quis habens fidem potest esse illustratus mente audita ». Ita cx prima ont. ΛΒ'.ζτ/Βλαυ· rv 1 2 3 19 3o 33 St pCK teix 32 6o, mcd. Fnivw 49 53 5w, rcc. LJionz 42 5o6i r; 44; cx tertia nnt. 2«) Λ7 48 5a px, mcd. λ 46 ρσ, rec. α 21 23; circa audita ω 55, Duo 8 11 12 13 18 35 47 ,ξ κ 31 $4, editiones, secunda classis; per audita GhxpY 10173541 57 58 59 ,Ckx 44 60, quoad audita tK; quantum ad audita .> ; erga audita 20 .21; in audita 36, de auditis Hz Î940; auditu E; auditam p3q; om. 24 ,τ; abrasa par, illustratus veritate audita ·(. 17m. - Ibid. an. 5 («): < Unde donum intellectus habet sine gratia gratum faciente »; cx prima ct lenia addunt nullus ante habet ω 55. Εζχηο 2 3 36 3q 40 »ACKf 3o 34 |6, post habet 12 3a ct editiones, ante donum Bn; non ha­ bet supponendo homo cx sententia praecedenti BGJfXvav 11 18 22 35 41 p; tE|XKW 52, non habet (nisi ille, gra­ tia etc.) 61 ; non habetur Ιχχψ 891017 ao 21 15 58 59 60 τ> ct StUt; non habet quisl). quis non habet nemo habet .5t. non habet aliquid .x; non est p 44; non i3; non habet esse 5;; este non habet f33; habetur H; donum in­ tellectus non habetur donum intellectus 47 ; cx secunda non habet 54» non habetur lx 4 7 45, est pw, non est h ,h. Retinent mendum cx prima ant. cOuultu i 2 3 1924 PAC Kjxtefx 30 3'J 33 51. mcd. iv 49 53 56 pEdw 34, rcc. Lyz 5 6 42 5o .0 ; cx tcriin ant. o 29 37 48 ρ8κ 5a. mcd. a ρσ 46. i8m. - Qu. ix art. 4 (γ): < qui scilicet rectum indicium de Ins quae non habent ·. Itn cx prima classe ant. Λθιχ |ΐ·π 2 Pi 2 ; 3a 33 5ι 60 ρΒΟτ<ι x 3o ct 3 additum a scri­ ptore, med. EFv 3q 49 53 56 ρπογ, rec. ΗΕγφα 5 6 42 44 5o Mog.; ex tertia 0 29374648 Γσ 5a; qui ')aps; non om. .λ·; quae sunt β; deficit 2t. Ceteri, Stut. et editione * om. redundans quae. 19m. - Qu. x art. 1 ad t (c): « in natura humanu est ui mens hominis non repugnet interiori instinctui ct exteriori veritati praedicationi . itu cx. prima unt. τ,Οιυστ i 2 3 19 24 ?2 5i pABu.t«f 3o 33, mcd. Fn 3449 53 56 PEz, rcc. Ι Ιγφηζ 12 p 44 5o; veritatis nnt. ω 55, Οχζλεχ, mcd. giwy, rcc. DLfiv 11 13 18 ao at 25 36 39 5-, .ABE^tef 3041 , secunda classis ct editiones; virtutum veritati scilicet 40; (interior instinctui ct exterior) ventatis 47; (instinctui, mnrg. et) veritati 60; exterioris veritatis χψα 6i , lenia classis unanimis; praedicationis /.v 5 6 8 35 ,33 ct Brit..per praedicationem G , praedicationum K . praedicatorum ; , praedicatione 18. praedicationi p6o. jom. - Ibid, ad 3 (ζ): sicut virtutes theologicae non reducuntur ad virtutes cardinales sed sunt priores cis. ita etiam vitia opposita virtutibus cardinalibus non reducun­ tur ad vitia capitalia »; theologicis habent pauci: I 23 a? 36 *(2φκ p |<8; theologicalibus 57. thcologalibus in car­ dinalibus corrigitur in 17; cardinalibus expungitur in σ. 2cm. - Ibid. art. 3 1 arg. (z): Videtur quod infidelitas nun sit maximum peccatorum et habetur VI' qu. iî Utrum catholicum pessimis » etc. lea maxima pars codicum. Di­ cit enim Augustinus et habetur iuxta morem S. 'fhoniae ω 55, G?v 8 10 1 1 13 17 iS 46 58 5o p 31 34 ct editiones; Dicit enim {autem 43) Augustinus ut {ct r) XVIII habetur secunda classis et D; Augustinus dicit et habetur ζ.ι. Dicit Augustinus et habetur p, Dicit enim Augusti­ nus C. Quaero et habetur io *21 . Quia sicut dicit Au­ gustinus et habetur I. Quia dicit Augustinus ut habetur 35. Augustinus ponit et habetur 36; pro ct, ut Lxa 34 47 49 bs ρτ;σ,3. ut enim 25, quia ,3o, non p3, om. C/ ; habe­ tur om. 5o. 32m. - Ibid. en. 8 1 arg. (aI: · IJb» dicit Chrysoitoinus... Nec enim oportet interficere haereticum, quia si cos occideritis, neccjue est multos sanctorum simul submitti >. Pauci habent subverti: ξ 25 .e 172021 3z 3q ct editio­ nes; subversi 36, submittitur r3. - Pro haereticum, haere­ ticos is, βν ,E 3q et P; eos om. to. Vine. III. m. xxix ha­ bet haereticum, cos ct submitti. 23m. - Ibid, (v): Ad quartum dicendum quod sicut in eadem epistola (nempe ad Bonifacium Comitem) Aposto­ lus dicit. ► Augustinus legunt P/t ct Ρβζνχψτν ιι i3 18 30 25 36 *CGKX^i.t 21 41. 17 4> x 1017 ,ασ. margo * habet Augustinus paene abrasum; Augustinus post 35, Paulus 42. a' p, om. 3o 40. 24m.- Ibid. an. jo ad 2 (/.»: utile erat quod aliqui fi­ deles licitum in familia Imperatoribus haberent ad defen­ dendum ullos fideles ; locum legunt cx prima classe ant. <*>55, Κζτ, 6o, med. πουν, rec. DG X r 1 12 13 t8 20 j5 47 57 61, J3Cp;px 19 21 31 34 ct editiones, secunda classis; ex tertia pi) 22 13 ,4 ry; post haberent ponunt locum χψ. Porro officium licitum I, licitum officium 36, licitum adi­ tum alias licitum alias convictum margines 21 22, li­ citam m familia /mperatoris aliquid haberent ί ; licite in familia Imperatoris habitarent ,33; essent de fami­ lia Imperatoris ad etc. „x; utile erat ct licitum omisso postea licitum < ; licitum expungitur in r sed nihil substi­ tuitur. 25m. - Ibid. απ. ιι (<); « Ex hoc autem quod luduci ritus suos observant... hoc bonum provenit... quod quasi in figura nobis reputatur quod credimus ► ; pro reputatur, hoc est repraesentatur, quod habent ex prima classe ω 55, », 8 11 25 36 47 57 et «ΟΕΚπφο 4’ · M°g· c* l’> alias re­ praesentatur margines 20 2ι μ; ex secunda r \ 4 45 h; ex tertia 10 11 17 23 2 3 a3y; replicatur yy; praesentatur 9 13 18 59; reputatur Stut. Inc. ct a. Vine. I. m. xx repu­ tatur, Ili. m. λχιχ repraesentatur. 26m.- Ibid. arc. 12 i arg. (a): < Et canon dicit quod si coniux mfidclis non roll sine contumelia sui Creatoris, quod alter coniux non debet ci cohabitare . Videtur ver­ bum onihsum esse; post vult nddunt habitarc 1) 8 et MR 7 q3 45, cohabitare /χψ ιι i3 18, ct »Jfk. coniugi co­ habitare ,ζ. commonere tc. vivere 5 6, esse 3940; post Creatoris, habitare I. cohabitare 20 21 ,K et p, virere 36, esse .48, cum altero, vel alto, stare Gvzv 2 5 60, 10 17, *ax 3a 34. editiones ct margines 20 21 ; idem post infide­ lis 58, post contumelia, esse 57. - Pro quod altero loco, tunc 32 34 ct editiones. 37m.-Ibid. (/.): «Postquam autem incipit (filius paren­ tum infidelium) habere usum liberi arbitrii, iam incipit esse suus... Et tunc est inducendus ad fidem. non occa­ sione sed persuasione . Ita ex prima ant. ΛΒζηΰατ» i 2 3 24 rCKOxET 32, mcd. Fw 49 56 Ρπυν 3.|, ree. γςοζ 35 4761 ρφ 44 ct Brit., ex tertia ant. Vine, utroque loco, o 29 37 48 52 P£. mcd. a 46 Pc, rcc. 10 ,717. actione pio 30 et 9 57, actione vel coactione 40, occisione G 12 41 5q ct Mog.; Pu legit actione, j coactione ct margine oc­ casione; x prima manu actione, secunda occasione, tertia coactione, sed post corpus articuli repetit articulum u pa­ rentibus auferantur 4 arg., ct hoc loco legit occasione. Ceteri. Stut. et editiones legunt coactione. - Pro persua­ sione, per suasionem 4 . Variantes codicum 5 6 9 12 (14 ι5 ιό) 17 20 21 22 2 3 25 (36 27 28 3i) 33 34 35 (38) 40 41 42 5o Stut. notori desinunt. Incipit 11. 28m.- Qu. xi urt. 2 ad 3 (1): « Si qui sententiam suam quamvis falsam... defendant, quaerunt autem tanta sollici­ tudine veritatem... ncquaqunm sunt inter haereticos depu­ tandi >. Textus Augustini citatus cx Decretis. uterque fons habet cauta, ct sic Ceo 8 58 »Fi. 1 7; ita forte ω; intenta y ,5, in tanta ρψ; /ansa (causai) 4?; fanquam (sollicitudinem) 47; tota P.K. Lac. I. Ceteri, Inc. et a mendum retinent. 29m. - Ibid. art. 4 ad : (λ): « Dominus loquitur Petro de peccato in eum commisso quod est semper dimitten­ dum ut non redeunti parcatur >. Ita cx prima ant. ΑΒβζ τ,Οιλυω ix i 3 3 ιρ 24 3o pCK|xtr 3a, mcd. EFiw 53 56 phv, rcc. Dllyoz 3p 44 47 fii r; 5i ; fratri ω 55, v o 11 i3 18, .π 3a ct editiones, omittunt 1 60, χψχ ρπ. GLfl 8 57 ct *CKj/zTb>.v 49 51 ; fratri secunda classis; cx tertia non q a, fratri 58 om. 3 39 3y 48 52, 46, Ιαφ jo 29; non redeunti ut redeunti ρσ, ut redeunti redeunti K, ante Do­ minus in 48 expungitur non redeunti; porro vere φ, scilicet 36. « ii fu ; lac. κη. Pro parcatur, portatur z. 3om. - Qu. xi» art. 1 2 nrg. (α): < Si quis etiam se cir­ cumcideret vel sepulcrum Mahumcti abhorreat apostata reputaretur ». Ita ex prima ont. Bt9ix).Tv< π; i □ 3 24 3o 5i pACKüFX f«j 32, med. rvw 49 53 56 pFu, rcc. GHL; •tz 3q6t , 44; adoraret ant. ω 55, ζη 6o, mcd. Ey^norv, rcc. 8 11 1 I 18 36 47 ct .AFKncrx 19 32 44 ct edi­ tiones, honoraret p .C; honoraret abhorreat 35; vel honoiaret mnrgn 40 u scriptore; credo quod deberet esse adorant margo 1 0 scriptore (cf. 3pm, 42m. 49m, 5om, 76m); adoraret secunda dnssis; honoraret (cnia. excepto adorant 58, adoraverit vel honoraret 10. 3im. - Ibid. art. 2 3 arg. (γ): « infidelibus dominis in­ veniuntur aliqui «ancti viri infideliter servisse: sicut loscph Pbirjoni ha ex prima ani. \Ι )υ · a CKO’jt unrx 19 3o 32, mcd. Emw 53 56 rE«v, rcc. Doz 3q6i ,,ΙΙγ 44; etiam fideliter rti qx; cx tertia infideliter 0, om. 10; aliqui sancti uni servisse 111 fide sicut 47. 3am. - Qu. xin art 2 ad 1 (β): Ad Glossam: fast ma­ iora prohibe/ minora, super Coi. 111 vers. 8, ubi tamen Apo­ stolus subdit dc bhisphemin, respondetur < quod glossa illa non cvt sic inteiligenda quasi omnia quae subduntur sint peccata mortalia ». Ira maxima pars codicum et editiones; mnmra 55, παν, II 47 5y. *eqx, lk 4 q5. z 10 ,σ; morta­ lia minora ω sed primum verbum expungit, venialia ; lac. n; pro smt, non sunt 8. 33m. - Ibid, ad 3 (γ): blaspbemio potest absque de­ liberatione cx subiectione procedere ·. Ita ex prima ant. 55, A:t.iauiv 1 2 3 f.) 24 5> rBCKc&x 3o 3ar mcd. Fi 49 53 pEno. rcc. HLoz 3n 61 r; 44. Brit., cx tertia oa 3- 46 pcx, subreptione ζκκ 6o, *χψ»τ 56, G8 tl l3 18 36 $7, ,K9 jxTctJMGV 3o 33 14 et editiones. 10 58 5q *Ισ; idem viden­ tur intendere qui scribunt subrectione (ct est tt ct hoc pro pt cx pronuntiando?) ω, γφ>ν p0»z .x. χ·Κκ; subreccione 52 .48; proiectionc ρτ; subicstioiie *ς; subatione ν; su­ per reptione 47. substione ^48; ex sublectione omittunt D *E ct secunda classis, sed in n restituitur a correctore e.v subreptione. 34m. - Ibid, (δ): . tunc est peccatum veniale et ideo habet proprie rationem blnsphcmiae ·. Ita cx prima ant. Btxvucn 2 3 19 24 St ρΑθΚΟλΐχκ 3o 32, mcd. Fz 53 pEo vw 49, rcc. DLvoi r 14 ; non secunda classis et cx priinn 60, v, Gy 8, *Cn 14; non tertio classis et cx prima ω 55, ιζτ,ΓΧ, χψ»οι 56, 11 ι3 ι8 36 3ο47 *7» *ΑΚ0λαυν\\ Ιο 32 49» Brït. ct editiones; tunc non ξ; sic non *Ε; omisso et, nec II; ideo proprie mm γ; om. 61. Desinit notari 3o. 35m. - Qu. xiv art. 1 ({J)î · Respondeo dicendum quod de peccato sequitur blasphemiu in Spiritum Sanctum tri- XIX pliciccr aliqui loquuntur ». ha cx prima ABcxlvrv » 2 3 10 24 5i pCKOijxTiîwx 32. med. Fov 53 56 pEtt. rcc. Hz 3q 44 61 ; 5t’M de secunda chissi * et cx prima i3 18 5y,C; seu tertia classi» (χ/ve Vine. III. v. xi, se vel sc I) ct ex prima ω 55. r, 60, χψ«Ο p), Dvo 36, iEKOicckp 8 3a editiones ct Gal.; sive ξ P', sive de 11 ; de quo sequitur L; quod sequitur ι.τ; quod dicitur β; quod est γ; omisso sequitur, bliuphemiae Gyw 47 pv(8?)«x et Brit.; de peccato seu blasphcmia ( tu irg. quod) dicitur ζ; Quia ( sic excerpta inchoare solet) de blasphcmia peccatum sequitur in Spiritum San­ ctum contra vero aliquis ad litteram blasphemat tripliciter aliqui loquuntur Mog., ei. textum. Transpositionem de blasphcmia seu (seu de) peccato negligimus. Ex nostra nota I expungatur. 36m. - Ibid. (:): « Alii vero aliter accipiunt, dicentes peccatum vel blasphcmiaiu in Spiritum Sanctum eue quando aliquis pcccnt contra appropriatum bonum sicut cui appropriatur bonitas sicut Patri appropriatur potentia et Filio sapientia ». Ita cx prima ant. ABctAtmceii i 3 3 19 34 5i pCKOiurx 3z, med. ΕΙΊ> 56 pv, ree. Ηγφ 3r> 44 pz ; Spiritus Sancti, vel Spiritui Sancto ~/yi 49, GL/v 8 11 1318364757, (ΚΟίΛκνχζ, Gal., Brit., secunda cla»is; idem, omisso tamen bonum ω 55, nor. Do .31, Inc. et a; sicut om. vv, Spiritus Sancti sicut 53 6opx; pro cui, eu Inc., ilh autem .1. om. ,.44, lac. ς; pro sicut cut substituit Spiritui enim Sancto ζ, sic enim Spiritui Sancto ,·ι, Spiri­ tus Sancti sicut enim Spiritui Sancto idcoque mox sic Patri tC; hac tre * lectiones mutuatae sunt ex tenia cloue quae ut solet divisa «t sicut quando Spiritui Sancto X, sicut Spiritum Sanctum 46, sicut enim Spiritui Sancta et sic Patri χολ 29 5 j 58 59 ,.σ 48. Spiritui Sancto sicut enim Spiritui Sancto et sic Path I 10 37 48, Spiritus Sancti sic enim Spiritui Sancto p ct ita P; Vine. Spiritu * Sancti ; in σ corrector lectionem primi opogtaphi rts limit; κ more suo: contra appropriatum bonum sicut enim Spiritui Sancto appropriatur bonitas sicut patri appropriatum bonum sicut enim Spiritui Sancio appropriatur bonitas sic Patri ap­ propriatur potentia et Film sapientia bonitas sicut Patri. Fade etc.; sicut enim... appropriatum bonum ct bonitas sicut Patri delentur. 37m. - Qu. xvf an. 1 (ii): « Sed contra est quod Aposto­ lus ad Rom. ni (; Per quem legem? Foetorumr Non sed per legem fidei) legem veterem nominat legem sanctorum, ct distinguit eam contra legem fidei ». Ita maxima pars co­ dicum, Brit. Inc.; factorum habent Dli£ J rjnvvv 58 ,ϋςτ χωυο 37; formarum t.y] frorum 55 (ρω?). Deficit 19. 38m. - Qu. xvi! art. 3 fx» < Sed contra est quod Au­ gustinus dicit in Enchir., quod spe * non cM nisi rerum ad Deum perlinentium qui eorum spem gerere perhibetur ; legendum cum ct earum cum ω 55, BC; cum et eorum yy tav 36 58 7; Deum ct carum vi i8kKe; deficiunt 19 48; ad Deum pertinentium qui curam earum qui spun habent .31 et P<:. 40m. - Ibid. art. 8 (ζ): . aliquis introducitur ad omnndum Deum per hoc quoti omnes ab ipso punit cessat a peccato ·. Ito cx prima classe ant. ιηΐυ.τ ι 3 3 24 ..ΒΟζΊατ » fi \ <» 51 Brit., ct A in «patio vacuo, med. nv pw, rec. HLy . 3941.4.761 Ρζ<φ; triplici modo correctio attentata est; rem ucu tetigisse videntur qui legunt timens ab ipso puniri t, 5y ,0r 32 5i, ct editiones; timens abet· puniri ii i3 18, ab ipso timens puniri ω 55; tnncits fmnrg. ab) ipso puniri et K super rasura, ct esptingit; dum timet ab ipso puniri .σ; (per hoc quod) sperat λ<· remunerari ab eo per Ime au ton quia recedentes ab eo punit qo. oniHf * recedentes ab ipso punit ct timens 58. Lue. deficiunt 1948. 41m.- Qu. xtx art. nd j (γ) « omnes praedicti mores vel important bonum morale vel malum ». Iu cx prima ant. ιν,ιτυ rrx » 2 3 24 3a Si r \BCK0»xs, med. EF 56 pdd v 40, ree. x 44 61 ; ita secunda excepti * 7 4 ' »lmr; timores * morate .e et editiones; hudres hninres ψ; ceteri et Vine. I. IUI. II timmvs, quod renatis requirit. DeBchlhl ,8. 42m. - Ibid art. 4 2 arg (x): Cum cx peccato prae­ sens poena metuitur et annexa Dei facies non amatur, timor cx timore est, non cx humilitate ». Tcxlu * S. Gre­ garii habet amissa et tumore; cx *na tri amissa solui γ; anima ω 55; amica ,o; amica ct annexa >02 et secundo classis ^ed annexa , amica ,μ. - tumore legunt EJx 56 Guio; attumore margines :a; ex timore cx tumore deficiunt 1948; ceteri et tditioues utrumque errorem re­ linent. In nostra nuta (a; pro < et a » legendum est · et Rlkl ». 43m. - Ibid. art. 10 (γ): · quanto aliquis magis diligit Deum, tanto minus timet poenam Primos Secundo quia * film inhaerens magis confidit de praemio ct per conse­ quens minus timet de poena », Legendum videtur firmius cum editionibus, πχ. G 8, ,ρ-ιιχ. ιχ 443 45 ap 10; fir­ mius filius r, ; servus ψ; αΓ mulier margo ζ, >▼/ firmius margo x, fini fio; filius inhaerens pati ; 11 i3 18; mapis ante et post inhaerens legit 1, om. nt; lac. 61; deficiunt 1948. Ceteri, Gal.. Vine., Mog. retinent mendum primi apographi. 44m. - Qu. xx art. 3 (3): - desperatio autem (provenit) ex hoc quod homo non sperat se bonitatem Dei manci­ pare ha ex prima ant. AiOixatuckftX i j 3 24 3z 5 i fio pBCK, med. EF^huiwa 49 53 56, ree. HLyv-φ α 44 47 >7 |,G, Gal. Mog.. (sperat de bonitate Det) mancipare x; percipere *:5 1; recipere 46; anticipare mancipare vel participare 8; vel mancipare margo b; participare editiones, ceteri ct Vine. 111. \i. x\. Deficiunt 1948; totum articulum om. 36. 3nm. - Ibid. an. 6 (ζ): < Cantus igitur facit hominem Deu inhaerere propter scipsum invicem bonis uniens Deo per affectum amori * ». ha cx prima ant. Ληζτυ..ι t 2 3 24 p9p.rrx 32 5«. med. ni» 49 pEov, ree. HLo * 39 61 ^44; men­ tem hominis ω, πψ<Υ, G?z 8 | r i3 i8 36 $7 *CEK0| skeou wx 3i 5r. editiones et Mog.; invicem boni B; invicem 45m. - Ibid. art. 4 (γ): · Ad hoc autem quod bon:i omnis pC; invicem hominis tPvw; invicem homines D; in­ spiritualia non sapiunt nobis... perducimur pci hoc quod vicem bonis omnibus γ ; mentem y’, hominem 47; inquan- Aifcctus noster est instans amore dclccwrionum corpora­ tum homo (unitur) ^44; invicem iam incocpcrat scribere < lium »; infectus legunt r. DG;o t> i3 rS 36 Avn. secunda sed errorem advertens mentem hominis legit; in mentem classis, Vine, et 10 gir, cficctus v; dans m |i; spatium * tnstans hominis 55; voluntatem invicem bonis F; voluntatem bo­ quinque litteris vacuum y; aestuans / retinente nis i inveniens ).) λ 53 ; voluntatem hominis z 56 60 ,ζξ ♦ legunt amori 3q ,j5av\vx 31 | | fu» et editiones, amor^uo. abrasae ρΚξξ; deficit 19. Secunda classi * divi» est: invi­ deficiunt 1948; Mog. cum ceteris mendum habet. cem bonis n 474? £4. invicem hominis 0 pn, e contrario mentem bonis n, mentem hominis 1. wa; abram pe. Tertia : ! Desinunt noturi 8 18 56 57 58 5 : < luiiusmodi actus (qui procedunt de corde bono et conscientia pura et tide non ficta) dis­ ponunt hominem ad recipiendum caritatis aversionem >. Ita ex prima ant. ABt/Kj&tuct i 3 3 19 34 5t ρ(Ζζ·νι;χ 3a, mcd. EFa 49 53 Pnv\v, ree. γςφζ 1'3 47 p|4, ita tertia ex­ ceptis dicendis; in exemplari est aversionem margine no­ tat scriptor in e: effusionem rK; infusionem es primo unt. ω 55, xu 60, mcd. πχψοιν, ree. DGH/Vu 1 1 P» 3q. bC£ei»i ctwx 3144 et editiones; secunda clatris; ex tertia I 10 .e X 5a ; efusionem 61 46; adversionem L, 40. 5om. - Ibid. art. 3 1 arg. (β): Ergo secundum carita­ tem virtutis naturalis infunditur homini caritas a Deo . Ita ex prima ant. ΛΒζΟτνΐ i 3 3 19 /4 5i ,(.0\ >1; med. EF χν 49 53 pnv, ree. L£ax 11 i3 6t ; itu υ incocpcrat scribere sed se corrigit; ex tertia ant. nex 29 3748 p5a, mcd. a(?» rec I ; quantitatem ex prima unt. exurr, med. xniwf ree. DGo. ,Οοιχ 32 6o et editiones; secunda classis ( π abrasa est); ex tertia 10461?; capacitatem (pro quo caritatem facilius quam pro quantitatem scribitur) ω 55, Kp., ψ<>, Ηγν ,ιςν, ,r, z ,52 ; capacitatem vel quantitatem 36; al' quantitatem margo E; in exemplari est caritatem mar­ gine notat scriptor in e ; Ergo et caritatem om. η, lac. p. 5im. - Ibid, ad 1 (η): « in partem sancti sanctorum in lumine > ; cf. nd Coloss. 112; sortis legunt πχψινν, ϋΗβς 36 3o tCyax 3a 5i, a io3; sortis sancti 1; fci (i Jest fa­ cti'.) o; om. Βζ,α et a; sancti suo sancti lumine L; ce­ teri primae et tertiae classis et lue. errorem primi apographi relinent; secunda classis divisa est: sancti 7 4’3 5q pw, s. s, (idcsl Spiritus Sancti) u, sancti et pw. societatis i.s 4, societatis et tH, om. ,m. - in ante lumine omissum erat in primo apographo, sed variantes non notamus. 52m. - Ibid. art. 10 (ζ): < qui peccando mortaliter ali­ quid contra capacitatem agit, dignum est ut Deus ei sub­ trahat caritatem ». Itu ex prima ant. ΛΒΟχυστ 3 iq 24 5i pC Κιιτίι 32, mcd. EFv 53 po, {caparitatcm et expungit pa y), ree. ll?u 13 44 6i ργς et Mog.; ex tertia ont. 3o 29 37 48 5α Γκ. mcd. a,.?, rec. α; αΓcaritatem margo E; compacitatcm 11. caritatem secunda classis, Brit. Vine. 1. 111. xxv, ceteri et editiones. 53m. - Ibid. art. 12 2 arg. (β): < Abundavit lictus, ubi non defecit affectus, effectus caritatis lavit verba formidinis ». Textus S. Leonis Papae legit et fons, quod facile in effe- dus corrumpitur; nullus codex, nec Inc. nee π legit et fons; P, Vine. ibid, et Εν i habent affectus, κ effecta, om. ζπ<9 45 pAK.w et Brit. ; praecedens affectus om. ηπρν i i.Pro tarif, non tarif 9. Desinunt variantes 36. 5.|m. - Qu. xxv art. 6 S. C. (γ): ♦ cum dicitur: Diliges proximum tuum, non enim est(vc\ non est enim) omnem hominem proximum e se deputandum ·. non enim est le­ gunt ex prima ant. tvjOiTvFT 2 3 19 24 5ι ρκι;, mcd. En 49 53 pO, ree. Iloz 1 1 i3 3o 47 Ργ; non enim cum pv; trans­ posite non est enim ant. ΑΒ’χν,.Κι x 32, mcd. Fdw, ree. 61 ; non enim Dv 1 ; enim est 44 ; est enim L; non est rf, est β.κ; noveris G 60 .φ; noveris enim ttj.tc; nomine proximi y.vy; nomine proximi est ργ; maximum est ύ; necesse est^ ; non est necessariam Brit. Ex secunda non est enim » 4 743 5.|, non est >1, non 4>, noveris .r; abrasa pn. Ex ter­ tia non enim est unt 20 52 Pk* 37 |8, mcd. λ r?, non enim est dubium p, noveris 10, nomine proximi non disleû estû vel aliud mihi impervium 2; om. »48; abrnsn pÆ Tex­ tus S. Augustini habet manifestum est, et sic legunt ω 55, f-, χ». ζ. »γ<> 3a et editiones, i.n et manifestum ext enim .K; manifestum enim est - ewc om. 4 39. 55m. - Ibid, nd 3 (9): r huiusmodi (: convertantur pec­ catores in infernum) increpationes quae in sacca Scriptura inveniuntur, tripliciter possunt intclligi ». Legendum impre· eat ion es cum 55, χπ«., G, <Κ<ξψυ i, p <7, x.,«; interpreta­ tiones ω. 56m. - Qu.xxvi art. 6 3 arg. (γΐ: * illud mixime amnmui cuius lumen maxime quaerimus , Ita ex prima ant. ω 55, ABe^Ouut » h 1 3 3 19 34 51 pClrx 3±, mcd. Fi>vpw, ree. Βγξφοζ i 3 et Inc. ; ex secunda mi 54^7; ex tertia ant. 0 29 '7 48 ρΛκ 5j, mcd ?a, ree. z; linum 35, lucrum 1 49 j<; bonum ceteri et Ρσ. 37m. - Ibid art. 7 (Λ): < Cum dicit bonum super quod fundatur... amicitia honesta, ordinetur... ad bonum quod fundatur caritas, consequens est ut · etc. Ita ex ant. τυι î 1 3 3 iq 24 5i rACKOixc >3, mcd. EFr» 49 ree. ΗΕβγζ i ι i3 61 ρφ 44 et Inc.; ex tertia ant. Se super prima 53 pv, 29 3y }8 51, mcd. Α;σ; autem ex prima ω 55, χασι, Dv; 47, tCK et Pu; secunda classis; ex tertia igitur, vel ergo ex prima pt? 60, ττ. G, ,φ\νχ 32 ; | et Brit., ex tertia Ια 46 Λ ; igitur post quod expungit accit v; enim τψ ,Ae. 10 et Vine. I. m. xxvii; du (vcl diciit) Mog.; sibi .v; illud 3o; om. ζα; nbrnsne pc\vx; pro Cum dicit, Imde cum Βλ, quae cum dicit p> ; spatium abrasum \iginti litterarum capax ρκ. 58m.- Ibid. art. 8 2 arg. (e): « Plus ceric diligere de­ bemus quos perpetuo nobis computamus futuros, quam quos in hoc tantum saeculo » ; hoc est; 9 quod ad nobis pertinet, sequenti verbo adiunxit primus apographus; nobiscum putamus legunt solae %t 7 ?□; nobisaim eu puta­ mus t.i.. nobiscum computamus s 13; nos computamus π iq; nobisaim commendamus v; nobis nm. v 24. Editiones mendum retinent. 59m.- Ibid. art. 12 (ι): « excellentioris est amare. Et ideo ad benefactorem pertinet ut plus. Ex prima addunt amet ΒΚζ, H 47 61. ,τ 3a 44 60 et editiones; secunda claisis; ex tertia Vine, ibid.; diligat addit ,C, idem post ut λ: pro plus, prius π; D, ιγω diversus lacunas habent; cum ceteris legunt Brit. Mog. 60m. - Qu. xxvii art 1 ail 1 (0): « Non enim melior unus amat id quod infra ipsum est quam amabile sit » Itn pro minus legisse primum apographum ex consensu maioris partis antiquiorum codicum primae et tertiae fa­ miliae patet; ex secunda 1 habet minus, 43 |5 certe unus; ω 55 habent minus, 0 unus. 61m. - Ibid. art. 4 (iq): « Sed quoad nos... prius sunt cognoscibilia quae sunt sensui propinquiora; et ulterius XX! terminus cognitionis est in co quod est maxime a sensu remotum >. Legendum ultimus cum ζ, a, 1)Η(ν?)ςφ, ϊ et »σ; ulti9 ιι,β quod aequi vocum est; ulr'uus omisso terminus 4; Vine. I. in. xxvni mendam habet; C habcbnt ultimus, sed corrector resumit errorem. 62m. - Ibid. on. 7 2 arg (β): « diligere inimicum est perfectorum filiorum Dei... diligere nutem amicum est etiam caritatis perfectae . Legendum imperfectae cum ω 55, ζιχ, χύοηγ, Gç 13 3g. bACKicvx 32 et Pu. I ιο,σκ; perfe­ ctione 46. Mendum Inc. relinet. - etiam om. secunda classis et pauci alii. 63m. - Qu. xxvtii an. i ud t (ζ « Est autem (Deus) praesens etiam seminantibus etiam in hoc vita per gratiae inhabitationem ». se amantibus ex primo ω 55» C. πχφ»ο, DG 11 i3 39, .Fvx 44 et editiones, ex secunda soin ,ιι. ex tertia 1 10 ,κ; (in pro etiam) se amantibus 73:; amantibus se 11 ; peregrinantibus (ob praecedens · peregrinari a Do­ mino ») a 43.732; se imitantibus y, (festinantibus 42), (in) se manentibus 47; (in) sanctis 49 ,1; seminando 52’, τ habet, post m expunctum, seminantibus et extremis lit­ teris terna puncta supponit, errorem subodorons, correctio­ nis nescius. 55 legit praesens per se amantibus vel in hac vita et super per scribit vel. ω utroque loco etiam. \ trian­ tes ceteras circa utrumque etiam negliginius. 64m. - Qi>. xxix art. 2 1 arg. (a): < Pax est uniti' *a con­ sensus. Sed in his quae cognitione carent non potest men­ tiri consensui ». Itu ex prima ant. Baxlvcrr 123192451 pAÛnfxr) 32, med. Fui 5 3 pv, ree. μ ι3 ργ 44 ί cx ο?σκ; uniri cx prima nnt. ΟΚζν,ρ.υκ 6ο, med. Ezbavt 49· rec. ΟΟΗβνξφ 47 6i .Aux 32 44, editiones et Brit.; secunda classis; cx tenia 10, ,κ; omiserat 3y. sed scriptor uniri addit; inveniri ω 55, χψ·3, ιι 3g, »u, ,σ 52, vinciri L; metiri Βγ. (possunt) unin ,0, esse 3 30, a 4b, lap; deficit 48. 65m. - Qu. xxx art. 1 2 arg. (β I : < crudelia seu dura videntur quendam excessum moli habere. Sed Philosophus dicit in II Rhetoricae quod durum est aliud λ misera­ bili ». Primo loco legum dira x 3g, 10, BCKwro 31 ; vira 1; altero loco dirum Rc>x 1 19 24 3a, Enov, vr. 3g (42) /.»·, gCKOtt. 10; correctio in 'J per scriptorem facta est; defi­ cit 48. ceteri, Brit. et editiones mendum utrumque re­ tinent. 66tn. - Ibid, (ζι: « dicitur enim misericordia ex hoc quod aliquis habet misericordiam super miseria alterius >. Ita paene omnes codices Briu, Vine. I. m. xxxi lnc„ et a, videtur tnmcn legendum miserum cor cum P et w 55, φςύ no ,Cgkx; compassionem B32 ; misertam Gal.; om. Mog. Deficit 48. 67m. - Ibid. art. 2 ud 3 (ci: < ad iram et audaciam, quae sunt quaedam passiones virilitatis extollentes ani­ mum hominis ad arduum. Unde inferunt homini aestima­ tionem quod sit aliquid in futurum passurus. Unde tales... non miserentur . Ita editiones et paene omnes codices, non inferunt Bz r 1 i3 p.f4 B5a; auferunt ω 55, / ao. »r, I; aferunt ,σ; in, omisso ferunt a; ferunt r>i; inferant x. fuerunt 61; pro sit, non sit 3o Bw 32. Deficit 48. 68m. - Qu. xxxr art. 1 (0): « benefacere amico cx netu dilectionis consequitur. Et propter hoc beneficentia, secun­ dum ecclesiae rationem, est amicitiae vel caritatis actus ». Ita ex prima ant. Bt).ucT 1 2 3 24 pAOixa 32 5i 60, mcd. Fn 53 «v, ree. Hoz 3α Ργ 44 ct ,n^·: « tertia ant. ck 29 3752 pO, med. ΑΓσ, ree. 10; essentiae ζ; eius x; om. pl; abrasae ρς\ν; def. 48; communem ceteri Gal. Brit. Vine. Ρλ 69m. - Qu. ΧΧΧΠ art. 2 S. C, (β) : « habens artem qua re­ gitur magnopere student ut usum atque utilitatem eius cum proximo procuret >. Textus S. Gregarii habet partiatur quod legunt P et ω 55, gi; om. ^48; curet 61; errorem ceteri unanimes retinent; item Brit. Inc. et a. 70m. - Ibid. fin. corporis (tJ*. < Debemus nos firmiores infirmitates aliorum portare. Et non solum secundum quod infirmi sunt sunt graves cx inordinatis actibus, sed ctiom quaccumquc eorum onera sunt supportanda ». Ita cx prima ant. ABcT.iTucurTc 1 2 24 51 pXua 3i, mcd. 1 Ί·\ ree. HLvax 44 47 ,βφ; ex tertia Ua 29; sunt sive P, ,32, ,e et secunda chissis, excepto sire absque sunt 54; sunt vel ψ; sunt semper y . sunt infirmi sunt graves po; sunt infirmi sicut graves ω 55; unurn sunt omittendo consulto vel fortuito optime legunt cx prima ant. CKÇBx 3 ig 60, mcd. Επ «n , ree. DG-f; ii 13 3961 ρβφ, ,3.pox et Brit.. cx tertia ant. ox 37 48 5s et Vine. III. x. xvui, mcd. 46 pa, ree. ap 10; non solum secundum quid quod infirmi sunt graves lue. et a; in hoc sensu reformetur notu nostra. 71m. - Ibid. art. 5 od 2 (η): « Cur tu abundas, ille vero mendicat, nisi ut tu bonae compensationis merita conse­ quaris. ille vero patientiae bravii * decoretur? * Et Basilius dispensationis legunt αΐ’.κ.τκ et P; recompensationis y. pensationis 47: cum ceteris Brit. mendum retinet. 72m. - Ibid. art. vu ad 3 (λ): Et eadem ratione licet habere aliquid de alieno et de hoc eleemosynam dare... si aliter subveniri non possit necessitatem patienti. Si tamen fieri potest inc periculo de re quaesita domini voluntate pauperi providere extremam necessitatem patienti ». Ita (pauci de requisita) ex prima jnt. ΑΒιζχ^τυCKTX 1 2 3 24 5i pCK0i 19 31, mcd. EFnivw 49 53. ree. ΗΕβγνξβ 3q 61 rD cx tertia ant. 29 '7 48 med. a 46 rG, ree. le; debet requisita cx prima ω 55, V 60, ψ a, G 13 44, .CDKO·., Inc. et a; ex secunda ls 44$; ex tertia debit de re­ quisita Brit.. /v. a debet re quaesita .Jj; debet de re quaesita na 10; debet quaesita ,19, et requisita 11 ; de de requisita ,Λι ; dare quainta a; de re acquisita hmr 7 43 5.·. ; de re acquisita de de re acquisita debet ,φ; de requisita, ei debet ante pauperi u et P; pro providere, est providendum 3q; de re quaesita cum voluntate pauperi providere potest 47 . Si tamen... patienti om. r et 0. Desinunt notari 11 i3. 7?m. - Qu. xxxur art. 2 ad 3 (ζ«; « Si propterea quisque objurgandis et corripientibus male agentibus parcit quia > etc. Ltgcxidtim corripiendis quod habent cx prima ant. ω, ζτ„ mcd. Εχψι qu, ree. ΰόΗβςφα, ΧΚιπτεονχ 3z 44 60 01, Brit. et Pu; ex secunda i.x4r; cx tertia « ro cor­ rumpentibus F, corrupti™ mcd. 1; corripicdtibus loc. De­ ficit 19. 74m. - Ibid. art. 5 («>: * Peccatum... non tollit totum bo­ num naturae quin remaneat in peccante aliquid de recto iudicio rationis. Et secundum hoc potest sibi competere a subditis delictum arguere ». Cum in toto articulo ne in­ directe quidem de superiore a subditis delictum corngcntc sermo sit, errorem subesse patet ; alterius bene ω 55, o,e. 4, io».»; ceterum m subditis 43, 49 ,Οιχ 7 et Vine. I. m. xxxni; ab subditis oe 48 ρκ; a subiectis u: a n sub­ ditis subditis r.s; subdictis 45; alterius subditis expun­ cto ultimo 3o; deficit 19, ceteri et editiones mendum re­ tinent. - Pro delictum, peccatum χψ; pro arguere, corri­ gere o et a. 75m. - Ibid. uri. 7 (1): < Et sic medicus corporalis sani­ tatem ei inferre potest sine alicuius membri abscissionc... ita etiam > etc., sine nexu logico nec grammaticili, ut tex­ tum conferenti patebit. Ita ex prima ont. A< τ,ιχλττπι i 2 3 24 p3a 5i 60, mcd. I-vwy 49, rec. I Η.γ 6i ; cx secunda 4; cx tertia ant. c» 29 5z p3r 37 48, mcd. a. ree. x; melius sed insuflicientcr sicut cx prima ant. pCK0|a. mcd. En, ree. βνα 44 et » 49 51 ; cx tertia ρσ,κ 3y 48. Ceterorum principa­ liori! tantum correctionis tentamina exscribimus; sic.,, debet ei inferre Vine, ibid., quod Vedastini corri­ gunt in sicut... debet aegro inferre si; sequentes omnes sicut habent; ei infert si χ. infert si b, infert ei ω 55, ei offert si ψ; I infert si inferre ?(4CK$); XXII debet ei inferre si Bz (53), debet inferre si .9(39); ei conferre iinr 45 54 r7« et 46; confert si conferre rs, <*/ confert st 4 3 ,7, confert si ,μ; infirmi ei <>, infirmo infert si inferre ,60; aegroto inferre DG, aegroti inferre Inc, et a, aegroto confert si P«3a, aegroti infert et si Βσ. sicut etiam (tnnrg. add. si)... aegroto inferre Brit.: si (sicut ,π) etiam si... aegroto inferre sicut etiam si... aegroto inferre potest debet 10. Per transennam animadvertimus pro sanitatem habere fiscositatem 45, Ideal « Magister lohnnnes de praga. · 76m. - Qu. xxxiv art. 5 (β): < odium, quod huic dile­ ctioni (boni divini et proximi) opponitur, non est primum in dilectione virtutis, quae fit per vitia, sed ultimum ·. deletione ω 55, β *0λ, (3,7; derelictione e. ,κ ct margo E: desertione η; deiectione Brit. ct ,σ; detectione /at. 60; declinatione tw; destructione ~x. DG 3<). Arx» «R, z io; corruptione I ; aidilectione margo c π scriptore ; abrasae pfiRWx; deficit 19. Ceteri et editiones mendum retinent. 77m. - Qu. xxxv an. 1 <'<): « sicuti ea quae sunt acida infrigida sunt ». Ita cx prima ant. ΑΒαηιχλαττ i 2 3 32 5f pCKOjxTr, mcd. Fnv 40, rec. γ;ζ 44.; cx tertia ant. e 293748 pS 53, mcd. a 46 ρσ; injigida plene u> 55, in­ sipida no, D3p, .CKOpur, 1117; cx tertia ant. 29 37 52 pK 48, med. a pi Γα, rec. Γ. offirmato xcl obfirmato cx prima 55, ζΟι 5ι. π ;y 53, y.C 49 ct Brit.. 10 βσ ct Vine. ibid, xi; abfirmato D; confirmato xf, n ct E; offirmato affirmato expuncto altero jx ; Jinnato animo af­ firmato expuncto primo 24; effrenato GH 47 *z, hln 442 54, αρ <κ 48; obstinato rt 60: abrasa pz. 87m. - Qu. XLiii arx. 1 ad 3 (x): nihil prohibet in qui­ 81m.-Ibid. art. 3 ad 3 (γ): < Unde invidi non sunt busdam puni id quod est per accidens . \ ix dubium est misericordes, sicut dudum dicitur, nec c converso -. Le­ quin omissum sil definitionibus quod habent P, I. ,24 60 gendum ibidem, nempe in 11 Rhetoricae, cum ω 55. x, ct in i addit in margine scriptor. Vine., qui dc Scandalo πύ/π, DG 4.7, 4CK?eo; s 4; io ct editionibus; ibidem post dicitur legit l; diT sine dicitur 54; omittunt ζ 3 ct I bis tractat, habet definitionibus I. tu. xxxtli, sed omittit III. ni. xvn. Lac. rx. Deficit 48. hmr 74345; deficit IQ. 82m. - Qu. xxxrx ari. 2 nd 1 (γ): · et hac (esse unum Deum, non esse alios deos colendos) erat apud cos (He­ braeos) per multiplicia signa confirmatum. Et ideo non oportebat quod peccantes contra hanc fidem per idolola­ triam punirentur mutata aliqua sola poena, sed solum com­ muni ». Ita cx prima ant. ABwzatu rtu i 2 3 24 31 5i 60 ρΟΚζΟκχ, mcd. Fivvv 49 53 ct omisso aliqua h. rec. HL βγιφαζ 44 47 6t ; ex tenia ant. £g 29 3/ 48 52 ρκ, mcd. a 46 ρσ, rec. x; inusitata aliqua sola ;y 3q .ζθκ, ρΙ,κ et P, inusitata 88m. - Qu. xi.iv ari. 7 (β): < Modus nutem dilectionis tangitur cum dicitur: sicut teipsum. Quod non c4 iniclligcnduin quantum ad hoc quod aliquis proximum carnahter sibi diligat, sed similiter sibi . Ito ex prima 55 (ω. ΑΒΚίζηΟιχλτυ κτυ ι 2 3 5i rC|XX 34» iufid. EFanv 49 53 Γχ. rec. Εβγςχ 47 6ι ρφ. Brit, cx Inc.; cx secunda m 7 43 ci pr quae oniitiix sibi ; cx tertia mi. So .’o 3; 48 5a Γκ, mcd. σΛ 40, rec. p; sibi nnxe carnaliter ponentes nd proximum trahere videntur ant. r 32, mcd. ψι; pro xiMtS * Inc.» om ; σ ; aequaliter sibi cx prima 6o, Gy, 3 te ». Unus solus codex, 41, la­ cunam supposuisse ostendit: si pes tuus scandalizaverit te abscide eum ct proiicv abs te et si oculus tuus etcetera erue cum etcetera; pro pes legunt oculus Erit, γ et ,π , vel oculus post te introducit 8 ; pro erue maluerunt le­ gere abscinde P *i n 47 ,m, abscide l 4 4$, abctdc r; his nos assemimur, quin homotcleuti occasione primum npogrnphum errasse non sumus certi, quinimmo forte a relietypon fideliter reddere suspicamur; nam iis calculum non dumus qui omnes quoscumque lapsu *» calami ct memoriae ab archetypo excludendos eue crediderint. Inc. ct ceteri nullo scrupulo agebantur. oim. - Qu. xi art. 3 1 nrg. (xH « Sicut enim sunt hae­ rere» ct sectae in Christiani» ita etiam fuerunt in ludacis ct Pharnacis... Sed eorum dissensiones non eram circa ea quae sunt fidei sicut circa propriam materiam . Sic le­ gendo argumentum caret conclusione, quum auctor non nisi raro expresse apponere omittit. Ergo haerebis non est circa ea quae sunt fidei ante sicut addunt ω 55, Ο, I) 11 13 18 61 «C 33 ct editiones, secunda classis praeter 4 pr, ct n qui idem post materiam ponit, ubi Ergo etc. ,vx; pro sicut, sed D£ 36 pC8, om. 47 ,.p, ?m. - Qu. xxiv art. 12 ad 5 (;. : · Et ideo omne pec­ catum mortale contrsriatur fidei vel spei, sed quaedam de· terminata peccata ». Omissum videtur homotclcuton can­ tati, sed non omne peccatum mortale contrahatur, ut le­ gunt ex prima ω 55, / io, D 36, ,i 32 ct P; secunda dasiis leviter in se varia; vel pro omne legendum non omne cum ζτ. 6o p3a( ivt 49, GLve * t 1 1 3 3o 47, ,ΒΚβίτοί'ΐηνχχ 34, Erit., lue. et a; non ante contrariatur addunt Ο,Λζ; con­ trahatur caritati non tamen fi; ut ceteri primae 61, sed post peccata addit sunt. Lac. ,.44. Tertia classi» sic divi­ ditur: lectionem primi afKigraphi ΛρΙΛ 46 et sine omne S2 pOCKqB; non omne p %οσκ 48; contrariatur cantati fidei expuncto caritati 0; non contrahatur J ct Vine. I. m. xxv; idem x omisso homotclcuto consistit.... peccatum mor­ tale; idem homotclcuton omittunt 29 37^46; non nmne peccatum mortale contrariatur caritati non autem contra­ riatur fide vel spei 10. Lectionem ergo primi apographi erroneam retinent ex prima ant. Oxtyuct 1 3 3 19 51 PAHK tiTEFvx 24, mcd. ΕΙ··τ:ψ 53 puw, ree. ΗγΡς/. .44. 9?m. - Qu. xxvi an. 2 1 arg. (x): « Qui non diligit fra­ trem suum, quem videt, Deum, quem non videt, quomodo potest diligere? Ex quo videtur quod illud ait magi» di­ ligibile: nam ct visio est principium amoris ». Omissum videtur quod est magis visibile post diligibile, ut legum paucis leviter variis ex prima ω55, C;x, πχψο. GH$;scI ad lucem prodi­ ret, vel ut relationem inter codices, et inter codices et edi­ tiones, ex superioribus conspicuam pluribu» locis adductis vere constare pateret, ct propter alias etiam ratione» sequen­ tia loca contulimus in omnibus codicibus. is. - Qu. 1 art. 6 0 1 : < Est autem obiccium fidei aliquid non visum circa divina... Et ideo ubi occurrit aliquid spe­ ciali ratione non visum, ibi est specialis articulus: ubi au­ tem niult.i secundum eandem rationem sunt cognita vel incognita, ibi non sunt articuli distinguendi », Contextus immediatus quem damus, totus articulus, loca parallela in capite articuli citata cognita rrl redundare probarent, ita tamen iere omnes codices, Stut. Vine. I. m. xvii; cognita vel non cognita editiones et ! 2 i5, cognita et incognita Gul. et x. cognita vel ignota po, cognita φ 36 ?<) 40 ρζ ). 2s. - Ibid. art. 7 3 arg, (x)! « videtur quod operaGo gratine α perfectis initium sumpserit, ita quod primo illi qui tradiderunt fidem perfectissime eam cognoverunt ». ka ferme tota traditio manuvcripra. Inc. ct a; dii qui primo P, nnt. 1, ree. 14 15 2S 27 28 47 et omtao dii f; illi phmo qui 3b; io expunctu, dii qui λ; phmo om. s; lac. u. 3s. - Ibid, .id 3 (v|: « tantum dabatur Patribus qui erant institutores fidei de cognitione tidei, quantum oportebat pro tempore illo populo tradi vel nude vel in figura ». instructores ex prima nnt. ω ? 5, ACo; mcd. l’/i.to, ree. φ. J{; secunda classis; ex tertia 58 a: institutores ct in­ structores 36 ; institores 41. p. - Ibid. art. 10 (ζ): e nova editio symboli necessaria est ad vitandum insurgentes errores. Ad illius ergo aucto­ ritatem pertinet editio symboli, ad cuius auctoritatem per­ tinet sententialiter determinare ea quae sum fidei, ut ab omnibus inconcussa fide teneantur. Hoc autem pertinet ad auctoritatem Summi Pontificis ·. Iu Gal. Vine. I. m. xiv, Stut. Mog. ita omnes codices exceptis quatuor vel quinque, ha etiam Ine. et <1 ct omnes quas vidimus (Hain nw 1 |55iq58, 1463, 1464 anni 148η) editione» saeculi XV; Brit., XXIV Gxv (et Sublacensii i21 ), de industria aut signum com­ pendii non advertentes, legunt fiualitcr; idem forte x qui rasura et correctura tam mule confusus est ut utrum ha­ bent pro certo affirmare non audeamus; prima manu cum sententialiter habuisse suadet 1 ; pùalitcr cum altera lineola super piia ducta habet 47, qui rigorosc explicandus esset praesentialiter (non personaliter), sed fortasse casu factum est ut curvuln primae litterae compendii sûialiter secundam litteram tangeret; ex alia parte 47 mula crisi utitur. P legit finaliter et ita ante eam editiones ab initio saeculi XVI; α qua tamen editione ita legi coeptum sit, et utrum editoris consilio an errore typothetae, nondum indagare potuimus. Respondeo dicendum quod licet quidem dicant quod in­ convenienter dicitur substantia et argumentum , ista (et ista 14 15, et ita 28) verba etc. 14 15 22 23 18, sed a3 habet ostendenda, et 14 quidditatem et essentiam definiti et, vel idest, rei; Respondeo et dico cetera ut aliae classes 58; abrasa pi; ut aliae classes Vine. L m. xvn, addito quia definitio in­ dicat quid est esse rei ; cum iisdem P 35 *0 addito quia... Metaphysicae; solum verbum ostendentia ex tertia classe mutuarunt 15 27; ceteri primae classis, etiam 36 qui toties se tertiae classi iungit, Mog. Stut. Inc. et a, secunda classis, correctores codicum σ et 52 nostram lectionem habent. 85. - Ibid. art. α (£): « actu» procedens ex duabus ta­ 5i.- Qu. it art. 7 nd 3 (x); loanncs Baptista, sicut non quaesivit de cdvcntu Christi in carnem quasi hoc ignora­ libus huiusmodi potentiis ». huiusmodi omittunt ex prima ret, « similiter non est credendum quod ignoraret cum ad ant. OXct. mcd. χύ»\ν. ree. Gyv; 12 31 44. ,πυ et editio­ nes; tertia classis (praeter 14 3» talibus om. 22 a3, lac. passionem venturum... et tamen hoc prophetae alii ante praedixerint ». Maior par * codicum indubie tamen legit; rg); ex secunda 43 ^3; tam omiserat 36 sed restituit: aliquorum compendium utratnquc explicationem admittit, talibus potentiis huiusmodi potentiis expuncto potentiis pauci plene cum scribunt. Qui legunt praedixerint (ivw primo loco; post potentiis ponunt r,v 5o, ubi habitus v; xz 3 16 19 26 3i 33 3q 5o 5i 53 56 60) cum intendisse pa­ super ras. his e. Cum ceteris faciunt Stut. Mog. tet; similiter legunt 25 27, sicut 36. om. 4. - ante omittunt (an quin iuxtu prae· redundare crediderint?) Κζηχψχυχ | 26 9». - Ibid. art. 8 ad 3 (η): . scientia et sapientia... 384547 6i ρφ; aliquando 3q, non (propter tamen) ant. 1 virtutes intellectuales innituntur naturali lumine rationis, 3o, autem 5 6 8 56 p7» post praedixerunt ponunt 3i et ex quod deficit a certitudine a verbo Dei cui innititur fides ». terti· ant. 0 52 ,48, mcd, ρσ, ree. t 5 28; dixerunt ante prae­ I Primum a omittunt ςρ24 t3r, in legunt 55. ζιι 35 44, p, dixerunt 1 4; ante om. pg 48; corrupte et tamen hoc pro­ »r; pro a verbo, verbi Gvz 20 25 27, βντ 2i, 10 17 58 5q; phetic abdixerunt ante s; pro quo margo substituit: et et verbo m 8; cum verbo 4 45 54; et a verbo C? 36 ,31 tamen aliqui prophetae hoc non ignoraverunt ; hanc ver3q et editiones, i.n 7 ;3, 14 1 5 22 13 28 ,σ; scilicet a verbo sionem cum priori copulando: et tamen hoc prophetae »46. quod a verbo 47; om. 57; a verbo Dei om. D; aliqui non ignoraverunt sed praedixerunt ante varian­ abrasa pr; pro Dei, fidei 18. Deficit 48. tibus suppressis reliqui tertiae classi * > ; ; et Comm, in 1 nd Tim. v 7s. - Ibid, (η): Respondeo dicendum quod licet qui­ Icet, n: haec glossa magistralis est et parum valet >. dam dicant praedicta Apostoli verba non esse fidei defini­ Pro sint, non sint ; ; pro auctoritatis, et auctoritatis ve­ tionem, lumen mi quis » etc. Initium hoc corporis articuli ritatem a; pro magistralia, magnalia 12 ρ$4, magistrabtin codicibus tertiae classis vehementer confusum intrica- lia pi . ut... habeant om. 38; omisso et» robur auctoritatis tumque est; lectione κ ut typo utimur, ad quam ceteros non habent 3ϊ. Deficit 48. Margo r notat: ' dicta magistra­ romittimus; lia non habent robur auctoritatis », margo n: Nota contra Respondeo dicendum quod et dico (expung. quod et hugonem ». dico) illa verba non esse ostendentia fidei definitionem, quia definitio indicat quidditatem rei et essentiam ut habe­ 1 is. - Ibid. urt. 2 3 arg. (^): « Si non venissem et lo­ tur VII Metaphysicae, tamen si quis κ; cutus eis non fuissem excusationem non haberent de pec­ Respondeo dicendum quod licet quidam praedicta Apo­ cato suo ». non omittunt ex prima ant. <χλ io 33 51, mcd. stoli verba illud verba etc. g ; Επχιγ 56, ree. GH^v; 11 1 3 io 20 26 3> 38 47 5o, %ΛΒΚ Respondeo licet quidam dicant praedicta Apostoli verba p.u 18 41 ; ex tertia ο κ ιο ρσ 17 52 *; peccatum non haberent et dico illa verba (expung. et dico illa verba) etc. 48; (omisso de peccato suo) Du; post fuissem addunt peccatum Respondeo et dico ista verba etc. 29 37 46 p5a ; (om. pMsn) non haberent nunc autem (autem om. 4 7 4 5 *4 Respondeo dicendum quod licet quidam dicant ista pMi<) excusationem non habent (haberent 36 .49) de pec­ verba etc. xj ; cato suo ÿ 16 ,x 49, secunda classis, 17, et editione»; Licet quidam dicunt praedicta Apostoli verba respon­ excusationem haberent de peccato suo nunc autem excu­ deo dicendum (super ras. quod) dico illa verba etc. ρσ; ■ sationem non habent de peccato suo 25 27 »3 2 14 1 5 Respondeo dicendum quod (expung. dicendum quod) et , 222328; pro excusationem 55 legit accusationem (et ita dico ista verba etc. a; torte ω, quin collator necopinans viderit?) Deficiunt 21 48. Respondeo et dico quod licet quidam dicant ista rerba etc. (sed ostendenda I) 1 59; las. - Ibid, (γ): « intellectus credentis axsentic rei cre­ (In contrarium sufficit auctoritas) praedicta Apostoli ditae non quia ipsum vident vel secundum »c vel per re­ verba non esse (marg. ostendentia) fidet definitionem (marg. solutionem ad prima principia per se visa, sed propter im­ quia definitio etc.) ·). perium voluntatis ». Psola: sc\l quia convincitur per au­ Licet quidam dicant praedicta Apostoli verba etc. 1017; ctoritatem divinam asscnlirt his quae non videt et pro- XXV pier imperium voluntatis moventis intellectum et obcdicntis Dio. Deficiunt 21 48. i 3». - Ibid. art. 3 (γ » : « species cuiuslibet habitus re­ rum dependet ex formali ratione obîccti ». Omnes paene *. codice Stut. et Inc. habent rerum; omittunt ω 55, »', n or, G/; 12 36 ct Gal., Ι,σ ct Vine. I. m. xvm; corrector in 3 « falsam compendii interpretationem >ubcssc forte non immerito putavit, sed quod ipse scribit recte non sufiicit; rei 38; habitus om. c. Deficiunt 21 48. Quare ex infinitis locis solum hoc habitus per rerum determinandus fuisset, capere non possumus. 14s. - Ibid. art. 4 3 arg. (α): < Ergo ct fides aequaliter invenitur in omnibus fidelibus *. Itu lugendum esse ex con­ textu patet; infidelibus legunt ex Vaticanis AFpBE i non Λ FpBn ut nostra nota dicit) ct praeter cos 55 qui tamen om. homotcleuton hominibus... omnibus, 46 56 $7 p5i ; om. 60. Aliqui legunt hominibus. Deficit 48. Hoc loco ct sequenti inter omnia loca collatn consensus codicum Vaticanorum ABF n lectione primi apographi dissentire videtur. 15s.-lbid. corp. (β). « Unde ex hac parte fides non diversificatur in credentibus, sed est una specie in omnibus * ; male ct· Vaticani BFpAE, quibus ex ceteris <>. piq 5i con­ sentiunt. Deficit 48. 16s. - Qu. vi art. 1 (a): < Pelagiani... dicebant quod ini­ tium fidei est ex nobis, inquantum scilicet parati sumus ad assentiendum his quae sunt fidei; sed confirmatio fidei est a Deo, per quem nobis proponuntur ea per quae cre­ dere debemus . Legendum videtur consummatio cum mul­ tis, et ea quae etiam cum multis, attamen ct consumma­ tio et ea quae habent paucissimi ex prima n j5 ct P, ex tertia σ 17 33 58,5α: confirmatio et ea per quae ex prima ant. ΑΒΟζη'χαυ crux 2 3 19 24 33 St Go pK. mcd. ΕΓπχηνν 3q 56, rcc. γνφα ta aoai 3541 44 47 61 «a i3 42 55, Inc. et a ; α secunda gi.n; ex terti:» cl Vine. I. ni. xvh; deficit 48; confirmatio ct ea quae cx prima nnt. t 3o 3z. mcd. ύ 53. rcc. HL *z 5 6 8 36 38 40 57 pi3 42 MKi; ex tertia io 33 ; consummatio ct ea per quae cx prima , ideal dona intellectus, sapientiae, scientiae cl consilii; doua legunt ex prima 55, n, G^ 61 ,E 3j 34 ct l\r, ,i.m, p 10 17 ; om. ant. ip.:; quatuor om. 36; dicta cum ceteris Stut. Mog. ci Vine. I iv. v. Stoaux Tmidu D. TnowAtT. V. 21 ·. - Qu. x art. 6 (η): Et secundum hoc infidelitas haereticorum, qui profitentur fidem evangelii ct ci renituntur corrumpentes ipsam, gravius peccant quam hidaci, qui fi­ dum evangelii nunquam susceperunt », Forte auctor inter scribendum pro infidelitas haereticorum mente substituit haeretici ; Gal. iam haeretici ; c conin» peccat 4 ; ipsam om. 36, eam corrumpentes ipsam Inc., eam corrumpentes Pa; tertia classis ita dividitur; lectionem primi apographi 48 51 \ peccat ut videtur Β5ι), σ, p 10 17; eandem Vine. I. iu. xx cl 111. 111. xxtx; eandem c, omisso ludaei; eandem 22 23 sed pro corrumpentes ipsam hallucinantes corporum penas ipsa 22, corporum penas ipsam 13; corrumpentes... ludaci ominum a 29 ,.3x 37. mule restituitur in Ix 46 58 5o »' * k 37, nam omnes isti om. corrumpentes ipsain ; porro: pravior est quam infidelitas eorum bk, pravius peccatum est quam /udaeonim T7, pravior (a r z| est quam ludacorum x/3, esf pravior quam infidelitas ludacorum I, pravior est et ei renituntur quam (sed signis monemur et ei renituntur legendum esse ante pravior est) 46, pravius peccant quam gentiles 58 5·ι, et stitim post Sed quia 58 addit ludaci. 2 3S. - Ibid. art. 7 (γ): « Et ideo non expedit eis (sim­ plicibus) ut verba infidelium audiant disceptantium contra fidem »; disputantium ex prima nnt. su 1, mcd. Εχι, rcc. GHv£f 5 6 8 it 12 t3 18, .π ct editiones; cx «ccunda m qu» tamen margine notat αΓ disceptantium; tertia classis unanimiter, excepto quod 9 Inc. habet; Vine, utroque loco cum <110 ramo; disceptantium Stut.; disceptabunt ω 55; disceptantibus 33. 2 3s. - Qu. xc an. 3 ad 3 (v): < Si nutem haec nostra conte- mo Apostolatus tui indicio comprobatur, quicumquc inc culpare voluerit, vc... non catholicum sed haereticum comprobabit . Apud Hicronsmum legitur non me, quod cx no.etrh codicibus solus ia habet ct quidem a secunda munii» et editione * ab a inde; r/ D, srd et G; secunda * classi omittit sed haereticum sed in uu α correctore re­ stituitur. 24s. - Ibid. an. 3 (rj: « ne torn domus, massa, corpus ct pecori ardeit corrumpatur putrescat intereat . Sola P legit in plurali ardcant etc., cum libro supposititio S. Hie­ ronymi. In Decreto cx quo S. Thomas citat, legitur in sin­ gulari ardeat etc.; itn etiam Vine. III. 111. xxx. 2 5s - Qu. xv art. 2 (rt): Sensus autem corporalis per quandam similitudinem penetrare dicitur medium... vel inquantum potest quasi penetrando minima rei percipere ». Tertia classis introducit variantem legendo (I, o, leviter variis) minima vel intima; cum ipsi faciunt 36 ,?2, edi­ tiones et Mog. : mi’iuam G; pro minima re:. minimam rem fcx, mia^ cTi idest misericordiam Dei q5; cf. supra men­ dum p.vm. Solus γ habet intima, quod adoptavimus quii melius quam minima cum penetrando facere videbatur; cf. finem huius articuli, et Qu. vni an. 1, art. 6 corp, ct ad 2; minima Gal. Deficit 19. □fis. - Qu. xvH urt 3 (γ): « spes potest esse alicuius du­ pliciter. Uno quidem modo absolute,.. Alio modo cx prae­ sumptione alterius > ; praesuppositiune legum wr, Eu, G; 1161, iCÿx, 43, 58. et P; praesuptoe, quod praesumptione interpretandum est. βζ»ι; suppositione 5<>; deficiunt 1948. *.37 - Qu. xvm art. 1 (γ): % similes autem motus qui sunt in appetitu inferiori cum passione superiorum si au­ tem sine passione *. Nisi autem primo loco tollitur, nexus orationi deerit; cf. textum; omisimus ergo cum w 55. ζηθυ cru 2, Fbiu» ct aliquibus iunioribus; Vine. 1. m. xxm hebet autem ; pro similes autem, ilh solae editiones ct Vedislini, similiter etiam χψ; pro mendo primi apographi superiorum si autem, quod rctincut cx prima ant. BxOixXtucn » 2 3 24 ,ζι.ιχ 3a 5i, med. Fao 4«) 53 pv, rcc. DHLyÇl 444761 Ρφ et Mog., ex secunda n 4 7 4 3 4 5 5.| p«, cx tenia δοσ \κ 3p '7, legendum credimus m superiori sunt cum 55, -χύοΐϊ. i » i3 r8 36, .Α€Κζκ.\ 5i (»0. ct «; « ninlfituJine reliquarum d XXVI variantium notamus sunt in superiori Gn ct Vine., in supenori er’, qui sunt itt appetitu inferiori sunt cum passione superiorum (in superiori P ,31) autem sine passione , 3j ct editiones. Deficiunt 19 48. 38«. - Qu. xix art. to ad 3 : * Ad tertium dicendum quod timor filialis non importat separationem, sed magis subiectioneni ad ipsum; separationem autem refugit λ sublectione Ipsius ». Secunda classis ( ri< nbmsa est ) legit ipsam, et ita etiam 11 1 3 ct 10; deficiunt 1948. 305. - Qu. xxi art. 3 1 erg. (x): · dicitur enim Sapien * riae decimosexto quod timor est praesumptionis ad i ut oritim ct infr· decirnoscptimo : Semper praesumit saeva per­ turbata conicientifi ·. Quia loci designatio n solitu recedit, ut conferenti Sap. xvn 1011 patebit, illum locum in omni­ bus codicibus inspicere voluimus, sed omnes unanimes in­ venti sunt, nisi quod aliqui legant saevia et pauci turbata. Deficit 48. mus; Maximus Valentinus οκρσ 5a, Maximus Vallentius 48; Maximus Valentis 55. Cf. P Qu. xlvii an. io ad a. Ip. - Ibid. 3 arg. (ζ): illi qui sunt sanguine iuncti cum editionibus coniiinctt *σ 1)γΝ ν. ; 35s. - Ibid. nn. 9 ad 1 (γ): < principio debetur subte­ ctio reverentiae et honor ». Sola P habet reverentia; Brit. Inc. et a faciunt cum codicibus. Pro et honor, et honore ψ, et honorum x, omittunt I«A 29 3746; reverentiae et ho­ nor om. p3 ; subtectio om. 24. 36s. - Ibid, ad 2 (3); · pater naturaliter plus diligit fi­ lium secundum rationem coniunclionis ad scipsum. Sed secundum rationem cinincntioris boni naturaliter plus di­ ligit patrem >. Ante naturaliter addunt filius πχύυ, G, ,γτνχ 3a, editiones et Brit., I ιο.σ; post naturaliter r, D %K, secunda classis ct »k; plus altero loco om. .|5 ,·/ , lac. e. 375. - Qu. xxxii art. 6 (8): < et multis subtractis adhuc 3os. - Qu. xxiii art, 8 ad 3 (X): Obiicienti caritatem non cisc formam vinurum quin carum finis cl mater est, respondetur: < caritas dicitur finis aliarum virtutum quia omnes alias virtute * ordinor ad finem suum et quia ma­ ter esi quia in se concipit ex alto ex hac nutem ratione dicitur mater aliarum virtutum quin ex appetitu finis ul­ timi concipit actus aliarum virtutum» imperando ipso» ». Pro quia ante mater, quod D, ideo ,n, quasi 1, om. c 3p 0; pro quia ante in se, quae ex prima ant. 55, Arx, med. πο, ree. D/νς, |(0 ct P»; ex fecunda uls j .p 5| ,a , af quia margo 1. ; tertia classis excepto 37; et quia Brit. ζ\\γ, quod ηψ, om. G ρω ; et quia mater est in se concipit aim ex alio ct autem y\ et quia est mater non quia in se concipit ex alio srd, ct tamen autem retinet, 36. Pro au­ tem, etiam ω 55 et o, om. PI et Brit. No * cum P legimus, quamvis xuspicamur in autographo lituram α librario non deprehensam adfuisse; nmn si ct quia.., ex alio deletur, nihil quod sensui vel argumento neccsarium cwt sub­ latum est. 31$. - Qu. xxiv art. 11 (γ): ex hac pane (Spiritus San­ cti moventis animam ad diligendum Deum) cantas impcccabilitatem habet ex virtute Spiritus Sancti qui infaliibiliter operatur quodeumque voluerit. Unde impossibile est hncc duo simul esse vera, quod Spiritus Sanctus aliquem velit movere ad actum caritatis, ct quod ipse caritatem amittat peccando ; inetfabiliter legunt nnt. Bt/au i 24 p6o, mcd. F 56, ree. H; <>i et Mug., ct ex codicibus quorum varian­ tes notare desivimus 42 5o; ineffabili ter etiam 1., sed mffa super rai.; p3i ubrasn es», ct corrector, alius ut videtur ab illo quem inm toties notavimus, mul.t qui in qui in ct scribit fallibilitcr super rasuram; corrector in 60 expungit ineffabiliter ct scribit infaliibiliter in margine: mirabi­ liter L; ceteri. Gai. Vine. I. 111. vxv. Brit. Srut. Sublaccnsis 121 ct editiones legunt infaliibiliter. 335. - Ibid, (r,): Caritas autem viae, in cuius statu non videtur ipsa Dei essentia bonitatis esse essentia boni­ tatis potest amitti . Itu ex prima ant. Br/hz/ν.τυ< r 1 3 3 19 51 60 Ρζ, mcd. F^mvwv 49 53, ree. Ηβαζ i 3 pD 44, .32 ct Brlt.; ex tertia ant. 29 37 48 52 p&, med. \Γσ; bonitatis primo loco om. wptx, ο, 3οΓς ct s; altero loco om. A 34, 11 et Pu; esse essentia bonitatis om. ex prima 55, sur p3a, mcd. Επη, ree. Gyv6r J) ct Inc.; ex secunda hin 7 43 54 pR, ex tertia I 10 .·) ; utrum haec omissio corrigendi con­ silio an solitae errandi occasioni debeatur, sciri nequit. Dei essentia quae est essentia bonitatis >ζχ, 4 45 et α„σ quibus awntimur. Porro Dei bonitatis essentia bonitatis essentia bonitatis 0, Dei bonitatis essentia k, essentia bonitatis Dei Vine., essentia bonitatis 36 et I. quem nostra nota ne­ glexit, Det essentia ,;r; ceteros negligimus. 33s.-Qu. xxvi an. 8 1 arg. (β): «Maximus Valerius». Voluimus videre an aliqua auctoritas adesset ad legendum Valerius Maximus, quod habet hic P; solum v inveni­ remanet unde possit convenienter aliquis transire secun­ dum proprium statum; transigere π, G, <32 eta; tran­ sigere vitam .9 44, vitam transigere P ct 10. Cum ceteris transire Inc. ct Brit. 38s - Qu. xxxrn art. 3 ad 3 (1): · Et hoc modo quan­ doque viri sancti négligunt quandoque corrigere delinquen­ tes ». Itu maxima pars codicum, pro quandoque primo loco quando n >4. quia pw, expungit u, omittunt ceteri se­ cundae clatris et ex prima Ι.νς; »emcl post sancti habent Cq . altero loco omittunt ex prima ω 55, r, 60, Εχη, DG 47 61, ,|xx Ja et editiones; deficit 19. Tertia classis sic divi­ ditur: quandoque utroque loco 6, allero »olo xa 10 pro quandoque primo ktco, consequens ga 37p5a, consequens est pfff, consequenter J, commune ρκ, omnes 29 (.53?); ct hoc modo consequens viri frs sancti neglexerunt quan­ doque corrigere delinquentes 46 sed consequens expungi­ tur; et hoc modo consequens viri sancti ne.ghgunt quan­ doque corrigere quandoque corrigere etiam delinquentes 48 expunctis consequens c< quandoque corrigere altero loco. 3os. - Ibid. art. 7 (λ): « Unde patet de necessitate prae­ cepti esse quod secreta admonitio publicam annuntiatio­ nem praecedat ». ha ex prima ant. ΒεζηΟιχρ,τυο i 3 3s 51 (pxf) .3, mcd. Fnnr 49 53 pvw, ree. z: deficit 19; ex tertia nnt. ok 29 |8 53 po, mcd. Λ,σ; admonitionem AKu 24 (rx:)· ύ, L>y 61; admonitionem annuntiationem x, p 44; denuntiationcfii ex prima ant. ω 55, CXn 60 ct Brit., mcd. Ι π/ίίΐ. ree. DGHv'ça 3o 47, 1. Deficit 10. Tertius locus ubi mendum huius indolis occurrit est Qu. m.iii art 3 3 arg, (x): * scandalum imp iioncm quon­ dam importat. Sed non quicumquc impingit, cadit. Ergo scandalum, quod e.t spiritualis casus, potest esse sine pec­ cato » ; quod est spiritualis casus ponendum est post pec­ cato (cf. eadem Qu. ari. 1 ad Λ: peccati, quod est spiri­ tualis ruina), nam sic concludo argumenti ex praemiss s sequitur Ad hunc locum meliores tantum codices compara­ vimus comjbc omnes unanimes invenimus in mendo reti­ nendo, quod et editiones non corrigunt. Deficit 48. 485. - Tria loca in omnibus codicibus comparavimus ubi numerus vel ordo Solutionum non respondet Argu­ mentis ante corpus articuli positis. Qu. x art. 9 (ζ): .Id primum solvitur non primum argumentum sed Sid contra, Margo e. haec prima solutio refertur ad argumentum post opposita; margines 20 21: non videtur illa solutio pertinere ad argumentum primum; margo 55 nota quod haec solutio videtur esse argumenti in contra facti et non primi hoc idem dicit mr. g es. ( magister i ). ψ duo tantum argumenta habet, non corrigendi gratia, sed quiu homotelcuton omittit ; cf. textum primi et secundi argu­ menti. 49s. - Qu. xxiv art * 12 (λ) decst solutio tertii argumenti et solutione· * ad quartum et ad quintum Ad tertium et Ad quartum dicuntur. Margo K: hic deficit solutio tertii ar­ gumenti vel potest dici quod patet per ea quae dicta sunt tn responsione, hoc e»( in corpore. scriptor insuper cor­ rigit zld tertium et Ad quartum secundum ordinem argu­ mentorum. Margo σ: dee-st hic solutio tertii argumenti; margo e: ad ll· dicendum : ista responsio est proprie ad quintum argumentum ; margo r: deficit solutio tertii ar­ gumenti. Solus 11 in textu: Ad tertium patet responsln ex tam dictis, et ita P sine tam. r, omiserat ipsum tertium argumentum ei pro Ad quartum habebat Ad quintum, sed a correctore eries authenticarum lectionum naturam erroris explicantium contraposita >it, et \ arietas a correctoribus in singulos libro * familiarum introducta cirCi tot ut itu dicam centra rc»ohntur quot erant immediatae interpretationes archetypi. Elenchis vero supni positis probasse putamus, idem illud exemplar, a quo codices sinceri primae classis ortum habuerunt, uni­ cum centrum esse omnium codicum. Primum apographum unicum omnis varietatis unitatem constituit, ad quam mox reveniunt qui quandoque vel etiam saepe recedunt. .Miam codicum genealogiam explorare frustra conati sumus; for­ tiorem ei m.igi» perspicuam' cognationem non in\unimus quum illum cui errore * codicum linccronmi primae classis non dubio documento »unL Codices iccuirtfoe clawis, pro­ pter speciales lectiones a ceteris sepositi, erroribus retentu magis cum prima classe quum speciaUter legendo inter »e conveniunt; quod nihil aliud est quam quod intermedium XXVIII exemplar cx quo transumpti sunt plura menda retinuit quam correxit. Idem et a fortiori quidem de tertia classe valet. Ipse Vincciitinslcr, auctorem simulans, ad sensum verborum diligenter attendere debuit; materiali exemplatis sui dictioni non crut constrictus, ct nihiloMCiu * minus imitatur intermedium quam primum upographnm. In re­ liquis etiam codicibus maior pars errorum retenta vel male correctu est, praeter ω et 55 (ct inter papyraceos 15 ct 36); infer omnes hi excellunt bonitate ct frequentia correctionum, vestigia tamen primi apogrnphi cos premere nullus non videt; quam rem dijudicanti malae correctionis ct aliarum interpolationis noturum debita ratio habenda est. Et ideo concludimus, ubicumque pro errore primi apogrnphi in quibusvis libris aha lectio occurrat, hoc non spontanea descriptione codicis alterius familiae factum esse sed de­ liberata correctorum voluntate, proprium lumen ct libitum sequentium. Dein ad valorem codicum Vaticanorum determinandum elenchi necessaria elementa suppeditant. Nullus codex Va­ ticanus a correcturis prorsus immunis est; modo unus, modo plurcs aliquid a lectione primi apogrnphi alienum legere vidimus. Tantum vero abest ut hoc Vaticanis pro­ prium dicendum sit, ut omnes absque ulla exceptione, etiam maxime fideles primae classis, seriem librorum insuperabilis excellentiae, plus vel minus interpolationibus passos esse vi­ derimus. - E contra consensu Vaticanorum lectionem primi apographi nunquam non repraesentari, cx elenchi» etiam perspicuum est; item dempto 1. ad tertiam classem per­ tinente; item demptis duobus vel tribus antiquis vd re­ centibus, ceteri cum primo apogrnpho faciunt. Ubi u con­ sensu codicum ABF celeri recedunt, hi tres cx parte primi apogruphi se tenent, excepti» duobus, ni emimus, locis (iqs et lis) cx centum quinquaginta! Huc fidelitatis te­ stimonium non alia causa ct ratione illis iribus consen­ tientibus competit, quum quia singuli fidele» inventi sunt. Ideo quod de illis affirmamus Je nullis ternis fidelibus negamus. Hoc bene animadversum iri speramus. Non pro soli» ABF prae ceteris codicibus Europae vindicamur fide­ litati» privilegium. Si Parisiis editionem curabamus ct u libris Bibliothecae National! * exploratis collationem cum libris \ uticanis aliisque incueptxsenius, idem quod modo de ABF tunc de 0 i a nobis dicendum fuisset. Vel si cx .Anglia profecti post descriptionem variantium codicum Collegiorum libros Continentis discusseramus, primum apographum per i vx vd zia vd quametimque coinbinationem trium fidelium sincere reddi dixissemus. Sed quia in Urbe degimus ct libros Vaticanos vicinos habemus, quinimmo ut maiori commodo editioni inserviant, iussu ct benevolentia Summi Pontificis Leonis XIII, in domo Gcncralitia omni dic ct hora revidere datum est, e re nata erat positionem ABF inter fideles primae classis nequivalentes specialius indicare. I)c ipsis editio nostra neces­ sario dependeret, si tamen sincerae fidei inventi fuissent; ideoque nihil diligentius indagavimus quam quid omnibus codicibus compositis de eorum textu iudicandum esset. Quid autem duo elenchi probant nisi eorum sinceritatem lectionis primi apogrnphi tenacem ? Clariori adhuc luce bonitas illorum codicum splenderet si alia loca praeter in elenchis iam notata, aiferre per tempus licuisset, nec nisi aegre ea omittimus. Consensus codicum A B et F quandoque interrumpitur; A saepius recedit a BE quam B ub Λ F et F ab AB; raro omnes differunt invicem. Interruptu consensu ceteri \ aticani locum recedentis occuponi, ita ut rarissime dubium circa lectionem primi apogrnphi surgat aut interpolatio vel quuliscumque textus mutatio non dignoscatur. Attamen ut maior securitas textus appareret, ct etiam quia secunda classis u Vaticanis omnino exsulat, tertia vero per solum 1 repraesentatur, aliquot codices Vaticanis addere inten­ debamus, X ct x re vera addimus; alios ad hunc finem electos nec nostra nec ullius ncgligeniia opportuno tempore non erunt ud manum. Neganti plure» codices utriusque das bis sine magno damno above, plene ossentiri nequimus. Nec enim eas maximi facimus: nexu propioris cognationis non considerato et classium denominatione subluta, decem codices qui modo secundam classem constituunt ct viginti 1res ultimae nunc addicti, secundani aetatem et fidelitatem locum obtinent iuxta minus sinceros C E et G qui nunc pri­ mae classis esse dicuntur. Si prima exemplaria duarum clas­ sium cxlitcrcnt ea ipsa utcumque antiqua inter minus fide­ les udnumernrcntur; maiorem vero fidem quam primis exem­ plaribus debetur, tota prosapia non affectat. Nemo autem sanne mentis putabit testei cui debili» fides competat, ni­ hilominus audiri debere ubi veridici ct contestatae fidei adsint. Ubi ergo de lectione primi apogruphi invenienda agatur securius staretur testimonio recentium fidelium az 42 quam totius tertiae classis quae antiquissimos fibros con­ tinent quidem sed interpolationis condemnata est; prae­ sumptio fidelitatis cessit veritati exploratae. Pro apparatu variantium aliquod emolumenti secutum fuisset: nam mu· tationum textus plura specimina continuisset. Utrum vero Ime etiam in re elenchi pauperiem an potius abundantiam lectionum in libris Vaticanis ct in editionibus ostendat, ipse videat lector. De relatione inter traditionem manu scriptam et typii impressam pauca dicenda sunt. Inc. magis primo apographo adhaeret quam a ct haec mugis quam P. .At in dif­ ferentiis distinguendum est. Errores primi apographi de­ cursu temporis per editores semper diminuti sunt et multoties bona crisi id lactum esse nemo negabit. Non cre­ dimus Pinnam ab ullo codice sub hoc respectu excelli; quod in laudem illius editoris qui primus correctionem invenerit dictum esse volumus. Valde siquidem suspicamur, sequentes editores conservando correctiones praecedentium, correctionis qua tali» conscios non fuisse. Erroribus di­ minuentibus uherationes nulla necessitate, nulla ratione sufficient! justificatae crescebant. Comparatio ergo textus Pinui ad textum manuscriptum duos aspectus habet. Quoad puritatem α mendis primi upographi et a librariorum pro­ priis lapsibus ct hallucinationibus, Piana vel optimum co­ dicem vincit. Quod quis bene attendat antequam detra­ ctoribus editionis Pinnae adhaerendum putet. Profecto qui mala methodo usus errata Pianac cum codicibus vel etiam editionibus anterioribus componit, multum eam vitupera­ bit; hoc fere faciunt ab antiquo reprehensores, α fine errantes longe. Totus textus Pianac cum roto codice com­ parandus est, ct prius indicium non ferendum quam quid utrinque peccatum sit quasi a completo inventario patue­ rit. Liceat rem unico exemplo illustrare: si quaeratur an Piana meliorem recensionem habeat quam codex 55, non iustum est tacere vel nescire Qu. 1 xix art. 3. Sed contra S. Paulum a codice introduci carcerent uppeiLintem; vel si Je anteriori editione sermo est, Inc. et a pro immutari legere incantari H.ic autem ratione instituto periculo, boni­ tatem editionis Pinnae prae quovis meliori manuscripto libro, non solum in Secunda Secundae sed penes omnia opera hucusque per no» edita, exploratum habemus ct affirmamus. Sed non paucas interpolationes, oracscrtim incisorum ad­ ditiones, in Piana notavimus, quae in nullo codice inve­ niuntur, vel solum in aliquo iuniore, vel etiam a secunda manu tantum. Sub hoc particulari respectu comparatione instituta. Piana etiam hic, ubi tamen vinci praestitisset, audadssimum quemque correctorem superat, si non gra­ vitate peccatorum, saltem frequentia. Tamen sicut de cor­ rectionibus errorum bene factis Pinnam non directe lau­ davimus, itu de corruptionibus non ipsam vituperamus sed eam quae prima corrigendo corrupit. Solitu ista methodo ultimam editionem novae fundamento ponendi et absque codicum ndiutorio veros ct putativos errores corrigendi fieri non potuit quin omnium praecedentium alterationes bonas et quovis titulo erroneas sed sensu solo verborum non cognoscibiles, in novam editionem transirent. Ita fa­ ctum est ut Piana totius laboris ante acti quasi thesau­ rus appareat, cuius laus vel reprehensio in singulis casibus primo quovis critico debetur» non posteris rei nesciis. Muta­ tiones in Piana occurrentes qua editione post a incocpcrint et an Piana vel unam inchoaverit, non indagavimus. Com­ pertum tamen est ab ultimis decenniis saeculi decimi quinti textum typis traditum absolutum nec unquam integra ra­ tione sed ut ita dicam localiter tantum revisum fuisse. xxix Haec cum ita sint, non erat nobis difficile viam invenire qua recensionem Secun­ dae Secundae conficeremus. Ante omnia lectio primi apographi simpliciter restauranda erat cum erroribus fide codicum exploratis. Deinde pro singulis erroribus cognitis lectio archetypi redintegranda erat. I lis feliciter secundum regulas critices peractis totum re­ censionis negotium peractum fuisset. - Est fortasse qui dicat nullibi lectionem primi apographi mutandam fuisse, sed correctiones coniecturales ad marginem folii remittendas. At editionem nostram theologis idque commode servire cupimus, qui textum continuum et legibilem iure quodam suo exigunt et merito conquererentur si toties a prosecutione rerum prohibebantur Sicut ergo nec orthographia saeculi decimi tertii aliis rebus intentos retardamus, nec coniccturas a reliquo textu signis distinguimus, cum quousque se ex­ tendant apparatus variantium sciscitantem perpetuo doceat, ita criticum potius et gram­ maticum quorum nihil interest ubinam inveniant quod quaerunt, calcem paginae petere cogimus quam attentionem theologi inviti distrahimus. ’ ■* ·-·»< Quantum ad restaurationem textus primi apographi, consensus codicum Vatica­ norum lex fuit; nam eos ubicumque consentiunt cum primo omnium codicum exemplari facere probatum est. - Interrupto consensu faciendum erat cum ABF idem legentibus; istorum enim consensu apographum tantum non semper repraesentari vidimus. Propriis erroribus librarii 1·, qui nunquam dubium ingerunt, consensum non interrumpi exi­ stimavimus. - Ubi nec isti consentiunt, moderamen ceterorum Vaticanorum et κ R usu venit. Menda correpturis maxime nobis cavendum erat ne ca videremus ubi erratum non erat. Maximi momenti haec res unicuique videbitur, et tamen cautu non facilis: quia ad errores detegendos lectiones alterius familiae comparari non possunt, ct omnis er­ roris certitudo vel suspicio ex sensu vel saltem interno tantum criterio gignitur idcoque amplus locus existimationi relinquitur. Ab hac difficultate textus citatos Patrum et Phi­ losophi, quos librarii gencratim et noster imprimis male legere solent, non excipimus: originalia quidem saepe vicem archetypi supplent ; sed cum S. Thomas non verba sed sensum sectetur, hic etiam saepe aqua haeret Illum scopulum non satis evitavimus. Ultro confitemur lectiones editionum anteriorum, inpriinis Patavinarum, non semel nos loco primi apographi amplexos esse, ubi omnino necessarium non erat; ex. gr. Qu. XXVI art. 9 ad 2 («) filius (36s) nunc expungeremus ex nostro textu; Qu. XLVI art. 1 ad 1 (0, vid 45s) pro sunuua indicii nulla necessitate coacti adoptavimus sententia indicii, et Qu. X art. 8 ad 1 (G) in textu S. Augustini cuiusque pro cniitscnniqne. At quam dif­ ficile est a magna auctoritate correctionem suggerente prorsus se subtrahere et in sin­ gulis casibus ultimas consequentias principiorum perspicere et amplecti audere. Qui adhuc pluries quam nobis visum est et modo videtur textui primi apographi parcendum esse putaret, ut iure illo suo utatur et libenter volumus et enixe exposcimus: nihil profecto nostra interest, lapsus primi librarii multiplicare. Emendationem errorum duabus legibus subiccimus. Primo oportebat ut correctio plene satisfaceret sensui contextus perspecto. Secundo ut correspondent materiali indoli et, quia in nostro casu praecipue agitur dc redintegratione singulorum verborum per­ peram lectorum, exteriori aspectui erroris. Cum enim librarii sit, qui errando nihilominus verbum sic ut ante oculos scriptum videbat, reddere credidit, materialis litterarum si­ militudo inter signa librarii et archetypi obvenire debuit, quam similitudinem correctio si negligat, ab archetypo recedere praesumitur. Haec duo criteria pluris facimus quam optimi cuiusque codicis auctoritatem, quae quotiescumque de lectione a primo apographo differente agitur, revera non existit. Postquam enim unitas familiae explorata est et de codicum origine cx eodem exemplari apographo constat, nullus codex .singularis nec ulla communitas plurium contra certe cognitam lectionem apographi illa auctoritate gaudet, quae per fortiorem praesumptionem originis ex autographo antiquis lectionibus prae re­ centibus inhaeret. Tunc enim certe agitur de tentamine critico, cui nec aetas credibilitatem ascisceret nec novitas tolleret, sed solae regulae critices rite observatae conciliant. Eaedem quaestiones, idem interdum aenigma, quibus solvendis nos operam dedimus, omni correctori inde a nativitate libri propositae erant, et si a quoquam superamur, non XXX erit hoc propter antiquitatem correctionis sed propter convenientiam cum legibus criticis. Quod primi correctores autographum forte, vel auctorem, consulere potuerunt, cum nesciatur an consuluerint, idem est ac si non consuluissent. Authentia igitur lectionis correctae ab internis notis, hoc est, ni fallimur, a duobus criteriis supra positis dijudi­ canda est. - A discussione variorum et correctionum, a suggestione meliorum lectio­ num, in apparatu abstinemus. Ideo Qu. XLIX art. 5 («): « Et quia ea quae exiguntur ad perfectionem prudentiae, dicuntur exigifivae vel quasi intégrales partes prudentiae·, et Qu. 1JV art. i arg. i (α): « Sed diligentia requiritur in qualibet virtute sicut el eli­ gentia , lector nihil notatum videbit quam Ρσ omittere quod primo loco hic jacentibus typis imprimimus, et P quod altero; quamvis aliquid novi prae se ferre videntur, inquantum in nullo Lexico Thoinistico, quod scimus, obveniunt. Unam exceptionem ad­ misimus; Qu. XLVII art. i3 ad 3 in nota ζ post variantes, vel potius titubationes librariorum ad verbum deinotica parenthesin addimus: (ή·/ zzZsiT’. oetvi-rr,-r«; vide loca citata); loca autem citata sunt VI Ethicorum cap. xn n. 9 (1144 * 23 in editione Aca­ demiae Regiae Borussicae) et Comm. S Thomae lect. x. Illa nota attentionem lectorum ad verbum deinotica figere intendebamus, quod in Graeco non extat ct nobis inde oriri videtur, quod translatio latina, qua etiam S. Thomas commentando utebatur, ac­ cusativum casum verbi iur.-.·,; prout in Graeco iacebat nec traductum inseruit, legendo quant vacant dcinotita; illud vero quam facile deinotica legatur, doctos non docebimus. Sic factum esse existimamus ut S. Thomas d-inotica tanquam nomine adieçtivo utatur subintelligens potentia. Editorum Commentarii in Ethicam erit nodum solvere. Nobis sufficit hic addere in commentario verbum dcinoticos vel dinoticos, quod P legit, a melioribus ut videtur codicibus lega deinos vel dinos. & Superest ut paucis indicemus in quibus rebus nostra ratio textus recensendi dif­ ferat ab ea, quam Eihus Cardinalis Zigliara et Rrtius Pater Hyacinthus Frati seque­ bantur. Doctissimi viri textu Piano ita ut fundamento utebantur, ut generatim propter solam discrepantiam a codicibus eum non mutarent; causam internam accedere opor­ tebat antequam Pinnam relinquerent. Non propterea sic egerunt quia Pinnas lectiones contra unanimitatem codicum semper valere credidissent; nam hoc ne somniarunt qui­ dem, quamvis ct ipsi bonitatem textus Piani supra singulos codices integre ad examen vocatos optime perspiciebant. Sed quia id quod fundamento posuerant quam minimum tangi debere putaverunt, idcirco ubi Piana intrinsecus erronea non erat, fere ubique variantes codicum in apparatu collocabant. Ad difficiliora loca, ubi meliores codices a Piana non differebant, omnes lectiones, etiam recentium codicum et secundarum ma­ nuum exscribebant. Sic criticis lectoribus salvum indicium esse voluerunt, ct nihil iudicio formando idoneum subtrahebatur. Quod hoc ab aliquibus non intellectum ct aliquando male versum sit, nobis ab illis vel paulisper discedendi sufficiens ratio non fuisset. Postquam vero relationes totius fere reliquae traditionis praesentis operis innotuerant, textum antiquum a quo omnes codices ct editiones descendere compertum est, mendis correctis ceterum simpliciter describendum arbitrati sumus, et Pianas lectiones, sup­ pressis leviter variis, inter variantes codicum referendas. Hoc antecessoribus nostris, quos praematura mors abripuit, minime displicuisset; nam ipsis videntibus et appro­ bantibus in septimo volumine, et iam antea in altera parte sexti, loco Pianae familiam codicum ad quam etiam Pianam pertinere patuerat, pro fundamento habuimus. Circa bonitatem lectionis primi apographi in speciali dicere n ui opus est. Textus noster eum fideliter, quantum humana natura patitur, ante omnium oculos ponit, nisi quod errores materiales librarii in apparatu quaerendi sunt. Eos comparet lector cum quovis codice illa aetate scripto et videat an inter optimos non sit recensendus. Guberniis, quae facultatem librorum consulendorum nobis concesserunt, Rihis Capi­ tulis, singulis Bibliolhecariis, ubique summa humanitate nos prosecutis maximas gratias agimus. Citationes quasdam subjungimus quas comprobare nequivimus; quasdam etiam in operis decursu inventas notamus. XXXI Qu. i. art. 2. « Et ideo utrumque (sc. obiectum fidei esse incomplcxum, nempe rein creditam, et esse complexum per modum enuntiabilis) vere opinatum fuit apud antiquos. · luvat verba referre Inhoccntii V, lib. ill Sent., dist. xxiv, art. 3: Circa hoc quidam, ut Cancellarius Parisiensis, dixerunt quod res, et non enuntiabilia, sunt articuli dc quibus est fides... Alii vero, ut Magister .Vltissiodorcnsis, quod enuntiabilia determi­ nata, et non res, sunt articuli fidei ». · m» Ibid., ari. 6, arg. 3. Sicut a quibusdam dicitur, articulus est indivisibilis veritas de Deo arctans nos ad credendum. Alexander Halensis, Sum Thcol. p. III, qu. t.xix, memb. 1, S. Bonaventura, III Sent., dist xxiv, art. 3, qu. j, et alii Ricardum a S. Victore Linquam huius definitionis auctorem indicant: apud quem tamen frustra quaeritur. Gulielmus Altissiodorcnsis, Sum. Aur. lib. Ill, tr. in, cap. 2. qu. 1, ita articulum explicat: « Articulus dicitur ab arctando, quia arctat nos ad credendum >. ·.· Ibid., arg. Sed contra, S. Isidoro adseribitur altera articuli definitio, videlicet, «articulus est perceptio divinae veritatis tendens in ipsam ». Non ita absolute B.Al­ bertus Magnus, qui in III Sent., dist. xxn, art. 4, scribit: < Isidorus autem dicitur sic definire etc. Halensis, Sum. Theol, p. III, qu. lxix, memb. 1, Hugonis a S. Victore ipsam esse asserit. Qu. xxxir, art. 1. Unde quidam, definientes eleemosynam, dicunt quod elee­ mosyna est opus quo datur aliquid indigenti ex compassione propter Deum. » Sic a Magistris definitur, teste Alberto Magno, IV Sent., dist. xv, art i5. Gulielmus Altissiodorensis, Sum Aur. lib. Ill, tr. vn. cap. 7, qu. 1 « Eleemosyna est indigenti propter Deum rei necessariae erogatio >. Et Halensis, Sum Theol. p. IV, qu. xxix, memb. 1: « Definitur sic a Magistris: Eleemosyna est opus sive largitio rei necessariae facta in­ digenti propter Deum et ex compassione ». · . *4.Ibid., art. 7, ad. 1. Vel {iniquum mammona dicitur) quia in pluribus praede­ cessoribus, quibus patrimonio succedis, aliquis reperitur qui iniuste usurpavit aliena, quamvis tu nescias, ut Basilius dicit » Ubi autem in Basilii scriptis hoc inveniatur, hucusque nemo indicavit. In Catena Aurea, super Luc. cap. xvj, vers. 9, S. Thomas eandem sententiam S. Basilio adseribit. ■ Qu. xxxv, ari 1. A quibusdam dicitur quod acedia est torpor mentis bona neghgentis inchoare. ■ B. Albertus Magnus, Sum. Thcol. p. II, tr. xvm, qu. cxvin, memb. 1, et Alexander Halensis, Sum. 'Thcol. p II, qu. CXL, memb. 2, Ricardo a S. Victore de­ finitionem vindicant; in cuius tamen operibus nullibi reperire est. Rabanus De Eccl. Disci/l. lib. III, acediam describit hoc modo: Acedia, perquam tepor mentis... oritur; quae hominem ad omne opus bonum inutilem reddit ». jk ιΑ(ΦΜΜ Ibid., art. 4, arg. 3. Isidorus in libro de Summo Bono distinguit vitium acediae a vitio tristitiae, dicens tristitiam esse inquantum recedit a graviori et- laborioso ad quod tenetur, acediam autem inquantum se convertit ad quietem indebitam ·. Halensis, Sum. Thcol. p II, qu. cxt.iv, memb. 4, de filiabus acediae tractans, sic habet: < Ratio vero numeri, secundum Grcgorium, haec est: cum enim acedia sit aversio a laborioso et gravi cum conversione ad quietem, cx parte conversionis ad quietem generat va­ gationem circa illicita etc... Secundum Isidorum autem assignantur aliae filiae tristitiae et aliae acediae: tristitiam autem dicit inquantum recedit a gravi et laborioso ad quod tenetur, acediam vero inquantum se convertit ad quietem indebitam etc. . Attamen, quia Gregorius nihil dc praedicta definitione ponit, nec apud Isidorum invenire est distinctionem hic factam inter tristitiam ct acediam, non sine ratione coniecturare pos­ sumus Halcnscm non verba sed sensum Isidori referre velle, ct S. Thomam ab illo, tanquam Isidori textum, verba citata deprompsisse: eo vel magis quod ibidem Halensis acediae filias ab Isidoro numeratas, Comment, in Dent., cap. xvi, iisdem fere variantibus quibus S. Thomas, recitat. Ubi enim ab Isidoro enumerantur, « otiositas, somnolentia, importunitas, inquietudo, pervagatio, instabilitas mentis ct corporis, verbositas, et cu­ riositas », Halensis habet: « otiositas, somnolentia, importunitas mentis et corporis, in­ quietudo, instabilitas, verbositas, curiositas » ; Thomas vero: « otiositas, somnolentia, importunitas mentis, inquietudo corporis, instabilitas, verbositas, curiositas ». XXXII Qu. XL, art. i. < Unde Augustinus in lib. de Ferbis Domini: Apud veros Dei cultores etiam illa bella pacata sunt, quae non cupiditate aut crudelitate, sed pacis studio geruntur, ut mali coerceantur et boni subleventur. > Gratianus, XXIII, qu. i, can. Apud, Ivo, p. X, c. io5, et Halensis, Sum. Theol. p. III, qu. xi.vn, mernb. 3, art. i, idem Augustino in lib. de Diversis Ecclesiae Observationibus adseribunt: opus istud tamen non videtur extare; ncc in Augustini operibus quae extant, verba citata in­ veniuntur. Ibid., ad 3. < Et ideo (exercitia bellica) vocabantur meditationes armorum, vel bella sine sanguine, ut per Hieronymum patet in quadam epistola. > Nec in epistolis nec in aliis D. Hieronymi operibus quod hic profertur invenire potuimus. Qu, XLirr, art. 7, arg. 4. < Hieronymus dicit quod dimittendum est propter scan­ dalum omne quod potest praetermitti, salva triplici veritate, scilicet vitae, iustitiae et doctrinae. » Art. seq., arg. 2, idem profertur tanquam regula Hieronymi, qui et su­ perius, qu. xxxvr, art. 6, arg. 2, de scandalo non vitando pro veritate vitae fidem facere iussus est. Ante I).Thomam Alexander Halensis, Sum. Thcol. p. II, qu. clxix, memb. 6, de eadem regula Hieronymi testatus est; et ibid. p. IV, qu. x\ in, memb. 4, ad 3, versum quendam sententiam exprimentem, tacito auctoris nomine, citat: Scandala non vitant doctor, index, bona vita >. Hugo a S. Charo, In Matth. cap. xviii, vers. 7, dicit: « 1 riplex est veritas, scilicet vitae, justitiae, doctrinae, quae nunquam dimittenda est pro vitando scandalo: unde versus, Vitae, justitiae, doctrinae scandala cedunt. Alia vero bona aliquando dimittenda sunt, aliquando non». Lyranus etiam, Gloss. in Matth. cap. xv, vers. 12, habet: < Et quia veritas vitae, iustitiae, et doctrinae non est di­ mittenda propter scandalum > etc., nihil de I lieronymo dicens. Gulielmus Altissiodorensis, Sum Aur. p. III, tr. xxiv, qu. 4, investigando quid sit dimittendum propter scandalum, quaerit, in primo casu, utrum teneatur aliquis non repetere sua propter scandalum, et sic difficultatem proponit: « Item, super illum locum Evang., Fac mundo a scandalis, dicit auctoritas: Tenemur vitare scandalum inquanlum possumus sine peccato. Sed sine peccato possumus vitare proximi scandalum non repetendo nostra ergo non est licitum repetere sua cum scandalo fratris . In responsione sic habet: < Ad tertio obiectum. quod illa auctoritas intelligenda est salva triplici veritate, vitae, iustitiae et doctrinae >. In Commentario Card. Caietani, ad qu. 11, art 2, num. 1, < Et propterea dicitur quod credere in Deum est amando etc. > Est ex Aug. Tract XXIX in Ioan. - Cf. Mag. Ill Sent. dist. xxm. Qu. x, art. 8, Comment, num. n. et apud morales dicatur quod oderunt peccare mali formidine poenae >. Cf. Ho rat. Epist. I, xvi, 52, 53. COMMENTARIA CARDINALIS CAIETANI Commentaria sua in Secundam Secundae absolvit Caietanus die 26 Februarii. 1517. prout ipse in fine testatur: Et haec de expositione huius Libri sufficiant, ad Dei, Beatae Firginis ct Beati Thomae gloriam. Pomae, die 26 Februarii, anno salutis l5ij, aetatis autem meae quadragesimonono inchoante. Die 1 Iulii proxime sequentis ad Cardinalatum a Leone X assumptus, Generalatum Ordinis Praedicatorum speciali Pontificis dispo­ sitione retinebat cum omnibus honoribus et oneribus usque ad proximum Capitulum Generale, quod, ab ipso Pontifice convocatum, celebratum est Romae in \igilia Pentecostes, die 22 Maii, i5i8. Cui tamen non praefuit in propria persona, nam iam initio eiusdem mensis ab Urbe digressus fuerat, Legatus a latere ad Imperatorem Maximilianum missus: sed loco ipsius praesedit Garsias de Loyasa, qui ipsi praedicto die in successorem electus est. Nonnisi anno insequenti a Germania rediit. Interim suum scriptum λ enelias impri­ mendum miserat, addita epistola dcdicatoria ad Summum Pontificem post acceptum Cardinalatum scripta. Impressioni praeposuit fratrem Bartholomaeum de Spina, Pisanum, sequenti epistola ad ipsum directa: Thomas de l 'io Caietanus, S. A'. E. Fresbyter Cardi­ nalis tituli S. Sixfi ac totius Ordinis Praedicatorum Generalis Magister. Fenerando nabis carissimo fratri Bartholomaeo Pisano, eiusdem Ordinis. Lectori Conventus S. Dominici de XXXIII Castello de I euetiis, subitem. Commentaria nostra in Secundam Secundae Divi Thomae Aquinatis imprimenda tradidimus Domino Octaviano Scofo. Et quia necesse est ut aliquis doctus st/ qui ex animo intendat correctioni impressionis, et non permittatur ipsa for­ marum correctio compositorum discretioni, ideo desiderii nostri est ut tu curam habeas totius negotii et die noctuquc superintendas ut formae sint bene correctae. Neque enim scimus aliquem isthic qui id muneris te melius exequetur Itaque commendamus tibi ma­ iorem in modum illius curam, /-acies nobis rem gratissimam si omni studio ct diligentia huic negotio intendes. Vale ct pro nobis ora. Romae, 25 * Augusti, 15/y Injuncti officii susceptionem Bartholomaeus sequentibus litteris significavit: Reverendissimo in Christo Patri ac Domino colendissimo. Domino Thomae de Vio Caicfano. S. R. E. Presbytero Car­ dinali tituli S.Sixti ac totius Ordinis Praedicatorum Generali Magistro, Frater Bartholomaeits de Spina. Pisanus, eiusdem Ordinis professor minimus, post humilem commen­ dationem ac reverentiam etc. Recipi litteras a Reverendissima Dominatione Vestra in quibus patentait fiducia commendat mihi munus invigilandi super impressione Secundae Secundae .Sancti Thomae Aquinatis cum Commentariis nuper ab ca, superno affante Spinfu, elucubratis. Ego Reverendissimae Dominationi Vestrae immortales gratias ago quod mihi dignata sit thesaurum situm pretiosissimum commendare, ut non impressorum incuria maculatum omnem perlustret Ecclesiam. Agam autem pro modulo meo, Moque affectu operam omnem impendam ut iuxta quod de me Vestra Dominatio Reverendissima mira benignitate confidit, voti compos efficiatur. Felici vita vivat in aevum Dominatio Vestra Reverendissima, cui me humiliter rccommendo. Venetiis, 13 * Septembris, 151/. Idem Praefationem in commendationem tum sancti Thomae tum Cardinalis Caietani Commentariis praemisit. Privilegio Pontificio impressoribus concesso die 14 Maii, 1518, opus perfectum est die 20 Augusti eiusdem anni. Textui Sancti Thomae Commentaria iungunlur, et volumen sic inscribitur: Secunda Secundae sanctissimi Doctoris Thomae de Aquino, Ordinis Praedicatorum, adornata prae­ clarissimis Commentariis Reverendissimi in Christo Patris ac Domini, Domini Thomae de Vio Caietani. S. R. E. tituli S. Sixfi Presbyteri Cardinalis. Artium et Sacrae Theo­ logiae Doctoris eximii, ac totius Ordinis Generalis Magistri. In fine sequens legitur cpilogus: Explicit Pars Secunda Secundae Partis totius Summae Theologiae Divi Thomae Aquinatis, Ordinis Praedicatorum, Theologorum omnium sanctissimi monarchac, quae Secunda Secundae vulgata denominatione vocatur. coronata clarissimis Commen­ tariis, quae profundissimos litterae sensus prodant in lucem, errorum omnium tum minus intelligeutiiim sanctum Docforem, tum Martini cuiusdam novelli doctoris fulgentissime sideri se in moralibus specialiter opponentis nubilo propulsato, auctore Thoma illo Caietano Pracdicatorio, toto iam orbe ommque futuro saeculo famigeratissimo sanctitate, doctrina, cardiacae celsitudinis gloria, sanctae Matris Ecclesiae iubare praeclarissimo. Citius aurei voluminis novae huic impressioni, tam utraque exemplaria ad minimum usque iota praecorrigendo, quam impressas diefim formas singulas mendis omnibus et erratis pur­ gando, vigilantissimo studio, praefati Reverendissimi Cardinalis speciali commissione, superintendit Venerabilis Pater Frater Bartholomaeus de Spina, Pisanus, eiusdem Ordinis, Lector Sacrae Theologiae in Conventu Sancti Dominici de Castello Venetiorum vitae regularis. Venetiis impressa sumptibus haeredum quondam Domini Octaviani Scoti Modocticnsis ac Sociorum, 20 Augusti 1518. Primae editioni, per litteram Λ indicatae, alteram Venetam, per B notatam, con­ jungimus, per Lucam Antonium de Gilinta impressam anno i522, quam auctoritate ipsius Caietani in lucem prodiisse conficere licet, cum eodem tempore ct loco et per eundem typographum Commentaria sua in Tertiam Partem publici iuris fecerit. In istis duabus editionibus textus genuinus habetur. Licet enim in ipsis mendae invenian­ tur, longe Limen sunt a depravatione subsequendum editionum. Missis quae minoris momenti sunt, in editione A errores etiam gravioris notae non desunt; quorum tamen pars magna in B scite, et ut ita dicamus authentice correcta sunt. Quod cum factum invenimus, lectionem B sine haesitatione adoptavimus. Illa loca corrigenda erant quae curatorem editionis B effugerunt, cum horum emendationem non nisi raro in aliqua Socmak Tnkou D. Tmo.waf T. V. , XXXIV posteriori editione datum sit invenire. Sensu vero auctoris rite percepto, opus magnae difficultatis non erat, cum fere non de alio agatur quam de litteris erratis vel de particulis acddentaliter omissis vel adiunctis. Correctionem nostram lector semper inveniet indicatam vel in margine paginarum, vel uncinis additis, vel in elencho quem subiicimus varian­ tium. Ut aliqua exempla habeantur erratorum editionis primae, in B ct successivis edi­ tionibus retentorum, videri possunt loca sequentia Qu. 1, art. 4, num. m, secunda autem repugnat fidei testimoniis, sed non fidei rerum: levissima mutatione pro testimoniis sub­ stituitur quod contextus requirit, testimonii. Ou XII, art. 1, num. m, ubi Λ habet re­ trocedere ab huinsmodi et tonsura huinsmodi, facile apparet primum huinsmodi in habitu mutandum esse. Ubi, qu. XV, art. 1, A legit, distinctio membrorum horum non consistit, statim intclligitur non per errorem irrepsisse: sicut qu. XXXVI, art. 1, num. v, ubi eadem habet, nisi quis dicat quod frustra Aristoteles dixit. Si aliquid alterum, per facilem lapsum si loco ly impressum est. Similia videre est qu. I, art. 7, num. n, lin. 7 a fin., quem pro quam; qu. X, art. 3, num. m, lin. ult. pag. 81, non apprehensus pro appre­ hensus; qu. XVII, art. 5. num. x, lin. 1 1, delectari pro delectare; qu. XIX, art. to, num. n, col. 2, lin. 9, sumatur pro amatur, etc. Ceteroquin loca ista non ita multa sunt, et cor­ rectione nostra admissa, ex editione A una cum emendationibus editionis B efficitur textus integer ct purus, qui mirum in modum praestat illi qui pro textu Caietani vulgo recipitur. Nec illa loca corrigenda sunt in quibus, licet aliquid minus accurati quod ad dictionem attinet habeatur, tamen de sensu auctoris locus dubitandi non relinquitur. Quisquis enim Caietani volumina volverit, scit ipsum, de maioribus sollicitum, non infrequenter de di­ ctione ad amussim exacta minus curare. Qu. XX, art. 1, num. 1, lin. 3i et antepenult., Sed quia.,, et ideo, redundat et; non tamen dicendum quod a Caietano non revera scri­ ptum fuit. Idem sentiendum de illis nominativis, qu. XXIV, art. 7, num. 11, pag. 186, lin. 3, puta visio facialis et visio per speculum; et de eo quod habetur qu. XXXIV, art. 5, num. v, lin. 21, occidens namque hominem cx ira, pro quanto in ira illa clau­ ditur nolle vitam illius, odium illius dici potest ; et qu. LI, art. 4, num. m, lin. 12 a fin., privatis personis pluries accidit in recompensatione bonorum quae non possunt aliter recuperare, facientes sibi ipsis iustitiam. Vide etiam, cum contextu, illud qu. XXIX, art. i, pag. 237, lin. 4, Consistit enim pax in unione appetibiliuni possibilium simpli­ citer, a quorum consecutione appetitus deficit. Forte pronuntiationis modus explicat illud <*> loco ab. ante Hieronymo, qu. XXXVI, art. 2, num. ix, lin. 3. Editio B. praeter mendas conservatas ex editione A, proprios errores habet. Qui quamvis ct ipsi ex facili litterarum transmutatione orti, strictiorem tamen censuram me­ rentur. cum et corruptiones recte iam impressi sint, et negligentiam prodant in assequendo sensum auctoris. Quod vero maxime dolendum, mendae illae, vel potius corruptelae, pro magna parte correctorem nunquam habuerunt, sed ab editione hac admissae vel con­ servatae ad nostros usque dies permanserunt. Tale videre licet qu. XXIV, art. 6, num. 1, ubi editio A compendiose habebat, lit hoc tertio modo directe intclligitiir in quaestione, l (Hidetur) quod caritas quolibet suo actu augetur: litteram / 'mutat editio B in numerum Arabicum 5, ct in quaestione quinta legit. Item qu. XLII, art. 2, num. n, schisma (se exten­ dit) respectu Ecclesiae universalis, quae orbem comprehendit, permutat orbem in urbem; e\. qu. L, art. 1, manifeste patet quod nec etiam secundum generationis ordinem regalis principatus dependet a populari, ubi A mendose pro nec habebat bec, substituit haec, quod posteriores editiones haud feliciori successu in hic mutarunt. Alia exempla vide qu. XVII, art. 5, num. vi, lin. 17, ubi detectionis (pro delectationis) in dilectionis conver­ titur; qu. XXIII, art. 2, num. m, lin. i 1, ubi parte omittitur; qu. XXXIII, art. 2, num. n, lin. ult., ubi obligat (praeceptum correctionis) fit obligant; qu. XXXIV, art. 5, num. v, versus fin., ubi quocumque actu in quomodocumque actum mutatur Quae tamen errata non infirmant quod supra dictum est, hanc editionem magnam utilitatem praebere pro emendatione textus. Immo ipsa sola ex editionibus quas ad manus habemus, hoc praestat. Quod ex nunc dicendis clarum fiet. Inter annum 1534, quo Caictanus mortuus est, et annum 1070, quo editio Piana prodiit, Commentaria in Secundam Secundae pluries impressa sunt. Quatuor editiones XXXV nobis usui fuerunt: Venet., expensis Lucae Antonii luntae, 1537; Lugd., ex offic. loannis Crispini, alias Du Quarre, 1040; Lugd., apud haeredes lacobi Giuntae, 1552 et ιδόγ. Omnes per unicam denominationem, mediant vel medias, designamus: cum enim nulla auctoritatem habeat, parum videbatur referre minutius earum differentias indicare. Hoc unum indagavimus, utrum necne quae in Piana discrepant ab Λ et B desumpti fuerint ab aliqua media editione. Cum ergo mcd. notamus, sufficit si intclligatur aliqua ex mediis; ubi nulla ante Pianam indicatur editio, omnes mediae intelliguntur exclusae; ubi Piana cum Λ vel B legit, nihil de mediis indicatur. Nonnullas mendas hae editio­ nes sustulerunt: sic qu XXIV, art. 7, num. v, lin. 23 a fin., apparente in apparentiae recte mutarunt ; eodem articulo, num. xxni, lin. 14 a fin., in via pro semper via posuerunt; qu. XXXII, art. 2, lin. 5, ordinata pro ordinatam; qu. XXXIII, art. 8, num. Π, lin. 19, de oculo non figendo pro de oculo non fugiendo; qu. XXXVI, art. 1, num. 8, lin. 5, Ari­ stotelis pro al) Aristotele. Quod autem in hoc genere fecerunt longe superatur ab eo quod ab ipsis peccatum est. Quod iam in B lamentati sumus, pluries ipsam lectio­ nem genuinam A errore nunquam corrigendo depravasse, id multo frequentius in edi­ tionibus mediis accidit, ita ut textus Caictani plane deturpetur. Pauca pro ceteris ac­ cipe. Ou. I, art 1, num. xn, lin. 8 a fin., ideo credimus quod Deus dixit quia Ecclesia proponit pervertitur in cum credimus etc Qu. VI, art 2, num. 1, lin. penult., pro sicut nec falsa fdes. legunt sicut nunc falsa fides. Qu. X, art. 8, num. 11, pag. 90, lin. 5, pro cogere infideles omnino extraneos ab Ecclesia scribunt cogere fideles omnino extraneos ab Ecclesia. Qu. XIII, art. 3, num. π, I. 9, pro eadem est, eadem specie habent. Qu. XXXVI, art. i, num. ni, lin. antepenult., de invidia dicunt quod est de bono proximi, quia scilicet ipsi absolute bonum volumus, loco quia... nolumus. Qu. XL, art. 1, num. π, col. 2, lin. 27, sui in superioris corrumpunt; ibid. art. 4, num tn, lin. 3, pro tanto in pro causato; qu. XLVII, art. 11, num 1, lin. 18, dubium pollicitum in dubium politicum. Quibus et similibus corruptelis accenscnda sunt nonnulla additamenta quae Linquam interpolati sustulimus: prout sunt illa verba quae qu. I, art 6, post quamvis ipsi forte crediderint contra Auctorem dicere adduntur, nempe, ac illius dicta penitus e medio tollere omnemque illis fidem detrahere ; et quae qu. XLIII, art. 8, num. 1 , post verba Domini, tibi dabo claves regni caelorum, superflue inseruntur, et quodeumque ligaveris etc. Editio Piana textum Commentariorum exhibet qui in mediis legitur. Reducendus proinde erat ad editiones A et B Raro quidem casu emendationem in ipsa inventam retinuimus, ut qu. II, art. 5, num. it, Im. 2, quam pro et; qu. XIV, art. 3, lin. antepenult., additam vocem fit ; qu. XXXIV, art. 4, num. vit, 1 10, interior pro exterior: sed in locis multo frequentioribus, super mendas primarum et mediarum editionum, nova errata, quodam iniquo fato urgente, ipsa induxit. Qu. I, art. 1, num. tv, versus fin., inconve­ niens a Caietano ponitur quod non in revelationem sed testificationem Ecclesiae ft re­ solutio (fidei): Piana tollit non, et ad sensum qualitercumque reparandum, sed in seu mutat. Eadem quaestione, art. 2, lin. penult., pro compatere ignorantibus quid sciant (quod forte contradictionem implicare videbatur) ponit compatere ignorantibus quid discant; et art. 5, num. 11, lin. 20, quae geometriae pro non-geometrae. Qu. VIII, art. 5. lin. 6, pro ly solum scribit ly non solum; qu. XIX, art. 2, num. 11. lin. antepenult., totius appe­ titus pro totus appetitus; qu. XXXVI, art. 3, num. hi, lin. 4, obtectum pro odium ; qu. XLIV, art. 8, num. iv, lin. 7, habeat pro debeat ; plura alia similia sunt. Nonnunquam etiam ab editionibus A et B differt, sive ipsa prima sive inedias sequens, quin tamen lectionem perversam efficiat: ut qu. X, art. 4, num 11. p. 83. 1. 21, ordinatus; qu. XXIII, art 4, lin. 4 a fin., scripta sunt; qu. XXIV, art. 7, num. v, lin. 4, oporteat. Quas tamen et similes variantes, freti auctoritate editionum A et B, Linquam non authenticas exclusimus, licet quandoque, in initio praesertim, haesitaverimus (cf. qu. I, art. 3, num. ni, col. 2, lin. 10, sacrosanctum; qu. V, art. 1, num. v, lin, 14 a fin., Adverte; qu. VIII, art. 4, num. i, lin. 10, et loco et per etc.). Editiones post Pianam factae non videbantur intra limites investigationis nostrae contineri. Ne Limen notitia posteriorum editionum omnino desit, duas contulimus, Pa­ tavinam anni 1698 et Romanam anni 1773, priorem littera D, secundam littera E de- XXXVI signatam. In Patavina elaboranda inultum operae atque laboris impensum est. Summam S. Thomae, Commentaria Caietani, Elucidationes litterales P. Seraphim Capponi a Por­ recta, nonnulla alia, quinque voluminibus in folio complectens, e typographia Seminarii prodiit auspiciis duorum Cardinalium, Gregorii Barbadici et G corgi i Cornelii, summo Pontifici Innocentio XII dedicata. Omittit epistolam Caietani ad Leonem X, et Com­ mentarium cius in prologum S. T homae. Singulorum articulorum Secundae Secundae Commentariis praefigitur ab editoribus divisio corporis articuli, quae a verbis Caietani distinguitur signo quodam ad marginum in speciem manus efformato. Romana anni 1773, per Remondini typographum Venetum impressa ct per loannem Sebastianum Menchctti emendata, in decem tomos in folio distributa, cartae praestantia, typorum magnitudine ct venustate praecellens, ad Patavinam anni 1698 ad amussim exacta est. Unde idem est de utraque indicium. Textum nempe Pianum exhibent, aliquibus quidem correctis, no­ tabilioribus vero erratis sine emendatione conservatis. In ipsis, ut pauca tangamus, ex Λ invenies huiusmodi pro habitu, non consistit pro consistit. Si aliquid alterum pro ly aliquid alterum (vide supra); ex B quaestione quinta pro quaestione lidetur, urbem pro orbem; ex mediis nunc falsa fuies pro nec falsa filles,fideles pro infdeles, volumus pro nolumus, superioris pro sui, causato pro tanto, politicum pro pollicitum; ex Piana discant pro sciant, ly non solum pro ly solum, obicetum pro odium, etc. Verbo, vitiatum textum accipientes, ad nos inemendatum transmiserunt: nam post Romanam anni 1773, quod sciamus, nulla editio Commentariorum Caietani facta est. Superest ut elenchum exhibeamus variantium lectionum in his quinquaginta sex quaestionibus Secundae Secundae descriptarum, quo et operatum nostrum manifestetur, ct de vicissitudine textus plenior notitia habeatur. Editio princeps et Piana integrae ex variantibus cognosci possunt; editiones Venet. 1522, Patav. 1698, Rom. 1773, quoad ea sola loca in quibus P et A differunt vel ambae errant; editiones mediae solum ubi simul ab A et a B Piana differt. VARIAE LECTIONES COMMENTARIORUM CARDINALIS CAIETANI cd. Venet. t>tS' ; » Venet. tSzz; P Rom. /5"o ; d ratai·. ; 1 Rom. /77.» ; mcd. quamciunque editionem indicat inter 1534 ct factam. λ PtHEFATIO praefationem omittunt. - In \ inscriptio sic legitur. Epistola Provenuaiis Rfiii m Christo Patris ac Dni I). 7ho~ de mae de I/o Gaictani S. R. Γ tituli Sacti Sixti Car. ad Sanctissimum I). .V. Leonem Λ”. Lin. 20, pro quidam ante nimis, quidem P. » 33. pro adeo, a Deo P (cx mcd.). * 37, pro anniterentur, anniteretur Ραπ. Pug. 4, 1.2!, pro ditione, dictione a. • 1. 33, pro terroribus, terriculis a. » I. 38, pro insidiatos, insidiato Pab. » 1. ult., Aeternum... Beatissime om. a. Prologus de prologum prorsus ominum. Quaestio i. Art. i, n. n. n. n. η. num. iv, lin. 12. Pde om. non et mutant sed in seu. vi, 1. 7 a fin., pro /I Ethic., /// Ethic. Pabde. vili. 1. 17, pro veritatis, deitatis Pus. lx, I. 16 sq., pro sic ut, sicut Pde (cx mcd.). xi, I. 10 n fin., et unte ad Rom. om. Pde. ΧΠ, 1. 18, pro resolvitur, resolvit Pabob. » 1. 2 5, pro e converso ideo, e converso cum Pde ex mcd. (eco versori ii ed. Lugd. 155a). Art. 2, 1. penult., pro sciant, discant Poe. Art. 3, n. m, L i5, pro etc., et cum Pabdb. » coi. 2, I. 10 sq., pro sacrosanctum, sacrum au. Λ iit. 4. n. 11. 1. ontep., pro XX/X, XXXV/ I/ Papde. n. in, I.7 n fin., pro testimonii, testimoniis Pabde. n. v, I. 6 a fin., in ante exemplis om. Pde. n. vi, I. 7, pro conversione, conversionem Pde. V i. 5, n. 11.1. 2. pro in, ad Pde . pro XX/V, XX/// Parut. ib. I. 20, pro non-peometrae, quae peometriae Pde, Ari. d, I. H sq., Pm. (cx mcd.) post Auctorem add. nostrum; post contra add. eundem nostrum; ct post di­ cere add. ac illius dicta penitus e medio tollere omnemque illis fidem detrahere. Art. 7, η. π. I. 9, Doctorum om. P. ib. I. 7 a fin., pro quam, quem Parde. .Ari. io, I. 3 *q., articulo in om P, in argumento om. DE. n. m. I. io a fin., de om. P. n. iv, I. iJ. pro idem, item Pde (cx mcd.). I. i n. pro confiteri, profteri Pde (cx mcd.). » col. 2, L 5, pro 27, 22 Pabde. n. v, 1. 3i, pro monarchae, monarchiae Pde. Quaestio 11. Art. 2, n. r, L 2. pro qu. II, qu. /V Pad, qu. III de. η. 11, I. 7» pro actum, actu a. Art. 3, n. 1, L 7, pro attingit, attigit P (cx mcd.). n. m. 1. 5 sq., pro perveniunt, perveniant, et pro de­ cedentes, discentes Pn» (discedentes, descenden­ tes mcd.). n. vn, 1. 17. pro convenienter, consequenter Pnn cx mcd. [fiüter a, yiir n), » coi. 2, 1. 11, ct om. Pde (cx mcd.). » 1. penult., pro necessarium, necessaria a. Art. 5, n. 1. 1. 5, pro ut, et Parde. - Lin. 6, pro est, ct a. ib. 1. 14. primum est om. Pde (cx mcd.). η. ιι. I. 2. pro quam, ct au. » coi. 2, 1. 10. pro qu. VII/, qu. /X Parde. Art. 6, 1. 1 3, pro quod, quia Pde (ex mcd.). Art. 8, n. 111, 1. 8, pro prius, primo PiiDfe n. iv, 1. 10 a fin., pro sicut, sieuti Pd« (cx mcd.). XXXVII n. v, 1. penult., pro utroque, utroque Pdk (cx mcd.), n. vi, I. 4 a fin., pro terminus, terminatus P. n. vn, I. 5, pro inconvenienti, convenienti Poe (ex med.). Art. q, col. i, I. i. et om. Pur. (ex med.). ib. 1. 3, pro praeponit, proponi! 1* (ex med.). Aht. io, I. io, co ante quod quid est add. Pdk (cx mcd,). col. 2, I. 2, pro afferre, offerre Pm: (cx mcd.). Quaestio iv. Art. 3, η. π, I. 9, pro ut, cl a. n. m, col 2, I j. pro proportionaliter, proportionabiliter Pbue. Art. 4, 1. 5, pro ipsamet, ipsa et Pop. ex mcd. (ipsam el cd. Ven. 153y). A«t. 5, n. v, I. 13, pro sed, et ab (cf. 1. 16.). n. vi, I. 3, pro ΛΆ7/Λ, XJII ct pro inclinat, inclina­ tur Poe (ex med.). » col. 2, 1. i, pro sit, Jit P. » » I. 4. pro Ergo etc., Ergo fides... quam acquisita (ut in marg.) Pm (ex med.). > col. 2, 1. 8, pro sunt virtutes, sunt virtus » (sunt virtes a). Art. 6, 1. 3, unitas ante secundum quid om. Pdk (cx med.), pag. 51, I. 6, pro Quoniam, et quoniam Poe (cx mcd.). Art. 7, 1. 2 a fin., pro theologicus, theologus Punit (theologi cd. a). Art. 8, n. 11. 1. 5 n fin., Et om. Pbdb. Qiaistio v. n. v, png. 56, 1. 14 u fin., pro Adverte (cx mcd.). Adverti au. Anr. 3i n. 1, I. 15. pro art. 7, art. 2 Pardr. η. n, 1. 13, pro quidam, quidem Pdk. Art. 3, η. ι, I. ι, post duo, magna add. Pdh (cx mcd.). ib. I. 6, pro Ecclesia, Ecclesiae Pdk. n. n, col. 2. 1. ι, pro habitu, habitus P. n. m, 1- 14, pro formaliter (ex mcd.), formali s aB (Cf. I. I 2). Art. 4, L 2, pro litterae, quae in littera ab Auctore af­ feruntur Ρηκ (ex med.), Art. i, Quaestio vi. i, n. 11. 1. 15, pro sit post fide, fit a. ib. coi. 2, l. 10, autem est fides om. Pde. Art. 2, η. i. coi. 2. 1. 6, pro moralis inquantum, mora­ liter inquantum est Pdk (moraliter inquantum mcd.). - Eaedem I. 8. pro moralis, moraliter (cx mcd.). ib. coi. 2, 1. 2 n fin., pro nec, nunc Pdr (cx med.). Art. Quaestio vm. Art. 2, png. 68, I. 8, post partum, vitam dolores add. Pdk (ex mcd.). ib. I. 10, pro hominis post fuerunt, homines a» (homines ct statim homines Dei mcd.). » coi. 2, I. uk.t pro non esse, non est esse Pde (cx mcd.). Art. 4, η. ι, 1. 10, post ct (ex mod.), per add. AB. -Art. 5, I. 6, pro ly solum, ly non solum Pdk. Quaestio ix. Aht. 1. 3, hoc om. Pbdj:. coi. 3, I. 3, et post credendum add. Pue (cx mcd.). i, Qi vestio x. Art. i, η. 1, I. 1 5, et om. Pdk (ex mcd.). ib. I. 17. pro praecipit, praecepit Pdk (cx mcd.). > I. 6 a fin., pro misericordiarum, misericordiam Pd, per misericordiam r. n. n, 1. 4» om. P, > 1. 7, et om. Pj»b (cx mcd.)· » coi 2, 1. 4, in om. Pm·. (ex med.). Art. 3, n. m, 1. ulr. pag., pro apprehensus, non appre­ hensus Pabdk. Art. 4· n* ’» i- 4» pro est, sit Pdk. n. n, p. 83, I. 21, pro ordinatur, ordinatus Pdk (cx mcd.). n. m, I. 3 n fin,, perfecti post dispositiones add. Pde. n. v, I. 7 a fin. pag., pro oporteret, oportet P. p.ig. 84, 1. 3 h fin., pro negatione, negotiatione P (cx mcd.). Ari. 5, η. 1, I. 18, pro hae, haec P (cx mcd.), ib. 1. 23, pro vere et proprie, verae et propriae Pde (cx mcd.). n. n, 1. 10 n fin., pro secundam, secundum Put (cx mcd.). Art. 7» η· ,π· c°l· 2· 1· 7· pro * int , *unl Pdf. (cx mcd.). n. iv, 1. 1 3, bene anu· propterva ponunt Pdr. Aht. 8, n. i, 1. 5, pro XLV, XU/l n. 11, 1. 12. pro inferre, inférri P. > pag. 90, 1. 5, pro infideles, fideles Pde (ex mcd.). n. m. coi. 2, i. 4. pro eveniat, veniat Pdk (cx mcd.). n, iv, 1. 4, scilicet om. Pdk (ex mcd.). Art. i 1 * n· π· c°l· 2» 1· 7» Pro Ai, « P’,r mcx^· (Λυ ab). Art· l2> n* n' * 4· Pro tertio, secundo Pde (cx mcd.). ib L 5, pro quia, quod Pde (cx mcd.). n. vi, pag. 96, 1. ult., pro mercantur (cx mcd.), mere­ rentur Ali. n. vm, I. 4 n fin., pro quia post scilicet, quod Pdr (cx mcd.). n. ix, 1. 4 a fin., pro ut plurimum, ut in plurimum x. n. x, 1. 4» ante melius om- Pw (cx mcd.). . I. 6, pro per se se. extendit, per se extendit a. p L 11, pro baptizantur, baptizetur P. baptizentur DK. Quautio XI. Aht i, n· u, I. 4 a fin., pro praestitutum, praestantem Pane. Ani. 2. 11 ib. » > n. ib *’ 1' ·* ΡΓί> adverte (cx mcd.), adverte ct aj». 1· Prn dUit* qitem Pdk (cx mcd.). I. 24, pro aliquem, aliquam P (cx mcd.). coi. 2. I. 3 n fin., pro cognito, cognitio Pd. I· 5, pro gubernatur in his, gubernatum his P. Qlahstio xii. Aiir. 1, n. 1, I. 9, pro quia, qui P. - Eadem mox pro su­ scepit, suscipit (ex med.). n. i· ’9· pn> gaudeant, gaudent P. > I. 3o, l't ante consultationi om. PaBde. » I. 33, pro habitu, hujusmodi Paudi . n. iv, 1. 12, pro capitulis, capitulo P (cap. di). n, v. I. ult., pro Martini /F, Martini V Parde. Art. 3i n· "’t ct^· 2· 1· -°· ΓΓΰ ^ilvC v Qi Avsrio xiu. Λητ. ι· n· v» 1· u^·· Pro materiale falso dicatur, mate­ rialiter falso dicantur Pmi. n. vr, I· u pro potest, posset Pde (cx mcd,). n. vu, 1. 8, pro sit, fit P. Art. 3. η· 4· P™ frequenter fit, frequenter sit Prde. η. η. 1· 9· Pro post eadem, specie Pm. ex mcd. (iste cd. Ven. 1537). Art. 4. I· ·* Pro concluditur, concludit P. L 12» ΓΓΟ Nulla, Nullo modo Pdk (ex mcd.). cnl. 2, 1. 9, pro iujlicta, inflictam a. Quaesi 10 xiv. Art. i» n· *· 1· 9» P° * 1 ratione, et add. PnpiL n. u. I· 2, pro affirmante, firmante an. v I. n, pro substratum, substructum λ. - Mox pro illam rationem, illa ratione Por. CX mcd. (illa rationem cd. Lugd, i55u). n. iv, I. 9, pro in se (ex mcd.), so a. sv in ». xxxvu I Art. α, η. i, I. «ι, ad (ex mcd.) οπι. λιι. ib. I. pen., in ente respectu add. Pkdb. n. ii, col. □, I. i, pro distinguantur, distinguatur Pdb fex med.), Ari. 3, I. i, pro tertio, quinto P. col. a, 1. 8, fit om. ad. Qi MUTIO xv. Art. i, col. a, I. 3, non ante consistit add. Paddr. QuaisTIo xvn. Art. i, 1. 7, pro est, esset Pd» (ex mcd.). Art. 5, n. i, 1. 8, pro infundatur, fundatur Padde. ib. L 14, Quia om. a. η. 11, I. 7, pro dicitur, dicit P. 1. to, pro theologia, theologica Pd. n. iv, parag. Quinto, I. 12, pro indistinctis, in distin­ ctis Pdk (cx med.). n. v, parag. Itonum, 1. 4 a fm.. pro separati, separari Pdr (cx mcd.). - Mox pro separati (cd. Lugd. 1567), sperati Padde. n. vi, I, 12, a ante subjecto add. Pde (cx mcd.). • I. »7, pro delectationis, dilectionis Pbde (de­ tectionis a). n. vn, l. 6, ad (cx mcd) om. au. n. i.x, coi. 2, I. 2, cum om. a; et statim pro ut hub. et. n. x. 1. ii, pro delectare, delectari Parde, p. i3i, coi. 1.1. l<> n fm.. pro intrinsecis, intrin­ secus et itatim pro extrinsccis, extrinsecus Pde. p. 1 31, coi. 1, 1.8 n fm., divina post bonitate add. Pdb (cx med·). I 11. xi, L 7, pro nostri, nostra Pdi. > !. 17, pro qu. secunda XXVff, q, -, - p (ex mcd). I. 26, Et om. Pdi (ex mcd.). Quaestio xvnr. Art. i, p. <35, col. a, 1. 5. pro sit, fiat Pon (fit mcd.). Art. 3, II. 11. col. 2, 1. 4, pro objectae, objecti Put (cx mcd.). 1. 7, in ante objectum ora. Pnr. (cx mcd.). Quaestio xix. Art. i. coi· 2, 1. 3, in anu illo udd. Pr>r. Art. 2, n. 1, i. 1, ejusdem om. Pdr; de post quivstionis add. decimae nona e. ib. I. 7, in ante proposito om. Pdk. n. n. coi. 2, I. 13, pro quoad, qui ad P (ex med.). • » 1. 17, pro oporteat, oportet Pde. ' >1. antep., pro totus, totius Pde. 1. pen., pro hic, haec Pdb (cx mcd.); pro sequenti, consequenti Pnur. Art. 6, 1. antep., pro et, ex Pde (cx mcd.). Art. 8. η· ”» col. 2, 1. antep. pro sed, scilicet Pdi (cx mcd.). Ari. 0» C°1 -» 1· 3, Deum om. Piide. Ari. <°· n· 1 · 1· 2, pro ΛΆΆ7Γ, ΛΆ7Ι' Parde. n. u, coi. 2. 1. 9, pro amatur, sumatur Padde. n. iv, 1. antep., de om. Pde. Quaestio XX. Art. <· η· *» 5, pro ·$/» $tc ^l>c (cx roed.). ib. coi. 2, 1. tr pro cetera, ceterae P (e.x med.), Qi ΑΚίΤΙΟ XXI. Art. <· π· ·» 1· 2, pro impositum, imposita Pdi (cx mcd.). Art. 2, *1 4· Pro hinc» ,iic l3f>E (cx n. n, 1. 9 « fm. coi., delectamur om. Pude. n. ni, 1. 11, parte om. Piidr. • I. 26, pro delectat, delectatur \. Art. 4, 1. 9. pro / Ioan. HI. I Ioan. // Pdk. coi. □, I. 2, pro sicut, sicuti Pde. > I. 1 1, sunt post scripta add. Pde. Aut. 6, n. n, p. 171, I. 2, pro apposuisse, opposuisse P. ib. p. 171. coi. 2, 1. 2, ad post autem add. Pdk (cx mcd.). Ari. 7, n. 1, I. 3, sit om. Pbdb. Art. 8, I. 2, pro supradictis, praedictis a. coi. 2, 1. 6, pro in esse, inesse a. Quaestio xxiv. Art. 3, n. 1. I. 3, pro art. Ί, art. A Pde. ib. col. 2, 1. 7, pro quantitas, quantitatis Pd. I. 4 a fm.. pro tribuatur, attribuatur Pde (cx mcd.). n. n, p. 177. 1. 1, pro triplex, duplex P. A> r. 5, n. 11, 1. ulr. coi., pro Consonat, Consonant Pde (ex mcd.). ib. coi. 2, 1. 3, prn ct inesse, in esse Pnr (cx mcd.). n. v, col. 2, I. ult., pro <7 cetera, etc. Parde. Aut. 6, n. 1, I. 5, pro dupliciter, tripliciter Parde. ib. 1. 8. pro in quaestione Videtur, in quaestione 5 Prdk (in qône v. a). n. ni, l 1, pro idem, isdem λ. n. iv, p. 183, col. -·, 1. 1, pro calefecit, calefacit Pdi. Art. 7, n. in, I. 12. pro conttntam sententiam, sententiam contentam sententiam P, sententiam contentam dd (cx mcd.). n. iv, I. 11, modo om. Prde. n. v, L 4, pro oportet, oporteat Pde. > 1. 12, pro fit, sit Pdi (ex med-). col. 2, 1. iq, est om. Pde. » parag. Ad primam, 1. 9, pro apparen­ tiae (cx med.), apparente λβ. - Eaedem I. 11, et (cx mcd.) omittunt n. xi. 1. 5, pro duobus, duabus P. > p. 186, 1. 11 n fm.. pro ab invicem, ad invi­ cem Λ. n. xii. I. 9, in post Secundae om. Pde. 1. ji, pro inveniuntur, invenitur a. * 1. 22, pro vita, via Pardi. n. xm, col. 2. parag. Augmentum, L 2, ut om. P. » P 187, I. 4, ut ante amicus add. dr. - Pro videbitur, videtur Pde (ex mcd.). n. xv, J. 7, non om. P. n. xvn, p. 18S. J, 9, pro duas alias lineas, duabus aliis lineis (libris r) Pabde. n. xviii, I. 24, pro illud, illum Parde. > 1. 8, 7 n fin. col., pro tn proportionabihter, improportionabihter ab, proportionabiliter Pde. Mox pro procedi, procedit Pde. col. 2, 1. 17, pro deinde, inde Pdk (cx mcd.). ► I. 24, pro processui, processu P (cx mcd.), η. XX, pag. 189. 1. 14, ct om, Pde (cx mcd.). n. xxi, I. 4 a fin., pro dictu, dictum Pdk (cx mcd.). » 1. ult., c.v post et add. Pde (cx mcd.). 11. xxiii, 1. 6, ista om. Pde. » I. 14 a fin., pro in (cx mcd.), semper ab. n. xxiv, 1. 6, pro actuum, actum Pd (ex mcd.). n. xxvn, I. i 1, pro in esse, inesse λ. Quakstio Quaestio xxiii. Αητ. »· η· l· ct om· l>nK (cx nlc > I. 10, pro causct, causcturPim (ex mcd.). » >1. 20, pro sunt, sint Pde. Αλτ» 8, 1. pen., pro spectat, spectant Parde. Quaestio xxxm. Ahr* 2. η. η, I. ulL, pro obligat, obligant Pbde. n’ U 9, pro/it, sit Pado. P· a65, 1. 10, tum om. au. - Lin. 19, pro indi­ genti, ingenti P. Am. 5, t 2. pro hic, hoc P (cx med.). - Lin. 4. in ante tertia om. Povu. '·’■·· 7, n. n, p. 271, 1 to, immisceant (cx mcd.) om. ab.Lin. 25. pro tenentur, tenetur λ. •M coi. 2, 1. 7 « fin., etc. om. Pde (cx mcd.). n. v, 1. ion fin. col., pro tractavit, tractabit Ρλο, tractabat t>c. > L 6 a tin. coL, pro maxime, maximae Por (ex mcd.). p. 282, J, 3, pro quocumque actu, quomodo­ cumque actum Pnnr. Art. 6, n. 1. coi. 2. I. 4, pro eorum nrdine, ordine eo­ rum Pde. ib. 1. 7» pro malam, malum P. » p. 283, I. 17. pro inducens, induens a. n. v, parag. Tertium, l. 1, pro ut scilicet, utsu. P, ut super ne. - Post lin. pro exteriores, exterioris P (cx mcd.). n. ni, 1. pen. col., pro hinc, hie P (cx mod.). col. 2,1. i. pro manifesta, maxima Pdr (cx mcd.). Quaestio xxxn. ^Vri. t. n. i, L 2 3, pro diminulivo, diminutio ade· n. n, I· 3, pro ostendetur, ostenditur Pde (cx mcd.). Col. 2, 1. η, pro invidus, invidius P. n. in. L 12, et ante quasi add. Pdr (cx Sied·) * L antep., pro nolumus, volumus Pns (cx mcd.). n. iv, 1. 7 a fin., pro accidat, accedat Prde. 11. v, coi. 2, 1. 9, pro differentiam, differentia Paudu. » l. 17» pro ducit lr, dixit Si Pard*. > > I. 3 5, pro fient, stent Pdb (cx mcd.). » · l. 27, pro /nvidiae, Invidia Pn. n. vr, l. 15, pro qui, quia Pde. n. vu, I. 7» pro dixit, dicit Pd». - CoL 3, 1. 9, pro clare, clara P. XL n. viu, I. 5, pro Aristotelis (ex med.), <16 Aristotele \π. Art. 2, η. ι, I. ι<>, et om. Pm * (ex mcd.). - Lin. 22, pro si, cl η. ir, I. ι, pro sicut, sic P. n. ii. I. 18, pro misericordis, misericordia Pm (ex mcd.). > p. 3p5, 1. so, et ente pene add. Ppg (ex mcd.). n. iv, col. 2, I. 9, desiderium ante ad hoc pon. Puide; cl I. 12, ante tristitia add. ad hoc quod. n. v, I. 9 a fin., pro secundam, secundum, ct 1. 6 a fin., pro si, sic P. n. vi, p. 296, I. 7. pro lucraretur, lucrarentur, cl statim pro sequerentur, sequeretur P. Art. 3, η. i, I. ι3, pro communicat, communicant a. ib. I. 17, pro excitativn, exercitativo Pdk (ex mcd. ). I. 22. pro Quoniam, quando Pdk (ex mcd.). D· 11, I. 4 a tin., in ante argumento add. Pm:. η. π bis, 1. 8, pro qua, quia P. n· hl 1. 4, pro odium, obiectum Pm:. » col. a, I. antep., pro quaestionibus, quaestione D, q. 12), cl mox pro in, ct in Pdk (ex mcd ). QUAESTIO XXXVII. Art. i, n. n, L 2, pro ex, el Phdk. Art. 2, I. 6 a fin., pro XXXVI, XCVI Paodb. Quaestio Art. XXXVIII. 1. 1, trigcsimacoctavae om. Pde. L 16, pro Et, Ex Pm: (ex mcd.). col. 3, I. 2, pro imperfectionem, perfectionem P. ib. L ult., simul om. P. n. n, I. H, pro directe, recte Paiide. - Coi. 2, I. t it pro occasionem (cx mcd.), occasio nec ab. n. m, p. 324, I. 1. pro laedantur, laedatur a. - Mox pro ex, et Parde. » p. 324, col. 3, I. 8, pro fit, sit Pde. Art. 8, n. 1, 1. 2. quod om. a. ib. I. 23 sq., cap. post XV/ add. Pde (cx mcd.); ct post caelorum add. ( cx mcd. ) et quodeumque ligaveris super terram erit ligatum et in caelis, et quodeumque solveris super terram erit solu­ tum et in caelis. Claves regni caelorum dicit. η. π, I. 5. pro vexent, vexentur Pde. Quaestio Ari. i, col. 2, I. 1, pro se, re P. Art. 8, n. m, l. 6 n lin., pro Ex, Et P (cx mcd.). n. iv, I. 7, pro debeat, habeat P. habet dk. > p. 338, I. 8, pro ab, ad Pdf. (cx med.). n. v, I. ult., et ante vera om. Pdf. (cx mcd.), n. vu, I. 7, qui om. Pint. - Eaedem statim pro alter, alteri (cx mcd). 1. 4 a fin., pro esse, etiam Pdf. » I. antep., pro facis, facit P. i, Quaestio XXXIX. Art. ι,η. 1, I. 4 a fin., pro posset, possent Pd (ex mcd.). Mox pro saeculi, servili λ. n. n, I. 5. pro aliquid, aliquis Ρηκ. » 1. 13, pro theologicarum, theologorum ad. » L 3 a fin. col., et ante Ecclesia add. Poe. n. m, I. ii, pro autem, etiam Phdk. η. vi, I. ult. col., pro e converso, e contrario Pdk (cx mcd.). » » coi. 3, I. 18, pro esset, esse Png (cx mcd.). »1. pen., neque om. Pdb. n. vrn, 1. pen., a om. P. Quaestio xl. Art. i, n. n, L 3 a fin. coL. vi om. Pur. ib. coi. 2, 1. 24, pro auctoritas, auctoritate Pde (cx mcd.). coL 3, l. 27, pro sui, superioris Pdb (cx mcd.). » L 35, pro ut, a λ. - Eadem p. 314, 1. 4, pro in, ut. n. m, 1. 5, pro ad quem, qui ad Pde (ex mcd.). Un. 3o, pro his (hiis au), iis Pdk (cx mcd.). n. iv, I. 4, pro accipit, accepit a. Art. 2. n. 1, coi. 2, l. 2, pro evertitur, evertatur de. Lin. 4, pro parta, parata Parde. ib. p. 316. I. ii, pro videtur, videret P. n. n, 1. pen., pro luxurias, luxuriam Pde. Art. 4. n. m. I. 3, pro tanto, causato Pdk (cx mcd.). n. in, 1. pen., et ante huiusmodi om. P (cx mcd.). » Quaestio xll Art. 2, I. 5, pro cognitionem et repugnantiam, cognitione ct repugnantia Pde. col. 2, I. 6, pro Est siquidem, Et siquidem n, Et si quidem Pdk. Quaestio xlii. Art, j, 1. 4, pro XXX/, XXI Parde. Art. 2, η. η, L 5. pro orbem, urbem Pude. - Mox pro rixa, rixas Parde. Quaestio xlhl Art. i, η. 1, I. i3 sq., pro operis conditio, conditio ope­ ris Pde. xi.iv. Quakstio xlv. i. n. 1. I, 5, pro seipsam, seipsum Pde (cx med.), n. n, col, 2, I. 3, pro ipsa, causa Pdb (marg, i< ct margo mcd.: vel causa). Ari. 5. col 2, I. 5, pro reducendum, reducendos Pde. Un. ult., pro occurrit scribendum, scribendum occurrit Pde. Art. Quaestio xi.vh. Aut. ι, I. 10, pro extrinscca, intrinseca P. Art. 2, η. 1,1. 11, pro geometrica, geometria Pde (cx mcd. i. n. 11, col. 2, L 9, pro extenditur, extendatur Pdb (cx mcd.). Art. 3, η. 1, 1. 9, pro confesse, confonnitcr Pode. n. ni, 1. 7, Pde ex med. add. et ante scientia, om. et ante in, add. ex ante habitu, et i. 11, om. in. Art. 4, I. 6, pro quia, qua Pde. - Eaedem mox post prae­ ceptiva add. est. Ari. d, n. iv, 1. 18, pro ponuntur, ponantur Pde (cx mcd.). n. v, L 7 a fin. col., pro simpliciter, similiter Pdb (cx mcd.). 1. 3 a fin. col., pro artibus, actibus Pdi (cx mcd.). » p. 355, col. 1, 1. ult., pro prudentiae, pruden­ tiam A. > p. 355, col. 2, 1. 5, pro quia, quod Pde. » » > I. 3 .1 fin., pro e converso, e contrario Pdb (cx mcd.). Art. 7, η. 1, I. 9, pro haec, hoc Pde. ib. col. 2, I. ii. uni om. Pdb. p. 356, I. 6, operandum om. Pde. > > 1. 7, pro ea, eas Paiidk; hanc ante tri­ stitiam om. Pde. p. 356, col. 2.1. 4, pro educendo, ducendo Pde.Mox pro eligenda, eligendo eaedem (cx mcd.). n. n, l. 6, pro determinatur, determinetur Pdi: (cx mcd.). Art. 9. n. 1. 1. 6, pro mutato, mutata ad \mufato ct mu­ tata in mcd.). Art. io, 1. 8, pro possint, possunt Pdk (cx mcd.). Art. 11, n. 1, 1. ult. col., pro pollicitum, politicum Pdk (cx mcd.). - Eaedem mox pro qu. XC11, de q. p (P ex mcd,). 11. ti, p. 36o, I. ult., pro qui, quae Pde (ex mcd.)· Art. ia, I. 5 a fin., pro ut, vi P. Ληγ. ι6, η. i, I. pen., et ante iuvene om. Pdk. η. 11, I. 8, non om. ah. n. m, col. 2. I, d. pro /it, sit PbdK. ► 1. 21, Pde (ex mcd. ) om. we ct mox pro rationabile, rationale habent. XLl QUAKSrtO XLIX. Art, 3, 1. I, in ante responsione om. λ. Art. 6, η. i , peg. 372, I. ult.. pro tertium , secundum Païidr. Art. 8, n. 1. 1. 12, pro cxtrinsecorum, extrinsccum a. n. in, I. 4 a fin., pro haec, hoc Poe (ex meet). n. ni, col. s, l. 10, pro impugnatori, impugnationi P. * 1. 17, pro XXI, XXII Pdb (cx mcd.). Quaestio mi. Art. 2, col. 2, 1. 2, pro hoc, hic Pdk (cx mcd.). ib. 1. 3, pro conclusit, concludit Ρηοκ. Quaestio tin. Quaestio u 3, pro principatibus (cx mcd.), principantibus au (cf. 1. 1 3, ct arg. 3 articuli). 1. 10, pro comparantur, comparatur Ρι»κ. col. 2, I. 7. pro nec, hic Pdb, haec n ct mcd. (bcc a). Art. 2, I. 4. pro eam, ea a. Art. i,L Quaestio i.i. Art. i, n. n, 1. i3 sq., pro libero arbitrio fit, liberi ar­ bitrii sit Ρπε. Art. 2, η. ι, I. 6, his om. P. ib. 1. 10, pro dispositiones, dispositione a. » I. 17, pro facit, facere Pde (cx mcd.). - Lin. ult., pro conversandum, conservandum P (cx mcd.). n. n, coi. 2, I. 18, pro princeps (cx mcd.), principes au, - l.in. 26, pro volente, volentem Art. 3. I. 1, pro articulo tertio, articulum 3 P (ex mcd.). Art. 4, n. 1, 1. 4, pro quae, qui a. ι, η. πι. col. 2, 1. 8. in om. Pm (ex mcd.). η. π\ I. 12, pro nullus, nullius P (cx mcd.). n. v, 1. 17, modo om. Pop, (cx mcd.). Arc. 2, η. 1. I. 10 sq„ pro tamen omnium, omnium ta­ men Pop. (cx mcd.). ib. 1. 18, pro theologalium, theologarum ajb. n. n, col. 2, 1. 17 sq., pro consideret, consideraret Pdr; pro animadvertet, animadverteret P. » col. 2, 1. 28, Et om. Pt>s (cx mcd.). • » 1. 31, pro fornicator, fornicatio Pur (ex mcd.). Art. 3, L 4 sq., pro excommunicant.,, puniunt, excommu­ nicat.. punit a. - Pro nec ante frustra, non Pdr (cx mcd.). Art. 5, n. 1, L pen., pro VII Ethic., I Ethic. Paid*. Λητ. Quaestio i.v. Ari. i.l. 17, pro sexto, quinto Paid* (commenurium articulo quinto iungunl Pne). Codd. et Edd. citat. A B C 0 E F G H ί K . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . L . . « « p . • . . · . . · . " . . . Cod. Vac. 10156. * * 74 3. * ” /3o. * * 74θ· * * 742. * · 744· * Urb. 131. » Vnt. Pdar. 354. 9 * * 355. 7^8, 745. > * » * 74'· * Aug. Taurin, d. rr. 4. \ Florent. National. I. in. 3«. Editio Pinna. * anni 1467. Edd. Comment. Card. Caiet. • · · • · · Editio Pinna. ' Vcncr. 1518. * 1532. SECUNDA SECUNDAE SUMMAE THEOLOGIAE SANCTI THOMAE AQUINATIS CÙM COMMENTARIIS CARDINALIS CAIETANI StnoiAK Tm. h ΤβΟΜΑΛ T. V. AD LEONEM DECIMUM PONT. MAX. THOMAE DE VIO CAIETANI CARDINALIS S. S1XTI IN SECUNDAE SECUNDAE DIVI THOMAE AQUINATIS COMMENTARIOS PRAEFATIO homines qui ex iniuncto sibi munere in republica gerenda versantur, cuiuscumque ordinis illi sint, non privatis solum, sed publicis etiam pro beneficiis ad referendam gratiam reddi obnoxios nemo unquam sapiens dubitavit. Tanto siquidem foedere commune bonum particulari bono in­ sertum est ut illud unusquisque proprio anteferendum putet, nemoque quod suum est bonum vel se consequi vel tueri posse confidat, nisi publicum inde bonum augeatur et conservetur. Ego itaque, quod ad me attinet, tua, Leo Decime Pontifex Maxime, ct in rempublicam Christianam et in meipsum maxima beneficia mccum animo deputans, haec Tibi mea commentaria offerenda nunc censui, non qui hoc pacto parem me Tibi gratiam referre nunc arbitrer, sed qui potius grati animi voluntatem Tibi si­ gnificem, nec sine veneratione debita recolam immensam cunctisque communem bene­ ficentiae tuae vim. Tu quidem, Beatissime Pater, statim ut Pontifex factus es, pernicio­ sum illud universalis Ecclesiae schisma quod sub Iulio Secundo eruperat tua bonitate ac providentia ita funditus excidisti ut hoc immortali beneficio Christianos omnes facile Tibi devinxeris. Neque vero tuae satis fuit magnanimitati pestilens hoc malum quod tempestate nostra Ecclesiae incubuerat summovisse, nisi etiam, futuris saeculis e sublimi ista Sedis Apostolicae specula longe prospiciens, radicem quoque gignendis in posterum schismatibus, ac fomenta etiam quibus alerentur ac viverent, aboleres. Nam cum prae­ teritarum rerum experientia satis nos doceret graves ac periculosas Ecclesiae dissen­ siones inde ortas quidem fuisse quod quidam, nimis impie arroganterque ausi, aucto­ ritatem Synodi supra maiestatem Pontificis efferebant; alimenta vero ac fomenta, quo diutius perdurarent, ab ea quam Pragmaticam vocant Sanctione sumpsisse, quamque, veluti perpetuum quoddam schisma, Ecclesiae adversam Scdique Apostolicae semper aemulam, multi quondam alioqui clari magnanimique Pontifices ardenti studio abolere, sed incassum, conati sunt; Tu tamen utrumque malum, Beatissime Pater, de medio facile sustulisti, dum, Lateranensi approbante Concilio, ipse, Sanctorum Patrum dogma sectatus, omni iam disceptatione de Synodi ac Pontificis imparitate sublata, Sedis Apo­ stolicae auctoritatem supra Synodum statuendam esse tanta firmitate sanxisti ut Late­ ranensis ipsa Synodus veterum Conciliorum vestigia imitari ac se Pontificiae auctoritati subditam esse confiteri non erubuerit; dumque in eodem Concilio, Pragmatica Sanctione extincta, integrum Sedi Apostolicae ius suum restituisti. Quibus honestis magnanimisque incoeptis ad optatum finem perductis, vere Leo fortissimus, Ecclesiae sanctae filiis, tuisque adeo catulis, solidam tranquillitatem, quantumque in Te fuit, pacem etiam ven­ turis sacculis stabilisti. Quantum vero cuncti professores eorum Ordinum qui Religiosi vocantur bonitati tuae caritatique debeamus, iam ipse testis facundissimus esse possum. Etenim cum illorum Ordinum privilegia, quibus decus et immunitas continetur, quidam vel pessumdarc vel saltem labefactare anniterentur, Tu tamen solus, ingenua bonitate atque auctoritatis robore obluctando, Patrem Te nobis omnibus, Patronum Protectomnes remque benignissimum praebuisti. Quid enim dicam quod ea liberalitate ac munificentia litteratos omnes doctosque homines protegendos susceperis ut disciplinarum omnium professores ac studiosos viros tum collatis muneribus iam ornaveris, tum ad bene spe­ randum de benignitate tua erexeris? Mihi autem, ut omissis aliis me inspiciam, tametsi vel ecclesiasticae militiae sacramento, vel sacri Ordinis professione ac magisterio, vel assiduo litterarum studio, nullum tuorum tot beneficiorum a me alienum esse cogno­ scerem, sed ea potius ubertirn me accepisse sentirem, proxime cumulus hic tuae benignitatis maximus splendidissimusque accessit quod me, nullius interventus favore, nullis intermediis precibus, nullis denique beneficiis provocatus, sed ipse ingenua tui animi bonitate adductus, in sacrum Cardinalium ordinem cooptasti, rem sane admiratione magna dignissimam totoque orbe terrarum memorabilem tempestate nostra aggressus, ut quam optimates viri dignitatem, quam principes ac reges provinciarum summo studio et contentione vel sibi vel suis assequi suppliciter elaborant, Tu mihi eam nec petenti quidem nec speranti, vixque adeo cogitanti, sponte tua contuleris. Ne itaque in tuum Domini mei conspectum, omni veneratione dignissimum, vacuis manibus ut asymbolus ingratusque venirem, quae proximis annis in Secundam Secundae Divi Thomae Aquinatis Partem commentaria elucubravi, Tibi nunc dedicanda, tuique Numinis praesidio publicanda constitui. Quae, si vel nulla in me tua seorsum beneficia tanta extarent, Tibi tamen iure optimo debebantur: quia, cum Tu ct Summi Regis et Saccrdotis Maximi dignitate fungaris, doctrinae moralis commentaria, pro tua bonitate ac sapientia, nequaquam a tua ditione aliena ducturus fueras. Moralis enim doctrinae in­ strumento Ecclesiae sanctae regnum efflorescere ac decorari oportet, sub eo praesertim Pontifice qui timere non debet ne, cum aliis praedicaverit, ipse reprobus habeatur, cum ea quae, in ethicis praeceptionibus tradita, suis auspiciis publicantur, ipse vitae suae exemplo sancire et comprobare videatur. Neque enim latere quemquam existimo Te inde ab adolescente aetate cum aliarum virtutum, tum praecipue liberalitatis ct conti­ nentiae normam cunctis propositum claruisse. Iam vero quam altis radicibus fides, spes, caritas pectori tuo insitae semper fuerint, quaeque ad eas tuendas conservandasque virtutes maxime necessaria est ingenua fortitudo, plane tunc omnibus ostendisti cum, periculosis reipublicae Christianae temporibus, Ecclesiae Romanae Legatus amplissimus, contra telorum turbines bcllicaquc tormenta, pulsis prope omnibus, ipse imperterritus perstitisti; moxque, ad maiorem, ut puto, virtutis tuae probationem, inclinatis rebus, alienae potestatis iam factus, nullis tamen expugnari machinis, nullis abduci terroribus ab integro Ecclesiae corpore ad divulsas partes potuisti. Quae cum animo reputamus, Dei providentia factum cognoscimus ut Tu Pontifex Ecclesiae sanctae praeficereris qui, ut Apostoli verbis utar, per omnia tentatus, compati laborantibus scires, et quas antea meditatus virtutes fueras, auctoritate potentiaque suffultus, multo nunc uberius multoque felicius propagares; id quod inaudita ct ineffabilis illa clementia qua capiti tuo insidiatos homines conservasti plane testata est. Tibi profecto tuacque sanctissimae potestati valde conveniens ut, sicut Dei Maximi vices inter nos geris, ita ceteris mortalibus ea praestes virtute qua homines, quantum mortalibus licet, Deo Maximo Optimo similes fiunt. Ceterum tuae laudes longioris subsellii tempus exposcunt. Quod vero ad institutam rem pertinet, non modo Pontificiae Maiestatis nomine, cuius est officium suinmovere scelera ac virtutes inserere, sed tuo ipsius etiam nomine, qui virtutes colis semperque coluisti, decenter tibi nostra haec commentaria dedicantur, in quibus de vitiis ac virtutibus disputationes pulcherrimae proponuntur. Quae tamen hac mente omnes a me Tibi nunc dedicari intelligant ut quaecumque hic vel usquam alibi a me scripta sint Apostolatus tui iudicio, cui sunt iure subdita, substernantur. Accipe igitur, Beatissime Pater, de manu Tibi deditissimae creaturae munusculum, grati animi alacritate conditum, atque in eo accipiendo Dei Maximi, cuius Tu vicem inter nos geris, benignitatem, quaeso, in animum tuum revoca: Hic enim, cum pingues tauros ac arietes immolari ante se cerneret, duo tamen minuta de manu pauperis mulierculae in gazophylacium Templi missa non respuit. Aeternum vale, Pater Beatissime. 1 I i I I i i 1 I I i i I i | l | j I SECUNDA SECUNDAE SUMMAE THEOLOGIAE ANGELICI DOCTORIS SANCTI THOMAE AQUINATIS ORDINIS PRAEDICATORUM CUM COMMENTARIIS THOMAE DE VIO CAIETANI FlCÎtlM OMMXIS S. R. E. CARDINALIS PROLOGUS communem considerationem de virtutibus ut vitiis et aliis ad mate­ riam moralem pertinentibus, necesse est considerare singula in speciali sermones enim morales universales sunt minus utiles, eo quod actiones in particu­ laribus sunt. Potest autem aliquid in speciali con­ siderari circa moralia dupliciter: uno modo, ex parte ipsius materiae moralis, puta cum consi­ deratur de hac virtute vel hoc vitio; alio modo, quantum ad speciales status hominum, puta cum consideratur de subditis et praelatis, dc activis ct contemplativis, vel quibuscumque aliis differentiis hominum. Primo ergo considerabimus specialiter de his quae pertinent ad omnes hominum status; secundo vero, specialiter ® de his quae pertinent ad determinatos status *. Est autem considerandum circa primum quod, si seorsum determinaremus dc virtutibus, donis, vitiis et P praeceptis, oporteret idem multoties di­ cere: qui enim sufficienter vult tractare de hoc praecepto, Λό/ι moechaberis, necesse habet inqui­ rere dc adulterio, quod est quoddam peccatum, cuius etiam cognitio dependet cx cognitione op­ positae virtutis. Erit igitur compendiosior ct ex­ peditior considerationis via si simul sub eodem tractatu consideratio proceditT dc virtute et dono sibi corrcspondente, ct vitiis oppositis, ct prae­ ceptis affirmativis vel negativis. Erit autem hic considerationis modus conveniens ipsis vitiis se­ cundum propriam speciem: ostensum est enim ost * a. i- ii-. nihil est aliud quam veritas prima: non enim fides dc qua loquimur assentit alicui nisi quia · est a Deo revelatum; unde ipsi veritati divinae innititur tanquam medio. Si vero consideremus materialiter ca quibus fides assentit. non solum est ipse Deus, sed etiam mulla alia. Quae tamen sub assensu fidei non cadunt nisi secundum quod habent aliquem ordinem ad Deum: prout scilicet per aliquos Divinitatis effectus ζ homo adiuvatur ad tendendum in divinam fruitionem. Et ideo etiam ex hac parte obiectum fidei est quodammodo veritas prima, inquantum nihil cadit sub fide nisi in ordine ad Deum: sicut etiam obiectum medi­ cinae est sanitas, quia nihil medicina considerat nisi in ordine ad sanitatem. 3) aJ, - t>t ΛΙΙΠ.. - Pro avdtndum «Itera, credenda ABDEHIk. <) - çuùd PHk. - Pro intlldur, SJn innititur ζι r/fcficj. - a/tetuf \FpBE. ? S QUAESTIO I, ARTICULUS I Ad primum ergo dicendum quod ca quae per­ tinent ad humanitatem Christi et ad sacramenta Ecclesiae vel ad quascumque creaturas cadunt sub fide inquontum per haec ordinamur ad Deum. Et eis etiam assentimus propter divinam veritatem. Et similiter dicendum est ad secundum, de omnibus illis quae in sacra Scriptura traduntur. Ad tertium dicendum quod etiam T‘ caritas di­ ligit proximum propter Deum; et sic obiectum eius proprie est ipse Deus, ut infra * dicetur. Q·· »η.ί. r.) etiam. - Ora. C; pro propter, etiam propter ABCEIKk, ct propter FI!. Commentaria Cardinalis Caietani N corpore primi articuli quaestionis primae multa oc­ dicto, Deus revelavit Deum esse trinum, ossentio quin currunt dubia. Primo, quid intendat Auctor per veritatem Deus revelavit, ct sic proceditur in infinitum in mediis, primam. Et est ratio dubii quia aut intendit veritatem quod est impossibile; aut ossentio quia Ecclesia mihi te­ primam ut sic: aut, non sollicitus de vocabulis, intendit statur. Et sic sequuntur duo inconvenientia. Et quod ul­ Deum. Si primo modo, contra scipsum ct veritatem sentit. tima resolutio fidei est non in primam veritatem , sed in Contra scipsum quidem, nam in Prima Parte, qu. t, art. 7, veritatem creatam. Et quod non * in revelationem, sed te- >io» m, o 6.5 To. Icc». *’· • Xura. i. • dtilali i V. (uni Deum oportet resolvere veritatem Dei in dicendo, ex sum emanare. Deitas autem est communis omnium causa, ea parte qua conformatur rebus dictis secundum se. - Ex ad quum omnia resolvuntur. Quia conceditur resolutio fidei ea vero parte qua conformatur rebus dictis in mente sua, in deitatem: quoniam tides credit Deo quia Deus est, et quia dicere ex duobus pendet, scilicet ex intellectu et vo­ ex hoc credit quod sil ipsa veritas et bonitas, sciens omnia, luntate (dicimus enim quia volumus), inquantum pendet et quod non possit mentiri, etc. Et sic deitas ponitur prima ex intellectu, resolutio est ad veritatem, quia scilicet est ratio formalis fidei, iuxta illud loan. χιν , * «Creditis in · Vm. ». ipsa veritas; inquantum vero a voluntate, resolutio est ad Deum, et in me credite », Er hac, inquiens, quod in Deum bonitatem, quia scilicet est ipsa bonitas: a veritate enim creditis, reliqua credite: veritas autem secundum appro­ et bonitate nihil mendacii potest procedere, quia et veritati priationem, ut dictum est, et explicationem obicctum po­ adversatur et bonitati, utpptc secundum se pravum, ut nitur. dicitur IV Ethic. · Sed quoniam tam bonitas quam veritas Et per hoc patet responsio ad confirmationem: quoniam resolvuntur in deitatem secundum se, et ut terminant as­ Deus inquantum Deus ponitur finis et obicctum fidei. Quam­ sensum fidei, quno tendit in bonitatem et veritatem inquan­ vis dici possit quod nd virtutem theologicam sulficil habere tum sunt Dei (credimus enim quod ipse dicat veritatem Deum rcaliter pro obiccto et fine et regula, licet sub nlia infallibilitcr quid veritas omnino inest Deo quia Deus est); ratione. IX. Ad secundum dubium ' dicitur quod Deus, seu ve- ’ Nam u. non solum ergo materiale obicctum fidei est Deus ut sic, ritas prima, ut dicens seu revelans se et alia, est obicctum sed etiam formale. formale fidei. Nec hoc est tacitum in littera, sed expressum, VII. Prima autem veritas obicctum formale secundum explicationem et appropriationem intclligitur. Secundum dum veritas prima probatur obicctum fidei quia nihil credit explicationem quidem quia, cum fides sit virtus pertinens nd nisi a Deo revelatum: hoc enim medium ad hoc est alla­ tum, et hoc significat, scilicet quia fides innititur Deo di­ intellectum, et omnis talis virtus oportet quod sit infallibiliter respectu veri, consequens fuit ut vel nomine suo vel centi seu revelanti sic ut nihil credat nisi ab eo revelatum. nomine actus sui vel obiccti significaretur ut virtus. Et Veritas ergo prima ut dicens est formale obicctum fidei. aliae quidem virtutes intellectus, ut intellectus, sapientia, Nec est opus aliqua specificatione seu limitatione ex parte scientia, etc., secundum se seu suos actus virtutem im­ ipsius obiccti formalis, sed bene oportet limitare exparte rerum dictarum. Nullum namque inconveniens video si portant. Fides autem et credere non important actum indcfcctibilem a vero. Et propterca ex parte obiccti oportuit obicctum formale fidei ponatur excedens ipsam: cum obic­ explicari quod ipsa est virtus, assignando sibi pro obiccto ctum formale curitatis excedat ipsam manifeste. Limitatio veritatem primam, ut ex hoc ipso sciatur quod ipsa habet autem ex parte rerum dictarum non limitat rationem for­ malem dicentis. Sicut enim Deus ut creator gratiae non actum indcfcctibilem π vero et est virtus. Si enim dictum solum fuisset quod Deus est obicctum fidei, cum Deus est ratione limitation: creator quam ut creator absolute; sic ut dicens pertinentia ad fidem Christianam non est limi· possit esse obicctum opinionis et fidei acquisitae, non fuisset explicatum quod ipsa est virtus. Sed ex hoc ipso latiore ratione dicens quam ut dicens quaccumquc; sed quod Deus ut veritas ponitur cius formale obicctum, si­ limitatio est utrobique ex parte termini, scilicet rei creatae et dictae. Et hinc provenit quod, licet Deus multa revelet gnifie· tu r quod Deus est sic obicctum fidei ut faciat obicaliquibus impertinentia ad religionem Christianam , fides ctive ipsam esse virtutem intellectu». non utitur Deo ut revelatore illorum: sed homo fidelis Secundum appropriationem vero, quoniam inter fidem credit sua voluntate Deum illa illis revelasse, si sibi videtur et ceteras virtutes intellectus haec est differentia quod ce­ terae utuntur rationibus formalibus suorum obicctorum consonum credere talia, aut dubitat, etc. Et si de obiccto tnnqunm causis in essendo ut mediis: fides vero hoc sin­ materiali et formali fidei sermo fiat, optime dicitur quod gulare habet quod utitur Deo tanquam dicente seu testi- est Deus dicens scipsum : quod est idem quod dicere quod ficantc ut medio. Et quia testificatio veritati ut sic innititur, est veritas prima revelata a seipsa. Et ad obiectioncm Scoti dicitur quod, licet esse reve­ et in dicentem inquantum verus est resolvitur, sicut ordi­ nare in ordinantem inquantum sapiens est; ideo prima ve­ latum nihil ponat in re revelatu, esse umen revelatum a ritas est appropriatum obicctum formale fidei, sicut sapientia se ponit in ea, quatenus revelans est, actum revelandi. Et Dei est appropriata causa ordinis, et providentia guberna­ quia ratione revelationis activae punitur revelatio obicctum formale fidei ; el dicere seu revelare m Deo ponit actionem tionis universi. VIII. I lis praemissis, ad primum dubium * dicitur quod quae est substantia Dei : ideo falsum simpliciter est quod sermo Auctoris est formalis de veritate prima ut sic; et de revelatio sub qua Deus est obicctum formale fidei nihil obiccto formali explicite et appropriate. Sic autem ponere ponat in Deo. El sic habitus rcalis habei obicctum for­ veritatem primam esse obicctum formale non excludit Deum male rcalissimum. X. Ad tertium dubium * dicitur quod inquantum fides · Noo. m. inquantum Deum esse formale obicctum fidei, imtno hoc infert: sicut Deum inquantum sapientem esse ordinatorem potest dependere α causa creata, intimum potest habere non excludit Deum inquantum Deum esse ordinatorem, aliquam regulam creatam. Constat autem quod, cum ad sed hoc infert α posteriori. Unde positio ista non est con­ fidem concurrant duo, ut infra * patet, scilicet assensus et JfejV »propositio atque explicatio credendorum, fides ex parte «i i, UT * 0** tra doctrinam traditam in Prima Parte. Sed ratio diversi sermonis hic et ibi est quia notitia de Deo, inquantum assensus a solo Deo dependet ut agente, obiccto, fine et scientia , utitur deitate quasi causante ea quae convenire regula. Ex parte nutem propositionis credendorum potest scit Deo; inquantum vero fides, utitur deitate ut testifi- dependere ab angelis et hominibus, mediantibus quibus cantc, ut patet. I line enim factum est ut, cum de theolo­ Deus proponit haec vel illa esse credenda: ex hac enim gica scientia fuit sermo, de sola deitate absolute esset parte fides ex auditu est verbi Dei, ut dicitur ad JRom. x ·. · v«. r. sermo: cum autem de theologica fide disseritur, de deitate Et propterca quoad proponendum et explicandum credenda, sub ratione veritatis primae, tunqunm appropriants deitatem ne possit accidere error, providit Spiritus Sanctus de in­ ad proprium veritatis * opus, meminit. fallibili regula creata, >cnsu scilicet et doctrina Ecclesiae: ita Nec est contra veritatem. Tum quia inter proprias causas quod auctoritas Ecclesiae est infallibilis regula proponendi credulitatis veritas est ad quam stat ultima resolutio. Credo et explicandi ea quae sunt fide tenenda. Unde, duabus namque Deo quia est ipsfl veritas; nec potest amplius concurrentibus ad fidem infallibilibus regulis, scilicet reve­ quaeri, Quare credis ipsi veritati? fatua cniin et nulla est latione divina et auctoritate Ecclesiae, inter cos tanta est quaestio haec, sicut, Quare homo est homo? Nec postquam differentia quod revelatio divina est ratio formalis obiccti reddita est causa quare creditur Deo, quia est ipsa veritas, fidei, auctoritas autem Ecclesiae est ministra obiccti fidei: consequenter se habet ista quaestio, quam Aureolus infert, quoniam fidei actus coniungitur obiccto materiali, idest Quare Deus est ipsa veritas? Hoc enim non per se spectat creditis, per hoc medium, quia Deus dixit seu revelavit; ad causam assensus, sed ad causam rei: undecumque enim et ipse habitus fidei inclinat mentem ad assentiendum pro­ proveniat quod Deus est ipsa veritus, snt est ad hoc quod positis propterca quia Deus sic revelavit, sed quod haec ipsi credam infallibilitcr, quoniam a veritate non potest fal- vel illa, in hoc vel illo sensu, sint revelata, quia Ecclesia Swma* Tatou l>. TaoMAL’ T. V. ΙΟ • Num. ιι • Nam. i». QUAESTIO I, ARTICULUS 1 sic tradit credimus. Et rursus revelatio divina est infalli­ bilis regula per se conveniens fidei: sensus autem Ecclesiae per accidens convenit fidei, cx parte idest nostri, quibus haec proponuntur; in angelis namque, quibus Deus per scipsum revelavit ct explicavit mysterium Trinitatis, non erat opus hac regula. Unde de loanne Baptista scribitur, loan, i quod venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine, non cx parte luminis, sed ut omnes crederent per illum. Et similiter in primis Patribus quibus revelata sunt mysteria fidei, non erat opus hac regula, eadem ratione: quin scilicet Deus per scipsum revelavit haec, ct intellectum eorum illis tradidit illustrando mentem, ut inferius in tra­ ctatu de prophetia * patet. Ad primam ergo obicctioncm in oppositum dicitur quod, quia fides innititur Deo revelatori articulorum fidei, ct inter articulos fidei continetur sanctitas Ecclesiae unius ct Catholicae; nec sanctitas ista potesr intclligi sine recti­ tudine sensus ct doctrinae fidei in ipsa: consequens est quod quicumque adhaeret Deo ut revelatori articulorum fidei credat Ecclesiam non posse errare in fide, ac per hoc habere ipsius sensum ct doctrinam pro infallibili regula in proponendo ct explicando credenda. Et sic haereticus, qui sensum Ecclesiae non acceptat ut infallibilem regulam in explicando credenda, recedit a ratione formali fidei, idest α Deo revelatore articulorum fidei. Et bene nota quod non dicitur recedere u ratione formali obtecti fidei, idest reputa ecclesiasticae doctrinae: sed per hoc quod non innititur doctrinae Ecclesiae ut infallibili regulae in expli­ cando credenda, sequitur quod recedat a ratione formali obiccti fidei, idest divina veritate ut révélatrice articulorum fidei. - Et similiter auctoritas Augustini quoad proponen­ dum ct explicandum credenda nobis, qui secundum locum in crcdcndn tenemus, loquitur. Unde dicit quod non cre­ deret Evangelic nisi Ecclesia proponeret illud credendum: proptcrca enim credimus magis his libris quam aliis, quia Ecclesia hos proponit credendos. Secus nutem est de Patri­ bus qui primum in credendo locum tenent : qui scilicet u Deo instructi sunt et libros ipsos scripserunt, etc. Ad id autem quod obiicitur de revelatione, iam di­ ctum est quod revelatio active sumptu est ratio formalis quae est ipsa actio et essentia Dei. Esse autem divinitus ■ revelatum est denominatio ab activa revelatione veniens; ct in illam reducenda est. XI. Ad quartum dubium dicitur quod nec proceditur in infinitum in revelationibus; nec fit resolutio in verita­ tem aut testimonium Ecclesiae, nec in fidem acquisitam ; sed fit resolutio in divinam revelationem ut sic, ita quod in ea est status. Ad cuius evidentiam sciendum est quod credere Deum esse revelatorem articulorum fidei contingit tripliciter: uno modo, ut pure quod creditur; alio modo, ut pure quo creditur; tertio modo, ut quod ct quo simul creditur. Et si fides respiceret hoc quod dico, scilicet quod Deus revelavit articulos fidei, ut quod creditur tantum, sicut credit resurrectionem carnis, oporteret assignare ali­ quam aliam rationem formalem in obiccto fidei qua cre­ deremus: sicut in obiccto scientiae id quod est tantum quod scitur eget ratione formali qua ad scientiam spectat. Si vero hoc idem creditur tantum ut quo reliqua creduntur, surgit quaestio Scoti. Et licet possit dici quod, sicut albedo est qua subiectum est album, nec oportet quaerere quo ipsa est alba, quia ipsa non est alba denominative, sed formaliter tantum, si sic licet loqui; ita divina revelatio est qua credimus, ct ipsa non est crédita denominative, sed formaliter, idest ut ratio credendi : - vera tamen respon­ sio est quod, sicut in transcendentibus unitas est una ct bonitas est bona, sic divina revelatio est quo ct quod cre­ ditur; ita quod, sicut unitas est una scipsa ct ibi est status, ita divina revelatio, qua cetera creduntur, est credita scipsa et non per aliam revelationem. Unus enim ct idem actus fidei credit Deum ct Deo, ut inferius in qu. n, art. 3, patet: et inquantum credit Deum, tendit in quod credi­ tur; inquantum vero credit Deo, tendit in id quo creditur. Et sicut non est possibile aliam ulteriorem quaestionem in fide formare quare credimus Deo, ita non est possibile aliam in fide resolutionem quaerere quare credis Deo re­ velanti: idem enim sunt credere Deo ct credere Deo re­ velanti. Nec te lateat venenum latens sub hoc quod dicimus, credere Deo revelanti. Duo enim importat: primum com­ mune etiam gentilibus; secundum proprium fidelibus. Pri­ mum ct commune est ut credamus Deo, quando ipse dicit aliquid, ut vera dicenti. In hdc enim omnes convenimus quod, quando Deus aliquid dicit, non fallit, sed veritatem dicit: unde ct deridentes fidem nostram dicunt se credere Deo, si aliquid dixerit, multo magis quam cuicumque bono viro. Secundum autem, et proprium fidelium, est ut uta­ mur Deo ut revelatore articulorum fidei, ita quod ocius fidei inhaereat Deo ut revelanti articulos fidei. Et hoc in­ tendimus cum dicimus quod veritas prima est obicctum formale fidei. Et hoc significatur per credere Deo, Et in hoc privati lumine fidei fatentur se dissentire, dum dicunt quod ipsi parati sunt credere Deo si ipse dicat aliquid; sed quod Deus dicat vel dixerit articulos fidei, etc., hoc non credunt. Et sic ipsi, licet credant Deum esse primam ct summam veritatem, non uruntur ipsa prima veritate ut révélatrice eorum quae fide tenemus; ct propterea sunt in­ fideles. Et cx hoc manifestum fit quod diximus, quod scilicet in huc adhaesione ad primam veritatem ut rcvclatriccm stat resolutio ultima creditorum: ct non ad fidem acqui­ sitam qua credo loanni Evangelistac aut Paulo Apostolo aut communitati Ecclesiae. Unde de Abraham scriptum est, Gen. xv ct ad Rom. iv * : Credidit Abraham Deo, Ct reputatum est ei ad iustitiam. Et per oppositum ad Moysen ct Aaron dictum est a Deo, Num. χχ·; Quia non credi· distis mihi, etc.: ut ex hoc sciremus quod ratio fidei in hoc stat ut utimur Deo ut revelante, in quo videtur Moyses defecisse, ct non in hoc quod crediderit Deum dixisse falsum. Facit ergo habitus fidei infusae hominem inhaerere Deo ut tcstificanti tanquam in ratione omnium credendo­ rum: iuxta illud 1 loan, v * : Qui credit in Filium Dei habet testimonium Dei in se. XII. Et si haec advertisset Durandus, in xxrv dist. III Sent., art. ι ·, non dixisset quod prima ratio credendi aha, cl ad quod fit ultima resolutio credibilium, est credere Ec­ clesiam repi a Spiritu Sancto. Nam distinguendo duos actus, scilicet assentirc ct proponere; ct rursus propositionem simpliciter vel quoad nos: apparet primo, quod Deus ipse est primo proponens simpliciter ea quae sunt fidei, ct ideo ad fidem spectant quia ipse proposuit haec et non illa. Apparet secundo quod, quoad nos, quibus Deus per seipsum non proponit credenda, sicut proposuit Apostolis ct prophetis, sed per Ecclesiam suam, quod Ecclesiam regi a Spiritu Sancto est infallibilis regula ad proponendum credenda nobis. Apparet tertio, quod ratio quare assentimus omnibus credibilibus est quia Deus dixit, ut patet cx dictis. Manifesta autem haec sunt cx tribus. Primo, cx hoc quod fides in nobis et Apostolis ct prophetis est eiusdem rationis, ac per hoc in idem resolvitur. Constat autem quod illi, immediate docti a Deo, non ideo credunt quia Ecclesia cis tradidit, sed quia Deus dixit. Ergo. - Secundo, cx auctoritatibus inductis veteris ct novi Testamenti, Tertio, cx hoc quod Ecclesiam regi a Spiritu Sancto ideo credimus quia est unum eorum quae Deus dixit. Unde ad hoc conamur atferre auctoritates sacrae Scripturae. Nec ob­ stat quod etiam c converso ideo credimus quod Deus dixit quia Ecclesia proponit Deum dixisse, et sic erit circulus: non obstat, inquam, quia hoc est quoad proponere tan­ tum, ct hoc nobis; illud autem est quoad proponere ct assentirc, et utrumque simpliciter. Eidci nutem habitus, actus ct obicctum attenditur principaliter penes id quod est simpliciter: quamvis secundario ea quae sunt ad nos aestimanda quoque sint. · Vm. i. · v’ aut opinentur ipsimet» dum enuntiabilia magnificant. QUAESTIO I, ARTICULUS III ARTICULUS TERTIUS UTRUM FIDEI POSSIT SUBESSE FALSUM III Sent.. diet, xxiv, «n. i. qu· 3. Videtur quod fidei possit subesse falsum. Fides enim condividitur spei et caritati. Sed spei potest aliquid subesse falsum : multi cmm sperant se habituros vitam aeternam qui non habebunt. Similiter etiam et caritati: multi enim diliguntur tanquam boni qui tamen boni non sunt. Ergo etiam fidei potest aliquid sub­ esse falsum. 2. Praeterea, Abraham credidit Christum na•v. tibus etc. Verba enim exterius absolute prolata sunt signa interioris mentis absolute credentis et venerantis. Exempla sunt cogentia. Nam manifeste adoramus Sum­ mum Pontificem absolute, ct similiter alios episcopos. Et tamen, secundum istorum timorem, sub conditione essent venerandi: quia quis scit si iste fuit baptizatus; ct si 'dic qui baptizavit cum habuit intentionem conferendi sacra­ mentum baptismi? Et similiter sub conditione confitendum sacerdoti proprio, propter idem dubium. Immo ct sacerdos quilibet sub conditione 'deberet absolvere ct conficere sa­ cramenta ct alia huiusmodi facere, propter simile dubium si ipse est vere baptizatus, vere ordinatus, ct propter du­ bium de suscipiente. Haec enim omnia pendent cx inten­ tione ministri Ecclesiae sicut consecratio hostiae. Et si (pro quia) hticc sunt fatua, stultum quoque hoc esse quare non fatentur? Convincant quoque scipsos hi experientia, foris expri­ mendo conditionnlcm quam mente dicunt debere exprimi; ct obedientiam praestent Papae, absolvant, consecrent, etc,, explicando conditionem: et videbunt errorem suum. Non enim haec sunt arcana Dei, quae non licet homini loqui: sed, si tenetur homo mente conditional haec facere, licite exprimet voce, ut patet in reiteratione baptismi dubii; tunc enim dicitur' Si non es baptizatus, ego te etc. Nulli ergo periculo se exponit adorando absolute’ quo­ niam humano more certitudinem habet, ct haec sufficit homini. in. rj. ARTICULUS QUARTUS UTRUM OBTECTUM FIDEI POSSIT ESSE ALIQUID VISUM III Sent., «IbL xxiv, «n. 2, qu * 1; De Veri!.. qu. xiv, an. 9; Ad Hebr., c«p. xi, kct. 1. D QUARTUM SIC PROCEDITUR. VldctUF quod * Ver». 29. α • Ven. η. • Vena. CXII, ·'. XXXIII, cap. 1. * • Vm. 17. fidei sit aliquid visum. Dicit Sobicctum enim Dominus Thomae, loan, xx *: Quia vidisti me, credidisti. Ergo et · de eodem est visio et fides. 2. Praeterea, Apostolus, I ad Cor. xm ·, dicit: Videmus nunc per speculum in aenigmate. Et lo­ quitur de cognitione fidei. Ergo id quod credi­ tur videtur. 3. Praeterea, fides est quoddam spirituale lu­ men. Sed quolibet lumine ? aliquid videtur. Ergo fides est de rebus visis. 4. Praeterea, quilibet sensus visus nominatur: ut Augustinus dicit, in libro de Verb. Dom. * Sed fides est de auditis: secundum illud ad Rom. x * : Fides cx auditu. Ergo fides est de rebus visis. Sed contra est quod Apostolus dicit, ad a) ct. - Om. CDFGsK. £) quolibet lumine. - in quolibet lumen D, tub quolibet lumine PCUi. γ) Attentif... dupliciter. - Astent ire (Assentit »B) autan alicui dupliciter intellectui {potest <4Jit »Λ) ΛΒ1 L, Assentirt autem alicui intelligitur dupliciter HIk. Heb. xi *, quod fides est argumentum non appa- · v sjcut dictum est '. Alio modo, in ge­ borum significantium ca quae sunt fidei: non nerali j scilicet sub communi ratione credibilis. autem est ipsarum rerum de quibus est fides. Et sic sunt visa ab eo qui credit : non enim cre­ Et sic non oportet ut huiusmodi res sint visae >,} wiif. - rebus viti/ G, ipsis visit Pj. ea. - esse ABFKpE « x, eu este, G. omnia H, esse ca credi· | bilia I. » t) visae. - visae in se C«K. in se visae G, in se I- Commentaria Cardinalis Caietani N articulo quarto dubium non dissimulandum occurrit dc responsione ad secundum, quomodo scilicet distinctio ibi facta, cum suis membris, vcrificctur in proposito. Nam ly rideri scu esse risum aut sumitur univoce in utroque mem­ bro, aut secundum diversam significationem. Si sumitur eodem modo, sequitur primo, quod propter miracula visa homo videret, idest evidenter cognosceret, ca quae sunt fidei esse credibilia, et consequenter esse veru. Hoc au­ tem est falsum. Ergo. - Probatur sequela. Quia evidentia dc crcdibilitatc illorum infert necessario evidentiam quod illis assentiendum est ut veris absque formidine alterius par­ tis. Hoc autem nihil aliud est quam habere evidentiam quod illa sunt vera, quamvis incognita secundum scipsa nobis : sicut sciens quadraturam circuli esse scibilem, quamvis non scitam, habet evidentiam quod quadratura circuli est sci­ bilis ct in se veru, quamvis non sit secundum suipsam nobis adhuc nota. - Falsius nutem consequentis patet ex hoc quod intellectus videntis miracula, puta Lazarum re­ surgere, non convincebatur cx evidentia ad credendum Chri­ stum esse Filium Dei. Num si convincebatur, ncc discipuli Christi habuissent fidem; ncc quidam ivissent ad pontifices non credentes, ut dicitur loan, xi '. Sequitur secundo, quod quilibet habens fidem Christia­ nam evidentem certitudinem haberet quod hacc sint cre­ denda. Quod tamen non experimur in nobis. - Et patet sequela cx ipsa littera dicente: Non enim crederet nisi vi­ deret ea esse credenda. Sequitur tertio, ut iam tactum est, quod fideles habe­ rent saltem certitudinem evidentem, etsi non ex propriis, de liis quae sunt fidei. Et sic, dato quod creditum non sit visum, esset tamen ccrtitudinaliter cognitum ab intellectu credentis. Quod implicat contradictoria simul, etc. Si autem videre sumitur diversimode, ruit distinctio, ruit oppositio membrorum, ruit formulitas doctrinae, ruit auctoritas doctrinae. II. Ad evidentiam horum praenotanda est differentia inter videre aliquid esse scibile, ct videre aliquid esse cre­ dibile. Scibile namque est aliquid cx se ; credibile autem cx testimonio. Ac per hoc, si constat aliquid esse scibile, constat illud esse verum, necessarium, etc. Si autem con­ stat aliquid esse credibile, non constat propterca esse ve­ rum, sed testimonia esse talia ut illud sit credibile: ut quotidiana experientia in iudicum sententiis per testes ct propriam confessionem manifestat. Ex hoc namque quod fide digni testes aliquid asserunt ct reus sponte confitetur non habetur certa evidentia quod ita sit, possunt enim omnes mentiri: habetur tamen evidentia quod ita esse est credibile iudicabilcquc absque alterius partis formidine. Praemittendum est secundo, quod videre in proposito sumitur pro tota latitudine visionis: ita quod non restrin­ I • Veru 46, gitur «J videre sic vel sic, sed quocumque modo salvetur videre, sufficit. Dicimur enim videre non solum sensibile proprium, sed commune ct per accidens. Et Augustinus, in ult. lib. dc Ctv. Dii, cap. xxix, corporali oculo nos vi­ suros Deum ubique praesentem credit, sicut homines, mox ut aspicimus, non credimus vivere, sed ridemus. III. His praemissis, dicitur ad dubium motum quod videre sumitur univoce, scu eodem modo: sed non restrin­ gendum est ad hanc significationem vel illum, infra latitu­ dinem visionis tam corporalis quam spiritualis, tam per sc quam per accidens visibilis. Et cum arguitur contra, re­ spondetur primo, accipiendo crcdibilitatcm humano more, ct negando hanc sequelam: loanncs videt ca quae sunt fidei esse credibilia. Ergo habet certitudinem quod illa sunt vera. Et ad illius probationem dicitur quod evidentia dc crcdibilitatc horum infert necessario evidentiam quod assentiendum est illis non ut veris absolute, sed ut veris credibiliter, absque formidine alterius panis in voluntate, non in intellectu. Iam u enim dicta est differentia inter vi- · x®®. dere aliquid esse scibile ct aliquid esse credibile. Et nunc adiungimus quod constare aliquid esse verum ut credibile diminuit dc ratione veri constantis absolute, ut patet. Et propterca videntes Lazarum resurgere non habebant certi­ tudinem evidentiae quod lesus erat Filius Dei: sed quod ipsum esse Filium Dei, ut se praedicabat esse, erat credi­ bile. Et sic cx signorum evidentia non habebant evidentiam eorum quae sunt fidei, sed crcdibilitatis eorum. Respondetur secundo, extendendo crcdibilitatcm etiam ad certitudinem cx veritate constante testis veri chirc, ne­ gando hanc sequelam: loanncs habet certitudinem quod ca quae sunt fidei, ut attestata, sunt vera, Ergo non habet fidem dc his quae sunt fidei. Stant enim haec duo simul : quod intellectus sit certus cx evidentia signorum vel Dei testantes quod Trinitas attestata est vera Trinitas Persona­ rum, et simul credatur; ct tamen non videat Trinitatem se­ cundum sc esse, ac per hoc verum esse (verum enim non addit supra praciacens). Sed in hoc falluntur minus per­ spicaces quod non discernunt quid intersit inter videre proposita in fide esse vera, ct videre proposita in fide, ut attestata scu credibilia, esse vera : multum enim refert, re­ ferendo ad evidentium. Ncc discernunt inter cognitionem certam ex evidentia rei cognitae, ct certam cx evidentia testimoniorum cius. Haec enim intnntum distant ut prima repugnet fidei; secunda autem repugnet fidei testimonii *, ·ι.·«ι *0Λί.>ϊ^ sed non fidei rerum quae sunt attestatae. Hacc autem in­ ferius ·, cum dc fide angelorum tractabimus, clare eluce*· scent. Et hoc suflidt ad discernendum inter ca quae sunt fidei in scipsis, ct in ratione credibilis : quia scilicet simul possunt esse ab eodem credita secundum sc, ct visu in ra­ tione credibilis. QUAESTIO I, ARTICULUS IV «Ccd. IV. In endem responsione ad secundum dubium aliud occurrit circa subiunctam rationem quare ea quae subsunt fidei, sub communi ratione credibilis, sunt visa ab eo qui credit, scilicet Non enim crederet nisi rideret ea esse cre­ denda, vel propter evidentiam signorum vel propter ali· quid huiusmodi. Occurrit autem hic dubium quin ista nitio infert necessitatem evidentiae in communi ad credendum in particulari: dicendo enim quod non crederet nisi videret esse credenda, manifeste dicit quod oportet credentem vi­ dere esse credendum. Sed quia hoc non probatur in littéral, nec apparet verum, ideo ambiguitas consurgit. Experimur enim nos multa credere sine evidentia crcdibilitntis: hnmo •JM.op. >«. cx levitate cordis, iuxta illud': Qui cito credit levis est corde. Non omnes quoque Christiani credentes fatentur se videre credibilitatem eorum quae sunt fidei; sed hoc side­ tur paucorum esse. V. Ad hoc dubium dicitur primo, quod Auctor loquitur de videre lato vocabulo. - Sed hoc iam exclusum est in prae­ cedenti dubio: quia periret distinctio in line littera facta nisi videre hic sumatur ut incompossibilc est actui cre­ dendi respectu eiusdem; quod est proprie loqui de videre. Dicitur secundo, quod Auctor loquitur de videre quan­ tum est cx parte habitus fidei infusae. - Sed hoc ostenditur non consonare litterae tripliciter. Primo, quia expresse in littera est sermo de illo qui credit ut sic, et non cx parte habitus. Unde ratio affertur probans cx actu credendi, ct non cx habitu, cum dicitur: .Von enim crederet nisi vi­ deret. - Secundo, quia in littera causa visionis expresse assignatur cx extrinsecis, scilicet, propter miracula vel ali­ quid huiusmodi ; et non ex parte habitus. - Tertio, quia in littera reservatur tractanda visio ex parte habitus in tertio argumento ct illius responsione: ct ibi tractatur cx parte habitus, ut patet intuenti. Non , nutem hoc praelibatum sit ut pateat magis habitudo actus credendi vere et virtuose ad evidentiam crcdibilitatis. VII. In responsione ad tertium eiusdem articuli quarti dubium occurrit duplex. Primo, quid intendat Auctor per primi verba responsionis, scilicet: Lumen fidei facit videre ea quae creduntur: an quod faciat videre ea sub communi ratione credibilis; un in particulari; an sub quadam alia ratione. Secundo, quantum valent subiuncta ratio, cum dicitur: Sicut enim per alios habitus virtutum homo videt illud quod est sibi conveniens secundum habitum illum, ita citam per habitum fidei inclinatur mens hominis ad assentiendum his quae conveniunt rectae fidei et non aliis. Occurrit siquidem lue duplex defectus. Primus est acquivocatio de risione. Nam quilibet habitus virtutis facit ridere sibi canveniens, accipiendo l\ videre pro apparere, iuxta illud Phi­ losophi Qualis unusquisque est, talis Jinis ei videtur, · CtMr.Vb. Π1, idest apparet: casto enim apparet conveniens abstinere ab ?Γτκ’ι«ι. sin. illicito coitu, ct abstinenti apparet conveniens subtrahere superfluum cibum, et sic de aliis. In proposito autem sermo est de videre ut importat evidentiam distinctam contra ap­ parentium firmae adhaesionis. - Secundus est quia in littera proponitur quod lumen fidei facit videre: ct transitur ad probandum non quod facit videre, sed quod facit assentire his quae sunt consona rectae fidei et non aliis. Valde nam­ que distant inter se isti duo actus, scilicet videre ct assen­ tire: ut pntet cx huc quod assentire his quae sunt fidei quilibet fidelis latetur se intrepide; videre autem cx intrinieco lumine ea quae creduntur nullus fatetur, nisi maiori lumine quam sit lumen fidei illustretur. VIII. Ad primum horum dicitur quod Auctor loquitur de videre ea quae sunt fidei sub communi ratione credi­ bilis. Ita quod videre credibilitatem eorum convenit fideli cx duplici capite: scilicet ex sensu fide digni testimonii, iuxta doctrinam responsionis ad secundum ' ; et cx lumine • C£ nata. r. fidei intus existente, iuxta praesentis responsionis doctri­ nam. Et hanc esse mentem Auctoris patet ex hoc quod in sequenti nrticulo, in responsione ad primum, dicitur: Per lumen fidei videntur esse credenda, u! dictum est, procul dubio hoc in loco, ubi primo dicitur quod lumen fidei facit videre. Et iuxta eundem sensum inferius ' dicitur quod • Qu. uu, *rt.4, 2. per donum intellectus intclligimus ea quae sunt fidei esse credenda. IX. Ad secundum dicitur quod neuter defectus hic ac­ cidit. sed argumentum fit a minori ct ab effectu. A mi­ nori quidem, quia cx quo habitus virtutis perficientis par­ tem appetitivum facit occasionaliter, hoc est inclinando in id quod convenit, hominem videre, hoc est evidentiam praticc habere cius quod convenit secundum illum habitum; multo magis habitus fidei, qui est habitus virtutis in parte intellectiva, inclinando in sibi conveniens, faciet evidentiam sibi possibilem. Quoniam perfectio punis intellectivae pro­ pinquior est ut faciat evidentiam, quae est propria perfe­ ctio intellectus, quam perfectio partis appetitis ae, cx qua tamen lit evidentia practica. Temperatus siquidem habet evidens indicium prncticum circa actus temperantiae, ct *p. i». »· >; iustus circa actus iustitiac: adeo ut IX Ethic. * ponatur vir • iL , τη. i* ? ” · bonus mensura humanorum actuum; mensura autem sine Cf. hb HI. « b.j cTh.k. » certitudine evidentiae non est. Ab effectu autem, quia ex hoc quod lumen fidei inclinat ad assensum discrete, hoc est discernendo ea quae sunt fidei ab his quae non sunt fidei, puta quod sol est maior QUAESTIO I, ARTICULUS V ι6 toto orbe terrarum, et nb cis quae sunt contraria fidei, ut sunt damnatae hacrescs, sicut quilibet virtutis habitus ita inclinat in propria quod non in extranea nec in contraria; infertur quod, sicut quilibet virtutis habitus parie eviden­ tiam praeficam, ita habitus fidei infusae parit evidentium proportionalitcr : hoc est, non in alia potentia aut cx acti­ bus, sed ut habitus infusus pruchubcat ct pariat in suo actu • Nem. prvettd. evidentiam sibi consonam, quae iam · explicata est, scilicet evidentiam crcdibilitatis eorum quae sunt fidei. Ita quod habitus fidei habet tres habitudines ad credenda. Prima est communis, quae iam dicta est, quod inclinat ita in sua credenda quod non in alia, sive extranea sive contraria. Secunda est quod facit evidentiam crcdibilitatis eorum quae sunt fidei. Tertia est quod facit ossentirc his quae sunt fidei. Et quod fidei lumen natum sit causare in nobis vi­ sionem crcdibilitatis probatur ex hoc quod lumen fidei est secundum suum genus perfectissimum, utpotc divini or­ dinis: ct talis visio non repugnat fidei secundum se nec in nobii pro statu isto, sed nd perfectionem ipsius procul dubio pertinet : oportet ergo huiusmodi perfectionem illi attribuere. Et merito: ut credulitatis motus super visionis immobilitate firmetur, ct imperfectio inevidentis actus a perfectione evidentis procedat secundum se. Et sic patet quod illud idem quod in principio responsionis proponitur probatur n posteriori per actum assensus discrete: quam­ vis, brevitatis causa, conclusio proposita, quae probatur, non repetatur in probatione. X. Nec obstat huic doctrinae si non omnej habentes habitum fidei fateantur se videre nb intrinseco credibilitatcm. Tum quia multos actus exercemus ct nescimus eo­ rum principia esse habitus in nobis existentes : quod ma­ xime verum experimur de actibus habituum infusorum. — Tum quia non oportet habitum infusum exire in omnem suum actum in quolibet subiecto in quo est : sed in eo tantum qui est dispositus ad utendum illo habitu ad talem actum. Non omnes autem credentes sunt dispositi ad sor­ tiendam evidentiam cx habitu fidei, sed perfectiores tan­ tum: ct aliis sufficit evidentia cx fide digno testimonio. Quoniam evidentia crcdibilitatis est ut ratio assensus ac per hoc, perfectius est habere cx lumine fidei assensum ct rationem assensus, scilicet evidentiam, quam liaberc assen­ sum tantum. Et ideo assensus omnibus communis est qua­ litercumque fidem habentibus : evidentia autem perfectio­ ribus in fide convenit. Similiter non obstat si habitus fidei non facit evidentiam crcdibilitatis in puero baptizato nutrito sine notitia eorum qtinc sunt fidei. Quoniam intclligitur habitum fidei parere huiusmodi evidentiam quantum est ex se, ct in subiecto disposito. In hoc autem puero deest dispositio debita, sci­ licet propositio credendorum α Dei ministris: est enim fides, quoad perceptionem credendorum, cx auditu praedi­ catorum missorum a Deo, ut dicitur ad Jtom. x ·. Et proptcrcu non est mirum si talis puer nec evidentiam nec assensum discrete cx habitu fidei infusae eliceret. ARTICULUS QUINTUS U TRUM EA QU \E SUNT FIDEI POSSINT ESSE SCITA 1* fi*', qu. urn, ert. 3; IU Sent., dio. χχτν, arr. z, qu* sic proceditur. Videtur quod ea quae sunt fidei possim esse scita. Ea enim quae non sciuntur videntur esse ignorata ·: quia ignorantia scien­ tiae opponitur. Sed ea quae sunt fidei non sunt ignorata: horum enim ignorantia ad infidelitatem pertinet, secundum illud 1 ad Tini. i ? : Ignorans feci in incredulitate mea. Ergo ea quae sunt fidei possunt esse scita. 2. Praeterea, scientia per rationes acquiritur. Sed ad ea quae sunt fidei a sacris auctoribus ? rationes inducuntur. Ergo ea quae sunt fidei possunt esse scita. Y 3. Praeterea, ea quae demonstrative τ pro­ bantur sunt scita: quia demonstratio est sylloLi>7'hbV id. 1, V cap.’ 8ls,ilus faciens scire ♦. Sed quaedam quae in fide ii.'b. 4.-5.Tn. continentur sunt demonstrative probata a philo­ tecL iv. J sophis: sicut Deum esse, et Deum esse unum, et alia huiusmodi. Ergo ea quae sunt fidei pos­ sunt esse scita. 4. Praeterea, opinio plus distat a scientia quam δ fides: cum fides dicatur esse media * inter opinio­ nem ct scientiam. Sed opinio et scientia possunt esse aliquo modo de eodem, ut dicitur in I Poster.' Ergo etiam fides et scientia. • Hom. XXVI in Sed contra est quod Gregorius dicit *, quod apparentia non habent fidem, sed agnitionem. Ea d quintum x) ignorata. - ignota DHLK; allero loco ignota PDG. auctoribus. - doctoribus DGHJKLeE ei k. γ; demonstrative. - demonstratione DG, [yc r $C) demonstrationem Q δ; dicatur esse media. - dicatur esse ACDFGLpn, non (medium iB) dicatur esse B, dicatur media este 1. dicatur esse medium dKmF. Dt I erit., qu. «t, ri. n; Ad Hebr., op. w. Icet. I. ergo de quibus est fides agnitionem non ha­ bent. Sed ea quae sunt scita habent agnitionem. ‘ Ergo de his quae sunt scita non potest esse fides. *m Respondeo dicendum quod omnis scientia ha­ betur per aliqua principia per se nota, et per con­ sequens visa. Et ideo oportet quaecumque sunt scita aliquo modo esse visa. Non autem est pos­ sibile quod idem ab eodem sit creditum ct visum, sicut supra * dictum est. Unde etiam impossi- ‘ Απ· i*· 6*· bile est quod ab eodem idem sit scitum ct cre­ ditum. Potest tamen contingere ut id quod est visum vel scitum ab uno, sit creditum ab alio. Ea enim : quae de Trinitate credimus nos visuros spera­ mus, secundum illud I ad Cor. xm *: Videmus ’'.«.e. nunc per speculum in aenigmate. tunc autem facie ad faciem: quam quidem visionem iam angeli habent: unde quod nos credimus illi vident. Et similiter * potest contingere ut id quod est visum vel scitum ab uno homine, etiam in statu viae, sit ab alio creditum, qui hoc demonstrative non novit. Id tamen quod communiter omnibus ■ ho­ minibus proponitur ut credendum est communiter non scitum. Et ista sunt quae simpliciter fidei subsunt. Et ideo fides et scientia non sunt de eodem. l) scita. - sicut scita P. ζ) enim. - iJenim P. r.l similiter. - sic similiter PÇaA et K, ti similiter ΒΕρΛΕ. omnibus. - Om. ABF.F. • t Ce­ tin Mt. • Art. priced , aJ ». • S. Th. kef. ». X • Pirt. L qu. I. an. X QUAESTIO I, Ah primum ergo dicendum quod infideles eorum quae sunt fidei ignorantium habent: quia nec ' vident aut sciunt ea in seipsis, nec cognoscunt ea esse credibilia. Sed per hunc modum fideles ha­ bent eorum notitiam, non quasi demonstrative, sed inquantum per lumen fidei videntur esse cre­ denda, ut dictum est *. Ad secundum dicendum quod rationes quae in­ ducuntur a Sanctis ad probandum ea quae sunt fidei non sunt demonstrativae, sed persuasiones quaedam manifestantes non esse impossibile quod in fide proponitur. Vel procedunt ex principiis fidei, scilicet ex auctoritatibus sacrae Scripturae: sicut Dionysius dicit, il cap. de Div. Noni. Ex his autem principiis ita probatur aliquid apud fideles sicut etiam ex principiis naturaliter nolis probatur aliquid apud omnes. Unde etiam theo­ logia * scientia est, ut in principio Operis di­ ctum est. Ad tertium dicendum quod ea quae demon­ strative probari possunt inter credenda numeran­ tur, non quia de ipsis 1 sit simpliciter fides apud omnes: sed quia praeexiguntur ad ea quae sunt fidei, ct oportet ea saltem per fidem praesupponi ab his qui horum demonstrationem non habent. <) w. - ηωι CpK cl a. - Pro auf— nec sciunt ta in •cipst» ut coruscant PII; pro in tclpsis, qttat >unt in G; in... ta <»m. C. «) — therjngica ABDEHl., ct si λ) de ipfb. - Om. ABF. μ) quidem. - Om. Pn. - Pro jfrfrt et tcinitia, teientia et opinio A. - Pro cuMecto. de lubirclu P. v) j/quif... upmttur. - aliquid [quidam aliquid D, unus aliquid I ) ARTICULUS V >7 Ad quartum dicendum quod, sicut Philosophus ibidem dicit, a diversis hominibus de eodem omnino potest haberi scientia et opinio, sicut et nunc dictum est de scientia et fide. Sed ab ‘,Q «p*»· uno el eodem potest quidem * haberi fides ct scientia de eodem secundum quid, scilicet subiecto, sed non secundum idem: potest enim esse quod de una et eadem re aliquis aliquid sciat et aliquid aliud opinetur *; et similiter de Deo * potest aliquis demonstrative scire quod sit unus, et credere quod sit trinus. Sed de eodem secun­ dum idem non potest esse simul in uno homine scientia · nec cum opinione nec cum fide *, alia . D tamen et alia ratione. Scientia enim cum opinione simul esse non potest simpliciter de eodem, quia de ratione scientiae est quod id quod scitur existimetur esse impossibile aliter se habere; de ratione autem opinionis est quod id quod quis existimat, existimet ” possibile aliter sc habere. · Sed id quod fide tenetur, propter fidei certitu­ dinem, existimatur etiam impossibile aliter se ha­ bere : sed ea ratione non potest simul idem ct secundum idem esse scitum et creditum, quia scitum est visum et creditum est non visum, ut • la carpere. dictum est *. κΗ (sciât II, scitae GK) cl aliud aliquid (aliquid aliud BC, aliud all­ quit I, aüui aliqstid I . altud om. G) opinatur ctuSzct. •I uirutia. - fcimt a vera IK. cientia rcro lip·. n) quit exultimai, cxütimct. - qua existimetur cxiiiimet ΒΓpAK, quit vpinalûr cxiit.mt/ur h *K, quts existimet II. quid op.naiur exi­ stimet I, rît Opinatum existimetur Pa; scientiae Cit_ dr ratione rcpclit K, ct rcpciita ita cornet ut hic legal: autem op.nianh at quad existimetur ease poaibitr etc. Commentaria Cardinalis Caietani N articulo quinto, in responsione ad primum, adverte quod non dicit absolute quod fideles in hoc differunt ab infidelibus quia vident: »cd quin habent notitiam inquatttum per lumen fidet videntur esse credenda. Quod est dictu : Habent notitiam quantum est ex parte luminis fidei, quod est natum facere quod videantur credenda. Et sic non oportet dicere quod quilibet fidelis habet dc facto huiusmodi evidentiam cx lumine fidei : sed quod habet illam quantum est cx parte luminis fidei. Quod est dictu quod habet lumen unde potest habere huiusmodi notitiam ct • CT. c, dc eodem non potest simul veri­ ti cari scire A esse; ct similiter est dc opinione ct scientia. 3 QUAESTIO I, ARTICULUS VI ι8 At Mi quis aliter definire voluerit ho» terminus, non crit quaestio cum co de re, sed de vocabulis. Quam eis relinquo. Cum autem audi» differentiam inter opinantem ct scien­ tem in existimando vel non existimando impossibile aliter se habere, memento quod, quia bonum consurgit ex causa • ,i·· '· ·*' Uii integra, malum autem ex particularibus defectibus ideo S.Th. («et. bail ad hoc quod aliquis sit sciens, exigitur quod impossibile sit aliter se habere ct secundum se ct secundum existima­ tionem nostram; sed ad hoc quod sit opinans, quidquid horum deficiat, sufficit. Si enim conclusio vel ratio secun­ dum se est impossibilis aliter se habere, ct ab hoc non penetratur quod sit talis, opinans est. Et similiter ii ratio aut conclusio possibilis est aliter se habere, et iste putat quod impossibile sit aliter xe habere, opinans est secundum naturam sui status, aliunde nesciens illudmct: quia non ex meritis notitiae, sed propriae phantasiae, existimat impos­ sibile esse aliter se habere; ct in veritate sublectum talis notitiae deberet aestimare esse possibile aliter se habere. ARTICULUS SEXTUS UTRUM CREDIBILIA SINT PER CERTOS ARTICULOS DISTINGUENDA 111 Sent., xxv, qu. i, art. i. qu' i; art. 2, ad 6; I Cor., cap. χτ, |cçt. I. SEXTUM s,c proceditur. Videtur quod credibilia non sint per certos articulos rfôæçft distinguenda. Eorum enim omnium ^^“^quae in sacra Scriptura continentur est fides habenda. Sed illa non possunt reduci ad aliquem certum numerum. propter sui multitu­ dinem. Ergo superfluum videtur articulos fidei distinguere. 2. Praeterea, materialis distinctio, cum in in­ finitum fieri possit, est ab arte praetermittenda. Sed formalis ratio obiecli credibilis est una et • An. i indivisibilis, ut supra * dictum est, scilicet veritas prima: et sic secundum rationem formalem credi­ bilia distingui non possunt. Ergo praetermittenda est credibilium materialis distinctio per articulos. 3. Praeterea, sicut a quibusdam dicitur, ar­ ticulus est indivisibilis veritas de Deo arctans nos A dictionibus ad exprimendum earum ? genus, nu­ merum vel casum. Et similiter in rhetorica arti­ culi dicuntur quaedam partium coaptationes: dicit • ΜΗιται ,ορ. enim Tullius, in IV Rhet. *, quod articulus dicitur cum singula verba intervallis distinguuntur caesa oratione, hoc modo: Acrimonia, voce, vultu ad· T versarios perterruisti \ Unde ct credibilia fidei e) Arthron. - Arthros P. - Pro in praeeo, firaccc ABCF, praeeo Dpn. - Pro coaptationem, coaptionem GH, coaptationem sire aece· ptionem K. p) earum. - eorum PDGHK. γ) hoc modo... perferruiiti. - et hoc modo acrimonia dicitur voce vultu advenarios praeteriviae G; dicitur addit ctiarn K. Christianae dicuntur per articulos distingui inj quantum in quasdam partes dividuntur habentes B aliquam coaptationem ad invicem. Bl Est autem obiectum fidei aliquid non visum J circa divina, ut supra dictum est. Et ideo ubi ·απ.B occurrit aliquid speciali ratione non visum, ibi .[ est specialis articulus: ubi autem multa sccundum eandem rationem sunt incognita \ ibi non 1 Ii sunt articuli distinguendi. Sicut aliam difficultaB tem habet ad videndum quod Deus sit passus, 1 et aliam quod mortuus resurrexerit ’: et ideo 1 1 distinguitur articulus resurrectionis ab articulo B passionis. Sed quod sit passus, mortuus et se9 pultus. unam et eandem difficultatem habentζ B* ita quod, uno suscepto, non est difficile alia w suscipere: et propter hoc omnia haec pertinent B ad unum articulum. B Ad primum ergo dicendum quod aliqua sunt B| credibilia de quibus est fides secundum se; aliqua jB vero sunt credibilia de quibus non est fides seeundum se, sed solum in ordine ad alia: sicut I etiam in aliis scientiis quaedam proponuntur ut I per se intenta, et quaedam ad manifestationem aliorum. Quia vero fides principaliter est de his ■ quae videnda speramus in patria, secundum illud Heb. xi *: Fides est substantia sperandarum re· ’Val 1 rum; ideo per se ad fidem pertinent illa quae dire­ cte nos ordinant r· ad vitam aeternam ·“: sicut sunt °· b0<* 1res Personae, omnipotentia Dei, mysterium in­ carnationis Christi, et alia huiusmodi. Et secun­ dum ista distinguuntur articuli fidei. Quaedam vero proponuntur in sacra Scriptura ut credenda non quasi principaliter intenta, sed ad praedicto­ rum manifestationem: sicut quod Abraham habuit duos filios *, quod ad tactum ossium Elisaei ·VCTW» o·.15; * suscitatus est mortuus *. et alia huiusmodi.7 quae 1 iv. vm. zz· narrantur in sacra Scriptura in ordine ad manifestationem divinae maieslatis vel incarnationis Christi. Et secundum talia non oportet articulos distinguere. Ad secundum dicendum quod ratio formalis obiecli fidei potest accipi dupliciter. Uno modo, ô) gnita 1) t) rj Oj incopnita. ~ copuita vel incognita codice *, cognita vel non co­ Pu. rc»urrexcrit. - furrexit AHCDFKh. habent. - habet codice». ordinant. - ordinent ABF. omnipotentia. - omnipotentù Pa. Di ». t B • In corpore- QUAESTIO 1, ARTICULUS Vil 19 cx parte ipsius rei creditae. Et sic ratio forma­ giam nominis prout habet derivationem latinam, lis omnium credibilium est una, scilicet veritas quam secundum eius veram significationem prout prima. Et ex hac parte articuli non distinguun­ a graeco derivatur. Unde non est magni ponde­ tur. Alio modo potest accipi formalis ratio cre­ ris. - Potest tamen dici > quod, licet ad credendum dibilium ex parte nostra '. Et sic ratio formalis necessitate coactionis nullus arctetur, cum credere credibilis est ut sit non visum. Et ex hac parte sit voluntarium; arctatur tamen necessitate finis, articuli fidei distinguuntur, ut visum * est ♦. quia accedentem ad Deum oportet credere, ct sine Ad tertium dicendum quod illa definitio datur fide impossibile est placere Deo, ut Apostolus de articulo magis secundum quandam etymolo­ dicit, Heb. xi ♦. λ) dici. - tic dici P. l) neutra. - noitri P. m) vijum. - dictum G. Commentaria Cardinalis Caiotani N «rticulo sexto, responsione od secundum, adverte quod, cum dicitur ratio formalis ex parte nostri, ly ex parte nostri diminuit a ratione formali obiccti simpliciter. Et proptcrcu non > alet argumentum : Non-visum est ratio for­ mali» obiccti fidei cx parte nostri. Ergo est ratio formalis °biccti fidei. Ei hinc provenit quod quutquot attulerunt rat’oncs °d probandum quod non-visum nonestratiofornialii obiccti fidei, nihil contra Auctorem · concluserunt: quamvis ipsi forte crediderint contra · Auctorem dicere ·*. * . . ’ .......... Quin enim esse non visum est vere conditio obiccti ndei J •h . rn,r» .dd.p. p"°J* 7 D SEFr,WUM s,c proceditur. Videtur quod articuli fidei non creverim secundum temporum successionem Quia, ut Apo•Vmu dicit, ad Heb. xi *. fides est sub­ stantia sperandarum rerum. Sed omni tempore sunt eadem speranda. Ergo omni tempore sunt eadem credenda. 2. Praeterea, in scientiis humanitus ordinatis per successionem temporum augmentum factum est propter defectum cognitionis in primis qui scientias invenerunt: ut patet per Philosophum, •s Th.kd i.- in Π Metaphys. ‘ Sed doctrina fidei non est inUM. bb. la, cap. Γ . ι,η. ι. > venta humanitus, sed tradita a Deo: Dei enim ’ Ver», s. donum est, ut dicitur Ephes, ιι Cum igitur in Deum nullus defectus scientiae cadat, videtur quod a principio cognitio credibilium fuerit per­ fecta, ct quod non creverit secundum successio­ nem temporum. 3. Praeterea, operatio gratiae non minus or­ dinate procedit quam operatio naturae. Sed na­ tura semper initium sumit a perfectis: ut Boetius • bb. m. pro * dicit, in libro de Consol. * Ergo etiam videtur quod operatio gratiae a perfectis initium sumpserit, ita 3 quod illi qui primo « tradiderunt fidem perfectis­ sime eam cognoverunt. 4. Praeterea, sicut per Apostolos ad nos fides Christi pervenit, ita etiam in veteri Testamento a) illi qui prima. - primo illi qui codices ct 4. - Pro captave­ runt, CO^novrrint BFI. > habente. articuli. - habet doctrina Jidci ad articulai !.. - Pro habetur, haberetur BFpAE, habentur G. per priores Patres ad posteriores devenit cognitio fidei: secundum illud Deui, xxxn ♦: Interroga ·ν«·.τ. patrem tuum et annuntiabit libi. Sed Apostoli plenissime fuerunt instructi de mysteriis: acce­ perunt enim, sicut tempore prius, ita et ceteris abundantius, ut dicit Glossa ♦, super illud Rom. io®vni nos ipsi primitias Spiritus habentes. Ergo · Ver *, videtur quod cognitio credibilium non creverit per temporum successionem. Sed contra est quod Gregorius dicit , * quod « secundum incrementa temporum crevit scientia sanctorum Patrum: et quanto viciniores adventui Salvatoris fuerunt, tanto sacramenta salutis ple­ nius perceperunt. Respondeo dicendum quod ita sc habent in doctrina fidei articuli ? fidei sicut principia per ? sc nota in doctrina quae per rationem naturalem habetur. In quibus principiis ordo quidam inve­ nitur, ut quaedam in aliis implicite contineantur: sicut omnia principia reducuntur ad hoc sicut ad primum T, Impossibile est simul affirmare et neτ gare, ut patet per Philosophum, in IV Metaphys. * Et similiter omnes articuli implicite continentur in u’· °- * aliquibus primis credibilibus, scilicet ut credatur Deus 3 esse et providentiam habere circa homi­ num salutem: secundum illud ad Heb. xi * : ** * ««· Accedentem ad Deum oportet credere quia est, γ) primum. - principium addunt GsK. δ) Deui. - Deum I. QUAESTIO I, ARTICULUS VU ct quod inquirentibus se remunerator sit. In esse ratio augmenti in scientiis per rationem humanam4 enim divino includuntur omnia quae credimus inventis. Alio modo, ex parte addiscentis: sicut in Deo aeternaliter cxistcre, in quibus nostra magister qui novit totam artem non statim a « bcatitudo consistit : in fide autem providentiae principio tradit eam discipulo, quia capere non l» includuntur omnia quae temporaliter a Deo dis­ posset, sed paulatim, condescendens μ eius capapensantur ad hominum salutem, quae sunt via citati. Et hac ratione profecerunt homines in in beatitudinem. Et per hunc etiam modum alio­ cognitione fidei per temporum successionem. rum subsequentium : articulorum quidam in aliis Unde Apostolus, ad Gal. m *, comparat statum *«· ·. continentur: sicut in fide redemptionis humanae veleris Testamenti pueritiae. implicite continetur r* ct incarnatio Christi ut eius Ad tertium dicendum quod ad generationem na­ passio ct omnia huiusmodi. turalem duae causae praeexiguntur, scilicet agens Sic igitur dicendum est quod, quantum ad sub­ et materia. Secundum igitur ordinem causae stantiam articulorum fidei, non est factum eorum agentis, naturaliter prius est quod est perfectius, augmentum per temporum successionem : quia et sic natura a perfectis sumit exordium: quia quaecumque posteriores crediderunt contineban­ imperfecta non ducuntur ad perfectionem nisi tur in fide praecedentium Patrum, licet implicite. per aliqua perfecta praeexistentia. Secundum vero Sed quantum ad explicationem, crevit numerus ordinem causae materialis, prius est quod est articulorum: quia quaedam explicite cognita sunt imperfectius: et secundum hoc natura procedit a posterioribus quae a prioribus non cognosce­ ab imperfecto ad perlectum. In manifestatione bantur explicite. Unde Dominus Moysi dicit, autem fidei Deus est sicut agens, qui habet percr S^.in.An' vi *: Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, lectam scientiam ab aeterno: homo autem est 6; r», v. «. Apostolus dicit, ad Ephes * m ! : Aliis ’ generationi­ procederet cognitio fidei in hominibus. Et licet bus non est agnitum mysterium Christi sicut nunc in hominibus quidam se habuerint per modum revelatum est sanctis Apostolis eius ct prophetis. causae agentis, quia fuerunt fidei doctores; taAd primum ergo dicendum quod semper fuerunt men manifestatio Spiritus datur talibus ad utilita« eadem speranda apud omnes ‘. Quia tamen ad (em communem, ut dicitur I ad Cor. xn ♦. Et haec speranda homines non pervenerunt nisi per ideo tantum dabatur Patribus qui erant instructo­ Christum, quanto a Christo fuerunt remotiores res 4 fidei de cognitione fidei, quantum oportebat ’ secundum tempus, tanto a consecutione speran- pro tempore illo populo tradi vel nude vel in , dorum longinquiores * : unde Apostolus dicit, ad vca I. komintj a OtrutoVa x) — fuerunt tdiSt sK. λ) humanam. - humanitut l\i. p) condescendent. - condacendit D. v) instructore *. - instituture» PBDEGHILpKK el j. Commentaria Cardinali» Caietani s articuli septimi responsione ad tertium adverte quod Auctor rationem doctoratus, ex quo videbatur quod fides α doctoribus doctioribus proficisci debuisset, reducit ad rationem materiae, ea ratione quia unicuique datur mani­ festatio Spiritus ad utilitatem. Ex hoc enim quod docto­ ribus hat est nossc quantum expedit instruendis illius tem­ poris, nulla alia ratio sumi potest cx parte doctorum quam ex parte instruendorum. Quos quia constat se tenere cx parte materiae, patet exigere quod de imperfecto ad per­ fectum perveniatur. Et sic non solum populus posterior plus scivit populo prioris aetatis; sed doctores posteriores doctiores fuerunt prioribus. Et hoc intclligc salvo capitis excellentia in utroque priori statu, scilicet naturae ct legis: ut Auctor inferius docet in qu. clxxiv, art. 6. Nam Abraham doctus a Deo magis fuit quam posteriores usque ad Moyscn, I sub quo status legis coepit; ct Moyses magis edoctus a Deo fuit quam reliqui usque ad tempus gratiae. 11. In eiusdem articuli responsione ad quartum adverte quod cx alia ratione quam praecedente Auctor terminum ponit profectui fidei, scilicet cx consummatione gratiae per Christum ct temporis plenitudine. Ex quo habes praepo­ sterum ordinem ante ct post Christum : scilicet quod ante Christum, quanto priores tanto minus edocti; post Chri­ stum vero, quanto priores tanto doctiores. Et propterca in determinatione quaestionum fidei standum est doctrinae antiquorum Doctorum · ct sanctorum Patrum, quos illustra- · av/yr» οχ. tos credimus divino lumine ct quoad doctrinam et quoad vitam, magis quam posteriorum, ubi discrepant posterio­ res ab illis. Ex hoc tamen non negamus quin etiam post Christum ) 3 r V 9 I J 9 ■ W 1 Ί J ’ jj SJ I H w QUAESTIO I, ARTICULUS Vlll una actus posterior habeat doctores in hîi quae sunt fidei praCBtentiores aliqua aetate anteriori, quamvis non omni; puta quod in uetrttc anni millesimi fuerint doctiores do­ ctorcs in fide quam in aetate anni octingentesimi. Quia etsi regulariter divina doctrina procedat secundum propin­ quitatem ad Christum, non tamen alligata est illuminatio cius ad ordinem istum. Cuius signum est quod Moysen 21 creditur elevasse ad visionem divinae essentiae, ad quam nullum posteriorum proximiorumque magis Christo credi­ tur elevatum esse. Nunquam tamen fuerunt aut erunt do­ ctiores quam Apostoli, sicut nec perfectiores: ut patet cx glossa nd /Corn. νυι ·. - Et est semper sermo de fidei sden- * v»x ar<. lia infusa, non de acquisita: ut patet in littera, ubi Deus doctor et agens, homo vero discipulus ct patiens ponitur. ARTICULUS OCTAVUS UTRUM ARTICULI FIDEI CONVENIENTER ENUMERENTUR III Sent., t. κχτ, qu, t, an. a; Gnnpend. Theo/.. cap. crxLvi, de Art Hd. el Sacr. Ecd.} Expos. t· * Deer., cap, n« VidclUE quod inconvenienter articuli fidei enumeren­ tur. Ea enim quae possunt ratione de­ monstrativa sciri non pertinent ad fidem ut apud omnes · sint credibilia, sicut supra dictum est. Sed Deum esse unum potest esse scitum per demonstrationem: unde et Philosophus hoc in XII Metaphys. probat, et multi alii phi­ losophi ad hoc demonstrationes induxerunt. Ergo Deum esse unum non debet poni unus articulus fidei. 2. Praeterea, sicut de necessitate fidei est quod credamus Deum omnipotentem, ita etiam quod credamus eum omnia scientem et omnibus providentem; et circa utrumque eorum aliqui erraverunt. Debuit ergo inter articulos fidei fieri mentio de sapientia et providentia divina, sicut et de omnipotentia. 3. Praeterea, eadem est notitia Patris ct Filii: secundum illud Ioan, χιν * : Qi/i videt me videt et Patrem. Ergo unus tantum articulus debet esse de Patre ct Filio; et, eadem ratione, de Spiritu Sancto. 4. Praeterea, persona Patris non est minor quam Filii ct Spiritus Sancti. Sed plures articuli ponuntur circa personam Spiritus Sancti, ct si­ militer circa personam Filii. Ergo plures articuli debent poni circa personam Patris. 5. Praeterea, sicuti personae Patris et personae Spiritus Sancti aliquid appropriatur, ita et personae Filii secundum divinitatem. Sed in articulis ? ponitur aliquod opus appropriatum Patri, scilicet opus creationis; et similiter aliquod opus appro­ priatum Spiritui Sancto, scilicet quod locutus est per prophetas. Ergo etiam inter articulos fidei debet aliquod opus appropriari Filio secundum divinitatem. 6. Praeterea, sacramentum Eucharistiae spe­ cialem habet difficultatem prae multis articulis. Ergo de ea T debuit poni specialis articulus. Non videtur ergo quod articuli sufficicntcrenumercntur. Sed in contrarium est auctoritas Ecclesiae sic enumerantis. Respondeo dicendum quod, sicut dictum est *, l) OCTAVUM SIC PROCEDITUR. a a • Art. J. ··! 3- • S.Tb.kci. m. . Did lib. XI. cap. 1. n. <4 • Vert. 9. Y • Art 6, ad 1. OfS. a) £) γ) 3) i) omnes. - homines P. articulis. - fidei addit P. ea. - eo PpDxx. ducemur. - ducimur In; et... aeternam om. Λ. M. - Om. PABFd. - Pro proponuntur, proponentur BEGHLpa. illa per se pertinent ad fidem quorum visione in vita aeterna perfruemur, ct per quae ducemur8 * in vitam aeternam. Duo autem nobis ibi1 videnda · proponuntur: scilicet occultum divinitatis, cuius visio nos beatos facit; et mysterium humanitatis Christi, per quem ; in gloriam filiorum Dei accès· C sum habemus, ut dicitur ad Rom. v *. Unde di’· citur loan, χνιι Haec est vita aeterna, ut eo· · v<«. j gnoscant te, Deum verum T·, ct quem misisti lesuin η Christum. Et ideo prima distinctio credibilium est quod quaedam pertinent ad maieslatem di­ vinitatis; quaedam vero pertinent ad mysterium humanitatis Christi, quod est pietatis sacramen­ tum, ut dicitur 1 ad Tim.\\\ . * · v« t&Circa maieslatem autem divinitatis tria nobis credenda proponuntur. Primo quidem, unitas di­ vinitatis: et ad hoc pertinet primus articulus. Secundo, trinitas Personarum: et de hoc sunt 1res articuli secundum tres Personas. Tertio vero proponuntur nobis opera divinitatis propria. Quo­ rum primum perlinet ad esse naturae: et sic proponitur nobis articulus creationis. Secundum vero pertinet ad esse gratiae: et sic proponuntur nobis sub uno articulo omnia pertinentia ad san­ ctificationem humanam. Tertium vero pertinet ad esse gloriae : et sic ponitur ' alius articulus · de resurrectione carnis et de vita aeterna. Et ita sunt septem articuli ad divinitatem pertinentes. Similiter etiam circa humanitatem Christi po­ nuntur septem articuli. Quorum primus est de incarnatione sive de conceptione Christi ; secun­ dus de nativitate cius ex Virgine; tertius de passione eius et morte et sepultura; quartus est de descensu ad inferos; quintus est de resurre­ ctione; sextus de ascensione; septimus de ad­ ventu ad indicium. Et sic in universo sunt quatuordecira. Quidam tamen distinguunt duodecim articulos fidei, sex pertinentes ad divinitatem et sex per­ tinentes ad humanitatem. Tres enim articulos trium Personarum comprehendunt sub uno: quia eadem est cognitio trium Personarum. Articulum vero de opere glorificationis distinguunt in duos, scilicet in resurrectionem carnis ct gloriam ani- Q per quem. - quia per fidem G, per quem etiam HI. per quod Pd. T.) Deum rerum. - Deum rerum unum ABCFpE ct k. rerum Deum unum G, solum Deum verum K, Deum unum verum L, Deum unum «n. 6) ponitur. - proponitur nobit Pa. QUAESTIO 1, ARTICULUS IX 1 mac. Similiter articulum * conceptionis ct nati­ ideo necessarium fuit apponere articulum de per­ vitatis coniungunt in unum. sona Filii ad > hoc determinandum. Et eadem Ad primum ergo dicendum quod multa per fidem ratione contra Macedonium necessc fuit ponere tenemus de Deo quae naturali ratione investigare articulum tertium de persona Spiritus Sancti. philosophi non potuerunt: puta circa providen­ Et similiter etiam conceptio Christi et nativitas, tiam eius et omnipotentiam, et quod ipse solus et etiam resurrectio et vita aeterna, secundum sit colendus. Quae omnia continentur sub articulo unam rationem possunt comprehendi sub uno unitatis Dei. articulo, inquantum ad unum ordinantur: ct se­ Ad secundum dicendum quod ipsum nomen di­ cundum aliam rationem possunt distingui, inquan­ vinitatis importat provisionem quondam, ut in tum seorsum habent speciales difficultates. •qu.mih.mh. Primo Libro * dictum est. Potentia autem in Ai> quartum dicendum quod Filio ct Spiritui habentibus intellectum non operatur nisi secun­ Sancto convenit mitti ad sanctificandam creatudum voluntatem et cognitionem. Et ideo omni­ ram, circa quod plura 11 credenda occurrunt. Et potentia Dei includit quodammodo omnium sci­ ideo circa personam Filii et Spiritus Sancti pluentiam et providentiam : non enim posset omnia res articuli multiplicantur quam circa personam quae vellet in istis inferioribus agere nisi ea co­ Patris, qui * nunquam mittitur, ut in Primo * gnosceret ct eorum providentiam haberet. dictum est. Ad quintum dicendum quod sanctificatio creatuAd tertium dicendum quod Patris et Filii ct Spi­ ritus Sancti est una cognitio quantum ad unitatem rae per gratiam et consummatio per gloriam fit 1 essentiae, quae pertinet * ad primum articulum. etiam per donum caritatis, quod appropriatur Quantum vero ad distinctionem Personarum, quae Spiritui Sancto, et per donum sapientiae, quod est per relationes originis, quodammodo in co­ appropriatur Filio. Et ideo utrumque opus pertinet gnitione Patris includitur cognitio Filii, non enim et ad Filium ct ad Spiritum Sanctum per apesset Pater si Filium non haberet: quorum nexus propriationem secundum rationes diversas. est Spiritus Sanctus. Et quantum ad hoc bene Ad sextum dicendum quod in sacramento Eumoti sunt qui posuerunt unum articulum trium I chanstiae duo possunt considerari. Unum scilicet Personarum. Sed quia circa singulas Personas quod .sacramentum est: et hoc habet eandem sunt aliqua attendenda circa quae contingit esse rationum cum a his effectibus gratiae sanctificantis. errorem, quantum ad hoc de tribus Personis pos­ Aliud est quod miraculose ibi corpus Christi con­ sunt poni tres articuli. Arius enim credidit Patrem tinetur: et sic concluditur sub omnipotentia, sicut omnipotentem et aeternum, sed non credidit Fi­ ut omnia alia miracula, quae omnipotentiae at­ lium coaequalem ct consubstantialem Patri : ct tribuuntur. 22 t) articulum. - articulai D. Ό pertinet. - pertinent P. λ) ad. - ct ABF, ct ad IIk. et quantum ad pC. λ || 9 9 1 Ί 1 4 9 ' 9 91 plura. - plurima P. - quia rc, juac Pa. Commentaria Cardinalis Caietani articulo octavo adverte quod Auctor, articulos fidei cx parte rei creditae enumerandos arbitrans, distinctionem illam famosam iuxta numerum Apostolorum praetermisit: ea ratione quia accidit aniculis fidei quod ab uno vel a pluribus sint. Et simile invenies inferius · de symboli no­ mine, quod non a colligentium, sed collectorum plurali­ tate definitur, eadem ratione: quia scilicet accidit symbolo n I • Art. »eq. pluralitas colligentium. In cuius signum, Athanasius solus symbolum collegit. In eodem ocuvo aniculo, in responsione ad primum, perspice, tu qui omnem rationem putas demonstrationem, quod Auctor hic explicat quod philosophi non potuerunt naturali ratione investigare quod solus Deus sit colendus, ct quae de providentia ac omnipotentia cius tenemus. ARTICULUS NONUS UTRUM CONVENIENTER ARTICULI FIDEI IN SYMBOLO PONANTUR III Scut., disL xxv, qu. i, art. i, qu * 3. D NONUM SIC PROCEDITUR. VidetUF quod • Ver», a. inconvenienter articuli fidei in symbolo ponantur. Sacra enim Scriptura est re­ gula fidei, cui nec addere nec subtra- | here licet: dicitur enim Dent, iv : Non addetis | ad verbum quod vobis loquor, neque auferetis ab eo. Ergo illicitum fuit aliquod ’ symbolum con­ stituere quasi regulam fidei, post sacram Scri­ pturam editam. I a) aliquod. — aliud Pa. 2. Praeterea, sicut Apostolus dicit, ad Ephes, *iv · vm s una est fides. Sed symbolum est professio fidei. Ergo inconvenienter traditur multiplex symbolum. 3. Praeterea, confessio fidei quae in symbolo continetur pertinet ad omnes fideles. Sed non omnibus fidelibus convenit credere in Deum, sed solum illis qui habent fidem formatam. Ergo inconvenienter symbolum fidei traditur sub hac forma verborum : Credo in unum Deum. β I ■ | ■ I λ Η ν u‘>.art.4 QUAESTIO I, 4. Praeterea , descensus ad inferos est unus • Art. prM«j dc articulis fidei, sicut supra * dictum est. Sed ? in symbolo Patrum ? non fit mentio dc de­ scensu ad inferos. Ergo videtur insufficicnter col­ lectum. 5· Praeterea, sicut Augustinus dicit * exponens «n. M.wm.jo. i||ud Ioan. xiv . * « Creditis T in Deum, el in me t credite >, Petro aut Paulo credimus, sed non dicimur credere nisi in Deum. Cum igitur Ec­ clesia Catholica sit pure aliquid creatum, videtur quod inconvenienter dicatur: in unam sanciam, catholicam et apostolicam Ecclesiam. 6. Praeterea, symbolum ad hoc traditur ut sit regula fidei. Sed regula fidei debet omnibus proponi et publice. Quodlibet igitur symbolum deberet in missa cantari, sicut symbolum Pa­ trum. Non videtur ergo esse conveniens editio articulorum fidei in symbolo. Sed contra est quod Ecclesia universalis non potest errare, quia Spiritu Sancto gubernatur, qui est Spiritus veritatis: hoc enim promisit Do•v minus discipulis, Ioan, xvt *, dicens: Cum venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem verita­ tem. Sed symbolum est auctoritate universalis •VI4· comment. Ecclesiae po»t art. x. , editum *. Nihil ergo ° inconveniens in eo continetur. Respondeo dicendum quod, sicut Apostolus di• vcn. 0. cit, ad Heb. xi * , accedentem ad Deum oportet credere. Credere aurem non potest aliquis nisi ei veritas quam credat proponatur. Et ideo ne­ cessarium fuit veritatem fidei in unum colligi, ut facilius posset omnibus proponi, ne aliquis per ignorantiam a fidei ♦ veritate deficeret. Et ab huinsmodi collectione sententiarum fidei nomen symboli est acceptum. Ad primum ergo dicendum quod veritas fidei in sacra Scriptura diffuse continetur et variis modis, et in quibusdam obscure; ita quod ad elicien­ dum fidei veritatem cx sacra Scriptura requiritur longum studium et exercitium, ad quod non pos­ sunt pervenire omnes illi quibus necessarium est cognoscere fidei veritatem, quorum plcriquc, aliis negotiis occupati, studio vacare non possunt. Et ideo fuit necessarium ut ex sententiis sacrae Seripturac aliquid manifestum summarie colligeretur quod proponeretur omnibus ad credendum. Quod 23 ARTICULUS X quidem non est additum sacrae Scripturae, sed potius cx sacra Scriptura assumptum ·. Ad secundum dicendum quod in omnibus sym­ bolis eadem fidei veritas docetur. Sed ibi opor­ tet populum diligentius instrui de fidei veritate ubi errores insurgunt, nc fides simplicium per haereticos corrumpatur. Et hacc fuit causa quare necesse fuit edere plura symbola. Quae in nullo alio differunt nisi quod in uno plenius explicantur quae in alio continentur implicite, secundum quod exigebat haereticorum instantia. Ad tertium dicendum quod confessio fidei tradi­ tur in symbolo quasi ex persona totius Ecclesiae, quae per fidem unitur. Fides autem Ecclesiae est fides formata: talis enim fides invenitur in om­ nibus illis qui sunt numero et merito de Ecclesia. Et ideo confessio fidei m symbolo traditur se­ cundum quod convenit fidei formatae: ut etiam si qui fideles fidem formatam non habent, ad hanc formam pertingere studeant. Ad quartum dicendum quod dc descensu ad mferos nullus error erat exortus apud haereticos, et ideo non fuit necessarium aliquam explicatio­ nem circa hoc fieri. Et propter hoc non reite­ ratur in symbolo Patrum, sed supponitur tanquam praedeterminatum in symbolo Apostolorum. Non enim symbolum sequens abolet praecedens, sed potius illud exponit, ut dictum est *. Ad quintum dicendum quod, si dicatur in san­ ctam Ecclesiam catholicam, est hoc mtelligendum secundum quod fides nostra refertur ad Spiritum Sanctum, qui sanctificat Ecclesiam, ut sit sensus: Credo m Spiritum Sanctum sanctifi­ cantem Ecclesiam. Sed melius est. et secundum communiorem usum, ut non ponatur ibi in \ sed simpliciter dicatur sanctam Ecclesiam catholicam: sicut etiam Leo Papa * dicit. Ad sextum dicendum quod, quia symbolum Pa­ trum est declarativum symboli Apostolorum, et etiam fuit conditum fide iam manifestata et Ec­ clesia pacem habente, propter hoc publice in missa cantatur. Symbolum autem Apostolorum, quod tempore persecutionis editum fuit, fide nondum publicata, occulte dicitur in Prima ct in Completorio, quasi contra tenebras errorum prae­ teritorum ct futurorum. p) Patrum. - anti^uurum Patrum P. 7) Creditis. - Credite AHCEIIt.pEG ct x. - Pro dicimur, dicun­ tur AUDEFGHL(puf), dicimui C, dicunt Ik. ’ la re»p. *4 x. : ·:' <■ - . ■ ApMf. i) a fidei. - fidei a Pj ; fi dei om. G. 4) aaumytum. - swmpruw P. ζ) ibi in. - ibi FpA et X, in II. om. It. ARTICULUS DECIMUS UTRUM AD SUMMUM PONTIFICEM PERTINEAT' FIDEI SYMBOLUM ORDINARE Infra, qu. τι. art. 3, ad 3; I>e sic proceditur. Videtur quod non pertineat ad Summum Pontificem fidei symbolum ordinare. Nova enim editio symboli necessaria est propter ex­ d decimum a) magh. - magi i ac (et C) magit C *K. qu. t, art. 4, ad i3. plicationem articulorum fidei, sicut dictum est ♦. Sed in veteri Testamento articuli fidei magis ac magis explicabantur secundum temporum suc­ cessionem propter hoc quod veritas fidei magis * •ΑΠ. J 3. QUAESTIO I, manifestabatur secundum maiorem propinquita• Art. 7. tem ad Christum t ut supra dictum est. Ces­ sante ergo tali causa in nova Lege, non debet fieri maior ac maior‘ explicatio articulorum fidei Ergo non videtur ad auctoritatem Sumini Ponti­ ficis pertinere nova symboli editio. 2. Praeterea, illud quod est sub anathemate interdictum ab universali Ecclesia non subest potestati alicuius hominis. Sed nova symboli edi­ tio interdictu est sub anathemate auctoritate uni­ r versalis Ecclesiae. Dicitur enim m gestis primae T •Pan. fl.âct.vj, ta Dccr. Jc FMc. Ephesinac synodi i; quod, perlecto symbolo Ni­ caenae synodi, decrevit sancta synodus aliam fi­ dem nulli licere proferre vel conscribere vel com­ ponere praeter definitam a satietis patribus qui in Nicaea δ congregati sunt cum Spiritu Sancto, et subditur anathematis poena; et idem etiam T’ reiteratur in gestis Chnlcedonensis synodi *. Ergo videtur quod non pertineat ad auctoritatem Sum­ mi Pontificis nova editio symboli. 3. Praeterea, Athanasius non fuit Summus Pontifex, sed Alexandrinus Patriarcha. Et tamen symbolum constituit quod in Ecclesia cantatur. Ergo non magis videtur pertinere editio symboli ad Summum Pontificem quam ad alios. Sed contra est quod editio symboli facta est in synodo generali. Sed huiusmodi synodus aucto­ ritate solius Summi Pontificis potest congregari: ut habetur in Decretis, dist. xvu \ Ergo editio sym­ boli ad auctoritatem Summi Pontificis pertinet. Art. pnaecd., Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, nova editio symboli necessaria est ad vitan­ dum insurgentes errores. Ad illius ergo auctori­ tatem perlinet editio symboli ad cuius auctori­ tatem pertinet sententialiter * determinare ea quae sunt fidei, ut ab omnibus inconcussa fide tenean­ tur. Hoc autem pertinet ad auctoritatem Summi Pontificis, ad quem maiores et difficiliores Eccle­ siae quaestiones referuntur, ut dicitur in Decretis. dist. xvn . Unde et Dominus, Luc. χχιΓ , * Petro crt. 33. n dixit, quem T· Summum Pontificem constituit: Ego 24 ’ ac maior. - ac minor CDGpl, aut maior K. γ) primae. - Om. G. 8) in Nicaea. - in Nicaena PBDEFGII1KL, in cena A. Nicaena pC. () editio symboli. - Om. ABFIKpE, ente quam ponit H; perti­ nere editio symboli in âne ponit t*. ζ) sententialiter. - finaliter PG. η) quem. - quando &F, 0) una fides. - fides una ABFn. ARTICULUS X pro te rogavi, Petre, ut non deficiat fides tua: ct tu aliquando Connersus confirma fratres tuos. Et huius ratio est quia una fides ' debet esse totius 1 Ecclesiae: secundum illud 1 ad Cor. 1 *: Idipsum · v«n dicatis omnes, et non sint in vobis schismata. Quod servari non posset nisi quaestio fidei de fide exorta determinaretur1 per eum qui toti Ec­ clesiae praeest, ut sic cius sententia a tota Ec­ clesia firmiter teneatur. Et ideo ad solam aucto­ ritatem Summi Pontificis pertinet nova editio symboli: sicut et omnia alia quae pertinent ad totam Ecclesiam, ut congregare synodum gene­ ralem et alia huiusmodi. Ad primum ergo dicendum quod in doctrina Chri­ sti et Apostolorum veritas fidei est sufficienter ex­ plicata. Sed quia perversi homines apostolicam doctrinam et ceteras Scripturas *■ pervertunt ad X sui ipsorum perditionem, sicut dicitur II Pct. ult, : ideo necessaria est , * temporibus proce- · V. virtus eius et divinitas, ut dicitur Rom. i ♦. Quae ? autem conspiciuntur intellectu ? non creduntur. Ergo non est necessarium ad salutem ut homo aliqua credat. • vcn. 6. Sed contra est quod dicitur Ileb. xi ♦: Sine fide impossibile est placere Deo. Respondeo dicendum quod in omnibus naturis ordinatis invenitur quod ad perfectionem naturae S a) rcsalvere. - rcjlituerc ABFLpCnKic. reducere GUI. β) intellectu. - intellecta B, per intellectum D. in intellectu G. inferioris duo concurrunt: unum quidem quod est secundum propnum motum; aliud autem quod est secundum motum superioris naturae ♦. ·<*·*· Sicut aqua secundum motum proprium movetur ad centrum, secundum autem motum lunae mo­ vetur circa centrum secundum fluxum ct refluxum * : similiter etiam orbes planetarum moven- *d. fa*. tur propriis motibus ab occidente in orientem, motu autem primi orbis ab oriente in occiden­ tem. Sola autem natura rationalis creata habet immediatum ordinem ad Deum. Quia ceterae creaturae non attingunt ad aliquid universale, sed solum ad aliquid particulare, participantes divinam bonitatem vel in essendo tantum, sicut inanimata, vel etiam in vivendo et cognoscendo singularia, sicut plantae et animalia: natura au­ tem rationalis, inqunntum cognoscit universalem boni et entis rationem, habet immediatum ordi­ nem ad universale essendi principium. Perfectio ergo rationalis creaturae non solum consistit in eo quod ei competit secundum suam naturam, sed etiam in eo quod ei attribuitur ex quadam supernaturali participatione1 divinae bonitatis. Unde et supra * dictum est quod ultima bcatitudo hominis consistit in quadam supernatural! Dei vi- ,ι[.ift·^ sione. Ad quam quidem visionem homo pertin­ gere non potest nisi per modum addiscentis a Deo doctore: secundum illud Ioan, vi *: Omnis qui audit a Patre et didicit venit ad me. Huius autem disciplinae fit homo particeps non statim, sed successive, secundum modum suae naturae. ■' partkipatiaue. - ycr/ectfane l‘a ct ctxBccn. °· ■ Ί ■ 3 j 1] ■ jj ' , 2*· U a QUAESTIO II. Omnis autem talis addiscens oportet quod credat, ad hoc quod ad perfectam scientiam perveniat: sicut etiam Philosophus dicit * quod oportet ad­ ii. ·. 3. ' discentem credere. Unde ad hoc quod homo per­ veniat ad perlectam visionem beutitudinis praecx igitur quod credat Deo tanquam discipulus ma­ gistro docenti. An PRIMUM ergo DICENDUM quod. quia natura hominis dependet a superiori natura, ad cius per­ fectionem non sufficit cognitio naturalis, sed rc• incolore, quiritur quaedam supcrnaturalis, ut supra * di­ ctum est. Ad secundum dicendum quod, sicut homo per ô) virtutis. - fidei PABCDGHKLpEF ct a, om. sF. ARTICULUS III 29 naturale lumen intellectus assentit principiis, ita homo virtuosus per habitum virtutis ’’ habet rea ctum indicium de his quae conveniunt virtuti illi. Et hoc modo etiam per lumen fidei divinitus infu­ sum homini homo assentit his quae sunt fidei, non autem contrariis. Et ideo nihil periculi vel damnationis inest his qui sunt in Christo /esu *. ' u a * , ’ *“’·Ttn·u ab. ipso ... illuminati. per’ fidem. Ad tertium dicendum quod invisibilia Dei altiori modo, quantum · ad plura, percipit fides · quam ratio naturalis ex creaturis in Deum pro­ cedens. Unde dicitur Ecdi. m : * Plurima super · Ver». >5sensum hominis ostensa sunt tibi. ^uanfunt. - et quantum D. Commentaria Cardinalis Caiotani Tn articulo tertio eiusdem quaestionis dubium primo oc- assumpta sumitur secundo modo. Et intclligitur de naturi * currit circa fundamentum assumptum in corpore articuli, quae sunt primo partes universi, quae sunt solae incorru­ scilicet quod in omnibus naturis ordinatis invenitur quod ptibiles, elementa scilicet, corpora caelestia ct intellectualia. ad perfectionem naturae inferioris duo concurrunt, unum In cuius signum, in his tantum Auctor, quasi inductive, quod est secundum proprium motum, aliud quod est se­ eam manifestavit. Et ob hoc cessat obicctio dc mixtis. Dc cundum motum superioris naturae. Aut enim Auctor in­ terra autem dicitur quod ad terrae perfectionem duo con­ tendit loqui dc concursu illo quo supremum infimi attingit currunt alterum secundum proprium motum, scilicet quies infimum supremi, ct quo, secundum disinam sapientium, in centro; alterum secundum motionem activam caelestis t*v. fines primorum iunguntur principiis secundorum *. prout corporis in cam, scilicet germinatio vegetabilium ct ani­ S.Th. nr. homo in sui supremo participat intclligere, quod est an­ malium ; quae pertinere nd perfectionem terrae sacra Scri­ geli.·» proprium. Et sic, licet propositio credatur veru, nihil ptura testatur dicens * Igitur perfecti sunt caeli et terra tamen probat ad propositum. Quiit concursus iste duorum et omnis ornatus eorum. Ad id autem quod dc primo motuum non est per additionem aliquam supra naturam caelo obiicitur aliter dicendum est theologice et aliter phy­ inferiorem: sed per hoc quod natura inferior est id quod sice. Nam ponendo caelum empyrcum totum lucidum ct est, quoad propria libi, totaliter; quoad propria vero su­ plenum angelis, etc., satis patet perfectionem illius cx or­ periori, participative tantum ct Imperfecte; utrumque tamen natu angelorum ct corporum glorificatorum compleri. Non est secundum simplicem essentiam suam . cx qua manat egrediendo nutem limites notorum nobis cx lumine natu­ motus uterque. Concursus autem naturae rationalis ct di­ rali, dicitur quod primi mobilis perfectio consurgit cx duo­ vinae per fidem fit per aliquam rem supcrnaturalcm su­ bus : quorum alterum cx propria manat natura, scilicet peradditam naturae rationali. motus dc eodem ad idem in tot horis; alterum cx actione Aut Auctor intendit dc concursu alio quo nutum su­ superioris est naturae, scilicet sempiternius motus per sc perior movet per suam actionem inferiorem, ut littera primo, ut in quaestione quam dc hoc olitn fecimus ♦ ostensum est. Et sic manet solida maxima inducta in littera, sonat. Et sic propositio assumpta est false. Quoniam uni­ versalis est, et non probatur nisi in aqua ct sphaeris cae­ V. Ad secundum dubium · dicitur quod ly inquantum lestibus aliis n prima. Habet enim instantiam in terra et in proposito tenetur spccificativc. Et intendit Auctor quod, in prima sphaera caelesti ct in mixtis, in quibus nulla ap­ licet natura rationalis ordinetur a Deo non immediate, sed parentia vcrificandi hanc propositionem relucet. mediante natura intellectuali superiori, quia illuminatur per II. Dubium secundo est circa minorem, scilicet: Mrangelos; inquantum tamen natura nostra rationalis attingit tura rationalis, inquantum cognoscit universalem boni ct ad verum ct bonum absolute, oportet ad Deum immediate entis rationem, habet immediatum ordinem ad universale ordinari, quia verum ct bonum absolute in solo Deo est, ut in essendi principium. Natura siquidem rationalis potest du­ qu. 11 ' Secundi Libri dictum fuit. Et si diligentius perpliciter sumi: scilicet secundum esse; ct secundum operari spexeris, percipies Auctorem in hac specificatione tria simul operatione immanente, scilicet cognitione ct appetitione. fecisse: dum ct determinat secundum quam rationem dc Et hoc adhuc dupliciter sumi potest; primo, absolute; se­ homine loquitur, scilicet secundum quod est capax boni cundo , secundum hanc vel illam rationem. Et quod se­ universalis (hanc enim capacitatem sonat cognoscere uni­ cundum esse quidem immediate sit a Deo per creationem, versalem boni ct entis rationem: qui enim universalem • Qi». X, >rt. y in Primo Libro · ostensum fatemur. Et similiter quod se­ boni rationem cognoscit naturam necesse est habeat illius cundum intellectum ct voluntatem immediate beatificetur capacem secundum intellectivam ct appetitivam partem, licet • I· II··. φ» II. remote); ct docet maximam pracassumpum dc immediatis ert.8;qu.r,art.t>. o Deo, superius * monstratum est. Sed quod secundum hanc specialem rationem, seu cx hac, scilicet inquantum intclligi; ct immediatum ordinem inter illa non esse exi­ cognoscit entia ct boni universalem rationem, habeat im­ gendum nisi secundum aliquid. Sic enim omnes inferiores mediatum ordinem ad universale essendi principium, non sphaeras ad primum mobile, aquam nd lunam, ct terram apparet : quoniam cx universali in praedicando ad univer­ nd caeleste corpus immediatum ordinem habere opinandum sale in essendo proceditur. est, quamvis multum distent. Et similiter natura rationalis, III. Dubium tertio novitiorum est circo oliam subsu m- ut capax est ipsius boni universalis, quod in solo Deo est, ptam in eiusdem rationis progressu propositionem, scilicet immediatum ordinem habet ad univenale essendi princi­ quod ad Dei visionem homo pertingere non potest nisi per pium ut ud obicctum, finem et movens; nihil enim mo­ modum discentis a Deo doctore. Hoc enim falsum esse vere potest nd talem finem et tale obicctum nisi ipse Deus, constat cx eo quod pueri baptizati perveniunt ad illam de­ qui est universale essendi principium. Et in hoc quia com­ cedentes absque disciplina. Et ipse lesus Christus, secun­ munient natura nostra rationalis cum natura intellectuali dum quod homo, habuit illam absque disciplina actuali angelorum, utramque immediate nd Deum oportet ordinem ct habituali: quia statim beatus absque fide fuit. habere secundum triplicem rationem explicatam, scilicet ut • Nam. ». IV. Ad primum dubium * dicitur quod propositio illa moventem, ut finem et obicctum. 1 au. xtr» H qu. * ap. u, lit. îStfiL · Num. u. · An. s. QUAESTIO II, ARTICULUS IV 3o Nam. ro. VI. Ad tertium dubium * dicitur quod sermo litterae est de pertingentibus nd visionem Dei per actus proprios. Pueri nutern, licet per disciplinam fidei habitualis, non ta­ men per proprios actus, sed lesu Christi meritum: ipsa autem Christi anima cx unione personali ad Verbum, quasi naturali concomitantia, visione divina perfusa est. Unde Auctor, attendens quod visio Dei est perfectio suprema intellectus; et non est innata, ut visio principiorum, neque per inventionem acquisibilis, ut visio conclusionum scita­ rum perfecte ab his qui pollent ingenio; ct quod per actus proprios dispositis ad illam communicatur: cum propria dispositio et via ad visionem intellectualem sit disciplina α docture vidente, fultus auctoritate Scripturae, necessita­ tem fidei intulit sicut in discipulis, Vll. In eodem articulo tertio scito quod de facto tantus est divinus amor erga universum ut non suffecerit Deo communicare se per naturales participationes, creando uni­ versum cx tot essendi participationibus constitutum quot divina bonitas naturaliter participabitis secundum ordinem suae sapientiae erat ; sed, cum videre Deum fniique aperte Deo soli divinae naturae naturale sit ct esse possit, ac per I hoc creatae et creabiles naturae non poterant naturali parti­ cipatione habere divinam visionem ac perfectam fruitionem, communicavit per gratiam quod incommunicabile erat per naturam, ct effecit omnes intellectuales et rationales crea lunis habiles ad divinum visionem ct fruitionem ex hoc ipso °Γ *’ : sicut ad diligen­ dum Deum et proximum ; et similiter ad creden­ dum articulos fidei. Sed tamen hoc potest homo cum auxilio gratiae. Quod quidem auxilium qui­ buscumque divinitus datur, misericorditer datur; quibus autem non datur, cx iustitia non datur, in poenam praecedentis peccati, saltem originalis peccati; ut Augustinus dicit, in libro de Cor, ct Gratia *. a.vr Ad secundum dicendum quod homo tenetur ad u J determinate diligendum illa diligibilia quae sunt aL n. proprie et per se caritatis obiccta, scilicet Deus et proximus. Sed obiectio procedit de illis prae­ ceptis caritatis quae quasi consequenter pertinent ad obiectum caritatis. Ad tertium dicendum quod virtus obedientiae proprie in voluntate consistit. Et ideo ad actum obedientiae sufficit promptiludo voluntatis subiecla praecipienti, quae est proprium et per se obiectum obedientiae. Sed hoc praeceptum vel illud per accidens vel consequenter se habet ’ ad proprium et per se obiectum obedientiae. μ *>) reparante. - prarparante P. tubiccla. - wb-cctai PG, fyuod promptitude voluntatis) »ubic· eta xit D. .) habet. - habent P4. Commentaria Cardinalis Caietani articulo quinto eiusdem secundae quaestionis adver­ tendum est diligenter, primo, quod Auctor adaequat obiectum per sc fidei obiecto beatifico. Ita quod ca quae principaliter hic credimus sunt illa quae in patria visuros ••ïn’u"· di sPcramus· E * h * c· ut * *n ΛΠ. 6 * qnaest. i dictum est cx Apostolo, fides est sperandarum substantia rerum. Notandum est secundo, quod inter principaliter credenda, ct intra per se obiectum fidei. Auctor computat mysterium incarnationis Verbi ct articulos fidei: ut patet in hoc ct • Uk. ol praedicto articulo ♦. n I Ex quibus scito tertio, quod nascitur dubium quo pacto haec possint esse simul vera. Nam obiectum beatificum est solus Deus trinus ct unus. Et consequenter mysterium In­ carnationis, sicut est extra obiectum beatificum, ita est extra obiectum fidei. Ac per hoc, cx hac ratione, non est de ex­ plicite credendis nec dc pertinentibus ad actum beatificum. Et sic tota haec ratio ruit. II. Ad hoc dicitur quod tam mysterium Incarnationis, ut distinguitur a Deo, quam quidquid creaturae in articulis fidei invenitur, potest considerari dupliciter: primo, secun­ dum sc; secundo, ut Dei, vel in Deo, vel ad Deum, ct hu­ iusmodi. Si loquamur dc istis secundum se, sic nec ad fidei obiectum nec ud bcatitudinis obiectum spectant: quo­ niam Deus utriusque est obiectum formale ct materiale, ut in i art. * dictum fuit. Si vero loquimur dc istis ut · Q«. u sunt Dei, sic cadunt sub obiecto et actu beatifico, et similiter obiecto ct actu fidei. Quamvis enim solus Deus visus beatum faciat, ipse tamen visus non solum absolute, sed ut huius vel illius ratio, magis beat: non propter illa alia visa, ut Augustinus dicit, in V Confess. sed propter eQp.n. Deum magis visum. Sic ergo dicendum est quod beatifi­ cum obiectum ct fidei idem est: ct quod in Verbo ride­ bimus veritatem Incarnationis et articulorum fidei. Et cum Scotus. in Quarto, disc, x, qu. vm, contra haec arguere videtur, quia beatus non distinguitur a non beato nisi ridenda obiectum beatificum ut est obiectum beatificum, et ca quae includuntur in ipso ut est obiectum beatificum: - facile respondetur quod \critas articulorum fidei clauditur in obiecto beatifico, quoniam clauditur in Deo ut supernaturalium (de quibus est fides) causa ct ra­ tione; sicut veritas naturalium, de quibus est scientia, clau­ ditur in Deo ut naturalium causa ct ratione. Et propterca, sicut ad fidem non spectat sub his spccicbus esse corpus Christi, sed sub speciebus rite consecratis; ita etiam ad actum beatificum spectat videre corpus Christi esse in spe­ ciebus rite consecratis; et similiter gratiam conferri per sacramenta dispositis. Sed haec sunt extra praesens pro­ positum. propter Scoti tamen verba dicta. ARTICULUS SEXTUS UTRUM OMNES AEQUALITER TENEANTUR AD HABENDUM FIDEM EXPI.ICITAM III Sent.. Jist. xxv. qa. II, ΑΠ. i, qu * 3; IV, Jht. xxiv, qu. I, art 3, qu· a ; Videtur quod aequaliter omnes teneantur ad haben­ dum fidem cxplicitam. Ad ea enim quae sunt de necessitate salutis omnes tenenD SEXTUM SIC PROCEDITUR. ■ De Vcrit.. qu. xlv, an. i i ; .(d Hcbr, ccp. xi, Icet. n. tur: sicut patet dc praeceptis caritatis. Sed ex­ plicatio credendorum est dc necessitate salutis, ut dictum est *. Ergo omnes aequaliter tenentur · λλ ad explicite credendum. QUAESTIO II, ARTICULUS VII 33 2. Praeterea, nullus debet examinari de eo riores, ut dicit Dionysius, xn cap. Cael. Hier.; quod explicite credere non tenetur. Sed quan- ita etiam superiores homines, ad quos pertinet « doque etiam 1 simplices examinantur de minimis alios t erudire, tenentur habere pleniorem notiarticulis fidei. Ergo omnes tenentur explicite omnia tiam de credendis et magis explicite credere. credere. Ad primum ergo dicendum quod explicatio cre­ 3. Praeterea, si minores non tenentur habere dendorum non aequaliter quantum ad omnes est fidem explicitait), sed solum implicitam, oportet de necessitate salutis: quia plura tenentur expli­ quod habeant fidem implicitam in fide maiorum. cite credere maiores, qui habent officium alios Sed hoc videtur esse periculosum: quia posset instruendi, quam alii. contingere quod illi maiores errarent. Ergo videtur Ad secundum dicendum quod simplices non sunt quod minores etiam debeant habere fidem expli­ examinandi de Subtilitatibus fidei nisi quando ha­ citam. Sic ergo omnes aequaliter tenentur ad ex­ betur suspicio quod sint ab haereticis depravati, plicite credendum. qui in his quae ad subtilitatem fidei perlinent • ver». M. Sed contra est quod dicitur lob i *, quod boves solent fidem simplicium depravare. Si tamen in­ arabant ct asinae pascebantur iuxta eos: quia vi­ veniuntur non pertinaciter perversae doctrinae delicet minores, qui significantur per asinos, dc- adhaerere, si in talibus cx simplicitate deficiant, ? bent in credendis adhaerere " maioribus, qui per non eis imputatur. Ad tertium dicendum quod minores non habent boves significantur; ut Gregorius exponit, in 11 • op. m, ai. Moral. * fidem implicitam in fide maiorum nisi quatenus xvmi; h» rct.xKv. Respondeo dicendum quod explicatio credendo­ maiores adhaerent doctrinae divinae: unde ct rum fit per revelationem divinam: credibilia enim Apostolus dicit, 1 ad Cor. iv ♦: Imitatores mei naturalem rationem excedunt. Revelatio autem estote, sicut et ego Christi. Unde humana cognitio divina ordine quodam ad inferiores pervenit per non fit regula fidei, sed veritas divina. A qua superiores: sicut ad homines per angelos, ct ad si aliqui maiorum deficiant, non praciudicat fidei inferiores angelos per superiores, ut patet per simplicium, qui eos rectam fidem habere credunt, ;υ^Γ· "· *"♦ Dionysium, in Cael. Hier. * Et ideo, pari ratione, nisi pertinaciter eorum erroribus in particulari ad­ explicatio fidei oportet quod perveniat ad infe­ haereant contra universalis Ecclesiae fidem, quae riores homines per maiores. Et ideo sicut supe­ non potest deficere, Domino dicente, Luc. χχιι·: riores angeli, qui inferiores illuminant, habent Ego pro te rogari, Petre \ ut non deficiat fi· pleniorem notitiam de rebus divinis quam infe- des tua. 3) β) Y) etiam. - Om. PCGtf. - articula om. adhaerere. - cohaerm· P. ad I non dixit: 7'u es qui venisti? sed: Tu es qui ven! turns es? quaerens de futuro, non de praeterito. ( Similiter non est credendum quod ignoraverit 1 ' cum ad passionem venturum: ipse enim dixerat : * -ΐΗχ,ηπ.^ Ecce Agnus Dei, qui ‘ tollit peccata mundi, prae» j nuntians cius immolationem futuram; et cum hoc prophetae alii ante praedixerint *, sicut prae« . cipue patet in Isaiae liii. - Potest igitur dici, sicut Gregorius dicit ♦, quod inquisivit ignorans an ad infernum esset in propria persona descensurus. Sciebat autem quod virtus passionis eius extenI denda erat usque ad eos qui in limbo detine1 bantur: secundum illud Zach. ix * : 7'u quoque ·ν«π.ο. in sanguine testamenti tui emisisti vinctos de lacu in quo non est aqua. Nec hoc tenebatur explicite credere, antequam esset impletum, quod per se' ipsum deberet descendere. Vel potest dici, sicut Ambrosius dicit, super Luc. ♦, quod non quaesivit 1 ex dubitatione seu ·ΐΛν,ί»ε«, • · « · ♦ w» · ·· « VCTB· !·< ignorantia, sed magis ex pietate. - vel potest dici, λ sicut Chrysostomus dicit *, quod non quaesivit (dHSxvîiX« quasi ipse ignoraret: sed ut per Christum satis- qui. - ecce qui PAGK. x) cum...praedixerint. - tamen hoc prophetae alii ante (ante om. K) praedixerunt ABDEFGHKLpC ct n, tamen hoc prophetiae aMirrrunt ante pa, tamen aliqui prophetae hoc non ignoraverunt ut, ta­ men (cum cd. a) hoc prophetae aliqui (alii etiam P) non ignorave­ runt (ignoraverint ed. a) sed praedixerunt ante (ante praedixerunt P, ante praedixerint cd. a) PUC ct a. λ) quaesivit. - inquisivit Pa. I») quaesivit quasi. - quaesivit quare AEpE, quaesivit quod 1, in·. quisivit quia Pa. - Pro satisfieret cius, satisfaceret cius u, satisface’ ret suis P. 1) fl Qu. ι, art. 7. QUAESTIO II, ARTICULUS VIII 35 fieret eius discipulis. Unde el Christus ad disci­ pectore in qua scriptum erat: Christus nascetur pulorum instructionem respondit, signa operum ex Virgine et credo ’ in eum. O Sol, sub Irenae * • Manh. me. dt. ostendens ♦. et Constantini temporibus iterum me videbis. Ad tertium dicendum quod multis gentilium Si qui tamen salvati fuerunt quibus revelatio lacta fuit revelatio de Christo: ut patet per ea non luit lacta, non fuerunt salvati absque fide • v videre Deum sicuti est, ille modus quo Deus est clauditur Si negetur minor, ct dicatur quod Pater habet essen­ in Deo ut obiccto beatifico sine quo nullus intellectus tiam ut communicatum tribus pro obiccto; ct hoc prius quiescit. Sed sidens hanc deitatem ia nullo supposito na­ secundum originem, quia habet hoc a sc (nihil enim aliud turali inquietudine laborat quomodo Deus sit trinus supimportat priorités originis quam α se: nam nulla est ibi positalitcr. Ergo dc ratione actus beatifici est videre Deum prioritas naturae, ut in aliquo priori naturae obiiciuiur es­ sicuti est trinus et unus. sentia ut est in una Persona ct non in aliti, aut uni ct non Non ergo ex diminutionc divinae potentiae, sed cx ra­ alii; sed uni, puta Patri, cx sc, Filio cx alio): - Contra, tionibus terminorum sic sc habentibus fit ut impossibile quaelibet Persona intclligit formalitcr intellectu ut est in sit aliquem esse vere beatum ct non videre Deum trinum ipsa, non ut est in alia nec ut in tribus. Ergo quaelibet ct unum. Unde in littera Auctor duas radices tetigit. Prima Persona intclligit per se perfecte, intelligcndo essentiam est quia Deus in scipso videtur: quod pertinet ad primo ut est in sc formaliter. Ergo perfecta intellectio, quae ibi inducta. Secunda est quia ipsa risio * Personarum perducit · (X eoux. est beatifica, non necessario cx sc requirit essentiam ut in nos in beatitudinem, idest pertinet ad perfectionem bcati­ tribus. - Antecedens patet cx Augustino, XV dc Trin. *: tudinis nostrae, quod in ultima confirmatione allatum est.Quaelibet Persona intclligit sibi ipsi. - Consequentia pro­ Haec dc secundo. batur. < Non minus ad intellectionem requiritur intclligibilc V. Quoad tertium facile solvuntur objecta Scoti, Ad *·α.·ηη-» quum intellectus. Igitur in perfecto intelligente ex sc non primum 2 dicitur quod falsum assumitur, scilicet quod tri- * N’»»»· “· minus requiritur quod habeat in sc obiectum ut formalitcr nitas Personorum spectet ad obiectum secundarium actus intelligibile, quam quod habeat intellectum ut quo intcl- beatifici. Est enim quasi pars obiecti primarii: quoniam ligat. > est quasi pars huius quod dico, Deus sicuti est. Non enim Et confirmatur. < Quia si Pater intclligit beatifica vi­ ly sicuti est restringendum est ad existentiam ut distinguitur sione essentiam ut in Filio, igitur aliquid quasi reciperet contra subsistentium, ut Scotus fingit: sed intclligcndum a Filio, vel ab aliquo ut in Filio. > Hoc est inconveniens. est dc omni modo substantiae, tam scilicet essentiae quam Ergo. - Consequentia patet ex Xll Metaphys. ' : intelle­ hypostasis. Alioquin esset visio essentiae abstractive ab ctus divinus, si intclligcrct aliquid extra se, vilesceret, quia hypostasi, ct, in substantiis loquendo, non esset vere visio intuitive: hypostasis enim est omnia faciens, ct cui omnia pateretur ab intclligibili. - Destructio consequentis proba­ tur. Quia Pater perfectionem simpliciter, beatitudinem scili­ tribuuntur, ct quam omnia desiderant videre. Nec contra hanc responsionem militat probatio illa al­ cet, reciperet a Personis ut obicctis, vel ab aliquo ut in tri­ lata, scilicet quia sola deitas est ratio visibilis, ctc. Cum bus: ct sequuntur duo absurda. Primum, quod non omnem perfectionem Pater habet a sc. Secundum, quod non omnis hoc enim quod ipsa sola sit ratio beatifici obiecti stat quod perfectio simpliciter et essentialis sit aliquo modo prior ipsa non nisi ut una ct trina personaliter visa beet: quo­ niam ad obiectum beatificum non sola ratio beandi exigi­ proprietatibus, sed aliqua quasi posterior ipsis Personis, tur, sed ipsum beans, se habens ut quod. Quo autem ct puta ista quae est ab obiccto ut in tribus. - Haec dc primo. IV. Quoad secundum *, quin Scotus in hoc potissimum quod non sunt duo objecta, quorum unum sit primum et sc fundat quod essentia ut distincta n personalibus sit ob­ alterum secundarium: sed ex utroque quasi integratur unum iectum beatificum non solum respectu creaturae, sed ipsius obiectum. VI. Ad rationem autem Scoti quod Pater prius ori· Dei ; idcirco, primo ab ipso Deo inchoando, ad creaturas, *™· ‘"· proportionabilitate servata, descendemus. Commune est pine, ctc. ♦, dicitur quod illa responsio est bona, quod Pater ‘ N beatitudini divinae ct creatae quod consistat in visione Dei cx sc est beatus comprehendendo deitatem, ac per hoc vi­ sicuti est. Sed nd beatitudinem divinam plus requiri quam dendo eam in tribus et causam omnium, ctc.; Filius autem i • Νββ. IT. • \’u». T. • Cap. TU. • S. Tb. lert. xi. . Did. lib. XI. c. ix, n. > ■ C£ oum. t. QUAESTIO II, ARTICULUS IX cx Patre beatus est comprehendendo eandem. Et cum con­ tra hoc arguitur: Quaelibet Persona intclligit intellectu ut est in se formalitcr, etc.: - concesso antecedente, neganda est sequela in sensu quo facit ad propositum. Potest enim duplicem sensum habere ipsa, cum tua probatione. Ad cuius evidentiam, propter novitios, recolere oportet quod ad inteUigendum non solum concurrunt intellectus ct intclligibile, sicut ad sentiendum sensus ct sensibile, sed concurrit utriusque inhaesit) formaliter cum intelligente. Oportet enim intellectum formalitcr esse in intelligente; et rursus oportet intclligibile inhaerere, vel quasi inhaerere ipsi intellectui. Intelligent ergo quilibet ct intclligit intel­ lectu ut in ipso intelligente est; et intclligit intclligibile ut in eodem intelligente est. Haec sunt vera: sed duplex sen­ su» in ista locutione latet. Cum dico, Quilibet intclligit intcl­ ligibile ut est in seipso intelligente formalitcr, potest ly ut denotare conditionem sine qua intclligibile non intclligitur; qualis est approximate seu coniunctio intclligibilis cum intelligente. Et sic propositio est vera. Et in hoc sensu, si concedatur totus processus, nihil aliud concluditur nisi quod Pater non intclligit deitatem nisi in se existai. Quod non est ad propositum. - Potest quoque ly ut denotare terminum intellectionis. Et sic propositio est falsissima. Quoniam lapis intclligitur secundum conditiones quas habet in re extra, puta gravitatem, etc.· et non solum secundum conditiones quas habet in intelligente. Et tamen ad hunc sensum concluderet intentum Scoti volentis probare quod sufficiat ad beatitudinem Patris quod terminetur ad essen­ tiam ut in Patre formalitcr, sicut sufficit ad hoc quod Intclligat intellectu quod intellectus sit in eo. Sed longe aliter est. Quoniam essentia ut obiccta terminat intellectum paternum secundum totam latitudinem suam ut compre­ hensa: et non solum secundum hanc conditionem, ut est in patre formaliter. Et ultima probatio, scilicet: Non minus requiritur ad intcliigcndum intclligibile quam intellectus, falsum ussu- 37 mit; et sophisma committit in illatione. Falsa quidem est, quia ad operationem vitalem, quali» est intclligcrc, magis requiritur principium cius vitale quam non vitale. Intelle­ ctus autem est principium vitale; intclligibile vero non. Ergo, etc. - Sophistice nutem infert, quia mutatur non mi­ nus in non aliter. Dato enim quod non minus, quia tamen aliter requiritur, quia intellectus ut quo solum, intclligibile ut terminus; ideo hoc exigit, ad hoc ut perfecte terminet, ut terminet ut est in intelligente, et ut est secundum se, et in quocumque, etc. Ille autem sufficit quod principiet ut formaliter inest intelligent!. VII. Ad confirmationem nutem, qua dicitur: Si Pater beatifica visione intelligent essentiam in Filio, igitur quasi reciperet aliquid a Filio, vel ab aliquo ut in Filio, respon­ detur negando sequelam quoad prunum partem; ct quoad secundam, in sensu inconvenienti. Non enim cx hoc quod Deus intclligit essentiam suam ut extendit se ad creaturas, recipit aliquid a creaturis, aut nb essentia sun ut est crea­ turarum: quoniam ly ut denotat conditionem termini. Et ideo nihil valet ad propositum, sed potius est ad oppo­ situm auctoritas Aristotelis, XII Metaphrs., loquentis non de conditione obiecli, sed de ipso obiccto. Vult enim, ct bene, quod si Deus intclligercl aliquid extra se, idest obtectam essentiam suam, ita quod aliquid ab eo intclligerctur non existons in sua essentia, vilesceret, etc. Nos etiam dicimus idem. Quoniam dicimus quod Deus Pater, perfecte videndo essentiam suam, comprehendit eam, ac per hoc videt eam ut in tribus Personis, ct ut omnium causam. Et cum hoc, a nullo aliquid recipit, aut quasi recipit, nisi ab essentia perfecte obiccta: in hoc enim clauduntur omnes conditiones essentiae quaccumque, quomodolibct sunt, tam id intra, ut esse communicatum Filio ct Spiritui Sancto, etc., quam ad extra, ut esse causam, etc. Et propterca Verbum Dei, natum cx omnibus quae sunt in scientia Patris, est Verbum omnium simpliciter, intus et extra, ut in Primo • Qq. nsrr. «rt. Libro * monstratum est. - Haec de tertio. > ARTICULUS NONUS UTRUM CREDERE SIT MERITORIUM Pan. III. qu. vu, art. ), *1 a; 111 Sent., dirt. xxiv, art. 3, qu * Ad Hebi\> m nonum sic proceditur. Videtur quod credere non sit meritorium. Principium enim merendi est caritas, ut supra * dictum est. Sed fides est pracambula ad caritatem, sicut et natura. Ergo, sicut actus naturae non est meritorius (quia naturalibus non meremur), ita etiam nec actus fidei. 2. Praeterea, credere medium est inter opi­ nari et scire vel considerare scita. Sed consideratio scientiae non est meritoria; similiter autem nec opinio. Ergo etiam neque credere est meritorium. 3. Praeterea, ille qui assentit alicui rei credendo aut habet causam sufficienter inducentem ipsum ad credendum,J aut non. Si habet sufficiens inductivum ad credendum, non videtur hoc ei esse meritorium: quia non est ei iam liberum credere et non credere. Si autem non habet sufficiens inductivum ad credendum, levitatis est credere, secundum illud Eccli. xix *, Qui cito credit levis est corde: et sic non videtur esse meritorium. Ergo credere nullo modo est meritorium. Sed contra est quod dicitur ad Heb. xi *, S not. x. nam. 1. 1. u. ·'«». 4. * 33· tu. a) in. - nisi in DsA, nisi Pim. 3; De Verita qu. xjv, «m. 3; De Pot., qu. n, art. 9; exp. xt, Icct. I. quod sancti per fidem adepti sunt repromissiones. Quod non esset nisi credendo mererentur. Ergo ipsum credere est meritorium. Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum est, actus nostri sum meritorii inquantum pro­ cedunt ex libero arbitrio moto a Deo per gratiam. Unde omnis actus humanus qui subiicitur libero arbitrio, si sit relatus in Deum, potest meritorius esse. Ipsum autem credere est actus intellectus assentientis veritati divinae ex imperio voluntatis a Deo motae per gratiam, et sic subiacct libero arbitrio in ordine ad Deum. Unde actus fidei potest esse meritorius. Ad primum ergo dicendum quod natura compa­ ratur ad caritatem, quae est merendi principium, sicut materia ad formam. Fides autem compara­ tur ad caritatem sicut dispositio praecedens ulti­ mam formam. Manifestum est autem quod subiectum vel materia non potest agere in ® virtute formae, neque etiam dispositio praecedens, an­ tequam forma adveniat. Sed postquam forma advenerit, tam subiectum quam dispositio prac- Ί· W.qo. em. ut. * <- D.eti. 38 QUAESTIO Ιί, cedens agit in virtute formae, quae est principale agendi principium: sicut calor ignis agit in vir­ tute formae substantialis. Sic ergo neque natura neque fides sine caritate possunt producere actum meritorium *: sed caritate superveniente, actus fidei fit meritorius per caritatem, sicut ct actus naturae et naturalis liberi arbitrii. Ad secundum dicendum quod in scientia duo possunt considerari: scilicet ipse assensus scientis ad rem scitam, ct consideratio rei scitae. Assensus autem scientiae non subiicitur libero arbitrio: quia sciens cogitur ad assentiendum per efficaciam demonstrationis. Et ideo assensus scientiae non est meritorius. Sed consideratio actualis rei scitae subiacct libero arbitrio: est enim in potestate hominis considerare vel non considerare. Et ideo consideratio scientiae potest esse meritoria, si re­ ART1CULUS X feratur ad finem caritatis, idest ad honorem Dei vel utilitatem proximi. Sed in fide utrumque subiacet libero arbitrio. Et ideo quantum ad utrumque actus fidei potest esse meritorius. Sed opinio non habet firmum assensum: est enim quoddam debile ct infirmum, secundum Philosophum, in I Poster. * Unde non videtur procedere cx perfecta voluntate. Et sic cx parte assensus non multum videtur habere rationem meriti. Sed cx parte considerationis actualis potest meritoria esse. An tertium dicendum quod ille qui credit habet sufficiens inductivum ad credendum: inducitur enim auctoritate divinae doctrinae miraculis con­ firmatae. et, quod plus est, interiori instinctu Dei invitantis Unde non leviter credit. Tamen non habet sufficiens inductivum ad sciendum L Et ideo non tollitur ratio meriti. r) Dei invitantis.- Dei vitantis BFpE(pjri), Dei veritati» AtE, demonstranti» D, divinitatis GH, Dei iuvantis L, Dei visitantis bM. Tamen... sciendum. - cum habeat sufficient motirum ad eredendum i’a. M i fj | I < 3 T γ) Commentaria Cardinalis Caietani N articulo nono, in responsione ad primum, nota quod cx calce cius habes quod actus naturae, ut comedere, bibere, dormire ct alia huiusmodi ; ct naturalis liberi arbi­ trii, quo volumus esse beati ct non miseri, vivere ct non mori, etc.; inquantum sunt voluntarii ct ordinati ad Deum a caritate, in habente illam sunt meritorii vitae aeternae. JTCar’ αΓ· ’» Et ob hoc Apostolus mandavit ·; Sive manducatis sive bibitis, etc., omnia tn gloriam Dei facite. In responsione ad ultimum nota tria testimonia fidei I Christianae doctrinam divinam, quae in sacra Scriptura et Ecclesia est; miracula; ct interiorem instinctum Spiritus Sancti. Quem Auctor ceteris praeponit: quia solius Dei est agere in cor; ct ipse Spiritus reddit testimonium spiritui nostro quod filii Dei sumus ·; quod nemo novit nisi qui ac· · u cipit l inee autem tna sunt quidem sufficienter inductive *Apoc. ad credendum, hoc est ad voluntarie assentiendum. Et ideo *er*’ r>' non tollunt cx sua sufficientia meritum credentis: sicut ncc tollunt voluntarium in actu credendi. ARTICULUS DECIMUS UTRUM RATIO INDUCTA AD EA QUAE SUNT FIDEI DIMINUAT MERITUM FIDEI Part. Ill, qu. lv, tn. 5, ad 3; II! Sent., dut. xxiv, art. 3, qu * in 3 T • C»p. «. °S.lb. ΙβΛ»·· • Qa. I, art. 4. 5· 3 Cont. Gent., cap. νπι. ratio inducta 3 ad ca quae sunt fidci diminuat meritum fidei. Dicit enim Gregorius, in quadam homilia *, quod fides non habet meritum cui humana ratio praebet experimentum. Si ergo ratio humana sufficienter experimentum praebens totaliter excludit meritum fidei, videtur ? quod qualiscumquc ratio humana inducta ad ea quae sunt fidei diminuat meritum fidei. 2. Praeterea, quidquid diminuit rationem vir­ tutis diminuit rationem meriti : quia felicitas vir­ tutis est praemium ut etiam τ Philosophus dicit, in 1 Ethic. * Sed ratio humana videtur dimi­ nuere rationem virtutis ipsius fidei: quia de ra­ tione fidei est quod sit non apparentium, ut * supra dictum est; quanto autem plures rationes indu­ cuntur ad aliquid, tanto minus est non appa­ rens U Ergo ratio humana inducta ad ea quae sunt fidei meritum fidei diminuit. 3. Praeterea, contrariorum contrariae sunt causae. Sed id quod inducitur in contrarium fidei auget mentum fidei: sive sit persecutio cogentis ad recedendum a fide, sive etiam sit ratio aliqua hoc persuadens. Ergo ratio coadiuvans fidem diminuit meritum fidei. Sed contra est quod 1 Petri m * dicitur: Pa­ rati semper ad satisfactionem omni poscenti vos rationem * de ea quae in vobis est fide ct spe. Non autem ad hoc induceret Apostolus si per hoc meritum fidei diminueretur. Non ergo ratio diminuit meritum fidei. Respondeo dicendum quod, sicut dictum est , * actus fidei potest esse meritorius inquantum sub­ iacct voluntati non solum quantum ad usum, sed etiam quantum ad assensum. Ratio autem humana inducta ad ea quae sunt fidei dupliciter potest sc habere ad voluntatem credentis. Uno quidem modo, sicut praecedens: puta cum quis aut non ζ haberet voluntatem, aut non haberet promptam voluntatem ad credendum, nisi ratio humana induceretur. Et sic ratio humana inducta inducta. - inductiva Pa. i») praebens... videtur. - praebeat... Videtur ergo Pa. γ) etiam. - Om. PK. 2.» minus est non. - minus est homo BF, minus homo est pACEx, magis illud (hoc G, om. L) est Gl.sE, minus hoc est non PH *>, mi­ nus (apparens est quaestio) I, magix est homini non K, icd expun­ git non. i) rationem. - reddere rationem Ptf. ζ) quis aut non. - aliquis aut tantum Ptf. - Pro ratio, ratione D; pro induceretur, induceret G, cum hoc induceretur 1. 5D DECIMUM SIC PROCEDITUR. VidctUF quod • Hom XXVI 3; ! a) • Ven. tj. I • An. 2d X. a^. s. I n.lcct. Xlo Rom cap. τη. ιό. c, cap. rt, 7- QUAESTIO 11, ARTICULUS X 39 diminuit meritum fidei : sicut η etiam supra ♦ Ad secundum dicendum quod rationes quae **· ’· V*Û. dictum est quod passio praecedens electionem inducuntur ad auctoritatem 4 fidei non sunt de­ in virtutibus moralibus diminuit laudem virtuosi monstrationes quae in visionem intelligibilem in­ actus. Sicut enim homo actus virtutum moralium tellectum humanum reducere possunt. Et ideo debet exercere propter iudicium rationis, non pro­ non desinunt esse non apparentia. Sed remo­ pter passionem ; ita credere debet homo ca quae vent impedimenta fidei, ostendendo non esse sunt fidei non propter rationem humanam, sed impossibile quod in fide proponitur. Unde per propter auctoritatem divinam. tales rationes non diminuitur meritum fidei nec Alio modo ratio humana potest se habere ad ratio fidei. Sed rationes demonstrativae inductae voluntatem credentis consequenter. Cum enim ad ca quae sunt fidei, praeambula tamen * ad homo habet promptam voluntatem ad credendum, articulos, etsi diminuant rationem fidei, quia fa­ diligit veritatem creditam, ct super ea excogitat ciunt esse apparens id quod proponitur; non ta­ et amplectitur si quas rationes ad hoc invenire men diminuunt rationem caritatis, per quam vo­ potest. Et quantum ad hoc ratio humana non luntas est prompta ad ea ’ credendum etiam si excludit meritum fidei, sed est signum maioris non apparerent. Et ideo non diminuitur ratio Ô meriti : sicut ’ etiam passio consequens in vir­ meriti. Ad tertium dicendum quod ca quae repugnant tutibus moralibus est signum promptioris volun­ ·£ Π··.Λ.Χχ>ν, wt- J. û 1. tatis, ut supra * dictum est. - Et hoc significatur fidei, sive in consideratione hominis 1 sive in ex­ * Ver». 43> Ioan, iv *, ubi Samaritani ad mulierem, per quam teriori persecutione, intantum augent meritum ratio humana figuratur, dixerunt: lam non pro­ fidei inquantum ostenditur voluntas magis prom­ pta et firma in fide. Et ideo martyres ° maius pter tuam loquelam credimus. Ad primum ergo dicendum quod Gregorius loqui­ fidei meritum habuerunt non recedentes a iidc tur in casu illo quando homo non habet volunta­ propter persecutiones; ct etiam sapientes maius tem ‘ credendi nisi propter rationem inductam. meritum fidei habent non recedentes a fide pro­ Quando autem homo habet voluntatem » credendi pter rationes philosophorum vel haereticorum ca quae sunt fidei ex sola auctoritate divina, contra fidem inductas. Sed ea quae conveniunt etiam si habeat rationem demonstrativam ad ali­ fidei non semper diminuunt promptitudinem vo­ quid eorum, puta ad hoc quod est Deum esse, non luntatis ad credendum. Et ideo non semper di­ propter hoc tollitur vel minuitur meritum fidei. minuunt meritum fidei. ticut. - tie Ρα. 0) ticut. - tic Ρα. t) voluntatem. — rationem ABCEFGHpKa, promptam voluntatem »K. - Post credendi addunt ea quae tunt Jtdei Ρίκα; niti.... credendi η) om- Gpx. x) A) voluntatem. - rationem AB. auctoritatem. - articulat »K. - Pro /aiswnr. potiint ABCFIk. p ramen. - non tamen PD, videlicet cd. at om. G. ea. - id ABCFGHtpK ct na, om. DEsK; I legit hiet quia fa­ ciunt esse apparent non diminuunt rationem caritatif per quam voluntai eit prompta ad credendum id quod ii non apparet non dimi­ nuitur ratio fidei. ςι hominis. - rationit *G. 0) martyret. - et (etiam PLn) martyret PEFILkr. »1 Commentaria Cardinalia Caietani articulo decimo, in responsione ad secundum, adverte quod rationes quae induci possum ad auctoritatem fidei sunt in duplici ordine. Nam quaedam procedunt ex amba­ bus uut altera praemissa credita. Et istac non ostendunt non esse impossibile quod in fide proponitur nisi apud fideles. Quaedam vero procedunt ex solo lumine naturali. Et istac respectu eorum quae sunt fidei non faciunt evi­ dentium: sed respectu possibilitatis logicae eorum quae sunt fidei faciunt evidentiam. Verbi gratia, ratio metaphysica sumptu ex quod quid est accidentis, puta quod est res cui debetur esse in subiccto, non ostendit accidens esse sine subiccto, aut habere potentiam naturalem ad esse sine subiccto: sed ostendit quod non implicat contradictionem ipsum esse sine subiccto. Et simile est de aliis. Huiusmodi n I autem demonstrationes valde prosunt fidei: ct magni me­ riti est cas afferre, ad auferendam iusultationcm sapientum huius mundi, ct reprimendam eorum audaciam qui pos­ sibile et impossibile suo ingenio metiri praesumunt, infirmorumque mentes in fide firmandas. In articulo eodem, in responsione ad ultimum, memento dictorum in praecedenti Libro · dc merito, ut intclligas quod · Qo. exrr, an. persecutiones martyrum ct rationes philosophorum contra 4‘ fidem non augent meritum nisi augeant voluntatem. Et quo­ niam magna obstacula sunt; ct, ceteris paribus, vinus potens contra magna contraria maior est non superante : ideo dici­ tur in littera quod augent inquantum ostendunt voluntatem magis promptam ct firmam. Et quia sunt signa, non cau­ sae augmenti, propterca dicuntur augere non nisi ostensive. QUAESTIO III, ARTICULUS I 40 QUAESTIO TERTIA DE EXTERIORI ACTU FIDEI IN DUOS Primo: utrum confessio sit actus fidei. Secundo : utrum confessio ® sit necessaria ad salutem. considerandum est dc exteriori fidei actu, qui est confessio *. Et circa hoc quaeruntur duo. einde * Cf. qu. trod. DIVISA ARTICULOS D » ARTICULUS PRIMUS UTRUM CONFESSIO SIT ACTUS FIDEI IV Sent.. di»t. xrn, qu. in, ut. .·, qu * sic proceditur. Videtur quod confessio non sit actus fidei. Non enim ;jj idem actus perlinet ad diversas virtutes. Sed confessio pertinet ad poenitentiam, cuius ponitur pars. Ergo non est actus fidei. 2. Praeterea, ab Ê hoc quod homo confiteatur fidem retrahitur interdum per timorem, vel etiam propter aliquam confusionem : unde ct Aposto­ lus, ad Ephes, ult. ♦, petit orari pro sc ut detur sibi cum fiducia notum facere mysterium Euan­ gelii. Sed non recedere a bono propter confu­ sionem vel timorem pertinet ad fortitudinem, quae moderatur audacias et timores. Ergo vi­ detur quod confessio non sit actus fidei, sed magis fortitudinis vel constantiae. 3. Praeterea, sicut per fidei fervorem indu­ citur aliquis ad confitendum fidem exterius, ita etiam inducitur ad alia exteriora bona opera fa­ cienda: dicitur enim Gal. v * quod fides per dilectionem operatur. Sed aha exteriora opera non ponuntur actus fidei. Ergo etiam neque confessio. Sed contra est quod, II ad Thess. i % super illud, et opus fidei in virtute, dicit Glossa idest confessionem, quae proprie est opus fidei. Respondeo dicendum quod actus exteriores illius virtutis proprie sunt actus ad cuius fines · secun­ dum suas species referuntur: sicut ieiunarc se­ cundum suam speciem refertur ad finem absti­ nentiae , quae est compescere carnem, et ideo est actus abstinentiae. Confessio autem eorum primum ? • Ve», f?· • Ver». 6. • Ven. «b • Ordjn. T a) coH/ewo. - fidei addit P. £) ab. - ad PCGIII.xpzt, per D. T) cuius jlnes,- quorum fines DGKb, « ζ η 3) tine lectioni» adnputae, legendo: QUAESTIO IV, ARTICULUS II Substantia enim solet dici prima inchoatio cuius­ de fide dantur, explicationes sunt huius quam cumque rei, et maxime quando lota res sequens Apostolus ponit. Quod enim dicit Augustinus *: ;χχ^£·ζ*1· continetur virtute in primo principio : puta si hides est virtus qua creduntur quae non videntur; ’ • /V H * fjm dicamus quod prima principia indemonstrabilia et quod dicit Damascenus ·, quod fides est non 11>. IV. Ctf. it e sunt substantia M scientiae, quia scilicet primum inquisitus consensus; ct quod ' alii * dicunt, quod •Cf.HeiaS.Vy Jr Satu . * quod in nobis est de scientia sunt huiusmodi fides est certitudo quaedam animi de absentibus dor» ΙΦ. I, pert 1 principia, et in eis virtute continetur tota scientia. supra opinionem et infra scientiam ; idem est ei? IU Per hunc ergo modum dicitur fides esse sub­ quod Apostolus dicit, argumentum non apparen­ stantia rerum sperandarum : quia scilicet prima k tium. Quod vero Dionysius dicit, vn cap. de l)iv. inchoatio rerum sperandarum in nobis est per Nom. quod fides est manens credentium funda- ·κηι * » assensum fidei, quae virtute continet omnes res mentum, collocans eos in veritate et in ipsis ve­ sperandas. In hoc enim speramus beatificari quod ritatem , idem est ei quod dicitur, substantia videbimus aperta visione veritatem cui per fidem sperandarum rerum. Ά adhaeremus: ut patet per ea quae supra de Ad primum ergo dicendum quod substantia non felicitate dicta sunt. sumitur hic secundum quod est genus genera­ Habitudo autem actus fidei ad obicctum in­ lissimum contra alia genera divisum: sed secun­ tellectus, secundum quod est obiectum fidei, de­ dum quod in quolibet genere invenitur quaedam signatur in hoc quod dicitur: argumentum non similitudo substantiae, prout scilicet primum in apparentium. Et sumitur argumentum pro argu­ quolibet genere, continens in se alia virtute, di­ menti effectu: per argumentum enim intellectus citur esse substantia illorum. inducitur ad adhaerendum alicui vero; unde ipsa Ad secundum dicendum quod, cum fides perti­ firma adhaesio intellectus ad veritatem fidei non neat ad intellectum secundum quod imperatur a apparentem vocatur hic argumentum. Unde alia voluntate, oportet quod ordinetur, sicut ad finem, littera habet convictio: quia scilicet per auctori­ ad obiecta illarum virtutum quibus perficitur vo­ tatem divinam intellectus credentis convincitur ad luntas. Inter quas est spes, ut infra ' palebit. El * QK.xmcttL assentiendum his quae non videt. ideo in definitione fidei ponitur obiectum spei. Si quis ergo in formam definitionis huiusmodi Ad tertium dicendum quod dilectio potest esse verba reducere velit, potest dicere quod fides est et visorum ct non visorum, et praesentium et habitus mentis, qua H inchoatur vita aeterna in absentium. Et ideo res diligenda non ita proprie nobis, faciens intellectum assentire non apparen­ adaptatur fidei sicut res speranda: cum spes sil tibus. Per hoc autem * fides ab omnibus aliis di­ semper absentium el non visorum. stinguitur quae ad intellectum pertinent. Per hoc An quartum dicendum quod substantia et argu­ enim quod dicitur argumentum, distinguitur fides mentum, secundum quod in definitione fidei po­ ab opinione, suspicione et dubitatione, per quae nuntur, non important diversa genera fidei neque non est prima 5 adhaesio intellectus firma ad ali­ diversos actus: sed diversas habitudines unius quid. Per hoc autem quod dicitur non apparen­ actus ad diversa obiecta, ut ex dictis · patet. tium , distinguitur tides a scientia el intellectu, Ad quintum dicendum quod argumentum quod per quae aliquid fit apparens. Per hoc autem sumitur ex propriis principiis rei facit rem esse quod dicitur · substantia sperandarum rerum, di­ apparentem. Sed argumentum quod sumitur ex stinguitur virtus fidei a fide communiter sumpta, I auctoritate divina non facit rem in se esse appa­ quae non ordinatur ad beatitudinem speratam. rentem. Et tale argumentum ponitur in defini­ Omnes autem aliae definitiones quaccumquc tione fidei. κ) lubitantia. - subiecfa PpG. λ) prima. - Ova. ACIk. μ) qua. - quo aliquae editione». v) autem. - enim P.i. :,· prima. - ipta pG, om. aliquae dicitur. - dicit AllCDF GHKLsE ct k) quod. — Om. P. p) est ei. - nt ADFGpCK, d BEk. a) veritatem. - oitendena addit P. o) xn, om. pE. edi lionet. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM FIDES SIT IN INTELLECTU SICUT IN SUB1ECTO III dbU xxni, qu. ti, art. 3, qu’ ι ; ΛΑ· Périr.. qu. xtv, Art. 4. sic proceditur. Videtur quod non sit in intellectu sicut in subiecto. Dicit enim Augustinus, in libro de Praed. Sanet. *, quod fides in creden­ tium voluntate consistit. Sed voluntas est alia potentia ab intellectu. Ergo fides non est in in­ tellectu sicut in subiecto. secundum • Cap. v. Sent., 2. Praeterea, assensus fidei ad aliquid creden­ dum provenit cx voluntate Deo obediente. Tota ergo laus fidei ex obedientia esse videtur. Sed obedientia est in voluntate. Ergo et fides. Non ergo est in intellectu. 3. Praeterea, intellectus est vel speculativus vel practicus. Sed fides non est in intellectu spe- ’ Tracts» XL, ÔQ. lib II. qu. «MK. •t * Orrt Lb IV, car 11 K *CLHu|b«VV> . * rtuteOrS^crj hl·. !, part X, c IL S. Th. kit v. σ UWH, WLL QUAESTIO IV, > culativo, qui, cum 3 nihil dicat de imitabili et fuw gicndo, ut dicitur in 111 de Anima ♦, non est prin­ cipium operationis : fides autem est quae per • v«»» « dilectionem operatur, ut dicitur ad Gal. v ♦. Si­ militer etiam nec in intellectu practice » cuius obiectum est verum contingens factibile vel agibile: obiectum enim fidei est verum aeternum, ut cx ««prodictis * patet. Non ergo fides est in intellectu sicut in subtecto. Sed contra est quod fidei succedit visio pa•vcn. u triae: secundum illud I ad Cor. xm ♦: Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. Sed visio est in intellectu. Ergo ct fides. Respondeo dicendum quod, cum fides sil quae­ dam virtus, oportet quod actus eius sit perfectus. Ad perfectionem autem actus qui cx duobus acti­ vis principiis procedit requiritur quod utrumque ? activorum principiorum ? sit perfectum: non enim potest bene secari nisi et secans habeat artem et serra sit bene disposita ad secandum. Dispo­ sitio autem ad bene agendum in illis potentiis τ animae quae se habent ad opposita î est habitus, ut suPra Jictum est. Et ideo oportet quod actus e procedens ex duabus talibus 0 potentiis sit per­ fectus habitu aliquo praeexistente m utraque po«ΓΓia tcnl*nrum· Dictum est autem supra * quod crede«λ ». 9. rc cst actus intellectus secundum quod movetur • a voluntate ad assentiendum : procedit enim · huiusmodi actus et a voluntate et ab intellectu. ·ι·ιι· οι» Quorum uterque natus est per habitum perfici, 4»> ’ * secundum praedicta *. Et ideo oportet quod tam ARTICULUS 11 45 in voluntate sit aliquis habitus quam in intellectu, si debeat actus fidei esse perfectus: sicut etiam ad hoc quod actus concupiscibilis sit perfectus, oportet quod sit habitus prudentiae in ratione ct habitus temperantiae in concupiscibili. Credere autem ζ est immediate actus intellectus: quia obicC ctum huius actus est verum, quod proprie perti­ net ad intellectum. Et ideo neccsse est quod fides, quae est proprium principium huius actus, sit in intellectu sicut in subiecto. Ad primum ergo dicendum quod Augustinus fi­ dem accipit pro actu fidei: qui dicitur consistere in credentium voluntate inquantum ex imperio voluntatis intellectus credibilibus assentit. Ad secundum dicendum quod non solum oportet voluntatem esse promptam ad obediendum, sed etiam intellectum esse bene dispositum ad se­ quendum imperium voluntatis: sicut oportet con­ cupiscibilem esse bene dispositam ad sequendum imperium rationis. Et ideo non solum oportet esse habitum virtutis in voluntate imperante, sed etiam in intellectu assentiente. Ad tertium dicendum quod fides est in intel­ lectu speculativo sicut in subiecto: ut manifeste patet cx fidei obiecto. Sed quia veritas prima, quae est fidei obiectum, est finis omnium desi­ deriorum ct actionum nostrarum, ut patet per Augustinum, in I de Trm. ; inde est quod per · c-p. Μ1Ι, «. dilectionem operatur. Sicut etiam intellectus spe­ culativus extensione fit practicus, ut dicitur in e 111 de Anima :. s.tL’ÎxmV γ) ορροί ita. - obtecta 1 *4. qui, cum. - quicumquc AF, quia cum H, ci/ *i PLe; pro imita- | δ i tahbut. - lalibur huiusmoJi ABGDLFHKLn. bili, evitabilia FpARI., evitabili PCDHIkt.wAREipG t) ec μμλ; pro non <) enim. - autem Pa - Pro uterque notui, utrumqut notui AE est, cr#o nem eut I. iton ut crpo l*a. Hkj, utrumque natum P. jq oetn-orum principiorum. - activorum principium ΛΒΗΙΙ.κ.ι, ζ) autrui. - ct cetera ΛΕΗ. tamen B, ct ater a tamen F, ct cum L. activorum principiorum principium EK, activum principium Cl. e) >rporc Commentaria Cardinalis Caietani Tn quaestionis quanae articula secundo, omisso primo, dubium occurrit duplex. Primum, quomodo credere sit a duobus activis, intellectu scilicet ct voluntate. Sed quo• An. ♦, Comm, niam hoc in quaestione sexagesimaquinta * praecedentis Libri dictum est, solvendo rationem Scoti, ideo secundum • Po».· qu. ». dubium cx eodem Scoto, in xxv dist. 'Ill Sent., occurrit. Et ut intclligatur dubium, praemitto duo. Alterum est quod aliud est fidem ct cius actum, scilicet credere, dependere α voluntate: ct aliud est fidem perfectam in suo actu, vel actum fidei perfectum, dependere n voluntate perfecta. Haec enim sunt valde diversa, ct non sunt confundenda. Et licet utrumque sit verum ct assertum ab Auctore, ct primum pro principio ct secundum pro conclusione hic inductum; non tamen pro eodem sumenda sunt. Quia in primo dicto nihil aliud significatur nisi quod credere est n voluntate: ct non dicitur, a voluntate perfecta per habitum caritatis. Et hoc est verissimum ct certissimum: quia credere est voluntarium positive, ut experimur. In secundo autem dicto significatur non quod credere, sed quod bene credere est a voluntate perfecta caritate. Alterum quod praemitto est quod Scotus ibidem utrum­ que confundit. Nam in titulo suae quaestionis loquitur de fide, ct in corpore articuli dc actu credendi. Affert tamen rationem huius litterae contra sc. explicans maiorem dc actu dependente a duobus agentibus si sit perfectus, ut hic assumitur, ct tractans postmodum exemplum dc serra. Vcruntamcn, quidquid ipse intenderit, afferam cx ipso id quod contra nos opponi potest. 1 Arguit ergo Scotus ad hoc quod ad perfectum actum fidei non requiritur in voluntate perfectio quam dicimus caritatem. Tütn quia, posito quod voluntas moveat intelle­ ctum ad credendum, ad hoc sufficit Ipsa cum intellectu disposito per habitum fidei inclinantem intellectum ad cre­ dendum. - Tum quia, sicut in serra sufficit acutics ad scin­ dendum, ita in virtute motiva sufficit ipsa virtus motiva absque aliquo superaddito. - Tum quia differentia inter actum credendi perfectiorem ct minus perfectum sufficit quod reducatur in dispositionem intellectus proportionalitcr magis vel minus perfecti: ct non oportet propterea aliam in voluntate perfectionem ponere. II. Ad primum horum dicitur quod aliud est loqui de crcderc; ct aliud de virtuose credere. Licet enim ad creden­ dum sat sit voluntas sine habitu, ad virtuose tamen cre­ dendum, dc quo solo est sermo in conclusione hac, exigitur voluntas perfecta habitu, ut in littera probatur. Ad secundum nutetn dicitur quod aliud est loqui dc scindere; ct aliud dc bene secare. Nos dicimus quod ad bene secare exigitur perfectio instrumenti ct principalis agentis per unem : ut experientia testatur. Iste autem homo declinat ad actum scindendi absolute, ct virtutem moiivam non principalem, qualis est mens respectu artificialium or­ ganorum. Ad tertium demum dicitur quod aequivocat dc perfe­ ctione ct imperfectioni actus credendi. Argumentum enim loquitur dc perfectione graduali secundum intensum ct re­ missum in eadem specie, ut album differt a magis albo. QUAESTIO IV, ARTICULUS Ill 46 • Art. 4; qu. Nos autem loquimur de perfectione qua virtus simpliciter ditfert a virtute non simpliciter, quae est alterius rationis. Et dicimus quod actus fidei ut est in statu virtutis simpli­ citer, oportet quod sit ab utroque principio perfecto. Et proptcrca Auctor in principio corporis articuli dicit quod. cum fides sit virtus, etc. Omnium ergo solutio stat in hoc quod actus fidei per­ fectus sic ut sit actus virtuosus simpliciter, exigit perfectio­ nem in intellectu ct voluntate, n quibus fit. Aliter perfecte virtuosus non est, ut in littera probatur. Cum his tamen stat, ut dictum est, quod sit actus fidei sine caritate, ut * infra amplius patebit. III. In eiusdem articuli secundi responsione ad tertium adverte primo quod, quia obiectum fidei est Deus ipse, qui est summum omnium speculabilium propter scipsum, ideo Auctor cx ipsa natura obiecti ponit fidem habitum specu­ lativum. Et quoniam idem obiectum est etiam ratio summa operum, ideo cx eiusdem obiecti natura habitum fidei cx- I tendit ad proximum proportionnlitcr, sicut ct obiectum ipsum extenditur. Adverte secundo, quod haec dixit Auctor de fide compa­ rando practicutn speculativo. Altius enim ct verius loquen­ do, dicendum est, secundum ipsum ct veritatem, quod fides est habitus altior practice et speculativo, prachnbcns eminenter utrumque, sicut sensus communis respectu sen­ suum propriorum: ct proptcrca utrumque opus habet. Sed loquendo ut plurcs, ct comparando ad haec duo, sub spe­ culativo comprehenditur. Hunc autem esse mentem Auctoris patet tum cx eo quod theologica scientia, quae virtualiter continetur in principiis, quorum est fides, est huiusmodi, ut in Primo Libro ♦ ostensum est. Tum ex eo quod dona • Qu. f, *rt. 4 Spiritus Sancti, quae cx fide emanant, sunt huiusmodi, ut infra · patebit. - Esse autem hanc doctrinam secundum ve­ • Qb. n:i, art. j. I. qu. ii, art. > ritatem eminentia divinae cognitionis, cuius fides est im­ pressio proprii ordinis, manifestat, ut de theologia dictum • Vin· !, qt. ς fuit *. 1ft 4- ARTICULUS TERTIUS UTRI M CARITAS SIT FORMA FIDEI Infr». qu. xun, ui. 8; III Sent., dut. «tu, qu. 11t. an. i, qu· 1; D TERTIUM SIC PROCEDITUR. VidctUF qiiod ecaritas non sit forma fidei. • Vers. 13. • Ven. 5. * AS Cal. cap. v. ver· 6. ’ f Π-, qu. ι, 3; qo. anxi, an. 6. Unumquod­ que enim sortitur speciem per suam formam. Eorum ergo quae ex opposito dividuntur sicut diversae species unius generis, unum non potest esse forma ulterius. Sed fides et caritas dividuntur ex opposito, I ad Cor. xm sicut diversae species virtutis. Ergo caritas non potest esse forma fidei. 2. Praeterea, forma et id cuius est forma sunt in eodem : quia ex eis fit unum simpliciter. Sed fides est in intellectu, caritas autem in voluntate. Ergo caritas non est forma fidei. 3. Praeterea, forma est principium rei. Sed principium credendi ex parte voluntatis magis vi­ detur esse obedientia quam caritas: secundum illud ad Rom. i ·: ad obediendum fidei in omni­ bus gentibus. Ergo obedientia magis est forma fidei quam caritas. Sed contr/\ est quod unumquodque operatur per suam formam. Fides autem per dilectionem operatur Ergo dilectio caritatis est forma fidei. Respondeo dicendum quod, sicut ex superiori­ bus patet, actus voluntarii speciem recipiunt a fine, qui est voluntatis obiectum. Id autem a quo aliquid speciem sortitur se habet ad modum for­ mae in rebus naturalibus. Et ideo cuiuslibet actus forma. - ct forma β) speciem. — formam a) Ik Vent., qu. nv, art. 5; De Virtut., qu. n, an. 3. voluntarii forma 1 quodammodo est finis ad quem a ordinatur: tum quia cx ipso recipit speciem p ; ? tum etiam quia modus actionis oportet quod re­ spondeat proportionaliter fini. Manifestum est autem ex praedictis * quod actus fidei ordinatur 'Arx u ad obiectum voluntatis, quod est bonum, sicut ad finem. Hoc autem bonum quod est finis fidei, scilicet bonum divinum, est proprium obiectum caritatis. Et ideo caritas dicitur forma fidei, inquantum per caritatem actus fidei perficitur el formatur *. ’ D· ** Ad primum ergo dicendum quod caritas dicitur esse forma fidei inquantum informat actum ipsius. Nihil autem prohibet unum actum a diversis ha­ bitibus informari, ct secundum hoc ad diversas species reduci ordine quodam: ut supra * dictum est, cum de actibus humanis in communi age­ retur. Ad secundum dicendum quod obiectio illa pro­ cedit de forma intrinseca. Sic autem caritas non est forma fidei: sed prout informat actum eius, ut supra * dictum est. ’Ia Ad tertium dicendum quod etiam ipsa obedien­ tia, ct similiter spes et quaecumque alia virtus posset t praecedere actum fidei, formatur a eaT ritate, sicut infra * patebit. Et ideo ipsa caritas ponitur forma fidei. • ln ritt Sub fie. • Ini xcm. •ac tiod. h&.ll u, ta poster. - potens 1. - Pro formatur, formatae BFtCx. formatum DLpCsEK et x, prout formatur G, om. H, rationabiliter formatum Pa. AEFLpBKxtt· γ) Pa. Commentaria Cardinalis Caietani •Cf.AU titulo articuli tertii eiusdem quaestionis quartae ad­ verte quod termini in unaquaque arte intclligcndi sunt secundum subicctam materiam illius artis. Unde cum in moralibus, de quibus tractatur, una virtus dicitur forma alterius, non eo modo dicitur quo in naturalibus forma dicitur informare materiam. Non enim proptcrca hoc di­ citur aut quaeritur quasi una virtus sit subicctum alterius, aut actus virtutis unius sit subicctum actus alterius: sed ad imperium unius super actu alterius sermo refertur. Quod enim naturaliter alteri imperat ad finem ipsius im­ n I perantis illud dirigit, ac per hoc dupliciter actum impera­ tum informat, ut in littera dicitur: primo, dando illi finem unde spccificatur; secundo, dando illi modum quo conve­ nienter ad illum finem congruat. Qui enim scindit ligna propter domum aut navim faciendam, aliam speciem ct alium modum scissioni dat quam qui scindit ea ad com­ burendum. Quia ergo tam finis quam modus datus ab im­ perante informat actum imperatum, ideo vinus imperans forma dicitur virtutis imperatae. Et iuxta hunc sensum quaeritur an fidei forma sit caritas. QUAESTIO IV, ARTICULUS IV II. In responsione ad secundum in eodem articulo ad­ verte quod, si comparatio fiat virtutis ad virtutem aut actum, aut actus nd actum, cxtrinscca inveniuntur: quo­ niam haec in voluntate, illa in intellectu. Sed si comparatio fiat actus imperati ad modum quem ab imperante suscipit, sic invenitur intrinseca: eo tamen modo quo modus actionis est in ipsa actione ut modus cius. Et similiter si compa­ ratio fiat actus ad specificam denominationem quam ab cxtrinscco obiecto virtutis imperantis habet, intrinseca inve­ nitur: eo tamen modo quo denominativu relatio ab extrinseco dici potest intrinseca. Auctor autem, quia virtutem virtuti comparat, optime dicit eam esse formam extrinsccam virtutis ct netus eiusdem. 47 III. In responsione ad tertium eiusdem articuli adverte quod, quin argumentum non tendebat directe ad impu­ gnandum quod carius est forma fidei ; sed indirecte, hoc modo, quia probabat quod obedientia est magis forma fidei quam caritas, ct ex hoc sequeretur quod caritas non esset simpliciter forma fidet: ideo Auctor, nd intentum principale respiciens, dicit quod, quia a caritate non solum formatur fides, sed etiam obedientia ct quaecumque alia vinus prae­ via fidei, ideo caritas simpliciter est forma fidei, utpotc forma omnium: quidquid sit de illarum informatione re­ spectu fidei. Hoc enim ex septimo huius quaestionis articulo patet. ARTICULUS QUARTUS UTRUM FIDES INFORMIS POSSIT FIERI FORMATA, VEL E CONVERSO III Srw/.. diet, nun, qv. m, art. • VeM‘ ,0‘ •ven 17.30,S6. a. • /« CMrg^r. rltt. lib. 1, de • interim..tuper hb.ia.u.ir.qu. SüetrVt Verit., QUARTUM SIC l>ROCI ditur. Videtur quod informis non fiat formata, nec e converso. Quia ut dicitur 1 ad Cor, xtn .* ^-^cum venerit quod perfectum est. evacua­ bitur quod ex parte est. Sed fides informis est imperfecta respectu formatae. Ergo, adveniente fide formata, fides informis excluditur, ut non sit unus habitus numero. 2. Praeterea, illud quod est mortuum non fit vivum. Sed fides informis est mortua: secundum illud lac. ii : * Fides sine operibus mortua est. Ergo fides informis non potest fieri formata. 3. Praeterea, gratia Dei adveniens non habet minorem effectum in homine fideli quam in in­ fideli. Sed adveniens homini infideli causât in eo habitum fidei. Ergo etiam adveniens fideli qui habebat prius habitum fidei informis causât in eo alium habitum fidei. 4, Praeterea, sicut Boetius * , dicit accidentia ’ alterari non possunt. Sed fides est quoddam ac­ cidens. Ergo non potest eadem fides quandoque esse formata et quandoque informis. Sed contra est quod lac. n. super illud. Fides sine operibus mortua est, dicit Glossa *: quibus reviviscit. Ergo fides quae erat prius mortua ct informis fit formata ct vivens. Respondeo dicendum quod circa hoc fuerunt diversae opiniones. Quidam * enim dixerunt quod n|jus est habitus fidei formatae ct informis, sed, adveniente fide formata, tollitur fides informis. Et similiter, homine post fidem formatam pec­ cante mortaliter, succedit alius habitus fidei in­ formis a Deo infusus. - Sed hoc non videtur esse conveniens quod gratia adveniens homini aliquod Dei donum excludat: neque etiam quod aliquod Dei donum homini infundatur propter peccatum mortale. Et ideo alii * dixerunt quod sunt quidem 3 diversi habitus fidei formatae ct informis, sed tamen, adveniente fide formata, non tollitur habitus fidei informis, sed simul manet in eodem cum quidem. - quidam DGIIKI.J, om. ABCEFpa. p) inconveniens. - esse inconveniens PG. T) perfrio. “ perfectione Plica. - Pro de cuius ralione, ex cuius ratione ABEF, ad cuius rationem Ik. a) qu. xn, < rt. 7; Ad Jimn., cap. t. Icet. Π. habitu fidei formatae. - Sed hoc etiam videtur inconveniens > quod habitus fidei informis in ha? bente fidem formatam remaneat otiosus. Et ideo aliter dicendum quod idem est habitus fidei formatae et informis. Cuius ratio est quia habitus divcrsificatur secundum illud quod per se ad habitum pertinet. Cum autem fides sit per­ fectio intellectus, illud per se ad fidem pertinet quod pertinet ad intellectum: quod autem per­ tinet ad voluntatem non per se pertinet ad fidem, ita quod per hoc diversificari possit habitus fidei. Distinctio autem fidei formatae ct informis est se­ cundum id quod pertinet ad voluntatem, idest secundum caritatem: non autem secundum illud quod pertinet ad intellectum. Unde fides formata et informis non sunt diversi habitus. Ad primum ergo dicendum quod verbum Apo­ stoli est intclligcndum quando imperfectio est de ratione imperfecti. Tunc enim oportet quod, ad­ veniente perfecto T, imperfectum excludatur: sicγ ut, adveniente aperta visione, excluditur fides ·, ’D· ** · de cuius ratione est ut sit non apparentium. Sed quando imperfectio non est de ratione rei imper­ fectae, tunc illud numero idem quod erat imper­ fectum fit perfectum : sicut pueritia non est de ratione hominis, et ideo idem numero qui erat puer fît vir. Informitas autem fidei non est de ratione fidei \ sed per accidens se habet ad ipsam, ut dictum est * Unde ipsamet fides informis fit · t» formata. Ad secundum dicendum quod illud quod facit vitam animalis est de ratione ipsius, quia est forma essentialis eius, scilicet anima. Et ideo mortuum vivum fieri non potest, sed aliud spe­ cie est quod est mortuum et ‘ quod est vivum. » Sed id quod facit fidem esse formatam vel vi­ vam non est de essentia fidei. Et ideo non est simile. Ad tertium dicendum quod gratia facit fidem non solum quando fides de novo incipit esse in homine, sed etiam quandiu fides durat: dictum δ) t) fidei. - rei imperfectae et. - ct altud AIIFHvh. cd. a, re/ perfectae P. QUAESTIO IV. 48 ι·Α“ aî‘ cst enim siipru * quod Deus semper operatur iuaw, «n. 9. ’ *** stificationcm . ‘ hominis, sicut sol' semper operatur illuminationem aeris. Unde gratia non minus facit adveniens fideli quam adveniens infideli: quia in utroque operatur fidem, in uno quidem confir­ mando ζ eam et perficiendo, in alio de novo creando. Vel potest dici quod hoc est per accidens, sci­ licet propter dispositionem subiecti, quod gratia C) confirmando. - e.vpectando ABCITHILpK et x, expiando D, ARTICULUS V non causât fidem in co qui habet. Sicut e con­ trario secundum peccatum mortale non tollit gra­ tiam ab eo qui eam amisit per peccatum mor­ tale praecedens. Ad quartum dicendum quod per hoc quod fides formata Iit informis non mutatur ipsa lides, sed mutatur subtectum fidei, quod est anima: quod quandoque quidem habet fidem sine caritate, quandoque autem cum caritate. expurgando >K; cam om. l’a; confirmai!do Jtdcm *. r> n. Commentaria CardinaIih Caietani X titulo aniculi quarti terminos cx praecedenti Articulo x declaratos habes. Fides enim formata significat fidem a caritate actam; fides vero informis significat fidem quae est in existentibus extra caritatem. Et est sermo de fide una ct eadem numenditer, an ipsnmct · fiat de informi for­ mata, cum Christianus pocnitcns assequitur caritatem : et de formata informis, cum existent in caritate lubitur in peccatum mortale furti vel homicidii manens fidelis. In corpore eiusdem articuli dubium occurrit circa illud dictum: /d quod pertinet ad voluntatem non per a. per tinet ad fidem. Hoc enim contradicit doctrinae superius traditae. Sublectum namque per sc ipsius fidei per se per­ tinet ad fidem, ita quod variat ipsum : ut patet inductive de omnibus per sc subiectis virtutum ct habituum. Sed in­ tellectus non absolute, sed motus n voluntate est per sc subicctum fidei, ut praedictum est *. Ergo id quod pertinet ad voluntatem, scilicet ipsa motio a voluntate, pertinet per I • 4pm <■/ p. • An. 3. sc ad fidem, ita quod variat ipsam varietate corruptioni *. Si enim ab intellectu aufenu ly motus a voluntate, impos­ sibile est quod remaneat fides nisi acquivoce. Ruit ergo ratio litterae super dictu propositione fundata. Ad hoc dicitur. Ad voluntatem aliquid potest pertinere dupliciter: primo, secundum substantiam ; secundo, secun­ dum perfectionem. Id quod pertinet ad voluntatem secun­ dum ipsius voluntatis substantiam eit actus cius. Et de hoc dictum fuit quod per sc pertinet ud cubiectum fidei. Et conceditur quod variaret fidem, ut argucnJo tangitur. Id vero quod pertinet ad perfectionem voluntatis est bo­ nitas. laudabilitas, etc., actus: hoc enim fit per habitum caritatis in proposita. Et de hoc dicitur hic quod non per se spectat ad fidem, ita quod ipsam secundum substantium variet. Quamvis quodammodo pertineat per sc ad fidem ut virtus est, ut infra * patebit. An. wq. ARTICULUS QUINTUS UTRUM ITDES SIT VIRTUS l* II”, qu. nr, .irt. 4; III Sent., d’it. xxni, qu. 11. «rt. 4, qu· t ; qu. jit, irt », qu * De Virtut^ • An- p«^ • ûp. I. *9- ' S. k>ct. i»· gMD quintum sic proceditur. Videtur quod fides non sit virtus. Virtus emm ordiJnatur ad bonum: nam virtus est quae bonum facit habentem, ut dicit Philoso­ phus, in II Ethic. Sed fides ordinatur ad verum. Ergo fides non est virtus. 2. Praeterea, perfectior est virtus infusa quam acquisita. Sed fides, propter sui imperfectionem, non ponitur inter virtutes intellectuales acquisitas: ut patet per Philosophum, in VI Ethic. ' Ergo multo minus potest poni virtus infusa. 3. Praeterea* fides formata et informis sunt eiusdem speciei, ut dictum est *. Sed fides infor­ mis non est virtus: quia non habet connexionem cum aliis virtutibus. Ergo nec fides formata est virtus. 4. Praeterea, gratiae gratis datae ct fructus distinguuntur a virtutibus. Sed fides enumeratur inter gratias gratis datas, I ad Cor. xn ' : et simi­ liter inter fructus, ad Gal. v *. Ergo fides non est virtus. Sed contra est quod homo per virtutes iustificatur: nam iustitia est tota virtus, ut dicitur in V Ethic. * Sed per fidem homo justificatur: sc- Ad Rom., aIit qu. W, art. 3, 6; cap. I. Icct. vi. 7» 11 eundum illud ad Rom. \ *: lustificati ergo ex fide pacem habemus etc. Ergo fides est virtus. Respondeo dicendum quod, sicut ex supradictis· patet, virtus humana est per quam actus humanus redditur bonus. Unde quicumque habitus est sem­ per principium boni actus, potest dici virtus hu­ mana. 'f alis autem habitus est fides formata. Cum enim crederc sit aclus intellectus assentientis vero cx imperio voluntatis, ad hoc quod iste actus sit perfectus duo requiruntur. Quorum unum est ut infaliibiliter intellectus tendat 3 in suum bonum, quod est verum : aliud autem est ut infaliibiliter ordinetur ad ultimum finem, propter quem vo­ luntas assentit vero. Et utrumque invenitur in actu fidei formatae. Nam ex ratione ipsius fidei est quod intellectus semper feratur in verum, quia fidei non potest subesse falsum, ut supra * habitum est: cx caritate autem, quae format fi­ dem, habet anima quod infaliibiliter voluntas or­ dinetur in bonum finem. Et ideo fides formata est virtus. Fides autem informis non est virtus: quia etsi habeat perfectionem debitam actus fidei informis cx parte intellectus, non tamen habet pcrtcclio- • Vai i. wt. > 3 • s • Qa. ·. « *· J· r • C *p. n. o- 6; cap. Hl, η. ». · S. Th lect. il. U»· qu. 1, art. 7; 3; De VerIt., a) tendat. - intendat AEFlIpB. - Pro bonum, obieclum EKsB, ct it * aliquae editione *, quae sUtitn voluntas ante infaUibiiitcr tnaspOnOnl. • |· II··, qu-uxT, erf. I ? QUAESTIO IV, nem debitam cx parte voluntatis. Sicut etiam si temperantia esset in concupiscibili et prudentia non esset in rationali, temperantia non esset vir­ tus, ut supra * dictum est : quia β ad actum tem­ perantiae requiritur et actus rationis et actus concupiscibilis, sicut ad actum fidei requiritur actus voluntatis et actus intellectus. Ad primum ergo dicendum quod ipsum verum est bonum intellectus: cum sit eius perfectio. Et ideo inquantum per fidem intellectus determina­ tur ad verum, fides habet ordinem in bonum quoddam. Sed ulterius, inquantum fides formatur per caritatem, habet etiam ordinem ad bonum secundum quod est voluntatis obiectum. Ad secundum dicendum quod fides de qua Philo­ sophus loquitur innititur rationi humanae non ex necessitate concludenti, cui potest subesse falsum. Et ideo talis fides non est virtus. Sed fides de qua loquimur innititur veritati divinae quae est infallibilis: ct ita non potest ei subesse falsum. Et ideo talis fides potest esse virtus. Ad tertium dicendum quod fides formata et informis non differunt specie sicut in diversis quia. — quod G, ud Pj. - Pio ct actui rationii, ratio actui rationi» P; pro coucupucibilis, concufisccnliac Pa. ji) cd. a, ARTICULUS V 49 speciebus exi sien tes: differunt autem sicut perfe­ ctum et imperfectum in eadem specie. Unde fides informis, cum sit imperfecta, non pertingit ad perfectam rationem virtutis: nam virtus est per­ fectio quaedam, ut dicitur in VII Physic. * · i «t i» · s/n>. Ad quartum dicendum quod quidam ponunt quod fides quae connumeratur inter gratias gratis datas est fides informis. - Sed hoc non convenienter di­ citur. Quia gratiae gratis datae, quae ibi enume­ rantur, non sunt communes omnibus membris Ecclesiae: unde Apostolus ibi ; dicit: Divisiones · να». 4 gratiarum sunt; et iterum : * Alii datur hoc, alii · v«». 8 datur illud. Eidcs autem informis est communis omnibus membris Ecclesiae: quia informitas non est de substantia cius, secundum quod est donum I gratuitum. Unde dicendum est quod fides ibi sumitur τ τ pro aliqua fidei excellentia: sicut pro constantia fidei, ut dicit Glossa, vel pro sermone fidei. * inurtm. Fides autem ponitur fructus secundum quod ha­ bet aliquam delectationem m suo actu, ratione certitudinis. Unde ad Gal. v, ubi enumerantur fructus, exponitur fides de invisibilibus certitudo *. · iwnbn. γ) jl.lcj ibi lumitur. - sumitur ibi P. Commentaria Cardinalis Caietani N corpore articuli quinti eiusdem quaestionis dubium du­ plex occurrit cx Durando, in xxm dist. Ill Sent., qu. rv, * Al. qu. v». art. 3 ♦, arguente primo contra hoc, scilicet quod fide· est virtus. Distinguit namque quod virtus dupliciter sumitur: large, pro habitu inclinante in actum bonum; ct stricte, pro habitu ponente potentium in ultimo perfectionis debi­ ’ ci. Anu. de tae suo actui, sic enim virtus est Ultimam de potentia ’. Et Cwt. et Mundo, lib I, cap. ». u. hoc modo, inquit, fides non est virtus: qui.» non facit evi­ 7.S.-S Th. Icrt. dentem cognitionem, qua natus est actus intellectus pertici. xvr. II. Secundum vero est cx eodem arguente contre hunc articulum tripliciter quod fides non sit magis virtus cum caritate quam sine caritate. Primo, cx actu. Quin asientire vero supernatural *! non est perfectius intrinsece cum cari­ tate quam sine caritate: ergo. Antecedens probatur: quia cx caritate nullam perfectionem pertinentem ud cognitionis genus recipit; sed extrinsecum tantum, puta esse merito­ rium. Consequentia patet : quia non cx quacumque perfe­ ctione actus pensatur virtus, sed intrinseca illi; alioquin actus opinionis meritorius faceret quod opinio esset virtus. Secundo, ct in idem redit, cx habitudine fidei ud caritatem. Fides non dependet a caritate quoad habitum, quia est prior illa: nec quoad actum, quia non perficitur intrinsece ab illa. Ergo non est per illam virtus. - Tertio, contra exem­ plum litterae, quia non est simile dc virtute morali ct pru­ dentia, quia connexae sunt: fides autem et caritas non sunt connexae. • Num. I· III. Ad primum dubium * dicitur quod arguens deceptus est non distinguendo inter virtutem intellectualem et vir­ tutem. Plus enim exigitur ad virtutem intellectualem quum ad virtutem, etiam intellectus. Unde gratis conceditur quod fides non est virtus intellectualis, quia non facit evidentiam in intellectu speculativo, in quo est. Cum hoc tamen stat quod est virtus intellectus theologica, ponens intellectum in ultima perfectione quam natus est supernatunditer habere in via. Quoniam cx natura sua determinat iniallibilitcr in­ tellectum ad verum ct bonum supcrnaturalc cius obiectum ac finem : quod est ultimum dc potentia pro statu isto. Et proptcrca fides, ut in littera dicitur, est simpliciter vir­ tus, ct non largo vocabulo. IV. Ad evidentiam autem secundi dubii · sciendum esc • Num- n. quod, cum fides informis non distinguatur specie nec nu- I Svmnak Thkou D. Tbomai T. V. mero a formata, non sic accipienda est distinctio non vir­ tutis n virtute in ea sicut distinguitur habitus non virtus ab habitu qui est virtus, puta opinio a scientia: sed ac­ cipienda est sicut habens statum virtutis distinguitur a scipso non habente statum virtutis, sicut imperfectum distinguitur a scipso perfectu. Fides namque sine caritate non est in statu virtutis simpliciter: cum caritate autem est in statu virtutis. Et hoc cx actu ct subiecto manifestatur. Ex actu quidem, quia actus pendens per sc a duobus non est per­ fectus simpliciter nisi utrumque sic perfectum; assentirc autem vero supcrnaturuli credendo pendet cx intellectu ct voluntate: ergo non est actus simpliciter virtuosus nisi tam intellectus quam voluntas perfecta sic. Ex subiecto vero, quia subiectum per sc fidei est intellectus motus a volun­ tate: ergo subiectum per sc fidei perfectae est intellectus motus a voluntate perfecta, ut proportionalitcr sibi respon­ deant perfectio ct pcrfectibilc. V. Ad primam autem obicctioncm Durandi, negatur antecedens: ct dicitur quod credere cx caritate est perfectior actus intrinsece quam credere non cx caritate. Et cum arguitur, Caritas nihil addit pertinens ad genus cognitionis: respondetur quod hoc est verum, sed non probat proban­ dum. Quin credere non significat actum intellectus absolute, sed ut moti a voluntate. Et propterea, licet credere prout spectat ud intellectum non sit perfectius simpliciter, tamen est perfectius non per accidens, ut actus opinionis in ha­ bente caritatem, sed per sc; quia est actus perse pendens a voluntate. Et licet caritas ct cius netus extra fidem ct cius actum sint, id tamen quod actus fidei ab actu caritatis habet non est extrinsecum ab ipso, sed · constituit ipsum · ct *■. iu esse virtuosi actus. Et similiter id quod subiectum fidei, scilicet intellectus motus a voluntate, habet a caritate, non est extra subiectum fidei, sed constituit ipsum in statu subiecti virtutis simpliciter. Nec est simile dc opinione ct cius actu: quia bonum consurgit ex causa integra *; opinio °1· * &>■ nutem non est iniallibilitcr ad verum, ut solus status vir- s Th.' ><£ wû tutis ci desit. Et per hoc patet responsio ad secundum. Quia fidem quoad actum intrinsece non dependere a caritate potest dupliciter intelligi. Primo, absolute: et sic est verum. Se­ cundo, in esse perfecto: et sic est falsum. Quemadmodum 7 QUAESTIO IV. ARTICULUS VI 5o • Num. ni. enim actus temperantiae quoad esse perfectum intrinsece dependet a prudentia, quia est actus concupiscibilis ut subest rationi; ita actus tidci quoad esse perfectum sim­ pliciter dependet a caritate, quia est actus intellectus ut subest voluntati. - Et nihil facit ad hoc mutua connexio, quam obiicit Durandus. Dependentia in causa est, non connexio: per accidens enim connexio ad propositum concurrit. Cum his tamen tene quod fides informis est virtus se­ cundum quid : quia est semper principium actus boni infra latitudinem intellectus, quia non est nisi veri. Quin tamen non est evidentis, ideo non est virtus intellectualis, sed theologica secundum quid : formata autem simpliciter, ut dictum est *. VI. In eodem quinto articulo, in corpore ct responsione ad secundum, dubium occurrit ex Scoto. in 111 Sent., dist. xxnr, volente quod fides infusa non magis inclinat cx parte habitus in non decipi qunm fides acquisita. Quia non decipi non se tenet cx parte habitus, nec cx parte assensus quem facit: sed ex parte obiccti. secundum quod obiectum cui assentit vere vel false praesentatur habitui inclinanti. Sicut habitus principiorum inclinat cx parte sui naturaliter in verum: et si sit · deceptio, hoc est cx obiectis // P. falso occurrentibus ct praesentatis intellectui. Sed in pro­ posito uterque habitus inclinat naturaliter, et per modum 'fyojUtiMt. naturae praebet assensum. Ergo, etc. * 'f »·■ •afuht Ad hoc, non nisi cum admiratione istius viri, respon­ te Kahtui t* deo quod liquido patet non decipi tenere se cx parte I·. habitus cx ipsa differentia inter habitus intellectuales qui sunt virtutes ct illos qui non sunt virtutes. Illi enim, quantum est cx se, inclinant tantum in verum, quia ad cognoscendum esse quod est et non esse quod non est; nec possunt inclinare ad actum oppositum. Isti autem ad utrum­ que se habent: ct ideo non sunt virtutes. Unde oppositum est cius quod arguens fingit. Quia cognitio et assensio vera cx meritis habitus est ex propria natura nd netum talem inclinantis: et si contingat decipi, cx habitu illo non provenit, nec cx obiccto praesentato sufficienter *, cum possit intel­ lectus uti habitu virtutis ct non adhaerere falsae praesenta­ tioni ; falsum enim objective non habet vim coactivam intellectus ad se, sicut habet verum quando est evidens. Fides ergo infusa inclinat ad verum supernatural indcccptibilitcr, quia secundum ipsam usscntitndo non possu­ mus falli. ARTICULUS SEXTUS UTRUM FIDES SIT UNA HI Sent., diet, xxiit, qu. ιι, art. 4, qu * 3; De Verit., SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur qtiod /T^frJ.non sit una fides. Sicut enim fides est Æj&Vj donum Det, ut dicitur ad Ephes, ιι ♦, ita ^seL2aetiam sapientia et scientia inter dona Vim. Dei computantur: ut patet Isaiae xi *. Sed sa­ pientia ct scientia differunt per hoc quod sapientia est de aeternis, scientia vero dc temporalibus: Op.xtT.xv. ut patet per Augustinum, XII de Trin. ' Cum igitur fides sit ct de aeternis et de quibusdam temporalibus, videtur quod non sit una fides, sed distinguatur in partes. 2. Praeterea, confessio est actus fidei, ut suqu. m. «i. 1. pra * dictum est. Sed non est una et eadem con­ fessio fidei apud omnes: nam quod nos confite­ mur factum antiqui Patres confitebantur futurum, vcn. mut patet Isaiae vu *: Ecce virgo concipiet. Ergo non est una fides. 3. Praeterea, fides est communis omnibus fi­ delibus Christi. Sed unum accidens non potest esse in diversis subiectis. Ergo non potest esse una fides omnium. Sed contra est quod Apostolus dicit, ad v«r>. 5. Ephes. iv *: Unus Dominus, una fides. Respondeo dicendum quod fides, si sumatur pro habitu, dupliciter potest considerari. Uno modo, cx parte obiccti. Et sic est una fides: obiectum enim formale fidei est veritas prima, « cui inhaerendo « credimus quaecumque sub fide qu. xtv, art. 12; Ad i'fhci., αρ. iv, Icet. u. continentur. Alio modo, cx parte subiecti. Et sic fides diversificatur secundum quod est diverso­ rum. Manifestum est autem quod fides, sicut et quilibet alius habitus, cx formali ratione obiccti habel speciem, sed ex subiccto individuatur. Et ideo, si fides sumatur pro habitu quo credimus, sic fides est una specie, ct differens numero in diversis. - Si vero sumatur pro eo quod creditur, sic etiam est una fides. Quia idem est quod ab omnibus creditur: et si sint diversa credibilia quae communiter omnes credunt, tamen omnia reducuntur ad unum Ad primum ergo dicendum quod temporalia quae in fide proponuntur non pertinent ad obiectum fidei nisi in ordine ad aliquod aeternum, quod est veritas prima, sicut supra ‘ dictum est. Et ideo fides una est de temporalibus et aeternis. Secus autem est de sapientia et scientia, quae considerant temporalia et aeterna secundum pro­ prias rationes utrorumque. Ad secundum dicendum quod illa differentia prae­ teriti et futuri non contingit ex aliqua diversitate rei creditae: sed ex diversa habitudine creden­ tium ad unam rem T creditam, ut etiam supra * habitum est. Ad tertium dicendum quod illa ratio procedit ex diversitate fidei secundum numerum. i art art LTl I 3) ji) inhaerendo. - etiam inhaerenda omna... unum. - Om. I. Ρίκα. γ) rem. - rationem ABFHpE. Commentaria Cardinalia Caietani titulo articuli sexti est sermo . I· credita reducuntur ad Deum creditum: ct ipse Deus, ut creditus, movet ad credendum reliqua ut aliquid sui, ut cx primo articulo * patet. - Nec exigitur od obicctum dans * Q··1 unitatem fidei sic continere omnia ut cx illo possint de­ duci omnia. Quoniam fides non est habitus deductivus, sicut scientia; sed creditivus. Unde non solum Deus ut efficiens continet omnia quae sunt fidei et fidei habitum; sed obiective sumptus. Sic enim significatur per ly creditus. ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM FIDES SIT PRIMA INTER VIRTUTES I* !I‘*. qu. LXJI, Qrt. 4; 111 Sent^ dist. wni, qu. 11, art. 5; h septimum sic proceditur. Videtur quod Tides non sit prima inter virtutes. Dici­ • Veri. 4. tur enim Lue. xn ♦. in Glossa ** super ·· Ord Atnbr. illud, Dico vobis amicis meis, quod for­ titudo est fidei fundamentum. Sed fundamentum est prius eo cuius est fundamentum. Ergo fides non est prima virtus. •Interi. Csuiod.. 2. Praeterea, quaedam glossa * dicit, super il­ inP» ni»t,»«r * > lum Psalmum a, Noli aemulari, quod spes introdu­ 3 cit ad fident. Spes autem est virtus quaedam, ut • Qu. XTU, «t. I. infra * dicetur. Ergo fides non est prima virtutum. • Art. 1. *J 2 ; 3. Praeterea , supra * dictum est quod intel­ qu ll, irt. 9. lectus credentis inclinatur ad assentiendum his quae sunt fidei ex obedientia ad Deum. Sed obedientia etiam est quaedam virtus. Non ergo fides est prima virtus. 4. Praeterea, fides informis non est tunda• orx Aug mentum, sed fides formata : sicut in Glossa di• ver», il citur, I ad Cor. 111 *. Formatur autem fides per • An. > caritatem, ut supra * dictum est. Ergo fides a caritate habet quod sit fundamentum. Caritas ? ergo est magis '* fundamentum quam fides: nam fundamentum est prima pars aedificii. Et ita vi­ detur quod sit prior fide. 5. Praeterea, secundum ordinem actuum intelligitur ordo habituum. Sed in actu fidei actus T voluntatis, quem 1 perficit caritas, praecedit actum intellectus, quem perficit fides, sicut causa, quae praecedit effectum. Ergo caritas praecedit fidem. Non ergo fides est prima virtutum. Sed contra est quod Apostolus dicit, ad JIeb. • ver». ». xi *, quod fides est substantia sperandarum rerum. Sed substantia habet rationem primi. Ergo fides est prima inter virtutes. Respondeo dicendum quod aliquid potest esse prius altero dupliciter: uno modo, per sc; alio modo, per accidens. Per se quidem inter omnes virtutes prima est fides. Cum enim in agibilibus • 1· h-. qu finis sit principium, ut supra dictum est, necesse iw4.rtJL: qu’ esl v,rlulcs theologicas, quarum 1 obicctum est ultimus finis, esse priores ceteris virtutibus. Ipse autem ultimus finis oportet quod prius sit in in­ tellectu quam in voluntate: quia voluntas non fertur in aliquid nisi prout est in intellectu ap­ prehensum. Unde cum ultimus finis sit quidem illum Pialmum. - illud Ptalmi DGpK *CE et xn. Jj) cjt magis. - natura cjt magis C, est maius Pa. 7) çvem. - quam ABDFIKLpCE ct xn. Z) quarum. - quorum ABCDEFHILpKfi. c) sgem. - speciem EFpABCn. - Pro caritatem, caritate Ik Verit., qu. xjv, art. 3, ad 3. in voluntate per spem · et caritatem, in intellectu » autem per fidem, necesse est quod fides sit prima inter omnes virtutes: quia naturalis cognitio non potest attingere ad Deum secundum quod est obicctum beatitudinis, prout tendit in ipsum spes et caritas. Sed per accidens potest aliqua virtus esse prior fide. Causa enim per accidens est per accidens prior. Removere autem prohibens pertinet ad causam per accidens; ut patet per Philosophum, in VI11 Physic. Et secundum hoc aliquae virtutes possunt dici per accidens priores fide , * ’ °- Φ inquantum removent impedimenta credendi: sic­ ut fortitudo removet inordinatum timorem impe­ dientem fidem; humilitas autem superbiam, per quam intellectus recusat se submittere veritati fidei * Et idem potest dici de aliquibus aliis vir- · n 6o'· tutibus: quamvis non sint verae virtutes nisi praesupposita fide, ut patet per Augustinum, in libro contra Julianum *. *ub.iv,c»p.m. Unde patet responsio ad primum. Ad secundum dicendum qund spes non potest universaliter introducere ad fidem. Non enim potest spes haberi dc aeterna beatitudine nisi cre­ datur possibile: quia impossibile non cadit sub spe, ut ex supradictis * patet. Sed cx spe aliquis 'J* *' J ·“· introduci potest ad hoc quod perseveret in fide, vel quod fidei firmiter adhaereat. Et secundum hoc dicitur spes introducere ad fidem. Ad tertium dicendum quod obedientia dupli­ citer dicitur. Quandoque enim importat inclina­ tionem voluntatis ad implendum divina mandata. Et sic non est specialis virtus, sed generaliter includitur in omni virtute: quia omnes actus vir­ tutum cadunt sub praeceptis legis divinae, ut supra * dictum est. Et hoc modo ad fidem requi- ‘J’3n‘*· c’ ritur obedientia. - Alio modo potest accipi obe­ dientia secundum quod importat inclinationem quandam : ad implendam mandata secundum quod habent rationem debiti. Et sic obedientia est specialis virtus, ct est T· pars iustitiae: reddit r‘ enim superiori debitum obediendo sibi. Et hoc modo obedientia sequitur fidem, per quam ma­ nifestatur homini quod Deus sit superior, cui debeat obedire °. tndinatiauem quandam. - indiuatiwem quantum Kona, quandam inclinationem quantum G, indinalionem η) est. — Om. PH. otedire. - oMiri AUCDEFHKU a) ζ) ABI . PABCEFHI L. QUAESTIO IV, ARTICULUS VIII Ad quartum dicendum quod ad rationem fun­ caritate fundamentum esse non potest * : nec ta- · t>. fcu damenti non solum requiritur quod sil primum, men oportet quod caritas sit prior fide. sed etiam quod sit aliis partibus aedilicii conne­ Ad quintum dicendum quod actus voluntatis pracxum : non enim esset fundamentum nisi ei aliae exigitur ad lidem, non tamen actus voluntatis ca­ partes aedilicii cohaererent. Connexio autem spi­ ritate informatus: sed talis actus presupponit fi­ ritualis aedilicii est per caritatem: secundum il­ dem , quia non potest voluntas perfecto amore lud Coloss. m *: Super omnia caritatem habete ‘, in Deum tendere nisi intellectus rectam fidem quae est vinculum perfectionis. Et ideo fides sine habeat circa ipsum. 52 i) habffe. — habfntci PFGIKI. Commentaria Cardinalis Caietani titulo articuli septimi ly inter virtutes importat virtutes théologales ct morales tantum, dc quibus tractatur. Dc intellectualibus enim, ut scientia ct arte, non est quaestio. In corpore articuli dubium occurrit dc titulo iuncto corpori articuli. Quoniam aut est sermo dc virtutibus moralibus ut Christiani sunt; aut hominis sunt. Si dc vir­ tutibus Christianis, frustra secunda pars articuli dc praece­ dentibus lidem, quuc constituit Christianum, adiungitur. Si dc humanis, constat quod iustitia ct temperantia, etc., prio­ res fide directe esse possunt, ut patet Ad hoc dicitur quod sermo praesentis articuli est de n I virtutibus simpliciter, ut scilicet eunt dispositiones perfecti ad optimum simpliciter, idest Deum ut obiectum beatitudinis patriae caelestis: ct non ut virtutes in genere, quemad­ modum in praecedenti Libro ' dictum est. Et inter virtutes ·Qa.i *r,m.i. simpliciter oportuit distinguere, ut in littera fit, quod per sc tides est prior ceteris- per accidens autem aliquae carum, imperfecte tamen rationem virtutis habentes, ut aliqualiter disponunt ad optimum simpliciter, praecedunt, ut remo­ ventes prohibens. Et sic nihil superfluit; et theologicus sermo dc virtutibus formalis invenitur. ARTICULUS OCTAVUS UTRUM FIDES SIT CERTIOR SCIENTIA ET ALIIS VIRTUTIBUS INTELLECTUALIBUS III Sent., diit xxm, qu. n, «rt. a, qu· 3; /n Uoft. a) illuJ. - Om. P. qu. x, an. ix, ad 15; qu. xnr, art. i, ad 7; qu. n>, art. 1. ad 4; sic proceditur. Videtur quod fides non sit certior scientia ct aliis vir­ tutibus intellectualibus. Dubitatio enim certitudini: unde videtur illud esse certius quod minus potest habere de du­ bitatione ; sicut est albius quod est nigro imper­ mixtius. Sed intellectus ct scientia, et etiam sa­ pientia, non habent dubitationem circa ca quorum sunt: credens autem interdum potest pati motum dubitationis et dubitare de his quae sunt fidei. Ergo fides non est certior virtutibus intellectua­ libus. 2. Praeterea, visio est certior auditu. Sed fides est ex auditu, ut dicitur ad Rom. x *: in in­ tellectu autem ct scientia et sapientia includitur quaedam intellectualis visio. Ergo certior est scientia vel intellectus quam fides. 3. Praeterea, quanto aliquid est perfectius in his quae ad intellectum pertinent, tanto est cer­ tius. Sed intellectus est perfectior fide : quia per fidem ad intellectum pervenitur, secundum illud Isaiae vn *: Nisi credideritis, non intelligetis, seeundum aliam litteram *. Et Augustinus dicit etiam dc scientia, XIV de Trin. i:. quod per scien­ tiam roboratur fides. Ergo videtur quod certior sit scientia vel intellectus quam fides. Sed contra est quod Apostolus dicit, 1 ad Thess. n *: Cum accepissetis a nobis verbum au­ ditus , scilicet per fidem, accepistis illud non ut verbum hominum, sed, sicut vere est, verbum Dei. octavum •Vew.17. Dt Vcrif., in Ioan., cap. nr, kcL v. Sed nihil certius verbo Dei. Ergo scientia non est certior fide, nec aliquid aliud. Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum . ,, ,. , . est, virtutum intellectualium duae sunt circa contingentia, scilicet prudentia ct ars. Quibus prae­ fertur fides in certitudine, ratione suae materiae: quia est de aeternis, quae non contingit aliter sc habere. - I res autem reliquae intellectuales virtu­ tes, scilicet sapientia, scientia et intellectus, sunt de necessariis, ut supra4' dictum est. Sed sciendum esi quod sapientia, scientia et intellectus du­ pliciter dicuntur: uno modo, secundum quod ponuntur virtutes intellectuales a Philosopho, in VI Ethic. *; alio modo, secundum quod ponuntur dona Spiritus Sancti. Primo igitur modo, dicendum est quod certitudo potest considerari dupli­ citer. Uno modo, ex causa certitudinis: ct sic dicitur esse certius illud α quod habet certiorem causam. Et hoc modo fides est certior tribus praedictis: quia fides innititur veritati divinae, tria autem praedicta innituntur rationi humanae. Alio modo potest considerari certitudo cx parte subiecti : et sic dicitur esse certius quod plenius consequitur intellectus hominis. Et per hunc mo­ dum , quia ea quae sunt fidei sunt supra intel­ lectum hominis, non autem ca quae subsunt tribus praedictis, ideo ex hac parte fides est minus certa. Sed quia unumquodque indicatur simpliciter qui­ dem secundum causam suam; secundum autem dispositionem quae est cx parte subiecti * iudi- ,0 xubiecti. - obicclt AEFHpB. ·ι·π-,$®»η. art a, 3; tn. « •rifsja.w ’*** "· · ? T a 3. QUAESTIO IV, ARTICULUS VIII 53 catur secundum quid: inde est quod fides est scientissimo * quam de eo quod sibi secundum simpliciter certior, sed alia sunt certiora secun­ suam rationem videtur. Et multo magis homo dum quid, scilicet quoad nos. - Similiter etiam \ certior est de eo quod audit a Deo, qui falli non si accipiantur tria praedicta secundum quod sunt potest, quam de eo quod videt propria ratione, dona praesentis vitae, comparantur 4 ad fidem quae falli potest. sicut ad principium quod praesupponunt. Unde Ad tertium dicendum quod perfectio intellectus etiam secundum hoc fides est eis certior. et scientiae excedit cognitionem fidei quantum Ad primum ergo dicendum quod illa dubitatio ad maiorem manifestationem : non tamen quan­ non est cx parte causae fidei, sed quoad nos, tum ad certiorem inhaesionem. Quia tota certi­ inquantum non plene assequimur per intellectum tudo intellectus vel scientiae secundum quod sunt ea quae sunt fidei. dona, procedit a ζ certitudine fidei: sicut certitudo Ad secundum dicendum quod, ceteris paribus, cognitionis conclusionum procedit ex certitudine visio est certior auditu. Sed si ille a quo auditur principiorum. Secundum autem quod scientia et multum excedit visum videntis, sic certior est sapientia et intellectus sunt virtutes intellectuales, auditus quam visus. Sicut aliquis parvae scientiae innituntur naturali lumini rationis, quod deficit magis ccrtificatur de eo quod audit ab aliquo a T· certitudine verbi Dei, cui innititur fides. diam. - autem Prt, ora. Dpi». comparantur. - cooperantur PABFpC ct na. - Pro pratiupponunt, praesupponit AEFGHKLpC ct kp, praciupponitur B. γ) δ) i) O ij) icientiaitno. - icieHtiJlco Pa. a. - ex ABEF. a. - in . 1. • Lib. I. «p. i, o.t. *S .Tb.lcct.i. 1. ί: N articulo octavo dubium occurrit ex Durando, in 111 Sent., dist. xxiii, qu. iv ·, urguente directe contra distinctionem in littera factam dc certitudine secundum se et quoad no», applicatam ad propositum, quod fides est certior secundum se intellectu, sapientia ct scientia, haec nutem sunt certiora quoad nos. Contra, inquit, primo quia distinctio ista habet locum in obicctis, ut patet Π Xfctaphys. * ; non autem in habitibus ct actibus. Ergo. - Assumptum probatur quoad secundam partem. Quia habitus est dispositio habentis, ct actus est perfectio cius, in ordine nd obiectum. Non est ergo certior habitus aut actus nisi per quem obiectum fit certius habenti: quamvis possit dici nobilior cx solo obiccto. - Probatur haec sequela. Quia certitudo actus vel habitus penes modum quem ponit circa habentem attenditur, non penes obiectum: ut patet cx prooemio de Anima * . ubi certitudo distinguitur contra nobilita­ tem obiccti; alioquin coïncidèrent, ct omnis scientia no­ bilior esset certior. Praeterea, certius est quod est dubio impermixtius. Sed scientia vere, etc., est dubio impermixtior. Ergo. Praeterea, scientia beatorum certior est fide nostra. Sed non cx parte obiccti: quia idem est. Ergo cx parte modi quo intellectu» attingit Deum. Ergo certius est scire Deum quum credere Deum. Quod est contra litteram II. Ad bacc dicitur quod iste bonus homo noluit intclligerc rationes terminorum in littera positas; ct proplcrca, errans in fundamento, ruit cx toto. Certitudinem namque secundum se non definivit Auctor penes obiectum, sed penes causam. Et bene dixit: quia commune est omni certiori secundum se cx sua causa esse certius. Separata namque α sua materia, cx sua causa formali, vel quasi causa formali, certissima dicuntur secundum se. Habitus autem ct actus certitudinem habent cx suis causis. Et, ut in littera putet, non cx certitudine obicctiva fides certior I secundum se dicitur; sed ex certitudine medii quod causai fidem ct actu» cius. Unde ad primum argumentum dicitur quod haec distin­ ctio non solum in obicctis, sed in habitibus ct actibus locum habet. Et ad probationem in contrarium dicitur quod certitudo habitus ct actus attenditur quandoque pe­ nes obiectum, ut patet in littera cx hoc quod ars et pru­ dentia, quae sunt circa possibile aliter »c habere, sunt minus cenae scientia ct intellectu, habitibus circa neces­ saria: quandoque autem attenditur penes causam. Et non oportet quod attendatur semper penes modum cognitionis quem de facto habet cognoscens: penes modum siquidem istum attenditur certitudo quoad nos. Unde fides infusa cx meritis proprii medii, scilicet veritatis divinae, nata est ccrtificare magis quam lumen naturale: sed propter excel­ lentiam credibilium nos non ita ccrtificamur. Per habitum ergo vel actum certiorem fit obiectum certius eo modo quo habitus \cl actus est certior: si secundum se, fit se­ cundum se certius; si quoad nos, fit quoad nos certior. Ad secundum vero, quod Auctor contra se primo loco hic facit, patet ex ipso eodem responsio: quod certius secundum se est secundum se dubio impermixtius; ct cer­ tius quoad nos est dubio quoad nos impermixtius. Cum his tamen stat quod certius secundum sc sit permixtius dubio quoad nos, ut in proposito accidit Ad tertium, conceditur quod scire Deum certius est quam credere Deum, ceteris paribus. Sed in proposito non sunt cetera paria: quia scire Deum est cx lumine naturali, credere autem Deum est cx ventate divina ut proprio medio. Et proplcrca credere Deum est certius secundum se quam scire Deum per mctaphysicalcs demonstrationes. In patria nutem constat quod scire Deum est per essentiam divinam immediate. Et proplcrca est certissimum secun­ dum se et quoad nos. Z F· QUAESTIO V, ARTICULUS I 54 • i>. QUAESTIO QUINTA DE 11 Λ B E N T IBUS IN einde D QUATUOR ARTICULOS F!DEM DIVISA Secundo: utrum daemones habeant fidem. Tertio: utrum haeretici errantes in uno arti­ culo fidei habeant fidem de aliis articulis. Quarto: utrum fidem habentium x unus alio habeat maiorem fidem. considerandum est de habentibus ti­ de m *. Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: utrum angelus aut homo m prima sui conditione habuerit fidem. ARTICULUS PRIMUS UTRUM ANGELUS AUT HOMO IN SUA PRIMA CONDITIONE HABUERIT EIDEM Part. I, qu. xcr. art. 3; II Srnf., diat. iitx. art. 3; D PRIMUM SIC PROCEDITUR. VidctUT quod angelus aut homo in sua prima 3 con­ ditione fidem non habuerit. Dicit enim Hugo de Sancto Victore τ 4 : Q/na homo ’ DrStcraa.hl·. ° ι,ρπ.χ,Μρ.π. oculum contemplationis non habet, Deum et quae in Deo sunt videre non valet. Sed angelus in δ statu primae 8 conditionis, ante confirmationem « vel lapsum, habuit oculum contemplationis ' : vi­ debat enim res in Verbo, ut Augustinus dicit, •Cap. vui. jn n super Gen. ad lift. * Et similiter primus homo in statu innocentiae videtur habuisse ocu­ lum contemplationis apertum : dicit enim Hugo •αι.^&τγλ·., de Sancto Victore, in suis Sententiis \ quod novit homo, in primo statu, Creatorem suum non ea cognitione quae foris auditu solo percipitur, sed ea quae intus per inspirationem ministratur: non ea qua Deus modo a credentibus absens fide quaeritur, sed ea qua per praesentiam con­ templationis manifestius cernebatur. Ergo homo vel angelus in statu primae conditionis fidem non habuit. 2. Praeterea, cognitio fidei est aenigmatica et • ver», is. obscura: secundum illud 1 ad Cor. xur’ : Videmus nunc per speculum in aenigmate. Sed in statu primae conditionis non fuit aliqua obscuritas ne­ que in homine neque in angelo: quia tenebro­ sitas est poena peccati. Ergo fides in statu primae conditionis esse non potuit neque in homine ne­ que in angelo. •Vcw.173. Praeterea, Apostolus dicit, ad Rom. x * , ζ quod fides est ex auditu :. Sed hoc locum non habuit in primo statu angelicae conditionis aut humanae: non enim erat ibi auditus ab alio. Ergo fides in statu illo non erat neque in homine neque in angelo. Sed contra est quod Apostolus dicit, ad S e) fidem n, om. G. habentium. - habentium ABDI HKLpC, sua prima. - prima sui EL. γ) Victore. - in suis sententiis quod Addit addit apertum. δ) primae. - suae primae Pj. t) contemplationis. - apertum addit P. habentium fidem P; eadem post habet inn, art. 3. Heb. xi : Accedentem ad Deum oportet credere r·. en. 6, n Sed angelus ct homo in sui prima conditione erant in statu accedendi ad Deum. Ergo fide in­ digebant. Respondeo dicendum quod quidam * dicunt · α v*. quod in angelis ante confirmationem ct lapsum, et in homine ante peccatum, non fuit fides, propier manifestam contemplationem quae tunc erat de rebus divinis. Sed cum fides sit argumentum non apparentium, secundum Apostolum ♦; et per · fidem credantur ea quae non videntur, ut Augustinus dicit * : illa sola manifestatio excludit fidei · a» rationem per quam redditur9 apparens vel visum id de quo principaliter est fides. Principale autem obicctum fidei est ventas prima, cuius visio bea­ tos facit et fidei succedit. Cum igitur angelus ante confirmationem, ct homo ante peccatum, non habuit illam beatitudinem qua Deus per es­ sentiam videtur ♦; manifestum est quod non ha- · d a. buit sic manifestam cognitionem quod exclude­ retur ratio fidei. Unde quod non habuit fidem, X hoc esse non potuit nisi quod ‘ penitus ci erat ignotum illud de quo est fides. Et si homo et angelus fuerunt creati in puris naturalibus, ut qui­ • CL ». Boaav. II dam ·' dicunt, forte posset teneri quod fides non Xr·.·., Jit. xxu. iru a, qc. x. fuit in angelo ante confirmationem nec in homine ante peccatum : cognitio enim fidei est supra na­ turalem cognitionem de Deo non solum hominis, taxi. art. sed etiam angeli. Sed quia in Primo * iam dixi­ • Q». qo. aev, art.» mus quod homo et angelus creati sunt cum dono gratiae, ideo necesse est dicere quod per gratiam acceptam et nondum consummatam ' fuerit in x eis inchoatio quaedam speratae beatitudinis: quae quidem inchoatur in voluntate per spem ct cari­ tatem. sed in intellectu per fidem, ut supra * di­ • Qa. xv, art. 7. ctum est. Et ideo necesse est dicere quod ange- ζ) η) 3) Ik Vcritqu. auditu. - auditus autem per verbum iki addit P. credere. - quia est et quod requirentibus se remunerator sit addit P. 0) redditur. - videtur Da, cernitur 1 ct margo ceteri. - Pro visum, est visum D. 1) quod. - quia LiK, sic quod I, ri «G x) consummatam. — confirmatam AGl.pB. K. creditur P ct ’ Q d λ 7> Qu. i, t1 I oc. Λ. kn. Ill, Mb. Ho­ lm. *·> >p. X. re.,· V4X. II Ur σι. r i QUAESTIO V, lus λ ante confirmationem habuerat fidem, et similiter homo ante peccatum *. Sed tamen considerandum est quod in obiccto fidei est aliquid quasi formale, scilicet veritas prima super omnem naturalem cognitionem crea­ turae existons; et aliquid materiale, sicut id cui assentimus inhaerendo primae veritati. Quantum ergo ad primum horum, communiter fides est in omnibus habentibus cognitionem de Deo, futura bcatitudinc nondum adepta, inhaerendo primae veritati. Sed quantum ad ea quae materialiter credenda proponuntur, quaedam sunt credita ab uno quae sunt manifeste scita ab alio, etiam in 5. statu praesenti, ut supra * dictum est. Et secun­ dum hoc etiam potest dici quod angelus ante confirmationem ct homo ante peccatum quaedam de divinis mysteriis manifesta cognitione cogno­ verunt quae nunc non possumus cognoscere nisi credendo. Ab primum ergo DICENDUM quod, quamvis dicta Uugonis de Sancto Victore magistralia sint ct robur auctoritatis non ‘‘ habeant, tamen potest dici quod contemplatio quae tollit necessitatem fidei est contemplatio patriae, qua supernaturalis ve- angelus. - Om. burrit »K, habuerunt λ) habuerat, habebant G, hahomo am. a. pro neceaiitaicm, rationem ali­ ABCEFGHKa. - Pro cd. a, habuit P; I») »10«.- Om. PDEIIbAG. - Statim ARTICULUS I 55 ritas per essentiam videtur. Hanc autem contem­ plationem non habuit angelus ante confirmatio­ nem nec homo ante peccatum. Sed eorum con­ templatio erat altior quam nostra, per quam, magis de propinquo accedentes ad Deum, plura manifeste cognoscere poterant de divinis effecti­ bus et mysteriis quam nos possumus. Unde non inerat ’ eis fides qua ita quaereretur Deus absens sicut a nobis quaeritur. Erat enim eis magis praesens per lumen sapientiae quam sit nobis: licet nec eis esset ita praesens sicut est beatis per lumen gloriae. An secundum dicendum quod in statu primae conditionis hominis vel angeli non erat obscuritas culpae vel poenae. Inerat tamen intellectui ho­ minis et angeli quaedam obscuritas naturalis, se­ cundum quod omnis creatura tenebra est compa­ rata immensitati divini luminis. Et talis obscuritas sufficit ad fidei rationem. Ad tertium dicendum quod in statu primae con­ ditionis non erat auditus ab homine exterius loquente, sed a Deo interius inspirante: sicut et pro­ phetae audiebant, secundum illud Psalm. *: .4mdiam quid loquatur in me Dominus Deus. v) inerat. - erat °ίη· Gf *» * I>; rii prirno loeo om. codices except» . pneccd. veritate aliquorum contingit dupliciter. Primo, quod videat seu sciat ipsa enuntiata in seipsis esse vera. Et sic excludit rationem fidei: sed non est sic in proposito. Secundo, quod videat seu sciat in tcstificantc illa esse vera. Et sic non excludit fidem: ct ita est in proposito. IV. Sed contra hoc instatur. Quia cum dicis ad exclu­ sionem fidei requiri quod enuntiata sciantur vel videan­ tur in seipsis, seu secundum proprias rationes, hoc potest intelligi dupliciter: primo, ut ly in scipnis denotet medium; secundo, ut denotet terminum. Si denotat medium, falsis­ simum est. Nam videns enuntiata aliqua in alio, puta in divina essentia, tanquam medio et obiccto primario, non credit amplius illa. Non ergo exigitur nd exclusionem fidei quod propriae rationes cognitorum sint media cognitionis. Si secundo modo, verum est quod exigitur ipsum enun­ tiatum terminare certitudinalem evidentiam: sed falsum est quod hoc in proposito non inveniatur. Nam angeli cogni­ tio evidens non solum terminatur ad Deum testificantcm, sed ad enuntiata testificata: scit enim cx illa revelatione in divinis esse Patrem ct Filium ct Spiritum Sanctum, licet ignoret quid sit. Et, breviter, hnbct evidentiam dc quaestione an est, seu quia est; licet ignoret quid, seu propter quid. V. Ad hoc dicendum est quod ly in seipsis, seu pro­ priis rationibus, denotat terminum non cognitionis abso­ lute, sed ut evidentis, ita quod denotat terminum eviden­ tiae. Oportet enim ad hoc quod aliquod enuntiatum sit alicui evidens, quod sit evidentia terminorum ad connexio­ nem illorum terminorum absolute sumptorum: verbi gratia, ad hoc quod hoc enuntiatum, Deus est trinus personaliter, sit alicui evidens sive per scientiam sive per visionem, quod, proposito hoc cnunciato intellectui, intellectus videat con­ nexionem praedicati cum subiecto. Ad hoc enim terminatur QUAESTIO V, ARTICULUS II 56 tam scientia quam intellectus, quam vitio. Et hoc appel­ lamus scire vel videre ea quae sunt fidei in seipsis, seu secundum proprias rationes. Constat autem quod angeli evidentia non assequitur hoc. Licet enim angeli cognitio in hoc excedat nostram, in proposito, quod nos habemus fidem et de revelatis et de medio, scilicet veritate prima ut revelante, quia utrumque credimus, ut patet cx supra• Qu. », art. i, dictis ·; angelus autem de Deo ut revelante non habeat fidem sed scientiam: de revelatis tamen, primanis saltem, ut Trinitate ct bcatitudinc supernatural!, fidem habebat. Evidentia enim suae cognitionis terminabatur ad Deum ut revelantem: et non ultra procedebat nisi ad eius corrcla• Num. n. tivum. scilicet enuntiata ut revelata, ut praedictum est .* Ex hoc enim non videbat Deum esse trinum, nec bcatitudinem supernatunilem esse: sed credebat, quia Deu», qui non potest mentiri, ita dicebat sibi. Convictio autem intel­ lectus cx evidentia testis veri non perducebat ad visionem attestatorum, sed ad credendum, vellet nollet, illa. Unde de daemonibus, cx evidentia testimoniorum infallibilium cognoscentibus fidem Christianam esse veram, scriptum * e'l9ap ” ’ est * U credunt et contremiscunt, Est ergo coactio in­ tellectus nd fidem, non quae est virtus, sed acquisitam. Angeli siquidem boni voluntarie adhaeserunt veritati quam mali, nolentes subesse Praeceptori tradenti occulta absque eorum evidentia, superbo oculo contempserunt, quasi in­ dignum esset ut in tali subicctionc haberentur. Et sic ma­ nifestum est quod evidentia de Deo ut revelante non exclu­ dit rationem fidei. Ac per hoc tam angeli quam Apostoli, vel quicumque evidenter cognoverunt Deum esse revela­ torem eorum quae sunt fidei ct non posse mentiri, non proptcrca sine fide fuerunt: quia remansit fides respectu primi obiecti, quod est Deus trinus ct beans supematuraliter. Nec cx his putes me non advertisse ad verba litterae dicentis quod respectu formalis in obiccto fidei fides est in angelis ct in omnibus, sed quantum ad materiale est differentia, Adverte * quod Auctor in his verbis non utitur · AJrerti λ* veritate prima ut revelante, ita quod, ut sic, oportet ipsum ab omnibus habentibus fidem esse creditum. Sed utitur ea ut revelata: ct inter revelata esse quasi formule. Et ad insinuandum hoc, non dixit quod illud formale est veritas prima ; sed dixit quod est veritas prima super omnem natu­ ralem cognitionem creaturae existent: quasi diceret quod Deus secundum eam rationem qua omnem naturalem co­ gnitionem creaturae excellit, puta ut trinus, ut beans supernaturalitcr, etc., est quasi formale in obiccto fidei, quod oportet ab omnibus eredi habentibus fidem. Quantum vero ad aliqua mysteria differentia est. Et inter haec mysteria unum est ipsum Deum esse eorum quae sunt fidei re­ velatorem. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM IN DAEMONIBUS SIT EIDES Infra, qu. mil, art. 3, ad a, 111 Sent., dîat. txni, qu. ni, art 3, qu * i; dial. xxv), qu. n, an. 5, qu * 4, a; ZV Ver//., qu. xiv, «rt. 9, «J 4. ’ °ρ· T· •Q5.0.Lxn,«n.j. »d • ver». 8. •·θ'«λ.ΗιΓΓθα* ® »7/S?xxx,x •vcn. 33. ? • ve».. i9. »A: art. 9; qu. rr, art. ».’· SECUNDVM sic proceditur. Videtur quod daemonibus non sit fides. Dicit enim Augustinus, in libro de Praed. Sanet. fides consistit in credentium volun­ tate. Haec autem voluntas bona est qua quis vult credere Deo. Cum igitur in daemonibus non sit aliqua voluntas deliberata · . , bona,' ut in Primo ; dictum est, videtur quod in daemonibus non sit fides. □. Praeterea, fides est quoddam donum divinae gratiae : secundum illud Ephes, n : Gratia estis salvati per fidem: donum enim Dei est. Sed daemones dona gratuita amiserunt per peccatum: ut dicitur in Glossa * super illud Osce m ipsi respiciunt ad deos alienos, et diligunt vinacia uvarum. Ergo fides in daemonibus post pecca­ tum non remansit. 3. Praeterea, infidelitas videtur esse gravius *1* inter peccata : ut patet per Augustinum ·, super illud Ioan, xv *: Si non venissem, et locutus eis non fuissem, peccatum non haberent: nunc autem excusationem non habent de peccato suo Sed in quibusdam hominibus est peccatum infideli­ tatis. Si igitur fides esset in daemonibus, aliquo­ rum hominum peccatum esset gravius peccato daemonum. Quod videtur esse inconveniens. Non ergo fides est in daemonibus. Sed contra est quod dicitur lac. 11 *: Daemones credunt ct contremiscunt. . . ,. Respondeo dicendum quod, sicut supra ’ dictum est, intellectus credentis assentit rei creditae non quia ipsam videat vel secundum se vel per re­ solutionem ad prima principia per se visa, sed propter imperium voluntatis t. Quod autem voluntas moveat intellectum ad assentiendum potest contingere ex duobus. Uno modo, cx ordine vo­ luntatis ad bonum : et sic credere est actus lau­ dabilis. Alio modo, quia intellectus convincitur ad hoc quod indicet esse credendum his quae dicuntur, licet non convincatur per evidentiam rei. Sicut si aliquis propheta praenuntiaret in sermone Domini aliquid futurum, et adhiberet signum mortuum suscitando, ex hoc signo con­ vinceretur intellectus videntis ut cognosceret ma­ nifeste hoc dici a Deo, qui 4 non mentitur; licet illud futurum quod praedicitur in se evidens non esset, unde ‘ ratio fidei non tolleretur. Dicendum est ergo quod in fidelibus Christi laudatur fides secundum primum modum. Et secundum hoc non est in daemonibus \ sed solum secundo modo. · u Vident enim multa manifesta indicia ex quibus percipiunt doctrinam Ecclesiae esse a Deo; quam­ vis ipsi res ipsas quas Ecclesia docet non videant, puta Deum esse trinum et unum, vel aliquid huiusmodi. Ad primum ergo dicendum quod daemonum fi­ des est quodammodo coacta ex signorum evi­ dentia. Et ideo non pertinet ad laudem voluntatis ipsorum quod credunt. graviui. - peccatum addit P. peccatum... tuo.- excusationem non (non om. EGIhABK ct k) haberent de peccato tuo ABCf-FGIBKI.», peccatum non haberent I); peccatum cx autem om. piu γ) propter imperium voluntatü.—quia convincitur per auctoritatem divinam aueutire hia quae non ridet ct propter imperium viduntatit moventis intellectum ct obedimtis /Vo P. i) qui. - quia P. e) unde. - per hoc addunt IU. a) τ » QUAESTIO V, ARTICULUS III *7 Ad secundum dicendum quod fides quae est do­ Ad tertium dicendum quod hoc ipsum daemo­ num gratiae inclinat hominem ad credendum se­ nibus displicet quod signa fidei sunt tam eviden­ cundum aliquem affectum ; boni, etiam si sit in­ tia ut per ea credere compellantur. Et ideo in formis. Unde fides quae est in daemonibus non nullo malitia eorum minuitur per r· hoc quod est donum gratiae; sed magis coguntur ad cre­ credunt. dendum ex perspicacitate naturalis intellectus. ζ) affectum. - effectum ABDI I tecundum... credendum om. K. η) /vr. - in AI1F, om. pE. Commentaria Cardinalis Caietani articulo secundo eiusdem quintae quaestionis, in re­ sponsione ad secundum, dubium duplex cx Durando • Art. pnscU., ubi *upra *, ct re ipsa occurrit. Primo, an idem sit iudiCMnecnt. nun>. c*um daemonibus ct hominibus damnatis quoad haben­ n I • Op. mi • In r. Respondeo dicendum »quod,’ sicut supra * dictum art.i, a;qa. exit. » ■rt <· est, quantitas habitus ex duobus attendi potest: uno modo, cx obiccto; alio modo, secundum participationem subiecti. Obiectum autem fidei potest dupliciter considerari: uno modo, secun­ dum formalem rationem ; alio modo, secundum ca quae materialiter credenda proponuntur. For­ male autem obiectum fidei esi unum ei simplex. • qu r. «L 1. scilicet veritas prima, ut supra * dictum est. Unde cx hac parte fides non divcrsificatur in creden­ e) p) JiJdibm. - infidelibus est. - ex BFpAE, om. AFpBu. pC. 1. tibus, sed est ·' una specie in omnibus, ut supra * ’ Q«· nr, art. 6. dictum est. Sed en quae materialiter credenda proponuntur sunt plura: ct possunt accipi vel magis vel minus explicite. Et secundum hoc po­ test unus homo plura explicite credere quam alius. Et sic in uno potest esse maior fides se­ cundum maiorem tidci explicationem. Si vero consideretur fides secundum participa­ tionem subiecti, hoc contingit dupliciter. Nam actus fidei procedit ct ‘ cx intellectu et ex volun7 tare, ut supra dictum est. Potest ergo fides in · λπ. »; ·, aliquo dici maior uno modo ex parte intellectus, \ propter maiorem certitudinem et firmitatem: alio modo ex parte voluntatis, propter maiorem promptiludinem seu devotionem vel confidentiam. Ad primum ergo dicendum quod ille qui perti­ naciter discredit aliquid eorum quae sub fide continentur non habet habitum fidei * quem ta- · ü QUAESTIO SEXTA DE CAUSA FIDEI IN DUOS ARTICULOS • Ci. qa. trod. In- considerandum est dc causa fidei ♦. Et circa hoc quaeruntur duo. einde D DIVISA Primo: utrum fides sit homini infusa 3 a Deo. Secundo: utrum fides informis sit donum α ? ARTICULUS PRIMUS UTRUM FIDES SIT HOMINI A DEO INFUSA Part. I, qu. exi, «n. 1, nd i; III Coni. Gent., cap. αιν; De Vcrit., qu. xviu, AJ //Aw., cap. n, Icct. m. Videtur quod fides non sit homini infusa a Deo. Dicit enim Augustinus, XIV de Triti. *, quod »er scientiam gignitur in nobis fides, nutritur, defenditur ct roboratur. Sed ea quae per scientiam m nobis gignuntur magis videntur ac­ quisita esse quam infusa. Ergo fides non videtur in nobis esse cx infusione divina. 2. Praeterea, illud ad quod homo pertingit audiendo et videndo videtur esse ab homine acquisitum. Sed homo pertingit ad credendum et videndo miracula et audiendo fidei doctrinam: dicitur enim Ioan. ιν·: Cognovit pater quia illa hora erat in qua dixit ei lesus, Filius tuus vivit: et credidit ipse et domus vius tota; et Rom. x * dicitur quod fides est ex auditu. Ergo fides ha­ betur ab homine tanquam acquisita. 3. Praeterea, illud quod consistit in hominis voluntate ab homine potest acquiri. Sed fides con­ sistit in credentium voluntate: ut Augustinus dicit, in libro de Praed. Sanet. Ergo fides potest esse ab homine acquisita. Sed contra est quod dicitur ad Ephes, n * : Gratia estis salvati per fidem , ct non ex vobis, ne quis glorictur: Dei enim donum est. Respondeo dicendum quod ad fidem duo re­ quiruntur. Quorum unum est ut homini credibilia proponantur: quod requiriturΎ ad hoc quod homo aliquid explicite credat. Aliud autem quod ad fi­ dem requiritur est assensus credentis ad ca quae proponuntur. Quantum igitur ad primum horum, necesse est quod fides sit a Deo. Ea enim quae sunt fidei excedunt rationem humanam: unde non cadunt in contemplatione e hominis nisi Deo revelante. Sed quibusdam quidem revelantur im­ mediate a Deo, sicut sunt revelata Apostolis et prophetis: quibusdam autem proponuntur a Deo mittente fidei praedicatores, secundum illud Rom. x : * Quomodo praedicabunt nisi mittantur? PRIMU.M SIC proceditur. ®) infusa. - Om. ABCDI Etapn. p) donum. - Dei addunt P»| ct d. γ, requiritur. - enim addunt BFHpA ct k. ô) contemplatione. - cognitionem P. <) >umuf. - limus AUUFsK. - Pro consummatio, confirmatio art. 3; Contra Error, Grace., cap. xzx; Quantum vero ad secundum, scilicet ad assen­ sum hominis in ca quae sunt fidei, potest con­ siderari duplex causa. Una quidem exterius in­ ducens: sicut miraculum visum, vel persuasio hominis inducentis ad fidem. Quonim neutrum est sufficiens causa: videntium enim unum et idem miraculum, et audientium eandem praedi­ cationem, quidam credunt ct quidam non cre­ dunt ·. Et ideo oportet ponere aliam causam incf.' leriorem, quae movet hominem interius ad “· assentiendum his quae sunt fidei. Hanc autem causam Pelagiani ponebant solum liberum arbi­ trium hominis: et propter hoc dicebant quod initium fidei est ex nobis, inquantum scilicet ex nobis est quod parati sumus 1 ad assentiendum his quae sunt fidei; sed consummatio fidei est a Deo, per quem nobis proponuntur ca quae credere debemus. Sed hoc est falsum. Quia cum homo, assentiendo his quae sunt fidei, elevetur supra naturam suam, oportet quod hoc insit ci ex supernatural! principio interius ζ movente, quod ζ est Deus. Et ideo fides quantum ad assensum \ r· qui est principalis actus fidei, est a Deo interius movente per gratiam. An primum ergo dicendum quod per scientiam gignitur fides ct nutritur per modum exterioris persuasionis, quae fit ab aliqua scientia t Sed prin­ cipalis et propria causa fidei est id quod interius movet ad assentiendum. Ad secundum dicendum quod etiam ratio illa procedit de causa proponente exterius ca quae sunt fidei, vel persuadente ad credendum vel verbo vel facto. Ad tertium dicendum quod credere quidem in voluntate credentium consistit: sed oportet quod voluntas hominis praeparetur a Deo per gratiam ad hoc quod elevetur in ea quae sunt supra na­ turam, ut supra · dictum est. -horpwt. EFOliKLd ct «n; pro quem, quam PEu; pro quae, per quae EFGIpK ct kiu. O interius, Ί) ABC 0; inferius ABElpCn. - assentiendum Pa. ab aliqua scientia. - per aliquam scientiam »K. Λ BCD 02 QUAESTIO VI, ARTICULUS II Commentaria Cardinalis Caiotani s titulo articuli primi quaestionis sextae nota quod quae­ stio est dc fide simpliciter ct absolute, et non sic vel sic: ut patet cx littera sequentis articuli. In corpore articuli dubium occurrit, an nssentire his quae sunt fidei elevet hominem supra naturum suam. Si namque hoc asseritur, iam certitudo non fidei, sed cx peri mentalis habebitur dc habitu fidei nobis infuso, cx isto actu quem experimur in nobis. Et rursus doctrina superius habita in • t* 01. praecedenti Libr »· ruit. Et experientia comprobari potest »rî,4. Comment. . num n. nppnsKuin: ut dicunt Durandus, m II Sent., dut. xxvm, •a. misent., qu. i, art. r * ; ct Scotus, in dist. xxnr, III Sent., qu. r. dlit. 1VI1, JU. It, , .... Si autem hoc negatur, ruit ratio litterae. II. Ad hoc dicitur quod, sicut fides sumitur dupliciter, scilicet simpliciter ct secundum quid, ita actus prûpriu cius, qui est mentire his quae sunt fidei. Fides enim sim­ pliciter loquendo est virtus theologica: ac per hoc. cum dc ipsa absolute est sermo, dc ipsa ut virtus est theologica • Qu. i», an. $. intclligcndus est. Cum nutem iam · determinatum sit quo»! fides non nisi formata est virtus, liquido patet quod idem est loqui dc fide absolute, et dc ea ut virtus theologica, et formata. Et pmpterea non sunt immiscenda huiusmodi sermoni ea quae conveniunt fidei secundum quid, ut mor tuae. Et similiter distinguendum est de actu fidei, qui est assenti re. Quoniam potest sumi dupliciter: scilicet quantum ad substantiam operis, et quantum ad modum, ut scilicet ex fiderit . * Et dicendum est quod, cum hic sit sermo Jc fide simpliciter, ac per hoc dc fide ut est virtus theologica (ut etiam ipsa Apostoli auctoritas inducta * testatur, scilicet: Gratia extis salvati per fidem, etc.: ubi. effectum fidei po­ nendo salvationem, manifestat quod non mortuam, sed vi­ vam fidem appellat simpliciter et absolute fidem, quam dicit esse donum Dei), consequens est quod dc assensu modificato, ct non quantum ad solum substantiam operis, loquitur littera. Huiusmodi autem assensum constat elevare hominem supra hominis et angelorum etiam naturam. Et I propteren Auctor absque probatione alia pertrnnsivit, se­ quentis articuli discussioni reservans an fides informis sit donum Dei. In quo, non cx netu fidei informis, sed aliunde arguens, confirmat hanc esse mentem suam. Sed haec responsio fuga potius est quam expositio lit­ terae. Quoniam littera ex propriis fidei procedit: ut patet intuenti omnes cius causas in littera allatas. Immo, ut cx sequenti patet articulo, hic est sermo de fide simpliciter et non dc fide ut est virtus simpliciter, nul informis. Irides nutem est fides ^impliciter et perfecta simpliciter, perfe­ ctione fidei non perfectione virtutis, cx hoc quod est fides, abstrahendo a formatione vel non formatione caritatis *, ut in corpore sequentis articuli ct in responsione ad primum dicitur. 111. Dicendum est ergo quod actu» fidei, hoc est nssentirc veritati primae secundum Scripturas ct sensum Eccle­ siae, elevat hominem supra suam naturam: et hoc qui negat propriam ignorat vocem. Nam actus iste ex nulla naturali cognitione, cx nullo naturali appetitu natus est sequi: sed cx appetitu beatitudinis aeternae, ct cx adhae­ sione ad Deum supcrnaturaliter revelantem ct conservantem Ecclesiam suam. Et hoc experimur, nec eget probatione. Sed cx hoc non sequitur, Ergo experimur habitum in nobis fidei infusae, ut obiectio infert: sed cx hoc credimus ra­ tionabiliter in nobis esse habitum fidei infusum. Sicut do1ère dc peccatis propter Deum crucifixum beantem in patria est actu·» elevans hominem supra suum naturam, et cre­ dimus quod sit cx poenitentia infusa u Deo: non tamen hoc scimus. Et similiter ire devote ad communionem, post probationem sui. etc., est ictus supra naturam humanam, et credimus quod sit cx divina curitate etiam infusa: et tamen hoc nescimus. Aliud est ergo dicere quod experimur in nobis actus excedentes naturam humanam: et aliud, quod experimur proptcrca in nobis infusos habitus illorum prin­ cipia, aut Deum. Primum aflirmut lincra, non secundum. Et per haec patet responsio ad omnia obieetn. Ί » ARTICULUS SECUNDUS UTRUM FIDES INFORMIS SIT DONUM DEI Ill • Ver». 4. art. 3 3 • Ver». J). Sent., τχπι, qu. m, 4Π. 3. 5g=J>Ægr?D secundi m sic proceditur. Videtur quod fides informis non sit donum Dei. Dic*tur en*m xxxii quod Dei per^fecta *** ^& sunt opera. F ides autem informis est quiddam imperfectum. Ergo fides informis non est opus Dei. 2. Praeterea, sicut actus dicitur deformis pro­ pter hoc quod caret debita forma, ita etiam fides dicitur informis propter hoc quod caret debita forma. Sed actus deformis peccati non est a Deo. ut supra * dictum esi. Ergo neque etiam fides informis est a Deo. 3. Praeterea, quaecumque ’ Deus sanat tota­ liter sanat: dicitur enim Ioan, * : vu Si circumci­ sionem accipit homo in sabbato ut non solvatur lex Moysi, mihi indignamini quia totum homi­ nem salvum feci in sabbato. Sed per fidem homo sanatur ab infidelitate. Quicumque ergo donum fidei a Deo accipit simul sanatur ab a/ γ) quotcumque. - quemcumque BGliC, quodeumquf H. salvum. - Janum PDIa. informis. - est informis (informis est P) d Deo Pd. omnibus peccatis. Sed hoc non lit nisi per fi­ dem formatam. Ergo sola fides formata est do­ num Dei. Non ergo fides informis r. τ Sed contra est quod quaedam glossa ♦ dicit, & * 1 ad Cor. xm *, quod fides quae est sine caritate · v» ». est donum Det. Sed tides quae est sine caritate est fides 3 informis. Ergo fides informis est do3 num Dei. J Respondeo dicendum quod informitas privatio quaedam est. Est autem considerandum quod privatio quandoque quidem pertinet ad rationem speciei : quandoque autem non, sed supervenit rei iam habenti propriam speciem. Sicut privatio debitae commcnsurationis humorum est de ra­ tione speciei ipsius aegritudinis: tenebrositas au­ tem non est dc ratione speciei ipsius 1 diaphani, · sed supervenit. Quia igitur cum assignatur causa alicuius rei, intclligitur assignari causa cius secun­ dum quod in propria specie existit, ideo quod SeJ... JiJei. - Hoc (Haec P) autem cit Pd. <) ipsius. - Om. P. - Pro supervenit, supervenit ei I. ei super· venit P, 6) •Q Cdi act n i >rt. rats • qu.t» an. i.’· •ΛΠ. pra»c;j. (X Ibid. art. irta71ÂuÎ’n": q3. Bun. in. u QUAESTIO VI, non est causa privationis non potest dici esse causa illius rei ad quam pertinet privatio sicut existons de ratione speciei ipsius: non enim pot­ est dici causa aegritudinis quod non est causa distemperantiae humorum Potest tamen aliquid dici esse causa diaphani quamvis non sit causa obscuritatis, quae non est de ratione speciei dia­ phani. Informitas autem fidei non perlinet ad rationem speciei ipsius fidei: cum tides dicatur informis propter defectum cuiusdam exterioris formae, sicut dictum est . * Et ideo illud est causa e ’ fidei informis quod est causa fidei simpliciter dictae. Hoc autem est Deus, ut dictum est *. Unde relinquitur quod tides informis sit donum Dei. Ao primum ergo dicendum quod fides informis, etsi non sit perfecta simpliciter perfectione vir­ tutis, est tamen perfecta quadam perfectione quae sufficit ad fidei rationem. Ad secundum dicendum quod deformitas actus est dc ratione speciei ipsius actus secundum quod est acius moralis, ut supra dictum est: dicitur enjm actu$ deformis per privationem formae in­ trinsecae, quae est debita commcnsuratio circum­ stantiarum actus. Et ideo non potest dici causa ζ) cvMtin/tit. - eunt j Deo miJit I». 63 ARTICULUS II actus deformis Deus, qui non est causa deformi­ tatis: licet sit causa actus inquantum est actus. Vel dicendum quod deformitas non solum im­ portat privationem debitae formae, sed etiam con­ trariam dispositionem. Unde deformitas se habet ad actum sicut falsitas ad fidem. Et ideo sicut actus deformis non est a Deo, ita nec aliqua fides falsa. Et sicut tides informis est a Deo, ita etiam .ictus qui sunt boni cx genere, quamvis non sint caritate formati, sicut plerumque in peccatoribus contingit \ Ad tertium dicendum quod ille qui accipit a Deo fidem absque caritate non simpliciter sanatur ab infidelitate, quia non removetur culpa prae­ cedentis infidelitatis: sed sanatur secundum quid, ut scilicet cesset a tali peccato. Hoc autem fre­ quenter contingit, quod aliquis desistit ab uno actu peccati, etiam Deo hoc faciente, qui tamen ab actu alterius peccati non desistit, propria iniquitate sug­ gerente. Et per hunc modum datur aliquando a Deo homini quod credat, non tamen datur ei cantaris donum: sicut etiam aliquibus absque caritate datur donum prophetiae vel aliquid si­ mile. ζ) Axm*. - ct X n P. Commentaria Cardinali» < ’aiotani articulo secundo eiusdem sextae quaestionis, in respon­ sione ad secundum, dubium occurrit, quomodo defor­ mitas ocius sit de ratione speciei ipsius actu» secundum quod est actus monilis. Videtur enim hoc contrarium do­ ctrinae datae in Prima Secundae ·, ubi dictum est quod deformius privatisa actus peccati non est dc integritate speciei ipsius peccati, sed consequens ad speciem mali mo­ rulis. Quomodo stant haec duo simul? Ad hoc dicitur quod littera non dicit quod privatio si­ gnificata per deformitatem sit dc ratione speciei simpliciter ct absolute, sed cum modificatione, scilicet ut supra dictum est. Ubi. propter subiuncum rationem, scilicet, Dicitur enim actus deformis per privationem formae intrinsecae etc., scito quod commcnsuratio intrinsece debita actui morali dupliciter, quantum ad propositum specui, potest inveniri deesse in actu morali. Uno modo, per modum purae pri­ vationis: sicut tenebra invenitur in diaphano per solam absentiam luminis. Et si hoc modo inveniri concederetur actus moralis deformis, tunc procul dubio deformitas pri­ vative esset intrinsece de ratione speciei actus moralitcr mali. Et quoniam cx dictis in Primo Libro * ct Secundo *" patet mali moralis speciem positivam cs.sc, ct non in pri­ vatione, sed in contrarictatc consistere; ideo hic sensus non est huic litterae tribuendus. Alio ergo modo contingit per modum privationis con­ sequentis contrariam formam : sicut caecitas sequitur ad formam contrarium visui vel oculo. Et hoc modo dictum fuit quod deformitas privative invenitur in actu malo morainer. Et dicitur esse dc ratione speciei actus moralis non ut differentia intrinseca, sed ut pjssio consequens nd dif­ ferentiam intrinsecam. Et dicitur etiam privatio formae in­ trinsecae: quin est privatio formae intrinsecae actui morali. Et quantum ad praesentem quaestionem spectat, idem est indicium sive illa privatio sit dc ratione speciei ut diffe­ rentia sive ut passio: nb eodem enim agente sunt. Potest nutem ct debet, secundum intentionem litterae n I H.UX1K. art-J, > ni u- • Qu.xx.tut, art. t. 14 >. ··<,»·. attu * n.<, Comm.;quLui, art. 6, Comm. n tu; qu. L«xii, art. i < ci. Con»· meut.). ct planum illius sensum, aliter exponi littera ista: ut sit sermo non dc specie mali moralis quod est genus positi­ vum in genere qualitatis; sed fit sermo dc actu quidem morali, ct cius specie moralitcr, sub malo simpliciter transccndentcr sumpto. Et tunc esset sensus quod deformitas est intrinsece dc ratione speciei actu» moralis inquamum * malus. Et quoniam haec responsio non attingit ad deformita­ tem specificum actus moralis · in proprio genere usque ad ultimas species simpliciter, ut ex supra· dictis contra Scotum patet; sicut iuxta primum sensum ad deformitatem consequentem speciem deventum est, ct deformitas dupliciicr sumi potest, privative ct contrarie: ideo secundam addidit responsionem dc deformitate contrarie sumpta. In qua vides quomodo actus contrarius virtuti non est a Deo, in suo exemplo, sicut nec falsa fides, quae etiam contrarie opponitur verae fidei. ut patet in II Pcriherm. · II. In responsione nd tertium eiusdem articuli adverte quod hinc habes quomodo debeat intclligi simultanée in­ fusio virtutum: quod scilicet intclligitur in esse virtuti» simpliciter. Habes enim hinc quod fides informis quando­ que datur a Deo sine caritate: uc per hoc, datur ille fidei habitus qui sine caritate est vera fides infusa, non tamen simpliciter virtus, ut patet cx dictis ·. Cum autem infunditur una aliqua virtus simpliciter in exse virtutis, tunc simul omnes virtutis habitus in esse virtutis infunduntur. Et hac distinctione oportet uti propter virtutes quae pos­ sunt esse informes. Nam in aliis non distinguitur c*se ct esse virtutem simpliciter: oc per hoc, non distinguitur in cis infundi et infundi in esse virtutis simpliciter. Et haec nota propter bnptiraitos in peccato moruli; ct propter hae­ reticos quando convertuntur ad fidem cum peccato mortali. Infunditur siquidem tunc a divina libendiratc fides sine ca­ ritate subiecto disposito ad fidei ct non caritatis susceptio­ nem: sicut materine dispositae nd substantiam animae ct non nd opera cius infunditur anima, ut patet in umentibus nb utero. • ctaralilfr bt· Clt P. fWMiMW • moraklrr P. •|H1wk4«.uxu, art. i. CoareraL υυτχ. u • Cap. it.-DU. hb.uk. capjki». • Qu. it, art. a, ilocmcet. o. i, u 4rt.jjcf.Cee>tucsl. n. IT, ». QUAESTIO VII, ARTICULUS 1 QUAESTIO SEPTIMA DE EFFECTIBUS FIDEI IN D einde DUOS ARTICULOS considerandum est de effectibus fi- dei *. Et circa hoc quaeruntur duo. DIVISA Primo: utrum timor sil effectus fidei. Secundo: utrum purificatio cordis sit effectus fidei. ARTICULUS PRIMUS UTRUM TIMOR SIT EFFECTUS FIDEI P,UMUM SIC proceditur. Videtur quod timor non sil effectus fidei. Effectus cn,m non praecedit causam. Sed limor • ver». > praecedit fidem: dicitur enim Eccli, u : Qui timetis Deum, credite illi. Ergo timor non est effectus fidei. 2. Praeterea, idem non est causa contrario‘ρ.ΙΙ/<,ή:ι/,ί"’ Pum· timor ct spes sunt contraria, ut supra art 4, ad i dictum est: fides autem general spem, ut dicitur in • loicrllo. Glossa *, Maith, ι ** . Ergo non est causa timons. ·· Ver», a. 3. Praeterea, contrarium non est causa con­ trarii. Sed obiectum îidei est quoddam bonum, quod est veritas prima: obiectum autem timoris •I» ll * ‘.qu.xi.iil est malum, ut supra ♦ dictum est. Actus autem «n. i. habent speciem ex obiectis 3, secundum supradicta Ergo fides non est causa timoris. art. 3. • Ven. 19. Sf.d contra est quod dicitur lac. n : Daemo­ nes credunt et contremiscunt. Respondeo dicendum quod timor est quidam •P llM,qu. xu. art. i; qu. xu>, motus appetitivac virtutis, ut supra * dictum est. •rt. i. Omnium autem appetitivorum motuum princi­ pium est bonum vel malum apprehensum. Unde oportet quod timoris et omnium appetitivorum motuum sit principium aliqua apprehensio. Per fidem autem fit in nobis quaedam apprehensio dc quibusdam malis poenalibus quae secundum divinum iudicium inferuntur: ct per hunc modum fides est causa timoris quo quis timet a Deo pu­ niri, qui est timor senilis. Est etiam causa ti­ moris filialis, quo quis timet separari a Deo, vel quo quis refugit sc Deo comparare reverendo ipsum; inquantum per fidem hanc existimationem e) p) abitetis, - ofrfrcZo timoris, - amoris Ptf. RFHpAE. - Pro habemus de Deo, quod sil quoddam immensum ei altissimum bonum, a quo separari esi pessi­ mum et cui velle aequari est malum. Sed primi timoris, scilicet sen ilis, est causa fides informis. Sed secundi timoris, scilicet filialis, est causa fides formata, quae per caritatem facit hominem Deo inhaerere cl ci subiici. An primum ergo DICENDUM quod timor Dei non potest universaliter praecedere fidem : quia si omnino eius ignorantiam haberemus quantum ad praemia vel poenas de quibus per fidem instrui­ mur, nullo modo eum timeremus. Sed supposita fide de aliquibus aniculis fidei, puta de excellentia divina, sequitur timor reverentiae, cx quo sequitur ulterius ut homo intellectum suum Deo subiiciat ad credendum omnia quae sum promissa a Deo. Unde ibi sequitur: et non evacuabitur merces vestra. Ad secundum dicendum quod idem secundum contraria potest esse contrariorum causa, non au­ tem idem secundum idem. Fides autem generat spem secundum quod facii nobis existimationem dc praemiis quae Deus retribuit iustis. Est autem causa timoris ? secundum quod facit nobis aesti­ mationem dc poenis quas peccatoribus infliget. Ad tertium dicendum quod obiectum fidei pri­ mum ct formale est bonum quod est veritus pri­ ma. Sed materialiter fidei τ proponuntur credenda etiam quaedam mala: puta quod malum sit Deo non subiici vel ab co separari, et quod peccato­ res poenalia mala sustinebunt a Deo. Et secun­ dum hoc fides potest esse causa timoris. γ) infiget, infligere vult fidei, - in ortu fidei I. Pd. Commentaria Caixlinalis Caietani • In Prufât. Mhut, d. lot, cap. juvi, τετ». π. N quaestionis septimae utroque articulo nullum occurrit dubium. In primo tamen articulo adverte hinc timorem quo caelestes potestates, quamvis beatae, tremere dicun tur *, cx visione divinae excellentiae, ct sui malum aequa· I licatis abhorrentes. - In secundo autem, quod purinis dc qua est sermo non est nisi puritas culpae: haec enim fi­ dei attribuitur· QUAESTIO VII, ARTICULUS II 65 ARTICULUS SECUNDUS UTRUM PURIFICATIO CORDIS SIT EFFECTUS FIDEI IV p ucCommwr. qim. *n « •vm. 9. ? Sent., diiL xiv, qu. n, art. 4, ad 3; secundum sic proceditur * . Videtur quod purificatio cordis non sit effectus fidei, ïtfèwXc Puritas enim cordis praecipue in affectu ^consistit. Sed fides in intellectu est. Ergo fides non causal cordis purificationem. 2. Praeterea, illud quod causai cordis purifi­ cationem non potest simul esse cum impuritate. Sed fides simul potest esse cum impuritate pec­ cati : sicut patet in illis qui habent fidem infor­ mem. Ergo fides non purificat cor. 3. Praeterea, si fides aliquo modo purificareta cor humanum, maxime purificaret hominis intel­ lectum. Sed intellectum non purificat ab obscu­ ritate: cum sit cognitio aenigmatica. Ergo fides nullo modo purificat cor. Sed contra est quod dicit Petrus, Ac/, xv : Fide purificans corda eorum. Respondeo dicendum quod impuritas uniuscujusque rei consistit in hoc quod rebus Ê viliori­ bus immiscetur: non enim dicitur argentum esse impurum cx permixtione auri, per quam melius rcddilur, sed ex permixtione plumbi vel stanni. Manifestum est autem quod rationalis creatura dignior est omnibus temporalibus et corporalibus creaturis. Et ideo impura redditur cx hoc quod temporalibus se subiicit per amorem. A qua quie) pvn/cjref. - purificat P. ?) rebut. - Om. P. γ) Jidci. - quia purificatur impuritas erroris addunt Pa. - Pro formatam, formata D; pro perfectam purificationem causât, perfecta purificatio est l. Su»«A» TttBOU D. Tii'iMAi! T. V. Ik Perit., qu. χχντιι, nn. t, ad 6. dem impuritate purificatur per contrarium motum: dum scilicet tendit in id quod est supra sc, scilicet in Deum. In quo quidem motu primum principium est fides: accedentem enim ad Deum oportet credere > ut dicitur Heb. xi Et ideo pri- ’Vm. t. mum principium purificationis cordis est fides γ: ï quae si perficiatur per caritatem formatam, per­ fectam purificationem causal. Ad primum ergo dicendum quod ea quae sunt in intellectu sunt principia eorum quae sunt in affectu : inquantum scilicet bonum intellectum * 2 movet affectum. An secundum dicendum quod fides etiam infor­ mis excludit quandam impuritatem sibi opposi­ tam. scilicet impuritatem erroris, quae * contingit · ex hoc quod intellectus humanus inordinate in­ haeret rebus se inferioribus, dum scilicet vult secundum rationes rerum sensibilium metiri c C divina. Sed quando per caritatem formatur, tunc nullam impuritatem secum compatitur: quia uniPersa delicta operit caritas, ut dicitur Prop, x *. · vm. n. Ad tertium dicendum quod obscuritas fidei non pertinet ad impuritatem culpae: sed magis ad naturalem delectum intellectus humani, secundum statum praesentis vitae. d) D1A. o ζ) bmum intellectum. - ê-unam intellectus quae. - qui BCEFGK, quoJ A. metiri. - mereri P«E, mentiri plxlpx·’, ΡΙκ, K>smi om. pE. intettcctus QUAESTIO VIII, ARTICULUS I 66 QUAESTIO OCTAVA DE DONO INTELLECTUS IN ARTICULOS DIVISA considerandum est dc dono intellectus ct scientiae, quae respondent virtuti fidei *. Et circa donum intellectus quaeruntur octo. Primo: utrum intellectus sit donum Spiritus Sancti. Secundo: utrum possit simul esse in eodem cum fide. Tertio: utrum intellectus qui est donum · sit speculativus tantum, vel etiam practicus. D « OCTO einde Quarto: utrum omnes qui sunt in gratia ha­ beant donum intellectus. Quinto; utrum hoc donum inveniatur in ali­ quibus absque gratia. Sexto: quomodo se habeat donum intellectus ad alia dona. Septimo : dc eo quod respondet huic dono in beutitudinibus. Octavo : de eo quod respondet ei in fructibus. ARTICULUS PRIMUS UTRUM INTELLECT US SIT DONUM SPIRITUS SANCTI III Sent., dht. χχη. qu. π, an. i, qu * ^o primum sic proceditur. Videtur quod BpKl intellectus non sit donum Spiritus SanΒυ® cti. Dona enim gratuita distinguuntur a iL xT1, e ”xn’ ^,ra^ '» quod ‘ intellectus de auditis mentem il· r lustrat. Sed aliquis habens fidem potest esse ilT lustratus mente circa audita ·; unde dicitur Luc. • ver». 45. ult. quod Dominus aperuit discipulis suis sensum ut intelligcrent Scripturas. Ergo intellectus potest simul esse cum fide. Respondeo dicendum quod hic duplici distin­ ctione est opus: una quidem cx parte fidei: alia autem cx parte intellectus. Ex parte quidem fidei, distinguendum est quod quaedam per se el di­ recte cadunt sub fide, quae naturalem rationem » Γ II. Ie- videtur. - naturaliter addunt Ρα. quod. — videmut quad PUC ct tut. Tl circa audita. - audita ARFLpCKx, auditu sCc. de auditit II. quoad audita «K. a) E, per audita G! excedunt: sicut Deum esse trinum et unum, 1 ilium Dei esse incarnatum. Quaedam vero ca­ dunt sub fide quasi ordinata ad ista secundum aliquem modum: sicut omnia quae in Scriptura divina continentur. Ex parte vero intellectus, distinguendum est quod dupliciter dici possumus aliqua intelligcre. Uno modo, perfecte: quando scilicet pertingimus * ad cognoscendum essentiam rei intellectae, et ipsam veritatem enuntiabilis intellecti, secundum quod in se esi. Et hoc inudo ea quae directe ca­ dunt sub fide intelligcre non possumus, durante statu fidei. Sed quaedam alia ad fidem ordinata etiam hoc modo intelligi possunt. - Alio modo contingit aliquid intelligi imperfecte: quando sci­ licet ipsa essentia rei. vel veritas propositionis, non cognoscitur quid sit aut quomodo sit, sed tamen cognoscitur ’ quod ea quae exterius appareni veritati non contradantur; mquantum scilicet homo intclligit quod propter ca quae exterius apparent non est recedendum ab his quae sunt fidei. Et secundum hoc nihil prohibet, durante statu fidei, intelligcre etiam ea quae per se sub fide cadunt. Et per hoc palet responsio ad obiecta. Nam primae tres rationes procedunt secundum quod aliquid perfecte intelligilur. Ultima autem ratio · procedit dc intellectu eurum quae ordinamur ad fidem. pertingimur. - /·rr/iir^miu AREFpK èt KJ. tamen cvgnoKÏtur, - tamen (am. D) co^toUMMibr quod, tic quod mA, ncundum quod I'd. am. DK. DKx; pro Commentaria Cardinal te Caietani articulo secundo eiusdem quaestionis octavae nota tria. Primo, quod distinctio factu in littera cx parte fidei non est distinctio inter obiectum formale ct materiale fidei sed n I est distinctio matcnalis obiccti fidei infra se. Ita quod inter ea quae sunt materia fidet quaedam per se ct directe cadunt sub fide: quaedam secundario, (unquam ordinata nd illa. * · ™ «·»· QUAESTIO VIII ARTICULUS III 68 • hum Aw *· · · Secundo, quod in littera conceditur quod quaedam de secundario pertinentibus ad fidem possumus intclligcre per­ fecte. Et hoc patet tam in moralibus quam etiam in histo­ rialibus. Viderunt siquidem Apostoli lesum Nazarenum cru­ cifixum, ct miracula gestaque cius: ct beata Virgo vidit se virginem illum parere. Moralia quoque ratione naturali monstrantur, quae in sacra Scriptura continentur. - Loquor autem virgineum partum ’, passionem ct gesta lesu Christi inter secundario spectantia ad fidem, accipiendo haec in­ quantum fuerunt hominis. Nam inquantum fuerunt homi­ nis Dei, in quaestionem non veniunt: constat enim quod intelligi perfecte in via non contingit. Licet enim beata Virgo sentiret se parere virginem, fide tamen tenebat se parere hominem Deum. Et similiter licet Apostoli ct alii viderent lesum Nazarenum crucifixum, fide tamen tene­ bant Deum crucifixum (si tamen credebant): et sic de aliis. Tenemur tamen credere non solum illa quae illi credide­ runt, sed ct quae viderunt. - Et dixi secundario pertinentia ad /idem, quia ordinata ad fidem Trinitatis ct incarnatio­ nis Filii Dei. Tertio, quod illud intclligcre quod m littera vocatur imperfectum potest referri ad duo obiccta: vel ad ea quae sunt fidei ; vel ad exteriora. Si referatur ad ea quae lunt fidei, constat quod imperfecta intellectio est: quoniam non constituit visionem eorum. Et hoc intendit littera. - Sed si referatur ad exteriora, sic est perfecta intellectio. Quo­ niam cum veritas scibilium non contrarictur secundum rem veritati fidei, nec subterfugiat intellectum nostrum naturalem; ct omnem apparentem contrnrictatcm veritati fidei perfecte videre ct intclligcre possumus non esse veram (quia aut consurgit de falso conceptu quem habemus de creaturis: et illius fnlsitatcm deprehendere possumus. Aut consurgit cx veritate, seu vero conceptu creaturae. Et cum non con­ surgat ex meritis veritatis, quia verum vero non est con· trarium ' ; restat ut, comprehendendo veritatem ct quod ’ quid est illius scibilis, deprehendere possimus contrarielatcm talem non esse veram; ratio enim quod quid est solvit omnes difficultates de re ce cx re accidentes): conse­ quens est ut perfecte intclligcre ct videre possimus nullum esse in his quae extra fidem nobis sunt pervia obstaculum prohibens crcdibiiitatcm eorum quae sunt fidei. Ac per hoc videmus non esse cx his, ct propter haec, nb his quae sunt fidei recedendum. Idem ergo intclligcre quo nihil esse fidei contrarium penetramus est intclligcre inperfecteea quae sunt fidei, ut in littera dicitur: ct cum hoc, est intclligcre perfe­ cte ipsa apparentia non esse contraria iis quae sunt fidei. ΊΛ li.uk m ARTICULUS TERTIUS UTRUM INTELLECTUS QUI EST DONUM SIT SPECULATIVUS TANTUM. AN ETIAM PRACTICUS Infra, art. 6, ad 3. n tertium sic proceditur. Videtur quod intellectus qui ponitur donum Spiritus Sancti non sii practicus, sed speculativus tantum. Intellectus enim, ut Gre•cap.xxxn,ii. gorius dicit, in I Moral. *, altiora quaedam pene­ trat. Sed ea quae perlinent ad intellectum practicum non sunt alta, sed quaedam infima, sci­ licet singularia, circa quae sunt actus. Ergo in­ tellectus qui ponitur donum non est intellectus practicus. 2. Praeterea, intellectus qui est donum est dignius aliquid quam intellectus qui est virtus intellectualis. Sed intellectus qui est virtus intel­ lectualis est solum circa necessaria: ut patet per ’s/fE’Philosophum, in VI Ethic. * Ergo multo magis intellectus qui est donum est solum circa ne­ cessaria. Sed intellectus practicus non est circa necessaria, sed circa contingentia aliter se ha­ bere, quae opere humano fieri possunt. Ergo intellectus qui est donum non est intellectus practicus. 3. Praeterea, donum intellectus illustrat men­ tem ad ea quae naturalem rationem excedunt. Sed operabilia humana, quorum est practicus intellectus, non excedunt naturalem rationem, ?rt”M,Tux!’ Suae dirigit in rebus agendis, ut ex supradictis * .n. d. patet. Ergo intellectus qui est donum non est intellectus practicus. •H.o.vm.io. Sed contra est quod dicitur in Psalm. : * In­ tellectus bonus omnibus facientibus eum. • Art. pieced Respondeo dicendum quod, sicut dictum est ♦ donum intellectus non solum se habet ad ea quae e e) B) jhtem. - flJein P. et. - Om. PDlKpC primo et principaliter cadunt sub fide, sed etiam ad omnia quae ad fidem ordinantur. Operationes autem bonae quendam ordinem ad fidem habent: nam fides per dilectionem operatur, ut Apostolus dicit, ad Gal. v *. Et ideo donum intellectus etiam · ad quaedam operabilia se extendit: non quidem ut circa ea principaliter versetur; sed inquantum in agendis regulamur rationibus aeternis, quibus conspiciendis et consulendis, secundum Augusti­ num, XII de Trin. *. inhaeret superior ratio, quae * .£ν υ·βα dono intellectus perficitur. Ad primum ergo dicendum quod operabilia hu­ mana, secundum quod in se considerantur, non habent aliquam excellentiae altitudinem. Sed se­ cundum quod referuntur ad regulam legis aeter­ nae et ad finem a beatitudinis divinae, sic alti« ludinem habent, ut circa ea possit esse intel­ lectus. Ad secundum dicendum quod hoc ipsum pertinet I ad dignitatem doni quod est intellectus, quod inlelligibilia aeterna vel necessaria considerat non solum secundum quod in se sunt, sed etiam se­ cundum quod sunt regulae quaedam humanorum actuum: quia quanto virtus cognoscitiva ad plura se extendit, tanto nobilior est. Ad tertium dicendum quod regula humanorum actuum est et P ratio humana et lex aeterna, ut ? supra * dictum est. Lex autem aeterna excedit naturalem rationem. Et ideo cognitio humano­ rum actuum secundum quod regulantur t a lege r aeterna, excedit rationem naturalem, et indiget supernatural! lumine doni Spiritus Sancti. γ) c: n regulantur. - regulatur Pj. Commentaria Cardinalis Caictani N aniculo tertio nota diligentissime doctrinam hanc, ct singularissime l ad secundum, scilicet : quia quanto virtus cognoscitira ad plura sc extendit, tanto est nobilior. Et considera quod loquitur ad litteram de practice ct speculativo: ct percipe I quum dixerim fides wi et ιιιννμι^ιιι theologia atrior habitus » -bene ------------ -----------...... * quod «pwwv est quam pructicutn ct speculativum. Quod etiam inferius * confirmatur, ct clarius exprimitur, cum de Jono sapientiae tractatur. I • Qo.iv, in dationem, (per BH. ad G) dationem A BEFGHpCKx ct k. datione D; pro imis, raris D. Commentaria Cardinalis Caietani N articulo quarto dubium occurrit circa rationem allatam in littera ad ostendendam necessitatem doni intellectu» in habentibus gratiam, quia ncccssc est in intellectu cognitio­ nem veritatis supcrnaturnlis existera. Videtur siquidem haec ratio nulla : quia dici potest quod cognitionem supematuralcm necessariam ad rectam voluntatem fides facit; ct non est opus ulio dono. Ad hoc dicitur quod ad rectam voluntatem non sufficit rectitudo fidei per scipsam : sed exigitur rectitudo fidei per scipsum ct * subserviens sibi donum. Addit siquidem donum intellectus supra fidem rcctatn aestimationem practice dc I Deo cx caritate amando, ut in sequenti articulo dicitur. Et si dicatur quod hoc facit fides, etsi non informi», tamen formata: dicendum est quod hoc facit fides formata, sed non per scipsum immediate, sed mediante dono intellectus. Et si ulterius quaeratur ratio quare fides formata per scipsam nd hoc non sufficit: dicendum est quod hoc est propter imperfectam participationem divini luminis in lu­ mine fidei. Ex co namque quod unum in superiori partici­ patur Jivisim inferius, oportet quod lumen fidei, si ad hoc sc extendit ut rectam aestimationem practice in intellectu moto a perfecta voluntate fnciat, ut velut multiplicatum per 7o • Art. a. QUAESTIO VIII, ARTICULUS V tium fidei contrariari, quando intellectus, per positionem lumen doni Intellectu» hoc exequatur. Signum autem penetrationis, extrema sic comparat ut penetret m extrinhuiu» est quod fuies formata non ditlcrt ub informi pene, seco extremo nullam esse contrnrictatcm ad ea quae sunt id quod sc tenet cx parte intellectu», sed voluntatis. Ex hoc enim, subsumendo quod fides informis caret tali exi­ fidei. Et hoc attribuitur fidei pro quanto utitur scientia creaturarum et thcolognli in suum obsequium: nec ctt stimatione , et talis existimatio ad intellectum pertinet, commune omnibus. - Tunc autem negative intclligimus ni­ videbitur quod congrue aliud lumen, scilicet doni intelle­ ctus, additur. hil apparentium contrariari veritati fidei, quando intellectui, II. In eodem articulo» in responsione ad »ccundum, du­ per negationem obstaculi, non intelligit aliquid contrariari. I loc autem commune est omni fideli. Et attribuitur fidei, bium occurrit quo pacto verificotur quod omnes habentes quia cx fidei dono ineat cuilibet fideli non solum non in­ Jidem intelligent ea esse credenda, et qnod ab eis nullo tclligcrc aliquid contrarium, immo nec dubitare de aliquo modo est deviandum. Neutrum enim horum ab omnibus fi dclibus intelligitur: sive de perfecto sive de imperfecto intel· contrario: dubius enim in fide infidelis, non fidelis est. Et hoc modo verificatur haec littera. 1 i gere, iuxta praecedentis urticul * distinctionem, sit sermo. Secundo dicitur quod Auctor loquitur de intclligcrc quod Et de perfecto quidem satis constat. De imperfecto autem probatur: quia non omnes fideles intdligunt veritati eorum est actus intellectus doni, quod in recta aestimatione de fine per caritatem habito consistit. Constat enim quod, sicut quaesunt fidei non contrariari ea quae extrinsecus apparent : intelligit Deum ut finem ct obiectum beatitudinis patriae sed hoc theologorum fidelium vix est. prosequendum, itu proposita in fide esse credenda, ct quod Ad hoc dicitur dupliciter. Primo, quod hic est sermo de intclligcrc imperfecto: ct quod hoc est commune omni­ ab his non est recedendum. Unde Valerianus, Caeciliae spon­ bus habentibus fidem si sana interpretatione percipiatur. | sus, interrogatu» si haec crederet, dixit: Nihil est quod possit Intclligere enim quae exterius apparent fidei non contrariari verius credi ·. Sed hoc non est commune omnibus fideli­ Vit.f! VjrfCir· contingit dupliciter: scilicet positive, ct negative. Tunc bus, sed tantum habentibus fidem formatam, de quibus .-tf ,Ut, Λ. namque positiva intellectione cognoscimus nihil appareo * soli est articulus iste. ARTICULUS QUINTUS UTRUM DONUM INTELLECTUS INVENIATUR ETIAM IN NON HABENTIBUS GRATIAM gratum facientem D quintum sic. proceditur. Videtur quod intellectus donum inveniatur etiam in non habentibus gratiam gratum lacicn• Εκαττ. in Pt> JH^HHHtem. Augustinus enim *, exponens illud cntfi.acrm.vut *J vcn. 20. Psalm., Concupivit anima mea desiderare insti· ficatianes luas, dicit quod praevolat intellectus, se­ quitur tardus aut nullus affectus *. Sed in omnibus habentibus gratiam gratum facientem est prom­ ptus affectus, propter caritatem. Ergo donum in­ tellectus potest esse in his qui non habent gratiam gratum facientem. • Vert. I. 2. Praeterea, Danielis x * dicitur quod intelli­ gentia opus est in visione prophetica: et ita vide­ tur quod prophetia non sit sine dono intellectus. Sed prophetia potest esse sine gratia gratum fa­ ciente : ut patet Matth. v , ubi dicentibus, In no­ mine tuo prophetavimus, respondetur: Nunquam novi vos. Ergo donum intellectus potest esse sine gratia gratum faciente. 3. Praeterea, donum intellectus respondet vir­ • Ver». > tuti fidei: secundum illud Isaiae v.i , secundum •Scptuig. kterp. aliam litteram * : Nisi credideritis, non intelligetis. Sed fides potest esse sine gratia gratum faciente. Ergo etiam donum intellectus. Sed contra est quod Dominus dicit, Ioan. \, Omnis qui audivit ? a Patre et didicit, venit ad me Sed per intellectum audita addiscimus vel pene­ • Qp. xxxu, al. tramus: ut patet per Gregorium, in I Moral. ♦ XV. Ergo quicumque habet intellectus donum venit ad Christum. Quod non est sine gratia gratum faciente. Ergo donum intellectus non est sine gra­ tia gratum faciente. «) quad~ affectui. - Praevolat intellectus et tarde sequitur huma nux atque infirmus affectus p. £) audivit. - audit iflodices ct a. γ) pnem. — fidem P. Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum j est, dona Spiritus Sancti perficiunt animam se­ cundum quod est bene mobilis a Spin tu Sancto. Sic ergo intellectuale lumen gratiae poniiur do­ num intellectus, inquamum intellectus hominis esi bene mobilis a Spiritu Sancto. Huius au­ tem motus consideratio in hoc est quod homo apprehendat veritatem circa finem Unde nisi usque ad hoc moveatur a Spiritu Sancto intel­ lectus humanus ut rectam aestimationem de fine habeat, nondum assecutus * est donum intellectus: quantumcumquc ex illustratione Spiritus alia quae­ dam pracambula cognoscat. Rectam aut aestima­ tionem de ultimo fine non habet nisi ille qui circa finem non errat, sed ei firmiter inhaeret tanqunm optimo. Quod est solum habentis gratiam gratum facientem : sicut etiam in moralibus rectam aesti­ mationem habet homo de line per habitum vir­ tutis. Unde donum intellectus nullus habet * sine gratia gratum faciente. Ad primum ergo dicendum quod Augustinus in­ tellectum nominat quamcumque illustrationem in­ tellectualem. Quae tamen non pertingit ad per­ fectam doni rationem nisi usque ad hoc mens hominis deducatur ut rectam aestimationem ha­ beat homo circa finem. An secundum dicendum quod intelligeatia quae necessaria est ad prophetiam est quaedam illustra­ tio mentis circa ea quae prophetis revelamur. Non est autem illustratio mentis circa aestimationem rectam de ultimo fine, quae pertinet ad donum intellectus. assecutus. - consecutus Pu, exsecutus pe. ») nullus habet. - habet t.pACEKa, moo habet tlGuEr, woh quii D, habetur II, non habetur I, hoh est m, habet nullus Ρλ 4) fcuAif * p ii1*. t-lUH, STt. 1,4, •er. e luiiol I·. 111.1 QUAESTIO VIII, An tertium dicendum quod fides importat so­ lum assensum ad ea quae proponuntur. Sed intel­ lectus importat quandum perceptionem veritatis, ARTICULUS VI 7» quae non potest esse circa finem nisi in eo qui habet gratiam gratum lacientem, ut dictum est Et ideo non est similis ratio de intellectu et fide. Common taria Cardinalis Caietani articulo quinto, in responsione ad tertium, dubium oc­ diutn actum, sed actum ulteriorem dc quo est sermo, scili­ currit circa illud : Fides importa/ solum assensum ad ea cet rectam aestimationem practice de fine ultimo. Quasi . Q I ·Π. 4, quae proponuntur. Nam superiu»* dictum estdiceret quod quod fides fides pervenit usque ad assensum solum, et fiicit videre c« quae creduntur sub communi ratione cre­ non pcrtransii usque id rectum practice aestimationem Jc dibilis. Ergo non solum assensum facit Deo. quam habet quilibet in gratia existent. Et per hoc Ad hoc dicitur quod ly solum non excludit omnem ,’utci quod obicciio nihil obstat huic litterae. n I ARTICULUS SEXTUS UTRUM DONUM INTELLECTUS DISTINGUATUR AB ALIIS DONIS 1' II·’, qu. iinn, sit. q; III Sent., d»L xitv, qu. n, art. 3, qu * 3. Car- sic proceditur. Videtur quod donum intellectus non distinguatur ab aliis donis. Quorum enim opposita sunt eadem, ipsa quoque sunt eadem. Sed sapientiae opponitur stultitia, hebetudini intelle­ ctus, praecipitationi consilium, ignorantiae scien­ tia: ut patet per Gregoninn, Il Moral.' Non videntur autem differre stultitia, hebetudo, igno­ rantia ct praecipitatio. Ergo ncc intellectus distin­ guitur ab aliis donis. 2. PftxETERLA, intellectus qui ponitur virtus in­ tellectualis differt ab aliis intellectualibus virtuti­ bus per hoc sibi proprium, quod est circa princi­ pia per se nota. Sed donum intellectus non est circa aliqua principia per se nota: quia ad ea quae naturaliter per sc cognoscuntur sufficit na­ turalis habitus primorum principiorum ; ad ea vero quae sunt supcrnaturalia sufficit fides, quia articuli fidei sunt sicut prima principia in supernaturali cognitione, sicut dictum est *. Ergo do­ num intellectus non distinguitur ab aliis donis in­ tellectualibus. 3. Praeterea, omnis cognitio intellectiva vel est speculativa vel praefica. Sed donum intelle­ ctus sc habet ad utrumque. ut dictum est Ergo non distinguitur ab aliis donis 3 intellectualibus, sed omnia in se complectitur. Sed contra est quod quaecumque connume­ rantur ad invicem oportet esse P aliquo modo ab invicem distincta: quia distinctio est principium numeri. Sed donum intellectus connumeratur aliis donis, ut patet Isaiae xi * Ergo donum intelle­ ctus est distinctum ab aliis donis. Respondeo dicendum quod distinctio doni intel­ lectus ab aliis tribus donis, scilicet pietate, forti­ tudine et timore, manifesta est: quia donum in­ tellectus pertinet ad vim cognoscitivam, illa vero tria pertinent ad vim appelitivam. Sed differentia huius doni intellectus ad alia tria, scilicet sapien­ tiam, scientiam et consilium, quae etiam ad vim cognoscitivam pertinent, non est adeo manifesta. Videtur autem quibusdam * quod donum intelle­ d sextum S • Qp iui. at. ixm; In vrten 33»V» ’ Q&. t. art- • Ci. GulUl. An- tiMiodJimMar. P m.hb. IU. tr. tuj, cap. t.qa. i. a) ii) dnnit. - Om. D; pro omnia, omnei tm. - ca cue Ρλ PABCDEFHIKIJtna. ctus distinguatur a dono scientiae et consilii per hoc quod illa duo pertineant ad praeficam cogni­ tionem, donum vero intellectus ad speculativam. \ dono vero sapientiae, quod etiam ad specula­ tivam cognitionem pertinet, distinguitur in hoc quod ad sapientiam pcrtinel iudicium. ad intelle­ ctum vero capacitas intellectus ’ eorum quae pro­ ponuntur . sive penetratio ad intima eorum. Et secundum hoc supra numerum donorum assi­ gnavimus. - Sed diligenter intuenti, donum intel­ lectus non solum se habet circa speculanda, sed etiam circa operanda, ut dictum est ♦: ct similiter etiam donum scientiae circa utrumque sc habet * ut infra licetur. Et ideo oportet aliter eorum distinctionem accipere. Omnia enim haec quatuor dicta 1 ordinantur nd supcrnaluralcm cognitionem, quae in nobis per fidem fundatur. Fides autem est ex auditu, ut dicitur «Rozn. x * Unde oportet aliqua proponi ho­ mini ad credendum non sicut visa, sed sicut audita , quibus per fidem assentiat. Fides autem primo quidem ei principaliter se habet nd veri­ tatem primam; secundario, ad quaedam circa creaturas consideranda; ct ulterius sc extendit etiam ad directionem humanorum operum, se­ cundum quod per dilectionem operatur, ut ex dictis patet. Sic igitur circa ea quae fidei pro­ ponuntur credenda duo requiruntur ex parte no­ stra. Primo quidem, ut intellectu penetrentur vel capiantur: ct hoc pertinet ad donum intellectus. Secundo autem oportet ut de eis homo habeat iudicium rectum, ui aestimet his esse inhaeren­ dum et ab eorum oppositis recedendum. Hoc igitur indicium, quantum ad res divinas, pertinet ad donum sapientiae; quantum vero ad res crea­ tas, pcrtinel ad donum scientiae; quantum vero id applicationem ad singularia opera, pertinet ad donum consilii. Ad primum ergo dicendum quod praedicta diffe­ rentia quatuor donorum manifeste competit dis­ tinctioni eorum quae Gregorius ponit eis esse op­ posita. Hebetudo enim acuitali opponitur. Dicitur γΐ 8) intellectui. - Om. I. dicta. - dona PGtk ct a. T • P I1M, qvAcii. utin, Art. 4. • Art. j. • D. 014. *-Qu.»cq.,wt j. 8 • Votl ty. • An. j: qu. iv. en. 3, aJ y 72 QUAESTIO Vlll, autem · per similitudinem intellectus acutus quan­ do potest penetrare ad intima eorum quae pro­ ponuntur. Unde hebetudo mentis est per quam mens ad intima penetrare non sufficit. - Stultus autem dicitur ex hoc quod perverse indicat circa communem finem vitae. Et ideo proprie oppo­ nitur sapientiae, quae facit rectum indicium circa universalem causam. - Ignorantia vero importat defectum mentis etiam circa quaecumque particu­ laria. Et ideo opponitur scientiae, per quam homo habet rectum iudicium circa particulares causas, scilicet circa creaturas. - Praecipitatio vero mani­ i) autem. - enim ART1CULUS Vll feste opponitur consilio, per quod homo ad actio­ nem non procedit ante deliberationem rationis. Ad secundum dicendum quod donum intellectus est circa prima principia cognitionis gratuitae, aliter tamen quam fides. Nam ad fidem pertinet eis assentire: ad donum vero intellectus pertinet penetrare mente ea quae dicuntur. Ad tertium dicendum quod donum intellectus pertinet ad utramque cognitionem, scilicet specu­ lativam et practicam, non quantum ad iudicium. sed quantum ad apprehensionem, ut capiantur ca quae dicuntur. Pa. Commentaria Cardinalis Caictuni articulis quinto ct sexto simul dubium occurrit, quin * contradicunt Nam in quinto, propter rectam aestima­ tionem dc fine ultimo, donum intellectus negatur esse in non habentibus gratiam. In sexto vero recta aestimatio dc fine ultimo non attribuitur intellectui, sed sapientiae: quia iudicium dc causa ditissima ad sapientiam spectare dicitur; aestimatio autem iudicium quoddam est. Ad hoc breviter dicitur quod Auctor non dixit aestima­ tionem illam esse actum doni intellectus sed quod, nisi n I habeatur illa, non habetur donum intellectus. Et hoc est verum. Quia et illa existimatio, ct quodeumque aliud iudi­ cium , quantum ad perceptionem, spectat ad donum in­ tellectus, quantum ad iudicium, spectat ad sapientiam, scientiam vel consilium; sicut quantum ad assensum for­ matum. spectat ad fidem formatam. In eodem sexto articulo ndxertc quod Auctor retractat scipsum quoad distinctionem donorum in Prima Sccundsc positam : ut ibi etiam notavimus. ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM DONO INTELLECTUS RESPONDEAT SEXTA BEATITUDO, SCILICET: BEATI MUNDO CORDE, QUONIAM IPSI DEUM VIDEBUNT III Sent., dut. XXXIV, qu. i, art sic proceditur. Videtur quod dono intellectus non respondeat beati­ tude sexta, scilicet : Beati mundo corde, t JJ quoniam ipsi Deum ridebunt . * Munditia enim cordis maxime videtur pertinere ad affe­ ctum. Sed donum intellectus non pertinet ad affe­ ctum, sed magis ad vim intellectivam. Ergo prae­ dicta beatitudo non respondet dono intellectus. * •vcn.9 2. Praeterea, Act. xv * dicitur: fide purificans corda eorum. Sed per purificationem cordis acqui­ ritur munditia cordis. Ergo praedicta beatitudo « magis pertinet ad virtutem x fidei quam ad do­ num intellectus. 3. Praeterea, dona Spiritus Sancti perficiunt hominem in praesenti vita. Sed visio Dei non pertinet ad vitam praesentem : ipsa enim beatos flw *qû ^acit’ ul suPra * habitum est. Ergo sexta bcatiui, *rt. 8. tudo, continens Dei visionem, non pertinet ad donum intellectus. Sed contra est quod Augustinus dicit, in libro • ub.i,op.n. de Semi. Dom. in Monte : * Sexta operatio Spi­ ritus Sancti, quae est intellectus, convenit mundis corde, qui purgato oculo possunt videre quod ocu­ lus non vidit. Respondeo dicendum quod in sexta beatitudine, sicut et in aliis, duo continentur: unum per mo­ dum meriti, scilicet munditia cordis; aliud per jjiD'.qa.Lxtt, modum praemii, scilicet visio Dei, ut supra * dictum est. Et utrumque pertinet aliquo modo ad K x) d septimum virtutem. - veritatem PDIxpii ct a. prima munditia.-y rima (prim ii Ix) vtunditia et visione UCK ct K. donum intellectus. Est enim duplex munditia. Una quidem pracambula ei dispositiva ad Dei visionem, quae est depuralio affectus ab inordi­ natis affectionibus: et haec quidem munditia cor­ dis fit per virtutes et dona quae pertinent ad vim appetitivam. Alia vero munditia cordis est quae est quasi completiva respectu visionis divinae: ct haec quidem est munditia mentis depuratae a phantasmatibus et erroribus, ut scilicet ea quae dc Deo proponuntur non accipiantur per modum corporalium phantasmatum, nec secundum hae­ reticas perversitates. Et hanc munditiam facit do­ num intellectus. Similiter etiam duplex est Dei visio. Una qui­ dem perfecta, per quam videtur Dei essentia. Alia vero imperfecta, per quam, etsi non videamus dc Deo quid est, videmus tamen quid non est: et tanto in hac vita Deum perfectius cognoscimus quanto magis intclligimus cum excedere quidquid intellectu comprehenditur. Et utraque Dei visio pertinet ad donum intellectus: prima quidem ad donum intellectus consummatum, secundum quod erit in patria; secunda vero ad donum intelle­ ctus inchoatum, secundum quod habetur in via. Et per hoc patet responsio ad obiecta. Nam pri­ mae duae rationes procedunt de prima munditia \ Tertia vero de perfecta Dei visione: dona autem et hic 7 nos perficiunt secundum quandam inchoatio­ nem, et in futuro implebuntur, ut supra dictum * est. γ) ct hic. - haec I, ct huiusmodi Pd. QUAESTIO VIII, ARTICULUS VIII 73 ARTICULUS OCTAVUS UTRUM IN FRUCTIBUS FIDES RESPONDEAT DONO INTELLECTUS 111 Sent., dl»t. ixiiv, qu. », ort. 5. Videtur quod in fructibus fides non respondeat dono intellectus. Intellectus enim est fructus fidei: dicitur enim Isaiae vu *: Nisi cre­ dideritis , non intelligelis. secundum aliam litte­ ram *, ubi nos habemus: Si non credideritis, non permanebitis. Non ergo fides est fructus intellectus. 2. Praeterea, prius non est fructus posterioris. Sed fides videtur esse prior intellectu: quia fides est fundamentum totius spiritualis aedificii, ut supra * dictum est. Ergo fides non est fructus in­ tellectus. 3. Praeterea, plura sunt dona pertinentia ad intellectum quam pertinentia ad appetitum. Sed inter fructus ponitur tantum unum pertinens ad intellectum, scilicet fides: omnia vero alia perti­ nent ad appetitum. Ergo fides non magis videtur respondere intellectui quam sapientiae vel scien­ tiae seu consilio. Sed contra est quod linis uniuscuiusque rei est fructus cius. Sed donum intellectus videtur prin­ cipaliter ordinari ad certitudinem fidei, quae poni­ tur fructus: dicit enim Glossa·, ad Gal. v ** , quod fides quae est fructus est α de invisibilibus certi­ tudo. Ergo in fructibus fides respondet dono in­ tellectus. Respondeo dicendum quod, sicut supra · dictum est, cum dc fructibus ageretur, fructus Spiritus dicuntur quaedam p ultima et delectabilia quae in nobis proveniunt cx virtute Spiritus Sancti. Ulti­ mum autem delectabile ϊ habet rationem finis, qui est proprium obiectum voluntatis. Et ideo oportet quod id quod est ultimum ct delectabile in voluntate sit quodammodo fructus omnium aliorum quae pertinent ad alias potentias. Secun­ D OCTAVUM SIC PROCEDITUR. a • V«r». ç. • ttrp. In· qu. uin, art s, *4 a; qu. lxxïix, art. s, ad a. • Interlui - Ven η. Λ • I'll ·, * art L qu. lxa, ? I dum hoc ergo doni vel virtutis perficientis ali­ quam potentiam potest accipi duplex fructus: unus quidem pertinens ad suam potentiam ; alius autem quasi ultimus, pertinens ad voluntatem. Et secundum hoc dicendum est quod dono intelle­ ctus respondet pro proprio fructu fides, idest * fidei certitudo: sed pro ultimo fructu respondet ei gaudium, quod pertinet ad voluntatem. Ad primum ergo dicendum quod intellectus est fructus fidei quae est virtus. Sic autem non ac­ cipitur fides cum dicitur fructus: sed pro quadam certitudine fidei, ad quam homo pervenit per do­ num intellectus. Ad secundum dicendum quod fides non potest universaliter praecedere intellectum: non enim posset homo assenti re credendo aliquibus propo­ sitis nisi ca aliqualiter intelligcrel. Sed perfectio intellectus consequitur fidem quae est virtus: ad quam quidem intellectus perfectionem sequitur quaedam fidei certitudo. Ad tertium dicendum quod cognitionis practicae fructus non potest esse in ipsa : quia talis cognitio non scitur propter se, sed propter aliud. Sed co­ gnitio speculativa habet fructum in scipsa, scilicet certitudinem eorum quorum est. Et ideo dono consilii, quod pertinet solum ad praeficam cogni­ tionem. non respondet aliquis fructus proprius·. Donis autem sapientiae, intellectus et scientiae, quae possunt etiam ad speculativam cognitionem pertinere, respondet solum unus fructus, qui est certitudo significata ζ nomine fidei. Plures autem fructus ponuntur pertinentes ad partem appetitivam, quia, sicut iam * dictum est, ratio finis, quae T· importatur in nomine fructus, magis pertinet ad vim appetitivam quam intellectivam. quae at fructui est. - est quae at fructui AEFGI.pC, quae at fructui HpK, est quae est fructui et Pa; primum at B pemit ante certitudo, port IiCK; dicite. fructui at om. D. p) quaedam. - Om. Pix γ) delectabile. - et delectabile P. 3) idest. - scilicet P. ·) fructus proprius. - fructus proprie L, proprie fructui ζ) significata. - sipntfcativa κ. signata Px rj quae. - quod K, qui P. 1 « t ί i) ceteri. Commentaria Cardinalis Caietani N septimo autem ct octavo articulis nihil scribendum oc­ timi finis, quae est propria his qui sunt in gratia, ut patet currit nisi quod novitii caveant, in responsione ad secun­ cx dictis ". Sed intelligit Auctor per intellectum omnem · An. $. dum octavi articuli. ab errore incurrendo per illa verba : actum percipiendi qui natus est perfici per donum intel­ Fides non potest universaliter praecedere intellectum. Nam lectus: et ideo apposuit ly universaliter. Natum siquidem si per intellectum hic intclligcrcnt donum intellectus, er­ est intellectus donum perficere omnem perceptionem in­ rarent: quoniam fides praecedit ct natura, ct tempore quan­ tellectivam spectantem ad fidem, sive illa praecedat sive doque. donum intellectus, ad quod non spectat quodeumque subsequatur donum intellectus. intelligcrc, sed intellectionis perfectio, saltem respectu ul­ I -------------- S7O7S· Svkmak Ταχηι. D. Thomas T. V. 10 QUAESTIO IX, ARTICULUS I Ί4 QUAESTIO NONA DE DONO IN QUATUOR ARTICULOS considerandum est de dono scientiae ♦. Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: utrum scientia sit donum. einde * Cf. qu. vnt. Introd. SCIE N T I Λ E D DIVISA •s Di », · Secundo: utrum sit circa divina. Tertio: utrum sit speculativa vel practica. Quarto: quae beatitudo ei respondeat. ARTICULUS PRIMUS UTRUM SCIENTIA SIT DONUM Supra, qu. vut, art. 6. D PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod scientia non sit donum. Dona enim Spi­ ritus Sancti naturalem facultatem exceSed scientia importat quondam naturalis rationis: dicit enim PhilosoPhus’ in I Poster. , * quod demonstratio est syllogismus Jaciens scire. Ergo scientia non est donum Spiritus Sancti. 2. Praeterea, dona Spiritus Sancti sunt communia omnibus sanctis, ut supra dictum est. Sed Augustinus, XIV de Trin.\ dicit quod scientia non pollent fideles plurimi, quamvis polleant ipsa fide. Ergo scientia non est donum. 3. Praeterea, donum est perfectius virtute, ut suPra * dictum est. Ergo unum donum suf­ ficit ad perfectionem unius virtutis. Sed virtuti fidei respondet donum intellectus, ut supra * dictum est. Ergo non respondet ei donum scien­ tiae. Nec apparet cui alii virtuti respondeat. Ergo, cum dona sint perfectiones virtutum,’ ut supra * » 1 dictum est. videtur quod scientia non sit do­ num. Sed contra est quod Lsaiac xi · computatur inter septem dona. Respondeo dicendum quod gratia est perfectior quam natura: unde non deficit in his in quibus homo per naturam perfici potest. Cum autem homo per naturalem rationem assentit secundum intellectum alicui veritati, dupliciter perficitur circa veritatem illam: primo quidem, quia capit eam: secundo, quia de ea certum indicium habet. Et ideo ad hoc quod intellectus humanus perfecte assentiat veritati fidei duo requiruntur. Quorum unum est quod sane capiat ea quae proponuntur: quod pertinet ad donum intellectus, ut supra ' dictum est. Aliud autem est ut habeat certum et rectum iudicium de eis. discernendo scilicet cre- S ** sTtiiciri •niD-.qo. • op. i. ίχΜπΠ7η.Έ’ ’%™·" *· • p n· *, I I 9 9 fl S | j • Ver», π. β •· 6. QUAESTIO IX, ARTICULUS IV 77 gentibus, qui didicerunt quibus malis pineti sunt, consequenter consolatio, dum homo per rectum quae quasi bona petierunt. iudicium scientiae creaturas ordinat in bonum di­ Respondeo dicendum quod ad scientiam proprie vinum. Et ideo in hac e beatitudine ponitur luctus pertinet rectum iudicium creaturarum. Creaturae pro merito, el consolatio consequens pro prae­ autem sunt ex quibus homo occasionalilcr a Deo mio. Quae quidem inchoatur in hac vita, perfi­ avertitur: secundum illud Sap. xiv : Creaturae citur autem in futura ·. factae sunt in odium . et in muscipulam pedibus Ad secundum dicendum quod de : ipsa consideinsipientium, qui scilicet rectum iudicium de his ratione veritatis homo gaudet: sed de re circa non γ habent, dum aestimant in eis esse perfe­ quam considerat veritatem potest tristari quan­ ctum bonum: unde in eis finem constituendo, doque. El secundum hoc luctus scientiae attri­ peccant ct verum bonum perdunt. Et hoc da­ buitur. Ad tertium dicendum quod scientiae secundum mnum homini innotescit per rectum iudicium de creaturis, quod habetur per donum scientiae. Et quod in speculatione consistit, non respondet bea­ ideo beatitudo luctus ponitur respondere dono titudo aliqua: quia beatitudo hominis non consi­ stit in consideratione creaturarum, sed in contem­ scientiae. Ad primum ergo dicendum quod bona creata platione Dei. Sed aliqualiter beatitudo hominis non excitant spirituale gaudium nisi quatenus re­ consistit in debito usu creaturarum et ordinata feruntur ad bonum divinum, ex quo proprie con­ affectione circa ipsas: el hoc dico quantum ad surgit gaudium spirituale. Et ideo directe quidem beatitudinem viae. Et ideo scientiae non attribui­ spiritualis pax. ct gaudium consequens, respondet tur aliqua beatitudo perlinens ad contemplatio­ dono sapientiae. Dono autem scientiae respondet nem : sed intellectui et sapientiae, quae sunt circa quidem primo lucius de praeteritis erratis; ct divina. γ) non. non Al.Flll.pBC, hac. - Om. P. qui piu : futura. - futura f/. - h P. UlCDEFIKLwiu. « · t QUAESTIO X, ARTICULUS 1 /8 QUAESTIO DECIMA DE INFIDELITATE IN COMMUNI IN DUODECIM ARTICULOS DIVISA considerandum est dc vitiis op­ Quinto: de speciebus infidelitatis. positis Et primo, de infidelitate, quae op­ Sexto: dc comparatione earum ad invicem. ponitur fidei; secundo, de blasphemia, quae oppo­Septimo: utrum cum infidelibus sit disputan­ nitur confessioni *; tertio, de ignorantia et hebetu- I dum de fide. dine, quae opponuntur scientiae ct intellectui ·'. Octavo: utrum sint cogendi ad fidem. Circa primum, considerandum est de infidelitate Nono : utrum sit cis communicandum. in communi; secundo, de haeresi * : tertio, de apostasia a fide *. Decimo : utrum possint Christianis fidelibus Circa primum quaeruntur duodecim. praeesse. Primo: utrum infidelitas sit peccatum. Undecimo: utrum ritus infidelium sint tole­ Secundo: in quo sit sicut in subiccto. randi. Tertio: utrum sit maximum peccatorum. Duodecimo: utrum pueri infidelium sint invitis Quarto: utrum omnis actio infidelium sit pec­ catum. parentibus baptizandi. onsequenter • Cf. qu. i, In· trod. • Qu. >m. • Qu. XV. • Qu. ju. • Qu. xn. C ARTICULUS PRIMUS UTRUM INFIDELITAS SIT PECCATUM 11 Sent., dîiL xxxix, »)u. i, irt. a, J 4. m PRIMUM sic PROCEDITUR. Videtur quod non habet fidem. Alio modo potest intelligi infi­ infidelitas non sit peccatum. Omne enim delitas secundum contrarietatcm ad fidem: quia T T 9 peccatum est contra naturam: ut patet scilicet aliquis repugnat auditui fidei, vel etiam 'per Damascenum, in II libro \ Sed in- contemnit ipsam, secundum illud Isaiae lui* : ΙΦ. il, «Ç. «V. . r xxxjib.n.ap. fidelitas non videtur esse contra naturam: dicit Quis credidit auditui nostro? Et in hoc proprie • cap. »· enim Augustinus, in libro de Praed. Sanci. *, quod perficitur ratio infidelitatis. Et secundum hoc in­ posse habere fidem, sicut posse habere caritatem, fidelitas est peccatum. ° naturae est hominum ·: habere autem fidem, quem­ Si autem accipiatur infidelitas ’ secundum ne* admodum habere caritatem, gratiae est fidelium. gationem puram, sicut in illis qui nihil audierunt > Ergo non habere fidem, quod est infidelem esse dc fide, non habet rationem peccati, sed magis non est peccatum. poenae, quia talis ignorantia divinorum ex peccato 2. Praeterea, nullus peccat in eo quod vitare primi parentis est consecuta. Qui autem sic sunt non potest: quia omne peccatum est volunta­ infideles damnantur quidem propter alia peccata, rium. Sed non est in potestate hominis quod in­ quae sine fide remitti non possunt: non autem fidelitatem vitet, quam vitare non potest nisi fi· damnantur propter infidelitatis peccatum. Unde • vcn. μ. dem habendo: dicit enim Apostolus, ad Rom. x *: Dominus dicit, loan, xv *: Si non venissem, et lo- ' vensitiva, ad quam speciunt passiones, oportet hominem peccat nolendo fidem suscipere. - Maior patet in civilibus. subiici praeceptis ad iram, timorem ct huiusmodi. Et si­ Nam rusticus nolens acceptare civilitatem, ct civis nolens I militer quia in eo est pars rationalis, in qua est voluntas, ascendere ad nobilitatem, ct alii huiusmodi non peccant. - oportet ipsum subiici praeceptis spectantibus .id justitiam Minor est de se evidens. - Ergo. vel iniustitiam. Et eadem ratione, quia constitutus est ut Si dicatur quod quin homo est infirmus ct * per fidem sa­ in ipso sil natura divina participative, ideo oportet ipsum natur, ct ideo tenetur ad sanitatem; - vel, quia Deus prae­ subiici praeceptis fidei, spei et caritatis, ad huiusmodi par­ cipit · fidem suscipi ab omnibus, iuxtn illud ··, Qui non ticipationem spectantibus. Et sicut non potest iure conqueri crediderit, condemnabitur, ideo peccatum est non suscipere de Deo quod fecerit ipsum in gradu rationali, ita non po­ fidem: - Contra primum dictum est quia secundum hoc test iure conqueri quod constituerit ipsum in hoc quod sit nec homo in sutu innocentiae nec angeli obligati fuissent particeps divinae naturae. Et quemadmodum, datu iam na­ ad fidem. Quod est falsum. - Contra secundum est quia turi rationali, non potest quis refutare praecepta spectan­ ratio praecepti venitur in dubium. Apparet enim quod in­ tia ad illam; ita, dat.i iam creaturae rationali hoc partici­ juste praecipiatur alicui. .Iu/ ascendas supra gradum tuum, patione, non potest refutare praecepta ad illum pertinentia. 111. Et per haec patet clare responsio ct solutio quae­ aut occideris. Cum universae iustitiae nostrae quasi pannus menstruatae ·. ct misericordia Domini sit super omnia stionis. Nam non est simile quod affertur pro simili. Quia opera eius * . si inique ct crudeliter rex terrestris offerret non praesupponitur quod rex possit homines constituere civibus nobilitatem aut mortem, quomodo fas est dicere in gradibus sine ipsis hominibus, sicut potest Deus, qui quod Deus misericordiarum * offerat creaturis rationalibus creat nos sine nobis ·. Nec praesupponitur quod homines *·· fidem, cum reliquis supernnturulibus donis, cum tali prae­ sint iam constituti in gradu nobilitatis, ut in proposito inve- jU Ve£ 4 cepto: .4w/ hoc suscipite, aut mortem? Institio namque nitur. Simile nutem esset si, praesupposito quod iam essent hoc potius exigere videtur: rlu/ haec suscipite, aut privati cives in gradu nobilitatis, ct refutare vellent praecepta regia critis felicitate supernatural!, Vobisque imputabitur quid­ spectantia ad nobiles. Creaturae namque rationales ab initio quid vobis cx hac refutatione deerit. institutae sunt ut essent ct viverent non solum secundum II. Ad hoc dicitur quod, quia praecepta dantur creaturis proprias naturas, sed secundum divinae naturae consortium, ct proptcrcu merito praeceptis supcrnaturalibus subiiciuntur; rationalibus secundum naturas, seu gradus naturae, quas habent, ct creaturae rationales, supra gradus naturales, con­ tenenturque ad maximas gratias Deo, qui cos tanti fecit ut summantur in participatione naturae divinae, ita quod sic· tam excelso gradu constitueret. Propter quod non solum lustum est ut, non credendo, priventur bonis gratuitis; sed institutae sunt consequens est ut, quemadmodum iustc subduntur praeceptis spectantibus ad alios gradus, ita iustc etiam ut damnentur, utpotc nolentes vivere secundum con­ stitutam cis divinitatis participationem a datore ct distri­ subiaccnt praeceptis fidei, spei ct · caritatis, spectantibus ad gradum quo participant divinam naturam. - Et licet haec butore naturarum ct graduum. Propter hos enim scriptum responsio apud doctos non egeat expositione, pro novitiis est ’.· Homo, atm in honore esset, non intellexit: com- ·Γ· «λ» • · π, paratus est iumentis insipientibus, dum in propriis naturae tamen declaratur. In homine est in primis natura vegetativa; est natura manet opponens se ollissimae causae indicio: et ideo similis sensitiva; est natura intellectiva; est demum participatio factus est illis. - Nec excusantur a contemptu refutantes naturae divinae. Et sicut constitutio creaturarum in suis fidem: quin nolunt subiici praeceptis quibus tenentur, ut speciebus spectat ad primam rerum distributionem secun­ iam declaratum est. n I • ct om. P. • rracccpu P. ••Marc. cip.iir, ter», ib. •fuiac cap.uiv, W». t>. ’ P». exur, ver». 9• a. Il jA Cor., cap. i, vera. j. * de oci. P. * et oia. p. IX ARTICULUS SECUNDUS UTRUM INFIDELITAS SIT IN INTELLECTU SICUT IN SUBIECTO II Sent., ditu xxxtx, qu. i, art. a, ad 4; Ili, diei. xxin. qu. 11, an. 3, qu * 1, ad 4. VidclUT quod de Duabus Anim. ‘ Sed infidelitas est quoddam -cap. ».««. infidelitas non sit in intellectu sicut in peccatum, ut dictum est *, Ergo infidelitas est in ’ ** · subiccto. Omne enim peccatum in vo­ voluntate % non in intellectu. ® luntate est: ut Augustinus dicit, in libro 2. Praeterea, infidelitas habet rationem pecI) SECUNDUM SIC PROCEDITUR. a) voluntate. - sicut in tubiccta addit P. - Pro nox. et nox K.i. QUAESTIO X, ARTICULUS 111 cati ex co quod praedicatio fidei contemnitur. Sed autem principium actus peccati est proprium et contemptus ad voluntatem pertinet. Ergo infide­ proximum, quod elicit peccati actum: sicut con­ litas est in voluntate. cupiscibilis est principium gulae et luxuriae, et • vm. m. 3. Praeterea, II ad Cor. xi, super illud Ipse secundum hoc gula et luxuria dicuntur esse in Satanas transfigurat se in angelum lucis, dicit concupiscibili. Dissentire autem, qui est proprius • om. « ao< Glossa * quod, si angelus malus se bonum fingat. actus infidelitatis, est actus intellectus, sed moti etiam si credatur bonus, non est error periculosus a voluntate, sicut et assentire. Et ideo infidelitas, β aut β morbidus, si facit vel dicit quae bonis an­ sicut et fides, est quidem in intellectu sicut in gelis congruunt. Cuius ratio esse videtur propter proximo subiecto, in voluntate autem sicut in rectitudinem voluntatis cius qui ci inhaeret in­ primo 5 motivo. Et hoc modo dicitur omne pectendens bono angelo adhaerere. Ergo totum pec­ catum esse in voluntate. catum infidelitatis esse videtur in perversa vo­ Unde patet responsio ad primum. luntate. Non ergo est in intellectu sicut in subiecto. Ad secundum dicendum quod contemptus vo­ Sed contra, contraria sunt in eodem subiecto. luntatis causât dissensum intellectus, in quo perfi­ Sed fides, cui contrariatur infidelitas, est in intel­ citur ratio infidelitatis. Unde causa infidelitatis est lectu sicut in subiecto. Ergo ct infidelitas in in­ in voluntate, sed ipsa infidelitas est in intellectu. tellectu est. Ad tertium dicendum quod ille qui credit ma­ Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum lum angelum esse bonum non dissentit ab eo est, peccatum dicitur esse in illa potentia quae quod est fidei : quia sensus corporis fallitur, mens est principium actus peccati. Actus autem peccati vero non removetur a vera rectaque sententia, ut potest habere duplex principium. Unum quidem ibidem dicit Glossa. Sed si aliquis Satanae ad­ T primum et universale, quod imperat τ omnes haereret ' cum incipit ad sua ducere, idest ad actus peccatorum : et hoc principium est volun­ mala et lalsa, tunc non careret peccato, ut ibidem tas, quia omne peccatum est voluntarium. Aliud dicitur. 8o 554 J ’ • I ar periculosus aut. - Om. Ptf. γ) imperat. - importat ABDEFGHKpC i) primo. - proximo P. 3) adhaertret. - adhaeret ABCDEFHKupa ct a; pro ad sua du· c rum. Dicit enim Augustinus α *, et ha­ blasphemas et persecutor et contumeliosus: sed betur VI *, qu. i ♦: Utrum catholicum pes­ misericordiam consecutus sum quia ignorans feci t simis moribus alicui haeretico in cuius vita, praeter in incredulitate. Ergo infidelitas non est maximum id quod haereticus est, non inveniunt homines quod peccatum. reprehendant, praeponere debeamus, non audeo 3. Praeterea, maiori peccato debetur maior praecipitare sententiam. Sed haereticus est infide­ poena: secundum illud Deut. * : xxv Pro mensura ·ν»>. lis. Ergo non est simpliciter dicendum quod infi­ peccati erit et plagarum modus. Sed maior poena delitas sit maximum peccatorum. debetur fidelibus peccantibus quam infidelibus: 2. Praeterea, illud quod diminuit vel excusat secundum illud ad Heb. x *: Quanto magis pupeccatum non videtur esse maximum peccatum. tatis deteriora mereri supplicia qui Filium Dei d tertium sic proceditur. a contra Donatut lib.IV, «p. XX. • Cxn. cryo. Quaero S e) Dicit enim ABEFHLpCKe. Augustinus. - Quia sicut dicit Augustinus I, om. p) sum. - tam addunt ABCDEFHKLpn. î QUAESTIO X, ARTICULUS 111 8i conculcaverit, et sanguinem testamenti pollutum Ad primum ergo dicendum quod nihil prohibet duxerit, in quo sanctificatus est? Ergo infidelitas peccatum quod est gravius secundum suum ge­ non est maximum peccatum. nus esse minus grave secundum aliquas circum­ •Tnuj.t.xxxix Sed contra est quod Augustinus dicit *, cxpo- stantias. Et propter hoc *· Augustinus noluit prae• vm. ». nens illud Ioan, xv *, « Si non venissem, ct locu­ cipitare sententiam dc malo catholico ct haere­ tus eis non fuissem, peccatum non haberent » : tico alias non peccante : quia peccatum haeretici, γ Magnum, inquit, quoddam * peccatum sub generali etsi sit gravius ex genere, potest tamen ex aliqua nomine vult intelligi. Hoc enim est peccatum, sci­ circumstantia alleviari ; et e converso peccatum licet infidelitatis, quo tenentur cuncta peccata. Infi- catholici cx aliqua circumstantia aggravari. 4 delitas ergo est maximum omnium ' peccatorum. Ad secundum dicendum quod infidelitas habet Respondeo dicendum quod omne peccatum for- ct ' ignorantiam adiunctam, ct habet renisum ad ·»,.ςαχ *ι·ΐΗΐ maliter consistit in aversione a Deo. ut supra * ea quae sunt fidei: ct ex hac parte habet rationem dictum est. Unde tanto aliquod peccatum est gra­ peccati gravissimi. Ex parte autem ignorantiae vius quanto per ipsum homo magis a Deo sepa­ habet aliquam rationem excusationis: et maxime ratur. Per infidelitatem autem maxime homo a quando aliquis cx malitia non peccat, sicut fuit Deo elongatur: quia nec veram Dei cognitionem in Apostolo. habet; per falsam autem cognitionem ipsius non Ad tertium dicendum quod infidelis pro peccato appropinquat ei, sed magis ab eo elongatur. Nec infidelitatis gravius punitur quam alius peccator ζ potest esse quod quantum ad quid ' Deum cogno­ pro quocumque alio peccato, considerato peccati scat qui falsam opinionem dc ipso habet : quia id genere. Sed pro alio peccato, puta pro adulterio, quod ipse opinatur non est Deus. Unde manife­ si committatur a fideli ct ab infideli ·, ceteris pastum est quod peccatum infidelitatis est maius ribus, gravius peccat fidelis quam infidelis: tum omnibus peccatis quae contingunt in perversitate propter notitiam veritatis cx fide; tum etiam pro­ •3^3; qu. *x»qu. ». mu. an. morum. Secus autem est de /peccatis quae oppopter sacramenta fidei quibus est imbutus, quibus 1 11 an. 3. > nuntur alus virtutibus theologicis, ut infra * dicetur. peccando contumeliam facit. γ) 3) c) ζ) Ί) quoddam. — quidem inquit quoddam omnium. - O:n. PIIK.t. appropinquat. - appropinquatur bt. quid. - aliquid »E. - Pro ip to, to ΡΚα. propter hoc. - ideo Pa. Pa, om. G. n · » et, - Om. Pa. - Pro renhum, respectum IKk, rccunum pG *, dittentum Px i) Ct ab infideli. - Om. I); item /délit ; port grauha aliquae ediuoqm addunt punitur quia grauiut. β) Commentaria Cardinalis Caietnni articulo icrtio eiusdem quaestionis dubium quod esae errare in aliis, puni quod Iimocl non fuit filius Abrnhac, potest, quomodo omne peccatum formali1er in aversione ct similibus. * qa. lxii, «n. consistit, in praecedenti Libro solutum est, ubiIII.dictum Ad haec ordine retrogrado dicitur quod, quin obie­ 6, Coram, num. , . ...... t ΗΨ est quod peccatum, ut est in genere mali simpliciter, con­ ctum fidei est Deus, ct opposita sunt circa idem, infidelitas sistit in aversione formaliter. circa Deum est. Et quemadmodum quidquid sub fide com­ In eodem articulo dubium novitiorum occurrit, quo­ prehenditur intantum nd fidem pertinet inquantum ad Deum modo infidelitas ponitur gravissimum peccatum cx genere reducitur, ita quidquid nd infidelitatem spectat, ut sic, ad suo, ct gravitas ciua pensatur cx parte aversionis. Nam Deum reducitur. Qui enim negat Is maciem esse filium grasitas peccati cx genere suo, quae est gravitas substan­ Abrnhac ailirmat auctorem sacrae Scripturae, Spiritum San­ tialis cius, attenditur penes obiectum seu finem peccati : ctum, esse mendacem: ct simile est in aliis. Et propterca • Art. j. ut in qu. lxxui praecedentis Libri patet. Aversio autem omnis infidelis false opinatur dc Deo, ut in littera di­ in peccato dividitur contra obiectum. citur. • Iu r«»p. iJ i. Ad hoc breviter dicitur, cx praedicto loco ·, quod quia Ad primum autem dicitur quod nliud est loqui dc in­ aversio consequitur conversionem n J obiectum, quanto obie­ fideli ut sic; ct aliud dc homine infideli aliam cognitionem ctum ad quod fit conversio peius est, tanto aversio est habente. Non enim dicitur in littera quod homo infidelis maior: ac per hoc peccatum gravius cx genere est gravius nullam habet cognitionem dc Deo, quod obiecta impugnant: secundum aversionem. Et sic est in proposito. Nam infi­ sed dicitur quod per infidelitatem non cognoscitur Deus delitas, quae consistit in dissensu contemnente veritatem ncc simpliciter ncc secundum quid. Non simpliciter, quia primam, convertitur ad contrarium primae veritati: ac per falsa alicuius cognitio non est illius cognitio, sed error dc hoc aversionem habet n prima veritate non solum secundum illo: ct propterca non facit appropinquare ad illud, sed affectum, ut vitia moralia, sed secundum cognitionem, ut elongari ab illo; ignorantia enim pravae dispositionis elon­ in littera dicitur. Et propterca cis omnibus gravius est. gat ab eo quod sic ignoratur. Ncc secundum quid, quia 11. In eodem articulo dubium cx duplici capite occurrit falsa enuntiatio, ut sic, atfert oppositum subiccti, simpli­ circa illa verba: Nec potest esse quod quantum ad quid citer vel secundum quid iuxta materium necessariam vel Deum cognoscat qui falsam opinionem de eo habet: quia contingentem. Cum enim dicitur, Socrates non est risibilis, id quod ipse opinatur non est Deus. Primo, quia falsa vi­ per istam enuntiationem affertur non-Socrates: quia nondentur. Quoniam infidelis, puta ludacus vel philosophus, risibile infert non-Socratcm. Cum autem dicitur, Socrates refutans fidem Incarnationis, quantum ad aliquid Deum currit, ipso sedente, affertur non-Socratcs-nunc : quia af­ cognoscit, puta quod est super omnia, actus purus, opti­ fertur Socrates currens, qui non invenitur. Et sic in omni mum omnium, prima causa, etc.: ct hoc opinatum non materia patet quod falsa enuntiatio, ut sic. nihil cognitionis assumpsisse carnem est Deus. - Et confirmatur. Quia largitur dc subiecto, quia oppositum subiccti refert. - Et aliter fidelitas ct infidelitas non essent dc eodem, scilicet si dicatur quod largitur saltem cognitionem in com plexam Deo. Et semper esset ocquivocatio inter fidelem ct infidelem terminorum: - dicendum est quod huiusmodi cognitio non in disputando, etc. spectat ad falsam enuntiationem, sed praesupponitur. Et Secundo, quin praesupponunt unum falsum, scilicet quod in proposito non spectat nd infidelitatem. Unde in littera omnis infidelitas erret circa Deum: cum contingat infidelem non dicitur quod terminus * apprehensus non est Deus. •«•UJ-Pa». Svmmak Tutor- D. Tbonak T. V. ii n I QUAESTIO X, ARTICULUS IV 82 icd, quia id quod ipse opinatur non est Deux. Quod enim opinatur infidelis, ut sic, non est Deus, ut declaratum est. Et per hoc patet solutio objectorum. A equi vocatio nunique esset in proposito secundum terminos incomplcxos qui supponuntur, si varie sumerentur. Sed non sic est in proposito. Aliud est enim dicere quod id quod supponitur incarnari vel non incarnari, est Deus: ct aliud est dicere quod id quod affertur cx falsa fide incarnationis, non est Deus. Nam infertur Deus non incarnatus, qui non est Deus. Nihil ergo cx infidelitate, inquantum huiusmodi, cognosci­ tur dc Deo, sed elongatio fit intellectus ab co. Et ideo nversio maior est in ea qunm in ceteris moralibus : quia affectum quidem a Deo, sed intellectum a creatis verita­ tibus avertunt, ut patet in virtutibus cardinalibus. IV. In responsione nd tertium in eodem articulo nota quam gravia sint scclcrn Christianorum ; ut cognoscentes gravitatem peccatorum, faciamus iudicium ct iustitiam dc nobis condigne. ARTICULUS QUARTUS UTRUM OMNIS ACTIO INFIDELIS SIT PECCA TUM Sent., .id • Ven. 33 • OrX cx Pro•pcro. a β •4r/.cap.x. *C T» 4, .«· • !» II»'. qo. Lxiir,aH.3.4· T dUt. xu, qu. 1, art. □ ; IV, dbu. xxxrx, art. 2, ad 5; Rom., cap. xiv, IccL Hi; Ad Tit., Dc Malo, qu, n, art. 5, ad 7; cap. 1, Icct. iv. QUARTUM sic proceditur. Videtur quod Auac^Let actio infidelis sit peccatum. ά Quia super illud Rom. xiv *, Omne quod 'non est ex fide peccatum est, dicit Glos­ sa *: Omnis infidelium vita est peccatum. Sed ad vitam infidelium pertinet omne quod agunt. Ergo omnis actio infidelis est peccatum. 2. Praeterea, fides intentionem dirigit. Sed nullum bonum potest esse quod non est cx in­ tentione recta. Ergo in infidelibus nulla actio po­ test esse bona. 3. Praeterea, corrupto priori, corrumpuntur posteriora ’. Sed actus fidei praecedit actus om­ nium virtutum. Ergo, cum in infidelibus non sit actus fidei, nullum bonum opus facere possunt, sed in omni actu suo peccant. Sed contra est quod Cornelio adhuc infideli existenti ? dictum est quod acceptae erant Deo ele­ emosynae eius * Ergo non omnis actio infidelis est peccatum, sed aliqua actio eius est bona. Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, peccatum mortale tollit gratiam gratum fa­ cientem, non autem totaliter corrumpit bonum naturae. Unde, cum infidelitas sit quoddam mor­ tale peccatum, infideles quidem gratia carent, re­ manet tamen in cis aliquod bonum naturae. Unde manifestum est quod infideles non possunt ope­ rari opera bona quae sunt ex gratia, scilicet opera meritoria : tamen opera bona ad quae sufficit bo­ num naturae aliqualiter τ operari possunt. Unde non oportet quod in omni suo opere peccent: sed quandocumque aliquod opus operantur cx infidelitate, tunc peccant. Sicut enim habens fi­ dem potest aliquod peccatum committere in actu quem non refert ad fidei finem, vel venialitcr vel etiam mortaliter peccando ; ita etiam infidelis po­ test aliquem actum l;onum facere in eo quod non refert ad finem infidelitatis. Ad primum ergo dicendum quod verbum illud est intelligendum vel quia vita infidelium non potest esse sine peccato : cum peccata sine fide non tollantur. Vel quia quidquid agunt ex infi­ delitate peccatum est. Unde ibi subditur ' : quia omnis infideliter vivens vel agens vehementer peccat. Ad secundum dicendum quod fides dirigit inten­ tionem respectu finis ultimi supernaturalis. Sed lumen etiam naturalis rationis potest dirigere in­ tentionem respectu alicuius boni connaturalis. Ad tertium dicendum quod per infidelitatem non corrumpitur totaliter in infidelibus4 ratio na­ turalis, quin remaneat in eis aliqua veri cognitio, per quam possunt facere aliquod opus de genere bonorum. Be Cornelio tamen * sciendum est quod infidelis non erat : alioquin eius operatio accepta non fuis­ set Deo cui sine fide nullus potest placere. Ha­ bebat autem fidem implicitam, nondum manife­ stata Evangelii veritate. Unde ut eum in fide plene ζ instrueret, mittitur ad cum Petrus *. corrumpuntur posteriora. - corrumpuntur ct posteriora Or , corrumpitur ct posterior D, corrumpitur ct posterius Pa. 3) Cornelio— existenti. - de Cornelio*<· cjfistcntc P· γ) aliqualiter. - aliqui co dice % in injldelibus. - in /Sdelibus P, om. ABCEFGIIIKLiu. - Pr<» quin remaneat, quoniam remanet A. t) Zko. - Om. ABFGIIpCxn. ante accepta ponunt DKxx. poat EaC, illi L; pro cui, cum BGII, quia »n, om. pR. ζ) plene. - plenius P, om. pju a) u*·/. Infra, qu. xxill, ort. 7, ad 1; 11 • Ex Lessuix. ? • VtJt srg. Sd .-Gtfrx C • D. 4«. 3) Commentaria Cardinalis Caietani • Co roll. 3. N articulo quarto eiusdem quaestionis dubium occurrit cx Gregorio dc Arimino, in xxxvnt dist. ct reliquis usque ad xu ‘ II Sent., volente quod omnis actus infidelium simpliciter, qui nulla fide credunt Deum, est malus mo­ rali ter. Quia deest in omnibus circumstantia ultimi finis: quia scilicet non fit recta intentione propter Deum ulti­ mate; quia non cognoscunt Deum ultimate diligendum propter se ct omnia alia propter ipsum. Et confirmatur. Quia omnis intentio qua aliquid aliud a Deo diligitur propter se est mala: quia nullum aliud a Deo est diligendum propter sc, quia non est summe dili­ gendum. - Et probatur hacc ultima sequela, scilicet: Non est summe diligendum, Ergo non est propter sc diligen- I dum. Quin propter sc diligendum potest ultimate diligi, ita quod multa possunt propter illud ultimate diligi : ergo est summe diligendum. Ergo, u destructione consequentis, non est sumine: ergo ncc propter sc diligendum. Et confirmatur hoc. Quia qua ratione aliquid, puta netus virtutis est propter sc diligendus, pari ratione alia, puta honor ct fama, quae sunt secundum se bona diligibilia quia praecise sunt talia. Et sic ultimate operari propter honorem ct gloriam non esset peccatum: quod eat contra doctrinam Sanctorum. Et confirmatur. Quia aliter in gentilibus fuissent verae virtutes: contra Augustinum ♦. ° . . II. Ad evidentiam horum considerandum est aliquid cx lib. 1\, cqv mv QUAESTIO X, ARTICULUS IV X. Th. leo. *”■· bid.lib. M. cap. x, nam. t. nabaris. g. ’ Cf. PUIS. I. parte ordini» rerum ; ct aliquid cx parte nostri. Ex parte siquidem rerum apparet quod, sicut cum supremo agente stant inferiora agentia ct multa prima agentia in genere hoc vel illo, ut patet in regnis ct actibus; ita cum ultimo tine simpliciter totius universi stant multi ultimi lines in genere hoc ct illo. Nec esse ultimum finem in hoc genere derogat ultimo fini simpliciter: nec aufert ab ultimo line in genere ordinari ipsum nd ultimum finem simpliciter. Et quoniam in agentibus agens primum in aliquo genere, puta dux in exercitu, potest considerari dupliciter, primo ut est caput ct primum movens in illo ordine, secundo ut est motum ab alio, scilicet u primo agente simpliciter; nec est una ct eadem ratio ducis primo ct secundo modo sumpti, quin non est eadem ratio moventis moti inqunntum mo­ ventis ct inquantum moti, ut patet: proportionnlitcr in fi­ nibus oportet dicere quod finis ultimus in genere habet duos rationes; unam quatenus est finis ultimus in illo ge­ nere, ct cx hac habet, quatenus est finis, quod omnia illius generis sint propter ipsum, quatenus vero est ultimus in •illo, quod ipse non sit propter aliud in illo genere; alteram quatenus ordinatur ad finem ultimum simpliciter, ct cx bnc habet quod propter aliud sit. Ex parte autem nostri considerantia sunt tria. Primo, quod cognoscere Deum esse ultimum finem universi totius, propter se tantum diligendum ct alia propter ipsum, na­ turali ratione absque omni fide patet: et ex XII Metaphys. habetur. Cum enim pars naturaliter sit propter totum, ct totum propter Deum, ut ibi ostenditur; consequens est quod naturali ordine patet quod homo scipsum propter Deum ut ultimum finem amet, ac per hoc reliqua quae amat propter scipsum. - Secundo, quod diligere sic Deum contingit dupliciter, scilicet implicite et explicite: explicite quidem, cum ad hoc homo dirigit intentionem suam ; im­ plicite autem, cum se habet secundum atfcctum ad res Ut sunt. Ex eo enim quod res sunt recte ordinatae, ct ad Deum mediante universo, affectus tendens in res ut sunt in gradibus suis constitutae tendit in eas implicite ut sunt propter universum, ct ultimate propter Deum. - Tertio, ad diligendum Deum explicite ut finem naturae seu uni­ versi homo non tenetur semper, cum sit affirmativum: nec statim. quia non prius tenetur ad explicite diligendum quam ad explicite cognoscendum, constat autem quod post mul­ tum temporis advenit homini haec cognitio, naturaliter lo­ quendo. Ad implicite autem diligendum Deum ut finem naturae tenetur homo statim : ct si non semper actualiter, quia est affirmativum, tenetur tamen, quando operatur, sem­ per virtualiter; ulioquin peccat veni oli ter vel mortaliter, de­ fectu debitae circumstantiae ultimi finis. III. Ex his autem facile satisfit obiecti» *. Nam prima ra­ tio nihil valet. Nam simpliciter infideles ct possunt per phi­ losophiam nosse Deum esse finem universi: et, si nescirent, sufficit ad evitandum peccatum in multis suis actibus di­ ligere ct intendere Deum implicite, habendo se quandoque ad res ut sunt; quamvis hoc non sufficiat ad salutem ae­ ternam, nec ad evitandum omnia peccata. Ad secundum autem dicitur falsum esse quod nihil aliud a Deo est diligibile propter se. Actus enim virtutum spe­ culativarum sunt diligibiles propter se. - Et ad probatio­ nem. quod nihil aliud α Deo est summe diligibile, respon­ detur quod sicut aliquid habet rationem ultimi finis, ita habet rationem summe diligibilis. Quod enim est finis ul­ timus simpliciter, est diligibile summe simpliciter: quod autem est finis ultimus in genere, est diligibile summe in genere. Unde, exempli gratia, perfectio panis intelle­ ctivae, quae propter seipsam appetibilis est, summe ap­ petitur in genere tali, puta formalium perfectionum: ct propter ipsam reliqua cius generis appetuntur. Nec hoc est constituere ipsam finem ultimum simpliciter , sed in genere. Et per hoc patet responsio ad confirmationem de fama ct honore. Quia non est par ratio de omnibus bonis. Quia quaedam sunt ultima in aliquo genere, ct quaedam non; ct quaedam sunt bona quia ipsa sunt bona, quaedam sunt solum bona quia utilia: sicut quaedam sunt agentia prima, quaedam non, ct quaedam sunt agentia ct quaedam in­ 83 strumenta agentium. Honor et cetera huiusmodi inter mi­ nima bona sunt: ct tamen in suo genere summe amare summum eorum nullum malum est. Sed ubi decepti vi­ dentur isti est hoc, quod non vident quod appetere, verbi gratia, scire philosophiam, quia est perfectio intellectus, ct nihil cogitando tam ante quam tunc, est appetere bonum, puta intellectum perfectum, sic propter se explicite quod tamen est appetere idem propter aliud, puta universum ct Deum, implicite, quia appetitus tendit ad rem illam ut est. 'l endit enim ad illam propter se, ct ita est : sed non ex­ cludit appetitus ordinem eiusdem ad aliud, quamvis nec includat eundem explicite. Nec ad hoc tenetur semper quando hoc appetit. Et simile est de aliis. Unde in gentilibus, quamvis non fuerint verae virtutes, quae sunt dispositiones perfecti ad optimum ’ simpliciter; • es. Aml. ι*τ· •ir.lib.vn.ust. actus tamen virtuosi, qui sunt dispositiones · ad optimum !-.· *>. Th. Uav. •ftrjfcii I·. in genere, idest felicitatem naturalem, esse, nihil negando de Augustino, potuerunt. IV. In eodem quarto articulo dubium adiunctum oc­ currit . an vendentes infidelibus ea quibus utuntur ad in­ fidelis cultus ritum servandum peccent. Et est ratio dubii pro porte affirmativa , quia sunt digni morte non solum Jtoas.CAp.1. qui faciunt, sed etiam qut consentiunt facientibus Con­ *.m. ρκ. praviur fit quam injlddita» rorum «x. <) cognrfum. - ζ) η) Prt, om. Ix. - Pro ARTICULUS SEPTIMUS U I RUM SIT CUM INFIDELIBUS PUBLICE DISPUTANDUM II Tim.. sic proceditur. Videtur quod non sit cum infidelibus publice dispu­ tandum. Dicit enim Apostolus, II ad • Ver», i». Tim. 11 *: Noli verbis contendere: ad ni­ hilum enim utile est nisi ad subversionem audien­ tium. Sed disputatio publica cum infidelibus fieri non potest sine contentione verborum. Ergo non est publice disputandum cum infidelibus. • I.- 1 i.· 2. Praeterea, lex Marciani Augusti ♦, per Ca­ Sum. Trin , Arw>. - Cf. Acta Cooc. ChaJccd. nones confirmata, sic dicit: Iniuriam facit iu­ aciioac m. dicio religiosissimae Synodi, si quis semel indicata ac recte disposita revolvere et publice disputare contendit. Sed omnia quae ad fidem perlinent sunt per sacra concilia determinata. Ergo gra­ viter peccat, iniuriam synodo faciens, si quis de his quae sunt fidei pubhee disputare praesumat. 3. Praeterea, disputatio argumentis aliquibus agitur. Sed argumentum est ratio rei dubiae faΓορί· fidem *. Ea autem quae sunt fidei, cum sint certissima, non sunt in dubitationem addu­ cenda. Ergo de his quae sunt fidei non est pu­ blice disputandum. • vcn. », Sed contra est quod Act. ix * dicitur quod Saulus invalescebat et confundebat ludaeos; et quod loquebatur gentibus et disputabat cum Graecis. Respondeo dicendum quod in disputatione fidei duo sunt consideranda: unum quidem ex parte disputantis; aliud autem cx parte audientium. Ex parte quidem disputantis est consideranda in­ tentio. Si enim disputet tanquam de fide dubi­ tans, ct veritatem fidei pro certo non supponens, septimum □ ) jh mabunfur. - confirmabuntur P. p) Grcgoriui. - dicit addit l, «t ita »C cap. ii, IccU n. sed argumentis experiri intendens, procul dubio peccat, tanquam dubius in fide ct infidelis. Si autem disputet aliquis de fide ad confutandum errores, vel etiam ad exercitium, laudabile est *. ’ D-H,M· Ex parte vero audientium considerandum est utrum illi qui disputationem audiunt sini instructi ct firmi in fide, aut simplices et in fide titubantes. Et coram quidem sapientibus in fide firmis nul­ lum periculum est disputare dc fide. - Sed circa simplices est distinguendum. Quia aut sunt sol­ licitati sive pulsati ab infidelibus, puta ludaeis vel haereticis sive paganis, nitentibus corrumpere m eis fidem: aut omnino non sunt sollicitati super hoc, sicut in terris in quibus non sunt in­ fideles. In primo casu necessarium est publice disputare de fide: dummodo inveniantur aliqui ad hoc sufficientes ct idonei, qui errores confu­ tare possint. Per hoc enim simplices in fide fir­ mabuntur ·; et tolletur infidelibus decipiendi faa cultas; et ipsa taciturnitas eorum qui resistere deberent pervertentibus fidei veritatem esset er­ roris confirmatio. Unde Gregorius in 11 Pasto? ral. .· Sicut incauta locutio in errorem pertrahit. ‘ * ° ’ "· ita indiscretum silentium eos qui erudiri poterant in errore derelinquit. - In secundo vero casu periculosum est publice disputare de fide coram simplicibus; quorum fides ex hoc est firmior quod nihil diversum audierunt ab eo quod cre­ dunt. Et ideo non expedit eis ut verba infidelium audiant disceptantium * contra fidem. τ Ad primum ergo dicendum quod Apostolus non γ) ante Sicut. .Inceptantium. - diiputantium PEGHIxo. * < QUAESTIO X, ARTICULUS VIII 88 prohibet totaliter disputationem, sed inordinatam, confutandos. Oportet enim ad fidei confirmatio­ quae magis fit contentione verborum quam fir­ nem aliquando cum infidelibus disputare, quan­ mitate sententiarum. doque quidem defendendo fidem, secundum il­ An secundum dicendum quod lex illa prohibet lud I Pct. ni : Parati semper ad satisfactionem ' v publicam disputationem dc fide quae procedit cx omni poscenti ros rationem de ea quae est in dubitatione fidei: non autem illam quae est ad vobis spe et fide; quandoque autem : ad convin­ fidei conservationem \ cendos errantes, secundum illud ad 7'it. 1 * : Ut 'y,r* Ad tertium dicendum quod non debet disputari sit potens exhortari in doctrina sana, ct eos qui de his quae sunt fidei quasi · de eis dubitando: contradicunt arguere. sed propter veritatem manifestandam et errores I •Tr /r>J" • V< ci. •r «ei. cotticnrJtioncnt. - canfirtnatioiirm <) quasi. - quia AUFHpn. G| ζ) Pu. autem. - cftjwi AB», autem etiam IKm. . V Commentaria O .ixlinulis Caietani nrticulo septimo eiusdem qudestionis duo occurrunt personae nisi formalitcr intellectum. Haec autem contingit dubia: alterum cx parte disputantium; alterum cx parte quando vel defendenda fides, vel confundendus error con­ audientium. Ex parte quidem disputantium, quia praeter le­ trarius, vel dubium dc fide occurrit. Sic enim disputare dc gem allegatam in littera *, quae habetur in lege A’emo, Cod. fide illicitum est laicis, prohibente iurc. Et ratio iuris est De Summa Trin., post beatum 1 hornam iura nova ema­ quia leges feruntur secundum id quod est in pluribus: narunt prohibentia laids, sub poena excommunicationis, communiter autem laid non sunt docti in fide adeo ut disputare dc tide tam publice quam privatim: ut patet Extra, sint theologi sufficientes ad hoc. Unde posset licite contra de Haeret., in Sexto, cap. Quicumque. Et tamen saepe vi­ hanc legem disputari u hiico docto, quando casus esset ut demus doctos laicos in publicis disputationibus respondere non secundum verba, sed intentionem legis, agendum csct urguere in multis materiis fidei. sct : prout in communi dc huiusmodi interpretatione le­ gum praedictum est ·. - Et per hoc potet solutio primi Ex parte vero audientium, quia continue videmus re ligiosos disputare in capitulis generalibus coram vulgaribu· dubii. Nam huiusmodi laid disputant dc fide materialiter qa.oa.ett. de multis materiis fidei. Et hoc in locis ubi simplices non tantum, ct gratia exercitii, vel potius honoris. Et propterea sunt sollicitati ab infidelibus. Et tamen in littera dicitur hoc a nullo praelato reprehenduntur, servata modestia concluesse periculosum. sionum, ct arguendi modo in materia fidei. 11. Ad evidentiam huius materiae sciendum est quod IV. Ad secundum nutem potest primo dici quod Auctor diversitas sententiarum in ratione disputationis clausa po­ loquitur dc disputatione formalitcr, vel saltem cum infideli­ test referri ad ipsam disputationem, et ad personas dispu­ bus, ubi non est sola diversitas in argumentis, sed in tantes. Et quod referatur ad ipsum netum disputandi esi mentibus. Et proplcrca dicit quod non expedit ut audiant de ratione disputationis, sic quod aliter non esset dispu­ fideles verba infidelium disputantium contra fidem. tatio: nisi enim propositiones essent contra conclusionem, Quia tamen hoc non solum propter auctoritatem lit­ non esset disputatio. Sed quod referatur ad disputantes terae huius, sed absolute habet difficultatem, propter pe­ personas, hoc non est dc ratione omnis disputationis : ut riculum audientium, dum etiam fideles disputant rationes patet in disputatione gratia exercitii, ubi non est diversa infidelium atferentes; ideo dicitur quod in hac rc discre­ opinio disputantium. - Rursus, quin disputare de aliqua tione opus est et prudentia, ut disputantes, considerata re est diversa proferre argumenta dc illa re, illud solum qualitate vulgi et nobilium seu principum, talia gratia est formaliter disputare dc aliqua re quod intendit diverhonoris ct exercitii disputent in quibus non sit periculum sitatem rationum dc ilia rc. Ac per hoc ille solus dicitur ducendi cos in vacillationem. Et proplcrca, nisi sint bene proprie et formalitcr disputare de fide qui intendit afferre in philosophia exercitati, et adversariorum rationes ct aucto­ ritates optime discusserint, ita ut plene audientibus satisfacontrariam rationem de fide pro vel contra. Quando vero aliquis affert rationem aliquam contra fidem non proplcrca, cure sciant, abstinere debent a disputando de materiis pul­ sed gratia exercitii, non disputat de fide nisi materialiter: santibus animos, ut de immortalitate animae, dc creatione sicut qui profert verba dctractoria non ut detrahat, non mundi, dc novitate cius, ct huiusmodi. Contingit enim detrahit nisi materialiter. quandoque mugis apparere, percipi, satisfacere ct movere III. Ex his autem dicitur in proposito quod, quia verba argumenta falsa quam solutiones eorum. In quo etiam formalitcr 'mtelligenda sunt, ct poenae non sunt extenden­ praedicantes aliquando errant. dae ; quod iura non prohibent disputationem dc fide laicac I n I • Arf. ». ARTICULUS OCTAVUS | » ÏI ; UTRUM INFIDELES COMP ■LLENDI SINT AI) FIDEM bi Matth., VidctUT quod infideles nullo modo compellendi sint J ad fidem. Dicitur enim Matth. xm ^^quod servi patrisfamilias in cuius agro erant zizania seminata quaesierunt ab eo: I7x imus et colligimus ea? et ipse respondit: Non: ne forte, colligentes f^anta. eradicetis simul cum ” • Ver». s3, 29. OCTAVUM SIC PROCEDITUR. hacrcticot. - haereticum jubmitti codice *. a) ABCDFGHIKI.pE ct kuj; pro subverti, cap. xni. eis triticum. Ubi dicit Chrysostomus *: Haec dixit ,xlvi£ Dominus prohibens occisiones fieri. Nec enim oportet interjicere haereticos a: quia si eos ocri« deritis, necesse est multos sanctorum simul sub­ verti. Ergo videtur quod pari ratione nec aliqui ? ? infideles sint ad fidem cogendi. 2. Praeterea, in Decretis, dist. xlv sic di- LrT °* jl) aliqui. - alii sCk. • Coe; V 'Tract. XXVI/· /aM • Ven. υ. . U. c *p. uaui, 'SfK it. a ’!· II··, qa. rib, "t. 9, io. • Ven. 33 t I. QUAESTIO X, ARTICULUS VIH 8ç> citur: Deludaris praecepit sancta Synodus ne­ centium de se dicit : Haec primitus mea sen- o.r ^xaii.d. mini deinceps ad credendum vim inferre. Ergo pari tentia erat, neminem ad unitatem Christi esse ratione nec alii infideles sunt ad fidem cogendi. cogendum, verbo esse agendum, disputatione pu­ 3. Praeterea, Augustinus dicit quod cetera gnandum. Sed haec opinio mea non contradicen­ potest homo nolens, credere nonnisi volens. Sed tium verbis, sed demonstrantium superatur exem­ voluntas cogi non potest. Ergo videtur quod in­ plis. Legum enim terror ita profuit ut multi di­ fideles non sint ad fidem cogendi. cant: Gratias Domino, qui vincula nostra dirupit. 4. Praeterea, Ezech. xvm dicitur cx persona Quod ergo Dominus dicit ♦, < Sinite utraque crc- •loc.cilwm*'· Dei: Nolo mortem peccatoris . Sed nos debemus scere usque ad messem », qualiter intclligendum voluntatem nostram conformare divinae, ut su­ sit apparet cx hoc quod subditur: « Ne forte, col­ pra dictum est. Ergo etiam nos non debemus ligentes zizania, eradicetis simul cum cis et tri­ velle quod infideles occidantur. ticum ». Ubi satis ostendit, sicut Augustinus dicit Sed contra est quod dicitur Luc. xiv *: Exi (Contra Epist. Parmen. ), cum metus iste non sub- ·ι &.ni,«p.n. in vias et saepes et compelle intrare, ut impleatur est, idest quando ita cuiusque '* crimen notum est · domus mea. Sed homines in domum Dei, idest et omnibus exeerabile apparet ut vel nullos pror­ in Ecclesiam ‘, intrant per fidem. Ergo aliqui sus, vel non tales habeat defensores per quos pos­ sunt compellendi ad fidem. sit schisma contingere, non dormiat severitas di­ Respondeo dicendum quod infidelium quidam sciplinae. sunt qui nunquam susceperunt fidem, sicut gen­ Ad secundum dicendum quod ludaei, si nullo tiles et ludaci. Et tales nullo modo sunt ad fidem modo susceperunt ’ fidem, non sunt cogendi ad 1 compellendi, ut ipsi credant: quia credere vo­ fidem. Si autem susceperunt fidem ", oportet ut » luntatis est. Sunt tamen compellendi a fidelibus, fidem necessitate cogantur retinere: sicut in eo­ si facultas adsit, ut fidem non impediant vel dem capitulo dicitur. Ad tertium dicendum quod, sicut vovere est blasphemiis, vel malis persuasionibus, vel etiam apertis persecutionibus. Et propter hoc fideles volun tatis, reddere autem est necessitatis ·, ita ac- · «»«·· Christi frequenter contra infideles bellum movent, cipcrc fidem est voluntatis, sed tenere ïam acce- «λ non quidem ut cos ad credendum cogant (quia ptam > est necessitatis. Et ideo haeretici sunt si etiam eos : vicissent ct captivos haberent, in compellendi ut fidem teneant. Dicit enim Au­ eorum libertate relinquerent an credere vellent): gustinus, ad Bonifarium Comitem : Ubi est quod · e^.clxxxv, sed propter hoc ut cos compellant ne fidem isti clamare consueverunt: < Liberum est cre­ dere vel non credere: cui vim Christus intulit? » Christi impediant. μ Alii vero sunt infideles qui quandoque fidem Agnoscant in Paulo prius cogentem Christum et susceperunt et eam profitentur: sicut haeretici postea docentem. Ad quartum dicendum quod, sicut in eadem epi­ vel quicumque r· apostatae. Et tales sunt etiam corporaliter compellendi ut impleant quod pro­ stola ■“ Augustinus * dicit, nullus nostrum vult ali- · c*f· *»· quem haereticum perire. Sed aliter non meruit miserunt et teneant quod semel susceperunt. Ad primum ergo dicendum quod per illam au­ habere pacem domus David, nisi Absalom filius ctoritatem quidam intellexerunt esse prohibitam eius in bello quod contra patrem gerebat fuisset s non quidem excommunicationem haereticorum, exiinetus. Sic Ecclesia Catholica, si 1 aliquorum sed eorum occisionem : ut patet per auctoritatem perditione ceteros colligit, dolorem materni sanat Chrysostomi inductam. Et Augustinus, ad Uin- cordis tantorum liberatione populorum. praecepit. — praecipit !.. peccatorii. - peccatortbuf P. t) in Ecclesiam. - in (om. U) sanctam Ecclesiam PIxj. ζ) si etiam cos. - si cos etiam G, etiam ti cos lix. η) w/ quicumque. - et quicumque Ga, vel quandoque P. i) cuiusque. — cuiuscumqur codice * el a; pro et omnibus, omnibus ct P; primum ve! om. Pa. 1) susceperunt. - acceperunt Pa. x) non sunt... fidem. - Om. ABEHpCEK, non GL. non tunt com­ pellendi st autem susceperunt fidem D«E ct n, non sunt ad fidem coγ) gendi sed si susceperunt fidem »K, non sunt cogendi ad fidem ii au­ tem prius fidem gratis susceperunt non coacti cogendi sunt (omkso oportet) I, nullo modo sunt cogendi ad fidem fi autem acceperunt fi­ dem Ptf. λ) tenere iatn acceptam. — post susceptionem credere l; iam om. B, eam P. p) cogentem. - persequentem sA, cognoscente (ct docente) D, cognascentem ceteri ct Pn; pn» Osnstum et, et Christum P. v) Augustinus. - Apostolus ABII HII pCGKx ct M. ξι ti. - in BK, om. Apn, si ex Pa. Commentaria Cardinalis Caietani articulo octavo eiusdem quaestioni * dubium occurrit cx Scoto, in Quarto, dist. iv, qu. ult., credente quod re­ ligiose fieret si infideles cogerentur n principibus minis ct • Coec.Toi.1V, terroribus ad fidem. Tum quia in Concilio Toletano ·, ut habetur xlv dist., can. De ludaris, commendat Siscbutum principem, vocans cum religiosissimum in coactione ad Chri­ stianitatem. Approbat ergo cum synodus Unquam religio­ sum in hoc. - Tum quin, dato quod ficte converterentur, maius malum est infidelibus posse libere legem suam illi­ citam servare quam non posse eam impune senere. Ac per hoc, cogendo cos ad fidem, liet minus malum. - Tum quin saltem lilii eorum, si bene educarentur, in tertia ct quarta progenie essent vere fideles. Summar TlrtOU D. Tmomak T. V. n I II. Ad evidentiam huius, quia videtur habere sequaces, sciendum est quod, cum timor minuat rationem voluntarii, adeo ut ca quae cx timore fiunt, licet sint simpliciter vo­ luntaria, sunt quodammodo involuntaria, ct mixta vocentur etsint; ct apud theologos, quae cx timore servili fiunt abs­ que caritate fiant; ct apud morales dicatur quod oderunt peccare mali formidine poenae: consequens est ut coactio principum minis ct terroribus ad susceptionem fidei non ad voluntariam omnino, sed serviliter voluntariam termi­ netur; ac per hoc ad sacrilegium. - Et tenet haec sequela, quia suscipere sacramenta fidei serviliter est contumeliam inferre sacramentis. - Prima autem sequela patet cx com­ muni hominum ratione. Rationabile quippe est, ct ut in 13 QUAESTIO X, ARTICULUS IX 9o pluribus, quod minis ct terroribus principuin coacti, sa­ cramenta fidei suscipientes, serviliter suscipiunt: licet aliquis forte de necessitate luceret virtutem. Sed in hurnanis at­ tendendum est quod ut in pluribus invenitur. Religioni igitur adversatur cogere infideles omnino extraneos ab Ec­ clesia ad fidem: quia adversatur voluntario requisito ad sacramenta fidei. Ultra hoc quod adversatur ipsi actui fidei qui est cre­ dere, de cuius ratione est voluntarium, ut in littera dicitur. Quod sic intelligc. Medium debet esse consonum ct proportionatum fini. Sed credere est de genere voluntarii: et compulsio per metum, etc., est via ad involuntarium. Ergo. - Patet minor: quia id quod metu fit, quantum habet de metu tantum habet de involuntario. In cuius si­ gnum, si nihil metus adesset, nihil involuntarii hic pate­ retur. 111. Ad primum autem Scoti dicitur quod sententia synodi dqo continet: scilicet laudem principis, ct prohibitionem facti. Et cx secundo patet quod non approbat factum. Ac per hoc insinuat quod Inudatur princeps de intentione: multa enim mala intentione bona fiunt. Ati secundum vero dicitur quod maius malum videtur nfidelitcr vivere occulte post suscepta fidei sacramenta quam libere infideliter vivere: quin evitatur contumelia sacramen­ torum. - Et nihilominus ud hoc, ct tertium, unica respon­ sione dicitur quod non sunt facienda mala ut veniant bona, ut dicitur ad Rom. m : ct multo minus ut eveniat ** minus malum. Unde non est tanta inferenda contumelia sacramentis ut filii in tenia et quarta progenie salventur. Quamvis de facto timendum esset probabiliter de oppo­ sito: quia patres ficti in tide similes sibi filios nutrirent; naturale siquidem hoc est. IV. In eodem articulo octavo considera diligenter cau­ sam iustam belli contra infideles, et compulsionis eorum: ne scilicet fidum lesu Christi impediant aliquo trium modo­ rum: scilicet vel blasphemiis, putn dicendo main de Christo ’ lesu aut Sanctis cius aut Ecclesia cius; vel persuasionibus inducendo nostros ad infidelitatem ; vel persecutionibus, sive m communi, ut quotidie videmus Tureas invadere Christiani nominis gentes, vel in particulari, si Christianos aut praedicatores fidei occidunt. Et fabrica super illam quo­ niam ad impedimenta fidei spectat quod non sufferunt in terris suis praedicationem publicam fidei, quod praemiant abnegantes Christum ct accedentes ad eorum fidem, ct alia huiusmodi. Ex hac quippe radice multae quaestiones solvuntur. fn «x r. ARTICULUS NONUS UTRUM CUM INFIDELIBUS POSSIT COMMUNICARI IV Sent.. diMt. sin, qu. n, «rt. 3 : Quodl. Videtur quod ewjâ\vj&cum infidelibus possit communicari. DiC*1 en,m Apostolus. I ad Cor. x *: Si quis ** ^ ^^vocal vos infidelium ad coenam, ct vultis ire, omne quod vobis apponitur manducate. Et Chrysostomus dicit : * Ad mensam paganorum si volueris ire, sine ulla prohibitione permittimus. Sed ad coenam alicuius ire est ei communicare. Ergo licet infidelibus Communicare. 2. Praeterea, Apostolus dicit, I ad Cor. v * : Quid mihi est de his qui foris sunt iudicare? I oris autem sunt infideles. Cum igitur per iudicium Ecclesiae aliquorum communio fidelibus inhibea­ tur, videtur quod non sit inhibendum fidelibus cum infidelibus communicare. 3. Praeterea , dominus non potest uti servo nisi ei communicando saltem verbo : quia do­ minus movet servum per imperium. Sed Chri­ stiani possunt habere servos infideles, vel ludaeos vel etiam paganos sive Saracenos. Ergo possunt licite cum eis communicare. Sed contR/K est quod dicitur Deut. vn *: Non inibis cum eis foedus, nec misereberis eorum, ne­ que sociabis cum eis connubia. Et super illud Lev. xv, Mulier quae redeunte mense etc., di­ cit Glossa *: Sic oportet ab idololatria abstinere ut nec idololatras nec eorum discipulos contingamus, nec cum eis communionem habeamus. Respondeo dicendum quod communio alicuius personae interdicitur fidelibus dupliciter: uno mo­ do, in poenam illius cui communio fidelium sub­ trahitur; alio modo, ad cautelam eorum quibus interdicitur ne alii communicent. Et utraque causa nonum sic proceditur. • Veru 37. • Hom XXV in Eput. ad Hetr., prope Fin. - Cl. caa./L/ Mwi, *. XI qu. tir. en. ». • Ver». 3,3. •Ord., »up. ter». 23. b) quia. - qui AEFGIIKpK ct a, ABGKa. fi) interdicit. - dicit quae BpC; pro habet, habent P X, qu. vn, Cor., cap. v, Icci. m. cx verbis Apostoli accipi potest, I ad Cor. v. Nam postquam sententiam excommunicationis protulit, subdit pro ratione: Nescitis quia modi­ cum fermentum totam massam corrumpit? * Et *Vcn postea rationem subdit cx parte poenae per iu­ dicium Ecclesiae illatae, cum dicit: Nonne de his qui intus sunt vos indicatis ? * ’ VeK °* Primo igitur modo non interdicit Ecclesia fi­ delibus communionem infidelium qui nullo modo t fidem Christianam receperunt, scilicet paganorum vel Judaeorum: quia x non habet de cis iudicare ’ spirituali iudicio, sed temporali, in casu cum, inter Christianos commorantes, aliquam culpam committunt ct per fideles temporaliter puniuntur. Sed isto modo, scilicet in poenam, interdicit? Ecclesia fidelibus communionem illorum infide­ lium qui a fide suscepta deviant, vel corrum­ pendo fidem, sicut haeretici, vel etiam totaliter a fide recedendo, sicut apostatae. In utrosque T T enim horum excommunicationis sententiam pro­ fert Ecclesia. Sed quantum ad secundum modum, videtur esse distinguendum secundum diversas conditio­ nes personarum ct negotiorum et temporum. Si enim aliqui luerint ' firmi in fide, ita quod ex communione 1 eorum cum infidelibus conversio « infidelium magis sperari possit quam fidelium a fide aversio; non sunt prohibendi infidelibus communicare qui fidem non susceperunt, scilicet paganis vel ludaeis, et maxime si necessitas ur­ geat. Si autem sint simplices et infirmi in fide, de quorum subversione probabiliter timeri possit, prohibendi sunt ab infidelium communione: et γ) 3) FpABC. -n. r; I t) u trinque. - utroque ABCFI Hll.pK et mui, utrumque fuerint. - fuerunt DpC, tunt I I . tint GI»A. communione. - communicatione ABDGII. G. ζ η • ûrw o QUAESTIO X, ART1CULUS X 9i praecipue ne magnam familiaritatem cum eis ha- 1 nam infligendam: ad quod pertinet quod Eccle­ beant, vel absque necessitate eis communicent. sia aliquando, propter aliquas speciales culpas, Ad primum ' ergo dicendum quod Dominus illud subtrahit aliquibus infidelibus communionem fi­ praecipit de illis gentibus quarum terram ingres- delium. suri r· erant ludaci, qui erant proni ad idolola­ Ad tertium dicendum quod magis esi probabile triam: et ideo timendum erat ne per continuam quod servus, qui regitur imperio domini, con­ conversationem cum eis alienarentur a fide. Et vertatur ad fidem domini fidelis, quam c con­ *d co ibidem * subditur: Quia seducet filium tuum verso. Et ideo non est prohibitum quin fideles ne sequatur me. habeant servos infideles. Si tamen domino 1 pe­ Ad secundum dicendum quod Ecclesia in * infi­ riculum immineret ex communione talis seni, deles non habet iudicium quoad poenam spiri­ deberet eum a se abiicere: secundum illud man­ tualem eis infligendam. Habet tamen iudicium datum Domini, Matth. v et * xvin r*: Si pes tuus -vm.jo. super aliquos infideles quoad temporalem poc- scandalizaverit te, abscinde eum ct proiice abs te. ζ) Ad primum. - Ille nolvitur argumentum .SVJ lutio primi Argument. η) inprasuri, - inprcui cunlra. deot ju> 0) t) Ecdaia iu. - licet Ecdctia tupra Jomfnô. - domini AIICDEFlKLpG x) lr cf. - Om. I’d, "pal v *c. ABCEFGHLn. G. Ecdttia contra Pia. et K. D; pro aheinde, erue *. codice Commentaria Cardinalis Caietani articulo nono eiusdem quaestionis adverte distinctionem dc iudicio spirituali vel temporali dren infideles. Et scito quod non est sermo dc spirituali vel temporali quood cul­ pam, sed quoad poenam. Nam pro culpis spiritualibus puniri possunt: ut in sequenti articulo dc infidelitatis pu­ nitione dicitur. Et dictum est in praecedenti quod pro blnsphemiis ct dissuasionibus ct impedimentis fidei possint compelli, etc. Sed poenae spirituales in infidelibus qui omnino foris sunt, utpote nec fore»· Ecclesiae per baptis­ n I mum ingressi, non exercentur; sed temporales. Et licet Ecclesia, ut inferius dicitur, possit punire temporaliter · Art. ·< *. etiam infideles qui non delinquunt commorando inter fide­ les, ut patet cx dictis . quod scilicet propter impedimenta · Art, priced, fidei possunt infulcies compelli ct debellari; non tamen excepto belli iudicio facit hoc, nisi in casu in littera ex­ posito. scilicet cum delinquunt commorantes inter fidelex. Et proptcrca hucc \crba Auctor dixit in corpore et in responsione nd secundum. ARTICULUS DECIMUS UTRUM INFIDELES POSSINT H ABERE PRAELATIONEM SEU DOMINIUM SUPRA FIDELES Videtur quod infideles possint habere praelationem vel dominium supra fideles. Dicit enim Apostolus, I ad Tim. vi ♦: Quicumque sunt sub iugo servi dominos suos omni honore di­ gnos arbitrentur: et quod loquatur de infidelibus •v«n. i. patet per hoc quod subdit ·: Qui autem fideles • να», n. habent dominos non contemnant. Et 1 Pet. n * dicitur: Servi, subditi estote in omni timore do­ minis, non tantum bonis et modestis, sed etiam dyscolis. Non autem hoc praeciperetur per Apostolicam doctrinam nisi infideles possent fidelibus praeesse. Ergo videtur quod infideles possint praeesse fidelibus. 2. Praeterea, quicumquc sunt de familia ali­ cuius principis subsunt ei. Sed fideles aliqui erant « de familiis * infidelium principum : unde dicitur ad • v«rc Philipp, iv ♦: Salutant vos omnes sancti, maxime autem qui de Caesaris domo sunt. scilicet Neronis, qui infidelis erat. Ergo infideles possunt fideli­ bus praeesse. 3. Praeterea, sicut Philosophus dicit, in I 7bstCic^ u ’ *r servus est instrumentum domini in his quae ad humanam vitam pertinent, sicut et minister artificis est instrumentum artificis m his quae pertinent ad operationem artis. Sed in talibus potest fidelis infideli subiici: possunt enim fi­ deles infidelium coloni esse. Ergo infideles pos­ |D DECIMI M SIC PROCEDITUR. ■ a) P) j) familiis. - familia PCl.n, famuli/ J. Cedit. - Cederet Pd. subliduntur. - submittuntur CEFGpABK, subduntur DinpK, di­ sunt fidelibus praefici etiam quantum ad domi­ nium. Sed contra est quod ud eum qui praecst per­ tinet habere iudicium super cos quibus praeest. Sed infideles non possunt iudicare de fidelibus: dicit enim Apostolus, I ad Cor. vi : Audet aliquis · vm. ». vestrum, habens negotium adversus alterum, iudicari apud iniquos, idest infideles, et non apud san­ ctos? Ergo videtur quod infideles fidelibus prae­ esse non possint. Respondeo dicendum quod circa hoc dupliciter loqui possumus, ( no modo, de dominio vel prae­ latione infidelium super fideles de novo instituen­ da. Et hoc nullo modo permitti debet. Cedit * ? enim hoc in scandalum ct in periculum fidei: de facili enim illi qui subiiciuntur γ aliorum iurisdictioni immutari possunt ab cis quibus subsunt ut sequantur eorum imperium, nisi illi qui sub­ sunt fuerint magnae virtutis. Et similiter infideles contemnunt fidem si fidelium defectus cognoscant. Er ideo Apostolus prohibuit quod fideles non contendant iudicio coram iudice infideli *. Et ideo nullo modo permittit Ecclesia quod infideles acqui­ rant dominium super fideles, vel qualitercumque cis praeficiantur in aliquo officio. Alio modo possumus loqui de dominio vel praelatione iam praeexistenti. Ubi considerandum est quod dominium ct : praelatio introducta sunt 0 mittuntur cum *P S* ludaei sint servi Ecclesiae r· * potest ab cis ministerium in aliquo artificio. Et ideo a be ι" disponere de rebus eorum; sicut etiam principes ! permittit Ecclesia quod Christiani possint colere I 9 saeculares mullas leges ediderunt erga ’’ suos sub­ terras Judaeorum : quia per hoc non habent neditos in favorem libertatis. - In illis vero infide­ cesse conversari cum cis. Salomon etiam expeS libus qui temporaliter Ecclesiae vel eius membris tin a rege 1‘yri magistros operum ad ligna cae­ non subiacent, praedictum ius Ecclesia non sta­ denda. ut habetur III v *. - Et tamen si cx ’Vsn *· tuit: licet posset instituere de iure. Et hoc facit tali communicatione vel convictu subversio fide­ ad scandalum vitandum. Sicut etiam Dominus, lium timeretur, esset penitus interdicendum. 92 El ideo dutbictio.- Distinctio AUFKLpCa. Distinctio autem »E, Diitinctio cr^o CII, Unde dittbtciio I, Idea dutinetto Pe; ius huma· num... non tollit om. pEζ) itatim factu» Chriitianui. - cum fuerit factui Christianus itatim Po. - Pro liberetur, eripitur H. ή) Ecclesiae. - Om. I. i) circa P.j. t) ted tamen. - ted non BFHI.pACK * , sed EIsACk, tamen P, cum cd. a. x) focum. - licitum AEFHl.pBCs. officium licitum I, fde familia imperatoris ad) s*. ÛJ rrgj. - Commentam Cardinalia Caiotani articulo decimo eiusdem quaestionis nota, primo, statutu Ecclesiae in littera allegata haberi Extra, de ludatis, capi­ tulis Cum sit, Ex speciali, ct Nulli, ct in Decretis, dist. i.iv, can. Nulla. .Allegatum vero in responsione ad tertium ex capitulo Multorum tractum videtur. Nota secundo, potestatem Ecclesiae etiam super infideles non ei subicctos temporaliter: quod scilicet potest cos pri­ vare dominio tam universali quam particulari super Chri­ stianos, quamvis non faciat. n I Nota tertio, ct meditare, quod, quia proportionality in­ fideles domini contemnunt Christianos cognoscentes eorum defectus, ct domini Christiani contemnunt religiosos co­ gnoscentes eorum delectus (proportionabiliter quippe sc ha­ bent):-ct propterca, sicut cavendum est, iuxta Apostoli sententiam *, Christianis coram infidelibus litigare, ita ca- · a. irj. M vendum est religiosis coram saccularibus contendere. ScJ non omnes capiunt verbum istud. ARTICULUS UNDECIMUS UTRUM INFIDELIUM RITUS SINT TOLERANDI sic proceditur. Videtur quod 2. Praeterea. ritus ludacorum idololatriae com­ ritus infidelium non sini tolerandi. Ma- parantur: quia super illud Gal. v *. Nolite iterum ·ν<η.» if nifestum est enim quod infideles in suis iugo servitutis contineri, dicit Glossa *: Non est · ritibus peccant eos servando. Sed pec­ levior haec 3 legis servitus quam idololatriae. Sed ' * 3 cato consentire videtur qui non prohibet cum non sustineretur quod idololatriae ritum aliqui prohibere possit: ut habetur in Glossa * Rom. i, exercerent: quinimmo Christiani ? principes tem) super illud ♦, Non solum qui faciunt, sed etiam qui pia idolorum primo claudi, ut postea dirui fece­ consentiunt facientibus. Ergo peccant qui eorum runt, ut Augustinus narrat, XV1I1 de Civ. Dei*. ritus tolerant. Ergo etiam i ritus ludacorum tolerari non debent. j undecimum •Sab.Dom. Mu· bro». - Cf.ScJul. in buoc loc. • Ven. p. a) p) haec. - hic I, huiut P. Chriifiani. - Chriitianorum *i. P γ) Ergo Erpo etiam. - Ergo hoc lus, Erpo iccundunt px, Ergo secundum hoc etiam Pa. K. Jd idea et l, :i J-hti QUAESTIO X, ARTICULUS XII 93 3. Praeterea, peccatum infidelitatis est gravis- I manis, turbaveris omnia libidinibus. Sic igitur, ’ A,L 3 simum, ut supra 4 dictum est. Sed alia peccata quamvis infideles in suis ritibus peccent, tolerari non tolerantur, sed lege puniuntur: sicut adulte­ possunt vel propter aliquod bonum quod ex eis rium, furtum et alia huiusmodi. Ergo etiam ritus provenit, vel propter aliquod malum quod vitatur. infidelium tolerandi non sunt. Ex hoc autem quod ludaei ritus suos obser­ Sed contra est quod in Decretis, dist. xlv, can. vant, in quibus olim praefigurabatur veritas fidei i.S'u’,b,xl sincera, dicit Gregorius * de ludaeis: Omnes quam tenemus, hoc bonum provenit quod testi­ festivitates sitas, sicut hactenus ipsi et patres eorum monium fidei nostrae habemus ab hostibus, et per longa colentes tempora tenuerunt, liberam ha­ quasi in figura nobis 1 repraesentatur quod cre­ beant observandi celebrandiquc licentiam. dimus. Et ideo in suis ritibus tolerantur. - Alio­ Respondeo dicendum quod humanum regimen rum vero infidelium ritus, qui nihil veritatis aut derivatur a divino regimine, et ipsum debet imi­ utilitatis afferunt, non sunt aliqualiter tolerandi, * U· 79®· tari *. Deus autem, quamvis sit omnipotens et nisi forte ad aliquod malum vitandum: scilicet ad summe bonus, permittit tamen aliqua mala fieri vitandum scandalum vel dissidium quod ex hoc in universo, quae prohibere posset, nc, cis sub­ posset provenire, vel impedimentum salutis eo­ latis, maiora bona tollerentur, vel etiam peiora rum. qui paulatim, sic tolerati, convertuntur ad mala sequerentur. Sic igitur et in regimine hu­ fidem. Propter hoc enim etiam haereticorum ct mano illi qui praesunt recte aliqua mala tolerant, paganorum ritus aliquando Ecclesia toleravit, nc aliqua bona impediantur, vel etiam nc aliqua quando erat magna infidelium multitudo. Et per hoc patet responsio ad obiecta. mala peiora incurrantur δ: sicut Augustinus dicit, • <ûp. tv. in II de Ordine *: Aufer meretrices de rebus huδ) incurrantur. — incurrant DlftAE, nobU. - 4 ll.pŒKn ct na. oriantur n. 1) M» Commentaria Cardinali * roHi P. - Pro rrpraeifntMur, reputatur XBDFGH Coietani Ad hoc dicitur quod libri ludacorum sunt in duplici s' articulo undecimo eiusdem quaestioni * perspice regu­ lam permissionum in regimine, propter bonum prove­ differentia. Quidam competentes ludatis absolute, ut sunt libri Testamenti veteris ct expositiones comm : ct hi procul niez vel malum vitandum; ut inde possi» circa divers * dubio relinquendi sunt ludatis. Quidam editi ad confoven­ iudicnrc principes spirituales ct temporales in permissioni­ bus usurarum ct nitorum huiusmodi. Hinc enim elicere dam suam perfidiam contra lesu Christi divinitatem, ne cons enantur ludaci ad lesu Christi fidem, sed persistant in potes quod, cum permissio criminum non sit secundum sc sua perfidia obstinati : ct hi libri, si facultas adsit, sunt per mula moraliter (si enim esset mala, non conveniret Deo. Ecclesiam comburendi. Et est ratio differentiae inter cultum nec ulla intentione posset bene fieri), si cx rationabili causa et istos libros, quia cultus ludacorum est quasi testis fidei permissio fit, bona moraliter est, utpolc rationi consona. nostrae, sicut figura veritatis ct umbra corporis, ut in lit­ Causa autem rationabilis in littera ponitur cx parte boni, •Rittk-Câp. xui . nc bonum impediatur, iuxta Domini sententiam ·, Sinite, tera dicitur: ct ideo merito tolerandus. Libri autem isti ter». jo. ne forte timui eradicetis ct triticum ; et cx parte mali, ne directe blasphcmi sunt, ct totaliter mendaciis pleni contra fiat, iuxta sententiam .Augustini, Aufer meretrices etc. Et fidem lesu Christi : ct proptcrca non tolerandi sunt, si sup­ primi possunt. Unde Auctor in art. 8 dixit quod infideles proptcrca ad ha * causas examinanda est permissio. Sed compellendi sunt ut fidem non impediant blasphcmiis vel cave ne permissio sit admixta participationi. malis persuasionibus: constat enim tales libros ct blasphe­ II. In eodem articulo undecimo dubium occurrit, nn to­ * m'd ct malis persuasionibus contra fidem esse plenos. Et lerandi sint libri ludacorum, sicut tolerandus est cultus in art. io dc Iu Jacis dixit quod, cum ludaci sint seni Ec­ eorum. Et est ratio dubii quia libri defensivi sunt fidei scu perfidiae eorum, ct consequenter cultus ; ct proptcrca, sicut clesiae, potest Ecclesia disponere dc rebus eorum. Ita quod Ecclesia contra omnes infideles ex prima ratione,, et contra perfidia ct cultus toleratur eorum, ita tolerandi sunt libri. In oppositum autem est quia libri eorum pleni sunt bla- ludncoi etiam cx ratione servitutis, potest libros huiusmodi sphemiis contra Christum. supprimere. I fJ ARTICULUS DUODECIMUS UTRUM PUERI JUDAEORUM ET ALIORUM 1N1TDEI.II M SINT INVITIS PARENTIBUS BAPTIZANDI Pan. Ill, qu. Lxrm, art. io; ?aS< *-» d duodecimum sic proci ditor. Videtur »^quod pueri Judaeorum et aliorum inii· ^c^um s’nt ^aPl’zandi parentibus invi­ tis. Maius enim est vinculum matrimo­ niale quam ius patriae potestatis a: quia ius pa­ triae potestatis potest per hominem solvi, cum fdiusfamilias emancipatur P; vinculum autem ma­ trimoniale non potest solvi per hominem, secunpotestatif. - in puero addunt PhC ci kj. emancipatur. - emancipetur p. f) vult. - vult habitare Dn. vult cohabitare Quodl. II, qu. iv, * n. dum illud Matth. xix ♦: Quod Deus coniunxit homo non separet. Sed propter infidelitatem sol­ vitur vinculum matrimoniale: dicit enim Aposto­ lus, I ad Cor. vn ·· Quod si infidelis discedit, discedat: non enim servituti subiectus est frater aut soror in huiusmodi; et Canon * dicit quod si coniux infidelis non vult 1 sine contumelia sui Creatoris cum altero stare, quod alter coniugum itare, habitare tunc I1 a) pj «x; pro cum altero 3. I. cohabitare uK, om. AHCDM HI pK ci K. - Pro quod, • Vcn. 6. • V. n. 'C*R. UxvrlegiΛλλ, ci /Jaltda. q·. i. XXVIII*, T QUAESTIO X, ARTICULUS XII non debet ei cohabitare. Ergo multo magis pro­ hactenus observatam, ludaeorum filii invitis pa­ » pter infidelitatem tollitur ius patriae potestatis iri rentibus ‘ baptizarentur. Et huius ratio est duplex. Una quidem propter suos filios. Possunt ergo eorum filii baptizari cis periculum fidei. Si enim pueri nondum usum invitis. , 2. Praeterea , magis debet homini subveniri rationis habentes baptismum susciperent, postcirca periculum mortis aeternae quam circa pe­ modum, cum ad perfectam aetatem pervenirent, riculum mortis temporalis. Sed si aliquis vide­ de facili possent a parentibus induci ut relinque­ ret hominem in periculo mortis temporalis ct ei rent quod ignorantes susceperunt. Quod vergeret non ferrei auxilium, peccaret. Cum ergo lilii lu- in fidei detrimentum. Alia vero ratio est quia repugnat iustitiac na­ daeorum el aliorum infidelium sint in periculo mortis aeternae si parentibus relinquuntur, qui turali. Filius enim naturaliter est aliquid patris. cos in sua infidelitate informant, videtur quod Et primo quidem a parentibus non distinguitur secundum corpus, quandiu in matris utero con­ sint cis auferendi ct baptizandi ct in fidelitate tinetur. Postmodum vero, postquam ab utero instruendi. 3. Praeterea, lilii servorum sunt servi 1 et in egreditur, antequam usum liberi arbitrii habeat, potestate dominorum. Sed ludaei sunt servi re­ continetur sub parentum cura sicut sub quodam gum ct principum *. Ergo et filii eorum. Reges spirituali utero. Quandiu enim usum rationis non igitur ct principes habent potestatem dc filiis lu- habet puer, non differt ab animali irrationali. daeorum facere quod voluerint Nulla ergo erit Unde sicut bos vel equus est alicuius ut utatur iniuria si eos baptizent invitis parentibus. eo cum voluerit, secundum ius civile, sicut pro­ 4. Praeterea, quilibet homo magis est Dei, a prio instrumento: ita de hire naturali est quod quo habet animam, quam patris carnalis, a quo filius, antequam habeat usum rationis, sit sub habet corpus. Non ergo est iniustum si pueri lu­ cura patris. Unde contra iustitiam naturalem es­ daeorum carnalibus parentibus auferantur ct Deo set si puer, antequam habeat usum rationis, a per baptismum consecrentur. cura parentum subtrahatur, vel de eo aliquid 5. Praeterea, baptismus efficacior est ad sa­ ordinetur invitis parentibus. Postquam autem in­ lutem quam praedicatio: quia per baptismum sta· cipit habere usum liberi arbitrii, iam incipit esse tim tollitur peccati macula, reatus c poenae, ct suus, et potest, quantum ad ea quae sunt turis aperitur ianua caeli. Sed si periculum sequitur divini vel naturalis, sibi ipsi providere. Et tunc cx defectu praedicationis, imputatur ei qui non est inducendus ad fidem non coactione % sed per­ praedicavit: ut habetur Ezech. lit *, et xxxm de suasione ; et potest etiam invitis parentibus con­ eo qui ridet gladium venientem et non insonuerit sentire fidei et baptizari: non autem antequam tuba. Ergo multo magis, si pueri ludaeorum habeat usum rationis. Unde de pueris antiquorum damnentur propter defectum baptismi, imputatur Patrum dicitur quod salvati sunt in fide paren­ ad peccatum eis qui potuerunt baptizare et non tum ' : per quod datur intelligi quod ad parentes ·,α pertinet providere filiis de sua salute, praecipue Λ baptizare runt. Sed contra, nemini facienda est iniuria. Fieret antequam habeant usum rationis. Ad primum ergo dicendum quod in vinculo ma­ autem ludaeis iniuria si eorum lilii baptizarentur eis invitis : quia amitterent ius patriae potestatis trimoniali uterque coniugum habet usum liberi in filios iam fideles. Ergo eis invitis non sunt arbitrii, et uterque potest invito altero fidei asbaptizandi. scntirc. Sed hoc non habet locum in puero ante­ Respondeo dicendum quod maximam habet au­ quam habeat usum rationis. Sed postquam habet ctoritatem Ecclesiae consuetudo, quae semper est usum rationis, tunc tenet similitudo, si converti in omnibus aemulanda. Quia et ipsa doctrina voluerit. Catholicorum Doctorum ab Ecclesia auctoritatem Ad secundum dicendum quod a morte naturali habet: unde magis standum est auctoritati Ec­ non est aliquis eripiendus contra ordinem iuris clesiae quam auctoritati vel Augustini vel Hiero­ civilis: puta, si aliquis a suo nidice condemne­ nymi vel cuiuscumque Doctoris. Hoc autem Ec­ tur ad mortem temporalem, nullus debet cum clesiae usus nunquam habuit quod ludaeorum violenter eripere. Unde nec aliquis debet irrum­ filii invitis parentibus baptizarentur: quamvis lue­ pere λ ordinem iuris naturalis, quo filius est sub λ rint retroactis temporibus mulli Catholici principes cura patris, ut cum liberet a periculo mortis ae­ potentissimi, ut Constantinus, Theodosius r·, qui­ ternae. bus familiares luerunt sanctissimi episcopi, ut Ad tertium dicendum quod ludaei sunt servi Sylvester Constantino et Ambrosius Theodosio, principum servitute civili, quae non excludit or­ qui nullo modo hoc ° praetermisissent ab eis dinem iuris naturalis vel divini. impetrare, si hoc esset consonum rationi. Et ideo Ad quartum dicendum quod homo ordinatur periculosum videtur hanc assertionem de novo ad Deum per rationem, per quam eum cogno­ inducere, ut praeter consuetudinem in Ecclesia scere potest. Unde puer, antequam usum rationis 94 I • Ci. art. ιο. Ver». 18, 30. Ver». 6, 8. 0) 1) ζ) fidelitate. - /ide Pj. servi. - regum addit aK. - ct om. reatus. - et reatus GHsK ct k. 7nco^onn>. — cl Theodosius I. rj Π) ftoc. - Om. PADLd. /Ilii invitis parentibus. - invitis parentibus Jtlii ABDEFIIIKI khu.-* Pro baptizarentur, baptizentur PDI. x) coactione. - occasione \||| ρΰΙ.Κκ. occisione G. - sed persua­ sione om. I. λ) irrumpere. - rumpere PpCn, eripere Ci, dirumpere L. t) BH. · iv • Cf. ad qa • Ai IU. vi 95 QUAESTIO X, ARTICULUS XII habeat, naturali ordine ordinatur in Deum per candi: unde in Ezechicl ♦ •'irae mittitur: Specula· * e Π ; op. ixiiii. rationem parentum, quorum curae naturaliter torem dedi te filiis Israel. Providere autem pueris *”*· * subiacct; ct secundum eorum dispositionem sunt infidelium dc sacramentis salutis pertinet ad pa­ circa ipsum divina agenda. rentes eorum. Unde cis imminet periculum si, Ai» quintum dicendum quod periculum quod propter subtractionem sacramentorum, eorum sequitur de praedicatione omissa non imminet parvuli detrimentum salutis patiantur. nisi cis quibus commissum est officium praedi- Commentaria Cardinalia Caietani articulo duodecimo eiusdem quaestionis dubium duplex occurrit de conclusione: primum cx Scoto, dc pueris in­ fidelium universaliter; secundum cx Durando, dc pueris in­ fidelium aliquorum, scilicet ludacorum ct servorum. Scotus siquidem, in Quarto, dist. rv, qu. ult., tenet quod princeps bene faceret si pueros infidelium invitis parentibus baptiza­ ret, adhibitu cautela ne sequerentur homicidia, ct quod nu­ trirentur religiose. Et ratio sua est quam Auctor tangit in quurto argumento, quin scilicet Deus habet ius dominii supra puerum magis quam parentes. Ergo vinculum pote­ statis paternae non obligat in his quae sunt contra prae­ ceptum Dei. Non ergo propter invitos parentes prohibentur pueri α fide Dei. Et confirmatur. Quia princeps debet cogere senum plu­ rium subordinate rum dominorum ad senilium superioris, si inferior dominus vult eo uti contra superiorem. Ergo maxime debet princeps zelare pro dominio servando su­ premi Domini, scilicet Dei. Et per consequens non solum licet, sed debet princeps auferre parvulo» n dominio paren­ tum volentium eos educare contra cultum Dei. • a». . ' Onm. »sp Er. jJ Gal. I»K ΙΠ, «J cap. ». «n. ig IQJ*C *tj. haeret it. ’ P Π··,αβ. aut. ârî i. ’Cap. ti.aum^. * S. Th. leer. m. • Cap. I. • Ven. ig, io. • Ci. *rg. 3. • Αημ I. ' I· ,Ü ** *n. y qu. am, • θα. «v, art. i ; >^5, n primum sic proceditur. Videtur quod hacresis non sit infidelitatis species. In­ fidelitas cnim in intellectu est, ut sudictum est. Sed hacresis non vi­ detur ad intellectum pertinere, sed magis ad vim appetitivam. Dicit enim Hieronymus ·, ct habe­ tur in Decretis, XXI V\ qu. m · : Hacresis gracce ab electione dicitur, quod scilicet eam sibi unusquis­ que eligat disciplinam quam putat esse meliorem : electio autem est actus appetitivac virtutis, ut su­ pra * dictum est. Ergo hacresis non est infide­ litatis species, 2. Praeterea . vitium praecipue accipit spe­ ciem a fine: unde Philosophus dicit, in V Ethic. ♦, quod ille qui moechatur ut furetur, magis esi fur quam moechus. Sed finis hacresis est commodum temporale, ct maxime principatus ct gloria, quod pertinet ad vitium superbiae vel cupiditatis: dicit cnim Augustinus, in libro de Util. Cred. . quod haereticus est qui alicuius temporalis commodi, et maxime gloriae pnneipatusque sui gratia, falsas ac nonas opiniones rei gignit vel sequitur. Ergo hacresis non est species infidelitatis, sed magis superbiae. 3. Praeterea, infidelitas, cum sit in intellectu, non videtur ad carnem pertinere. Sed hacresis pertinet ad opera carnis: dicit enim Apostolus, ad Gal. v ’’ : Manifesta sunt opera carnis. quae sunt fornicatio, immunditia ; et inter cetera postmodum subdit, dissensiones. sectae, quae sunt idem quod hacreses. Ergo hacresis non est infi­ delitatis species. Sed contra est quod falsitas veritati opponi­ tur. Sed haereticus est qui falsas vel novas opi­ niones vel gignit vel sequitur *. Ergo opponitur veritati, cui fides innititur. Ergo sub infidelitate continetur. Respondeo dicendum quod nomen hacresis, sicut dictum est ; electionem importat. Electio autem, ut supra ’ dictum est, est eorum quae sunt ad finem, praesupposito fine. In credendis autem voluntas assentit alicui vero tanquam pro­ prio bono, ut ex supradictis * patet. Unde quod a) ip.ii. — tpte Pd. om. pC. — Pro Oiriito, fini k. Scxmak Tiw-nu D. T«(»mar T. V. est principale verum habet rationem finis ultimi: quae autem secundaria sunt habent rationem eorum quae sunt ad finem. Quia vero quicum­ que credit alicuius dicto assentit. principale vi­ detur esse, ct quasi linis. in unaquaque cre­ dulitate ille cuius dicto assentitur: quasi autem secundaria .sunt ea quae quis tenendo vult alicui assentire. Sic igitur qui recte fidem Christianam habet sua voluntate assentit Christo in his quae vere ad eius doctrinam pertinent. A rectitudine igitur fidei Christianae dupliciter aliquis potest deviare. Uno modo, quia ipsi · Christo non vult assentire: et hic habet quasi malam voluntatem circa ipsum finem. Et hoc pertinet ad speciem infidelitatis paganorum ct Judaeorum. Alio modo, per hoc quod intendit quidem Christo assentire, sed deficit in eligendo ea quibus Christo assentiat : quia non eligit ea quae sunt vere a Christo tradita, sed ea quae sibi propria mens suggerit. Et ideo hacresis est infidelitatis species pertinens ad eos qui fidem Christi profitentur, sed eius dogmata corrumpunt. Ad primum ergo dicendum quod hoc modo ele­ ctio ? pertinet ad infidelitatem sicut et voluntas ? ad fidem, ut supra · dictum est. ’ 1« ^<· Ad secundum dicendum quod vitia habent spe­ ciem ex fine proximo, sed ex fine remoto habent genus et causam. Sicut cum aliquis moechatur ut furetur, est ibi quidem species moechiae ex proprio fine et obiecto, sed ex fine ultimo osten­ ditur quod moechia ex furto oritur, ct sub eo continetur sicut effectus sub causa vel sicut spe­ cies sub genere: ut patet ex his quae supra * de actibus dicta sunt in communi. Unde ct similiter in proposito finis proximus haeresis est adhae­ rere falsae sententiae propriae: et ex hoc speciem habet. Sed ex fine remoto ostenditur causa cius, scilicet quod oritur ex superbia vel cupiditate. Ad tertium dicendum quod, sicut haeresis di­ citur ab eligendo, ita secta a sectando, sicut Isi­ dorus dicit, in libro Elymol. *: ct ideo hacresis et ·υ *.νιιι »ρ· secta idem sunt. Et utrumque pertinet ad opera carnis, non quidem quantum ad ipsum actum ?) · quo.i elatio ABDFpK ct n, ju-ie elatio pC. iJ 98 QUAESTIO XI, infidelitatis respectu proximi obiecti, sed ratione causae: quae est vel appetitus tinis indebiti, se­ cundum quod oritur ex superbia vel cupiditate, ut dictum est * ; vel etiam aliqua phantastica ARTICULUS II illusio. quae est errandi principium, ut etiam Philosophus dicit, in IV Metaphys. * Phantasia autem quodammodo ad carnem pertinet, inquantum actus eius est cum organo corporali. £·· ■»·· * Commentaria Caitlinalie Caietani illarum secundum sc sibi vindicet. Dicta namque sententia s articulo primo quaestionis undecimae dubium occurrit itovitiorum, quin non videtur verum quod haeresis con­ ab haeretico haeretica, a ludaeo perfida, a pagano gentilis stituatur per hoc quod, supposita adhaesione ad Christum, denominatur. 1'ndc propositiones ipsae secundum sc sunt contrariae/idei : ct sic vocandae sum quando contrariantur erretur in his quae sunt dicta ub ipso. Quoniam contingit articulis fidei vel sacrae Scripturae aut determinationi Ec­ Christianum recedere etiam a fide ipsius Christi, ct nec clesiae dc tide. Et istac distinguendae sum. Quia quaedam ipsum nec Deum credere. Talis est haereticus. Et tamen sunt contrariae fidei secundum sc ct quoad nos, quarum non supponit Christum. Ergo male in littera dicitur. Ad hoc dicitur quod iissentire Christo contingit dupli­ scilicet contrarictas ad fidem est manifesta nobis: quaedam citer: scilicet actu mentis; vel professione characteris Chri­ secundum sc tantum, quae scilicet contrariae sum propo­ sitionibus veris pertinentibus ad fidem, sed carum contrastiani. Ad hueresim licet saepe concurrere videatur primum, non tamen est de ratione eius, sed sufficit secundum, scirietas non est nobis manifesta, quia Ecclesia non determi­ • licet quod charactere fidei in baptismo suscepto Christum navit. Sicut ista propositio, Spiritus Sanctus non procedit profiteatur. Sic enim in hacrcsi contingit apostatarc ut ina Filio, secundum sc est contraria fidei, quia contrariatur Qa.xii,»n. (. ferius putet in quaestione dc apostasia *. suae contradictoriae pertinenti ad fidem: sed quando ver­ II. In eodem primo articulo adverte quod, quin haeresis tebatur inter ipsos fideles in dubium, erat contraria secun­ est vitium non in intellectu absolute, sed in co ut moto a dum sc tantum, postquam autem patefacta est per determi­ voluntate eligente, nulla propositio aut sententia, proprie nationem Ecclesiae, est contraria fidei secundum sc et quoad loquendo, potest dici secundum sc haeretica, sed solum ut nos, ct sibi assensum pertinacem praestitutum *. post ipsius · rwa». denominatur ab adhaesione tuli ad ipsam Cum enim una Ex angelicam professionem, in specie haeresis reponit, ut cx ct eadem propositio, puta. Mortui non resurgent, ud omnes * supradictis patet. Et inde haeretica denominatur: sicut coinfidelitatis species possit pertinere, oportet quod nullam Jumna dextera dicitur in respectu nd dexteram animalis. I ARTICULUS SECUNDUS UTRUM HAERESIS SIT PROPRIE CIRCA EA QUAE SINI' FIDEI IV •bs.vnj.eip.n. • •(,04. ord.»u per Om* cap. n »cr». »o. • ce i»« n , S’l31'’ r ‘ -i^ciT.uti^ XVIII cap. u 3 Sciit., d»»t. ini, qu. η, στ. |, id 5, <· I ad Cor., c»p. Icet. iv; /Id Vit- . An tertium dicendum quod, sicut Augustinus Sfn Xap.’*!: dicit *. ct habetur in Decretis, XXIV *, qu. m * f&t. Dixa &’ qui sententiam suam, quamvis falsam atque per­ versam , nulla pertinaci animositate defendunt. quaerunt autem cauta 1 sollicitudine veritatem, cor­ rigi parati cum invenerint, nequaquam sunt inter haereticos deputandi: quia scilicet non habent cle- ART1CULUS II 99 ctionem contradicentem Ecclesiae doctrinae. Sic ergo aliqui Doctorcs dissensisse videntur vel circa ea quorum nihil interest ad fidem utrum sic vel aliter teneatur x ; vel etiam in quibusdam ad fix dem pertinentibus quae nondum erant per Eccle­ siam determinata. Postquam autem essent aucto­ ritate universalis Ecclesiae determinata, si quis tali ordinationi pertinaciter repugnaret, haereticus censeretur. Quae quidem auctoritas principaliter residet in Summo Pontifice. Dicitur enim XXIV *, qu. 1 : Quoties fidei ratio ventilatur, arbitror ‘ o omnes fratres nostros et coepiscopos non nisi ad Petrum, idesl sui nominis '* auctoritatem, referre * debere. Contra cuius auctoritatem nec fheronvmus nec Augustinus nec aliquis sacrorum Doctorum suam sententiam defendit. Unde dicit Hierony­ mus * : Haec est fides. Papa Beatissime, quam in k Catholica didicimus Ecclesia. In qua si minus perite aut parum caute forte aliquid positum est, emendari cupimus a te. qui Petri fidem et sedem tenes. Si autem haec nostra confessio Apostolatus tui indicio comprobatur, quicumque me culpare voluerit, se imperitum vel malevolum, vel etiam non catholicum sed ** haereticum, comprobabit. ’ ·) intorquet. pK. rrturfMcf |»|.<. ct ■. ζ) iMxtl * Jportafa tdcis» PluT ci x<3. XBDEGHKI.pFx ct na, tota Ρ»χ· quaerunto, cauta. - tanta invenerint om. I. m) lentatur. - teneantur P. λ) lui nomina. - aj sui nominif P«a mu nominis ct honor» bl­ et m: pro referre, referri PI»C ct k. i* Hieron\ mu». - ad Hamatum Papam >dduni Pa. * ») kJ. - et D. sed et G, eoa me Pa; ted haereticum ocu pt>. ocrojioNcm? *K. Conunentaria Cardinalis Caietani s articulo secundo eiusdem quaestionis, ct specialiter in responsione ad tertium, adverte * diligentissime. Cum hacresis cx tribus constituatur, scilicet errore in fide pertinaci; ct duo prima, scilicet error ct sententia fidei, spectent ad intellectum, tertium uutem. scilicet pertinacia, ad volunta­ tem; ct hoc, superveniens praecedentibus, ita constituat ra­ tionem haeresis ut sine eo haeresis non sit. sicut nec fides sine voluntatis determinatione: manifestum primo est quod si quis sententiam fidei contrariam secundum sc teneret pu­ tans se rcctc sentire, non intendens ab Ecclesia dissentire, talis adhaesio non est haeresis, propter defectum pertinaciae. Sed et manifestum secundo est quoti si quis, cogno­ scens aliquam propositionem spectare ad fidem, puta, /catis Naqarcnus est verus Deus, credat esse falsam; idest, cum occurrit sibi quod non est vera, consentit tali adhaesioni qua non putat esse veram, talis adhaesio est vere et proprie haeresis. Sicut namque, praesentato concubitu cum aliena uxore, consentiens in illum crimen adulterii incurrit, ct sic dc aliis; ira, praesentato errore in fide cum notitia quod est error in tide, consensus in illum haereticum constituit. Et cx hoc patet quod pertinacia quae ponitur dc ratio­ ne haeresis non importat obdurationem seu obstinationem, ut distinguitur contra infirmitatem, passionem et transitorium seu levem consensum, sicut dicimus aliquem fornicari cx passione, vel ex cholera consensisse in malum aliquod, ct non pertinaciter: sed sumitur pertinacia ut acquis alet vero consensui, praesupposita notitia quod sit error ct quod sit I in fide. Sive enim cx passione, sive ex infirmitate, sive cx quacumque alia causa perveniatur ad verum consensum in I .XUIt, assensum propositioni * contrariae fidei, cum cognitione quod sit contraria fidei, vera haeresis incurritur a Christiano. Nam talis vere pertinax pro tunc est. quoniam cognoscit Eccle­ siam praecipere quod teneatur Christum esse verum Deum, ct ipse non vult pro tunc sic credere. Si qui * autem minus perspicax dc hac doctrina dubitat, animadvertat quod fides ct infidelitas sunt contraria ; ct quod quemadmodum illa perficitur assensu intellectus cx consensu voluntatis, ita ista perficitur in dissensu intelle­ ctus cx consensu voluntatis ; ct clare videbit quod consen­ tiens non solum opinioni contrariae fidei, sed etiam dubio de certa propositione fidei, cognito quod certo spectat ad fidem, est infidelis; ct consequenter haereticus, si erat Chri­ *. stiano Nihil enim eat in genere nisa mediante specie. II. In eodem secundo articulo, in responsione ad idem tertium, adverte quod auctoritas universalis Ecclesiae de­ terminatu a dc fide principaliter residet in Summo Ponti­ fice. Quod intclligc inquantum Summus Pontifex est: quia sic, ct non ut singularis persona, a Deo gubernatur in his quae sunt fidei, ita quod non potest determinare contra fidem. Et propterva nec Hieronymus nec Augustinus sen­ tentiam suam contra huiusmodi determinationem defendit. Et hinc habes quantum cavere debes a Panormitano, Extra, de Electione, in cap. Significasti, volente quod magis do ctoris quam Papae sententiae, in hi» quae suat fidei, stan­ dum est. Vere ostendit illud: Quod medicorum est promittunt medici, tractant fabrilia fabri *. - Haec nutem in tractatu quem de Comparatione Auctoritatis Papae et Con- »rr» »15. »1«. cilii 9 fecimus, magi» ostendimus. * ·** QUAESTIO XI. ARTICULUS III 100 ARTICULUS TERTIUS UTRUM HAERETICI SINT TOLERANDI Supra, qu. s, un. H, aJ IV Sent., L * di itu. qu. u, Videtur quod haeretici sint tolerandi. Dicit enim Apo­ stolus, II ad Tini. π * : Servum Dei opor­ tet mansuetum esse, cum modestia cor­ ripientem eos qui resistunt veritati. ne quando det illis poenitentiam Deus ad cognoscendam verita­ tem, et resipiscant a laqueis diaboli. Sed si hae­ retici non tolerantur, sed morti traduntur, aufertur eis facultas poenitendi. Ergo hoc videtur esse con­ tra praeceptum Apostoli. 2. Praeterea, illud quod est necessarium in Ecclesia est tolerandum. Sed haereses sunt ne­ cessariae in Ecclesia: dicit enim Apostolus, I ad Cor· xi 4 : Oportet haereses esse ut et qui probati sunt manifesti fiant in robis. Ergo videtur quod haeretici sunt tolerandi. Praeterea. Dominus mandavit, Matth. xnr. servis suis ut zizania permitterent crescere usque ad messem. quae est finis saeculi, ut ibidem '’ exponitur \ Sed per zizania significantur haere­ tici , secundum expositionem Sanctorum. Ergo haeretici sunt tolerandi. sEn contra est quod Apostolus dicit, ad 7it. in *: Haereticum hominem, post primam ct secundam correptionem, devita, sciens quia subversus est qui eiusmndi19 est. Respondeo dicendum quod circa haereticos duo sunt consideranda : unum quidem ex parte ipsorum; aliud ex parte Ecclesiae L Ex parte qui­ dem ipsorum est peccatum per quod meruerunt non solum ab Ecclesia per excommunicationem separari, sed etiam per mortem a mundo excludi. Multo enim gravius est corrumpere fidem, per quam est animae vita, quam fulsere pecuniam, per quam temporali vitae subvenitur. Unde si falsarii pecuniae, vel alii malefactores, statim per sacculares principes iustc morti traduntur; multo magis haeretici, statim cum de haeresi convincuntur, possent non solum excommunicari, sed ct iustc occidi. Ex parte autem Ecclesiae est misericordia, ad D TERTIUM SIC PROCEDITUR. « • vcr>. 19. • vctkjo. •ven-jÿ. « • v<» io u P T 3 exponitur. - exponit P. p cluxmadi. - Λμ/mjwoJî PQDEILd. 7j ex pur(«r Ecclesiae. - ivru Pi Eedtiiae. Ex om. ‘i, nroi de. Je BDEHpCipnr). quanda de L, dum quo dr P1»C ct X. - Pm poiseut. pauunt PDC. «»m. j k. A n. Jî Quvdl. X qu. ut, ert i; hi Matth., cap. «tu. errantium conversionem. Et ideo non statim con­ demnat. sed post primam et secundam correctio­ nem . tu Apostolus docet . Poslmodum vero, si adhuc pertinax inveniatur, Ecclesia, dc eius con­ versione non sperans, aliorum saluti providet, eum ab Ecclesia separando per excommunica­ tionis sententiam; ct ulterius relinquit eum iudicio ζ sacculari a mundo exterminandum per mor­ tem. Dicit enim Hieronymus . et habetur XXIV *, qu. ni *: Resecandae sunt putridae carnes, et sca­ biosa oris a caulis repellenda, ne tota domus, massa, corpus ct pecora, ardeat corrumpatur, putrescat, intereat \ Arius in Alexandria una scintilla fuit: sed quoniam non statim oppressus est, totum or­ bem eius Jlanima populata est. Ad primum ergo dicendum quod ad modestiam illam pertinet ut primo et secundo corripiatur. Quod si redire noluerit, iam pro subverso ha­ betur: ut patet in auctoritate Apostoli inducta . * Ad secundum dicendum quod utilitas quae ex haeresibus provenit est praeter haereticorum in­ tentionem * dum scilicet constantia fidelium com­ probatur. ut Apostolus dicit: et ut excutiamus pigritiam, divinas Scripturas sollicitius intuentes, sicut Augustinus dicit Sed ex intentione eorum est corrumpere fidem. quod est maximi nocu­ menti. Et ideo magis respiciendum est ad id quod est per se de eorum intentione, ut exclu­ dantur; quam ad hoc quod est praeter eorum in­ tentionem, ut sustineantur. Ad tertium dicendum quod, sicut habetur in De­ cretis, XXIV *, qu. in *. aliud e$t excommunicatio, ct aliud eradicatio. Excommunicatur enim ad hoc aliquis, ut ait Apostolus L ut spiritus eius salvus fiat in die Domini . - Si tamen totaliter eradicen­ tur per mortem haeretici, non est etiam *' contra mandatum Domini, quod est in eo casu intelligendum quando non possunt extirpari zizania sine extirpatione tritici: ut supra dictum est, cum de infidelibus in communi ageretur. •1 C • < Ifd ··) comTfiomrm. - cnrrcyfrtmrm PCKEtf. iudtcio. - tn iudicio ABDEFGjî». indici G rt) ardeat... intereat. - arJcaut, eurruntpautur, pntrcjcant, inter· \ tant P. etiam. — Om. CGL. ζ) pE. E, cx Commentaria Cardinalis Caietani .■«j s tertio et quarto articulo eiusdem quaestionis, ubi dc manifesti, aut secundum actus exteriores, sed haeretici ab­ punitione haereticorum agitur, dubium occurrit, an hae­ solute ct simpliciter. Videtur igitur quod, quuntumcumque retici in mente solum incurrant iuris positivi poenas, ct occulti, sint excommunicari. - Ex altera autem pane est praecipue excommunicationem. Et est ratio dubii quia hae- quia Ecclesia non indicat occulta *. ,, . , , , , . , resis in mente est non solum vera, t»cJ perfecta hacrcsis. ii. Ad evidentiam huius dubitationis, scito quod Glossa Extra, dc Haereticis, cap. Vultorum, in Clemcntinis, refert Ita quod non est de hucresi sicut dc furto. Nam furtum in Arcbidiaconum disputationi hoc reliquisse ·. Et plurcs adert mente, licet sit peccatum mortale, non tamen est furtum perfectum. Sed haereticus in mente est perfecte haereticus· doctorcs pro parte aflinnativa, quoad excommunicationem. quia sicut fides est virtus quae perficitur interius, ita infi­ Alfcrt quoque ad hoc multa iura. Et quoniam, allatorum delitas perficitur in dissensu interiori cx consensu volunta­ iuriuin cum multa quae in principio pro se alfcrt, tenens partem atlirnintiv-din indubitatam, vidissem, perspexi ciuatis. Consui autem quod excommunicantur non haeretici I · Gten, m /u.7. ήΜ·, X· Ar­ ..·< ,ψν. · O· tf'&xif ut· • rwiJ/w, rciudJiw »G rcddidiiu II, dectdiuc P. Ô) per quam. - poitquam L. - Pro impenditur eu ria, impedi­ tur eû vita E: fsvsi talutii D addit Extra de Haer. cap mcamui ti. a) tenemur. - /mrafar P, c • Vtr *. »u η 102 QUAESTIO XI, temporalibus bonis, posset in praciudicium salu­ tis aliorum hoc esse: tum quia, si relaberentur, alios inficerent; tum etiam quia, si sine poena evaderent, aliic securius in haeresim relaberentur: dicitur enim Eccle. vili ♦: Ex eo quod non cito profertur contra malos sententia, absque timore ullo filii hominum perpetrant mala. Et ideo Ec­ clesia quidem primo revertentes ab hacresi non solum recipit ad poenitentiam, sed etiam conser­ vat cos in vita; et interdum restituit eos dispen­ sative ad ecclesiasticas dignitates quas prius ha­ bebant, si videantur vere conversi. Et hoc pro bono pacis frequenter legitur esse factum. Sed quando recepti iterum 5 relabuntur, videtur esse signum inconstantiae eorum circa fidem. Et ideo ulterius redeuntes recipiuntur quidem ad poeniten­ tiam, non tamen ut liberentur a sententia mortis. Ad primum ergo dicendum quod in iudicio Dei semper recipiuntur redeuntes: quia Deus scrualii. — aliqui Imi : pro relaberentur, labertntur Pa. η) Ex eo quod. - Etenim quia P. û) iterum. - interdum ABDEFGJLpCK et mut. i) autem. - enim Pa. 0 ARTICULUS IV tator est cordium, et vere redeuntes cognoscit. Sed hoc Ecclesia imitari non potest. Praesumit autem 1 eos non vere reverti qui, cum recepti fuissent, iterum sunt relapsi. Et ideo cis viam x salutis non denegat, sed a periculo mortis eos non tuetur. An secundum dicendum quod Dominus loquitur Petro de peccato in eum commisso, quod est semper dimittendum, ut fratriλ redeunti parcatur. Non autem intelligitur de peccato in proximum vel in Deum commisso, quod non est nostri ar­ bitrii dimittere, ut Hieronymus * dicit; sedμ in hoc est lege modus statutus, secundum quod con­ gruit honori Dei et utilitati proximorum. Ad tertium dicendum quod alii infideles, qui nunquam fidem acceperant, conversi ad fidem nondum ostendunt aliquod signum inconstantiae circa fidem, sicut haeretici relapsi. Et ideo non est similis ratio de utrisque. i) λ p viam. - rifam P. fratri. ~ rit»? AllDEFHpCK ct x. om. GILaCK. secundum dicendum quod ad fidem pertinet non solum credulitas cordis, sed etiam protestatio interioris ζ fidei per exteriora verba ct facta: nam confessio est actus fidei. Et per hunc etiam mo­ dum quaedam exteriora verba vel opera ad infi­ delitatem perlinent, inquanium sunt infidelitatis signa, per modum quo signum sanitatis sanum dicitur T·. Auctoritas autem inducta, etsi possit η intclligi dc omni apostasia, verissime tamen con­ venit in apostasia a fide. Quia enim fides est primum fundamentum sperandarum rerum, ct sine fide impossibile est placere Deo *: sublata fide, nihil remanet in homine quod possit esse utile ad sa­ lutem aeternam : et propter hoc primo dicitur \ · Homo apostata vir inutilis. Fides etiam ’ est vita » animae: secundum illud Rom. 1 *: Justus cxfide · vm. 17. vivit. Sicut ergo, sublata vita corporali, omnia membra ct partes hominis a debita dispositione recedunt : it.i, sublata vita iustitiac, quae est per fidem, apparet inordinatio in omnibus membris. Et primo quidem in ore, per quod maxime ma­ nifestatur cor: secundo, in oculis; tertio, in in­ strumentis motus M; quarto, in voluntate, quae ad · interioris. - exterioris Pa ct codicc *. G ac corrigit· η) dicitur. - dicatur ABFHI.pCKfpx *). 0) primo dicitur. - dicitur prima Da. dicitur /Yov. n PG. t) etiam. - enim P. «) matus. - moti» Gk. motivb P. Q QUAESTIO XII, malum tendit. Et cx his sequitur quod iurgin se­ minet. alios intendens separare u fide, sicut et ipse recessit. Ad tertium dicendum quod species alicuius qua­ litatis vel formae non diversificatur per hoc quod est terminus motus a quo vel ad quem : sed potius e converso secundum terminos motuum 104 ARTICULUS I species attenduntur. Apostasia autem respicit λ 1 infidelitatem ut terminum ad quem est motus re­ cedentis a tide. Unde apostasia non importat de­ terminatam speciem infidelitatis, sed quondam circumstantiam aggravantem: secundum illud II A/. n *: Melius erat eis veritatem non cognoscere ' v»"· n quam post agnitam * retroire. p k respicit. - Om. Importat cd. a. cl λ) G, u habet ad (infidelitatem ut ad} a flde L, recipit P. ABDEHIpCK, ita po»t μ) aptitam. - copiitam n • £ i Pa. Commentaria Cardinalis Caietani iurc. - Et licet nec veniale peccatum videatur, cx quo li­ primo articulo quaestionis duodecimae dubium primo occurrit dc apostasia ab ordine, an constitutus in mino­ cite ingreditur statum coniugalem, in quo oportet homi­ ribus seu prima tonsum peccet relinquendo statum cleri­ nem communiter saecularibus negotiis immisceri, ct con­ calem. Videtur enim quod sic. Primo, quia quaelibet apo­ sequenter relinquere habitum et tonsuram, ut Decretalis dicit; veritas tamen videtur quod secundum indulgentiam, stasia peccatum est, ut in littera dicitur. Immo de omni npo• la rup. 44 3. ftosia dicitur · quod potest intelligi illa auctoritas Pror. vi, qua venialia permittuntur, huiusmodi habitus ct tonsurae Homo apostata vir inutilis etc. ; cx quo habetur quod non dimissio fiat, sicut ct implicatio in negotiis saccularibus. solum est peccatum, sed etiam mortale peccatum. - Se­ IV. Ad primum ergo in oppositum * , negatur quod cundo, quia facit contra id quod in susceptione primae ton­ huiusmodi retrocessio sit apostasia. Ad apostasiam enim surae suscepit, scilicet: Domitius pars haereditatis meae.requiritur non quahscumquc, sed criminosa retrocessio; Tertio, quia multae auctoritates ad hoc afferuntur. qualis non est ista quuc est sine peccato mortali. Unde II. Ad evidentiam huius quaestionis, sciendum est quod Auctor in littera, licet, enumerando modos conjunction^ relinquere clericatus seu ordinum minorum statum ct exer­ ad Deum, dixerit per religionem et clcricaturam vel sa­ crum ordinem ; in eligendo tamen species apostasiae, nul­ citium, cum importet retrocessionem a bono supcrcrogutionis quidem ante susceptam tonsurum vel ordinem, de­ lam fecit mentionem dc clericatum, sed solum de religione bito autem post susceptum ordinem aut tonsuram (cx ct ordine; insinuans per hoc quod apostata hoc modo non est nisi qui a sacro ordine vel professione religionis retro­ quo enim accitus est in sortem divinam, debitor factus est sui in ministrum Dei), secundum se non est dc genere cedit. - Et confirmatur auctoritate iuris, Extra, de Apostat.. bonorum ncc indifferentium, sed male sonantium ; non ita in capitulis Tuae et /1 nobis, ubi putet quod apostasiam ob ubicctum habitum crimen, infamia ct punitio coacti va conquod sit per sc malum, sicut mendacium, quia in nulli» necessitate posset licere; sed ita quod solitarie sumptum comitantur, quae procul sunt a retrocessione dc qua est malum sit, adjuncta tamen aliqua conditione honestari pos­ sermo. Ad secundum dicitur quod, licet retrocedens a statu cle­ sit. Et hoc patet cx eo quod pro aliqua necessitate licite aliquis post primam tonsuram ct ordinem minorem pos­ ricali non prosequatur sortem Domini quam inchoavit, ct propterca pcccct vcninliicr, ut dictum est ·; non tamen cx set retrocedere: ut «i pro pace regni oporteret esse biga­ mum, vel aliquid huiusmodi. hoc sequitur quod pcccct mortaliter: quia nec praecepto III. Et quoniam ratio debiti iustitiam constituit, et eius vio­ ncc voto ad prosecutionem adstringitur. latio iniustitiam, luxtii modum debiti attendenda est natura Ad tertium dicitur quod nulla est auctoritas authentica in contrarium, quantum viderim. Immo Ricardus, qui alle­ peccati. In huiusmodi autem clericis tria inveniuntur debitu: gatur in Quarto, dist. xxiv, non invenitur hoc dicere. primo, quod ipsi sint ministri Dei, secundo, quod exerceant V. In eodem primo articulo adverte quod, cum apo­ ministeria sua. tertio, quod deferant signa ministerii, puta habitum ct tonsuram. Et quoniam ad primum consecrati stasia a religione sit retrocessio n religione; ct aliud sit sunt per sacramentum ordini», vel quasi consecrati per sa· retrocedere □ religione, ct aliud retrocedere ab hac reli­ cramcntalc, scilicet primam tonsuram, ab hoc retrocedere gione consequens est quod si quis a sua religione retroce­ pcccutum mortale est: quoniam hoc non fit nisi contemptu dat in aliam laxiorem intrans, non sit apostata a religione; sacramenti ct sacramcntulium, cum neutrum iteretur. ac per hoc non incurrit poenas contra apostatas statutas. Quamvis si ab ordine mendicantium nd aliquam monachaΛ secundo autem recedere, absque contemptu, quoti­ diana experientia, qua multi eorum nunquam exercent lem religionem, praeterquam Carthusicnscm. transeat absque ectus suos, nbsque remorsu ct reprehensione conscientiae, debita licentia, sit excommunicatus, non propter aposta­ testatur non esse damnabile. siam. sed propter transitum talem, iuxta statutum Mar­ A tertio autem retrocedere quod non sit mortale, cx tini IV ·. eo probatur quia hoc cat cx iurc positivo, ct ncc praece­ VI. In eodem primo articulo dubium occurrit dc apo­ pto nec voto firmatum, ncc punitum. Manifestantur haec stasia a religione, an religiosus recedens inconsulto praelato cx eo quod licite huiusmodi clerici contrahunt matrimo- suo, ct non subiicicns sc alterius obedientiae. sit apostata • Op.Orric n nia : * ct adeo licite ut gaudeant etiam privilegio clericali, proprie. Et videtur quod sic, auctoritate Innoccntii * in Hunni. Qertc. ut patet Extra, de Clericis Coniugatis, in cap. i. in Sexto, cap. tin. de Renun., et in cap. Intelleximus, de Aetat. et si tamen deferunt habitum ct tonsuram. Ex hoc autem Quai. Ordin. Verum si diligenter considerata fuerit ratio quod licite ducere possunt uxores, sequitur quod licite po­ apostasiae, distinguere oportet. Quia religiosum cum ha­ nunt sc in statu in quo minus plene possunt Deo mini­ bitu sine licentia ct alterius obedientia manere dupliciter strare, ut patet in Decretalibus, eodem tit.. in cap. Di­ contingit. Primo, eo animo ct intentione ut religiosus am­ versis; ct in quo oportet eos saecularibus negotiis immi­ plius non sit. Et talis est verus apostata. Ncc excusatur ab sceri, ut patet ibidem in cap. loannes. Ex hoc vero sequi­ apostasia ct censuris annexis cx hoc quod defert habitum : tur ulterius, ut textus nunc dictus deducit, quod tonsura sed tenetur ad omnia ad quae tenentur apostatae sine ha­ ipsius talia exercentis in ministern clericalis vituperium bitu. - Secundo, contingit quod non recedat, ncc vagetur redundaret. Et sic non solum qui in aetate minori ton­ extra, animo retrocedendi a religione, sed propter praela­ torum forte rigorem. aut propter libidinem vagandi, aut suram susceperunt, ut in cap. Ut consultationi ; sed abso­ aliquid huiusmodi. Et talis non est apostata, sed fugitivus lute clerici in minoribus qui nolunt esse clerici, ex man­ ct vagus. Et quod hoc sit verum, patet cx hoc quod apo­ dato iuris non coguntur nd habitum ct tonsuram. Et sic stasia consistit in retrocessione a religione; ac per hoc, qui dc primo ad ultimum infertur: Ergo retrocedere ab habitu retrocessioni a religione nunquam consensit, nunquam apoct · tonsura huiusmodi non est praeceptum aut punitum a n I « u P •t> V. tai X\ ' Kent. îu», JrHtr.rt ÏWiS Rri., eus Ceam. QUAESTIO XII, ARTICULUS n λ >i. μ susiam incurrit : quamvis incurrat peccatum inobedientiac ct rebellioni» contra praeceptum praelati exeundo. Sicut etiam stans in claustro ct nolent pertinaciter obedire prae­ lato aliquid iustc praecipienti. rebellis est, non apostata. Propter quod, dictum Innocentii in primo casu vcrificatur: et in illo sensu tantum puto ipsum intendere, qui delatio­ nem habitus non excusare apostasiam docere volebat. VII. In responsione ad secundum confirmationem habes •a q· 4UO‘* actu» exterior sola denominatione ab netu interiori “· ·«· )· Con’· dicitur talis *, puta fidelis ct infideli», sicut signum sanitatis • Cf. Αυχ. /r sanum. Et acito quod exercens signa infidelitatis cx umore jut jc Mannino papa habetur quod posuit tura idolis ·) 105 peccat mortaliter, etiam si sit timor cadens in constantissimum virum: nullu» enim timor excusat ab his quae sunt secundum sc mala, quale est sacrificium idolorum. Et licet talis non peccet peccato infidelitatis interiori, peccat tamen peccato infidelitatis exteriori, non opposito fidei, sed op­ posito fidei confessioni. Et propterea, licet talis non sit haereticus nec idololatra secundum mentem, est tamen ido­ lolatra uctu exteriori, et subicctus iuribus Dei ct hominum contra idololatras quia homo iudicat ea quuc extra sunt, et Deus voluntatem consentientem in exterius sacrificium contra sc. Mitius tamen exercenda sunt, propter timorem, iura contra ipsum. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM PRINCEPS PROPTER APOSTASIAM Λ EIDE AMITTAT DOMINIUM IN SUBDITOS. ITA QUOD EI OBEDIRE NON JENTANTUR D SECUNDUM SIC PROCEDITUR. VidctUF quod propter apostasiam a fide non Sprinceps amittat dominium in subditos, quin ei 11. s • Cl. can ΙκΙ/λMU, out. XI,qu. in.-Vide Au< in ,aurv. * P ver». 5. T • b Cone. Ro:u. V · Cf. eax S'at iintftonpw.CBn·. XV. qu. it. » u·, •Tit de Haere!. ater • Qu. ». act. IO. teneantur obedire. Dicit enim Ambro­ sius 1 * quod lulianus imperator, quamvis esset apostata, habuit tamen sub se Christianos milites P, quibus cum dicebat: i Producite aciem pro defen­ sione reipublicae », obediebant ei. Ergo propter apostasiam principis subditi non absolvuntur ab eius dominio. 2. Praeteri a> apostata a fide infidelis est. Sed infidelibus dominis inveniuntur aliqui sancti viri fideliter 1 servisse: sicut loseph Pharaoni, et Da­ niel Nabuchodonosor, ct Mardochaeus Assuero. Ergo propter apostasiam a fide non est dimitten­ dum quin principi ubediatur a subditis. 3. Praeterea, sicut per apostasiam a fide re­ ceditur a Deo, ita per quodlibct peccatum. Si ergo propter apostasiam α fide perderent princi­ pes ius imperandi subditis fidelibus, pari ratione propter alia peccata hoc amitterent. Sed hoc palet esse falsum. Non ergo propter apostasiam a fide est recedendum ab obedientia principum. Sed contra est quod Gregorius VII dicit ♦: Nos. sanctorum praedecessorum statuta tenentes, eos qui excommunicatis fidelitate aut sacramento 4 sunt constricti. Apostolica auctoritate a sacramento absolvimus, et ne sibi fidelitatem observent omni­ bus modis prohibemus, quousque ad satisfactionem veniant. Sed apostatae a fide sunt excommunicari, sicut et haeretici : ut dicit Decretalis ‘ Ad abolen­ dam *. Ergo principibus apostatantibus a fide non est obediendum. Respondeo dicendum quod, sicut supra ’ dictum Ambroiiut. - ct lut>Hur Λ7 ju vi tJJuni PI *K militet. - multat ΒΙ militaret I. γ) Jtdditcr. - infideliter ABDEpCFHK. tacrameuto. - ht ramenti tacramentu Pa. <) Decretalis. - Extra de Haeretici» ufdunt Fixa a) j») ct k.x. est, infidelitas secundum scipsam non rt-pugnat dominio, eo quod dominium introductum est de iure gentium, quod est ius humanum; distinctio autem fidelium ct infidelium est secundum ius divinum, per quod non tollitur ius humanum. Sed aliquis per infidelitatem peccans potest sen­ tentialiter ius dominiiζ amittere, sicut et quando­ que propter alias culpas. Ad Ecclesiam autem non pertinet punire infidelitatem in illis qui nunquam fidem susceperunt: secundum illud Apostoli. I ad Cor. v : Quid mihi de his qui foris sunt indicare? • V«v O Sed infidelitatem illorum qui fidem susceperunt potest sententialiter punire. Et convenienter in huc puniuntur quod subditis fidelibus dominari non possint T·: hoc enim vergere posset in ma­ • Λ/·gnam fidei corruptionem; quia, ut dictum est ♦, *r<. s. homo apostata suo 4 corde machinatur malum et iurgia seminat, intendens homines separare α fide. Ei ideo quam cito aliquis per sententiam denun­ tiatur excommunica tus propter apostasiam a fide, ipso facto eius subditi sunt absoluti a dominio cius et iuramento fidelitatis quo ei tenebantur. Ad primum ergo dicendum quod illo tempore Ecclesia, m sui novitate, nondum habebat pote­ statem terrenos principes compescendi. Et ideo toleravit fideles luliano Apostatae obedire in his t quae non 1 erant contra fidem, ut maius fidei pe­ riculum vitaretur. Ad secundum dicendum quod alia ratio est de aliis infidelibus, qui nunquam fidem susceperunt, • fa .οηηοττut dictum est *. Ad tertium dicendum quod apostasia a fide to­ • Ait. fwced. taliter separat hominem a Deo. ut dictum est : * quod non contingit in quibuscumque aliis peccatis. C) ./oiriiHÙ. - divinum ABDEFCHLpK ct kh. r,) pisiint. - pastunt BEFGIkk. tuv. - pravo Pj. 0 non. - non/idn PBDFm. C om. base «olutioneca. et mxrgo C. Commentaria Cardinalis Caietani articulo secundo eiusdem quaestioni * duodecimae du­ bium occurrit, an propter excommunicationem cx qua­ cumque causa iustd, an solum propter excommunicationemi cx causa apostasiae a fide, dominium amittatur. Et est ratio dubii quia in Decretis, XV *. qu. vj, can. ATox sanctorum, quod Auctor in liltcn» ‘ affert, ct in cun hi ratos, absolute dicitur quod excommunicatio absolvit a iuramento tidelitan I • Ars- ssc, nec credo verum. Puto tamen distinguendum inter posse ct debere; ct quod quando est na notorium quod nuUit possit tergiversatione excusari, possit exeeutio fieri, non tunien teneantur ad cxcqucndum, qtnindiu index tolerat; ut tie notorium facti sortiatur effe­ ctum sententiae dedaratoriae quantum ad manifestationem, et non quantum ad auctoritatem. Et in niauna praesentis poenae diligenter adverte quod oportet perseverantiam censurae esse notoriam: quia textus dicit, usque ad satisfactionem et, quandiu excommunicatus 8Έ ιοό QUAESTIO ΧΠΙ, ARTICULUS I 107 QUAESTIO DECIMATERTIA DE BLASPHEMIA IN GENERALI IN ARTICULOS DIVISA considerandum est de peccato blasphemiae, quod opponitur confessioni fidei * Et primo, de blasphcmia in generali; secundo, de blasphemia quae dicitur peccatum in Spiritum Sanctum D • Qu. expressisset nisi maiora, postmodum etiam quae­ dam minora subdit, inter quae etiam quaedam, de maioribus ponit. Ad secundum dicendum quod, cum blasphemia opponatur confessioni fidei, ut dictum est ♦, eius · prohibitio reducitur ad prohibitionem infidelitatis, quae intelligitur in co quod dicitur : * Ego sum Dominus Deus tuus etc. Vel prohibetur per id quod dicitur : * Non as- · ihj., m» 7. sumes nomen Dei tui in vanum. Magis enim in vanum assumit nomen Dei qui aliquod falsum de Deo asserit quam qui per nomen Dei aliquod falsum confirmat. Ad tertium dicendum quod blasphemia potest absque deliberatione ex subreptione τ procedere τ dupliciter. Uno modo, quod aliquis non advertat hoc quod dicit esse blasphemiam. Quod potest contingere cum aliquis subito cx aliqua passione in verba imaginata prorumpit, quonim significa­ tionem non considerat. Et tunc est peccatum ve­ niale: et non ’ habet proprie rationem blasphe> miae. - Alio modo, quando advertit hoc esse blasphemiam, considerans significata verborum. Et tunc non excusatur a peccato mortali: sicut nec ille qui ex subito motu irae aliquem occidit iuxta se sedentem. 5) ct non. - ct ideo BDFLpACEK, ct ideo non G»C ci a. ft tie «0« «E. nrc II. ARTICULUS TERTIUS UTRUM PECCATUM BLASPHEMIAE SIT MAXIMUM PECCATUM Pari. HI, qu. lxxi, art. S; IV Jist. u, art. 3, qu * 3; Dc Malo, qu. n. an. 10. >pD tertium SIC proceditur. Videtur quod 2. Praeterea, quicumque peierat? inducit Deum > i peccatum blasphemiac non sit maxi­ testem falsi tali, et ita videtur eum asserere esse mum peccatum. Malum enim dicitur falsum. Sed non quilibet blasphemas usque ad 3 quod 3 nocet, secundum Augustinum, in hoc procedit ut Deum asserat esse falsum. Ergo ’Λ/οίϊ.'.vi Enchirid. * Sed magis nocet peccatum homicidii, periurium est gravius peccatum quam blasphemia. «λ., «p. m. qUOj perimit vitam hominis, quam peccatum I 3. Praeterea, super illud Psalm., Nolite extol * blasphemiac, quod Deo nullum nocumentum po- Iere in altum cornu vestrum * , dicit Glossa ** : ‘r; w.m». test inferre. Ergo peccatum homicidii est gravius Maximum est vitium excusationis peccati. Non peccato blasphemiac. ergo blasphemia est maximum peccatum. a) quod. - quia PDEFIIIKiu. i») peierat. - periurat PEGHKxmu. - Pro pCK et ma /alntatem pF. /altitati, fahitatù PD QUAESTIO XIII • v«. ». Sed contra est quod Isaiae xvm, super illud ,* • ordio Ad populum terribilem etc., dicit Glossa *: Omne peccatum y blasphemiae comparatum, levius est. 'Λη * Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum est, blasphcmia opponitur confessioni fidei. Et ideo habet in se gravitatem infidelitatis. Et aggra­ vatur peccatum si superveniat detestatio volun­ tatis; et adhuc magis si prorumpat in verba; sicut et laus fidei augetur per dilectionem et con­ fessionem. Unde, cum infidelitas sit maximum pec•Qu.«, «ly catum secundum suum genus, sicut supra * di­ ctum est, consequens est quod etiam blasphcmia sit peccatum maximum, ad idem genus pertinens et ipsum aggravans. Ad primum ergo dicendum quod homicidium et T blasphemia si comparentur γ secundum obiecta in quae peccatur, manifestum est quod blasphcmia. quae est directe peccatum in Deum, praeponderat homicidio, quod est peccatum in proximum. Si autem comparentur secundum effectum nocendi, sic homicidium praeponderat : plus enim homi­ cidium nocet proximo quam blasphemia Deo. mo comparentur. - conferentur AIlHII,, conferantur rentur EK. comparantur G, conferrentur cd, Glossa *: Peius est blasphemare quam peierare L Qui enim peierat non dicit aut sentit aliquid fal­ sum dc Deo, sicut blasphcmus: sed Deum adhi­ bet testem falsitati non tanquam aestimans Deum esse falsum testem, sed tanquam sperans quod Deus super hoc non testificctur per aliquod evi­ dens signum. Ad tertium dicendum quod excusatio peccati est quaedam circumstantia aggravans omne pecca­ tum. etiam ipsam blasphcmiam. Et pro tanto diI citur esse maximum peccatum, quia quodlibet facit maius. i· prierait. - penurare PHl rd make Catetani idhum dicere dc Deo (aliter peccatum non esset), sicut N articulo tertio eiusdem decimactcrtiae quaestionis, prae­ semper in infidelitate est voluntu consentiens in hoc quod termisso secundo, dubium occurrit, quomodo blasphcmia habeat in st gravitatem infidelitatis aggravans ipsam, cum est sentire falsum dc Deo; non tamen semper adest volun­ tas affecta ad detestandum, quae in littera dicitur aggravare. • Art. i, Com mm * dictum sit quod blasphcmia frequenter fit salva fide. aicoL nuar vit · · 1 Propter dictam nutem differentiam inter sentire et dicere w. ct quod non est de ratione blasphemiae dissensus consti­ falsum de Deo, in responsione ad secundum sub disiuntuens infidelitatem. Quomodo ergo stant haec rimul ? ctionc dicitur quod qui periurat non dicit aut sentit aliquid Ad hoc dicitur quod dc ratione bhsphcminc, licet non sil sentire falsum de Deo, est tamen dicere falsum dc Deo. falsum de Deo, sicut blasphcmus. III. Si quis autem contendat perfectum blasphcmiam Ad infidelitatis autem genus spectat non solum sentire fal­ pracsupponcrc ct claudere infidelitatem, distinguendo dc sum de Deo, sed etiam dicere falsa de eodem. non ita blasphcmia secundum perfectam vel imperfectam rationem quod blasphemia sit species infidelitatis, sed quin est spe­ blasphemiae. pro co quod confessio fidei perfecta fidem cies cognata illi, et naturali ordine ab illa emanans. Qui enim blasphemat, quamvis non sentiat verum esse quod pruesupponit ct claudit; advertat primo, quod bonum ex causa integra, malum autem ex particulari consurgit de­ dicit, dicendo tamen induit personam sentientis sic esse ut dicit: dicit enim Unquam si crederet sic esse aut sic esse fectu *. Ac per hoc. quamvis ad perfectam fidei confcspossibile, prout diversimode dicit. sionem exigatur fides, quia aliter virtuose non est; blasphe- s.T> to “°min tamen est vitiosa absque infidelitate. IL Et quoniam littera non dicit quod blasphemia habet Adverrat secundo, quod blasphemia perfectior est cum in sc infidelitatem, sed habet in sc gravitatem infidelitatis ; cx intentione profertur in Deum quam cum ex ignorantia : scito quod, quemadmodum sentire falsum dc Deo, ut infi­ delis sentit, est actus secundum sc maius quia cadit super quoniam tunc est blasphcmia cx utraque parte, scilicet cx parte Dei et cx parte blasphcmi Quando autem non credit materia indebita, ct constituit infidelitatis peccatum in tali gradu ; ita dicere falsum de Deo, ut blasphcmus dicit, con­ quis contra Deum sc dicere, blasphemia est solum cx parte Dei blasphcmati. Constat autem quod blasphcmia non ere-· stituit blasphemiae peccatum in tali gradu quia dicere cadit dentis in Christum est solum blasphemia secundum sc: super materia indebita. Et quia materia haec, quae est ma­ teria circa quam, quae obiectum est, eadem est; consequens blasphemia autem credentis in Christum est ct secundum sc ct secundum blasphemantem blasphcmia. Ac per hoc est ut gravitas una sit. Et propterca in littera dicitur quod blasphemia perfectior est sine infidelitate quam cum infi­ habet gravitatem infidelitatis, ct quod peccatum maximum delitate. est ex genere suo sicut ct infidelitas. Et consequenter quod Et confirmatur auctoritate II Pct. n ♦: Melius erat eis aggravat gravitatem in quu communicat cum infidelitate, si veritatem non cognoscere quam post agnitam retroire: ct superveniat detestatio voluntatis. Quamvis enim semper in multo magis, iniuriari. blasphemia inveniatur voluntas consentiens in hoc quod est I U I 1WM ΙΙΛΜΑΛΙΙ lib.AM'rll^MliiX I D quartum sic proceditur. Videtur quod damnnti non blasphement. Detinentur * enim nunc aliqui mali a blasphemando propter timorem futurarum poenarum. Sed damnati has poenas experiuntur, unde magis eas abhorrent. Ergo multo magis a blasphemando compescuntur. 2. Praeterea, blasphemia. eum sit gravissimum peccatum, est maxime demeritorium. Sed in fu­ tura vita non est status merendi neque deme­ rendi. Ergo nullus erit locus blasphcmiue. 3. Praeterea. Eccle. xi * dicitur quod in quo· cumque loco lignum ceciderit, ibi erit: ex quo patet quod post hanc vitam homini non accrescit nec meritum nec peccatum quod non habuit in hac vita. Sed mulli damnabuntur qui in hac vita non fuerunt blasphemi. Ergo nec in futura vita blasphemabunt. Sed contra EST quod dicitur Apoc. xvi : Ae­ stuaverunt homines aestu magno, et blasphemave· runt nomen Domini habentis potestatem super has plagas: ubi dicit Glossa ’ quod m inferno positi, quamvis sciant se pro mento f puniri dolebunt tamen quod Deus tantam potentiam habeat quod plagas eis inferat. Hoc autem esset blasphemia in praesenti. Ergo ct in futuro. Ri spondeo dicendum quod, sicut dictum est ·. ad rationem blasphemiae pertinet detestatio divi­ S P. Aeg. i • VcT *. J • V; C»p- ▼, nea- 4· S Tk l«t ti. t. • AnM. Muchb. IV , cxr. », n.7--NTb.te«î. tui. QUAESTIO XIV, ARTICULUS Π 114 ccptu», ct ciu» deformitas, exercetur. Unde hoc argumen­ tum fallit non distinguendo inter odium Dei in actu con­ cepto seu signato, ct in actu exercito. Utrumque enim significat malum, quod impossibile est esse integrum. Et proptercu prima sequela nulla est. Quoniam absque errore odium Dei habet rationem alicuius boni . nec hoc est in obiccto cx actu voluntatis in exercitio, sed cx se m seipso ante omnem actum exercitum. Secundo deficit, quia ponit intellectum caecum prius naturaliter si voluntas fertur in obicctum secundum appa­ rentem et non existentem bomtatem : in virtute siquidem •Qu i lut, art.». huius ultima sequela fundari videtur. Iam autem in Primo e«l 4 • Qo. Luni.art. Libro ·, cum de peccato angelorum tractaretur, ct in Se­ 3 (ct Comment, num tv I; qu. cundo Libro, in proprio loco * . ostensum est quod peccare Luviti. art. t.aJ I. non contingit nisi voluntas feratur in bonum vel apparens bonum ; ct quod cum hoc stat quod intellectum non opor­ tet prius naturaliter errare; sed cx hoc ipso defectus intel­ lectus error est quandoque quod volens non utitur intelle­ ctu ad regulandum actum volendi quem excreet. Deficit tertio, quia articulum Parisiensem ponit contra veram doctrinam Philosophi, in VII Ethic. Ad quem tamen articulum alias diximus, scilicet in Secundo Libro, qu. i.xxvn, an. 2 ·. V. In responsione ad primum eiusdem articuli, perspice quod responsio consistit in hoc quod, sicut omne fidelis opus pium potest dici confessio, itu omne peccatum cordis, ori» et operis potest dici blasphemia. Ac per hoc, multitudo peccatorum quae cx certa malitia possunt committi, non obstat quin peccare ex certa malitia sit blasphemia : quo­ niam omnia illa blasphemiuc saltem operis sunt. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM CONVENIENTER ASSIGNENTUR SEX SPECIES PECCATI IN SPIRIT!. M SANCTUM Infra, qu. xxivt, rM • ver·. 3i t vcn.6. QUAESTIO XIV, Ex parte vero peccati duo sunt quae hominem a peccato retrahere possunt. Quorum unum est inordinatio et turpitudo actus, cuius consideratio inducere solet in homine poenitentiam de peccato commisso. Et contra hoc ponitur impoenitentia: non quidem eo modo quo dicit permanendam in peccato usque ad mortem, sicut supra * impoe­ nitentia accipiebatur (sic enim non esset speciale peccatum, sed quaedam peccati circumstantia); sed accipitur * hic impoenitentia secundum quod importat propositum non poenitendi. - Aliud au­ tem est parvitas et brevitas boni quod quis in peccato quaerit, secundum illud Horn, vi *: Quem fructum habuistis ' in quibus nunc erubescitis? cuius consideratio inducere solet hominem ad hoc quod cius voluntas in peccato non firmetur. Et hoc tollitur per obstinationem : quando scilicet homo firmat suum propositum in hoc quod peccato inhaereat. - Et de his duobus dicitur lerem. vm *: Nullus est qui agat poenitentiam super peccato suo, i) accipitur. - accipiatur P. habuitti>. - m illii tdduni ARTICULUS 111 115 dicens, Quid feci? quantum ad primum; Omnes conversi sunt ad cursum quasi equus impetu radens ad praelium , quantum ad secundum. An primum ergo dicendum quod peccatum de­ sperationis vel praesumptionis non consistit in hoc quod Dei iustitia vel misericordia non cre­ datur : sed in hoc quod contemnatur *. « Ad secundum dicendum quod obstinatio et im­ poenitentia non solum differunt secundum prae­ teritum ct futurum : sed secundum quasdam for­ males rationes ex diversa consideratione eorum quae in peccato considerari possunt, ut dictum eSt '. * U corport. Ad tertium dicendum quod gratiam et veritatem Christus fecit per dona Spiritus Sancti, quae ho­ minibus dedit. 4 An quartum dicendum quod nolle obedirc per­ tinet ad obstinationem; simulatio poenitentiae ad impoenitentiam; schisma ad invidentiam fraternae gratiae, per quam membra Ecclesiae uniuntur. a cnHfrwiHjrwr, - cvnfrmNifur 1’Dlx. Eix. tunc in illit addunt Pa. Commentaria Cardinali^ Caictani articulo iccundo, simul cum responsione ad ultimum primi articuli, nota quod, cum dicitur peccatum in Spi­ ritum Sanctum esse speciale genus peccati ct continere sub sc sex speciei quae in littera declarantur, non intclligo quod iit proprie genus unum divisum in has species: quo­ niam differentiae constitutivae illarum speciurum non sum eiusdem generis, ut patet discurrendo. ScJ intclligo quod sit unum speciale genus, hoc est. commune ad certas ct non ad omnes peccatorum species se extendens. Hoc enim suf­ ficit litterae ponenti differentiam inter peccatum in Spiritum Sanctum quando est generalis conditio iut circumstantia cuiusque peccati; ct quando est speciale peccatum com­ mune ut genus ad multas species. In eodem secundo articulo, in responsione ud primum, advenas desperationem non consistere in non credere, sed in contemnere misericordiam. Et simile est dc pruesum• Q». xi. «n. s ptione respectu iustitiac. Et in tractatu dc spe inferius dc fcf. Commun.)· , qu. xv. xn. i. hoc tractabitur. II. In responsione ad secundum dubium occurrit cx co quod, licet turpitudo actus ct parvitas boni in actu peccati n I IK. lormalitcr distinguantur, non sunt tomen obiecu peccato­ rum quae penes ca distingui dicuntur, scilicet impoeniten­ tiae et obstinationis quoniam impoenitentiae obiectum abiectio est poenitentiae; et obstinationis obiectum est ma­ lum in quo quis intendit persistere. \d hoc dicitur quod satis fuit Auctori ponere quasdam diversas rationes formales quibus haec distinguuntur pec­ cata . ncc oportuit ponere cuiusque proprium obiectum for­ male. Ei ratio est quia hic non tractatur Je istis peccatis absolute, sed ut sunt peccato in Spiritum Sanctum. Ut sic autem constituuntur per contemptum retrahentium a pec­ cato. Et propterca secundum diversitatem formalem retra­ hentium u peccato assignata est ditlcrcntia horum. - Ncc tamen huiusmodi distinctive longe sunt ab obtectis. Quo­ niam impoenitentiae materia, si eadem est cum materia poenitentiae quia circa idem contraria sunt, turpitudo actus est pocnitcns enim turpitudinem detestatur actus peccati. Obstinatus quoque, intendens persistere in malo, intendit procul dubio in parvitate ct brevitate boni delectabilis in actu peccati persistere. ARTICULUS TERTIUS UTRUM PECCATUM IN SPiRI I UM SANCTUM SIT IRREMISSIBILE Ραπ. IU, qu. Lxxxn, an. 3, ad a, 3; II Quodl. Sent., dixerit verbum contra Spiritum Sanctum, non re- !i6 QUAESTIO XIV, initietur ei neque in hoc saeculo neque in futuro. Et Augustinus dicit, in libro de Serm. Dont, in •i xw Monte . * quod tanta est labes huius peccati quod humilitatem deprecandi subire non potest. Respondeo dicendum quod secundum diversas . · acceptiones peccati· in Spiritum Sanctum , * diver· • d. 1005 ’<0,9 simode irremissibile dicitur Si enim dicatur pec­ catum in Spiritum Sanctum finalis impoenitentia, sic dicitur irremissibile quia nullo modo remitti­ tur. Peccatum enim mortale in quo homo perse­ verat usque ad mortem, quia in hac vita non remittitur per poenitentiam, nec etiam in luturo dimittetur. Secundum autem alias duas acceptiones dicitur β irremissibile, non quia nullo modo remittatur: sed quia, quantum est de se, habet meritum ut non remittatur. Et hoc dupliciter. Uno modo, quantum ad poenam. Qui enim ex ignorantia vel infirmitate peccat, minorem poenam meretur: qui autem ex certa malitia peccat, non habet aliquam excusationem unde eius poena minuatur. Simili­ ter etiam qui blasphemabat m Filium hominis, eius divinitate nondum revelata, poterat habere aliquam excusationum propter infirmitatem carnis quam in eo aspiciebat, et sic minorem poenam merebatur: sed qui ipsam divinitatum blasphe­ mabat, opera Spiritus Sancti diabolo attribuens, nullam excusationem habebat unde eius poena diminueretur. Et ideo dicitur, secundum exposixfiT’/Zu’i/u honem Chrysostomi *. hoc peccatum Judaeis T t non remitti neque in hoc sacculo neque in fu­ turo. quia pro eo passi sunt poenam et in prae­ senti vita per Romanos, ct in futura vita in poena inferni. Sicut etiam Athanasius ♦ inducit exem­ plum de eorum parentibus, qui primo quidem contra Moyseu contenderunt propter defectum aquae et panis: ct hoc Dominus sustinuit patien«) precati. - precatum Mit p. quia. — quod PDa. y< luJacis. - ipsum 1, nto. ceteri. ARTI CULUS IV 1er, habebant enim excusationem ex infirmitate carnis. Sed postmodum gravius peccaverunt quasi blasphemantes in Spiritum Sanctum, beneficia Dei. qui eos de Aegypto eduxerat, idolo attribuen­ tes. cum dixerunt *: Hi sunt dii tui, Israel, qui te eduxerunt de terra Aepypti. Et ideo Dominus ut temporaliter tecit eos puniri, quia ceciderunt in dic illo quasi '' tria millia hominum : et in futurum eis poenam comminatur, dicens : * Ego au- · tem in die ultionis risitabo hoc peccatum eorum. Alio modo potest intelligi quantum ad culpam: sicut aliquis dicitur morbus incurabilis secundum naturam morbi, per quem tollitur id ex quo1 morbus potest curari, puta eum morbus tollit vir­ tutem naturae, vel inducit fastidium cibi et me­ dicinae; licet etiam : talum morbum Deus possit curare. Ita etiam peccatum in Spiritum Sanctum dicitur irremissibile secundum suam naturam, inquantum excludit ea per quae fit remissio pec­ catorum. Per hoc tamen non praecluditur via remittendi ut sanandi omnipotentiae et misericor­ diae Dei. per quam aliquando tales quasi miraculo.se spirituuliter sanantur. Al) PRIMUM ERGO DICENDUM quod dc Ucminc de- Coinrnentaria Cardinalis CaiGtanl articulo tertio eiusdem quaestionis novitiorum dubium occurrit, cum commune sit omni peccato moruli exclu­ dere omnia per quae fit remissio peccatorum, quoniam tollit gratiam, quae est vita animae, ct constituit ipsam in­ sanabilem, immo mortuam; cur peccata in Spiritum San­ ctum dicantur specialiter irremissibilia cx parte peccantis quia excludunt ea per quae fit remissio peccatorum, scilicet misericordiam, iustitiam pro se. gratiam, poenitentiam ct pronitatem ad bonum. Ad hoc dicitur quod inter peccatu in Spiritum Sanctum i I ct alia mortalia haec est differentia, quod peccatum in Spi­ ritum Sanctum excludit directe retractivum a peccato : alia vero non excludunt hoc directe, sed cx quadam sequela. Non enim omnis peccans mortaliter directe excludit mise­ ricordiam, sicut desperans; aut gratiam, sicut dolens de ditfusionc gratiae divinae; ct sic dc aliis. Et proptcrca hu­ iusmodi peccatum dicitur irremissibile ct morbus incura­ bilis cx parte peccantis, quia directe tollit ca per quae fit remissio ct cura, aliis tollentibus principium curae ex consequenti. ARTICULUS QUARTUS UTRUM HOMO POSSIT PRIMO PECCARE IN SPIRITUM SANCTUM, NON PRAESUPPOSI DS ALIIS PECCATIS 11 Sent., L * di xuu, art. 5; 1 M » I a s < t H sperandum est m hac vita, considerata omnipo­ tentia et misericordia Dei. Sed considerata condijaB tione peccati, dicuntur aliqui filii diffidentiae, ut -^9 habetur ad Ephes, n *. ΪΤ&ΣΪτ Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit 'jJ cx parte omnipotentiae Dei: non secundum con9 ditionem peccati. Ad tertium dicendum quod liberum arbitrium remanet quidem semper in hac vita vertibile: J9 tamen quandoque abiicit a se id per quod verti ^9 potest ad bonum, quantum in ipso est. Unde ex ■ 'Λ parte sua peccatum est irremissibile, licet Deus S remittere possit. quasi. - Om. I>tk ct .1; pro tria, rifinti tria PDE *F ct λ Pro in futurum, in futut o VCa, fututam fris padrm) G. » ) rx quo. - per qunJ Pa, quo J p«, per quod rd cx quo >>c ζΐ hed diam. hcct P, quae ( T •An.». • *w a • im• ver», j. QUAESTIO XIV, dicitur in malis quod est maximum malum: ul patcl per Philosophum, in V Metaphys. Cum igitur peccatum in Spiritum Sanctum sit gravis­ simum . videtur quod homo ad hoc peccatum perveniat per alia peccata minora. 2. Praeti rea . peccare in Spiritum Sanctum est peccare ex certa malitia, sive cx electione. Sed hoc non slatim potest homo, antequam multoties peccaverit: dicit enim Philosophus, in V Ethic. *, quod, si e homo possit iniusta facere, ... non tamen potest stattm operari sicut imustus, scilicet cx electione. Ergo videtur quod pecca­ tum in Spiritum Sanctum non possit committi nisi post alia peccata. 3. Praeterea, poenitentia et impoenitentia sunt circa idem. Sed poenitentia non est nisi dc pec­ catis praeteritis. Ergo etiam neque impoeniten­ tia, quae est species peccati in Spiritum Sanctum. Peccatum ergo in Spiritum Sanctum praesupponit alia peccata Sei» contra est quod facile est in conspectu Dei subito honestare pauperent, ut dicitur Eccli. xi . Ergo e contrario possibile est. secundum malitiam daemonis suggerentis, ut slatim aliquis inducatur in gravissimum peccatum, quod estT in Spiritum Sanctum. Respondeo dicendim quod, sicut dictum est . peccare in Spiritum Sanctum uno modo est pec­ care ex certa malitia. Ex certa autem malitia dupliciter peccare contingit, sicut dictum est *. Uno modo, cx inclinatione habitus : quod non est pro­ prie peccare in Spiritum Sanctum. Et hoc modo peccare ex certa malitia non contingit a principio: oportet enim actus peccatorum praecedere cx qui­ bus causetur habitus ad peccandum inclinans. Alio modo potest aliquis peccare ex certa ma­ litia abiiciendo per contemptum ea per quae homo retrahitur a peccando *: quod proprie est peccare in Spiritum Sanctum, sicut dictum est * Et hoc etiam plerumque praesupponit alia peccata: quia sicut dicitur Proverb. xvtn ♦, impius, cum in profundum peccaturum venerit, contemnit. Po­ test tamen contingere quod aliquis in primo actu peccati in Spiritum Sanctum peccet per contcma) p) γ) îi si. - etsi P. Sanctum. - cciUctf quod dictum est impoenitentia est. - peccatum addit P. peccando. - peccato P. iddunt Pa. ARTICULUS IV ll7 pium : tum propter libertatem arbitrii ; tum etiam propter mullas dispositione'» praecedentes; vel etiam propter aliquod vehemens molivum ad malum ei debilem allectum hominis ad bonum. El ideo in viris perfectis hoc vix aut nunquam acciJcre potest quod slatim a principio peccent in Spiritum Sanctum. Unde dicit Origencs. in I Ariarch. *.· Non arbitror quod aliquis cx his qui ·&?■'«· in summo perfectoque 1 gradu constiterint, ad subitum evacuetur aut decidat: sed paulatim ac per partes eum decidere necesse est. - Et eo­ dem ratio est si peccatum in Spiritum Sanctum accipiatur ad litteram pro blasphcmia Spiritus Sancti. Talis enim blasphemia de qua Dominus loquitur, semper ex malitiae contemptu procedit. Si vero per peccatum in Spiritum Sanctum intelligatur finalis impoenitentia, secundum intelle­ ctum .Augustini, quaestionem non habet: quia ad peccatum in Spiritum Sanctum requiritur con­ tinuatio peccatorum usque in finem vitae. Ad primum ergo dicendum quod tam in bono quam in malo, ut in pluribus, proceditur ab im­ perfecto ad perfectum, prout homo proficit vel in bono vel in malo. Et tamen in utroque unus potest incipere a maiori quam alius. Et ita illud a quo aliquis ζ incipit, potest esse perfectum in C bono vel in malo secundum genus suum; licet sil imperfectum secundum seriem processus ho­ mini» in melius vel in peius proficientis. An secundum dicendum quod ralio illa procedit dc peccato η ex malitia quando esi ex inclinax tione habitus. An TERTIUM DICENDUM quod, si accipiatur im­ poenitentia secundum inteniionem Augustini, se­ cundum quod importat permanentium in pec­ cato usque in finem, sic planum est quod im­ poenitentia praesupponit peccata, sicut et poeni­ tentia. Sed si loquamur de impoenitentia habi­ tuali, secundum quod ponitur species peccati m Spiritum Sanctum, sic manifestum est quod im­ poenitentia potest esse etiam ante peccata: po­ tent enim ille qui nunquam peccavit habere pro­ positum vel poenitendi vel non poenitendi, si contingeret eum peccare. ») pcrfectoquc. - perfectionis PGEdl, per perfectmnem trorique L ζ) aliqub. - aliquid PAUCDLI HIKLkbo. rj peccato. - dMUNUJO tJd'X P. D perfee- Commentaria Cardinali.- Caietani articulo quarto nota quod ly primo positum in titulo non dicit ordinem ad omnimodam negationem peccato­ rum in praeterito : sed ad negationem peccatorum perseve­ rantium seu permanentium. Ita quod non est quaestio un homo possit peccare in Spiritum Sanctum antequam peccet in aliis peccatis sed an homo mundus a peccato, per poe­ nitentiam vd innocentiam baptismalcm vd etiam per hoc quod nunquam peccavit mortaliter, possit peccare in Spi­ n I -------------------- ------- ritum Sanctum primo. Et hunc esse sensum intentum ab Auctore littera manifestat respondens diversimode dc casu perfectorum ct de cn.w male dbposltonim. Horum enim aliqui, [qui) scilicet ante confessionem ct contritionem as­ sucti sunt desperationibus, infidelitatibus ct luxuriis, absque multa difficultate recidivando contemnunt Spiritum San­ ctum, propter reliquias praecedentium scelerum ad hoc disponentium. — QUAESTIO XV, ARTICULUS I QUAESTIO DECIMAQUINTA DE CAECITATE MENTIS ET HEBETUDINE SENSUS IN TRES ARTICULOS DIVISA considerandum esi de vitiis oppositis Et circa hoc quaeruntur tria. scientiae ei intellectui *. Et quia de igno­ Primo: utrum caecitas mentis sit peccatum. rantia, quae opponitur scientiae, dictum est su- Secundo : utrum hebetudo sensus sit aliud pec­ catum a caecitate mentis. qo’ Pra *· cum de causis peccatorum ageretur; quae­ rendum est nunc de caecitate mentis et hebetu­ Tertio: utrum haec vitia a peccatis carnalibus dine sensus, quae opponuntur dono intellectus. oriantur. einde D ARTICULUS PRIMUS UTRUM CAECITAS MENTIS SIT PECCATUM Videtur quod caecitas mentis non sit peccatum. Illud enim quod excusat a peccato non vi­ detur esse peccatum. Sed caecitas 3 ex•vcn.41. cusat a peccato: dicitur enim Ioan, ix * : Si caeci essetis, non haberetis peccatum. Ergo caecitas mentis non est peccatum. 2. Praeterea, poena differt a culpa. Sed cae­ citas mentis est quaedam poena: ut palet per ♦ ver *, io. illud quod habetur Isaiae vi * : Excaeca cor po­ puli huius; non enim esset a Deo, cum sil malum, nisi poena esset. Ergo caecitas mentis non est peccatum. 3. Praeterea, omne peccatum est voluntarium, •zkVrru^ ul Augustinus dicit *. Sed caecitas mentis non est cap. xiv· *p •c xxm. voluntaria: quia ut Augustinus dicit. X Confess. '·. cognoscere veritatem lucentem omnes amant; et •vcn.7. Eccle. xi * dicitur: Dulce lumen, et delectabile oculis videre solem. Ergo caecitas mentis non est peccatum. Sed contra est quod Gregorius, XXXI Mora^ *» caecitatem mentis ponit inter vitia quae causantur ex luxuria. Respondeo dicendum quod sicut caecitas cor­ poralis est privatio eius quod est principium cor­ poralis visionis, ita etiam caecitas mentis est pri­ vatio cius quod est principium mentalis sive in­ tellectualis visionis. Cuius quidem principium esi iriplex. Unum quidem est lumen naturalis ratio­ nis. Et hoc lumen, cum pertineat ad speciem animae rationalis, nunquam privatur ab anima. Impeditur tamen quandoque a proprio actu per impedimenta virium inferiorum, quibus indiget intellectus humanus ad intelligendum, sicut pa­ d S PRIMUM cafeitas. - mentit SIC proceditur. addunt Pia. tet in amentibus ct furiosis, ut in Primo * di­ ctum est. Aliud autem principium intellectualis visionis est aliquod lumen habituale naturali lumini ra­ tionis superadditum. Et hoc quidem lumen in­ | terdum privatur ab anima. Et talis privatio est caecitas quae est poena, secundum quod priva­ tio luminis gratiae quaedam poena ponitur. Unde dicitur dc quibusdam. Sap. n * : Excaecavit illos malitia eorum. Tertium principium visionis intellectualis est aliquod intelligibile principium per quod homo intelligit alia. Cui quidem principio intelligibili mens hominis potent intendere vel non intendere. Et quod ei non intendat contingit dupliciter. Quan­ doque quidem ex hoc quod habet voluntatem spontanee sc avertentem a consideratione talis principii: secundum illud Psalm. *: Noluit intelligere ut bene ageret. Alio modo, per occupatio­ nem mentis circa alia quae magis diligit qui­ bus ab inspectione huius principii mens averti­ tur: secundum illud Psalm * : Supercecidit ignis, scilicet concupiscentiae, et non viderunt solem. Er utroque modo caecitas mentis est peccatum. Ad primum ergo dicendum quod caecitas quae excusat a peccato est quae contingit ex naturali defectu non potentis videre. Ad aECLNDUM dicendum quod ratio illa proce­ dit de secunda caecitate, quae est poena. Ad tertium dicendum quod intelligere verita­ tem cuilibet est secundum sc amabile. Potest tamen per accidens esse alicui odibile, inquan­ tum scilicet per hoc homo impeditur ab aliis quae magis amat. A) Jfflgtt. diligunt \BFII1 . diliguntur ! diligi pK. Commentaria Cardinalis Caietani tota quaestione dccimaquintu dubium unum tantum occurrit, circa duos modos in littera primi articuli positos quibus homo voluntariam caecitatem mentis incurrit non intendendo illi intelligibili primo quo alia intelligit scilicet quod contingit hoc vel spontanee; vel per occupationem mentis circa alia magis dilectu. Videntur enim membra dis­ tinctionis coincidcre. Quoniam voluntaria aversio ab inten­ I n tione boni debiti non est nisi propter aliud magis amatum. ct sic primum membrum incidit in secundum. Ad hoc dicitur quod distinctio membrorum horum con­ sistit w in hoc quod aversio intentionis ab illo priore intelligibili vel principium habeat n voluntate, vel a passione, ha quod utraque aversio conveniat in hoc quod est propter aliquid mugis amatum, puta exercitium artis aut negotia- • Q». LXUJT. *Λ 7. i- • Vcn. B- •Γ-c. ixiT.icrv . * ; QUAESTIO XV, ARTICULUS 11 nonis, vel otium vel delectationem ct huiusmodi : sed diffe­ rential est in hoc quod principium aversionis quandoque est a \oluntatc sine passione, quod importat illud, Noluit in­ telligent ut bene ageret; ct quandoque a voluntate deducta α passione, quod importat illud. Supercecidit ignis concu­ piscentiae, ct non viderunt solem iustitiae. Et ad utrumque horum significandum, primo distinxit Auctor haec membra ut diximus, in primo utens nomine spontaneae voluntatis, 119 in secundo utens nomine occupatae mentis. Et deinde, in responsione jid teniurn, quia conveniunt in avertendo in­ tentionem propter aliquod magis amatum, reduxit in unum effectum ct unam rationem distractivnm cx parte obiccti, dum respondet argumento quod per accidens potest alicui esse odibile intclligcrc veritatem, inquantum per hoc homo impeditur nb aliis quae magis amat: hoc enim commune est utrique membro, ut dictum est. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM HEBETUDO SENSUS SIT ALIUD A C AECITATE MENTIS sic proceditur. Videtur quod sensus non sil aliud a cacci­ tis. Unum enim uni est conSed dono intellectus opponi­ tur hebetudo, ut patet per Gregorium, in II Mo­ ral. * ; cui etiam opponitur caecitas mentis, eo quod intellectus principium quoddam visivum designat. Ergo hebetudo sensus est idem quod caecitas mentis. 2. Praeterea, Gregorius, in XXXI Moral. ", de hebetudine loquens. nominat eam hebetudinem sensus circa inielligentiam. Sed hebetari sensu ’ circa intclligentiam nihil aliud esse videtur quam intclligcndo deficere, quod pertinet ad mentis cae­ citatem. Ergo hebetudo sensus idem est quod caecitas mentis. 3. pRAETERt/V. si in aliquo differunt, maxime videntur in hoc differre quod caecitas mentis est voluntaria, ut supra dictum est, hebetudo au­ tem sensus est naturalis \ Sed delectus naturalis non est peccatum. Ergo secundum hoc hebetudo sensus non esset peccatum. Quod est contra Gre­ gorium * . qui connumerat eam inter vilia quae ex gula oriuntur. Sed contra est quod diversarum causarum sunt diversi effectus. Sed Gregorius, XXXI Mo­ ral. *, dicit quod hebetudo mentis oritur ex gula, caecitas autem mentis cx luxuria L Ergo sunt diversa vitia. Respondeo dicendum quod hebes acuto oppo­ nitur. Acutum autem dicitur aliquid ex hoc quod est penctrativum. Unde el hebes dicitur aliquid ex hoc quod est oblusum, penetrare non valens. Sensus autem corporalis per quandam similitu­ dinem penetrare dicitur medium inquantum ex aliqua distantia suum obiectum percipit; vel in­ quantum potest quasi penetrando intima rei f' percipere. Unde m corporalibus dicitur aliquis jm • C *p. uai, *1 .nvii.imxt, nin. • C p. * u.v, »1 xiiJ iavrt. XX.XI. a • ΑΠ. prMCeJ. 3 • Loc. proxinu en. T hebetari tentu. - hebetari tentum IK. habitudo trtiv» (*». p) naturali», - defectu» «44 a: PImj. γ) luxuria. - Sed hare tant divert * vitia «ddunt Ρίκα. - Pro iunt diversa vitia, ct cetera Ικ, et if ta luni diversa vitia P 8) intima rei.- minima rei AtlCDI i HKi.n, naturam <.»♦ minima intima rei I, minima vel intima rei Ρκσ. a) esse acuti sensus qui potest percipere sensibile aliquod cx remotis, vel videndo vel audiendo vel olfaciendo; et e contrario dicitur sensu * hebe­ tari qui non percipit nisi cx propinquo ct magna sensibilia. Ad similitudinem autem corporalis sensus dici­ tur etiam circa inielligentiam esse aliquis sensus, qui est aliquorum primorum extremorum, ut di­ citur in VI Ethic. * : sicut etiam sensus est co- 5-.STX.Uct. a. gnosciiivus sensibilium quasi quorundam prin­ cipiorum cognitionis. Hic nutem sensus qui est circa inielligentiam non percipit suum obicctum per medium distantiae corporalis, sed per quae­ dam alia media: sicut cum per proprietatem rei percipit eius essentiam, ct per effectus ζ percipit causam. Ille ergo dicitur esse acuti sensus circa intclligentiam qui statim ad apprehensionem pro­ prietatis rei. vel etiam effectus, naturam rei com­ prehendit. ct inquantum usque ad minimas con­ ditiones rei considerandas pertingit. Ille autem dicitur esse Y· hebes circa intclligentiam qui ad cognoscendam veritatem rei pertingere non po­ test nisi per mulla ei exposita, et tunc etiam non potest pertingere ad perfecte considerandum om­ nia quae pertinent ad rei rationem. Sic igitur hebetudo sensus circa intclligentiam importat quandam debilitatem mentis circa con­ siderationem spiritualium bonorum: caecitas au­ tem mentis importat omnimodam privationem co­ gnitionis ipsorum. Et utrumque opponitur dono intellectus, per quem J homo spiritualia bona ap­ prehendendo cognoscit el ad eorum intima sub­ tiliter penetrat Habet autem ' hebetudo rationem peccati sicut ct caecitas mentis: inquantum sci­ licet est voluntaria, ut patet in eo qui, affectus circa carnalia . de spiritualibus subtiliter discutere fastidit vel negligit. El per hoc patet responsio ad obiecta. irntu. - ventu» IKk. effectui. - /cetum Pra. ena. - Ont. PDC *4. ^urui, - quod IX. \} autem. - enim Pa. t) D rj QUAESTIO XV, ARTICULUS 111 120 ARTICULUS TERTIUS ITRU.M CAECITAS MENTIS ET HEBETUDO SENSUS ORIANTUR EX PECCATIS CARNALIBUS Inire, qu. euu, tn. >. TERTIUM sic PROCEDITUR. Videtur quod caecitas mentis ct hebetudo sensus non JmS&XÎ oriantur cx vitiis carnalibus. Augustinus •Lib.i cip cnim. in libro Retract. *, retractans illud ** • ns. i. cp. i quod dixerat in Soliloq. *. Deus, qui non nisi mun­ dos rerum scire noluisti, dicit quod responderi po■ test multos etiam non mundos * multa vera scire. Sed homines maxime efficiuntur immundi per vitia carnalia. Ergo caecitas mentis ct hebetudo sensus non causantur a vitiis carnalibus. 2. Praeterea, caecitas mentis et hebetudo sen­ sus sunt defectus quidam circa partem animae intellectivam; vitia autem carnalia pertinent ad corruptionem carnis. Sed caro non agit in ani­ mam, sed potins c converso. Ergo vitia carnalia non causant caecitatem mentis et hebetudinem sensus. 3. Praeterea, unumquodque magis patitur a propinquiori quam a remotiori. Sed propinquiora sunt menti vilia spiritualia quam carnalia. Ergo caecitas mentis et hebetudo sensus magis causan­ tur cx vitiis spiritualibus quam ex vitiis carna­ libus. • cap.inttt. wr.itu. ai. Sed contra est quod Gregorius. XXXI Mora! , * rm, dicit quod hebetudo sensus circa intelligcntiam ? oritur ex gula, caecitas ·* mentis ex luxuria. Respondeo dicendum quod perfectio intellectua­ lis operationis in homine consistit in quadam abstractione a sensibilium phantasmatibus. Et ideo quanto intellectus hominis magis luerit liber ab huiusmodi phantasmatibus, tanto potius conside­ rare intelligibilia poterit ct ordinare omnia sen­ sibilia: sicut et Anaxagoras dixit quod oportet intellectum esse immixtum ad hoc quod imperet, et agens oportet quod dominatur super materiam γ ad hoc quod possit eam movere T ·. Manifestum »*· νιπ,«|>. est autem quod delectatio applicat intentionem ad ,«1· n ca in quibus aliquis delectatur: unde Philosophus dicit, in X Ethic. *. quod unusquisque ca in qui­ Chain nuu mundat.- multOA altam non immunJoi DFH ρΛΒΚκη, multor etiam immuaJai PEIsAk ct d, mundaret tminundot G. caecita». - autem «dflH P. inw/Zur bus delectatur optime operatur, contraria vero nequaquam vel debiliter. Vitia autem carnalia, scilicet gula et luxuria, consistunt circa delecta­ tiones tactus, ciborum scilicet et Venereorum, quae sunt vehementissimae inter omnes corpo­ rales delectationes. Et ideo per haec vitia intentio hominis maxime applicatur ad corporalia, ct per consequens debilitatur operatio hominis circa in­ telligibilia: magis autem per luxuriam quam per gulam, quanto delectationes vencreorum sunt vchementiores quam ciborum. Et ideo cx luxuria oritur caecitas mentis, quae quasi totaliter spiri­ tualium bonorum cognitionem excludit: ex gula autem hebetudo sensus, quae reddit hominem debilem circa a huiusmodi intelligibilia. Et e con­ verso oppositae virtutes, scilicet abstinentia et castitas, maxime disponunt hominem ad perfe­ ctionem intellectualis operationis. Unde dicitur Dan. i \ quod pueris his, scilicet abstinentibus et · continentibus, dedit Deus scientiam et disciplinam in omni libro et sapientia, tl MH An primum ergo dicendum quod. quamvis aliqui vitiis carnalibus subditi possint quandoque subti­ liter aliqua speculari circa intelligibilia. propter bonitatem ingenii naturalis vel habitus superad­ diti; tamen ncccsse est ut ab hac subtilitate con­ templationis eorum intentio plerumque retrahatur * propter delectationes corporales. Et ita immundi possunt aliqua vera scire, sed ex sua immunditia circa hoc impediuntur. Ad secundum dicendum quod caro non agit in partem intellectivam alterando ipsam: sed impe­ diendo operationem ipsius per modum praedi­ ctum. ΜI Ad tertium dicendum quod vitia camnlia. quo magis sunt remota a mente, eo magis cius inten­ tionem ad remotiora distrahunt. Unde magis im­ pediunt mentis contemplationem. movere, — ut numerat Phüoiophuf m XUI aJu·! Philcao/hiu in \Ut Fhrilc, *4duot Pu. 3 i circa. - ad P7. • ver», is • vm. s. • vm. 3 divertere. - avertere PDG. β) /acturum. - unctorum AUUGUKI.pC c< xn. γ) cuiutbM. - Ante recipient U pin uni P«», utro^uo !· ,· supposita fide unius Dei. in lege veteri fuerunt danda prohibitiva praecepta, quibus homines pro­ i) i) C) ideo. - et ideo PIK|jr. dc credtndit. - dc creditu rtiam. - Om, K. D. dc ndr PIU, urn. I. ni QUAESTIO XVI , ARTICULUS II Ad quintum dicendum quod in illa etiam aucto­ hiberentur r· ab his particularibus defectibus per ritate praesupponitur fides per quam credimus quos fides corrumpi posset. Ai» quartum dicendum quod etiam confessio vel Deum esse: unde praemittit, Qui timetis Deum, doctrina fidei praesupponit sublectionem hominis quod non posset ‘ esse sine fide. Quod autem ad Deum per fidum. Et ideo magis potuerunt addit, credite illi, ad quaedam credibilia specialia dan praecepta in veteri lege pertinentia ad con­ referendum est. et praecipue ad illa quae pro­ fessionem et doctrinam fidei quam pertinentia ad mittit Deus sibi obedientibus. Unde subdit: ct non evacuabitur merces vestra. ipsam fidem. 12a η) prohibet entur. — prohibentur ABDEFGHIK1. — Pro his. aliti G. addiscendum. - JiucnJum a) Hl.tF; de doctrina ct PDFpCn ct a. om. G. 4. Praeterea. meditatio eorum quae ad scien­ tiam 1 et intellectum pertinent non potest esse in dormiendo. Impeditur etiam per occupationes ex­ traneas. Ergo inconvenienter praecipitur. *Deut.vi : Meditaberis ea sedens in domo tua, et ambulans in itinere, dormiens atque consurgens. Inconve­ nienter ergo traduntur in veteri lege praecepta ad scientiam ut intellectum pertinentia. Sed contra est quod dicitur Deut. iv ♦: .4udientes universi praecepta haec, dicant: En popu­ lus sapiens et mtelligens. Respondeo dicendum quod circa scientiam ct intellectum tria possunt considerari: primo qui­ dem. acceptio ipsius; secundo, usus eius: tertio vero, conservatio ipsius. Acceptio quidem scien­ tiae vel intellectus fit per doctrinam et discipli­ nam. Et utrumque in lege praecipitur. Dicitur enim Deut. vi *: Erunt verba haec quae ego praecipio tibi, in corde tuo. quod pertinet ad disciplinam: pertinet enim ad discipulum ut cor suum applicet his quae dicuntur. Quod vero subditur : * Et nar· · v»;. rabis ea filiis tuis, pertinet ad doctrinam. - Usus vero scientiae vel intellectus est meditatio eorum quae quis scit vel intclligit. Et quantum ad hoc : * subditur Et meditaberis sedens in domo tua. etc. - ‘ Conservatio autem fit per memoriam. Et quan­ tum ad hoc subdit 1 *: Et ligabis ea quasi signum v * in manu tua. erit nique et movebuntur inter oculos tuos, scribesque ea in limine et ostiis domus tuae. Per quae omnia iugem memoriam mandatorum γ) 3) .dentiam, - lapienti.vn ABCDIFGIKLki’. tubdit. - lubditur KL. • v«r» 9 • vm. λ. •o. mmj*. • *i iorporc. QUAESTIO XVI, Dei significat: eu enim quae continue sensibus nostris occurrunt, vel tactu, sicut ea quae in manu habemus; vel visu, sicut ea quae ante oculos mentis sunt continue: vel ad quae oportet nos saepe recurrere, sicut ad ostium domus; a memoria nostra excidere non possunt. Et Deui, iv ’ manifestius dicitur: Ne obliviscaris verborum quae viderunt oculi tui, et ne excidant de corde tuo cunctis diebus vitae tuae. - Et haec etiam abun­ dantius in novo Testamento, tam in doctrina cvangelica quam apostolica. mandata leguntur. Ad primum ergo dicendum quod, sicut dicitur Deut. iv ♦, haec est vestra sapientia et intellectus coram populis: ex quo datur intclligi quod scientia ct intellectus fidelium Dei consistit in praeceptis legis. Et ideo primo sunt proponenda legis prae­ cepta; ct postmodum homines sunt inducendi ad eorum scientiam vel intellectum. Et ideo prae­ missa praecepta non debuerunt poni inter praecepia decalogi·, quae sunt prima. Ad secundum dicendum quod etiam in lege po­ nuntur praecepta pertinentia ad disciplinam, ut dictum est ·. Expressius tamen praecipitur do­ ctrina quam disciplina, quia doctrina pertinet ad maiores, qui sunt sui iuris, immediate sub lege etiam hominfi. - hftmtna DllpC in ha>ninc «C» ftlam humtntbu» •K, hemina citam n, pro nonciituntur, nascuntur CEH K. * niddnantur ad I, natichtantur «, adipinuntur IM. i) ARTICULUS II i j3 existentes, quibus debent dari legis praecepta; disciplina autem pertinet ad minores, ad quos praecepta legis per maiores debent pervenire. Ai> tertium dicendum quod scientia legis est adeo annexa officio sacerdotis ut simul cum in­ junctione officii intelligatur etiam et scientiae legis iniunctio. Et ideo non oportuit specialia praece­ pta dari de instructione sacerdotum. Sed doctrina legis Dei non adeo est annexa regali officio: quia rex constituitur super populum in temporalibus. Et ideo specialiter praecipitur ut rex instruatur de his quae pertinent ad legem Dei per sacer­ dotes. An quartum dicendum quod illud praeceptum legis non est sic intclligendum quod homo dor­ miendo meditetur de lege Dei: sed quod dor­ miens, idest vadens dormitum, de lege Dei meditetur; quia ex hoc etiam homines ‘ dormiendo nanciscuntur meliora phantasmata, secundum quod pertranseunt motus ζ a vigilantibus ad dormientes, ut patet per Philosophum, in I Ethic. * Similiter etiam mandatur ut in omni r· actu suo aliquis meditetur de lege, non quod semper actu dc lege cogitet, sed quod omnia quae facit secun­ dum legem moderetur. i) metar. - tif» Gmc, (nDii rmIiu ABHfk»C cl n. I. K. V omni. - Om. P. rirtui EFipC·, fpertrantii) rir- « ζ η QUAESTIO XVII. ARTICULUS I QUAESTIO DECIMASEPTIMA DE SPE IN • Cf. qu. t. In trod. ’ Qu. BIB. ·· Qu. xx. • Qu. kin. • Qu- »»ut. OCT(» ARTICULOS DIVISA lertio: utrum unus homo possit sperare bcapost fidum considerandum est de spe *. Et primo, de ipsa spe; secundo, titudinem alterius per virtutem spei. de dono timoris ; * tertio, de vitiis oppositis ’ ;Quarto : utrum homo licite possit sperare in quarto, de praeceptis ad hoc pertinentibus *. Circa homine “. « primum occurrit primo consideratio de ipsa spe: Quinto: utrum spes sit virtus theologica. secundo, de subiccto eius ’. Sexto: de distinctione cius ab aliis virtutibus Circa primum quaeruntur octo. theologicis. Primo: utrum spes sit virtus. Septimo: de ordine cius ad fidem. Secundo: utrum obicctum eius sit beatitudo aeterna. Octavo: de ordine eius ad caritatem. C onsequenter ARTICULUS PRIMUS UTRUM 111 « II . BYUI, • Enarrat. io |>Mk» CXVIII. «rn. »xvi. »n κγηιι bcfital. ft ld>. Art., c. xiu. - Cl. 'Ucr 11 Sref., XXV». di»l •Tcxi.i7.-S.Th. kc» v. • Cap. mi, aL xujik capjuvti, al. xti. xxvnr tn «ct. • Op. vi. o. S VI». kct. «i •1‘Il^qo.Lsxi, art. 0. SI I VIR EUS dnt. XXVI. qu. », «ft i ; De VirtUt., qu. iv, on. I. VidctUt qiiod de qua nunc loquimur attingit ad Deum. Ut enim | spes non sit virtus. Virtute enim nullus supra * dictum est, cum de passione spei agere- jrr·.·»·. male utitur; ut dicit Augustinus, in libro lur, obicctum spei est bonum luturum arduum de Lib. Arb. * Sed spe aliquis male possibile haberi. Possibile autem est aliquid nobis J utitur: quia circa passionem spei contingit esse dupliciter: uno modo, per nos ipsos a; alio modo, 1 medium ct extrema, sicut et circa alias passiones. per alios; ut patet in III Ethic. Inquantum igiErgo spes non est virtus. tur speramus aliquid ut possibile nobis per di­ 2. Praeterea, nulla vinus procedit cx meritis: vinum auxilium, spes nostra attingit ad ipsum quia virtutem Deus in nobis sine nobis operatur, Deum, cuius auxilio innititur. Et ideo patet quod I ut Augustinus dicit *. Sed spes est ex gratia ct spes est virtus: cum faciat actum hominis bonum meritis proveniens ; ut Magister dicit, xxvi disr. ut debitam regulam attingentem. J· Ill lib. Sent. Ergo spes non est virtus. Ad primum ergo dicendum quod in passionibus 3. Praeterea, virtus est dispositio perfecti; ut accipitur medium virtutis per hoc quod attingiW dicitur in λΊΙ Physic. Spes autem est disposi­ lur ratio recta : ct in hoc etiam consistit ratio tio imperfecti: scilicet cius qui non habet id quod virtutis. Unde etiam el in spe bonum virtutis ac*1 sperat. Ergo spes non est virtus. cipitur secundum quod homo attingit sperando j Sed contra est quod Gregorius, in 1 Moral. *, regulam debitam, scilicet Deum. Et ideo spe atj J dicit quod per tres filias lob significantur hae tingente Deum nullus potest male uti. sicut nec tres virtutes, fides, spes, caritas. Ergo spes est virtute morali attingente rationem: quia hoc ipsum I virtus. quod est attingere est bonus usus virtutis. Quam­ Respondeo dicendum quod, secundum Philoso­ vis spes de qua nunc loquimur non sit passio, J phum, in 11 Ethic. *, virtus uniuscuiusque rei est sed habitus mentis, ut infra * patebit. quae bonum facit habentem ct opus eius bonum Ad secundum dicendum quod spes dicitur ex reddit. Oportet igitur, ubicumque invenitur aliquis meritis provenire quantum ad ipsam rem expeactus hominis bonus, quod respondeat alicui vir­ ctatam : prout aliquis sperat se beatitudinem ade­ tuti humanae. In omnibus autem regulatis et men­ pturum ex gratia et meritis. Vel quantum ad suratis bonum consideratur per hoc quod aliquid Ê actum spei formatae. Ipse autem habitus spei, J propriam regulam attingit : sicut dicimus vestem per quam aliquis cxpcctat beatitudinem. non cau­ esse bonam quae nec excedit nec deficit a de­ satur ex mentis, sed pure ex gratia. bita mensura. Humanorum autem actuum, sicut An tertium dicendum quod ille qui sperat est supra * dictum est, duplex est mensura: una qui­ quidem imperfectus secundum considerationem dem proxima et homogenea, scilicet ratio; alia ad id quod sperat obtinere. quod nondum ha­ autem est γ suprema et excedens, scilicet Deus. Et bet : sed est pertectus quantum ad hoc quod iam ideo omnis actus humanus attingens ad rationem attingit propriam regulam, scilicet Deum, cuius aut ad ipsum Deum est bonus. Actus autem spei auxilio innititur. D • ! SIX Sent., SPES p) PRIMUM SIC PROCEDITUR. homine. - hominem ABCDEFHILpK aliquid. - ad BEHIKxAC ct s. ct Kiui. γ) ext. - Om. P.i. ExcJeta pn» 3) noi ip ».* nosmctirMi ideo. ob hoc. PEIIIKI.iui. - Pn» allot, arnica QUAESTIO XVII. ARTICULUS II 125 Commentaria Cardinalis Caietani T\ articulo primo quaestionis dcamacscpiimnc dubium cx Durando, in xxvi dist. Ill Sent., art. 1, occurrit, volentis quod spes infusa est virtus, large loquendo dc virtute, si­ cut etiam fides. Et remittit sc ad xxm dist. eiusdem, qu. tv. art. 3 *. Sed quia haec soluta sunt superius * ·, ideo non • al q< *. »·· ·· Q·. rr» ar». 5 Commeat, a.ui. replico quoad fidem: sed dico .similiter sicut dc fide di­ ctum est, quod est simpliciter ct stricte virtus spes infusa, dc qua est sermo (ct est sermo dc spe formata: ut in praecedenti Libro, qu. i.xv, an. 4. patet): ponit enim spc% voluntatem in perfectione actus qui est sperare tnJi super­ * Art. 5. Co»m. nam. L natural! qualem potest habere, ut inferius · patet. 1 In eodem articulo, in responsione nd secundum, me­ mento allegatae doctrinae cx Prima Secundae, ut perspi­ cuum tibi iit quomodo spes dupliciter dicitur cx meritis scilicet quoad rem cxpcctotam, ct hoc commune est spei formatae ct informi; ct quoad actum, et hoc est proprium spei formatae. Spes enim formata ct inclinat ad speran­ dum cx meritis quae habet; ct ipse etiam actus sperandi sub merito cadit, utpotc medium ordinans hominem m vitam aeternam. Quod de ipso habitu spei, cum coïncidai cum prima gratia, dici non potest. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM BEATITUDO AETERNA SIT OBIECTUM PROPRIUM SPEI Pan. III. qu. vu. 4rt. 4; III Seul·., uvi. qu. 11 Videtur quod beatitudo aeterna non sit obiectum pro­ prium spei. Illud enim homo non spe­ rat quod omnem animi sui motum ex­ cedit: cum spei actus sit quidam animi motus. Sed beatitudo aeterna excedit omnem humani • v«» 9 animi motum: dicit enim Apostolus, I ad Cor. h \ quod in cor hominis non ascendit. Ergo beati­ tudo non est proprium obiectum spei. 2. Praeterea, petitio est spei interprerariva: dicitur enim in Psalm. " : Revela Domino viam tuam e/ spera in eo. et ipse faciet. Sed homo petit a Deo licite non solum beatiludincm aeter­ nam, sed etiam bona praesentis vitae tam spiri­ tualia quam temporalia, et etiam liberationem a malis, quae in bealitudine aeterna non erunt : ut •vm. HM4 patet in Oratione Dominica. Matth. vi Ergo beatitudo aeterna non est proprium obiectum spei. 3. Praeterea, spei obiectum est arduum. Sed in comparatione ad hominem multa alia sunt ardua quam beatitudo aeterna. Ergo beatitudo aeterna non est propnum obiectum spei. Sed contra est quod Apostolus dicit, ad Heb, vi * : < Habemus spem incedentem, idest incedere facientem, ad interiora velaminis, idest *!«<«« · ad beatitudinem caelestem ut Glossa ibidem MNDD· exponit. Ergo obiectum spei est beatitudo aeterna. • An. ρΜΜ Respondeo dicendum quod, sicut dictum est *, spes dc qua loquimur attingit Deum innitens cius auxilio ad consequendum bonum speratum. Opor­ tet autem effectum esse causae proportionatum. Et ideo bonum quod proprie et principaliter a Deo sperare debemus est bonum infinitum, quod proportionatur virtuti Dei adiuvantis: nam infi­ nitae virtutis est proprium ad infinitum bonum h SECUNDUM bIC PROCEDITUR. a . *1«. u.. 1. ·. I>. ft.nu. adhuc. - adhuc quaii eJ. a, quasi adhuc R. $) respicit principaliter. - principaliter quidem respicit s) un. t. ad 31 Ζλ * î’irfMf.. qU. iy, *H, (. 4. perducere. Hoc autem bonum est vita aeterna, quae in fruitione ipsius Dei consistit: non enim minus aliquid ab eo sperandum est quam sit ipse, cum non sit minor eius bonitas, per quam bona creaturae communicat, quum cius essentia. Et ideo proprium ct principale obiectum spei est beatitudo aeterna. \n primum f.rgo dicendum quod beatitudo ae­ terna perfecte quidem in cor hominis non ascen­ dit. ut scilicet cognosci possit ab homine viatore quae et qualis sit: sed secundum communem rationem, scilicet boni perfecti, cadere potest in apprehensione hominis. Et hoc modo motus spei m ipsam consurgit. Unde et signanter Apostolus dicit quod spes incedit usque ad interiora velaminis: quia id quod speramus est nobis adhuc · · velatum. Ad secundum dicendum quod quaccumque alia bona non debemus a Deo petere nisi in ordine ad beatiludincm aeternam. Unde ct spes princi­ paliter quidem respicit beatitudinem aeternam; alia vero quae petuntur a Deo respicit secunda­ rio . in ordine ad beatitudinem aeternam. Sicut etiam fides respicit principaliter Deum, et se’ cundario respicit ea quae ad Deum ordinantur, u ut supra dictum est. «M·»·11’ Ad tertium dicendum quod homini qui anhelat ad aliquid magnum, parvum videtur omne aliud quod est eo minus. Et ideo homini speranti bea­ titudinem aeternam, habito respectu ad istam spem, nihil aliud est arduum. Sed habito respe­ ctu ad facultatem sperantis, possunt etiam quaeγ dam alia ei T esse ardua. Et secundum hoc eo­ rum potest esse spes in ordine ad principale obiectum. γ,ι ei. - Qtn. PDpUa ei o. Ptf, Commentaria Cardinalis Caiotani \ articulo secundo eiusdem quaestionis dubium occurrit de qua bcatitudinc aeterna sit hic termo: srilîçct dc for­ mali, an obiectiv.i. Quod enim sit sermo de formali, patet ex co quod effectus divinae virtutis in littera dicitur. Quod vero de obiccti va. patet cx eo quod subditur: Non enim minus aliquid a Deo sperandum est quam ipse sit. - Et I huic dubio annectitur alterum, quomodo contextu * littcruc in hac ratione consonat sibi ipsi, auumcns quod ctfectum oportet causae proportionari. ct subaumens Deum pro effectu proportionato : cum effectus rationem habere non possit. Ad hoc dicitur quod sermo praesens est de beatitu- QUAESTIO XVII, ARTICULUS III, IV 120 dine obicctivfl et formali. Sed de bcalitudinc formali con­ tingit loqui dupliciter: primo, secundum id quod in sc formalitcr est; secundo, secundum quod est talis obiccti. Praesens sermo est dc bcutitudinc formali ut est talis obic­ cti. idest ut est assecutio Dei. Hoc enim est principale consideratum in bcatitudinc hic; et sic a spe principaliter Comi 51 ‘b,d* Angitur. Spes enim, ut infra · putebit, principaliter est de Deo; ct dc bcatiludinc formuli non est nisi ut est ad Deum coniunctio. Et ideo principaliter est sermo hic dc bcutitudinc obi ceti v a connotante formalem. Et propterca littera ct ctfcctus meminit ct Dei: utrumque enim hic in­ venitur; nam beatitude formulis ctfcctus est quidum divinae virtutis coniungcns Deo. Unde non subsumitur Deu» ut effectus, sed ut obiectum effectus: ut etiam ipsa litterae verba indicunt. Et sic omnia consonant. ARTICULUS TERTIUS UTRUM ALIQUIS POSSIT SPERARE ALTERI BEATITUDINEM AETERNAM Ik Vlrtut., D TERTIUM SIC PROCEDITUR. VidctUT quod aliquis possit sperare alteri bcatitudiSnem aeternam. Dicit enim Apostolus, • Vera. 6. • Vm. i6. • Stnn. XI a». Serui. ad Jfy. LXX1 cap. uiL • cap un. Philipp, i ♦: Confidens hoc ipsum, quia qui coepit in vobis opus bonum perficiet usque in diem Christi /esu. Perfectio aut illius dici erit beatitudo aeterna. Ergo aliquis potest alteri spe­ rare beatitudinem aeternam. 2. Praeterea, ea quae a Deo petimus spera­ mus obtinere ab eo. Sed a Deo petimus quod alios ad beatitudinem aeternam perducat: secun­ dum illud lac. ult. ♦: Orate pro invicem ut sal­ vemini. Ergo possumus aliis sperare beatitudinem aeternam. 3. Praeterea, spes ct desperatio sunt de eo­ dem. Sed aliquis potest desperare dc bcalitudinc aeterna alicuius: alioquin frustra diceret Augusti­ nus, in libro de Jerb. Dum. . de nemine esse de­ sperandum dum vivit. Ergo etiam potest aliquis sperare alteri vitam aeternam. Sed contra est quod Augustinus dicit, in Enchirid. ♦, quod spes non est nisi rerum ad eum * perlinentium qui earum spem gerere perhibetur. Respondeo dicendum quod spes potest esse ali­ eum. - /kum PABDEFGlIIKt.pC ct nna; pro rariirn tpem , eorum tyem AHDEFGHII.pCK cl km, curam eorum qut tyem habent Ptf. ?) quidrm. - Om. Px EacJcni pro aolum, toliua. γ) rracfuppositionc. - praesumptione ABDFHIKLpC ct una. a) qu. iv, tn. 4. cuius dupliciter. Uno quidem ? modo, absolute: et sic est solum boni ardui ad se pertinentis. Alio modo, cx praesuppositione * alterius: et sic potest esse etiam eorum quae ad alium pertinent. Ad cuius evidentiam sciendum est quod amor ct spes in hoc differunt quod amor importat quandam unionem amantis ad amatum; spes au­ tem importat quendam motum sive protensionem appetitus in aliquod bonum arduum. Unio autem est aliquorum distinctorum: ct ideo amor dire­ cte potest respicere alium, quem sibi aliquis unit per amorem, habens eum sicut scipsum. .Motus autem semper est ad proprium terminum proportionatum mobili : et ideo spes directe respicit proprium bonum, non autem id 1 quod ad alium pertinet. Sed praesupposita unione amoris ad al­ terum. iam aliquis potest desiderare et sperare 1 aliquid alteri sicut sibi. Et secundum hoc aliquis potest sperare alteri vitam aeternam, inquantum est ei unitus per amorem. Et sicut est eadem vinus caritatis qua quis diligit Deum, scipsum et proximum, ita etiam est eadem virtus spei qua quis sperat sibi ipsi et alii. Et per hoc patet responsio ad obiecta. id. - aliquid BEEHn, ad pA. om. PpCK ct a. t) desiderare et sperare. - sperare et desiderare tptrare Om. PLa. C 3) Px - aliquid... ARTICULUS QUARTUS UTRUM ALIQUIS POSSIT LICITE SPERARE IN HOMINE Infra, qu. xxv, art. i, ad 3; • Op. • Ven. 4. Compcnd. 7heo!., D QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod aliquis possit licite sperare in homine. Spei enim obiectum est beatitudo ae­ terna. Sed ad beatitudinem aeternam consequendam adiuvamur patrociniis sanctorum: dicit enim Gregorius, in I Dial. *, quod praede­ stinatio iuvatur precibus sanctorum. Ergo aliquis potest in homine sperare. 2. Praeterea, si non potest aliquis sperare in homine, non esset reputandum alicui in vitium quod in co aliquis sperare non possit. Sed hoc de quibusdam in vitium dicitur: ut patet lercm. ix : * Unusquisque a proximo suo se custodiat, ct in omni fratre suo non habeat fiduciam. Ergo licite potest aliquis sperare in homine. part. Π, cap. vu. 3. Praeterea . petitio est interpretativa spei. sicut dictum est ♦. Sed licite potest homo aliquid petere ab homine. Ergo licite potest sperare dc eo. Sed contra est quod dicitur lercm. xvn * : Ma­ ledictus homo qui confidit in homine. Respondeo dicendum quod spes, sicut dictum est duo respicit: scilicet bonum quod obtinere intendit: et auxilium per quod illud bonum obti­ netur. Bonum autem quod quis sperat obtinen­ dum habet rationem causae finalis ; auxilium au­ tem per quod quis sperat illud bonum obtinere habet rationem causae efficientis. In genere au­ tem utriusque causae invenitur principale et se­ cundarium. Principalis enim finis est finis ulti­ mus; secundarius autem linis est bonum quod • Att- J. 3' • Ven. 5. • I· Il“. qa. u, *rt. 7. qu. xui, -η. ς QUAESTIO XVII, ARTICULUS V 127 est ad finem. Similiter principalis causa agens vel de aliqua creatura, sicut de prima causa mo­ est primum agens ; secundaria vero causa effi­ vente in bcalitudinem ; licet autem sperare de ciens est agens secundarium instrumentale. Spes aliquo homine, vel dc aliqua creatura, sicut dc autem respicit bcalitudinem aeternam sicut finem agente secundario et instrumentait, per quod ali­ ultimum ; divinum autem auxilium sicut primam quis adiuvatur ad quaecumque bona consequenda causam inducentem ud bcalitudinem. Sicut igi­ in bcalitudinem ordinata ·. - Et hoc modo ad san­ tur non licet sperare aliquod bonum praeter bea- ctos convertimur ; et ab hominibus * aliqua pe­ titudinem sicut ultimum finem, sed solum sicut timus : ct vituperantur illi de quibus aliquis con­ id quod est ad finem bcalitudinis ordinatum ; fidere non potest ad auxilium ferendum. ita etiam non licet sperare de aliquo homine, Et per hoc palet responsio ad obiecla. j) hominibut. - ordinata. - ordinanda ABCDEF'IIKLml. a A rfijwi «ddunt Pu. β ARTICULUS QUINTUS T U IRUM SPES SIT VIRTUS I IIEOLOGICA t· II * ’, qu. uni, art. 3; HI Sent., dut. kxvi. ^u. 11, art. MÇ proceditur. Videtur quod ûJSispus non sit virtus theologica. Virtus enim theologica est quae habet Deum '^-Xiprn obiccto. Sed spes non habet solum Deum pro obiccto, sed etiam alia bona quae a Deo oblinere speramus. Ergo spes non est vir­ tus theologica. 2. Praeterea, virtus theologica non consistit in medio duorum vitiorum, ut * supra habitum est. Sed spes consistit in medio praesumptionis et desperationis. Ergo spes non est virtus theologica. 3. Praeterea, cxpcctatio pertinet ad longani8 mitatem. quae est pars a fortitudinis. Cum ergo spes sit quaedam cxpcctatio, videlur quod spes non sit virtus theologica, sed moralis. 4. Praeterea, obiectum spei est arduum. Sed tendere in arduum pertinet ad magnanimitatem, quae est virtus moralis. Ergo spes est virtus mo­ ralis, ct non theologica. * n· Sei» contra est quod, I ad Cor. xm \ connu> meratur ? fidei et caritati, quae sunt virtutes theo­ logicae. Respondeo dicendum quod, cum differentiae spe­ cificae per se dividant genus, oportet attendere unde habeat spes rationem virtutis, ad hoc quod t sciamus 1 sub qua differentia virtutis collocetur. Xn · Dictum est autem supra · quod spes habet ra­ tionem virtutis ex hoc quod attingit supremam regulam humanorum actuum ; quam attingit et sicut primam causam efficientem, inquantum eius auxilio innititur; el sicut ultimam causam finalem, inquantum in eius fruitione bcalitudinem cxpectat. El sic patet quod spei, inquantum est virtus, prin­ cipale obiectum est * Deus. Cum igitur in hoc consistat ratio virtutis theologicae quod Deum /n.11/ qu ut”’ habeat pro obiccto, sicut supra * dictum est, ma­ nifestum est quod spes est virtus theologica. Ad primum ergo dicendum quod quaecumque alia spes adipisci cxpectat, sperat in ordine ad Deum sicut ad ultimum finem ct c sicut ad pri* An. praeco, mam causam efficientem, ut dictum est .* quintum e I . Illi, a) ■S) 1 γ) part. — tpeciei P. connumeratur. - tpet addunt PIxj, quod teiamut. - uf icialur G. ut tdamui qu. rr, ut. 1. «J p, 7. Ad secundum dicendum quod medium accipitur in regulatis et mensuratis secundum quod regula vel mensura attingitur; secundum autem quod exceditur regula, est superfluum; secundum au­ tem defectum a regula, est diminutum. In ipsa autem regula vel mensura non est accipcrc me­ dium ct extrema. Virtus autem moralis est circa ca quae regulantur ratione sicut circa proprium obiectum : ct ideo per se convenit ci esse in me­ dio ex parte proprii obiecli. Sed virtus theologica est circa ipsam regulam primam, non rcgulatnm alia regula sicut circa proprium obiectum. Et ideo per sc, ct secundum proprium obiectum, non convenit virtuti theologicae esse in medio. Sed potest sibi competere per accidens, ratione eius quod ordinatur ad principale obiectum. Sicut fides non potest habere medium et extrema in hoc quod innitatur primae veritati, cui nullus po­ test nimis inniti: sed cx parte eorum quae cre­ dit, potest habere medium et extrema, sicut unum verum est medium inter duo falsa. Et similiter spes non habet medium et extrema ex parte prin­ cipalis obiecli, quia divino auxilio nullus potest nimis inniti : sed quantum ad ca quae confidit aliquis se adepturum, potest ibi esse medium et extrema, inquantum vel praesumit eu quae sunt supra suam proportionem, vel desperat de his quae sunt sibi proportionate. Ad tertium dicendum quod cxpcctatio quae po­ nitur in definitione spei non importat dilationem, sicut cxpcctatio quae perlinet ad longanimitatem: sed importat respectum ad auxilium divinum, sive illud quod speratur differatur. sive non dif­ feratur. Ad quartum dicendum quod magnanimitas ten­ dit in arduum sperans aliquid quod est suae po­ testatis. Unde proprie respicit operationem ali­ quorum magnorum. Sed spes, secundum quod est virtus theologica, respicit arduum alterius au­ xilio assequendum, ut dictum est *. obiectum at. - Cii obiectum ctum ctt P.1. l) ct. - rei PDp». i) Pa. Ik Virtute ABDEFHlI.pCK U KM. dtu aWr· An. i. 12H QUAESTIO XVII, ARTICULUS V Commentaria Cardinalis Caietani articulo quinto eiusdem quaestionis, omissis tertio ct bcrc Deum pro obiecto principali, quamvis mediato ; et quarto, complenda occurrit materia de virtute theologica quod sic spes habet Deum; probat dupliciter. Primo, quie inchoata in praecedenti Libro, in qu. Lxir. Et hoc propter obicctum spei est obicctum amoris concupiscentiae. Sed Scotum et Durandum in hoc tractatu dc spe loquentes. Deus non est obicctum immediatum amoris concupiscen­ Scotiis igitur, in xxvi dist. Ill Sent., adeo deprimit virtutem tiae. Ergo. - Probatur minor. Quia Deus secundum sc theologicam ut etiam spem acquisitam ponat virtutem theo­ amandus est umore amicitiae, ct propter sc, non propter logicam. quia respicit Deum pro regula, obiecto ct agente. nos quod autem concupiscimus, propter nos amamus, non •/nuitur i*«k secundum uptitudinem ut infundatur· ab eo. Durandus aupropter sc. Od. Scotum. . ■ .... , , tein, m eadem distinctione eiusdem lenii, art. 1. putat Secundo, quin idem est obicctum delectationis ct spei, li­ spem non esse necessariam ad sperandum, sed ut prom­ cet diversimode, scilicet praesens vel futurum. Sed obicctum ptius, perfectius ct firmius speremus. Et consonat Scoto in * delectationi immediatum in patria non est Deus, sed beaxxtii dist. eiusdem, ct in xvn dist. Primi. titudo formalis ·. Ergo bcatitudo formalis est immediatum Sed si quis diligenter inspiciet naturum virtutis theolo­ obicctum apei; ct mediante ipsa Deus est cius obicctum gicae. facile percipiet haec omnia falsa esse. Quia cum principale, quia bcatitudo formalis habet rationem rei spe· commune sit omni virtuti cx propria natura determinare randiie ut est Dei obiective. potentiam cuius est ad actum semper bonum cl proportioIV. Quod autem proximum et immediatum delectationis natum obiecto; oportet virtutem theologicam, cuius obieobicctum in patria non sit Deus, sed bcatitudo formalis, ctum est Deus non qualitercumque sumptus, sed ut exce­ probat idem in I Sent., dist. *1 , multipliciter. Primo, quia dens omnem intellectum ct voluntatem creatam, cx natura obicctum immediatum amoris concupiscentiae non est res sua esse determinativam potentiae cuius est ad actum bo­ subiecto distincta ab eo cui concupiscitur: delectatio autem num tantummodo ct proportio natum tnli obiecto. Et dc ad amorem concupiscentiae spectat: ergo. - Maior probatur improportionc quidem pater: quia, cum effectus non sit dupliciter. Inductione primo; quia concupiscens vinum non potior causa, ct vires humanae non sufficiunt ad actum ipsum, sed usum eius concupiscit, et sic de aliis concupitis; proponionatum, nullus habitus carum virtute acquisitus ergo medianto usu, vel aliquo huiusmodi. Natione deinde: sufficiet. Dc non-bonitntc autem probatur quia bonitas quia non concupiscimus nisi bonum nostrum; sed distin­ supcrnuturdlis, qua oportet esse semper bonum actum vir­ ctum subiecto nem est bonum nostrum nisi mediante aliquo tutis theologicae proponionatum tini supernatural!, non est actu quo nobis coniungitur; ergo. - Minor autem princi­ ab habitu naturaliter acquisito. Unde licet fide, «pe vel ca­ palis, scilicet quod delectatio de Deo specui ad amorem ritate acquisita aliquis innitatur Deo. ad Deum, propter concupiscentiae, probatur. Quia delectatio de Deo habito Deum, etc.; habitus tamen ille acquisitus non ex natura aut spectat ad amorem benevolentiae, aut concupiscentiae. sua, sed cx studio humano inclinat in tales actus, non Non benevolentiae. quia delectatio benevolentiae respondet bono» supcrnaturalitcr nec proponionatos supernatural! desiderio dc Deo, cui fatuum est desiderare aliquod bonum obiecto. Et hinc patet necessitas ponendi fidei, spei ct ca­ in setoso. Item, amor habens pro obiecto formali bonum ritatis habitus infusos, ut scilicet habeatur habitus cx na­ utile vel delectabile est amor concupiscentiae: sic est in tura sua determinativus ad actus bonos supcrnntunilitci proposito: ergo. proportionates obiecto supernatural! ; nd hoc enim nihil Secundo principaliter. Idem est obicctum immediatum acquisitum sufficit cx natura suo. ut palet. Et per haec delectationis ei desiderii. Sed obicctum desiderii non est patet responsio ad amnia tam Scoti quam Durandi. Deus secundum sc. Probatur, quia est aliquid futurum; II. In eodem quinto articulo dubium occurrit cire# illo sed Deus secundum sc non est futurus. Ergo. verba ; Ratio virtutis theologicae consistit in hoc quod Tertio. Damnati summe tristantur de Deo non secun­ Deum habet pro obiecto. Quia theologia nostra habet Deum dum sc, sed dc carentia visionis divinae. Ergo beati summe • Qa. i, m. 7. pro obiecto, ut patet in principio Primae Partit ’, ct tamen gaudent non de Deo secundum sc, sed dc visione divina non est virtus theologica alinquin essent quatuor virtutes Immediate. Et tenet sequela quia Deus secundum sc non theologicae. est bonus beatis nisi ratione praemii quod infert; sicut nec Ad hoc dicitur quod theologia nostra in duobus deficit a malus damnatis nisi ratione mali poenae quam infert. ratione virtutis theologicae. Primo quia, cum differat a fide Quarto, quia delectationes, secundum Philosophum, X in hoc quod fides perficit intellectum respectu actus assenEthic. *. distinguuntur secundum operationes quas conse­ tiendi, theologia autem respectu actus sciendi, qui importat quuntur; ct secundum cjs indicantur bonae vel malae. assensum ct evidentiam; ct netus quidem n«sentiendi per­ Ergo illae operationes sunt causae carum. Et non nisi obje­ fectus redditur cx fide, actus autem «ciendi non redditur ctive. Ergo obicctum proximum delectationis ese operatio. perfectus ex scientia theologica ; consequens est quod theo­ Quinio, sic. Immediatum obicctum delectationis est tan­ logia non sit virtus, sed fides: oportet siquidem virtutem tummodo proprium illius qui delectatur. Ergo non est ali­ opus suum perfectum reddere. Secundo, quia differt etiam quid subiecto distinctum ab eo qui delectatur.-Assumptum in hoc quod fidei assensus terminatur immediate ad Deum, probatur ex VI1Ï Ethic. ♦. Amabile quidem bonum, uni­ theologiae vero cognitio terminatur ad Deum mediate. Cre­ cuique autem proprium. - Consequentia probatur dupliciter. dimus namque Deo revelanti non quia crcdimu·' alteri: co­ Primo, quin ad delectationem praeexiguntur duo: scilicet gnoscimus autem Deum quia cognoscimus vestigia cius, consecutio boni proprii; et cognitio eiusdem. Secundo, seu ipsum in vestigiis cius. Et sic, licet theologia ct tides quia conveniens pluribus ita quod uni formalitcr ct alteri conveniant in obiecto, differunt tamen in modo attingendi denominatione cxtrinscca, nulli convenit nisi ratione for­ ipsum, scilicet mediate vel immediate, secundum rationem malis denominationis: ut patet dc sano in animali et in proprii actus. Et proptcrca theologia nostra in hac vita pro­ medicina ct urina. Sed cue bonum hominis convenit sub­ pter utramque causam, In patria autem propter secundam, iecto indistinctis ab eo formalitcr, distinctis autem subie­ non est virtus theologica. - Licet posset dici quod numerus cto denominatione extrinseca: sol enim est bonus frige­ virtutum theologicarum non iiitclligitur assignatus nisi in scenti causaliter, calor autem a sole in illo causatus est bo­ •| j/Cor. c. MJI, praesenti vita: iuxta illud Apostoli *: Nunc autem manent nus illi formalitcr, et sic dc aliis. Ergo esse bonum ho­ ^cr». ij. minis non convenit Deo, aut cuicumque separato ab ho­ fides, spes, caritas. mine. nisi ratione formulis bonitati·» in homiuc. hnmo III. In eodem articulo quinto dubium occurrit cx Du­ plus: quod sicut una numero sanitas, quae scilicet est rando, nn spes habeat Deum pro obiecto immediato, an solum pro obiecto principali. Et clauditur in hoc dubio in animali, est a qua omnia dicuntur sana; de non est alia bonitas qua Deus dicitur bonum hominis, ct sol vel aliud, an ad virtutem theologicam sufficiat habere Deum pro obiecto principali, quamvis mediate. Durandus siqui­ ignis bonus frigescenti, quum bonitas qua beatus ot bonus lormnlitcr et frigescens bene se habet. Deus ergo dem, in ill Sent., dist. xxvt, art. 1, tenens quod sufficit han I I Qa.11 □KW ** QUAESTIO XVII, ARTICULUS V ii. r. non est secundum $e immediatum obiectum delectationi», sed actus quo nobis coniungitur. V. Ad evidentiam huius altius ordiri oportet, ostendendo primo, quarc et quomodo aliquid est bonum alte­ rius distincti subiecto ab eo; secundo, quomodo se habet • Nwn. τι. ad umorem amicitiae ct concupiscentiae ♦; deinde descen­ • Nuta, m demus ad propositum dc virtute theologica ct spe ·; et sic • Nara. nii. demum satisfiet obicctis Bonum cum sit quod omnia appetant, ut dicitur m I • Cap. t, n. i. · Ethic. * ; et significet finem in actu exercito, ut superius ♦♦ p II** . qu. declaratum fuit; eadem ratione ct eodem modo aliqua res *η. 4· Gunmen mtn. tt. est bonum ulterius qua ct quo est finie alterius. Et cum constet quod una res subiecto distincta ct separata ab al­ tera sit finis illius ratione alicuius esse quod in se habet, quoniam ratione cius quod in se habet est propter quam res «hera est nue fit; oportet dicere quod huiusmodi res separata sit secundum id quod in se est, bonum alterius. Et si diligentius luerit consideratum, manifestum erit quod quemadmodum in causa effectiva inveniuntur tria, ratio agendi, actio, ct passio (vel aliquid per modum passionis) effectus actionis; ita in bono quod exercet causam fina­ lem est ratio linalizandi, est ipsum finalizarc, et est effectus cius. Et quemadmodum in effectivis ratio agendi est aliquid in ipso ogertte, et significatur per ly quo agit; ita in fina­ libus ratio finalizandi est in ipso fine, et significatur per ly cuius gratia; constat enim quod id cuitt» gratia Deus est causa finalis, est ipsa sua deitas, quae est ipse. Sed actu * secundus finis non est nominatus sicut actus secundus agentis, et significatur per ly esse propter quod: tunc enim tantum finis finalizxit in actu, cum actu est propter quod. Effectus quoque finis innominatus e»t ; et significatur per ly propter fi nem> ut patet. Ex quibus hoc accipiendum est. quod sicut nd hoc quod A sit activum respectu alterius plura concurrunt, scilicet ipsum agens ct ratio agendi, actio ct passio; ct solus horum concursus non impedit immediationem agentis, quia nisi aliud agens mediet, immediatum agens secundum se est ipsum A: ita ad hoc quod E ait actu finis alterius plura concurrunt, scilicet ipse finis, ratio finabzandi in eo, ipsum fimilixarc, et aliquid propter finem; (sed) nisi alius finis intersit, immediatus finis seen nd uni se erit ip»urn E alterius ac per hoc immediatum bonum secundum se illius. Unde sicut non convenit negare agens immediatum alterius separati quia mediat actio aut quia intervenit passio; ita non convenit negare finem seu bonum immediatum alterius separati quia intervenit esse propter quod ct esse propter finem. Ut nutem clonus etiam a novitiis percipiantur, exemplo simul et auctoritate manifestantur. Ponit Aristoteles, in XII • S.Tb. Icet, «.t Metaphys. * . ultra bonum in ipso universo, bonum ipsius - DU. Ub. XI. cjp. x a. t. universi separatum ab ipso, scilicet Deum. Certum eat cx hoc quod Deu.· * est res separata ab universo; et quod ratio qua Deus est bonum universi ipsa sua deitas est; ct quod inter Deum ct universum, etiam si fingendi daretur licentia, nihil mediat: hinc enim est universum, concludens omnia, alioquin universum non est; inde vero est solus Deus glo­ riosus in scipso. Et est non solum bonum, sed summum bonum universi : est enim universum propter Deum ut finem immediatum, ut putet; sicut est ab eo ut ab agente immediato. Quamvis igitur nunquam Deus esset finis ct bonum universi nisi universum esset propter ipsum, quod sonat effectum caudae finalis; non tamen proptcrca mediatio aliqua est. Et hinc patet quam periculose erraverit Durandus, negans Deum esse secundum se bonum immediatum alicuius. Quod etiam in nobis palet. Constat enim quod amicus, ut sic, est amabilis nb amico. Ergo, ut sic, est bonus amico: quia • CL num. •v , amabile quidem bonum, unicuique autem proprium ·. Sed Quinio. ut sic, est separatus subiecto ab amico: quia amicitia est nd alterum. Ergo res separata subiecto, ut sic, est bonum immediatum alterius. Et est sermo dc amico ut amabilis amore amicitiae, non concupiscentiae; constat enim quod amico volo bonum vitae ct reliquorum bonorum non ut ha­ beam nut utar aut fruar ipso, ct universaliter non propter me, sed propter ipsum amicum. Ergo immediatum bonum alterius potest cmc res separata subiecto secundum scipxam. SvNM.ii Taxou I). TntuuR T, V, 1 29 VI. Et hic incipit patere secundum ·, quomodo scilicet * Ct. «a. ». se habeat bonum alterius ad amorem amicitiae et concu­ piscentiae. Ex hoc enim patet quod obiectum immediatum amoris amicitiae est separata ab «mante res secundum seipsam. Et hoc qui negat, neget amicitiam; ct inter virtutes theologicos neget caritatem esse amorem quo Deus secun­ dum seipsum. in scipio, propter scipsum amatur. Et sic nut dicant «mari bonum non proprium, cum cx caritate diligimus Deum et alios amicos: aut fateantur Deum ct amicos secundum se esse inter propria bona amantium, quod est verum. Ex his autem patet quod immediatum obiectum amoris amicitiae eat bonum separatum subiecto secundum scipsum. Et cum cuiusque amoris obiectum im­ mediatum. ut sic, sit proprium bonum amantis, ut putet cx auctoritate inducta ♦; consequens esi quod res separata se- · *▼. v. eundum se sit bonum immediate amabile amore amicitiae, ac per hoc obiectum delectationis ad talem amorem spe­ ctantis neque enim est amicus qui non gaudet dc bonis amici secundum seipsum amicum tantum. Dc concupito iero scito quod duplicem habet respectum, scilicet ad concupiscentem, ct ad cum cui concupiscitur, sii e iste vit ipsemet concupiscens sive alter: concupitum enim oportet ab aliquo ct alicui concupisci. Si comparetur ad concupiscentem, sic habet rationem cuiuwlam termini et fini», quoniam terminat netum concupiscendi. Et in hoc exercet r itionem finii non simpliciter, sed secundum quid : sicut medium in molu habet rationem termini secundum quid, scilicet respectu praecedenti» partis. Si autem com­ paretur ad eum cui concupiscitur, sic apparet prima Ironie quod habet rationem cius quod est propter finem: quia concupitum alicui ordinatur in illum tanquam finem, quia ui sic non aliter innatur tiUI propter illum. Vcnmtamen non sic est. Quod probatur cx eu quod eadem ratio eu dc dono seu duto alteri, eide concupito; actus enim exterior lignum et effectus est actus interioris; quod enim alteri datur, illi prucul dubio concupiscitur. Sed constat datum alteri, ut sic, non ordinari in illum cui datum est ut finem. Ergo concupitum, ur sic. non ordinatur ad cum cui con­ cupiscitur ut finem. - Manifestatur minor cx auctoritate Scripturae tradentis · quod Deus dedit bilium suum nobis, ,2^“Γ °* ’ ita quod in hoc commendatur caritatis divinae excellentia quod non solum dedit nobi» redemptionem, doctrinam ct alios effectua quos Filius Dei Iccii, sed dedit nobis ipsum Filium; ut discerno quod non solum dedit Filium secun­ dum effectus, sed etiam scipsum; quamvis nunquam illa datio exerceatur nisi concurrente aliquo effectu; hoc enim non impedit quin etiam ipse Deus, «ccundum id quod in ve est, detur, alioquin tota fides incarnationis Filii Dei pent. - Et fundatur hoc, quia quot modis contingit aliquid esse bonum alicuius amati, tot modia contingit esse con­ cupitum illi : alioquin non posset quis velle alicui omnia sua bona. Sed contingit aliquid me bonum alterius non solum propter ipsum, sed e converso ut finem ipsius. Ergo contingit aliquid esse concupitum alicui quod non ordi­ natur ud illud ut finem, sed e converso. Possum enim con­ cupiscere amico mihi, vel amico meo, finem ultimum, pro­ pter quem sumus, absque derogatione illius finis quae interveniret si ipse fini» ordinaretur in inc \cl amicum ut in finem. Aliud est ergo concupiscere hoc mihi: ct ahud concupiscere hoc propter me. Cum his tamen tene quod omne concupitum secundum aliquid est propter cum cui concupiscitur: quia oportet salvare in omni concupito amorem amicitiae, quo magis amatur iv cui concupiscitur quam concupitum. Unde si concupita re» sit simplidtcr ordinabilis m cum concupiscibililcr ut finem, concupitum simpliciter habe: rationem cius quod est esse propter amicum. Si autem non sit sim­ pliciter ordinabili» in cum ut finem, tum concupitum se­ cundum quid tantum, scilicet secundum aliquem effectum cius, habet rationem cius quod est esse propter amicum. Et quoniam concupitum non est significans amatum propter alterum, sed amatum alteri, et consequenter non significans bonum propter nitorum, sed bonum allvrin», cui scilicet concupivcitui. quod amicitia nmalui ad utrumque, scilicet ordinabile simpliciter et non ordinabile simpliciter, se ex»7 i3o • O. num. » • III S^L. Ilin, qu Tt. ’ Ait >. • Num. m. • lb J • Num. i» QUAESTIO XVI1, ARTICULUS V rendit; et per consequens oportet ut abstrahet nb utroque. Et, ut dictum est» non babel rntionem ciu * quod est esse propter amicum «eu finem simpliciter; «cd eius quod est esse amid ve! amico. Et propterca oportet intervenire ali­ quid quod saltem secundum quid propter amicum sit. Et haec de duobus primo propositis. VII. Quoad tertium ·, sciendum est quod virtutem theo­ logicam oportet habere Deum ut *supcmnturnli ordinis est, pro immediato obiccto : el propterca religio ct theologia ct timor Domini non computantur inter virtutes theologi­ cus, ut Auctor dicit in Qq. dc Virtutibus, qu. i. art. 12, ad 11. Et quoniam spes, ad amorem concupiscentiae spe­ ctans, Deum respicit ut primum efficiens ct ultimum finem, ut in littera dicitur, ct propterca vinus theologica est ; opor­ tet dicere quod utroque modo immediate respicit Deum. Er quod rcspiciat Deum immediate ut efficiens, etiam ipse Durandus fatetur ·. Et propterea cx hoc manifestatur quod respiciar etiam Deum ut finem ultimum immediate. Con­ stat enim quod spes sic respicit Deum ut agentem imme­ diate quod respicit ip. ctatio futurae bcatitudinis pertinet ad spem, ut supra dictum est. Ergo spes a fide non distin­ guitur. 3. Praeterea, per spem homo tendit in Deum. Sed hoc proprie perlinet ad caritatem. Ergo spes a caritate non distinguitur. Sed contra . ubi non est distinctio ibi non est numerus. Sed spes connumeratur aliis virtu­ tibus theologicis : dicit enim Gregorius, in I A/oral. *, esse 1res virtutes, fidem, spem et carita- futuri. - venturi ΓΟ.η ■ An * CAf. * «· a) xxiiu;€»r*» «n. .1. ait, tft r,t- 132 QUAESTIO XVII, tem. Ergo spes est virtus distincta ab aliis theo­ logicis T. Respondeo dicendum quod virtus aliqua dici­ tur 8 theologica ex hoc quod habet Deum pro obieclo cui inhaeret. Potest autem aliquis alicui rei · inhaerere dupliciter: uno modo, propter seipsum; alio modo, inquantum ex eo ad aliud devenitur. Caritas igitur facit hominem Deo in­ haerere propter seipsum, mentem hominis; uniens Deo per allectum amoris. Spes autem ct fides fa­ ciunt hominem inhaerere Deo sicut cuidam prin­ cipio ex quo aliqua nobis proveniunt. De Deo autem provenit nobis ct cognitio ve­ ritatis et adeptio perfectae bonitatis. Fides ergo lacii hominem Deo inhaerere inquantum est no­ bis principium cognoscendi veritatem: credimus enim ea vera esse quae nobis a Deo dicuntur. Spes autem facit Deo adhaerere prout est nobis r· principium perfectae bonitatis: inquantum scilicet f) bU/ thmtogtcU. - virtnhbu' theologici/ PKlus, theologici/ virtuti- 0. dicitur. - ej/c Add uni Pa. tf rei, - (hn. Pe. C) mrafnu hominis, - invicem bomt ( bum B, omnis pC) \BH ARTICULUS VII per spem divino auxilio innitimur ad beatitudi­ nem obtinendam. Ad primum ergo dicendum quod Deus secundum aliam el aliam rationem est obiectum harum virtutum, ut dictum est . * Ad distinctionem autem habituum sufficit diversa ratio obiecti, ut supra * habitum est. Ad secundum dicendum quod expectatio poni­ tur in symbolo fidei non quia sil actus proprius fidei : sed inquantum actus spei praesupponit fi­ dem. ut dicetur9*. et sic actus fidei manifestantur per actus spei. Ad tertium dicendum quod spes facit tendere in Deum sicut in quoddam bonum finale adi­ piscendum. et sicut in quoddam adiutorium ef­ ficax ad subveniendum. Sed caritas proprie fa­ cit tendere in Deum umendo affectum homi­ nis Deo. ut scilicet homo non sibi vivat sed Deo. • Art. rofuntatem Invicem bruti/ F, invicem homine/ D, rofanfafem hominis (x, iorFrrm hnntinit pn, abra» pK. raoêia. — in nobit Pa. 0/ dicetur. — infra dicetur PGL. - Pru man^otantur, manifesta· tur PABCH GIHLmu; pro acta: gpol, actum spes Ik. l.pO , Commentaria Oardinalte Caietuni n articulo sexto eiusdem decimacseptimac quaestionis adverte quod Auctor, cx notioribus docens, noluit as­ sumere differentias Dei ut obiectum est hurum virtutum absolute; sed assumpsit differentius eiusdem ut obiectum est cui inhaeret virtus theologica. Differentiae siquidem obiecti absolute penes verum ct bonum quoad fidem ct alias virtutes, ct penes bonum Dei et nostrum quoad ca­ ritatem ct spem sumuntur. Sed differentiae obiecti ut cui inhaeremus penes modos in littera expressos sumuntur: scilicet penes esse cui creditur, n quo habendum est, ct propter quem, etc, Haec enim Deum trifariam significant: primum enim ut dicentem, quod in littera dicitur princi­ pium veritatis; secundum ut largientem, quod in littera dicitur principium bonitads, tertium ut finem ultimum. I In responsione ad tertium eiusdem articuli adverte quod finii ultimus est finie ultimus noster secundum seipwm, ut praedictum est , et est non propter nos, sed propter seipsum. Et caritas in hoc differt d spe secundum diffe­ remus obiecti absolute, quod caritas fertur in ultimum finem propter seipsum; spes vero in finem ultimum ut nostrum. Quod Victor ab effectu significavit, ab adeptione scilicet, dicem, ad bonum finale adipiscendum:___________ sicut etiam Deum ut finem ultimum propter se ab effectu manifestavit, • An. rnuc-L, ao. ut homo vivat non sibi sed Deo, Et hic Auctor differen­ tiam inter has virtutes cx parte obiecti absolute monstravit Et ad hoc insinuandum, utramque differentiam cx parte spei posuit in huc responsione, ut patet in littera. In reliquis duobus articulis nihil scribendum occurrit. ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM SPES PRAECEDAT FIDEM P ÎP", qu. un, an. 4; *upre, 5 r• l.oob. « *Ca · ttod- • Ver *. »· • Ver *. »σ· • Veru s- Sent., dUt xxhl, qu. n, art. t>. ham genuit Isaac », idest fides spem, sicut dicit • lualacw«v^lsPes praecedat fidem. Quia super illud Glossa ♦. Psalm. * , Spera in Domino, et faeboRespondeo dicendum quod fides absolute prae­ ^^^^nitatem, dicit Glossa : * Spes est introi­ cedit spem. Obiectum enim spei est bonum fu­ tus fidei, initium salutis. Sed salus est per fidem, turum arduum possibile haberi a. Ad hoc ergo per quam iustificamur. Ergo spes praecedit fidem. quod aliquis speret, requiritur quod obiectum spei 2. Praeterea, illud quod ponitur in definitione proponatur ei ut possibile. Sed obiectum * spei alicuius debet esse prius et magis notum. Sed est uno modo bcatitudo aeterna, et alio modo spes ponitur in definitione fidei : ut patet Heb.x\ divinum auxilium, ut ex dictis * patet. Et utrum­ • Art. s iFides est substantia rerum sperandarum. Ergo spes que eorum proponitur nobis per fidem, per quam est prior fide. nobis innotescit quod ad vitam aeternam possu­ 3. Praeterea, spes praecedit actum meritorium: mus pervenire, cl quod ad hoc paratum est no­ dicit enim Apostolus, I ad Cor. ix \ quod qui arat bis divinum auxilium: secundum illud Heb. xi *: • V qu. iv, an. 7; HI λ) SEPTIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod haberi. - habere BEHpACKx. Sfd obiectum. - Obiectum autem γι Pa. inquirentibus. - diligentibus ABCDEFGHIKLxa. QUAESTIO XVII, An primum ergo dicendum quod, sicut Glossa ibidem subdit, spes dicitur introitus fidei, idest rei creditae, quia per spem intratur ad ridendum illud quod creditur. - Vel potest dici quod est 'j introitus fidei quia per eam homo intrat ad hoc quod stabiliatur ct perficiatur in fide. Ad secundum dicendum quod in definitione fidei e δ) quod c»t. - quod ABII, quod dicitur ARTICULUS VIII 133 ponitur res speranda quia proprium obiectum fidei esi non 1 apparens secundum scipsum. Unde luit necessarium ut quadam circumlocutione designaretur per id quod consequitur ad fidem, Ad tertium dicendum quod non omnis actus meritorius habet spem praecedentem: sed sufficit si habeat concomitantem vel consequentem. D. om. Cl»K ct «. 0 ttt wtut, — not fit PU. ARTICULUS OCTAVUS UTRUM CARITAS SIT PRIOR SPE I* 11· , qu. uin, art. q; III Sent.. dot. χχη. qu. it. art. 3, qu * a, D< Virtut.. qu. it, art. 3. OCTAVl M s,c proceditur. Videtur quod caritas sit prior spe. Dicit cnim Ambro• Ve». ô. · Amb di^«\ï siust super illud Luc. xvtl *, « Si habue*r<3i. I2 la Ut<. i.b vni. ·ΖΛ ritis fidem sicut granum sinapis» etc. >: Ex fide est caritas, cx caritate spes. Sed fides est prior caritate. Ergo caritas est prior spe. 2. Praeterea, Augustinus dicit, XIV de Civ. • Cap. u Det * quod boni motus atque affectus ex amore et sancta cantate veniunt. Sed sperare, secundum quod est actus spei, est quidam bonus animi motus. Ergo derivatur a caritate. 3. Praeterea. Magister dicit, xxvi dist. Ill lib. Sent., quod spes ex meritis provenit, quae prae­ cedunt non solum rem speratam, sed etiam spem, * quam natura praeit caritas. Caritas ergo est prior spe. Sed contra est quod Apostolus dicit, I ad Tim. i *: Finis praecepti caritas est de corde puro ? e/ conscientia bona: Glossa idest spe. Ergo spes est prior caritate. Respondeo dicendum quod duplex est ordo. Unus quidem secundum viam generationis et ma· 7 teriae secundum quem imperfectum prius est perfecto. Alius autem ordo est perfectionis ct formae: secundum quem perfectum naturaliter prius est imperfecto. Secundum igitur primum ordinem spes est prior caritate. Quod sic patet. Quia spes, el omnis appetilivus motus, ex amore •i a) i) ζ) ζ * Tract- it • Cf. *nr. 1. QUAESTIO Will, ARTICULUS I QUAESTIO DECIMAOCTAVA DE SUBIECTO SPEI IN * Ct. qu. avii. In· rml. QUATUOR ARTICULOS DIVISA EiNDE considerandum est dc subiecto spei ·. Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: utrum virtus spei sit in voluntate sicut in subiecto. Secundo: utrum sit in beatis. Tortio: utrum sil in damnatis. Quarto; utrum in viatoribus habeat certitu­ dinem. ARTICULUS PRIMUS UTRUM SPES SIT IN VOLUNT ATE SICUT IN SUBIECTO III <*·»!> • Qu XTU, 4rt. I 1· ll’- . q» xi 3 • iJb XIV, cep. TTII, Ul. • Part. I, quae»:. Lxixvn, * n. j. Sent.. dù»L xw, q©, η QB. qo Lxttw.tfT qui sunt in appetitu inferiori cum passione, in isuperiori sunt sine passione *, ut cx supradictis ♦· Art ». pater. Actus autem virtutis spei non potest per­ I.tlUI Ui. I» (W.aC linere ad appetitum sensitivum: quia bonum quod est obiectum principale huius vimitis non est aliquod bonum sensibile, sed bonum divinum. Et ideo spes est in appetitu superiori, qui di­ citur voluntas, sicut in subiecto: non autem in appetitu interiori, ad quem pertinet irascibilis. Ad primum ergo dicendum quod irascibilis obie­ ctum est arduum sensibile. Obiectum autem vir­ tutis spei est arduum intclligibile; vel potius su­ pra intellectum existons. Ad secundum dicendum quod caritas sufficienter perficit voluntatem quantum ad unum actum, qui est diligere. Requiritur autem alia virtus ad perficiendum ipsam secundum alium actum cius, qui est speraro. Ad tertium dicendum quod motus spei et motus caritatis habent ordinem ad invicem, ut ex supra­ dictis ' patet. Unde nihil prohibet utrumque mo­ ’Q».nu,mL tum simul esse unius potentiae *, Sicut et intel­ lectus potest simul multa intelligerc ad invicem ‘ Qe. LHH. MT. ordinata, ut in Primo * habitum est. autem BDFHi.Kpa ct a. in appetitu superiori sunt k, sunt sn supe­ riori G. superiorum nari autem I. sunt /n appetitu superiori α, i* superiori autem P, xp.it. vac. pAC; in superion... posai one om. pK. Commentaria Cardinalis Caietani N articulo primo quaestionis dccirnaeoctavac, in respon­ sione ad secundum, dubium occurrit circa distinctionem istorum actuum in voluntate, scilicet diligere et sperare. Et est rati *» dubii quia superius, in P IP\ qu. xlvui *, di­ ctum est quod licet isti actus in appetitu sensitivo sint diversi, in voluntate tamen coïncidant. Hic autem mani­ feste dicitur quod in voluntate alius actus est sperare, ct alius diligere. Ad hoc dicitur quod, cum identitas vel distinctio hu­ iusmodi actuum in voluntate ambigua sit, nec compcr- I • Comment. poAt art 4. El hare de pattionthtt. η.». turn habeam quod in commentariis super Prima Parte ’ opi­ • Cl Contuti in qa. ux Art 4L natus sum, nec, vacans nunc moralibus, intendam morari ri io q*. LtxUi. m. 5. in hac naturali speculatione: dici potest quod aliud eM loqui dc distinctione inter diligere ct sperare dc qua hic est sermo; et aliud de distinctione eorundem ab actibus voluntatis ibidem numeratis, scilicet velle, intendere, ctc., dc qua ibi fuit sermo. Secundum enim illam viam dici­ tur quod hi actus sunt unius speciei substantialis in esse naturae, diversarum autem specicrum accidentalium, sicut homo albus ct Aethiops: diligere enim significat velle bo- QUAESTIO XVIII, ARTICULUS II num alicui, sperare nutem velle bonum arduum possibile sibi. Apparet siquidem in his definitionibus quod eadem est substantialis ratio actus, scilicet velle diversae nutem cius conditiones videntur, secundum quod diversimode ad bonum tendunt. Et hoc sufficere xidetur litterae huic. luxta viam nutem alteram, «ducet multiplicantem actus voluntatis secundum multitudinem passionum undecim quae sunt in appetitu sensitivo, proportionalitcr tamen; i35 facile patet responsio. In ambiguis enim Recti ad utrumque familiare oL Oportet namque ad per se dilTcrentias netus voluntatis in esae naturali pervenire, ut certa hic ve­ ritus sit. Sed sive substantialiter rive uccidcntalitcr in ge­ nere naturae distinctio sit *, sutis est proposito quod vo- 'Λ· · *** lunias habet duos actus, scilicet diligere et sperare, qui ita in moralibus accipiuntur distincti ut diversi simpliciter ha­ beantur, ct diversis egeant habitibus, caritate scilicet ct ape. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM SPSS SIT IN BEATIS P II··, qu. LVTii. irt. 4, r, IU dut. tin, qu. u. ·Π. 5, qu * o secundum sic proceditur. Videtur quod spes sit in beatis. Christus enim a prin­ cipio suae conceptionis fuit perfectus comprchensor. Sed ipse habuit spem: ♦p. cum cx persona dicatur a in Psalm. f; In te, •‘buihe Domine, speravi, ut Glossa · exponit. Ergo in beatis potest esse spes. □. Praeterea . sicut adeptio beatitudinis est quoddam bonum arduum, ita etiam cius conti­ nuatio. Sed homines antequam beatitudinem adi­ piscantur, habent spem de beatitudinis adeptione. Ergo postquam sunt beatitudinem adepti, possunt sperare beatitudinis continuationem. 3. Praeterea, per virtutem spei potest aliquis beatitudinem sperare non solum sibi sed etiam •Qcini.mj. aliis, ut supra * dictum est. Sed beati qui sunt in patria sperant beatitudinem aliis: alioquin non rogarent pro eis. Ergo in beatis potest esse spes. 4. Praeterea, ad beatitudinem sanctorum per­ tinet non solum gloria animae sed etiam gloria corporis. Sed animae .sanctorum qui sunt in pa­ tria expectant adhuc gloriam corporis: ut patet • vcd dicit comparativam, quod magis potest esse fides rerminau in qu. v, art. j ·. In articulo quarto nihil occurrit scribendum. informis in damnatis quam spes. Quod ot dicere quod I ARTICULUS QUARTUS UTRI M SPES VIATORUM HABEAT CERTITUDINEM III Srnr., Jhh. ssn, qv. n. c. s«il ±n. 4; /Xf Ql,,VRTl M SIC proceditur. Videtur quod spes viatorum ’ non habeat certitudinem. Spes enim est in voluntate sicut subiecto. Sed certitudo non pertinet ad voluntatem, sed ad intellectum. Ergo spes non habet certitudinem. 2. Praeterea . spes ex gratia et mentis pro• QM.Mtn.wt.» venit, ut supra * dictum est. Sed in hac vita scire •nr· ’· · » per certitudinem non possumus quod1 gratiam •ι·ιι·*.4 μ.οιι. habeamus, ut supra * dictum est. Ergo spes viatorum non habet certitudinum. 3. Praeterea, certitudo esse non potest dc eo quod potest deficere. Sed multi viatores habentes 3 spem dchciunt a consecutione ? beatitudinis. Ergo spes viatorum non habet certitudinem. Sed contra est quod spes est certa cxpectatio futurae beatitudinis. sicut Magister dicit, xxt i dist. Ill Sent. Quod potest accipi cx hoc quod dici• v· ARTICULUS TERTIUS UTRUM TIMOR MUNDANUS SIT SEMPER MALUS II! Sent., dut * x«v. qu. 11, an. 1, qu * 3; Expete, i ai.; Ad cap. vui. Icci. IU. TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod vocamur ad bene agendum : secundum illud timor mundanus non semper sit malus. Rom. xiii : * T7s non timere potestatem ? Donum * νΛ v Ad timorem enim humanum pertinere fac, et habebis laudem ex illa. Ergo limor mun­ ^^vidctur * " quod homines reveremur. Sed danus non semper est malus. quidam vituperantur dc hoc quod homines non 3. Praeterea, illud quod inest nobis natura­ reverentur: ut patet Luc. xvm * de illo indice liter non videtur esse malum : eo quod natu­ iniquo. qui nec Deum timebat nec homines re- ralia sunt nobis a Deo. Sed naturale est homini verebatur. Ergo videtur quod timor mundanus ut timeat proprii corporis detrimentum et amis­ non semper sit malus. sionem bonorum temporalium, quibus praesens 2. Praeterea, ad timorem mundanum viden­ vita sustentatur. Ergo videtur quod timor mun­ tur pertinere poenae quae per potestates saecu­ danus non semper sit malus. lares infliguntur. Sed per huiusmodi poenas pro­ Sed contra est quod Dominus dicit, Matth.x ♦: ‘Vm.xv. .•|»IP * qe.vnn, ari. j; qu. uv, ■Π. > 3 • Qu. uiuu QUAESTIO XIX, Nolite timere eos qui corpus occidunt, ubi linior mundanus prohibetur. Nihil autem divinitus pro­ hibetur nisi malum. Ergo timor mundanus est malus. Respondeo dicendum quod, sicut ex supradictis * patet, actus morales et habitus ex obiectis ct 3 nomen et speciem habent. Proprium autem obiectum appetitivi motus est bonum finale. Et ideo a proprio fine omnis motus appelilivus et specificatur et nominatur. Si quis enim cupidi­ tatem nominaret amorem laboris, quia propter cupiditatem homines laborant, non recte nomi­ naret: non enim cupidi laborem quaerunt sicut finem, sed sicut id quod est ad finem, sicut finem autem quaerunt divitias: unde cupiditas recte no­ minatur desiderium vel amor divitiarum, quod est malum. Et per hunc modum amor munda­ nus proprie dicitur quo aliquis mundo innititur tanquam fini. Et sic amor mundanus semper est malus. Timor autem ex amore nascitur: illud enim homo timet amittere quod amat; ut patet p per Augustinum, in libro Octoginta trium Quaesi. * Et ideo timor mundanus est qui procedit ab amore mundano tanquam a mala radice. Et pro­ pter hoc ct ipse f timor mundanus semper est malus. ct. - Om. P. £) ut patet. - Om. ABDI HpC; pro per, fecundum γ) ct ipue. - Cttam ipte ADG, ipt· P, om. K. ARTICULUS IV 141 Ad primum ergo dicendum quod aliquis potest revereri homines dupliciter. Uno modo, inquan­ tum est in eis aliquod divinum, puta bonum gra­ tiae aut virtutis, vel saltem naturalis Dei ima­ ginis: et hoc modo vituperantur qui homines non reverentur. Alio modo potest aliquis homi­ nes revereri inquantum Deo contradantur. Et sic laudantur qui homines non reverentur: secundum illud Eccli. xi.vm *, de Elia vel Elisaeo: In diebus · v<. suis non pertimuit principem. An secundum dicendum quod polestales saecu­ lares. quando inferunt poenas ad retrahendum a peccato, in hoc sunt Dei ministri: secundum illud Rom. xm Minister enim Dei est, vindex in iram v * ei qui male agit. Et secundum hoc timere potesta­ tem saecularem non pertinet ad timorem munda­ num. sed ad timorem servilem vel initialem. Ad tertium dicendum quod naturale est8 quod homo refugiat proprii corporis detrimentum, vel etiam damna temporalium rerum: sed quod homo propter ista recedat a iustitia. est contra rationem naturalem. Unde etiam Philosophus dicit, in III Ethic \ quod quaedam sunt, scilicet peccatorum opera, ad quae nullo timore aliquis debet cogi: quia peius est huiusmodi peccata committere quam poenas quascumque pali. 01 natui ale ,x quia 4 ‘5 quid facit, etsi bonum sil quod facit, non tamen bene facit. Ergo limor servilis non est bonus. 2. Praeterea, illud quod ex radice peccati oritur non est bonum. Sed limor servilis oritur •v:r, u cx radice peccati: quia super illud lob m *, Quare • iMfu.·κκτπht., bal.; non in vulva mortuus sum? dicit Gregorius : σ * ορ. w.m.ctjKYiu- Cum ex peccato praesens poena metuitur, et amis» sa · Dei facies non amatur, timor ex tumore est. non ex humilitate. Ergo timor servilis est malus. 3. Praeterea, sicuti amori caritatis opponitur amor mercenarius, ita timori casto videtur op­ poni umor servilis. Sed amor mercenarius sem­ per est malus. Ergo et timor senilis. Sed contra, nullum malum est a Spiritu San­ cto, Sed umor senilis est ex Spiritu Sancto: quia •vm. tj. super illud Rom. vnt Non accepistis Spiritum • Lombard o servitutis etc., dicit Glossa : * Enus Spiritus est qui facit duos timores, scilicet servilem et castum. Ergo timor servilis non est malus. D QUARTUM SIC PROCEDITUR. S «) ct amiua. - ex annexo 1. r/ amica ct annexa n, ct annexa cctcri et Va; pro tumore, timore PARCDFHlKLpG ct a. jl) timoru. - icrvilit addunt Pj. AJ Rom., *p. c vim, Icet. m. Respondeo dicendum quod limor senilis ex parte senilitatis habet quod sit maius. Scnitus enim libertati opponitur. Unde, cum liber sit qui causa sui est, ut dicitur in principio Metaphys. *. Affifi servus est qui non causa sui operatur, sed quasi *’ ab cxlrinseco motus. Quicumque autem ex amo­ re aliquid facit, quasi ex scipso operatur: quia cx propria inclinatione movetur ad operandum. El ideo contra rationem senilitatis est quod ali­ quis cx amore operetur. Sic ergo timor senilis, inquantum servilis est, caritati contrarialur. Si ergo senilitas esset de ratione timoris ?. ? oporteret quod timor senilis simpliciter esset ma­ lus: sicut adulterium simpliciter est malum, quia id ex quo contrarialur caritati pertinet T ad adulτ corii speciem. Sed praedicta senilitas non pertinet ad speciem timoris senilis: sicut nec informitas ad speciem fidei informis. Species enim moralis habitus vel actus ex obiecto accipitur. Obiectum autem timoris senilis est poena; cui accidit quod bonum cui contrarialur poena ametur tanquam linis ultimus, et per consequens poena timeatur tanquam principale malum, quod contingit 8 in 8 non habente caritatem ; vel quod ordinetur in y r.v juo^. perimet. - ex B) contingit. - hum cuuixuit cd. cit— ct pertinet Pu. a, non contingit P. QUAESTIO XIX, ARTICULUS V Deum sicut in finem, ct per consequens poena cundum suam substantiam * non oritur cx tumore. non timeatur tanquam principale malum, quod Sed eius sen ilitas ex tumore nascitur: inquantum contingit in habente caritatem. Non enim tollitur scilicet homo allectum suum non vult subiiccrc species habitus per hoc quod eius obiectum vel iugo iustitiae per amorem. Ad tertium dicendum quod amor mercenarius finis ordinatur ad ulteriorem finem. Et ideo timor servilis secundum suam substantiam bonus est, dicitur c qui Deum diligit propter bona temporalia. Quod secundum se caritati contrariatur. Et sed servilitas eius mala est. An primum ergo dicendum quod verbum illud ideo amor mercenarius semper est malus. Sed Augustini intelligendum est de eo qui facit ali­ limor servilis secundum suam substantiam non quid timore servili inquantum est servilis, ut scili­ importat nisi timorem poenae, sive timeatur ut cet non amet iustitiam, sed solum timeat poenam. principale malum, sive non timeatur ut malum Ad secundum dicendum quod limor servilis se­ principale. 142 mam substantiam. - suum obiectum Glpx, suam sb'm F. suum subieetum celeri ct Pj. - Pm tumore, timore primo loco PBCDEFHI KI.pGiA ct uua, altero iidem excepti·» E«n. I] , dicitur, - Om. ABL’)EFGIllpKi< quia Chx; Et intc ideo om. !» . * t) e( k, eat ·Κη; i^uod < ζ um. EG1A, ARTICULUS QUINTUS UTRUM TIMOR SERVILIS SIT IDEM IN SUBSTANTIA CUM TIMORE FILIALI HI e •Qu. xTH.art. J, • l r»ct. n. Cf. Ir.u, Σ" XIJ11 . LXXXV in £- •I 11 •rt. j; qu. uv, art. s. Sent.. JlM. xxm, qu. u. en. QVInti m sic proceditur. Videtur quod servilis sit «n substantia cum timore filiali. Ita enim videtur sc habere -43 ARTICULUS SEXTUS UTRUM TIMOR SERVILIS REMANEAT CUM CARI ΓΑΤΕ ln(r». «r>. », 1J • Tre.t. ·*- • Ver». > • Ver». »7. • Q»r umi. •Art.4.»rç.ÆrJ caajra. «rt. io; III Sent., JIM. uw, qu. «. «rt. 3. qu» 3, fle Vtril.. qu. uv, «Π. η, »d qu. n«m. Λ 4, «J 3. SCXTUM SIC proceditur. Videtur quod Cw«\/Jl»mor servilis non remaneat cum curitaV tc’ ^c’1 cn,m Augustinus, super Prim. Canonic. Ioan. *, quod cum coeperit caritas habitare, pellitur timor, qui ei praeparavit locum. 2. Praeterea. cantas Dei diffunditur m cor­ dibus nostris per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis, ut dicitur Rom. v *. Sed ubi Spiritus Domini, ibi libertas, ut habetur II ad Cor. 111 *. Cum ergo libertas excludat servitutem, videtur quod timor servilis expellatur caritate adveniente. 3. Praeterea, timor servilis ex amore sui cau­ satur, inquantum poena diminuit proprium bo­ num. Sed amor Dei expellit amorem sui: facit enim contemnere seipsum, ut patet ex auctoritate Augustini, XIV de Civ. Dei * . quod amor Dei usque ad contemptum sui facit civitatem Dei. Ergo videtur quod veniente caritate timor ser­ vilis tollatur. Sed contra est quod limor sen ilis est donum Spiritus Sancti, ut supra ' dictum est. Sed dona Spiritus Sancti non tolluntur adveniente curitate, per quam Spiritus Sanctus in nobis habitat. Ergo veniente · caritate non tollitur timor servilis. Respondeo dicendum quod timor servilis cx amore sui causatur: quia est limor poenae, quae^ est detrimentum proprii boni. Unde hoc modo timor poenae potest stare cum caritate sicut ct amor sui : eiusdem enim rationis est quod homo cupiat bonum suum ct quod timeat eo privari. Amor autem sui tripliciter se potest habere ad caritatem. Uno enim modo contrariatur caritati: secundum scilicet1 quod aliquis in amore proprii boni finem constituit. Alio vero modo in cari­ tate includitur, secundum quod homo se propter Deum ct in Deo diligit. Tertio modo a caritate quidem distinguitur, sed caritati non contrariatur: puta cum aliquis diligit quidem 4 seipsum secunδ dum rationem proprii boni, ita tamen quod in hoc proprio bono non constituat finem: sicut etiam et ad proximum potest esse aliqua alia specialis dilectio praeter dilectionem caritatis, quae fundatur in Deo, dum proximus diligitur vel ra­ tione consanguinitatis vel alicuius alterius con» ditionis humanae, quae tamen referibilis sit ad caritatem. Sic igitur et limor poenae includitur uno modo in curitate: nam separari a Deo est quaedam poena, quam caritas maxime refugit Unde hoc perlinet ad timorem castum. - Alio autem modo contrariatur cantati: secundum quod aliquis re­ fugit poenam contrariam bono suo naturali sicut principale malum contrarium bono quod diligitur ut finis. Et .sic timor poenae non est cum cari­ tate. - Alio modo limor poenae distinguitur qui­ dem secundum substantium a timore casto, quia scilicet homo limet malum poenale non ζ ratione ; separationis a Deo, sed inquantum est nocivum proprii boni: nec tamen in illo bono constituitur eius linis, unde ncc illud malum formidatur tanquatn principale malum. Et talis limor poenae potest esse cum caritate. Sed iste timor poenae non dicitur esse servilis nisi quando poena for­ midatur sicut principale malum ? ut ex dictis * ’jvt. », u < patet. Et ideo limor inquantum servilis non ma­ net cum caritate: sed substantia timoris servilis cum caritate manere potest, sicut amor sui η ma». nere potest cum cantate. Ad primum ergo dicendum quod Augustinus lo­ quitur 4 de timore inquantum servilis est. 6 Et sic etiam procedunt aliae duae rationes. veniente. - inveniente D, adveniente PG. 3) quae. - quod K qui Pa; quae^. poenae am. I. γ) secundum scilicet,- secundum hoc H, sed secundum K. icilicet secundum L, quid secundum I, tciltcel pu. tecundum Pksp ct a; pro aliquis, eam pi, om. »1. 5) quidem. - Om. PpC ct a. 0 vr/ ratione. - ratione commoditati· Pd. - Pro conditionis, com- munioni· ACIMTGIIK1 pn.orjf/owii pR,rjftowuiH; humanae oro. D6.~ Pro rcfcrihlit. rejtexibilli D. reducibihs G. refriufibilis pk. ζ) nan. - Om. P. r,'f amor xm. - timor servilis AKpH. timor servi CDEHI.km, timor sui FGta. loquitur. - ibi loquitur Pa. - Eaedem om. et&tat. a) Commentaria Cardinalis Caietani articulo sexto, omissis tertio, quarto ct quinto, adverte quod timor servilia secundum substantium sic habet pro obiccto malum poenae ut tamen non respidat poenam se­ cundum omnem rationem, sed secundum rationem privativi boni proprii ut sic. Et proplcrca malum separationis α Deo in littera attribuitur utrique timori, scilicet filiali ct senili, diversa ratione. Nam timori casto attribuitur cx parte Dei, hoc est inquantum homo timet se non vivere Deo: maxime n I siquidem caritas facit hominem amare se ut vivat Deo. Timori vero senili cx parte boni nostri, hoc est inquan­ tum homo timet tanto suo bono, scilicet esse cum Deo. privari procedit enim ille timor cx amore sui, ut patet. Unde in littera primum explicatur dicendo quod timor poenae includitur in caritate ct timore casto: secundum autem dicendo, in calce coqmris, quod potest esse cum caritate. QUAESTIO XIX. ARTICULUS VU, VIII »44 ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM TIMOR SIT INITIUM SAPIENTIAE Intm. qu. t!.v, * rt. VidetUP quod timor non sit initium sapientiae. Initium enim est aliquid rei. Sed timor non est sapientiae: quia timor est in vi appetitiva. sapientia autem est in vi intellectiva. Ergo videtur quod timor non sit initium sa­ pientiae. 2. Praeterea, nihil est principium sui ipsius. Sed lunor Dei ipse est sapientia, ut dicitur lob ' v Ur *·’ ’ m in n ■> F I ii QUAESTIO XIX, initialis et filialis dilferuni secundum perfectionem ct imperfectionem caritatis: ut patet per Augu­ stinum, in Prim. Canonic. Ioan. * Ergo timor ini­ tialis non differt secundum substantiam a filiali. Respondeo dicendum quod timor initialis dicitur ex eo quod est initium. Sed cum et timor ser­ vilis et timor filialis sint aliquo modo initium sa­ pientiae. uterque potest aliquo modo initialis dici. Sed sic non accipitur initialis secundum quod distinguitur a timore servili et filiali. Sed accipitur secundum quod competit statui incipientium, in quibus inchoatur quidam timor filialis per in­ choationem caritatis; non tamen est in eis timor filialis perfecte. quia nondum pervenerunt ad perfectionem caritatis. Et ideo timor initialis hoc modo se habet ad filialem, sicut caritas imper­ fecta ad perfectam. Cantas autem perfecta et imperfecta non differunt secundum essentiam, sed solum secundum statum. Et ideo dicendum est quod etiam timor initialis, prout hic sumitur, non differt secundum essentiam a timore filiali. Ad primum lrgo DICENDUM quod timor qui est initium dilectionis est limor servilis, qui introduquidam. - .juiJrin ACt //m/i» om. i’; ARTICULUS VIII iq5 eii caritatem τ sicut seta introducit linum, ut Auτ gustinus dicit ' - Vel, si hoc referatur ad titno- · rem initialem, dicitur esse dilectionis initium non absolute, sed quantum ad statum caritatis per­ fectae. Ad secundum dicendum quod timor initialis non timet poenam sicut proprium obiectum, sed inquantum habet aliquid de umore servili adiunctum. Qui secundum substantiam manet quidem cum caritate, scrvilitale remota: sed actus eius manet quidem cum caritate imperfecta in eo qui non solum movetur ad bene agendum cx 4 amore a lustitiae. sed etiam ex timore poenae; sed iste aclus cessat in eo qui habet caritatem perfectam, quae foras mittit timorem habentem poenam, ut dicitur 1 loan, iv * Vf,‘ “ Ad tertium dicendum quod timor initialis est medium inter timorem filialem et servilem non sicut inter ea quae sunt unius generis; sed sicut imperfectum est medium inter ens perfectum et non en> ut dicitur in II Metaphys. *; quod ta- e n · men est idem secundum substantiam cum ente perfecto, dilTert autem totaliter a non ente. pro <- t in, Into. • ·· ~ r»i> ft •y saritJffni. - ad tarifa', n IIL». «oo < *ι· t) r.r. - >«·«/ c.r UMJpAEKft «t k. * ptrfcvtur Common tarîa Cardhruth* d ft\j fwfritm * D!·, r cum «,-J. a, m /¥«· et ideo I'. contra. - Kilicct contra l\i. ct 11, Ideo tum B, E) ‘Qu QUAESTIO XIX, ARTICULUS X Oommontaida Cardinalis Caietani articulo nono eiusdem quaestionis duo notanda occur­ runt. Primo, ut ad hunc locum recurras cum quaestio occurrit an timor sit virtus. Quoniam, ut in articulo patet, Auctor dc dono loquitur ut distinguitur contra virtutem, et sic discutit. Secundo, quod in responsione ad secundum dicitur, quod n per virtutem spei non solum innitimur divino auxilio ad consequenda quaecumque aha bima, sed ad adipiscendum ipsum Deum, tanquam principale bonum. Hinc enim videre potes quam bene dictum ait * quod heus ipse est principale 'Q®- «'·«.·«■ $ • · . ’ · Cocieicoi euen bonum nostrum; et non solutn effectus ciu«tqut inter quae· * na· cumque aha bona computentur. I ARTICULUS DECIMUS UTRUM CRESCENTE CARITATE DIMINUATUR UMOR C1P O III • Τμ.ί. IB • Qu- r»n, art. ·*- • Qu. *» >T1 • Art ’· Sent.. diet, xuiv, qu. π, ert. 3, qu· 3, jpD DECIMI M SIC PROCEDITUR. Videtur quod crescente cantate diminuatur timor. DiJcit enim Augustinus, super Prim. Ca­ nonic. Ioan. *: Quan hint caritas crescit. tantum timor decrescit. 2. Praeterea, crescente spe diminuitur timor. Sed crescente caritate crescit spes, ut supra * habi­ tum est. Ergo crescente caritate diminuitur timor. 3. Praeterea, amor importat unionem, timor autem separationem. Sed crescente unione di­ minuitur separatio. Ergo crescente amore cari­ tatis diminuitur timor. Sed contra est quod dicit Augustinus, in libro Octoginta trium Quaesi. *. quod Dei timor non solum inchoat, sed etiam perficit sapientiam, idest 3 quae summe diligit Deum et proximum tanquam seipsum. Respondeo dicendum quod duplex est timor Dei, sicut dictum est *: unus quidem filialis, quo quis timet offensam ipsius P vel separationem ab ipso; alius autem servilis, quo quis timet poenam. Timor autem filialis necesse est quod crescat crescente caritate, sicut effectus crescit crescente causa: quanto enim aliquis magis diligit aliquem, tanto magis timet eum offendere et ab eo se­ parari. Sed timor servilis, quantum ad senilitatem. a) iJcif. - caritatem addant p) /fiibs. - patrii Pa» om. L. om· G; pro qui λ. totaliter tollitur caritate adveniente: remanet ta­ men secundum substantiam timor poenae, ut dictum est ·. Et iste timor diminuitur caritate * ** <·· crescente, maxime quantum ad actum: quia quan­ to aliquis magis diligit Deum, tanto minus timet poenam. Primo quidem, quia minus attendit ad proprium bonum, cui contrariatur poena. Secun­ do, quia firmius 1 inhaerens magis confidit dc τ praemio, et per consequens minus timet dc poena. Ad primum ergo dicendum quod Augustinus lo­ quitur de timore poenae. Ad secundum dicendum quod timor poenae est qui diminuitur crescente spe. Sed ea crescente crescit timor filialis: quia quanto aliquis certius expcctat alicuius boni consecutionem per auxi­ lium alterius, tanto magis veretur eum offendere vel ab eo separari. Ad tertium dicendum quod timor filialis non importat separationem, sed magis sublectionem ad ipsum : separationem autem refugit a subiectione ipsius. Sed quodammodo separationem importat per hoc quod non praesumit se ei adae­ quare , sed ei se subiicit. Quae etiam separatio invenitur in caritate, inquantum diligit Deum su­ pra sc ct supra omnia. Unde umor caritatis aug­ mentatif reverentiam timoris non minuit, sed auget. I γ) jlrmtvs. - /ίίίι.» ABC ΓΗ FHIKImk; mapia om. x. Commentaria Cardinalis Caieumi articulo decimo eiusdem quaestionis dubium occurrit cx Durando, in qu. ult. xxxtv dist. Ill Sent, contradicente conclusioni illi: Crescente caritate crescit timor castus; ct eius rationi, scilicet: Crescente causa, scilicet caritate, crescit effectus, scilicet iste timor. Et ratio sua est quia quanto separatio a patre est magis difficilis, tanto minus timetur. Constat autem quod quanto mugis creverit atri­ tas, tanto difficilius potest separari a Deo. Ergo crescente caritate non crescit timor separationis u Deo. .Allatam uutem rationem litterae solvit per hoc quod, licet timor castu» sil effectus caritatis, exigit tamen tan­ quam obiectum malum separationis u Deo ut possibile: quia timor non est dc impossibili. Et quia crescente ca­ ritate tofis separatio est minus possibilis, ideo minus time­ tur ct facilius vitatur. II. Ad evidentiam huius duo sunt notanda. Primum, ne fallamur in separationis vocabulo. Separatio siquidem a Deo potest sumi dupliciter. Primo, ut est poenalis ho­ mini qui separatur a Deo. Et sic clauditur sub malo poe­ nae. ct spectet ad timorem servilem, non secundum seni­ n I litatem, sed secundum substantiam quia coniungi Deo ut opponitur huiusmodi separationi, amatur amore concupi­ scentiae, hoc est amore quo quis sibi ipsi vult tele bonum. Et sic timor separationis a Deo crescente caritate non cre­ scit. sed diminuitur, quemadmodum timor ceterarum poe­ narum. propter duas rationes quas in corpore huius arti­ culi habes. Secundi» vero modo potest sumi separatio a Deo, ut supra dictum est. cx parte Dei: hoc est ut amatur *· op- m < ··*» posita coniunctio caritatis amore, quo homo amat mc in ·· tvunr i» *·. Deo ct ad Deum. Et sic spectet ad timorem castum. Non quod sit duplex separatio a Deo, una spectans nd timorem senilem et altera .id timorem filialem: sed una ct eadem separatio, ut privatisa boni proprii hominis, timetur timore servili ; et ut privativa boni divini, hoc est boni hominis in ordine ad Deum, timetur timore filiali. Et sic est sermo noster dc timore separationis α Deo, cum dicitur quod crescit crescente caritate in via (nam dc patria est alter ar­ ticulus *). Et non est prncHcn» sermo de separatione a Deo, · vi. » 4. hoc est de otlcn.Mi Dei. Quoniam, ut putet in littera, ti- QUAESTIO XIX ARTICULUS XI 14« mori casto utrumque timendum tribuitur, scilicet Offendere Deum ct tcparari d Deo: sed quia Dunindux arguit con­ tra timoris casti augmentum pro quanto respicit separalionctn, ideo, ut dictum est, loquimur non dc separatione affeiuac, quae est malum culpae; sed dc separatione quae est malum poenae, non ut est pnvatio boni nostri, sed ut est privatio boni divini, ut dictum est. Ill, Secundum est quod obiectum timoris multa clau­ dit: scilicet mulum, arduum, futurum, possibile. Sed quan­ tum ad propositum spectat, claudit duo; scilicet malum ct possibile. Quae ita se habent quod conveniunt primo in hoc quod utrurnque exigitur ad obiectum timoris, sci­ licet et quod sit mulum ct quod sit possibile, ut patet. Et conveniunt secundo in hoc quod, ceteris paribu», quod­ vis eorum auctum auget timendum : nam, ceteris paribus, quod est magis mulum est magis timendum, ct similiter, ceteris paribus, quod est magia possibile est magis limen dum. - Sed differunt in hoc quod mali latitudo est mensura simpliciter timoris: ita quod quanto maius est malum, tanto timor cius est simpliciter maior. Possibilis vero la­ titudo est mensura secundum quid ipsius tiniorif. Quod patet cx eo quod, quantumcumquc facillime evenire nobis point aliquod parvum malum, minus timemus quam si magnum aliquod malum possibile imminear, quamvis non facile eventurum. Et quoniam in buiuimodi nihil diticrr esse vel apparere malum \d bonum, ul patet in II Physic. * ; eiusdem rationis est esse maius malum ct appretiari ut maius malum. Ac per hoc, ad propositum descendendo, separari a Deo tanto maioris mali rationem habet, quanto magis ap­ pretiatur. Constat autem quod tanto magis appretiatur, quanto mugis Deus amatur. Et consequenter quanto mpgis crescit amantis Deum caritas, tanto magis crescit appretiatio separationis a Deo. Et «i huic adiungas quod in via semper habet rationem possibilis, concludes quod cre­ scente caritate timor separationis a Deo crescit simpliciter, ex augmento mensurae simpliciter; ct diminuitur «ecundum quid, ex diminutions mensurae secundum quid, scili­ cet possibilitatis, quia ruinu·» possibilis est perfectiori in caritate quam imperfectiori. Et ut clarius fiat quod dicimus, declaratur exemplo. Certum est quod quanto aliquis magis diligit nmicum, tanto magis appretiat convictum cum illo, ac per hoc tanto maius mulum aestimat separationem ab illo. Et quanto minus diligit quis amicum, tanto minus facit convictum cum illo, ic per hoc minus malum aestimat separari ab illo. Et demum si nihil diligit, nihil boni in convictu ct nihil mali in separatione illius aestimat. Ubi vides quod propria mensura appreciation» mali separationis est amor amicitiae. Et consequenter prospicere pote * quod optime Auctor infert cx augmento caritatis in via, in qua semper salvatur obiectum timoris in separatione a Deo, quod au­ getur simpliciter timor separationis. Caritas enim est amor amicitiae ad Deum, qua amatur coniunctio hominis cum Deo ad Deum, cuius opposita separatio malum est possibile semper in via. Et quanto maior est caritas, tanto magis ap­ pretiatur bonum coni unctionis ct malum seporationis. Ac per hoc semper crescit simpliciter timor separationis. IV. Ad obicctioncm ergo *Durandi : Quanto separatio est difficilior, tanto minus timetur, - respondetur quod ve­ rum est ceteris paribus. Sed in proposito non sunt cetera parin quia separatio habet rationem maioris mali respe­ ctu perfectioris in caritate, quia ob eo magis appretiatur in bono coniunctio ad Deum, ct in malo opposita sepa­ ratio. ex hoc ipso quod magis diligit Deum. Et non solum non sunt cetera paria, sed ista impuritas cx parte appre­ tiati midi longe praeeminet imparitati possibilitatis : ut putet cx hoc quod videmus patrem mugis timere separationem filii mugi» amari, quumsis difficile futuram, quam separa­ tionem filii minus amati facile futuram. Et ideo crescente caritate crescit simpliciter timor separationis, cx augmento appretiationis mnli separationis: ct minuitur secundum quid, cx diminutions possibilitatis eveniendi; facile enim et difficile species »unt possibilis. Xd solutionem rationis respondetur per idem: scilicet quia diminutio secundum quid non tollit augmentum sim­ pliciter. Unde stat solido ratio, quod crescente causa effe­ * ctu crescit simpliciter: et crescente caritate crescit appretiatio separationis, ac per hoc rimor simpliciter crescit. Nec obstat diminutio possibili»: quia cum augmento simpliciter stat diminutio secundum quid. Et sic timor separationis crescente caritate minuitur secundum quid: pro quanto securiores sunt dc conjunctione ad Deum perfecti in cari­ tate. cx hoc quod apprehendunt separationem difficile posse esenire, attento dono perfectae caritatif percepto. ARTICULUS UNDECIMUS UTRUM TIMOR REMANEAT IN PATRIA I· IP . qu. i.xvii, art. 4 ad 1; Ul Sent., J-1. xuir, qu. 11, ori. ?, quA 4; /Jr In/u/., qu. iv. ert- 4, uJ 3; D UNDECIMUM SIC PROCEDITUR. VidctUF quod «timor non remaneat in pairia. Dicitur enim Prov. i *: Abundantia Λ perjruetur, timore malorum sublato: quod intelligiiur dc homine iam sapientia perfruente in bea· titudine aeterna. Sed omnis timor est alicuius mali: quia malum est obiectum timoris, ut suPra diêttim est. Ergo nullus timor erit in patria. 2. Praeterea . homines in patria erunt Deo •ver» 3 conformes: secundum illud ! loan, in Cum ap­ paruerit, similes ei erimus. Sed Deus nihil limet. Ergo homines in patria non habebunt aliquem timorem. 3. Praeterea, spes est perfectior quam timor: quia spes est respectu boni, timor respectu mali. Sed spes non erit in patria. Ergo nec limor erit in patria. i> xnii «·' Sed c.ontra quod dicitur in Psalm. ♦: 7ΪP mor Domini sanctus permanet in saeculum α Abundantia. - Cum abundantia AIK.DEH IKIasr In I Saint. ivw. Respondeo djcendum quod timor servilis. sive timor poenae, nullo modo erit in pairia; exclu­ ditur enim talis timor per securitatem aeternae bcalitudinis, quae est de ipsius bcalitudinis ra­ mi wi j tione, sicut supra * dictum est. Timor autem fi­ I’tu > IP·, qa lialis, sicut augetur augmentata caritate, ita cari­ »n. i. tate perlecta perficietur. Unde non habebit in patria omnino eundem actum quem habet modo. Ad cuius evidentiam sciendum est quod pro­ prium obiectum timoris est malum possibile: si­ cut proprium obiectum spei est bonum possibile. Et cum motus timoris sit quasi fugae, importat timor fugam mali ardui possibilis: parva enim mala timorem non inducunt. Sicut autem bonum uniuscuiusque est ut in suo ordine consistat, iia malum uniuscuiusque est ut suum ordinem de­ serat. Ordo autem creaturae rationalis est ut sit sub Deo ct supra ceteras creaturas. Unde sicut malum creaturae rationalis est ut subdat se crea­ p jr.nnanct. - permanent A ; puti saeculum, mccmH .d. uni AGHLsK. •t u< QUAESTIO XIX. turae inferiori per amorem, ita etiam malum eius est si non Deo sc subiicial, sed in ipsum praesumptuosc insiliat vel contemnat. Hoc autem ma­ lum creaturae rationali secundum suam naturam consideratae possibile est, propter naturalem liberi arbitrii flexibilitatem : sed in beatis fit non possi­ bile per gloriae perfectionem. Fuga igitur huius mali quod est Deo non subiici, ut possibilis natu­ rae» impossibilis autem bcatiludini, erit in patria. In via autem est fuga huius mali ut omnino pos­ sibilis. A’. Lt ideo Gregorius dicit, XVII Moral. ♦, expo• ven u. nens illud lob xxvi * » « Columnae caeli contre­ miscunt et pavent ad nutum eius > : Ipsae, inquit, virtutes caelestium, quae hunc sine cessatione con­ spiciunt, in ipsa contemplatione contremiscunt. Sed idem tremor, nc eis poenalis sit, non timoris es/ sed admirationis: quia scilicet admirantur Deum ut supra se existentem ct eis incomprchensibi. Or L ” Augustinus etiam, in * XIV de Civ. Dei *. hoc modo ponit timorem in patria, quamvis hoc sub dubio derelinquat. Timor, inquit, ille castus permanens in saeculum saeculi, si erit in futuro saeculo, non erit timor exterrens 4 a malo quod accidere potest; sed tenens in bono quod amitti non potest. Ubi enim boni adepti amor immutabilis est, profecto, si dici potest. mali carendi timor se­ curus est. Timoris quippe casti nomine ea volun­ tas significata est qua nos necesse erit nolle pec- citam, in. — in AtJ.HKI k, r/nm Uj, enim irt <311. cxlcrrivi. - extern |‘j et cnjko·. ·) hoc, - Itctl G. /uw 1*4. O hoc. - h.tcc PGhx et a, hic L; pro hoc quod, quod hic γ) ARTICULUS XII J49 care, et non sollicitudine infirmitatis nc forte pec­ cemus . sed tranquillitate caritatis carere pecca­ tum. Aut. si nullius omnino generis timor ibi esse potent. ita fortasse timor in saeculum sacculi di­ ctui est permanens, quia id permanebit quo ti­ mor ipse perducit. An primum ergo DiCLNDUM quod in auctoritate praedicta excluditur a beatis timor sollicitudinem habens, de malo praecavens, non autem timor securus, ut Augustinus dicit ·. Ad secundum dicendum quod, sicut dicit Diony­ sius, ix cap. de Diu. Nom. *, eadem et similia sunt Deo et dissimilia: hoc 1 quidem secundum contingentem non imitabilis imitationem, idest inquunlum secundum suum posse imitantur Deum, qui non est pertecte imitabilis; hoc z autem secundum hoc quod causata minus habent a causa, infinitis mensuris ct incomparabilibus deficientia. Unde non oportet quod, si Deo non convenit timor, quia non habet superiorem cui sublidatur, quod pro­ pter hoc non conveniat r· beatis, quorum beatiludo consistit in pertecta sublectione ad Deum. Ad tertium dici xdum quod spes importat quon­ dam detectum, scilicet luturitionem 1 beatitudinis, quae tollitur per eius praesentium. Sed limor importat defectum naturalem creaturae, secun­ dum quod in infinitum distat a Deo: quod etiam in patria remanebit. Et ideo umor non evacua­ bitur totaliter. ra) vunren.’d/. - P. cohvtxirt m ·«. * ζ η · A RCDE F H ILa». raerwrwf G; frn ct»»· tiftit. coi ititet UICF.Fl.pK «t m. 0 uiheet futuritioecm. - tciltCft fruitionem PEF»Ap« ct a, icilicrt. fruition ii D, itcundttm fruitionem G, tctlicrt tnfuhrritiancm II, icilicct * absentia . * hCK quoad fruitionem r; jbrxsx pCK. ARTICULUS DUODECIMUS UTRUM PAUPERTAS SPIRITUS SIT BEATITUDO RESPONDENS DONO TIMORIS III Sent.. Jt. uur, qo. i, «rt. 4; Videtur Cw J quod paupertas spiritus non sit beatiSgyuJ ludo respondens dono timoris. Timor —* ^2^ cnim est initium spiritualis vitae, ut ex • An. 7. dictis * patet. Sed paupertas pertinet ad perfectio• :1 nem vitae spiritualis: secundum illud Matth. xix :* Si vis perfectus esse, vade et vende omnia quae habes, et da pauperibus. Ergo paupertas spiritus non respondet dono umoris. 2 Praeterea, in Psalm. * dicitur : Confige ti­ more tuo carnes meas: cx quo videtur quod ad timorem pertineat carnem reprimere. Sed ad rcpressionem carnis maxime videtur pertinere bea­ titude luctus. Ergo bcatitudo luctus magis respon­ det dono timoris quam bcatitudo paupertatis. 3. Praeterea, donum timoris respondet virtuti •Λα 9 , Spe^ $jcut dictum est ♦. Sed spei maxime videtur respondere bcatitudo ultima, quae est, Beati pa7’ 1 cifici. quoniam filii Dei vocabuntur *.· quia, ut di• ver. cjlur Ifont' y gloriamur in spe gloriae filiorum Dei. Ergo illa bcatitudo magis respondet dono timoris quam paupertas spiritus. duodecimum sic proceditur. tn .\fatth., cap, v. 4. Praeterea, supra dictum est quod bcatituI dinibus respondent fructus. Sed nihil in fructibus invenitur respondere dono timoris. Ergo etiam neque in beatiludinibus aliquid ei respondet. . Sed contra est quod Augustinus dicit, in libro de Semi. Dum. in Mont. *: Timor Dei congruit *1 ? 1 humilibus, de quibus dicitur: Beati pauperes spiritu. Respondeo dicendi m quod timori proprie re­ spondet paupertas spiritus. Cum enim ad timo­ rem filialem pertineat Deo reverentiam exhibere ct ei subditum esse, id quod ex huiusmodi sub­ iectione consequitur pertinet ad donum timoris. Ex hoc autem quod aliquis Deo se subiicil. desinit quaerere in seipso vel in aliquo alio magnificari nisi in Deo: hoc enim repugnaret perfectae subiectioni ad Deum. Unde dicitur in Psalm. *: Hi in m. curribus et hi in equis: nos autem in nomine Dei nostri invocabimus. Et ideo cx hoc quod aliquis perfecte timet Deum, consequens est quod non quaerat magnificari m seipso per superbiam ; ne­ que etiam quaerat magnificari m exterioribus bo­ nis. scilicet honoribus et divitiis; quorum utrum- ·* *. i5o QUAESTIO XIX, que pertinet ad paupertatem spiritus, secundum quod paupertas spiritus intelligi potest vel exina­ nitio inflati ct superbi spiritus, ut Augustinus • Loc. cil ap. i. exponit * ; vel etiam abicctio temporalium rerum quae fit spiritu. idest propria voluntate per in­ • /4 Imc. lib. V. stinctum Spiritus Sancti, ut Ambrosius * et Hie­ ■J cap. *1, *er> jo. • /g Vj*M . , U ronymus ♦ exponunt. cap. v, ten. j. An primum ergo nicENDUM quod, cum bcatitudo sit actus virtutis perfectae, omnes beatitudines ad perfectionem spiritualis vitae pertinent. In qua quidem perfectione principium esse videtur ut tendens ad perfectam spiritualium bonorum parti­ a cipationem terrena bona contemnat: sicut etiam 3 limor primum locum habet in donis. Non autem consistit perfectio in ipsa temporalium I1 deser­ ? tione : sed haec est via ad perfectionem. Timor autem filialis, cui respondet bcatitudo paupertatis, • Art. 7. etiam est cum perfectione sapientiae, ut supra * dictum est. Ad secundum dicendum quod directius opponitur subiectioni ad Deum, quam facit timor filialis indebita magnificatio hominis vel in seipso vel a) p) γ) - Om. PEHpC ct a. temporalium. - bonorum -iddit P. lubiiettur, - lubiacet C, tubditur Pj. ARTICULUS XII in aliis rebus quam delectatio extranea. Quae tamen opponitur timori cx consequenti: quia qui Deum reveretur et ei subiicitur γ, non delectatur in aliis a Deo. Sed tamen delectatio non pertinet ad rationem ardui, quam respicit timor, sicut magnificatio. Et ideo directe bcatitudo pauper­ tatis respondet timori: bcatitudo autem luctus cx consequenti. Ad tertium dicendum quod spes importat mo­ tum secundum habitudinem 9‘ ad terminum ad quem tenditur: sed timor importat magis motum secundum habitudinem recessus a termino l. Et ideo ultima bcatitudo, quae est spiritualis perfe­ ctionis terminus, congrue respondet spei per mo­ dum obiecti ultimi: sed prima bcatitudo, quae est per recessum a rebus exterioribus impedientibus divinam subicctioncm. congrue respondet timori. Ad quartum dicendum quod m fructibus illa quae pertinent ad moderatum usum vel absti­ nentiam a rebus temporalibus, videntur dono ti­ moris convenire: sicut modestia, continentia et castitas. '· «I . «ndum habitudinem. - ex habitudine tcrnim·). - 4 quo iddunt Ρκα. cd. a, et habitudinem •C trt> •< • C |ib. P. QUAESTIO XX. ARTICULUS I 151 QUAESTIO VIGESIMA DE DESPERATIONE l IN QUATIOR ARTICULOS EINDE considerandum est de vitiis oppositis * 1 y Et primo, de desperatione; sccundo.de praesumptione *. Circa primum quaeruntur quatuor. X * T • o «i. DIVISA Primo: utrum desperatio sit peccatum. Secundo: utrum possit esse sine infidelitate. Tertio: utrum sit maximum peccatorum. Quarto: utrum oriatur ex acedia. ARTICULUS PRIMUS UTRUM DESPERATIO SII PECCATUM sic proceditur. Videtur quod desperatio non sit peccatum. Omne enim peccatum habet conversionem ad commutabile bonum cum aversione ab incommutabili bono: ut patet per Augustinum, in *b°jç J}' I lib. de Lib. Arb. * Sed desperatio non habet con° versionem ad commutabile bonum. Ergo non est peccatum. 2. Praete rea, illud quod oritur cx bona radice non videtur esse peccatum: quia non potest arbor ' vc·» *i bona fructus malos facere, ut dicitur Matth. vn ♦. Sed desperatio videtur procedere ex bona radice: scilicet ex timore Dei, vel ex horrore magnitu­ dinis propriorum peccatorum. Ergo desperatio non est peccatum. * 3. Praeterea, si desperatio esset peccatum, in · damnatis esset peccatum quod desperant. Sed hoc non imputatur eis ad culpam, sed magis ad damnationem. Ergo neque viatoribus imputatur ad culpam. Et ita desperatio non est peccatum. Sed contra, illud per quod homines in peccata inducuntur videtur esse non solum peccatum, sed principium peccatorum. Sed desperatio est huiusmodi: dicit enim Apostolus de quibusdam, iQ. aj Ephes. iv *: Qui desperantes senietipsos tradi­ derunt impudicitiae in operationem omnis immun­ ditiae et avaritiae. Ergo desperatio non solum est peccatum, sed aliorum peccatorum principium. Respondeo dicendum quod secundum PhilososVAkV' phum· in VI Ethic. *. id quod est in intellectu ai? firmalio vel p negatio est in appetitu prosecutio et fuga: et quod est in intellectu verum vel fal­ sum est in appetitu bonum et malum. Et ideo omnis motus appetitivus conformitcr se habens intellectui vero, est secundum se bonus: omnis autem motus appetitivus conformitcr se habens intellectui falso, est secundum se malus ct pec­ catum. Circa Deum autem vera existimatio intel­ lectus est quod ex ipso provenit hominum sa­ lus, et venia peccatoribus datur: secundum illud V' ·· :< -’.r»· ° Ezech. xvm *; Nolo mortem rpeccatoris. sed ut conαψvertatur et vivat. Falsa autem opinio est quod » α P) d primum - etiam PCDEILki j. etiam in Λ. et K. rr/. — et A; dtrro loco cf XRCDEEGIKLkiu m peccatori pocnitcnti veniam deneget, vel quod peccatores ad se non convertat per gratiam iustificantcm. Et ideo sicut motus spei, qui con­ formitcr se habet ad existimationem veram, est laudabilis ct virtuosus; ita oppositus motus de­ sperationis, qui sc habet conformitcr existima­ tioni falsae de Deo, est vitiosus ct peccatum. Ad primum ergo dicendum quod in quolibet pec­ cato mortali est quodammodo aversio a bono incommutabili et conversio ad bonum commu­ tabile, sed aliter et aliter. Nam principaliter consi­ stunt in aversione a bono incommutabili peccata quae opponuntur virtutibus theologicis, ut odium Dei, desperatio et infidelitas, quia virtutes theo­ logicae habent Deum pro obiccto: ex consequenti autem important conversionem ad bonum com­ mutabile, inquantum anima deserens Deum con­ sequenter nccessc est quod ad alia convertatur. Peccata vero alia T principaliter consistunt in conversione ad commutabile bonum, ex consequenti vero in aversione ab incommutabili bono: non enim qui fornicatur intendit a Deo recedere, sed carnali delectatione frui, ex quo sequitur quod a Deo recedat. Ad secundum dicendum quod ex radice virtutis potest aliquid procedere dupliciter. Uno modo, directe ex parte ipsius virtutis, sicut actus pro­ cedit ex habitu: ct hoc modo cx virtuoso radice non potest aliquod peccatum procedere; hoc enim sensu Augustinus dicit, in libro dc Lib. Arb. *, quod virtute nemo male utitur.- Alio modo proce­ dit aliquid cx virtute indirecte sive occasionalitcr. Et sic nihil prohibe! aliquod peccatum ex aliqua virtute procedere: sicut ‘ interdum de virtutibus aliqui superbiunt, secundum illud Augustini *: Su- · o perbia bonis operibus insidiatur ut pereant. Et hoc modo ex timore Dei vel ex horrore propriorum peccatorum contingit desperatio inqunntum his ·,v bonis aliquis male utitur, occasionem ab eis ac­ cipiens desperandi. Ad tertium dicendum quod damnati non sunt m statu sperandi, propter impossibilitatem reditus γ· à, - quar JJunt ABDI I-|IKI sicut, - sic EFGk. sic enim Pa. pCh, τ * <· -j· QUAESTIO XX, ARTICULUS II ad beatirudinem. Et ideo quod non sperant non quod non est debitum adipisci, non esset pecca imputatur cis ad culpam, sed esi pars damna­ lum : puta si medicus desperat ' de curatione ali tionis ipsorum. Sicut etiam in statu viae si quis cuius infirmi, vel si aliquis desperat sc fore di desperaret de eo quod non est naius adipisci, vel viuas adepturum. 152 ») deiperat. - dripcraret ABII, desperet P; jlio loco dctperet PD. - Pro fore, farte PD, om. pC, abrx»J pu. Common tarin, Cardinalia Oaietani x articulo primo quaestioni * vigesimae, m responsione cetera ab obicctis suis; secundum vero etficuciam actus ud primum, dubium occurrit ex co quod praesens do­ eiusdem ad obicctum. aversio est ab incommutabili bono:ctrina enervare videtur doctrinam habitum in praecedenti nnm qui odit Deum abnegat Deum a sua voluntate; odio 31.ΛΛ7 I" Libro< dc specificatione peccati, quod scilicet spccificatur enim habere nihil aliud est quam abnegare illud a suo ap­ rra^u i.en.5. cx parte conversionis, et non cx parte aversionis. Si nam­ petitu. Hoc autem non solum est avertere amorem nb illo, que excipimus peccata contra vînmes theologicas, ubi uni­ sed contra illum etiam appetere. Unde, sicut convertens versale iundumentum praedictae doctrinae sustinebitur? gladium ad aliquem occidendum convertit quidem sc ad Ad hoc dicitur quod praesens doctrina nec contrada­ illum, sed conversione occisiva, ita in huiusmodi peccatis tur superiori nec excipit ab illa . sed confirmat illam. Ad est conversio ad incommutabile bonum otfensiva: - ct ideo cuius evidentiam scito quod aliud cit loqui dc aversione Auctor in littera dicit huiusmodi peccata principaliter con­ a Deo ct conversione ad obicctum, quae inveniuntur in sistere tu aversione <: bono incommutabili. peccato mortali; ct aliud est loqui dc aversione a Deo ct II. Ut ergo cuncta iuxta vocabula Auctoris clare vi­ conversione ad commutabile bonum, quae etiam inveniun­ deas. distingue aversionem nb incommutabili bono in for­ tur in peccato mortali: quamvis et alii ct nos forte quan­ malem ct obiccti vam. Et perspice primo, quod aversio for­ doque pro eodem his uti fuerimus, et pin egeant interpre­ malis csr quae communis est omni peccato mortali, ct di­ tatione «icubi inveniuntur indistincta. Declaratur nutem «lie­ citur formale in peccato mortali : ct non esse illam de qua ras, cum universa huc materia, manifestando differendum hic dicitur quod est principaliter intenta; ct esse illam dc in littera positam, sic. In peccatis oppositis theologicis vir­ quti superius dictum esi quod non spccificat peccata. tutibus, verbi gratin in odio Dei. tria inveniuntur, primo, Perspice secundo, quod aver-io abicctiva Dei, quae con­ conversio ad proprium obiectum, Deum scilicet, qui odio sistit in conversione Offensive Dei ut propriae materine et habetur; secundo, aversio formalis istiu» netus odii a di­ obiccti illius conversionis, est de qua hic dicitur quod est vina lege, etc., sicut invenitur in quolibet alio peccato mor­ principaliter intenta. Et probatur hanc esse mentem Au­ tali aversio; tertio, conversio concomitans ad commutabile ctoris clare cx causa nubiuncte, scilicet, quia virtutes theo­ bonum, putn scipsum qui peccat, nimis ninimdo. In aliis logicae habent Deum pro obiccto: hoc enim manifestat autem peccatis conversio ad proprium obiectum, quae c *t quod dc aversione cx parte obiccti loquitur. Et sic omnia essentialis peccato, est ud commutabile bonum, quia obic­ consonant. ctum aliorum peccatorum non est Deus. Et ideo in aliis At si novit ius aut sciolus quispiam dubitet vel oppo­ aversio est ab incommutabili bono, conversio vero ad com­ nat. quia responsio iuxta argumentum intclligcnda est. ct mutabile bonum; in i«th vero, ut dictum est, et aversio urguendo dc aversione formali sermo est: - putet fidle est ab incommutabili bono, ct conversio essentiali * peccati responsio, quod argumentum de conversione ad commu­ est ad incommutabile bonum. Sed quin huiusmodi main tabile bonum principaliter quaerebat, ct fuisset illi satisfa­ conversio ud incommutabile bonum, secundum ordinatio­ ctum per illam distinctionem, principaliter vel concomitati' nem quidem actus appetitis i ad obicctum, conversio est ter: sed ad perfectionem doctrinae, Auctor docuit hic ad incommutabile bonum (nam qui odit Deum actum odii aversionem nb incommutabili bono dupliciter in quibus­ ordinat directe in Deum ut illius proprium obiectum), et dam peccatis inveniri, forrrutlitcr ct obiccti vc, ut declara­ propterca hinc sumit speciem huiusmodi peccatum, sicut tum est. I ARTICULUS SECUNDUS UTRUM DESPERATIO SINE INFIDELITATE ESSE POSSIT II Sent., di«U xi.m, en. sic proceditur. Videtur quod desperatio sine infidelitate esse non pos­ sit. Certitudo enim spei a fide deriva­ tur. Sed manente causa non tollitur ef­ fectus. Ergo non potest aliquis certitudinem spei amittere desperando nisi tide sublata. 2. Praeterea, praeferre culpam propriam 1 bo­ nitati vel misericordiae divinae est negare infi­ nitatem divinae misericordiae vel bonitatis, quod est infidelitatis. Sed qui desperat culpam suam praeteri misericordiae vel bonitati divinae: sccundum illud Gen. iv#: Maior esi iniquitas mea quam ut peniam merear. Ergo quicumque desperat est infidelis. 3. Praeterea, quicumquc incidit in haeresim d secundum S » ver». » α propriam. - proprie (vel propriae) ABDEFGHLpClK ci κη. .id r. damnatam est infidelis. Sed desperans videtur incidere in haeresim damnatam, scilicet Novatianorum, qui dicunt peccatu non remitti post baptismum. Ergo videtur quod quicumque de­ sperat sit infidelis. Sed contra est quod remoto posteriori non removetur prius. Sed spes est posterior fide, ut supra * dictum est. Ergo remota spe potest re­ manere fides. Non ergo quicumque desperat est infidelis. Respondeo dicendum quod infidelitas pertinet ad intellectum , desperatio vero ad vim appeti­ ti vam. Intellectus autem universalium est. sed vis appetitiva movetur ad particularia est enim motus appelilivus ab anima ad res, quae in se,11 .td particularia. - dd lingulatiJ \, circa partictdarei rr< 1'4. I QUAESTIO XX, ipsis particulares sunt. Contingit autem aliquem habentem rectam existimationem in universali cirT ea 7 motum appetitivum non recte se habere, corrupta cius aestimatione in particulari: quia necessc est quod ab aestimatione in universali ad appetitum rei particularis perveniatur mediante aestimatione particulari, ut dicitur in 111 de Anis^ri’ïx’Si. nta *’ s*cul a propositione universali non infertur conclusio particularis nisi assumendo particula­ rem. Et inde est quod aliquis habens rectam fidem in universali deficit in motu appetitivo circa par­ ticulare, corrupta particulari cius aestimatione per habitum vel per passionem. Sicut ille qui forni­ catur, eligendo fornicationem ut bonum sibi ut nunc, habet corruptam aestimationem in parti­ culari, cum tamen rctincat universalem aestima­ tionem veram secundum fidem, scilicet quod fornicatio sit mortale peccatum. Et similiter ali­ quis. relinendo in universali veram aestimatio­ nem fidei, scilicet quod est remissio peccatorum 8 in Ecclesia, potest 1 pati motum desperationis, γ) circa, - ct CirVM IMil.»B et a etiam circa d GhK ct ·*. i/w.j-. i ^ug? Kiilctt Pe. ARTICULUS 111 153 quasi sibi m tali statu existent! non sit speran­ dum de venia, corrupta aestimatione cius circa particulare. Et per hunc modum potest esse de­ speratio sine infidelitate. sicut et alia peccata mortalia. Ad primum ergo dicendum quod etlcclus tollitur non solum sublata causa prima. sed etiam su­ blata causa secunda. Unde motus spei auferri potest non solum sublata universali aestimatione fidei, quae est sicut causa prima certitudinis spei; sed etiam sublata aestimatione particulari, quae est sicut secunda causa Ar> secundum dicendum quod si quis in univer­ sali aestimaret misericordiam Dei non esse infi­ nitam, esset infidelis. Hoc autem non : existimat desperans: sed quod sibi in statu illo, propter aliquam particularem dispositionem, non sil dc divina misericordia sperandum. Et similiter dicendum ad tertium quod Novatiani in universali negant remissionem peccato­ rum heri m Ecclesia. ♦, t n, wcMrtdn CiMM.- ecutida cauta /iCaf tfXUKJj X. AfC, ucunJa ticul cauta · * I C.TKM ζ) non. - Om. ADITUI pBCK. Ooiuinontftrifi CnrdiuHb-f Oa tetani articulo iccundo hoc tolum scribendum occurrit, ui bene notes quomodo t«Jc sial cum Jcipcrahohc. ut n I ctiuni hinc inicliigas quomodo ciiam »tul com blasphemia quae inter Christianos invenitur *. Utcrquc siquidem, blaiphcwus ct desperom in particulari tantum suffiat quod erret, ARTICULUS TERTIUS UTRUM Dl-SPERVTIO SIT MAXIMI M PECCATORUM • An. pn1 inordinata - On>. D ; a Dec avertit. - te *Jduni Pe. Summae Tmcui. D. »ddunt Pe. eis opposita important directe ct principaliter aversionem a Deo. In quolibet autem peccato mortali principalis ratio mali et gravitas est ex hoc quod avertit * a Deo: si enim posset esse conversio ad bonum commutabile sine aversione a Deo, quamvis esset inordinata, non esset pec­ catum mortale. Et ideo illud quod primo et per se habet aversionem a Deo est gravissimum 7 inter peccata mortalia. Virtutibus autem theologicis opponuntur infi­ delitas, desperatio et odium Dei. Inter quae odium ct infidelitas, si desperationi comparentur, inve­ nientur secundum se quidem, idest secundum rationem propriae speciei, graviora. Infidelitas enim provenit ex hoc quod homo ipsam Dei ve­ ritatem non credit, odium vero Dei provenit ex hoc quod voluntas hominis ipsi divinae bonitati contrariatur; desperatio autem cx hoc quod homo non sperat se bonitatem Dei participare ·. Ex quo patet quod infidelitas et odium Dei sunt contra Deum secundum quod in se est: desperatio autem secundum quod cius bonum participatur a nobis. Unde maius peccatum est, secundum se loquendo, non credere Dei veritatem, vel odire Deum, quam non sperare consequi gloriam ab ipso. Sed si comparetur desperatio ad alia duo pccγ/ d) T. V. fjramH imum, — peccatum participare. - mancipare «.Muni l'.x. Al.hlll.pRCGK. 20 i* τ ARTICULUS IV es/ exeerabilius desperatione : quam qui habet ct in generalibus huius vitae laboribus. ct, quod peius est, in fidei certamine constantiam perdit. Et Isidorus dicit, in libro de Summo Bono *: Perpetrare ‘ A’· flagilium aliquod mors animae est: sed desperare est descendere in infernum. Et per hoc patet responsio ad obiecta. QUAESTIO XX, cata cx parte nostra, sic desperatio est pericu­ losior: quia per spem revocamur a malis ct intro­ ducimur in ' bona prosequenda; et ideo, sublata spe, irrefrenate homines labuntur in vitia, et a bo­ nis laboribus retrahuntur. I nde super illud 7Λοverb. xxiv *. Si desperareris lapsus in die angu­ stiae, minuetur fortitudo tua, dicit Glossa *: Nihil i54 « • Vif * Ordm. Io. i) introducimur in. - introducimur ad cd. a, inducimur ad P. Commentaria CaxxUnali * \ articulo tertio eiusdem quaeitionis vigesimae dubium occurrit nd hominem» Auctorem scilicet. Quia in qu. xvu, art. 6, oppositum dixit, dum assignavit dillcrcntiom inter caritatem ct duas reliquas virtutes theologicas in hoc quod caritas facit hominem Deo inhaerere propter seipsum, fides autem ct spes faciunt hominem Deo inhaerere sicut cui­ dam principio cx quo aliqua nobis prormiunt !-Lee con­ traria apparent praesenti litterae, ubi dicitur quod odium Da et infidelitas sunt contra Deum secundum quod in sc est, desperatio autem secundum quod eius bonum partici­ patur a nobis. Patet namque quod, licet dc caritote ct spe consona sit sententia, dc fide lumen contraria utrobique 1 Caietani est, dum ibi Deum ut principium, hic Deum secundum quod est in sc ud fidem refert. Ad hoc dicitur breviter quod Deus dupliciter respicitur α fide, scilicet ut cui creditur, ct quod creditur; propter quod netus fidei distinctus est per credere Deo ct credere *. Deum Inquantum igitur fides credit Deo, respicit Deum · Q *. u. ut dicentem quod est respicere Deum ut principium ve­ ritatis quam revelat. Et hoc superius Auctor intendit.; Inquantum vero credit Deum, respicit Deum secundum quod m sc est: credit namque Deum esse Patrem omni­ potentem, etc. Et lioc intendit hic Auctor. Unde nulla est inter dicta contrarictas. t. ARTICULUS QUARTUS UTRUM DESPERA ΓΙΟ EX ACEDIA ORIATUR SIC proceditur. Videtur quod desperatio ex acedia non oriatur. Idem enim non procedit ex diversis causis. B B■ Desperatio autem futuri saeculi procextuTSivittS dii ex luxuria; ut dicit Gregorius, XXXI Moral. * Non ergo procedit ex acedia. 2. Praeterea, sicut spei opponitur desperatio, ita gaudio spirituali opponitur acedia. Sed gau­ dium spirituale procedit ex spe: secundum illud “· Roni. xii : * Spe gaudentes. Ergo acedia procedit ex desperatione, et non e converso. 3. Praeterea . contrariorum contrariae sunt causae. Sed spes, cui opponitur desperatio, vi­ detur procedere ex consideratione divinorum be­ nefici ont m. et maxime cx consideratione Incar• L-r. ». nationis: dicit enim Augustinus, XIII de Trin. . ** Nihil tam necessarium fuit ad erigendum spem nostram quam ut demonstraretur nobis quantum nos Deus diligeret. Quid vero huius rei isto indicio manifestius, quam quod Dei filius naturae nostrae ■ dignatus est inire consortium? Ergo desperatio magis procedit ex negligentia huius consideratio­ nis quam ex acedia. • l«. dt. Sed contra est quod Gregorius, XXXI Moral. *. desperationem enumerat inter ca quae procedunt ex acedia. Respondeo dicendum quod, sicut supra · dictum est, obiectum spei est bonum arduum possibile e vel per se vel per alium. Dupliciter ergo potest in aliquo spes deficere de bcalitudine obtinenda: uno modo, quia non reputat eam ut bonum ar­ d quartum S potuibile. - adipitei *d Jit P. $) capiunt. — capiant PCIr. - Ante magna I* addit queui. γ) infectui amore. - butant amore ABCEI· ΙΙΙΚΙ.ρκ, instans amori Pd. - P rationem incidunt: secundum illud 11 ad Cor. n : * Al· maiori tristitia absorbeatur qui eiusmodi est. aestimet. - aestimetur G. - Ante jvr sc detectione, detectione El.pB. delectatione FKpG si BH Addunt rd; pro QUAESTIO XX, ARTICULUS IV i » C*P Hv. n 155 Sed tamen quia spei obiectum est bonum, in gcntia considerandi divina beneficia cx acedia pro­ quod naturaliter tendit appetitus, non autem re- venit. Homo enim affectus aliqua passione praefugit ζ ab eo naturaliter, sed solum propter ali- | cipuc illa cogitat quae ad illam pertinent pasquod impedimentum superveniens; ideo directius sionem. Unde homo in tristitiis constitutus non quidum ex spe oritur gaudium, desperatio autem dc facili aliqua magna ct iucunda cogitat, sed e converso ex tristitia. solum tristia, nisi per magnum conatum se averAd tertium dicendum quod ipsa etiam T· ncgli- tat a tristibus; ») tamen. — Om. G. *) refugit. - dhctdit r.) rtiatn. - Om. ppC ct a. Pa. Commentaria Cardinalis Caiotani .N articulo quarto eiusdem quaestionis dubium occurrit dc veritate illius rationis in littera redditae, scilicet Pas­ sibile est proprium obiectum spei, bonum autem et arduum etiam ad alias passiones pertinent. Et est ratio dubii quiit etiam possibile ad alias passiones pertinet : timor enim ct audacia non sunt nisi respectu possibilium. Ad hoc breviter dicitur quod hic non est sermo de possibili absolute, sed ut determinat bonum orduum. Tale enim constat solius spei cue proprium obiectum ut ad quod, ct consequenter desperationis ut a quo. Et haec intentio Auctoris patet cx eo quod hic intendit docere 1 quod luxuria, detinendo infectum ad carnalia, ac per hoc spiritualia aut non bona aut non magna bona afferens ·, · non est propria causa desperationis, sed causa communis multarum malarum passionum erga bona spiritualia, puta odii, abominationis, tristitiae dc bonis spiritualibus, et irae contra ingerentes spiritualia impedientia carnalis: haec enim ex parvipensione spiritualium insurgunt. Sed acedia, defi­ ciendo spiritum sic ut videatur quod non possit ad spi­ ritualia bona pervenire, est propria causa desperationis, quae respicit possibile determinans futurum bonum ar­ duum. QUAESTIO XXI. ARTICULUS I ι 56 QUAESTIO VIGESIMAPRIMA DE PRAESUMPTIONE IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA • Ct au. *», hfroJ. considerandum est de praesumptione4. Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: quid sit obiectum praesumptionis cui innititur. D einde Secundo: utrum sit peccatum. Tertio: cui opponatur. Quarto: cx quo vitio oriatur. ARTICULUS PRIMUS UTRUM PRAESUMPTIO INNITATUR DEO. AN PROPRIAE VIRTUTI D PRIMUM SIC PROCEDITUR. • Uip. XXVI U. Videtur quod praesumptio quae est peccatum in Spi­ ritum Sanctum non innitatur Deo, sed propriae virtuti. Quanto enim minor est virtus, tanto magis peccat qui ei nimis inni­ titur. Sed minor est virtus humana quam divina. Ergo gravius peccat qui praesumit dc virtute humana quam qui praesumit de virtute divina. Sed peccatum in Spiritum Sanctum est gravis­ simum. Ergo praesumptio quae ponitur species peccati in Spiritum Sanctum inhaeret virtuti hu­ manae magis quam divinae. 2. Praeterea, ex peccato in Spiritum Sanctum alia peccata oriuntur: peccatum enim in Spiritum Sanctum dicitur malitia ex qua quis peccat. Sed magis videntur alia peccata oriri ex praesum­ ptione qua homo praesumit de scipso quam cx praesumptione qua homo praesumit de Deo: quia amor sui est principium peccandi, ut patet per Augustinum, XIV de Civ. Dei *. Ergo videtur quod praesumptio quae est peccatum in Spiritum Sanctum maxime innitatur virtuti humanae. 3. Praeterea, peccatum contingit · cx conver­ sione inordinata ad bonum commutabile. Sed praesumptio est quoddam peccatum. Ergo magis contingit ex conversione ad virtutem humanam, quae est bonum commutabile, quam ex conver­ sione ad virtutem divinam, quae est bonum in­ commutabile. Sed contra est quod sicut ex desperatione aliquis contemnit divinam misericordiam , cui spes innititur, ita ex praesumptione contemnit divinam iustitiam, quae peccatores punit. Sed sicut misericordia est in Deo, ita etiam ct iustitia est in ipso. Ergo sicut desperatio est per aversionem a Deo. ita praesumptio est per in­ ordinatam conversionem ad ipsum. Respondeo dicendum quod praesumptio videtur importare quandam immoderantiam spei. Spei au­ tem obiectum est bonum arduum possibile. Pos­ a) peccatum contingit. - peccata contingunt Λ, peccatum provenit Piuj. et iustitia. - et Dei iustitia DEGIk; pro ipso, scipso H. β) sibile autem est aliquid homini dupliciter: uno modo, per propriam virtutem; alio modo, non nisi per virtutem divinam. Circa utramque autem spem per immoderantiam potest esse praesumptio. Nam circa spem per quam aliquis de propria vir­ tute confidit, attenditur praesumptio ex hoc quod aliquis tendit in aliquid T ut sibi possibile quod suam facultatem excedit: secundum quod dicitur ludith vi ·: Praesumentes de se humilias. Et talis praesumptio opponitur virtuti magnanimitatis, quae medium tenet in huiusmodi spe. Circa spem autem qua aliquis inhaeret divinae potentiae, potest per immoderantiam esse prae­ sumptio in hoc quod aliquis tendit in aliquod bonum ut possibile per virtutem et misericor­ diam divinam quod possibile non est: sicut cum aliquis sperat sc veniam obtinere sine poenitentia, vel gloriam sine meritis. Haec autem praesumptio est proprie species peccati in Spiritum Sanctum: quia scilicet per huiusmodi praesumptionem tol­ litur vel contemnitur adiutorium Spiritus Sancti per quod homo revocatur a peccato. Ad primum ergo dicendum quod, sicut supra * dictum est, peccatum quod est contra Deum secundum suum genus est gravius ceteris pec­ catis. Unde praesumptio qua quis inordinate in­ nititur Deo gravius peccatum est quam prae­ sumptio qua quis innititur propriae virtuti. Quod enim aliquis innitatur divinae virtuti ad conse­ quendum id quod Deo non convenit, hoc est diminuere divinam virtutem. Palet autem quod gravius peccat qui diminuit divinam virtutem quam qui propriam virtutem superextollit. Ad secundum dicendum quod ipsa etiam prae­ sumptio qua quis de Deo inordinate praesumit amorem sui includit, quo quis proprium bonum inordinate desiderat. Quod enim multum desi­ deramus, aestimamus nobis de facili per alios posse provenire, etiam si non possit ‘. Ad tertium dicendum quod praesumptio dc di- γ) 3) ABIII., et dc iustitia E, iuttitia C t) aliquid. - aliud K. aliquod tonum l’a etiam. - Om. 1'DGpii et 4. possit. - possint 1‘ABEFpC ct a, possunt Dm • Ver», n. • Q· ix «M irt. I QUAESTIO XXI vina misericordia habet et ζ conversionem ad bonum commutabile, inquantum procedit ex de­ siderio inordinato proprii boni; et aversionem a ei. - extern praesumptio (an. ζ) CDI»K, om. Ρρκ ct a; de divina... Ad secundum... ARTICULUS 11 ,57 bono incommutabili, inquantum attribuit divinae virtuti quod ei non convenit; per hoc enim aver­ titur homo a ventate r· divina. r,) veritate. - virtute P. est Deo misereri ct parcere quam punire, propter eius infinitam bonitatem. Illud enim secundum se Deo convenit: hoc autem propter1 nostra peccata. τ 7) pro quanto, quoniam Pa. propter. - secundum Pa. . 158 QUAESTIO XXI, ARTICULUS III Ad prjmUm ergo dicendum quod praesumere eius virtutem quodammodo diminuere, ut di­ aliquando ponitur pro sperare·, quin ipsa spes ctum esi *. recta quae habetur de Deo praesumptio videtur An tertium dicendum quod peccare cum pro­ si mensuretur secundum conditionem humanam. posito perseverandi in peccato sub spe veniae Non autem est praesumptio si attendatur immen­ ad praesumptionem pertinet. Et hoc non dimi­ sitas bonitatis divinae. nuit , sed auget peccatum. Peccare autem sub Ad secundum dicendum quod praesumptio non spe veniae quandoque percipiendae cum propo­ importat supercxcessum spei cx hoc quod aliquis sito abstinendi a peccato et poenitendi dc ipso ·, nimis δ speret de Deo: sed ex hoc quod sperat hoc non esi praesumptionis, sed hoc peccatum de Deo aliquid quod Deo non convenit. Quod diminuit: quia per hoc videtur habere volunta­ etiam est minus sperare de eo : quia hoc est tem minus firmatam ad peccandum. δ) nimis. - minus PE. - Pro speret, sperat 1’DGKI.a. c) ipw. -peccato VGna, peccato ipso Γ, %cd expungit » peccato. Commontariu. Cai'dinalis Caietani N articulo secundo, in responsione ad secundum, mcconfitebitur et faciet poenitentiam, peius faciat. Habes enim ^linioST1I mento doctrinae superius· habitae, quomodohinc vinus quod diminuit, non aggravat peccatum: est enim vo­ num. m. theologica sit in medio. luntatis transitoriae ct non pertinacis in malo. In responsione vero ad tertium, adverte hinc vulgarem In reliquis eiusdem quaestionis articulis nihil scribendum errorem putantium quod peccans sub praetextu quod post occurrit. I ARTICULUS TERTIUS UTRUM PRAESUMPTIO MAGIS OPPONATUR TIMORI QUAM SPEI sic proceditur. Videtur quod praesumptio magis opponalur timori quam spei. Inordinatio enim timoris opponitur recto timori. Sed praesum­ ptio videtur ad inordinationem timoris pertinere : dicitur enim Sap. xvn ♦: Semper praesumit saeva perturbata conscientia; et ibidem ' dicitur quod timor est praesumptionis adiutorium a. Ergo prae­ sumptio opponitur timori magis quam spei. 2. Praeterea, contraria sunt quae maxime distant. Sed praesumptio magis distat a timore quam a spe: quia praesumptio importat motum ad rem, sicut et spes; timor autem motum a re. Ergo praesumptio magis contrariatur timori quam spei. 3. Praeterea, praesumptio totaliter excludit timorem : non autem totaliter excludit spem, sed solum rectitudinem spei. Cum ergo opposita sint quae se interimunt, videtur quod praesumptio magis opponatur timori quam spei. Sed contra est quod duo invicem opposita vilia contrariantur uni virtuti : sicut timiditas et audacia fortitudini. Sed peccatum praesumptionis contrariatur peccato desperationis, quod directe opponitur spei. Ergo videtur quod etiam pracsumptio directius Ύ spei opponalur. Respondeo dicendum quod, sicut Augustinus dicit, in IV contra lulian. % omnibus virtutibus non solum sunt vitia manifesta discretione con­ traria. sicut prudentiae temeritas: verum etiam vicina ' quodammodo, nec veritate, sed quadam specie fallente similia, sicut prudentiae astutia. Et hoc etiam e Philosophus dicit, in 11 Ethic. *, quod virtus maiorem convenientiam videtur ha­ d tertium • Ver», io. • ver», n. ® P T 0 x Sap... adiutorium. - Sap. xvi quod timor est praesumptionis adiutorium, ct infra xm, Semper praesumit saeva (saevia ABIIpK) perturbata coittcientia codicci ct a. p) rectitudinem. - certitudinem Ptf. γ) directius. — directe II. 2) etiam vicina. - etiam vitia DpGKR, vel vicina II, et ricina I, et vitia Pa; pro ncc. non Pia; pro /attente, /lapellante ρκ, /alterante a) bere cum uno oppositorum vitiorum quam cum alio: sicut temperantia cum insensibilitate ct for­ titudo cum audacia. Praesumptio igitur manife­ stam oppositionem videtur habere ad timorem: praecipue servilem, qui respicitζ poenam ex Dei iustitia provenientem, cuius remissionem presumptio sperat. Sed secundum quandam r< falsam similitudinem magis contrariatur spei: quia im­ portat quandam inordinatam spem de Deo. Et quia directius aliqua opponuntur quae sunt unius generis quam quae sunt generum diversorum (nam contraria sunt in eodem genere), ideo di­ rectius praesumptio opponitur spei quam timori: utrumque enim respicit idem obiectum cui inni­ titur, sed spes ordinate, praesumptio inordinate. Ad primum ergo dicendum quod sicut spes abu­ sive dicitur dc malo, proprie autem de bono, ita etiam praesumptio. Et secundum hunc modum inordinatio timoris praesumptio dicitur. Ad secundum dicendum quod contraria sunt quae maxime distant in eodem genere. Praesumptio autem et spes important motum eiusdem generis, qui potest esse vel ordinatus vel inordinatus. Et ideo praesumptio directius contrariatur spei quam timori: nam spei contrariatur ratione propriae differentiae, sicut inordinatum ordinato; timori autem contrariatur ratione differentiae sui gene­ ns. scilicet motus spei °. Ad tertium dicendum quod quia ‘ praesumptio contrariatur timori contrarietate generis, virtuti autem spei contrarietate differentiae, ideo prae­ sumptio excludit totaliter timorem etiam secun­ dum genus: spem autem non excludit nisi ratione differentiae, excludendo cius ordinationem. <) etiam. - Om. G. Ç) respicit. - respuit ABEIHKl.»C ct k; pC xbrtuu. quandam. — Om. Pa. 0) scilicet motus spei. - Om. aliquic nc«· t) quia. - Om. PIpC ct a. 1 · QUAESTIO XXI, ARTICULUS IV i59 ARTICULUS QUARTUS UTRUM PRAESUMPTIO CAUSETUR EX INANI GLORIA Infra, qu. c»ut, »», art ι. Cora­ mant. D DIVISA Primo: dc praeceptis pertinentibus ad spem. Secundo: de praeceptis pertinentibus ad ti­ morem. ARTICULUS PRIMUS UTRUM DE SPE DEBEAT DARI ALIQUOD PRAECEPTUM sic PROCEDITUR. Videtur quod nullum praeceptum sit dandum perti­ nens ad virtutem spei. Quod enim po­ test sufficienter fieri per unum, non oportet quod ad id aliquid ’ aliud inducatur. Sed ad sperandum bonum sufficienter homo inducitur ex ipsa naturali inclinatione. Ergo non oportet quod ad hoc inducatur homo per legis praeceptum. 2. Praeterea, cum praecepta dentur de actibus virtutum, principalia praecepta debent 3 dari de actibus principalium virtutum. Sed inter omnes virtutes principaliores sunt tres virtutes theolo­ gicae. scilicet spes, fides 7 ct caritas. Cum igitur principalia legis praecepta sint praecepta decalogi, ad quae omnia alia reducuntur, ut supra * ha­ bitum est; videtur quod, si de spe daretur ali­ quod praeceptum, quod deberet inter praecepta decalogi contineri. Non autem continetur a. Ergo videtur quod nullum praeceptum in lege debeat dari de actu spei. 3. Praeteri a. eiusdem rationis est praecipere actum virtutis et prohibere actum vitii Oppositi. Sed non invenitur aliquod praeceptum datum per quod prohibeatur desperatio, quae est op­ posita spei. Ergo videtur quod nec de spe con­ veniat aliquod praeceptum dari. Sed contra est quod Augustinus dicit *, super illud Ioan, xv *, < Hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem »: De Jide nobis quam multa mandata sunt; quam multa de spe. Ergo dc spe convenit aliqua praecepta dari. Respondeo dicendum quod praeceptorum quae in sacra Scriptura inveniuntur quaedam sunt de substantia legis; quaedam vero sunt praeambula ad legem. Praeambula quidem sunt ad legem illa quibus non existentibus lex locum habere non potest. Huiusmodi autem sunt praecepta de actu fidei ct dc actu spei : quia per actum fidei mens hominis inclinatur ut recognoscat auctorem legis talem 1 cui se subdere debeat; per spem vero praemii homo inducitur ad observantiam d primum S 3 • t· 11“, an. j. c, 'Trart.LXXXni in /'αϊλ. • Veta. 13. ad id aliquid. - ad aliquid EFII, illud aliquid tD, ad pC, per aliquid Pa. 1) debent. - etiam debent P.t. γ) tpes, fidet, -fides >pr$ BIL 2) continetur. - ibi cauti ne!ur P.J, i) talem. - Om. RH. a) aliquid 1, ad id per praeceptorum. Praecepta vero ζ de substantia le­ gis sunt quae homini iam subiecto ct ad obediendum parato imponuntur, pertinentia ad re­ ctitudinum vitae. Et ideo huiusmodi praecepta statim in ipsa legis latione proponuntur per mo­ dum praeceptorum. Spei vero et fidei praecepta non erant proponenda per modum praeceptorum: quia nisi homo iam crederet et speraret, frustra ei lex proponeretur. Sed sicut praeceptum fidei proponendum luit per modum denuntiationis vel commemorationis, ut supra * dictum est; ita etiam ‘Q· *»« praeceptum spei in prima legis latione proponen­ dum fuit per modum promissionis: qui r· enim s obedientibus praemia promittit, ex hoc ipso in­ citat ad spem. Unde omnia promissa quae in lege continentur sunt spei excitativa. Sed quia, lege iam posita \ pertinet ad sapientes * viros ut non solum inducant homines ad obser­ vantiam praeceptorum, sed etiam multo magis ad conservandum legis fundamentum; ideo post pri­ mam legis lationem in sacra Scriptura multiplici­ ter inducuntur homines ad sperandum, etiam per modum admonitionis vel praecepti, et non solum per modum promissionis, sicut in lege: sicut patet in Psalm. *: Sperate in eo omnes congregationes 9 «>. populi. et in multis aliis Scripturae locis. Ad primum ergo dicendum quod natura suffi­ cienter inclinat ad sperandum bonum naturae humanae proportionatum. Sed ad sperandum su­ pernatural bonum oportuit hominem induci au­ ctoritate legis divinae, partim quidem promissis, partim autem admonitionibus vel praeceptis. - Et tamen ad ea etiam ad’ quae naturalis ratio inclinat, sicut sunt actus virtutum moralium, necessarium fuit praecepta legis divinae dari, propter maio­ rem firmitatem ; et praecipue quia naturalis ra­ tio hominis obtenebrata erat per concupiscentias peccati. Ad secundum dicendum quod praecepta deca­ logi * pertinent ad primam legis lationem. Et ideo inter praecepta decalogi non fuit dandum praeideo XBPEHKI.pC, igitur G. rj qui. - quod Pfp. 0) posita. - impaiit.i P. <) ad. - Om. codice* c.wcpti» pro inclinat. iutcUig.it x) decalogi. - tegis decalogi Pa. ζ) lïTth - pG. λ i* » QUAESTIO XXII, ceptum aliquod de spe: sed suifccit * per aliquas promissiones positas inducere ad spem, ut patet in primo ct quarto praecepto ·. Ad TERTIUM DICENDUM quod in illis ad quorum observationem “ homo tenetur ex ratione debiti, sufficit praeceptum affirmativum dari dc eo quod faciendum est: in quibus ’ prohibitiones eorum quae sunt vitanda intelliguntur. Sicut datur prae- tufficit DGHIEKp *. obterratioann. - obten-antiam ARTICULUS II 161 cepium dc honoratione parentum: non autem prohibetur quod parentes dehonorentur, nisi per hoc quod dehonorantibus 1 poena adhibetur in · lege. Et quia debitum est ad humanam salutem ut speret homo de Deo, fuit ad hoc homo in­ ducendus aliquo praedictorum * modorum quasi *,r crjfp. ct *4 1. affirmative, in quo intelligerctur prohibitio op­ positi. v) çMtlwr. - ) iwjfec/f. μ) ;/ dehonorjntibin. - de PG U. non Aonorjnf^ui I», de howibnt G. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM DE TIMORE FUERIT DANDUM ALIQUOD PRAECEPTUM n secundum sic proceditur. Videtur quod de timore non fuerit dandum aliquod praeceptum in lege. Timor enim Dei est de his quae sunt praeambula ad legem : cum sit initium sapientiae *. Sed ca quae sunt praeambula ad legem non cadunt sub prae­ ceptis legis. Ergo de timore non est dandum aliquod praeceptum legis. 2. Praeterea, posita causa ponitur effectus. Sed amor est causa timoris: omnis enim timor ex aliquo amore procedit, ut Augustinus dicit, in libro Octoginta trium Quaest. * Ergo, posito e praecepto dc amore, superfluum fuisset praeci­ pere timorem. 3. Praeterea, timori aliquo modo opponitur praesumptio. Sed nulla prohibitio invenitur in lege dc praesumptione data. Ergo videtur quod nec dc timore aliquod praeceptum dari debuerit. Sed contra est quod dicitur Deui. x : Et nunc, Israel, quid Dominus Deus tuus petit a te, nisi ul timeas Dominum Deum tuum? Sed illud a nobis requirit quod nobis praecipit observandum. Ergo sub praecepto cadit quod aliquis timeat Deum. Respondeo dicendum quod duplex est timor: scilicet servilis et filialis. Sicut autem aliquis in­ ducitur ad observantiam praeceptorum legis per spem praemiorum, ita etiam inducitur ad legis observantiam per timorem poenarum. qui est timor servilis. Et ideo sicut secundum prae­ dicta \ in ipsa legis latione non fuit praeceptum dandum de actu spei, sed ad hoc fuerunt ho­ mines inducendi per promissa; ita nec dc timore qui respicit poenam fuit praeceptum dandum per modum praecepti, sed ad hoc fuerunt homines inducendi per comminationem poenarum. Quod fuit factum et in ipsis praeceptis decalogi, et post- a •l’ulm cx, ïtii. to • Qu uxili. 3 • Vcn n. e) μ) YJ potito, - supponi·· P. ideo rcecr. . MrvMtirr reverentia t) ranfur - rnvrru/À» •tbierrantur CDpKtx, ôK Pd. „ π·α p^ Commentaria Cardinalis Caietani quaestione vigesimasccunda. omisso primo articulo, in sccundo quaestiuncula occurrit, quomodo timor filialis ponatur quasi genus ad dilectionem Dei: cum sil effectua. Ad hoc dicitur quod umor filialis non dicitur quasi gen I SUMJME TfllOU D. TlMMAt T. V. nus respectu dilectionis Dei absolute: sed respectu dilcctionis Del et principii eorum quae in Dei reverentia observantur. Dicitur autem quasi genus, inquantum est vclut commune quoddam ad uirumque et collectio utrius-, I 62 QUAESTIO XXII, ARTICULUS II quo genus enim eat collectio spccicrurn. Complectitur siquidem timor filialis et amorem, unde reveretur patrem ; ct sublectionem ad Deum, unde inchoat observatio omnium quae in Dei reverentiam exhibentur. Et proptcrca non ge­ nus, sed quasi genus utriusque vocari potuit. In responsione ad primum in eodem articulo, revideto articulum septimum quaestionis dccimncnonac, ut perspicias principium intrinsecum ct cxtrinsccum legis, cx diffe­ rentia inter timorem servilem ct filialem in hoc quod ille extra, iste intus, utpotc primus in compositione divinae fabricae secundum divinam legem. QUAESTIO XXIII, ARTICULUS I 163 QUAESTIO VIGESIMATERTIA DE CARITATE SECUNDUM SE IN • n SU e,inn es/ J~~ ‘ ita proprium amicitiae sicut convivere amico; ut Philosophus dicit, in VIII V. Π. j. - Ethic. * Sed cantas est hominis ad Deum et ad angelos, quorum non est cum hominibus conver­ • Veru 11. satio, ut dicitur Dan u *. Ergo cantas non est amicitia. 2. Praeterea, amicitia non est sine reamaα tione ·, ut dicitur in VIII Ethic. · Sed cantas habetur etiam ad inimicos: secundum illud * : Maith.v Diligite inimicos vestros. Ergo cantas non esi amicitia. 3. Praeterea. amicitiae 1res sunt species, se­ cundum Philosophum, in VIII Ethic. *: scilicet k. Th. Icet. »n. Cf. cap t», 0 i: amicitia delectabilis, utilis et honesti. Sed caritas t Th lcrt l». non est amicitia utilis aut delectabilis; dicit enim •απ.Eph» ua. ·ι. Hieronymus, in Epist. ad Paulinum quae ponitur in principio Bibliac: Illa est vera necessi­ tudo, et Christi glutino copulata, quam non uti­ litas rei familiaris, non praesentia tantum cor­ porum. non subdola et palpans adulatio, sed Dei timor et divinarum Scripturarum studia conciliant. Similiter etiam non est amicitia honesti: quia caritate diligimus etiam peccatores; amicitia vero honesti non est nisi ad virtuosos, ul dicitur in «?· ° ’ · VIII Ethic. ♦ Ergo caritas non est amicitia. • Ver», u. Sed contra est quod loan, xv dicitur: lam non dicam vos servos, sed amicos meos. Sed hoc non dicebatur cis nisi ratione caritatis. Ergo ca­ ritas est amicitia. Respondeo dicendum quod, secundum Philou i'ic‘ S0Phuin’ ’n VIII Ethic. *, non quilibet amor habet rationem amicitiae, sed amor qui est cum bcnca) re.îiMj.'jôrte. - formatione F, awMtorr n, amatione cd. a, redamationr P. dicimur. - dicimut nummum A. Λ, dicitur D. - Pro remuneratlone vinum px , utroque loco. volentia: quando scilicet sic amamus aliquem ut ei bonum velimus. Si autem rebus amatis non bonum velimus, sed ipsum eorum bonum velimus nobis, sicut dicimur ? amare vinum aut ? equum aut aliquid huiusmodi. non est amor ami­ citiae. sed cuiusdam concupiscentiae: ridiculum enim est dicere quod aliquis habeat amicitiam ad vinum vel ad equum. Sed ncc benevolentia sufficit ad rationem amicitiae, sed requiritur quae­ dam mutua amatio: quia amicus est amico ami­ cus. Talis autem mutua benevolentia fundatur super aliqua communicatione. Cum igitur sit aliqua communicatio hominis T ad Deum secundum quod nobis suam beatitudinem communicat, super hac communicatione oportet aliquam amicitiam fundari. Dc qua qui­ dem communicatione dicitur I ad Cor. i ♦: Fidelis Deus per quem vocati estis in societatem FiHi cius. Amor autem super hac communicatione fundatus est caritas. I nde manifestum est quod caritas amicitia quaedam est hominis ad Deum. An primum ergo dicendum quod duplex est ho­ minis vita. Una quidem exterior secundum natu­ ram sensibilem et corporalem: el secundum hanc vitam non est nobis communicatio vel conversa­ tio cum Deo ct angelis. Alia autem est vita homi­ nis spiritualis secundum mentem. Et secundum hanc vitam est nobis conversatio ct 4 cum Deo el cum angelis. In praesenti quidem statu imperfecte: unde dicitur Philipp, ill ·; Nostra conversatio in • \ vrt. :o. caelis est. Sed ista conversatio perficietur in pa­ tria, quando servi eius servient Deo et videbunt faciem eius, ut dicitur Apoc. ult. * Et ideo hic est caritas imperfecta, sed perficietur in patria. γ) 2) hominh. - homini ct. - Om. DKan; BCEîIlc. altero loco otn. PBDI FGHIKkjui. QUAESTIO XXIII, ARTICULUS II J 64 Al) sECi xDiM dicendum quod amicitia se exten­ dit ad aliquem dupliciter. Uno modo, respectu sui ipsius: et sic amicitia nunquam est nisi ad amicum. Alio modo sc extendit ad aliquem re­ spectu alterius personae: sicut, si aliquis habet amicitiam ad aliquem hominem , ratione cius ’ diligit omnes ad illum hominem pertinentes, sive filios sive servos sive qualitercumque ei attinen­ tes. Et tanta potest esse dilectio amici quod pro­ pter amicum amantur ζ hi qui nd ipsum perti­ nent etiam si nos offendant vel odiant. Et hoc H */)<·, - modo amicitia caritatis sc extendit etiam ad ini­ micos, quos diligimus ex caritate in ordine ad Deum, ad quem principaliter habetur amicitia caritatis. Ad tertium dicendum quod amicitia honesti non habetur nisi ad virtuosum sicut ad principalem personam : sed eius intuitu diliguntur ad eum attinentes etiam si non sint virtuosi. Et hoc modo caritas, quae maxime est amicitia honesti, se extendit ad peccatores, quos cx curitate diligimus propter Deum. PDn C: iim/T'ifbf. - émtntvr POj. Commentaria Cardinalis Caietani ’< primo articuli) quaestioni * vigeiânwlcrtm· nota, no­ vicie, quod amidth dliplkitcr «umi potest. Sdlieet pro I • V«r«(»9 ·| »JCnr.Λρ.υ * W 9 I !om I, t«r * y - | bonum nlicui propter 'cipHum principaliter', ct quod communicatio est in praccipiih nnimac bonis; bubebitnr non solum ratio ninicilioe, »cJ ami­ citiae maxime bonc»tae. Et adhuc d uliumerij quod com­ municatio ixta consistit in supernatural·! consortio divinae natur c, h bebitur r fio amichiuc db in αν. Et vere 4c est: caritas enim unicitio non quMccumqut. *ed d’h ina est. consequens communicationem naturae divin c in creatura rationali, per quam divinat beatitudinis participe * sumus hic in spe et in patria in re. Exprimitur nutem huiusmodi communicatio multi * n tionibus in Scriptui qu ndoque ut concivium, quando­ que ut domesticorum, iuxi.i illud .tJ JEpfttx n /Sfj ci· yes sanctorum ct domestic! Dei; quandoque ut suc ornm *. quandoque ut fratrum ·. quandoque ut spondae ceu Uxo­ ris ·, ut pacet cx diversis loci * Mwrnc Scripturae. Praecipua tamen ct magis propria expressio videtur communicatio fi­ liorum ad patrem * : in hac enim ct consortium naturae, ct reverentia, ct in cquuliuis ct proportio iustitiac ct amoris, ct excellentia, ct rclnrio ad alio» diligendos ct quare, magis exprimi videtur. II. Cum autem audis caritatem etst amicitiam honesti, ito quod Deo bonum volumus propter «cipsutn, intcllige quod duplicia sunt Dei bona: quaedam in ip»o. quaedam ad ipsum. Buna quae sunt in ipso, scilicet sua vita, ca­ pienti «, poientia, bonitas, institiu, mincricorclii ct huiusmodi. quae nihil aliud «uni quum ipsemet Deu», cx caritate Deo volumus qut 1 complacet nobis Deum sic ei»c ricuti est. (}ucm idtnndum enim intellectu recto in Deum tunc fe­ rimur cum inidligimu> cum exe deuti C5t, ini appetitum rectum in Deum tunc habemus cum conformis eit intel­ lectui acto, hoc nutum ‘■••i fum appetitui consoxut Deum O5C icut est; quod dgnifkoxuc per hoc quud dicimus quo ! complacet nubi Deum osc eicuti est. Sicut per oppositum pt-rvcr .u·. erga Deum appetitus est quo plicui displicet Deum cuc deuri est. scilicet «tipnt omnia, sa­ pientem, scientem, omnipotentem, etc. Bona autem qr Malo, qu. vtn, on. □; qu. u, art. i; De llrtuf., qu. n, ;rt. 5. D quartum sic proceditur. Videtur quod feet. Hum. lust. ♦, dicit quod generalis iussio est, cantas non sit virtus specialis. Dicit Diliges; et generalis prohibitio, Non concupisces. enim Hieronymus : * Ut breviter omnem Ergo caritas est generalis virtus. pirtutis Λ definitionem complectar, virtus Sed contra, nullum generale connumeratur est caritas, qua diligitur Deus et proximus. Et speciali. Sed caritas connumeratur specialibus Augustinus dicit, in libro de Moribus Eccles. ♦, virtutibus, scilicet fidei ct spei: secundum illud quod virtus est ordo amoris. Sed nulla virtus I ad Cor. xiii :* Nunc autem manent fides, spes, • V. M? virtutit. — omnium viri atum Pa. opera. - enim opera P. a) omnem β) γ) amor. - caritas ABCEFIIIKkjib ct a; qui eat amor om. L· » QUAESTIO XXIII , ARTICULUS V 169 tialiter omnis virtus: sed quia ab ea dependent pro obiecto ultimum finem humanae vitae, sci­ •An 7. aliqualiter omnes virtutes, ut infra * dicetur. Sicut licet beatitudinem aeternam, ideo extendit se ad etiam prudentia ponitur in definitione virtutum actus totius humanae vitae per modum imperii, moralium, ut patet in II * et VI ** Elhic., eo quod non quasi immediate eliciens omnes actus vir­ suif. virtutes morales dependent u prudentia. tutum. Ad secundum dicendum quod virtus vel ars Ad TERTIUM DICENDUM quod praeceptum dc di­ ad quam pertinet tinis ultimus, imperat virtu­ ligendo dicitur esse iussio generalis, quia ad hoc tibus vel artibus ad quas pertinent alii fines se- reducuntur omnia alia praecepta sicut ad finem: cundarii, sicut militaris imperat equestri. ut di- secundum illud 1 ad Tini. 1 *: Finis praecepti ·ν«τ». $ s‘rf ’U’.·4· citur in 1 Ethic. ' Et ideo, quia caritas habet caritas est. Commentaria Caixlinnlin Caietani articulo quarto »cito quod bonum divinum, inquantum beati ludi nii obiectum, habere specialem rationem boni, potest intelUgi dupliciter. Primo, ut una particularis ratio distinguitur contra aliam particularem: verbi gratin, ut sapientia distinguitur α potentia. Et sic non est verum quod bonum divinum, ut obiectum bcatitudinis, habeat specialem rationem boni. Deus enim · non secundum ali­ quam specialem rationem est obiectum beatitudinh in patria, scj secundum seipsum: scriptum est enim I loan, m ·, quod videbimus eum sicuti est. Alio ergo modo imclligittir ut universalis ratio distin­ guitur contra particulares; seu ut ratio absolute distinguitur contra rationem secundum quid. Et hoc modo verum est quod bonum divinum, ut obiectum bcatitudinis, habet n I jure Pau. v« ARTICULUS QUINTUS 1 TRUM CARITAS SIT UNA VIRTUS III Scut. «Ml. x *Ml, qu. II. .n. 4, qu * fig&CSPD quintum sic proceditur. Videtur quod caritas non sit una virtus. Habitus enim distinguuntur secundum obiecta. Sed • sunt objecla caritatis, Deus ’ ct proximus, quae in infinitum ab invicem distant. Ergo caritas non est una virtus. 2. Praeterea, diversae rationes obiccti diversificant habitum , etiam si obiectum sit realiter 'p ’dem, ut cx supradictis ♦ patet. Sed multae sunt LK. >. *41 rabones diligendi Deum: quia cx singulis bene­ ficiis eius perceptis debitores sumus dilectionis ipsius. Ergo caritas non est una virtus. 3. Praeterea, sub caritate includitur amicitia Prox’m”m· Sed Philosophus, in VIII Ethic. ,* ι*λ m i., »... ponit diversas amicitiae species. Ergo caritas non est una virtus, sed multiplicatur in diversas species. Sed contra, sicut obiectum fidei est Deus, ita et cantatis. Sed fidus est unu virtus, propter unita• vm. 5tem divinae ventatis: secundum illud adEphcs.iv *: Una fides. Ergo etiam caritas est una virtus, propter unitatem divinae bonitatis. Respondeo dicendum quod cantas, sicut dictum Afi. ». , * est est quaedam amicitia hominis ad Deum. Diversae autem amicitiarum species accipiuntur quidem unu modo secundum diversitatem finis: ct secundum hoc dicuntur tres species amicitiae, scilicet amicitia utilis, delectabilis ct honesti. Alio modo, secundum diversitatem communicationum in quibus amicitiae fundantur: sicut alia species aj ikm. - iciltcet Dcut PDn. Summai: TqcoL. D. Tmomac T. V. 1. l>c l'ir/iti., qu. n, in. 4. amicitiae esi consanguineorum, et alia concivium aut peregrinantium, quarum una fundatur super communicatione naturali, aliae ? super commu­ nicatione civili vel peregrinationis; ut patet per Philosophum, in VII! Ethic. * - Neutro autem isto- ;Çj£ rum modorum caritas potest dividi in plura. Nam carnalis finis est unus, scilicet divina bonitas. Est etiam ct una communicatio bcatitudinis aeternae, super quam haec amicitia fundatur. Unde relin­ quitur quod caritas est simpliciter una virtus, non distincta in plurcs species. Ad primi.m ergo dicendum quod ratio illa directe procederet si Deus et proximus ex aequo essent caritatis obiecta. Hoc autem non est verum: sed Deus est principale obiectum cantatis, proximus autem ex caritate diligitur propter Deum. Ad secundum dicendum quod caritate diligitur Deus propter seipsum. Unde una sola ratio di­ ligendi principaliter attenditur a caritate, scilicet divina bonitas, quae est eius substantia: secun­ dum illud Psalm. *: Confitemini Domino, quoniam bonus. Aliae autem rationes ad diligendum ',r> ' inducentes, vel debitum dilectionis facientes, sunt secundariae et consequentes ex prima. Ad tertium dicendum quod amicitiae humanae, de qua Philosophus loquitur, est diversus finis et diversa communicatio. Quod in caritate lo­ cum non habet, ut dictum est ·. Et ideo non · i* est similis ratio. p) aliae. - aha PCEGlILn. ·* QUAESTIO XXII1, ARTICULUS VI 170 ARTICULUS SEXTUS UTRUM CARITAS SIT EXCELLENTISSIMA VIRTUTUM I’ II’·, qu. ijtvj, «π. 6; luira, qu. ni, an. 4; sic proceditur. Videtur quod caritas non sit excellentissima virtutum. Altioris enim potentiae altior est virtus, sicut et altior operatio. Sed intellectus est altior voluntate, el α dirigit ipsam. Ergo fides, quae est in intellectu. est excellentior caritate. quae est in voluntate. 2. Praeterea , illud per quod aliud operatur, videtur eo esse interius: sicut minister, per quem dominus aliquid operatur, est interior domino. Sed fides per dilectionem operatur9 ut habetur ad Gal. v ♦. Ergo fides est excellentior caritate. 3. Praeterea, illud quod se habet cx additione ad aliud, videtur esse perfectius. Sed spes vi­ detur se habere ex additione ad caritatem: nam caritatis obicctum est bonum, spei autem obic­ ctum est bonum arduum. Ergo spes est excel­ lentior caritate. Sed contra est quod dicitur I ad Cor. xm ♦: J/mor horum est caritas. Respondeo dicendum quod, cum bonum in hu­ manis actibus attendatur secundum quod regu­ lantur debita regula, necesse est quod virtus hu­ mana, quae est principium bonorum actuum, consistat in attingendo humanorum actuum re­ gulam. Est autem duplex regula humanorum actuum, ut supra * dictum est. scilicet ratio hu­ mana ct Deus: sed Deus est prima regula, a qua etiam humana ratio regulanda est. Et ideo virtutes theologicae, quae consistunt in attingendo illam regulam primam, eo quod earum obicctum est Deus, excellentiores sunt virtutibus moralibus vel intellectualibus, quae consistunt in attingendo ra­ tionem humanam. Propter quod oportet quod etiam inter ipsas virtutes theologicas illa sit potior quae magis Deum attingit. Semper autem id quod est per se magis γ est eo quod est per aliud. Fides autem ct spes attingunt quidem Deum secundum quod cx ipso provenit nobis vel cognitio veri vel adeptio boni: sed caritas attingit ipsum Deum d sextum S α ? • V. ut Augustinus dicit, in IV lib. contra Julian. * - Si vero illud · bonum parti- · c· * »·· culare sil verum bonum, puta conservatio civitatis vel aliquid huiusmodi, erit quidem vera virtus, sed imperfecta, nisi referatur ad finale et perfe­ ctum bonum. Et secundum hoc simpliciter vera vinus sine caritate esse non potest. Ad primum ergo dicendum quod actus alicuius caritate carentis potest esse duplex. Unus quidem secundum hoc quod caritate caret: utpote cum facit aliquid in ordine ad id per quod caret ca­ ritate. Ei talis actus semper est malus; sicut Au­ gustinus dicit, in IV contra Julian. quod actus ‘ioc c infidelis, inquantum est infidelis, semper est pec­ catum; etiam si nudum operiat vel quidquid aliud huiusmodi faciat, ordinans ad finem suae infi­ delitatis. - Alius autem potest esse actus carentis caritate non secundum id quod caritate caret, sed secundum quod habet aliquod aliud donum Dei, vel fidem vel spem, vel etiam naturae bo­ num. quod non totum per peccatum tollitur, ut supra *' dictum est. Et secundum hoc sine cari- LS-J (ate potest quidem esse aliquis actus bonus ex art* ’* suo genere: non tamen perfecte bonus, quia dcest debita ordinatio ad ultimum finem. Ad secundum dicendum quod, cum finis se habeat in agibilibus sicut principium in speculativis * sicut non potest esse simpliciter vera scientia si desit recta aestimatio de primo et indemonstrabili principio ; itu non potest esse simpliciter vera ju­ stitia aut vera castitas si desit ordinatio debita narum CDGKxkjJ «xlkca ct 4; pro quauiam lumptuasa, quae in tumptueua ABCEFHpx, quae lumptuou PDII.a, quae m fumptuoeit Gix, quae in (in om. »K) lumptuata cauta K, in (quae inj lumptuoia 1»; post lloratiui P addit //>. / Fpittolarum. t) illuJ. - aliud AREFUpC ct x, aliquod DGIKI-, ζ) ipeculativit, - tpcculahlibtn P.i. QUAESTIO XXII1, ARTICULUS Vili ad finem, quae est per caritatem, quantumeumque culare bonum, non autem ultimum finem hu­ aliquis se recte circa alia habeat. manae vitae, sicut virtutes morales, quae sim­ Ad tertium dicendum quod scientia et ars dc pliciter faciunt hominem bonum, ut supra * disui ratione important ordinem ad aliquod parti­ cluin est. Et ideo non est similis ratio. i72 Commentaria Cardinal is Caietani articulo .septimo adverte hic discrete quid in rc, ct quid altiorem finem considerare, theologus vocat perfectum in in sermonis ratione sentiendum sit, ne apud philosophos genere et imperfectum simpliciter, quia cius est altiorem ct mundi huius sapientes risum excites. Secundum rem qui­ finem considerare. Et si haec bene notaveris, ct sciveris dem absque caritate esse possunt in homine absolute con­ applicare, cum reverentia suscipies dicta theologorum, ct philosophos non spernes. siderato verae virtutes, ct perfectae perfectione requisita nd virtutem humanam. Sed quoniam quilibet artifex iudicarc II. In eodem articulo, tam in responsione ad primum quam in responsione ad secundum, cave nc fallaris ex co debet secundum proprias sui generis causas, medicus qui­ dem secundum humores, astrologus secundum astra, etc.; quod dicitur, scilicet: 67/ie curitate deestdebita ordinatio ad inde diversa est ratio sermonis apud theologos ct alios. finem ultimum. Si namque debita ordinatio deficit, actus non Theologus siquidem, cuius obiectum est Deus, et hominem solum est imperfectus, sed mulus: privatio siquidem boni bonum constituit solum in ordine nd finem ultimum sim­ debiti malum constituit. Cave, inquam: quoniam non est pliciter, qui est obiectum caritatis, distinguendo dicit quod sermo dc ordinatione debita actui ad hoc quod sit bonus perfectio virtutis est duplex, in genere ct simpliciter; ct moraliter, sed ud hoc quod sit bonus simpliciter, idest ad vi­ quod sine caritate ct fide etiam sunt virtutes perfectae in tam actemnm. Et proptcrca huiusmodi privatio non consti­ genere, sed non simpliciter. Philosophus autem. qui ho­ tuit actum malum moraliter, sed non bonum simpliciter. minem bonum constituit in ordine ad ultimum finem na­ Et pro tempore quo obligat praeceptum caritatis, consti­ turalem, nec superiorem novit finem, virtutes humanas sine tuit etiam malum; privatio siquidem boni debiti quando, fide ct caritate veras ct perfectas virtutes simpliciter dicit. sicut, etc., oportet, constituit vere rationem mali. Sed hoc Nec proptcrca contradicunt : sed imperfecta notitia philo­ est extra propositum ubi absolute, ct non pro tali tempore sophiae de hominis bonitate in causa est. Quod enim phi­ quaestio est. losophus vocat perfectum simpliciter, quia non est cius I n ARTICULUS OCTAVUS UTRUM CARITAS SIT FORMA VIRTUTUM 11 dist. xxv>, art. 4, id 3; III, diet, nut, qu. 111. in. 1, qu * 1; di !, * nvu, qu. 11, ah. 4, qu * /k \fa!o, qu. vm, *rt. 5; Dr Virtut., qu. 11, in. 3. VidctUf qtiod ©Jo. caritas non sit forma virtutum. Forma jEweenim alicuius rei vel est exemplaris. *^eL^vel est essentialis. Sed cantas non est forma exemplaris virtutum aliarum : quia sic oporteret quod aliae virtutes essent eiusdem spe­ ciei cum ipsa. Similiter etiam non est forma es­ sentialis aliarum virtutum; quia non distingue­ retur ’ ab aliis. Ergo nullo modo est forma vir­ tutum. 2. Praeterea, caritas comparatur ad alias vir­ tutes ut radix et fundamentum : secundum illud Ephes, m *: hi caritate radicati et fundati. Radix autem vel fundamentum non habet rationem for­ mae, sed magis rationem materiae : quia est pri­ ma pars in generatione. Ergo caritas non est forma virtutum. 3. Praeterea, forma et finis ct efficiens non * • Qp. vn. η.τ - incidunt; ? in idem numero, ut *patet in II Physic. L Sed caritas dicitur finis et mater virtutum ♦. Ergo non debet dici forma virtutum. • <"Sed contra est quod Ambrosius * dicit caritaM H· <. on. 1, ' ΐιΐΛί.Λ. (em esse formam virtutum. d.H. XXIIt. Respondeo dicendum quod in moralibus forma actus attenditur principaliter ex parte finis: cuius ratio est quia principium moralium actuum est voluntas, cuius obiectum et quasi forma est finis. /feV1' OCTAVUM SIC PROCEDITUR. S 3) distingueretur. - distinguerentur tur HL· incidunt. - coincidunl ABDEFIpK ct Di Vcrit., qu. xnr, in. 5; Semper autem forma actus consequitur formam agentis. Unde oportet quod in moralibus id quod dat actui ordinem ad finem γ, det ei et formam. Manifestum est autem secundum praedicta * quod per caritatem ordinantur actus omnium aliarum virtutum ad ultimum finem. Et secundum hoc ipsa dat formam actibus omnium aliarum virtu­ tum. Et pro tanto dicitur esse forma virtutum ♦: nam ct ipsae virtutes dicuntur in ordine ad actus formatos. An primum ergo dicendum quod caritas dicitur esse forma aliarum virtutum non quidem exem­ plantur aut essentialiter, sed magis effective: inquantum scilicet omnibus formam imponit se­ cundum modum praedictum *. Ad secundum dicendum quod caritas comparatur fundamento et radici 3 4*inquantum e.x ea sustentantur et nutriuntur omnes aliae virtutes: et non secundum rationem qua fundamentum et radix habent rationem causae materialis. Ad tertium dicendum quod caritas dicitur finis aliarum virtutum ’ quia omnes alias virtutes ordinat ad finem suum. Et quia a mater est quae in se concipit ex alio, ex hac ratione dicitur ma­ ter aliarum virtutum, quia ex appetitu finis ul­ timi concipit actus aliarum virtutum, imperando ipsos. a, distingui· γ) 3) Pa. J; hac ad jtnesn. - Om. quia. - quod D; ABCDEI GHKI.Kha AIICFFGIIIKI.KJ. quae, quia .iJJimt autem. pro BCEFHKL-κχη, om. G; post T 9 Art· p"** 1 ** ·•< ’b ' “· ’ QUAESTIO XXlll, ARTICULUS VIII 173 Commentaria Cardinalis Caietani articulo octavo adverte quod virtutes aliae, ut ex supnidictis · natet, dupliciter sumi possunt. Primo, ut sunt < -nsaent. aum. . · . 1 , φ r i’ *'u. virtutes in proprio genere. Et sic cantas non est carum forma : sed respectu moralium prudentia est sicut forma; respectu intellectualium nullam, proprie loquendo, scio formam. - Alio ergo modo sumuntur ut sunt virtutes sim­ pliciter apud theologum. Et sic, quia habent quod sint virtutes in ordine nd actus formatos, ut in littera dicitur; ct formatio est cx caritate ordinante omnium virtutum actus in finem ultimum simpliciter: ideo caritas est forma n I virtutum Unquam constituens eas in CMC virtutis simpli­ citer. Non solum igitur curitas informat cilcctivc quia impenit et ordinnt (huc enim commune est omni impe­ ranti ct ordinanti): sed quia participatio passiva imperii ct ordinationis suae est velut forma constituens actus alios in esse virtuoso simpliciter; ab hac enim participatione actus aliarum virtutum dicuntur ct sunt formati. Et hoc est proprium caritatis. Et hoc intendebat Auctor; ct sequi­ tur cx antedictis. QUAESTIO XXIV, ARTICULUS I '74 QUAESTIO VIGESIMAQUARTA DE CARITATIS SUBIECTO IN DUODECIM ARTICULOS considerandum est de caritate in com­ paratione ad subicctum *. Et circa hoc quaeruntur duodecim. Primo: utrum caritas sit in voluntate tanquam in subiccto. Secundo: utrum caritas causetur in homine cx actibus praecedentibus, vel cx infusione divina. Tertio: utrum infundatur secundum capacita­ tem naturalium. Quarto: utrum augeatur in habente ipsam. einde • C. qu. xxiii, IntnJ D DIVISA Quinto: utrum augeatur per additionem. Sexto: utrum quolibet actu augeatur. Septimo: utrum augeatur in infinitum. Octavo: utrum caritas viae possit esse per­ fecta. Nono: de diversis gradibus caritatis. Decimo: utrum caritas possit diminui. Undecimo: utrum caritas semel habita possit amitti. Duodecimo: utrum amittatur per unum actum peccati mortalis. ARTICULUS PRIMUS UTRUM VOLUNTAS SIT SUB1ECTLM CARITATIS 1“ II··, qu. i.v/, art. 6; 111 • lib. II. cap vi», n. 4. •Qu.xiUL «rl.O • Ver» μ. •Qu. LXCK.Ut.J • D. »! .* • l>. ».'9· • b. Sjo. Sent., diit. χινιι, qu. n, art. 3; SIC proceditur. Videtur quod voluntas non sit subicctum caritatis. Caritas enim amor quidam est. Sed ^amor. * " secundum Philosophum est in concupiscibili. Ergo ct caritas est in concupisci­ bili, et non in voluntate. 2. Praeterea, caritas est principalissima virtu­ tum, ut supra * dictum est. Sed subicctum vir­ tutis est ratio. Ergo videtur quod caritas sil in ratione, el non in voluntate. 3. Praeterea, caritas sc extendit ad omnes actus humanos: secundum illud I ad Cor. ult. *: Omnia vestra in caritate Jiant. Sed principium humanorum actuum est liberum arbitrium. Ergo videtur quod caritas maxime sit in libero arbi­ trio sicut in subiccto, et non in voluntate. Sed contR/X est quod obiectum caritatis est bonum, quod etiam est obicctum voluntatis. Ergo caritas est in voluntate sicut in subiccto. Respondeo dicendum quod, cum duplex sit appetitus, scilicet sensitivus et intellectivus, qui dicitur voluntas, ut in Primo * habitum est; ulriusque obiectum est bonum, sed diversimo­ de *. Nam obicctum appetitus sensitivi est bo­ num per sensum apprehensum: obicctum vero appetitus intellectivi, vel voluntatis, est bonum sub communi ratione boni *, prout est appre­ hensibile ab intellectu !\ Caritatis autem obic­ ctum non est aliquod bonum sensibile, sed bo­ num divinum, quod solo intellectu cognosci­ tur. Et ideo caritatis subicctum non est appeti- De Mrtut., qu. tf arL 5. tus sensitivus, sed appetitus intellectivus, idest voluntas. '·! Ad primum ergo dicendum quod concupiscibilis est pars appetitus sensitivi, non autem appetitus intellectivi, ut in Primo * ostensum est. Unde amor qui est in concupiscibili est amor sensitivi "L * boni. Ad bonum autem divinum, quod est intel­ ligible, concupiscibilis se extendere non potest, sed sola voluntas. Et ideo concupiscibilis subte­ ctum caritatis esse non potest. Ad secundum dicendum quod voluntas etiam, secundum Philosophum, in 111 de Anima *, in ra­ tione est. Et ideo per hoc quod caritas est in vo­ luntate non est aliena a ratione. Tamen ratio non est regula caritatis, sicut humanarum virtutum: sed regulatur a Dei sapientia, et excedit regulam rationis humanae, secundum illud Ephes, 111 *: supereminentem scientiae caritatem Christi. Unde non est in ratione neque sicut in subiccto, sicut prudentia: neque sicut in regulante, sicut iustitia vel temperantia; sed solum per quandam affini­ tatem voluntatis ad rationem. Ad tertium dicendum quod liberum arbitrium non est alia potentia a voluntate, ut in Primo * • Qu u»»-*· dictum est. Et tamen caritas non est in voluntate secundum rationem liberi arbitrii, cuius actus est eligere: electio enim est eorum quae sunt ad finem, voluntas autem est ipsius finis. ut dicitur in IU 111 Ethic. * Unde caritas, cuius obiectum est linis ultimus, magis debet dici esse in voluntate quam in libero arbitrio. QUAESTIO XXIV, ARTICULUS 11,111 ARTICULUS SECUNDUS UTRUM CARITAS CAUSE TUR IN NOBIS EX INFUSIONE 111 Q»wf. flent.. cap. rtj De duob. sic proceditur. Videtur quod cantas non causetur in nobis cx in­ fusione. Illud enim quod est commune omnibus creaturis, naturaliter hominibus inest. Sed sicut Dionysius dicit, in iv cap. de Div. • s. t ik«. Num. *, omnibiis diligibile el amabile est bonum divinum, quod est obiectum caritatis. Ergo caritas inest nobis naturaliter, et non ex infusione. 2. Praeterea, quanto aliquid est magis diligi· • bile, lanto * facilius diligi potest. Sed Deus est maxime diligibilis: cum sit summe bonus. Ergo facilius est ipsum diligere quam alia. Sed ad alia diligenda non indigemus aliquo habitu infuso. Ergo nec etiam ad diligendum Deum. 'v 3. Praeterea, Apostolus dicit, I ad Ίϊηι.ι : * i Finis praecepti esi caritas de corde bono & et con­ scientia pura et fide non /icta. Sed haec tria per­ tinent ad actus humanos. Ergo caritas causatur in nobis ex actibus praecedentibus, el non ex intusione. • veru s Sed contra est quod Apostolus dicit, Fom. v *. Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spi­ ritum Sanctum, qui datus est nobis. •Qa.oin.-ift i Respondeo dicendum quod, sicut dictum est *, caritas est amicitia quaedam hominis ad Deum i fundata super communicationum1 bcalitudinis ae­ ternae. Haec autem communicatio non est secun­ dum bona naturalia, sed secundum dona gra·ν.τ·. >> tuita: quia, ut dicitur Uom. νι φ, gratia Dei vita aeterna. Unde ct ipsa caritas facultatem naturae excedit. Quod autem excedit naturae facultatem non potest esse neque naturale neque per po­ tentias naturales acquisitum: quia effectus natu­ d secundi μ S n. H» tanin. - Qm. codice·. p) bono. — Om. BEHpC, puro Pm.; pru pura. bona P»; dr. rt. γ) communicationem. - communications D. δ) est. — esse I; est acquisita om. II. i) creata. - causata PUDa. data II. om. G. 0 oportet, - patet codkc» ct a; onlc uoitris cordibui addunt opor­ tet ut I, neccsse esi quod G, oportet quod *K. urcate at ul «jt, po»t s) A¥d, Ad primum t RGO dicendum quod Dionysius io- u ' quitur de dilectione Dei quae fundatur super com­ municatione naturalium bonorum, et ideo natu­ raliter omnibus inest. Sed cantas fundatur super quadam communicatione supernatural!. Unde non csl similis ratio. An svc.t sdum dicendum quod sicut Deus secun­ dum se est maxime cognoscibilis, non tamen no­ bis. propter delectum nostrae cognitionis, quae kpendet a rebus sensibilibus; ita etiam Deus in »e est maxime diligibilis inquantum est obiectum beatitudinis, sed hoc modo non est maxime diI ligibihs a nobis, propter inclinationem affectus nostri ad visibilia bona. Unde oportet: quod ad * Deum hoc modo maxime diligendum nostris cor­ dibus caritas infundatur. Ad ilhiium dicendum quod cum caritas dici­ tur in nobis procudere c.v corde bono et con­ scientia pura η et fide non fetaf hoc referendum r· est ad actum caritatis, qui ex praemissis excita­ tur. Vel etiam hoc dicitur quia huiusmodi actus disponunt hominem ad recipiendum caritatis in­ fusionem Λ - Et similiter etiam dicendum est dc * eo quod Augustinus dicit *, quod timor introducit caritatem: ct de hoc quod dicitur in Glossa * Farctu. Matth. i *. quod fides generat spem, ct spes ' ca- ’ ' spectat. Et ideo, simpliciter loquendo, tam ipsius infusio quam dispositio ad eam, inquantum est dispositio ad eam. ad unam ct eandem causam spectat, quae est causa caritatis simpliciter, quae est divina voluntas. Et haec est veni ct formalis decisio. Cum autem audiveris aut videris distinguente * Deum cx una, cl dispo­ sitiones nostras ex altera parte causas, ut Deo tribuatur id quod solus fecit, nobis autem id quod per nox lacit, non contendes; sed memento apostolicac sententiae; ι\'<υι alta sapientes, sed humilibus consentientes ·. 11. In responsione ad tertium in eodem articulo dubium QUAESTIO XXIV ARTICULUS IV • in corpora. occurrit triplex ad hominem. Primo, quomodo in angelis caritas fuit secundum conatum: cum, apud Auctorem *, angeli fuerint creati in gratia, et non fuerunt consecuti caritatem per aliquem conatum, ut in nobis adultis con­ tingit?- Secundo, quomodo conatus accipientis caritatem est a Spiritu Sancto, ut in responsione nd primum dicitur: ct tomen in angelis quantitas conatus resolvitur in conditionem eorum naturalem hic in hac responsione? - Tertio, quomodo Auctor hic * docet quod carit03 secundum solam Dei volun­ tatem quanriikatur ct tamen in hac responsione concedit quod in angelis quantifiera est secundum eorum naturalia? Ad primum horum dicitur quod quemadmodum in nobis adulti·», cum dc novo infunditur caritas, simul tem­ pore e«t conatus, idest netus voluntatis vehemens in Deum, er caritas ipsa infunditur proportionum illi actui; ita in creatione angelorum simul tempore fuit eorum conatus et ipsius caritatis illum conatum informantis infusio. Et pro­ ptcrca sicut nobis adultis datur curitas secundum conatum simultaneuni, ita et in angelis. Differentia autem est dc conatu seu dispositione praecedente tempore in nobis ct angelis: quia in ei» non habet locum. Ad secundum nutem dicitur quod conatus angelorum habet in se duos conditiones: una est quod sit totalis; altera est quod sit in finem talem, puta caritatis. Primum 177 commune fuit omnibus angeli» ct hoc resolvitur in con­ ditionem naturae. Secundum proprium fuit quibusdam. Et per hoc secundum conatus ille erat dispositio propria ad caritatem: et ut sic, resolvitur in Spiritum Sanctum in responsione ad primum. Unde nulla est contraricta». Ad tertium dicitur quod etiam in angelis caritas est quantificata secundum solam Dei voluntatem, per se lo­ quendo. Per accidens enim est quod conatus proportio­ nales angelorum praportionalitcr dignificnti fini secundum dispositiones caritatis a Spiritu Sancto: potuisset enim, « voluisset. Spiritus Sanctus proportionales conatus dignificare ut essent duporitiones ad cnritalcm non proportionales, sed unum longe altius dignificarc quam proportionalius requirebat. Sed quia de facto sic credimus, ct rationabile est Spiritum Sanctum fecisse, distingui potest inter causam ct occasionem, seu causam remotam; et dici quod Auctor non recedit ab excellentia Btlte doctrinae quod vere causa propter quam quanrificatur caritas est soU voluntas Dei dignificans etiam illos conatus. Remota autem causa, seu oc­ casio quantitatis proportionalis secundum naturalia in an­ gelis est conditio naturalis: ex huc enim quod actus an­ gelorum secundum excessum naturalium nati sunt obsequi Spiritui Sancto, occa *ioaatur ut Spiritus Sanctu * dignificct eo» proponionalitcr, El sic omnia consonant. ARTICULUS QUARTUS UTRUM CARITAS AUGERI POSSIT 1“ II··, qu xvn, qu. u, Art. i; m, sn. t . qa. tzvi, art. ι ; I Sent. d Dc Victui.. qn. t, ari. 11 ; I, QUARTUM SIC PROCEDITUR- Videtur quod caritas augeri non possit. Nihil enim Sangetur nisi quantum. Duplex autem esi quantitas: scilicet dimensiva, ci vir­ tually Quarum prima caritati non convenit: cum sit quaedam spiritualis perfectio. Virtualis autem quantitas attenditur secundum obiecta, secundum quae caritas non crescit: quia minima caritas di­ ligit omnia quae sunt cx cantate diligenda. Ergo caritas non augetur. 2. Praeterea, illud quod est in termino non recipit augmentum. Sed caritas esi in termino, quasi maxima virtutum existons et .summus amor optimi boni. Ergo caritas augeri non potest. 3. Praeterea, augmentum quidam motus est. Ergo quod augetur movetur. Quod ergo augetur essentialiter movetur essentialiter. Sed non mo­ vetur essentialiter nisi quod corrumpitur vel ge­ neratur. Ergo cantas non potest augeri essentia­ liter. nisi forte dc novo generetur vel corrumpatur: quod est inconveniens. Sed contra est quod Augustinus dicit, super Ioan., quod caritas meretur augeri, ut aucta • tr.α xxxvi mereatur et perfici * . LXX,V Respondeo dicendum quod cantas viae potest augeri. Ex hoc enim dicimur esse viatores quod in Deum tendimus, qui est ultimus tinis nostrae « beatitudinis. In hac autem · via tanto magis pro­ cedimus quanto Deo magis propinquamus, cui non appropinquatur passibus corporis, sed aliectibus mentis *. Hanc autem propinquitatem facit caritas: quia per ipsam mens Deo unitur. Et ideo de ratione caritatis viae est ut possit auautem. - CHtffi DLipn ). * diam P. - Pro propinquamus. appr. *pinquamut CGIk. μ) Sed no» est amnis. - Nan tamen est Pj. qu. vn. srt. a; IX, qu. n. geri *: si enim non posset augeri, iam cessaret · 0 viae processus. Et ideo Apostolus caritatem viam nominat, dicens i ad Cor. xu ·: Adhuc excel· · v« * p lentiorem viam robis demonstro. Ad primum ergo dicendim quod caritati non convenit quantitas dimensiva, sed solum quan­ titas virtualis. Quae non solum attenditur secun­ dum numerum objectorum, ut scilicet plura vel pauciora diligantur: sed etiam secundum intensio­ nem actus, ut magis vel minus aliquid diligatur. Et hoc modo virtualis quantitas cantatis augetur. Ad secundum dicendum quod caritas est m summo cx parte obiccti, inquantum scilicet eius obiectum est .summum bonum: et ex hoc sequi­ tur quod ipsa sil excellentior aliis virtutibus, Sed non est omnis ? caritas in suixnno quantum ad ? intensionem actus. Ad tertium * dicendum quod quidam dixerunt caritatum non augeri secundum suam essentiam, > sed solum secundum radicationem in subiecto, vel secundum fervorem. Sed hi propriam vocem ignoraverunt. Cum enim sit accidens, eius esse est i nesse: unde nihü est aliud ipsam secundum essentiam augeri quam eam magis messe suble­ cto, quod est eam magis radicari in subiecto. Similiter etiam ipsa essentialiter est virtus ordi­ nata ad actum: unde idem est ipsam augeri se­ cundum essentiam * ct ipsam habere efficaciam ad producendum icr\ entions dilectionis actum. Au­ getur ergo essentialiter non quidem ita quod esse incipiat vel esse desinat in subiecto, sicut obicctio T procedit: sed ita quod magis in subiecto τ esse incipiat. x) Scumai: Tatou D. Thomas T. V. Dc Malo, fl fis. oN’ectuu - illa mlJuat Ρλ. - l\Mt suheefo a »J4:t j, »u»- Idem I» post NMgfl a3 QUAESTIO XXIV, ARTICULUS V 178 ARTICULUS QUINTUS UTRUM CARITAS AUGEATUR PER ADDITIONEM I* ·. * II qu. m, urt. □: I Seul., diM. xvn, qu. 11, jrt. 2; VidctUF quod caritas augeatur per additionem. Sicut enim est augmentum secundum quantitalem corporalem, ita secundum quan­ titatem virtualem. Sed augmentum quantitatis cor­ poralis fit.pcr additionem: dicit enim Philosophus, ςΓτ£' δβΰ’χπι’ *n * ^e ^en· ’ » Qu°d augmentum est praeexistenti magnitudini additamentum. Ergo etiam augmen­ tum caritatis, quod est secundum virtualem quan­ titatem, erit per additionem. 2. Praeterea, caritas in anima est quoddam v«r.. i·. spirituale lumen: secundum illud 1 loan, u Qui diligit fratrem suum in lumine manet. Sed lumen crescit in aere per additionem: sicut m domo lumen crescit alia candela superaccensa. Ergo etiam caritas crescit in anima per additionem. 3. Praeterea, augere caritatem ad Deum per• linet, sicut ct ipsam creare ·: secundum illud II ad \9, ».Th lib. Ill Icci, tu alicuius ad aliquid. Unde in omni additione opor­ tet saltem praeintelligerc distinctionem eorum quorum unum additur alteri, ante ipsam additio­ nem. Si igitur caritas addatur caritati, oportet praesupponi caritatem additam ut distinctam a caritate cui additur: non quidem ex necessitate secundum esse, sed saltem secundum intellectum. Posset enim Deus etiam quantitatem corporalem augere addendo aliquam magnitudinem non prius existenlem, sed tunc creatam: quae quamvis prius non fuerit in rerum natura, habet tamen in se unde cius distinctio intelligi possit a quantitate cui additur. Si igitur caritas addatur caritati, oportet praesupponere, ad minus secundum intellectum, distinctionem unius caritatis ab alia. Distinctio autem in formis est duplex: una quidem secundum speciem; alia autem secun­ dum numerum. Distinctio quidem secundum spe­ ciem in habilibus est secundum diversitatem obtectorum: distinctio vero secundum numerum est secundum diversitatem subiecti. Potest igitur contingere quod aliquis habitus per additionem augeatur dum extenditur ad quaedam obiecta ad quae prius se non extendebat: et sic augetur D QUINTUM SIC PROCEDITUR. » Ρα «) creare. - cautarc ADEFkr. scientia. - in scientia ABEEGHLpCKu; in co γ) superadditur, - additur PGa. - Pro si, quod st %» consequitur. - consequatur D K * et τι, sequitur addunt format. om. B. βί,βαί P. Po>t ipsius ct pro G. - Dc Virtut., qu. j, art. 11. scientia ? geometriae in eo qui de novo incipit scire aliqua geometricalia quae prius nesciebat. Hoc autem non potest dici de caritate: quia etiam minima cantas se extendit ad omnia illa quae sunt ex curitate diligenda. Non ergo talis additio tn augmento caritatis potest intelligi praesupposita distinctione secundum speciem caritatis ad­ ditae ad eam cui superadditur τ. Relinquitur ergo, si fiat additio caritatis ad ca­ ritatem , quod hoc fit praesupposita distinctione secundum numerum, quae est secundum diver­ sitatem subiectorum, sicut albedo augetur per hoc quod album additur albo: quamvis hoc augmento non fiat aliquid magis album. Sed hoc in pro­ posito dici non potest. Quia subiectum caritatis non est nisi mens rationalis: unde tale caritatis augmentum fieri non posset nisi per hoc quod una mens rationalis alteri adderetur, quod est impossibile. Quamvis etiam si esset possibile tale augmentum, faceret maiorem diligentem, non autem magis diligentem. Relinquitur ergo quod nullo modo caritas augeri potest per additionem caritatis ad caritatem, sicut quidam ponunt. Sic ergo caritas augetur solum per hoc quod subiectum magis ac magis participat caritatem: idest secundum quod magis reducitur in actum illius et magis subditur illi. Hic enim est modus augmenti proprius cuiuslibet formae quae inten­ ditur: eo quod esse huiusmodi formae totaliter consistit in eo quod inhaeret susceptibili. Et ideo, cum magnitudo rei consequitur δ esse ipsius, for­ mam esse maiorem hoc est eam magis inesse susceptibili: non autem aliam formam advenire. Hoc enim esset si forma haberet aliquam quan­ titatem cx seipsa, non per comparationem ad subiectum. Sic 1 igitur et caritas augetur per hoc quod intenditur in subiecto. et hoc est ipsam augeri secundum essentiam: non autem per hoc quod caritas addatur caritati. Ad primum ergo dicendum quod quantitas cor­ poralis habet aliquid inquantum est quantitas: et aliquid inquantum est forma accidentalis. Inquan­ tum est quantitas, habet quod sit distinguibilis secundum sirum vel ζ secundum numerum. Et ideo hoc modo consideratur augmentum magni­ tudinis per additionem; ut patet in animalibus. Inquantum vero est forma accidentalis, est dis­ tinguibilis solum secundum subiectum. Et secun­ dum hoc habet proprium augmentum, sicut et aliae formae accidentales, per modum intensionis eius in subiecto: sicut patet in his quae rarefiunt, ut probat Philosophus \ in IV Physic. · - Et si­ militer etiam scientia habet quantitatem, inquanc) ή rj etiam Sic. — Sicut AlU.Fplx. vel. - et PII. probat Philosophus. - patet per Philosophum G, probatur Pj. om. Pa. 3 τ • u corpore. * QUAESTIO XXIV, ARTICULUS V »79 tum est habitus, ex parte obtectorum. Et sic au­ tinctio non habet locum in proposito: quia non getur per additionem, inquantum aliquis plura est nisi unum luminare influens lumen curitatis. cognoscit. Habet etiam quantitatem, inquantum An tertium dicendum quod infusio caritatis im­ est quaedam forma accidentalis, ex eo quod inest portat quondam mutationem secundum habere subiecto. Et secundum hoc augetur in eo qui caritatem ct non habere: ct ideo oportet quod ali­ certius eadem scibilia cognoscit nunc quam prius. - quid adveniat quod prius non infuit *. Sed augmenSimiliter etiam et caritas habet duplicem quanti­ latio caritatis importat mutationem secundum mi­ tatem. Sed secundum eam quae est cx parte obie- nus aut magis » habere. Et ideo non oportet quod C(j, non augclur, ut dictum est ♦ Unde relinqui­ aliquid insit quod prius non infuerit sed quod tur quod per solam intensionem augeatur. magis insit quod prius minus inerat. Et hoc est An secundum dicendum quod additio luminis ad quod facit Deus caritatem augendo: scilicet quod lumen potest intclligi in " aere propter diversita­ magis insit, et quod perfectius similitudo Spiritus tem luminarium causantium lumen. Sed talis dis- Sancti participetur in anima. » « 1 minus aut tnagit. - minut ac tnapii D, fnon (mertat muta­ tionem uJj mjifit et minui K, rf mittut Pa. λ) infuerit. - fuerit Dlxpu, infuit «R. ft in. - /j’r quoi! intenditur in Pci. I) infuit. - fuit BDFpKn, fuerit E. i} Commentaria Cardinali.- Caiotani •ViXrop.ad μ TK articuli» quarto · ct quinto eiusdem vigerimaequ artae quaestionis, in materia de intensione ct remissione for­ marum, quin materia valde ambigua inter lut opiniones habetur, ct mens Auctoris diversae interpretationi subessc videtur; absque multo sermone, ne moralis philosophiae terminos totaliter exisse videar, modum quo fit intendo ct remissio in formis tangemus. Dicimus igitur quod opi­ niones diversae sunt: propterea quod quidam putnnt lorrnnm habere latitudinem perfectionis; quidam vero putant formam non habere latitudinem perfectionis. Et horum quidam dicunt formam in indivisibili consulere; sed inesse ipsius, quo subiecto inest, latitudinem perfectioni * habere; ct secundum hoc nuendi intensionem ct remissionem for­ marum; ita quod albe.Io nunquam est intensior, sed album est intensius, proprie loquendo. Opinantium autem formam habere perfectionis latitu­ dinem. nlii putant in illa latitudine dari pane» successivas, ita quod albedo quae intenditur dividitur in partes suc­ cessivo, sicut motus intensionis, ct in termino manet albedo terminans partes praecedentes. Alii autem putant in ilhi latitudine dari parte·, perma­ nentes ct distinctas inter ac: ita quod, adveniente una, non recedit tilia. Alii autem putant in illa latitudine dari quasi partes seu gradus permanentes, sed non in actu, sed unum tantum in actu, reliquos in potentia. Et inter hos est differentia quae verbalis tantum videtur, dum quidam putant hoc convenire formae secundum se; quidam putnnt hoc con­ venire formae in ordine ad subiectum. Sed quia forma accidentalis, quae sola intenditur ct remittitur, secundum se habet ordinem ad subiectum, ut in littera dicitur; ideo idem dicitur in utraque opinione. Et quoniam haec ul­ tima opinio est rationabilior, et omnes difficultate» acci­ dente» in re solvere facile videtur, Pcripatctidsquac con­ sentanea videtur, ideo cam declarare volumus: quam indu­ bie constat esse sancti Thomae, ni fallor. II. Scito igitur in primis quod quia, ut in litura dicitur, forma secundum suam essentiam habet quod insit, clurc latitudo formae secundum esse aut inesse ct non secundum formae essentiam, ignorantia propriae vocis dicitur. Propter quod prima opinio excluditur. Iudicium quoque dc forma cx natura motus quo inten­ sio iit, fallax invenitur. Quia manifeste patet lumen intendi ct remitti absque partibus successivis: oportet autem uni­ versalem doctrinam facere dc formis quae intenduntur. Pro­ pter quod secunda quoque opinio excluditur. Partes autem aut gradus simul permanentes in actu dis­ tinctos in una ct endem forma audire etiam erubescit schola • *· ·»» peripatetica, quae didicit a suo Praeceptore * per netus ct ι^'χη?^·η· poîcnl’,ae naturam existentia in nliquo distinguere Et cx hoc tertia opinio refutatur. Consonat autem sensui ct rationi ut forma quae in­ I 1 tenditur ct remittitur gradudem perfectioni * latitudinem habeat. Ita quod ct calor ct «sc caloris ct inesse eiusdem latitudinem huiusmodi habet: ct cum de minus calido, puta ut duo. fit magi» calidum, puta ut quatuor, non corrumpitur praecedens culor, sed abiicitur solum actuali * terminatio caloni nd gradum ut duo, ct pervenitur ad actualem terminationem calori * ad gradum ut quatuor. Sic enim solvatur motus dc affirmato in affirmatum absque formae corruptione. Sicut in vero motu augmenti, cum * Socrate dc tripedali fit quadripcdulii, non abiicitur prae­ cedens quantitas, sed solum actuali» terminatio quantitatis ad tripedalem mensuram; ct pervenitur nd actualem ter­ minationem quatlripedali» mensurae eiusdem quantitatis; et propterea non remanet tripedalis in actu, sed in potentia. Et similiter non remanent praecedentes gradus caloris in actu, sed in potentia. Unde quemadmodum in motu ubiccto. Et vult huiusmodi latitudinem non convenire formae secundum sc, idest ut distinguitur contra selpsam pro quanto respicit subicclum. sicut convenit latitudo extensiva quantitati molis, ct latitudo oblcctivn quantitati habitus scientific! : sed convenire formae ut essentialiter respicit subiectum. Ex hac namque parte cuilibet formae vult Auctor convenire maiorem perfectionem intensive. Et propterea in calce corporis articuli dicitur quod intensio non fit per adventum novae formae: hoc enim esset si forma haberet aliquam quantitatem ex seipsa, non per comparationem ad subicdum. Quod si adhuc dc hac mente Auctoris dubitas, lege inferius m Tertia Parte, qu. vn, N’ce. ni KH QUAESTIO XXIV , ARTICULUS VI ι8ο nrt. i a hincto 9, ct videbis latitudinem i 0 ten si vani graduaIcm in essentia formae absque omni scrupulo. IV. Ex hoc autem quod iuxta hanc viam nihil scrupulosum occurrit ct omnia consonant, apparet quod haec sola sit vera, ct ab Auctore intenta, volente in huiusmodi motu non esse omnino novum terminum, sed antiquum modo novo se habentem secundum magis et minus ; quod signifieat illas actuales terminationes formae secundum hunc vd illum gradum. Caritas quoque eodem modo intenditur, a Deo tamen effective: ita quod non corrumpitur praecedens caritas, nec nova advenit; sed quae erat terminata ad ter­ tium, terminatur ad quartum vel sextum gradum uctunlitcr. Et si ab importunis aut novinis inquiratur: Quid est illa terminatio quue abjicitur, quae est terminus u quo in intensione? dicito quod nihil addit supra rem, puta tan­ tum calorem, nisi actualttatcm tertii gnidus (actus enim est terminare, distinguere ct separare): haec enim deperditur dum terminatur idem calor nd quartum gradum, et non deperditur quantitas ipsa caloris. Natura siquidem actus ct potentiae philosophiam hnne aperit. - In remissione quo­ que similes sunt termini, scilicet actualitatcs formae secun­ dum diversos gradus: ut, ai de calido ut sex fuit calidum ut trio, terminus a quo est actualitas sexti gradus, et ter­ minus ad quem uctualitas (erui, quae prius erat in poten­ tia. Sed non est simile quoad deperdi li anem : quia non solum actualités sexti gradus deperditur, sed deperditur etiam quantitas n sex usque ad tria. - Et haec sal sint inter moralia. V. In eodem quinto articulo, in responsione ad primum, adverte diligenter quod non dicit .Auctor quod quantitas continua intendatur in bis quae rarefiunt. Hoc enim esset falsum; quia aer rarior non est mugis quantus, sed maius quantum. Sed mens Auctoris est quod in rarclauiunc quitu- titas fit maior extensive, non per additionem quanti ad quantum, ut contingit in motu augmenti; sed per maio­ rem extensionem praecedentis quantitati *. Et hic modus augendi quantitatem est similis proportionalitcr modo quo augetur quantitas virtunlis formarum: intenduntur enim non per additionem advenientis quantitatis virtualis, sed per maiorem perfectionem praeexistenti» quantitati·. Ita quod sicut in rorcbctionc est extensio quantitatis dimennivae praeexistentis absque novae quantitatis additione, ita in in­ tensione est quasi extensio quantitatis virtualis praeexisten­ ti-» absque additione. Et quia quantitas continua, infra la­ titudinem continui, communicat in hoc cum formis xuxeipientibus magis ct minus (cx eadem namque radice qua formae intenduntur ct remittuntur, quantitas hoc modo extenditur ct contrahitur, ut in littera dicitur), ideo forte Auctor in Prima Secundae, qu. 1.11, art. 1 ·, quantitatis con­ tinuae, ut sic, species non exclusit a suscipientibus magis ct minus. In veritate tamen extra illos sunt. L’ndc et in lit­ tera non dicitur quod quantitas in rarefuctione intenditur : sed quod habet proprium augmentum, sicut aliae formae accidentales, per modum intensionis eius in subiecto, In his siquidem verbis modus augmenti quo extenditur in rarcfactionc quantitas, declaratur, quod est per modum quo forma intenditur in subiecto. quia scilicet est per maiorem eduuionem formae dc potentia subiccd: quod in quanti­ tate dimensiva facit maius extensive, et in quantitate vir· tuali facit maius intensive. Et non significatur per illa verba quod quantitas dimensiva intenditur et remittitur, nisi proponionaliter exponendo, ut dechmtum est. In eodem quinto articulo, pro responsione ad secundum, et loti hac materia, vide scripta super qu. lu 4 Primae Se­ cundae. ne eadem repetamus Inde enim et corpus articuli ci cetera per ei picj incilius. • Ct tV-44. Ce * tXCOl. ·«■■ u. • Alt. x. ARTICULUS SEXTUS UTRUM QUOLIBET AC I U CARITATIS CARITAS AUGEATUR P Ii·’, qu. mi, 4Π. 3; qu. cnv, ori. b, «d 3; I D SEXTUM ? * luniard. S·nu. Il i» /eUo PurlJ T SIC PROCEDITUR. ViJctllf quod quolibet actu curitatis caritas augeatur. Quod enim potest id quod maius est, potest id quod minus est. Sed quilibet actus caritatis meretur “ vitam aeternam, quae maius est quam simplex caritatis augmentum : quia vita aeterna includit caritatis perfectionem. Ergo multo magis quilibet actus caritatis cari­ tatem auget. 2. Praeterea, sicuti habitus virtutum acquisi­ tarum generatur cx actibus, ita etiam augmentum caritatis causatur per actus ? caritatis. Sed quili­ bet actus virtuosus operatur ad virtutis genera­ tionem. Ergo etiam quilibet actus caritatis ope­ ratur ad caritatis augmentum. 3. Praeterea, Gregorius * dicit quod in via Dei stare retrocedere est. Sed nullus, dum mo­ vetur actu caritatis, retrocedit. Ergo quicumque movetur actu caritatis, procedit in via Dei. Ergo quolibet actu caritatis cantas augetur. Sed contra est quod effectus non excedit vir­ tutem causae. Sed quandoque γ aliquis actus ca­ ritatis cum aliquo tepore vel remissione emit­ meretur. - poter mereri P4. rt actui. - actum Pa. γ) quandoque, - quando BDEFHpAKx. - Pfv lepore, tempore P ABDEEUpCKTi et a, torpore GhCan; pro emittitur, committitur ΡΛ BEFGRKLtOi et κα, remittitur DpCfpnl··. ?) tantum. - quantum 1. di»L ivn, qu. u, rt. 3; II, disc, xxvu, «π. 5, Ad 3. titur. Non ergo perducit ad excellentiorem ca­ ritatem. sed magis disponit ad minorem. Respondeo dicendum quod augmentum spiri­ tuale caritatis quodammodo simile est augmento corporali. Augmentum autem corpuralc in ani­ malibus et plantis non est motus continuus, ita scilicet quod, si aliquid tantum 0 augetur in tanto tempore, necesse sit quod proportionalitcr in qua­ libet parte illius temporis aliquid augeatur, sicut contingit in motu locali: sed per aliquod tempus natura operatur disponens ad augmentum et nihil augens actu, ct postmodum producit in cllectum id ad quod disposuerat, augendo animal € vel plantam in actu. Ita etiam non quolibet actu cari­ tatis caritas actu : augetur: sed quilibet actus ca­ ritatis disponit ad curitatis augmentum, inquan­ tum ex uno actu caritatis homo redditur prom­ ptior iterum T· ad agendum secundum caritatem; et. habilitate crescente, homo prorumpit in actum ferventiorem dilectionis, quo * conetur ad curita­ tis profectum; ut tunc caritas augetur in actu. Ad primum ergo dicendum quod quilibet actus caritatis meretur vitam aeternam, non quidem Ο jh/oij?. - a) Pa. actu. - Οηι. P. rj iterum. - tamum I, om, - Pn» habilitate, humilitate HpGK n. hilitate k. 0) quo. - quousque quo D, quousque P. - Pro conetur, tenetur !. ζ> ct ipiNm animal i « C n QUAESTIO XXIV, ARTICULUS VI 181 statim exhibendam, sed suo tempore. Similiter ad cam ut disponens, et ultimus, qui est perfe­ etiam quilibet actus caritatis meretur caritatis aug­ ctior, agens in virtute omnium praecedentium, mentum: non tamen statim augetur, sed quando reducit eam in actum. Sicut etiam est in multis aliquis conatur ’ ad huiusmodi augmentum. guttis cavantibus lapidem. An secundum dicendum quod etiam * in gene­ Ad tertu m dicendum quod in via λ Dei proceratione virtutis acquisitae non quilibet actus com­ dit aliquis nnn solum dum actu > cantos eius auplet generationem virtutis: sed quilibet operatur getur, sed etiam dum disponitur ad augmentum. cenatur. — ordinatur a) etiam. - Om. PCwrr. λ) via. - vit» Pa. 0 BF ; non tamen... auifmrntum /»rn. D. artu. - Ο·π. Λρζ in uu· Pj. - Ante au/unentum *œ· rrih t. articulo sexto nota in titulo, novitic, quod caritatem augeri per actus tripliciter intclligi potest. Uno modo, I effective, Et »ic non est quaestio; quia sicut caritas non fit per actus nostros sed a Deo, ita ncc augetur per eosdem, • iTtfUdUr Pa» sed n Deo. - Alio modo, meritorie. Et hoc dupliciter·: ' vel meritorie solum; vel meritorie ct efficaciter, hi»c est cum effectu augmenti. Et hoc tenio modo directe intelligitur in quaestione: Videtur quod cantas quolibet suo actu augeatur. Secundus tamen sentus extra quaestionem omni­ no non est: ut in sequentibus patebit. II. In eodem articulo, in responsione ad primum, Du­ randus obvius occurrit, in I Sent., dist. xvn, qu. vm, ne­ gans quolibet actu caritatis mereri aliquem cari *rati augmen­ tum. Et ratio tua est quia dic solus *dignu e«t accipiendis qui bene utitur iam acceptis. Sed habent habitum et re­ misse utens illo non debito modo utitur suo habitu : quia non proportionalis actibus ipsi habitui. Ergo non quolibet actu caritatis meremur augmentum caritatis, sed solum per illas qui excellunt vel adaequant ipsum habitum. Ad hoc dicitur quod, cum in merito vitae aeternae clau­ datur meritum augmenti, nam carius viatoris, dum tit comprehensaris, ad terminum nugmenti pen cnit; mirum est quomodo iste concedat quod quolibet actu caritatis merca­ mur ricam aeternam, cr non augmentum caritatis. Ncc valet responsio sua, sdlicet quod maius est mereri aug­ mentum et ritum aeternam quam vitam aeternum. Quo­ niam augmentum riuc ordinatur ad augmenti terminum: ac per hoc in merito augmenti in termino clauditur me­ ritum omnis augmenti, magi * quam c contra. Qui· termi­ nus augmenti necessario infert omnia praecedenda, ct non e converso (ut patet in deficientibus a termino): qui enim meretur episcopatum meretur sacerdotium praevium. Unde ad rationem in oppositum dicitur quod ratio aut cal ex quatuor terminis; aut babet falsam minorem. Quo­ niam, concela maiore, cum diatur in minora quod remisse utens habitu non utitur eo debito modo, «ut intendit per Iv debita modo idem quod bene: ct sic minor est falsa, quia utens habitu caritatis remiste» bene eo uritur. Quod cx hoc patet quod per illum actum meretur ritum aeter­ nam : iam enim etiam ipse concessit quod quolibet actu caritatis meremur vitam aeternum. Aut intendit per ly de­ bito modo idem quod adaequate. Et sic argumentum est cx quatuor terminis ct nihil concludit: dum in maiori as­ sumitur quod solus bene utens acceptis dignus est acci­ piendis; ct in minori non subsumitur, Sed remisse agens non bene utitur acceptis ; sed subsumitur. Sed remisse agens non adaequate utitur acceptis, etc. Nihil ergo obstant sua obice tu. 111. In responsione ad secundum in eodem articulo idem Durandus occurrit, ibidem, volens quod habitus acquisitus per quemlibet actum sequentem augetur. Qui· par ratio est dc omnibus. - Et quia par ratio est dc intensione formarum in naturalibus ct habituum in anim·: ita quod sicut unico netu generatur color ct qualibet simili calefactione augetur, ita in anima unico actu generatur habitus, licet per mo­ dum dispositionis, ct quolibet simili actu augetur. Ad hoc dicitur quod ista quaestio directe spectabat nd lenium articulum quaestionis quinAjuugcsimae secundae in Prima Secundae: sed non occurrit tunc Durandus. Unde I nunc breviter dicitur quod longe distat natura hsbitus in generatione ct intensione a naturis qualitatum naturalium: ut patet cx co quod naturalia non possunt asMicfactionc causari, ut dicitur in II Ffhic. si infinities namque proii- , G/. ciahir lapis sursum, non assuefiet ascensui aut dissuescct descendere. Constat autem assuetudinem ct dissuetudinem multitudinem similium actuum importare. Et per hoc pe­ ut quanta est differentia inter generationem naturalium qualitatum et habitu ilium. Et simile est de intensionibus camn dem. 11 tamen cx sensibilibus doctrina flat, scito quod, quia unumquodque dom patitur dissimile activo CST, pas­ tum autcai est «imilc. ui dicitur in II de Anima ·; ct pro- · ap. n, plere· calidi existantes non sentimus calidum cxtnnsccuiu niti excellât nostrum esse calidum; ideo inanima nostra, curn potentia ad csic mansuetum deducendo csl ad actum, oportet in principio dissimile esse mansuetudinis rationi scu activo. Cum uuicm in aliquid mansuetudinis deducta est. puta in primum gradum, postea per actus similes prae­ cedentibus sic quod non pioccdunt · maiori ratione scu activo mansuetudinis quum unius gradu·, potentia animae ad esse mansuetum non patitur ab cis, utpote α similibus. Sed cum actus advenit a maiori ratione seu activo man­ suetudinis. tunc, utpote diuimilis, patitur, ct passu fit simi­ lis, dum fit in actu secundi gradus, ei sic deinceps. Et quod diximus de mansuetudinis habitu simile est in aliis. Et cx hoc panel quanta sit differentia inter actus alicuiu« habitus, puta mansuetudinis, quoad uro intcnsivnm eiusdem. Nam actus remissi quodammodo disponunt sd augmentum ct quodammodo ad diminutionem. Inquantum enim exercent habitum illum, utpote illi similes, licet non pertecte, firmant aut firmum conservant habitum. Inquan­ tum vero deficiunt a similitudine perfectioni· habitua» in­ clinant ad imperfectiorem gradum habitus, quod est dispo­ nere ad diminutionem : «mile enim ad simile inclinat. Actus autem adaequari habitui qui habetur disponunt ad augmentum habitus: dum ct illum firmant aut conservant in suae perfectionis gradu, utpote perfecte simile * perfe­ ctioni habitus; ct animae potentia per hoc propinquior redditur ad ulterioris perfectionis gradum eiusdem habi­ tus. - Actus vero excedentes perfectionem luibitus, virtute actis i principii ipsius habitus excessum habrnto, augent scu intendunt ipsum habitum. Tunc enim potenti· animae, quae dissimilia actu crut mansuetudini in tali gradu, pati­ tur ab illius activo per actus ab illo activo provenientes secundum quod excedit passivum adhuc non plene assimilacum sibi, ct fit ei similior. IV. Ex his autem lutbes quomodo ait \d non sit inter naturalium ct habitualium intensionem eadem ratio. Et quod actus elicui habitus, ut sic, non augent habitum: sed aliqui disponunt ad diminutionem, et aliqui ad augmen­ tum. Et quod non est eadem ratio dc omnibus actibus similibus, cx quibus fieri dicitur habitua· Et quod illi soli actus «mita augent qui ab activo secundum id quo ex­ cellit similitudinem passivi, ad cum procedunt: hi siquidem actu», ut «c, sunt dissimiles In principio augmenti, ct si­ miles in fine eiusdem ipsi passu ct illiUM habitui; cl tic si­ mile simili intenditur ct *augetur Patet demum cx *hi sen­ su· articuli *illiu in Prima Secundae ct dictorum in eo: QUAESTIO XXIV, ARTICULUS VII i82 ad hunc siquidem sensum omnia reducenda sum, quoniam hic est quod quid est rei huius, ut inductive facile potest manifestari. Unde cx hoc putet quare calidum ut quatuor non in­ tenditur « apponatur sibi cnlefnctivum ut quatuor prae­ cise nui minus: quin scilicet nihil patitur nisi dissimile; propter quod, licet cnlcfactivum ut quatuor sit generativum calidi ut quatuor in subiecto dissimili, non tnmcn est generativum nec augmcntntivum calidi in subiecto iam si­ mili, scilicet calido ut quatuor. Convincitur autem hoc cx eo quod par ratio est dc uno ct eodem activo continuato tempore propinquo tali passo, ct dc alio eiusdem rationis ct virtutis aequalis appropinquato eidem passo, ut patet. Constat autem quod A cnlcfactivum ut quatuor, postquam calefecit G patiens ut quatuor, non amplius potest augere, sed solum conservare factum. Si remoto igitur Λ calefa­ cti·, o, appropinquet ipsi C, retinenti calorem ut quatuor, aliud cnlcfactivum ut quatuor, puta B; non poterit inten­ dere calorem inventum in C, sed conservare tantum. Et hinc patet solutio rationis Durandi, si contra hanc doctrinam afferatur. Patet enim quod non quodlibct agens, ncc quilibet actus eiusdem rationis, secundum sc potens habere effectum positivum, intendit seu auget effectum inventum. Et ratio est cx defectu patientis. Deficit siqui­ dem patiens proportionatum tali activo ad patiendum ab eo: quia similitudo iam posita inter subicctum et activum est naturale impedimentum ut hoc patiatur ab illo, nisi forte conservative. 1 SEPTIMUS UTRUM CARITAS AUGEATUR IN INFINITUM I Sent.. dht. XVlt, qu· n, art· 4; fllt dM. ww urt· 8, qua if >d 3; sic proceditur. Videtur quod caritas non augeatur in infinitum. Omnis enim motus est ad aliquem finem et · Sife^EXitcrminum. ut dicitur in II Metaphys. * *· * Sed augmentum caritatis est quidam motus. Ergo tendit ad aliquem finem ct terminum. Non ergo caritas in infinitum augetur. 2. Praeterea, nulla forma excedit capacitatem sui subiccti. Sed capacitas creaturae rationalis, quae est subicctum caritatis, est finita. Ergo ca­ ritas in infinitum augeri non potest. 3. Praeterea, omne finitum per continuum augmentum potest pertingere ad quantitatem al­ terius finiti quanlumcumque maioris: nisi forte id quod accrescit per augmentum semper sit minus et minus; sicut Philosophus dicit, in III Physic. *, quod si uni lineae addatur quod subtrahitur ab alia linea quae in infinitum dividitur, « in infinitum · additione facta, nunquam pertinge­ tur ad quandam determinatam quantitatem quae ? est composita cx duabus lineis, scilicet divisa 3 et ea cui additur quod ex alia subtrahitur. Quod in proposito non contingit: non enim necesse est ut secundum caritatis augmentum sit minus quam τ prius T; sed magis probabile est quod sit aequale aut maius. Cum ergo caritas patriae sit quiddam finitum, si caritas viae in infinitum augeri potest, ’ sequitur quod cantas viae possit adaequare * ca­ ritatem patriae: quod est inconveniens. Non ergo caritas viae in infinitum potest augeri. Sed contra est quod Apostolus dicit, ad Philipp. • v«r». d. m *. Non quod iam acceperim, aut iam perfectus sim: sequor autem si quo modo comprehendam. '°' Ubi dicit Glossa : * Nemo fidelium, etsi multum profecerit, dicat. Sufficit mihi. Qui enim hoc dicit, exit de via ante finem. Ergo semper in via ca­ ritas potest magis ac magis augeri. septimum in infinitum. - Om. P. - Pro pertingetur, pertingere Λ, per­ tingeret G, pertingeretur PD. β) scilicet divisa. - scilicet (otn. I) divisis BDEFGHILxpn, scilicet diversi» ApK, divertis ea scilicet er qua additur Pa. γ) prius. - plus pDx, primum P. - magis om. BF. б) adaequare. - sibi adaequare Pa. i) tcrniinatani. - determinatam AG а) /k Vlrlut., qu. if. art. >0, »d 5 fo Rispondeo dicendum quod terminus augmento alicuius formae potest praefigi tripliciter. Uno modo, ex ratione ipsius formae, quae habet ter­ minatam ' mensuram, ud quam cum perventum , luerit. non potest ultra procedi in forma, sed si ultra processum luerit, pervenietur ad aliam for­ mam: sicut patet in pallore, cuius terminos per continuam alterationcm aliquis transit, ve! ad albedinem vel ad nigredinem perveniens. Alio modo, ex parte agentis, cuius virtus non se exten­ dit ad ulterius augendum * formam in subiecto. ζ Tertio, ex parte subiccti, quod non est capax amplioris η perfectionis. s Nullo autem istorum modorum imponitur ter­ minus augmento caritatis in statu viae. Ipsa enim caritas secundum rationem propriae speciei ter­ minum augmenti non habet: est enim participa­ tio quaedam infinitae caritatis, quae est Spiritus I Sanctus. Similiter etiam causa augens * caritatem est infinitae virtutis, scilicet Deus. Similiter etiam ex pane subiccti terminus huic augmento praefigi non potest: quia semper, caritate excrescente ‘. superexcrescit habilitas ad ulterius augmentum. Unde relinquitur quod caritatis augmento nullus s terminus praefigi possit · in hac vita *. Ad primum ergo dicendum quod augmentum caritatis est ad aliquem finem, sed ille finis non λ est in hac vita, sed in 1 futura. Ad secundum dicendum quod capacitas creaturae spiritualis R per caritatem augetur: quia f per ipsam cor dilatatur, secundum illud II ad Cor. vi ♦: Cor nostrum dilatatum est. Et ideo ·'’«*· adhuc ulterius manet habilitas ad maius augmentum. An tertium dicendum quod ratio illa procedit in his quae habent quantitatem eiusdem ra­ tionis: non autem in his quae habent diversam augendum. - agendum ABlx. η) amphoris, - ulterioris Pa. 0) augens. - agens PABCDEGHIK(.nr4. <) excrescente. - crescente G. «) praefigi possit. - praefigatur Pa. C) λ) i«. - Om. ΡΑΙΠ.ΜΙ1Ι pC et Μ4. p) tpjrituahi. - rationalis vel spiritualis cJ. a. rationalis P. QUAESTIO XXIV rationem quantitatis; sicut linea, quantumeumque crescat, non attingit quantitatem superficiei. Non est autem eadem ratio quantitatis caritatis viae, ARTICULUS VI! 183 quae sequitur cognitionem fidei, et caritatis pa­ triae, quae sequitur visionem apertam. Unde ratio non sequitur *. Commentaria Cardinalis Caietani S articulo septimo eiusdem quaestionis occurrit primo dubium ex Scoto, in III Sent., dist. xm, qu. i *, formante ex tribus illis cx quibus terminari augmentum formae in • Cf. «««. T. littera dicitur, tres rationes, ut ipse dicit, ad oppositum *. ■ Prima cx parte formae est. Caritas est quaedam participa­ tio Dei. Ergo secundum aliquem gradum determinatum partem capit infinitae caritatis Dei. Alioquin posset con­ cludi quod calor, ct quueeumque talis forma, posset esse infinita: quia quaelibet forma est participatio infiniti. Secunda est cx parte efficientis: quia cllicit dc nihilo naturam limitatum. Tertia est cx parte capacitatis. Tum quia, licet capaci­ tas sit respectu formae secundum quemcumque sui gradum, non tamen copucitas alicuius finiti est ad formam infini­ tam. - Tum quia falsum est capacitatem augeri per cari­ tatem: quia forma non «lut materiae aliquid pertinens nd propriam causalitatem ipsius materiae; ergo non auget ca­ pacitatem respectu sui. Assumptum probatur quia poste­ rior causa non dut priori aliquid pertinens ad propriam cius causnlitatcm. - Quod «i dicatur quod caritas secundum unum gradum auget capacitatem non respectu sui, sed al­ terius gradus : contra, caritas in quocumque gradu est forma eiusdem rationis; ergo capacitas eius In quocumque est eiusdem rationis; ergo non poiot capacitas aliqua augeri per aliquam caritatem receptaro, sed tota praesupponitur naturaliter. - Praeterea, posse habere gratiam secundum visί' ***'irX uuf»mcnxun' ’ncsl homini a natura animae ·. Ita quod ista potenti» fundatur in nnturu animae. Ita quod nihil eam mutat, nec auget vel minuit, quamcumque formam reci­ piat: sed summa vel minima est ante omnem formam receptam. II. Dubium alterum accurrit nd hominem, Auctorem • a. oum. n. scilicet *: an intendat hic quod caritatis augmentum non so­ lum in via, sed simpliciter et absolute potest esse in infi­ nitum. sicut contingit in numeri augmento; an intendat solum dc caritate in statu vine. Est autem ratio dubii ex dictis hic ct alibi. Ex dictis quidem hic, quia titulus arti­ culi est de augmenta caritatis absolute: conclusio vero rcsponsivu est dc augmento caritatis in vin. - Rursus, ratio est dc fonna caritatis absolute, ut ostendunt illn verba: Ipsa enim caritas secundum rationem propriae speciei terminum augmenti non habet: est enim participatio quae­ dam infinitae caritatis, quae est Spiritus Sanctus. Cum ista ratio sic dc caritate absolute, non magis concludit dc caritate in statu viae quam patriae, quantum est cx parte curitatis: ac per hoc, aut concludit dc ipsa absolute, aut nihil valet. Conclusio tamen est dc caritate in hac vita. Ex dictis autem alibi, quoniam Auctor exprc&sc inferius in Tertia Parte, qu. vn, art. 9 et io et 12. tenet in anima Christi summum gradum gratiae secundum quantitatem intcnsivnm: constat enim idem esse i udi ei um dc curitate ct gratia, cum aequaliter augeri credantur. Hic autem op­ positum littera sonat. Nam si datur summa caritas possi­ bilis, terminus caritatis augmento ex intrinseco ponitur. Cuius oppositum hic dicitur. III. Ad liorura evidentiam icito quod littera aliud in superficie prae >c fert; et aliud in veritate significat. Sum­ ptum namque cx hac littera sidetur quod caritas, secun­ dum hnne Docloris sententiam, potest absolutu in infinitum augeri, sicut numerus: ita quod sicut non est dabilis iupremus numerus, sed quocumque dato potest dari maior, ita non sit dure supremam caritatem, sed quacumque «lata possit dari maior. Et iste sensus maxime videtur sumptus cx prima ratione litterae, scilicet ex parte formae. Iuxta hunc sensum accepit Status; acceperunt Thomisme, inter quos forte ego aliquando fui. Sed iste sensus, sive sit ve­ rus sive falsus quantum nd contentam sententiam, cx littera non habetur. Et quidem quod conclusio litterae hoc non I dicat, patet : quia dc caritate in statu viae manifeste loqui­ tur. Quod autem rationes litterae hoc non dicant, discur­ rendo per singulas palet. Prima quidem ratio, cx parte formae, quae maxime hoc videtur dicere, non dicit. Nam in littera non dicitur quod caritas terminum augmenti non habet; sed interponitur nota specificativa significans secundum quam rationem ter­ minus augmenti negatur α caritate. Ita quod propositio litterae non est allirmativa latitudinis infinitae in caritate, nec negativo absolute termini augmenti in caritate: sed est negativa termini augmenti in caritate secundum rationem prupnuc speciei. lacer enim sic: Ipsa enim caritas secun­ dum rationem propriae speciei terminum augmenti non habet. Et est sensus quod cantas, quantum est cx ratione propriae speciei, non habet terminum augmenti. Et fuit forte causa erroris non uti in proposito distinctione illa dc ly secundum, quando tenetur specificatis e, et quando reduplicative. Creditum enim est quod ly secundum ratio­ nem propriae speciei teneatur reduplicative, et reddat ra­ tionem repugnantiae praedicati «d sublectum: ut ita sil di­ ctum Caritas secundum rationem propriae speciei non ha­ bet terminum augmenti, ac fi dictum fuisset, Caritas se­ cundum rationem propriae speciei non habet aversionem ab incommutabili bono, qui t caritati, inquantum caritas est, repugnat huiusmodi aversio. Non sic autem, ecd specifica­ tis e occipiendum est quod caritas secundum rationem pro­ priae speciei non habet terminum augmenti: sicut aim dicitur, Cantas secundum rationem propriae speciei non habet connexionem cum jidc. Significatur enim non quod caritati, inquantum caritas, repugnet connexio cum fide: sed quod caritati, ut hnbct suam specificam naturam, non convenit connexio cum fide; cum quo tamen stat quod aliunde sibi competere possit talis connexio. Et «militer in proposito significatur quod caritas, secundum quod ha­ bet suam specificam naturam, non habet terminum sui aug­ menti: cum huc tamen stat quod secundum aliam ratio­ nem habent terminum sui augmenti. Et ut dure percipias litteram, memento quod in perfe­ ctionibus simpliciter, puta sapientia, scientia et aliis huius­ modi, de quarum numero constat esse caritatem, quae in Deo invenitur fonnalitcr ct in creaturis, consuevimus distinguere rationem geneticam seu communem, ct ratio­ nem diifcrcntialcm seu propriam; ct cum loquimur de ipsis secundum proprias naturas, intendimus dc rationibus pro­ priis seu ditfcrcntialibus. Et tunc perspicies quod caritas secundum rationem propriae speciei idem significat quod caritas secundum proprium et diifercntialcm rationem, qua inter perfectiones simpliciter computatur. Et videbis quod quia secundum hanc rationem participatio est infinitae ca­ ritatis, sicut nostra sapientia est participatio infinitae sa­ pientiae, ct nostra scientia participatio infinitae scientiae; non habet cx hac parte terminum augmenti, sicut nec sa­ pientia nec scientia. - Et cum hoc perceperis, restat ut vi­ deas hunc sensum esse intentum in littera. Videbis nutem hoc, si supposueris doctrinam hanc esse veram. Hoc enim supposito, scrutare rationem redditam in littera quare non habet secundum rationem propriae speciei terminum aug­ menti: quin scilicet est participatio infinitae caritatis divi­ nae. Ex hoc enim non concluditur quod repugnet ei ter­ minus augmenti : ut patet dc sapientia, quae secundum ra­ tionem propriae speciei est participatio infinitae sapientiae; ct convincitur ratione, quia ex esse participationem formalitcr alicuius perfectionis infinitae non sequitur neces­ sario repugnantia ad habere terminum simpliciter perfectio­ nis intcnsivnc. Sed sequitur necessario quod inde non ha­ bet quod habeat terminum suae perfectionis intensivae. Et quia hoc est clarum et constans, ideo Auctor pertransivit. non putans verba sua in alio accipienda sensu. i84 QUAESTIO XXIV, ARTICULUS VII IV. Sed restat adhuc dubium cx duplici capite. Primo, quia iuxta hunc sensum, Auctor non concludit caritatem in statu viae posse augeri in infinitum. Nam cx hoc sensu non «equitur caritatem viae non habere terminum, sèd non habere terminum ex sua ratione specifica. Et hoc etiam non magis est dc caritate in via quam in patria verum. Secundo, quia Auctor diminutus fuit in enumerando modos quibus imponitur terminus augmento formae - et sic male intulisset, (hide relinquitur quod caritatis augmento nullus terminus praefigatur in hac vita ; aut mule sub primo modo subsumptum est. Nam cum in littera propo­ nuntur tres modi quibus terminus augmento formae praefigi potest, et primus dicitur r.v parte formae, quae habet termi­ natam mensuram, etc.: vel intendit per habere terminatam mensuram hoc quod est formam esse finitae latitudinis; vel hoc quod est tornum, quantum est cx parte rationis for­ mulis specificae, habere linitam latitudinem. Si primo modo, ut ipsa verba testantur, tunc male subsumitur dc caritate •Num. pnted. cum illa specificatione ut expositum est quia sub latione simpliciter latitudinis finitae formae in communi subsumi debet ratio simpliciter latitudinis finitae vel non finitae ta­ lis formae, puta caritatis; et non ratio cum specificatione respectu latitudinis talis formae, ut tu exposuisti. - Si se­ cundo modo, tunc Auctor diminutus invenitur. Quia prae­ ter hos tres modos Invenitur quartus : scilicet si cx intrin­ seco absolute vindicat sibi forma latitudinem finitam. Se­ cundum hunc autem modum ponitur caritas latitudinis finitae, et datur caritas in summo, etc. Ad primum horum dicitur quod nulla illarum trium rationum est ratio totalis, sed quaelibet partialis, ha quod quaelibet concludit quod quantum est cx illa parte, cari­ tas viae non habet terminum: ut patet de ratione cx parte agentis, ct ultima ex parte subiecti. Sed omnes inferunt quod caritas vine non habet terminum per locum α suffi­ cienter enumeratis modis quibus potest augmentum for­ mae terminari. Ad secundum autem, quod difficilius esc, dicitur quod Auctor, cum proponit modos terminandi augmentum for­ mae in communi, sub primo modo comprehendit omnem modum quo forma cx intrinseco habet terminatam men suram, et non limitat sententiam suam ad speciales modos, an scilicet cx intrinseco communi, vel specifico; an cum transitu ad alium formam, ut in fpeciebue mediis, ut patet in exemplo de pallore; an sino transitu ad aliam speciem, ut in augmento spccicrum extremarum, post cuius fines non contingit amplius progredi, ut in augmento nigredinis non est ultra moveri post summam nigredinem. El quia sic communiter et non limitate proponit primum modum terminandi augmentum formae, patet quod licuit sub huiusmodi communi subsumere quodeuraque particulare con­ tentum sub illo communi. Et lie nec diminutus fuit Au­ ctor in proponendo, nec divertit in subsumendo: sed sicut cx agente proximo ct subiccto disposito, ita ex parte propriissimne rationis curitatis ostendit caritati viae non com­ petere terminum augmento. Nec oportuit Auctorem discu­ tere an caritas habeat terminum augmenti absolute: quia constat quod ud caritatem viae, dc qua loquebatur, non spectat terminus curitatis absolute. Nec hoc tacuit: quoniam in responsione ad primum expresse dicit quod motus aug­ menti caritatis, licet non sit ud terminum in via, est tumen ud terminum in patria. V. Ex his autem ad principalia dubia respondendo, ad • Nom. L primum, cx Scoto *, dicitur quod, licet conclusio quum cx illis rationibus elicit, non sit intenta ab Auctore; ac per hoc non oportet sollicitari dc argumentis suis contra con­ clusionem: inquantum tamen contra intentum afferri pos­ sunt, solvenda sunt. Unde ad primum rationem dicitur quod non est pur ratio de calore et similibus ct dc caritate : quia caritas est participatio infiniti cum convenientia formali; calor autem non, ut patet. Non enim in Deo est culor lor• I inan. cap t», mulitcr: sed bene Deus caritas est * fonnalitcr. verr ib. . „ . , .. Ad secundam vero, ex parte «gentis, dicitur quod littera non infert cx infinitate agentis infinitatem formae quae fit; ut arguens assumit, oblidens cx hoc quod Deu» dc nihilo creat potentia infinita, non tamen forma quaelibet creata est infinita : sed Auctor cx infinitate agentis proximi cari­ tatis infert quod quantum est cx parte agentis, non habe­ tur terminus augmenti. Quod clarum est. Ad tertiam autem, cx parte subiecti, quae tam vehemen­ ter impugnatur, dicitur quod prima obicctio non est con­ tra intentam conclusionem : quia non ponit Auctor cari­ tatem infinitam intensive cx huc littera. - Secunda autem false aut nequivoce de capacitate loqui videtur. Est enitn in anima, sicut etiam in materia, potentia remota ct pro­ xima: hoc est, potentia subiecti nuda secundum scipsum; ct est ipsamet disposita per aliquam supervenientem dispo­ sitionem ad talem formam, ut patet in naturalibus. Et licet potentia subiecti secundum seipsam non varietur aut au­ geatur aut minuatur nisi subiecti natura varietur, potentia tamen eadem secundum dispositionem variatur, et fit et corrumpitur, ct augetur, etc. Et hoc intendit littera dicendo quod curitas auget habilitatem subiecti ad ulterius augmen­ tum : reddit enim potentiam animae magis dispositam, ut propinquiorem ulteriori graded quam erat prius. Et hoc est per se notum etiam ad sensum. Res enim, quanto cali­ dior, tanto dispositior est et propinquior ulteriori gradui caloris: minus enim distat a decimo gradu caloris poten­ tia reducta in actum septimi quam reducta in actum quinti, et sic dc aliis. Cum igitur dicitur quod forma non dat materiae aliquid pertinens ad proprium cousalitatcm ma­ teriae, negatur simpliciter: quia forma disponens dat ma­ teriae esse subicctum propinquius respectu cius ad quod disponitur subicctum. Et ad probationem, qua dicitur quod posterior causa non dat priori, negatur universaliter: quia dc causa disponente priorem per sui adventum falsa est evidenter. Ad primam autem objectionem contra responsionem ibi datam, quae est cx littera sumpta, quoad hoc, quod sci­ licet caritas auget habilitatem respectu ulterioris gradus: dicitur negando sequelam de capacitate proxima. Quia licet caritas sit in quolibet gradu eiusdem rationis secundum speciem, non tamen est eiusdem perfectionis infra latitu­ dinem illius speciei. Et propterca capacitas proxima est etiam eiusdem rationis secundum speciem, ct augetur infra latitudinem speciei illius. ~ Et ne fiat vis apparentiae in verbo augmenti, vel distinguito quod capacitas non est unica, sed duplex, scilicet remota ct proxima; ct quod prima est eiusdem rationis et non augetur, secunda est etiam unius rationis, sed non perfectionis, et augetur; ct quod prima ct secunda inter sc distinguuntur non solum ratione specifica, sed gcncrica, quia voluntas est in secundo genere qualitatis ct caritas in primo. Et sic vide dc qua Capacitate loquitur, etc. - Vel, ct doctius, concedito conse­ quentiam primam, et negato consequentiam secundam. Quia non dicimus, proprie loquendo, quod aliqua capacitas augetur et aliqua non. sed dicimus quod capacitas ani­ mae, quite inesi animae secundum naturam suam, licet secundum scipsiun in sc sit immutabilis, est tamen, ut susccpiiva ulterioris caritaGs, mutabilis per dispositionem pro­ pinquam magis ipsam reddentem tali gradu i. Et similiter tota et summa praesupponitur secundum id quod in se est secundum sc: et non ut susceptive ulterioris gradus. Sic enim non tota nec summa, sed solum fundamentum capacitati» praesupponitur: quoniam integratur ct perfici­ tur ex caritate minori capacitas seu habilitas ad maiorem. El per hoc patet clare responsio ad ultimum ex aucto­ ritate Augustini. VI. Ad secundum dubium principale · dicitur quod Au­ ctor intendit dc augmento caritatis secundum statum viae tantum, et non de augmento caritatis absolute. Et ratio est quia dc augmento caritatis absoluto loquendum erat in tractatu dc gratia animae Christi qui fuit verus com­ • ο. Ριλ tu. qjU »H. Bt U. prehendor nb initio, cl non est ei data gratia ad mensu­ ram ♦. Ei licet titulus articuli non arctetur, secundum ver­ • lcru μ. QUAESTIO XXIV, ARTICULUS VII Ad confirmationem dicitur quod aliud est loqui dc no­ titia amici imperfecta vel perfecta eiusdem rationis ; et dc notitiis diversarum rationum, puta visio faculis ct visio per speculum uut quodeumque aliud repraesentativum. Si­ cut amicitia, qunntumcumque crescat, nunquam pervenit ad illam perfectionem quam ex faciali conversatione nata est habere, ita est in proposito. Ad tertium dicitur quod quantitas curitatis perseverat eadem numero in patria, augmentatu tunc usque ad ter­ minum. Rationabile quippe est ut visio Dei largiatur non solum alteram perfectionem, totaliter actunliter faciendo amare: sed ctinin quod longe magis faciat amure quam prius cx parte obiecti, proportionalitcr tamen ad praece­ dens meritum in via. Unde, adveniente secunda perfectione, caritas prima etiam maxime angetur (proportionnlitcr ta­ men ad meritum): itu quod tunc incipit maxime amare Deum ct cx parte obiecti et subiecti. Nec putes lias per­ fectiones esse duas res ab invicem rcalitcr distinctas. Sed sicut caritati idenuficatur rcalitcr perfectio gradunlis lati­ tudinis secundum accessum ad obiectum. ita eidem caritati identificatur rcalitcr perfectio gradualis latitudinis secundum attentionem seu expeditionem subiecti: sicut visioni cor­ porali idcntificatur rcalitcr ct perfectio quam cx approximationc obiecti habet, ct perfectio quam cx attentione animae sortitur. Et tamen est una simplex qualitas: diver· situs autem rationum est, quae facit diversas partiales ra­ tiones unius totalis, simplicis tamen, perfectionis consum­ matae caritatis. XII. Et quamvis haec via praedictis satisfacere videatur, ad dubium tamen motum in responsione ad primum * satisfacere non potest. Quoniam si augmentum caritatis in via iit per appropinquationem ad obiectum in infinitum; sicut contingit secundum illum quantitatem in via adae­ quare ct excedere certum beatum, ita continget, quantum est cx mtura augmenti, adaequare summam in Christo caritatem secundum hunc quantitatem, quod est impossi­ bile. Unde licet in commentariis super Prima Secundae, in qu. Lxvn, art. ull. *, hanc viam inchoaverim, diligentius tamen meditatus aliter dicendum puto. Ad cuius evidentiam scito primo, quod caritas dupli­ cem habet statum: scilicet naturalem, ct quasi praeterna­ turalem. Status naturalis caritatis est esse ilio modo et en perfectione qua est in caelesti patria. Sintus autem quo­ dammodo praeternaturalis est esse sicut est in vita hac. Probantur haec. Et naturalitas quidem caritatis in patria patet ex ipsa natura caritatis, qua est amicitia inter homi­ nem et Deum consequens communicationem dei formitati *. Constat enim quod amicorum est convivere ct condelectari, quae in sola patria inter hominem ct Deum inveniuntur. Quod vero in hac vita · practcrnaturalitcr quodammodo sit carius, patet cx hoc quod caritas via nominatur ab Apo­ stolo dicente * : Adhuc excellentiorem viam vobis demon­ stro, ct : Quandiu sumus m corpore, peregrinamur a Do­ mino: quia per fidem ambulamus *. Nec habemus manen­ tem civitatem, sed futuram inquirimus ·. Constat nutem quod non solum cives in peregrinatione et via. sed etiam naturalia cum moventur ad sua loca, aliquid habent praetcrnaturalitatis adionctum, scilicet csxe extra locum suum. Existante igitur duplici caritatis statu, consequens est ut duplex quoque sit illius perfectio: quatenus unicuique statui propria consonet perfectio. Et quoniam neutrius sta­ tus perfectio consistit in indivisibili, sed latitudinem habet (nam caritas in via augetur; ct m paterna dumo mansio­ nes multas habet), oportet utrique perfectioni latitudinem consonam, quantitutemque spiritualem convenire. Et quo­ niam status vine ct patriae non unius ct eiusdem, sed di­ versarum rationum est; idcirco perfectiones consequentes cos ut distinguuntur ab invicem, diversarum quoque ra­ tionum esse oportet: sicut universaliter videmus quod pro­ prietates consequentes res diversarum rationum ut sic. sunt diversarum rationum. XIII. Scito secundo, quod difficultas huius rei consistit in assignando quomodo sunt diversarum rationum perfectio caritatis in via ct perfectio caritatis in patria. Et quoniam j de patria nihil scimus nisi quantum Dominus narravit in scripturis populorum et principum qui fuerunt in ea ·, cx • P». LlllH, • rrt. 6. his quae audimus novimus quod perfectio viae habet »c • ad perfectionem patriae ut perfectio puerilis ad virilem, I . d, dicente Apostolo · ad hoc propositum: Cum essem par­ •mu , icr». n. vulus, loquebar ut parvulus, etc.; et rursum quod sc habet ut lux diei in statu augmenti ad diurnam, dicente Salomone, Proverb, iv /ustorum temita quasi lux splen­ • Ver·. 11 dens procedit et crescit usque ad perfectum diem. Habe­ mus siquidem cx his quatuor: primo, diversam rationem perfectionis; secundo, permanentium utriusque perfectionis simul; tenio, augmentum in infinitum secundum perfe­ ctionem viae; quarto, quod quantumcumque augeatur, sem­ per est simpliciter minor caritate patriae. Diversa in primis perfectionis ratio palet cx hoc quod, licet natura pueri ct viri, ct similiter lucis matutinae et perfecti diti, una ct eadem sit, perfectio tamen naturae in pueritia ct in virilitate diversarum est rationum, ut experien­ tia teste probat Apostolus ♦, ct simile patet dc lucis diverso • l-oi. dt. statu. Nam quod perfectioni prioris status attestatur, imper­ fectionis esset in succedente statu, ut potet. Permanentia autem, evacuati» hia quae imperfectionis sunt, clare liquet. Nam eadem natura, cum eo perfectionis quod in pueritia acquisivit. permanet in viro; ct eadem lux, evacuatu admixtu imperfectione, in die perfecto inve­ nitur : ut, iuxtu Apostolum cantat nunquam excidat; ‘Ihld.ttfKK sed cum venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte, idest imperfectione, est. Augmentum in infinitum, sane intellectum, ut hic su­ mitur, hoc est ut semper habeat quo crescat non simpli­ citer %ed durante via % manifeste quoque habetur, si adver­ • Ci. bob. n timus quod, durante pueritia, semper habet homo quo cre­ scat; et similiter, durante statu matutinali, semper habet lux quo crescat: hoc enim est hominem in pueritia, ct lucem in mane, et caritatem in via posse crescere in in­ *. finitum. Propter quod in littera · est differentia inter carita­ • Ia wper tem et fornus medias, puta pallorem, quarum augmentum non est coaevum motui ad terminum. Declaratum est augmentum caritatis in via in infinitum, ac si dicerer: Quanto tempore durat via ad patriam, durat ct augmen­ tum caritatis sicut quanto tempore durat pueritia, durat augmentum hominis; et quanto tempore durat mane, durat augmentum lucis. Non sic enim est in formis mediis: ex­ tenditur enim plus via quam augmentum illius formae. Et quemadmodum implicat aliquem in via non posse pro­ gredi, i am enim esset in termino; et similiter hominem in pueritia non posse nmpliuv crescere, ct lucem mane non posse crescere; ita caritatem in statu vine non posse augeri, iam enim non esset in via sed in termino, sicut nec homo in puerilia nee lux in mane. Et cx hoc patet quartum, scilicet quod quantumcumque caritas augeatur in via, nunquam pervenit ad perfectionem patriae: quin alterius sunt rationis ct istae perfectiones. Sicut puer, quantumcumque crescat, nunquam, stante pue­ ritia, pervenit ad perfectionem viri, nec lux matutina, stante mane, ad perfectionem dici perfecti. Sunt enim, ut dictum est, perfectiones ulterius rationis: quoad hoc quidem, scilicet quod sunt diversarum rationum, assimilante in littera * quan­ • In γτ»^ titati lineae et superficiei; sed non est extendenda simili­ tudo ista. Non solum nutem cx his habetur quod caritas viae est simpliciter minor caritate patriae, quod etiam cx lineae ct superficiei exemplo habebatur: sed quod caritas viae secundum nullam quantitatem potest adaequare cari­ tatem cuiuscumque beati; sicut nec lux matutina potest adaequare secundum aliquam intensivnm sui perfectionem lucem perfecti dici, nec perfectio puerilis perfectionem vi­ rilem. Et rntio est quin perfectiones sunt non solum haben­ tes ordinem originis, sicut linea et superficies: sed habentes ordinem viae ad terminum, qui non est in linea et super­ ficie. Non enim protensio lineae terminabitur unquam ad superficiem: sed, sicut pueritia nd virilitatem, et lux mune ad perfectum diem, ita augmentum caritatis viae ad per­ fectionem patriae terminatur. Propter quod divinus \uctor in littera, in responsione ad primum, dicit quod motus caritatis est ad terminum non hic. sed in pactis. Et quia non sut est multis manifestasse, nisi radix unde uti. 10. QUAESTIO XXIV, ARTICULUS VII haec conveniant de facto caritati, ostendatur; dicendum est quod in littera ponitur propria radix tam in Prima Sccun• Qu. uni, an. dac * quam hic. Et est differentia inter fidei lumen ct clarum diem caelestis patriae, cum Deus amicus videbitur lacie ad faciem. Ex huc enim essentialiter diversae rationis cognitione hic ct in patria consequitur caritas diversae rationis accidentalitcr, quae constituit diversae rationis sta­ tum in caritate, ct consequenter perfectionem ct quantita­ tem, ut declaratum est. • Naa. vin XIX’, His autem discussis, respondere argumentis * non est difficile. Unde ad primum dicitur quod, cum caritas sit qualitas secundum naturam suam patriae caelestis, ct secundum quandam inchoationem in via concessa; cx hoc ipso patet quod non est fictio, sed cx natura rei sic com­ municatae consequens quod habeat duas quantitates spi­ rituales in tensi va» diversarum rationum accidentalitcr, sicut homo habet pueritiam ct virilitatem. Utraque enim habet suam propriam quantitatem perfectionis ct habitudinem et statum, et accidentalitcr conveniunt homini absolute : ct rursus utraque habet quantitatem molis diversarum ratio­ num accidentalitcr, dum in puero semper est admixta po­ tentiae, in viro autem pure in netu (considerando virum secundum id quod perfectionis est, non prout senescere potest). Sic enim caritas habet status, latitudines ct quan­ titates diversarum rationum, ut patet ex dictis. Ad secundum dicitur, ex eadem radice, quod quia ca­ ritas est amicitia connatu ralis patriae, non vise nisi inchoa­ tive, ideo perfecta ct imperfecta notitia amici diversarum rationum variat quantitatem secundum diversas rationes; non nutem quueeumque differentia secundum perfectam et minus perfectam notitiam. Sic autem esse in proposito patet. Et simile videtur in similibus. Ad tertium iam dictum est quod remanet quantitas prior in succedente, sublato eo quod erat imperfectionis; sicut in viro remanet perfectio pueritiae, iuxtn doctrinam Apostoli, rrun/Jf/Λ his quae erant parvuli. Sic autem re­ manere non est, proprie loquendo, dua» quantitates aut perfectiones diversarum rationum remanere *, sed unam tan­ tum simpliciter consummate, retinentem alteram secundum id quod perfectionis habebat. Et proptcrca non oportebat quaerere causas aut modum corruptionis primae perfectio­ nis ct quantitatis, sed imperfectionis admixtae Dc qua non • IΛ1 Cor., op. oportet sollicitari quia scriptum est Cum venerit quod MI. ren io. * 1 , 1 7 perfectum est, evacuabitur quod ex parte est. XV. Ad dubium autem motum in responsione ad pri• Nem. vu. mum · modo dicendum est quod cum termino alterius ra­ tionis itat infinitas motus augmenti non simpliciter, sed secundum quantitatem viae. Verbi gratin, cum huc quod augmentum pueritiae terminatur ad virilitatem, quae est alterius rationis, stat quod augmentum pueritiae crescat in infinitum non simpliciter (quia sic nunquam perveniretur ad virilitatem), sed infra latitudinem pueritiae: constat enim quod quandiu quis est puer, semper habet quo crescat, ct quam primum crescere non potest, puer amplius non est. Et similiter cum hoc quod lux matutina terminatur ad perfectum diem, stat quod augmentum lucis matutinae sit in infinitum, non quia in infinitum simpliciter crescere possit (sic enim nunquam ad perfectum diem perveniret), sed quia infra latitudinem lucis matutinae semper habet quo crescat: si enim amplius crescere non posset, matu­ tina non esset. Hoc ergo modo accipiendum est quod ca­ ritas in statu viae potest augeri in infinitum: ly enim in statu viae est conditio determinans augmentum infra lati­ tudinem perfectionis propriae statui viatoris. Et proptcrca cum hoc quod caritatis augmentum est ad certum termi­ num alterius rationis, scilicet perfectionem patriae, stat quod caritatis augmentum sit in infinitum non simpliciter, sed in statu viae, hoc est infra latitudinem perfectionis viae: semper enim habet quo crescat cantas viae. Et inter signatum terminum, puta perfectionem patriae, et inchoatam caritatem viae in Paulo, sicut non est motus augmenti in infinitum simpliciter, ita non est distantia infinita simpli­ citer: sed sicut est motus augmenti in infinitum infra la­ titudinem perfectionis viae, ita est distantia in infinitum secundum latitudinem perfectionis viae. Et similiter potest 187 dici quod inter inchoatam caritatem in hoc ct terminum in patria est distantia finita simpliciter, propter quod per motum augmenti tandem pervenitur ad perfectum diem caelestis patriae, sed est infinita secundum latitudinem per­ fectionis vine, propter quod contingit motum in via sem­ per crescere. Ex hoc igitur quod est hic simpliciter finitas ct secundum viae rationem infinitas, ideo ct motus hic inchoatus ibi terminatur; et dum hic est motus, semper potest crescere, quod significatur per augmentum in infi­ nitum in statu viae. - Nec fallaris demum, novitic, in decla­ rationibus et exemplis datis, quaerens omnimodam simi­ litudinem : sufficit enim proportionalis. Tota siquidem via praesentis vitae, sive pana sive magna sit, proportionalis pueritiae el mane est: quaelibet quoque coelestis patriae mansio, sive excelsior sive minus celsa iit. proportionalis virilitati ct perlecto dici est. XVI. Ex quibus omnibus, collatis cum doctrina Auctori» tam hic ct in articulo sequenti, in responsione ad lenium, valde ad propositum, quam in Qq. de Virtutibus ·, apparet cppquod multi in huc rc disputasse videntur non percipientes mentem Auctoris, sed putantes apud eundem caritatem simpliciter augeri posse in infinitum; nec advertisse quod de caritatis perfectione non simpliciter, sed in sutu viae, Auctor loquens, augmentum in infinitum et semper crescere posuit. Unde nihil mihi videtur cum adversariis tractan­ dum nisi unum quomodo scilicet cum augmento in infini­ tum caritatis in vio salvetur proportionalitcr augmentum in patria, absque eo quod etiam in patria non possit ca­ ritas augeri in infinitum. Videntur enim hacc sibi invicem adversari. Nam consue quod quanto maior est caritas in via, tanto maior proportionalitcr erit etiam in patria: quan­ tum enim unus sanctus excessit alterum secundum cari­ tatem in via, tanto proportionalitcr excedit eundem in pa­ tria. etiam secundum caritatem. Et propterea si in infi­ nitum augetur caritas in via. ita quod quocumque sancto dato in via potest in eadem dari sanctior ipse vd alter in sin (alioquin non esset in viaj; oportet consequenter dicere quod etiam in patria caritas potest augeri in infinitum, ita quod quocumque sancto dato potest dari sanctior es­ sentialiter. - Et confirmatur hoc in angelis. Quia suppo­ nendo quod quocumque angelo creato Deus possit su­ periorem creare, ct quod caritas detur eis secundum ca­ pacitatem naturalium.· sequitur ct quod caritas viae in eia sit augmeotabilis in infinitum iuxtd augmentum naturalium; ct quod caritas patriae in eisdem sit augmentabilis in in­ finitum proportionalitcr nd augmentum caritatis viae in eisdem. Quanto enim crearetur angelus superior, tanta maiorem caritatem viae haberet; ct quanto maior esset caritas viae, tanto maior esset caritas patriae. XVII. Sed hoc dubium, cum suis motivis, non aliunde solvendum est: ut etiam cx hoc ostendatur soliditas do­ ctrinae. exposito quod quid esi reddentis rationem dc omnibus. Scito igitur, ex 111 Physic. quod quia infiniti ’/yf ΓώΛαratio non est ut ratio substantiae sed accidentis, ideo conditiones infiniti infra subiecti latitudinem clauduntur. Verbi W V- "b· gratia, cx hoc quod ponitur Unca infinita, non sequitur quod omnia occupet, aut quod nihil extra ipsam sit: quo­ niam infinitas infra lineae rationem clauditur: et simile est in aliis. Et hinc oritur differentia interea quae consequuntur ad augmentum in infinitum alicuius absolute, ct ca quae consequuntur nd augmentum in infinitum eiusdem infra talem latitudinem. Nam ad alicuius, puta lineae, absolute augmentum in infinitum sequitur interminatio absolute longitudinis, sic quod non est dare lineam ita longam quin possit dari longior. Ad augmentum nutem in infinitum lineae infra latitudinem panium decidendarum ab aliqua linea finita, non sequitur longitudo interminabilis tie quod excedatur quaccumquc dabilis longitudo: sed sequitur lon­ gitudo interminabilis sic quod illa linea nunquam erit ita longa quin possit esse longior. Verbi gratia, sint duae li­ neae tripedales, scilicet X ct B. Dupliciter potest A linea augeri in infinitum. Primo, simpliciter, et sic sequitur quod excedit omnem finitam longitudinem, ut patet. Secundo, infra latitudinem infinitarum partium in quas potest dividi linea B est enim divisibili * in infinitum, et sic \ linea 188 • lineii P*>. • Num. * 1, in. • Vid< ·Γ* QUAESTIO XXIV, ARTICULUS VU sk potest augeri iti infinitum quod nunquam erit ita longa quin possit esse longior, eo quod nunquam consumi potest cius augmentum, sicut nec divisio alterius. Et quemadmo­ dum hi duo modi augmenti tantum inter se distant ut augmentum simpliciter ducat ad quantitatem infinitam, augmentum autem secundum quid non ducat ad quanti * tatem infinitam ; itu, si ponamus singulis partibus per sin * gulas uugmentationes acquisitis respondere secundum ali­ aUh quam proportionem, puta decuplum, duas alias linens *, puta G, quae respondeat ipsi A secundum augmentum in infinitum simpliciter( ct F, quae respondent eidem Λ se­ cundum augmentum in infinitum secundum quid; vidcbimus quod quantitas G est augmentabilis in infinitum sim­ pliciter ct ducitur ad quantitatem infinitam; quantitas au­ tem F, quamvis semper in decuplo inveniretur maior quum Λ. non esset tamen augmentabilis in infinitum nisi secun­ dum quid, nec duceretur ad quantitatem infinitam, sed infra latitudinem quantitatis maiori» in decuplo quam sit B linea, cuius singulae partes in decuplo exceduntur n par­ tibus ipsius F. XVIII. Ex his quae exempli causa, ut dicenda perci­ piantur, attulimus, dicendum est quod caritas, ut praedi­ <’ ctum eat ·. non ponitur augmentabilis in infinitum sim­ pliciter, sed in via, hoc est infra latitudinem viae. Via enim, inquantum via. ct terminatam quantitatem ct infini­ tum progressum in ca importat oportet namque viam ad terminum ducere, nisi frustra sit; et dum via durat, semper protendi. Ac per hoc, nec sequitur quod ipsius quantitas ducatur nd infinitatem caritatis simpliciter, nec sequitur quod quuntilas caritatis respondenti' ei in pairia ducatur ad infini­ tatem simpliciter: sed quod vel ducitur ad aliqunm propor­ tionalem perfectionem, respondendo singulis gradibus aug­ menti in via secundum aliquam proportionem, ut in auggmento secundum quid lineae declaratum est; quoniam caritatis augmentum in via non est augmentum simpliciter sed secundum quid, quia extra statum suum naturalem est sub obscura cognitione luminis fidei;-vel respondet sic maior maiori ut quantitas alterius rationis, ita ut non sit proportio secundum augmentum, sed solum consummatio secundum quantitatem inventam. Declaro utramque rcspon.doncm. Prima responsio con­ cedit proportionalem excessum in patria iuxta excessum in via: sed negat in via dari augmentum infinitum sim­ pliciter, ct proptcrca etiam negat illud in patrie. Nec ob­ stat huic responsioni quod similitudo dc augmento lineae secundum quid reprobatur in proposito, quia caritas non augetur semper per partes minore» non obstat, inquam, > quia similitudo illa non affertur quoad hoc quod est au­ geri per partem semper minorem; sed quoad hoc quod est semper augeri per aliquid quantum, non curando nn primo addito minus sit secundum ct tertium minus secundo, sed abstrahendo ab hac comparativa successive additorum penes maius ct minus; linea enim est divisibilis in semper di­ visibilia abstrahendo ab huiusmodi comparatione, ut patet. Praeter hoc autem exemplum mathematicum est exemplum in naturalibus habens augmentum in infinitum, non tamen secundum quantitatem infinitum sed certam latitudinem: ut patet de augmento perfectionis humanae in pueritia, etiam durante puerilia in infinitum, ct terminatur tamen ad virilem perfectionem. Consistit ergo haec prima re­ sponsio in hoc quod augmentum caritatis in via non est augmentum cius quantitatis simpliciter, sed secundum quid, scilicet statum peregrinationis, fidei, pueritiae, matutinaeque lucis; et proptcrca singulis partibus, ut sic loqui liceat, caritatis in via assignando singulas in decupla proportione in patria, non sequitur augmentum in infinitum simpliciter, sed secundum quid, him enim manifestatum est quod stat semper aliquid alicui posse apponi; ct nee in se nec in proportionabiliter sibi respondente procedi nd quantitatem infinitam simpliciter. Secunda autem responsio forte magis propria est : quod scilicet quemadmodum virilitas hominis est proportionalis pueritiae quoad hoc quod, qunnto puer perfectior, tanto vir perfectior proportionalitcr; non tamen est sic propor­ tionalis ut singulis augmentis pueritiae sint asrignabilia lingula augmenta virilitatis; sic sit in cnritatc patriae ct viae, quae se habent, apud Apostolum ·, ut vir ct puer. · & nia m. Ita quod conceditur quod quanto perfectior quis est in via secundum caritatem, tanto proportionalitcr erit perfe­ ctior in patria: quia tamen diversarum rationum sunt per­ fectiones istac caritatis in patria et in via, quia sequuntur lumina diversarum rationum, ideo non sunt comparabile * secundum ’ proportiones gradus nd gradum seu partis nd partem. - Et haec responsio amplectenda videtur. Quia perfectio patriae se habet ad perfectionem viae ut terminus ad motum, ut patet cx inductis. Modo autem, qunnto per­ fectior est motus, perfectior erit terminus: non tamen sunt comparabiles secundum proportionem graduum motu» ad gradus in termino. Unde cx utraque responsione sumatur, primo, quod augmentum caritatis in via est augmentum cius secundum quid, propter praedicta. Et deinde quod non licet cx tuli aug­ mento in infinitum inferre infinitatem termini alterius ratio­ nis: sed excellentiam respondentem cuicumquc augmento. Sicut augmentum hominis in pueritia est in infinitum infra latitudinem pueritiae, semper enim habet quo crescat in statu pueritiae; er quanto aliqui» perfectior fuerit in pueritia, tanto erit perfectior vir; et quanto iste perfectior puer illo, tanto perfectior vir illo erit: non tamen infinito processui infra latitudinem pueritiae respondet infinitus processus simpliciter virilitatis; sed aut incomparabilius secundum proportionem, iuxta secundo dicta; aut processus in infi­ nitum secundum quid, iuxta primo dicta, habebitur. XIX. Ex his autem patet solutio obicctorum ·. Quoniam · Ssa-m. eadem est ratio dc angelorum et hominum, quoad hoc, caritate. Creato enim quocumque superiore angelo et data cantate secundum naturalia, non nisi caritatis viae augmen­ tum in infinitum concluditur, quod Auctor probavit. Ex augmento nutem caritatis in via in infinitum quomodo sequatur vel infinitas secundum quid, vel *incompnrabilita secundum proportionem, dictum est. Et si tormetur ratio dc angelo creato beato, quod quo­ cumque dato potest dari maior, ergo caritas patriae in in­ finitum simpliciter augeri potest: - respondeatur quod non sequitur nisi processus m infinitum secundum quid in patria. sicut si cx viatoribus angelis fierent beati. Deus enim, creando cos semper beatos, in eiusdem rationis gra­ dibus locat quales essent si media caritate viae ad eos pervenirent. Constat autem c.x dictis quod quantitas cari­ tatis patriae, proportionalitcr respondens augmento caritatis viae, non est ad infinitum simpliciter sicut in numeris. Er forte perfectio caritatis in patria ira est ulterius ra­ tionis excellenter quod habet utrumque: scilicet ct quod C't terminus consummans quidquid perfectionis invenit in cnritatc viae, consummans, inquam, iuxta dispositionem * pcrfectibili quantitatis inventae; ct quod est secundum proportionem respondens augmento caritatis in via. Et proptcrca utraque responsione oportet uti. ut communiter credita a ductoribus salvemus absque infinitate simpliciter caritatis. Quum qui tenet, sicut in numeris, non video quare erret: quamvis ab Auctore declinet, ut patet cx dictis. XX. Quamvis autem huiusmodi dc caritate sub meta­ phoris dicta vera videamur, cx propriis tamen oportet in­ tellectum quiescere, ne opponatur quod theologia symbolica non est argumentative. Unde tertius modus dicendi, cui multa in duabus praedictis viis ♦ tacta deserviunt, occurrit. ·#·βββ·,Ι,χ“* Ad cuius evidentiam oportet, primo, evitare confusionem quaestionum. Sunt siquidem in hac re tres quaestiones. Prima est an caritas absolute sit augmentabilis intensive in infinitum. Secunda est an caritas vine sit intensive augmcmabilis in infinitum. Tertia est an caritas patriae sit augmentabilis in infinitum. Inter quas quaestiones ipsa adiunctio diversorum statuum, scilicet vine ct patriae, ct abstractio ab utroque statu, ostendit didcrcnticim esse. - Et prima quidem quaestio in Tertia Parte·, ubi dc caritate ‘Qu-,u· ΛΒ· animae Christi an sit summa possibilis dari dicetur, tra­ ctabitur: dc qua i .un * dictum est quod secundum Vu- ‘ Nu®· " ctorem para negativa est vera. Secunda nutem quaestio, quae prae inanibus habetur, habet partem affirmativam veram, i am Ecclesiae auctori- QUAESTIO XXIV. ARTICULUS VII « *M 0- t89 tntc determinatam in Concilio Viennensi a Clemente V. ut movens esse alterius rationis hic ct in patria. Quoniam ut patet in Clement., cep. Ad nostrum, de Haereticis, ubi obicctum caritatis potest dupliciter considerari: scilicet ut de nova secta dicitur: tenens et asserens doctrina sua terminans amorem ; cl ut movens ad amorem. Et quam­ sacrilega ct perversa inferius designatas errores. Primo vis ut terminans sit unius rationis hic ct in patria, scilicet videlicet, quod homo in vita praesenti tantum et talis per­ Deus ipse prout in sc est (ct propterea caritas nunquam fectionis gradum potest acquirere quod reddetur penitus excidit ·), ut movens tamen est diversarum rationum: 'IdOv.af. impeccabilis, ct amplius in gratia proficere non valebit: quoniam movere ut visum m speculo, ct movere ut visum nam, ut dicunt, si quis semper posset projicere, posset in scipso, constat diversarum cue rationum. aliquis Christo perfectior inveniri. 1 faec ibi. Et infra Xos, XXIII. Qualis autem est haec diversitas rationum, cx sacro approbante Concilio, sectam ipsam, cum praemissis duabus conditionibus sumi potest. Prima est quod quan­ erroribus, damnamus et reprobamus. Supposita ergo, cum tités perfectionis caritatis in via remanet cum quantitate Ecclesia, veritate hac quod caritas viae est augmcntubilis perfectionis caritatis in patria: quoniam caritas nihil perfe­ in infinitum, ostendenda tria sunt: primo, qunc est per­ ctionis perdu cx hoc quod permanet in patria. - Secunda est fectio curitatis vine, ct quae caritatis patriae *; secundo, quod ista semper est quaedam illius inchoatio, cl per illam quod sunt perfectiones diversarum rationum * ; tertio, qua­ perficitur ac consummatur, ut patet. • Ν11Λ »*'· lis est huiusmodi diversa ratio *. Ex his enim apparet primo, quod non sunt diversarum Nam. x*»»»· XXL Perfectio caritatis viae est duplex: altera cx parte rationum sicut cognitio tides ct visio aperta, ad quas conse­ subiccti; ct altera cx pane obiecti. Nam caritas viae au­ quuntur. Quoniam cognitione» istae mconipossibilcs sunt getur ex parte obiecti, cum Deus movet voluntatem ut et essentialiter divcrsificantur: perfectiones autem caritatis magis ac magis bonus, ut magis ac magis amicus, ut magis sic >unt diversarum rationum quod ct simul permanent ct ac magis munificus, huic beneficio superaddendo illud ct urit numero simplici caritati idcntiticantur rcalitcr. Apparet secundo, quod sunt diversarum rationum sicut illi alterum, ct huiusmodi: sic enim accenditor voluntas cx pane obiecti ad magis amandum ipsum Deum, \tigctur includens hoc ct aliud, cl contentum uno tantum. Et od quoque ex parte vubiccti, dum etiam ud aequaliter occur­ hoc deservit exemplum litterae dc superficie et lines. Surens obicctum magis iste conatur, magis studet, magis se pcxticics enim includit longitudinem cl addit latitudinem, colligit et applicat. Huc wuni perfectiones caritatis in via. linea vero sola longitudine est contenta. Et similiter cari­ • Nam. IX. Quae licet sint diversarum ratiouum inter sc, ut superius * tas punie claudit In sc perfectionem viae ct addit perfec­ monstratum est, idcntilicuntur tamen secundum rem sim­ tionem patriae: caritas vero viae sola perfectione viae est • Nam. x·· contentu. plici caritatis nmon, ut etiam superius * patet. \pparct lenio, quod divcisarum sunt rationum sicut In patria quoque caritatis perfectio utrimque est. Nam i cx parte obiecti quantificatur cx ipso Deo in scipio viso, via, praucraaturahtatis semper habens aliquid admixtum, iuxta mensuram non Dei absolute, sed Dei visi: quod est ct terminus in »tatu naturalissimo. Caritas enim, qui» est dictu iuxta mensuram visionis. Ex parte vero subiccti I amicitia ad Deum consequent consortium divinae naturae, quantificatur cx hoc quod totaliter nctuuliter fertur in amo­ est amicitia habens suum naturalem statum solummodo in patrie, ubi similes Deo erimus ct videbimus ipsum sicut rem Dei, implendo totaliter illud praeceptum: Diliges Do· est ♦; nunc autem in via, apud Apostolum *·, semper aliquid ·ιΐα·»,€ *ρ. m. • Dr *P.. t». minum Deum tuum cx toto corde tuo, ct tota, etc. · / * *fC c un. j; SUt’L tr». s: XXII. Diversurum autem rationum esse perfectionem practcrnaturalitatis habet admixtum cx vi ipsius peregrina- ·· o m. tu. ap. wi.tWM' caritatis viae ct pcrlcctioncm caritatis patriae, cx signo ct tionis. Et quin quidquid imperfectionis in hoc praetenui· turnli statu habet, deponetur, ct ad naturalem ct perfectionis ratione monstratur. Ex signo quidem, quia qu.intumcumquc undique statum perducta crir in patria; ideo diversa ratio crescat caritas in vi· ex parte lubiccti, nunquam pertingere perfectionis caritatis in via et in patria ab Apostolo * de- '(Xue. un potest ad perfectionem caritati * in patria ex parte subiccti quoniam nunquam potest ad hoc pervenire ut diligat actuali- claratur exemplo perfectionis puerilis ct perfectionis virilis: Cum essem parvulus, ctc Sicut enim pueritia tendit ad ter Deum totaliter, hoc est ex toto corde, tx tota mente, cie.; virilitatem ct perficitur in illa, abiccu non perfectione ac­ Qu. iuv. mi. 6- ut patet cx infra · dictis ab Augustino cl Auctore in dis­ cussione huius praecepti. Et similiter quuntunicumquc cre­ quisita in pueritia, sed imperfectione pertinente nd statum scat caritas viae cx parte obiecti. nunquam pertinget od pueritiae; sic caritas viae tendit semper ad caritatem pa­ perfectionem caritatis patriae ex porte obiecti: quoniam triae ct ea perficietur, nbiecta non perfectione quam hic nunquam potest nd hoc pervenire ut moveatur ad aman­ habuit, sed admixta imperfectione pertinente ad viae su­ dum a Deo viso. >ed semper movetur in hac vita a Deo tum. etc. XXIV. His autem declaratis. »upcrc$t respondere abiecds in speculo creaturae. Hoc enim quod est quantitatem perfcctionalcm curitatis in via, quantumcumquc crescat, non et quaesitis. Ad obicctioncs siquidem allatas in principali , dc di­ posse pertingere ad minimum quid quantitatis perfcctio- dubio, scilicet moto in responsione ad tertium * nalis propriae caritati patriae, ostendit quantitates has esse versa ratione quantitatis caritatis in via ct in patria, iam * patet responsio. Ad primam quidem, quod non est fictio­ diversarum rationum. Ratione vero, quio ca quae consequuntur ad actus di­ nis, sed naturae huiusmodi actuum animalium, habere versarum rationum, ut sic, sunt diversarum rationum sed perfectiones diversarum rationum : ct praecipue actuum perfectio caritatis in via ct perfectio caritatis in patria con­ habentium diversos status. Ad confirmationem, tam · patet quod ex diversa ratione sequuntur ad actus diversarum rationum: ergo aunt diver­ sarum rationum,-Minor patet * Quia subiectum in via ct in fidei ct visionis consequitur diversae rationis perfectio in patria diversarum est rationum secundum actus visionis caritate tam cx parte subiccti quam obiecti. per fidem ct risionis fade ad faciem. Et similiter obicctum Ad alteram confirmationem potest dici dupliciter. Primo, in via ct in patria, inquantum est movens, diversarum quod non inconvenit rctuancrc quantam perfectionibus di­ est rationum, secundum actus visi in speculo ct visi in versarum rationum : sicut cdnm superficies est quanta di­ scipso, ut patet: Deus enim visus in speculo nunc movet mensionibus diversarum rationum. - Secundo, ct melius, ad amandum, tunc autem Deus visus in scipso. Et quo­ quod remanet quanta in actu perfectione patriae tantum: niam diversa ratio tam subiccti quam obiecti cx differentia perfectione vero vine remanet quanta in potentia. sicut inter cognitionem fidei ct visionem apertam oritur (nam trigonum dicitur esse potentia in tetragono, Il de Anima ·. differentia cx parte subiccti per fidem ct visionem opertam ct sicut in virilitate remanet perfectio pueritiae, non quod redundat in diversam rationem obiecti ut moventis ad sint in viro duae perfectiones in actu, scilicet acquisita in amandum: nam inde provenit quod Deus nunc movet in pueritia ct quae advenit in virilitate, sed una in actu, sci­ speculo, tunc in scipso), ideo Auctor, profunde intuitus, licet virilitatis, claudens in sc illam pueritiae ut quam per­ diversae rationis quantitatem in caritate viae cl patriae as­ fecit. Sic namque putandum est in patriti quod perfectio Rr uti est perfectio caritatis °f * nosmetipsas G, eduximus K, - Pro au­ De Virtuf., qu. .1, ?rt. «o: De Γf. 17/. Spir., csp. m vqq.; cap. ut, îctù 11. Respondeo dicendum quod perfectio caritatis potest intclligi dupliciter: uno modo, ex pane diligibilis; alio modo, ex parte diligentis. Ex parte quidem diligibilis perfecta est caritas ut diligatur aliquid quantum diligibile est. Deus autem tan­ tum diligibilis est quantum bonus est. Bonitas autem cius est infinita. Unde infinite diligibilis est. Nulla autem creatura potest eum diligere infinite: cum quaelibet virtus creata sit finita. Unde per hunc modum nullius creaturae caritas potest esse perlecta, sed solum caritas Dei, qua seipsum diligit. Ex parte vero diligentis caritas dicitur perfecta quando aliquis secundum totum suum posse di­ ligit . Quod quidem contingit tripliciter. Uno modo, sic quod totum cor hominis actualiter semper feratur in Deum. Et haec est perfectio caritatis patriae: quae non est possibilis in hac vita, in qua impossibile est. propter humanae vitae infirmitatem, semper actu cogitare de Deo et moveri dilectione ad ipsum. - Alio modo, ut homo studium suum deputet ad vacandum Deo et rebus divinis, praetermissis aliis nisi quantum necessitas praesentis vitae requirit. Et ista est perfectio caritatis quae est possibilis in via: non tamen est communis omnibus caritatem haben­ tibus. - Tertio modo, ita quod habitualiter aliquis lotum cor suum ponat in Deo: itu scilicet quod habet. - potest PpC c< n. δ; oom. - cum autem P; prop.n,nent, pcnciitur D, venerit Pj. • j cantas dicitur... dihpt. - tunc est caritas perfecta quando di­ lidit toM/uin quantum putest P.t. γ) mb. m. orx Λοβ. * QUAESTIO XXIV. nihil cogitet vel velit quod sit divinae dilectioni contrarium. Et haec perfectio est communis om­ nibus caritatem habentibus. Ab primum ergo dicendum quod Apostolus negat de se perfectionem patriae. Unde Glossa * ibi ' dicit quod perfectus erat viator, sed nondum ipsius itineris perfectione perventor. Ç) ii», - ibidem ARTICULUS IX 191 Ad secundum dicendum quod hoc dicitur pro­ pter peccata venialia. Quae non contrahantur habitui caritatis, sed actui: et ita non repugnant perfectioni viae, sed perfectioni patriae. Ad tertium dicendi m quod perfectio viae non est perfectio simpliciter. Et ideo semper habet quo crescat. Pu. ARTICULUS NONUS UTRUM CONVENIENTER DISTINGUANTUR TRES GRADUS CARITATIS, INCIPIENS, PROFICIENS ET PERFECTA III Sent., di«t. tut trt. 8, qu * NONUM sic proceditur. Videtur quod inconvenienter distinguantur tres gra­ dus caritatis, scilicet caritas incipiens, proficiens et perfecta. Inter principium enim cantatis et eius ultimam perfectionem sunt multi gradus medii. Non ergo unum solum me­ dium debuit poni. 2. Praéterea, statim cum caritas incipit esse, incipit etiam proficere. Non ergo debet distingui cantas proficiens a cantate incipiente. 3. Praeterea, quantumcumquc aliquis habeat in hoc mundo caritatem perfectam, potest etiam 3 eius caritas augeri, ut dictum est *, Sed carita­ tem augeri est ipsam proficere. Ergo caritas per­ fecta non debet distingui a caritate proficiente. Inconvenienter igitur praedicti tres gradus cari­ tatis assignantur. Sed contra est quod Augustinus dicit, super Prim. Canonic. Ioan. *: Caritas cum fuerit nata. nutritur, quod pertinet ad incipientes; cum fuerit nutrita, roboratur, quod pertinet ad proficientes; cum fuerit roborata, perficitur, quod pertinet ad perfectos. Ergo est triplex gradus caritatis. Respondeo dicendum quod spirituale augmen­ tum caritatis considerari potest quantum ad ali­ quid simile 3 corporali hominis augmento. Quod quidem quamvis in plurimas partes distingui pos­ sit. habet tamen aliquas determinatas distinctiones secundum determinatas actiones vel studia ad quae homo perducitur per augmentum : sicut infantilis actas dicitur antequam habeat usum rationis; postea autem distinguitur alius status hominis quando iam incipit loqui et ratione uti; iterum tertius status eius est pubertatis L quando iam incipit posse generare; ct sic inde quousque perveniatur ad perfectum. Ita etiam et diversi gradus caritatis distinguun­ tur secundum diversa studia ad quae homo per­ ducitur per caritatis augmentum. Nam primo qui­ dem incumbit homini studium principale ad rece­ d 3 • Art. 7. • Tna *· etiam. - enim D, ot, corporali» hominii augmentum pK, (quantum ad ahud milc) corporate homini» augmento cd. a. 1 ; In haumt, cap. xin. dendum a peccato ct resistendum concupiscentiis eius, quae in contrarium caritatis movent. Et hoc perlinet ad incipientes, in quibus cantas est nu­ trienda vel fovenda ne corrumpatur. - Secundum autem studium succedit, ut homo principaliter intendat nd hoc quod in bono proficiat. Et hoc stu­ dium pertinet ad proficientes, qui ad hoc princi­ paliter intendunt ut in eis caritas per augmentum roboretur. - Tertium autem studium est ut homo ad hoc principaliter intendat ut Deo inhaereat et eo fruatur. Et hoc pertinet ad perlectos, qui cupiunt dissolvi et esse cum Christo *. - Sicut etiam «rg. Sed tnttra. r videmus in motu corporali quod primum est re­ cessus a termino secundum autem est appro* pinquatio ad alium terminum : tertium autem quies in termino. An primum ergo dicendi/m quod omnis illa de­ terminata distinctio quae potest accipi in aug­ mento caritatis, comprehenditur sub istis tribus quae dicta sunt *. Sicut etiam omnis divisio con- · h tinuorum comprehenditur sub tribus his, prin­ cipio, medio et fine; ut Philosophus dicit, in I de Caelo *. Ad secundum dicendum quod illis in quibus caritas incipit, quamvis proficiant, principalior ta­ men cura imminet ut resistant peccatis, quorum impugnatione inquietantur. Sed postea, hanc im­ pugnationem minus sentientes, iam quasi secu­ rius ad profectum intendunt; cx una tamen parte facientes opus, et ex alia parte habentes manum ad gladium, ut dicitur in Esdra * dc aedificato­ ribus Jerusalem. Ad tertium dicendum quod pertecti etiam in ca­ ritate proficiunt: sed non est ad hoc principalis eorum cura, sed iam eorum studium circa hoc maxime versatur ut Deo inhaereant. Et quamvis hoc etiam quaerant etζ incipientes et pi.ificicnles, tamen magis sentiunt circa alia r· sollicitudinem: incipientes quidem de vitatione peccatorum, pro­ ficientes vero dc protectu virtutum. a) ct Ί! puSertath. - p uberia i PaK ct j. nn. «n. pEj pro inde, deinde Pu. - Pro quauda, run PCD«E ii kriNMu. - /Xro I FH.pAbhc. - Pro optem altero >ko, c.u PDa. ») iihi. - ilii PG. Ti ei. - Om. Pmj, r,) alia. - aliam 1, alia »ujir Pa. QUAESTIO XXIV, ARTICULUS X tqa ARTICULUS DECIMUS UTRUM CARITAS POSSIT DIMINUI I Srnt.. Jill. tvn. qu. n, «n. 5; Pr Mato. qu. ni. arr. a. · n DECIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod cantas non causatur ab humanis actibus, sed socaritas possit diminui. Contraria enim Ium a Deo, ut supra * dictum est. Inde rclinnata sunt fieri circa idem. Sed dimi- | quitur quod etiam cessante actu, propter hoc ncc "nutio ct augmentum · sunt contraria. , diminuitur nec corrumpitur, si desit peccatum in Cum igitur caritas augeatur, ut dictum est su- ipsa cessatione. pra *, videtur quod etiam possit diminui. Relinquitur ergo quod diminutio caritatis non 2. Praeterea, Augustinus, X Confess. * , ad possit causari nisi vel a Deo, vel ab aliquo pec­ Deum loquens, dicit: Minus te amat qui tecum ali· cato. Λ Deo quidem non causatur aliquis defe­ amat. Et in libro Octoginta trium Quaesi. * ctus in nobis * nisi per modum poenae, secundum ·ο.4> dicit quod nutrimentum caritatis est diminutio cu­ quod subtrahit gratiam in poenam peccati. Unde piditatis: ex quo videtur quod etiam c converso nec ei competit diminuere caritatem nisi per mo­ augmentum I* cupiditatis sit diminutio caritatis. dum poenae. Poena autem debetur peccato. Un­ Sed cupiditas, qua amatur aliquid aliud quam de relinquitur quod, si caritas diminuatur, quod Deus, potest in homine crescere. Ergo caritas causa diminutionis cius sit peccatum, vel effective potest diminui, vel meritorie. Neutro autem modo peccatum 3. Praeterea, sicut Augustinus dicit, VIII super mortale diminuit caritatem, sed totaliter corrum­ Gen. ad lift. non ita Deus operatur hommem pit ipsam: et effective, quia omne peccatum mor­ iuslum iustijicando eum, ut, si abscesserit, maneat tale contrariatur cantati, ut infra ’ dicetur; et -Ar.». in absente quod fecit T: ex quo potest accipi quod etiam meritorie, quia qui peccando mortaliter eodem modo Deus operatur in homine caritatem aliquid contra caritatem c agit, dignum est ut Deus » eius conservando, quo operatur primo ei cari- ei subtrahat caritatem. talem infundendo. Sed in prima caritatis infu­ Similiter etiam nec per peccatum veniale caritas sione minus se praeparanti Deus minorem cari­ diminui potest: neque effective, neque meritorie. tatem infundit. Ergo etiam m conservatione ca­ Effective quidem non, quia ad ipsam caritatem ritatis minus sc praeparanti minorem caritatem non attingit. Caritas enim est circa finem ultimum: conservat. Potest ergo caritas diminui. veniale autem peccatum est quaedam inordinatio Sed contra est quod cantas in Scriptura igni circa ea quae sunt ad finem. Non autem dimi­ comparatur: secundum illud Cant, vin 1 : Lam­ nuitur amor finis ex hoc quod aliquis inordina­ pades eius. scilicet caritatis, lampades ignis atque tionem aliquam committit r* circa ea quae sunt flammarum. Sed ignis, quandiu manet, semper ad finem: sicut aliquando contingit quod aliqui ascendit. Ergo caritas, quandiu manet, ascendere infirmi, mullum amantes sanitatem, inordinale potest; sed descendere, idest diminui, non potest. tamen sc habent circa diaetae observationem; Respondeo dicendum quod quantitas caritatis sicut etiam et m speculativis9 falsae opiniones circa 1 quam habet in comparatione ad obiectum pro­ ea quae deducuntur ex principiis, non diminuunt prium, minui non potest, sicut ncc augeri, ut certitudinem principiorum.-Similiter etiam venia­ supra * dictum est. Sed cum augeatur secundum le peccatum non meretur diminutionem caritatis. quantitatem quam habet per comparationem ad Cum enim aliquis delinquit in minori, non me­ subicctum, hic oportet considerare utrum ex hac retur detrimentum pali in maiori. Deus enim non parte diminui possit. Si autem diminuatur, opor­ plus sc avertit ab homine quam homo se avertit' tet quod vel diminuatur per aliquem actum; vel ab ipso. Unde qui inordinate se habet circa ea per solam cessationem ab actu. Per cessationem quae sunt ad finem. non meretur detrimentum quidem ab actu diminuuntur virtutes cx actibus pati in caritate, per quam ordinatur ad ultimum acquisitae, et quandoque etiam corrumpuntur, ut I finem. supra * dictum est: unde de amicitia Philosophus I nde consequens est quod caritas nullo modo ιπ VIII Ethic. \ quod multas amicitias in· diminui possit, directe loquendo. Potest tamen in­ appellatio soluit, idest non appellare amicum vel directe dici diminutio caritatis dispositio ad cor­ non colloqui ei. Sed hoc ideo est quia conser­ ruptionem ipsius: quae fit vel per peccata venia­ vatio uniuscuiusque rei dependet cx sua causa; lia : vel etiam per cessationem ab exercitio ope­ causa autem virtutis acquisitae est actus huma­ rum caritatis. nus; unde, cessantibus humanis actibus, virtus Ad primum ergo dicendum quod contraria sunt acquisita diminuitur ct tandem totaliter corrum­ circa idem quando subicctum aequaliter se habet pitur. Sed hoc in caritate locum non habet: quia ad utrumque contrariorum. Sed caritas non co- S •Art. 4. • qu. luvt, $ •οψ. «n. y * •ver».6. ^ajl 4. «ι n •pii‘“,qn. u». s ·" scilicet quam debet amari ex caritate, non quidem sionem liberi arbitrii, dispositive operatur ad hoc caritatem diminuendo, sed eam totaliter tollendo. quod caritas infundenda sit minor. Sed ad con­ Et sic intelligcndum est quod dicitur, Minus tc servationem caritatis non requiritur motus liberi amat qui tecum aliquid amat: subditur enim, arbitrii: alioquin non remaneret in dormientibus. quod non propter te amat. Quod non contingit Unde per impedimentum intensionis motus liberi in peccato veniali, sed solum in mortali: quod arbitrii non diminuitur caritas. x) a) augentem, - agentem PpC. jua. - quae ΛΒΕΓ1ΙΙΚ1 , om. i μ) temper. - non temper aliquae «dhkmet. px, m çi/4 «x. Commontana Cardinalis Caietani N articulo decimo, omissis octavo ct nono, dubium oc­ negare videmur id quod, si diligenter perspicerent, docent currit: Quomodo peccatum mortale effective tollit carita­ in similibus: puta in effective expellente animam rationa­ tem: cum caritas α solo Deo sit effective, et ab eodem solo lem α corpore, ct in effective apponente obstaculum inter effective conservetur * - Communiter quoque dicitur quod acrem ct corpus illuminans eundem. II. In eodem articulo decimo dubium occurrit circa il­ peccatum mortale corrumpit caritatem demeritorie: Auctor autem in littera dicit quod duobus modis, scilicet effective lud: Quantitas caritatis quam habet in comparatione ad obtectum proprium, minui non potest, sicut nec augeri, ut su­ et demeritorie. Ad hoc dubium dicitur quod caritas sine dubio cor- pra dictum est. Videtur emm hoc (alsum; ct contrariari rumpitur effective a quolibet peccato moruli, ct non so­ supradictis ·, quod caritas augeri pottst cx parte obiecti. • An L Ad hoc dicitur quod Auctor hic loquitur de quantitate lum demeritorie. Nfodus autem est in attingendo compo­ situm cx anima ct caritate ex parte sublecti, efficiendo in extensiva quam habet caritas per comparationem ad obie­ eodem dispositionem contrariam caritati. Ad cuius eviden­ ctum caritatis, quod est diligibile: hanc enim quantitatem tium sato quod quemadmodum in naturalibus anima ra­ in praecedenti Libro " patet convenire habitui in compa­ • Qa ui j· l tionalis a salo Deo fit in corpore, ct tamen, quia com- I ratione ad obiectum. Et huiusmodi quantitas in caritate ncc augeri nec minui potest ; quia minima caritas diligit positum cx anima rationali et corpore cx parte subiecti subiacct agenti naturali, puta igni, cum ignis, agendo in omnia quae sunt ex caritate diligenda, ut expresse in corpus humanum, efficit tantum caloris ut contrarictur art. 4 * huius quaestionis, nd quem littera se refert, in •Ar». u - U. en 5. mansioni animae in corpore, ignis effective dicitur cxpcl- i resp. ad 1 patet. Dc quantitate autem intensive loquendo, 1ère animum α corpore; et si in ipsa expulsione anima patuit quod potest intendi ex parte diligibilis: quia Deus desineret esse, ignis non solum diceretur effective expellere est magis ac magis diligibilis, adeo ut cx hac parte a nullo animam u corpore, sed corrumpere ipsam : ita proportio- niti .1 scipso perfecte diligatur, ut in art. 8 Auctor dixit. nalitcr est in proposito. Quia licet α solo Deo sit caritas Nihil igitur falsi aut contrarii praedictis hic dicitur. III. In responsione ad primum adverte quod, cum ne­ in anima effective, 11 voluntate tamen humana dependet effe­ ctive peccatum mortale inducendum in animam propriam, gatur in littera quod contraria habent fieri circa idem uni­ contrarium inhaesioni caritatis in anima illa: ac per hoc versaliter loquendo, non intclligas exceptionem factam dc peccans mortaliter effective expellit caritatem ab anima. fieri in potentia, quantum est cx natura contrariorum; sed Et quin caritas est forma quae in sui expulsione ab anima de fieri rcducibiii ad netum simpliciter ct absolute. Oportet desinit esse, ideo non solum effectivo expellit ab anima namque cx definitione contrafiorum proficisci quod habeant fieri circa idem: alioquin contraria non essent. Sed quod caritatem, sed corrumpit ipsam caritatem. Ad primam ergo obicctioncm in oppositum dicitur quod alterum tantum contrariorum tali subiecto coaevum sit, quia plus requiritur ad constructionem quam ad destru­ aliunde potest procedere: puta quia inest a natura, vel propter causam agentem. Et proptcrca alterum contrario­ ctionem; ct bonum consurgit cx causa integra, malunt autem cx particularibus defectibus * : ideo non est mi­ rum nunquam liet in eodem. Sic autem est in proposito. nim si caritas requirm Deum cx sua gratia agentem, nec Quoniam caritas, cum habeat latitudinem secundum quam ad cius actionem ponendam sufficiant opera nostra; et possit augeri, secundum eandem potc\t diminui. potest si­ ad faciendum Deum non conservantem hanc caritatem in quidem Deus eam diminuere quam auxit. Sed quoniam sine fr* «e· hoc, sufficiant opera nostra. Neque enim hoc cx infirma poenitentia sunt dona Dei ’. et cx parte nostra nulla inveni­ •M,as» virtute conservantis procedit, sed cx natura rei conservan­ tur causa sufficiens ad dimiiiutionem: ideo diminutio non dae in hoc. Oportet enim actus, sicut fieri, ita ct conser­ potest fieri circa caritatem sic quod sit rcducibilis ad actum vari in patiente disposito: ac per hoc, sicut non fieri, ita absolute ct simpliciter; quamvis secundum potentiam Dei nec conservari in subiecto contrarie disposito. Et proptcr­ ct ipsius cantatis latitudinem , posset reduci ad actum. ca ipsa res quae conservanda erat, ob auctore contrariae IV. In eodem articulo decimo, in responsione ad secun­ dispositionis in subiecto corrumpi effective dicitur. dum, dubium novitiorum occurrit circa illud: Quod enim in Ad obicctioncm nutem cx dicto communi, dico quod peccato veniali amatur, propter Deum amatur habitu, etsi videor experiri dictum Aristotelis, in II Mctaphys. ·: quan­ non actu. Et est ratio dubii quia amans delectationem in tam vim habet consuetudo. Ex dictis enim manifeste con­ potu superfluo scienter ct advenenter, ncc actu amat illum stat quod peccans mortaliter, ut sic, non solum demere­ propter Deum, ut patet ; ncc luibitualitcr intendit ordinare tur perdere caritatem; sed, si esset extra statum meriti vel illum in Deum. - Et confirmatur, *cu augetur dubium. demeriti, cx ipsa contrarictatc ad caritatem expellit canta- 1 Quia tale amabile non est amabile propter Deum. Ergo tem ab anima, ac per hoc corrumpit ipsum effective. Et ncc actu ncc habitu amatur propter Deum, etc. tamen quia apud multos vox ignorantiae videtur invaluisse, Ad hoc dicitur quod dubium procedit cx hoc quod non I • Djo·. St Dll'. Xow. op· «»· · S. Th led. *» «· •£.Th. het v · DXHt.lâ.dJJI. R. 9. SvaWAC Trrrni . D. Trin-xr T. V. 35 QUAESTIO XXIV. ARTICULUS XI >94 intelligitur quid significat amare habitu propter Deum. Pro cuius chrp intellectu comidenindn est differentia inter umarc netu, vel virtute, vel habitu aliquid propter Deum. Nam amare actu propter Deum est actualitcr in actu exercito referre umorem illum in Deum: quod fit dum aliquis videt pauperem, et considérât illum esse pauperem Christi, et, ut Christo placeat, dat illi eleemosynam. Amare autem virtualiter est cx praecedenti intentione ad Deum operari pia opera: ut cum quis a principio officii intendit cx ca­ ritate dicere devote ct attente officium divinum, et postea praeter intentionem evagatus persolvit illud, talis amando devote ct attente virtualiter persolvit ac dixit officium ; manet enim vis primae intentionis in toto. Amare autem habitu ncc actualem relationem, ncc praecedentem intentio­ nem perseverantem ponit ; sed solum habitus concomitan­ tium. ct efficaciam quantum est cx parte habitus, importat. Ita quod, sicut nihil aliud est dicere amare habitu Deum quam dicere, habet habitum quo Deus amari potest; ita nihil aliud est dicere, amatur hoc habitu propter Deum, quam habere habitum quo propter Deum hoc amari potest. Et per hoc patet quod non oportet amantem habitu hoc, ordinare illud intentione habituali ad Deum: ut prima obicetio supponebat. - Et similiter non oportet hoc esse ama­ bile propter Deum. Quin intclligitur amare habitu hoc pro­ pter Deum quantum est ex parte habitus: hoc est quod, quantum est cx efficacia ct natura habitus quem homo in caritate existens habet, amare potest hoc propter Deum; quamvis aliter sit cx defectu amabilis, quia non est referibilc in Deum. Et per hoc cessat secunda obicctio. V. In responsione ad tertium eiusdem decimi articuli, nota diligenter hinc quod quia in augmento caritatis re­ quiritur motus liberi arbitrii non minus quam in infusione eiusdem, propter conatum requisitum, ut patet ex supradictis *; peccata venialia, quae impediunt intensiorem motum liberi arbitrii. ac per hoc conatum , impediunt augmen­ tum caritatis; ac per hoc obicem ponunt actioni divinae nugmentativae caritatis, sicut in infusione obicem ponunt ne maior infundatur. Et hacc memento applicare cum dc augmento caritatis cx susceptione sacramentorum tra­ ctabis. * An 6. ARTICULUS UNDECIMUS UTRUM CARITAS SEMEL HABITA POSSIT AMITTI III Sent., D dial. xxx!, qu. UNDECIMUM quod i, SIC art. 1 ; IV Cont. Gent., cap. lxx; De Virtute qu. I ad Cor., cap. xui, Itet. m. PROCEDITUR. caritas semel Videtur habita non possit amitti. Si enim amittitur, non amittitur propter peccatum. Sed ille qui habet • Ver» 9. • Cap. xviii. • Cap. ni. cur·, ad cap.vil. · Cl.Cao. (.artiat Cntüf., macdeirrf.di · * il de t'omit. ; H-cton. ad Ha· An. cpi»l. ni, a!, tu. ? Hamib XXX ‘An. a; qw.uun «n 1. caritatem non potest peccare. Dicitur enim I loan. 111 * : Omnis enim qui natus est e.v Deo, peccatum non facit: quia semen ipsius in eo manet, et non potest peccare, quoniam ex Deo na­ tus est. Caritatem autem non habent nisi filii Dei: ipsa enim est quae distinguit inter filios Regni et filios perditionis, ut Augustinus dicit, in XV de Trin. * Ergo ille qui habet caritatem non potest eam amittere. 2. Praeterea, Augustinus dicit, m VIII de Trin. *, quod dilectio, si non est vera, dilectio di­ cenda non est. Sed sicut ipse dicit in epist. ad Rtlianum Comitem ♦, caritas quae deseri * potest, nunquam vera fuit. Ergo neque caritas fuit. Si ergo caritas semel habeatur, nunquam amittitur P. 3. Praeterea, Gregorius dicit, in homilia Pen­ tecostes * , quod amor Dei magna operatur, si est: si desinit operari, caritas non est. Sed nul­ lus magna operando amittit caritatem. Ergo, si caritas insit, amitti non potest. 4. Praeterea, liberum arbitrium non inclinatur ad peccatum nisi per aliquod motivum ad pec­ candum. Sed caritas excludit omnia motiva ad peccandum: et amorem sui, et cupiditatem, et quidquid aliud huiusmodi est. Ergo caritas amitti non potest. Sed contra est quod dicitur Apoc. u : * Habeo adversum te pauca, quod caritatem primam re­ liquisti. Respondeo dicendum quod per caritatem Spi­ ritus Sanctus in nobis habitat, ut ex supradictis * dcicri. - deii BGpE(piu), dejicere PADIlu ct a, deferri x, differri mgm pC. β) amittitur. - amittatur BDEFxpu, amittetur Ash. γ) infallibiliter. - tncffabihicr BHI, mirabiliter L. 3) ct pK u, an. 12; Ad Ram^ cap. vm, Icet, ni; patet. Tripliciter ergo possumus considerare ca­ ritatem. Uno modo, ex parte Spiritus Sancti mo­ ventis animam ad diligendum Deum. Et ex hac parte caritas impcccabilitatcm habet cx virtute Spiritus Sancti, qui infallibiliter T operatur quodcumquc voluerit *. Unde impossibile est haec duo • b· simul esse vera, quod Spiritus Sanctus aliquem velit movere ad actum caritatis, et quod ipse cari­ tatem amittat peccando: nam donum perseveran­ tiae computatur inter beneficia Dei quibus certis­ sime liberantur quicumque liberantur, ut Augusti­ •la. n.âl Λ nus dicit, in libro dc Praed. Sanet. * ΟίΛο ftnr», op tn. Alio modo potest considerari cantas secundum propriam rationem. Et sic caritas non potest nisi 3 illud ζ quod pertinet ad caritatis rationem. Unde caritas nullo modo potest peccare: sicut ncc ca­ lor potest infrigidare; et sicut · etiam iniustitia non potest bonum facere, ut Augustinus dicit, in libro • LA Q. de Serm. Dom, in Monte *. KX1T. Tertio modo potest considerari caritas ex parte subiecti, quod est vertibile secundum arbitrii libertatem. Potest autem attendi comparatio ca­ ritatis ad hoc subiectum et secundum univer­ salem rationem qua comparatur forma ad ma­ teriam; et secundum specialem rationem qua comparatur habitus ad potentiam. Est autem de ratione formae quod sit in subiecto amissibiliter quando non replet totam potcntialitatem mate­ riae: sicut patet m formis generabilium et cor­ ruptibilium. Quia materia horum sic recipit unam formam quod remanet in ca potentia ad aliam formam, quasi non repleta tota materiae potentialitatc per unam formam ; ct ideo una forma potest amitti per acceptionem alterius. Sed forma corporis caelestis, quia replet totam materiae poniti illud. - illud nili illud EK, amitti icd illud id Pa; .Ilio modo... Dom. fu Sfonte om. D. t) lient. - lie PADIpCEK et χηα. i) I, aliquid uiit I t VtC: uÆ QUAESTIO XXIV, tentialitatem, ita quod non remanet in ca potentia ad aliam formam, inamissibiliter inest.-Sic igitur caritas patriae, quia replet totam potcntialilatem rationalis mentis, inquantum scilicet omnis actua­ lis motus eius fertur in Deum, inamissibiliter ha­ betur. Caritas autem viae non sic replet potcnlia1 itate m sui subiecti: quin non semper actu fertur in Deum. Unde quando actu in Deum non fertur, potest aliquid occurrere per quod caritas amit­ tatur. Habitui vero proprium est ut inclinet poten­ tiam ad agendum quod convenit habitui inquantum facit id ζ videri bonum quod ei convenit, malum autem quod ei repugnat. Sicut enim gu­ stus diiudicat sapores secundum suam dispositio­ nem, ita mens hominis diiudicat de aliquo fa­ ciendo secundum suam habitualem dispositionem: unde et Philosophus dicit, in 111 Ethic. , * quod qualis unusquisque est, talis finis videtur ei. Ibi ergo caritas inamissibiliter habetur, ubi id quod convenit caritati non potest videri nisi bo­ num: scilicet in patria, ubi Deus videtur per es­ sentiam, quae est ipsa essentia bonitatis. Et ideo caritas patriae amitti non potest. Cantas autem ARTICULUS XII i95 viae, in cuius statu non videtur ipsa Dei es­ sentia, quae est essentia bonitatis f·, potest amitti. An primum ergo djcendum quod auctoritas illa loquitur secundum potestatem Spiritus Sancti, cu­ ius conservatione a peccato immunes redduntur quos ipse movet quantum ipse voluerit. Ad secundum dicendum quod caritas quae de­ seri ' potest cx ipsa ratione caritatis, vera caritas non est. Hoc enim 1 esset si hoc in suo amore haberet, quod ad tempus amaret et postea amare disineret: quod non esset verae dilectionis. Sed si caritas amittatur cx mutabilitate subiecti, con­ tra propositum caritatis, quod in suo actu inclu­ ditur; hoc non repugnat veritati caritatis. An tertium dicendum quod amor Dei semper magna operatur in proposito: quod pertinet ad rationem caritatis. Non tamen semper magna operatur in actu, propter conditionem subiecti. Ad quartum dicendum quod caritas, secundum rationem sui actus, excludit omne motivum ad peccandum. Sed quandoque contingit quod ca­ ritas actu non agit. Et tunc potest intervenire aliquod motivum ad peccandum, cui si consen­ tiatur, caritas amittitur. id. — aliquid PCDm, ad LpE. η) DeL» beatitatis. - Dei esseatia baiitat ii EGtxDpft, Dei earn· lia (aientia Dei PjJ bonitatis cue essentia ΡΛσ. Dei ruentia talis cue cucutia bonitatis BRI, tiff sat) Dei essentiam bonitatii exit essentiam bonitatis pD, Dei (nsentia est addit «C) bonitati» ta. sentix Cx, Dei tuentia bonitatis este pK, Dei ruentia quae eU cur bonitati» 1K. ·) deteri. - dcsl BEpF, deficere PAk», dlfcrn DpC, deferri pK ct x, desinere »K; aVrtM px. t) Hoc enim. - El hoc I. Er hoc enim B. X n i t ARTICULUS DUODECIMUS UTRUM CARITAS AMITTATUR PER UNUM ACTUM PECCATI MORTALIS III . de ifV., D DUODECIMUM SIC Sent.. dial, mt, qu. t, an. i ; PROCEDITUR. VidctUT cantas non amittatur per unum Squod actum peccati mortalis. Dicit enim On- genes, in I Periarch. ♦: Si aliquando Λ satietas capit aliquem cx his qui in summo per­ fectoque constiterint gradu, non arbitror quod ad subitum quis evacuetur aut decidat: sed paulalini ac per partes eum decidere necesse est. Sed homo decidit caritatem amittens. Ergo caritas non amit­ titur per unum solum actum peccati mortalis. 2. Praeterea, Leo Papa dicit, in serm. dc Pas­ • Scrm. LX, »1. sione *, alloquens Petrum: Vidit in te Dominus LVUI. cap. «r. β non fidem victam ?, non dilectionem aversam. sed constantiam fuisse turbatam. Abundavit fetus, ubi non defecit affectus: ct fons caritatis lavit verba *. LÎs.iÎXdlb formidinis. Et ex hoc accepit Bernardus * quod Annr1' dixit τ in Petro caritatem non fuisse extinctam, sed sopitam. Sed Petrus, negando Christum, pec­ cavit mortaliter. Ergo caritas non amittitur per unum actum peccati mortalis. 3. Praeterea, caritas est fortior quam virtus acquisita. Sed habitus virtutis acquisitae non tol­ litur per unum actum peccati contrarium. Ergo Op. tlL aliquando. - aliqua Ct, autem Ρλ; pro salit tat, societas GIUK; pro constiterint, constituit pC, eonritfir G, constituerint pK, constite­ rit PDHL, constituitur jç; poxt ac Pa addunt etiam. β) lictam, — fictam PHILpOK; pro et font, a/ectus PE, eficctui ceteri et a. a) Dc Hrtut., qu. ». m. 6, : 3. multo minus caritas tollitur per unum actum pec­ cati mortalis contrarium. 4. Praeterea, caritas importat dilectionem Dei et proximi. Sed aliquis committens aliquod pecca­ tum mortale retinet dilectionem Dei ct proximi, ut videtur: inordinatio enim affectionis circa ea quae sunt ad finem non tollit amorem finis, ut supra * dictum est. Ergo potest remanere caritas · Art. i<» ad Deum, existence peccato mortali per inordina­ tam affectionem circa aliquod temporale bonum. 5. Praeterea, virtutis theologicae obicctum est ultimus linis. Sed aliae virtutes theologicae, sci­ licet fides et spes, non excluduntur per unum actum peccati mortalis: immo 5 remanent infor­ mes. Ergo etiam caritas potest remanere infor­ mis, etiam ‘ uno peccato mortali perpetrato. I Sed contra, per peccatum mortale fit homo dignus morte aeterna: secundum illud Pont, vi *: · Vm. >> Stipendia peccati mors. Sed quilibet habens ca­ ritatem habet meritum vitae aeternae: dicitur enim loan, χιν *: 5/ quis diligit mc. diligetur a · X «Λ. IV Patre meo, ct ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum; in qua quidem manifestatione vita γ) dixit. Ô) tmwio. t) - dicit Px - tunc B. etiam. - in A. exi in px. oro. tx; mortali nn». A. QUAESTIO XXIV, ARTICULUS XII 196 * Ver·, y. • r» ju. • Cï. * ff, |O, 4rg. Jt qu. 1». an. Λ j. r, 0 • Cap an. aeterna consistit, secundum illud Ioan, χνιι *: Haec est vita aeterna, ut cognoscant te, rerum Deum, et quem misisti. lesum Christum. Nullus autem potest esse simul dignus vita aeterna et morte aeterna. Ergo impossibile est quod aliquis habeat caritatem cum peccato mortali. Tollitur ergo ca­ ritas per unum actum peccati mortalis. Respondeo dicendum quod unum contrarium per aliud contrarium superveniens tollitur. Qui­ libet autem actus peccati mortalis contrarialur caritati secundum propriam rationem, quae con­ sistit in hoc quod Deus diligatur super omnia, et quod homo totaliter se illi subiicial. omnia sua referendo in ipsum. Est igitur de ratione carita­ tis ut sic diligat Deum quod in omnibus velit sc ei subiicere. et praeceptorum cius regulam in omnibus sequi: quidquid enim contrarialur prae­ ceptis eius, manifeste contrariatur caritati. Unde de se habet quod caritatem excludere possit Et si quidem caritas esset habitus acquisitus ex virtute subiecti dependens, non oporteret quod statim per unum actum contrarium tolleretur. Actus enim non directe contrarialur habitui, sed actuiζ: conservatio autem habitus in subiccto non re­ quirit continuitatem actus: unde ex superveniente contrario actu non statim habitus acquisitus exclu­ ditur. Sed caritas, cum sil habitus infusus *, de­ pendet ex actione Dei infundentis, qui sic sc habet in infusione ct conservatione caritatis sicut sol in illuminatione acris, ut dictum est ·. Et ideo, sicut lumen statim cessaret esse in acre quod T· ali­ quod obstaculum poneretur illuminationi solis, ita etiam caritas statim deficit * esse in anima quod aliquod obstaculum ponitur influentiae caritatis a Deo in animam. Manifestum est autem quod per quodlibet mortale peccatum, quod ‘ divinis prae­ ceptis contrariatur. ponitur praedictae infusioni obstaculum : quia ex hoc ipso quod homo eli­ gendo praefert peccatum divinae amicitiae, quae requirit ut Dei voluntatem sequamur, consequens est ut statim per unum actum peccati mortalis habitus caritatis perdatur. Unde ct Augustinus dicit, VIII super Gen. ad liti. * quod homo, Deo sibi praesente, illuminatur; absente autem, contiζ) actui, - Om. BE, sed ajfcctui A. - Pro conservatio, con­ tinuatio PLa. Ό quod. - si CG»Kk. quando Dn, cum ·Α, per hoc quod Pa, 0) dejicit. - desinit CH, itaj certat (caritas in anima rsic, et ex­ pungit essej G. - Pm quod, cum AC, quando Dus, per hoc quod PGa. 1) quod. - quo ABEFHKpC. r) committitur. - committit ABETGJKpC ct kji, aliquis committit »C. 1) recuperavit. - Ad tertium patet responsio cx iam (iam om. P) dictis addunt PU; ceteri et a om. wlutlonem terni argumenti, ef se­ nuo tenebratur; a quo non locorum intervallis. sed voluntatis aversione disceditur. Ad primum ergo dicendum quod verbum Origenis potest uno modo sic intelligi quod homo qui est in statu pertecto non subito procedit in actum peccati mortalis, sed ad hoc disponitur per ali­ quam negligentiam praecedentem. Unde et pec­ cata venialia dicuntur esse dispositio ad mortale, sicut supra * dictum est. Sed tamen per unum ... ... ««"Η > actum peccati mortalis, si eum commiserit, de­ cidit, caritate amissa. ■ Sed quia ipse subdit: Si aliquis brevis lapsus acciderit, et cito resipiscat, non penitus ruere vi­ detur. potest aliter dici quod ipse intelligit eum penitus evacuari et decidere qui sic decidit ut ex malitia peccet. Quod non statim in viro perfecto a principio contingit. M Ad secundum dicendum quod caritas amittitur dupliciter. Uno modo, directe, per actualem con­ temptum. Et hoc modo Petrus caritatem non amisit. - Alio modo, indirecte: quando commit­ titur * aliquod contrarium caritati propter aliquam · passionem concupiscentiae vel timoris. Et hoc modo Petrus, contra caritatem faciens, caritatem amisit: sed eam cito recuperavit \ 1 1 Ad quartum dicendum quod non quaelibet inor­ dinatio allectionis quae est circa ea quae sunt ad finem, idest circa bona creata, constituit pecca­ tum mortale: sed solum quando est talis inordi­ natio quae répugnai divinae voluntati. Et hoc μ f directe contrariatur caritati, ut dictum est . * ι««ΐ«· Ad quintum dicendum quod caritas importat unionem quandam ad Deum: non autem fides neque spes. Omne autem peccatum mortale ’ ’ consistit in aversione a Deo, ut supra * dictum est. Et ideo omne 1 peccatum mortale contrariatur caritati. Non autem omne peccatum mor­ tale contrariatur fidei vel spei, sed quaedam de­ terminata peccata, per quae habitus fidei et · spei · tollitur, sicut el per omne peccatum mortale ha­ bitus caritatis. Unde patet quod caritas non potest remanere informis: cum sit ultima forma virtu­ tum *, cx hoc quod respicit Deum in ratione linis · 1». ** ultimi, ut dictum est *. Ad tertium, Ad quartum inscribant. praetor scriptorem K. qui margine notat: hic dejicit solutio tertii argumenti : rcl potent dici quod patet per ea quae dicta sunt in responsione. p) hoc, - haec G, haec inordinatio Pa. v) mortale. - Om. PKa. t) omue. - nou omne GLtBKu ct a, om. pc; pro contrariatur primo Joco, nnu contrariatur CsAI ; caritati... contrariatur om. ABC quentes EEGHIKLkj. o) ct. - vel Pa. Eaedem post caritatis addunt tollitur. Commentaria Cardinalia Cuiofani articulo duodecimo, omisso undecimo, valde notando adverte quod, sicut ponetis obstaculum soli ipso actu po­ nendi obstaculum effective expellit lumen , ipsa vero pri­ vatio seu contrarietas obstaculi fonnalitcr expellit lumen; ita, peccatum mortale quando actualitcr perpetratur, affe­ ctus ut actio peccantis expellit habitum cantatis, ipsa vero privatio scu contrarietas maculae obstantis conservationi caritatis fonnalitcr expellit caritatem. In eodem articulo dubium occurrit inter responsionem ’C secundum et tertium ♦. Nam primo dicitur quod ca­ ritas indirecte perditur per peccatum mortale ex passione: n I postmodum vero dicitur quod inordinatio peccati mortalis directe contrariatur caritati. Quomodo stant luce duo simul' Ad hoc dicitur quod ipsa littera sc declarat ex qua pane utrobique loquatur. Nam ex parte causae non omne pec­ catum mortale directe contrariatur caritati, ut in respon­ sione ad secundum dicitur. Ex parte autem inordinationis ipsius peccati omne peccatum mortale directe contrariatur caritati : quin contrariatur ordini divinae amicitiae inter Deum ct hominem, quae requirit Deum praeferri reliquis amatis, cui tamen aliquid praefertur in quolibet peccato mortali, alioquin mortale peccatum non esset. QUAESTIO XXV, ARTICULUS I >97 QUAESTIO VIGESIMAQUINTA » DE OBIECTO CARITATIS IN •n. J. DUODECIM ARTICULOS DIVISA considerandum est dc obiecto carita­ Quinto: utrum corpus proprium. tis *. Circa quod duo consideranda occur­ Sexto: utrum peccatores sint ex caritate dili­ runt: primo quidem de his quae sunt cx caritate gendi. Septimo: utrum peccatores seipsos diligant. diligenda; secundo, de ordine diligendorum Circa primum quaeruntur duodecim. Octavo: utrum inimici sint cx caritate dili­ Primo: utrum solus Deus sit cx caritate dili­ gendi. Nono: utrum sint cis signa amicitiae exhi­ gendus, vel etiam proximus. Secundo: utrum caritas sit cx caritate dili­ benda. genda. Decimo: utrum angeli sint ex caritate dili­ gendi. Tertio: utmm creaturae irrationales · sint cx cantate diligendae. Undecimo: utrum daemones. Duodecimo: de enumeratione diligendorum ex Quarto: utrum aliquis possit cx caritate scipsum diligere. cantate. einde • B u. * rt. 4. 8; Ad Rnm., cwp. uti. lea. it. sic PROCEDITUR. Videtur quod tem species actus ex obiecto sumatur secundum dilectio caritatis sistat in Deo, et non formalem rationem ipsius, ncccssc est quod idem se extendat ad proximum. Sicut enim specie sit actus qui fertur in rationem obiccti, Deo debemus amorem, ira ct timorem: et qui fertur in obiectum sub tali ratione *: sicut · d. . γ) 198 QUAESTIO XXV, ARTICULUS II bonitatis diversorum, dummodo referuntur € ad Ad tertium dicendum quod vituperantur qui aliquod unum bonum commune: sed honor di- sperant in homine sicut in principali auctore sa­ versiiicatur secundum propria bona singulorum. lutis : non autem qui sperant in homine sicut Unde eodem amore cantatis diligimus omnes pro­ in ζ udiuvante minislcrialiter sub Deo. Et simi­ ximos, inquantum referuntur ad unum bonum com­ liter reprehensibile esset si quis proximum dili­ mune, quod est Deus: sed diversos honores diver­ geret tanquam principalem finem : non autem sis deferimus, secundum propriam virtutem singu­ si quis proximum diligat propter Deum, quod lorum. Et similiter Deo singularem honorem la- pertinet ad caritatem. triac exhibemus, propter eius singularem virtutem. t) referuntur. - referantur PCGhKic, referatur *p. ζ) III, - Oro P»K ct κα. Commentaria Cardinalis Caietani X articulis primo, secundo ct tertio simul quaestioni * vigcsimacquintac adverte diligenter caritatem respicere Deum ut obiectum formale; proximum ut obiectum ma­ teriale sub formali, ct ut materiam; scipsam autem cari­ tatem et reliqua bona ut materiam tantum, quanquam ditformitcr; quia scipsam ut materiam principalem, ct for­ cJ. j. malem respectu aliorum ♦; reliqua autem ut materiam se­ cundariam in ordine ad principalem. Declaro singula. Caritate Deus diligitur ut amicus, ratione cuius diligitur omne quod cx caritate diligitur. Et cx hoc quod diligitur ut amicus, est obiectum ; cx hoc quod ratione cius omnia diliguntur, est formale. - Proximus diligitur ut obiectum. quia diligitur ut amicus, ut in articulo secundo, in respon­ sione ad primum, habes. Diligitur autem ut obiectum ma­ teriale: quia diligitur ut amicus divinus, seu in Deo. quin ratio amandi est Deus, ut in primo habes articulo. Et quoniam proximus diligitur etiam ut aliquid Dei, prout diligitur ad honorem ct gloriam Dei, sic diligitur ut ma­ teria ordinabilis in Deum principalem amicum. - Caritas ct reliqua non possunt diligi ut amicus, ct proplcrca non diliguntur ut obiectum: sed ut bonum quod amico volu­ mus, quod est diligi ut materiam ad aliud ordinatam. Sed caritas est primum ct cx necessitate vol itum amico: quo­ niam non diligitur quis cx caritate nisi sibi velit diligens caritatem, ut in primo ct secundo articulo dicitur. Reliquo autem sunt amico cx caritate volita quatenus ordinantur ad bonum ipsius quatenus amatur ut amicus, hoc est in­ quantum Deus vel Dei est. II. Sed occurrit hic unum dubium quia falsum videtur quod in dilectione proximi cx caritate oporteat velle ei ca­ ritatem. Quoniam constat dantem eleemosynam pauperi cx caritate non velle proptcrca illi caritatem, sed subsidium. Et sic dc aliis similibus. I * aliarum Ad hoc dicitur quod proximus, si diligitur ut amicus, oportet ut ametur ad caritatem: ut in littera dicitur, in responsione ad primum ·, quod in illorum, scilicet Dei et • Art. 3. u ». proximi * amicorum, dilectione includitur dilectio caritatis. ‘M yrtaiutft Sed cum proximus diligitur cx caritate ut aliquid Christi seu Dei, tunc non oportet desiderare ei caritatem. Dans autem eleemosynam pauperi cx caritate, ut sic, solum Deum respicit ut amicum, proximum nutem ut rem Dei indigentem tali auxilio : immo tunc cnritns impernt ami­ citiae naturali ipsius proximi ut velit tnlc subsidium pro­ ximo propter Deum. Itu quod diligens Deum et proplcrca dans eleemosynam pauperi ut sit aut conservetur in cari­ tate, vere diligit illum pauperem ut amicum cx caritate: dans autem eleemosynam praecise cx caritate tantum, di­ ligit quidem illum amicitia naturali, domestica vel politica, pro quanto vult illi bonum, sed cx caritate non ut ami­ cum. sed ut rem Dei. Et haec intclligc de hoc proximo in particulari. Quo­ niam etiam hic proximus diligitur a quocumque in caritate existente in communi nd caritatem. Ita quod in dilectione proximi ut amici in communi, ct in dilectione proximi in particulari ut amici divini, includitur dilectio caritatis in particulari, hoc est ut sit vel conservetur nut augentur in caritate. Et hinc habes unde mensurare possumus amorem no­ strum, cum in particulari amamus amicos sanguinis vel domus vel civitatis, etc. : an optemus eis haec in ordine ad caritatem in cis; an absolute; an inquantum quaedam res Dei sunt. Nam primo modo est vera dilectio eorum cx ca­ ritate ut amicorum divinorum. Secundo vero est solum dilectio humanae amicitiae. Tertio nutem est dilectio huma­ nae amicitiae imperata a caritate respiciente ad Deum ut amicum, ct ad proximum ut ad rem quandam ipsius amici. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM CARITAS SIT EX CARITATE DILIGENDA I • V»d-Comment. Cajrf.Foit »n i. α • Qu. xxn», art. Sent., di»t. ivn. qu. i, eri. 5; .id d secundum sic proceditur * . Videtur quod caritas non sit ex caritate diligenda. Ea enim quae sunt ex caritate diligenda, ^duobus praeceptis caritatis concludun­ tur, ut patet Matlh. xxn *. Sed sub neutro eorum · cantas continetur: quia nec cantas est Deus nec est proximus. Ergo cantas non est cx caritate diligenda. 2. Praeterea, caritas fundatur super communicationc bcatitudinis, ut supra * dictum est. Sed cantas non potest esse particeps bcatitudinis. Er­ go caritas non est cx caritate diligenda. α) corum, - Om. P. Rom.. cap. χιι, Icet. ti. 3. Praeterea, caritas est amicitia quaedam, iitn.tr. i ut supra * dictum est. Sed nullus potest habere amicitiam ad caritatem, vel ad aliquod accidens: quia huiusmodi reamarc non possunt, quod est C.J.· de ratione amicitiae, ut dicitur in VIII Ethic. * ‘.‘τ£’.λΎ Ergo cantas non est ex caritate diligenda. Sed contra est quod Augustinus dicit, VU l de 7'rin. ♦: Qui diligit proximum, consequens est ut ’or etiam ipsam dilectionem diligat. Sed proximus diligitur ex caritate. Ergo consequens est ut etiam caritas cx caritate diligatur. Respondeo dicendum quod caritas amor quidam «1 t. ft QUAESTIO XXV, est. Amor autem ex natura potentiae cuius est actus habet quod possit supra scipsum reflecti. Quia enim voluntatis obiectum est bonum uni­ versale, quidquid sub ratione boni continetur potest cadere sub actu voluntatis; et quia ipsum velle est quoddam bonum, potest velle se velle: a. 7P sicut etiam intellectus, cuius obiectum est verum *, intclligit se intelligcre, quia hoc etiam est quod­ dam verum. Sed amor etiam cx ratione propriae speciei habet quod supra se reflectatur: quia est spontaneus motus amantis in amatum ; unde cx hoc ipso quod amat aliquis, amat se amare. Sed caritas non est simplex amor, sed habet toc.rationem amicitiae, ut supra * dictum est. Per amicitiam autem amatur aliquid dupliciter. Uno modo, sicut ipse amicus ad quem amicitiam A habemus ct cui * bona volumus. Alio modo, sicut bonum quod amico volumus. Et hoc modo ca» et cui, - cui G, et cuiut ARTICULUS 111 »99 ritas per caritatem amatur, et non primo: quia caritas est illud bonum quod optamus omnibus quos ex caritate diligimus. - Et eadem ratio est de bcalitudine ct de aliis virtutibus. An primum ergo dicendum quod Deus ct pro­ ximus sunt illi ad quos amicitiam habemus. Sed in illorum dilectione includitur dilectio caritatis: diligimus cmm proximum et Deum inquantum hoc amamus, ut nos et proximus Deum diliga­ mus, quod est caritatem habere L Ad secundum dicendum quod caritas est ipsa communicatio spiritualis vitae, per quam ad bea­ titudinem pervenitur. Et ideo amatur sicut bo­ num desideratum omnibus quos ex caritate di­ ligimus. Ad tertium dicendum quod ratio illa procedit secundum quod per amicitiam amantur illi ad quos amicitiam habemus. γ) ceteri ct α. habere. - diligere τ aliquae editione». Commentaria CardinnliH Caietani articulo secundo eiusdem quaestionis declarandum illud speciale occurrit quod amor cx propriae speciei ratione habere dicitur, licet commune sit omnibus voluntati» acti­ bus, cx communi ratione immaterialis potentiae, quod qui­ libet potest esse obiectum eiusdem potentiae, nc per hoc potentia potest super quemlibet suum netum reflecti. Non tamen est commune omnibus actibus huiusmodi quod qui­ libet possit esse obiectum actus eiusdem rationis: nullus enim irascitur contra iram suam, nec desperat se desperare. Et rursus, licet aliquis actus huiusmodi possit esse obie­ ctum actus eiusdem rationis (palest enim aliquis desiderare sc desiderare, iuxta illud ♦: Concupivit anima mea deside­ rare), non tamen convenit hoc ei ex ratione propriae spe­ ciei, sed aliunde. Propter quod in littera de amore specia­ liter dictum est quod ex ratione propriae speciet habet quod reflectatur cupra scipsum, hoc est quod sit obie­ ctum actus eiusdem rationis in eadem potentia. Et ratio n I assignatur, quia est spontaneus motus amantis ad amatum: hoc est, quia ad rationem amoris suflidt quod sit spon­ taneus motus amantis nd amatum. Ex hac enim sufficientia sequitur quod amor ipse, cx hoc ipso quod est amor, est amabilis. Nam cx hoc quod est spontaneus motus in ama­ tum , sequitur quod ipse motus sit complacens amanti, ac per hoc amabilis: quia in quodlibct complacens alicui potest habere spontaneum motum amantis ad amatum, cx quo aliud non requiritur. Non sic autem desiderium. Quo­ niam desideratum, ut sic. est absens: desiderium autem ut sic, non est absens ac per hoc, ut sic, non constituit se desiderabile, sed aliunde, scilicet ex hoc quod non ha­ betur. Propter quod in incipientium aut etiam proficien­ tium persona, patientium interruptionem desiderii divini, dictum est: Concupivit anima mea desiderare in omni tem­ pore iiistiflcationes tuas. Et simile est in netu spei, timo­ ris et huiusmodi. ARTICULUS TERTIUS UTRUM ETIAM CREATURAE IRRATIONALES SINT EX CARITATE DILIGENDAE III • Vid. Cam meor. Cairt.pMt art. i. • Vara, ,5. rt.i. 3- · u. • I loan. cap. u 16. Sent., diit. uvrn, art. a; Zk ΙΪγ/mL, qu. n, art. 7 b TERTIUM SIC PROCEDITUR * . VidctUZ quod creaturae irrationales sint cx ca­ Setiam ritate diligendae. Per caritatem cmm maxime conformamur Deo. Sed Deus diligit creaturas irrationales ex caritate: diligit enim omnia quae sunt, ut habetur Sap. xi *; et omne quod diligit, seipso diligit, qui est caritas *. Ergo et nos debemus creaturas irrationales ex caritate diligere. 2. Praeterea, caritas principaliter fertur in Deum, ad alia autem sc extendit secundum quod ad Deum pertinent. Sed sicut creatura rationalis pertinet ad Deum inquantum habet similitudinem imaginis, ita etiam creatura irrationalis inquan­ tum habet similitudinem vestigii. Ergo caritas etiam se extendit ad creaturas irrationales. 3. Praeterea, sicut carnalis obiectum est Deus, ita el fidei. Sed fides se extendit ad creaturas irrationales: inquantum credimus caelum ct ter­ ram esse creata a Deo, ct pisces et aves esse productos ex aquis, ei gressibilia animalia et plan­ tas ex terra *. Ergo caritas etiam se extendit ad * <*·· «r »· creaturas irrationales. Sed contra est quod dilectio caritatis solum sc extendit ad Deum et proximum *. Sed nomine proximi non potest intelligi creatura irrationalis: quia non communicat cum homine in vita ratio­ nali. Ergo caritas non se extendit ad creaturas irrationales. Respondeo dicendum quod caritas, secundum , * praedicta est amicitia quaedam. Per amicitiam •q·». · 0 ** autem amatur ® uno quidem modo, amicus ad quem amicitia habetur; et alio modo, bona quae amico optantur. Primo ergo modo nulla creatura aj amatur, - amatur dupliciter G, aliquid amatur |, amatur aliquid dupliciter Pa. QUAESTIO XXV, ARTICULUS IV 200 irrationalis ? potest cx caritate amari. Et hoc tri­ plici ratione. Quarum duae pertinent communi­ ter ad amicitiam, quae ad creaturas irrationales haberi non potest. Primo quidem, quia amicitia ad eum habetur cui volumus bonum. Non auγ tem t proprie possum bonum velle creaturae ir­ rationali: quia non est eius proprie habere bo­ num, sed solum creaturae rationalis, quae est do­ mina utendi bono quod habet per liberum arbiΪ'· V’ tr‘um· Philosophus dicit, in II Physic. ♦, S’T ‘ quod huiusmodi rebus non dicimus aliquid bene vel male contingere nisi secundum similitudi­ nem. - Secundo, quia omnis amicitia fundatur super aliqua communicatione vitae: nihil enim a est ita proprium amicitiae sicut convivere \ ut ► Qr », n. y- patet per Philosophum, VIII Ethic. * Creaturae au­ S. Th. ». tem irrationales non possunt communicationem 1 t habere in vita humana, quae est secundum ra­ tionem. Unde nulla amicitia potest haberi ad creaturas irrationales, nisi forte secundum metairrationalis. - rationalia ΛΕΕρΒΚκ. γ) .Vom autem - Sed non Pd. — Pro pastum, pottumus PCDGHKa. 8) convivere. - bona vitat (communicare addunt «CKv) ABCDGI Kun, bona vita PEFUM. 3) phoram. - Tertia ratio est propria caritati: quia caritas fundatur super communicatione beatitudinis aeternae, cuius creatura irrationalis capax non est. Unde amicitia caritatis non potest haberi ad creaturam irrationalem. Possunt tamen ex caritate diligi creaturae ir­ rationales sicut bona quae aliis volumus: inquan­ tum scilicet ex caritate volumus eas conservari ad honorem Dei et utilitatem hominum. Et sic etiam cx caritate Deus eas diligit. Unde putet responsio ad primum. Ad secundum dicendum quod similitudo ve­ stigii non causât : capacitatem vitae aeternae, sicut similitudo imaginis. Unde non est similis ratio. Ad tertium dicendum quod fides sc potest exten­ dere ad omnia quae sunt r· quocumque modo vera. Sed amicitia caritatis se extendit ad illa sola quae nata sunt habere bonum vitae aeter­ nae. Unde non est simile. <) communicationem. - communionem ABCEFIKLx. ζ) causai. — dat ad C, dat PElhn et a. - Pro sicut, sed Pd; hioc «olutinncn» om. p». η) quae sunt. - Om. PDEpC ct κα. ARTICULUS QUARTUS UTRÔM HOMO DEBEAT SEIPSUM EX CARITATE DILIGERE III Scnt„ i. * di xnnif art. 6; stc proceditur. Videtur quod homo non diligat scipsum ex caritate. Dicit enim Gregorius, in quadam homilia ”, quod caritas minus quam inter duos haberi non potest. Ergo ad scipsum nullus habet caritatem. 2. Praeterea, amicitia de sui ratione importat reamationem et aequalitatem, ut patet in VIII ·. Ethic. * quae quidem non possunt esse homini 3 4^.s.Tb.icct.u, scipsum. Sed caritas amicitia quaedam est, ut .QU um.art.r dictum est *. Ergo ad scipsum aliquis caritatem habere non potest. 3. Praeterea , illud quod ad caritatem perti­ net non potest esse vituperabile : quia caritas non •Vea.4agit perperam, ut dicitur I ad Cor. xm *. Sed amare seipsum est vituperabile: dicitur enim II ad • vm. ». a. Tini, m *: In novissimis diebus instabunt tempora periculosa, et erunt homines amantes scipsos. Ergo homo non potest seipsum ex caritate diligere. • vtr». »8. Sed contra EST quod dicitur Levit, xix ♦: Di­ liges amicum tuum sicut teipsum. Sed amicum cx caritate diligimus. Ergo et nosipsos ex cari­ tate debemus diligere. Respondeo decendum quod, cum caritas sit ami•Qu.Bun.Mt t citia quaedam, sicut dictum est *. dupliciter pos­ sumus dc caritate loqui. Uno modo, sub com­ muni ratione amicitiae. Et secundum hoc dicen­ dum est quod amicitia proprie non habetur ad seipsum, sed aliquid maius amicitia: quia ami­ » d quartum homini. - hominu UK. p) unione. - ad alium addunt De Virtue., citia unionem quandam importat, dicit enim Dio­ nysius ' quod amor est virtus unitiva ; unicuique ‘Drft» w, autem ad seipsum est unitas, quae est potior »■ *«.«· unione Unde sicut unitas est principium unio> nis, ita amor quo quis diligit seipsum, est forma ct radix amicitiae: in hoc enim amicitiam habemus ad alios, quod ad eos nos habemus sicut ad nos­ ipsos; dicitur enim in IX Ethic. * quod amicabilia quae sunt ad alterum veniunt τ ex his quae sunt '. iu Rom. vi *: Exhibete membra vestra arma iustitiae quintum u »· x. · . I* 3) corpus. — scilicet corpus XIlDEFHIKLpC et mut; G xddit Dr Virtut., qu. 11, art. 7. Deo. Et ideo ex dilectione caritatis qua diligi­ mus Deum, debemus etiam corpus nostrum di­ ligere. - Sed infectionem culpae ct corruptionem poenae m corpore nostro diligere non debemus, sed potius ad eius remotionem anhelare deside­ rio caritatis. At) PRIMUM ERGO DICENDUM quod Apostolus ΠΟΠ refugiebat corporis communionem quantum ad corporis naturam: immo secundum hoc nolebat ab eo spoliari, secundum illud II ad Cor. v*: No- · v«n. < litmus expoliari, sed supervestiri. Sed volebat ca­ rere infectione concupiscentiae, quae remanet m corpore; et corruptione ipsius, quae aggravat ani­ mam *, ne possit Deum videre. Unde signanter op a’ dixit: de corpore mortis huius. Ad secundum dicendum quod corpus nostrum quamvis Deo frui non possit cognoscendo ct amando ipsum, tamen per opera quae per cor­ pus agimus ad perfectam Dei fruitionem possu­ mus venire. Unde ct cx fruitione animae redun­ dat quaedam beatiludo ad corpus, scilicet sani­ tatis et incorruptionis vigor; ut Augustinus dicit, in epistola ad Diosc. * Et ideo, quia corpus aliquo ·Ε^.ανιη, modo est particeps bcatitudinis, potest dilectione caritatis amari. Ad tertium dicendum quod reamatio habet lo­ cum in amicitia quae est ad alterum: non autem in amicitia quae est ad seipsum. vel secundum animam vel secundum corpus, scilicet ante unum. Commentaria Cardinalis Caietani N articulo quinto, in responsione ad tertium, dubium adhuc post responsionem restat dc caritate qua diligimus etiam corpus proximi, quod non potest nos redamare. Quo­ modo cx caritate diligitur? Ad hoc dicitur quod corpus proximi diligitur cx caritate I non ut amicus diligitur, proprie loquendo, sed Ut pars amici. Et propterea sufficit redormitio amici cuius est pan. Respectu autem proprii corporis, neutrius redamatio requi­ ritur. Et hoc singulare voluit Auctor per illam responsio­ nem docere. ARTICULUS SEXTUS UTRUM PECCATORES SINT EX CARITATE DILIGENDI 11 Sent., De Virtu t., qu. De Ddect. Drox.; Ad Gdl.it.,cip. rr, di»t. v». qu. III, art. 2, ad □; III, di»L ΧΧΠΙΙ, art. 4; De Duol·. Draccept. etc., cap. u. an. 8. ad 8, 9; Ica. n. n sextum sic proceditur. Videtur quod Ergo ex caritate magis sunt odiendi peccatores peccatores non sint cx caritate diligendi. quam diligendi. Dicitur enim in Psalm. *: Iniquos odio 2. Praeterea, probatio dilectionis exhibitio est habui. Sed David caritatem a habebat. opens; ut Gregorius dicit, in homilia Pentecostes .* • p». anu. ttf·. t»J3 a) caritatem. - perfectam addunt P.t. Scmmak Τάκοι. D. TnnwAr T. V. 16 •Horn»· .\.\Xh KPMf. QUAESTIO XXV. ARTICULUS VI Sed peccatoribus iusti non exhibent opera dile­ ctionis, sed magis opera quae videntur esse odii: • r. c, w. «. secundum illud Psalm. *: In matutino interficie­ bam omnes peccatores terrae. Et Dominus prae• v«r». cepit, Exod. xxH *: Maleficos non patieris virere. Ergo peccatores non sunt ex caritate diligendi. 3. Praeterea, ad amicitiam pertinet ut ami­ cis velimus et optemus bona. Sed sancti ex ca­ ritate optant peccatoribus mala: secundum illud • Ρικ«.νβη.ι«. Psalm. * : Convertantur peccatores in infernum. Ergo peccatores non sunt ex caritate diligendi. 4. Praeterea, proprium amicorum est de eis­ dem gaudere et idem velle. Sed caritas non facit velle quod peccatores volunt, neque facit gaudere de hoc de quo peccatores gaudent: sed magis facit contrarium. Ergo peccatores non sunt ex caritate diligendi. 5. Praeterea, proprium est amicorum simul % (:f C'k-tn ί ’ convivere, ut dicitur in Vlll * Ethic. Sed cum pec­ catoribus non est convivendum; secundum illud • ver». »7. ia. 1- μ aj Cor. vi *: Recedite * de medio eorum. Ergo «n. «h peccatores non sunt ex caritate diligendi. Sep contra est quod Augustinus dicit, in I de • op. x». Doct. Christ. *, quod cum dicitur, « Diliges proT ximum tuum ». manifestum est 1 omnem homi­ nem proximum esse deputandum. Sed peccatores non desinunt esse homines: quia peccatum non tollit naturam. Ergo peccatores sunt ex caritate diligendi. Respondeo dicendum quod in peccatoribus duo possunt considerari: scilicet natura, et culpa. Se­ cundum naturam quidem, quam a Deo habent. capaces sunt beatitudinis, super cuius communi*iiii. •Ari.3:qu. cutione caritas tundatur, ut supra * dictum est. Et ideo secundum naturam suam sunt ex can­ tate diligendi. Sed culpa eorum Deo conirariatur. ct est beatitudinis impedimentum. Unde se* eundum culpam, qua Deo adversantur \ sunt odiendi quicumquc peccatores, etiam pater et •vcr<. mater et propinqui, ut habetur Luc. χιν *. Debe­ mus enim in peccatoribus odire quod peccato­ res sunt, et diligere quod homines sunt beatitu­ dinis capaces. Et hoc est cos vere ex caritate diligere propter Deum. Ad primum ergo dicendum quod iniquos Pro­ pheta odio habuit inquantum iniqui sunt, habens odio iniquitatem ipsorum, quod est ipsorum ma­ lum. Et hoc est perfectum odium, de quo ipse p. auviii, dicit *: Perfecto odio oderam illos. Eiusdem autem rationis est odire malum alicuius ct diligere bonum cius. Unde etiam istud odium perfectum ad caritatem pertinet. Ad secundum dicendum quod amicis peccantisirt kct. iit. bus, sicut Philosophus dicit, in IX Ethic. *, non Recedite. - Exite P. γ) manifestum est. - non est enim ABFpK, non enim D, noveris Gmh, non enim eit EHpM, nomine proximi ItX, est enim I., manifestum est enim uK, abnua pn. qua Deo advertantur. - quae Deo adversatur P. «) auxiliandum. - auxilium dandum PGa. ζ) eorum. - etiam eorum ABDEFGIIIKI j»C ct ruo. sunt subtrahenda amicitiae beneficia, quousque habeatur spes sanationis eorum: sed magis est cis auxiliandum · ad recuperationem virtutis quam ad recuperationem pecuniae, si eam amisissent, quanto virtus est magis amicitiae affinis quam pecunia. Sed quando in maximam malitiam in­ cidunt et insanabiles fiunt, tunc non est eis ami­ citiae familiaritas exhibenda. Et ideo huiusmodi peccantes, dc quibus magis praesumitur nocu­ mentum aliorum quam eorum ζ emendatio, se­ cundum legem divinam et humanam praecipiun­ tur occidi. - Et tamen hoc facit index non ex odio eorum, sed ex caritatis amore, quo bonum publicum praefertur vitae singularis personae. Et tamen mors per iudicem inflicta peccatori prodest, sive convertatur, ad culpae expiationem; sive non T· convertatur, ad culpae terminatio­ nem . quia per hoc tollitur ei potestas amplius peccandi. An tertium dicendum quod huiusmodi impre­ cationes quae in sacra Scriptura inveniuntur, tripliciter possunt intelhgi. Uno modo, per mo­ dum praenuntiationis non per modum optatio­ nis: ut sit sensus: Convertantur peccatores in infernum, idest convertentur. - Alio modo, per modum optationis: ut tamen desiderium optan­ tis non reteratur ad poenam hominum, sed ad iustitiam punientis, secundum illud Laetabitur iustus cum vident vindictam. Quia nec ipse Deus puniens laetatur in perditione impiorum, ut dici­ tur Sap. 1 Λ sed in sua iusiitia: quia iustus Dominus, et iustitias dilexit- Tertio, ut deside- ’’«-i. *w'-L rium reteratur ad remotionem culpae, non ad ipsam poenam: ut scilicet peccata destruantur et homines remaneant. Ad quartum dicendum quod cx caritate diligi­ mus peccatores non quidem ut velimus quae ipsi volunt, vel gaudeamus de his de quibus ipsi gaudent: sed ut faciamus eos velle quod volu­ mus, ct gaudere de his de quibus gaudemus. Unde dicitur lerem. xv *: Ipsi convertentur ad ·ν«. * te. et tu non convertens ad eos. Ad quintum dicendum quod convivere peccato­ ribus infirmis quidem est vitandum, propter pe­ riculum quod cis imminet ne ab cis subvertan­ tur. Perfectis nutem, de quorum corruptione non timetur, laudabile est quod cum peccatoribus con­ versentur, ut eos convertant. Sic enim Dominus cum peccatoribus manducabat ct bibebat, ut ha­ betur Matth. ix *. - Convictus tamen peccatorum ' '£■»··u quantum ad consortium peccati vitandus est omni- TU‘·’*· bus. Et sic dicitur 11 ad Cor. vi ♦: Recedite * de medio eorum, et immundum ne tetigeritis, scilicet secundum peccati consensum. - etiam PiLi. om. AFpK; expiationem.. culpae om. D.Prr» terminationem, iterationem G. 6) imprecationes. - increpationes PABCDEFHILpKs cl M. ύ pr.u- lunliationn. - pronuntiationis l*pK. - Poti sensui P addit Psat. y; item mw, post secundum illud. l\aK 57. x) Recedite. - Exite P. - Pro iccunJum peccati consensum, pec­ cati consortium D. r4) mo’î. QUAESTIO XXV, ARTICULUS VII 2θ3 Commentaria Cardinalis Cuictani articulo sexto, in responsione nd quintum, nolo quam comedendo, colloquendo, conncgotiondo, etc. Quoniam temerarie cum peccatoribus habita» «ut conversari» prae· perfectorum est, nut perfecti personam induentis, tute con­ sumens te esse perfectum. Quod »i hoc non sentis dc te- versari cum peccatoribus. ipso, luge peccatorum consortia m communi conversatione. n I ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM PECCATORES DILIGANT SEIPSOS I* II··, qu. >ra, «rt. 4; II Sent, di *L De Virtut., iui, qu. n, art * qu. n, art. ta, aj (i; 7χ7ζν^?1) septimum sic proceditur. Videtur quod peccatores SC,PSOS diliganfc Illud enim quod est principium peccati maxime in ^■^peccatoribus invenitur. Sed amor sui est principium peccati: dicit enim Augustinus, XIV de • *cr- llt,u Civ. Dei *. quod facit civitatem Babylonis. Ergo peccatores maxime amant seipsos. 2. Praeterea, peccatum non tollit naturam. Sed hoc unicuique convenit cx sua natura quod diligat seipsum: unde etiam creaturae irrationales naturaliter appetunt proprium bonum, puta con­ servationem sui esse et alia huiusmodi. Ergo pec­ catores diligunt seipsos. 3. Praeterea, omnibus est diligibile bonum; ut • s. τι», icrt. i.* Dionysius dicit, in iv cap. de Div. Nom. * Sed multi peccatores reputant se bonos. Ergo multi peccatores seipsos diligunt. •p· ». «*■·!· Sed contra est quod dicitur in Psalm. ♦: Qui diligit iniquitatem, odit animam suam. Respondeo dicendum quod amare seipsum uno modo commune est omnibus: alio modo pro­ prium est bonorum; tertio modo proprium est malorum. Quod enim aliquis amet id quod seip­ sum esse aestimat, hoc commune est omnibus. Homo nutem dicitur esse aliquid dupliciter. Uno modo, secundum suam substantiam et naturam. Et secundum hoc omnes aestimant bonum com· « mune 3 se esse id quod sunt, scilicet cx anima et corpore compositos. Et sic etiam omnes homi­ nes, boni ct mali, diligunt seipsos, inquantum diligunt sui ipsorum conservationem. Alio modo dicitur esse homo aliquid secun­ dum principalitatem: sicut princeps civitatis di­ citur esse civitas; unde quod principes laciunt, dicitur civitas facere. Sic autem non omnes aesti­ mant se esse id quod sunt. Principale enim in homine est mens rationalis, secundarium autem est natura sensitiva ct corporalis: quorum pri­ mum Apostolus nominat interiorem hominem, sc•aJveru ut patet II ad. Cor. &>m.»6cap.- autem aestimant principale in seipsis naturam sensitivam ut corporalem, scilicet exteriorem ho­ minem. Unde non recte cognoscentes seipsos, non veru diligunt seipsos. sed diligunt id quod seipsos esse reputant. Boni autem, vere cognoscentes seipsos, veru seipsos diligunt. Et hoc probat Philosophus, in IX Ethic. ·, per s τχ quinque quae sunt amicitiae propria. Unusquisque enim amicus primo quidem vult suum amicum esse et vivere; secundo, vult ei bona; tertio, ope­ ratur bona ad ipsum; quarto, convivit ei dele­ ctabiliter; quinto, concordat cum ipso, quasi in iisdem delectatus et contristatus L Et secundum γ hoc boni diligunt seipsos quantum ad interiorem hominem: quia etiam volunt ipsum servari in sua integritate; ct optant ci bona cius, quae sunt bona spiritualia; et etiam 1 ad assequenda ope* ram impendunt; el delectabiliter ad cor proprium redeunt, quia ibi inveniunt el · bonas cogitationes 1 in praesenti, et memoriam bonorum praeterito­ rum. ct spem futurorum bonorum, ex quibus de­ lectabo causatur; similiter diam non patiuntur in seipsis voluntatis dissensionem, quia tota anima eorum tendit in unum. E contrario autem mali non volunt conservari integritatem : interioris ho­ minis; neque appetunt spiritualia cius bona; ne­ que ad hoc operantur; neque delectabile est cis secum convivere redeundo ad cor. quia in­ veniunt ibi mala et praesentia et praeterita et futura, quae abhorrent: neque diam sibi ipsis concordant, propter conscientiam remordentem, secundum illud Psalm. *: Arguam tet el sta· 'f* «.«« ·”· tuam contra faciem luam. - Et per eadem pro­ bari potest quod mali amant seipsos secundum corruptionem exterioris hominis. Sic autem boni non amant seipsos. Ad primum ergo dicendum quod amor sui qui est principium peccati, est ille qui est proprius malorum, perveniens usque ad contemptum Dei, ut ibi *· dicitur: quia mali sic etiam cupiunt exte* riora bona quod spiritualia contemnunt. qu. Op, UXXlll Vcvw ex. • I ad Cor., c»;. xm, 4· • Ven» 0- • Ver·, «i. • D. Ψ). ? qu. LXXXlit, art. 8; 111 Sent., De Virtut., qu. n, irt. 8; Ik Duob, Praeccpt. De Perf. Vitae Spir., cap. xjv; Ad Rom., cap. xu, lect. in. diet. xrx. on. t: sic proceditur. * Videtur quod non sit dc necessitate caritatis ut inimici diligantur. Dicit enim Augustinus, in ^^^^JEnchirid. *, quod hoc tam magnum bo­ num. scilicet diligere inimicos, non esi tantae mul­ titudinis quantam a credimus exaudiri cum m Ora­ tione dicitur, c Dimitte nobis debita nostra '. Sed nulli dimittitur peccatum sine caritate: quia, ut dicitur Proverb, x universa delicta operit caritas. Ergo non est dc necessitate caritatis diligere ini­ micos. 2. Praeterea, caritas non tollit naturam. Sed unaquaeque res, etiam irrationalis, naturaliter odit suum contrarium: sicut ovis lupum, ctaqua ignem. Ergo caritas non facit quod inimici diligantur. 3. Praeterea, caritas non agit perperam *. Sed hoc videtur esse perversum quod aliquis diligat inimicos, sicut et quod aliquis odio habeat amicos; unde II Reg. xix * exprobrando dicit loab ad David: Diligis odientes te, et odio habes diligentes te. Ergo caritas non facit ut inimici diligantur. Sed contra est quod Dominus dicit. Matth. v Diligite inimicos vestros. Respondeo dicendum quod dilectio inimicorum tripliciter potest considerari. Uno quidem P modo, ut inimici diligantur inquantum sunt inimici. Et hoc est perversum et caritati repugnans: quia hoc est diligere malum alterius . * Alio modo potest accipi dilectio inimicorum quantum ad naturam, sed γ in universali. Et sic dilectio inimicorum est de necessitate caritatis: ut scilicet aliquis diligens Deum ct proximum ab illa generalitate dilectionis proximi inimicos suos non excludat. octavum a) β) γ) quantam. - quam dum G, quantum quidem. - Gm. PGa. sed. - scilicet PA»p ct a. Pn. etc., cap. Dc Dtlcct. Prox.; Tertio modo potest considerari dilectio inimi­ i corum in speciali: ut scilicet aliquis in speciali moveatur motu dilectionis ad inimicum. Et istud non est de necessitate caritatis absolute: quia nec etiam moveri motu dilectionis in speciali ad quos­ libet homines singulariter est de necessitate ca­ ritatis, quia hoc esset impossibile. Est tamen dc necessitate caritatis secundum praeparationem animi: ut scilicet homo habeat animum para­ tum ad hoc quod in singulari inimicum dilige­ ret si necessitas occurreret. Sed quod absque articulo necessitatis homo etiam 8 hoc actu impicat ut diligat inimicum pro­ pter Deum, hoc pertinet ad perfectionem caritatis. Cum enim cx caritate diligatur proximus propter Deum, quanto aliquis magis diligit Deum, tanto etiam magis ad proximum dilectionem ostendit, nulla inimicitia impediente. Sicut si aliquis mul­ tum diligeret aliquem hominum, amore ipsius fi­ lios cius amaret etiam sibi inimicos ·. - Et se­ cundum hunc modum loquitur Augustinus. Unde patet responsio ad primum. Ad secundum dicendum quod unaquacquae res naturaliter odio habet id quod est sibi contrarium inquantum est sibi contrarium. Inimici autem sunt nobis contrarii inquantum sunt inimici. Unde hoc debemus in eis odio habere: debet enim nobis displicere quod nobis inimici sunt. Non autem sunt nobis contrarii inquantum homines sunt et beatitudinis capaces. Et secundum hoc debemus eos diligere. Ad tertium dicendum quod diligere inimicos in­ quantum sunt inimici, hoc : est vituperabile. Et hoc non facit caritas, ut dictum est *. 2) t) ζ) etiam. - Om. G. sibi inimicos. - ii inimicos sibi hoc. - Om. P. BE, inimteos nbt PAGKLj. QUAESTIO XXV, ARTICULUS IX 20$ ARTICULUS NONUS UTRUM SIT DE NECESSITATE CARITATIS QUOD ALIQUIS SIGNA ET EFFECTUS DILECTIONIS INIMICO EXHIBEAT Infra, qu. luxui, art. 8; III .Sent., Ik Virtut., qu. n, «rt. Dc I\rrf. Vitae Spir., cap. dlaU xxx, art. Videtur quod neccssilale caritatis sit quod aliquis k°mo signa vel effectus dilectionis ini’ V(n ‘ -^k^^^mico exhibeat. Dicitur enim 1 loan, m *: Non diligamus verbo neque lingua, sed opere et veritate. Sed opere diligit aliquis exhibendo ad cum quem diligit signa ct effectus dilectionis. Ergo dc necessitate caritatis est ut aliquis huiusmodi signa et effectus inimicis exhibeat. •ver», u2. Praeterea. Matth. v * Dominus simul dicit: Diligite inimicos vestros, ct : Benefacite his qui oderunt vos. Sed diligere inimicos est de neces­ sitate caritatis. Ergo ct benefacere inimicis. 3. Prakterfx, caritate amatur non solum Deus, sed etiam proximus. Sed Gregorius dicit, in hov λΧ* iM m’*’a Pentecostes *, quod amor Dei non potest esse otiosus: magna enim operatur, si est; si desinit operari, amor non est. Ergo caritas quae habetur ad proximum non potest esse sine operationis effectu. Sed dc necessitate caritatis est ut omnis proximus diligatur, etiam inimicus. Ergo dc ne3 ccssitatc caritatis est ut etiam ad inimicos “ signa et ellectus dilectionis extendamus. •vm. mSed contra est quod Matth. v ♦ super illud, • orj ct a®<. Benefacite Ius qui oderunt vos, dicit Glossa * quod benefacere inimicis est cumulus perfectionis. Sed id quod pertinet ad perfectionem cantatis non est de necessitate ipsius. Ergo non est de ne­ cessitate caritatis quod aliquis signa et effectus dilectionis inimicis exhibeat. Respondeo dicendum quod effectus et signa ca­ ntatis ex interiori dilectione procedunt ct ei proportionantur. Dilectio autem interior ad inimicum nonum sic proceditur. ad inimical. - inimicis Ik; pro extendamus , ostendamus *Kk ct a. p) non. — crt non PCHpK ct a. γ) beneficia vel si^na. - xipna rcl beneficia Pa. 3) PCI 8; Dr Duo *. χιν. Vraccept. tU. op. Ik Dikct. /¥ur.; in communi quidem est de necessitate praecepti absolute; m speciali autem non > absolute, sed ? secundum praeparationem animi, ut supra * di- ’ Art· ctum est. Sic igitur dicendum est de effectu vel signo dilectionis exterius exhibendo. Sunt enim quaedam beneficia vel signa * dilectionis quae τ exhibentur proximis in communi : puta cum ali­ quis orat pro omnibus fidelibus vel pro toto po­ pulo, aut cum aliquod beneficium impendit aliquis toti communitati. Et talia beneficia vel dilectionis signa inimicis exhibere est de necessitate prae­ cepti : si enim * non exhiberentur inimicis, hoc * pertineret ad livorem vindictae, contra id quod dicitur Levit, xix *: Non quaeres ultionem; ct non · v» r eris memor iniuriae civium tuorum. Alia vero sunt beneficia vel dilectionis signa quae quis exhibet particulariter aliquibus perso­ nis. Et talia beneficia vel dilectionis signa ini­ micis exhibere non est de necessitate salutis nisi secundum praeparationem animi, ut scilicet sub­ veniatur eis in articulo necessitatis: secundum il­ lud Proverb, xxv *: Si esurierit inimicus tuus, ciba · v supra * dictum est. Ergo etiam neque ad an­ gelos. 3. Praeterea, nihil est ita proprium amicorum T. n.<·u- sicut convivere. ut dicitur in VIII Ethic. Sed an§.• OrTb. Icet. geli non convivunt nobiscum, nec etiam cos vi­ dere possumus. Ergo ad cos caritatis amicitiam habere non valemus. Sed contra est quod Augustinus dicit, in I de • c»? «m. Doct. Christ. *: Iam vero si vel cui praebendum % vel a quo nobis praebendum est officium mise­ ricordiae, recte proximus dicitur; manifestum est H praecepto > quo iubemur diligere proximum, etiam praebendum. - est addit L, a nobis est addunt Pa. £) praecepto. - quod praecepto DCDEEILpK et «n. quod in prae­ cepto H, quod praeceptum A. per praeceptum G. t) convivunt nobis. - conveniunt nobis HILpK, conveniunt nobiscum in CiK; pro quai nobis est, quae nobis ABEFLk, quae est in nobis a) Ad Rom.. cap. xin, Icet. n. sanctos angelos contineri, a quibus multa nobis misericordiae impenduntur officia. Respondeo dicendum quod amicitia caritatis, sicut supra * dictum est, fundatur super commu­ nicatione beatitudinis aeternae, in cuius partici­ patione communicant cum angelis homines: di­ citur enim Matth. xxii * quod in resurrectione erunt homines sicut angeli in caelo. Et ideo ma­ nifestum est quod amicitia caritatis etiam ad an­ gelos se extendit. Ad primum ergo dicendum quod proximus non solum dicitur communicatione speciei, sed etiam communicatione beneficiorum pertinentium ad vitam aeternam; super qua communicatione ami­ citia caritatis tundatur. Ad secundum dicendum quod bruta animalia con­ veniunt nobiscum in genere propinquo ratione na­ turae sensitivae, secundum quam non sumus parti­ cipes aeternae beatitudinis, sed secundum mentem rationalem; in qua communicamus cum angelis. Ad tertium dicendum quod angeli non convi­ vunt nobis T exteriori conversatione, quae nobis est secundum sensitivam naturam. Convivimus tamen angelis secundum mentem : imperfecte quidem in hac vita, perfecte autem in patria, sicut et supra ♦ dictum est. • Qa. uni, m. I. t quae convenit G, quae nec (convenit *1) nobis (om. secundum) I, qua nos H, qua nobis K; pro Convivimus tamen. Convivimus cum 11E EHpK, Convivimus tamen cum G. Convivimus autem Cum 1, (Sed C) convenimus cum CE>K. C, ARTICULUS UNDECIMUS UTRUM DEBEAMUS DAEMONES EX CARITATE DILIGERE III Sent., dist. xxvnt, nrt. 5; dht. xxxt, qu. n, «rt. 3, qu· 1 ; De Virtut., qu. n, an. 8, ad 9; Ad Rom., cap. xtn, teci. u. sic proceditur. Videtur quod gunt peccatores. Ergo etiam ex caritate debent daemones cx caritate debeamus diligere. diligere daemones. Angeli enim sunt nobis proximi inquan3. Praeterea, illi a ? quibus beneficia nobis ï tum communicamus cum eis in ratio­ impenduntur debent a nobis ex caritate diligi nali mente. Sed etiam daemones sic nobiscum tanquam proximi: sicut paiet ex auctoritate Augu­ communicant: quia data naturalia in eis manent stini supra * inducto. Sed daemones nobis in mulintegra, scilicet esse, vivere et intelligere. ut di­ lis sunt utiles ; dum nos lentando nobis coronas citur * in iv cap. de Div. Norn. * Ergo debemus fabricant, sicut Augustinus dicit. XI de Civ. Dei *. xvuwV-T Ergo daemones sunt cx caritate diligendi. daemones ex caritate diligere. Sed contra est quod dicitur Isaiae xxvin ♦: ·'’<■» 2. Praeterea, daemones differunt a beatis an­ gelis differentia peccati, sicut et peccatores ho­ Delebitur foedus vestrum cum morte, et pactum mines a iuslis. Sed iusti homines ex caritate dili­ vestrum cum inferno non stabit. Sed perfectio undecimum a • S.Th. icct.xix. a) dicitur. - dicit Dionysius P. ft Uti a. - illa ABCDEEULkh, illi 1, illa a K. Art. ». An 2. * QUAESTIO XXV, pads ct foederis est per caritatem. Ergo ad daemones, qui sunt inferni incolae et mortis procu­ ratores, caritatem habere non debemus. Respondeo dicendum quod, sicut supra ♦ dictum est. in peccatoribus ex caritate debemus diligere naturam, peccatum odire. In nomine autem dae­ monis significatur natura peccato deformata. Et ideo daemones ex caritate non sunt diligendi. Et si non fiat vis in nomine, ct quaestio re­ feratur ad illos spiritus qui daemones dicuntur, utrum sint cx caritate diligendi: respondendum est. secundum praemissa *, quod aliquid cx ca­ ritate diligitur dupliciter. Uno modo, sicut ad quem amicitia habetur. El sic ad illos spiritus caritatis amicitiam habere non possumus. Perlinet enim ad rationem amicitiae ut amicis nostris bo­ num velimus. Illud autem bonum vitae aeternae quod respicit caritas, spiritibus illis a Deo aeter­ naliter damnatis ex caritate velle non possumus: hoc enim repugnaret caritati Dei, per quam cius iustiliam approbamus. Alio modo diligitur aliquid sicut quod volumus permanere ut bonum alterius: per quem modum ex caritate diligimus irrationales creaturas, inquan­ tum volumus eas permanere ad gloriam Dei el γ) r/. - citam (ICDI.FG1K1.kii, ARTICULUS XII 207 utilitatem hominum ut supra * dictum est. Et *An v per hunc modum ct ’ naturam daemonum etiam î cx caritate diligere possumus: inquantum scilicet volumus illos spiritus in suis naturalibus conser­ vari ad gloriam Dei. An primum ergo dicendum quod mens angelo­ rum non habet impossibilitatem ad aeternam bcalitudinem habendam, sicut habet mens daemo­ num. Et ideo amicitia caritatis, quae fundatur super communicatione vitae aeternae magis quam super communicatione naturae, habetur ad an­ gelos, non autem ad daemones. An SECUNDUM DICENDUM quod homines pecca­ tores in hac vita habent possibilitatem perve­ niendi ad bcalitudincm aeternam. Quod non ha­ bent illi qui sunt in inferno damnati; dc quibus, quantum ad hoc. est eadem ratio sicut et dc daemonibus. Ad tertium dicendum quod utilitas quae nobis ex daemonibus provenit non est cx eorum in­ tentione, sed cx ordinatione divinae providentiae. El ideo ex hoc non inducimur ad habendum amicitiam eorum *: sed ad hoc quod simus Deo amici, qui eorum perversam intentionem con­ vertit in nostram utilitatem. ij romm. — Om. AÜFL. om. A; ri/am om. DG«C et n. ARTICULUS DUODECIMUS UTRUM CONVENIENTER ENUMERENTUR QUATUOR EX CARITATE DILIGENDA: SCILICET DEUS, PROXIMUS, CORPUS NOSTRUM ET NOS IPSI Ili I» DUODECIMUM SIC Sent., di«t xxvin, art. 7; PROCEDITUR. Videtur inconvenienter enumerentur qua­ Squod tuor cx caritate diligenda: scilicet Deus, ? w ιβ. ’ proximus, corpus nostrum et nos ipsi. *Tnc«.LXXXiu. Ut enim Augustinus dicit, super loan. * . qui a non diligit Deuni, nec seipsum diligit. In Dei ergo dilectione includitur dilectio sui ipsius. Non ergo est alia dilectio sui ipsius, ct alia dilectio Dei. 2. Praeterea, pars non debet dividi contra totum. Sed corpus nostrum est quaedam pars nostri. Non ergo debet dividi, quasi aliud dili­ gibile, corpus nostrum a nobis ipsis. 3. Praeterea, sicut nos habemus corpus, ita etiam ct proximus. Sicut ergo dilectio qua quis diligit proximum, distinguitur a dilectione qua quis diligit seipsum; ita dilectio qua quis diligit corpus proximi, debet distingui a dilectione qua quis diligit corpus suum. Non ergo convenienter distinguuntur quatuor ex caritate diligenda. Sed contra est quod Augustinus dicit, in 1 de -u»P. ym Doct. Christ. *·. Quatuor sunt $ diligenda : unum quod supra nos est, scilicet Deus; alterum quod nos sumus; tertium quod iuxta nos est. scilicet proximus; quartum quod infra nos est. scilicet • An. j. 6. io.· φχ. WH, aH », > proprium corpus, . .» .. Respondeo dicendum quod, sicut dictum est ♦. a) qui. - ct qui ABEFKI.pC et κα. etiam qui G, quoJ qui !. Of Hrtuf., qu. n, ordo. Ergo neque in caritate aliquis ordo assi­ gnari debet. 2. Praeterea, sicuti fidei obiectum est prima ventas, ita caritatis obiectum est summa bonitas. Sed in fide non ponitur aliquis ordo, sed omnia aequaliter creduntur. Ergo nec in caritate debet poni aliquis ordo. 3. Praeterea, caritas in voluntate est. Ordi­ nare autem non est voluntatis, sed rationis. Ergo ordo non debet attribui caritati. • vm. 4. Sed contra est quod dicitur Cani, n *: Introdu­ xit me rex in cellam vinariam; ordinavit in me caritatem. Respondeo dicendum quod, sicut Philosophus di*Spidh n": c‘t; *n V Mdaphys. prius ct posterius dicitur seβρ. »1. n. r. eundum relationem ad aliquod principium. Ordo autem includit in sc aliquem modum prioris et posterioris. Unde oportet quod ubicumque est aliquod principium, sit etiam aliquis ordo. Di· i ctum autem est supra * quod dilectio cantatis tendit in Deum sicut in principium bcalitudinis, in cuius communicatione amicitia caritatis fun­ datur. Et ideo oportet quod in his quae cx ca­ I S 3) utrum. - plus addit P. cognitivam. - cogrtOKtf/ram PDx. Di Virtut., qu. n, 9. ritate diliguntur attendatur aliquis ordo, secundum relationem ad primum principium huius dilectio­ nis, quod est Deus. Ad primum ergo dicendum quod caritas tendit in ultimum finem sub ratione finis ultimi: quod non convenit alicui alii virtuti, ut supra ♦ dictum -q0.xiMt. ir.6. est. Finis autem habet rationem principii in ap­ petibilibus et in agendis, ut cx supradiclis * palet. · Qu «u. Et ideo caritas maxime importat comparationem ad primum principium. Et ideo in ca maxime consideratur ordo secundum relationem ad pri­ mum principium. Ad secundum dicendum quod fides pertinet ad vim cognitivum cuius operatio est secundum r quod res cognitae sunt in cognoscente. Caritas autem est in vi affectiva, cuius operatio consistit in hoc quod anima tendit in ipsas res *. Ordo autem · d. χ— principalius invenitur in ipsis rebus; el ex eis de­ rivatur ad cognitionem nostram. Et ideo ordo magis appropriatur caritati quam fidei, - Licet etiam T in tide sit aliquis ordo, secundum quod τ principaliter est de Deo, secundario autem dc aliis quae referuntur ad Deum. Ad tertium dicendum quod ordo pertinet ad rationem sicut ad ordinantem, sed ad vim appctitivam pertinet sicut ad ordinatam. El hoc modo ordo in caritate ponitur. sim III Sent., ditt. xiu, «rt. 1 γ) etiam. - Om. ABDGpC. Commentaria Cardinally Caietani articulo primo quaestionis vigcsimacscxtac, in principio corporis articuli, dubium primo occurrit circa procerum Auctoris. Videtur enim nullo pacto probare illam propo­ sitionem, quam tamen concludit, scilicet: Ubicumque est Simma 1 Tmeou D. Tmomak T. V. n I aliquod principium, ibi est aliquis ordo. Infert namque eam ex duabus propositionibus : prima est: Prius ct posterius dicuntur secundum relationem ad aliquod principium; se­ cunda est: Ordo includit in sc aliquem modum prioris ct ’7 QUAESTIO XXVI, ARTICULUS II 210 posterioris. Ex his enim propositionibus bene sequitur quod ordo attendatur secundum aliquod principium: num ai ordo includit prius ct posterius, ct haec referuntur ad principium, sequitur quod ordo ad principium reducendus sit; ac per hoc, ubi est ordo, ibi est principium. Sed in littera con­ cluditur non ista, sed cius convertens, scilicet quod ubi est principium, ibi est ordo. Dubium secundo occurrit in eodem processu circa ve­ ritatem secundae propositionis, scilicet: Ordo includit in se aliquem modum prioris ct posterioris. Contradicit enim •part. I. qa. sut » doctrinae traditae in tractatu dc Trinitate. Nam dictum est· an. j. -« ita quod ea ratione sit aliquid diligibile quia est visibile: sed quia per visionem perducimur ad dilectionem. Non ergo oportet quod illud quod est magis visibile sit magis diligibile: sed quod prius occurrat nobis ad diligendum. Et hoc modo argumentatur Apostolus. Proximus enim, quia est nobis magis * visibilis, primo occurrit nobis diligendus; e.v his enim quae novit animus diI scit incognita : amare, ut Gregorius dicit, in qua· 8) 1) C> ct maxime. — Om. magis. - Om. Pa. incognita. - ignota Λ, Pa. maxime P. QUAESTIO XXVI, ARTICULOS III 2! I crav ’1’ Xl M dam homilia ♦. Unde si aliquis proximum non proximus habet, similes proximo efficimur. Et diligit, argui potest quod nec Deum diligit: non ideo ratione similitudinis magis debemus Deum propter hoc quod proximus sit magis diligibi- quam proximum diligere. r. lis r·; sed quia prius diligendus occurrit. Deus Λι> tertium dicendum quod Deus, secundum autem est magis diligibilis propter maiorem bo­ substantiam suam consideratus, in quocumque sit, nitatem. aequalis est: quia non minuitur per hoc quod est Ad secundum dicendum quod similitudo quam in aliquo. Sed tamen non aequaliter habet pro­ habemus ad Deum est prior ct causa similitu­ ximus bonitatem Dei sicut habet ipsam Deus: dinis quam habemus ad proximum : cx hoc enim nam Deus habet ipsam essentialiter, proximus quod participamus a Deo id quod ab ipso etiam autem participative. η) diligibllû. - diligctidui Ρ.τ. Commentaria Cardinalis Oaietani articuli hccundi argumento secundo adverte quod, quia argumentum consistebat in vi maioris similitudinis ho­ minis ad proximum quam ad Deum, responsio, non ne­ gando hoc, cx alia causa aufert vim illativam conclusionis, scilicet cx prioritate ct causalitate. Et intendit quod maior similitudo, ceteris paribus, est ratio maioris amoris: hic n I nutem cetera non sunt paria, sed similitudo nd Deum est ct prior ct causa similitudinis ad proximum. Et haec prioritas causalis dat quod ratione similitudinis non maioris, sed maiori ac priori vinculo inexistentis, homo tenetur magis Deum quam proximum diligere. ARTICULUS TERTIUS UTRUM HOMO DEBEAT EX CARITATE PLUS DEUM DILIGERE QUAM SEIPSUM KI Neat, dlsx. xxrx, an. 3; Videtur quod tw^V^Lomo non debeat ex caritate plus Deum diligere quam seipsum. Dicit enim Phi>-^Xi|OSOphus, in IX Ethic. *, quod amicabilia quae sunt ad alterum veniunt ex amicabilibus quae sunt ad seipsum. Sed causa est potior effectu. Ergo maior est amicitia hominis ad se­ ipsum quam ad quemcumque alium. Ergo ma­ gis se debet diligere quam Deum. 2. Praeterea, unumquodque diligitur inquan­ tum est proprium bonum. Sed id quod est ratio diligendi magis diligitur quam id quod propter hanc rationem diligitur: sicut principia, quae sunt ratio cognoscendi, magis cognoscuntur. Ergo homo magis diligit seipsum quam quodeumque aliud bonum dilectum. Non ergo magis diligit Deum quam seipsum. 3. Praeterea, quantum aliquis diligit Deum, tantum diligit frui eo. Sed quantum aliquis dili­ git frui Deo. tantum diligit seipsum: quia hoc est summum bonum quod aliquis sibi velle potest. Ergo homo non plus debet cx caritate Deum diligere quam scipsum. Sed contra est quod Augustinus dicit, in I de Doct. Christ. *: Si teipsum non propter te debes diligere, sed propter ipsum ubi dilectionis tuae rectissimus finis est. non succenseat aliquis alius homo si et ipsum propter Deum diligas. Sed propter quod unumquodque, illud « magis. Ergo magis debet homo diligere Deum quam sc­ ipsum. Respondeo dicendum quod a Deo duplex bo­ num accipere possumus: scilicet bonum naturae, et bonum gratiae. Super communicatione autem tertium sic proceditur. • Cap. iv, n. 1; cap. nui n. 2. · S. Th. kct. iv, ▼ni. * Cap. Χ1Π· α /k Virtut^ a) illud. - Ct illud CDpK, tale illud I. qu. u, art. 4. «d a: in. bonorum naturalium nobis a Deo facta fundatur amor naturalis, quo non solum homo in suae integritate naturae super omnia diligit Deum ct plus quam scipsum, sed etiam quaelibet creatura suo modo, idest vel intellectuali vel rationali vel animali, vel saltem naturali amore, sicut lapides et alia quae cognitione carent: quia unaquaeque pars naturaliter plus amat commune bonum to­ tius quam particulare bonum proprium. Quod manifestatur ex opere: quaelibet enim pars habet inclinationem principalem ad actionem commu­ nem utilitati totius. Apparet etiam hoc in politi­ cis virtutibus, secundum quas cives pro bono com­ muni et P dispendia propriarum rerum ct persona­ rum interdum sustinent. - Unde multo magis hoc verificatur in amicitia caritatis, quae fundatur su­ per communicatione donorum gratiae. Et ideo cx caritate magis debet homo diligere Deum, qui est bonum commune omnium, quam scipsum: quia bcatitudo est m Deo sicut in communi et fontali omnium principio qui beatitudinem par­ ticipare possunt. Ad primum ergo dicendum quod Philosophus loquitur de atnicabilibus quae sunt ad alterum in quo bonum quod est obiectum amicitiae in­ venitur secundum aliquem particularem modum : non autem dc amicabilibus quae sunt ad alte­ rum in quo bonum praedictum invenitur secun­ dum rationem totius. An secundum dicendum quod bonum lotius di­ ligit quidem pars secundum quod est sibi con­ veniens: non autem ita quod bonum totius ad se referat, sed potius ita quod scipsum refert in bonum totius. » ct. - ctiau» G. QUAESTIO XXVI, ARTICULUS IV 2I2 Ad tertîum dicendum quod hoc quod aliquis I cupiscentiae: quia maius est in se bonum Dei velit frui Deo, pertinet ad amorem quo Deus quam participare possumus fruendo ipso. Et ideo amatur amore concupiscentiae. Magis autem ama- simpliciter homo magis diligit Deum ex caritate mus Deum amore amicitiae quam amore con- quam seipsum. Commentaria Cardinalis Caietani N articulo tertio dubium occurrit circa rationem allatam quod quis exponit sc morti pro salute rerum suorum. Quo­ in littera, Quia, scilicet, unaquaeque pars naturaliter niam hoc fit non pro illis, sed pro scipso, ad cuius feli­ plus amat bonum commune totius quam particulare bonum citatem illae res sunt opportunae. proprium, cx duplici capite. Primo, ex naturalibus ct comAd obicctioncm autem secundo loco allatam dicitur quod fit comparatio secundum bona eiusdem rationis, pro*'at niun*hus. Sed quia haec in commentariis prioribus · disnum. k. r. cussa sunt, nolo replicare. portiomilitate tamen totius et partis servata. Sed illud bo­ Secundo, cx partibus politicis. Dupliciter nutem confu­ num in quo iit comparatio non est bonum honestum, ut tatur haec ratio cx hoc capite a Durando, in III Sent., argumentum assumit, sed est bonum utile vel delectabile *. disr. xxix, qu. 3. Primo, quia miufficicns signum umoris in hoc enim genere communitas est totum et civil pars. h i quod intendit Auctor quod quia virtus politica inclinat maioris alicuius assumitur exponere sc hominem morti pro illo. Nam ct pro amico laudabiliter quis morti exponit sc: civem ad dispendium rerum exteriorum vel vitae corporalis ct tamen non propterea magis diligit amicum quam scpro salute rcipublicac in rebus vel in personis, signum ha­ ipsum, ut constat. Similiter pro salvatione bonorum tem­ bemus quod para plus diligit totum quam seipsam. Et quod poralium suorum exponit quisse morti contra invasorem : ista sit intentio Auctoris patet cx Prima Pane, qu. i.x, ari. et non magis diligit illa. ult., ubi, post exemplum de parte naturali, subiungit de Secundo, quia falsum est quod civis diligat magis bo­ parte civili quod est virtuosi civis ut se exponat mortis num commune quam seipsum. Nam aut fit comparatio periculo pro retpublicae conservatione: et si homo esset amoris secundum bona eiusdem rationis: aut diversarum. naturalis pars huius civitatis, haec inclinatio esset ei na­ Si eiusdem rationis, scilicet bonum honestum, constat quod turalis. Haec ille. Unde habes quod si homo esset natu­ quilibet magis amat sc quam commune bonum. Quod ralis pars huius civitatis, naturaliter exponeret sc morti ut patet cx contrario : quia magis debet odio habere malum totum, quod est civitas, viveret, sicut manus exponitur na­ culpae in se quam in communitate totius absque se. - Si turaliter pro esse totius hominis. Constat autem quod, sicut diversarum rationum, scilicet honestum in communitate er esse manus ct totius hominis eiusdem sunt rationis proutile seu delectabile in sc. tunc, licet verum sit quod civis porttonalitcr, ita esse civis ct civitatis. magis diligat bonum commune quam proprium in tuli sensu, Et confirmatur manifeste sic esse. Quia non Cl hic com­ Π0Π tamcn cst vcnJm simpliciter: quia, ut in IX Ethic. * paratio inter bonum utile ct honestum, sicut cum quis pater, ct ratione convincitur, magis diligit se secundum moritur pro amico: sed tora vis rationis pendet cx com­ bonum honestum quam secundum bono alia, ponendo vitam paratione partis ad lotum, quia pars, secundum id quod pro bono communi vel amico; eligit enim sibi ipsi optimum est. totius est, ut ibidem patet. Ex ratione ergo qua pan secundum rationem. est civis quilibet, debet totius civitatis bonum temporale II. Ad evidentiam huius advertendum est quod in littera proprio temporali bono praeponere. Non autem bonum Auctor affert signum novum pro illa conclusione, scilicet, proprium alicuius civis tenetur suo praeponere. Et hoc hic Pars amat mapis bonum totius quam proprium: et est Jocemur. Unde extra propositum sunt quae pro amico quod unaquaeque pars habet principalem inclinationem ad agenda sunt. - Verificatur tamen in proposito quod civis, actionem communem utilitati totius. Experimur siquidem in vitam civitatis vitae propriae anteponens, sibi ipsi optimum partibus officialibus corporis quod praecipua cuiuscumque eligit secundum rationem, et seipsum maxime amat, se­ partis actio cit ad commune totius bonum: ut patet dc cundum virtutem excellenter operans. actione manus, pedis, oculi, cordis, hepatis, dentium, etc. III. In responsione ad secundum nota elegantem glossam Si ergo ita esse in partibus naturalibus comprobatur; cum ct intellectum illius propositionis: Amabile quidem bonum, partes politicae sint sic dispositae sicut si essent a natura, unicuique autem proprium ·: quod quia esse proprium c0 Auo^ ars· quae rationem perficit, imitatur naturam * : multis modis contingit, unumquodque bonum alicuius eo o.j.-s. ih.Uct^ consequens est ut virtutes politicae inclinent cives princi­ modo quo est proprium, est amandum. Et sic cum, in paliter ad actiones communes pro bono totius; ac per hoc proposito, dupliciter contingat aliquid esse bonum alterius, comprobetur quod magis suupte natura inclinantur cives aut scilicet quia est propter ipsum, aut e contra; bonum ad amandum commune bonum quam proprium. totius est bonum partis non ita quod sit propter partem, Ad obicctioncs autem primo loco allatas dicitur quod sed e contra, quod scilicet pars est propter totum. Et prooptime dicitur quod cx hoc quod aliquis exponit sc morti ptcrca pars amat bonum totius tonquam proprium non ita pro aliquo, non sequitur quod illum magis se amet. Nec quod referat bonum totius in seipsam partem, sed e contra; Auctor hoc attulit signum, nec somniavit etiam. Sed ex ita scilicet quod refert seipsam in bonum totius. hoc quod cives, secundum politicas virtutes, res et cor­ Habes quoque ex hoc loco quam bene dictum superius * pora exponunt pro bono communi, signum habuit quod sir. contra Durandi phantasiam, quod Deus secundum se- * pars amat plus totum quam sc. Haec nutem duo distant ipsum est proprium bonum cuiusque creaturae, et specia­ sicut caelum et terra. - Quamvis etiam inepte afferatur liter intellectualis. I ARTICULUS QUARTUS UTRUM HOMO EX CARITATE MAGIS DEBEAT DILIGERE SEIPSUM QUAM PROXIMUM Infra, qu. xur, art. S, ad a ; ill Sent.. Jiat, xra, art. 5; sic proceditur. Videtur quod homo ex caritate non magis debeat diligerc seipsum quam proximum. Prinenim obiectum cantatis est Deus, quartum a) proximum. - Om. BFLpAK. De \irM„ qu. u, art. 9; Il ad 7Twu cap· iw, lect. 1. ut supra * dictum est. Sed quandoque homo habet proximum ’ magis Deo coniunctum quam sit ipse. Ergo debet aliquis magis talem diligere quam seipsum. • .ΚΛ. t |l * £ ? • V«r». 36. • Vm. «. T • Ver». n. • Vcrt. 39. 4 •Qu. ixr. ·Π.7. QUAESTIO XXVI, ARTICULUS V 213 2. Praeterea, detrimentum illius p quem magis potior est quam unio, ita quod homo ipse par­ diligimus, magis vitamus. Sed homo ex caritate ticipet bonum divinum est potior ratio diligendi sustinet detrimentum pro proximo : secundum quam quod alius associetur sibi in hac partici­ illud Proverb, xn * : Qui negligit damnum propter patione. Et ideo homo ex caritate debet magis amicum, iustus est. Ergo homo debet ex caritate seipsum diligere quam proximum. - Et huius magis alium diligere quam seipsum. signum est quod homo non debet subire aliquod 3. Praeterea, I ad Cor. xm * dicitur quod ca­ malum peccati, quod contradatur participationi ritas non quaerit quae sua sunt. Sed illud ma­ beatitudinis, ut proximum liberet a peccato. xime amamus cuius bonum T maxime quaerimus. Au primum ergo dicendum quod dilectio carita­ Ergo per caritatem aliquis non amat seipsum tis non solum habet quantitatem u · parte obiccti, · magis quam proximum. quod est Deus; sed cx parte diligentis, qui est Sed contra est quod dicitur Levit, xix * . ct ipse homo caritatem habens: sicut ct quantitas Matth. xxii *: Diliges proximum tuum sicut te- cuiuslibet actionis dependet quodammodo cx ipso ipsum: cx quo videtur quod dilectio hominis ad subiecto. Et ideo, licet proximus melior sit Deo seipsum est sicut exemplar dilectionis quae ha­ propinquior, quia tamen non est ita propinquus betur ad alterum. Sed exemplar potius est quam caritatem habenti sicut ipse sibi, non sequitur exemplatum. Ergo homo β ex cantate magis debet quod magis debear aliquis ζ proximum quam seζ diligere seipsum quam proximum. ipsum diligere. Respondeo dicendum quod in homine duo sunt: Ad secundum dicendum quod detrimenta corpo­ scilicet natura spiritualis, et natura corporalis. ralia debet homo sustinere propter amicum: ct in Per hoc autem homo dicitur diligere seipsum hoc ipso seipsum magis diligit secundum spiritua­ quod diligit se secundum naturam spiritualem, lem mentem, quia hoc pertinet ad perfectionem ut supra * dictum est. Et secundum hoc debet virtutis, quae est bonum mentis. Sed in spirituali­ homo magis se diligere, post Deum, quam quem­ bus non debet homo pati detrimentum peccando cumque alium. Et hoc patet cx ipsa ratione di- ut proximum liberet a peccato, sicut dictum est *. · «n *». Ad tertium dicendum quod, sicut Augustinus di­ *ΐβ°π^ί· Nam sicut supra * dictum est. Deus dili­ gitur ut principium boni super quo (undatur cit. in Regula *, quod r* dicitur. Caritas non quaerit tgw. ccxi ή dilectio caritatis; homo autem seipsum diligit quae sua sunt, sic intelligitur quia communia proex caritate secundum rationem qua est particeps priis anteponit. Semper autem commune bonum praedicti boni; proximus autem diligitur secun­ est magus amabile unicuique quam proprium bo­ · dum rationem societatis in isto bono. Consociatio num : sicut etiam ipsi parti * est magis amabile autem est ratio dilectionis secundum quandam bonum totius quam bonum partiale sui ipsius, . * ·αλρ««λ unionem in ordine ad Deum. Unde sicut unitas ut dictum est illiui. - iftlut Ρλ. γ) hoHurn. - lumen ADDFfCx , lucrum an. t) homo. - Om. DCDEflllKpA ct mij, post caritate diliperc »A; pro debit. debit qwh D. a - r«r Pa; pro p) nd ex, ud a A, altjuii. - Om. Pa. rt quvd. - quad cunt cd. a. cum 6) y^rti. - Om. ADFI-. nd ctLim cx l(. 0 pomt G, P; pro çuia, fuod IM. Commontaria Cardinalis Caietani articulo quarto nota quod hinc elicere potes non eve Amabilis post Dcutn, pro quo non potest quis peccare. Pro de mente Auctoris quod homo amet magis commune beatitudine autem ct virtute cuiusque communitatis nemo bonum creatum quam seipsum secundum spirituale bonum, debet peccando sibi nocere. Sed ipsemet in bonis spiritualibus tenet primum locum n I ARTICULUS QUINTUS UTRUM HOMO MAGIS DEBEAT DILIGERE PROXIMUM QUAM CORPUS PROPRIUM Inire, qu. Xiiv. «rt. 8, ad 2; Dc Virfut., qu. a, irt. 9; QUINTUM sic proceditur. Videtur quod taZ\v^homo non mag,s debeat diligere proximum 4l,anl corpus proprium. In proxi—enim intelligitur corpus nostri pro­ ximi. Si ergo debet homo diligere proximum plus quam corpus proprium, sequitur quod plus de­ beat diligere corpus proximi quam corpus pro­ prium. 2. Praeterea, homo plus debet diligere ani­ mam propriam quam proximum ut dictum a) proximum. - animam proximi Pa. Π. u, cd 9; Dc Perf. Vitat Spir„ cap. irr. est ♦. Sed corpus proprium propinquius est ani- · aa mue nostrae quam proximus. Ergo plus debemus diligere corpus proprium quam proximum. 3. Praeterea, unusquisque exponit id quod minus amat pro eo quod magis amat. Sed non omnis homo tenetur exponere corpus proprium pro salute proximi, sed hoc est perfectorum: se­ cundum illud loan, xv *: Maiorem caritatem ·'’*«· »> nemo habet quam 9 ut animam suam ponat quis t pro amicis suis. Ergo homo non tenetur ex ca» PDiCc ct M, quod. - quando D, cum G, quo PtCxa ct a. Commentaria Cardinal ie Caietani articulo quinto, in responsione ad ultimum. adverte •Qu.uv,art. 9, duo. Primo quod, illa iam * dicta regula quod praecepta CommtLLnum.x. affirmativa obligant quoad exercitium solum in casu neces­ sitatis, Auctor dicit quod etiam pro salute spirituali proximi homo non tenetur proprium corpus exponere nisi in casu necessitatis. Extra autem casum necessitatis ad perfectio­ nem caritatis hoc spectat. Propter quod laudabiliter sc n I sponte exponunt religiosi, tempore pestis, ad spiritualia ministranda infectis, quibus ipsi non obligantur. Et simile est in aliis. Secundo, rationem litterae: quia homini cuilibet imminet cura proprii corporis; non autem cura salutis proximi nisi in casu. Ex hac enim radice multae quaestiones solvendae sunt in materia defensionis, ut inferius · patebit. ARTICULUS SEXTUS UTRUM UNUS PROXIMUS SIT MAGIS DILIGENDUS QUAM ALIUS Infra, qu. xuv, Jrt. 8, ad a; III Sent., dite, xxix, an. a; De I7rtut„ qu. n, art. 9; Ad Gslat., cep. n, kct. n. sic proceditur. Videtur quod rum quam qui agit contra dilectionem aliorum Prox*mus non sh magis diligendus unde Levit, xx * praecipitur quod qui maledixerit quam alius. Dicit enim Augustinus, in patri aut matri, morte moriatur , quod non prae­ • Cap. xxniL de Doct. Christ. *: Omnes hommes cipitur de his qui alios homines maledicunt. Er­ aeque diligendi sunt. Sed cum omnibus prodesse go quosdam proximorum magis debemus diligere non possis, his potissimum consulendum est qui quam alios. pro locorum cl temporum vel quarumlibet rerum Respondeo dicendum quod circa hoc fuit du­ • opportunitatibus, constrictius Λ tibi quasi quadam plex opinio. Quidam enim dixerunt quod omnes sorte iunguntur. Ergo proximorum unus non est proximi sûnt aequaliter cx caritate diligendi quan­ magis diligendus quam alius. tum ad allectum, sed non quantum ad exterio­ 2. Praeterea, ubi una et eadem est ratio di­ rem effectum ; ponentes ordinem dilectionis esse ligendi diversos, non debet esse inaequalis dile­ intelligendum secundum exteriora beneficia, quae ctio. Sed una est ratio diligendi omnes proximos, magis debemus impendere proximis quam alie­ scilicet Deus; ut patet per Augustinum, in I dc nis: non autem secundum interiorem affectum, *cap.xxit,xxvn. Doct. Christ. * Ergo omnes proximos aequaliter quem aequaliter debemus impendere omnibus, diligere debemus. etiam inimicis. 3. Praeterea, amare est velle bonum alicui; Sed hoc irrationabiliter dicitur. Non enim mi­ •<-p. i», 0.7. ut patet per Philosophum, in II Rhct. * Sed om­ nus est ordinatus affectus caritatis, qui est incli­ nibus proximis aequale bonum volumus, scilicet natio gratiae, quam appetitus naturalis, qui est vitam aeternam. Ergo omnes proximos aequa­ inclinatio naturae: utraque enim inclinatio cx di­ liter debemus diligere. vina sapientia procedit. Videmus autem in natu­ Sed contra est quod tanto unusquisque ma­ ralibus quod inclinatio naturalis proportionatur gis debet diligi, quanto gravius peccat qui contra actui vel motui qui convenit naturae uniuscu­ cius dilectionem operatur. Sed gravius peccat iusque: sicut terra habet maiorem inclinationem qui agit contra dilectionem aliquorum proximo­ gravitatis quam aqua, quia competit ei esse sub sextum constrictius. - astrictius quaedam forte) D. a) ABCEI Ga, non strictius (enim quasi aliorum. - illorum I, aliquarum aliorum Pa. • Art. i. t QUAESTIO XXVI, aqua. Oportet igitur quod etiam inclinatio gra­ tiae, quae est affectus caritatis, proporlionctur his quae sunt exterius agenda : ita scilicet ut ad cos intensiorem cantatis affectum habeamus qui­ bus convenit nos magis beneficos esse. Et ideo dicendum est quod etiam secundum affectum oportet magis unum proximorum quam alium diligere. Et ratio est quia, cum principium dilectionis sit Deus et ipse diligens, necesse est quod secundum propinquitatem maiorem ad al­ terum istorum principiorum maior sit dilectionis affectus: sicut enim supra * dictum est, in omni­ bus in quibus invenitur aliquod principium, or­ do attenditur secundum comparationem ad illud principium. Ad primum ergo dicendum quod dilectio potest esse inaequalis dupliciter. Uno modo, cx parte eius boni quod amico optamus. Et quantum ad hoc, omnes homines aeque diligimus ex caritate: quia omnibus optamus bonum idem in genere, scilicet beatitudinem aeternam. Alio modo dicitur ad aliquot - al· aliquo PD. et alii non diliduntur. - Om. hanc Pu iJJur.t etiam. γ) il ARTICULUS VII 215 maior dilectio propter intensiorem actum dilectio­ nis. Et sic non oportet omnes aeque diligere. Vel aliter dicendum quod dilectio inaequaliter potest ad aliquos 7 haberi dupliciter. Uno modo, r cx eo quod quidam diliguntur ct alii non dili­ guntur \ Et hanc inaequalitatem oportet servare in beneficentia, quia non possumus omnibus prodesse : sed in benevolentia dilectionis talis inaequalitas haberi non debet. Alia vero est inae­ qualitas dilectionis cx hoc quod quidam plus aliis diliguntur. Augustinus ergo non intendit hanc ex­ cludere inaequalitatem, sed primam: ut patet ex his quae dc beneficentia dicit. An secundum dicendum quod non omnes pro­ ximi aequaliter se habent ad Deum : sed quidam sunt ei *- propinquiores, propter maiorem boni« tatem. Qui sunt magis diligendi cx caritate quam alii, qui sunt ei minus propinqui. Ad tertium dicendum quod ratio illa procedit dc quantitate dilectionis ex parte boni quod ami­ cis optamus *. β<Χπ* ADDEfHIpC « m: item «Itero Vkw üdem exerptt» L D, et aliqurm dllifvnt P. - Poi< Commentaria Cardinalis Caietani Lr. *n art. •®em. N articulo »cxto occurrunt duo dubia ad hominem primo explananda, ut sensu * litterae habeatur. Ell ergo dubium circa secundam reiponrioncm datam ad primum, in illa differentia inter benevolentiam ct beneficentiam, «©licet quod aliquibus sumus benefici et aliquibus non, benevoli autem omnibus tumui. Repugnat siquidem hacc doctrina duobus supra dictis ab Auctore. Primo, doctrinae traditae in qu. xxv, nrt. 8 ct 9. Nara aut est sermo dc benevo­ lentia et beneficentia in communi: nut in particulari. Si in communi, omnibus sumui benevoli et benefici ex caritate, ut ibi dictum est. Si in particulari, non omnibus sumus benevoli ncc benefici. Neutro ergo modo salvatur doctrina huius responsionis quod omnibus sumus benevoli, non omnibus autem benefici, nili ditformitcr interpretando. Quod e$t tanto Doctore indignum. Secundo, repugnat corpori praesentis articuli. Nam con­ tra primam opinionem conclusum est quod proportionalis est interior dilectionis .ilfectus exteriori beneficentiae. Si enim benevolentia ct beneficentia proportiomitac sunt, non erit benevolentia ud omnes ct beneficentia ad quosdam. Et si una est ad quosdam ct altera ad omnes, sequitur quod non respondeant sibi irniccm proportionafiter. II. Ad primum dubium dicitur quod sermo praesentis responsionis ad neutrum modum arctatur, sed simpliciter et absolute est. Ita quod intentio Auctoris est dicere quod ista propositio est simpliciter \crn: Existent in cantate est benevolus omnibus, et non beneficus omnibus. Et ratio est quia minima caritas extendit sc od omnia obtecta diligi• Qu.xxrr, ut. bilia, ut putet cx s up radietis * non omnis autem bene». 1. ficcn(ja extendit se nd omnes quibus potest benefieri. Unde I patet quod nec difformiter oportet hoc interpretari; nec ulla repugnantia est sed declaratio differentiae infer benevo­ lentiam ct beneficentiam ut tendunt in omnia sua obiccti .impliciter ct absolute. Ad secundum autem dubium dicitur quod procedit cx malo intellectu litterae. Non enim in littera docemur proponionalitotem simpliciter et absolute inter diligere ct benefacere : quin potius, ut modo expositum est, falsa in­ venitur ista proportionalius. Sed traditur in littera proportio inter beneficentiam ct benevolentiam ita quod maior be­ neficentia praesupponit maiorem benevolentiam ut causam. Et hoc contra opinionem dicentem quod erat maior be­ neficentia absque maiori benevolentia. Ex hac autem pro­ portione, scilicet quod maior benevolentia ct maior bene­ ficentia mutuo sc inferunt, non sequitur quod si benevo­ lentia est ad omnes, beneficentia sit ad omnes: hoc enim est extra rationem maioris ct minori * intensive, dc quibus est sermo. Sed bene sequitur quod maior sit benevolentia ad illos ad quo» e»t maior beneficentia. III. In eodem articulo, in responsione dd primum, ad­ verte quod prima responsio, dicens quod cx caritate ae­ qualiter omnes diligimus quantum ad bonum quod volu­ mus dilectis, potest male ct bene intclllgi. Mule quidem, si intelligatur quod caritas vult omnibus bonum aequale sic quod non vult ci» bonum inaequale: in sequenti siquidem articulo oppositum ducet Auctor. Iknc autem, si intclligatur quod caritas vult omnibus bonum aequale in genere, ut in littera dicitur, scu specie, puta felicitatem aeternam. Cum quo tamen stat quod vult maius secundum gradum bonum uni quum alteri. ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM MAGIS DEBEAMUS DILIGERE MELIORES QUAM NOBIS CONI UNCTIORES 111 Sent., dist. xm, art. 6; Zk Virtut., qu. u, art. 9, od n, 14. η septimum sic proceditur. Videtur quod tione debet odio haberi, quam illud quod aliqua magis debeamus diligere meliores quam ratione est odiendum: sicut et albius est quod nobis coni uncti orca. Illud enim videtur est nigro impermixtius. Sed personae nobis conesse magis diligendum quod nulla ra­ iunclae sunt secundum aliquam rationem odien- 2,6 •ver». >6. a /m.s. ? QUAESTIO XXVI ARTICULUS VI! ? Jae, secundum illud Luc. χιν ♦: Si quis venit ad illos qui sunt sibi propinquiores intensiori affectu me et non odit patrem ct matrem, etc.: homines diligit homo ad illud bonum ad quod cos τ diliτ * autem boni nulla ratione sunt odiendi. Ergo vi­ git. quam meliores ad maius bonum. Est etiam ibi et alia differentia attendenda. W| detur quod meliores sint magis amandi quam Nam aliqui proximi sunt propinqui nobis secun­ coniunctiores. 2. Praeterea, secundum ® caritatem homo ma­ dum naturalem originem, a qua discedere non xime conformatur Deo. Sed Deus diligit magis possunt: quia secundum eam sunt id quod sunt. meliorem. Ergo et homo per caritatem magis Sed bonitas virtutis, secundum quam aliqui ap­ debet meliorem diligere quam sibi conjunctiorem. propinquant Deo, potest accedere ct recedere, «»’.«· 3. Praeterea, secundum unamquamque ami­ augeri ct minui, ut ex supradictis * patet. Et citiam illud est magis amandum quod magis per­ ideo possum ex caritate velle quod iste qui est ·* tinet ad id supra quod amicitia fundatur: ami­ mihi coniunctus sit melior alio, et sic ad macitia enim naturali magis diligimus cos qui sunt iorem beatitudinis gradum pervenire possit. Est autem et alius modus quo plus diligimus w magis nobis secundum naturam coniuncti, puta S parentes vel filios. Sed amicitia caritatis fundatur ex caritate magis nobis coniunctos: quia pluribus ® super communicatione beatitudinis, ad quam ma­ modis cos diligimus. Ad eos enim qui non sunt gis pertinent meliores quam nobis coniunctiores. nobis coniuncti non habemus nisi amicitiam caErgo cx caritate magis debemus diligere meliores ritatis. Ad cos vero qui sunt nobis coniuncti haquam nobis coniunctiores. . bemus aliquas alias amicitias, secundum modum Sed contra est quod dicitur I ad Tim.v : * coniunctionis eorum ad nos. Cum autem ' bol H Si quis suorum, et maxime domesticorum curam num super quod tundatur quaelibet alia amicitia S non habet, fidem negavit et est infideli deterior. honesta ordinetur .sicut ad finem ad bonum su­ Sed interior caritatis affectio debet respondere per quod tundatur caritas. consequens est ut exteriori effectui. Ergo caritas magis debet haberi caritas imperet actui cuiuslibet alterius amicitiae: ad propinquiores quam ad meliores. sicut ars quae est circa finem imperat arti quae Respondeo dicendum quod omnis actus oportet est circa ea quae sunt ad finem. El sic hoc ipsum quod proportionetur et obiccto et agenti: sed ex quod est diligere aliquem quia consanguineus vel obiccto habet speciem, ex virtute autem agentis I quia 1 coniunctus est vel concivis, vel propter habet modum 0 suae intensionis; sicut motus ha­ quodeumque huiusmodi aliud licitum ordinabile bet speciem cx termino ad quem est» sed inten- j in finem caritatis, potest a caritate imperari. Et sionem velocitatis habet ex dispositione mobilis ita cx caritate eliciente cum imperante pluribus ct virtute moventis. Sic igitur dilectio speciem modis diligimus magis nobis coniunctos. habet cx obiccto, sed intensionem habet ex parte Ad primum ergo dicendum quod in propinquis ipsius diligentis. Obiectum autem caritativae di­ nostris non praecipimur odire quod propinqui lectionis Deus est; homo autem diligens est. Di­ nostri sunt; sed hoc solum quod impediunt nos versitas igitur dilectionis quae est secundum ca­ a Deo. El in hoc non sum propinqui, sed ini­ ritatem, quantum ad speciem est attendenda in mici: secundum illud Midi, vn : ♦: Inimici ho­ • Vm ;6. . α Hittb. esa. >, proximis diligendis secundum comparationem ad minis domestici eius. • «1. > Deum: ut scilicet ei qui est Deo propinquior Ad secundum dicendum quod caritas facit ho­ maius bonum ex caritate velimus. Quia licet bo­ minem conformari Deo secundum proportionem: num quod omnibus vult caritas, scilicet béatitude ut scilicet ita sc habeat homo ad id quod suum aeterna, sit unum secundum se, habet tamen est, sicut Deus ad id quod suum est. Quaedam diversos gradus secundum diversas beatitudinis enim possumus ex caritate velle, quia sunt no­ participationes: et hoc ad caritatem pertinet, ut bis convenientia, quae tamen Deus non vult, velit iustitiam Dei servari, secundum quam me­ quia non convenit ei ut ea velit: sicut supra * »«· I liores perfectius beatitudinem participant. Et hoc habitum est. cum de bonitate voluntatis ageretur. Ad tertium dicendum quod caritas non solum pertinet ad speciem dilectionis: sunt enim di­ versae dilectionis species secundum diversa bona elicit actum dilectionis secundum rationem obiequae optamus his quos diligimus. - Sed intensio cii, sed etiam secundum rationem diligentis, ut dilectionis est attendenda per comparationem ad dictum est *. Ex quo contingit quod magis conipsum hominem qui diligit. Et secundum hoc iunctus magis amatur. secundum. - per CGIHKxpn. - Pro conformatur Deo, assimilatur Deo D, Deo assimitatur Pa; pro diligit magis, magis diligit A; poti meliorem P adJit quam sibi coniunctiorem. β) modum. — motum P. γ) eos. - illos D, omnes P. a) autem. - Cum dicit EFHLpACK, Unde cum B, Cum igi tur GI, Cum enim »A, Cum ergo «k» rn>ur«m \iginti Uu. ρκ. ♦) quia. - Ante concivis ponunt Pa. ζ) Mich. VU. - S fat th. X PDaC. 3) Cum Commentaria Cardinalis Caietani articulo septimo dubium occurrit quomodo vcrilicantur verba litterae cum dicitur quod diversitas dilectionis quae est secundum caritatem t quantum ad speciem attenditur secundum propinquitatem ad Deum. Et est ratio dubii quia „ caritas noti est diversarum specierutn secundum divertito• Cf. qu. xuu. 1 art.$;χχν, *π. t. tem bonorum quae vult dilectis *. I n Ad hoc dicitur quod sermo litterae, quantum ad radices est dc vera diversitate specifica: sed quantum ad caritatem est dc diversitate specifica reductive seu siinilitudinaric. Intendit siquidem Auctor, ut ipsemet explicat, pro radice quod diversae dilectionis species sunt secundum diversa bona quae optamus iis quos diligimus. Et haec propositio QUAESTIO XXVI, ARTICULUS VIII **. tn. .α u *» Si»· est manifesta: quia alterius speciei est dilectio honoris α dilectione divitiarum, ct huiusmodi. Ex hac autem radice dc dilectione in communi mnnuducit Auctor intellectum discipuli ad discernendum In dilectione caritatis diversita­ tem cx parte obiccti, unde dilectio habet speciem; ct di­ versitatem cx parte subiccti, unde habet intentionem. Et diversitatem caritatis cx parte obiccti secundum diversos gradus beatitudinis vocat secundum speciem: non quia sit diversitas specifica in caritate aut in gradibus volitis; sed quia est similis diversitati specificae dilectionis, ct cx illa parte se tenet unde dilectio diversitatem specificam sortitur. II. In eodem articulo septimo dubium occurrit circi illud; Pissum velle quod iste qui est mihi coniunctus sit melior alio; ct circa eius causam, quia scilicet bonitas ac• a. «m. n. cedere et recedere, augeri vel minui potest ·. Circa ipsam quidem conclusionem, cx Durando, in xxix dist. Ill Sent., qu. i, multipliciter probantis quod, licet secundum velle complacentiae seu approbationis caritas velit inaequalia bona, quia in domo Patris mei mansiones multae sunt, • v«r». xloan, χιν ·; secundum velle tamen desiderii caritas non vult inaequalia bona omnibus, sed omnino aequale, scilicet sum­ mum bonum gratiae et gloriae cuius pura creatura est ca­ pax, ita quod in isto non est latitudo. Probat nutem hoc tripliciter. Primo, caritate optamus bonum divinum omnibus quntenus sunt cius capaces. Sed omnes sunt aequalis boni gratiae et gloriae capaces. Ergo. • ver». 4. Secundo, quiu caritas non aemulatur, I ad Cor, xm .* Esset autem aemulatio si non optaretur unicuique tantum bonum qunnti est capax sine cuiusquam detrimento. Tertio, quia in prnciudicium divini umoris esset nisi cuilibet cx caritate optaretur bonum quo efficacius tenderet in Deum. Talo autem est summum bonum gratiae cuius creatura pura est capax. Ergo. Et subdit Durandus quod haec optatio est conditionala: scilicet supposita ordinatione et voluntate divina. III. Ad haec, ut ultimo inducta verba ostendunt, respon­ dendum forte non esset. Spiritus enim contradictionis vi­ detur cxcaecasse hunc hominem : ut prius magnificet fim­ brias , quasi contradicendo Auctori de netu desiderii ; ct deinde limitat sc ad vcllcitatctn , qua etiam homo optat quandoque volare. Numquid Paulus Apostolus dc veli ci ta te dicebat, Caritas non aemulatur? Numquid, cum de desi­ derio disputatur, de vellcitatc, quae est etiam impossibi­ lium, tractatur? Dicito ergo simpliciter quod desiderii actu possum velle bona inaequalia proximis cx caritate. Et ad primam rationem, neganda est utraque praemissa. • q».x»r. *«- s. Nam. ut cx dictis · patet, ego non teneor in particulari dili­ gere omnes; ct consequenter nec omnibus desiderare to­ tum id cuius est capax: sed sufficit velle approbationis ct complacentiae, ut complaceat mihi in praeparatione animi quemlibet habere bonum divinum quatenus est capax.- Fal­ sum quoque est omnes esse capaces aequalis boni. Et hoc, loquendo non dc capacitate secundum quid, scilicet secun­ dum naturalia aut potentiam Dei: sed dc capacitate sim­ pliciter, quae attenditur secundum dispositionem divinae 217 sapientiae, qua omnia in numero, pondere et mensura dis­ posuit ; ct secundum mensuram donationis Christi ** , qua · w. unicuique divisit mensuram fidei, dedit gratiam *. *'.u Aii secundum dicitur, primo, quod non est aemulatio '· aVpj*. ap. in gratuitis. Ex quo enim ego non teneor tibi aut illi maius M“ Iitv ** * bonum desiderare, si tibi cx mea benevolentia desidero, pro te oro, etc., nulla est aemulatio, sicut nec iniuria. Secundo, quod non est aemulatio desiderium maius habens fundamentum rationabile, sicut wl cum quis magis coniuncto sanguine vel spiritu maius bonum optat. Coniunctio siquidem illa maior illud maius desiderium sustinet. Ad tertium dicitur quod nullum praejudicium amori divino fu cx hoc quod aliqui» non optat id ad quod non tenetur. Constat autem quod habens caritatem non tenetur nisi in communi diligere omnes ad vitam aeternam. Et propterca non tenetur ad optandum quod hic tendat in Deum meliori via qua possibile est. - Et haec sini pro conclusione illa litterae dicta, scilicet : Pusum velle quod iste qui est mtht coniunctus sit melior alio. IV. Circa causam autem dictae conclusionis in littera redditam, scilicet quiu bonitas accedere et recedere, augen vel minui potest ·, dubium occurrit, quia cx ista ditferentia · CL »»· coniunctipnis ad hominem ce conjunctionis ad Deum in hoc quod coniunctio ad hominem est immutabilis, con­ iunctio vero ad Deum est mutabilis, non apparet unde sequatur quod possim mihi coniuncto maius bonum optare, nisi forte m casu recessus bonitatis ab altero. Non nihil quoque scrupuli occurrit, cum carius non possit diminui, quomodo in littera dicitur quod potest ap­ propinquatio ad Deum diminui. V. Ad hoc dicitur quod cx illa differentia secundum mu­ tabile ct immutabile sequitur quod immutabilis coniunctio, quia cx *ua immutabilitate perseverat, redundare possit in desiderium *maiori boni, utpotc adhuc mutabilitati sup­ positi. Ex quo enim intensius amo mihi coniunctum, ct bonum quod desidero mutabile est, poxsum in maius ac maius bonum desiderium meum extendere. Nec ullum est alicui pnieiudicium, si suapte natura potest mutari in illis bonum illud. - Patefit nutem hoc ab oppositis. Non potest ex caritate pater habens filium baptizarum in patria, velle quod sit melior loantie Baptista: quia iam immuta­ bilis est bonitas eorum. Sed inter viatores, potest velle quod fdius sit melior illo religioso viro, non optando diminutionem alterius, sed accessum et augmentum bonitatis m suo, non curando de illo dlio nisi in communi. Diminutio nutem bonitatis in via dupliciter potest con­ tingere. Primo, secundum bonitatem disponentem pro ca­ ritatis conservatione ct augmento: ut patet cum existcos in caritate declinat ct assuefit ad venialia multa ct pe­ riculosa. Secundo, secundum ipsam caritatem: non per diminutionem eiusdem numero caritatis, >cd per recupe­ rationem minoris caritatis post lapsum. Si enim sanctus Petrus cecidit a caritate ut decem; ct per primum con­ tritionem non fuit dispositus ad caritatem ut decem, sed ut octo; caritas in eo diminuta est. Et hoc saepe accidere videtur tepide resurgentibus. I ARTICULUS OCTAVUS U TRUM SIT MAXIME DILIGENDUS ILLE QUI EST NOBIS CONIUNCTUS SECUNDUM CARNALEM ORIGINEM II! SMh, dist. XXxx, jn. 6; /À: sic proceditur. Videtur quod non sit maxime · diligendus ille qui est nobis coniunctus secundum carnalem originem. Dicitur enim Proverb. xviu : * Vir amicabitis ad societatem magis erit amicus d octavum α • Ver». M· ■ 4) maxime. - flus I, magis Va. - Ame ScMNAir Tkxou I). TunxA> Τ. V. nabis Pa addunt nug/,. Virtut., qu. D, art. <», »d 15 tqq. quam frater. Et Maximus Valerius dicit * quod . .. , amicitiae vinculum praevalidum est. neque ulla ex "f" '· * ' ,v· parte sanguinis viribus inferius. Hoc etiam certius et exploratius: quod iilud nascendi sors fortuitum opus dedit; hoc uniuscuiusque solido indicio in· Sfaximus Valerius. - Valerhit Atxvimus inchMto E, iuehaata Pu ct ceteri. p) P. pro in.-ou*7j, jS QUAESTIO XXVI. ARTICULUS IX coacta roluntas contrahit. Ergo illi qui sunt conjun­ in his nutem quae perlinent ad civilem conver­ ct! sanguine non sunt magis amandi 1 quam alii. sationem plus debemus diligere concives; et in 2. Praeterea, Ambrosius * , dicit in I * -. deOffic. bellicis plus commilitones. Unde ct Philosophus Non minus vos diligo, quos in Euangelio genui, dial, in IX Ethic, ♦, quod singulis propria et con- ·<^ quam si m coniugio suscepissem. Non enim ve- gruentia est attribuendum '. Sic autem et jacere hementior est natura ad diligendum quam gratia. ridentur. Ad nuptias quidem vocant cognatos: Pius certe diligere debemus quos perpetua nobis- ridebitur utique et nutrimento parentibus oportere cum putamus ‘ futuros, quam quos in hoc tantum maxime sufficere, el honorem paternum. Et simile sacculo. Non ergo consanguinei sunt magis di­ etiam in aliis. ligendi his qui sunt aliter nobis coniuncti. Si autem comparemus’ coniunctionem ad con3. Praeterea, probatio dilectionis est exhibitio iunctionem, constat quod coniunctio naturalis operis; ut Gregorius dicit, in homilia *. Sed qui­ originis est prior et immobilior: quia est secun­ busdam magis debemus impendere dilectionis dum id quod perlinet ad substantiam; aliae autem opera quam etiam consanguineis: sicut magis est coniunctiones sunt supervenientes, et removeri obediendum in exercitu duci quam patri. Ergo possunt. Et ideo amicitia consanguineorum est illi qui sunt sanguine iuncti ' non sunt maxime stabilior. Sed aliae amicitiae possunt esse potiodiligendi. res secundum illud quod est proprium unicuique Sed contra est quod in praeceptis decalogi amicitiae. specialiter mandatur de honoratione parentum ; Ad primum ergo dicendum quod quia amicitia ut patet Exod. xx *. Ergo illi qui sunt nobis con­ sociorum propria electione contrahitur in his iuncti secundum carnis originem sunt a nobis quae sub nostra electione cadunt, puta in agendis, specialius diligendi. praeponderat haec dilectio dilectioni consangui­ Respondeo dicendum quod, sicut dictum est ♦, neorum: ut scilicet magis cum illis consentiamus illi qui sunt nobis magis coniuncti. sunt ex ca­ in agendis. Amicitia tamen consanguineorum est ritate magis diligendi, tum quia intensius diligun­ stabilior, utpole naturalior existons: el praevalet tur; tum etiam quia pluribus rationibus diliguntur. in his quae ad naturam spectant. Unde magis Intensio autem dilectionis est ex coniunctionc di­ eis tenemur in provisione necessariorum. lecti ad diligentem. Et ideo diversorum dilectio Ad secundum dicendum quod Ambrosius loquitur est mensuranda secundum diversam rationem dc dilectione quantum ad beneficia quae per­ coniunctionis : ut scilicet unusquisque diligatur tinent ad communicationem gratiae, scilicet de magis in eo quod pertinet ad illam coniunctio­ instructione morum. In hac enim magis debet nem secundum quam diligitur. Et ulterius com­ homo subvenire filiis spiritualibus, quos spiriparanda est dilectio dilectioni secundum com­ tualitcr genuit, quam filiis corporalibus: quibus parationem coniunctionis ad coniunctionem. tenetur magis providere in corporalibus subsidiis. Sic igitur dicendum est quod amicitia consan­ Ad tertium dicendum quod cx hoc quod duci guineorum fundatur in coniunctione naturalis ori­ exercitus magis obeditur in bello quam patri, ginis; amicitia autem concivium in communica­ non probatur quod simpliciter pater minus di­ tione civili; et amicitia commilitantium in com­ ligatur: sed quod minus diligatur * secundum municatione bellica. Et ideo in his quae perlinent quid, idest secundum dilectionem bellicae com­ ad naturam plus debemus diligere consanguineos; municationis. 21b d • Ηο<η·ί XXX <γβ· η» • Art. pratcad. amandi. - diligendi Pa. ί) dicit. - Om. PAUDEGIIlKpC ct xjuf, po-.t OJflctis ponit l·. c) nobiscum putamus. — nebis computamus Pd ct codice.·». ζ) iuncti. - coniuncti PDd. rj communicatione. - communione P 0| est attribuendum. - sunt attribuenda PL; et intç facere om. Pm; pro Ad nuptias quidem. Ad nuptias qui »AK, .Id nuptias sC, qui· y) χ dant qui ad nuptias P; pro paternum, p rimum I, parentum Pp; pro etiam, est L, est ellam Pn; D legit: sicut autem Jacere videntur qm l cognatos ad nuptias videbitur utique ct nutrimento perparentibus opponere maxime sufficere ad honorem primum parentum. t) comparemus. - etiam fiddimt Pd. x) diligatur. - diligitur P. Commentaria Cardinalis Caletani • P. articulo octavo habes unde resolvas dubios * dc oratioribus. Et quemadmodum pater spiritualis plus in spirituanum suffragiis impendendis magis coniunctis .secundum libus tenetur tiliis huiusmodi quam carnalibus, ut sic: ita carnem—an_rspiritum. Hinc - siquidem habes ----quod magis ---------..................... J ..----- -------filius secundum carnem plus tenetur in spiritualibus coniuntenctur coniunctis spiritualitcr quum curnnlitcr, ceteris pn- ctis sibi secundum spiritum quam patri qui cum genuit. n I ARTICULUS NONUS UTRUM HOMO EX CARITATE MAGIS DEBEAT DILIGERE FILIUM QUAM PATREM 111 Sent., diet. XXIX, art. 7; />£ I'irfMt, qu. 11. art. 9. ad 18; In Matth.. ipD nonum sic proceditur. Videtur quod ^^homo ex caritate magis debeat diligere filium quam patrem. Illum enim magis debemus diligere cui magis debemus benefacere. Sed magis debemus benefacere filiis cap. x; Ad Ephes., cap. v, |c) amatrices. - amante* Ρλ; pro quoniam, cum ΒρΕ. qui Ρα et osterL 3. Praeterea, ei debetur maior dilectionis af­ fectus qui pro nobis amplius T laboravit: sccundum illud Rom. ult. ♦: Salutate Mariam, quae multum laboravit m vobis. Sed mater plus la­ borat in generatione ct educatione quam pater: unde dicitur Eccli. vu *; Gemitum matris tuae ne obliviscaris. Ergo plus debet homo diligere ma­ trem quam patrem. Sed contra est quod Hieronymus dicit, super E\ech. quod post Deum, omnium Patrem, diligendus est pater: et postea addit de matre. Respondeo dicendum quod in istis comparatio­ nibus id quod dicitur est imelligendum per se: I ut videlicet intclligatur esse quaesitum de patre inquantum est pater, an sit plus diligendus matre inquantum est mater. Potest enim in omnibus γ) 3) | amphui, - plu* Ρα. τ · vm ‘ v. pcr se jOqUen(jo> pater magis est amandus quam mater. Amantur enim pater et mater ul principia quaedam naturalis originis. Paler autem habet ex­ cellentiorem rationem principii quam mater: quia paler est principium per modum agentis, mater autem magis per modum patientis et materiae. Et ideo, per se loquendo, pater est magis diligendus. Ad primum ergo dicendum quod in generatione I rationem. - JLf prr hoc patet responsio ad tertium tertium nihil dicit; ct. Commeta. Caicum. 3 e.Ult G, ARTICULUS XI hominis mater ministrat materiam corporis informem : formatur autem per virtutem formativam quae est in semine patris. Et quamvis huiusmodi virtus non possit creare animam rationalem, dis­ ponit tamen materiam corporalem ad huiusmodi formae susceptionem. Ad secundum dicendum quod hoc pertinet ad aliam rationem dilectionis: aha enim est species amicitiae qua diligimus amantem, ct qua diligi­ mus generantem. Nunc autem loquimur de ami­ citia quae debetur patri ct matri secundum gencrationis rationem *. Ad tertium patet P; nur.ro D: hic deficit ad tertium; rrurjo L: s ad Commentaria Cardinalis Caietani -N articulo decimo sollicite conserva quod formulis est sermo, et ceteris paribus. Ex hoc enim solvuntur quae­ stiones. Et si in tuo codice deest responsio ud tertium, prout in pluribus quaesitis tam impressa qmun scriptis codicibus inveni dcticcrc ; - scito respondendum esse quod maior ex­ cellentia principii in patre praeponderat maiori labori ma­ tris in generatione: quoniam ratio boni magis attenditur I in obiccto per se dilectionis quam rado difficilis seu la­ boriosi. Er praecipue hoc invenitur in proposito: quoniam maternus labor intra latitudinem passivi mntcrialisque prin­ cipii concluditur; totam namque latitudinem passivi malerulisquc principii excedi ab activo principio constat. El ideo undique argumentum deficit: quamvis directe cx pro­ priis putris ct matris ut principia sunt generationis, pro­ cedat. ARTICULUS UNDECIMUS UTRUM HOMO PLUS DEBEAT DILIGERE UXOREM QUAM PATREM ET MATREM Ill Sent., Jhu nil art. 7, nd 3 ; Dc Virlut., n undecimi μ sic proceditur. Videtur quod homo plus debeat diligere uxorem quam patrem ct matrem. Nullus enim dimitrem aliquam nisi pro re magis di•ven n· lecta. Sed Gcn. n * dicitur quod propter uxo­ rem relinquet homo patrem et matrem. Ergo ma­ gis debet diligere uxorem quam patrem vel ma­ trem. •v«n ‘ .u· 2. Praeterea. Apostolus dicit, ad Ephes, v * quod viri debent diligere uxores sicut seipsos. Sed homo magis debet diligere seipsum quam parentes. Ergo etiam magis debet diligere uxo­ rem quam parentes. 3. Praeterea. ubi sunt plures rationes dile­ ctionis, ibi debet esse maior dilectio. Sed in ami­ citia quae est ad uxorem sunt plures rationes γ'//,;.’ dilectionis: dicit enim Philosophus, in VIII Ethic , * quod in hac amicitia videtur esse utile et deleΛ ctabilc et propter virtutem, si a virtuosi sint eoniuges. Ergo maior debet esse dilectio ad uxorem quam ad parentes. Sed contra est quod vir debet diligere uxorem . ν<Λ,3, r?· suam sicut carnem suam, ut dicitur ad Ephes, v*. Sed corpus suum minus debet homo diligere .Art.quam proximum, ut supra * dictum est. Inter proximos autem magis debemus diligere paren­ tes. Ergo magis debemus diligere parentes quam uxorem. a) si. - scilicet EFlKI-ίΑρκ», si scilicet BHmc. qu. If, :rt. «... ad iS ; Ad iphci^ cep. Y, lect. * . Respondeo dicendum quod, sicut dictum est . * ’* «4 gradus dilectionis attendi potest ct secundum ra­ tionem boni, el secundum coniunctionem ad di­ ligentem. Secundum igitur rationem boni, quod est obiectum dilectionis, magis sunt diligendi pa­ rentes quam uxores quia diliguntur sub ratione A principii ct cminentioris cuiusdam boni. Secun­ dum autem rationem coniunctionis magis dili­ genda est uxor; quia uxor coniungilur viro ut una caro existons, secundum illud Matth. xix ♦: ’VenC Itaque iam non sunt duo, sed una caro. Et ideo intensius diligitur uxor: sed maior reverentia est parentibus exhibenda. Ad primum ergo dicendum quod non quantum ad omnia deseritur pater et mater propter uxo­ rem : in quibusdam enim magis debet homo as­ sistere parentibus quam uxori. Sed quantum ad unionem carnalis copulae et cohnbitationis, relictis omnibus parentibus, homo adhaeret uxori. Ad secundum dicendum quod in verbis Apostoli non est intelligendum quod homo debeat diligere uxorem suam aequaliter sibi ipsi : sed quia dile­ ctio quam aliquis habet ad seipsum est ratio dilectionis quam quis habet ad uxorem sibi coniunctam. Ad tertium dicendum quod etiam in amicitia pa­ terna inveniuntur multae rationes dilectionis. Et quantum ad aliquid praeponderant rationi dile- p) uxores. ~ uxor GILaDC. * Mi &d <»·tra. QUAESTIO XXVI, ctionis γ quae habetur ud uxorem, secundum sci­ licet rationem boni : quamvis illae praeponderent secundum conjunctionis rationem. Ar» quartum ♦ dicendum quod illud etiam non est ARTICULUS Xll 22 1 sic intelligcndum quod ly sicut importet4 aequa­ litatem , sed rationem dilectionis. Diligit enim homo uxorem suam principaliter ratione carnalis conjunctionis. f El quantum... dilectioni». - Om. ABDEt GHILpCK cl «►.; pro praeponderant. praeponderat cd. a; ρυ ad uxorem, ad dilectionem uxorii IIEIt. γ) I import ft. - imperial Elk. Commentaria Cardinalis Caiotani * It. rep. 4. Tn articulo undecimo, cum dicitur in calce * quod homo I dubium relinquitur an magis diligendus sit filius quam uxor. uxorem principaliter ratione carnalis coniitnctionis, Ad quod didtur quod quantum ad rationem boni uxor non denotatur finis amoris, sed species unionis causantia magis diligitur: quia diligitur m comprincipium ad filiorum «inorem. Non enim principale bonum quod homo vult procreationem, filius autem ut effectus; constat enim ex­ uxori cit coniunctio carnalis: cum hoc sit bonum utile cellentioris boni rationem habere comprincipium quam ef­ ad generandum ct delectabile, ct velit ci bonum honestum, fectum. Sed quantum tid coniunctionem filius magis amatur quod est maius. Sed principalis ratio amoris ad uxorem quam uxor: quia filius est aliquid substantiae parentis et ut unio est ratio amori», est coniunctio carnalis: quin hanc pars cius, coniux autem non est pars coniugis, ut patet. sequitur qunccumquc alia est inter cos unio, live volun­ Et ideo coniugcs magis sc invicem honorant: intensius tatum sive rerum. autem uniant filios. Cuius signum est maior tristitia de morte filii quam coniugis, ut sic, ceteris paribus. II. In eodem ct sequenti, hoc est duodecimo articulo, ARTICULUS DUODECIMUS UTRUM HOMO MAGIS DEBEAT DILIGERE BENEFACTOREM QUAM BENEFIClATLM III Sent.. divx, I) DUODECIMUM SIC PROCEDITUR * , wx, an. 7, ad s; IX VîdctUF •VU Cowraant. OiiL po«: ah. pwi. . aum. iu homo magis debeat diligere be­ Squod nefactorem quam bcncficiatum. Quia ut 3 dicit ■ Augustinus, in libro de Catcchi^ Rud. *, nulla est maior pronoealio ad amandum quam praevenire amando: nimis enim durus est animus qui dilectionem, etsi non vult impendere, nolit rependere. Sed benefactores praeveniunt nos in beneficio cari talis. Ergo benefactores maxime debemus diligere. 2. Praeterea, tanto aliquis est magis diligen­ dus quanto gravius homo peccat si ab eius di­ lectione desistat, vel contra eam 0 agat. Sed gravius peccat qui benefactorem non diligit, vel contra cum agit, quam si diligere desinat eum cui hactenus benefecit. Ergo magis sunt amandi benefactores quam hi quibus benefacimus. 3. Praeterea, inter omnia diligenda maxime diligendus est Deus et post eum pater, ut Hie­ ronymus dicit *. Sed isti sunt maximi T benefa­ ctores. Ergo benefactor est maxime diligendus. Sed contra est quod Philosophus dicit, in IX Ethic. *, quod benefactores magis ridentur amare bencficialos quam e converso. Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum est, aliquid magis diligitur dupliciter: uno qui­ dem 3 modo, quia habet rationem excellentioris boni; alio modo, ratione maioris coniunctionis. Primo quidem igitur modo benefactor est magis diligendus: quia, cum sit principium boni in be­ • C *r n. • Cox—rvt. in £fedU UK XIII. Λ cap. ™ . *cr·· 35T • Cap- v»1· °· b “ S. -Ht. uci. w. • Art. 7, 9. »»· d Quia, ut dicit. - Dicit enim P«. » cam. - eum PIUCu ct a. γ) maximi. - maxime PDa. δ) quidem. - Om. IHIj. - Mox igitur ») igitur ct. — Om. G. - Poat bonum impiciat. Ç) benejîciatut. - ct benefeiatu» Pcf. a) prim<> joco aK addit çwoJ lea. m. neficiate, habet excellentioris boni rationem: sicut ct de patre dictum est 4 Secundo autem modo magis diligimus bencliciatos: ut Philosophus probat, in IX Ethic. ♦, per quatuor rationes. Primo quidem, quia beneticiatus est quasi quoddam opus benefactoris: unde consuevit dici de aliquo, Iste est factura illius. Naturale autem est cuilibet quod diligat opus suum : sicut videmus quod poetae diligunt poemata sua. Et hoc ideo quia unumquodque diligit suum esse et suum vivere, quod maxime manifestatur in suo agere. - Secundo, quia unus­ | quisque naturaliter diligit illud in quo inspicit suum bonum. Habet quidem igitur et ‘ benefactor in beneficiato aliquod bonum, et e converso: sed benefactor inspicit in beneficiato suum bonum honestum, beneficiatus ζ in benefactore suum bo­ num utile. Bonum autem honestum delectabilius consideratur quum bonum utile: tum quia est diuturnius, utilitas enim cito transit, et delectatio memoriae non est sicut delectatio rei praesentis; tum etiam quia bona honesta magis cum dele­ ctatione recolimus quam utilitates quae nobis ab aliis proveneruntr·. - Tertio, quia ad amantem pertinet agere, vult enim et operatur bonum amato : ad amatum autem perlinet pati \ Et ideo excellentioris est amare. Et propter hoc ad be­ nefactorem pertinet ut plus amet’. - Quarto, quia difficilius est beneficia impendere quam recipere. Ea vero in quibus laboramus * magis diligimus; provenerunt. - evenerunt Po. pati. - hpium pati Pa. - Pro excellentioris, excellentius PCD LpEaX et a, excellentior pn. ») amet. - Om. AEFGU.pC ei K, dibp.it aC; ad benefactorem... Quarta quia om. I). m) USirJwnj, - magi» laboramn» G. - Pro plui Px η) 6) om. PCDOaA ct i». Ethk-, •An 9. *TX *Cap,«U-S. led. w. QUAESTIO XXVI. ARTICULUS Xlll 222 quae vero nobis dc facili proveniunt quodam­ modo contemnimus. Ad primum ergo dicendum quod in benefactore est ut bénéficiants provocetur ad ipsum aman­ dum. Benefactor autem diligit bencficiatum non quasi provocatus ab illo, sed cx seipso motus. Quod autem est cx sc potius est eo quod est per aliud. Ad secundum dicendum quod amor beneficiati ad benefactorem est magis debitus: et ideo con­ trarium habet rationem maioris peccati. Sed λ) diligimus. - diligamus amor benefactoris ad bencficiatum est magis spontaneus: et ideo habet maiorem promptitudinem. Ad tertium dicendum quod Deus etiam plus nos diligit quam nos cum diligimus λ: et parentes plus diligunt filios quam ab cis diligantur. Ncc tamen oportet quod quoslibet bénéficiâtes plus diligamus quibuslibet benefactoribus. Benefacto­ res enim a quibus maxima beneficia recepimus, scilicet Deum et parentes, praeferimus his quibus aliqua minora beneficia impendimus. 1 λ PDx ARTICULUS DEGIMUSTERT1US UTRUM ORDO CARITATIS REMANEAT IN PATRIA III feÿtëg'?1* Sent.. t. * di xxxt, qu. u, an. 3, qu· i. 3; TERTIUMDECIMU.M SIC PROCEDITUR. Videtur °Γ^° caritatis non remaneat in patria. Dicit enim Augustinus, in libro • c»p. xl*» u. jc yera Rejig, * : Perfecta caritas est ut plus potiora bona, et minus minora diligamus. Sed in patria erit perfecta caritas. Ergo plus di3 liget aliquis meliorem quam seipsum · vel sibi coniunctum. 2. Praeterea, ille magis amatur cui maius bo­ num volumus. Sed quilibet in patria existens vult maius bonum ei qui plus bonum habet : alioquin voluntas eius non per omnia divinae voluntati conformaretur. Ibi autem plus bonum habet qui melior est. Ergo in patria quilibet magis diliget ? meliorem Et ita magis alium quam seipsum, ct extraneum quam propinquum. 3. Praeterea, tota ratio dilectionis in patria Deus erit: tunc enim implebitur quod dicitur 1 • vm. ai ad Cor. xv *: Ut sit Deus omnia in omnibus. Ergo T magis diligitur τ qui est Deo propinquior. Et ita aliquis magis diliget meliorem quam seipsum, et extraneum quam coniunctum. Sed contra est quia natura non tollitur per gloriam, sed perficitur. Ordo autem caritatis suMnarticuli»pfac pra * positus cx ipsa natura procedit. Omnia au­ tem naturaliter plus se quam alia amant. Ergo iste ordo caritatis remanebit in patria. Respondeo dicendum quod neccsse est ordinem • o. s<7. caritatis remanere in * quantum patria ad hoc quod Deus est super omnia diligendus. Hoc enim sim­ pliciter erit tunc, quando homo perfecte eo fruetur. Sed de ordine sui ipsius ad alios distin• λπ. 7. guendum videtur. Quia sicut supra * dictum est, dilectionis gradus distingui potest vel secundum differentiam boni quod quis alii exoptat ; vel se­ cundum intensionem dilectionis. Primo quidem modo plus diliget meliores quam seipsum, minus vero minus bonos. Volet enim quilibet beatus unumquemque habere quod sibi debetur secun­ seipsum. — vel seipsum P. (i) Ergo... meliorem. - Om. ABDEFGIlIKLpC diligit K. γ) diligitur, - diligetur G. Ik dum divinam iustitiam, propter perfectam conformitatem voluntatis humanae ad divinam. Ncc tunc erit tempus proficiendi per meritum ad ma­ ius praemium, sicut nunc accidit, quando potest homo melioris * et virtutem et praemium desi1 derare: sed tunc voluntas uniuscuiusque infra hoc sistet quod est determinatum divinitus. Secundo vero modo aliquis plus seipsum di­ liget quam proximum, etiam meliorem *. Quia in- ·α«ι. tensio actus dilectionis provenit cx parte subiecti diligentis, ut supra * dictum est. Et ad hoc etiam ·αλ7. donum caritatis unicuique confertur a Deo, ut primo quidem mentem suam in Deum ordinet, quod pertinet ad dilectionem sui ipsius; secun­ dario vero ordinem aliorum in Deum velit, vel etiam operetur secundum suum modum. Sed quantum ad ordinem proximorum ad in­ vicem simpliciter quis magis diliget meliorem, secundum caritatis amorem. Tota enim vita beata consistit in ordinatione mentis ad Deum. Unde totus ordo dilectionis beatorum observabitur per comparationem ad Deum: ut scilicet ille magis diligatur et propinquior sibi habeatur ab uno­ quoque qui est Deo propinquior . * Cessabit enim ·&·«♦. tunc provisio, quae est in praesenti vita neces­ saria, qua neccsse est ut unusquisque magis sibi coniuncto, secundum quamcumquc necessitudi­ nem, provideat magis quam alieno ·; ratione ‘ cuius in hac vita cx ipsa inclinatione caritatis homo plus diligit magis sibi coniunctum. cui magis debet impendere caritatis effectum. - Con­ tinget tamen in patria quod aliquis sibi coniun­ ctum pluribus rationibus ζ diliget: non enim ces­ sabunt ab animo beati honestae dilectionis causae. Tamen omnibus istis rationibus praefertur incom­ parabiliter ratio dilectionis quae sumitur cx pro­ pinquitate ad Deum. Ad primum ergo dicendum quod quantum ad coniunctos sibi ratio illa concedenda est. Sed melioris. - meliorem Pu, esse melior G. r) magis quam alieno. - magis alieno AIIEIIpCKxn. quam alieno om. D; sibi coniuncto^. quam om. F. ζ) rationibus. - modis Pj. β) a) ct m; pro qu. n, ert. 9, <4 »2. alium, L, . QUAESTIO XXVI, quantum ad seipsum oportet quod aliquis plus se quam alios diligat, tanto magis quanto per­ fectior est caritas : quia perfectio caritatis ordinat hominem perfecte in Deum, quod perlinet ad dilectionem sui ipsius, ut dictum est . * Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit dc ordine dilectionis secundum gradum boni quod aliquis vult amato. ARTICULUS Χ1Π 223 Λι> tertium dicendum quod unicuique erit Deus tota ratio diligendi eo quod Deus est lotum ho­ minis bonum : dato enim, per impossibile, quod Deus non esset hominis bonum, non esset ei ratio diligendi. Et ideo in ordine dilectionis opor­ tet quod post Deum homo maxime diligat scipsum. Commentaria Cardinal ih Caiotanl articulo dccimotcrtio eiusdem quaestionis adverte quod Auctor probat beatum in patria plus intensive diligere seipsum quam beatiorem hominem vel angelum non solum cx parte subiccti (quia scilicet intensio actus se tenet ex parte coniunctioni * ad sublectum; nullus nutem est sibi ipsi coniunctior quam ipsemet), sed etiam cx ipsius cantatis ordine in suis actibus: per hoc quod cantas unicuique datur n Deo principaliter ad actum quo ipse recipiens bene sc habeat; dat enim Deus caritatem homini ut amico, propter bonum scilicet ipsius hominis cui datur, ct datur caritas secundario ad actum erga proximos. Ex hoc enim mani­ n I festo ordine consequens est ut magis intendat habens per­ fectam caritatem principali actui quam secundario: et per hoc, intensius sc diligat in Deo quam beatiorem. Nec obstat, ut in responsione ad ultimum dicitur, quod Deus est in patria tota diligendi ratio. Quia unicuique beato Deus est tota diligendi ratio ut est illius beati bonum proprium. Diligere ergo Deo ut tota ratione diligendi, clau­ dit in sc prius diligere seipsum quam proximos: quia clau­ dit in se Deum esse , ct consequenter diligi ut proprium bonum diligentis; et non claudit in se Deum diligi ut buuum ulterius, sed illud infert si Deus est alterius bonum. QUAESTIO XXVII. ARTICULUS I 224 QUAESTIO VIGESIMASEPTIMA DE PRINCIPALI ACTU CARITATIS, QUI EST DILECTIO IN • a qj Imrod. nm. ·<». iiTtt». OCTO ARTICULOS T^\ einde considerandum est de actu caritatis . * 11 1 y Et primo, dc principali actu caritatis, qui est dilectio; secundo, de aliis actibus vel effectibus · consequentibus . * Circa primum quaeruntur octo. Primo: quid sit magis proprium caritatis, utrum amari vel amare. Secundo: utrum amare, prout est actus cari­ tatis, sit idem quod benevolentia. DIVISA Tertio: utrum Deus sit propter scipsum amandus. Quarto: utrum possit in hac vita immediate amari. Quinio: utrum possit amari totaliter. Sexto: utrum cius dilectio habeat modum. Septimo: quid sit melius, utrum diligere ami­ cum vel diligere inimicum. Octavo: quid sit melius, utrum diligere Deum vel diligere ? proximum. ARTICULUS PRIMUS UTRUM CARITATIS SIT MAGIS PROPRIUM AMARI QUAM AMARE VIII Ethic., Iccî. sic proceditur. Videtur quod caritatis magis sit proprium amari quam amare. Caritas enim in melioribus me­ lior invenitur. Sed meliores debent ma­ gis amari. Ergo caritatis magis est proprium amari. 2. Praeterea, illud quod in pluribus invenitur videtur esse magis conveniens naturae, et per consequens melius. Sed sicut dicit Philosophus, in m Ethic. *, inulti magis volunt amari quam amare: propter quodi amatores adulationis sunt multi. Ergo melius est amari quam amare: ct per consequens magis conveniens caritati. 3. Praeterea, propter quod unumquodque, il­ lud magis. Sed homines propter hoc quod aman­ tur, amant: dicit enim Augustinus, in libro de Catechi^. Rud. *, quod nulla est maior provoca­ tio ad amandum quam praevenire amando. Ergo caritas magis consistit in amari quam in amare. Sed contra est quod Philosophus dicit, in VIII Ethic. *. quod magis existi t ' amicitia in amare quam in amari. Sed caritas est amicitia quaedam. Ergo caritas magis consistit in amare quam in amari. Respondeo dicendum quod amare convenit ca­ ritati inquantum est caritas. Caritas enim, cum sit virtus quaedam, secundum suam essentiam habet inclinationem ad proprium actum. Amari autem non est actus caritatis ipsius qui amatur: sed actus caritatis eius est amare; amari autem competit ci secundum communem rationem boni, prout scilicet ad cius bonum alius per · actum ca­ ritatis movetur. Unde manifestum est quod ca­ ritati magis convenit amare quam amari : magis enim convenit unicuique quod convenit ei per d primum S γ • up. i*. 3 « «) ejectibus. - Om. D ; pro consequentibus, attinentibus E, om. £) diligere. - Om. PDFLmz. γ) propter quod. - semperque PABCDEFGHILkjus. i) cxistit. - consistit CD ; Sed... amari om. D. «) per. - ad PELaI ct a, per ad pE, ad per pl, abrau pn. Pa. vm. sc ct substantialiter quam quod convenit ei per aliud. Et huius duplex est signum. Primum quiJcm, quia amici magis laudantur cx hoc quod amant quam ex hoc quod amantur: quinimmo si non amant ct amentur:, vituperantur. Secundo, quia matres, quae maxime amant, plus quaerunt amare quam amari: quaedam enim, ut Philosophus dicit, in eodem libro *, filios suos dant nutrici T·, ct amant quidem, reamari autem non quae­ runt, si non contingat. Ad primum ergo dicendum quod meliores cx eo quod meliores sunt, sunt magis amabiles. Sed ex co quod in eis est perfectior caritas, sunt magis amantes: secundum tamen proportionem amati. Non enim melior ' minus amat id quod infra ipsum est quam amabile sit: sed 1 ille qui est minus bonus non attingit ad amandum melio­ rem quantum amabilis est. Ad secundum dicendum quod, sicut Philosophus dicit ibidem, homines volunt amari inquantum vo­ lunt honorari. Sicut enim honor exhibetur alicui ut quoddam testimonium boni in ipso qui hono­ ratur, ita per hoc quod aliquis amatur ostenditur in ipso esse aliquod bonum : quia solum bonum amabile est. Sic igitur amari et honorari quaerunt homines propter aliud, scilicet ad manifestationem boni in amato existentis. Amare autem quaerunt caritatem habentes secundum se, quasi ipsum sit bonum caritatis: sicut et quilibet actus virtutis est bonum virtutis illius. Unde magis pertinet ad caritatem velle amare quam velle amari. Ad tertium dicendum quod propter amari ali­ qui amant, non ita quod amari sit tinis cius quod est amare: sed eo quod est via quaedam ad hoc inducens quod homo amet. amentur. — amantur G(kKf). η) nutrici. - nutriri *C. 0) melior. - Om. B; pro minus, unus BHIL. i) sit sed. - sicut si AEFHLpCK, sicut B, sit si DG. sicut (sit sicut »n) si etiam h. sit sicut fi P.t om. ρκ; aon liquet. ζ) C ■ ri | QK QUAESTIO XXVll, ARTICULUS Π 225 Corn mon tarin Cardinalis Caietani articulo primo quaestionis vigesimaeseptimae, in re­ sponsione nd primum, perspice primo, Auctorem uti dis­ tinctione facta in corpore articuli, ct propterea distinguere habentes maiorem caritatem in scipsos ut meliores, et ut perfectioris sunt caritatis. Hoc enim est distinguere haben­ tes caritatem secundum communem rationem boni (num sic maior caritas constituit hominem meliorem, ct conse­ quenter magis amabilem), ct secundum propriam rationem caritatis: nam sic est virtus inclinans ad actum amandi, ct maior constituit hominem magis amantem. Perspice secundo, quod in hac responsione non so­ lum caritati tribuitur magis amare quam nmari, utendo doctrina corporis articuli; sed alia fit comparatio, scilicet maioris ad minorem caritatem secundum magis ct minus amare, dicendo quod maior caritas facit magis amantes. Et merito adiunctum est hoc. Quin si proprium est caritati amare, consequens est ut maior caritns faciat magis amare, et maxima maxime amare faciat iuxta regulam. Sicut sim­ pliciter ad simpliciter, ita magis ad magis, etc. * Et hoc quidem absolute verissimum est respectu for­ malis obiecti caritatis, quod est Deus, ut patet. Sed respectu secundarii obiecti, hoc est proximi, limitatur in littera hac adicctionc, scilicet, secundum proportionem amati. Et inten­ dit quod perfectior caritas magis diligit proximum, secun­ dum proportionem qua proximus ille est diligibilis, quam imperfectior caritas diligat proximum secundum ipsius pro­ ximi proportionem. Et hoc est dicere quod perfectior ma­ n I •Lf. ArtUol. To rtc, 11 b. n. c» p. «, a. 3; hb v, cap. w. a. j, 4· gis quam imperfectior diligit proximum, an eut a amabili­ tate proximi. Quod declaratur in littera positis duobus, altero perfectioris, altero imperfectiori * caritatis. Constat enim quoti perfectior est melior ct magis amabilis, et imperfectior minus bonus ac minus amabilis. In amore nutem mutuo istorum haec est differentia, quod minus bo­ nus amatur a perfectiori quantum amabilis cit, quia cari­ tas perfectior non solum adaequat» sed excedit bonitatem minus boni; melior autem non amatur ab imperfectiore quantum amabilis est, quin caritns imperfectior non adae­ quat bonitatem meliorem. Ex hoc ergo quod perfectior ornat minus bonum quantum amabile est, ct imperfectior non redamat meliorem quantum amabilis est, manifestum est quod perfectior magis quam imperfectior amat, se­ cundum proportionem ornati, hoc est attenta amabilitate obiecti. 11. In eodem articulo primo, in responsione ad secun­ dum. adverte quod, cum in littera dicitur quod amari quae­ ritur eadem ratione qua quaeritur honorari, scilicet ut maniicstutivum boni proprii, non est intelligcnduro quod haec 6it per sc ratio appetitus eius quod est amari: quoniam hoc falsum est. Amari enim per st ordinatur ad haben­ dum id quod bono proprio intus debetur ab alio: ama­ tum enim ad intima penetratur. Sed intelligcndum est quod haec est ratio quare communiter ab bominibui homines ap­ petunt amari sic enim directe respondet argumento dc ac­ cidente ut in plunbus. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM AMARE, SECUNDUM QUOD EST ACTUS CARITATIS, SIT IDEM QUOD BENEVOLENTIA IX Elhic,, SECUNDUM SIC PROCEDITUR. VidctUT quod amare, secundum quod est actus cantatis, nihil sit aliud quam benevolentia. —..... -Dicit enim Philosophus^ in 11 jRhel. * , a quod amare est velle alicui bona *, Sed hoc est benevolentia. Ergo nihil aliud est aclus carita­ tis quam benevolentia. 2. Praeterea, cuius est habitus, cius est actus. Sed habitus caritatis est in potentia voluntatis, ut supra * dictum est. Ergo etiam actus caritatis ? est actus voluntatis. Sed non nisi P in bonum tendens: quod est benevolentia. Ergo actus ca­ ritatis nihil est aliud quam benevolentia. st?. uVU ' 3. Eraeterea. Philosophus, in 1X Elhic. ♦, ponit quinque ad amicitiam pertinentia: quorum pri­ mum est quod homo velit amico bonum ; secun­ dum est quod velit ei esse et vivere; tertium γ est quod ei convivat 7; quartum est quod eadem * eligat; quintum est quod condoleat * et congau­ deat. Sed prima duo ad benevolentiam pertinent. Ergo primus actus caritatis est benevolentia. Sed contra est quod Philosophus dicit, in co•orw j.- dem libro , * quod benevolentia neque est ami­ citia neque est amatio, sed est amicitiae prin• Qxaxiu.w.i cipium. Sed caritas est amicitia, ut supra * dictum est. Ergo benevolentia non est idem quod dile­ ctio, quae est caritatis actus. a) γ) tona. — to Hunt pG. niai. - cat niai Pa. - Pro quod, erpo convivat. - delectabiliter conviv.il Pa. Scmmak Tunau I). Τνομακ Τ. V. Icct. v. Respondeo dicendum quod benevolentia proprie dicitur actus voluntatis quo alteri bonum volu­ mus. Hic autem voluntatis actus differt ab actuali amore tam secundum quod est in appetitu sen­ sitivo, quam etiam secundum quod est in appe­ titu intellectivo, qui est voluntas. Amor enim qui est in appetitu sensitivo passio quaedam est. Omnis autem passio cum quodam impetu incli­ nat in suum obiectum. Passio autem amoris hoc habet quod non subito exoritur, sed per aliquam assiduam inspectionem rei amatae. Et ideo Phi­ losophus, in IX Ethic. *, ostendens differentiam inter benevolentiam et amorem qui est passio, dicit quod benevolentia non habet distensionem · et appetitum, idest aliquem impetum inclinationis, sed cx solo iudicio rationis homo vult bonum alicui. Similiter etiam talis amor est cx quadam consuetudine: benevolentia autem interdum ori­ tur ex repentino, sicut accidit nobis dc pugilibus qui pugnant, quorum alterum vellemus vincere. Sed amor qui est m appetitu intellectivo etiam differt a benevolentia. Importat enim quondam unionem secundum affectus ζ amantis ad ama­ tum: inquantum scilicet amans aestimat amatum quodammodo ut unum sibi, vel ad sc pertinens, et sic movetur in ipsum. Sed benevolentia est simplex actus voluntatis quo volumus alicui boΪ) III II. i) ζ) condoleat, - ci con Jotrat PDi». diatcnsiancm. - didtuctionrm D, a/ectua, - afcctutn PDGUC ct km. PGluui. 39 !. ** Ad primum ergo dicendum quod Philosophus bet ad seipsum, ut ibidem * dicitur: ut scilicet ·# ibi delinit amare non ponens totam rationem haec omnia aliquis erga amicum agat sicut ad ipsius, sed aliquid ad rationem cius pertinens in seipsum. Quod pertinet ad praedictam * unionem ’,a affectus. quo maxime manifestatur dilectionis actus. Commentaria Cardinalis Caiotani x articulo secundo duo notanda occurrunt. Primo, di­ versa differentia benevolentiae ab amore actuali in parte sensitiva, et in parte intellectiva. Nam ab illo cx commu­ nibus omni passioni actuali, scilicet esse cum impetu; ct cx propriis passionis amoris actualis, scilicet non subito exortu, totaliter distinguitur. Ab isto autem cx una tan­ tum conditione secernitur, scilicet cx hoc quod amor exi­ git unionem, quam non exigit benevolentia. Sed includit illam. Et ideo actu» dilectionis caritatis claudit in sc be­ nevolentiam (est enim amor amicitiae), ct addit, ut in littera dicitur. Ex his nutem non accipias quod benevolentia est pro­ pria voluntati: sed quod, sicut in parte sensitiva invenitur participatio amoris amicitiae, a fortiori inveniri potest be­ nevolentia, quae minus importat quam amor amicitiae. I Nec contra hoc militant rationes in littera cx Aristotele allatae, quoniam ntfcrunhir ud concludendam separationem benevolentiae ab amore sensitivo, ct non ad inferendam incompossibihtatcm coincidentiae. Sal enim est rationibus ct \ristotcli “ ct litterae quod benevolentia non exigat conditiones quas exigit passionis amor, ac per hoc illa potest esse sine isto. Cum quo stat quod potest coincidere, com­ patiendo etiam sccum conditiones amoris, quas non exigit secundum sc benevolentia. Sicut in littera dicitur quod coincidit cum dilectione caritatis, compatiendo sccum condi­ tionem amoris, scilicet unionem, quam secundum sc non exigit. Secundo, in responsione ad primum, quod illa defini­ tio. .hnare <».p. v. Sent., «litu xx», art. 4. JSj&ÇSf10 tertium sic proceditur. Videtur quod < Deus non propter seipsum, sed propter aliud diligatur cx caritate. Dicit enim •^"^“^^Grcgorius, in quadam homilia ♦: Ex his quae novit animus discit incognita amare, Vocat autem incognita intelligibilia et divina, cognita autem sensibilia. Ergo Deus est propter alia « diligendus. 2. Praeterea , amor sequitur cognitionem. Sed Deus per aliud cognoscitur: secundum illud Rom. 1 ·. Invisibilia Dei per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur. Ergo etiam propter aliud amatur, et non propter sc. 3. Praeterea, spes generat caritatem, ut dicitur in Glossa * Matth. i limor etiam caritatem introducit; ut Augustinus dicit, super Prim. Ca­ nonic. Ioan *. Sed spes expectal aliquid adipisci a Deo: timor autem refugit aliquid quod a Deo infligi potest. Ergo videtur quod Deus propter aliquod bonum speratum, vel propter aliquod malum timendum, sit amandus. Non ergo esi amandus propter seipsum. Sed contra est quod, sicut Augustinus dicit, in I de Duct. Christ. *. frui est amore inhaerere alicui propter seipsum. Sed Deo fruendum est, ut in eodem libro * dicitur. Ergo Deus diligendus est propter seipsum. a) 3) ponit alia. - aliud Pa. dicimur. - dicuntur PADGpCsK ct a. Respondeo dicendum quod ly propter importat habitudinem alicuius causae. Est autem quadru­ plex genus causae: scilicet finalis, formalis, effi­ ciens ♦ et materialis, ad quam reducitur etiam materialis dispositio *, quae non est causa sim­ pliciter, sed secundum quid. Et secundum hacc quatuor genera causarum dicitur aliquid propter alterum diligendam. Secundum quidem genus causae finalis, sicut diligimus medicinam propter sanitatem. Secundum autem genus causae for­ malis, sicut diligimus hominem propter virtutem: quia scilicet virtute formaliter est bonus, et per consequens diligibilis. Secundum autem causam efficientem, sicut diligimus aliquos inquantum sunt filii talis patris. Secundum autem dispo­ sitionem, quae reducitur ad genus causae mate­ rialis. dicimur ? aliquid diligere propter id quod nos disposuit ad eius dilectionem, puta propter aliqua beneficia suscepta: quamvis postquam iam amare incipimus γ, non propter illa beneficia amemus amicum, sed propter eius virtutem. Primis igitur tribus modis Deum non diligimus propter aliud, sed propter seipsum. Non enim ordinatur ad aliud sicut ad finem, sed ipse est finis ultimus omnium. Neque etiam informatur aliquo alio ad hoc quod sit bonus, sed eius sub­ stantia est eius bonitas, secundum quam exem- γ) ABEFIIIK, dicitur r. — Pro disposuit, dis­ incipimus. - incepimus Ppiu • D. pJ• D *4» tMU • Il ϊ.Μ. • Π. 9<· B ί QUAESTIO XXVII, ARTICULUS IV 227 planter omnia bona sunt *. Neque iterum ei ab sae formalis vel finalis vel efficientis: sed quia altero bonitas incsl, sed ab ipso omnibus aliis. per hoc homo disponitur ad amandum incognita. Sed quarto modo potest diligi propter aliud ♦; Ad secundum dicendum quod cognitio Dei ac­ quia scilicet cx aliquibus aliis disponimur ad hoc quiritur quidem per alia : sed postquam iam quod in Dei dilectione * proficiamus, puta per cognoscitur, non per alia cognoscitur, sed per beneficia ab eo suscepta, vel etiam · per praemia seipsum; secundum illud loan. iv *. Iam non pro­ sperata, vel per poenas quas per ipsum vitare pter tuam loquelam credimus: ipsi enim vidimus *, intendimus. et scimus quia hic est vere Salvator mundi. Ad primum ergo dicendum quod e.v his quae ani­ Ad tertium dicendum quod spes et timor du­ mus novit discit incognita amare. non quod cognita cunt ad caritatem per modum dispositionis cu­ sint ratio diligendi ipsa incognita per modum cau­ iusdam. ut ex supradictis · patet. dilectione. - dilectionem <) etiam. - Om. PDILna. δ/ A BCD L i HIKLpx. ζ) vidi mut. - vidtmui Ci, audivimus • In &.rpor<. Ct qu. »»IJ. an. P. ARTICULUS QUARTUS *lh UTRUM DEUS IN HAC VITA POSSIT IMMEDIATE AMARI 111 Sent., diwL «vn, qu. 111, art. 1; Ik Vcrit., qu. ». an. 11. «4 5j qu. 11. vt. 3, ad fl. sic proceditur. Videtur quod ’ŒwJ)el,s *n *iac v'ta non possit immediate amari. Incognita enim amari non pos. c«p.π. ^^^^sunt; ut Augustinus dicit, X de Trin. * Sed Deum non cognoscimus immediate in hac vita : quia videmus nunc per speculum in aenig• Ven o. mate, ut dicitur 1 ad Cor. xm Ergo neque etiam eum immediate amamus. 2. Praeterea, qui non potest quod minus est non potest quod maius est. Sed maius est amare Deum quam cognoscere ipsum : qui enim adhac3 ret Deo per amorem unus spiritus cum illo fit *} • vm. i;. ut dicitur 1 ad Cor. vi *. Sed homo non potest Deum cognoscere immediate. Ergo multo minus amare. 3. Praeterea, homo a Deo disiungitur per • να», j. peccatum: secundum illud Isaiac ux *: Peccata vestra diviserunt inter vos et Deum vestrum. Sed peccatum magis est in voluntate quam in intel­ lectu. Ergo minus potest homo Deum diligere ? immediate quam immediate eum -1 cognoscere. Sed contra est quod cognitio Dei, quia est mediata, dicitur aenigmatica, et evacuatur in pa• verv. 9 ηψ tria: ut patet 1 ad Cor. xiu *. Sed caritas T non • ν«τ«Λ. evacuatur, ut dicitur I ad Cor. xni *. Ergo caritas viae immediate Deo adhaeret. ici’fini Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum esl, actus cognitivae virtutis perficitur per hoc quod cognitum est in cognoscente : actus autem virtutis appetiti vae perficitur per hoc quod ap• t» petitus inclinatur in rem ipsam ♦. Et ideo oportet quod motus appetitivae virtutis sit in res δ secun­ dum conditionem ipsarum rerum : actus autem cognitivae virtutis est secundum modum cogno­ scentis. Est autem ipse ordo rerum talis secun­ dum se quod Deus est propter seipsum cogno­ scibilis ct diligibilis *, ut pote essentialiter existons ipsa veritas ct bonitas, per quam alia el cogno­ scuntur et amantur. Sed quoad nos, quia nostra cognitio a sensu ortum habetc, prius sunt cognoscibilia quae sunt sensui propinquiora; el ul­ timus T* terminus cognitionis est in eo quod est maxime a sensu remotum. Secundum hoc ergo dicendum est quod dilectio, quae est appetitivae virtutis actus, etiam m statu vine tendit in Deum primo, et cx ipso derivatur ad alia: el secundum hoc caritas Deum immediate diligit, alia vero mediante Deo. In cognitione vero est e converso: quia scilicet per alia Deum cognoscimus, sicut causam per effectus, vel per modum eminentiae aut negationis, ut patet per Dionysium, in libro de Div. Nom. * Ad primum ergo dicendum quod quamvis in­ cognita amari non possint, tamen non oportet quod sit idem ordo cognitionis et dilectionis. Nam dilectio est cognitionis terminus. Et ideo ubi de­ sinit cognitio, scilicet in ipsa re quae per aliam cognoscitur, ibi stalim dilectio incipere potest. Ad secundum dicendum quod quia dilectio Dei est maius aliquid quam eius cognitio, maxime secundum statum viae, ideo praesupponit ipsam. Et quia cognitio non quiescit in rebus creatis, sed per cas in aliud tendit, in illo dilectio incipit, et per hoc ad alia derivatur, per modum cuius­ dam circulationis: dum cognitio, a creaturis inci­ piens, tendit in Deum; et dilectio, a Deo incipiens sicut ab ultimo fine, ad creaturas derivatur. Ad tertium dicendum quod per caritatem tol­ litur aversio a Deo quae est per peccatum; non autem per solam cognitionem. Et ideo caritas est quae, diligendo, animam immediate Deo coniungit spiritualis vinculo unionis. ftt. - est P. » immediate eum. - eum immediate cd. a, Deum immediate P. γ) caritas. - viae addunt Pa. pro dicitur /ad Cor. XJJL ibidem dicitur PLa; sed... Cor. Xll! om. El. res. - rrbui Ha, re P. - Pm conditionem, coptitionem PBEFHflh <) ct diligibilis. - Om. ABCDEFGHl.pK ci in, et amabitis L ζ) ortum habet. - ineijrit X. n) ultimus. - ulterius PABEFGIl.pKiC ct lut. quarti m a) i Dc Virtut^ 8) ' c ζ T· QUAESTIO XXVII, ARTICULUS V, VI 228 Opmmont^ria Cardinalis Caietani 'N articulo quarto, omisso tertio, advertendum est quod ri» caritatis etiam in via, quoniam est obiectum formale amari immediate significat esse immediatum terminum, cius; ideo m via etiam Deus immediate amatur. Cum quo non immediatum movens ud amandum. Et quia Deus sc- stat quod movet ad netum ornandi in speculo creaturae, eundum scipsum est immediatus ct primus terminus nmout superius * dictum est. J ARTICULUS QUINTUS UTRUM DEUS POSSIT TOTALITER AMARI III Sent, diet, xxnt, qu. w, ari, 3; e) d quintum ad Deum uniri totaliter. - totaliter Dc<> uniri Ρα. qu. n, .irt. io, aJ 5. litatis referatur ad rem dilectam. Et sic Deus est totaliter diligendus: quia totum quod ad Deum J pertinet homo diligere debet. - Alio modo potest | intelligi ita quod totnlitas reteratur ad diligentem. Et sic etiam Deus totaliter diligi debet: quia cx 1 toto posse suo debet homo diligere Deum, et | quidquid habet ad Dei amorem ordinare, secuni dum illud Deut. vi *: Diliges Dominum Deum ’Ap ** ** tuum ex toto corde tuo. - Tertio modo potest intelligi secundum comparationem diligentis ad rem dilectam, ut scilicet modus diligentis adae­ quet modum rei dilectae. Et hoc non potest esse. fl Cum enim unumquodque intantum diligibile sit inquantum ·* est bonum, Deus, cuius bonitas est > infinita, est infinite diligibilis: nulla autem crea­ tura potest Deum infinite diligere, quia omnis virtus creaturae, sive naturalis sive infusa, est sic proceditur. Videtur quod Deus non possit totaliter amari. Amor enim sequitur cognitionem. Sed Deus non potest totaliter a nobis cognosci: quia hoc esset eum comprehendere. Ergo non potest □ nobis totaliter amari. 2. Praeterea, amor est unio quaedam: ut ·< Th.ua. i», patet per Dionysium, iv cap. de Dir. Noni. * Sed • cor hominis non potest ad Deum uniri totaliter a: quia Deus est maior corde nostro, ut dicitur I • ver». Ioan, m φ. Ergo Deus non potest totaliter amari. 3. Praeterea, Deus scipsum totaliter amat. Si igitur ab aliquo alio totaliter amatur, aliquis alius diligit Deum tantum quantum ipse sc diligit. Hoc autem est inconveniens. Ergo Deus non potest totaliter diligi ab aliqua creatura. •v«n.4. Sed contra est quod dicitur Deut. vi *: Dili­ ges Dominum Deum tuum ex toto corde luo. Respondeo dicendum quod, cum dilectio intelligatur quasi medium inter amantem et amatum, cum quaeritur an Deus possit totaliter diligi, tri­ pliciter potest intelligi. Uno modo, ut modus tota- » Dc \'irtut.t O Et per hoc patet responsio ad obiccta. Nam primae 1res obiectiones procedunt secundum hunc tertium sensum: ultima autem ratio * procedit in sensu secundo. | β) inquantum. - quantum ABEFIIIx. Commentaria Cardinalis Caietani arpculo quinto advene quod quaestio haec communis modo cx parte diligentis Deus totaliter diligatur: quia etsi est caritati viae ct caritati patriae: quia est dc amari cx hic non fit, sufficit quod fiat in patria. caritate absolute. Et propterca non oportet discutere quon I ARTICULUS SEXTUS UTRUM DIVINAE DILECTIONIS SIT ALIQUIS MODUS HABENDUS 111 Sent.. di»t. xxvii, qu. ia, an. 3; Dc Virtut., qu. n. an. a, ad ι3; Ad Rom., D SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Frustra autem quaereret modum nisi esset aliquis divinae dilectionis sit aliquis modus ha­ divinae dilectionis modus. Ergo est aliquis mo­ bendus. Ratio enim boni consistit in dus divinae dilectionis. modo, specie et ordine: ut patet per 3. Praeterea, sicut Augustinus dicit, IV super Augustinum, in libro de Nat. Boni *. Sed dilectio Gen. ad lût. *, modus est quem unicuique propria · c»p υ. Dei est optimum in homine: secundum illud ad mensura praefigit. Sed mensura voluntatis hu­ Coloss. m *: Super omnia caritatem habete. Ergo manae, sicut et actionis exterioris, est ratio. Ergo dilectio Dei debet modum habere. sicut in exteriori effectu caritatis oportet habere 2. Praeterea, Augustinus dicit, in libro de A/o- modum a ratione praestitum “, secundum illud 1 rib. Eccles. * : Dic mihi, quaeso te, quis sit dili­ Horn, * : xn Rationabile obsequium restrum; ita *VaK‘· gendi modus. Verear enim ne plus minusve quam etiam ipsa P interior dilectio Dei debet modum * oportet inflammer desiderio et amore Domini mei. habere. S • Cap. in. • Ver», m. • Cap. nil. cap. xn, Icci. i. a) praestitum. - praestitutum ACII.sKk ct i»n. 3) ipsa. - Om. UDEpn ct a. r··- Seo contra est quod Bernardus dicit, in libro et allectionum est Dei dilectio, per quam maxime o · de Diligendo Deum *, quod causa diligendi Deum attingimus ultimum finem, ut supra * dictum est, ‘Q·* ·- «j . . rx · 1 . . qixua. m*· Deus est; modus, sine modo diligere. Et ideo in dilectione Dei non potest accipi mo­ Respondeo dicendum quod, sicut patet cx in- dus sicut in re mensurata, ut sit in ca accipere a»i i ducta ♦ auctoritate Augustini , modus importat plus et minus: sed sicut invenitur modus in quandam mensurae determinationem. Haec au­ mensura, in qua non potest esse excessus, sed tem determinatio invenitur et in mensura ct in quanto plus attingitur regula, tanto melius est. mensurato: aliter tamen ct aliter. In mensura El ita quanto plus Deus diligitur, tanto est dile­ enim invenitur essentialiter, quia mensura secun­ ctio melior. dum seipsam est determi nativa el modificati va Ad primum ergo dicendum quod illud quod est aliorum: in mensuratis autem invenitur mensu- per se potius est eo quod est per aliud. Et ideo T ra secundum aliud Y, idest inquantum attingunt bonitas mensurae, quae per sc habet modum, mensuram. Et ideo in mensura nihil potest ac­ potior est quam bonitas mensurati, quod 1 habet * cipi immodificatum : sed res mensurata est im- modum per aliud. Et sic etiam caritas, quae modilicata nisi mensuram attingat, sive deficiat habet modum sicut mensura, praeeminet aliis sive excedat. virtutibus, quae habent modum sicut mensuratae. In omnibus autem appetibilibus et agibilibus Ad secundum dicendum quod 1 Augustinus ibi· mensura est finis: quia eorum quae appetimus dem subiungit quod modus diligendi Deum est ’ ·<** et agimus oportet propriam rationem ex fine ac- ut cx loto corde diligatur, idest ut diligatur quans’rtlwJ’ri.’ cipere, patet per Philosophum, in 11 Physic. · tumcumquc potest diligi. Et hoc pertinet ad mo­ Et ideo linis secundum seipsum habet modum: dum qui convenit mensurae. ea vero quae sunt ad finem habent modum cx Ad tertium dicendum quod affectio illa cuius eo quod sunt tini proportionata. Et ideo, sicut obicctum subiacct iudicio rationis, est ratione s^V. ία <ίή. Philosophus dicit, in 1 Polit. *. appetitus finis m mensuranda. Sed obiectum divinae dilectionis, omnibus artibus est absque fine et termino: eo­ quod est Deus, excedit iudicium rationis. Et ideo rum autem quae sunt ad finem est aliquis termi­ non mensuratur ratione, sed rationem excedit. nus. Non enim medicus imponit aliquem termi- Nec est simile dc interiori actu caritatis ct extenum sanitati, sed facit eam perfectam quantum- rioribus actibus. Nam interior actus caritatis ha­ cumque potest: sed medicinae imponit terminum; bet rationem finis: quia ultimum bonum hominis non enim dat tantum dc medicina quantum po­ consistit in hoc quod anima Deo inhaereat, se­ Mihi adhaerere Deo botest. sed secundum proportionem ad sanitatem; cundum illud Psalm. quam quidem proportionem si medicina excede­ num est. Exteriores autem actus sunt sicut ad finem. El ideo sunt commensurandi et secundum ret, vel ab ca deficeret, esset immoderata. Finis autem omnium actionum humanarum caritatem et secundum rationem. aliud. — aliquid Pa. i) quod. — quae PDFBa. y/ <} quod. - iicut addunt Pa; sequen» quod oai, P. Commentaria Cardinalis Caiot-ani .\ articulo sexto, in corpore, nota rationem quare ap­ ipso quod est actus voluntatis, minus convenit ratio finis, petitus finis est infinitus: quia scilicet finis non habet quia ratio finis est ratio obiccti voluntatis. Tum quia Auctor loquitur dc actu quo anima inhaeret rationem mensurati, sed mensurae; in mensura autem non potest esse excessus aut defectus: alioquin mensurae esset ultimo fini, scilicet Deo, ut patet in littera, ut distingui­ alia mensura, et sic procederetur in infinitum. Et potet tur nb actibus quibus non inhaeremus, sed accedimus ad sequela: quia excessus vel defectus attenditur penes ali­ Deum. Visio autem Dei in patria non excluditur ab actu quam mensuram quae exceditur vel α qua aliquid deficit. volunt iris quo anima inhaeret Deo, sed includit ipsam ut Et hoc fundamentum bene notato in appetibilibus ct agi­ proprium ipsius causam. Et propterca attribuitur hic esse bilibus: quoniam omnium mensura est finis, quia penes ultimum actui voluntatis, ct propterca esse mensuram alio­ finem sumitur omnium horum ratio. Et pluries oportet rum, non ut excludit visionem in patria, sed ui claudens hac propositione uti. illam in sc. Ita ut totalis adhaesio ad Deum, cuius una II. In eodem sexto orticulo, in responsione ad tertium, pars actus voluntatis, cx una sumatur parte, scilicet cx circa illa verba: Actus interior caritatis habet rationem parte finis; reliqua ex parte cius quod est ad finem. To­ finis, quia ultimum bonum hominis consistit in hoc quod tum enim illud, ct singulae cius partes, quia sunt conse­ anima Deo inhaereat, adverte quod Auctor comparat hic cutio ultimi linis, sine mensura ct modo appetendum est. actum interiorem caritatis ad actus exteriores imperatos, ita quod quanto plus, tanto melius: reliqua mensurata qui sunt ad finem, ct respectu eorum dicit quod actus oportet esse. interior est finis: ct non comparat actum interiorem ca­ Et haec dicta sint ne putes verba Auctoris sibi ipsi conritatis ad netum, non imperatum, sed naturalem, in intel­ trariari ·; sed cognoscas quod, cum cx pluribus integretur ‘ a i·· ir· lectu beati causatum a Deo praesente sub claro lumine glo­ consecutio ultimi finis, qui Deus est, scilicet actu intclriae. Tum quia talis actus, cum sit obicctum amoris, habet lectu» ct voluntatis, illius tantum partis Auctor meminit magis rationem finis quam ipse actus amandi; cui, cx hoc explicite quae praesenti servit proposito. 1 QUAESTIO XXVII, ARTICULUS VU 23ο ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM SIT MAGIS MERITORIUM DILIGERE INIMICUM QUAM AMICUM III Sent., diet. xxx, art. 3; art. 4, ad 3; SEPTIMUM SIC PROCEDITUR. VidctUT qUûd nîer,tor’Lini diligere inimicum Vrr’·4f*· 9uam amicum. Dicitur enim Matth. v *: diligitis eOs qUi ros diligunt, quam merccdem habebitis? Diligere ergo amicum non meretur merccdem. Sed diligere inimicum me‘9Vrrw”H’4S» rctur merccdem, ut ibidem * ostenditur. Ergo magis est meritorium diligere inimicos quam di­ ligere · amicos. 2. Praeterea, tanto aliquid est magis merito­ rium quanto ex maiori caritate procedit. Sed di­ ligere mimicum est perfectorum filiorum Dei, ut * Cap. utm. Augustinus dicit, in Enchirid, *: diligere autem r amicum est etiam caritatis imperfectae Ergo maioris meriti est diligere inimicum quam diliT gere τ amicum. 3. Praeterea, ubi est maior conatus ad bo­ num, ibi videtur esse maius meritum: quia unus· quisque propriam merccdem accipiet secundum • vw. u. suum laborem, ut dicitur I Cor, in *. Sed maiori conatu indiget homo ad hoc quod diligat inimi­ cum quam ad hoc quod diligat amicum: quia difficilius est. Ergo videtur quod diligere inimi­ cum sit magis meritorium quam diligere amicum. Sed contra est quia illud quod est melius est magis meritorium. Sed melius est diligere ami­ cum : quia melius est diligere meliorem ; amicus autem, qui amat, est melior quam inimicus, qui odit. Ergo diligere amicum est magis meritorium quam diligere inimicum. Respondeo dicendum quod ratio diligendi pro*Qo. xxv, art. t. ximum cx caritate Deus est. sicut supra * dictum est. Cum ergo quaeritur quid sit melius, vel ma­ gis meritorium, utrum diligere amicum vel ini­ micum, dupliciter istae dilectiones comparari pos­ sunt: uno modo, ex parte proximi qui diligitur: alio modo, ex parte rationis propter quam dili­ gitur. Primo quidem modo dilectio amici prae­ 3) 3) γ) 3) diligere, - Om. PDGx imperfectae. - perfectae BDEFHLpACKx diligere. - Om. PDGnxr. supposito. - praesuppasito Γ. qu. 11, art. 8. eminet dilectioni inimici. Quia amicus ct melior est ct magis coniunclus; unde est materia magis conveniens dilectioni ; et propter hoc actus dile­ ctionis super hanc materiam transiens melior est. Unde et eius oppositum est deterius: peius enim est odire amicum quam inimicum. Secundo autem modo dilectio inimici praeemi­ net. propter duo. Primo quidem, quia dilectionis amici potest esse alia ratio quam Deus: sed di­ lectionis inimici solus Deus est ratio. - Secundo quia, supposito e quod ulerque propter Deum diligatur, fortior ostenditur esse Dei dilectio quae animum hominis ad remotiora extendit, scilicet usque ad dilectionem inimicorum: sicut virtus ignis tanto ostenditur esse fortior quanto ad re­ motiora diffundit suum calorem. Tanto etiam · ostenditur divina dilectio esse fortior quanto pro­ pter ipsam difficiliora implemus: sicut ct virtus ignis tanto est fortior quanto comburere potest materiam minus combuslibilem. Sed sicut idem ignis in propinquiora fortius agit quam in remotiora, ita etiam caritas ferven­ tius diligit coniunctos quam remotos. Et quantum ad hoc dilectio amicorum, secundum se considerata, est ferventior et melior quam dile­ ctio inimicorum. Ad primum ergo dicendum quod verbum Do­ mini est per se imelligendum. Tunc enim dilectio amicorum apud Deum merccdem non habet, quando propter hoc solum amantur quia amici sunt :: et hoc videtur accidere quando sic amantur amici quod inimici non diliguntur. Est tamen meritoria amicorum dilectio si propter Deum di­ ligantur, et non solum quia amici sunt. Ad alia palet responsio per ea quae dicta sunt . * Nam duae rationes sequentes procedunt ex parte rationis diligendi; ultima * vero cx parte eorum qui y· diliguntur. t) ct h. De Virlut., ζ) η) etiam. - ergo Pa. sunt. - Om. Pa. qui. - quae PDEFGHILaK ct a. Commentaria Cardinalis Caiotani articulo septimo dubium cx Durando., in HI Sent., dist. xxx, qu, ult., occurrit, an diligere, celeris paribus, ami­ cum, sit magis meritorium quam diligere inimicum. Ipse si­ quidem tripliciter probare nititur quod dilectio inimici est magis meritoria. Primo, quia dilectio inimici cx natura ope­ ris exigit maiorem conatum: quia est difficilior secundum sc. Secundo, quia lota ratio dilectionis inimici est caritas: non autem tota ratio dilectionis amici. Tertio, quia dilectio inimici includit dilectionem amici, n I ut patet. Ergo melior. II. Ad hoc dicendum est, secundum Auctoris doctrinam, quod, ceteris paribus, dilectio amici est melior ct magis meritoria. Et per sc ac essentialis ratio est quia obicctum in tali dilectione est melius ct magis coniunctum: ita quod est et Deu propinquius, quia melius; ct diligenti propin­ quius, quia magis coniunctum; ac per hoc utrique dile­ ctionis cari ta h vac mensurae conformius. Constat autem quod actus habens materiam per sc magis consonam, ce­ teris paribus, esi melior. Et quoniam esse meritorium sim­ pliciter apud Deum consequitur maiorem bonitatem sim­ pliciter (quidquid sit dc merito respectu huius), ideo optime valet sequela: Actus caritatis est simpliciter melior, Ergo magis meritorius simpliciter. - Et nihil officit sive sit magis debitus sive non, ut Durandus fingit ♦. Dilectio siquidem * Rd. nostra erga Deum eit maxime debita et non propterea perdit rationem meritorii ct magis meritorii. Sed ille de­ ceptus est declinans a merito ad meritum ab hoc.-Et rursus debuit considerare quod non est sermo dc bono ct meliori in communi, sed dc bono ct meliori secundum caritatem. Ad primam ergo obicctioncm in oppositum dicitur, cum * · * ’ J jfl C I ’ QUAESTIO XXVll, ARTICULUS Vlll An. h, «d jj. Auctore in responsione nd ultimum huius quaestionis * . quod cum duo concurrant ad virtutem, bonum ct difficile, plus facit ad rationem virtuosi actus bonum quam diffi­ cile. Et propterca non quanto difficilior cx natura operis, nisi etiam sit melior, netus iudientur simpliciter magis me­ ritorius. Et propterca, licet dilectio inimici sit difficilior, I non tamen est magis meritoria. Sicut etiam dilectio proximi est magis difficilis quum dilectio Dei, cum sit naturalis­ simi! : non tamen est magis meritoria. Ad secundum dicitur quod receditur nb hypothesi. Nam quaestio est, ceteris paribus. Modo, cetera non sunt paria nisi ponatur cx caritate pariter anticum ct inimicum diligi, sic quod qunccumquc alia ratio diligendi non consideretur. Ati tertium dicitur quod ratio illa infert oppositum in­ 231 tenti. Quoniam dilectio inimici ut quatuor supponit eandem caritatem diligere amicum plus quam ut quatuor *, quoniam eadem curitas magis tendit in obicctum propinquius quam remotum. Cum ergo dicitur, Dilectio inimici· includit di· ' lectionem amici, distinguendum est dc dilectione habituali vel actuali amici. Nam si dc habituali est sermo, \crum assumitur, sed oppositum concluditur, ut deductum est: quin eadem caritas magis tendit in propinquum quam re­ motum. Et propterca neganda est sequela. Quoniam non in­ cludit illam gradualiter ct aliquid addit : sed includit illam ut communem cautam sui ct dilectionis amici. - Si vero dc dilectione actuali amici est sermo, falsum manifeste as­ sumitur. Non enim in actu quo diligo loanncm inimicum clauditur actus quo diligo Petrum amicum. ARTICULUS OCTAVUS UTRUM SIT MAGIS MERITORIUM DILIGERE PROXIMUM QUAM DILIGERE DEUM Hi Sent., dlsL xxk. in. 4. * îjjÿÆgJf 0 0CTAVUM s,c proceditur. Aridetur quod magis Sl1 mcr*tor*um diligere proximum quam diligere Deum. Illud enim videtur -“* ^ “&esse magis meritorium quod Apostolus magis elegit. Sed Apostolus praeclegit dilectionem • ver», j. proximi dilectioni Dei: secundum illud adRom. ix :* Optabam anathema esse a Christo pro fratribus meis. Ergo magis est meritorium diligere proxi­ mum quam diligere Deum. 2. Praeterea, minus videtur esse meritorium • Art. prxrctd. aliquo modo diligere amicum. ut dictum est ··. 3 Sed Deus maxime est amicus, qui 3 prior dilexit •vm. io. nor, ut dicitur 1 loan, iv ♦. Ergo diligere eum videtur esse minus meritorium. 3. Praeterea, illud quod est difficilius videtur esse virtuosius et magis meritorium : quia virtus jftt’ijcî. * ιϊί * c^rca difficile et bonum, ut dicitur in II Ethic. * Sed facilius est diligere Deum quam proximum: tum quia naturaliter omnia Deum diligunt; tum quia in Deo nihil occurrit quod non sit diligen­ dum, quod circa proximum non contingit. Ergo magis est meritorium diligere proximum quam diligere Deum. ? Sed contra, propter quod unumquodque, illud p magis. Sed dilectio proximi non est meritoria nisi propter hoc quod proximus diligitur propter Deum. Ergo dilectio Dei est magis meritoria quam dilectio proximi. Respondeo dicendum quod comparatio ista po­ test intclligi dupliciter. Uno modo, ut seorsum consideretur utruque dilectio. Et tunc non est dubium quod dilectio Dei est magis meritoria: debetur enim ei merces propter scipsam, quia ultima merces est frui Deo, in quem tendit di­ vinae dilectionis motus. Unde ct diligenti Deum - ver», ai. merces promittitur, Ioan, χιν ♦: Si quis diligit me, diligetur a Patre meo, ct manifestabo ei meipsum. qui. - quoniam G, quia CDn. - Pro tum. Deum PDGa. Pi illud. - et tllud G, «f ct illud I, tale ct illud K. γ) Uta. - ipta Pj ct codice». Alio modo potest attendi ista τ comparatio ut dilectio Dei accipiatur secundum quod solus di­ ligitur; dilectio autem proximi accipiatur secun­ dum quod proximus diligitur propter Deum. Et sic dilectio proximi includet ’· dilectionem Dei : sed dilectio Dei non includet dilectionem proximi. Unde erit comparatio dilectionis Dei perfectae, quae extendit sc etiam ad proximum, ad dile­ ctionem Dei insufficientem cl imperfectam: quia hoc mandatum habemus a Deo, ut qui diligit Deum, diligat et fratrem suum ·. Et in hoc sensu dilectio proximi praeeminet. Ad primum ergo dicendum quod secundum unam Glossae expositionem *, hoc Apostolus tunc non optabat quando erat in statu gratiae, ut scilicet separaretur a Christo pro fratribus suis: sed hoc optaverat quando erat in statu infidelitatis. Unde in hoc non est imitandus. Vel potest dici, sicut dicit Chrysostomus, in li­ bro de Compunct. *, quod per hoc non ostenditur quod Apostolus plus diligeret proximum quam Deum : sed quod plus diligebat · Deum quam se­ ipsum. Volebat enim ad tempus privari fruitione divina, quod pertinet ad dilectionem sui. ad hoc quod honor Dei procuraretur in proximis, quod pertinet ad dilectionem Dei. Ad secundum dicendum quod dilectio amici pro tanto est quandoque minus meritoria quia amicus diligitur propter seipsum. et ita deficit a vera ratione amicitiae caritatis, quae Deus est. Et ideo quod Deus diligatur propter seipsum non dimi­ nuit meritum, sed hoc constituit totam meriti rationem. Ad tertium dicendum quod plus facit ad rationem meriti cl virtutis bonum quam difficile. Unde non oportet quod omne difficilius sit magis merito­ rium: sed quod sic est difficilius ut etiam sit melius. - includit PDIIIr, includitur B; dilectio ct non om. a. t) diligebat. - diligeret P. 4) includet. PDGIIpC et r; e) i altero loco ftcluda Commentaria Cardinalis Caietani articulo octavo responsio ad tertium commendanda est memoriae: quia pluries oportet ea uti. Nihilquc aliud scribendum occurrit. n I • I tau. ap i*, a. • OrOjQ. • HamiL XVI n *. fio QUAESTIO XXVIII, ARTICULUS 1 QUAESTIO VIGESIMAOCTAVA DE GAUDIO IN • Ct. qu lutroJ. xxm, • QU. XXXI. U. XXiI >•1. XXI. QUATUOR ARTICULOS DIVISA considerandum est de effectibus con­ Circa primum quaeruntur quatuor. sequentibus actum caritatis principalem, qui Primo: utrum gaudium sit effectus caritatis. est dilectio *. Et primo, de effectibus interioribus;Secundo: utrum huiusmodi gaudium compa­ secundo, de exterioribus *. Circa primum tria tiatur secum tristitiam. consideranda sunt: primo, de gaudio; secundo, Tertio: utrum istud gaudium possit esse plenum. de pace * ; tertio, dc misericordia Quarto: utrum sit virtus. D einde ARTICULUS PRIMUS UTRUM GAUDIUM SIT EFFECTUS CARITATIS IN NOBIS * Infra, qu. xxrr, art. α; I* • Ver». 6. •Qu. x u.«rt.6. * • Ver», u. • Vcrv 17. • 1· qu. XX *. art. 3: qo. xx *r, an i. aJ i; qu. xxviu, . TfiOMAC T. V. fecundum (Kill­ p) γ) aliquod. - aliud RpC. etiam. - Om, PG. •o QUAESTIO XXVIII, ARTICULUS III, IV 234 ARTICULUS TERTIUS UTRUM SPIRITUALE GAUDIUM QUOD EX CARITATE CAUSATUR POSSIT IN NOBIS IMPLERI. /n foan., cap. iv, Icet. n. sic proceditur. Videtur quod spirituale gaudium quod ex caritate cau$ satur non possit in nobis impleri. Quan­ to enim maius gaudium de Deo habe­ mus, tanto gaudium cius in nobis magis impletur. Sed nunquam possumus tantum de Deo gaudere quantum dignum est ut de eo gaudeatur: quia semper bonitas eius, quae est infinita, excedit gaudium creaturae, quod est finitum. Ergo gau­ dium dc Deo nunquam potest impleri. 2. Praeterea , illud quod est impletum non potest esse maius. Sed gaudium etiam beatorum potest esse maius: quia unius gaudium est maius quam alterius. Ergo gaudium dc Deo non potest in creatura impleri. 3. Praeterea, nihil aliud videtur esse com­ prehensio quam cognitionis plenitudo. Sed sicut vis cognoscitiva creaturae est finita, ita et vis appetitiva eiusdem. Cum ergo Deus non possit ab aliqua creatura comprehendi, videtur quod non possit alicuius creaturae gaudium dc Deo impleri. Sed contra est quod Dominus discipulis dixit, vm. n. Ioan, xv *: Gaudium meum in vobis sit, ct gau­ dium vestrum impleatur. Respondeo dicendum quod plenitudo gaudii po­ test intelligi dupliciter. Uno modo, cx parte rei de qua gaudetur: ut scilicet tantum gaudeatur de ea quantum est dignum dc ea gauderi. Et sic solum Dei gaudium est plenum dc seipso: « quia gaudium eius « est infinitum, et hoc est con­ dignum infinitae bonitati Dei ; cuiuslibet autem creaturae gaudium oportet esse finitum. Alio modo potest intelligi plenitudo gaudii ex parte gaudentis. Gaudium autem comparatur ad •pti^.qu.ov, desiderium sicut quies ad motum; ut supra * di­ ctum est. cum de passionibus ageretur. Est autem quies plena cum nihil restat de motu. Unde tunc est gaudium plenum quando iam nihil deside­ randum restat. Quandiu autem in hoc mundo β sumus, non quiescit ? in nobis desiderii motus: quia adhuc restat quod Deo magis appropinquoart· · e e . 4· 7. mus per gratiam, ut ex supradictis * patet. Sed tertium ®) cius. — Dei Pu. ki) quiescit. — cessat Pu. γ) desideravit. - desideraverit quando iam ad beatitudinem perlectam perven­ tum fuerit, nihil desiderandum restabit: quia ibi erit plena Dei fruitio, in qua homo obtinebit quidquid etiam circa alia bona desideravit T, scτ eundum illud Psalm. *: Qui replet in bonis desi- ·Ν.ω.κπ.$, derium tuum. Et ideo quiescet desiderium non solum quo desideramus Deum, sed etiam erit omnium desideriorum quies. Unde gaudium bea! torum est perfecte plenum, et etiam superplenum: quia plus obtinebunt quam desiderare sufSI fecerint ; non enim in cor hominis ascendit quae praeparavit Deus diligentibus sc, ut dicitur 1 ad Cor. n * Et hinc λ est quod dicitur Luc. vi ** : · Mensuram bonam et supereffluentem dabunt in si- ·· vm. 5*· | nus vestros. Quia tamen nulla creatura est 1 ca1 / I pax gaudii dc Deo ei condigni, inde est quod | illud gaudium omnino plenum non capitur ζ in * y homine, sed potius homo intrat in ipsum: seeundum illud Matth. xxv * : Intra in gaudium ·ν«π. Domini An primum ergo dicendum quod ratio illa pro9' cedit dc plenitudine gaudii cx parte rei de qua gaudetur. Ad secundum dicendum quod cum perventum fuerit ad beatitudinem. unusquisque attinget ter­ minum sibi praefixum ex praedestinatione divina. nec restabit ulterius aliquid quo tendatur: quam­ vis in illa terminatione unus perveniat ad ma«JM iorem propinquitatem Dei, alius ad minorem. Et \I ideo uniuscuiusque gaudium erit plenum ex parte gaudentis: quia uniuscuiusque desiderium plene quictabitur. Erit tamen gaudium unius maius quam alterius, propter pleniorem participationem divinae bcatitudinis. I An tertium dicendum quod comprehensio im­ portat plenitudinem cognitionis cx parte rei coi gnitae: ut scilicet tantum cognoscatur res quan­ tum cognosci potest. Habet tamen etiam cognitio aliquam plenitudinem cx parte cognoscentis, sicut 1 et de gaudio dictum est ♦. Unde ct Apostolus 'lampuii dicit, ad Coloss. 1 *: Impleamini agnitione voluti- ·ν«.> tatis cius in omni sapientia ct intellectu spirituali. hinc. - hoc PHIux. - Pro sinus vestros, sinos vestros sinunt vestrum P. 1) tamen... est. - eunt... est cd. u. cum... sit P. ζ) capitur. - capit ABCDElpKK, rapit F, cadit G. o) PCa. ed. a, ARTICULUS QUARTUS UTRUM GAUDIUM SIT VIRTUS !^d quartum sic proceditur. Videtur quod siones quaedam quarum obiectum est bonum, gaudium sit virtus. Vitium enim con- . ita ct gaudium. Sed amor ct spes ponuntur vir£ tranatur virtuti. Sed tristitia ponitur vi- tutes. Ergo ct gaudium debet poni virtus. tium: ut patet de acedia et de invidia. 3. Praeterea, praecepta legis dantur de nctiErgo etiam gaudium debet poni virtus. bus virtutum. Sed praecipitur nobis quod de 2. Praeterea, sicut amor et spes sunt pas- Deo gaudeamus: secundum illud ad Dhilipp. iv ♦: • ** l*l ,qu.uwii, •Λ. >; qu. Ut. qa. utn, art. ί. *1‘ IP\ qu.L», art. a. • D. 57. •Ι·11“ qu.xxv. art. i. a. j: qu. x*wi», art. 4- 3 235 QUAESTIO XXVIII, ARTICULUS IV Gaudete in Domino semper Ergo gaudium est dilectione, et dicitur caritas. Sic ergo gaudium virtus. non est aliqua virtus a caritate distincta, sed Sed contra est quod neque connumeratur in- est quidam caritatis actus sive effectus. Et protcr virtutes theologicas, neque inter virtutes mo- pter hoc connumeratur inter fructus, ut patet rales, neque inter virtutes intellectuales, ut ex Gal. v ♦. supradictis * patet. Ad primum ergo dicendum quod tristitia quae Respondeo dicendum quod virtus, sicut supra * est vitium causatur cx inordinato amore sui, habitum est, est habitus quidam operativus; et quod non est aliquod speciale vitium, sed quaeideo secundum propriam rationem habet incli­ dam generalis radix vitiorum, ut supra * dictum nationem ad aliquem actum. Est autem contin­ est. Et ideo oportuit tristitias quasdam particu­ gens ex uno habitu plures actus eiusdem rationis lares ponere specialia vitia: quia non derivantur ordinatos provenire, quorum unus sequatur cx ab aliquo speciali vitio, sed a generali. Sed amor altero *. Et quia posteriores actus non procedunt Dei ponitur specialis virtus, quae est caritas, ad ab habitu virtutis nisi per actum priorem, inde quam reducitur gaudium ?, ut dictum est ♦, sicut . In c<^f. est quod vinus non definitur nec denominatur proprius actus eius. Ad secundum dicendum quod spes consequitur nisi ab actu priori, quamvis etiam alii actus ab ca consequantur. Manifestum est autem ex his ex amore sicut ct gaudium: sed spes addit ex quae supra * dc passionibus dicta sunt, quod parte obiccti quandam specialem rationem, sci­ amor est prima affectio appelitivac potentiae, ex licet arduum et possibile adipisci; ei ideo poni­ qua sequitur et desiderium ct gaudium. Et ideo tur specialis virtus. Sed gaudium ex parte obiccti habitus virtutis idem est qui inclinat ad diligen­ nullam rationem specialem addit supra amorem dum, et ad desiderandum bonum dilectum, et quae possit causare specialem virtutem. ad gaudendum de eo e. Sed quia dilectio inter Ad tertium dicendum quod intantum datur hos actus est prior, inde est quod virtus non praeceptum legis dc gaudio inquantum est actus denominatur a gaudio nec a desiderio, sed a caritatis; licet non sit primus actus eius. a) eo, - Deo P. I pj gauJiKin. - Om. BEFHKLpAC ct kj. Commentaria Cardinalis Caietani articulo quarto eiusdem quaestionis vigcsimacoctavac, in responsione ad primum, adverte quod dupliciter posset impediri quod tristitia non esset speciale aliquod vitium. Primo, si daretur aliquod speciale vitium circa amorem ad quem sequitur illa tristitia. Et hoc impedimentum in littera tollitur cx hoc quod amor sui, cx quo sequuntur quaedam specialia vitia tristitiae, non est speciale, sed ge­ nerale vitium, ct radix vitiorum. - Alio modo, si daretur aliquod speciale vitium circa odium boni eiusdem rationis n I cum delectabili cui opponitur tristitia illa quae est spe­ ciale vilium. Tunc enim illud vitium circa odium habe­ ret sc ad tristitiam sicut caritatis virtus ad gaudium; se­ quitur enim tristitia ad odium sicut gaudium ad caritatem. Et licet in littera hoc impedimentum non explicetur, im­ plicite tamen in primo impedimento dictum est: quia sunt impedimenta eiusdem rationis. Scilicet, si haberetur vitium speciale circa priorem actum eiusdem rationis, tunc tristitia non poneretur speciale vitium. QUAESTIO XXIX, ARTICULUS I 236 QUAESTIO VIGESIMANONA DE PACE IN QUATUOR ARTICULOS considerandum est de pace Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: utrum pax sit idem quod concordia. lotrod. D einde DIVISA Secundo: utrum omnia appetant pacem. Tertio: utrum pax sit effectus caritatis. Quarto: utrum pax sit virtus. A RT IC U L U S P RIM U S UTRUM PAX SIT IDEM QUOD CONCORDIA III Sent., din. χτνπ. qu. η, an. t, ad 6. PRIMUM SIC PROCEDITUR. VidctUF quod • Cip. XJH. •S.Th. '€«. t. • Ver». D· Ver». 33. 3 ? - Ver·, i;· ^cm 9u°d concordia. Dicit enim Augustinus. XIX dc Civ. Dei . quod ^^pax hominum est ordinata concordia. Sed non loquimur nunc nisi de pace hominum. Ergo pax est idem quod concordia. 2. Praeterea, concordia est quaedam unio voluntatum. Sed ratio pacis in tali unione con­ sistit : dicit enim Dionysius, xi cap. de Div. Nom. ♦, quod pax est omnium unitira et consen­ sus operative. Ergo pax est idem quod concordia. 3. Praeterea, quorum est idem oppositum, et ipsa sunt idem. Sed idem opponitur concor­ diae et paci, scilicet dissensio: unde dicitur, 1 ad Cor. xiv *· Non est dissensionis Deus, sed pacis. Ergo pax est idem quod concordia. Sed contra est quod concordia potest esse aliquorum impiorum in malo. Sed nem est pax impiis > ut dicitur Isaiae xlviii *. Ergo pax non est idem quod concordia. Respondeo dicendum quod pax includit con­ cordiam ct aliquid addit. Unde ubicumque est pax, ibi est concordia : non tamen ubicumque est concordia, est pax 3. si nomen pacis proprie sumatur. Concordia enim, proprie sumpta, est ad alterum: inquantum scilicet diversorum cordium voluntates simul in unum consensum con­ veniunt. Contingit etiam P unius hominis cor I tendere in diversa: ct hoc dupliciter. Uno qui­ dem modo, secundum diversas potentias appetitivas: sicut appetitus sensitivus plerumque tendit in contrarium rationalis appetitus, secundum illud ad Gal.v ' * Caro concupiscit adversus spiritum. Alio modo, inquantum una ct eadem vis appe- I titiva in diversa appetibilia tendit quae simul as­ «) non tamen... pax. - ct non c converso D; pro est pax» ibi est pax PEG Ha. p) etiam. - enim D, abrasa p». γ) quandiu. - tandiu H; non habet quod (id quod P) vult ad­ dunt 3) PL. utrique. - uterque cd. 4, utrisque sequi non potest. Unde neccsse est esse repu­ gnantiam motuum appetitus. Unio autem horum motuum est quidem de ratione pacis: non enim homo habet pacatum cor quandiu T, etsi habeat aliquid quod vult, tamen adhuc restat ei aliquid volendum quod simul habere non potest. Haec autem unio non est de ratione concordiae. Unde concordia importat unionem appetituum diver­ sorum appetentium: pax autem, supra hanc unio­ nem, importat etiam appetituum unius appetentis unionem. Ad primum ergo dicendum quod Augustinus lo­ quitur ibi dc pace quae est unius hominis ad alium. Et hanc pacem dicit esse concordiam, non quamlibet , sed ordinatam : ex eo scilicet quod unus homo concordat cum alio secundum illud quod utrique δ convenit. Si enim homo con­ cordet cum alio non spontanea voluntate, sed quasi coactus umore alicuius mali imminentis \ talis concordia non est vere pax : quia non ser­ vatur ordo utriusque concordantis, sed pertur­ batur ab aliquo timorem inferente. Et propter hoc praemittit quod pax est tranquillitas ordinis. Quae quidem tranquillitas consistit in hoc quod omnes motus appetitivi in uno homine conquie­ scunt. Ad secundum dicendum quod, si homo simul cum alio homine in idem consentiat, non tamen con­ sensus cius est omnino unitus ζ nisi etiam sibi invicem omnes motus appetitivi eius sint con­ sentientes. Ad tertii m dicendum quod paci opponitur du­ plex dissensio: scilicet dissensio hominis ad seipsum, ct dissensio hominis ad alterum. Concor­ diae vero r· opponitur haec sola secunda dissensio. imminentis.- sibi imminentis P. - Pro vere» vera PII. pro serratur, conservatur P«Q ζ) unitus. — tibi unitus Ρλ. η) vero. — non AB. autem non cd. a. autem PDGsn, otn. pro haec, nisi «A. om. DI: *. ΕΕΙκρΜ P. Commentaria Cardinalis Caietani licet implicat contradictionem ea simul haberi: utpotc quod articulo primo quaestionis vigesimacnonac adverte quod impotentia consequendi diversa appetibilia simul potest sit hodie ct cras simul. Alio modo, cx parte alicuius im­ intclligi dupliciter. Primo, cx parte appetibilium, quia sci­ pedimenti vel defectus, quia licet non repugnet illa simul n I QUAESTIO XXIX, ARTICULUS II haberi, ego tamen non pouum illa timui habere: ut m deriderem sanitatem, pulchritudinem, divitius ct alia hu­ iusmodi, et deficiunt mihi, etc. Littera non primo, sed secundo modo inteHigendn est. Consistit enim pax in unione appetibilium possibilium simpliciter, n quorum consecu­ tione appetitus deficit. In eodem primo articulo, in responsione «d primum, vide quod ad pacem unius cum altero requiruntur, ex 237 Augustino, duo: scilicet concordia; et ordo utriusque con­ cordantis, quo uterque in suis imperturbatus maneat. Et propterea si vi aut metu fiat concordia, non est pax. Et ideo vulgo dicitur: pax, sed mala voluntas! quoniam est tunc concordia contra id quod homo magis vellet, ac per hoc restat voluntas ad frangendam pacem cui con­ sentit ut perveniat ad id quod magis vellet. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM OMNIA APPETANT PACEM IV Sent.. di»t. xtix, qu. I, * rt. M. • V«r *. • Veru 4% • Cap. xii. • S Th. I-Ct- ·· β • Art. prucoJ. * t.oc. df., ap. «n. • Loc. ca. 4; ZX qu. xxn, «rt. 1, «d o; Je />»r. Λ'οιιι.. ap. xi, Icct. tu. sic proceditur. Videtur quod non omnia appetant pacem. Pax enim, secundum Dionysium *, est unitina con­ sensus. Sed in his quae cognitione ca­ rent non potest uniri 3 consensus. Ergo huius­ modi pacem appetere non possunt. 2. Praeterea , appetitus non fertur simul ud contraria. Sed multi sunt appetentes bella et dis­ sensiones. Ergo non omnes appetunt pacem. 3. Praeterea , solum bonum est appetibile. Sed quaedam pax videtur esse mala : alioquin Dominus non diceret, Matth. x Non reni mit­ tere pacem. Ergo non omnia pacem appetunt. 4. Praeterea. illud quod omnia appetunt vi­ detur esse summum bonum, quod est ultimus finis. Sed pax non est huiusmodi : quia etiam in statu viae habetur; alioquin frustra Dominus mandaret. Mare, ix ‘ : Pacem habete inter nos. Ergo non omnia pacem appetunt. Sed contra est quod Augustinus dicit, XIX de Civ. Dei ♦, quod omnia pacem appetunt. Et idem etiam dicit Dionysius, xi cap. de Dir. Nom. * Respondeo dicendum quod ex hoc ipso quod homo aliquid appetit, consequens est ipsum ap­ petere cius quod appetit assecutionem, et per consequens remotionum eorum quae consecu­ tionem ? impedire possunt. Potest autem im­ pediri assecutio boni desiderati per contrarium appetitum vel sui ipsius vel alterius: et utrum­ que tollitur per pacem, sicut supra ♦ dictum est. Et ideo nccesse est quod omne appetens appetat pacem: inquantum scilicet omne appetens appetit tranquille ct sine impedimento pervenire ad id quod appetit, in quo consistit ratio pacis, quam Augustinus definit ♦ tranquillitatem ordinis. Ad primum ergo dicendum quod pax importat unionem non solum appetitus intellectualis seu rationalis aut animalis, ad quos potest pertinere consensus, sed etiam appetitus naturalis. Et ideo Dionysius dicit * quod pax est operatira et con­ sensus et connaturahtatis : ut in consensu im­ d secundum •Op.xi -S.Tb kct. 1 3, qu * S a) p) γ) o) uniri. - mentiri BFpAx, «if Ï, vinciri L. oanxeculioium. - axiccutioncm P. importatur. - importetur PC. quia. - Om. I’CHLkhb. portetur unio appetituum ex cognitione proce­ dentium; per connaturalitatem vero importatur T ϊ unio appetituum naturalium. Ad secundum dicendum quod illi etiam qui bella quaerunt et dissensiones non desiderant nisi pa­ cem, quam se habere non aestimant. Ut enim dictum est , * non est pax si quis cum alio con- ·λλ. pr·» ·. ** cordet contra id quod ipse magis vellet. Et ideo homines quaerunt hanc concordiam rumpere bel­ lando, tanquam defectum pacis habentem, ut ad pacem perveniant in qua nihil eorum voluntati repugnet. Et propter hoc omnes bellantes quae­ runt per bella ad pacem aliquam pervenire per­ fectiorem quam prius haberent. Ad tertium dicendum quod, quia ’ pax consistit in quietatione ct unione appetitus; sicut autem ap­ petitus potest esse vel boni simpliciter * vel boni · apparentis, ita etiam et pax potest esse ct vera ct apparens: vera quidem pax non potest esse nisi circa appetitum veri boni; quia omne malum, etsi secundum aliquid appareat bonum, unde ex aliqua parte appetitum quietet. habet tamen mul­ tos defectus, cx quibus appetitus remanet in­ quietus et perturbatus. Unde pax vera non po­ test esse nisi m bonis et bonorum. Pax autem quae malorum est, est pax apparens et non vera. Unde dicitur Sap. xiv *: In magno viren- ·ν«η.Μ. tes inscientiae bello, tot et tanta : mala pacem C arbitrali sunt. Ad quartum dicendum quod, cum vera pax non sit nisi dc bono, sicut dupliciter habetur verum bonum, scilicet perlecte ct imperfecte, ita est du­ plex pax vera. Una quidem r· perfecta, quae con­ sistit in perfecta fruitione summi boni, per quam omnes appetitus uniuntur quictati in uno. Et hic est ultimus finis creaturae rationalis: secundum illud Psalm. *: Qui posuit fines tuos pacem. Alia vero ° est pax imperfecta, quae habetur in ,crv % hoc mundo. Quia etsi principalis animae motus quiescat in Deo, sunt tamen aliqua repugnantia et intus et extra quae perturbant hanc pacem. vel boni simpliciter. - ximpifciter P4. O tanta. - tam mapua P; iua» pro arbitrati xunt, appellant. rj mil» çniJe·». - quaeJam Ρλ •| Aha »vro. - Erpo non Erpo FpM, -4/ύι PCIIu, om. E. QUAESTIO XXIX, ARTICULUS III, IV □ 38 ARTICULUS TERTIUS UTRUM PAX SIT PROPRIUS EFFECTUS CARITATIS l* ·, * II qu. ure, ert. 3; /><· duob. Praecepi. Carit, etc., D tertium sic PROCEDITUR. Videtur quod pax non sit proprius effectus caritatis. Caritas enim non habetur sine gratia gratum faciente. Sed pax a quibusdam habetur qui non habent gratiam gratum facientem: sicut et gentiles aliquando habent pacem. Ergo pax non est effectus caritatis. 2. Praeterea, illud non est effectus caritatis cuius contrarium cum caritate esse potest. Sed dissensio, quae contrariatur paci, potest esse cum caritate: videmus enim quod etiam sacri Do­ ctores, ut Hieronymus ct Augustinus, in aliquibus opinionibus dissenserunt *; Paulus etiam ct Barnabas dissensisse leguntur, Act. xv '. Ergo videtur quod pax non sit effectus caritatis. 3. Praeterea, idem non est proprius effectus diversorum. Sed pax est effectus iustitiae: sccundum illud Isaiac xxxii * : Opus iustitiae pax. Ergo non est effectus cantatis. Sed contra est quod dicitur in Psalm. ♦: Pax multa diligentibus legem tuam. Respondeo dicendum quod duplex unio est de ratione pacis, sicut dictum est * : quarum una est secundum ordinationem propriorum appetituum in unum; alia vero est secundum unionem appe­ titus proprii cum appetitu alterius. Et utramque unionem efficit caritas. Primam quidem unionem, secundum quod Deus diligitur ex toto corde, ut scilicet omnia referamus in ipsum : cl sic omnes appetitus nostri in unum feruntur 23. Aliam vero, prout diligimus proximum sicut nosipsos, ex quo contingit quod homo vult implere voluntatem proximi sicut et sui ipsius. Et propter hoc inter amicabilia unum ponitur identitas electionis: ut Patct *n IX Ethic. *; et Tullius *♦ dicit, in libro dc Amicitia, quod amicorum est idem velle et nolle P. a •c/.iv ii* qO. •Vcrt.j7.qq. • ver». »7. •^•.cx««,vm. •An.». 3 *&t sTf Q‘ii' “‘r Cata' β a) unum in unum feruntur. - in unum referuntur G. Ad primum ergo dicendum quod a gratia gratum faciente nullus deficit nisi propter Ύ peccatum, ex quo contingit quod homo sit aversus a fine debito, in aliquo indebito finem constituens. Et secundum hoc appetitus eius non inhaeret principaliter vero finali bono, sed apparenti. Et propter hoc sine gratia gratum faciente non potest esse vera pax, sed solum apparens. Ad secundum dicendum quod, sicut Philosophus dicit, in IX Ethic. ♦, ad amicitiam non pertinet concordia in opinionibus, sed concordia in bonis conferentibus ad vitam, et praecipue in magnis: quia dissentire in aliquibus parvis quasi videtur non esse dissensus. Et propter hoc nihil prohibet aliquos caritatem habentes in opinionibus dissen­ tire. Nec hoc repugnat paci: quia opiniones per­ tinent ad intellectum, qui praecedit appetitum, qui per pacem unitur. - Similiter etiam, existente concordia in principalibus bonis, dissensio in aliquibus parvis non est contra caritatem. Pro­ cedit enim talis dissensio ex diversitate opinio­ num, dum unus aestimat hoc de quo est dis­ sensio pertinere ad illud bonum in quo conve­ niunt. et alius aestimat non pertinere. - Et se­ cundum hoc talis dissensio de minimis ct de opinionibus repugnat quidem paci perfectae, in qua plene veritas cognoscetur et omnis appetitus complebitur: non tamen repugnat paci imper­ fectae, qualis habetur in via. Ad tertium dicendum quod pax est opus iustitiae indirecte, inquantum scilicet removet prohibens. Sed est opus caritatis directe: quia secundum propriam rationem caritas pacem causal. Est enim amor vis unitiva, ut Dionysius dicit, iv cap. de Div. Nom. *: pax autem est unio appetitivarum inclinationum. referuntur in γ) Pd. Prolog. nolle. - idem nolle propter. - per A. γ IW A. ARTICULUS QUARTUS UTRUM ΡΛΧ SIT VIRTUS sic proceditur. Videtur quod pW^pax S’1 virtus. Praecepta enim non dan­ tur nisi de actibus virtutum. Sed dantur praecepta de habendo pacem ·: ut patet Mare, ix *: Pacem habete inter vos. Ergo pax est virtus. 2. Praeterea, non meremur nisi actibus P virtutum. Sed facere pacem est meritorium: se­ cundum illud Matth. v ♦: Beati pacifici: quoniam filii Dei vocabuntur. Ergo pax est virtus. quartum α • Ver». 49. P • Ver». 9. habendo pacem. - habenda pace P. £) niti actibus. - nisi in actibus PA * k ct a, nisi de actibus nisi e.v actibus »K, sine actibus I, m actibus ρκη. a) 3. Praeterea, vitia virtutibus opponuntur. Sed dissensiones, quae opponuntur paci, numerantur inter vitia; ut patet ad * . Gal.v Ergo pax est virtus. · vm. » Sed contra, virtus non est finis ultimus, sed via in ipsum. Sed pax est quodammodo finis ultimus; ut Augustinus dicit, XIX de Civ. Dei ♦. ‘«M· Ergo pax non est virtus. Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum · q». h.* est, cum omnes τ actus se invicem consequuntur, 4 γ secundum eandem rationem ab agente procedcnγ) BO, omnes. - multi pK. - Pro consequuntur, consequantur PKLik. QUAESTIO XXIX, tes, omnes huiusmodi actus ab una virtute pro­ cedunt, ncc habent singuli singulas virtutes a quibus procedant. Ut patet in rebus corporalibus: quia enim ignis calefaciendo liquefacit ct rare­ facit, non est in igne alia virtus liquefactiva et alia rarcfactiva, sed omnes actus hos operatur ignis per unam suam virtutem calefactivam. Cum igitur pax causetur ex caritate secundum ipsam rationem dilectionis Dei et proximi, ut ostensum est ·, non est aha virtus cuius pax sit proprius actus nisi caritas : sicut ct dc gaudio dictum est *. Ad primum ergo dicendum quod ideo praecc- ARTICULUS IV 289 pium datur de pace habenda, quia est actus ca­ ritatis. Et propter hoc etiam est actus meritorius. Et ideo ponitur inter beatitudines, quae sunt actus K, virtutis perfectae, ut supra · dictum est. Ponitur •l»lP>u »rt t, j. • a. IMX, qu. etiam inter fructus ♦: inquantum est quoddam fi­ txx, «rt. j. nale bonum spiritualem dulcedinem habens. Et per hoc patet solutio ad secundum. Ad tertium dicendum quod uni virtuti multa vitia opponuntur, secundum diversos actus cius. Et secundum hoc caritati non solum opponitur odium, ratione actus dilectionis; sed etiam acedia vel invidia, ratione gaudii; ct dissensio, ratione pacis. Commentaria Cardinalis Caietani articulo quarto, omissis secundo ct unio, nota quod cum dicitur quod pax est actus caritatis, potius causalis quam formalis propositio est. Pax namque significare formnlitcr videtur perfectionem consequentem actum caritatis quo Deus proximusque amatur. Et quia perfectio illa non est res absoluta distincta ab actu caritatis, sed est vel ipse n I actus ut uniens appetitiones in unum, vel proprietas relativa consequens ipsum; - ct hoc magis videtur verum; ct con­ sonat fundamento, scilicet unioni appetituum; ct auctori­ tati Augustini XIX de Cfr. Dei ·, scilicet quod est tran- · Cap. m. quilhtas ordinis: - secundum hoc pax est actus caritatis causaliter, quia nb ipso ut propria causa resultat. QUAESTIO XXX, ARTICULUS 1 240 QUAESTIO TRIGESIMA DE MISERICORDIA IN • Ci qu. MMTUt, lorrod. QUATUOR ARTICULOS considerandum est dc misericordia *. Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: utrum malum sit causa misericordiae ex parte cius cuius miseremur a. einde D DIVISA Secundo: quorum sit misereri. Tertio: utrum misericordia sit virtus. Quarto: utrum sit maxima virtutum. ARTICULUS PRIMUS UTRUM MALUM SIT PROPRIE MOTIVUM AD MISERICORDIAM Videtur quod malum non sil proprie motivum ad mi­ sericordiam. Ut enim supra * ostensum est, culpa est magis malum quam poena. Sed culpa non est provocativum ad misericor­ diam, sed magis ad indignationem. Ergo malum non est misericordiae provocativum. 2. Praeterea, ea quae sunt crudelia seu dira P videntur quondam excessum mali habere. Sed •cap.Mui.n.w. Philosophus dicit, in II Rhet. *, quod dirum est aliud a miserabili, et expulsivum miserationis. Ergo malum, inquantum huiusmodi, non est mo­ tivum ad misericordiam. 3. Praeterea, signa malorum non vere sum t mala. Sed signa malorum provocant T ad miscri«.io. cordiam; ut patet per Philosophum, in II * Rhet. 2 Ergo malum non est proprie * provocativum misericordiae. Sed contra est quod Damascenus dicit, in *> 4u°d misericordia est species tristitiae. Sed motivum ad tristitiam est malum. Ergo mo­ tivum ad misericordiam est malum. Respondeo dicendum quod, sicut Augustinus • a?, v. dicit, IX de Civ. Dei ♦, misericordia est alienae miseriae in nostro corde compassio, qua utique, t si possumussubvenire compellimur: dicitur enim misericordia ex eo quod aliquis habet miserum * cor ζ super miseria alterius. Miseria autem feli­ citati opponitur. Est autem de ratione beatitudinis ί sive felicitatis ut aliquis potiatur eo quod vult η: •cap. v. nam sicut Augustinus dicit, XIII de Trin. , * be° atus * qui habet omnia quae vult, ct nihil mali vult. Et ideo e contrario ad miseriam pertinet ut homo patiatur quae non vult. Tripliciter autem aliquis vult aliquid. Uno quidem modo, appetitu naturali: sicut omnes homines volunt esse et vivere. Alio modo homo vult aliquid per ele­ ctionem cx aliqua praemeditatione. Tertio modo homo vult aliquid non secundum se, sed in causa primum sic proceditur. miseremur. - miseretur Pj. ?) dira. - dura PABDEI GHILpCK et hiuj; ιπλχ pro dirum, durum PADFGHILpCKsK ct a. γ) provocant. - mapii provocant P4. î) proprie. - proprium BCEFLmui, sed D, rccundum (« om. ρκ) proprium Ιρκ, om. Allpn. c) si possumus. - si possemus cd. a et radices excepta &x, pos­ tumus P. a) sua: puta, qui vult comedere nociva, quodam­ modo dicimus eum velle infirmari. Sic igitur mo­ tivum misericordiae est, tanquam ad miseriam pertinens, primo quidum illud quod conlrariatur appetitui naturali volentis1: scilicet mala corru» ptiva ct contristantia, quorum contraria homines naturaliter appetunt. Unde Philosophus dicit, in 11 Rhet. *, quod misericordia est tristitia quaedam * •uesu ’super apparenti malo corruptivo vel contristativo.Secundo, huiusmodi magis efficiuntur ad miseri1 cordiam provocantia si sint contra voluntatem eleI ctionis. Unde et Philosophus ibidem * dicit quod · illa mala sunt miserabilia quorum fortuna est causa: puta cum aliquod malum eveniat unde spe­ rabatur bonum. - Tertio autem, sunt adhuc magis miserabilia si sunt contra totam voluntatem: puta si aliquis semper sectatus est bona et eveniunt ei mala. Et iduo Philosophus dicit, in eodem I libro *, quod misericordia maxime est super malis eius qui indignus patitur. Ad primum ergo dicendum quod de ratione cul­ pae est quod sil voluntaria. Et quantum ad hoc non habet rationum miserabilis, sed magis ratio­ nem puniendi. Sed quia culpa potest esse aliquo modo poena, inquantum scilicet habet aliquid annexum quod est contra voluntatem peccantis, secundum hoc potest habere rationem miserabi­ lis. Et secundum hoc miseremur et compatimur peccantibus: sicut Gregorius dicit, in quadam homilia *, quod vera iustitia non habet dedignationem, scilicet ad peccatores, sed compassionem. Et Matth. ix * dicitur: Videns /esus turbas miser- · Ver». tus est eis: quia erant vexati, et tacentes sicut oves non habentes pastorem. Ad secundum dicendum quod quia misericor­ dia est compassio miseriae alterius, proprie mi­ sericordia est ad alterum: non autem ad seipsum, nisi secundum quandam similitudinem, sicut ct iustitia, secundum quod in homine consideranmiserum cor. - mlicricordiam \BDI.FOHIKLpCx et a. η) vult. - et quod pertinet ad iustitiam addunt P.r; κ babetî ut aliqui» patiuntur (marg.t eo quod vult patiatur) quod pertinet ad iustitiam ut Augustinus dicit. 0) beatus. - est addunt PDEGkiu - Pro mali, male P. t) volentis. - voluntatis PGH. volenti D. ζ) QUAESTIO XXX, ARTICULUS 11 24» Ά Γ·Λ?;,’ tur diversae partes, ut dicitur in V Ethic. · Et sophus dicit quod dirum '■ est expulsivum misera• vm. msecundum hoc dicitur Eccli. xxx ♦: Miserere ani­ lionis. mae tuae placens Deo. Sicut ergo misericordia Ad tertium dicendum quod sicut ex spe ct me­ non est proprie ad scipsum, sed dolor, puta cum moria bonorum sequitur delectatio, ita cx spe ct patimur aliquid crudele in nobis; ita etiam, si memoria malorum sequitur tristitia: non autem 1 sint aliquae personae ita nobis coniunctae ut sint tam vehemens sicut ex sensu praesentium. Et quasi aliquid nostri, puta filii aut parentes, in ideo signa malorum, inquantum repraesentant eorum malis non miseremur, sed dolemus, sicut nobis mala miserabilia sicut * praesentia, comin vulneribus propriis. Et secundum hoc Philo- movent ad miserendum. «) dirum. - durum λ) autem. - tamen PADFHpCK ct ane, dictum μ) D. sicut. - sic AllFlLpKsK. - Pro « λ * miterrndum. miserandum PHm, Po. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM DEFECTUS SIT RATIO MISERENDI EX PARTE MISERENTIS Videtur quod defectus non sit ratio miserendi cx parte miserentis. Proprium enim Dei esi mi•^^“^sercri: unde dicitur in Psalm. ♦: Miserationes cius super omnia opera eius. Sed in Deo nullus est defectus. Ergo delectus non potest esse ratio miserendi. 2. Praeterea, si defectus est 1 ratio miserendi, oportet quod illi qui maxime sunt cum Ê delectu maxime miserentur. Sed hoc est falsum: dicit enim Philosophus, in II Rhet. *, quod qui ex loto perierunt non miserentur. Ergo videtur quod defectus non sit ratio miserendi cx parte mise­ rentis. 3. Praeterea, sustinere aliquam contumeliam ad defectum pertinet. Sed Philosophus dicit ibi­ dem * quod illi qui sunt in contumehalina dispo­ sitione non miserentur. Ergo defectus ex parte miserentis non est ratio miserendi. Sed contra est quod misericordia est quaedam tristitia. Sed defectus est ratio tristitiae: unde in­ firmi facilius contristantur, ut supra * dictum est. Ergo ratio miserendi est defectus miserentis. Respondeo dicendum quod, cum misericordia sit compassio super miseria aliena, ut dictum est . ex hoc contingit quod aliquis misereatur cx quo contingit quod de miseria aliena doleal. Quia autem tristitia seu dolor est de proprio malo, intantum aliquis de miseria aliena instatur aut dolet inquantum miseriam alienam apprehendit ut suam. Hoc autem contingit dupliciter. Uno modo, secundum unionem affectus: quod fit per amorem. Quia enim amans reputat amicum tanquam scipsum, malum ipsius reputat tanquam suum malum : et ideo dolet de malo amici sicut de suo. Et inde est quod Philosophus, in IX Ethic. *, inter alia amicabilia ponit hoc quod est condolere amico. Et Apostolus dicit, ad Rom. xn *: Gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus. Alio modo contingit secundum unionem realem : utpotc cum malum aliquorum propinquum est ut ab eis ad nos transeat. Et ideo Philosophus dicit, in 11 Rhet. *: Homines miserentur super illos · u*. a»., » > qui sunt cis coniuncti ct similes: quia per hoc iit eis aestimatio quod ipsi etiam possint similia pati. Et inde est etiam quod senes et sapientes, qui considerant se posse in mala incidere, ct de­ biles et formidolosi magis sunt misericordes. E contrario autem alii, qui T reputant se esse felices ct intantum potentes quod nihil mali putant sc posse pati, non ita miserentur ·. - Sic igitur $em* per defectus est ratio miserendi: vel inquantum aliquis delectum alicuius reputat suum, propter unionem umoris; vel propter possibilitatem si­ milia patiendi. Ad primum ergo dicendum quod Deus non mi­ seretur nisi propter amorem, inquantum amat nos tanquam aliquid sui. Ad secundum dicendum quod illi qui iam sunt in infimis malis non timent se ulterius pati ali­ quid: ct ideo non miserentur. - Similiter etiam nec illi qui valde timent; quia tantum intendunt propriae passioni quod non intendunt miseriae alienae. Ad tertium dicendum quod illi qui sunt in conlumeliauva dispositione, sive quia sini contume­ liam passi, sive quia velint contumeliam inferre, provocantur et a. γ) alii. qui un, ilii SECUNDUM SIC PROCEDITUR. •Pj, exur, vera 0· 3 ? • Cap. wn. n. j. • Nem. 6. art. j. • Art. pneccJ. ÎX1V * <-£!’·,T· °- ·’ ’ S. Tt>. Icit. ir. • Ver». 15. a) Sûidîmk Tueor. D« Τμητά* Τ. V. HI. post δ» qui. - aliqui ABCOEHiKLpt et 4, jh'qui qui G qui P. miserentur. - ioinιμμγτυμΓιγγ Ρνα. aufervut. - inferunt PACDEFGHKl.xnu. *t· 1 inferant om. pa, ü. QUAESTIO XXX, ARTICULUS III 242 ARTICULUS TERTIUS UTRUM MISERICORDIA SIT VIRTUS I· ri", qu. trx, m. r. nd 3; III Scnt± d^t. xntî, qu. i, art. 3, qtf * 2, ni 3 * IV, dint, xv, qu. n, art. I, qu· 3, ad a; 2λ· 'fa/o, qu. x, art. 3, nd 8. -»D tertium sic proceditur. Videtur quod misericordia non sit virtus. Principale JJenim in virtute est electio: ut patet per • Lib. II. r»p. *. Philosophum , in libro Ethic. * Electio . 4.· S.Th.loct. v, autem est appetitus praeconsiliati, ut in eodem •Ltb lit. cep (·, n. 16,17»; · Fit. libro * dicitur. Illud ergo quod impedit consilium Icet, -Cf. hb. VI. αρ ιι n. t : non potest dici virtus. Sed misericordia impedit • Th. I.ciuv.i5n. dicitur in Psalm. ’ quod miserationes eius sunt non enim indiget sacrificiis nostris, sed vult ca •Ver».}'». super omnia opera eius. Unde cl Lue. vi * Do­ sibi offerri propter nostram devotionem ct pro­ minus dicit: Estote misericordes. sicut et Pater ximorum utilitatem. Et ideo misericordia, qua vester misericors est. Misericordia igitur est ma­ subvenitur defectibus aliorum, est sacrificium ci magis acceptum, utpote propinquius utilitatem xima virtutum. Sed contra est quod Apostolus, ad Coloss. m, proximorum inducens; secundum illud Hcb. ult. *: ‘v,rw • ver», i.. cum Jixissct Induite vos, sicut dilecti Dei, viscera Beneficentiae ct communionis nolite oblivisci: ta­ • v«. misericordiae etc., postea * subdit: Super omnia, libus enim hostiis promeretur Deus. Ad secundem dici suum quod .summa religionis caritatem habete. Ergo misericordia non est ma­ Christianae in misericordia consistit quantum ad xima virtutum. Respondeo dicendum quoti aliqua virtus potest exteriora opera. Interior tamen affectio caritatis, esse maxima dupliciter: uno modo, secundum qua coniungimur Deo, praeponderat ct dilectioni se; alio modo, per comparationem ud habentem. et misericordiae in proximos. • d. Secundum sc quidem misericordia maxima est ·. Ad tertium dicendum quod per caritatem nssimiPertinet enim ad misericordiam quod alii effun­ laniur Deo tanquam ci per affectum uniti. Et ideo dat; ct. quod plus est, quod defectus aliorum potior est quam misericordia, per quam assimila· sublevet; ct hoc est maxime superioris. Unde et mur Deo secundum p similitudinem operationis. ? quartum U. ΙΛΙ, L U», '· L1» sc.cn- i.art- a) qxojt. - qat ABCrFHII.pKK, quia G»K at tta: homo... ScJ om. D. - Pro &d, El ucundion. - prr Pa. Vj. Commentaria Cardinalis Caietani X articula quarto unum magnum dubium occurrit, nn misericordia secundum se sit maxima virtutum. Et est ratio dubii quia non apparet penes quid attenditur ma­ gnitudo virtutis secundum se. Didicimus nnmquc baetenus * virtutes secundum sc sortiri sua loca iuxia nobilitaqu.LtTt *n. $.6. lcm obicctorum formalium: propter quod theologicae sum nobilissimae, ct inter ca\ caritas. Unde caritas secundum sc est longe maior misericordia. Cuius oppositum in littera dicitur. II. Amplius, motivum litterae nd hoc. quia scilicet in­ fluere ct sublevare defectum alterius, ut sic, est superioris ct melioris, bene concludit quod misericordia secundum ! se est superior ct melior miseris seu miserabilibus, respectu quorum ponitur superior et melior: sed non ceteris vir­ tutibus. Ad quas tamen in littera comparatur. Et confirmatur. Quia licet influere ct sublevare sil su­ perioris in tali genere, non tomen simpliciter. Sicut gene­ rare sibi simile est perfecti, non tamen perlecti simpliciter, sed in tali genere: stat enim quod aliquid impotens ge­ nerare, ut angelus, sit perfectior omni generative inferio­ ris ordinis, ha. licet misericordia sit superior inter virtu­ I I 1»«· tes ad proximum, virtus tamen altioris ordinis, ut fides, spes, caritas, eat perfectior secundum w. Et confirmatur iterum. Quia praecipere, ut sic, supe­ rioris est. Ei consequenter, secundum hanc rationem, pru­ dentia esset etiam secundum sc maxima virtutum. - Deficit ergo ratio litterae undique. III. Nonnullum quoque dubium occurrit dc misericor­ dia per comparationem ad hebentem, cum dicitur quod misencordia non est maxima nisi ille qui habet eam sit maximus. Ex hoc enim ridetur quod in Deo misericordia sit maxima utroque modo, et secundum sc ct quoad lubcntcm. I 'tri usque (amem oppositum videtur verum. Quia caritas Dei, qua seipsum diligit, ct secundum sc melior est, ul paret cx dictis ·: ct quoad habentem, quia melior ‘Osmui «π λ est Deus, fonnalitcr loquendo, sua caritate quam miseri­ cordia. IV. Ad evidentiam huius praenotandus est sensus dis­ *tinctioni litterae cum dicitur quod aliqua virtus potest esse maxima dupliciter, unu muJa secundum set αΐω modo per comparationem ad habentem. Intendit siquidem quod virtus duplici ratione potest dici maior vd melior: ant 244 QUAESTIO XXX. ARTICULUS IV utpote in carum oppositis quasi consistens: ideo omnes quia eat melior habenti illam, quia scilicet facit illum me­ virtutes i ut a miseria rcducibiles ad bonitatem, subsunt liorem quum faciat eundem alia virtus; aut quia secundum misericordiae. Et propterca, si misericordia praestat omni­ scipsum, seclusa habitudine ad habentem, ponit maiorem bus miserabilibus, praestat quoque omnibus virtutibus, quas bonitatem. Hic est sensus terminorum ct distinctionis. At­ tenditur autem magnitudo virtutis secundum sc penes per­ miserendo nata est largiri. Ad secundam autem dicitur quod misericordia Iulis est fectionem quam ipsa simpliciter sumpta exigit in seipsa; perfectionis in genere sed misericordia simpliciter est per­ ct non penes obiectum aut modum. Quoniam si virtus aliqua secundum scipsum, seclusa habitudine ad habentem, fectionis simpliciter summae. Unde non potest alttoris or­ exigit, simpliciter ct absolute sumpta, maiorem in scipsa dinis virtus duri. perfectionem quam alia virtus, constat quod est secundum Ad tertiam demum dicitur quod, licet praecipere sit etiam sc maior illa. Dico autem simpliciter ct absolute, ad dif­ superioris, longe altius tamen misereri est superioris. Quia ferentiam virtutum quae cx modo operandi exigunt maio­ praecipere est superioris in motione intimativa; misereri rem perfectionem in se. Verbi gratia, diligere Deum infi­ veru est superioris in sublevatione a miseria. Et sic mi­ nite exigit in curitate perfectionem infinitum, quam tamen sereri comparator ad praecipere ut universale ad particu­ non exigit diligere Deum simpliciter ct absolute: ct simile lare (quia ct praecipere quoddam misereri est); ct ut netus est in aliis. Oportet ergo ut virtus secundum sc maxima efficax nd actum abstrahentem ab efficacia. Contingit enim non cx modo, sed cx ratione suae speciei, exigat in seipsa praecipienti non obediri: misereri autem (non in praepara­ perfectionem maximum. Intuendum est ergo an hoc con­ tione animi, sed perfectum) efficax est, alioquin a miseria veniat misericordiae. non sublevaret. Ex-octu autem cius apparet quod misericordia in scipsa \ II. Ad alterum dubium, de misericordia in Deo ·, di­ • ba®. tn. exigit immunitatem a miseria. Nam si distinguemus mise­ citur quod misericordia secundum se est maior caritate ricordiam in misericordiam simpliciter ct misericordiam secundum sc, ut in littera dicitur, propter rationem dictam *. respectu talis vel talis miseriae, inveniemus quod qua ra­ In tali nutem habente utramque, scilicet in Deo, videtur tione misericordia respectu talis miseriae, puta paupertatis, mihi quod, formalitcr loquendo, praescindendo utrimque immunis est ut sic a paupertate, quii ad ipsum spectat misericordiam ct caritatem, caritas sit melior: quia melius dando sublevare paupertatem; eadem ratione misericordia est Deu diligere sc quam sublevare cetera a miseria; sicut simpliciter ct absolute libero est a miseria, qnia eius est melius est lucido habere in se lumen quam illuminare sublevare n miseria non hac vel illa. Et quoniam omnis alia. Sed quia misericordia Dei supponit ct includit cari­ potcnnalit.is miseria quaedam est (propter quod omnem tatem (quia, ut in resp. ad i art. 3 huius quaestionis di­ creaturam miseriae alicui subtectam cmc aliquo modo citur. Deus non miseretur nisi propter amorem, inquan­ oportet), consequens est uc misericordia iccundum u- exi­ tum amat nos tanquam aliquid sui) ct addit super illam, gat in teipsa superiorifatem talem ac tantam nt actus purus sicut lucens addit supra lucidum in se; ct absolute losit, ut summa natura sit, ut Deus ut. Et propterca Deo quendo. melius es! lucere quam lucidum in sc esse tan­ proprium ponitur maereri; ct cius omnipotentiam, qunc tum; et ut dicitur in I Rhet. ·, virtus est potentia bene- · c *r « super actuali tare cius pura fundatur, manifestare. faefira: ideo simpliciter loquendo, misericordia Dei, etiam Et hacc videtur hitcntin litterae. In qua advertendum est in ipso Deo, melior est quum caritas, utpote extendens quod, quia consideratio misericordiae secundum se elevat suppositam caritatem sinim nd benefaciendum omnibus, eam super virtutum ordinem, quae sunt dispositioni r perfecti sublevando omnium miserias. Et propterca in littera didΊ^νιϊ 'Λ r' cxtrinsccuni *, aut quae bonum reddunt haben­ tui quod misericordia non esc maxima habenti nisi habens • S. Th. Icct. «. tem ·*, et huiusmodi; ideo singularis est doctrina hic tradisit maximus. ;·^· ·«:..«· Qu. Lvîti; «π ta, et. ut in sequentibus in tracratu de iustitia * et humiEt sic putet quod misericordia et secundum sc, ct in w.’CLomtnenl. ·· Q’J. in ordine ad habentem est ma­ quae sunt ad proximum. Quod tractatis omnibus virtuti­ xima virtutum: misericordia autem secundum sc. bus videndum est *. - Secundum, in responsione ad primum, • Ο art JJ. VI. Ad obicctionem vero primam contra motivum lit­ quomodo sacrilido exteriori non colimus Deum propter • Xs.ni· ’’ terae ·, dicitur quod, quia ad misericordiam spectat suble­ seipsum, sed propter nos ct proximos. Quod in tractatu • Ci. qu. uur. *rt. i vare miseriam; ct miseria opponitut maxime virtutibus. de religione * videndum est. QUAESTIO XXXI, ARTICULUS I QUAESTIO TRIGESIMAPRIMA DE BENEFICENTIA IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA considerandum est dc exterioribus acti­ Primo: utrum beneficentia sit actus cantatis. bus vel effectibus caritatis *. Et primo, de Secundo: utrum sit omnibus benefaciendum. beneficentia; secundo, dc eleemosyna, quae estTertio: utrum magis coniunctis sit magis be­ quaedam pars beneficentiae ♦; tertio, dc corre­ nefaciendum. ctione fraterna, quae est quaedam eleemosyna ♦. Quarto: utrum beneficentia sit vinus spe­ cialis. Circa primum quaeruntur quatuor. einde • (X qo. iifin, Introi. • Qu. «1111• Qu. tixni. D GL ARTICULUS PRIMUS •om. v UTRUM BENEFICENTIA SIT AC I US CARITATIS VldctUF quod consequitur. Et propter hoc beneficentia, secun­ beneficentia non sit actus caritatis. Ca­ dum communem1 rationem, est amicitiae vel ca» ritas enim maxime habetur ad Deum. rilatis actus. - Si autem bonum quod quis facit ISed ad eum * non possumus esse bc- alteri accipiatur sub aliqua speciali ratione boni, • v· * 7. nefici: secundum illud Job xxxv ·■: Quid dabis sic beneficentia accipiet specialem rationem, ct ei? Aut quid de manu tua accipiet? Ergo bene­ pertinebit ad aliquam specialem virtutem. Ad primum ergo dicendum quod, sicut Diony­ ficentia non est actus caritatis. , amor movet -s-tehci.» 2. Praeterea, beneficentia maxime consistit sius dicit, iv cap. de J)iv. Nom, * · in collatione donorum. Sed hoc pertinet ad libe- ordinata ad mutuam habitudinem \ et inferiora ralitatem. Ergo beneficentia non est actus cari­ convertit in superiora ut ab cis perficiantur. et superiora moret ad inferiorum provisionem. Et tatis, sed libcralitatis. ? 3. Praeterea, omne * quod quis dat. vel dat quantum ad hoc beneficentia est effectus dile­ sicut debitum vel dat sicut non debitum. Sed ctionis. Et ideo nostrum non est Deo benefacere, beneficium quod impenditur tanquam debitum sed cum honorare, nos ei subiiciendo: eius au­ pertinet ad iustitiam: quod autem impenditur tem est cx sua dilectione nobis benefacere. Ad secundum dicendum quod in collatione do­ tanquam non debitum, gratis datur, et secundum hoc pertinet ad misericordiam. Ergo omnis be­ norum duo sunt attendenda: quorum unum est neficentia vel est actus iustiiiae vel est actus mi­ exterius datum; aliud autem est interior passio quam habet quis ad divitias, in eis delectatus. sericordiae. Non est ergo actus caritatis. Sed contra, caritas est amicitia quaedam, ut Ad liberniiuitem autem pertinet moderari interio­ rem passionem, ut scilicet aliquis non superexdictum est ♦. Sed Philosophus, in IX Ethic. ** . s Th.i«xnr. inter alios amicitiae actus ponit hoc unum quod cedat in concupiscendo ct amando divitias: ex ζ T est T operari bonum ad amicos, quod est ami­ hoc enim efficietur : homo facile emissivus docis benefacere. Ergo beneficentia est actus ca­ norum. Unde si homo det aliquod donum ma­ gnum. et tamen cum quadam concupiscentia re­ ritatis. Respondeo dicendum quod beneficentia nihil tinendi, datio non est liberalis. Sed ex parte ex­ aliud importat quam fecere bonum alicui. Potest terioris dati collatio beneficii pertinet m generali autem hoc bonum considerari dupliciter. L^no ad amicitiam vel caritatem. Unde hoc non de­ modo, secundum communem rationem boni. Et rogat amicitiae, si aliquis rem quam concupiscit n hoc pertinet ad communem rationem beneficen­ retinere det alicui r- propter amorem ; sed magis tiae. Et hoc est actus amicitiae, et per consequens ex hoc ostenditur amicitiae perfectio. caritatis. Nam in actu dilectionis includitur bene­ Ad tertium dicendum quod sicut amicitia seu volentia, per quam aliquis vult bonum amico, ut caritas respicit in beneficio colluto communem •Qu x.iu.art... qu. ·<«. J supra · > habitum est. Voluntas autem est effectiva rationem boni, ita iustitia respicit ibi rationem eorum quae vult, si facultas adsit. Et ideo ex debiti. Misericordia vero respicit ibi rationem re­ consequenti benefacere amico ex actu dilectionis levantis " miseriam vel defectum. · ii) PRIMUM S ten ΙΛΙίΙ· uni. SIC PROCEDITUR. cum. - Iteum PGIliu £) uvnnc. - Om. Pa. γ) quad fit. - Om. Λ. 3; cwtunviitm. - eccldioa BFHlfÀX. 1) habitudinem. - beatitudinem l’»n ct a. e) O tflltewtur, - edicitur PIL. - Pro daaorum, dimnuntm DEFHI pACRkn ct .3. diritiarum PiACKr. rj det altem. - dat alicui DH, do aliter cd. a, dat alteri P. 6) rdevantit. - rcrclanh» PHlu QUAESTIO XXXI, ARTICULUS II, Hl 246 Commentaria Cardinalis Caietani s quaestione trigedma prima, articulo primo, in respon­ sione ud primum, collige quod, licet benefacere .sit netus caritatis in quolibet, non tamen in quolibet est actus re­ spectu cuiuslibet. Potest namque caritas Dei benefacere; I potest etiam curitas hominis ct angeli benefacere: sed ca­ ritas creaturae non potest benefacere Deo, sicut ncc ctinm Deus potest benefacere sibi ipsi, quia nihil potest Deo boni accrescere. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM SIT OMNIBUS BENEFACIENDUM De * Cap. exuti. • Vtr«. 5. a «n. 4. *. «r 10. * Art. prafttst. »4 t duob. Praecepi. Car, et Λ' Leg. Praccept., de Quart, Praccept.; Ad Galat., cap. extendat ad omnes, etiam beneficentia sc debet extendere ad omnes, pro loco tamen ct tempore: omnes enim actus virtutum sunt secundum de­ bitas circumstantias limitandi. An primum ERGO dicendum quod. simpliciter lo­ quendo. non possumus omnibus benefacere in speciali: nullus tamen est de quo non possit oc­ currere casus in quo oporteat ei benefacere etiam in speciali. Et ideo caritas requirit ut homo, etsi non actu alicui τ benefaciat, habeat tamen hoc in sui animi praeparatione, ut benefaciat cuicumquc si tempus adesset. - Aliquod tamen beneficium est quod possumus omnibus impendere, si non in speciali, saltem in generali: sicut cum oramus pro omnibus fidelibus et infidelibus. Ad secundum dicendum quod in peccatore duo sunt, scilicet culpa et natura. Est ergo subvenien­ dum peccatori quantum ad sustentationem natu­ rae: non est autem ei subveniendum ad fomen­ tum culpae; hoc enim non esset benefacere, sed potius malefacere. gg || Ad tertium dicendum quod excommunicatis ct reipublicae hostibus sunt beneficia subtrahenda inquantum per hoc arcentur a culpa. Si tamen immi­ neret necessitas, ne natura deficeret, esset cis sub­ veniendum, debito tamen modo: puta ne fame aut siti morerentur, aut aliquod huiusmodi dispendium, nisi secundum ordinem iustitiae, paterentur. >pD secundum sic proceditur. Videtur quod ^wlnon omnibus benefaciendum. Dicit j^fcenim Augustinus, in I de Docl. Christ. , * quod omnibus prodesse non possumus. Sed virtus non inclinat ad impossibile. Ergo non oportet omnibus benefacere. 2. Praeterea, Eccli. xn * dicitur: Da iusto ·, et non recipias peccatorem. Sed mulli homines sunt peccatores. Non ergo omnibus est benefa­ ciendum. 3. Praeterea , caritas non agit perperam. ut dicitur I ad Cor. xm Sed benefacere quibus­ dam est agere perperam ; puta si aliquis bene­ faciat * inimicis reipublicae; vel si benefaciat ex­ communicato, quia per hoc ei communicat. Ergo, cum benefacere sit actus caritatis, non est omni­ bus benefaciendum. Sed contra est quod Apostolus dicit, ad Gal. ult, * : Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes. Respondeo dicendum quod, sicut supra ■ dictum est, beneficentia consequitur amorem ex ea parte qua movet superiora ad provisionem inferiorum. Gradus autem in hominibus non sunt immuta­ biles, sicut in angelis : quia homines possunt pati multiplices defectus; unde qui est superior secun­ dum aliquid, vel est vel potest esse inferior se­ cundum aliud. Et ideo, cum dilectio caritatis se aj Jk) insto. - bono P. benefaciat, - benefacit cap. vi, Icet. 11. γ alicui, - aliquid ABEFGIpK ct k*i. aliquibus PDR. PD. Commentaria Cardinalis Caietani articulo secundo, in responsione ad lenium, dubium occurrit, an damnatis ad mortem fame \cl siti licitum sit occulte ministrare cibum vel potum. Et est ratio dubii quia in littera excipitur, nisi secundum ordinem iustitiae paterentur. Sed quia hoc ad materiam iustirinc spectat, ideo illucusque differatur tractandum ·. n I ARTICULUS TERTIUS UTRUM SIT MAGIS BENEFACIENDUM HIS QUI SUNT NOBIS MAGIS CONII NCTI Infra, qu. xxxii, art. 9; HI diit xxti. art. 6, id 3, 5; De Virtut. , Videtur quod non sit magus benefaciendum his qui sunt nobis magis coniuncti. Dicitur enim Luc. xiv : * Cum fact’s prandium aut cenam. noli vocare amicos tuos neque fratres neque cognatos. Sed isti sunt maxime M coniuncti. Ergo B • Ver»· n. Sent., xi d tertium sic proceditur. maxime. - magia Pa. qu. n, «rt. 9, ad «4 ; Ad Galat.. cap. w, Icci. 11. non est magis benefaciendum coniunctis, sed po­ tius extraneis indigentibus ?: sequitur enim : * Sed cum facis convivium, voca pauperes et debiles, ctc. 2. Praeterea, maximum beneficium est quod homo aliquem in bello adiuvet. Sed miles in bello magis debet iuvare extraneum commilitonem I M indigentibus. - et indigcntibu< Pa. m CoaBisl., M ΛΟΛΛΛ Λϊίΐ.ί *- QUAESTIO XXXI, ARTICULUS HI 247 quam consanguineum hostem. Ergo beneficia paribus, benefaciendum. Si autem duorum unus non sunt magis exhibenda magis coniunctis. sit magis coniunctus ct alter magis indigens, non 3. Praeterea , prius sunt debita restituenda potest universali regula determinariζ cui sit magis ' quam gratuita beneficia impendenda. Sed debi­ subveniendum, quia sunt diversi gradus ct indi­ tum est quod aliquis impendat beneficium ei a gentiae et propinquitatis; sed hoc requirit pru­ quo accepit. Ergo benefactoribus magis est be­ dentis indicium. nefaciendum quam propinquis. Ad secundum dicendum quod bonum commune 4. Praeterea, magis sunt diligendi parentes multorum *· divinius est quam bonum unius *. Un- ««χαΛμ. l. •Qu.or».arn9· quam filii, ut supra * dictum est. Sed magis est de pro bono communi reipublicae vel spiritualis iS-b/oÆ'! benefaciendum filiis: quia non debent filii thesau- vel temporalis ‘‘ virtuosum est quod aliquis etiam " · t rigare parentibus t, ut dicitur II ad Cor. xn ♦. propriam vitam exponat periculo. Et ideo, cum Ergo non est magis benefaciendum magis con­ communicatio in bellicis * ordinetur ad conserva­ iunctis. tionem reipublicae, in hoc miles impendens com­ Sed contra est quod Augustinus dicit, in 1 militoni auxilium, non impendit ei tanquam pri­ • op. uw. dc Doct. Christ. *1 Cum omnibus prodesse non vatae personae, sed sicut totam rcmpublicam iupossis, his potissimum consulendum es/ qui. pro vans. Et ideo non est mirum si in hoc prae­ locorum et temporum vel quarumlibet rerum op­ fertur extraneus coniuncto secundum carnem portunitatibus, constrictius tibi, quasi quadam sorte, Ad tertium dicendlm quod duplex est debi­ iunguntur. tum. Unum quidem quod non est’ numerandum 1 Respondeo dicendum quod gratia ct virtus imi­ in bonis cius qui débet, sed potius in bonis cius tantur naturae ordinem, qui est ex divina sapien­ cui debetur. Puta si aliquis habet pecuniam aut tia institutus. Est autem talis ordo naturae ut rem altam ’ alterius vel furto sublatam vel mutuo λ unumquodque agens naturale per prius magis acceptam sive depositam, vel aliquo alio simili * diffundat suam actionem ad ea quae sunt sibi modo, quantum ad hoc plus debet homo * red*. ’° « propinquiora sicut ignis magis calefacit rem dere debitum quam ex eo benefacere coniunctis sibi magis propinquam. Et similiter Deus in sub­ I Nisi forte esset tantae necessitatis articulus in quo * stantias sibi propinquiores per prius et copiosius etiam liceret’ rem alienam accipere nd subvenien• dona suae bonitatis diffundit ut patet per Dio­ dum necessitatem patienti. Nisi forte ct ille cui nysium. tv cap. Cael. Hier. Exhibitio autem be­ res debetur in simili necessitate esset. In quo neficiorum est quaedam actio caritatis in alios. tamen casu pensanda esset utriusque conditio se­ ζ Et ideo oportet quod ad magis propinquos simus cundum alias conditionesl, prudentis indicio: quia in talibus non potest universalis regula dari, pro­ magis benefici. nβ x Sed propinquitas unius hominis ad alium potest pter varietatem singulorum casuum, ut Philosoattendi secundum diversa in quibus sibi ad in­ phus dicit, in IX Ethic. * Aliud autem est debitum quod computatur in vicem homines communicant: ut consanguinei naturali communicatione, concives in civili, fide­ bonis eius qui debet ’. et non cius cui debetur: les in spirituali, et sic de aliis. Et secundum di­ puta si debeatur non ex necessitate iustitiae. sed ex versas coniunctiones sunt diversimode diversa quadam morali aequitate, ut contingit in beneficiis beneficia dispensanda: nam unicuique est magis gratis susceptis. Nullius autem benefactoris bene­ exhibendum beneficium perlinens ad illam rem ficium est tantum sicut parentum : et ideo paren­ secundum quam est magis nobis coniunctus, sim­ tes in recompensandis beneficiis sunt omnibus pliciter loquendo. Tamen hoc potest variari se­ aliis praeferendi; nisi necessitas ex alia parte prae­ 5 cundum diversitatem locorum ct temporum et ponderaret, vel aliqua alia * conditio, puta comnegotiorum: nam in aliquo casu est magis sub­ munis utilitas Ecclesiae vel reipublicae. In aliis veniendum extraneo, puta si sit in extrema ne­ autem est aestimatio habenda et coniunctionis et cessitate. quam etiam patri non tantam necessi­ beneficii suscepti. Quae similiter non potest com­ muni regula determinari. tatem patienti. Ad quartum dicendum quod parentes sunt sicut Ad PRIMUM ergo dicendum quod Dominus non prohibet simpliciter vocare amicos aut consan­ superiores: ct ideo amor parentum est ad bene­ guineos ad convivium: sed vocare cos ea inten­ faciendum, amor autem filiorum ad honorandum p tione quod te ipsi reinvitent. Hoc enim non erit parentes. Et tamen in ? necessitatis extremae arcaritatis, sed cupiditatis. Potest tamen contingere ticulo magis liceret deserere filios quam parentes; quod extranei sint magis invitandi in aliquo casu, quos nullo modo deserere licet, propter obliga­ propter maiorem indigentiam. Intelligendum est tionem beneficiorum susceptorum; ut patet per . * *·«·» enim quod magis coniunctis magis est, ceteris Philosophum, in VIII Ethic, parentibus. - ted c conrrrso addunt Pa. propinquiora. - propinqua D, magis propinqua Pa. t) diffundit. - diffundat \BDEFGlLpCKj» ct k. ζ) determinari. - decretari ycI decertari AEFH1L, decertari K«, declarari U. η) commune multorum. - commune multo I, multorum commune Pa. 0) spiritualia rei temporalis. — spirituali rcl temporali ·χ. - I>ro quod aliquis etiam. etiam quod aliquis Pa. <) bellicis. - rebus addit I, actibus addunt Pa. - Pro ordinetur, non ordinetur EFHpAKx, no»t ordinetur nisi DG, ordinatur E. γ) 8) est. - erit ΑΙΙΕΕΗΠ.ρΟΚκ et e. ..i, — aliquam Pl j. alienam juam tuper rn».'» k. plus debet Anma. - debet humo prius Pd. v) liceret, - ipsi addunt Pu, - Pru necearitattn patienti, necessi­ tatem patientis DEFLpKxM, ucceuitati patienti» AG * k, x/eritifatr pauperi) uu ξ) conditumts. - requisita» addunt Pa. n) debet. - habet PACDEEHIXl.xpx ct a. X) alia. - Om. P. p) in, ~ Oin. ABDE. x) 1 pi 24S QUAESTIO XXXI, ARTICULUS IV Commentaria Cardinalis Caietani articulo tertio eiusdem quaestionis trigesimacprimae, in responsione ad tertium, notandum occurrit quod Auctor censet posse praeponderare debito restituendi domino pro­ prio rem suam sibi necessariam in extrema necessitate, debitum benefaciendi alteri etiam in extrema necessitate : ita quod, si ego habeo panem Petri in extrema necessitate constituti, potest contingere quod debeo illum panem ma­ gis dare loanni etiam in extrema necessitate constituto; puta si vita loannis est unde pendet publica salus, Petri autem mors parum aut nihil damni offert Ecclesiae seu rcipublicac, El est dictum hoc satis singulare. Et adverte quod non dicit quod liceat pris alae personae auferre pa­ nem a Petro in extrema necessitate constituto, ut benefa­ n I ciat niteri praeponderanti : sed dicit quod licet non red­ dere illi rem suam, »cd benefacere de illa niteri praepon­ deranti. Aliud enim est maius vinculum vincere minus: ct aliud facere malum ut eveniant bona * t quod videtur contingere auferenti privata auctoritate ab existente in ex­ trema necessitate. In eodem articulo tertio, in responsione nd quartum, perspice quoque quod, licet filii magis diligantur absolute qunm parentes, in casu tamen necessitatis parentes sunt magis diligendi opere et veritate ·, propter vinculum suscepti * J/®';; * 7 ·» beneficii. Et eadem ratione magis relinqui debet coniunx quam parentes in articulo necessitatis. ARTICULUS QUARTUS UTRUM BENEFICENTIA SIT VIRTUS SPECIALIS • Cip. I. a. j; •.Tb.Ktt.-a. lib. I. «P. «Π. n. 3; ». '1 b. leer, xix. • Ver». 44. QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod beneficentia Slt sPccialis virtus. Praeceenim ad virtutes ordinantur: quia •^^^^legislatores intendunt facere homines vir­ tuosos f sicut dicitur in II Ethic. * Sed seorsum datur praeceptum de beneficentia et dc dilectione: dicitur enim Matth. v *: Diligite inimicos vestros: benefacite his qui oderunt vos. Ergo beneficentia est virtus distincta a caritate. 2. Praeterea, vitia virtutibus opponuntur. Sed beneficentiae opponuntur aliqua specialia vitia, per quae nocumentum proximo infertur: puta rapina, furtum et alia huiusmodi. Ergo benefi­ centia est specialis virtus. 3. Praeterea, caritas non distinguitur in multas species. Sed beneficentia videtur distingui in multas species, secundum diversas beneficio­ rum species. Ergo beneficentia est alia virtus a caritate. Sed contra est quod actus interior et exte­ rior non requirunt diversas virtutes. Sed bene­ ficentia el benevolentia non differunt nisi sicut actus exterior et interior: quia beneficentia est exeeutio benevolentiae. Ergo, sicut benevolen- tia non e>t alia virtus a caritate, ita nec bene­ ficentia. M Respondeo dicendum quod virtutes diversificantur secundum diversas rationes obiccti. Eadem autem est ratio formalis obiccti caritatis et bene­ ficentiae : nam utraque respicit communem ratio­ nem boni, ut ex praedictis ♦ patet. Unde benefi- ·αλι. ccntia non est alia virtus a caritate, sed nominat quondam caritatis actum. j Ad primum ergo dicendum quod praecepta non dantur de habilibus virtutum, sed de actibus. Et ideo diversitas praeceptorum non significat diver­ sos habitus virtutum, sed diversos actus. Ad secundum dicendum quod sicut omnia be­ neficia proximo exhibita, inquantum consideran­ tur sub communi ratione boni, reducuntur ad amorem; ita omnia nocumenta, inquantum con­ siderantur secundum communem rationem mali, reducuntur ad odium. Prout autem considerantur secundum aliquas speciales rationes vel boni vel mali, reducuntur ad aliquas speciales virtutes vel vitia. El secundum hoc etiam sunt diversae be­ neficiorum species. i -j Unde patet responsio ad tertium. Commentaria Cardinalis Caietani n I articulo quarto nota responsionem ad ultimum, ut possis diversitatem specificam peccatorum discernere : ct praecipue maledictionum *, an odii vel irae aut utriusque sint, prout unum vitium imperat alteri, sicut per oppositum una virtus imperat alteri. QUAES TIO XXXII, ARTICULUS 1 8. QUAESTIO TRIGESIMASECUNDA e IN «η>· lu. • Cf. qa. 1 * 1. Introd. DECEM ARTICULOS considerandum est de eleemosyna ♦. Et circa hoc quaeruntur decem. Primo: utrum eleemosynae largitio sit actus caritatis. Secundo: de distinctione eleemosynarum. Tertio: quae sint potiores eleemosynae, utrum spirituales vel corporales. Quarto: utrum corporales eleemosynae habeant effectum spiritualem. D einde DIVISA Quinto: utrum dare eleemosynas * sit in prae­ cepto. Sexto; utrum corporalis eleemosyna sit danda de necessario. Septimo: utrum sit danda de iniustc acqui­ sito. Λ· · ” ··£ Octavo: quorum sit dare eleemosynam. Nono: quibus sit danda. Decimo: de modo dandi eleemosynas. ARTICULUS PRIMUS UTRUM DARE ELEEMOSYNAM SIT ACTUS CARITATIS IV Soil., dUL xv, qu. w. trt. i, «|uB 3. n primum sic proceditur. Videtur quod dare eleemosynam non sit actus canta­ tis. Actus enim caritatis non potest esse sine caritate. Sed largitio eleemosyna­ rum potest esse sine caritate: secundum illud 1 ad Cor. xiii Si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas, caritatem autem non ha· buero 0. Ergo dare eleemosynam non est actus caritatis. 2. Praeterea, eleemosyna computatur inter opera satisfactionis: secundum illud Dan. iv ♦: Peccata tua eleemosynis redime. Sed satisfactio est actus iustitiae. Ergo dare eleemosynam non cst actus caritatis, sed iustitiae. 3. Praeterea, offerre hostiam Deo est actus latriae. Sed dare eleemosynam est offerre hostiam •vcn.i6. Deo: secundum illud ad Heb. ult. ♦: Beneficen­ tiae et communionis nolite oblivisci : talibus enim hostiis promeretur Deus. Ergo caritatis non est actus dare eleemosynam, sed magis latriae. •op i.n·” 4. Praeterea, Philosophus dicit, in IVEthic. *, quod dare aliquid propter bonum est actus liberalitatis. Sed hoc maxime fit in largitione elee­ mosynarum. Ergo dare eleemosynam non est actus caritatis. • vm 17· Sed contra est quod dicitur I loan. 111 ♦: Qui habuerit substantiam huius mundi, el viderit fra­ trem suum necessitatem patientem, et clauserit vi­ scera sua ab eo, quomodo caritas Dei manet in illo ? Respondeo dicendum quod exteriores actus ad illam virtutem referuntur ad quam pertinet id quod est motivum ad agendum huiusmodi actus. Molivum autem ad dandum eleemosynas est ut subveniatur necessitatem patienti: unde quidam, S a) β; dccmotynas. - eleemosynam L· habuero. - nihil mihi prodat addunt ScMMAB TlUOU D. TUOMAX T. V, Pe*, dc. definientes eleemosynam, dicunt quod eleemo­ syna est opus quo datur aliquid indigenti ex com­ passione propter Deum. Quod quidem molivum pertinet ad misericordiam, ut supra * dictum est. *Qt.Ul| Unde manifestum est quod dare eleemosynam proprie est actus misericordiae. Et hoc apparet cx ipso nomine: nam in graeco7 a misericordia 1 derivatur, sicut in latino miseratio. Et quia misericordia est effectus caritatis, ut supra * ostensum est, cx consequenti dare eleemosynam est actus caritatis, misericordia mediante. Ad primum ergo dicendum quod aliquid dicitur esse actus virtutis dupliciter. Uno modo, materialitcr: sicut actus iustitiae est facere insta. Et talis actus virtutis potest esse sine virtute: multi enim non habentes habitum iustitiae iusta ope­ rantur. vel ex naturali ratione, vel ex timore sive ex spe aliquid adipiscendi. Alio modo dicitur esse aliquid actus virtutis fonnalitcr: sicut actus iusti­ tiae est actio iusta eo modo quo iustus facit, sci­ licet prompte et delectabiliter. Et hoc modo actus virtutis non est sine virtute. - Secundum hoc ergo dare eleemosynas materialiter potest esse sine ca­ ritate: fonnalitcr autem eleemosynas dare, idest propter Deum, delectabiliter et prompte ct omni eo modo quo debet, non est sine caritate. Ad secundum dicendum quod nihil prohibet actum qui est proprie unius virtutis elicitive, attribui al­ teri virtuti sicut imperanti ct ordinanti aJ suum finem *. Et hoc modo dare eleemosynam ponitur · «»· inter opera satisfactoria : inquantum miseratio in defectum patientis ordinatur ad satisfaciendum pro culpa. - Secundum autem quod ordinatur ad placandum Deum, habet rationem sacrificii: et sic imperatur u latria. T' ddduni CDmK graeco. - dccMotyta addunt PI.m; u mJirrKûrJu oiu. L. QUAESTIO XXXII, ARTICULUS II 25ο Unde patet responsio ad tertium. At) quartum dicendum quod dare eleemosynam pertinet ad liberalitatem inquantum libcralitas auquem. - qua· D, quod H, quam fert impedimentum huius actus, quod esse posset ex superfluo amore divitiarum, propter quem * aliquis efficitur nimis rctentivus earum. P. Commentaria Cardinalis Caietani quaestionis rrigesimaesccundac articulo primo, in re- ' sponsione ud secundum, dubium occurrit, quo pacto actus superioris virtutis potest imperari ab inferiori vir­ tute; ut in littera dicitur quod netus caritatis potent impe­ rari a iustitia et a religione. Et est ratio dubii quia im­ perare est superioris. \d hoc dicitur quod actus superioris virtutis, sicut ct aliarum, potest dupliciter sumi, scilicet ct materialiter et formnlitcr: quae distinctio declaratur in littcni m respon­ sione ad pnmurn. Et formalitcr sumptus non imperatur ab inferiori virtute: quia e converso; quia imperanti re­ spondet ulterior finii, superioris autem semper ulterior est n I *fini quam imperati, ut patet in architectonico ct manuali ct similibus. Materialiter autem sumptus actus superioris \irtutis potest imperari ab inferiori virtute; quin finis inferioris virtutis est ulterior respectu actus materialiter sumpti. Et hoc modo dare eleemosynam potest simul esse actus Cirit.uis me.lia misericordia; et actus iustitiac, media pocnitcnti i. et actu·, religionis; et actus libcralitatis, removendo prohibens: ut patet cum quis cx caritate, et ut satisfaciat pro peccatis suis, et ad honorem Dei, absque cupiditatis obstaculo, eleemosynam pauperi Christi dat. - Et hanc distinctionem te doctrinam bene notato: quin saepe opor­ tet illa uti. _ Jt ARTICULUS SECUNDUS UTRUM CONVENIENTER ELEEMOSYNARUM GENERA DISTINGUANTUR IV Sent., dwt. rv, qu. n, nrt 3, qu * sic proci du t r. Videtur quod inconvenienter eleemosynarum genera distinguantur. Ponuntur enim septem eleemosynae corporales: scilicet pascere esurientem, potare sitientem, vestire nudum, re­ colligere hospitem, visitare infirmum, redimere captivum, ct sepelire mortuum; quae in hoc versu continentur: risito, poto, cibo, redimo, tego, col­ ligo, condo. Ponuntur etiam aliae septem elee­ mosynae spirituales: scilicet docere ignorantem, consulere dubitanti, consolari tristem, corrigere peccantem, remittere offendenti, portare onero­ sos ct graves, et pro omnibus onire; quae etiam « in hoc versu continentur: Consule, castiga a, so­ lare, remitte, fer, ora; ita tamen quod sub eo­ dem intelligatur consilium ct doctrina. Videtur autem quod inconvenienter huiusmodi eleemosy­ nae distinguantur. Eleemosyna enim ordinatur ad subveniendum proximo. Sed per hoc quod pro­ ximus sepelitur, in nullo ci subvenitur: alioquin ;.\cn,rapnon esset verum quod Dominus dicit, Matth. x : * 4. Nolite timere eos qui occidunt corpus, et post hac non habent amplius quid faciant. Unde ct Domiv.c· Λ ct r, quibuicuHtquc lipt:). 8) t) rtunurjt. - otumnrjl pj. tum.- iuiut, - ruxi quia_ eiuf t octus corii alis per misericordiam; ct ipsa oralm pauperis cx accepta eleemosyna moti ad orandum: ideo hinc mento spiritualem fructum expectac absque ullo vitio. ARTICULUS QUINTUS l. rRU.M D \RE ELEEMOSYNAM SIT IN PRAECEPTO infra, qu. uxvi, «rt. 7; qu. i.ui, rt. i ; qu. txxxvn. ert. 1, nd 4; qu. CKfttr, «n. q, â4 en. 3, qu· 3. ad » ; VI. qu. vn, Videtur quod dare eleemosynam non sit in praecepto. Consilia enim a praeceptis distinguun^^uir. Sed dare eleemosynam est consi­ lium: secundum illud Dan. IV *: Consilium meum regi placeat: peccata tua eleemosynis redime. Er­ go dare eleemosynam non est in praecepto. 2. Praeterea, cuilibet licet sua re uti et eam retinere. Sed retinendo rem suam aliquis elee­ mosynam non dabit. Ergo licitum est eleemo­ synam non dare. Non ergo dare eleemosynam est in praecepto. 3. Praeterea, omne quod cadit sub praecepto aliquo tempore obligat transgressores ad pecca­ tum mortale : quia praecepta affirmativa obligant pro tempore determinato. Si ergo dure eleemo­ quintum sic proceditur. - V-r·. >4. Quodl. ad IV Stnt., dr»t. vr, qu. u, art. i, qu * 4: 1, 1; VIII, qu. vi. art. 3. synam caderet sub praecepto, esset determinare aliquod tempus in quo homo peccaret mortaliter nisi eleemosynam daret. Sed hoc non videtur: quia semper probabiliter aestimari potest quod pauperi aliter subveniri possit; et quod id quod est in eleemosynas erogandum possit ei esse necessarium vel in praesenti vd in futuro. Ergo videtur quod dare eleemosynam non sit in prae­ cepto. 4. Praeterea, omnia praecepta reducuntur ad praecepta decalogi. Sed inter illa praecepta nihil continetur dc datione eleemosynarum. Ergo dare • L eleemosynas non est m praecepto. Sed contra, nullus punitur poena aeterna pro omissione alicuius quod non cadit sub praecepto. Sed aliqui puniuntur poena aeterna pro omis· 2 54 QUAESTIO XXXII, ARTICULUS V Vrr>. 4» “H sione eleemosynarum; ut patet Matth. xxv *. Ergo dare eleemosynam est in praecepto. Respondeo dicendum quod cum dilectio pro­ ximi sit in praecepto, necesse est omnia illa ca­ dere sub praecepto sine quibus dilectio proximi non conservatur. Ad dilectionem autem proximi pertinet ut proximo non solum velimus bonum. Vcr>. is. sed etiam operemur: secundum illud I loan, m * : Non diligamus verbo neque lingua, sed opere ct veritate. Ad hoc autem quod velimus ct opere­ mur bonum alicuius requiritur quod eius ne­ cessitati subveniamus, quod fit per eleemosyna­ rum largitionem. Et ideo eleemosynarum largitio est in praecepto. Sed quia praecepta dantur de actibus virtutum, necesse est quod hoc modo donum eleemosynae cadat sub praecepto, secundum quod actus est de necessitate virtutis, scilicet secundum quod recta ratio requirit. Secundum quam est aliquid considerandum cx parte dantis: ct aliquid cx parte cius cui est eleemosyna danda. Ex parte quidem dantis considerandum est ut id quod est in eleemosynas erogandum sit ei superfluum: ven ♦»· secundum illud Luc. χι * : Quod superest date eleemosynam. Et dico superfluum non solum re­ spectu sui ipsius, quod est supra id quod est * necessarium individuo ·; sed etiam respectu alio­ rum quorum cura sibi incumbit: quia prius opor? tet quod unusquisque sibi provideat ct P his quo­ rum cura ei incumbit (respectu quorum dicitur necessarium personae secundum quod persona γ dignitatem importat T), et postea de residuo aliorura necessitatibus subveniatur. Sicut ct natura primo accipit sibi5, ad sustentationem proprii cor­ poris, quod est necessarium ministerio virtutis nutritivac; superfluum autem erogat ad genera­ tionem alterius per virtutem generativam. Ex parte autem recipientis requiritur quod ne­ cessitatem habeat: alioquin non esset ratio quare eleemosyna ei daretur. Sed cum non possit ab aliquo uno omnibus necessitatem habentibus sub­ veniri, non omnis necessitas obligat ad praece­ ptum, sed illa sola sine qua is qui necessitatem patitur sustentari non potest. In illo enim casu • Can. Pat:c. locum habet quod Ambrosius dicit ♦: Pasce fame dl»t. I.XXXVI. morientem. Si non paveris, occidisti. Sic igitur dare eleemosynam de superfluo est in praecepto; ct dare eleemosynam ci qui est in extrema necessitate. Alias autem eleemosy- i ·) individuo. - in Deum (A;EFHLpCKx ct k, naturae l>, indi­ vidui D*C, om. G. p) et. - dcin D, ct in E, de K. γ) respectif... importat,- Port subveniatur (subi liat Va; ponunt Pa ct co4icc«; pm persona, personae DDH. 3) sibi. - aliquid sibi G, cibum Pa. nani c dare est in consilio, sicut et de quolibet meliori bono dantur consilia. Ad primum ergo dicendum quod Daniel loque· batur regi qui non erat legi Dei subiectus. Et ideo ea etiam quae pertinent ad praeceptum legis,quam non profitebatur, erant ei proponenda per modum consilii. - Vei potest dici quod loquebatur in casu illo in quo dare eleemosynam non est in prae * cepto. Ad secundum dicendum quod bona temporalia, quae homini divinitus conferuntur, eius quidem sunt quantum ad proprietatem: sed quantum ad usum non solum debent esse cius, sed etiam aliorum, qui cx eis sustentari possunt cx eo quod ei superlinit L Unde Rasilius dicit ♦: Si fateris ca C ... . ’ Hoeü. nper tibi divinitus provenisse (scilicet temporalia bona), {«· an iniustus est Deus inaequaliter res nobis distriburns? Cur tu abundas, ille vero mendicat, nisi ut tu bonae dispensationis *· merita consequaris, * ille vero patientiae bravits decoretur? Est panis famelici quem tu tenes, nudi tunica quam in con­ clavi conservas, discalceati calceus qui penes te marcescit, indigentis argentum quod possides in­ humatum. Quocirca tot inturiaris quot dare va­ leres ·. Ei hoc idem dicit Ambrosius, in Decret., · dist. XLVII *. Ad tertium dicendum quod est aliquod tempus dare in quo mortaliter pcccat si eleemosynam dare omittat, ex parte quidem recipientis, cum apparet evidens ct urgens necessitas, ncc apparet in promptu qui ei subveniat : ex parte vero dan­ tis. cum habet superflua quae secundum statum praesentem non sunt sibi necessaria, prout probabiliter aestimari potest. Ncc oportet quod consideret ad 1 omnes casus qui possunt con­ tingere in futurum : hoc enim esset de crastino cogitare, quod Dominus prohibet, Matth. vi *. Sed debet diiudicari superfluum et necessarium secundum ca quae probabiliter ct ut in pluribus occurrunt. ** Ad quartum dicendum quod omnis subventio proximi reducitur ad praeceptum dc honoratione parentum. Sic enim et Apostolus interpretatur, 1 ad Vim. iv *, dicens: Pietas ad omnia utilis est, erv promissionem habens vitae quae nunc est et Ju­ turae: quod dicit quia m praecepto de honora­ x tione parentum additur promissio, ut sis * longae­ •£srd.cq iv vus super terram ·. Sub pietate autem comprchenditur omnis eleemosynarum largitio. f) ζ) r,) 0) i) mj clcrniorrnJm. - clectnoxynas PCDLna. superfuit. - superfuunt PDH. dispensationis. - eoniptHs.tiiouis ed. u ct eodiem excepta «k. valeret. - v.tieus cs P. - Ante in P«C addunt ut hjbctur. ad. - Oro. P«i. sis. - sit PADI «pu. Commentaria Cardinal!*? Caietani v articulo quinto eiusdem trigesimaesecundac quaestionis poris articuli, dicatur distincte: 5/c ergo dare eleemosynam advertendum est quod doctrina Auctoris hoc in loco a dc superfluo est in praecepto, et dare eleemosynam ei plerisquc fuit male intellecta, \cccpcrunt namque quod, qui est in extrema necessitate: alias autem est in consi­ secundum doctrinam Auctoris hic, nd hoc quod clccmo- | lio. Et quoniam iam multi anni sunt quod contra hunc synn sit in praecepto duo simul requirantur, scilicet su­ sensum tractatum specialem * scripsi, ubi oidenter illum perfluitas in debente ct extrema necessitas in eo cui de­ confutavi, pcrtrnnseundmn puto. betur: cum tamen expresse, concludenda, in calce cor· II. In eodem articulo adverte quod, cum duo capita I QUAESTIO XXXI , ARTICULUS VI seorsum ponant eleemosynam tn praecepto, scilicet super· omittatur. Potest enim contingere quod ego habeam su­ fluita» et necessitas extrema, dum littera investigat ratio· perfluum. ct nullus mihi nunc occurrat Indigens et sic, nem quare non sufliqt quaelibet necessitas sed requiritur licet tempUk adsit, persona indigens decft. Et simile est extrema, affert impotentiam unius ad subveniendum omni­ de loco. bus necessitatem patientibus pro ratione. Et intendit quod, Considerandum nihilominus est quod aliud est tempus si omnis necessitas occurrentium mihi obligaret me nd | superfluitatis habitae; et aliud est tempus dandi illud su­ subveniendum ei, tunc necessitas huiusmodi esset obliga- perfluum. Tempus enim mensurans ipsum habere super­ tiva ud impossibile: constat enim cx facti evidentia quod fluum currit etiam homine dormiente ct secante divinis communiter homini cuilibet occurrunt tot necessitatem pa­ et aliis maioribus bonis: tempus autem dandi eleemosynam tientes quod nullus snt est nd subveniendum cis. Et pro- dc superfluo oportet quod non sit Impcditivum maioris pterea non quaelibet, sed extrema necessitas occurrentis boni ct aliorum opportunorum ; sicut ct in naturalibus tem­ mihi me obligat ad cxccutioncm praecepti affirmativi dc pus generandi non debet opportuna individui ct alii» pt> eleemosyna: tunc enim est tempus pro quo obligat. Nec tiora impedire. Propter quod non est aequale tempus tam mullorum aut frequens est huiusmodi occursus ut non superfluitatis tempori largitionis: sed tempus largitionis possit ab uno fieri natis occurrenti: quia etsi dc suo non exigit, ultra tempus superfluitatis, aims circumstantias tum cx parte dantis quam accipientis, quam aenis dnodi. Et potest, dc alieno potest subvenire. III. In eodem articulo, in responsione ad tertium, du­ proptcrca non continuo peccat habent dc superfluo non bium occurrit dc tempore pro quo superfluitas oblignt nd continue largiens. Satis enim est si secundum rectam rodandum eleemosynam, cx duplici capite. Primo quia, si tionem det vel dandam ordinet eleemosynam quando, ubi, habens superflua tenetur, pro tempore quo habet super­ quibus, etc. V. Ad secundum vero dicitur quod ille qui alias licite flua, dare eleemosynam, sequitur quod continue peccet mortaliter cessando nd horam a danda eleemosyna. Et potcît mutare statum, et hoc probabiliter cxpcctat, non tenet sequela: quia totum illud tempus est tempus su­ habet pro superfluo secundum praesentem statum quidI quid sibi in statu huiusmodi expectationis opponunum perfluitatis. Secundo, quia sequeretur quod non posset quis, cx su­ censetur. Unde licite potest ei futuro statui opportuna ser­ perfluis secundum praesentem statum emendo, ascendere vare, et pro illo habendo exponere. Praeceptum enim de nd statum ultiorem, puta ut cx cive sit dominus alicuius eleemosyna superflui praesupponit superfluum; non vetat enstri, etc. Et tenet sequela: quia >i tenetur dare super­ mutationem itntu». Sed in hoc falli contingit iudicium ali­ fluum secundum praesentem statum in eleemosynam, nem quorum quod superfluum indicant non consideratis omnibus. - Attestantur autem dictis multae ecclesiae habente * potest in praciudicium praecepti mutare statum IV. Ad primum horum dicitur quod, cum dare elee­ superfluum m possessionibus: quae licet sint superfluae mosynam dc superfluo intantum cadat sub praecepto in­ ministris absolute, non sunt tamen superfluae ministris dis­ quantum est actus virtutis; et tunc, actus virtutis requirat pensatoribus in pauperes ct hospites perpetuo, i quibus, non solum circumstantiam temporis, sed alias circumstan­ habita ratione personarum, locorum, etc., clecmoynac de tias: consequens est ut, deficiente aliqua olia circumstantia, superfluo fiunt ordinate. Hoc enim non minus licet pri­ quamvis temporis circumstantia exigeret, actus ille licite vatae personae habenti maximo * redditus. f 111 . Ή •x/ 255 ti. ARTICULUS SEXTUS UTRUM ALIQUIS DEBEAT DARE ELEEMOSYNAM DE NECESSARIO lixirn, qu. oeni, an. t, > alicui. - aliquu PBEI HILpC et a) Quod!. XII, qu. xvm. art. 3. Sed contra est quod Augustinus dicit, in libro de Verb. Dom. ’ : De iustis laboribus facite eleemosynas. Non enim corrupturi estis indicem Chri- xxxv.· ** stum. ut non ros audiat cum pauperibus, quibus tollitis. Nolite relic eleemosynas facere de faenore et usuris. Fidelibus dico, quibus corpus Christi erogamus. Respondeo dicendum quod tripliciter potest esse aliquid illicite acquisitum. Uno enim modo id quod illicite ab aliquo acquiritur debetur ei a quo est acquisitum, nec potest ab eo retineri qui acquisivit: sicut contingit in rapina et furto et usuris. Et de talibus, cum homo teneatur ad re­ stitutionem, eleemosyna fieri non potest. Alio vero modo est aliquid illicite acquisitum quia ille quidem qui acquisivit retinere non potest, nec tamen debetur ei a quo acquisivit, quia scili­ cet contra iustitiam accepit, et alter contra iusti­ tiam dedit: sicut contingit in simonia, in qua dans et accipiens contra iustitiam legis divinae agit. Unde non debet lien restitutio ei qui dedit, sed debet in eleemosynas erogari. Et eadem ratio est m similibus, in quibus scilicet et datio ct acceptio est contra legem. Tertio modo est aliquid illicite acquisitum, non quidem quia ipsa acquisitio sit illicita, sed quia id cx quo acquiritur est illicitum: sicut patet de eo quod mulier acquirit per meretricium. Et hoc qui dicit. - dicentem PAj ; ti PEI l.i. 7) mu, om. A. 3, 3| ocn. H. - Pro quem d. d A, QUAESTIO XXX11, ARTICULUS VII <57 proprie vocatur turpe lucrum. Quod enim mulier per aleas acquiruntur videtur esse aliquid illicitum meretricium exerceat, turpiter agit et contra le­ ex iure divino: scilicet quod aliquis lucretur ab gem Dei : sed in eo quod accipit, non iniuste agit his qui rem suam alienare non possunt, sicut sunt nec contra legem e. Unde quod sic illicite acqui­ minores ct furiosi ct huiusmodi; ct quod aliquis situm est retineri potest, et de eo eleemosyna trahat alium ex cupiditate lucrandi ad ludum; ct ’D ' '· fieri ♦. quod fraudulenter ab eo lucretur. Et in his ca­ Ad primum ergo dicendum quod, sicut Augu- sibus tenetur ad restitutionem: el sic dc co non • l dicit: Filii, obedite parentibus vestris in Domino. Sed filii, ut videtur, possunt dc rebus patris elee­ mosynas dare?: quia sunt quodammodo ipsorum, cum sint haere les; et cum T possint eis uti ad usum corporis, inulto magis videtur quod pos­ sint eis uti, eleemosynas dando, ad remedium animae suae. Ergo illi qui sunt in potestate con­ stituti possunt eleemosynas dare. eorum. - tuorum DEFHpK rum PChK ct a. p) dare, -facere 1'BIIa. a) ct k, illorum L, tuorum praelato­ Quodl. Ill, qu. n, art. 1. 4. Praeterea, servi sunt sub potestate domi­ norum: secundum illud ad lit. 11 *: Servos do- -ν»». minis suis subditos esse. Licet autem cis aliquid m utilitatem domini tacere: quod maxime fit si pro cis eleemosynas largiantur. Ergo illi qui sunt in potestate constituti possunt eleemosynas facere. Sed contra est quod eleemosynae non sunt fa­ ciendae dc alieno, sed de iustis laboribus pro­ priis unusquisque eleemosynam facere debet; ut Augustinus dicit, in libro de Verb. Doni. * Sed ’.sjtlS®· si subiecti aliis eleemosynam facerent, hoc esset dc alieno. Ergo illi qui sunt sub potestate * alioa rum non possum eleemosynam facere. Respondeo dicendum quod ille qui est sub po­ testate alterius constitutus, inquantum huiusmodi. secundum superioris potestatem regulari debet: hic est enim ordo naturalis, ut inferiora secun­ dum superiora regulemur. Et ideo oportet quod ea in quibus interior superiori subiicitur, dispenset non aliter quam ei sit a superiore commissum. Sic igitur ille qui est sub potestate constitutus de re secundum quam superiori subiicitur elee­ mosynam facere non debet nisi quatenus ei a superiore fuerit permissum '. - Si quis vero ha1 beat aliquid secundum quod potestati superioris non subsit, iam secundum hoc non est potestati subicctus, quantum ad hoc proprii luris existons. Et de hoc potest eleemosynam facere. γ) ô) l) cum. - ideo cum Pu. potestate. - ccmihtuti o.klunt permissum. - coMtniMMvi 1*4. l'a. ί QUAESTIO XXXII, ARTICULUS IX 269 Ad primum ergo dicendum quod monachus, si eleemosynas, etiam irrequisito assensu viri : mo­ habet dispensationem a praelato commissam, po­ deratas tamen, ne ex carum superfluitate vir test facere eleemosynam ζ de rebus monasterii, depauperctur. Alias autem non debet dare elee­ secundum quod sibi est commissum. Si vero non mosynas sine consensu viri vel expresso vel prae­ habet dispensationem, quia nihil proprium habet, sumpto, nisi in articulo necessitatis, sicut dc mo­ tunc non potest facere eleemosynam sine licentia nacho dictum est ♦. Quamvis enim mulier sit *,a TCtp. xJ g. abbatis vel expresse habita vel probabiliter prae­ aequalis ' in actu matrimonii, tamen in his quae « sumpta: nisi forte in articulo extremae necessi­ ad dispositionem domus pertinent vir caput est tatis, in quo licitum esset ei furari ut eleemosy­ mulieris, secundum Apostolum, l ad Cor. xi ♦. ’ v«*· v nam daret. Nec propter hoc efficitur peioris con­ - Beata autem Lucia sponsum habebat, non vi­ ditionis: quia sicut dicitur in libro de Eccles. Dog· rum. Unde de consensu matris poterat eleemo­ ’ ”iat· *’ bonum est facultates cum dispensatione synam facere. pauperibus erogare, sed melius est, pro intentione Ad tertium dicendum quod ea quae sunt fisequendi Dominum, insimul r* donare, et, absolu­ liifamilias sunt patris1. Et ideo non potest elec1 tum sollicitudine, egere cum Christo. mosynam facere (nisi forte aliquam modicam, Ad secundum dicendum quod si uxor habeat dc qua potest praesumere quod patri placeat): alias res praeter dotem, quae ordinatur ad sus­ nisi forte alicuius rei esset sibi a patre dispen­ tentanda onera matrimonii, vel ex proprio lucro satio commissa. - Et idem dicendum de servis. vel quocumque alio licito modo, potest dare Unde patet solutio ad quartum. ζ) /jcrrr (Iccmotynain. - c/r et non dominari virum in omnibus: ct in II Geconom. · i ^ntldm mulierem omnibus quae intus sunt dominari· Si ergo mulier non %olum respectu actus matrimonii, sed regiminis domestici, assumitur in sociam secundum digni­ tatem suam, scilicet quoad ca quae intuv sunt disponenda; consequens est ut, iuxia dispensationem sibi convenientem, posui eleemosynas facere. Ad hoc dicitur quod quia dare eleemosynas non spe­ ctat ad regimen domus, sicut emere ct commutare quae domi sunt pro illius commodis; sed est libera alienatio rerum pro extraneorum sublevatione: ideo, licet uxori con­ veniat secundum rectam rationem regimen eorum quae intus sunt in domo, nun tamen proptcrca convenit ei elee­ mosynarum largitio: sed hoc spectat ad dominum rerum quae dantur in eleemosynam ; ct proptcrca spectat ad vi­ rum, ut caput ct monarcham in domo. ARTICULUS NONUS UTRUM SIT MAGIS PROPINQUIORIBUS ELEEMOSYNA FACIENDA in. IV Srnt-. J 'L xr, qu. n, art. 6, qu * 3; Ad Rom., cap. xn, lec?. n; tn Sfatth^ CKf. xxv. . Il- feÿtëga'0 NONUM SIC imioceditur. Videtur quod non sit magis propinquioribus elcemo. „ 4 a. àfltSSlfâ NVfia facienda. Dicitur enim Eccli. χιι *: misericordi, ct ne suscipias pecca­ torem: benejac humili, et non des impio. Sed quandoque contingit quod propinqui nostri sunt peccatores et impii. Ergo non sunt eis magis eleemosynae faciendae. 2. Praeterea, eleemosynae sunt faciendae pro­ pter retributionem mercedis aeternae : secundum • vcn. «% illud Matth. vi *: Et Pater tuus, qui videt in abs­ condito, reddet tibi. Sed retributio aeterna maxime acquiritur ex eleemosynis quae sanctis erogantur: •ver.. 9secundum illud Luc. xvi *: Facite vobis amicos de mammona iniquitatis, ut, cum defeceritis, re­ cipiant vos in aeterna tabernacula ; quod expo•s«uj. exui, nens Augustinus, in libro de lerb. Doni. L dicit: fexvT^rï Qui sunt qui habebunt aeterna habitacula nisi san­ a) » Jebinun. - drleamtit PDGDCKx. cti Dei? Et qui sunt qui ab eis accipiendi sunt in tabernacula nisi qui eorum indigentiae serviunt? Ergo magis sum eleemosynae dandae sanctioribus quam propinquioribus. 3. Praeterea, maxime homo est sibi propin­ quus. Sed sibi non potest homo eleemosynam facere. Ergo videtur quod non sit magis facienda eleemosyna personae magis coniunctae. Sed contra est quod Apostolus dicit. 1 ad Tim. v ·: Sx quis suorum, et maxime domesticorum curam non habet, fidem negavit et est in­ fideli deterior. Respondeo dicendum quod, sicut Augustinus dicit, in 1 de Doct. Christ. ♦. illi qui sunt nobis • Gap. XX”» magis coniuncti quasi quadam sorte nobis ob­ veniunt. ut eis magis providere debemus % Est « tamen circa hoc discretionis ratio adhibenda, se­ cundum differentiam coniunctionis ct sanctitatis et 20ο ? *”· QUAESTIO XXXII, ARTICULUS X utilitatis. Nam multo sanctiori magis indigentiam patienti, ct magis utili ad commune bonum, est magis eleemosyna danda quam personae propin­ quiori; maxime si non sit multum coniuncta, cuius cura specialis nobis immineat, et si magnam ne­ cessitatem non patiatur. Ad primum ergo dicendum quod peccatori non est subveniendum inquantum peccator est. idest ut per hoc in peccato foveatur: sed inquantum homo est, idest ut natura sustentetur. Ad secundum dicendum quod opus eleemosynae ad mercedem retributionis aeternae dupliciter va­ let. Uno quidem modo, ex radice caritatis. Et se­ cundum hoc eleemosyna est meritoria prout in ea servatur ordo caritatis, secundum quem pro­ pinquioribus magis providere debemus, ceteris paribus. Unde Ambrosius dicit, in i de Offic. *: 'j) quem. - quain Est illa probanda liberalitas, ut proximos sangui­ nis tui non despicias, si egere cognoscas: melius est enim ut ipse subrenias luis, quibus pudor est ab aliis sumptum deposcere. - Alio modo valet eleemosyna ad retributionem vitae aeternae ex merito cius cui donatur, qui orat pro eo qui elee­ mosynam dedit. Et secundum hoc loquitur ibi Augustinus. Ad tertium dicendum quod, cum eleemosyna sit opus misericordiae, sicut misericordia non est proprie ad seipsum , sed per quandam similitudinem, ut supra ‘ dictum est; ita etiam, proprie ’Q® » loquendo, nullus sibi eleemosynam tacit, nisi forte cx persona alterius. Puta, cum aliquis distributor ponitur eleemosynarum, potest ct ipse sibi acciperc. si indigeat, eo tenore quo et aliis ministrat. Λ] ! S J I Ή W 9 PHpK ct .1. Commentaria Cardinal is Caietani N articulo nono, in calce responsionis «d ultimum, dubium occurri! «b oblidentibus contra hoc quod distributor eleemosynarum possit pro sc. si indigent, eo tenore 'JtAfjHjji'?' ^uo Pro n^’’g· dispensare, cx eo quod in iure civili * didtur quod, ri dedero (ibi centum ut cui volueris dares, si consumpseris, mandati teneris. Ex hoc enim apparet quod oporter ipsum dare alteri, ut mandatum explear. Ad hoc dicitur quod verba illa sunt intclligcnda formalitcr: ai scilicet ipse distributor non ut distributor conslitutus a principali applicaret sibi ipsi pauperi ut alteri, I sed absolute conaumpsbsot. Si enim ut distributor, paupertain propriae intuitu, fecit, iam mandatum implevit, dando cui votuit ratione ducc, quae ipsum non deterioris conditionis c se dictat cx hoc quod est distributor quam si non esset. Stat ergo solida liitcrnc doctrina quod distributor libere institutus potest seipsum inter pauperes computare, d est; ct absque fraude tantum sibi distribuit sicut sibi similibus distribuit. Debet enim sc ut extraneum computare, er in persona donantis distribuere. ARTICULUS DECIMUS UTRUM ELEEMOSYNA SIT ABUNDANTER FACIENDA Infra, qu. cxvu, un. 1, aJ î; II sic proceditur. Videtur quod eleemosyna non sit abundanter facienda. Eleemosyna enim maxime debet fieri conjunctioribus. Sed illis non debet sic dari ut ditiores inde fieri velint ·; sicut Ambro­ sius dicit, in I de Offic. * Ergo ncc aliis debet abundanter dari. 2. Praeterea, Ambrosius dicit ibidem: Non debent simul effundi opes, sed dispensari. Sed abundantia eleemosynarum ad effusionem per­ tinet. Ergo eleemosyna non debet fieri abun­ danter. 3. Praeterea, II ad Cor. * vni dicit Apostolus: Non ut aliis sit remissio, idest ut alii de nostris otiose vivant; vobis autem sit tribulatio, idest pau­ pertas. Sed hoc contingeret si eleemosyna daretur abundanter. Ergo non est abundanter eleemosyna largienda. Sed contra est quod dicitur Tob. iv ♦: Si mul­ tum tibi fuerit, abundanter tribue. I Respondeo dicendum quod abundantia eleemo­ synae potest considerari et ex parte dantis, ct cx parte recipientis. Ex parte quidem dantis, cum scilicet aliquis dat quod est multum secundum d decimum • C«p. xxx • Vm. tj. • Vera. 9. e) velint. - valeant P. ad Cor., cap. viu, iecL 1. proportionem propriae facultatis. Et sic laudabile est abundanter dare: unde el Dominus. Luc. χχι *, laudavit viduam, quae ex eo quod deerat illi, omnem rictum quem habuit misit: - observatis ta­ men his quae supra ' dicta sunt dc eleemosyna *λπ.ύ. facienda dc necessariis. Ex parte vero eius cui datur est abvr lans eleemosyna dupliciter. Uno modo, quod su| pleat sufficienter eius indigentiam. Et sic laudabile est abundanter eleemosynam tribuere. - Alio modo, ut superabundet ad superfluitatem. Et hoc non est laudabile, sed melius est pluribus indigentibus elargiri. Unde et Apostolus dicit. I ad Cor. xm ♦; *vm.> Si distribuero in cibos pauperum ; ubi Glossa * dicit: Per hoc cautela eleemosynae docetur, ut non uni sed mullis detur, ut pluribus prosit. Ad primum ergo dicendum quod ratio illa pro­ cedit dc abundantia superexcedente necessitatem recipientis eleemosynam. Ad secundum dicendum quod auctoritas illa lo­ quitur de abundantia eleemosynae cx parte dan­ tis.- Sed inteiligendum est quod Deus non vult simul effundi omnes opes, nisi in mutatione sta­ tus. Unde subdit ibidem: Nisi forte ut Elisaeus I le’ *’ r QUAESTIO XXXII, ARTICULUS X 261 boves suos occidit, et pavit pauperes cx eo quod stibiis. Unde et Ambrosius dicit, in libro de Ojfic. ·; · habuit, ut nulla cura domestica teneretur. Consideranda est in largiendo aetas atque debili­ An TERTIUM dicendum quod auctoritas inducta, tas. Nonnunquam etiam verecundia, quae inge­ quantum ad hoc quod dicit, Non ut alii * sit re- nuos prodit natales. Aut si quis ex divitiis in ege­ missio vel refrigerium, loquitur dc abundantia statem cecidit sine vitio suo. - Quantum vero ad eleemosynae quae supercxcedit necessitatem re­ id quod subditur, vobis autem tribulatio, loqui­ cipientis, cui non est danda eleemosyna ut inde tur de abundantia ex parle dantis. Sed, sicut luxurietur t, sed ut inde sustentetur. Circa quod Glossa * ibi4 dicit, non hoc ideo dicit quin metamen est discretio adhibenda propter diversas lius esset, scilicet abundanter dure. Sed de inftrconditiones hominum» quorum quidam, delicatio­ mis timet, quos sic dare monet ut egestatem non ribus nutriti, indigent magis delicatis cibis aut ve- patiantur. γ) alii. - allii IMLsa * alteri G. luxuriatur. - luxuriet AUEF. ibi. - ibidtm . * JOa Commentaria Cardinalis Caietani orticulo decimo dubium occurrit, circa illud scilicet, quod dare eleemosynam alicui ut superabundet ad su­ perfluitatem non est laudabile, sed melius est pluribus egentibus elargiri, an dare sic abundanter sit peccatum. Littera enim dicit quod non cat laudabile: ct tamen subiungit, sed melius est. In quibu * verbis videtur contradi­ ctio. Qua ly melius comparatur nd bonum: >ic per hoc, si dare pluribus est melius, dure uni sic erit bonum, et con­ sequenter laudabile. Et si non est laudabile, non est bo­ num: et consequenter dare pluribus non erit melius illo, nisi sicut nix est albior corvo. Ad hoc dicitur quod dare eleemosynam alicui sic abun­ danter ut habeat superfluum, contingit, pro nunc, dupli­ citer. Pruno, quod superfluius intendatur. Et sic non est n I laudabile, sed vituperabile ct peccatum: quia actui dandi eleemosynam tendit ad finem indebitum; finis enim pro­ prius eius .subventio est, non superfluitas. Secundo, quod superfluius est credita, ut et ipse habeat unde aliis bene­ faciat: ut contingit in his qui ecclesiis abundantissime le­ garunt. Et sic non est peccatum, nec est multum lauda­ bile; sed melius est pluribus indigentibus subvenire: ut in littera dicitur, ct experientia in huiusmodi divitiis ecclesia­ rum testis locuples est. Perspiciens ergo Auctor quod sic ibund.mur dare aut non est laudabile quia malum, aut quia minus bonum, dixit utrumque: ct quod non est lau­ dabile; ct quod dare pluribus est melius, quando scilicet illud est bonum. Nulla ergo repugnantia cxt. *1 “ ,0 4 QUAESTIO XXXIII, ARTICULUS I 202 QUAESTIO TRIGESIMATERTIA DE CORRECTIONE FRATERNA IN ocro ARTICULOS considerandum est de correctione fraterna *. Et circa hoc quaeruntur octo. Primo: utrum fraterna correctio sil actus ca­ ritatis. Secundo: utrum sit sub praecepto. Tertio: utrum hoc praeceptum extendat sc ad omnes, vel solum in praelatis x. einde • Cf. qu. JntroJ. XXXI . DIVISA Quarto: utrum subditi teneantur ex hoc prae­ cepto praelatos corrigere. Quinto: utrum peccator possit corrigere. Sexto: utrum aliquis debeat corrigi qui ex cor­ rectione fit deterior. Septimo: utrum secreta correctio debeat prae­ cedere denuntiationem. Octavo: utrum testium inductio debeat prae­ cedere denuntiationem. ARTICULUS PRIMUS UTRUM FRATERNA CORRECTIO SIT ACTUS CARITATIS Supra, qu. xxxn, art. 2, nd 3; infra, on. 3; IV Srnf., dht. xix, qu. 11, ert. 1, ad 6. sic PROCEDITUR. Videtur quod fraterna correctio non sil actus caritatis. • OrdiB. Dicit enim Glossa * Matth. xvm, super • Ver·. 15. illud Si peccaverit in tc frater tuus, quod frater est arguendus ex ;elo iustitiae. Sed iustitia est virtus distincta a caritate. Ergo cor­ rectio fraterna non est actus caritatis, sed iustitiae. 2. Praeterea, correctio fraterna fu per secre­ tam admonitionem. Sed admonitio est consilium quoddam, quod pertinet ad prudentiam: pru­ dentis enim est esse bene consiliatimim ni dicitur • Cao. v n. i - ; in VI Ethic. * Ergo fraterna correctio non est ·. Th. tect. iv. CX. cap. vu. n.b; UP. IX. n. 7J actus caritatis, sed prudentiae. uTb. leCt. vt, 3. Praeterea, contrarii actus non pertinent ad vili eandem virtutem. Sed supportare peccantem est • Ver». 3. actus caritatis: secundum illud ad Gal. vi *: Alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem Christi, quae est lex caritatis. Ergo videtur quod corrigere fratrem peccantem, quod est contrarium supportationi, non sit actus caritatis. Sed contra, corripere delinquentem est quae­ dam eleemosyna spiritualis. Sed eleemosyna est •Qa,xxxB,trt.i. actus caritatis, ut supra * dictum est. Ergo et correctio fraterna est actus caritatis. Respondeo dicendum quod correctio delinquen­ tis est quoddam remedium quod debet adhiberi contra peccatum alicuius. Peccatum autem ali­ cuius dupliciter considerari potest: uno quidem modo, inquantum est nocivum ei qui peccat; alio modo, inquantum vergit in nocumentum aliorum, qui ex cius peccato laeduntur vel scandalizantur; ct etiam inquantum est iti nocumentum boni com­ munis, cuius iustitia per peccatum hominis per­ turbatur. Duplex ergo est correctio delinquentis. Una quidem quae adhibet remedium peccato in­ quantum est quoddam malum ipsius peccantis: d primum ct) γ) in pratlatii. - praelatis EL, ai praelatus ct. - tient P. magis. - potius post caritatis P.t, G»GKn. et ista est proprie fraterna correctio, quae ordi­ natur ad emendationem delinquentis. Removere autem malum alicuius eiusdem rationis est ct * bonum eius procurare. Procurare autem fratris bonum pertinet ad caritatem, per quam volumus ct operamur bonum amico. Unde etiam correctio fraterna est actus caritatis: quia per eam repel­ limus malum fratris, scilicet peccatum. Cuius re­ motio magis pertinet ad caritatem quam etiam remotio exterioris damni, vel etiam corporalis nocumenti: quanto contrarium bonum virtutis magis est affine caritati quam bonum corporis vel exteriorum rerum. Unde correctio fraterna magis t est actus caritatis quam curatio infirmi­ tatis corporalis, vel subventio qua excluditur ex­ terior egestas. - Alia vero correctio est quae adhibet remedium peccati delinquentis secundum quod est in malum aliorum, ct etiam 1 praecipue in nocumentum communis boni. Et talis correctio est actus iustitiae, cuius est conservare rectitudi­ nem iustitiae unius ad alium ‘. An primum ergo dicendum quod glossa illa lo­ quitur de secunda correctione, quae est actus iuI stitiae. - Vel. si loquatur etiam de prima, iustitia : ibi sumitur secundum quod est universalis virtus, ut infra * dicetur: prout etiam omne peccatum est iniquitas, ut dicitur I loan, m *, quasi contra iustitiam existons. Ad secundum dicendum quod, sicut Philosophus dicit, in VI Ethic. prudentia facit rectitudinem in his quae sunt ad finem, dc quibus est consi­ lium ct electio. Tamen cum per prudentiam ali­ quid recte agimus ad finem alicuius virtutis mo­ ralis, puta temperantiae vel fortitudinis, actus ille est principaliter illius virtutis ad cuius finem or­ dinatur. Quia ergo admonitio quae lit in corre­ δ) 1) ζ) etiam, - Om. P»C ct .1. alium. - alterum Pa. iuftitta. - tunc iustitia Pa, T i t r v • QtuLiru.m .* • Ver». 4. Cap Vt.D.0.· . Ik k.u % QUAESTIO ΧΧΧΙΠ, ARTICULUS Π 263 ctionc fraterna ordinatur ad amovendum pecca­ non opponitur supportationi infirmorum, sed ma­ tum fratris, quod pertinet ad caritatem; manife­ gis ex ea consequitur. 1 mantum enim aliquis stum csl quod talis admonitio principaliter est supportat peccantem inquantum * contra eum actus caritatis, quasi imperantis, prudentiae vero non turbatur, sed benevolentiam ad eum ser­ secundario, quasi exequentis et dirigentis actum. vat. Et ex hoc contingit quod eum satagit Ad tertium dicendum quod correctio fraterna emendare. η) Intantum... inquantum. - Tantum,,, inquantum ACEFILxK ct κα, Tantum.,, quantum BHpK. Commentaria Cardinalia Caiotoni articulo primo quaestionis (rigeutnaetertiae adverte quod I actui caritatis, ha quod tam caritas qunm misericordia ic correctio fraterna ponitur actus caritatis mediante mise- habet ut imperans: illa ut benefaciat, iiti ut miseriam aufericordia: quia est species eleemosynae; ct, ut in quaestione rat; illa principalius, ista sub illa. Prudentia vero ct diripraecedenti * dictum est, dare eleemosynam hoc modo est ;it ct exequitur admonitionis netum ad emendationis finem. n I • An. t. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM CORRECTIO FRATERNA SIT IN PRAECEPTO IV Sent., d «t. xii qu. n, art. 3, qu * |> SECUNDUM SIC PROCEDITUR. VidelUr quod correctio fraterna non sit in praecepto. Nihil enim quod esi impossibile cadit sub praecepto; secundum illud Hiero· Ρ<1ίΛ/Τ?· ny,ni *· çui dicit Deum aliquid impos^;^ηι^Ορρ' sibile praecepisse. Sed Ecclc. vn * dicitur: Con• venu u sidera opera Dei, quod nemo possit corrigere quem ille despexerit. Ergo correctio fraterna non csl in praecepto. 2. Praeterea, omnia praecepta legis divinae ad praecepta decalogi reducuntur. Sed correctio fraterna non cadit sub aliquo praeceptorum de­ calogi. Ergo non cadit sub praecepto. 3. Praeterea, omissio praecepti divini est pec­ catum mortale, quod in sanctis viris non inve­ nitur. Sed omissio fraternae correctionis invenitur in sanctis et in spiritualibus viris: dicit enim Au• Cap «a. gustinus, I de Civ. Dei . * quod non solum infe­ riores. perum etiam ht qui superiorem vitae gra­ dum tenent ab aliorum reprehensione se abstinent, a propter quaedam cupiditatis vincula a, non propter officia caritatis. Ergo correctio fraterna non est in praecepto. 4. Praeterea, illud quod est in praecepto habet rationem debiti. Si ergo correctio fraterna caderet sub praecepto, hoc fratribus deberemus ut eos peccantes corrigeremus. Sed ille qui debet alicui debitum corporale, puta pecuniarii, non debet esse 3 contentus ut ei occurrat creditor sed debet eum t quaerere ut debitum reddat. OporteretT ergo quod homo quaereret correctione indigentes ad hoc quod eos corrigeret. Quod videtur inconveniens: tum propter multitudinem peccantium, ad quorum correctionem unus homo non posset sufficere; tum etiam quia oporteret quod religiosi de claustris suis exirent ad homines corrigendos, quod est inconveniens. Non ergo fraterna correctio est in praecepto. Β 3) JO γ) quaedam cupiditati! vincula. - quondam cupiditati! maculam creditor, - debitor codlcen ct *1. Oporteret. - Oportet Pm. P. i , fV Wrtut., qu. in, art i. Sed contra est quod Augustinus dicit, in libro de Verb. Doni. : * Si neglexeris corrigere, peior co factus es qui peccavit. Sed hoc non esset nisi xv,“r ·»per huiusmodi ncgligcntiam aliquis praeceptum omitteret. Ergo correctio fraterna csl in prae­ cepto. Respondeo dicendum quod correctio fraterna cadit sub praecepto. Sed considerandum est quod sicut praecepta negativa legis prohibent actus pec­ catorum, ita praecepta affirmativa inducunt ad actus virtutum. Actus autem peccatorum sunt se­ cundum se mali, ct nullo modo bene fieri pos­ sunt, nec aliquo tempore aut loco: quia secun­ dum se sunt coniuncti malo fini, ut dicitur in II Ethic. * Et ideo praecepta negativa obligant ϊΛ'ηΰ semper el ad semper. Sed actus virtutum non quolibet modo fieri debent, sed observatis debitis circumstantiis quae requiruntur ad hoc quod sit actus virtuosus: ut scilicet fiai ubi debet, et quando debet, et secundum quod debet. Et quia dispo­ sitio eorum quae sunt ad finem attenditur secun­ dum rationem finis, in istis circumstantiis virtuosi actus praecipue attendenda est ratio finis, qui1 est bonum virtutis. Si ergo sit aliqua talis omissio alicuius circumstantiae ci rea virtuosum actum quae totaliter tollat bonum virtutis, hoc1 contrariatur praecepto. Si autem sit defeclus alicuius circum­ stantiae quae non totaliter tollat virtutem, licet non perfecte attingat ad bonum virtutis, non est contra praeceptura. Unde et Philosophus dicit, in II Ethic. ·, quod si parum discedatur a medio, non est contra virtutem : sed si multum disce­ datur. corrumpitur virtus in suo actu. Correctio autem fraterna ordinatur ad fratris emendationem. Et ideo hoc modo cadit sub praecepto, secundum quod est necessaria ad istum finem: non autem ita quod quolibet loco vel tempore frater delin­ quens corrigatur. B) 0 qui. - quae Px *f. Aoe. - hic actui Pj. QUAESTIO XXXIII, ARTICULUS II Ad primum ergo dicendum quod in omnibus bonis agendis operatio hominis non est efficax nisi adsit auxilium divinum : et tamen homo de­ bet facere quod in sc est. Unde Augustinus dicit, • c-p. *v. in libro de Carr. et Grat. *: Nescientes quis pertineat ad praedestinatorum numerum ct quis non pertineat, sic affici debemus caritatis affectu ut omnes velimus salvos fieri. Et ideo omnibus de­ bemus fraternae correctionis officium impendere sub spe divini auxilii. 5*.Sd ?χχ”’A® secundum dicendum quod, sicut supra * di­ ctum est, omnia praecepta quae pertinent ad im­ pendendum aliquod beneficium proximo redu­ cuntur ad praeceptum dc honorationc parentum. Ad tertium dicendum quod correctio fraterna tripliciter omitti potest. Uno quidem modo, meri­ torie: quando ex caritate aliquis correctionem omit•uk.oi.<π·γγ tit. Dicit enim Augustinus, in 1 de Civ. Dei . ** Si ζ propterca quisque obiurgandis et corripiendis : male agentibus parcit, quia opportunius tempus inquiritur; vel eisdem ipsis metuit ne deteriores ex hoc efficiantur, vel ad bonam vitam et piam erudiendos impediant alios infirmos et premant, atque avertant a fide ; non videtur esse cupiditatis occasio, sed consilium caritatis. - Alio modo prae­ termittitur fraterna correctio cum peccato mortali: r, quando scilicet formidatur, ut ibi dicitur, iudi­ cium vulgi et carnis excruciatio vel peremptio; dum tamen haec ita dominentur in animo quod fraternae caritati praeponantur. Et hoc videtur contingere quando aliquis praesumit dc aliquo delinquente probabiliter quod posset cum a pec­ cato retrahere, et tamen propter timorem vel cu­ piditatem praetermittit. - Tertio modo huiusmodi corripiendis. - ccrripirnttbiit ABH.pCKsw, ctjrrwni/rnfibn· F; pro opportunius, aptum B, opportunum PDa; prn erudiendos, crudi­ tas P; pro alios, aliquos PD. η) ibi. - ibidem ADGiC. C) omissio est peccatum veniale: quando timor ct4 cupiditas tardiorem faciunt hominem ad corrigen­ dum delicta fratris, non tamen ita quod, si ei con­ staret quod fratrem posset a peccato retrahere, propter timorem vel cupiditatem dimitteret, qui­ bus in animo suo praeponit caritatem fraternam. Et hoc modo quandoque 1 viri sancti negligunt corrigere delinquentes. Ad quartum dicendum quod illud quod debetur alicui determinatae et certae personae, sive sit bonum corporale sive spirituale, oportet quod ei impendamus non expectantes quod nobis occur­ rat. sed debitam sollicitudinem habentes ut cum inquiramus. Unde sicut ille qui debet pecuniam creditori debet eum requirere cum tempus fuerit ut ei debitum reddat, ita qui habet spiritualiter curam alicuius debet eum quaerere ad hoc quod eum corrigat de peccato. Sed illa beneficia quae non debentur certae personae sed communiter omnibus proximis, sive sint corporalia sive spi­ ritualia, non oportet nos quaerere quibus impen­ damus, sed sufficit quod impendamus cis qui nobis occurrunt : hoc enim quasi pro quadam sorte habendum est. ut Augustinus dicit, in I de Doct. Christ. * Et propter hoc dicit, in libro de lrerb. Dom. *, quod admonet nos Dominus noster non negligere invicem peccata nostra, non quae­ rendo quid reprehendas, sed videndo quid corri­ gas. Alioquin efficeremur exploratores vitae alio­ rum : contra id quod dicitur Prov. xxiv * : Al· quaeras impietatem in domo iusti, et non vastes requiem eius. - Unde patet quod nec religiosos oportet exire claustrum ad corrigendum delin­ quentes. et. - vel P; pro faciunt, facit PCH. i) quandoque. - consequens est pl. consequenter sJ, qne ρκ. quia pn, pent sancti ponit Q poM neplipunt ponunt ILkm, hic ct Iterum t * po neplipunt ΛΒΠΙΚ. Commentaria Cardinalis Caintani articulo secundo, in responsione ad tertium, nota, pro quaerere defectus subditorum, propter praeceptum correctio­ I timoratis conscientiis, quod quando correctio fraterna nis fraternae. Ubi nota quod non ett dubium an praelatus omittitur vel propter defectum spei, quia scilicet non sperat teneatur vigilare super gregem suum, ct inquirere si defe­ illum sc emendaturum ; vel propter respectum humanum, ctus committuntur a subditis, ct corrigere cos: hoc enim quia timet ne illum oiTcndat, vel quia timet ne reputetur constat esse verissimum, quin tenentur ad hoc cx praece­ pruesumptuosus; vel propter ignorantiam, quia non cre­ pto iustitiac, quam profitentur ex officio. Sed dubium est dit sc in tali casu obligari; ct, breviter, cx quacumque an cx praecepto caritatis debentis correctionem fraternam causa omittatur: - si hoc salvatur in praeparatione animi, praelatus teneatur ad inquirendum delicta subditorum. Et scilicet quod, si crederet probabiliter quod illum n mortali est r.itio dubii quia hinc littera dicit quod habens spiri­ peccato retraheret, omnia postponeret caritati fraternae, tualiter curam alicuius tenetur ad inquirendum eum: inde non est peccatum mortale. Et ratio est quia in tali omis­ autem dicit quod praeceptum dc correctione fintema da­ sione non tollitur ratio finis. Salvatur enim intentio emen­ tum est cuilibet. Constat autem quod communia omnibus dationis fratris, quam intendit caritas: ct defectus contingit praecepta obligant ad communes omnibus actus. Et sic aut in aliis circumstantiis, puta consideratione temporis, medii, omnes aut nullum obligat ad inquirendum. occursus vel debiti, ct huiusmodi. Virtutis autem bonum III. Ad huius evidentiam sciendum est quod affinitas non tollitur substantialiter salvo bono quod est cx tine inter praeceptum correctionis fraternae ct praeceptum corre­ unde spccificatur, quamvis deficiat in aliqua circumstantia, ctionis praelati·.ac respectu huius, subditi quoad sc, obscuri­ ut in littera dicitur: propter quem defectum veniale pec­ tatem parit. Praelatus enim, ut sic, non solum tenetur ad pro­ catum incurritur. Et hoc manifeste in hnc responsione Jo­ curandum commune bonum animarum sibi commissnmm, cemur, dum penes dominium vel non dominium passio- i quod principaliter intendere debet: sed diam bonum animae num in animo supra caritatem fraternam decernitur mor­ istius subditi sui. In cuius signum, tenetur ei sacramentum tale vel veniale. poenitentiae exhibere, quod ad ipsius solius spiritualem II. Jn responsione ad quartum adverte quod illa verba, emendationem fit. Er rursus praelatus, ut homo talis, tone­ /ta qui habet spiritualiter curam alicuius debet eum quae­ tur tui emendationem fratris procurandam per correctionem fraternam. Incendere ergo ad emendationem proximi» qui rere ad hoc ut eum corrigat de peccatot habent dubium est principalis actus praecepti de correctione fraterna, ct tangens etiam sequentem articulum: An praelati teneantur I n • Cip. xami». •Sitw.LXXXn. •J.Jrlrri Ixm. XVI. exp t· • Vei. Ψ QUAESTIO ΧΧΧΠ1, ARTICULUS IU 265 est secundarius oecus praecepti dc correctione praelativa, subditus: sicut mugis tenetur praelatus ad non tcandfiliin uno ct eodem cum iungitur, difficultatem facit. Diligen­ zandum illum; sicut universaliter mngii tenetur ad obser­ tius tamen perscrutanti apparet quod, quemadmodum iusti- vantiam communium praeceptorum praelatus quam alii, tia ct caritas, seu misericordia, sunt diversae virtutes, itu pro quanto tenetur ad excellentiorem vitam ct doctrinam ct praecepta dc actibus carum diversa sunt, nec coïncidant. quum alii. Et quemadmodum differentia hominis α scipso secundum IV. Quomodo autem praelatu * cx praecepto sui officii te­ hoc quod est esse vel non esse praelatum, non nlfcrt nut neatur etiam ad notitiam quaerendam dc peccatis subditorum aufert novum praeceptum nisi quod ad praelationi * offi­ ut cos corrigat, propter seipsos vel commune bonum, non cium ut sic spectat ( ad nihil enim tenetur aliqui * factus c *t praesenti» quaestionis, ubi dc praecepto correctionis praelatu» ad quod prius non tenebatur nisi ad officium fraternae solum tractatur. Propter bonum autem ipsius pec­ praelationis ct illud ut sic concomitans); ita non consonat catoris. praesenti * est tractatus, in quo Auctor simul de rationi ut factus quis praelatus tenentur ad inquirendum correctione fraterna ct prnehtiva in ordine ad bonum pec­ pro correctione fraterno. Esset enim hoc novum praeceptum, catoris tractat. Et dicendum c*t quod ad hoc sufficit vi­ ad quod prius non tenebatur: ct tamen non per ve spe­ gilantia cl custodia nd quam praelatus communiter tencctat ad praelationis officium, sed ad communem hominum tui ; ct secundum occurrente» casus, iuxta signa alicuius statum. Est nutem ratio huius quin praeceptum eleemo­ particularis peccatoris, inquirere si correctione opus est. Ad synae non solum praesupponit indigentiam proximi, sed quod maxima opus est prudentis: ne multa suspicio prae­ notitiam illius indigentiae: itn quod omne eleemosynae cipitem ct exosum praelatum reddat; nec incuria multipli­ praeceptum consistit in hoc, Da indigenti noto; et non in cationem pariat peccatorum occultorum in iudicio. Haec hoc quod quaerat notitiam indigentiae. Et propterca, quan­ enim inquisitio, quae ad emendationem peccatoris ordina­ tum est cx vi istius praecepti, neque subditus neque prae­ tur. non videtur scicntifice determinanda: sed prudentiae, latus tenetur inquirere. quae circa particularia versatur, relinquitur considerare Gravior lumen est cura praelatorum, ut Augustinus di- qualiter ct quondo cl cuius quaerendum est peccatum sa­ |J>· cit ♦. Quia .i occurrat aliquis indigens correctione prae­ nandum. lito ct alteri, magi * tenetur praelatus ad correctionem quam Et haec pro tertio etiam articulo sufficiant. ’° ARTICULUS TERTIUS UTRUM CORRECTIO FRATERNA PERTINEAT SOLUM AD PRAELATOS |V Sent. dill, xix, qu. 11, art. t; art. 3, qu * •V»l Cnsntnnit. Ci. *U po»x an. pr» a., num. 11 ^4. •Ortpn .ban VII rw λυ. * C *a. * Za · * Λ terJ&U·. • Λπ. 1. sic PROCEDITUR *. Videtur quod correctio fraterna non pertineat nisi ad praelatos. Dicit enim Hieronymus *: Sa^•^^-^ccrdoles studeant illud Euangelii implere, Si peccaverit in te frater tuus, etc. Sed nomine sacerdotum consueverunt significari praelati, qui habent curam aliorum. Ergo videtur quod ad solos praelatos pertineat fraterna correctio. 2. Praeterea, fraterna correctio est quaedam eleemosyna spiritualis. Sed corporalem eleemo­ synam facere pertinet ad cos qui sunt superiores in temporalibus, scilicet ad ditiores. Ergo etiam fraterna correctio pertinet ad eos qui sunt supe­ riores in spiritualibus, scilicet ad praelatos. 3. Praeterea, ille qui corripit alium movet eum sua admonitione ad melius. Sed in rebus naturalibus inferiora moventur a superioribus. Ergo etiam secundum ordinem virtutis, qui se­ quitur ordinem naturae, ad solos praelatos per­ tinet inferiores corrigere. Sed contra est quod dicitur XXJV\ qu. m *: Tam sacerdotes quam reliqui fideles omnes sum­ mam debent habere curam de his qui pereunt, quatenus eorum redargutione aut corrigantur a peccatis, aut. si incorrigibiles appareant, ab Ec­ clesia separentur. Respondeo dicendum quod, sicut dictum est ♦. duplex est correctio. Una quidem quae est actus caritatis, qui specialiter tendit ad emendationem fratris delinquentis per simplicem admonitionem. Et talis correctio perlinet ad quemlibet caritatem habentem, sive sit subditus sive praelatus, - Est tertium a) quod. - Om. II. quia ea teri ct ScM-iAt Turou D. Thoras 1; D? Virial.. qu. iu art, 1, «J 3, 17. autem alia correctio quae est actus institute, per quam intenditur bonum commune, quod non so­ lum procuratur per admonitionem fratris, sed in­ terdum etiam per punitionem, ut alii a peccato timentes desistant. Et talis correctio pertinet ad solos praelatos, qui non solum habent admonere, sed etiam corrigere puniendo. Ad primum ergo dicendum quod etiam in cor­ rectione fraterna, quae ad omnes pertinet, gravior esi cura praelatorum; ut dicit Augustinus, in I de Civ. Dei *. Sicut enim temporalia beneficia potius · c-p »«debet aliquis exhibere illis quorum curam tempo­ ralem habet, ita etiam beneficia spiritualia, puta correctionem, doctrinam et alia huiusmodi magis debet exhibere illis qui sunt suae spirituali curae commissi. Non ergo intendit Hieronymus dicere quod ad solos sacerdotes pertineat praeceptum de correctione fraterna: sed quod 1 ad hos spe* cialiter pertinet. Ad secundum dicendum quod sicut ille qui habet unde corporaliter subvenire possit quantum ad hoc dives est, ita ille qui habet sanum rationis iudicium, cx quo possit alterius delicium corrigere, quantum ad hoc est superior habendus. Ad ri iaiUM dicendum quod etiam in rebus na­ turalibus quaedam mutuo in se agunt, quia quan­ tum ad aliquid sum se invicem superiora:‘prout scilicet utrumque est quodammodo in potentia ct quodammodo in actu respectu alterius. Et simi­ liter aliquis, inquantum habet sanum rationis iu­ dicium in hoc in quo alter delinquit. potest cum corrigere, licet non sit simpliciter superior. a. Γ. V. 4 QUAESTIO XXX1I1, ARTICULUS IV 206 ARTICULUS QUARTUS UTRUM ALIQUIS TENEATUR CORRIGERE PRAELATUM SUUM IV Sbrf.. Xu, qu. ir, an. j, qu * sic proceditur. Videtur quod aliquis non teneatur corrigere praelatum • yer »3. <;i ye suum. Dicitur enim Exod. xtx * : Bestia aJllà. cip. b>i <Τ7ι· Jcot V TCr* ao· -ZJir* ^-^quae tetigerit montem lapidabitur : ct • vJah epiteopo. e) 3; De Virtut., qu. itl, r.rt. i, ud «8. Unde Apostolus dicit, 1 ad Tim. v ♦: Seniorem ne increpaveris, sed obsecra ut patrem. Et ideo Dionysius * redarguit Demophilum monachum quia sacerdotem irreverenter correxerat, eum per­ cudens et de ecclesia eiiciens. An primum ergo dicendum quod tunc praelatus inordinate tangi videtur quando irreverenter obiurgatur, vel etiam quando ei detrahitur. Et hoc significatur per contactum montis et arcae damna­ tum a Deo. Ad secundum dicendum quod in faciem resistere coram omnibus * excedit modum fraternae corre­ ctionis: ct ideo sic Paulus Petrum non reprehen­ disset nisi aliquo modo par esset, quantum ad fidei defensionem. Sed in occulto admonere ct reverenter, hoc potest etiam ille qui non est par. Unde Apostolus, ad Coloss. ult. * , scribit T ut praelatum suum admoneant, cum dicit : Dicite Archippo, Ministerium tuum imple. Sciendum tamen est quod ubi immineret pe­ riculum fidei, etiam publice essent praelati a sub­ ditis arguendi. Unde et Paulus, qui erat subditus Petro, propter imminens periculum scandali circa fidem, Petrum publice arguit. Et sicut Glossa * Augustini dicit, ad Gal. n *, ipse Petrus exemplum maioribus praebuit ut, sicubi forte rectum trami­ tem reliquissent, non dedignentur etiam a poste­ rioribus corrigi ’. \o tertium dicendum quod praesumere se esse simpliciter meliorem quam praelatus sit€, videtur esse praesumptuosae superbiae. Sed aestimare se meliorem quantum ad aliquid non est praesum­ ptionis: quia nullus est in hac vita qui non ha­ beat aliquem defectum. - Et etiam consideran­ dum est quod cum aliquis praelatum caritative monet, non propter hoc se maiorem existimat: sed auxilium imponitur ei qui. quanto in loco superiori, tanto in periculo maiori versatur. ut Augustinus dicit, in Regula. Z) corripi. · erigi BHpK. t) sit. - smm iit AEGbC * V • Vtffc r, 7 • Oc4a • VtfB- q. d », oui. Pa. Commentaria Cardinalis Caietani N articulo quarto, in responifone ad secundum, dubium magnum est, quomodo Paulus fuit par Petro quantum ad fidei defensionem, cum Petrus esset solus universalis pastor, ex pupatus officio omnibus praestans etiam quoad fidei defensionem, ut caput membris. Ad hoc dicitur quod quantum ud fidei defensionem exe­ cutive Paulus erat pnr Petro. Unde ct in littera ponitur ly aliquo modo: quasi diceret quod non simpliciter in defen­ sione fidei, sed aliquo modo m hoc erat par. Significat nutem paritas haec universalem curam in utroque defen­ dendi fidem n Domino lesu Christo habitam. Cum qua aequalitate stat summa auctoritas cx officio defendendi fi­ dem in solo Petro. Sicut si Papa committeret auctoritatem episcopalem in aliqua dioecesi archiprcsbvtero, ille esset I aequalis episcopo cx delegata potestate cxcqucndi, non autem ex officio. II, In eadem responsione ad secundum adverte quod, cum doctrina Opostolica non solo verbo, sed facto Eccle­ siae proponatur; ex lacto Pauli docemur quod, ubi esset periculum fidei, non informis sed formatae, in ecclesia ali­ qua; et esset spes subveniendi tali periculo non per secre­ tam monitionem, sed solum per hoc, essent praelati a subditis publice arguendi, sicut publice errant. Factum enim Petri non erat tam grande ut haberet etiam rationem scan­ dali activi; ut inferius in quaestione de scandalo * Auctor dicit. Et periculum caritatis periculum vitae est: quiafdes sine operibus mortua est *. Et rursus totum Ecclesiae stu- · l«. dium est ad fidem formatam generandam, nutriendam atque «■ I QUAESTIO XXXllL ARTICULUS V 267 (j. a·^'/· tuendam ·: reliqua namque par· redigenda est in fasciculos resipisceret. Probabile namque est quod verebitur principes a "i ad comburendum ·. Quare arguent Paulu * Petrum propter palam arguentes, quamvis subditorum salutem contemnat; w» 5o. periculum snluUs credentium, nec tam panum peccatum ct si ipse non liat bonus, vallem alios non scandalizabit. (scandalorum tamen) suiferens. docuit alios quam magna­ Multo enim magis ad hoc tenentur qui poxvunt opem nimos se exhibere debent in «celeribus arguendis (verbis ferre quam ad eruendum eos qui ducuntur ud mortem tamen) praelatorum suorum scandalizantium Ecclesiam et corporalem. Debent enim opponere se murum cx adverso trahentium exemplo mio alios in damnationem. Et ad hoc I pro domo hraet ·. Videntes enim fratres suos indigere, ·ϊ «Λ c*r.iwt, tenentur principes tam Eccksiac quam orbis cum Papa et claudentes viscera suae misericordiae cum effectu ab . , , , η . * ΊΙ1ΛΠ. cep. ιπ, scandalizat Ecclesiam et, reverenter ad partem monitus, non eis, quomodo caritatem liet habent? 17. ARTICULUS QUINTUS UTRUM PECCATOR DEBEAT CORRIGERE DELINQUENTEM Infr». qu. t.x, «π. 1, e·! 3; IV /m Seul., loan., dj.r. xrx, qu. it, rtl 3, qu‘ j; *p. c m. Icet· 1; Quintum sic proceditur. Videtur quod VpûvSy1 peccator corrigere debeat delinquentem. Nullus enim propter peccatum quod misit a praecepto observando ex­ cusatur. Sed correctio fraterna cadit sub praecc• An. s. pl0, u( jjclum cst ·β Ergo videtur quod propter peccatum quod quis commisit non debeat prae­ termittere huiusmodi correctionem. 2. Praeterea, eleemosyna spiritualis est potior quam eleemosyna corporalis. Sed ille qui est in peccato non debet abstinere quin eleemosynam corporalem faciat. Ergo multo minus debet abs­ tinere α correctione delinquentis propter pecca­ tum praecedens. *Vwv *' 3. Praeterea, 1 loan, 1* dicitur: Si dixerimus quia peccatum non habemus, nosipsos seducimus. Si igitur propter peccatum aliquis impeditur a correctione fraterna, nullus erit qui possit corri­ gere delinquentem. Hoc autem est inconveniens. Ergo ct primum. Sed contra est quod Isidorus dicit, in libro dc m TSJ,*Τι/?, Summo Bono *: Non debet vitia aliorum cprri• vctk i. gere esi subiectus. Et Jtom. n ’ dicitur: In quo alium indicas, teipsum condemnas: eadem enim agis quae indicas. Αη*4·>=. 3. Respondeo dicendum quod, sicut dictum est , * correctio delinquentis perlinet ad aliquem inquan­ tum viget in eo rectum iudicium rationis. Pcccatum autem, ut supra * dictum est. non tollit lotum bonum naturae, quin remaneat in peccante aliquid dc recto iudicio rationis. Et secundum hoc po* test sibi competere alterius · delictum arguere. Sed tamen per peccatum praecedens impedi79?. 7^’ **’■ mentum quoddam huic correctioni atlertur *, pro­ pter tria. Primo quidem, quia ex peccato prae­ cedenti indignus redditur ut alium corrigat. Et praecipue si maius peccatum commisit, non est dignus ut alium corrigat de minori peccato. Unde super illud Matth. vu * Quid vides festucam etc., 3) tif alterius. - a (ab ρκ) tubdilit ΙΆΒΙ I GHI.j Kx ct να, in tubJi- I. om. ·Κ. fi) salvare. - s.niarr ABEHLmcm , tanart {talvare *K) · articulo quinto nota quod quaestio ista Je ministrationc in peccato ter in hoc opere tractatur: primo, hic, quoad correctionem; secundo, inferius in tractatu dc iustilx * rt. tia · quoad iudicium; ct demum in Tertia Parte ** , in tra·■ Qu. i.xiv, irt, ctntu de sacramentis, quoad netus sacramcntnlcs. Et vera conclusio est quod in solis actibus sacris ministerium in peccato mortali facit novum peccatum mortale: ut in Quo•DeV/xspri· libet * diximus ex doctrina Auctoris in Tertia Parte. In proposito ergo scito quod .Auctor hoc in loco osten­ dit quod etiam absque peccati venialis incursu potest pec­ cator corrigere. Et hoc ostendit sic. Peccatum non tollit id unde homini convenit corrigere delinquentem: quia non tollit rectum iudicium rationis, etc. Ergo non per sc con­ trariatur officio correctionis fraternae. Per accidens autem peccatum tripliciter impedire cum possit (scilicet vel ra tionc suppositi indigni, vel ratione superbiae, vel ratione scandali); cum peccatum reddat hominem indignum non contrarie, sed negative, ad corrigendum (propter quod lit­ tera, cum dixit, indignus redditur, subdidit, declarando, non est dignus. Et ratio est quia non tollit rationem cor­ rigendi, scilicet rectum iudicium: contraria enim mutuo sc excludunt); et scandalum ac superbia evitabilia sunt, si tanquam ingemiscens corrigat: consequens est ut non so­ lum per sc loquendo, sed etiam per accidens, existent in peccato mortali, qui scilicet ncc contritus est, non noviter peccat si absque superbia ct scandalo fraternam exerceat correctionem. Immo ad ipsam sic tenetur. - Et confirma­ tur. Quin opus misericordiae facit, quo ad veniam ct con­ tritionem peccati sc disponit, multo magis quam per opera misericordiae corporalis. ARTICULUS SEXTUS UTRUM ALIQUIS DEBEAT A CORRECTIONE CESSARE PROPTER TIMOREM NE ILLE FIAT DETERIOR Supre, Mrt. 5, 'd 3; |V Sent,, di«t. xix, qu. n, urt 3, qu’ De Virtut., t. x>wi, qu. II, irt. 2, qu * J, i; qu. m, irt. i, ad i, 3 tqq. sic proceditur. Videtur quod aliquis non debeat a correctione cessare propter timorum ne ille fiat deterior. -“^æ^Peccatum enim est quaedam infirmitas • i·», vi. vct». j. animae: secundum illud * : Psalm. Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum. Sed ille cui im­ minet cura infirmi etiam propter eius contradi­ ctionem vel contemptum non debet cessare: quia time imminet maius periculum, sicut patet circa furiosos. Ergo multo magis debet homo peccan­ tem corrigere, quantumcumque graviter Ierat. 2. Praeterea, secundum Hieronymum, ve­ ritas vitae non est dimittenda propter scandalum. Praecepta autem Dei pertinent ad veritatem vitae. Cum ergo correctio fraterna cadat sub praecepto, •Art. a ut dictum est , * videtur quod non sit dimittenda . propter scandalum cius qui corripitur. • vm s. 3. Praeterea, secundum Apostolum,m .* non sunt facienda mala ut veniant bona. Ergo, pari ratione, non sunt praetermittenda bona ne veniant mala. Sed correctio fraterna est quod­ dam bonum. Ergo non est praetermittenda pro­ pter timorem ne ille qui corripitur fiat deterior. • v Respondeo dicendum quod, sicut dictum est ,* duplex est correctio delinquentis. Una quidem pertinens ad praelatos, quae ordinatur ad bonum commune, et habet vim coactivam. Et talis cor­ rectio non est dimittenda propter turbationem sextum fi. - etsi codice5 ct a. - Pro precare desistat, a peccare desistat D. peccata dimittat Pa. p) coactionem. - citationem ADEGI II.pBCEKx ct a; abrasu pn. γ) phreneticum. — phrenetici» (ct dcin uolunt) G. phrenetico Ptf. Pro iimi/atur, aasimilatur Pila. x) f, nd S; eius qui corripitur. Tum quia, si * propria sponte emendari non velit, cogendus est per poenas ut peccare desistat. Tum etiam quia, si incorrigibilis sit, per hoc providetur bono communi, dum servatur ordo iustitiac, et unius exemplo alii deter­ rentur. Unde index non praetermittit ferre senten­ tiam condemnationis in peccantem propter timo­ rem turbationis ipsius, vel etiam amicorum eius. Alia vero est correctio fraterna, cuius finis est emendatio delinquentis, non habens coactionem ? sed simplicem admonitionem. Et ideo ubi pro­ babiliter aestimatur quod peccator admonitionem non recipiat, sed ad peiora labatur, est ab hu­ iusmodi correctione desistendum: quia ca quae sunt ad finem debent regulari secundum quod exigit ratio finis. \n primum ergo dicendum quod medicus qua­ dam coactione utitur in phreneticum Y, qui curam cius recipere non vult. Et huic similatur corre­ ctio praelatorum, quae habet vim coactivam: non autem simplex correctio fraterna. An secundum dicendum quod de correctione fraterna datur praeceptum secundum quod esi actus virtutis. Hoc autem est secundum quod proportionatur lini. Et ideo quando i est impeditiva finis, puta cum efficitur homo deterior, iam non perlinet ad veritatem vitae, nec cadit sub praecepto. Ad tertium dicendum quod ca quae ordinantur ad finem habent rationem boni ex ordine ad finem. Et ideo correctio fraterna, quando est impeditiva tinis, scilicet emendationis fratris. iam non habet rationem boni. Et ideo cum praeter­ mittitur talis correctio, non praetermittitur bonum ne eveniat malum. Es idea quando. - Et ideo EFHI pACKn, Et iJro quod B, Et idci> ut G, /deo ubi I, Et ideo ubi »A, et non ρκ, Et ideo cum rkr. B) *C, /deo QUAESTIO XXX1I1, ARTICULUS VII Commentaria Cardinalis Cuietani N nriiculo sexto adverte imprudentiam eorum qui, im­ patienter ferentes blasphcmia * ct nlin siti» liliorum aut domesticorum, ct experti monitiones non prodesse Sed obesse, ita ut quoties monentur peius faciant; non tamen I cessum verbis cos arguere. Involvuntur enim potius pec­ cantium erratis, augendo indirecte eorum excessus, non servato rationis ordine, quum caritati * praecepta exequantur. ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM IN CORRECTIONE FRATERNA DEBEAT, EX NECESSITATE PRAECEPI'!, ADMONITIO SECRETA PRAECEDERE DENUNTIATIONEM IV Sent., diu. XIX, qu. U, art. 3, qu * i; XI, qu. x, art. Ik Virtut., qu. m , «rt. 3} Quodl. i, j; In Matth., cap. χγιΐι. I. qu. vui, an. s; n septimum sic proceditur. Videtur quod quid scit corrigendum, ei dicatur. Ergo videtur in correctione fraterna non debeat, cx quod teneantur ei1 dicere etiam ante secretam δ necessitate praecepti, admonitio secreta admonitionem. Non ergo est de necessitate prae­ praecedere denuntiationem. Operibus x cepti ut secreta admonitio praecedat publicam enim curitatis praecipue debemus Deum imitari: denuntiationem. • ver», i. a. secundum illud Ephes, v *: Estote imitatores Dei, Sed contra est quod Augustinus dicit, in libro sicut filii carissimi, ct ambulate in dilectione. dc Verbis Dom. ♦, exponens illud ** . < Corripe % Deus autem interdum publice punit hominem ipsum inter te et ipsum solum >: Studens corre'5 P pro peccato nulla secreta monitione ? praeceden­ ctioni, parcens pudori. Forte enim prae vcrccun- rnw' te. Ergo videtur quod non sit necessarium admo­ dia incipit defendere peccatum suum, et quem vis facere meliorem, facis peiorem. Sed ad hoc te­ nitionem secretam praecedere denuntiationem. 2. Praeterea, sicut Augustinus dicit, in libro nemur per praeceptum caritatis ut caveamus ne Contra Mendacium * , ex gestis Sanctorum in- frater deterior efficiatur. Ergo ordo correctionis tclligi potest qualiter sunt praecepta sacrae Scri­ fraternae cadit sub praecepto. Respondeo dicendum quod circa publicam de­ pturae intelligenda. Sed in gestis Sanctorum in­ venitur facta publica denuntiatio peccati occulti nuntiationem peccatorum distinguendum est. Aut 1 nulla secreta monitione praecedente: sicut legitur enim peccata sunt publica, aut sunt · occulta. Si ver». 3. Qen xxxvi! * quod loseph accusavit fratres suos quidem sint publica, non est tantum adhibendum vcm.j.4.9. apud patrem crimine pessimo; et Act. * v dici­ remedium ei qui peccavit, ut melior fiat, sed tur quod Petrus Ananiam et Saphitam, occulte etiam ahis, in quorum notitiam devenit, ut non defraudantes de pretio agri, publice denuntiavit scandalizentur. Et ideo talia peccata sunt publice nulla secreta admonitione praemissa. Ipse etiam arguenda: secundum illud Apostoli, I ad Titn. v·: ’ Dominus non legitur secreto admonuisse ludam Peccantem coram omnibus argue, ut ceteri timo­ antequam eum denuntiaret. Non ergo est de ne­ rem habeant; quod intelligitur dc peccatis pu­ cessitate praecepti ut secreta admonitio praecedat blicis, ut Augustinus dicit, in libro dc Verbis publicam denuntiationem. Dom. * Si vero sint peccata occulta, sic videtur ha­ 3. Praeterea, accusatio est gravior quam de­ ; * Si peccaverit nuntiatio. Sed a.d publicam accusationem potest bere locum quod Dominus dicit r aliquis procedereT nulla admonitione secreta prae- in te frater tuus: quando enim te offendit pu­ cedente: determinatur enim in Decretali · quod blice coram aliis, iam non solum in te peccat, accusationem debet praecedere inscriptio. Ergo sed etiam in alios, quos turbat. Sed quia etiam videtur quod non sil de necessitate praecepti in occultis peccatis potest parari proximorum of­ quod secreta admonitio praecedat publicam de­ fensa, ideo adhuc distinguendum videtur L Quae* nuntiationem. dam enim peccata occulta sunt quae sunt m 4. Praeterea, non videtur esse probabile quod nocumentum proximorum vel corporale vel spi­ ca quae sunt in communi consuetudine religio­ rituale: puta si aliquis occulte tractet quomodo sorum sint contra praecepta Christi. Sed con­ civitas tradatur hostibus; vel si haereticus prisuetum est in religionibus quod in capitulis aliqui vatim homines a fide avertat. Et quia hic ille proclamantur de culpis nulla secreta admonitione qui r‘ occulte peccat non solum in te peccat, sed praemissa. Ergo videtur quod hoc non sil de ne­ etiam in alios: oportet statim ad denuntiationem cessitate praecepti. procedere, ut huiusmodi nocumentum impedia­ 5. Praeterea, religiosi tenentur suis praelatis tur : * nisi forte aliquis firmiter aestimaret quod ’«*··>>· obedirc. Sed quandoque praelati praecipiunt, vel statim per secretam admonitionem posset huius­ communiter omnibus vel alicui specialiter, ut si modi mala impedire. a a) ('i) γ) 8) Operibus. monitione. procedere. teneantur ei. h operibus PDUH.nK et na. admonitione PCGlILn. accedere Pa. - reneantur G, ei (ei· P) teneantur Pa. «) sunt. - Om. ADKn. ζ) distinguendum videtur. - videtur dininfuendum esse Pa. rj hic ille qui. - ille qui sic P»Cx ct na, ille qui Hlpe. hic ille qui sic »K. QUAESTIO XXXIII, ARTICULUS VI1 270 Ad secundum dicendum quod Dominus pecca­ Quaedam vero peccata sunt quae sunt solum 0 in malum peccantis et tui ·, in quem peccatur tum ludae, tanquam Deus, sicut publicum ha­ vel quia a peccante laederis, vel saltem ex sola bebat. Unde stutim poterat ad publicandum pro­ notitia. Et tunc ad hoc solum tendendum est cedere. Tamen ipse non publicavit, sed obscuris 'VUtth.apatn. » ut fratri peccanti subveniatur. Et sicut ‘ medicus verbis eum dc peccato suo admonuit ♦. - Petrus ». 11 h; . Viare. cip. vr, corporalis sanitatem confert, si potest, sine ali­ autem publicavit peccatum occultum Ananiae et ur»,iK»qq.;lK. mt. τ<η. cuius membri abscissione; si autem non potest, Saphirae tanquam executor Dei, cuius revela­ Cap. ii Io·v c« p. ini, wn. Ji abscindit membrum minus necessarium, ut vita tione peccatum cognovit. - De loscph autem cre­ totius conservetur : ita etiam ille qui studet dendum est quod fratres suos quandoque admo­ emendationi fratris debet, si potest, sic emen­ nuerit , licet non sit scriptum. Vel potest dici dare fratrem, quantum ad conscientiam, ut fa­ quod peccatum publicum erat inter fratres: unde ma cius conservetur. Quae quidem est utilis, dicit pluraliter: Accusavit fratres suos. primo quidem et ipsi peccanti: non solum in Ad tertium dicendum quod quando imminet temporalibus, in quibus quantum ad multa homo periculum multitudinis, non habent ibi locum patitur detrimentum amissa fama; sed etiam quan­ haec verba Domini : quia tunc frater peccans tum ad spiritualia, quia prae timore infamiae non peccat in te tantum. multi a peccato retrahuntur, unde quando se I An quartum dicendum quod huiusmodi proinfamatos conspiciunt, irrefrenate peccant. Unde clamationcs quae in capitulis religiosorum fiunt Hieronymus dicit : * Corripiendus est seorsum fra- sunt de aliquibus levibus, quae famae non de­ ίτη?ΐ5· swl ’ tcr: tlc> si semel pudorem aut verecundiam ami­ rogant. Unde sunt quasi quaedam commemora­ serit, permaneat in peccato. Secundo debet con­ tiones potius oblitarum culparum quam accusa­ servari fama fratris peccantis, tum quia, uno in­ tiones vel denuntiationes. Si essent tamen talia famato, alii infamantur: secundum illud Augu- de quibus frater infamaretur, contra praeceptum ;FrrY,ïîv)?n· stini, in epist. ad Plebem Hipponensem *: Cum Domini ageret qui per hunc modum peccatum de aliquibus qui sanctum nomen profitentur ali­ fratris publicaret. quid criminis vel falsi sonuerit vel veri patuerit, An quintum dicendum quod praelato non est instant, satagunt, ambiunt ut de omnibus hoc cre­ obediendum contra praeceptum divinum ': secun­ datur. Tum etiam quia ex peccato unius publicato dum illud Act. v ♦: Obedirc oportet Deo magis * alii provocantur ad peccatum ». - Sed quia con­ quam hominibus. El ideo quando praelatus prae­ scientia praeferenda est famae, voluit Dominus ut cipit ut sibi dicatur quod quis sciverit corrigen­ saltem cum dispendio famae fratris conscientia dum, intelligcndum est praeceptum sane, salvo per publicam denuntiationem a peccato liberetur. ordine correctionis fraternae: sive praeceptum λ Unde patet de necessitate praecepti esse 1 quod fiat communiter ad omnes, sive ad aliquem spe­ secreta admonitio publicam denuntiationem prae­ cialiter. Sed si praelatus expresse praeciperet con­ e cedat. tra hunc ordinum a Domino constitutum ·. et ipse Ad primum ergo dicendum quod omnia occulta peccaret praecipiens el ei obediens. quasi contra p Deo sunt nota. Et ideo hoc modo se habent praeceptum Domini agens; unde non esset ei obe­ occulta peccata ad indicium divinum sicut pu­ diendum. Quia praelatus non est iudex occulto­ blica ad humanum. - Et tamen plerumque Deus rum °, sed solus Deus: unde non habet pote­ peccatores quasi secreta admonitione arguit inte­ statem praecipiendi aliquid super occultis nisi rius inspirando, vel vigilanti vel dormienti, sccun- inquantum per aliqua indicia manifestantur, puta * vrt. ?, qu‘ s ; />· IVrfut, qu. ni. in. a, aJ a, 04 «qq.; VideUlF qUOd ° non dvbeat praecedere Poblicam dc * Hiationem. Peccata enim -“•^“"occulta nun sunt aliis manifestanda : quia sic homo magis esset proditor criminis quam •scrwi-xxxn, dicit *. Sed ille ■■Verb.DOm. corrector .... fratris, * ut Augustinus ° xvr up. *11. qui inducit testes peccatum trains alien mani­ festat. Ergo in peccatis occultis non debet testium inductio praecedere publicam denuntiationem. 2. Praeterea, homo debet diligere proximum sicut seipsum. Sed nullus ad suum peccatum oc­ cultum inducit testes. Ergo neque ad peccatum occultum fratris debet inducere. 3. Praeterea, testes inducuntur ad aliquid pro­ bandum. Sed in occultis non potest fieri probatio per testes. Ergo frustra huiusmodi testes indu­ cuntur. L.LSx. ccx1' 4. Praeterea, Augustinus dicit, in Regula *, quod prius praeposito debet ostendi quam testi­ OCTAVUM SIC PROCEDITOR. a) Matth. mu. Quadi. XI, qu. x, art. 1 : h Matth., «p. -.vm. bus. Sed ostendere praeposito sive praelato est dicere Ecclesiae. Non ergo testium inductio de­ bet praecedere publicam denuntiationem. Sed contra est quod Dominus dicit, Matth. xviii a *. Respondeo dicendum quod de uno extremo ad aliud extremum convenienter transitur per me­ dium. In correctione autem fraterna Dominus voluit quod principium esset occultum, dum fra­ ter corriperet fratrem inter sc et ipsum solum; finem autem voluit esse publicum, ut scilicet Ecclesiae denuntiaretur. Et iduo convenienter in medio ponitur testium inductio, ut primo paucis indicetur peccatum fratris, qui possint prodesse ct non obessc, ul saltem sic sine multitudinis in­ famia emendetur. Ad primum ergo dicendum quod quidam sic in­ tellexerunt ordinem fraternae correctionis esse servandum ut primo frater sil in secreto cor- - Adhibe tecum unum vel duos ut in ore diiorum etc. ad.l : P. QUAESTIO XXXIII, ARTICULUS VIII 2 ripiendus: et si audierit, bene quidem. Si autem tcrior redderetur: quia propter hoc est totaliter non audierit, si peccatum sit omnino occultum, a correctione cessandum, ut supra * dictum est. dicebam non esse ulterius procedendum. Si au­ /\d secundum dicendum quod homo non indiget tem incipit iam ad plurium notitiam devenire ali­ testibus ad emendationem sui peccati: quod ta­ quibus indiciis, debet ulterius procedi, secundum men potest esse necessarium ad emendationem quod Dominus mandat. - Sed hoc est contra peccati fratris. Unde non est similis ratio. id quod Augustinus dicit, in Regttla, quod pec­ Ad tertium dicendum quod testes possunt in­ catum fratris non debet occultari, ne putrescat duci propter tria. Uno modo, ad ostendendum in corde. quod hoc sit peccatum de quo aliquis arguitur; ut Et ideo aliter dicendum est quod post admoni­ Hieronymus dicit *. Secundo, ad convincendum tionem secretam semel vel pluries factam, quan- dc actu, si actus iteretur; ut Augustinus dicit, in diu spes probabiliter habetur dc correctione, per Regula. Tertio, ad testificandum quod frater admo­ secretam admonitionem procedendum est. Ex nens fecit quod in se fuit; ut Chrysostomus dicit ♦. quo autem ? iam probabiliter cognoscere possu­ Ad quartum dicendum quod Augustinus intelmus quod secreta admonitio non valet, proce­ ligit quod prius dicatur praelato quam testibus dendum est ulterius, quanlumcumque sit pec­ secundum quod praelatus est quaedam singularis catum occultum, ad testium inductionem. Nisi persona quae magis potest prodesse quam alii: forte probabiliter aestimaretur quod hoc ad emen­ non autem quod dicatur ei tanquam Ecclesiae, dationem iratris non proficeret, sed exinde de- idest sicut in loco indicis residenti. ?) /·> quo Autem. - Ex quo EFHII.pK ct Ktf, Sed ex quo AH; tam otn. D, poti probabiliter • Art. 6. • Glow. Mtifh.cep. mi, «n. t& • llaa.l.t-1. «L LXI, in ponunt Ι’α. Commentaria Cardinalis Caietani articulo octavo adverte quod duplex remedium contra renccm morbum proximi velle demostrando curare, cx quo peccatum inqunntum nocet ipsi peccanti, statutum est. simplex admonitio non sufficit ad curam illius. Sapiens Primum consummabile a quocumque: et est secreta mo­ enim ct amicus medicus infirmum si non potest leviori nitio. Secundum consummabile a solo praelato: ct est me­ remedio curare, graviori utitur ad medelam. - Nec est ve­ dicinalis punitio propter ipsum sanandum, ut vel coactus rum quod magis esset secundum caritatem indicare ei qui poena emendetur. Et a primo pervenitur ad ultimum per impediret iterandum actum. Quoniam hoc remedium non medium, testium scilicet adhibitionem, ut in littera dicitur. est curativum morbi: quoniam impeditus a reiterando rei­ njcnV'n'i’m0?)?’ habes affinitatem supra * dictam inter praeceptum teraret si posset. Caritas nutem quaerit sanare morbum de correctione fraterna datum cuilibet, ct dc correctione proximi, ct proptcrca suadet demonstrare iterandum actum, prnelativd ud emendationem ipsius fratris. nc putrescat occultus morbus. - Non tamen proptcrca oc­ II. In eodem articulo, in responsione :id primum, ducasio ei danda est ut iteret actum malum: quoniam non kium cx Durando, in praedicta quaestione *, stimulat. Vi­ sunt facienda mala ut eveniant bona ·. Sed permittendus te. detur enim sequi opinionem quam Auctor hic reprobat, cm iterare, adhibitis testibus, ut vel sic curetur: omnis enim quoad hoc quod, crimine fruens existent? occulto, non sunt fructus est ut auferatur peccatum ·. adhibendi restes, si actus iteretur, ut convincatur. Quia non III. In eadem responsione ad primum, dubium occur­ debemus esse alienae vitae exploratores, secundum Augu­ rit un , inductis testibus ad videndum iteratum crimen, stinum. Et quia magis est secundum caritatem in tali casu si desit spes emendationis peccatoris, procedendum sit nd revelare ei qui potest impedire iterationem actus quum per­ publicam denuntiationem. El est ratio dubii quia appa­ mittere ct nfTerrc testes. Et ad auctoritatem Augustini in ret quod non est procedendum, ex co quod non est spes Reputa dicit quod non videtur loqui dc eo qu< d est cri­ emendationis, ad quam ordinatur denuntiatio. Apparet men secundum sc, sed occasio criminis, scilicet fixione quoque oppositum, cx co quod crimen iam non est am­ oculi. Nec dicit ad hoc explorandum testes induci , sed si plius occultum: quoniam potest testibus convinci. forte aliqui sim praesento qui non advertunt, inducendi Ad huc dicitur quod, cum procedere in criminibus cor­ sunt ut advertant. rigendis ordinetur ad emendationem peccatoris ut ad finem, Ad hoc dicitur quod mirum est dc isto homine et praeut cx Augustino in Regula, ct Extra, de Accusationibus, ’■ ·. io. ceptum Domini, Matth. xvm·, ct verba Augustini in Reputa cap. Super his, patet; et cx fine sumenda sit ratio co­ non advertente. Augustinus enim expresse in Reputa ct rum quae ad finem ordinantur: si post inductionem te­ dc quolibet te loqui fatetur, cum dicit: Et hoc quod dixi stium probabiliter creditur quod peccator, sidens sc de­ de oculo non fipendo, etiam m ceteris inveniendis, pro­ nuntiatum , deterior efficietur , desistendum est a denunhibendis, indicandis, convincendis, iudicandisquc peccatis tiationc. Et similiter si post denuntiationem probabiliter diligenter et fideliter observetur; ct testibus demonstran­ constet quod, si convincatur, ibit in perditionem; debet dum, si post admonitionem idipsum fecerit, ut duorum index non procedere ad convincendum hominem talem. vel trium possit ore convinci, expresse dicit. Quid cla­ Er hoc dico si peccatum est tale quod sibi soli nocet. rius? Unde dicendum est quod, si est spes correctionis, quia Secus enim esset si peccatum esset in aliorum nocumen­ vel coram iptis erubescens resipiscet, vel quia vexatio datum vel periculum: quoniam tunc non ipsius solius habenda •hMw«cip.xviii, bit intellectum *; absque dubio ex caritate demonstrandum tal ratio. - Nec obstat quod peccatum iam non est occul­ ver·, tÿ. , . 1 est si iteretur peccatum, propter rationem Augustini, sci­ tum. Quoniam adhuc infra latitudinem occultorum compu­ licet quia fratres nostros, quos indicando corrigere pos­ tatur, quando alios non scandalizat nec nocet alicui alteri, sumus, non debemus tacendo permittere perire. quamvis iribus aut quatuor tacentibus notum sit. Nec hoc est exploratorem fieri alienae vitae: sed occur- I n -c iK-tte*··— I QUAESTIO XXXIV, ARTICULUS I 273 QUAESTIO TRIGESIMAQUARTA DE ODIO IN SEX ARTICULOS DIVISA . CL qj. xxm latroJ. • Qa. * ιτ « • Qa iam, • Qa. UU * considerandum est dc vitiis oppositis Secundo : utrum odium Dei sit maximum pec­ caritati ·. Et primo» dc odio, quod opponitur catorum. ipsi dilectioni; secundo, de acedia et invidia, Icrtio: utrum odium proximi semper sit pec­ quae opponuntur gaudio caritatis ; * tertio, dc catum. discordia ct schismate, quae opponuntur paci *; Quarto; utrum sit maximum inter peccata quae quarto, de offensione ct scandalo, quae oppo­ sunt in proximum. nuntur beneficentiae ct correctioni fraternae *. Quinto: utrum sit vitium capitale. Circa primum quaeruntur sex: Sexto; ex quo capitali vitio oriatur. Primo: utrum Deus possit odio haberi. D einde ARTICULUS PRIMUS UTRUM ALIQUIS POSSIT DEUM ODIO HABERE Pari. I, qu. Lt, ri. 5, ad 5; II Sent., dhL v, art» 3, nd a; Expo *. Liti.; IV, di-u t, qu. it. ·π. I, qu * 5; De Peril., qu. xxm. wt. 3, ad 3; in Maith.. exp. xw; In loan,, exp. v, lea. τη, σρ. χτ, lect. τ| ΑΛ Ro quod omnia invocant veritatem, et benipnantur in operibus eius. Sed Deus est ipsa veritas, ut • Vcr«. û. dicitur Ioan, xiv *. Ergo omnes diligunt Deum, et nullus cum odio habere potest. 3. Praeterea, odium est aversio quaedam. •S.Th. lea. m Sed sicut Dionysius dicit.in tv cap. de Div. Nom. , * Deus omnia ad scipsum convertit. Ergo nullus eum odio habere potest. • p» «Ull, TOf». Sed contra est, quod dicitur in Psalm. ♦: Su­ nperbia eorum qui te oderunt ascendit semper; • 24. ct loan, xv ♦; Nunc autem et viderunt et oderunt me et Patrem meum. Respondeo dicendum quod, sicut ex supradi* II’·. qu.ni'. ctis * patet, odium est quidam motus appetitivae •I »n. 1. potentiae, quae non movetur nisi ab aliquo ap­ prehenso. Deus autem dupliciter ab homine ap­ prehendi potest: uno modo, secundum scipsum, puta cum per essentiam videtur, alio modo, per effectus suos, cum scilicet invisibilia Dei --p·-· per ea quae Jacta sunt intellecta conspiciuntur . * Deus autem per essentiam suam est ipsa bonitas, quam nullus habere odio potest: quia de ratione d primum α fpSMn. - pm-iuin boni est ut ametur. Et ideo impossibile est quod aliquis videns Deum per essentiam eum odio habeat. Sed effectus eius aliqui sunt qui nullo modo possunt esse contrarii voluntati humanae: quia esse, vivere et mtelligere est appetibile et amabile omnibus, quae sunt quidam effectus Dei. Unde etiam secundum quod Deus apprehenditur ut au­ ctor horum effectuum, non potest odio haberi. Sunt autem quidam effectus Dei qui repugnant inordinatae voluntati: sicut indictio poenae; et etiam cohibitio peccatorum per legem divinam, quae repugnat voluntati depravatae per peccatum. Er quantum ad considerationem talium effectuum, ab aliquibus Deus odio haberi potest: inquantum scilicet apprehenditur peccatorum prohibitor ct poenarum inflictor. Ad primum ergo dicendum quod ratio illa pro­ cedit quantum ad illos qui vident Dei essentiam, quae est ipsa essentia bonitatis. Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit quantum ad hoc quod apprehenditur Deus ut causa illorum effectuum qui naturaliter ab homi­ nibus amantur, inter quos sunt opera veritatis praebentis suam cognitionem hominibus. Ad tertium dicendum quod Deus convertit om­ nia ad scipsum inquantum est essendi principium: quia omnia, inquantum sunt, tendunt m Dei si­ militudinem, qui est ipsum esse. PABCDEFGHKLxko. Commentaria Cardinulin Caiotani s’ articulo primo quaestionis trigesimuequartne diligenter ct caute adverte quod verba litterae possunt bene ct mate intclligi. Mule quidem, si cx eis sumatur quod odium non potest terminari nd ipsum Deum secundum id quod est in seipso, sed solum secundum quod induit rationem causae alicuius displicentis alicui. Hic siquidem . P. csl irremissibile, ut dicitur Matlh. χιι *. Sed odium gravius sit peccatum infidelitatis quam peccatum Dei non computatur inter species peccati in Spi- odii in Deum. 3. Praeterea, Deus habetur odio solum ra­ •Qn.Mx.an.t. ritum Sancium; ut cx supradictis * patet. Ergo tione suorum ellectuutn qui repugnant voluntati, odium Dei non est gravissimum peccatorum. 2. Praeterea, peccatum consistit in elonga­ inter quos praecipuum est Ppoena. Sed odire pocco^nnicit. copnotat quamvu eum oJto /i.îtirt L, quamris Deum cognntcai (/Vi cngrtilioncm habet Λ) cum tipium Pjj tantea odin habet Pu et ceu ri. a) i*») »A ci praecïpMian ctt, - pracepuum inest a, praecipuus est P. ΗΕρ.ΛΚκ, praceipu. inc>t , mum, dubium ex Martino de Magistris occurrit ’ contra hanc cati mortali·» in illa: quoniam tale odium est actus volun­ uJ an.', cpntrj . , . ... , , · tatis participatus in infidelitate, quo actus dicitur volunta­ .oocJn» responsionem Auctoris arguente, dicendo: · htn solutio non solvit: quia argumentum procedit dc peccato in Spiritum rium mortale. Quod convincitur ex eo quod in quolibet Sanctum irremissibili; solutio autem procedit de peccato in peccato mortali oportet inveniri formaliter vel participacive actus voluntarius contrarius dilectioni Dei, quae est Spiritum Sanctum remissibili >. Ad hoc dicendum quod, cum omne peccatum in Spi­ carit a : alioquin peccatum mortale non esset; nam quod ritum Sanctum sit irremissibile, obiectio istius est nulla. At c -.rit , concn.». 6. dicens, 4 solutio non mihi videtur sufficere naturale est odire cos qui iniustc, sed etiam cos qui iustc inimicantur nobis: quoniam universaliter inimicos natura­ liter odio habemus. Ad hoc dicitur quod iste abutitur vocabulis, ct pro­ pterca errat. Qui enim iustc nobis adversantur non sunt inimici nostri. ut patet ex hoc quod nolunt nobis malum, n I sed, odientes culpam, volunt bonum iustitiac in punitione nostra. Inimicus autem vult absolute mihi malum: sicut vult absolute mihi bonum. Cuius etiam signum >.amicus Non solum est quod Deus nulli, etiam damnato, est inimicus; quam­ vis multos puniat, volens cis non mulum absolute, sed bonum iustitiac in cis, quod malum poenae eorum habet annexum. Unde solutio est solida. Quoniam falsissimum est quod naturaliter odio habeamus punitores nostros ut inimi­ cos: licet verum sit quod naturaliter odio habemus poenas. ARTICULUS QUARTUS UTRUM ODIUM PROXIMI SIT GRAVISSIMUM PECCATORUM QUAE IN PROXIMUM COMMITTUNTUR Infra, qu. < i.vni, an. 4, I I ’ qu. xu. wl 4. D quartum sic proceditur. Videtur quod qui odit fratrem suum homicida est. Sed homi­ odium proximi sil gravissimum pecca­ cidium est gravissimum peccatorum quae * com­ t£ ^’uii. tum eorum quae in proximo commit­ mittuntur in proximum. Ergo et odium. tuntur. Dicitur enim I loan, m *: Omnis 2. Praeterea, pessimum opponitur optimo ·. ·* ’ a • Vir». lk Sfalo, quai. - inter ta quae Pa. QUAESTIO XXXIV, ARTICULUS IV 278 Respondeo dicendum quod peccatum quod com­ Scd optimum corum quae proximo exhibemus est amor: omnia enitn alia ad dilectionem re­ mittitur in proximum habet rationem mali ex duobus: uno quidem modo, cx deordinationc • D. IF79. feruntur. Ergo et pessimum est odium ♦. Sed contra, malum dicitur quod ? nocet; se­ cius qui peccat; alio modo, ex nocumento quod ? • Op. xti. cundum Augustinum, iu Enchirid. * Sed plus infertur ei contra quem peccatur. Primo ergo aliquis nocet proximo per alia peccata quam per modo odium est maius peccatum quam exte­ odium : puta per furtum et homicidium et adul­ riores actus qui sunt in proximi nocumentum : terium. Ergo odium non est gravissimum pec­ quia scilicet per odium deordinatur voluntas ho­ catum. minis, quae est potissimum in homine, ct cx qua 2. Praeterea, Chrysostomus, exponens illud est radix peccati. Unde etiam si exteriores actus •ap.^vcrw.ij. Mattb. ♦ Qui solverit unum de mandatis istis mi- inordinati essent absque inordinatione voluntatis, : dicit * Mandata Moysi, Non occides, Non non essent peccata : puta cum aliquis ignoranter <>pp‘ adulterabis, in remuneratione modica sunt, in pec­ vel zelo iustitiae hominem occidit. Et si quid cato autem magna: mandata autem Christi, idest culpae est in exterioribus peccatis quae contra Non irascaris, Non concupiscas, in remuneratione proximum committuntur, totum est cx interiori magna sunt, in peccato autem minima. Odium odio. - Scd quantum ad nocumentum quod pro­ autem pertinet ad interiorem motum. sicut ct ximo infertur peiora sunt exteriora peccata quam ira et concupiscentia. Ergo odium proximi est interius odium. minus peccatum quam homicidium. Et per hoc patet responsio ad obiecta. h) quod. - quia PARCFULxr. Commentaria Cardinalis Caietani articulo quarto dubium occurrit circa rationem redcato. Quod enim possit propter ignorantiam aliquam, puta Hditam quare odium proximi, ut deordinat peccantem, est facti, omni cautela adhibita, actus exterior inordinatus ac­ gravius quam exterioris actus peccatum contra proximum: cidere sine peccato, clarum est: potest enim aliquis cx quia scilicet per odium deordinatur roluntas, quae est huiusmodi ignorantia occidere patrem proprium; et tunc potissimum in homine, ct cx qua est radix peccati. Oportet actus exterior erit inordinatus, cadens super materiam re­ siquidem, nd hoc quod ratio valeat, cx otia parte subinpugnantem . scilicet patris vitam, ct tamen sine peccato. (clligcre quod per peccata exteriora in proximum non deor­ Scd quod hoc possit etiam cx zelo iustitiae accidere, ut dinatur voluntas. Quoi! constat esse falsum. littera dicit, non apparet. Quia si ex zelo iustitiae secun­ Praetereo, peccatum deordinans hominis voluntatem ct dum scientiam · occidit, inm actus exterior non erit inordi­ aliam cius partem magis deordiiiat cum quam deordinans natus. Et si exterior est inordinatus, iam non cx zelo iustivoluntatem solam. Scd peccatum netus exterioris in pro­ tiac secundum scientiam provenit, scd cx zelo iustitiae ximum ita se habet ad odium proximi, ut patet. Ergo. non secundum scientiam: ct tunc constat c«$c peccatum. Et confirmatur. Quia maior defectus est in rurao ct ni­ Ad hoc dicitur quod Auctor profert sermonem condidice quam in radice tantum. Sic autem est, iuxtu simili­ tionolcm, ad cuius veritatem neutrius partis veritos exigi­ tudinem litterae, dc voluntate ct aliis potentiis seu actibus. tur. Et proptcrca non oportet sollicitari quomodo possent 11. Ad hoc dicitur quod, sane intalligendo, potest ex actus esse inordinati absque peccato. Exemplorum quoque alia parte oppositum dici. Est autem sanus intellectus quamvis non requiratur veritas, atumen quia etiam exempla quod odium deordinat formalitcr voluntatem: peccatum sub disjunctione allata sunt, sufficit pro altera parte ve­ autem exterioris actus in proximum non deordinat forma- ri ficari. liter voluntatem, sed actum istum exteriorem, quem con­ IV. In eodem articulo quarto dubium est circa illam stat esse ulterius potentiae; peccatum enim non deordinat propositionem: Si quid culpae est in exterioribus peccatis formalitcr nisi id in quo est subiecti vc. Licet autem omne quae contra proximum committuntur, totum est cx inte­ peccatum sit radicolitcr in voluntate ut in subiecto, tamen riori odio. Tum quia non omne quod exterius commit­ in potentin alia, libera et rationali per participationem, titur contra proximum cx odio fit. scd aliquando cx ira. multa peccata sunt. aliquando cx invidia, aliquando ex luxuria, ut patet dc Ad secundum vero dicitur quod, cum comparatio sit adulterio, detractione ct vindicta. - Tum quia in praece­ inter distincta, quando comparantur duo quorum primum dentibus * determinatum fuit quod actus exterior habet ma­ • 1* IP *. qa. u. irt. 1 »qq. clauditur in secundo, non intclligitur comparntio secundi litiam secundum sc, quam magis dat voluntati quam ab ad primum ut includit primum ct aliquid ultra; scd quan­ en accipiat. Ad hoc dicitur quod, iuxta Apostoli sententiam *, omnia * U Aa. wptum ad illud in quo distinguitur a primo. Unde non com­ wi. itr». η. prohibitu contra proximum, ut, Non occides, Non adulte ­ paratur deordinatio voluntatis dcordiniitioni voluntatis ct rabis, etc., in hoc uno comprehenduntur, Diliges proximum alterius potentiae, scd ex una parte sumitur deordinatio tuum. Ac per hoc, in quocumque commisso contra pro­ voluntatis, ct cx altera deordinatio actus exterioris liberi ximum contrarium dilectionis eiusdem incurritur: quod seu humani; ct tunc dicitur quod quia voluntas est po­ constat esse odium proximi. Ideo omne exterius peccatum tissima in homine ct cx qua est radix peccati, alinc nutem potentiae sunt inferiores ct ut rami, ideo deordinatio vo­ commissum in proximum odium in sc proximi claudit, ct cx illo procedit participato in omnibus, etiam in ipsa ira luntatis est maior quam deordinatio aliarum virium. Con­ stat namque quod potions deordinatio potior est; ct ma­ ct invidia, ut inferius ♦ clarificabitur. □at. ns. v. Ad secundum dicitur quod impertinent est obicctio. lum in radice peius est quam in ramo, ut sic. - Cum autem Xam alia est quaestio de bonitate ct malitia actus se­ audis voluntatem esse potissimum in homine, non putes Auctorem sui oblitum; scd in subtecta loqui materia, scili­ cundum sc, ct d voluntate finis, ctc.; ct alia est quaestio de culpa actus exterioris in proximum secundum te, et ex cet morali. In homine namque in ordine ad moralia po­ odio. Et de illa quaestione sutis dictum est % Dc hac vero tissimum est voluntas, ut patet; quamvis simpliciter potior Ι«1. dicitur quod quidquid culpae est cx odio est : quiu quidquid sit intellectus, ut in Primo Libro ♦ habitum est. habet mali cx genere suo. habet cx odio participato in ra­ III. In eodem articulo dubium occurrit, quo pacto potest tione sui generis. Nisi enim homicidium ex genere suo esse actus exterior inordinatus cx zelo iustitiae absque pec­ n I • Qa. UUII, •rt. 3. QUAESTIO XXXIV, ARTICULUS IV 279 clauderet in sc odium vitae humanae, non esset malum | >unt maiora in peccato quam ira ct odium. Ergo »unt maiora moralitcr. Unde si occidatur homo n iudicc, a quo fn sine ' n deordinatione ct culpa. Ac per hoc, distinctio litterae odio vitae humanae, non est homicidium. non videt ad auctoritatem hanc. V. hi eodem quarto articulo dubium adhuc est quia i Secundo, cx auctoritate Augustini, Malum dicitur quia Auctor videtur diminutus. Quaerit namque universaliter nocet. Quia licet homicidium plu» noceat pmximo, odium an odium proximi sit gravissimum peccatorum quae in pro­ ïamcn plus nocet simpliciter: quia nocumentum illutum ximum committuntur: ct solvit particulariter quod odium l ibi ipsi per odium est maius quum nocumentum illatum est gravissimum respectu peccatorum exteriorum quae in proximo per humicidium. proximum committuntur. Constat enim quod praeter odium VII. \J haec dicitur, suppo&if» bis quae in praecedenti proximi et peccata exteriorum actuum in proximum, sunt Libro * dicta sunt, quod suppo itum ea falsum. Quoniam *Qa.u. n exteriorem, crescit malitia: sicut exhoc fraternae gratiae sit peius quam invidia eiusdem, cl aie dc quod radix profert plantam, crescit viu. \ III. \d primum autem argumentum, negatur maior, aliis. Secus autem est respectu diversorum: nam invidia \d probationem dicitur quod netu» exterior hebet aliquid fraternae gratiae longe maius peccatum est quam odium r a vitati * culpabili» quod non habet actui interior «olus: proximi secundum bona exteriora. •l>r η. ic enim ad ipsum Iit comparatio. Nam si ad netum in­ VI. In eodem quarto articulo Murtinus occurrit ·, ar­ guens contra secundam conclusionem, scilicet quod peccata teriorem coniunctum exteriori fieret compotatio, diceretur exteriora, quantum ad nocumentum quod proximo injertur, quod una ct aequa est utriusque malitia, per viam redun­ * Qa. i* . j An primum ergo dicendum quod, sicut dicitur in 3 VH Physic. ♦, virtus uniuscuiusque rei consistit V.V1·STk in hoc quod sit bene disposita secundum suam naturam. El ideo in virtutibus oportet esse priI mum d principale quod est primum ct principale in ordine naturali. Et propter hoc caritas ponitur principalissima virtutum. Et eadem ratione odium I non potest esse primum in vitiis * , ut dictum *π· «toest * S "’· Ad secundi,m dicendum t quod odium mali quod contrariatur naturali bono est primum inter passiones animae, sicut ct amor naturalis boni. Sed odium boni connaturalis non potest esse primum, sed habet rationem ultimi: quia tale odium at­ testatur corruptioni naturae iam factae, sicut et amor extranei boni. Ad tertium dicendum quod duplex est malum. Quoddam verum, quia * scilicet repugnat naturali bono: et huius' mali odium potest habere ra­ tionem priori latis inter passiones. Est autem aliud malum non verum, sed apparens: quod scilicet est verum bonum et connaturalc, sed aestimatur ut malum propter corruptionem naturae. Et hu­ iusmodi mali odium oportet quod sit in ultimo. Hoc autem odium est vitiosum, non autem pri­ mum. o) DG 3 lariter ita est quod nb aliquo quod est minus secundum naturam primo receditur. Sed non oportet quod a quolibet quod ot minus secundum naturam primo recedatur quum perveniatur ud ultimum. Non enim oportet adulterum prius fuisse fornicarium. » Ad horum primum dicitur quod argumenti illa non sunt contra hanc littenim, ut arguens somniavit. Quoniam Auctor tion cx excellentia gravitatis, sed cx ordine dete­ ctionis naturalium perfectionum ordinate se habentium procedit, ct concludit odium non esse vitium capitale, ut clare patet in littera. Ex hoc namque quod magis secun­ dum naturam est perfectio dilectionis Del et proximi quam QUAESTIO XXXIV, ARTICULUS V 281 aliae perfectiones Aliarum virtutum, ct primum in com­ Ad hoc dicitur quod odii vitium procul dubio est ve­ positione est ultimum in destructione, procedit; et infert rum malum moraliter. et est respectu muli apparentis qui­ quod prior est defectio aliarum virtutum per nlia vitia quam dem ut personae odio habitae, veri autem ut concupiti dcicctio dilectioni» per vitium odii. Ubi patet quod sive personae odio habitae. Ita quod sicut amor est respectu sit gravius sive non, nihil refert quoad rationem istam. Et boni ut personae amatae (amatur enim persona ut bona), proptcrca non eunt recitata omnia quae ille somniavit esse ct est etiam respectu boni ut concupiti personae amotae contra hanc rationem. (concupiscit enim amans aliquem bonum illi); ita vilium Ad solutionem rationis dicitur quod ipsa responsio istius quod est odium terminatur ad personam sub ratione moli, est confirmatio rationis. Quoniam ratio non affertur ad qunc tamen in veritate est bona (et proptcrca respectu ostendendum quod quicumque odit, oportet quod habuerit personae odio habitae odium est respectu boni secundum omne minus vilium : sed ad ostendendum naturalem ordi­ rem, muli autem secundum apparentiam), el terminatur nem vitii quod est odium ad alia vitia. Naturalis autem ad malum concupitum illi sub ratione mali. El ideo respe­ ordo optime ostenditur per id quod regulariter invenitur. ctu concupiti odium est mali etiam secundum veritatem. Et ideo cx illa concessione quod hoc est verum regulari­ ut patet cum quis proximum odio habet volens illi ma­ ter, non solvitur, sed confirmatur ratio; quae loquitur de lum mortis. Constat enim quod odium, ut terminatur ad necessitate naturalis progressu» vitiorum secundum se; ct proximum, est resptetu boni secundum rem, mali aut se­ non dc necessitate logica, aut contra libertatem huius pec­ cundum aestimationem tantum: ut vero terminatur ad cantis, qui prius eligere potest posterius quam prius. mortem volitam illi, terminatur ad malum secundum ve­ II. In eodem quinto articulo, in responsione ad primum, ritatem et secundum aestimationem. • l.oe. dl«, in Murtinus occurrit * contra Auctorem hic, dicens: Ista solu­ Unde patet responsio ad argumentum. Quia cum quae­ rep. ad arg. con­ tre conila». 3. tio non placet mihi: tum, primo, quia secundum Aristo­ ritur. Vel est respectu mali etc. respondetur quod diversi­ • Cf. cap. vin, telem. in Praedic. ·, qui vult redire a vitiis ad virtutes, paumode unum ct idem odium est respectu utriusque. Est enim ». 17. latim recedere debet, ct secundum gradus virtutum ascen­ respectu veri mali ut concupiti: el propterea non sequi­ dere. - Tum, secundo, quia secundum doctrinam omnium tur quod argumentum concludit. Et est respectu boni, Sanctorum, in virtutibus primo gradum incipientium, deinde aestimati tamen mali, ut personae odio habitae: el pro' Cf. qu. xxi». proficientium, ct tertio perfectorum attingimus *. - Tum. ptcrca non sequitur quod odio oppetatur verum bonum, srt. tj. tertio, quia vel loquitur hic Thomas de caritate infusa; vel ut patet. acquisita. Si dc acquisita, illa non est perfectissima virtus. V. In articulis quinto el sexto eiusdem quaestionis triSi de infusa, tunc constat quod multae virtutes sine ea gcsimaequartae dubium occurrit, quia doctrina Auctoris vi­ frequenter acquiruntur. detur contraria dicti», hm * enim dictum est ct quod odium 'An.a1d.G9ca'4 "?CmaAd primum horum dicitur quod primum documentum» Dci participatur in omni peccato mortali, ct quod odium proximi participatur in peccato in proximum: immo ipse n,tn!· 0La scilicet dc recessu a vitio, non est Aristotelis : sed oppo*ιλ’ 5’ιυιη potius ab ipso docemur, in II Ethic, ♦, ubi non Ancior dixit in praecedenti articulo quod quidquid culpae cxcmplaritcr, sed cx proposito docet detentum aliquo vitio est in exterioribus peccatis in proximum, totum est ex invalde elongare se ab illo debere, ita ut in aliud extremum tenori odio. Modo vero dicitur quod nec odium proximi vitium videatur declinare, quoniam sic veniet ad medium ncc Dei est primum, sed ultimum potius peccatum. Quo­ virtutis, quemadmodum faciunt volentes curvas virgas di­ modo stant haec simul? Constat enim quod participotum rigere, retorquendo pria» eas in alteram panem. Verun- aliquid posterius est teipso secundum se: igni» enim prius tamen hoc non est ad propositum. Quoniam ordo virtu­ est igniris, ct aqua madefactis, et sic dc aliis. tum non attenditur, per se loquendo, secundum recessum Ad hoc dicitur quod odium Dei vel proximi sumi po­ a vitio: non oportet enim xirtuosum vitiosum fuisse. Et tent dupliciter. Uno modo, proprie, ut est speciale pecca­ proptcrca prima obiectio nihil dicit contra primitntcm vir- tum: et sic non clauditur in ceteris peccati» odium Dei, lutis caritatis. ncc in omnibus peccatis contra proximum odium proximi. Ad secundum quoque, conceditur lotum : sed nihil con­ Et sic est sermo Auctoris dc odio Dei ct proximi, cum tra propositum. Quoniam cum hoc quod caritas est prima negat habere rationem prioris peccati. Alio modo, com­ virtutum sui quod primo est cnritus incipiens, deinde pro­ muniter pro odiosa voluntate: prout scilicet omnis refuta­ ficiens, et tertio perfecta. tio boni, quomodolibct fiat, odii rationem videtur habere. Ad tertium autem dicitur quod sermo est dc caritate Occidens namque hominem cx ira, pro quanto in ira illa infusa: nam acquisita non est specialis virtus. Et falsum clauditur nolle vitam illius, odium illius dici potest: proprie est aliquam virtutem simpliciter haberi sine caritate infusa; tamen odium non est, quia non est ibi nolle vitam illius absolute, sed specificatum in velle vindictam. Et hoc modo ’,^.43 ’ ut patet cx Augustino ct Auctore *, etc. III. In eodem quinto articulo, in responsione ad sc- odium Dei in quolibet mortali, el odium proximi in quoli­ • Lac. du num. eundum, Murtinus occurrit · dicens; « Haec solutio Thomae, bet contra proximum clauditur. Et communicatio vocabu­ ludicio meo, non sufficit. Quia, ut patet cx maiore, argumen­ lorum, simul cum penuria propriorum, facere videtur in tum procedit dc passionibus malam inclinationem habenti- hac re obscuritatem. El scias quod proportio odiosae vo­ • bus. Odium autem mali oppositi bono naturali * non ha- luntatis ad odium proprie videtur esse sicut proportio fe­ *»· P· bet inclinationem malam. Ergo, etc. » brilis aegritudinis ad mortem: ut sicut nonnulla mors est Ad hoc dicitur quod falsum assumitur, quod argumen­ et morti» participatio aegritudo quaelibet febrilis, ita quod­ tum procedat dc passionibus malam inclinationem haben­ libet in proximum nonnullum odium proximi, ct quodlibet tibus. Et cx ipso argumento patet oppositum. Quia proce­ mortale nonnulla refutatio divini boni est. Et sicut mors dit cx eo quod amor ct odium sunt primae passiones. maius malum est quam quaccumquc febris, ita odium Dei Constat autem quod pritnitas non attribuitur amori ut habet simpliciter, ct proximi in suo ordine, ut dictum est *, pes- · 1WJ. malam inclinationem, sed absolute, ut est passio amoris. simum est. Et secundum hoc, cum dixit Auctor in prae­ Unde optime Auctor, distinguendo odium penes diversa cedenti articulo quod c.v odio procedit interiori etc., odii obiccta, solvit ostendendo quali odio convenit priniitas ct nomen communiter accepit pro odiosa voluntate. Ncc obstat quali non. quod dc odio ut speciale vitium est, tractavit ·: quia ex illa · IV. in eodem articulo quinto, in responsione ad ler- ratione habet intentum. Quoniam si omne peccatum exte­ • iwa. tium. Martinus occurrit *, dicens quod haec solutio non rius in proximum totam culpam habet cx odiosa volun­ sufficit. Quia odium vel est respectu mali veri; vel respe­ tate, quae odium interpretative est; consequens manifesto ctu mali apparentis tantum. Si respectu mali veri, ergo, est quod odium proprie maxime · culpae rationem habet. ' -umur i·. cum vitium morale, Jc quo maior argumenti assumit, Potes autem aliter eandem sententiam dicere: quod .sit malum verum, sequitur quod argumentum concludit. odium, sicut ct superbia, contemptus Dei ct huiusmodi, Si respectu mali apparenti», tunc sequitur quod per odium potest dupliciter sumi. Primo, secundum affectum: et sic appetitur odito id quod est fecundum veritatem bonum, est speciale vitium, ct habet rationem ultimi. Alio modo, licet ab odiente aestimetur malum: quod est falsum. secundum ctfectum; et sic clauditur, ut dictum est, in omni Scnmak Turn:.. I). Thomaκ T. V. QUAESTIO XXXIV, ARTICULUS VI 282 I*·. peccato, et est causa peccati. Et si novicii non intclligunt differentiam hanc, advertant quod, cum atTcctus odii sit velle malum, effectus eiusdem est quocumque actu * mu­ lum appetere, cogitare, facere: sicut affectus inobedientiae est contemnere praeceptum, effectus autem est quomodolibet non servare praeceptum, et sic dc aliis. ARTICULUS SEXTUS UTRUM ODIUM ORIATUR EX INVIDIA Infrj, qu. clvtii, art. 7, nd a; sic proceditur. Videtur quod Cwg^S^odium non oriatur cx invidia. Invidia à^êkWcnim est tristitia quaedam de alienis * ”®^bonis. Odium autem non oritur cx tri­ ■^ stitia. sed potius e converso: tristamur enim de praesentia malorum quae odimus. Ergo odium non oritur cx invidia. 2. Praeterea, odium dilectioni opponitur. Sed dilectio proximi refertur ad dilectionem Dei, ut supra * habitum est. Ergo ct odium 1proximi re1 σ fertur ad odium Dei. Sed odium Dei non causatur cx invidia: non enim invidemus his qui maxime a nobis distant, sed his qui propinqui videntur, m patet per Philosophum, in II Rhet. * Ergo odium non causatur ex invidia. 3. Praeterea, unius effectus una est causa. Sed odium causatur ex ira: dicit enim Augustmus> *n legula *> quod ira crescit in odium. Non ergo causatur odium ex invidia. Sed contra est quod Gregorius dicit. XXXI Λ/οra^' *> de invidia oritur odium. Respondeo dicendum quod, sicut dictum est *, °dium proximi est ultimum in progressu peccati *, eo qUOj opponitur dilectioni qua naturaliter pro­ ximus diligitur. Quod autem aliquis recedat ab eo quod est naturale, contingit cx hoc quod intendit vitare aliquid quod est naturaliter fugiendum. Na­ turaliter autem omne animal fugit tristitiam, sicut et appetit delectationem ; sicut patet per Philosophum, in VII * et X ** Ethic. Et ideo sicut cx delectatione causatur amor, ita ex tristitia causatur odium: sicut enim « movemur ad diligendum ea quae nos delectant, inquantum cx hoc ipso accipiuntur sub ratione boni; ita movemur ad odiendum ea quae nos contristant, inquantum ex hoc ipso accipiuntur sub ratione mali. Unde cum invidia sit tristitia de bono proximi, sequitur quod bonum proximi reddatur nobis odiosum. Et inde est quod ex invidia oritur odium. sextum • Qu. «iv, an. 1; qu. xxvi. art x. ·οΓ x, n. 1, ?l£ix ccxl’ • An. rneccj ci‘»VCpiitniiH4 pn^x.num.v. k"’’ ' « α) enim. - ergo Pd. apprehensiva. - reprehensi™ De Λ/alo, qu. x, art. 3. Ad primum ergo dicendum quod quia vis appetitiva, sicut ct apprehensive p, reflectitur super ? suos actus, sequitur quod in motibus appetitivae virtutis sit quaedam circulatio. Secundum igitur primum processum appetitivi motus, ex amore consequitur desiderium, cx quo consequitur de­ lectatio, cum quis consecutus fuerit quod desi­ derabat. Et quia hoc ipsum quod est delectari in bono amato habet quandam rationem boni, sequitur quod delectatio causct amorem. Et se­ cundum eandem rationem sequitur quod tristitia causet odium. j Ad secundum dicendum quod alia ratio est de dilectione et odio. Nam dilectionis obiectum est bonum, quod a Deo in creaturas derivatur: et ideo dilectio per prius cst Dei, et per posterius cst proximi. Sed odium est mali, quod non habet locum in ipso Deo, sed in eius effectibus: unde etiam supra * dictum est quod Deus non habetur ·αλ« odio nisi inquantum apprehenditur secundum suos effectus. Et ideo per prius est odium proximi quam odium Dei. Unde, cum invidia ad proximum sit mater * odii quod est ad proximum, fit per conτ sequens causa odii quod est in Deum. Ad tertium dicendum quod nihil prohibet se­ cundum diversas rationes aliquid oriri ex diversis causis. Et secundum hoc odium potest oriri et cx ira et ex invidia. Directius tamen oritur ex invidia, per quam ipsum bonum proximi redditur contristabilc et per consequens odibile. Sed cx ira oritur odium secundum quoddam augmentum. Nam primo per iram appetimus malum proximi secundum quandam mensuram , prout scilicet habet rationem vindictae : postea autem per con­ tinuitatem irae pervenitur ad hoc quod homo malum proximi absolute desideret, quod pertinet ad rationem odii. Unde patet quod odium ex invidia causatur formaliter secundum rationem obiecti ; ex ira autem dispositive. γ) mater. - causa PpC. ABHpKx. Commentaria Cardinalis Caietani x articulo sexto dubium occurrit, quoniam contextus lit­ terae dissonus videtur. Fundatur siquidem primo ortus odii super fuga tristitiae· Deinde infertur quod odium oritur cx praesentia tristitiae, quae cst invidia: cum debuisset consequenter inferri quod cx fuga tristitiae nasceretur. Ad hoc dicitur quod contextus litterae formalis, subulis ac optime consonus cst. Cum enim peccatum odii, dc quo cst sermo, sit essentialiter actus refutans bonum quod vere cst bonum; ct bonum ut sic non sit refutabile: oportet ad hoc ut actus refutationis respectu boni inveniatur, quod bonum induat rationem alicuius refutabilis, ut sic «cius 1 odii, tendens in illam rationem, penetret ad bonum vesti­ tum illa ratione. Et quia odium tale, scilicet vere boni, est valde alienum a naturali; consequens est ut ratio qua fit refutabile sit de eorum ordine quae valde refutantur a na­ tura, ut sic valde exosa vestis reddat exosum vestitum. quod nudum esset multum amabile. Talis autem ratio est ratio peior ratione contristantis; quam constat esse malum ·, quia contristans tristitiam ingerit, quam naturaliter multum fugimus. Obiectum igitur odii, scilicet vere bonum, ad hoc ut odii obiectum sit, rationem tristis induit prius, ut sic, deteriorando, induat rationem mali absolute, et sic magis QUAESTIO XXXIV, ARTICULUS VI • «a. A. I* 5*" cap. >r.n.4;«p. • Cate *. cap.», refutabilis rationem habet. Quod autem bonum alterius in- I dual rationem contristantis me, non habet inquantum est bonum; sed habet inqunntum est obiectum tristitiae meae quae est invidia. Et »ic odium ex parte obiccti directe oritur cx invidia. Ambiguitas nutem contextus cx mala applicatione litterae oritur. Nam odium potest considerari dupliciter. Primo, distinguendo ca quae in odio inveniuntur, ct comparando ca ad invicem. Inveniuntur enim in peccato odii duo. Primo, terminatio ad bonum quod vere est bonum: ct ex hoc habet rationem peccati ct alieni a natura. Secundo, terminatio ud rationem qua illud bonum offertur ut mulum (quoniam actu» odii refutatio est, quae respectu mali ut sic est): et ex hoc habet rationem quasi excusabilis ct cligibilis, utpotc refutatio muli naturaliter fugibilis. Et comparando haec duo inter sc, quia, ut dictum est, ratio tristis est causaii(cr i||a ralio mali inducens · odii obiectum, optime dicitur quod primum oritur cx secundo, quod refutatio boni oritur cx refutatione tristis, quod odium boni oritur cx fuga tri­ stitiae. Si autem consideretur totum ipsum odii vitium, sic dicimus quod causatur cx electa tristitia praecedente, quae est invidia generans ipsi odio proprium obiectum ; invi­ dendo enim fit bonum alterius contristans nos, ct cx hoc crescit in odiosum nobis. Unde contextus litterae consonus est, primo distinguens intrinseca odii ct comparans inter sc; secundo reddens radicem unde illa proveniunt, scilicet electam tristitiam boni. II. Potest ct brevius el subtilius dici quod fuga tristitiae in littera proposita non importat actum appetitus ratio­ nalis; sed naturalem abominationem appetitus naturalis respectu tristitiae, secundum quam etiam electa ct praesens tristitia fugitur, utpotc naturali appetitui contraria. Et quia naturalis huiusmodi fuga est causa dicti augmenti, scilicet quod triste crescat in malum absolute, quod significat odi­ bile; ct tanto citius ct vehementius quanto saepius ct in­ tensius actualis tristitia repetitur: ideo Auctor primo fugam naturalem tristitiae ut causam posuit, ct inde ad effectum processit quem cx illa causa praesens tristitia producit. Non ergo fugam tristitiae contra illius praesentiam distinxit: sed naturalem fugam simul stantem cum actuali praesentia tri­ stitiae pro causa assignavit quare invidia cx parte obiecti peril odium. Et in littera declaratur, quia sicut delectans parit seipsum amabile cx naturali appetitu ad delectationem, ita contristans parit seipsum odibile cx naturali fuga tristitiae. Delectabile enim parit rationem boni absolute, et triste parit rationem muli absolute: ne per hoc, illud amabile, hoc odibile generat, HI. eodem articulo adverte, ex II Physic. ♦, quod naturale non dicitur uno modo. Et proptcrca cum audis dilectionem boni alterius esse naturalem, intellige sane, hoc est, secundum naturam ; sic enim omnes virtutes sunt na­ turales ct omnia vitia contra naturam. Est tamen in his latitudo magna : ct proptcrca aliquid magis ct aliquid ma­ xime dicitur secundum naturam ct contra naturam. IV. In eodem articulo sexto, in responsione ad ultimum, dubium occurrit, an peccatum odii sit unius tantum, aut plurium specicrum. Et est ratio dubii tum quia dilectio caritatis, cui directe contrahatur odium, est unius tantum speciei: uni autem unum tantum est contrarium, ut patet X Afetaphys. * - Tum quia peccata non distinguuntur specie penes materialem, sed penes formalem diversitatem obiccti. Constat autem quod sicut omnia mala ut con­ veniunt in ratione vindictae spectant ad unum irae vitium; ita omnia mula ut conveniunt in ratione mali absolute spectant ud vitium odii. Et sic, licet mala materialiter di­ vers i licentur, ratio tamen formalis indivisa manet: ac per hoc, peccatum eiusdem est speciei. - Et confirmatur. Quia si peccatum odii ct irae divcrsificaiur secundum speciem cx diversitate nudorum, sequitur quod eaedem erunt diffe­ rentiae diversorum generum et non subnlternatim positorum: contra doctrinam Philosophi, in Antepraedicamentis *. Ex altera autem parte est quia appetens cx ini occidere hominem differt specie ab appetente cx ira rapere tantum bona, sicut homicida a raptore. Et eadem ratione, volens ex odio occisionem alicuius, ct volens cx odio violenter 283 auferri alicui bona, differt sicut homicidium a rapina. Et confirmatur. Quia nisi sic esset, odium Dei ct odium proximi essent eiusdem speciei ; quod nefas est dicere. V. Ad hoc dicitur quod odium cum dupliciter sumatur, pro passione concupiscibilis ct pro vitio; ct praesens du­ bium sit dc vitio odii secundum morales species: manifeste patet quod odium Dei ct proximi differunt specie secundum gcncricum differentiam peccati in Deum et in proximum. Sed dc odio proximi, quo ipsi proximo malum volumus, difficultatem lacii diversitas formalis malorum quae proximo ab odiente desiderantur : puta mors, paupertas, infamia, etc. Oportet namque trium horum unum interi, scilicet: vel quod odiens desiderans tot diversa mala unius tantum speciei peccatum committat; - aut quod odium distinguatur spe­ cie secundum formalem diversitatem huiusmodi mulorum; - aut quod hacc desideria sint quidem diversarum spe­ cicrum, sed non odii, sed imperatarum ab odio; ct tunc oportet illis assignare species suas. Primum horum non potest sustineri. Quia cum velle ct facere aliquid sint eiusdem speciei, sicut cx odio faciens rapinam vel homicidium peccat divenis speciebus, ita ex odio desiderans seu volens istu peccet secundum diversos species. - Et confirmatur hoc per simile, eadem ratione, in irae vitio. Constat enim cx ira vindictam homicidii vel rapinae tam velle quam facere in distincta specie mala in­ cidere. Et similiter in xilio maledictionis: unde inferius in qu. 1 xxvi, nrt. 4, ad 2, Auctor dicit Si ille qui maledicit velit malum occisionis alterius, desiderio non differt ab homicida: differt tamen inquantum actus exterior aliquid adiicit voluntati. Secundum autem repugnat doctrinae Auctoris superius in qu. xxxi, art. 4, ad 2, dum dicit quod omnia nocumenta inquantum considerantur secundum communem rationem mali, reducuntur ad odium: prout autem considerantur secundum aliquas speciales rationes mali, ad aliqua spe­ cialia vitia. Ex hoc enim patet quod odii in proximum species unitatem habet cx ipsa ratione mali, quia scilicet vult mulum proximo: alia autem vitia specialia sunt quae volunt proximo mulum tale ui sic, puta mortis, infamiae, rapinae ct similium. Tertium autem raiioni consentaneum est: ut scilicet vi­ tium odii imperet actibus interioris desiderii respectu talium malorum, sicut imperat quandoque actus exteriores respectu eorundem mulorum. Ita quod sicut aliquis cx odio detra­ hit vel conturaeliatur vel occidit vel rapit, vel aliquid hu­ iusmodi facit; ita aliquis cx odio desiderat proximi in­ famiam vel dehonorationem vel mortem vel perditionem bonorum, etc. El sicut odium cum opere unum constituit peccatum multarum deformitatum, ita ct odium cum de­ siderio talis mali unum constituit plurium deformitatum peccatum. - Ut scias nutem assignare unicuique desiderio suam speciem, non vageris per novas species vitiorum, sed memento illius regulae. Eiusdem virtutis vel vitii est velle aliquid et facere illud. Et ratio est quia actus exterior ct interior respectu eiusdem obiccti non requirunt diversas virtutes aut vitia. Et proptcrca ud illud xilium spectat velle mortem ad quod spectat facere mortem, quod constat esse homicidium; ct similiter ad illud velle infamiam ad quod spectat facere eandem, quod constat esse detractionem; ct sic dc aliis Et idem est iudicium dc desideriis iratorum ct maledicorum. - Et cx his patet responsio ad obiecta. VI Sed restat unum noviciorum dubium, quo pacto odium proximi est speciale vitium, si cius obiectum est ratio muli proximi, ct nullum mulum speciale: cum genus non sit praeter suas species; nec possit inveniri odium proximi separatum ab aliis vitiis, quia quicumque desiderat malum alicui desiderat ei aliquod malum. Sed hoc facile solvitur discernendo inter actum animae et rationem obiectivam in communi. Quamvis namque rcperiri non possit in rerum natura ratio generis praeter suas species, potest tamen inveniri in rerum natura actus animae terminatu» ad rationem generis et non terminatus ad aliquam speciem: ut patet in intellectu cum intelligitur animal in communi. Et similiter est in voluntate, quae tendit in bonum vel malum intellectum: potest siquidem terminare 284 QUAESTIO XXXIV, ARTICULUS VI netum suum ad rationem communem, non terminando eundem ad spéciales. Et hoc modo voluntas vult malum nlicui. - Nec est verum quod non possit separatum hoc vitium ab aliis inveniri. Cum enim quis proximo suo de­ siderat ut habeat malum, vel cum desiderat ut habent omne malum, non descendendo ad tale vel tale, solo odii peccato • Xum. v. inquinatur, ut putet cx supra * allegatis. Constat autem haec posse accidere. VII. In eodem articulo sexto, in responsione ad ultimum, ·/><· oJM.qu.v. Martinus occurrit * contra illud Ex invidia generatur 10 rc»p. ad jrg. ° contm condu·. odium formaliter secundum rationem obtecti, ex ira autem dispositive tantum. Non placet, inquit, mihi. Quia secun­ dum ipsum, malum alterius absolute est obiectum odii. Sed invidus ct iratus conveniunt in hoc quod uterque appetit malum alterius in ordine ad aliud: invidus qui­ dem in ordine ad suam gloriam vel excellentium, iratus autem in ordine ad vindictam. Non ergo inde oritur formalitcr cx parte obtecti ct hinc non : sed par est dc utro­ que ratio. Ad hoc dicitur quod inter iram ct invidiam est manifesta differentia quoad duo in proposito. Primo, quod ira re­ spicit malum non ut mulum, sed ut iustum. Invidia autem respicit bonum ut mnlum: ct hinc fit quod cx obiccto formali allinis sit odio, quod est dc bono ut malo. Unde est eadem ratio, ut patet.- Secundo, quod obiectum invidiae est contristans, eo quod ipsa est essentialiter tristitia : obie­ ctum nutem irati, quamvis supponat contristans, non tomen est contristans ut sic, cum ini non sit tristitia formaliter. Et hinc in littera ponitur odium oriri cx invidia, quia contristans, ut sic, parit odibile: sicut delectans, ut sic, parit amabile. Ex ira igitur ct invidia pro quanto sunt mali contracti, noscitur dispositive odium ex parte subiecti: quamvis magis cx invidia, propter propinquitatem rationum formalium obiccti; quia tam invidia quam odium est respectu mali formaliter. Sed cx invidia pro qunnto est formaliter re­ spectu contristantis, nascitur cx parte obiccti formaliter odium quia contristans, ut sic, parit odibile. QUAESTIO XXXV, ARTICULUS I 285 QUAESTIO TRIGESIMAQUINTA DE ACEDI Λ IN QUATUOR ARTICULOS DIVISA considerandum est de vitiis oppositis Circa primum quaeruntur quatuor. gaudio caritatis *. Quod quidem est et de Primo: utrum acedia sit peccatum. bono divino, cui gaudio opponitur acedia; et de Secundo: utrum sit speciale vitium. bono proximi, cui gaudio opponitur invidia. Unde Tertio: utrum sit mortale peccatum. primo considerandum est de acedia; secundo, dc Quarto: utrum sit vitium capitale. invidia ♦. einde • Cl. qu. Introi. • Qu. ixxvt. , D ARTICULUS PRIMUS UTRUM ACEDIA SIT PECCATUM Ik Malo, qu. », art. t. i> primum sic proceditur. Videtur quod Damascenum *, est quaedam tristitia aggravans, acedia non sit peccatum. Passionibus quae scilicet ita deprimit animum hominis ut ni- xwr· ■*· ·*■ enim non laudamur neque vituperamur; hil ei agere libeat; sicuti ca quae sunt acida » a in secundum Philosophum, in II Ethic. * etiam frigida4sunt. Et ideo acedia importat quodSed acedia est quaedam passio: est enim spe- dam taedium operandi: ut patet per hoc quod dicitur in Glossa e super illud Psalm. Omnem LSft ** cies 3 tristitiae, ut Damascenus dicit *, ct supra· * escam abominata est anima eorum; et a quibus­ A’ i|tf; "ζ. habitum est. Ergo acedia non est peccatum. ΧΧ*’"Χ·Β· 2. Praeterea, nullus defectus corporalis qui dam dicitur quod acedia est torpor mentis bona *. Huiusmodi autem tristitia statutis horis accidit habet rationem peccati. Sed negligentis inchoare acedia est huiusmodi: dicit enim Cassianus, in semper est mala : quandoque quidem etiam * sc- Ub , X lib. de Institutis Monasteriorum P *: Maxime eundum seipsam; quandoque vero secundum ef­ ■ ·. > acedia circa horam sextam monachum inquietat, fectum. Tristitia enim secundum se mala est quae ut quaedam febris ingruetis tempore praestituto, est dc eo quod est apparens malum ct vere bo­ ardentissimos aestus accensionttm suarum solitis num: sicut e contrario delectatio mala est quae ac statutis horis animae inferens aegrotanti. Ergo est dc eo quod est apparens bonum cl vere ma­ acedia non est peccatum. lum. Cum igitur spirituale bonum sit vere bonum, 3. Praeterea, illud quod ex radice bona pro­ tristitia quae est de spirituali bono est secundum : cedit non videtur esse peccatum. Sed acedia cx se mala. Sed ζ etiam tristitia quae est de vere bona radice procedit: dicit enim Cassianus, in malo mala est secundum effectum si sic homi­ • *cp. «»· eodem libro ·, quod acedia provenit ex hoc quod num aggravet ut cum totaliter a bono opere re­ aliquis ingemiscit se fructum spiritualem non ha­ trahat: unde et Apostolus, 11 ad Cor. 11 ♦, non bere, et absentia longcque posita magnificat mo­ vult ut poenitens maiori tristitia de peccato ab­ nasteria; quod videtur ad humilitatem pertinere. sorbeatur. Quia igitur acedia, secundum quod hic sumitur, nominat tristitiam spiritualis boni, est Ergo acedia non est peccatum. 4. Praeterea, omne peccatum est fugiendum: dupliciter mala, ct secundum se ct secundum • Vco. 3. secundum illud Eccli. xxi * : Quasi a facie colubri, effectum. Et ideo acedia est peccatum: malum fuge peccatum. Sed Cassianus dicit, in eodem enim m motibus appetitivis dicimus esse pecca­ • up. ut libro ♦. Experimento probatum est acediae im­ tum, ut ex supradictis * patet. » Ai) PRIMUM ERGO DICENDUM qUüd paSStOHCS SC· pugnationem non declinando fugiendam, sed re­ sistendo superandam. Ergo acedia non est pec­ eundum se non sunt peccata: sed secundum quod catum. applicantur ad aliquod malum, vituperantur; sicut Sed contra, illud quod interdicitur in sacra ut laudantur ex hoc quod applicantur ad aliquod Scriptura est peccatum. Sed acedia est huius- bonum. Unde tristitia secundum sc non nominat • ve. 36. modi: dicitur enim Eccli. vi *: Subiice humerum nec aliquid laudabile nec vituperabile: sed tri­ r tuum et porta illam, idest T spiritualem sapien­ stitia de malo vero n moderata nominat aliquid tiam, et non acedieris in vinculis eius. Ergo ace­ laudabile; tristitia autem de bono, et iterum tri­ dia est peccatum. stitia immoderata, nominat aliquid vituperabile. Respondeo dicendum quod acedia, secundum Et secundum hoc acedia ponitur peccatum. S species. - quaedam ipeciei BGHK. β) Monasteriorum. — Monasticorum I. γ) idest. - scilicet PI.m» ct a. i) etiam frigida. - infrigida ABFpCKic. frigida PEG La, et fri­ gida H. insipida DsCKsn, infrigidatira I; etiam... acedia om. ρκ. a) ») etiam. - Om, A, et D, ζ) Sed. - £> PLa. - ctram ato. Gk. rt) ». est, peccatum mortale dicitur quod tollit spiri­- sed a bono divino, cui oportet mentem inhactualem vitam, quae est per caritatem, secundumi rere ex necessitate. Unde si aliquis contristetur quam Deus nos inhabitat: unde illud peccatumi dc hoc quod aliquis cogit eum implere opera ? cx suo genere est mortale ? quod de se, secun­• virtutis quae facere non tenetur, non est pecca­ dum propriam rationem, contrariatur caritati. tum acediae: sed quando contristatur in his quae Huiusmodi autem est acedia. Nam proprius ef­• ei imminent facienda propter Deum. •Qj.xxntt.trt. i fectus caritatis est gaudium de Deo, ut supra * di­ Ad tertium dicendum quod in viris sanctis in­ ctum est: acedia autem est tristitia de bono spiri­ veniuntur aliqui imperfecti motus acediae, qui tuali inquantum est bonum divinum. Unde secun­ tamen non pertingunt usque ad consensum ra­ dum suum genus acedia est peccatum mortale. tionis. » d tertium quae mortem. - aut quae mortem G. ct etiam mortem iC, ct mortem ceteri ct Ptf; ct salutem aliquae editione *. 3) mortale. — peccatum mortale Pj. γ) autem. — enim Pa ct codice *· a) confiait. - finit BF. - Pro 4 tamen, tcJ tamen DHLsC ct κλ; pro pen en itor, perveniatur ABK. <) pertingit. - contingit PB. ζ) praevalente. - proeliante et praevalente D. q) cui. - cui etiam P. EF, feJ cum ARTICULUS QUARTUS UTRUM ACEDIA DEBEAT PONI VITIUM CAPITALE InfrA, qu. xxxvt, art. j; Il Sent., dût. XUJ, qu. ti. art 3; D QUARTUM SIC PROCEDITUR. VidctUF quod acedia non debeat poni vitium capitale. SVitium enim capitale dicitur quod mo­ vet ad actus peccatorum, ut supra * habitum est. Sed acedia non movet ad agendum, sed magis retrahit ab agendo. Ergo non debet poni vitium capitale. «) vagatio. - evagatio P hic ct mox. De 'fato. qu. xi, art. 4. 2. Praeterea, vitium capitale habet filias sibi deputatas. Assignat autem Gregorius, XXXI Mo­ ra/. ♦, sex tilias acediae, quae sunt malitia, ran- · c-v. cor. pusillanimitas, desperatio, torpor circa prae­ cepta, raga lio · mentis circa illicita: quae non « videntur convenienter oriri ex acedia. Nam ran­ cor idem esse videtur quod odium, quod oritur »j. QUAESTIO XXXV, ARTICULUS IV 288 *it»T,«rr.6. •Qu. gjç invidia, ut supra * dictum est. Malitia autem per desperationem. Fuga autem bonorum quae est genus ad omnia vitia, et similiter vagatio men- sunt ad finem, quantum ad ardua, quae subsunt ? tis circa illicita, et * in omnibus vitiis inveniuntur. consiliis, fit per pusillanimitatem; quantum autem Torpor autem circa praecepta idem videtur esse ad ea quae pertinent ad communem iustitiam, quod acedia. Pusillanimitas autem et desperatio fit per torporem circa praecepta. - Impugnatio au­ ex quibuscumque peccatis oriri possunt. Non ergo tem contristantium bonorum spiritualium quan­ convenienter ponitur acedia esse vitium capitale. doque quidem est contra r) homines qui ad bona · 3. Praeterea, Isidoms, in libro de Summo Bo­ spiritualia inducunt, et hoc est rancor; quando­ no, distinguit vitium acediae a vitio tristitiae, di­ que vero se extendit ad ipsa spiritualia bona, in cens tristitiam esse inquantum recedit a graviori et quorum detestationem aliquis adducitur, et hoc laborioso ad quod tenetur; acediam inquantum se proprie est malitia. - Inquantum autem propter convertit ad quietem indebitam ♦. Et dicit ** de tristitiam a spiritualibus aliquis transfert se ad ’ tristitia oriri rancorem, pusillanimitatem, amari- delectabilia exteriora, ponitur filia acediae evaga­ tudinem, desperationem: de acedia vero dicit : tio circa illicita. • ibid. . . . . . . oriri septem, quae sunt otiositas, somnolentia, Per quod patet responsio ad ca quae circa T importunitas mentis, inquietudo τ corporis, insta­ singulas filias obiicicbantur. Nam malitia non bilitas, verbositas, curiositas. Ergo videtur quod accipitur hic secundum quod est genus vitiorum, 1 vel a Gregorio vel ab Isidoro male assignetur sed sicut dictum est. Rancor etiam non acci­ acedia vitium capitale cum suis filiabus. pitur hic communiter pro odio, sed pro quadam * Sed contra est quod Gregorius 8 dicit. XXXI indignatione, sicut dictum est. Et idem dicendum • Lor. at. Moral. ♦, acediam esse vitium capitale et habere est de aliis. J • a. «rg. a. praedictas filias .* Ad tertium dicendum quod etiam Cassianus, λαη/ίίΓυΤ· Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum in libro de Institutis CoenobS, distinguit tristitiam ·ιλ.χ , c est, vitium capitale dicitur ex quo promptum est ab acedia: sed convenientius Gregorius * acediam *Lo~ <»<· ut alia vitia oriantur secundum rationem causae tristitiam nominat. Quia sicut supra * dictum est, *Art·’· •n. 3oî. . * finalis Sicut autem homines multa operantur tristitia non est vitium ab aliis distinctum secun­ propter delectationem, tum ut ipsam consequan­ dum quod aliquis recedit a gravi et laborioso tur, tum etiam ex cius impetu ad aliquid agen­ opere, vel secundum quascumque alias causas dum permoti; ita etiam propter tristitiam mulla aliquis tristetur: sed solum secundum quod con­ : operantur, vel ut ipsam evitent, vel ex ζ cius pon­ tristatur de bono divino. Quod pertinet ad ra­ dere in aliqua agenda proruentes. Unde cum tionem acediae *, quae intantum convertit ad 1 • An. ». acedia sit tristitia quaedam, ut supra * dictum est. quietem indebitam inquantum aspernatur bonum convenienter ponitur vitium capitale. divinum. Ad primum ergo dicendum quod acedia, aggraIlla autem quae Isidorus ponit oriri cx tristi­ 1 vando animum, impedit hominem ab illis T‘ ope­ tia et acedia reducuntur ad ea quae Gregorius ribus quae tristitiam causam. Sed tamen inducit ponit. Nam amaritudo, quam ponit Isidorus oriri animum ad aliqua agenda vel quae sunt tristitiae ex tristitia, est quidam effectus rancoris. Otiositas consona, sicut ad plorandum ; vel etiam ad ali­ autem et somnolentia reducuntur ad torporem qua per quae tristitia evitatur. circa praecepta: circa quae est aliquis otiosus, Ad secundum dicendum quod Gregorius conve­ omnino * ea praetermittens; et somnolentus, ea » nienter assignat filias acediae. Quia enim, ut Phi­ negligenler implens. Omnia autem alia quinque • Cap. V, n. a ; losophus dicit, in VIII Ethic. * , nullus diu absque quae ponit ex acedia oriri perlinent ad evaga­ cap. , n. 4- · S. I b. IcCL *, v». delectatione potest manere cum tristitia, necesse tionem mentis circa illicita. Quae quidem secun­ est quod ex tristitia aliquid dupliciter oriatur: uno dum quod in ipsa arce mentis residet volentis modo, ut homo recedat a contristantibus; alio importune ad diversa se diffundere, vocatur im­ modo, ut ad alia transeat in quibus delectatur, portunitas mentis; secundum autem quod pertinet sicut illi qui non possunt gaudere in spiritualibus ad cognitivam \ dicitur curiositas; quantum au'A delectationibus transferunt se ad corporales, sc- tem ad locutionem, dicitur verbositas; quantum ?τκ.Ί^."’/· cundum Philosophum, in X Ethic. * In fuga autem autem ad corpus in eodem loco non manens, οΐ 'ί. 'Ί’.τί!: tristitiae talis processus attenditur quod primo dicitur inquietudo corporis, quando scilicet aliquis :C! homo fugit contristantia; secundo, etiam impu­ per inordinatos motus membrorum vagationem * gnat ea quae tristitiam ingerunt. Spiritualia au­ indicat mentis; quantum autem ad diversa loca, tem bona, de quibus tristatur acedia, sunt et finis dicitur instabilitas. Vel potest accipi instabilitas ct id quod est ad finem. Fuga autem finis fit secundum mutabilitatem propositi. et. -etiam Ιλκ, quae n; pro inveniuntur, invenitur PDiCK ct a; ct... inveniuntur om. G. γ) inquietudo. - inquietas A, inquietatio BHK. etiam qutetudo !’. Î) Gregorius. - idem Gregorius Pd. ·) dicitur. - dicitur esse P. ζ) cx - Om. PDpn. - Pro proruentes, prorumpentes PG *K et lut, pervenientes Ii. η) illis. - aliis PpQ 0) contra. - qua EFl.pABCn ct k, circa PDGtBC ct a, circa ct β) quia (homines aliqui) 1; pro inducunt, inducuntur PK, inducunt detestantur B. - Pro Aoe, hic PD. t) acediae. - invidiae P. - Ed. a prosequitur; quae vitium est qua convertitur aliquis ad quietem indebitam intantum inquantum. m) omnino. - omnia Pk. λ) cognitivam. - cognitionem PDL; «bruM ρμ. p) vagationem. - vagitatem HEFHI.t ct h ut videtur, PCaG ct k, magnanimitatem pG, pint mentis ponit A. pK, QUAESTIO XXXV, ARTICULUS IV □89 Commentaria CaxxlinaUe Caietani tota quaestione trigesimnquinta unum dubium occurrit, spectu boni proprii, et boni spiritualis inquantum habet spectam specialiter ad articulum secundum, simpliciter rationem boni divini. Considerandum est enim quod caritas, ct ud hominem: An acedia sil tristitia de bono divino in licet , principaliter gaudeat dc bono divino in ipso Deo, se­ ipso Deo. vel in me, vel in utroque. Et simpliciter qui­ cundario tamen ct consequenter gaudet de bono divino, dem dubii ratio est quin dc bono divino in ipso Deo tri­ ct ipso etiam Deo, in scipio «mante ct etiam in proximo. stitia pertinet ad odium Dei eadem ratione qua desiderium Et licet una sit curita * gaudens dc his tribus, vilium tamen mali in ipso Deo nd odium spectat, ct gaudere dc malo oppositum non est unum (quia malum multifariam contui * eiusdem. Eiusdem namque rationis est odio habere ali­ git ·). *cd triplex scilicet odium, acedia et invidia. Odium * Amur. & * “· quem, optare illi malum, gaudere dc malo illius, et tristari siquidem refutat bonum tam in Deo quam in proximo ·ί u de contrario bono, ut patet. - Dc bono nutem divino in absolute. Invidia autem in proximo; ut in quaestione se- *' nobis tristitia pertinet ad amorem concupiscentiae. Et sic quente patebit. Acedia autem in ipso contristante refutante non opponitur caritati, quae est amor amicitiae ad Deum bonum non quodeumque, formalitcr loquendo, sed divi­ ct gaudet dc bono divino propter Deum. - Dc bono autem num: quin quidquid refutat, inquantum habet rationem divino in utroque tristari non videtur unius esse vitii: sicut divini boni in ipso contristante refutat. Unde conceditur quod directe opponitur gaudio caritati * pro quanto claudit nec odii Dei ct hominis unicum est vitium. Ad hominem vero, Auctorem scilicet, quia superius in in sc amorem concupiscentiae: propter quod cx ea nascitur I* llv*, qu. i.xxxiv. art. 4, distinguens capitalia vitia, ponit dexperutio, quae Deum α nobis aufert. Et hoc modo est accdiam circa bonum proprium. Hic autem, ponens ean­ respectu imis ultimi. Et quia omne concupitum u caritate dem circa divinum bonum, in art. 3 ponit ipsam con­ in Deum amicitia amatum finalitcr refertur, ideo acedia tri­ trariam gaudio caritatis dc Deo; ct ibidem, ad 2, dicit quod statur dc bono divino in nobis quod propter Deum habere debemus. Unde Auctor in art. 3, cum dixinct quod proaccdiae est contristari in his quae imminent facienda pro * pter Deum; ct in art. 4, ad a, expresse dicit: Spiritualia pr/ur effectus caritatis est gaudium de Dea, caute subiunautem bona, cie quibus tristatur acedia, sunt et finis et xit quod acedia ctl tristitia de bono spirituali inquantum divinum: et non dixit quod en tristitia de Deo. Quamvis id quod est ad finem. U. Ad hoc dicitur quod acedia est tristitia de bono divino etiam si dixisset, dc Deo in nobis intelligi potuisset. Et in eo qui contristatur. Et proptcrca dicitur quod est re­ sic omnia consonant simpliciter, ct in doctrina Auctoris. n I QUAESTIO XXXVI, ARTICULUS I 20O QUAESTIO TRIGESIMASEXTA DE IN • Cf. qu. «m»t, fntrod. I N V I 1J 1 A QUATUOR ARTICULOS DIVISA Tertio: utrum sit peccatum mortale. considerandum est de invidia Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: quid sit invidia. Secundo: utrum sit peccatum. einde D Quarto: utrum sit vitium capitale, et de filia­ bus eius. ARTICULUS PRIMUS UTRUM INVIDIA SIT TRISTITIA Are Mcq.; ari. 5. T • Cap. x. n. x. j. δ art. 3. * Cap. x, n. 9. ’ Dc Hdc Qrth, lib. II, cap. xir. t Dc Sfala, qu. x, λπ. i, * d jpD primum sic proceditur. Videtur quod invidia non sit tristitia. Obiectum enim J tristitiae est malum. Sed obicctum in­ vidiae est bonum: dicit enim Grego­ rius, in V Moral. ', de invido loquens: Tabe· sccntem mentem sua poena sauciat ·, quam feli­ citas torquet aliena. Ergo invidia non est tristitia. 2. Praeterea, similitudo non est causa tristi­ tiae, sed magis delectationis. Sed similitudo est causa invidiae: dicit enim Philosophus, in II * : Rhet. Invidebunt tales quibus sunt aliqui similes aut se­ cundum genus, aut secundum cognationem 0, aut secundum staturam, aut secundum habitum, aut secundum opinionem. Ergo invidia non est tri­ stitia. 3. Praeterea, tristitia ex aliquo defectu cau­ satur: unde illi qui sunt in magno defectu sunt ad tristitiam proni, ut supra * dictum est, cum de passionibus ageretur. Sed illi quibus modicum deficit, et qui sunt amatores honoris, et qui * re­ putantur sapientes, sunt invidi; ut patet per Phi­ losophum, in II Rhet. · Ergo invidia non est tristitia. 4. Praeterea, tristitia delectationi opponitur. Oppositorum autem non est eadem causa. Ergo, cum memoria bonorum habitorum z' sit causa de­ lectationis, ut supra * dictum est. non erit causa tristitiae. Est autem causa invidiae: dicit enim Philosophus, in II Rhet. quod his aliqui invi­ dent qui habent aut possederunt quae ipsis con­ veniebant aut quae ipsi quandoque possidebant. Ergo invidia non est tristitia. Sed contra est quod Damascenus, in II libro *, ponit invidiam speciem tristitiae, et dicit quod invidia est tristitia in · alienis bonis. Respondeo dicendum quod obicctum tristitiae est malum proprium. Contingit autem id quod est alienum bonum apprehendi ut malum pro­ prium. Et secundum hoc de bono alieno potest esse tristitia. Sed hoc contingit dupliciter. Uno 3) γ) tamen laudat. - faciat H, faciet ceteri ei Pa. cognationem. - cogitationem ADHIpK, cognitionem ceteri. et qui. - etc. ΑΒΕΚρκ. et IpC, om. E; pn» sunt, et sunt B. sunt »K. 6; I ad Cor^ cap. xtv, lect. i. modo, quando quis tristatur de bono alicuius inquantum imminet sibi ex hoc periculum ali­ cuius nocumenti: sicut cum homo tristatur de exaltatione inimici sui, timens nc eum laedat. Et talis tristitia non est invidia, sed magis timoris effectus; ut Philosophus dicit, in II Rhet. * Alio ·αρ. , modo bonum alterius aestimatur ut malum pro­ prium inquantum est diminutivum propriae glo­ riae vel excellentiae. Et hoc modo de bono alte­ rius tristatur invidia. Et ideo praecipue de illis bonis homines invident in quibus est gloria, et in quibus homines amant honorari et in opinione esse; ut Philosophus dicit, in II Rhet. * « ’· ·*Ad primum ergo dicendum quod nihil prohibet id quod est bonum uni apprehendi ut malum alteri. Et secundum hoc tristitia aliqua potest esse de bono, ut dictum est * Ad secundum dicendum quod quia invidia est de gloria alterius inquantum diminuit gloriam quam quis appetit, consequens est ut ad illos tantum invidia habeatur quibus homo vult se aequare vel praeferre in gloria. Hoc autem non est respectu multum a se distantium: nullus enim, nisi insanus, studet se aequare vel praeferre in gloria his qui sunt multo eo maiores, puta plebcius homo regi ; vel etiam : rex plebeio, quem : multum excedit. Et ideo his qui multum distant vel loco vel tempore vel statu homo non in­ videt: sed his qui sunt propinqui, quibus se ni­ titur aequare vel praeferre. Nam cum illi exce­ dunt in gloria, accidit hoc contra nostram utili­ tatem, et inde causatur tristitia. Similitudo autem delectationem causal inquantum concordat vo­ luntati. Ad tertium dicendum quod nullus conatur ad ea in quibus est mullum deficiens. El ideo cum aliquis in hoc eum excedat, non invidet. Sed si modicum deficiat, videtur quod ad hoc pertin­ gere possit, et sic ad hoc conatur. Unde si fru­ straretur eius conatus propter excessum gloriae habitorum. - humanorum PABCDEFGHIpK ritnrum nK. «) tu. - de PBGHK; rd dc marpo D. ζ) etiam. - Om. \BK. δ) ex km.:, gracie' • Ver·. 3. r * Op. u-«i. ■t.xixi, in vct. IXXJII QUAESTIO XXXVI, ARTICULUS 1 291 alterius, tristatur. Et inde est quod amatores ho­ luctationem causal: sed inquantum sunt amissa, noris sunt magis invidi. Et similiter etiam pusil­ causam tristitiam. Et inquantum ab aliis haben­ lanimes sunt invidi : quia omnia reputant magna, tur, causam invidiam : quia hoc maxime videtur et quidquid boni alicui accidat, reputant sc in gloriae propriae derogare. Et ideo dicit Philoso­ magno superatos esse. Unde et lob \ ‘ dicitur: phus, in II Jihet. *, quod senes invident iuninriParvulum occidit invidia. Et dicit Gregorius, in bus: et illi qui multa r> expenderunt ad aliquid V Moral. *, quod invidere non possumus nisi eis consequendum invident his qui parvis expensis quos nobis in aliquo meliores putamus. illud sunt consecuti; dolent enim dc amissione Ad quartum dicendum quod memoria praete­ suorum bonorum, et de hoc quod alii consecuti ritorum bonorum, inquantum fuerunt habita, de- sunt bona. ,a,< r. »j inulta. - multum Va. Commentaria Cardinalis Caietani articulo primo quaestioni * irigCMmacsextue, circn defini­ ritate indigni *; ad invidiam demum spectat dolere dc pro- • *Cp- a. v ·. j; tionem invidiae, scilicet quod cst tristitia dc bono alte­ tpcritatc aequalis et similis ·. Ubi perspice primo, quatuor •CISCep-1. u. η. u * formales obiecti dolori * in alieno bono. Perspice rnis quatenus est diminutivum propnae gloriae vel excel­ ratione • bf jKridïj, lentiae , dubium cx Martino occurrit · multipliciter hoc secundo, quod indignatio et invidia in sola conditione qu. I. •Op. is, η.i, j. impugnante. Primo, auctoritate Aristotelis, in II Rhet. ·, * homini dc quo cst dolor differunt; nam utroque «t do­ ubi differentiam inter invidiam ct nemesim ac timorem po­ lor perturbans dc prosperitate aliena, sed indignatio cst dc nit per hoc quod nemesis cst dc bono indigni; limor de prosperitate indigni, invidia veru dc prosperitate aequalis bono alterius quatenus nocivum; invidia autem dc bono ct similis. Ita quod sicut indignatus aegre fert indignum alterius propter ipsum proximum. Ubi patet quod tristitia prosperari, non propterea quia timet quod ex indigni pro­ de bono proximi quia inde eveniet diminutio gloriae no­ speritate aliquid muli sibi eveniat, sed ea ratione quia In­ dignus prosperatur; ita invidus aegre feri hominem aequa­ strae, timor est, non invidia. lem cl similem prosperari, non quia timeat quod ex illius Deinde super hac auctoritate fundat quatuor argumenta. Primum cst. Nulla tristitia dc bono alterius inquantum prosperitate aliquid alterum sibi mali eveniat, »ed ca ra­ per hoc imminet nobis periculum alicuius nocumenti, est tione quia aequalis ct similis prosperatur. Et per hoc, uterinvidia: putet istn cx ipso Thoma etiam in hoc articulo. que dolet non quia sibi umet, sed quia alter prosperatur. Sed tristitia dc bono alterius inquantum cst diminutivum Haec est plana sententia Aristotelis ibidem, ut patet inpropriae gloriae vel excellentiae, cst tristitia dc bono pro­ tuenti. - Haec de pnmo. III. Quoad secundum *, quanta differentia est inter pro- ·α. njc pr»ximi inquantum imminet nobis periculum alicuius nocu­ ipcritatem alterius hominis absolute, ct prosperitatem al­ menti. Ergo huiusmodi tristitia non est invidia. - Minor patet: quia diminutio gloriae vel excellentiae cst maius terius hominis aequalis et similis, tanta est distantia inter phantasiam Murtini ct sententiam Aristotelis. Num Murti­ nocumentum quam diminutio divitiarum. Secundum cst. Nullus timor est invidia. Sed tristitia dc nus ponit invidiam esse dolorem de bono alterius homi­ bono proximi ut diminutivo propriae excellentiae est ti­ nis absolute, seu propter ipsum hominem; Aristoteles mor. Ergo non est invidia. - Maior patet: quid contra autem ponit invidiam esse dolorem dc prosperitate alte­ se invicem timor ct invidia distinguuntur ab Aristotele ct rius hominis aequalis et similis. Et propterea, credens Thoma. - Minor patet: quin omnis tristitia ex apprehen­ sc sequi Aristotelem, longe aberravit ab eius doctrina. • Op R. 1. sione futuri corruptivi aut contristativi dc prope apparen­ Fuit autem, ut puto, ratio erroris sui illud Aristotelis ver­ bum , propter ipsum proximum. Putavit enim Martinus tis cst timor, secundum Aristotelem, in eodem libro *. Tertium cst. Quidquid facit tristitiam de bono alterius proximum esse nomen substantiae, quasi dixisset, pro­ non esse propter tptum proximum de cuius bono trista­ pter ipsum alium hominem: cum tamen sit nomen acci­ mur. sed propter cum qui tristatur, facit tristitiam non dentis comprehendentis utnimque dictum accidens. sci­ esse invidiam. Sed esse diminutivum propriae excellentiae licet aequate ct simile. Nam statim, posita definitione in­ facit tristitiam dc bono proximi esse non propter proxi­ vidiae supradictn *, volens declarare rationem in homine · n*o. γ"γ··χ mum dc cuius bono instamur, eed propter nos qui tri­ inventam quare sua prosperitas ab invido aegre feratur, stamur. Ergo. - Maior palet ex definitione Aristotelis. - dixit quod cst propter ipsum proximum, seu propinquum, Minor cx terminis est nota. hoc cst propter proximitatem seu propinquitatem illius Quartum cst. Possibile est quod aliquis tristetur dc bono hominis, quod sub aliis verbis dixerat aequalis et simi­ proximi propter ipsum proximum, quia scilicet non vult lis: hoc est. quod prosperitas aliena ideo subùcct invidiae sibi bene esse, ct non quin diminutivum propriae excel­ quiu cst aequalis ct similis, seu quia est propinqui. lentiae. Et possibile est quod aliquis instetur dc bono Contra veritatem autem cst, quia eiusdem moris cst proximi quatenus diminutivo propriae excellentiae. ct non velle alicui homini malum, puta mortem, absolute; ct propter ipsum proximum. Sed in huiusmodi casu primum dolcrc dc bono opposito, hoc est vim ipsius, absolute, ut est invidia, ct non secundum. Igitur. - Ex his patet quod putet. Sed velle alicui absoluto malum murtis spectat ad opinio Thomae contradicit .Aristoteli ct sibi ipsi. vitium odii. Ergo instari de vita alicuius absolute spectat IL Ad horum evidentem notitiam, exponenda est, primo, ad odium. Et idem cst dc aliis bonis uc malis iudicium. sententia Aristotelis dc obiecto invidiae; secundo, ostende­ \'on ergo invidia distinguitur ab odio quia odium est re­ tur quod via Murtini cst ct contra Aristotelem et contra spectu mali alieni propter ipsum hominem, quin scilicet • N««n. ni. veritatem * ; tertio, conferenda est sententia Aristotelis cum ipsi absolute malum volumus; ct Invidia est dc bono • Nrto. i». doctrina Auctoris *; quarto, respondebitur obiectis ** . propter eundem, quia scilicet ipsi absolute bonum nolu­ ·· Nuta. n. • Op, v, a W. Quoad primum, Aristoteles, in II Rhet. *, tractans dc pas­ mus, ut Marrinus somniare videtur. Sed uterque isto motus sionibus animae, ponit quatuor tristitiae passiones circa unius et eiusdem mons cst, odii scilicet. - Haec dc secundo. bonum alienum: scilicet timorem, aemulationem, indigna­ IV. Quoad tertium ♦, sententia Aristotelis per doctrinam · O· a^m· “· tionem ct invidiam. Et ad timorem spectare vult dolere Auctoris non excluditur, eed exponitur. Declarantur singula. • ùp. ta, n. > de aliena prosperitate quatenus ex illa aliquod imminet Ratio in primi * ab Aristotele explicata in obiecto invidiae nobis malum ·; ad aemulationem vero spectat dolere de manifeste sc tenet ex parte rei : nam prosperitas propinqui, • Cap. si, o- ». alieno bono, non quia alius hoc habet, sed quia ipse illo seu similis ct aequalis, in re ipiu invenitur. Et nihil aliud caret * ; ad indignationem nutem spectui dolere de prospe­ in re ipsa quae cst invidiae obiectum. secundum veritatem, n I » 292 QUAESTIO XXXVI, ARTICULUS I invenitur movens ad invidiam nisi prosperitas propinqui, ut putet. Et propterca invidia est semper prava : quia do­ lor est dc prosperitate propinqui, dc qua est gaudendum. Et quoniam in hoc quod dico prosperitas aequalis et si­ milis, clauditur excessus quidam respectu aequalis ct similis (cx hoc namque quod alterum similium et aequalium pro­ speratur, excedit reliquum), ideo, dicendo quod ratio obiecti invidiae est prosperitas similis ct aequalis, dicitur quod est bonum excedens in simili ct aequali. - Et si amplius scru­ tati fuerimus, unum aliud includitur in prosperitate similis ct aequalis: scilicet mutatio relationis in sc ct suo correlalivo. Nam ubi prius erant correlativa acquiparantiac, quia erant similes ct aequales, prosperitas similis ct aequalis transfert ipsum in relativum secundum excessum et corrclativum excessi; non per diminutionem aliquam in eo qui exceditur, sed per solam augmentationem in eo qui excedit. Et propterca, dicendo quod obicctum invidiae est prosperitas similis ct aequalis, simul dicitur quod est bo­ num excedens in simili ct aequali, ac per hoc habens sc nd alterum ut excedens ad excessum. - Et si pro­ fundius adhuc perspexerimus, videbimus quod haec ipsa mutatio relationum est secundum rem diminutiva excel­ lentiae in altero, non absolute, sed relative: hoc est, non minuit in eo aliquod bonum, sed tollit «b eo relationem excellentiae cuiusdam, quam prius habebat in hoc quod erat alteri par; tollit, dico, non nocendo illi quovis modo, sed per proprium augmentum. - Perspicue quoque cir­ cumspicientibus apparebit adhuc quod haec ipsa diminutio relativa absque sui defectu, etsi mala aut nociva mi­ nime sit secundum rem et veritatem, habet tamen mali **/ rh't9;· 5PCciem: non muli culpae, dc quo scriptum est ♦, Ab omni specie mala abstinete vos, sed mali poenae. Nam transire dc aequali ad esse excessum cx defectu proprio mulum est: sine defectu autem proprio, mulum non est, sed mali speciem seu similitudinem praefert. - Prosperitas ergo aequalis ct similis claudit in sc rationem excedentis; ac per hoc, mutantis relationem ad suum simile ct aequale in relationem excedentis ad excessum; ac per hoc, quo­ dammodo minuentis relativam excellentiam in suo simili ct aequali; ac per hoc, licet in sc sit bono, quandam ta­ men habet speciem muli poenae respectu illius similis ct aequalis, quem modo excedit. Et totum hoc est in re: quia ita res se habet. - Et si his adiunxerimus id quod talis pro­ speritas sortitur in respectu ad invidum cx communi ra­ tione tristitiae, hoc est cx communi conditione quam tri­ stitiae ratio in omni suo obiccto cx parte cius qui tristatur supponit, scilicet quod ipso nolente accidat (est enim tristitjade his quae nobis nolentibus hunt seu sunt *); oportet vl superaddere ad dictum invidiae obicctum rationem noliti; ita quod prosperitas aequalis ct similis nolitn est proprium obicctum tristitiae. Nam si volita esset, causaret gaudium ; et si nec volita nec nolita esset, nec gaudium nec tristi­ tiam causarct; sed quia nolita est, tristitiam causât. V. Haec omnia clara sunt secundum Aristotelem. Et idem omnino sentit .Auctor, quamvis aliis verbis unum horum explicaverit. Quod enim obicctum invidiae sit bo­ num excedens, expresse habes ct in hoc articulo, in resp. ad 3; ct in sequenti articulo, ubi dicit; Quarto modo ali­ quis tristatur de bonis alicuius inquantum excedit ipsum in bonis: et hoc proprie est invidia; et istud semper est pravum, etc. Haec ibi. Et sic habes omnia apud ipsum quae ex ratione excedentis deducta sunt. - Quod exigatur ratio propinqui, in hoc articulo, in resp. ad 3, habes, ubi dicitur quod his qui sunt propinqui, quibus nititur aliquis se aequare vel praeferre. - Quod etiam prueexigatur ratio noliti, ibidem patet, cum subditur: Nam cum illi excedunt, accidit hoc contra nostram voluntatem, et inde causatur tristitia.-Quod concurrat etiam species mali, in hoc articulo patet, cum dicitur: Bonum alterius aestimatur ut malum proprium. Non dixit est, sed aestimatur: quia in veritate non est malum, sed similitudo mali. Speciem igitur mali in quadam quasi diminutione excellentiae relativae in obiccto invidiae inventam in ordine ad nolentem obicctum illud, Auctor explicavit per illa verba: Aestimatur ut malum pro­ prium inquantum est diminutivum propriae excellentiae. Unde nulla est inter Aristotelem et Auctorem in hoc dissonantia: sed explicavit iste quod ille implicite dixerat et insinuaverat dicendo stutim post definitionem invidiae; Hoc autem non quia ipsi aliquid accidet alterum, sed propter ipsum propinquum, etc. * Excludendo enim even­ tum alicuius alterius, non excludit hoc ipsum quod evenit, scilicet quod exceditur ab aequali ct simili: sed potius includitur cum subditur, sed propter ipsum propinquum. Ita quod differentiam inter obicctum invidiae ct timoris non consistere dixit in hoc quod alterum habent rationem mali, □ Iterum non: sed in hoc quod malum in obiccto timoris est aliquid alterum ab ipso bono proventurum; malum vero in obiccto invidiae non est aliquid altcrum ab ipso bono futurum, sed est ipsum bonum habens mali speciem. Hoc enim denotant illa Aristotelis verba, non quia ipsi aliquid accidet alterum, sed propter ipsum propinquum: nisi quis dicui quod frustra Aristoteles dixit ly aliquid al­ terum. Et ut clarius percipiatur quod dicimus, ponamus exemplum ad propositum. Prosperitas mihi aequalis ct si­ milis, seu propinqui, potest esse obicctum aemulationis, indignationis, timoris ct invidiae. Aemulationis siquidem, si dolco non quia ille prosperatur, sed quia non similiter procedo. Indignationis vero, si doleo quia ille est indignus prosperitate. Timoris autem, si dolco quod cx illius prospe­ ritate rapinae, caedes, etc., fient; haec enim mola aliquid alterum sunt ab ipsa prosperitate, ct futura cx illa pu­ tamur. Invidiae autem, inquantum excedit me propinquum: ita quod hoc ipsum quod me propinquum excedit, in se quidem bonum, in ordine autem ud me, praecipue invi­ tum, mali speciem habet. Unde stant haec duo simul: quod invidus non tristatur dc prosperitate propinqui quia aliquid alterum accidet ei; ct quod tristatur quia hoc ipsum accidit ei, scilicet excedi, quod mali speciem habet. Nec oportuit Aristotelem clarius haec explicare, ut explicavit Auctor: quia iste etiam novitiis scripsit, ille eruditis, apud quos constat quod, sicut impossibile est delectari nisi de bono secundum rem vel apparentiam, ita impossibile est tristari nisi magna videntur. Haec opimo Thomae non bene concor­ quetur. Auctor ergo, cum Aristotele, primo in hac respon­ dat cum his quae eodem loco dixit. El ideo arguitur sic. sione ad tertium loquitur dc multo excessu vel defectu Nullus invidet in his in quibus se multum putat deficere. praeexistente, dc quo solo est vera maior. Postmodum, cum Sed pusillanimis omnia reputat magna: ut Aristoteles di­ ad pusillanimes venit, dc multo excessu superveniente, sup­ cit ct Thomas approbat. Ergo pusillanimis cx sui pusil­ posita similitudine inter cos, loquitur. Et de hoc est vera lanimitate potius retrahitur ub invidia quam inducatur. - minor. Et ideo argumentum nihil valet. VIII. In eodem articulo primo, in responsione od quar­ Maior ct minor sunt Thomae hic. » *, Ad hoc dicitur quod pusillanimitas causât invidiam in tum, non mireris quod dicatur senes invidere iuvenibus subiecto disposito, hoc est infra latitudinem hominum si­ et cum hoc dicatur quod invidi sunt similes aut secundum • I.b. II, milium: invidia enim, ut Aristoteles diffuse declarat ·, in­ genus aut secundum aetatem, etc., ut patet in II Rhet. Clf, X. ter similes est. Causât autem invidiam cx ratione reddita Aristotelis ·. Nam senes habent aetatem iuvcnilem in prae- ’ Ct ■»»· »· ab Aristotele ct Auctore hic, quia scilicet omnia magna terito sui: ct ideo, recolentes se olim iuvenes non assecu­ putat. Ita quod prosperitas simili» uni, magnanimo, nul­ tos quod isti iuvenes assequuntur, invident iliis. Et rursus lam aut parvulam invidiam excitabit: quia, pro nihilo aut cogitantes se similes iuvenibu» in natura, cum diuturniore quasi nihilo reputans illam prosperitatem, non reputat se cxpccutionc tanti temporis, non assequi quod illi modico excedi. Alteri vero, pusillanimi, invidiam magnam excita­ tempore, scilicet iu\cotulis, assequuntur, invident. Semper bit: pro quanto cx quacumque minima prosperitate similis ergo concurrit similitudo aliqua aliquo modo; ut dilfusc reputat se multum excedi. Unde quia pusillanimitas simi­ Aristoteles ibidem prosequitur dc invidia. lis facit vel auget obiectum invidiae, scilicet rationem cxcc- ARTICULUS SECUNDUS UTRUM INVIDIA SIT PECCATUM Infra, qu. crvin. urt. i; Dc Malo, qu. x, irt. i; tn Ptalm. ΛΛΆ37. SECUNDUM SIC PROCEDITUR. VidctUF quod \S^V^Iinvidia non sit peccatum. Dicit enim Hieronymus, ad Laciam, de Instruet. FiLL de alienis bonis. Sed haec tristitia potest contingere quatuor modis. Uno qui­ dem modo, quando aliquis dolet de bono ali­ cuius inquantum ex eo timetur nocumentum vel sibi ipsi vel etiam aliis bonis. Et talis tristitia non est invidia, ut dictum est ; * ct potest esse sine peccato. Unde Gregorius. XXI1 Moral. *, aitT; Evenire plerumque solet ut. non amissa caritate, et inimici nos ruina laetificet, ct rursum eius glo­ ria sine invidiae culpa contristet, cum el ruente eo quosdam bene erigi credimus, et proficiente illo plerosque iniustc opprimi formidamus. Alio modo potest aliquis tristari de bono alteritis, non ex eo quod ipse habet bonum, sed cx eo quod nobis deest bonum illud quod ipse habet. Et hoc proprie est \elus; ut Philosophus dicit, in II R/iet. * Et si iste zelus sit circa bona £) It tf tilia. - triititia çuurÀjrt p,f. γ) ait. - Jiàt Ct, oai, cctcn ct «i. · v«v » ·'**** ? · ah. pruerx · or »'·L- ” ·· • Ver·, t • Qp. (s. n. h. • Ibid-, η. 1,7. •Pâ.xtxvi.vcr» t. QUAESTIO XXXVI, ARTICULUS il 294 honesta, laudabilis est: secundum illud I ad Cor. malignantibus, neque gelaveris facientes iniquita­ xiv ♦: Aemulamini spiritualia. Si aulem sit de tem. Et alibi *: J*ene effusi sunt gressus mei. quia ’’·*«·»»»■»««. bonis temporalibus, potest esse cum peccato, ct -clari super iniquos, pacem peccatorum videns. sine peccato. Quarto aliquis tristatur de bonis alicuius in­ Tertio modo aliquis tristatur de bono alterius quantum alter excedit ipsum in bonis. Et hoc inquantum ille cui accidit bonum est eo indignus. proprie est invidia. Et istud semper est pravum, Quae quidem tristitia non potest oriri ex bonis ut etiam Philosophus dicit, in II Rhet. z * quia · cap. honestis, cx quibus aliquis iustus efficitur; sed dolet dc eo de quo est gaudendum , scilicet dc sicut Philosophus dicit, in II Rhct. * , est de di­ bono proximi. 1 vitiis et de talibus, quae possunt provenire dignis An primum ergo dicendum quod ibi sumitur in! ct indignis. Et hacc tristitia, secundum ipsum, vidia pro zelo quo quis debet incitari ad profij vocatur nemesis, et pertinet ad bonos mores . Sed ciendum cum melioribus. hoc ideo dicit quia considerabat ipsa bona tem­ An secundum dicendum quod ratio illa procedit poralia secundum se, prout possunt magna videri de tristitia alienorum bonorum secundum pri­ non respicientibus ad aeterna. Sed secundum do­ mum modum. ctrinam fidei, temporalia bona quae indignis pro­ Ad tertium dicendum quod invidia differt a veniunt cx iusta Dei ordinatione disponuntur vel zelo, sicut dictum est ’. Unde zelus aliquis potest 'Uwjoo. ad eorum correctionem vel ad eorum damnatio­ esse bonus: sed invidia semper est mala. nem: et huiusmodi bona quasi nihil sunt in com­ Ad quartum dicendum quod nihil prohibet ali­ paratione ad bona futura, quae servantur bonis. Et quod peccatum, ratione alicuius adiuncti, poenale ideo huiusmodi tristitia prohibetur in Scriptura esse; ut supra * dictum est, cum de peccatis sacra: secundum illud Psalm. *: Noli aemulari in ageretur. Commentaria Cardinalis Caietani quaestione trigesimusexta dubium accidit, in secundo I articulo, Je nemesi, quae ab aliis vocatur indignatio: quia vere pertinere sidetur ad bonos mores; nec prohiberi in doctrina fidei. Primum probatur sic. Quia tristari dc vere malo est actus bonus cx genere suo. Sed nemesis est tri­ stitia dc vere nudo: nam vere nudum est quod bonum sit in indigno. Dissonat namque rationi hoc quod dico, bonum indigno: sicut consonat oppositum, scilicet, bonum digno. Et licet huiusmodi bonum commune bonis ct malis sit parvum, aliquod tamen bonum est, ct tantum ut gaudii ct tristitiae humanae materia sit. - Ncc obstat si dicatur quod, licet bonum indignn dissonct, tamen bonum ad cor­ rectionem vel damnationem, seu aliquod huiusmodi, non dissonat indigno. Haec enim accidentia sunt talis boni in­ digno: sermo autem doctrinalis formulis est, ct dc tristitia de bono indigni ut sic quaestio est. Hanc enim Aristoteles ad bonos mores pertinere, ct Auctor prohiberi a doctrina fidei affirmat. Secundum autem declaratur. Quia aemulatio iniquorum prohibitu in Scriptura intclligendn est ut ab ipsamet Scri­ ptura declaratur, cum subditur·: Noli aemulari ut mali­ gneris: uc si diceret: iVo/x aemulari sic ut relis Jieri ma­ n I •P *, 8. xxxη, >cr». lus ut habeas bona quae habent impii. In oppositum autem est doctrina Auctoris. II. /\d hoc dicitur quod sicut proicctio mercis in mare potest considerari dupliciter, scilicet secundum sc, et sic habet rationem mali ct contristantis; ct simpliciter, hoc est omnibus consideratis circumstantiis, cl sic habet ratio­ nem boni ct appetibilis, ut salvetur vita: ita bonum indi­ gni potest dupliciter considerari. Primo, secundum sc. Et sic habet rationem mali, pro quanto habet rationem iniusti : non ca ratione qua iniustum dicitur malum culpae aut poenae (quia ncc culpa est ncc poena habenti; ncc culpa aliorum ncc poena aliorum, quoniam non oportet bonum indigni esse cum damno alterius, ut patet dc bono vitae vel sanitatis corporeae, quae habentis sic est ut nulli aufe­ ratur): sed ca ratione iniustum est qua monstra iniusta sunt, qua leo faciem hominis iniustc haberet. - Alio modo potest considerari bonum indigni simpliciter, cum omni­ bus adiaccntibus circumstantiis, prout invenitur. Et sic, cum sit quaedam distributio divinae providentiae, rationem boni habet: misericordis quippe Patris est benefacere etiam his qui oderunt cum. Cum autem rationalis naturae malum, quod solum in moralibus malum est, geminum tantum sit, scilicet culpae ct poenae; oportet ut bonum indigni, si tristitiam de sc malum vel bonam reddit, vere malum culpae aut poenae sit, ad constituendam tristitiam bonam; aut sere bonum. ad constituendum tristitiam mulam. Nulla autem apparet ratio muli poenae aut culpae hic in ip>o habente, ut patet. Sed in dUtributionc activa apparet ratio mali culpae, iniustac scilicet distributionis, et in proponionalitatc perso­ narum quibus distribuendum est, ct rerum quae distribuen­ dae sunt. Apparet et malum poenae in genere humano, dum divitiae, potentia, honor ct huiusmodi, debita dignis, dantur indignis, ct per hoc privantur digni. Unde ct Ari­ stoteles, in II Rhct. ·, fundat doctrinam suam super hoc, • Qp u. » ·«· scilicet: Quod praeter dignitatem jit, iniustum est. Sed si diligenter consideremus, ct confiteamur quod in distribu­ tione activa horum non potest inveniri malum culpae, quia est actio divinae providentiae; ct quod vins vere bonis non debentur bona huiusmodi temporalia secundum sc, sed so­ lum in ordine nd vitam aeternam (quia sic solum cadunt sub merito, ut in ult. art Γ' ΙΓ * dictum est: ct hoc quia sunt adeo parva bona ut non sint bona simpliciter): dare videbimus quod ncc mali culpae nec mali poenae ratio in huiusmodi bonis indignorum invenitur; ct quod Aristote­ les, qui bona tantum praesentia in humano genere novit, ct providentiam divinam respectu singulorum hominum negasse videtur in XII Afctaphps. *, id quod in distribu­ lui Ufc XJ· tione humana iniustum invenit elevavit nd distributionem huiusmodi bonorum, quae non ab homine, sed a Deo mi­ sericorditer dante haec minima bona malis fit. - Si quid autem mali poenae alterius in huiusmodi bonis cx prava hominum voluntate annectitur, tristari de hoc non perti­ net ad nemesim, ut in littera dicitur. Non est ergo eiusdem rationis tristari de vexatione boni, ct prosperitate muli, ut Aristoteles putavit; licet utrubique sit indignitas. Et ratio est quia vexatio boni in sc habet unde sit malum, poenae saltem. Prosperitas autem mali non habet in sc mali culpae aut poenae rationem, sed solius na­ turalis inconsonantiac, sicut monstrum: propter quod ra­ tioni dissonat quemadmodum ct monstrum. Quia ergo nulla est in prosperitate indigni ratio mali; et est in eadem ratio boni iustiti.tc ac misericordiae divinae sic dispensantis: consequens est quod tristari de huiusmodi bonis indigno­ rum est tristari dc divina distributione. Propter quod Glossa· · la’«crta· cx Augustino in Psalmo xxxvi, super illud verbum *, Desine * *· ab ira etc., dicit: Inde irasci et dedignari est contra Deum murmurare. Est igitur tristitia dc bono indigni simpliciter mala, quia est dc bono simpliciter, scilicet secundum divinam distri- » QUAESTIO XXXVI, ARTICULUS II binionem: quamvis tnstari dc huiusmodi bono indigni ut sic. abstrahendo α divina providentia, mugis boni quam mali rationem habeat; sicut tristari dc monstro et dc ha­ bentibus speciem mali. Infitiari siquidem nemo potest quin, ut dictum est, secundum humanae distributionis rationem, apud quam huiusmodi bona distribuere indignis iniustum est, iniusti rationem habent, ac per hoc, secundum sc, quondam mali speciem mentibus humanis ingerat. Quo fit ut nullam peccati rationem videam quando aliquis trista­ tur dc prosperitate indigni quia est indignus, si non exten­ dit sc tristitia ad idem bonum inquantum c.st a Deo dis­ tributum. Extendit siquidem sc ad hoc quando simplici­ ter tristatur de bono indigni: non se extendit autem quando tristatur dc bono indigni sic ut complacent tamen sibi simpliciter divina distributio. Veruntamen quia huiusmodi tristitia secundum quid parat viam tristitiae simpliciter, quae est mala, ideo etiam cavenda videtur, quasi dispositio • Ver», j, . nj Unde ct in Psalmo i.xxn · ad hoc periculum in­ sinuandum dici videtur: Mei autem pene moti sunt pedes, pene effusi sunt pressus mei, quia gelavi super iniquos, pacem peccatorum videns. Nec hoc dissonat a doctrina Au­ ctoris: immo cx ipsa deducitur, pro quanto excusat Ari­ stotelem ex ratione bonorum temporalium secundum sc, ct rationem peccati assignat ex ratione eorundem ut ordi­ natorum ad aeternam felicitatem ex divina providentia. Et ex his patet solutio obicctorum. Nani bonum indi­ gni dissonat ut monstrum. - Et est aliquid magnum apud iustitiam humanam. - Et ordinari a Deo ad correctionem vel damnationem, licet accidat, idest sit extra rationem formalem boni indigni secundum te, non tamen accidit eidem simpliciter, prout est. Et rursus, licet accidat illi ut quaedam res est, non tamen occidit ei ut fit: quoniam non accidit ei quod est fieri agens et fini.·». Et proptcrca huic quod est bonn huiusmodi indignis distribui non occidit α quo ct propter quid, unde sumitur ratio iusti vel iniusti monilis, quod in operatione consistit. III. In eodem secundo articulo quaestionis trigesimaesextae, circa primum modum tristitiae, qui est timoris af­ fectus ct effectus. diligenter ct caute observa quod in lit­ tera non dicitur huiusmodi tristitiam esse bonam; sed di­ citur quod non est invidia, et quod potest esse sine peccato. •Art. pneeex, Et primum horum declaratum est *. Secundum autem in“ ΜΨ sinuat quod potest etiam esse cum peccato. Indicanda est enim huiusmodi tristitia secundum regulas timoris. Nam sic­ ut timor potest esse cum peccato et sine peccato, ita et tri­ stitia quae timorem sequitur. Qui enim timet bonis ne op­ primantur, aut iustitiae vel cultui divino nc conculcetur, ob potentiam, divitias, etc., et propterca tristatur dc potentia ct divitiis alicuius, si clara est huiusmodi malorum sequela, non peccat. Cuius signum est quod, si haberet potestatem pri­ vandi illum huiusmodi potentia ct divitiis, bene faceret pri­ vando illum. Si autem aliquis timet cx alterius potentia laedi iustc, vel non iniustc, ct ideo de illius potentia tristatur, peccat. Quoniam huiusmodi limor non debet intantum pro­ gredi ut nolit bonum alterius: sed ut est quod liceat sibi timere malum proprium. Cuius signum est quod, si ha­ beret potestatem privandi illum tali potentia, non licite propter hoc privaret illum: eadem siquidem ratione netus interior, ct exterior sibi respondens, est bonus vel malus. Si­ militer si ambiguum est nn aliquis potentia vel divitiis abUtetur in alterius damnum, quamvis licite timeat cl caveat, non tamen licite tristatur absolute de illius potentia vel divitiis: sicut nec licite posset propterca illum privare po­ testate vel divitiis. Unde collige quod huiusmodi timoris affectus, ct effectus qui est tristari de bono proximi ut no­ civo, freno eget rectae rationis conferentis qualitatem mali suae causae, et praeponentis praeponenda, ut tristitia dc bono cx sancta seu recta detestatione mali excusanda sit. IV. In eodem secundo articulo, circa secundum modum tristitiae, hoc est zelum seu aemulationem, cum dicitur quod si est de bonis temporalibus, potest esse cum pec· • /x- luriJtJ. cato, et sine peccato, Ma r tinus occurrit ♦ dicens: « Haec qu.n.coaduiJ. .... ... .. . · »· . rhamne opimo videtur mihi contradicere Aristoteli. qui ponit zelum esse boni moris, ct ponit tern- ASrf. .u hb. « Ii, universaliter . cap. Μ,π.ι.4, u pomhn inter bona zelabilln * ». Ad hoc dicitur quod in nullo contradicitur Aristoteli. Quoniam aemulatio temporalium rcgulnndn est secundum regulas desiderii temporalium. Et sicut desiderare bona tem­ poralia simpliciter cl absolute nullum malum est» sed natu­ ralis ne bonus affectus, quoniam his homo indiget; ita tristi­ tia dc eo quod est non habere temporalia nihil mali, sed naturalem affectum rationi consonum imponat. Sed quem­ admodum cum bono absolute desiderio temporalium stat quod ad hoc quod desiderium ♦ in hoc homine respectu talium temporalium nunc sit rectum, requiruntur aliquae conditiones, puta quod congruat sibi (non enim congruit cuilibet quodeumque bonum temporale); ita · tristitia quia ** non habeo nunc tale temporale bonum eget aliqua con­ ditione, sine qua est mala moralité r, ct curn qua est bona. Si enim plcbcius idiota tristatur quia non est rex, tristi­ tia ista non est secundum reetnm rationem. Et preptercu mirum est de Martino non vidente infinitas aemula­ tiones temporalium posse esse malas, consideratis con­ ditionibus personarum et bonorum, etc. Reçu ergo est Auctoris doctrina; nec contradicit Aristoteli sane intellecto. Scivit Aristoteles quod aemulatio ambitiosorum ct avaro­ rum et indignorum non est boni moris: sed dicens aemu­ lationem esse boni moris, intclligcbat, serrata proportione; ob cuius defectum Auctor dicit quandoque esse peccatum. V. In eodem secundo articulo, circa tertium modum tristitiae, scilicet nemesim seu indignationem, iterum du­ • Qte. c - ton­ bium occurrit ex Martino ·, noviter viso post superius M du·. i, scripta. Nititur siquidem primo probare quod indignatio non est peccatum; deinde solvere, ut dicit, rationes uncti Thomae ad oppositum. Probat ergo indignationem non esse peccatum, primo, auctoritate Aristotelis ·. - Secundo, Mrt. I, inquit, · miror opinionem Thomae in hac parte satis aperte reprehendentis Aristotelem quia consideravit illn bonn temporalia secun­ dum sc. Et addit Thomas hanc tristitiam esse in sacra Scriptura prohibitam. Quod non reputo verum; ut patebit respondendo ad ea quibus hoc ipsum probare conatur ». Affert igitur secundo ♦, ut dicit, Thomae rationes. Prima est: Bona temporalia, comparata aeternis,parra sunt. Ergo non debet vir iustus tristari si adsunt indignis. - Secunda est: Bona temporalia proveniunt indignis cx iusta Dei ordi­ natione disponentis ea ad correctionem vel damnationem eorum. Ergo vir iustus non debet dc hoc tristari. - Tertia cx auctoritate Psalmi: Xoli aemulari in malignantibus, neque gelaveris etc. - Quarta cx auctoritate Psalmi: Pene effusi sunt gressus mei, quia gelavi super iniquos, pacem peccatorum ridens. Et ad primam dicit negando consequentiam. Tum quia bona temporalia sunt magna absolute. Tum quin, quan­ tumcumque pana, illis tamen mali indigni et boni digni sunt. - Ad secundam, negat similiter sequelam: quia dc mi­ seriis pauperum, quamvis ordinatae sint iustc a Deo, lau­ dabiliter tristamur miserentes. - Ad tertiam ct quartam dicit quod gelare ibi sumitur pro imitari: ac si diceret: M.· imiteris facientes iniquitatem ; ct similiter, Zelari super iniquos, hoc est : I’olui imitari iniquos. Vel exponendum est dc tristitia absorbente ct involvente, ita quod impellit ad sequendam semitam peccatorum affluentium in bonis temporalibus. VI. Ad haec respondendo non oportet alia iaccrc fun­ damenta. Sed cx prius · positis .id auctoritatem Aristotelis ‘ χ·α· ” patet responsio in littera. Ad rationem secundo allegatam, negatur sequela quo­ niam non est eadem utrubique ratio. \d tertium, negatur minor. Tum quia nec reges nec QUAESTIO XXXVI, ARTICULUS III 296 • >Uuh. cap. ter». 31. leges ab indignis auferunt, cum possint. Bonn temporalia. Im mo esset subvertere pacem humani generis, si daretur opera ut tollerentur ab indignis temporalia, aut impedi­ rentur indigni ab assecutione temporalium. Nam sic ct fi­ lius peccator impediendus esset ab assequenda hereditate, ct ab hoc ut instituatur heres a patre; ct mercator pec­ cator ne lucraretur; ct miles aut dux peccator pe victo­ riam haberet; ct alia huiusmodi sequerentur quae etiam cogitare est fatuum. - Nullum quoque peccatum est coope­ rari peccatoribus ad bona temporalia habenda, quamvis sint illis indigni: sicut nec Deus peccat qui huiusmodi temporalia donat. Ad quartum dicitur quod hoc est per accidens quod cx bonis temporalibus aliqui fiant peiores, ne per hoc in­ digniores: per accidens enim est quod aliquis abutatur bono. Sermo autem doctrinalis est de his quae sunt per sc. - Et rursus tristari de bonis indigni quia fit peior, non spectat od n emesi m, sed ud caritatem. Nemesis enim est tristitia quin indignus prosperatur, non quin fit magis in­ dignus: hoc enim caritatis, ut dictum est, esset. VII. Ad confutandas autem solutiones Murtini dico quod prima rutio male solvitur. Quoniam ratio consistit in hoc: Huiusmodi bona sunt quasi nihil in comparatione nd bona aeterna: quod autem quasi nihil est pro nihilo reputatur: ac per hoc, dc huiusmodi non debet esse tristitia simpli­ citer et absolute. Solutio nutem dicens quod ista sunt ma­ gna absolute, pro qunnto est vera, non solvit. Quia est vera ut ly absolute < idest seclusis circumstantiis significat, sicut protectio mercis in mare absolute dicitur involunta­ ria, ct acquivalct ad ly secundum quid. Est autem falsa ut ly absolute acquivalct ad h omnibus consideratis. Et sic debent iudtcari ad hoc ut sint materia tristitiae simpli­ citer; et non primo modo. - Quod etiam dicitur quod illis mali sunt indigni, verum est: quin etiam quantumcumque minimis sunt indigni, cum digni sint ut in nihilum redi­ gantur. Quod vero dicitur quod boni sunt istis digni, mi­ nus theologice dicitur: quoniam ista sunt adeo vilia ut non mercantur nd dignitatem bonorum spectare. Unde Domi­ nus ista non in praemium, quod dignitatem respicit, sed per administrationem quandam docet bonis .itfutura: Pri­ mum quaerite regnum Dei ct iustitiam eius, ct haec omnia '’· adiicientur vobis ·. - Solutio igitur confutatur ex hoc quin bona temporalia simpliciter, hoc est omnibus consideratis, prout scilicet sunt in universo, sunt fere nihil; ne per hoc, non sunt obiectum tristitiae simpliciter, sed solum secun­ dum quid; ct proptcrca non est laudabilis tristitia simpli­ citer eorum cum adsunt indignis. Solutio vero secundae rationis confutatur cx hoc quod male sumitur ct applicatur ratio Auctoris. Nam Auctor in­ ducit illam ad destruendum fundamentum Aristotelis, quod consistit in hoc quod indigni prosperitas esc initiate. Et hoc efficaciter excludit ratio Auctoris cx hoc quod cx di­ vina dispositione haec proveniunt indignis: ex hoc enim patet haberi quod nihil iniusti continetur in prosperitate indigni. Murtinus autem aliter accepit hanc rationem, quasi quia hoc est effectus Dei, ergo non licet dc eo tristari. Quod nec somniavit Auctor. Et ideo solutio sua confu­ tatur utpotc extra propositum rationis. Glossae nutem super Psalmos allatae confutantur cx hoc quod, dato quod ipsae sint verne, non tamen excludunt quin, ad litteram exponendo, de aemulatione et zelo ibi sit sermo, nulla facta mentione dc imitatione aut involu­ tione. VIII. In eodem articulo secundo, circa quartum mo­ dum tristitiae, hoc est invidiam, circa illud: Tristitia de bono alterius inquantum alter excedit ipsum in bonis, semper est peccatum, .Murtinus occurrit 9 arguens dupli­ citer. Primo, quia venis theologus recte dolet quin hae­ reticus excedit *ip »um in fama, quo attrahit alios ud haeresim. — Secundo, quia doctior recte dolet quin garrulus excedit ipsum in famu: cum ille excessus non sit sine in­ juria viri docti. Ad hoc breviter dicitur quod iste bonus homo non percipit sententiam Auctoris, nec verba propria. Quoniam dolcrc dc bono alterius quia ille excedit, non esset, formnlitcr loquendo, alia appositione, ut arguens apponit nocumentum proveniens cx haeretico vel iniuriam ex gar­ rulo, et si quid est ciusmodi: haec enim sunt extra pro­ positum. Et proptcrca non oportet aliter respondere. IX. In eodem articulo secundo, in responsione ad pri­ mum. Martinuf occurrit * dicens: - Istu solutio non suffiat, scilicet quod tnudia sumatur a Hieronymo pro zelo seu aemulatione. Arguo, inquit, sic. Hieronymus vult quod filia mordeatur aliarum laudibus. Et similiter Quintilianus vult * quod puer victus fleat, 'l’une sic. Nullus fiet nut mordetur nisi quia tristatur quod nb alio exceditur. Ergo vir bonus vult quod filius vel filia rristetur quod alii ex­ cedunt ipsum vel ipsam. Quod est contra Thomum. Ad hoc dicitur quod morsus et fletus cx alienis laudi­ bus, ct huiusmodi, optatur in pueris discentibus non quia alii excedunt, sed quia ipsi non proficiunt sicut illi: quod proprie spectat n· invidia non est peccatum mortale. Ium occidit invidia. Nihil autem occidit spirituu2. Praeterea, in infantibus non potest esse liler nisi peccatum mortale. Ergo invidia est pec­ peccatum mortale. Sed in eis potest esse invidia: catum mortale. Respondeo dicendum quod invidia ex genere dicit enim Augustinus, in I Confess. *: Vidi ego ct expertus sutn \elantem puerum: nondum loque­ suo est peccatum mortale. Genus enim · peccati batur. et intuebatur pallidus amaro aspectu col­ ex obiccto consideratur. Invidia autem, secundum lactaneum suum. Ergo invidia non est peccatum rationem sui obiecli, contrariatur caritati, per quam est vita animae spiritualis, secundum illud mortale. 1) enim. - autem PAtf, 1 » Ê • Λπ. t. 2. 5’ * '■ QUAESTIO XXXVI. 1 Ioan, m *: Nos scimus quoniam translati sumus de morte ad vitam, quoniam diligimus fratres. Uiriusquc enim P Obiectum, ei caritatis et invi­ diae, est bonum proximi, sed secundum contra­ rium motum : nam caritas gaudet dc bono pro­ ximi, invidia autem de eodem tristatur, ut ex dictis patet. Unde manifestum est quod invidia cx suo genere est peccatum mortale. Sed sicut supra * dictum est, in quolibet genere peccati mortalis inveniuntur aliqui imperfecti motus in sensualitate existantes qui sunt peccata venialia: sicut in genere adulterii primus motus concupiscentiae, et in genere homicidii primus motus irae. Ita etiam et in genere invidiae in­ veniuntur aliqui primi motus quandoque etiam in viris perfectis, qui sunt peccata venialia. Ad primum ergo dicendum quod motus invidiae secundum quod est passio sensualitatis, est quod­ dam imperfectum in genere actuum humanorum, quorum principium est ratio. I nde talis invidia non est peccatum mortale. - Et similis est ratio p) γ) enim. — autem Pd. ibidem. - dudum ABEEHILpCKx, om. n. ARTICULUS ill 297 dc invidia parvulorum. in quibus non est usus rationis. Unde patet responsio ad secundum. Ai» tertium dicendum quod invidia, secundum Philosophum, in II Rhet. *. opponitur et nemesi *uc.«»u et misericordiae, sed secundum diversa. Nam misericordiae opponitur directe, secundum contrarietatem principalis obiccti: invidus enim tri­ statur dc bono proximi ; misericors autem tri­ statur de malo proximi. Unde invidi non sunt misericordes, sicut ibidem * 1 dicitur, nec c con- · Nnm . . verso. Ex parte vero eius dc cuius bono tristatur T invidus, opponitur invidia nemesi: nemescticus * i enim tristatur de bono indigne agentium, secun­ dum illud Psalm. * : Zelavi super iniquos, pacem ·<·. peccatorum videns; invidus autem tristatur de bono eorum qui sunt digni. Unde patet quod prima contrarietas est magis directa quam se­ cunda. Misericordia autem quaedam virtus est, ct caritatis proprius effectus. Unde invidia mi­ sericordiae opponitur et caritati. Ϊ) ncmeitUcMi. 1 «n. 3, oot. γ. - ntmeiicui PABDEFGHIKI.pC ct χιια; ct. qu. in Commentaria Cardinalis Caietani articulo tertio, circa rationem pro conclusione, Mnrtinus occurrit · arguens contra Auctorem quod ista ratio qu.11. ccrtJiiu».;. . . , non sufficiat. I um quia, per istum, concludetur tam faci­ liter quod nemesis ct zelus essent peccata mortalia, ct contrariarentur caritati: quia tristantur dc bono proximi, ct sic habent idem obiectum cum caritate secundum contra­ rium motum. Tum quia non quidquid contrariatur operi caritatis est peccatum mortale. Sunt enim aliqua caritatis opera nd quae non tenemur: sicut osculum leprosi ct alia supcrcrogationis opera. Ad horum primum, negatur sequela. Et dc zelo seu aemulatione quidem patet quod non communicat in obiccto cum caritate. Quoniam tristitiae talis obiectum non est bonum proximi, sed carere bono proximi: tristatur enim non quia alter habet, sed quia ipse non habet. Unde tri­ stitia acmulativn habet bonum proximi pro cxcitativo, defectum autem tristantis pro obiccto. Huiusmodi autem tristitia non est contraria, sed conformis saepe caritatis motui · quoniam caritatis est dolcre dc malo sui subiccti. Dc nemesi vero, quia etiam non est idem obiectum illius ct caritatis. Quoniam indignationis obiectum est non bo­ num proximi absolute, sed tale bonum, scilicet tempora­ lis prosperitatis, non hominis absolute, sed hominis talis, scilicet indigni : caritatis autem obiectum est bonum pro­ ximi absolute. - Non ergo ratio litterae habet locum in ae­ mulatione ct indignatione sicut in invidia, qunc tristatur dc bono proximi quia excedit; quod scilicet excedere infra latitudinem boni absolute clauditur, quia spectat ad bonum ipsius proximi secundum se; consequitur enim quantita­ tem et augmentum boni in ipso proximo. Ex hnc enim • Art prscccd. parte se tenere patet cx supradictis ·. Ad secundum dicitur quod aliud est loqui de exterio­ ribus aut secundariis caritatis actibus, quales sunt dc qui­ bus arguens loquitur: ct aliud de principali caritatis actu interiori , qui est dilectio, cuius terminus est gaudium. Quidquid enim contrariatur dilectioni proximi oportet esse peccatum mortale. Constat autem quod tristitia dc bono proximi contrariatur dilectioni proximi: quia spectat ad contrarium motum motui caritatis ut terminus. Nam mo­ tus caritatis nd bonum proximi est amando, desiderando, gaudendo: cui contrariatur directe motus odiendo, fu­ giendo, tristando. Unde patet quod cx hoc quod contraScnoui Theou D. Tuomab T. V. n I riatur gaudio, contrariatur dilectioni. Et hoc est quod Auctor intendit: et non intendit quod omne contrarium Z · cuiuscumquc caritatis operi est peccatum mortale. Stat ergo solida ratio litterae. II. In eodem articulo tertio, in responsione ad tertium, Martinus occurrit * dicens contra Auctorem quod hacc re. . . - . sponsio non satisfacit. Quia argumentum semper stat in Vjgore, sive opponatur misericordiae sive nemesi: quia secun­ dum Xristotclcm * misericordia ct nemesis passiones sunt • Ad hoc dicitur primo, quod locus ab auctoritate ne­ gative nihil valet. Quamvis enim Aristoteles non posuerit misericordiam inter virtutes, sed laudabiles passiones, non proplcrca sequitur quin talis passio, reducta ad medium secundum rectam rationem, possit sortiri virtutem pro­ prium; ut superius * Auctor docuit. Dicitur secundo, quod Aristoteles nescivit virtutes, etiam morales, quae attenduntur penes morem ex thcologalibus virtutibus derivatum: qualis est misericordia, quae, ut est virtus, est proprius cifectus caritatis, ut in littera hac non frustra dicitur. Et proplcrca argumento optime satisfa­ ctum est a theologo, in doctrina morali theologica, cx hoc quod invidia contrariatur virtuti misericordiae ct virtuti caritatis, ct non solum passionibus. · Qu. du, arg.jCMlnCM· *. eia 7. ’c*p. u, n. 1. u· •jjq.m,m.3. articulis tertio ct quarto eiusdem quaestionis dubium loccurril, on invidiae vitium dividatur in plurcs species; an in sit una species specialissima. Et est ratio dubii quia definitio invidiae, scilicet quod est tristitia dc bono alterius inquantum videtur diminutivum propnaegloriae rei excellentiae *, · Cl nullum unum formalem rationem importat. Tristitia nam­ que dc bono proximi tot specicrum est quot odium pro­ ximi: habent namque se odium ct tristitia sicut nmor ct delectatio, quorum consecutio secundum speciei diversita­ tem vel identitatem per se nota est. Determinatio autem adiunctu, inquantum apparet dimi­ nutivum propriae gloriae vel excellentiae, dupliciter offen­ di t. Primo, quia hacc determinatio non est differentia contractivn obiccti ad propriam speciem: sed est désignative finis ad quem ordinatur tristitia boni alterius, quod scili­ cet ordinetur nd gloriam vel excellentium propriam. Quod sic manifestatur. Eiusdem rationis est appetere aliquid propter propriam gloriam vel excellentiam, ct refutare impeditivum illius sicut eiusdem gravitatis est in lapide M «· QUAESTIO XXXVI, ARTICULUS IV sq •8 proximi ut excellunt illum, spectat ad invidiam. Ita quod appetere locum deorsum, ct excludere impedientia ipsum invidus non tristatur de excellentia proximi absolute, sed α loco deorsum. Unde cx hac determinatione ostenditur quod invidia non est quaccu nique tristitia dc bono pro­ respectu sui : odiens autem odit illam absolute. Ad secundam vero dicitur quod aliud est appetere pro­ ximi, sed imperata u vana gloria vel superbia. Et sic nul­ prium excellentium, ct aliud est refutare alienam, in acti­ lius unius speciei est. bus ct habitibus animae: licet in naturalibus, quae imper­ Secundo, quin sub disiunctionc dicitur, propriae gloriae fectum bonum assequuntur, per unum fiat utrumque. vel excellentiae: ac per hoc, aut utriusque speciei est; aut Anima enim alio actu amat bonum, ct alio odit malum nullius determinate. - Et augetur dubitatio si species sor­ contrarium: quamvis ignis calefaciendo inducat calorem et titur iuxta species gloriae, vel excellentiae. In oppositum autem est quod invidiae species non as­ expellat frigus contrarium. Unde in proposito verum est quod cx inordinato appetitu propriae excellentiae satis pro­ signantur. pinque oritur tristitia de aliena excellentia respectu sui: II. Ad hoc dicitur quod invidiae vitium, relatum ad pro­ non tamen sunt idem, ut patet cx separatione. Stat nam­ ximum: - quod dico propter invidiam fraternae gratiae, quod que quod inordinate quis appetat propriam excellentiam, scilicet Spiritus Sanctus ditfundatur: quoniam hoc contra Deum tendit: - unius tantum speciei specialissimae est. et non invideat alienae: ut dc daemonibus patet, qui sine mutua ad invicem invidia appetierunt inordinate proprias Sicut enim magnanimitas, in omnibus appetens magna, unius est rationis; ita invidia, in omnibus bonis proximi excellentias, ct tamen aliqui aliis apprehendebantur futuri excellentiores. Unde invidia habet pro ratione formali excel­ horrens excellentiam respectu sui, unius est rationis. Ita quod ratio formalis qua bona proximi obiectum sunt in­ lentiam alterius respectu sui; et non imperatur ab ipsa. vidiae est excellentia non absolute, sed respectu illius qui Et hoc designatur cum dicitur quod est tristitia de alieno invidet. Unde bona ipsa materialiter sc habent in obiecto in­ bono ut diminutivum propriae excellentiae. vidiae; excellere autem invidum formalitcr. Et quoniam Ad ultimum dicitur quod, licet gloria inanis prius oria­ excellentia ut sic unius rationis specialissimae, non mi­ tur, ut Gregorius dicit ·, cx superbia quam invidia, quia dinus quam magnitudo in omnibus, quam respicit magna­ rectius, ut proprius effectus, sicut gloria ab excellentia nimitas, apparet; ideo cx nulln parte invidia invenitur ha­ emanat; ct ut in pluribus invidia circa excellentiam huius bere plurcs species. Quamvis latitudinem habeat, ct una boni quod gloria est versuri videatur, ct cx appetitu glo­ sit gravior altera: puta in spiritualibus quam in tempora­ riae imperari xideatur: invidia tamen per sc circa excel­ libus, ct circa maiora quam circa minora. lentiam alienam respectu sui versatur. Et propterca non HI. Ad obicctionem autem primam in oppositum * dici­ est diversae aut incertae speciei. Ncc Auctor de hoc du­ tur quod tristitia de bono proximi absolute spectat ad spe­ bitavit, cuius doctrinam diffusam habes in quaestionibus de ciem odii : intantum quod etiam tristitia dc excellentia boni Malo, in quaestione de Invidia ♦ : sed, non determinando, · An. j. proximi absolute spectat ad odium. Sed tristitia dc bonis disiunctionc usus est, ubi de hoc non erat quaestio. u ARTICULUS QUARTUS UTRUM INVIDIA SIT VITIUM CAPITALE Ik Mato, • Vid Comme Caiet. poet art. pr»cc , tn arti­ cula tertio ifuarto. et • Cap. i. n. j. * Cap. xlv , al. xvn. in ret. XXXU. *Cap. XLH. al. xxii, in »eî. xxxtr. • Cap. xvr. al. xvtijnsct. xxii. qu. VMt, art. i ; qu. x, art. 5. D quartum sic proceditur ♦. Videtur quod invidia non sit vitium capitale. Vitia enim capitalia distinguuntur contra fi­ lias capitalium vitiorum. Sed invidia est filia inanis gloriae: dicit enim Philosophus, in II Rhet. *, quod amatores honoris et gloriae magis invident. Ergo invidia non est vitium capitale. 2. Praeterea, vitia capitalia videntur esse le­ viora quam alia quae ex eis oriuntur: dicit enim Gregorius, XXXI Moral. ♦: Prima vitia deceptae menti quasi sub quadam ratione se ingerunt: sed quae sequuntur, dum mentem ad omnem insa­ niam protrahuntf quasi bestiali clamore mentem confundunt. Sed invidia videtur esse gravissimum peccatum: dicit enim Gregorius, V Moral. *: Quamvis per omne vitium quod perpetratur hu­ mano cordi antiqui hostis virus infunditur Λ, in hac tamen nequitia tota sua viscera serpens con­ cutit, et imprimendae malitiae pestem vomit. Ergo invidia non est vitium capitale. 3. Praeterea, videtur quod inconvenienter cius filiae assignentur a Gregorio, XXXI Moral. ♦, ubi dicit quod de invidia oritur odium, susur­ ratio, detractio, exultatio in adversis proximi et afflictio in prosperis. Exultatio enim in adversis proximi, ct afflictio in prosperis, idem videtur S infunditur. ~ infundatur P; movit D, nominavit pG, noverit I. a) pro vomit, novit ABCEHpKK et π, esse quod invidia, ut ex praemissis * patet. Non ergo ista debent poni ut filiae invidiae. Sed contra est auctoritas Gregorii, XXXI Mo­ ral. * , qui ponit invidiam vitium capitale, et ei · i.x. at. sibi coniunctione ? coniunguntur ut non nisi unum ? de altero proferatur. Prima namque superbiae soboles inanis est gloria, quae dum oppressam mentem corruperit τ, mox invidiam gignit: quia r dum vani nominis potentiam appetit, ne quis hanc alius adipisci valeat, tabescit. Non est ergo contra rationem vitii capitalis quod ipsum cx alio oria­ tur: sed quod non habeat aliquam principalem rationem producendi ex se multa genera pecca­ torum. - Forte tamen propter hoc quod invidia manifeste ex inani gloria nascitur, non ponitur vitium capitale neque ab Isidoro, in libro de !1) γ) coniunctione. - connexione 1. corruperit. - corrumpit PDGKtC c< a. •AL5«/.,l.b II. rar.ixivii »44 ; /wOrw/..cap. ** 1. - Cf- IHjrcrent. lib. I, cap. xi. • Cap. ι • Morat loc. dt. Itb. V, • cxp. 11. »crt. 24. • O. qu. u» , an. j. QUAESTIO XXXVI, ARTICULUS IV 299 Summo Bono * , neque a Cassiano, in libro de quam medium, et aliquid tanquam 1 terminus. Instil. Coenob. * Principium quidem est ut aliquis diminuat glo­ Ad secundum dicendum quod ex verbis illis non riam alterius vel in occulto, cl sic est susurratio; habetur quod invidia sit maximum peccatorum : vel manifeste, et sic est detractio. Medium autem scd quod quando diabolus invidiam suggerit, ad est quia : aliquis intendens diminuere gloriam ' hoc hominem inducit quod ipse principaliter in alterius aut potest, et sic est exultatio in adversis; corde habet; quia sicut ibi ' inducitur consequen­ aut non potest, et sic est afflictio in prosperis. ter, invidia diaboli mors introivit m orbem ter­ Terminus autem est in ipso odio: quia sicut bo­ rarum *. num delectans’- causal amorem, ita tristitia causât Est tamen quaedam invidia quae inter gravis­ odium, ut supra * dictum est. â?e 111 sima peccata computatur, scilicet invidentia * fra­ Afflictio autem in prosperis proximi uno modo ternae gratiae, secundum quod aliquis dolet de est ipsa invidia: inquantum scilicet aliquis tri­ ipso augmento gratiae Dei, non solum de bono statur de prosperis alicuius secundum quod ha­ proximi. Unde ponitur peccatum in Spiritum San- | bent quandam gloriam. Alio vero modo est filia ctum * : quia per hanc invidentiam homo quo­ invidiae : secundum quod prospera proximi eve­ dammodo invidet Spiritui Sancto, qui in suis niunt contra conatum invidentis, qui nititur im­ operibus glorificatur. pedire. - Exultatio autem in adversis non est di­ Ad tertium dicendum quod numerus filiarum recte idem quod invidia, sed ex ea sequitur: invidiae sic potest sumi. Quia in conatu invidiae nam ex tristitia de bono proximi, quae est in­ est aliquid tanquam principium, et aliquid tan­ vidia, sequitur exultatio de malo eiusdem. invidentia. - invidia DGkk, invidentiae <) medium, ct aliquid tanquam. - Om. P. ζ) quia. - quando B. quod Clla. 8) PL. delectant. - delectabile lectat ct Pa; ibrui pr. η) BH. delcctationii D, delectatus px, de­ Commentaria Cardinal te Caietani •Ci. r«p. u j. articulo quarto eiusdem quaestionis,circa filias invidiae ·, 1 advene quod filias non oportet eiusdem aut ulterius spe­ ciei esse cum matre, scd utroque modo contingit. Nani exultatio in adversis eiusdem est rationis cum invidia, ut patet. Afflictio nutem in prosperis, ut est filia, non est eiusdem rationis cum invidia, scd cum vitio illo contra cuius conatum prosperitas est: ut, m aliquis conctur famam alienam detrahendo laedere, ct nihilominus ab ipso infa­ matu» ab aliis melior aestimatur, tristitia dc illa aestima­ tione contr.i conatum detractoris insurgentis ad detractio­ nis vitium spectat, ad quod spectassct gaudere dc illius infamia, si evenisset. QUAESTIO XXXVII, ARTICULUS I 3oo QUAESTIO TRIGESIMASEPTIMA DE DISCORDIA IN DUOS ARTICULOS DIVISA considerandum est de peccatis quae Circa primum quaeruntur duo: opponuntur paci *. Et primo, de discordia, Primo; utrum discordia sit peccatum. quae est in corde; secundo, dc contentione, quae est in ore ; * tertio, dc his quae pertinent ad opus, Secundo: utrum sil filia inanis gloriae. scilicet, dc schismate, rixa ct bello *. einde • G qu. utiv. IntroJ • Qu. xxxrin. • Qu. VLX1K. D ARTICULUS PRIMUS UTRUM DISCORDIA SIT PECCATUM Inire, qu. lut, an. a, ad a. Videtur quod discordia non sit peccatum. Discordare enim ab aliquo est recedere ab alterius® Sed hoc non videtur esse pec­ catum: quia voluntas proximi non est regula vo­ luntatis nostrae, sed sola voluntas divina. Ergo discordia non est peccatum. 2. Praeterea, quicumque inducit aliquem ad peccandum, et ipse peccat. Sed inducere inter aliquos discordiam non videtur esse peccatum: dicitur enim Act. xxin *, quod sciens Paulus quia una pars esset Sadducaeorum ct altera Phari· saeorum, exclamavit in concilio: Virifratres, ego Pharisaeus sum, filius Pharisaeorum: de speci re­ surrectione mortuorum ego indicor. Et cum haec dixisset. facta est dissensio inter Pharisaeos et Sadducaeos. Ergo discordia non est peccatum. 3. Praeterea, peccatum, praecipue mortale, in sanctis viris non invenitur. Sed in sanctis viris invenitur discordia: dicitur enim Act. xv ♦: Facta est dissensio inter Paulum et Parnabam. ita ut discederent ab invicem. Ergo discordia non est peccatum, et maxime mortale. Sed contra est quod ad Gal. v * dissensiones, idest discordiae, ponuntur inter opera carnis, dc quibus subditur : * Qui talia agunt, regnum Dei non consequuntur \ Nihil autem excludit a regno Dei nisi peccatum mortale. Ergo discordia est peccatum mortale. Respondeo dicendum quod discordia concordiae opponitur. Concordia autem, ut supra * dictum est. ex caritate causatur: inquantum scilicet caritas multorum corda coniungit in aliquid unum, quod est principaliter quidem bonum divinum, secun­ dario autem bonum proximi. Discordia igitur ea τ ratione est peccatum, inquantum huiusmodi con­ cordiae contrariatur. Sed sciendum quod haec concordia per discordiam tollitur dupliciter: uno quidem modo, per se; alio vero modo, per ac­ cidens. Per se quidem in humanis actibus ct motibus dicitur esse id quod est secundum ind primum sic proceditur. • Vcr». 6. 7. • Ver». 39· • V exponens illud quod habetur Ioan, vu *. < Non­ dum erat Spiritus datus > : Livor separat, caritas iungit. Sed discordia nihil est aliud quam quae­ dam separatio voluntatum. Ergo discordia pro­ cedit ex livore, idest invidia, magis quam ex inani gloria. 3. Praeterea, illud cx quo multa mala oriun­ tur videtur esse vitium capitale. Sed discordia est • Ver». 35· huiusmodi : quia super illud Matth. xu *, Omne regnum contra se divisum desolabitur, dicit Hie• ronymus *: Qno modo concordia parvae res creuc' /a‘ sitiit, sic 3 discordia maximae dilabantur. Ergo α ipsa discordia debet poni vitium capitale, magis quam filia inanis gloriae. Sed contra est auctoritas Grcgorii, XXXI • Cap. XLY , al. Moral. * ssu. <0 »E, accessus est mu 3} /»ti> enim. - jinis ABEIIKLpCx ct n, sicut Anis DGhCx; /rrmino... patior am. F. • Ia c«r?eK. 3o2 • Prop, jlvîl QUAESTIO XXXVII, ARTICULUS II Ad tertium dicendum quod ideo concordia ma­ linet ad proprium effectum discordiae, quae est gnae · res crescunt et per discordiam dilabuntur, divisio voluntatum: non autem pertinet ad ori­ quia virtus quanto est magis unita, tanto est for­ ginem diversorum vitiorum a discordia, per quod tior, et per separationem diminuitur: ut dicitur habeat rationem vitii capitalis. in libro de Causis *. Unde patet quod hoc perc) magnae. - parvae P; vd parvae mnrguD; unie ditabuntur P addii maximae. Commentaria Cardinalis Caietani N articulo secundo dubium occurrit, an discordiae ortus cx inani gloria vel invidia sit effective, vel fmaliter. Ad hoc dicitur quod cum ortus vitii cx vitio (qui me­ taphorice appellatur filiatio) sit ortus appetitus cx appetitu ; appetitus autem unus oriatur cx alio inquantum cx ap­ petitu unius appetibilis oritur appetitus alterius appetibi­ lis (ut patet in bonis, dum cx amore (ilii amamus paeda­ gogum; ct in malis, dum cx odio uxoris odio habentur consanguinei); in huiusmodi vero ortu dependentia secun­ dum ordinem causae finalis appareat, quoniam appetibile, ut sic, causam finalem importat ct respectu appetitus et alterius appetibilis: consequens est ut secundum rationem causae finalis intclligainus assignari filias vitiorum ct vir­ tutum. Et in proposito quidem apparet quod discordia, secun­ dum terminum ad quem, habet pro fine superbiam vel vanam gloriam. Quoniam ideo aliquis scienter eligit pro­ priam voluntatem praeferre iniustc alterius voluntati4 ut excellat vel in rc, et hoc est superbia; vel in apparentia. I cl hoc est vana gloria. Et cx hoc quod aliquis excellen­ tiam appetit in rc vel in apparentia, oritur discordia: in­ nascitur namque ut appetat in sua voluntate persistere, ut sic excellat. - Secundum autem terminum a quo, eodem ordine ab invidia nascitur. Nam cx hoc quod dolemus dc bono proximi ut excedente nostrum, appetimus recessum n bona voluntate eiusdem. Et recessum α voluntate pro­ ximi eligimus ad consummandam detestationem boni illius ut diminutivum apparet nostri: ut saepe haec apparent inter discordias principum vicinorum. Recolenda tamen sunt hic, et in similibus, duo. Alte­ rum est quod appetibile in anima habet etiam causalitatem effectivam; ut Xverroes dicit, in XII Metaphys., com­ ment xxxvi. Alterum vero, quod sermo moralis intelligitur secundum id quod ut in pluribus invenitur. Unde nihil obstat si quandoque aliunde vitium possit oriri: nec etiam si quandoque causalitas effectiva inseratur. Sed pro­ posito moralis doctrinae finis praecipue accommodandus videtur. QUAESTIO XXXVIII, ARTICULUS 1 3o3 QUAESTIO TRIGESIMAOCTAVA DE CONTENTIONE IN • C/ qu. BWH, Introd. DUOS ARTICULOS DIVISA considerandum est de contentione ♦. Et circa hoc quaeruntur duo. Primo: utrum contentio sit peccatum mortale. Secundo: utrum sit filia inanis gloriae. einde D ARTICULUS PRIMUS UTRUM CONTENTIO SIT PECCATUM MORTALE If • Vtn. ». • Or J « * VcFB. J». • V unus alteri non acquiescit; proprium autem su­ perbiae est et inanis gloriae propriam excellen­ tiam quaerere. Sicut autem discordantes aliqui sunt ex hoc quod stant corde in propriis, ita contendentes sunt aliqui ex hoc quod unusquisproprio. - tua proposito sensu. p) iMO addit up, sensu proprio Pu; post Uaî 7,3». sive idololatriae. Legitur enim Exod. xxxii * quod contingere quod aliquis schismaticus gravius pecpropter idololatriam sunt aliqui humana manu cct quam quidam infidelis, vel propter maiorem gladio interfecti: dc peccato autem schismatis contemptum, vel propter maius periculum quod * v«». 30. legitur Num. xvi : * Si noram rem Jecerit Do- inducit, vel propter aliquid huiusmodi. minus, ut aperiens terra os suum degluliat cos Ad primum ergo dicendum quod populo illi mact omnia quae ad illos pertinent, descenderintque nifestum erat iam per legem susceptam quod viventes in infernum, scietis quod blasphemaverunt erat unus Deus cl quod non erant alii dii co* Dominum ’. Decem etiam tribus, quae vitio schis- lendi : ct hoc erat apud cos per multiplicia signa matis a regno David recesserunt, sunt gravissime confirmatum. Et ideo non oportebat quod pec•ver»,3OH4. punitae, ut habetur IV Reg. xvn *. Ergo pecca­ cantes contra hanc fidem per idololatriam pu­ tum schismatis est gravius peccato infidelitatis. nirentur inusitata τ aliqua ct insolita poena, sed 2. Praeterea , bonum multitudinis est maius solum communi. Sed non erat sic notum apud ct divinius quam bonum unius; ut patet per Phi- cos quod Moyses deberet esse semper eorum s5ft k* “i’*’ losophum. in I Ethic. * Sed schisma est contra princeps. Et ideo rebellantes eius principatui bonum multitudinis, idest contra ecclesiasticam oportebat miraculose et insueta * poena puniri. Vel potest dici quod peccatum schismatis quan­ unitatem: infidelitas autem est contra bonum particulare unius, quod est fides unius hominis doque gravius est punitum in populo illo quia t singularis. Ergo videtur quod schisma sit gravius erat ud seditiones' et schismata promptus: di­ citur enim I Esdr. iv ♦: Civitas illa a diebus an­ • Ver». 19. peccatum quam infidelitas. ζ 3. Praeterea, maiori malo maius bonum op- tiquis adversus regem : rebellat, et seditiones et praelia concitantur in ea. Poena autem maior s/ft.’Æ.’ju ’ P°nitur; ut patet per Philosophum, in Vlll Ethic. * Sed schisma opponitur caritati, quae est maior quandoque infligitur pro peccato magis consueto, • p η-, «. ct, virtus quam fides, cui opponitur infidelitas, ut ut supra * habitum est: nam poenae sunt me­ Irt. 3, «d 9. *v:i,«rt.6. •Qu. cx praemissis * patet. Ergo schisma est gravius dicinae quaedam ad arcendum homines a pec­ cato; unde ubi est maior pronitas ad peccandum, peccatum quam infidelitas. Sed contra, quod se habet cx additione ad debet severior poena adhiberi. - Decem autem alterum potius.est vel in bono vel in malo. Sed tribus non solum fuerunt punitae pro peccato haeresis se habet per additionem ad schisma : schismatis, sed etiam pro peccato idololatriae, addit enim perversum dogma, ut patet cx uu- ut ibidem dicitur. • Λ«. pr»e-«a·. ctoritate Hieronymi supra * inducta. Ergo schisma Ad secundum dicendum quod sicut bonum mul­ est minus peccatum quam infidelitas. titudinis est maius quam bonum unius qui est Respondeo dicendum quod gravitas peccati du­ de multitudine, ita est minus T· quam bonum cxpliciter potest considerari : uno modo, secundum trinsccum ad quod multitudo ordinatur: sicut suam speciem; alio modo, secundum circumstan- bonum ordinis exercitus est minus quam bonum ? tias. Et quia circumstantiae particulares sunt et ? ducis *. Et similiter bonum ecclesiasticae unitatis, infinitis modis variari possunt, cum quaeritur in cui opponitur schisma, est minus quam bonum communi de duobus peccatis quod sit gravius, veritatis divinae, cui opponitur infidelitas. intclligenda est quaestio de gravitate quae atten­ Ad tertium dicendum quod caritas habet duo ditur secundum genus peccati. Genus autem seu obiccta: unum principale, scilicet bonitatem divi­ species peccati attenditur ex obiccto; sicut cx su- nam; et aliud secundarium, scilicet bonum pro­ prodictis * patet. Et ideo illud peccatum quod ximi. Schisma autem et alia peccata quae fiunt in i maiori bono contradatur est ex suo genere gra­ proximum opponuntur caritati quantum ad secun­ vius: sicut peccatum in Deum quam peccatum darium bonum, quod est minus quam obiectum in proximum. Manifestum est autem quod in­ fidei, quod est ipse Deus. Et ideo ista peccata S Dominum. - Deum addunt Pa. & sunt it. - sunt in A, om. I. sunt infinitas ita et Pa. γ) inusitata. — mutata ABEHLpCKx. miraculasa DtCK; pro et insolita, sola PABCDFHKLpIx ct a, intohta G, om. E; vel sic: inu­ sitata aliqua et insolita poena margo D; miraculose aliqua insolita poena super nu. it. a) insueta. - inconsueta PDGIa. 1) seditiones. - seductiones DEFHpACK * ct a. U adversus regem. - adversus reges GsCK, adrenum regts P. M ita est minus. - ita est minus bonum intrinsecum tgilns mul­ titudinis Gain, Ha etiam Svwiim multitudinis ad quod mriu ordinatur est minus Pa. Î) QUAESTIO XXXIX, ARTICULUS III, IV 310 sunt minora quam infidelitas. Sed odium Dei, quod opponitur caritati quantum ad principale obiectum, non est minus. - Tamen inter peccata quae sunt in proximum, peccatum schismatis videtur esse maximum : quia est contra spirituale bonum multitudinis. ARTICULUS TERTIUS UTRUM SCHISMATICI HABEANT ALIQUAM POTESTATEM Part. Ill, qu. lxiv, art. 9, ad 2; IV' •ut i.c«p « • he/u/·/. com. DoiMwAlib.Vl, «p·r » cwt.Co"ip1.’ ’i?- qi,‘ ' f hbtpiv;« QUAESTIO XXXIX, ARTICULUS IV 311 habetur XX111, qu. v *, ubi dicitur: Divinae et schismaticis recipere non licet nisi in articulo mundanae leges statuerunt ut ab Ecclesiae unitate necessitatis: quia melius est de hac vita cum divisi, et eius pacem perturbantes, a saecularibus signo --- Christi exire, a quocumque detur, etiam potestatibus comprimantur. Non ergo sunt pu­ si sit ludaeus vel paganus, quam sine hoc signo, ' Vide C»m otcM. niendi per excommunicationem. quod per baptismum confertur ·. C I«. poM art. I, naa. viu. Sed contra est quod Num. xvt * dicitur: Ad secundum dicendum quod per excommuni­ Recedite a tabernaculis hominum impiorum, qui cationem non interdicitur illa communicatio per scilicet schisma fecerant P, et nolite tangere quae quam aliquis salubribus monitis divisos reducit ad eos pertinent ne involvamini in peccatis I ad Ecclesiae unitatem. Tamen cl ipsa separatio eorum. quodammodo cos reducit *, dum, dc sua sepa­ Respondeo dicendum quod per quae peccat quis, ratione confusi, quandoque ad poenitentiam ad­ per ea debet puniri, ut dicitur Sap. xi ♦. Schi­ ducuntur. Ad tertium dicendum quod poenae praesentis smaticus autem, ut ex dictis * patet, m duobus peccat. In uno quidem, quia separat sc a com­ vitae sunt medicinales; ct ideo quando una poena munione membrorum Ecclesiae. Et quantum ad non sufficit ad coercendum hominem, superad­ hoc conveniens poena schismaticorum est ut ex­ ditur altera: sicut et medici diversas medicinas communicentur. In alio vero, quia subdi recusant corporales apponunt quando una non est efficax. capiti Ecclesiae. Et ideo, quia coerceri nolunt per Et ita Ecclesia, quando aliqui per excommuni­ spiritualem potestatem Ecclesiae, iustum est ut cationem non sufficienter reprimuntur, adhibet coercionem brachii saccularis. Sed si una poena potestate temporali coerceantur. Ad primum ergo dicendum quod baptismum a sit sufficiens, non debet alia adhiberi. a • Ver·. :Λ· ? • Ver». rj‘ • An. i. fecerant. — fecerunt PDxn. 7) Tamen ft... reducit. - Cum etiam... reducit cd. d. Cum etiam... reducat P; ad EcctetüU.- reducit om. tuntur A, reducuntur PDiK ct KI. G. - Pro aXixrxxtur, admit­ QUAESTIO XL, ARTICULUS I QUAESTIO QUADRAGESIMA DE BELLO IN • Ct. qa. xun . ImroJ. QUATUOR ARTICULOS considerandum est de bello ♦. Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: utrum aliquod bellum sit licitum. D einde DIVISA Secundo: utrum clericis sit licitum bellare. Tertio: utrum liceat bellantibus uti insidiis. Quarto: utrum liceat in diebus festis “ bellare. ARTICULUS PRIMUS UTRUM BELLARE SEMPER SIT PECCATUM sic proceditur. Videtur quod bellare semper sit peccatum. Poena enim non infligitur nisi pro peccato. Sed s a Domino indicitur poena: • Vm. p. secundum illud Matth. xxvi *: Omnis qui accepe­ rit gladium gladio peribit. Ergo omne bellum est illicitum. 2. Praeterea. quidquid contrariatur divino prae­ cepto est peccatum. Sed bellare contrariatur di• Vera, vino praecepto: dicitur enim Matth. v * : Ego dico • ven- io. vobis non resistere malo; et Rom. xn * dicitur: Non vos defendentes, carissimi: sed date locum irae. Ergo bellare semper est peccatum. 3. Praeterea, nihil contrariatur actui virtutis β nisi peccatum. Sed bellum > contrariatur paci. Ergo bellum semper est peccatum. 4. Praeterea, omne exercitium ad rem licitam licitum est: sicut palet in exercitiis scientiarum. r Sed exercitia bellorum, quae fiunt τ in torneamentis, prohibentur ab Ecclesia: quia morientes in huiusmodi tyrocinns ecclesiastica sepultura privantur *. Ergo bellum videtur esse simpliciter e peccatum. 4 Sed contra est quod Augustinus dicit, in scrlLPvCXjjXw!»r monc de Puero Centurionis *: Si Christiana disaS2 ** *.?; %£ pliua omnino bella culparet, hoc potius consilium *. xxin. q>. «u petentibus in Euangelio daretur, ut abiicerent arma, seque militiae omnino subtraherent. Dictum est autem eis: « Neminem concutiatis; estote contenti stipendiis vestris ». Quibus pro­ prium stipendium sufficere praecepit, militare non prohibuit. Respondeo dicendum quod ad hoc quod aliquod bellum sit iustum, tria requiruntur. Primo qui­ dem, auctoritas principis, cuius mandato bellum est gerendum. Non enim pertinet ad personam privatam bellum movere: quia potest ius suum in • iudicio superioris prosequi. Similiter * etiam quia convocare multitudinem, quod in bellis oportet fieri, non pertinet ad privatam personam. Cum autem cura reipublicac commissa sil principibus, primum /estis. - /est ivit PDHKI.pC c: a. fl) bellum. — bellare Pa. γ) Jiunt. - sunt P. o) simpliciter. - timiliter II. :) Similiter. — Simul ABDFGILx. - quia ζ) qua. - qua ADCDEFGHLpKn et a. rt) Au^uitinuj. - dicit addunt GKk. a) ad cos pertinet rem publicam civitatis vel regni seu provinciae sibi subditae lucri. Et sicut licite defendunt eam materiali gladio contra interiores quidem perturbatores, dum malefactores puniunt, secundum illud Apostoli, ad Rom. xni ♦: Non sine causa gladium portat: minister enim Dei est, vindex in iram ci qui male agit; ita etiam gladio bellico ad cos perlinet rcmpublicam tueri ab ex­ terioribus hostibus. Unde et principibus dicitur in Psalm. : Eripite pauperem, et egenum de manu ·ρ·.ιλ«μβ». peccatoris liberate. Unde Augustinus dicit, contra Faust. N': Ordo naturalis, mortalium paci accom- ·ΐΛ.χχιι,αρ. modalus, hoc poscit, ut suscipiendi belli auctoritas atque consilium penes principes sit. 1 Secundo, requiritur causa iusta: ut scilicet illi 1 qui impugnantur propter aliquam culpam impu1 gnationem mercantur. Unde Augustinus dicit, in libro Quaest. Iusta bella solent definiri quae ulciscuntur iniurias: si gens vel civitas plectenda ,s·** est quae vel vindicare neglexerit quod a suis im­ probe facium est, vel reddere quod per iniuriam ablatum est. V Tertio, requiritur ut sil intentio bellantium recta: qua: scilicet intenditur vel ut bonum promot veatur, vel ui malum vitetur. Unde Augustinus \ n in libro de Verbis Dom. *: Apud veros Dei cultores diam illa bella pacata sunt ° quae non cupidi- L t tate aut crudelitate, sed pacis studio geruntur, ut mali coerceantur et boni subleventur. Potest autem contingere quod etiam 1 si sit legitima auctoritas » indicentis bellum ct causa iusia, nihilominus pro­ pter pravam intentionem bellum reddatur illi­ citum. Dicit enim Augustinus, in libro contra : * Faust Nocendi cupiditas, ulciscendi crudelitas, implacatus * et implacabilis animus, feritas re» bellandi, libido dominandi, et si qua sunt similia, haec sunt quae in bellis iure culpantur. Ad primum ergo dicendum quod, sicut Augu­ stinus dicit, in 11 lib. contra Manich. x ♦ ille * Coatraλ FjmC. accipit gladium qui, nulla superiori aut legitima /Xl1· potestate aut lubente vel concedente, in sanguinem illa bella pacata sunt. - ipni (illi BDGHLpK, illa *K) bella pa­ trati sunt codices, illa bella peracta sunt n, illa bella peccata non sunt P; abrasa ρκ. i) quad etiam. - etiam BEGHKI pC, om. Dn, ut Pa. x) implacatus. - impacatus aliquae editione». λ) m 11 lib. contra Sfanich. - Om. P. 0) om. P. QUAESTIO XL. ARTICULUS l 3i3 alicuius armatur. Qui vero ex auctoritate prin- niam nihil est infelicius felicitate * peccantium. cipis vel iudicis, si sit persona privata; vel ex qua poenalis nutritur impunitas, et mala voluntas, zelo iustitiae, quasi ex auctoritate Dei, si sit per- vehit hostis interior, roboratur. sona publica, gladio utitur, non ipse accipit gla­ Ad tertium dicendum quod etiam illi qui iusta dium, sed ab alio sibi commisso utitur. 1 ndc bella gerunt pacem intendunt. Et ita paci non ei poena non debetur. - Nec tamen illi etiam qui contradantur nisi malae, quam Dominus non ve· cum peccato gladio utuntur semper gladio oc- nit mittere in terram, ut dicitur Matth. x *. Unde · vt!iA addunt Px iwk'i/u. - P. Comnmutaria Cardinali * Γ, sbriss px. Caietam articulo primo quaestionis quadragesimae, circa primam nitiva iustitia ad rcmpublicam «pectat. Dc extraneis vero J conditionem belli iusti, dubium occurrit, an appellatione probatur ex co quod respublica debet esse sibt sufficiens, principia in hoc loco Intelligantur soli illi principe» qui non ut patet in III Polit. ♦: constat autem quod nisi posset habent superiorem. Et ridetur quod sic. Quia habentes licite dc extraneis populis ct principibus se vindicare, valde s.Vh-fca.L’» n I sp. cap. superiorem possunt recurrere nd superiorem ct prosequi ius suum coram eo: sicut dc privatis personis in littera dicitur propter hanc rationem. Et confirmatur. Quin aliter contemneretur auctoritas superioris. Si enim cuilibet principi liceret movere bellum contra alterum, iam licitum esset unicuique principi ius cibi ipsi dicere contra alterum principem: et sic superioris auctoritas contempta postponeretur. In oppositum autem est quia princeps in littera sumi­ tur ut distinguitur contra privatam personam, ut patet in littera. Constat nutem quod non omnis taliter princeps caret superiore. Praeterea, in littera dicitur quod ad cos spectat gladium movere bellicum contra extraneos ad quos spectat gladio materiali uti contra intrnneos. Sed contra intrancos non requiritur princeps carens superiori. Ergo ncc ad moven­ dum bellum. II. Ad evidentiam auctoritatis requisitae ad bellum, scien­ dum est quod non est quaestio dc bello defensive, quando scilicet aliquis bellum facit defendendo se ab indicto sibi bello: hoc enim a naturae iure quilibet populus habet. Sed quaestio est dc indictione belli : quae scilicet auctoritas ad hoc exigatur. Et licet varia in hoc videatur opinio, si ta­ men recte discernamus, una est sententia. Cum enim bellum sit reipublicae invasio, ct hoc active (quia legitima quantum est cx parte auctoritatis bella n rcpublica sunt), tanta differentia est inter auctoritatem mo­ vendi gladium bellicum ct gladium privatum, quanta dif­ ferentia est inter rem publicam ct privatam in defensio­ nis ct vindictae iure. Ad privatam namque personam non spectat nisi vim vi repellere cum moderamine inculpatae • Op. SitnUtea- tutelae ·. Extra moderamen nutem inculpatae tutelae est ut th. De Ιί>νΙ(. Vni. tel Cstual. quis privatus se vel alios ulciscatur: propter quod non licet privato occidere occisorem sui patris. Respublica autem ct suorum membrorum ct sui sic curam habet ut non so­ lum possit moderate vim vi repellere, sed etiam vindicare iniurias sui vel suorum» non solum contra sibi subditos, sed extraneos. Et dc subditis quidem patet: quoniam pu- I Suumak TmaiL. D. Thomak T. V. esset imperfecta ct deficeret. Nam tyranni ct iniusti rapientes, occidentes, capientes, el quomodolibct iniuriam facien­ te·» alienae reipublicae civibus, remanerent naturaliter inulti, ct naturalis ratio deficeret in necessariis. In naturae nam­ que legibus sistendo, non oportet respublicas diversas communicare in uno principe. Et si una alteram oppri­ meret in suis membris, capiendo, dilaniando, si altera in­ nocens non posset vindicare se ct suos contra opprimen­ tem pugnando, ct inulti mali naturaliter manerent, ct na­ turalis ratio, quae universalioris est providentiae quam naturalis instinctus animalium, defecisset non providendo reipublicae dc armis ultionis. Attestantur hoc gesta lonathac ct Simonis contra filios fanibri, in vindictam sanguinis loannis fratris sui. I Machab. ix *. Approbare hoc communis · V«>. w s * omnium gentium usus videtur, tanquam α natura inditum. Verba quoque Auctoris in littera hac manifeste hoc signi­ ficant. cum auctoritate Augustini. Probatur quoque hoc idem aliter. Quia si respublica non posset indicere bellum, sed ad hoc esset opus aucto­ ritas alterius superioris, lut esset opu * superiori respectu sui tantum; aut respectu illius tantum contra quem est movendum bellum; aut respectu utrimque. Non respectu sui tantum. Quia quaccurnque respublica est lie dispo­ sita quod non potest sibi ipsi de omnibus providere, sed ab aliquo, puta rege, dependet, hoc ideo est quia rex ille est pars illius reipublicae: est enim caput illius. Unde hoc non arguit rcmpublicam non posse: sed rcmpublicam im­ perfectam, absque scilicet suo capite, non posse. Et propteren oportet te, lectorem, sane intclligcrc quae dicimus ; quia dc rcpublica perfecta loquimur. - Ncc n superiori il­ lius contra quem movendum est bellum. Tum quia ut plurimum contingit illuni carere superiori; vel, si habet, esse complicem, saltem negligendo vindictam. Tum quia licet, antequam bellum indicatur, si spes est iustitiae, pe­ tenda est iustitin a superiori illius, quia actor sequitur forum rei ♦ (ut fecit populus Israel petens iustitiam a tribu ’ Ikniamm de viris Gabaa. hidic. xx ·); ct si fecerit ithfitiam, ψ.j: non est movendum bellum, ct si neglexerit, potest moveri 4« QUAESTIO XL, ARTICULUS II 3ι4 bellum : hoc tatnen non propterca est ut habeatur nuctoritus indicendi bellum (quoniam ncc ille hostium superior hanc dat, nec hacc petitur); sed ut actus activorum fiant in patiente disposito; passum enim dispositum ad hoc ut contra ipsum bellum fiat, est nolens satisfacere; ii enim satisfacere vellet, iustum bellum non moveretur. - Ncc u superiori utriusque. Tum quia hoc est per accidens. Turn quia cx neutra parte ostensum est opus esse auctoritate. Cum igitur dicitur quod ad indicendum iustum bellum requiritur auctoritas principis, inteUigendum est ve! de re­ publics perfectu; vel perfecte gerente vices rcipublicac, ut sunt reges vel alii similes principatu . * Unde et rationes • Nnm. ». utriusque partis * solvendae sunt. III. Ad primam igitur dc principibus carentibus supe­ riore dicitur quod inter privatum et publicam personam hacc est di Ile ren lia, quod privatus habet proprium supe­ riorem. cum sit pars alicuius rcipublicac (homo enim est animal politicum), ad quem superiorem potest recurrere pro ultione inimicorum suorum she intus sive extra: ct propteren cx sua natura non Imbet auctoritatem vindicativom. Ipsa autem respublica, scu princeps, cx suae na· x>m. pfB£c.-a. curae perfectione, ut ostensum est *, habet auctoritatem \ in­ dicativum: ct ideo non oportet quod recurrat ud superio­ rem pro tali auctoritate. Et ratio litterae Optime habet locum in privam persona ct non in publica: quia illa est pars, hacc totum, ut dictum est. Ad confirmationem dicitur quod principes sum iu du­ plici differentia. Quidam enim sunt simpliciter capita et domini, perfecte gerentes vices rcipublicae; quidam vero sunt secundum quid capita ct domini, imperfecte reipublicuc vices gerentes. Primi habent luctoritatcm vindicativam intus et extra: secundi autem habent tantum quan­ tum cis tribulum est. In hoc secundo ordine sunt comites, marchioncs et duces, qui sunt partes unius regni. Rex si­ quidem est caput ct dominus non solum regni, sed cuiuslibet rcipublicac ipsius: dicti autem domini sunt cupita ct do­ mini secundum quid. In cuius signum, omnes respublicae unius regni communicant in uno tribunali regio; et omnes stipendia regia solvunt. Sunt etiam in hoc eodem ordine communitates omnes quae subsunt alteri tanquam regi: quales videntur esse omnes quae subsunt Romanae Ec­ clesiae. In primo autem ordine sunt communiter reges omnes, cl communities simpliciter liberae. Et dc his qui­ dem communitatibus planum est: quia quaelibet est per­ fecta respublica. Dc regibus quoque eadem ratione patet: quia scilicet regnum perfectam rempublienni significat, et rex vices illius perfecte gerit; licet alicubi statuta sint tolin ut reges tere solo nomine sint reges; >cd nos dc rege qui est simpliciter dominus loquimur. - Ex hac autem assi­ gnata differentia inter principes patet quod illi domini qui ob imperfectionem dominii habent superiorem, non pos­ sunt indicere bellum absque sui superioris auctoritate. Facerent siquidem ei iniurium, usurpantes sibi superiorum auctoritatem, prae sc ferentes capita simpliciter ct dominos simpliciter rcipublicae, cum non sint. Illi nutem domini qui perfecte capita ct domini sunt, licet habeant superio­ rem, puta Imperatorem, nullam faciunt ei iniurium bellum propria auctoritate indicendo, quia utuntur iurc suo: sunt enim sub eo sicut una perfecta causa universalis sub alia universaliori, et non sicut imperfecta sub perfecta, sicut illi dc secundo ordine; vel potius sunt sub eo secundum quid, et non simpliciter. - Et hoc videtur verius cx prae­ scripta consuetudine. Unitas enim Imperatoris ct illius do­ minium, dc iurc positivo cum sit: - quia ncc naturalis ra­ tio ncc auctoritas sacrae Scripturae cogit omnes quartas terrae, ncc omnes nationes unius quartae, ad electionem unius principis temporalis, ut patet: et constat cx electione pendere naturaliter principatum temporalem alicuius, nisi sit tyrannicus: - cum. inquam, dc iure positivo sit. potest per consuetudinem abrogari et tolli. Propter quod prin­ cipes ct communitates quae consueverunt consuetudine an­ tiquissima uti auctoritate indictiva belli, possunt licite illa uti : si tamen bona fide in pacifica possessione fuerunt ct sunt. Quod dico propter usurpantes sibi hoc cx magnitu­ dine potentiae, er rebelles suis dominis, [qui] non potue­ runt ncc possunt coerceri. IV. Ad rationes autem pro omnibus principibus, di­ citur. Et ad primum, quod verum est quod littera accipit principem ut personam publicum, sic enim distinguitur contra privatam: sed non accipit personam publicam im­ perfecte, sed perfecte. Et ideo non extenditur littera nisi ad principes perfecte. Ad secundam vero dicitur quod contra interiores ct exteriores spectet ad eosdem ex natura officii. Ad multos tamen spectui cx commissione uti gladio contra internes quibus non conceditur indicere bellum contra externos: ui putei in rectoribus, civitatibus ct multis dominis qui in dominio suo indicant in causa sanguinis. Facilius enim conceditur hoc n perfecte principibus quam auctoritas con­ tra externos. Littera ergo loquitur dc his qui cx propria hoc possunt auctoritate: quales non sunt omnes domini, sed tantum perfecte domini. V. In eodem nrrîCulo, circa iustitiam causae belli, ad­ verte quod, quin amici ac socii unum censentur, ideo i usta causa indicendi bellum est pro ultione sociorum. Ncc mi­ nus potest socios ct extraneos ad bellum gerendum prin­ ceps invitare quum nd exercendum iustitiam incus mini­ stros extraneos conducere. in eodem articulo, circa rectitudinem intentionis, scito quod, quemadmodum carnifices iudicum, si cx odio vel feritate occidunt damnatos iustc^ peccant quidem mortali­ ter. sed non tenentur ad restitutionem laesis ex mone, ncc vestium occisorum; ita milites bellum iustum exercentes ct concessa auferentes, quamvis pessimo animo feriam, peccant, sed non tenentur restituere. !n responsione ad primum, scito quod iam solutum est dubium quod apud multos videtur esse, quomodo res­ publica non accipit gladium quando bellum indicit. Iam · enim monstratum est quod concessa est ei a iure natu­ ralis rationis auctoritas vindicative suorum uni contra intrancos quam extraneos perturbatores. In responsione ad quartum, scito quod exercitia bellica periculosa in hoc discernuntur a non periculosis, quod in illis ut in pluribus laesiones notabiles exeniunt; in istis autem vel raro vel nunquam. Moralia enim iudicantur secundum id quod in pluribus invenitur. Propterca oportet prudenter arbitrari, circumspecta natura exercitii, quae sint illicita exercitia in particulari. Gladiatoriae enim exercitia artis procul dubio licita sunt, cum enses ipsi absque acumine sint, ht similiter hastiludin illa quae cum lanceis propoitionalitcr dispositis ut dc ensibus diximus fiunt, eadem ra­ tione. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM CLERICIS ET EPISCOPIS SIT LICITUM PUGNARE sic proceditur. Videtur quod dicit enim Gregorius, in quadam homilia * : It/clericis ct episcopis liceat pugnare. Bella pi/j super oves venit, cum quilibet iniustus et ® enim intantum sunt licita et iusta, sicut raptor fideles quosque atque humiles opprimit. dictum esi , * inquantum tuentur pau­ Sed is qui pastor videbatur esse et uon erat, re­ peres et totam rempublicam ab hostium iniuriis. linquit ores ct fugit: quia dum sibi ab eo pe­ Sed hoc maxime videtur ad praelatos perlinere: riculum metuit, resistere eius iniustitiae non praesecundum * An. praeccJ. • Hd.Ti M' ” QUAESTIO XL, ARTICULUS Π 315 sumit. Ergo praelatis et clericis licitum est pu­ Sccundo, propter specialem rationem. Nam gnare. omnes clericorum ordines ordinantur ud altaris ’‘o '-· Praeterea, XXIIL qu. vm ♦, Leo Papa ** ministerium, in quo sub Sacramento repraesenta­ scribit: Cum saepe adversa a Saracenorum par­ tur passio Christi *: secundum illud 1 ad Cor. xi ** : \«·ν tibus pervenerint a nuntia, quidam in Romano­ Quotiescumque manducabitis panem hunc et ca­ rum portum Saracenos clam furtiveque venturos licem bibetis, mortem Domini annuntiabitis, donec esse dicebant. Pro quo nostrum congregari prae­ veniat. Et ideo non competit cis occidere vel cepimus populum, maritimumque ad littus descen­ effundere sanguinem : sed magis esse paratos ad dere decrevimus. Ergo episcopis licet ad bella propriam sanguinis effusionem pro Christo, ut procedere. imitentur opere quod gerunt ministerio. Et pro­ 3. Praeterea, eiusdem rationis esse videtur pter hoc cst institutum ut effundentes sanguinem, quod homo aliquid faciat, ct quod facienti con- etiam sine peccato, sint irregulares·. Nulli autem ’ Ca*j a.U|r*r‘ •vn n sentiat: secundum illud Rom. i *: Non solum di­ qui est deputatus ad aliquod officium licet id U * gni sunt morte qui faciunt, sed ct qui consentiunt per quod suo officio incongnnis redditur. Unde facientibus. Maxime autem consentit qui ad ali­ clericis omnino non licet bella gerere, quae or­ quid faciendum alios inducit. Licitum autem cst dinantur ad sanguinis effusionem. episcopis ct clericis inducere alios ad bellandum : Au primum ergo dicendum quod praelati debent • cicîtur enim Deui. χ\Ί ; Juste quod tcsi lalli ex facto vel dicto alterius. Uno modo, ex ^^^^iuslum est exequeris. Sed insidiae, cum eo quod ei dicitur falsum, vel non servatur pro1 sint fraudes quaedam, videntur ad iniuslitiam missum. Et istud semper est illicitum. Et hoc modo pertinere. Ergo non est utendum insidiis etiam nullus debet hostes fallere: sunt enim quaedam in bellis iustis. iura bellorum et foedera etiam inter ipsos hostes 2. Praeterea, insidiae et fraudes fidelitati vi­ servanda, ut Ambrosius dicit, in libro de Officiis *. dentur opponi, sicut ct mendacia. Sed quia ad Abo modo potest aliquis falli ex dicto vel faS omnes fidem debemus servare, nulli homini est cto nostro, quia ei propositum aut intellectum i mentiendum; ut palet per Augustinum, in libro non aperimus. Hoc autem semper facere non Contra Mendacium. Cum ergo fides hosti ser- tenemur: quia etiam in doctrina sacra multa sunt •Ερ^α XXXIX, vanda sit, ut Augustinus dicit, ad Bonifacium \ vi­ occultanda, maxime infidelibus, ne irrideant, se­ detur quod non sit contra hostes insidiis utendum. cundum illud Matth. vn : * Nolite sanctum dare ·ν<η.χ ‘v«Kra. 3, Praeterea, Matth. vn * dicitur: Quae vultis canibus. Unde multo magis ea quae ad impu­ ut faciant vobis homines, et vos facite illis: el gnandum inimicos paramus sunt cis occultanda. hoc est observandum ad omnes proximos. Ini­ Unde inter cetera documenta rei militaris hoc mici autem sunt proximi. Cum ergo nullus sibi praecipue ponitur de occultandis consiliis ne ad velit insidias vel fraudes parari, videtur quod nul­ hostes perveniant; ut patet in libro Slralagetnalus ex insidiis debeat gerere bella. tum ? Frontini *. Et talis occultatio pertinet ad , > 1 · lui. 1. .«p. l Seo contra est quod Augustinus dicit, in libro rationem insidiarum quibus licitum est uti in bel­ hi Quacst- *· ’ Cww iustum bellum suscipitur, utrum 3 lis i ustis. - Ncc proprie huiusmodi insidiae vo­ β aperte pugnet aliquis an ex msidus, nihil ad iusti­ cantur fraudes; nec iustiliae repugnant; nec or­ tiam interest. El hoc probat auctoritate Domini, dinatae voluntati: esset enim inordinata volun­ qui mandavit losue ut insidias poneret habitato- tas si aliquis vellet nihil sibi ab aliis occultari. • ver.. 3. ribus civitatis Hai. ut habetur fos. vm . Et per hoc patet responsio ad obiecta. 3 utrum. - ut Γ. Strnta^eutation. — Strogomalum pu. Strain nutlutu /Yontiui om. A, / raucarum ceteri ct Pd. et (eri ct j: ARTICULUS QUARTUS UTRUM IN DIEBUS FESTIS LICEAT BELLARE fe&Æ^O QpÀRTUu bic proceditur. Videtur quod I tionem sabbati, quae praccipilur Jixod. xx *; ‘v. \BCDi ta/vum. - <4πμιπ P, I GHlLun. γΐ conarrvj'i.ti. - chen-anda P. è, expose *!· - ituft'K st AOEFJIpK·, DGImx. Commontxiria Card mal is Caiotani • Cf. Arg. contra. TN articulo quarto eiusdem quaestionis, omitto tertio. tuitione omnis iusia causa belli intelligi potest: ultio cnitn 1 dubia duo occurrunt. Primum est, on necessitas excu­ perturbatorum, et reparatio rerum, nonnulla reipublicae sant bellum a peccato in dic festo sit sola necessitas de­ '1 luitio est. Quamvis locus «b auctoritate negative, scilicet fensionis. Et hoc propter id quod in littera dicitur, scilicet, ex non nominata alia causa nixi defensionis. ut etiam in pro tuitione reipublicae. Et Muchabaci dixerunt pugnan- Machabaci * accidit, non 1 aient. Nicolaus nutem Papa non dc necessitate exercendi actum dum in sabbato contra veniente * adversus se ·. - Et Nicolaus Papa, ut habetur XXI11, qu. vm, Si nulla, dicit, si ine­ bellandi hoc vel illo tempore, sed de necessitate belli lo­ vitabilis urget importunitas, licere omni tempore bellum, quitur. Unde dicit: & nulla urget necessitas, non solum 1 quadragesima!i tempore, sed omni tempore est a praeitis ne lentetur Deus. Secundam est dc qualitate illiciti an scilicet absque abstinendum. Constat nutem cx Augustino, ad Ihsnifa· necessitate bellare in festo sit mc illicitum quod sit mor­ cium, ut habetur XXIII. qu. t. Noli existimare, quod pa­ cem habere est voluntatis. bellum autem debet esse neces­ tale peccatum, an veniale. II. Ad primum horum dicitur quod non solum defensio­ sitatis. Non enim bellandum est nisi necesse sit vel recu­ nis, sed victoriae causa aggredi licitum est bellando, quando perare vel ulcisci, ut cx dictis · patet III. Ad secundum dicitur quod, cum bellare non sit dc opus est. Si enim secundum iura canonica licitum est, quando piscium temporaneus eventus occurrit, in festo genere suo opus servile; ncc secundum se malum; sed piscari, ut patet Extra, de Penis, cap. Licet i multo ma­ pro tanto illicitum pro quanto fini i prius sabbati improgis, oblata opportunitate victoriae, quae si quis in instanti portionatùni est: nulla ratio apparet quare sit peccatum non utitur, postea non habetur, licet aggredi hostes in die mortale in festo absque necessitate, si divina non omit­ *. Videmus etiam hattiludia ordinata ct cho­ festo. Est siquidem in hoc et in similibus casibus neces­ tantur proptere sitas consequendi tantum bonum, scilicet pacem, pro qua reas ct nuptias, c! huiusmodi inquietantia mentem, in festis fieri absque scrupulo mortalis peccati. tot incommoda suscipiuntur. Ncc littera oppositum sentit. Quoniam in reipublicae QUAESTIO XL1, ARTICULUS 1 3 >8 QUAESTIO QUADRAGESIMAPRIMA IN • Ci. qu, tua, InfroJ. D DUOS ARTICULOS considerandum est de rixa *. Et circa hoc quaeruntur duo. einde DIVISA Primo: utrum rixa sit peccatum. Secundo: utrum sit filia irae. ARTICULUS PRIMUS UTRUM RIXA SEMPER SIT PECCATUM PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod non scmPer peccatum. Rixa JftSgvV^enim videtur esse contentio quaedam: •Lib.x,uH«./L enim Isidorus. in libro Etymol. *, “ quod rixosus est a rictu “ canino dictus: semper enim ad contradicendum paratus est, et iurgio delectatur, et provocat contendentem. Sed con­ tentio non semper est peccatum. Ergo neque rixa. • ver», ai. o Praeterea, Gen. xxvi * dicitur quod servi ? Isaac P foderunt alium puteum. et pro illo quoque rixati sunt. Scd non est credendum quod familia Isaac rixaretur publice, eo non contradicente, si hoc esset peccatum. Ergo rixa non est peccatum. 3. Praeterea, rixa videtur esse quoddam par­ ticulare bellum. Scd bellum non semper est pec­ catum. Ergo rixa non semper est peccatum. • ver<. io. ai. Sed contra est quod ad Gal. v * rixae po­ nuntur inter opera carnis, quae qui agunt ret gnum Dei non consequuntur t. Ergo rixae non solum sunt peccata, scd etiam sunt peccata mor­ talia. Respondeo dicendum quod sicut contentio im­ portat quandam contradictionem verborum, ita etiam rixa importat quandam contradictionem in 3 factis: unde super illud Gal. v δ * dicit Glossa ♦♦ • Cf. animo in impugnantem insurgit ad eum occidendum vel graviter laedendum. Ad primum ergo dicendum quod rixa non sim­ pliciter nominat contentionem: sed tria in prae­ missis verbis Isidori ponuntur quae inordinatio­ nem rixae declarant. Primo quidem, promptitudinem animi * ad contendendum: quod significat cum dicit, semper ad contradicendum paratus. scilicet sive alius bene aut male dicat aut faciat. Secundo, quia in ipsa contradictione delectatur: unde sequitur, ct in iurgio delectatur. Tertio, quia ipse alios provocat ad contradictiones: unde sequitur, et provocat contendentem. Ad secundum dicendum quod ibi non intclligitur quod servi Isaac sint rixati, sed quod incolae terrae rixati sunt contra eos. Unde illi peccave­ runt: non autem servi Isaac, qui calumniam pa­ tiebantur. Ad tertium dicendum quod ad hoc quod iustum sit bellum, requiritur quod fiat auctoritate publicae potestatis, sicut supra * dictum est. Rixa ’ autem fit ex privato affectu irae vel odii. Si enim minister principis aut indicis publica potestate aliquos invadat qui se defendant, non dicuntur ipsi rixari, scd illi qui publicae potestati resistunt. Et sic illi qui invadunt non rixantur neque pec­ cant: sed illi qui se inordinate defendunt. excedat. - excedit PIncR. r4) objinnato. - a/jinnata ABFlKl.pCK ct n, abjfrmato D, eonifrmato E, ejTrenato GHmu - Ante graviter PGa addunt cum. 0) promptitudinem animi. - promptitudinc animi L, quod promptitudinem animi habeat (habeat animi cd. a) Pa. ζ) QUAESTIO XL1, ARTICULUS 11 ARTICULUS SECUNDUS UTRUM RIXA SIT FILIA IRAE Supri, qu. nxvu, Art. 3. ad t; qu. emit, art. 7. n secundum sic procedi hir. Videtur quod ccat ei contra quem irascitur, sed vult quod ipse rixa non sit filia irae. Dicitur enim lac. sentiat, et quod contra voluntatem suam aliquid · « iv *: Unde bella et lites in vobis? Nonne patiatur in vindictam cius quod fecit, ut patet ex concupiscentiis quae militant in mem­ per ca quae supra * dicta sunt dc passione irae. Χ’ζ’φ ** 1· bris vestris? Sed ira non pcriinct ad concupi­ Et ideo rixa proprie oritur ex ira. scibilem. Ergo rixa non est filia irae, sed magis Ad primum ergo dicendum quod, sicut supra * 2ΐ.<Γ’φ,’χ”' dictum est, omnes passiones irascibilis ex pas­ concupiscentiae. Vtr*· o 2. Praeterea, Prov. xxviii * dicitur: Qui sc ia· sionibus concupiscibilis oriuntur. Et secundum ctal et dilatat iurgia concitat. Sed idem videtur hoc, illud quod proxime oritur cx ira, oritur esse rixa quod iurgium. Ergo videlur quod rixa etiam cx concupiscentia sicut cx prima radice. sit filia superbiae vel inanis gloriaej ad quam Ad secundum dicendum quod iactatio et dilatatio pertinet se iaclare et dilatare. sui, quae fu per superbiam vel inanem gloriam, V quia scilicet manifeste peccare est circumstantia aggravans, non varians speciem, nec est ibi alius finis intentus. Unde spectat tale scandalum ad speciem peccati quod fit, adiuncta circumstantia mali exempli. - Scandalizare autem se­ cundo modo reductive spectat ad speciem scandali ; quia nullam aliam habet rationem peccati nisi quia scandalizat; sicut de detractione, dubium movendo, dictum est. Ut enim in littera * dicitur, qui opere habente speciem mali ·Λη. scandalizat, nullo alio peccat vitio nisi scandali: per se quidem, si intendit ruinam; reductive autem, si non inten­ dit illam. - Et per haec patet responsio ad dubium: quo­ niam utraque pars est vera secundum diversa. η ARTICULUS SECUNDUS UTRUM SCANDALUM SIT PECCATUM IV dist. xxxvm, qu. 11, art. 2, qu * I> SECUNDUM SIC PROCEDITUR *. Videtur QUOd • v.J.LnrnnK 4 ira Sent., ‘ Sæ^Klscandalum non sit peccatum. Peccata JKSSw. enim non eveniunt ex necessitate: quia i ** ^ ^omne peccatum est voluntarium, ut sun’b Pra * habitum est. Sed Matth. xvm *** dicitur: ATe.n. 1: qo.LOK. cesse Cst nt veniant scandala. Ergo scandalum non ·· Vera. 7. est peccatum. 2. Praeterea, nullum peccatum procedit ex pietatis allectu: quia non potest arbor bona fru•ven.·-. cius malos facere, ut dicitur Matth. vu *. Sed ali­ quod scandalum est cx pietatis allectu : dicit enim •v ;tj pel facium minus rectum *. Ex hoc autem habet aliquid rationem peccati quod a rectitudine de­ licii. Ergo scandalum semper est cum peccato. •^..«14. Respondeo dicendum quod, sicut iam supra * dictum est. duplex est scandalum : scilicet pas­ sivum, in eo qui scandalizatur; et activum, in eo qui scandalizat, dans occasionem ruinae. Scan­ dalum igitur passivum semper est peccatum in eo qui scandalizatur: non enim scandalizatur nisi inquantum aliqualiter ruit spirituali ruina, quae est peccatum. Potest tamen esse scandalum pas- j sivum sine peccato cius ex cuius facto aliquis scandalizatur: sicut cum aliquis scandalizatur dc potest... casus. - quod est spiritualis casut potest esse sine peccato Pa ct codices. β) ex. - de ABCDEFGHKftpiC ct a, om. ·κ; pro conatur, tenetur Plldj ex qua... providere om. L. a) t ; Ad Nom., cnp. xiv, Icet. ti. his quae alius bene facit. - Similiter etiam scan­ dalum activum semper est peccatum in eo qui scandalizat. Quia vel ipsum opus quod facit est peccatum: vel etiam, si habeat speciem peccati, dimittendum est semper propter proximi carita­ tem, ex t qua unusquisque conatur saluti proximi providere; et sic qui non dimittit contra carita­ tem agit. Potest tamen esse scandalum activum sine peccato alterius qui scandalizatur Y, sicut supra * dictum est. An primum ergo dicendum quod hoc quod di­ citur. Necesse est ut veniant scandala, non est intelligendum de necessitate absoluta: sed de ne­ cessitate conditional!, qua scilicet neccsse est prae­ scita vel praenuntiata a Deo evenire, si tamen coniunctim accipiatur, ut in Primo Libro * dictum est. - Vel neccsse est evenire scandala neces­ sitate finis: quia utilia sunt ad hoc quod qui probati sunt manifesti fiant ♦. - Vel neccsse est evenire scandala secundum conditionem homi­ num , qui sibi a peccatis non cavent. Sicut si aliquis medicus, videns aliquos indebita diaeta utentes, dicat. AecesAe est tales infirmari: quod intelligendum est sub hac conditione, si diaetam non mutent. Et similiter neccsse est evenire scandala si homines conversationem malam non mutent. An secundum dicendum quod scandalum ibi large ponitur pro quolibet impedimento. Vole­ bat enim Petrus Christi passionem impedire, quo­ dam pietatis affectu * ad Christum. Ad tertium dicendum quod nullus impingit spiritualiter nisi retardetur aliqualiter a processu in via Dei: quod fit saltem per peccatum veniale. scandalizatur. - scandalizetur ABCEFGI-pK ct xm. 8) pietatis affectu. - motus pietatis affectu pR, pietatis motus af­ fectu in, pietatis affectu motus P. γ) ? T • IbiX ’ Qa.uv.ert.rj U 5: ça. uur Art. 6. iJ z. • I 41 Car. XI, tïf». cs7 QUAESTIO XLlll, ARTICULUS 111,1V 3a5 ARTICULUS TERTIUS UTRUM SCANDALUM SIT SPECIALE PECCATUM IV • VU. Comment. Calet. po»t art.L • Cf. art. t- • Gap. i», u. %. ·. Th. Icet. in. ‘Art t. ■rt 3. <; Sent., dut. luvin, qu. tt, an. 2, qu * a. Scandalum autem activum potest accipi dupli­ TERTIUM SIC proceditur \ Videtur quod ^^scandalum non sit speciale peccatum. citer: per se scilicet, et per accidens. Per acci­ Scandalum enim est dictum rei factum dens quidem, quando est praeter intentionem -^-^^^minus rectum ♦. Sed omne peccatum est agentis: ut puta cum aliquis suo facto vel verbo huiusmodi. Ergo omne peccatum est scandalum. inordinato non intendit alteri dare occasionem Non ergo scandalum est speciale peccatum. ruinae, sed solum suae satisfacere voluntati. Et 2. Praeterea, omne speciale peccatum, sive sic etiam scandalum activum non est peccatum omnis specialis iniustitia, invenitur separatim ab speciale: quia quod est per accidens non consti­ aliis; ut dicitur in V Ethic. * Sed scandalum non tuit speciem. - Per se autem est activum scan­ invenitur separatim ab aliis peccatis. Ergo scan­ dalum quando aliquis suo inordinato dicto vel facto intendit ahum trahere ad peccatum 1*. Et dalum non est speciale peccatum. 3. Praeterea, omne speciale peccatum con­ sic cx intentione specialis finis sortitur rationem stituitur secundum aliquid quod dat speciem mo­ specialis peccati : finis enim dat speciem in mo­ rali actui. Sed ratio scandali constituitur per hoc ralibus, ut supra * dictum est. Unde sicut furtum •ru j: qe. xttu quod coram aliis peccatur. In manifesto autem est speciale peccatum, aut homicidium, propter '6. peccare, etsi sit circumstantia aggravans, non vi­ speciale nocumentum proximi quod intenditur; detur constituere peccati speciem. Ergo scanda­ ita etiam scandalum est speciale peccatum, pro­ pter hoc quod intenditur speciale proximi no­ lum non est speciale peccatum. Sed contra, speciali virtuti speciale peccatum cumentum. Et opponitur directe correctioni fra­ opponitur. Sed scandalum opponitur speciali vir­ ternae, in qua attenditur specialis nocumenti re­ tuti, scilicet caritati: dicitur enim a Eom. xiv *: Si motio. Ad PRIMUM ERGO DICENDUM quod OIBDC pCCCÛpropter cibum frater tuus contristatur. iam non secundum caritatem ambulas. Ergo scandalum tum potest materialiter se habere ad scandalum est speciale peccatum. activum. Sed formalem rationem specialis pec­ Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum cati potest habere cx intentione finis, ut dictum ’Ia «fporc. est. duplex est scandalum: activum scilicet, et est *. passivum. Passivum quidem scandalum non pot­ Ad secundum dicendum quod scandalum acti­ est esse speciale peccatum: quia ex dicto vel vum potest inveniri separatim ab aliis peccatis: facto alterius aliquem ruere contingit secundum ut puta cum aliquis proximum scandalizat facto quodeumque genus peccati ; nec hoc ipsum quod quod de se non est peccatum, sed habet spe­ est occasionem peccandi sumere cx dicto vel facto ciem mali. alterius specialem rationem peccati constituit, Ad tertium dicendum quod scandalum non ha­ quia non importat specialem deformitatem spe­ bet rationem specialis peccati ex praedicta cir­ ciali virtuti oppositam. cumstantia, sed ex intentione linis, ut dictum est *. ’J a) dicitur enim. - dicitur ABEFKpC et X, unde dicitur GL. £) peccatum. - peccandum P.r. ARTICULUS QUARTUS UTRUM SCANDALUM SIT PECCATUM MORTALE IV Sent., diiU xxxwn, qu. u, irt. 3, qu * D QUARTUM SIC PROCEDITUR *. VidctUT quod scandalum sit peccatum mortale. Omne enim peccatum quod contrariatur cari• Qu. xsxv. art, ^-^tati est peccatum mortale, ut supra * j; 1» * ·. Π qu. Lxuviii. art. 2. dictum est. Sed scandalum contrariatur cantati, • iniroJ.; art. s; art. j. arg. SeJ ut dictum est ♦. Ergo scandalum est peccatum contra. mortale. 2. Praeterea, nulli peccato debetur poena dam­ nationis aeternae nisi mortali. Sed scandalo de­ betur poena damnationis aeternae: secundum • ver». 6. illud Matth. xvm * : Qui scandalizaverit unum de pusillis istis qui in me credunt, expedit ei ut suspen­ * Vid. Corutarai. Gaki. post art. I. a) Chri/tum. - Christo PH. 3. datur mola asinaria in collo eius et demergatur in profundum maris. Quia, ut dicit Hieronymus *, multo melius est pro culpa brevem recipere poe­ nam quam aeternis serrari cruciatibus. Ergo scan­ dalum est peccatum mortale. 3. Praeterea, omne peccatum quod in Deum committitur est peccatum mortale: quia solum peccatum mortale avertit hominem a Deo. Sed scandalum est peccatum in Deum: dicit enim Apostolus, 1 ad Cor. vili *: Arcutientes conseien- ’ViT··»· tiam fratrum infirmam, in Christum * peccatis. · Ergo scandalum semper est peccatum mortale. λπ QUAESTIO XL11I, ARTICULUS V 326 Sed contra, inducere aliquem ad peccandum tum veniale: puta cum aliquis vel actum pec­ venialiter potest esse peccatum veniale. Sed hoc cati venialis committit vel actum qui non est pertinet ad rationem scandali. Ergo scandalum secundum sc peccatum sed habet aliquam spe­ potest esse peccatum veniale. ciem mali, cum aliqua levi indiscretione. QuanRespondeo dicendum quod, sicut supra * di­ doque vero est peccatum mortale: sive quia * ctum est, scandalum importat impactionem quan­ committit actum peccati mortalis; sive quia con­ dam, per quam aliquis disponitur ad ruinam. Et temnit salutem proximi, ut pro ea conservanda ideo scandalum passivum quandoque quidem pot­ non praetermittat aliquis facere quod sibi libue­ est esse peccatum veniale, quasi habens impa­ rit. - Si vero scandalum activum sit per se, puta ctionem tantum: puta cum aliquis cx inordinato cum intendit inducere alium ad peccandum, si dicto vel facto alterius commovetur motu ve­ quidem intendat inducere ad peccandum morta­ nialis peccati. Quandoque vero est peccatum liter, est peccatum mortale. Et similiter si inten­ mortale, quasi habens cum impactione ruinam: dat inducere δ ad peccandum venialiter per actum puta cum aliquis ex inordinato dicto vel facto peccati mortalis. Si vero intendat inducere pro­ alterius procedit usque ad peccatum mortale. ximum ad peccandum venialiter per actum pec­ Scandalum autem activum, si sit quidem per cati venialis, est peccatum veniale. accidens, potest esse quandoque quidem pecca­ Et per hoc patet responsio ad obiccta. i. £) committit. - Povt indiscretione ponunt Ρλ, γ) quia. - quando PAj, ct mox P.i. - Prn ut, ut tl B) inducere, - proximum ? addunt Pp.i. P. ARTICULUS QUINTUS UTRUM SCANDALUM PASSIVUM POSSIT ETIAM IN PERFECTOS CADERE IV • Ver». iK. • Ver», h. • Art. prteced. • V, id »· ?>. *> QUAESTIO XL11I, ARTICULUS VI, VII 327 ARTICULUS SEXTUS UTRUM SCANDALUM ACTIVUM POSSIT INVENIRI IN VIRIS PERFECTIS Sent., IV 4l»t. xuvin, qu. n. art. 3, qu * sic proceditur. Videtur quod scandalum activum possit inveniri in viris perfectis. Passio enim est effectus ^actionis. * •^® Scd ex dictis vel factis per­ fectorum aliqui passive scandalizantur: secundum illud Matth. xv *: Scis quia Pharisaei, audito hoc verbo, scandalizati sunt? Ergo in perfectis viris potest inveniri scandalum activum. 2. Praeterea, Petrus post acceptum Spiritum Sanctum in statu perfectorum erat. Scd postea gentiles scandalizavit: dicitur enim ad Gal. u *: Cum vidissem quod non recte ambularent ad ve­ ritatem evangelii, dixi Ccphae, idest Petro, co­ ram omnibus: Si tu, cum Judaeus sis, gentiliter et non iuda ice vivis, quomodo gentes cogis iudai\are? Ergo scandalum activum potest esse in viris perfectis. 3. Praeterea, scandalum activum quandoque est peccatum veniale. Sed peccata venialia pos­ sunt etiam α esse in viris perfectis. Ergo scan­ dalum activum potest esse in viris perfectis. Sed contra, plus repugnat perfectioni scan­ dalum activum quam passivum Sed scanda­ lum passivum non potest esse in viris perfectis. Ergo multo minus scandalum activum. Respondeo dicendum quod scandalum activum proprie est cum aliquis tale aliquid dicit vel facit quod de se tale est ut alterum natum sit indu­ cere ad ruinam: quod quidem est solum id quod inordinate fit vel dicitur. Ad perfectos autem pertinet ea quae agunt secundum regulam ratio­ nis ordinare: secundum illud 1 ad Cor. xiv ♦: sextum • Ver». 14. • Vm. 40. 3) etiam. s. Omnia honeste et secundum ordinem fiant in vobis. Et praecipue hanc cautelam adhibent in his in quibus non solum ipsi offenderent, sed etiam aliis offensionem pararent. Et si quidem in eorum manifestis dictis vel factis aliquid ab hac mode­ ratione desit, hoc provenit ex infirmitate humana, secundum quam a perfectione deficiunt. Non tamen intantum deficiunt ut multum ab ordine rationis recedatur, sed modicum ct leviter: quod non est tam magnum ut ex hoc rationabiliter possit ab alio sumi peccandi occasio. An primum ergo dicendum quod scandalum pas­ sivum semper ab aliquo activo causatur: scd non semper ab aliquo scandalo activo alterius, sed eiusdem qui scandalizatur; quia scilicet ipse scipsum scandalizat. An secundum dicendum quod Petrus peccavit quidem, et reprehensibilis fuit, secundum senten­ tiam Augustini * et ipsius Pauli ·*, subtrahens se a gcntilibus ut vitaret scandalum ludacorum: quia hoc incaute aliqualiter faciebat, ita quod cx hoc ·· gentiles ad fidem conversi scandalizabantur. Non tamen facium Petri erat tam grave peccatum quod merito possent alii scandalizari. Unde pa­ tiebantur scandalum passivum: non autem erat in Petro scandalum activum. Ad tertium dicendum quod peccata venialia perfectorum praecipue consistunt in subitis mo­ tibus, qui. cum sint occulti, scandalizare non possunt. Si qua vero etiam in exterioribus dictis vel factis venialia peccata committant, tam levia sunt ut de sc scandalizandi virtutem non habeant. fOMirum. - Kaudalum /'.usivum Ρκλ - Om. PG; L om. hr>. argumentum. Commentaria Cardinalis Caietani articulo quinto ct sexto hoc adverte, quod cum in sexti corpore dicitur quod < scandalum activum proprie est cum quis tale aliquid dicit vel facit quod de sc tale est ut alterum natum sit inducere ud ruinam, quod quidem est solum id quod inordinate fit vel dicitur », Auctor per n I id quod inordinate ft aut dicitur intclligit non solum se­ cundum sc malum, sed habens speciem mali. Quoniam utrumque inordinate fit ct est peccatum: ut patet in ar­ ticulo secundo. ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM BONA SPIRITUALIA SINT PROPTER SCANDALUM DIMITTENDA Part. Ill, qu. xui. an. 3; IV I di«r. xnvui, qu. u, art. ». qi? i, 3; D septimum sic proceditur. Videtur quod bona spiritualia sint propter scandalum dimittenda. Augustinus enim, in libro contra Epistolam Parmen. *, docet quod ubi schismatis periculum timetur, a punitione peccatorum cessandum est. Sed punitio peccatorum est quoddam spirituale ·: cum sit actus a « Sent., a) spirituale. - bonum tpiriiuale E. In Matth., cjp. xv; Ad Rom., ap. xiv, Icet »1. iustitiae. Ergo bonum spirituale est propter scan­ dalum dimittendum. 2. Praeterea, sacra doctrina maxime videtur esse spiritualis. Sed ab ea est cessandum pro­ pter scandalum: secundum illud Matth. vn ♦: No- ’ v qui sic scandala concitant non sunt temporalia ternum, ne fratrem meum scandalizem. dimittenda: quia hoc ct noceret bono communi, Ad quartum dicendum quod secundum Augu­ daretur enim malis rapiendi occasio; ct noceret stinum, in libro de Serin. Dom. in Monte', ô ipsis 2 rapientibus, qui retinendo aliena in peccato illud praeceptum Domini est intelligcndum se­ •iη>.«ι4χ sed ne rapientes non sua semetipsos perdant. liter intelligcndum est verbum Apostoli. Et per hoc patet solutio ad primum. Ad quintum dicendum quod scandalum quod An secundum dicendum quod si passim per­ vitabat Apostolus ex ignorantia procedebat gen­ mitteretur malis hominibus ut aliena raperent, tilium , qui hoc non consueverant. Et ideo ad vergeret hoc in detrimentum veritatis vitae ct tempus abstinendum erat, ut prius instruerentur iustitiae. Et ideo non oportet propter quodeum- hoc esse debitum. - Et ex simili causa Ecclesia que scandalum temporalia dimitti. abstinet de decimis exigendis in terris in quibus Ad tertium dicendum quod non est de inten- non est consuetum decimas solvere. 33o Z) ipiit. - ftiam A, om. P. e) tatb. - qui>d lalit P. Commentaria Cardinalis Caieta.ni N articulo octavo, in principio corporis, nota diligenter quod sicut ningna est differenda inter communitatem et rectores illius respectu bonorum communium; quin rector est sicut depositarius ct dispensator, ipsa vero communi­ tas est domina rerum suarum; ac per hoc, communitas non tenetur ad conservandum bona sua. licet rectores te­ neantur nd conservationem, sicut depositarii bonorum alie­ norum, etc.; - ita magna c»t differentia inter praelatos Ec­ clesiae, includendo etiam Papam, et ipsam Ecclesiam. Quin ncc Papa ncc aliquis praelatus est dominus rerum Eccle­ siae. sed Ecclesia ipsa est domina: quia donatores non donant ct transferunt iura sua in Papam aut praelatum, sed in Ecclesiam Romanam vel talem. Et proplcrca dc praelatis dicitur in littera quod tenentur dc necessitate sa­ lutis ad conservationem bonorum Ecclesiae: non nutem hoc dicitur dc ipsa Ecclesia, quae est domina, quae potest de suis disponere sicut domina. Ncc putes, proplcrca quod Papa habet plenitudinem potestatis ecclesiasticae, [quod] ob hoc possit dc bonis Ecclesiae disponere sicut potest Ecclesia. Quoniam plenitudo potestatis ecclesiasticae ipsius Papae intclligicur in spiritualibus tantum: dc temporalibus enim in ordine ud spiritualia potestatem habet. Hanc enim spiritualem potestatem dedit Christus Petro, Matth. xvi ·: Tibi . ’.»· dabo clares regni caelorum ♦, ct non regni mundi huius. Et spiritualem cibum mandavit dandum, Ioan. ult. * : Pasce oves meas. Unde ita tenentur ud restitutionem qui a Papa bona Ecclesiae pro libito Papae habuerunt, ut ditentur» exaltentur ct magnificentur, sicut qui ab aliis praelatis si­ milia Ecclesiae bona acceperunt Omnis namque donatio ecclesiasticae rei pietate vel necessitate vacua non distri­ butio sed dissipatio est n dispensatore usurpata. II. In eadem parte eiusdem articuli, cave ne hacc sen­ tentia, scilicet quod praelati tenentur ad temporalia Eccle­ siae bona de necessitate salutis, etc., velamen liat avaritiae personarum ecclesiasticarum; ct sub hoc praetextu pau­ peres sine misericordia vexent, repetendo bona Ecclesiae; postposito caritatis ordine, temporalia spiritualibus prae­ ponunt. .Meminerint in primis pauperes esse non solum qui egent cibo, potu aut veste, quae sunt necessaria naturae; sed qui egent opportunis nd convenientium sui status. Ac per hoc, clecmosynalitcr »c posse distribuere illis, sicut et aliis pauperibus. Ac per hoc, non teneri ad eorum vexa­ tionem. si sibi commissu est dispensatio. - Meminerint deinde ad repetitionem bonorum esse praeceptum affirma­ I • Ver * . i*T tivum; ct obligare non ad semper, sed pro loco et tem­ pore. Ac per hoc, propter scandalum pusillorum dissimu­ lari potest ad tempus repetitio: sicut propter alias causas rationabiles potest ditferri. Hac siquidem ratione Ecclesiam non exigere decimas alicubi dicitur in calce huius articuli. Meminerint tertio, quod gratiorem Deo exhiberent famu­ latum quandoque procurando quod Ecclesia donaret, cum scilicet spirituali bono populi expedit, quam sollicitando repetitionem. Temporalia namque propter spiritualia, et non e contra sunt ct esse debent, apud Christianos. III. In eodem articulo, circa scandalum ex malitia, duo verba litterae notanda sunt. Primum est ly propter cos qui sic scandala concitant ♦. Secundum est ly passim, cum in rcsponsione nd secundum dicitur: Si passim permitteretur malis hominibus ut aliena raperent, etc. Primum siquidem dictum est ad distinguendum inter illos sic concitantes scan­ dala, ct populum. Quamvis enim propter talium malitiam non sint temporalia dimittenda; propter populi tomen in­ teritum spiritualem vitandum, vel salutem spiritualem pro­ pagandam, temporalia dimittenda sunt. Unde si princeps aliquis potius populum ad infidelitatem duceret quam suf­ ferret exigi a se rapta ab Ecclesia vel alio principe, ut leroboam fecit in ·populo Israel ne ·perderet regnum dia · mittenda essent temporalin: non propter principem, sed propter populi salutem. Non enim ponendum est offen­ diculum fidei propter temporalia. Et hoc quod dicimus dc salute populi, intelligcndum est universaliter de quacumque rationabili causa inductiva ad dimittendum temporalia cx orto cx malitia scandalo. Auctor enim solum hoc dicit, quod propter eos qui malitiose concitant scandala non sunt di­ mittenda tam temporalia quam spiritualia bona. Cum quo stat quod propter aliam causam dimittenda quandoque sunt. Secundum autem dictum est ut scias, iuxta allatam in * littera Grcgorii auctoritatem,quandoque expedire communi bono spirituali permittere rapinam. Aliud siquidem est passim; et aliud quandoque, in casu tali, permittere ct dimittere. IV. In responsione nd ultimum in eodem articulo, ad­ verte quod cx hoc quod Ecclesia non differt exactionem decimarum in Italia usque ad admonitionem, sed simpli­ citer non petit, nc populi inassueti ct infirmi scandaliicntur; salis datur intelligi quam parum ab Ecclesia debent temporalia aestimari, cf quam fncilc debeat talia dimittere nc fideles incidant in tcntationem et in laqueum diaboli ·. * 1° ««♦ ’ ,n ut, νςτκ Jo S4· ’ ,n * t* ·'· .l u. <π· * * QUAESTIO XL1V, ARTICULUS I QUAESTIO QUADRAGESIMAQUARTA DE PRAECEPTIS CARITATIS IN • Ci. au. Introd. xjliu, OCTO ARTICULOS DIVISA considerandum est de praeceptis ca- I ritatis *. Et circa hoc quaeruntur octo. Primo: utrum de caritate sint danda prae­ cepta. Secundo: utrum unum tantum, vel duo. Tertio: utrum duo sufficiant. Quarto: utrum convenienter praecipiatur ut Deus ex toto corde diligatur. D einde Quinto: utrum convenienter addatur, ex lota tuente etc. Sexto: utrum praeceptum hoc possit in vita ista impleri. Septimo: de hoc praecepto, Diliges proximum tuum sicut teipsum. Octavo: utrum ordo caritatis cadat sub prae­ cepto. ARTICULUS PRIMUS UTRUM DE CARITATE DEBEAT DARI ALIQUOD PRAECEPTUM III Cjont. Gent., cap. ανι. ami; I ad Tim., up. i, ko. I». sic proceditur. Videtur quod per se debitum est ut sanet; propter aliud au­ de caritate non debeat dari aliquod prae- I tem. ut det medicinam ad sanandum. Finis autem cepium. Caritas enim imponit modum spiritualis vitae est ut humo uniatur Deo, quod omnium virtutum, de quibus Iit per caritatem : et ad hoc ordinantur, sicut ad dantur praecepta: cum sit forma virtutum, ut finem, omnia quae pertinent ad spiritualem vi­ •Qu. xvtn.cn. s. supra · dictum est. Sed modus non est in prae­ tam. Unde ct Apostolus dicit. I ad Tim. 1*: Finis ·¥«.·. cepto: ut communiter dicitur. Ergo de caritate praecepti est caritas de corde puro et conscientia non sunt danda praecepta. bona et fide non ficta. Omnes enim virtutes, de 2. Praeterea, caritas, quae in cordibus nostris quarum actibus dantur praecepta, ordinantur vel per Spiritum Sanctum diffunditur ' *, facit nos li­ ad purificandum cor a turbinibus passionum, 9 Ad /fnm.cap.Y, ▼cr». 5. beros: quia ubi Spiritus Domini, ibi libertas, ut sicut virtutes quae sunt circa passiones; vel sal­ • Ver», rj. dicitur II ad Cor. 111 *. Sed obligatio, quae ex tem ad habendam bonam conscientium, sicut praeceptis nascitur, libertati opponitur: quia ne­ virtutes quae sunt circa operationes; vel ad ha­ cessitatem imponit. Ergo de caritate non sunt bendam rectam fidem, sicut illa quae pertinent danda praecepta. ad divinum cultum. Et haec tria requiruntur 3. Praeterea, caritas est praecipua inter om­ ad diligendum Deum : nam cor impurum a Dei nes virtutes . ad quas ordinantur praecepta, ut dilectione abstrahitur propter passionem incli­ • 1* II'·, qu. c, ex supradictis * patet. Si igitur de cantate dan­ nantem ad terrena; conscientia vero mala facit art. 9, aJ 3. tur aliqua praecepta, deberent poni inter prae­ horrere divinam iustitiam propter timorem poe­ cipua praecepta, quae sunt praecepta decalogi. nae; fides autem ficta trahit affectum in id quod Non autem ponuntur. Ergo nulla praecepta sunt de Deo fingitur, separans a Dei P veritate. In de caritate danda. quolibet autem genere id quod est per se po­ Sed contra, illud quod Deus requirit a nobis tius est eo quod est propter aliud. Et ideo cadit sub praecepto. Requirit autem Deus ab maximum praeceptum est de caritate, ut dicitur cr». ia. homine ut diligat eum, ut dicitur Deut. x *. Ergo Matth. xxn ♦. • I* Udc dilectione caritatis, quae est dilectio Dei, sunt Ad primum ergo dicendum quod, sicut supra * art. lo. danda praecepta. dictum est cum de praeceptis τ ageretur, modus • I* Il *·, qu.xa», Respondeo dicendum quod, sicut supra * di- dilectionis non cadit sub illis praeceptis quae art. », 5; qu. c, art. 5. ad 1. ctum est. praeceptum importat rationem debiti, dantur de aliis actibus virtutum: puta sub hoc Intantum ergo aliquid cadit sub praecepto in- praecepto. Honora patrem tuum ct matrem tuàm. quantum habet rationem debiti. Est autem aliquid non cadit quod hoc ex caritate fiat. Cadit tamen debitum dupliciter: uno amodo, per se; alio· modo, actus dilectionis sub praeceptis specialibus *. ’ °-5 aa a · · a a propter aliud. Per se quidem debitum est in uno­ Ad secundum dicendum quod obligatio praecepti quoque negotio id quod est finis, quia habet non opponitur libertati nisi in eo cuius mens rationem per sc boni; propter aliud autem est aversa est ab eo quod praecipitur: sicut patet debitum id quod ordinatur ad finem: sicut medico in his qui ex solo timore praecepta custodiunt. primum a) p) diffunditur. - infunditur PCDG.1 i>ei. - divinitate et a /hi Ptf. y) praeceptis, - ceteris ptjcceptit Plsu, QUAESTIO XL1V, ARTICULUS 11 332 Sed praeceptum dilectionis non potest impleri nisi ex propria voluntate. Et ideo libertati non repugnat. Ad tertium dicendum quod omnia praecepta I decalogi ordinantur ad dilectionem Dei ct proximi. Et ideo praecepta caritatis non fuerunt connumeranda inter praecepta decalogi, sed in omnibus includuntur. Commentaria Cardinalis Caietani Tx articulo primo quaestionis qundragesimaequartac, scito Iquod caritatem praecedunt dispositive, ex naturae qui­ dem iure, duae partes iustitiac, scilicet declinare a malo ct facere bonum; cx divino autem iure, tides veru. Et proptcrca Apostolus tria posuit unde est caritas: scilicet cor purum « malis; ct conscientiam bonum, propter bona opera quae in sc invenit; ct fidem non fictam, quoad supcrnaturalia. Ex his enim tribus procedit caritas, quae finis praecepti omnis est Ncc hacc quae dicimus dissonant ab Auctore: sed expositionem eius extendunt in primis duo­ bus membris quoad mala ct bona. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM DE CARITATE FUERINT DANDA DUO PRAECEPTA Ie II1·, qu. xc.tx, srt. t. *· Ad Rom., cap. χπχ, Icet. Π; cap. v, Icet. nt. tute continentur in primis principiis: unde qui perlecte cognosceret principia secundum totam suam virtutem, non opus haberet ut ei conclu­ siones seorsum proponerentur. Sed quia non omnes qui cognoscunt principia sufficiunt con­ siderare quidquid m principiis virtute continetur, necesse est propter eos ut in scientiis cx prin­ cipiis conclusiones deducantur. In operabilibus autem, in quibus praecepta legis nos dirigunt, linis habet rationem principii, ut supra * dictum est. Dilectio autem Dei finis est, ad quem dilectio xrt-1 L proximi ordinatur. Et ideo non solum oportet dari praeceptum de dilectione Dei, sed etiam de dilectione proximi, propter minus capaces, qui non de facili considerarent τ unum horum praeτ ceptorum sub alio contineri. B Ad primum ergo dicendum quod, si 4 caritas sit « una virtus, habet tamen duos actus, quorum unus ordinatur ad alium sicut ad finem. Praecepta autem dantur de actibus virtutum. Et ideo opor­ tuit esse plura praecepta caritatis. Ad secundum dicendum quod Deus diligitur in proximo sicut finis in eo quod est ad finem. Et tamen oportuit de utroque explicite dari prae­ cepta, ratione iam * dicta. ’ u *· ’** · I Ad tertium dicendum quod id quod est ad fi­ nem habet rationem boni ex ordine ad finem. Et secundum hoc etiam recedere ab eo habet ra­ tionem mali, et non aliter. Ad quartum dicendum quod in dilectione pro­ ximi includitur dilectio Dei sicut finis in eo quod est ad finem, ct e converso. Et tamen oportuit utrumque praeceptum explicite dari, ratione iam * ‘ dicta. γ) . * P qu. n, an. 4. ad 6; considerarent. - considerent si. - f/it Gl, licet PsK ct a. I, considerant PpCftKpx «t a- QUAESTIO XL1V, ARTICULUS III, IV 333 ARTICULUS TERTIUS UTRUM SUFFICIANT DUO PRAECEPTA CARITATIS I* II··, qu. xctx, art. i, «d 3. TERTIUM sic proceditur. Videtur quod non sufficiant duo praecepta caritatis. Praecepta enim dantur de actibus vir­ tutum. Actus autem secundum obiccta distinguuntur. Cum igitur quatuor homo debeat ex caritate diligere, scilicet Deum, seipsum, pro•Qu.uv.an.is. ximum et corpus proprium, ut ex supradiclis * patet; videtur quod quatuor debeant esse cari­ tatis praecepta. Et sic duo non sufficiunt. 2. Praeterea, caritatis actus non solum est dilectio, sed gaudium, pax, beneficentia. Sed de actibus virtutum sunt danda praecepta. Ergo duo praecepta caritatis non sufficiunt. 3. Praeterea, sicut ad virtutem pertinet facere bonum, ita et declinare a malo. Sed ad faciendum bonum inducimur per praecepta affirmativa, ad declinandum a malo per praecepta negativa. Ergo de caritate fuerunt danda praecepta non solum affirmativa, sed etiam negativa. Et sic praedicta duo praecepta caritatis non sufficiunt. Sed contra est quod Dominus dicit. Matth. • ver·. 40. : xxn * In his duobus mandatis tota Lex pendet et Prophetae. • Qu.xxin.xn.i Respondeo dicendum quod caritas, sicut supra * dictum est, est amicitia quaedam. Amicitia autem ad alterum est. Unde Gregorius dicit, in quadam • Horni, xvn homiha * : Caritas minus quam inter duos haberi frang. .... non potest. Quomodo autem ex cantate aliquis • Q0.xt«.«rt 4> seipsum diligat, supra * dictum est. Cum autem dilectio et amor sit boni, bonum autem sit vel finis vel id quod est ad finem, convenienter de caritate duo praecepta sufficiunt: unum quidem quo inducimur ad Deum diligendum sicut finem; aliud autem quo inducimur ad diligendum pro­ ximum propter Deum sicut propter finem. Ad primum ergo dicendum quod, sicut Augusti­ d a) quantumlibet. - quantumcumjuc Ρκλ; pro nus dicit, in 1 de Doct. Christ. *, cum quatuor · c*r wn. sint ex caritate diligenda, de secundo et quarto, idest de dilectione sui et corporis proprii, nulla praecepta danda erant: quantumlibel * enim homo ’ excidat a veritate, remanet illi dilectio sui et di­ lectio corporis sui. Modus autem diligendi prae­ cipiendus est homini, ut scilicet se ordinate diligat ct corpus proprium. Quod quidem fit per hoc quod homo diligit Deum et proximum. Ad secundum dicendum quod alii actus caritatis consequuntur ex actu dilectionis sicut effectus ex causa, ut cx supradiclis * patet. Unde in praeccptis dilectionis virtute includuntur praecepta de mi aliis actibus. - Et tamen propter tardiores inve­ niuntur de singulis explicite praecepta tradita: de gaudio quidem, Philipp, iv *: Gaudete in Domino -vm 4· semper; de pace autem, ad Heb. ult. ♦: Pacem ·αρ.ιηw».u. sequimini cum omnibus; de beneficentia autem, ad Gal. ult. * : Dum tempus habemus, operemur · Vcn. io. bonum ad omnes. De singulis beneficentiae par­ tibus inveniuntur praecepta tradita in sacra Scri­ ptura, ut patet diligenter consideranti. Ad tertium dicendum quod plus est operari bonum quam vitare malum. Et ideo in praeceptis affirmativis virtute includuntur praecepta nega­ tiva ·. - Et tamen explicite inveniuntur praecepta · o data contra vitia caritati opposita. Nam contra odium dicitur Lev. xix *: Al· oderis fratrem tuum · v» n. in corde tuo; contra acediam dicitur Eccli. VI *: Ne acedieris in vinculis eius; contra invidiam, Gal. v * : Non efficiamur inanis gloriae cupidi, · Ven. su. invicem provocantes, invicem invidentes; contra discordiam vero, I ad Cor. 1 *; Idipsum dicatis · v«». t· omnes, et non sint in vobis schismata; contra scandalum autem, ad Rom. xiv * : Ne ponatis · vm α offendiculum fratri vel scandalum. ventate, caritate Pa. ARTICULUS QUARTUS UTRUM CONVENIENTER MANDETUR QUOD DEUS DILIGATUR EX TOTO CORDE II! Sent.. De Virtut.. qu. n, xrt. 10, ad i ; De Daob. Praecept. Carit, De Perfect. Vitae Spirit., cap. tv, In Matth., cap. xxn. dut. xxwi, expos, lit:.; Videtur quod inconvenienter mandetur quod Deus di­ ligatur cx toto corde. Modus enim vir­ tuosi actus non est in praecepto; ut cx • p if . q*· c, supradictis * patet. Sud hoc quod dicitur, er loto corde, importat modum divinae dilectionis. Ergo inconvenienter praecipitur quod Deus ex toto corde diligatur. 2. Praeterea, totum et perfectum est cui nihil • Op. *«, o. H. · deest; ut dicitur in HI Physic. * Si igitur in prae­ cepto cadit quod Deus ex roto corde diligatur, quicumque facit aliquid quod non perlinet ad Dei d quartum sic proceditur. S etc., cap. v; dilectionem agit contra praeceptum, ct per con­ sequens peccat mortaliter. Sed peccatum veniale non pertinet ad Dei dilectionem. Ergo peccatum veniale erit mortale. Quod est inconveniens. 3. Praeterea, diligere Deum cx toto cordc est perfectionis: quia secundum *Philosophum , to- ·ιμχ.°··? tum et perfectum idem sunt. Sed ea quae sunt perfectionis non cadunt sub praecepto, sed sub consilio. Ergo non debet praecipi quod Deus ex toto corde diligatur. Sed contra est quod dicitur Deui, vi ·: Diliges · v«n. sDominum Deum tuum ex toto corde tuo. « p h. i c ^.l voluntatis, quae hic significatur per cor: nam |. gusiinus vero,■ in I dc Doct. Christ. *, refen cur ad w — · op ««· sicut cor corporale est principium omnium cor - cogitationes, et animam ad vitam, mentem ad poralium motuum, ita etiam voluntas, et maximee intellectum. _________- Quidam autem ex tuto toto :,a GMatth h* u J cap. ,JT’ . ♦* dicunt, cx quantum ad intentionem finis ultimi, quod ? est corde, idest intellectu; anima, idest voluntate; obiectum cantatis, est principium omnium spi­ mente, idest memoria. - Vcl, secundum Gregoritualium motuum. Tria autem sunt principia rium Nyssenum ♦, per cor significat animam actuum quae moventur a voluntate : scilicet in­ vegetabilem, per animam sensitivam, per mentem “p·™' tellectus, qui significatur per mentem; Vis appe- intellectivam : quia hoc quod nutrimur, sentimus titiva inferior T, quae significatur per animam; et intclhgimus, debemus ad Deum referre. Et per hoc patet responsio ad obiecta. cl vis executiva exterior. quae significatur per a) p) omittitur. — dimittitur P. quod. - quae K, qui Pxt. γ; inferior. - Interior AB. ARTICULUS SEXTUS UTRUM HOC PRAECEPTUM DE DILECTIONE DEI POSSIT IN \ IA IMPLERI 111 Sent., ÿ«^lÆ^D SEXTUM dtu. xiv», qu. 1», irt. 4; SIC PROCEDITUR. Dc \ trtut., qu. », VldctUP quod hoc praeceptum de dilectione Dei possit JtfëSiA^senmrî in via. Quia secundum Hiero^^nymum *, in Expos. Cal/wl. Eid.. maledictus qui dicit Deum aliquid impossibile praece­ pisse. Sed Deus hoc praeceptum dedit: ut palet • Vw*· >· Deut. vi *. Ergo hoc praeceptum potest in via impleri. 2. Praeterea, quicumque non implet praece­ ptum peccat mortaliter: quia secundum Ambro• ix varadi,ot sium peccatum nihil est aliud quam transgressio legis divinae et caelestium inobedientia manda­ torum. Si ergo hoc praeceptum non potest in via servari, sequitur quod nullus possit esse in vita ista sine peccato mortali. Quod est contra id •v«r». e. quod Apostolus dicit. I ad Cor. i ♦: Confirmabit • ver». 10. vos usque in finem sine crimine; et 1 ad Tim. ili ♦: Ministrent nullum crimen habentes. 3. Praeterea, praecepta dantur ad dirigendos •i‘«x»Hi,vcr..c. homines in viam salutis: secundum illud Psalm. :* Praeceptum Domini lucidum, illuminans oculos. ® Sed frustra dirigitur aliquis 3 ad impossibile. Non ergo impossibile est hoc praeceptum in vita ista servari. Sed contra est quod Augustinus dicit, in libro • cap. m». de Perfect. lustit. * quod in plenitudine caritatis patriae praeceptum illud implebitur. Diliges Do­ minum Deum tuum, etc. Nam cum adhuc est aliquid carnalis concupiscentiae quod continendo a) aliquis. - aliquid P. ri. 10; De Perfeci. Vii&e Spirit.. cip. K, v. frenetur, non omnino ex tuta anima diligitur Deus. Respondeo dicendum quod praeceptum aliquod dupliciter impleri potest: uno modo, perfecte; alio modo, imperfecte. Perfecte quidem impletur praeceptum quando pervenitur ad finem quem intendit praecipiens: impletur autem, sed imper­ fecte, quando, etsi non pertingat ad finem prae­ cipientis. non tamen receditur ab ordine ad finem. Sicut si dux exercitus praecipiat militibus ut pu­ gnent. ille perfecte implet praeceptum qui pu­ gnando hostem vincit, quod dux intendit: ille autem implet, sed imperfecte, cuius pugna ad victoriam non pertingit, non tamen contra di­ sciplinam militarem agit. Intendit autem Deus ? per hoc praeceptum ut homo Deo totaliter unia­ tur: quod fiet in patria, quando Deus erit omnia m omnibus, ut dicitur 1 ad Cor. xv *. Et ideo · v«».h. plene et perfecte in patria implebitur hoc prae­ ceptum. In via vero impletur, sed imperfecte *. *° El tamen in via tanto unus alio perfectius implet, quanto magis accedit per quandam similitudinem ad patriae perfectionem. An primum ergo dicendum quod ratio illa probat quod aliquo modo potest impleri in via. licet non perfecte. Ad secundum dicendum quod sicut miles qui legitime pugnat, licet non vincat, non inculpatur nec poenam meretur; ita etiam qui in via hoc 3) Deus. - Om. j,- pru Deo, sibi P. T • C *j». νπι. QUAESTIO XLIV, ARTICULUS VII, VIII 336 praeceptum implet γ nihil contra divinam dile­ ciperetur homini ista perfectio, quamvis eam m hac vita nemo habeat? Non enim recte curritur, ctionem agens, non peccat mortaliter. Ad tertium dicendum quod, sicut Augustinus si quo currendum est nesciatur. Quomodo autem dicit, in libro de Perfect. lustit. *: Cur non prae­ sciretur, si nullis praeceptis ostenderetur? γ. implet. - non implet PDGIIrsk et a: post nihil SK addit tamen; sequent non om. A. ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM CONVENIENTER DETUR PRAECEPTUM DE DILECTIONE PROXIMI Carit, etc., cap. vn. mi; De Der/ect. Vitae Spirit., Ad Rom., cap. MW, Icct. n; Ad Galat., cap. v, De Duob. /*raec. • Vm. 44. • Cap. i», n. t; cap. «πι. n. ». S.Th Icct rv,vm. • Ver». 39. SEPT,MUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod inconvenienter detur praeceptum dc dilectione proximi. Dilectio enim caritaad omnes homines extenditur, etiam ad inimicos; ut patet Matth. v \ Sed nomen pro­ ximi importat quandam propinquitatem, quae non videtur haberi ad omnes homines. Ergo videtur quod inconvenienter detur hoc praece­ ptum. 2. * P Raete re a, secundum Philosophum, in IX Ethic. ", amicabilia quae sunt ad alterum venerunt ex amicabilibus quae sunt ad seipsum : ex quo videtur quod dilectio sui ipsius sit principium di­ lectionis proximi. Sed principium potius est eo quod est ex principio. Ergo non debet homo diligere proximum sicut seipsum. 3. Praeterea, homo seipsum diligit naturaliter, non autem proximum. Inconvenienter igitur man­ datur quod homo diligat proximum sicut seipsum. Sed contra est quod dicitur Matth. xxn ♦: Se­ cundum praeceptum est simile huic : Diliges pro­ ximum tuum sicut teipsum. Respondeo dicendum quod hoc praeceptum con­ venienter traditur: tangitur enim in eo ct dili­ gendi ratio ct dilectionis modus. Ratio quidem diligendi tangitur · cx eo quod proximus nomi­ natur: propter hoc enim ex caritate debemus tangitur. — traditur quia ABFa, in eo quod G. a) ABC! FGIIIKI.ksm; pro e.r eo quod, ex ro otp. mi; /n Matth.. cap. χχιι; Icct. m. alios diligere, quia sunt nobis proximi ct secun­ dum naturalem Det imaginem et secundum ca­ pacitatem gloriae. Ncc refert utrum dicatur pro­ ximus vel frater, ut habetur I Ioan, iv * ; vel amicus, ut habetur Lev. xix : * quia per omnia haec eadem affinitas designatur. Modus autem dilectionis tangitur cum dicitur, sicut teipsum. Quod non est intclligendum quan­ tum ad hoc quod aliquis proximum aequaliter sibi 0 diligat; sed similiter sibi. Et hoc tripliciter. Primo quidem, cx parte finis: ut scilicet aliquis diligat proximum propter Deum, sicut ct seipsum propter Deum debet diligere; ut sic sit dilectio proximi sancta. - Secundo, cx parte regulae di­ lectionis : ut scilicet aliquis non condescendat proximo in aliquo malo, sed solum in bonis, sicut et suae voluntati satisfacere debet homo solum in bonis; ut sic sit dilectio proximi iusta.Tertio, cx parte rationis dilectionis: ut scilicet non diligat aliquis proximum propter propriam utilitatem vel delectationem, sed ea ratione quod velit proximo bonum, sicut vult bonum sibi ipsi; ut sic dilectio proximi sit vera. Nam cum quis diligit proximum propter suam utilitatem vel de­ lectationem, non vere diligit proximum, sed se­ ipsum. Et per hoc patet responsio ad objecta. aequaliter sibi. — caritailler sibi PDGIhn ct a, carnaJiter pF. j) ABITKLpCx, sibi aequaliter ARTICULUS OCTAVUS UTRUM ORDO CARITATIS CADAT SUB PRAECEPTO III Sent., dirt. xxa, nrt. 1, ad 5; De Virtut.. qu. 11. nrt. 9, ad 11. D octavum sic proceditur. Videtur quod 3. Praeterea, ordo distinctionem quandam ordo caritatis non cadat sub praecepto. importat. Sed indistincte praecipitur dilectio pro­ Quicumque enim transgreditur praece­ ximi, cum dicitur: Diliges proximum tuum sicut ptum iniuriam facit. Sed si aliquis di­ teipsum *. Ergo ordo caritatis non cadit sub praeligat aliquem quantum debet, et alterum quem­ ccpto. cumque plus diligat, nulli facit iniuriam. Ergo Sed contra est quod illud quod Deus in nobis non transgreditur praeceptum. Ordo ergo caritatis facit per gratiam, instruit per legis praecepta: non cadit sub praecepto. secundum illud lerum. xxxi * : Dabo legem meam 2. Praeterea, ea quae cadunt sub praecepto in cordibus eorum. Sed Deus causât in nobis ltv : Or- ‘ v. .?ι"'ϊι?7?7; ’ dilectionis ad diligibile, ut ex supradictis * patet. debemus pro fratribus animam ponere, idest vitam Unde manifestum est quod ordo caritatis debet corporalem, datur intelligi quod proximum plus • d. i(M7. cadere sub praecepto *. debemus diligere quam corpus proprium. - Simi­ An primum ergo dicendum quod homo plus sa­ liter etiam cum mandatur, ad Gal. ult. *, quod ’Vut ‘°tisfacit ei quem plus diligit. Et ita. si minus di­ maxime operemur bonum ad domesticos fidei; ct ligeret aliquis eum quem plus debet diligere, 1 ad Tim. v * vituperatur qui non habet curam ’Vtru». plus vellet satisfacere illi cui minus satisfacere suorum, et maxime domesticorum; datur intelligi • debet. Et sic fieret iniuria illi quem plus debet « quod inter proximos, meliores ct magis propin­ quos magis debemus diligere. diligere. Ad secundum dicendum quod ordo quatuor di­ Ad tertium dicendum quod cx ipso * quod dir ligendorum ex caritate in sacra Scriptura expri­ citur. Diliges proximum tuum, datur consequenter mitur. Nam cum mandatur quod Deum cx toto intelligi quod illi qui sunt magis proximi sunt corde diligamus, datur intelligi quod Deum super magis diligendi. a) debet. - deberet 1‘a. {») »/»«. - fcoc if 10 l’«u ct 4. - co * tfquntlrr wn. G. Commentaria Caixlinalia Caietani x articulo octavo eiusdem quaestionis, omissis quinto, es! improportionatus obiccto nisi magis ametur α mc quam sexto ct septimo, nota cx littera diikrcntium inter suprudi- extraneus. III. In eodem articulo octavo, in responsione ad pri­ ctos · modos intrinseco» actus virtuosi : quia scilicet aliquis mum. dubium occurrit. Tum quoniam argumento non pertinet ad rationem virtuosi octus. Et per hoc da! intclligcrc aliud membrum: scilicet quod aliquis spectat ad per­ videtur responsio iotisfaccrc. Non enim respondet illi comfectionem virtuosi netus infra latitudinem illius virtutis; possibilitaii. scilicet quod aliqui» diligit aliquem, puta fra­ ut promptius, delectabilius, intensius, firmius operari. Et ut trem carnalem, quantum debet, et cum hoc multo plu» scias quis est modus pertinens ad rationem virtuosi actu», diligit consobrinum, sine iniuria fratris carnali», cx quo considera si spectat ud reddendum actum proportionmum diligit ipsum fratrem carnalem quantum debet. Ad hoc suae materine circa quam est; ut in quarto articulo Auctor enim, 111 quo consistit vi» argumenti, non respondetur an dixit. Si namque circumstantia aliqua talis est ut cum ipsa »it hoc in com possibile: ct xi est incompassibile, quare est actu» sit proporrionatus. sine ipsa nutem actu» non sit pro­ incompassibile. Et tamen oportebat haec in responsione portione tus, constat quod ud ipsam rationem virtuosi actus docere. Tum quoniam propositio assumpta pro fundamento re­ respectu talis obiecti spectat; si autem sine ipsa actus proportionatus est tali obiccto. patet quod non spectat ad sponsionis. scilicet, Homo plus satisfacit ci quem plus rationem virtuosi actus respectu talis obiecti ; ut patet in diligit, impertinen» et falsa est. imperti nens quidem, quia exemplis allatis. Et in proposito, quia ordo caritatis spectat satisfacere est actus iustitiae: quaestio autem est dc actu ad rationem virtuosi actus, quoniam sine ipso actus dik­ amoris amicitiae. - Faba vero, quia maior dilectio non est ctionis non est proportionate obiccto diligibili (non enim ratio maioris satisfactionis, per se loquendo. Accidit enim dilectio proximi est proximo proportionate si minus diligi­ homini diligenti quod teneatur facere satis dilecto. Et con­ tur quam proprium corpus diligentis; ct similiter dilectio sequenter accidit homini plus diligenti aliquem quod te­ domesticorum non est cis proportionals si minus diligun­ neatur plus dilecto plus satisfacere. Tum tertio, concessa dicta propositione, non recte in tur quam extranei; ct sic dc aliis); ideo ordo caritatis con­ cluditur sub praecepto. Et unico verbo ratio haec expla­ littera proceditur ad intentum. Quia subiuncta conditiona­ nata tangitur in littera dicendo: cum accipiatur secundum ls, scilicet: Et ita, si minus diligeret aliquis eum quem proportionem diligentis ad diligibile. plus debet diligere, plus vellet satisfaire illi cui minus 11. In eodem articulo dubium est dc ratione reddita in satisfacere debet: bocc, inquam, condicionalis non intert littera, scilicet: cum ordo caritatis accipiatur secundum efficaciter conclusionem subiunctani, scilicet: Et sic fieret proportionem dilectionis ad diligibile. Quoniam superius, iniuria illi quem plus deberet diligere. Quoniam cx hoc Iri'T, i’14 1 *n 911· XXVI *· ordinc caritatis, dictum est quod ordo quod ego volo plus facere satis cui minus teneor; dum­ caritatis attenditur penes duo, scilicet diligentem ct diligi- modo faciam satis tibi, cui magis teneor, dando totum quod teneor; non facio tibi iniuriam. Verbi gratia (ct est bile. Quomodo ergo nunc soli diligibili attribuitur? Ad hoc dicitur quod verba litterae sunt intclligenda de exemplum ad propositum), ego plus teneor fratri carnali diligibili simpliciter, vel huic. Ita quod ordo caritatis meae quam consobrino. Ex hoc tamen quod ego fratri carnali accipitur secundum proportionem dilectionis vel ad diligi­ relinquo dc bonis meis quantum lego statuunt, et ultra bile simpliciter, vel ud diligibile mihi. Ut sic quicumquc hoc talentum unum auri; consobrino autem relinquo longe ordo caritatis ex parte diligentis cadat sub praecepto, re­ I maius, puta decem millia talentorum; nullam iniuriam fa­ ducatur ad proportionem diligentis nd diligibile, ut hic cio fratri carnali : nulli enim iniuriam facit qui utitur iurr • Ι’Μί- L "°· dicitur. Nec discrepat a supradictis: ud quae sc remittens suo ·. * foti Kfthic Auctor voluit haec intelligi iuxta supra determinata, IV. Ad haec dicitur quod hic est sermo non dc satisfa­ font quae ad hanç brevem glossam reducuntur. Ordo enim ca­ ctione exteriore, scd de satisfactione interioris amoris; quae ritatis ex parte diligibilis habet ut propinquius Deo magis nihil aliud est quam habete versus aliquem debitum amo­ diligatur: cx parte autem diligentis habet ut propinquius rem; ita quod satisfactio uddir supra amorem rationem mihi magis diligatur 11 mc. Scd hic ordo reducitur ad debiti. Et quod Auctor destruit illam coinposdbilitatcm cx proportionem dilectionis ad diligibile: quia propinquius co quod caritatis obiectum distributum est sic per prius mihi est magis diligibile a mc. Et proptcrca sicut actus ct posterius ut caritas debeat comparativam dilectionem, dilectionis respectu magis propinqui Deo est impropor- scilicet plus Deo quam aliis, plus sibi quam proximis, Donatus obiccto nisi magis ametur quam minus propin­ cui plus quam corpori, ct inter proximos plus coniuncto quum; ita actus meae dilectionis respectu domestici mei Deo vel sibi quam remotiori: ct non debet solani absolu· 1 Scmxak Tiuou D. TbomakT. V. 338 QUAESTIO XLIV, ARTICULUS VIII tum dilectionem, ut argumentum ussu mit. Non enim est putandum quod debeo fratri carnali tantum dilectionem absolute, puta diligere secundum quatuor gradus: sicut qui accipit mutuum debet tantum absolute, puta centum. Sed debet caritas dilectionem comparativam: scilicet plus Deo, etc., ut dictum est. Ncc est quaerenda alia causa nisi quia haec materia est magis proportionate actui dilectio­ nis simpliciter vel ab hoc, quam altera. Et ad hoc insi­ nuandum. Auctor in hac responsione semper comparativa dilectione ct satisfactione usus est. Et per hoc patet solu­ tio omnium. Sed haec responsio falso innititur. Nam si satisfactio addit rationem debiti, falsa est illa propositio: Homo plus satisfacit ei quem plus diligit. Stat enim quod plus dili­ gat sine debito; ac per hoc, sine satisfactione. - Quod etiam dicitur quod caritas habeat necessario dilectionem comparativam respectu quorumcumque, non videtur usqueNumm. hi· quaque verum, ut patebit * V. Dicendum est ergo quod hic est opus duplici distin­ ctione. Prima est circa dilectionem, quod duplex est: quae­ dam cx debito, ut diligere Deum, diligere patrem, ct pro­ ximum in communi, ct huiusmodi; quaedam ex supererogatione, ut diligere in particulari, extra articulum neces­ sitatis, extraneos vel inimicos, ct huiusmodi. Secundo est circa satisfacere, quod aliud est loqui dc satisfacere, et aliud dc facere: nam satisfacere est actus i usti tin e clau­ dens rationem debiti; tacere commune est tam ad id quod cx debito quam ad id quod gratuito facimus. I Lice autem quatuor ita sc habent inter se quod amori cx debito re­ spondet satisfacere: amori autem ex supererogutione re­ spondet facere. Ac per hoc, homo plus diligens cx debito aliquem plus ei satisfacit: plus nutem diligens aliquem cx supererogutione plus ei facit. In littera ergo sermo totus est de diligere cx debito. Et propterca intra latitudinem seu rationem dilectionis cx de­ bito sunt omnia dicta litterae exponenda: ita scilicet quod omnia sunt vera, salva ratione dilectionis ex debito. Sic enim verissima est propositio illa assumpta. Homo plus satisfacit ei quem plus diligit: dilectio enim cx debito in­ fert satisfactionem, ct maior dilectio maiorem satisfactio­ nem. Oportuit autem Auctorem ordinem debili amoris ex caritate declarare cx ordine sui effectus qui est satisfacere: quoniam ordo satisfactionis ad iustitiam manifeste spectat, et iniuriam alteri fieri si pervertatur manifestat.- I nde patet Sura, ai solutio secundae obicctionis *, cx hoc quod, sane intellecta, illa propositio est ct vera ct pertinens nd propositum. Ib,J· VI. Ad primam autem objectionem * dicitur quod dile­ ctio cx debito respectu creaturae neque est infinita simplici­ ter, quia nulla creatura est amabilis infinite; neque est terminata ad certum terminum simpliciter, puta tantum ct non plus, quoniam tam pater quam mater quam extraneus sufficienter modo a me amatus potest ex debito amplius amari, puta si accidat maior necessitas; sed est quodam- modo interminata et quodammodo terminata. Nam extra necessitatis casum, sufficit unumquemque diligere tantum quantum exterior netus illi debitus exigit. Verbi gratia, sufficit diligere patrem quantum honoris actus illi debitus exigit, fratrem, quantum fraterna conversatio atque com­ munio requirit; et sic de aliis. Et quia sic diligere est unumquemque in suo gradu diligere, ideo huiusmodi dilectio sic est ad quemlibet absolute quod servat compa­ rativam dilectionem ad alios: alias non in suo gradu qui­ libet amaretur. In casu autem necessitatis, si multorum est simul casus, plus amatus ex debito praeponendus est: quia plus sibi debet fieri satis cui plus debetur. Si autem uni tantum posterioris gradus accidat cusus, tunc ille ma­ gis diligendus pro tunc est quoad hoc: sicut ct magis est illi satisfaciendum. Ex quibus putet primo, quod est implicatio incompossibilium dicere quod ego diligam cx debito fratrem quan­ tum debeo, et cum hoc diligam etiam cx debito plus con­ sobrinum: nisi in casu in quo non pervertitur caritatis ordo; quoniam hoc habet caritatis ordo, ut in ensu remotior praedi ligatur. - Patet secundo, quod Auctor cx hoc ipso quod loquitur dc dilectione cx debito, interimit illam as­ sumptam. urguendo propositionem modo dictam tanquam incompossibiliu continentem. VII. ?\d tertium · dicitur quod, stando infra terminos ’ dilectionis cx debito, optima est illatio litterae. Quia ut di­ ctum est , * huiusmodi dilectio est comparativa: quia unum- ’ quemque m suo gradu diligit, ct consequenter unicuique iuxta suum gradum facit sutis. Ex hoc enim manifeste se­ quitur quod plus faciens satis illi cui minus debetur de­ trahit excellentiae illius cui magis debetur: quia qui aufert ab eo istam excellentiam, scilicet quod magis ametur quam alter minus amandus, aufert ab illo amorem ct satisfactio­ nem debitam secundum suum gradum; quoniam secundum suum gradum debet praeponi, ct tamen de facto postpo­ nitur. Et propterca optime infertur quod fit illi iniuria. Exemplum autem dc fratre ct consobrino fallit. Quia transit ad plus facere: cum sermo noster sit de plus sa­ tisfacere. Et similiter transit ad amorem supercrogationis: cum sermo noster sit dc amore debito. Concedimus enim quod potes consobrino plus facere quam fratri carnali re­ linquendo ei maiores opes: quia hoc spectat ad amorem supercrogationis respectu utnusque, scilicet tam fratris quam consobrini; ct tu supercrogationis amore potes plus amare consobrinum quam fratrem carnalem. Ordo enim caritatis statutus est tantum in amore debito, et non in amore supercrogationis: quoniam in amoris supercrogatio­ nis quocumque ordine nulli fit iniuria. sicut fit in amoris debiti ordine praepostero, ut Auctor in littera docet ct declaratum est.- Veruntamen esse * oportet quod eadem · caritas qua plus facis consobrino, faciat te plus satisfacere fratri et simpliciter ct in cusu: sicut caritas supererogans inimico facit plus satisfacere amico simpliciter ct in casu. I QUAESTIO XLV, ARTICULUS I 33L xxn, qu n, «n. i( qu· 1. PRIMUM sic PROCEDITUR. Videtur quod dupliciter accipi potest: vel simpliciter, vel in K^©V^KsaPieni* a non debeat inter dona Spiritus aliquo genere. Ille igitur qui cognoscit causam Sanet» computari. Dona enim sunt per- altissimam in aliquo genere ct per eam potest Su' ^^^^^fectiora virtutibus, ut supra * dictum dc omnibus quae sunt illius generis iudicarc et est. Sed virtus se habet solum ad bonum: unde ordinare, dicitur esse sapiens m illo genere, ut •tjb.ii.cr.ii». ct .Augustinus dicit, in libro Septuapinta. - Interpretum addunt s) «w. 1) ζ) rj *t. P sapientiae. - .Spiritus sapientiae quod. - quia Pn. enim. - autem PCa. tfUur !.. PEGIpK ct w. V^^D tertium sic proceditur. Videtur quod j sapientia non sit practica, sed speculativa tantum. Donum enim sapientiae excellentius quam sapientia secun­ dum quod est intellectualis virtus. Sed sapien­ tia secundum quod cst intellectualis virtus est speculativa tantum. Ergo multo magis sapientia quae est donum est speculativa, et non practica. 2. Praeterea, practicus intellectus cst circa operabilia, quae sunt contingentia. Sed sapientia est circa divina, quae sunt aeterna ct necessa­ ria. Ergo sapientia non potest esse practica. 3. Praeterea, Gregorius dicit, in VI Moral. *, quod in contemplatione principium, quod Deus est, quaeritur: in operatione autem sub gravi ne· | a) fatet. - falce AHII.pBC; ita m s ‘>r ‘ °' QUAESTIO XLV, ARTICULUS IV 342 et conspiciendis et consulendis: conspiciendis quidem, secundum quod divina in scipsis contem­ platur; consulendis autem, secundum quod per divina iudicat de humanis P. per divinas regulas dirigens actus humanos. Sic igitur sapientia, se­ cundum quod est donum, non solum est specu­ lativa. sed etiam praelica. Ad primum ergo dicendum quod quanto aliqua virtus est altior, tanto ad plura γ sc extendit; ut habetur in libro de Causis *. Unde cx hoc ipso quod sapientia quae est donum est excellentior quam sapientia quae est virtus intellectualis, utpotc magis de propinquo Deum attingens, per 0 quan­ dam scilicet unionem animae ad ipsum, habet ' Prop. », £) huniaiiii. - actibuc P. γ) plura. - plurima Pa. 3i quae rrf donum, a per. - est donum... I'nde per ipintui PABCDEFlJUUT, om. IIIK; animae om. DpC ct haberet ABEFLpCK et K *t. » quod non solum dirigat in contemplatione, sed etiam in actione. Ad secundum dicendum quod divina in se quidem sunt necessaria et aeterna: sunt tamen regulae contingentium, quae humanis actibus subsunt. Ad tertium dicendum quod prius est considerare aliquid in seipso quam secundum quod ad alte­ rum comparatur ‘. Unde ad sapientiam per prius pertinet contemplatio divinorum, quae est visio * principii > ct posterius dirigere actus humanos se­ cundum rationes divinas. Nec tamen in actibus hu­ manis cx directione sapientiae provenit amaritudo aut labor: sed potius amaritudo propter sapien­ tiam vertitur in dulcedinem, ct labor in requiem. • Ci. Gr··· clt ia «f<· alterum comparatur. - ctt ad alterum G, ad ipsum alte­ rum comparatur I, j/mi/im ad alterum comparatur P«j, ttcundum quod ad ombao} alteram comparatur B. ») αΛ Ulltccf, po habet. I; pro st, Commentaria Cardinalis Caietani • Qu I», art. n.tr; Comment. Comnirn?. ♦iii. , ΓK urtlcu^° 1,1 responsione ad primum, pcrspfcc quod praeiicum ct hpcculatnum uniuntur in uno superio‘ Iris ordinis. El hinc vide quam bene alibi * scripserimus. ARTICULUS QUARTUS UTRUM SAPIENTIA POSSIT ESSE SINE GRATIA, CUM PECCATO MORTALI sic proceditur. Videtur quod sapientia possit esse sine gratia, cum α peccato mortali. Dc his enim quae cum mortali haberi non possunt praecipue sancti gloriantur: secundum illud 11 ad Cor. i *: Gloria nostra haec est, testimonium con­ scientiae nostrae. Sed dc sapientia P non debet aliquis gloriari: secundum illud lerem. ix *z Non gloriatur sapiens in sapientia sua. Ergo sapientia potest esse sine gratia, cum peccato mortali. 2. Praeterea, sapientia importat cognitionem divinorum, ut dictum est * Sed aliqui cum pec­ cato mortali possunt habere cognitionem verita­ tis divinae: secundum illud Rom. i ♦; Veritatem Dei in iniustitia detinent. Ergo sapientia potest esse cum peccato mortali. 3. Praeterea, Augustinus dicit, in XV dc Trin. *, de caritate loquens: Nullum est isto Dei dono excellentius: solum est quod dividit inter filios regni aeterni et filios perditionis aeternae. Sed sapientia differt a caritate. Ergo non dividit inter filios regni ct filios perditionis. Ergo potest esse cum peccato mortali. Sed contra est quod dicitur Sap. t * : In ma­ levolam animam non introibit sapientia, nec habi­ tabit in corpore subdito peccatis. Respondeo dicendum quod sapientia quae est d quartum • V«r». n. ? • Ver». 33. • AH. t. 3. • V. ·ο · Ver», j». ι«. QUAESTIO XLV, ARTICULUS V 343 ARTICULUS QUINTUS UTRUM SAPIENTIA SIT IN OMNIBUS HABENTIBUS GRATIAM Γ u··, qu. ΙΧΤΠΙ «n. 5, *d i. > quintum Sic proceditur. Videtur quod dc recto iudicio, tam in contemplatione divinosapientia non sit in omnibus habenti- rum quam etiam in ordinatione rerum humanabus gratiam. Maius enim est sapien- rum secundum divinas regulas, quantum est no tiam habere quam sapientiam audire, cessarium ad salutem. Et hoc nulli deest sine Sed solum pertectorum est sapientiam audire: peccato mortali existent! per gratiam gratum iasecundum illud 1 ad Cor. u *: Sapientiam loqui- cientem: quia si natura non deficit in ncccssamur inter perfectos. Cum ergo non omnes haben- riis. multo minus gratia. Unde dicitur 1 loan, u *: · r. les gratiam sint perlecti, videtur quod multo mi- Unctio docet vos de omnibus. nus omnes habentes gratiam sapientiam habeant. Quidam autem altiori gradu percipiunt T sa­ 2. Praeterea, sapientis est ordinare; ut Phi­ pientiae donum, et quantum ad contemplatio­ losophus dicit, in principio Mctaphys. * Et lac. nem divinorum, inquantum scilicet altiora quae­ m * dicitur quod est indicans sine simulatione. dam mysteria ct cognoscunt et aliis manifestare Sed non omnium habentium gratiam est de aliis possunt: et etiam quantum ad directionem huma­ iudicarc aut alios ordinare, sed solum praelato­ norum secundum regulas divinas, inquantum pos­ rum. Ergo non omnium habentium gratiam est sunt secundum eas non solum seipsos. sed etiam habere sapientiam. alios ordinare. Et iste gradus sapientiae non est 3. Praeterea, sapientia datur contra stultitiam; communis omnibus habentibus gratiam gratum ut Gregorius dicit, in 11 Moral. * Sed multi ha­ facientem, sed magis pertinet ad gratias gratis bentes gratiam sunt naturaliter stulti: ut patet datas, quas Spiritus Sanctus distribuit prout vult. de amentibus baptizatis, vel qui postmodum sine secundum illud I ad Cor. xn ♦: Alii datur per · Vm- * peccato in amentiam incidunt ·. Ergo non in Spiritum sermo sapientiae, etc. omnibus habentibus gratiam est sapientia. Ad primum ergo DICENDUM quod Apostolus lo­ Sed contra esi quod quicumque qui * est sine quitur ibi de sapientia secundum quod se exten­ peccato mortali diligitur a Deo: quia caritatem dit ad occulta mvstcria divinorum : sicut et ibi­ habet, qua Deum diligit: Deus autem diligentes dem * dicitura: Loquimur Dei sapientiam in my- · v«. 7. se diligit, ut dicitur Prov. vni *. Sed Sap. vu ** sterio absconditam. dicitur quod neminem diligit Deus nisi eum qui Ad secundum dicendum quod quamvis ordinare cum sapientia inhabitat. Ergo in omnibus haben­ alios homines et de eis indicare pertineat ad solos tibus gratiam, sine peccato mortali existentibus, praelatos, tamen ordinare proprios actus et de est sapientia. eis indicare pertinet ad unumquemque; ut patet Respondeo dicendum quod sapientia de qua lo­ per Dionysium, in epistola ad Demophilum ·. •ir^m quimur, sicut dictum est *, importat quandam re­ Ad tertium dicendum quod amentes baptizati, ctitudinem iudicii circa divina et conspicienda ct sicut et pueri. habent quidem habitum sapien­ consulenda. Et quantum ud utrumque. cx unione tiae, secundum quod est donum Spiritus Sancti: ad divina secundum diversos gradus aliqui sapien­ sed non habent actum, propter impedimentum tiam sortiuntur. Quidam enim tantum sortiuntur corporale quo impeditur in eis usus rationis. S •v< <». * Ufr 1. «p J». r.. . - S. T' . »». • »7. • Gep. mi, ·’ nm in »=·· XXXVI. ’ V.·». 17. *· V·-·. 2·. • An. Î. j 3) β) incidunt. - incidit qui. - Om. DGsA. L. inciderunt P. I 7? 5j percipiunt. - perfeiunt P. dicitur. - dicit P, eidem pro a^sconditaut. quje abicnnditj . it. Commentaria Cardinali* Caietani articulo quinto, omisso quarto, dubium occurrit, quo ad sui et aliorum utilitatem ordinatur: per hoc enim quod pacto sapientiae donum secundum altiorcm gradum spe­ aliquis plura cognoscit dc Deo ct directione actuum se­ ctet ad gratiam gratis datam' cum sapientiae donum se­ cundum Deum quam suae saluti * necessitas poscit, ct ipse cundum totam latitudinem perfectionis suae gratum faciat. redditur melius dispositus in seipso, ct ad alios in Deum re­ Constat enim quod sicut simpliciter ad simpliciter, ita ducendum ordinatur. Cum autem gratia gratum faciens or­ ric SVci/i’ ad mûgis, etc. ·: ac per hoc, sapientiae donum, dinetur ad unionem habentis caro cum Deo, gratia autem °γ b· v.cip’ simpliciter gratum faciens, maius magis gratum faciet. Gra­ gratis data ad utilitatem aliorum: consequens est ut sa­ tia autem gratis data differt a gratum faciente penes gra­ pientiae augmentum extensivum, cx ea parte qua ad alio­ tum facere et non gratum facere, apud Auctorem, in P ΙΓ', rum utilitatem ordinatur, inter gratias gratis datas sit; cx qu. c.xr, art. 1, ad ult. ca vero pane qua bonitatem habentis perficit, ad gratiae Ad huius rei evidentiam scito quod sapientia, sicut ct gratum facientis bene esse spectet. scientia, dupliciter potest augeri: scilicet intensive, ct extenEt per hacc patet solutio obicctnrum. Nam augmentum •1 n-.qu. tu, sive; ex parte scilicet subiecti, vel obiccti; ut superius · intensivum sapientiae, dc quo regula Sicut simpliciter ve■S.i · est, ad sapientiam, secundum quod est donum, pertinet non solum contemplari divina, sed etiam regulare humanos actus. In qua quidem directione primo occurrit remotio a malis quae contrariantur sapientiae: unde el limor dicitur esse initium sapientiae \ inquantum facit recedere a malis. >*··«· ’*»· Ultimum autem est, sicut finis, quod 0 omnia ad · debitum ordinem redigantur: quod perlinet ad rationem pacis. El ideo convenienter lacobus dicit quod sapientia quae desursum esi, quae est donum Spiritus Sancti, primum est pudica, quasi vitans corruptelas peccati; deinde autem pacifica, quod est finalis effectus sapientiae, propter quod ponitur beatitudo. I lam vero omnia quae sequuntur ' manifestant 1 ea per quae sapientia ad pacem perducit, et or­ dine congruo. Nam homini per pudicitiam a cor­ ruptelis recedenti primo occurrit quod quantum ex se potest, modum in omnibus teneat: et quan­ tum ad hoc dicitur, modesta. Secundo, ut in his in quibus ipse sibi non sufficit, aliorum monitis acquiescat: et quantum ad hoc subdit, suadibilis. Et haec duo pertinent ad hoc quod homo con­ sequatur pacem in scipso. - Sed ulterius, ad hoc quod homo sit pacificus etiam aliis, primo requi­ ritur ut bonis eorum non repugnet: et hoc est quod dicit, bonis consentiens. Secundo, quod de­ fectibus proximi et compatiatur in affectu ct sub­ veniat in effectu : et hoc est quod dicitur, plena misericordia ct fructibus bonis. Tertio requiritur ut caritative emendare peccata satagat: el hoc est quod dicit, indicans sine simulatione, ne sci­ licet, correctionem praetendens odium inten­ dat explere. 0) quod. - quo PDKt», per quod 11« pra redicantur, redigun­ tur Ik. 0 .iitionc est peccatum. - Alio modo, inquantum immergit homo sensum suum rebus terrenis, ex quo red­ ditur eius sensus ineptus ad percipiendum divina, secundum illud I ad Cor. 11 * : Animalis homo non percipit ea quae sunt Spiritus Dei: sicut etiam homini habenti gustum infectum malo hu­ more non sapiunt dulcia. Et talis stultitia est peccatum. Et per hoc patet responsio ad primum. Ad secundum dicendum quod quamvis stulti­ tiam nullus velit, vult tamen ca ad quae conse­ quitur esse stultum: scilicet abstrahere sensum suum a spiritualibus ct immergere terrenis. Et idem etiam contingit in aliis peccatis. Nam lu­ xuriosus vult delectationem sine qua non est pec­ catum. quamvis non simpliciter velit peccatum: vellet enim frui delectatione sine peccato. Ad tertium dicendum quod stultitia opponitur praeceptis quae dantur de contemplatione veri­ tatis ; dc quibus supra ** habitum est cum dc scientia et intellectu ageretur. PDa. ARTICULUS TERTIUS UTRUM STULTITIA SIT FILI \ LUXURIAE /rt Job, cap. v. Sed contra est quod dicitur Prov. vu *: Sta- ♦'’«·»· ®· VidctUT quod stultitia non sit filia luxuriae. Gregorius tim eam sequitur, scilicet meretricem, ignorans ivli'enim. XXXI Moral. ♦. enumerat luxu- quod ad vincula stultus trahatur. ^‘^^■^■^riac filias; inter quas tamen non contine­ Respondeo dicendum quod, sicut iam * dictum ’Art· tur stultitia. Ergo stultitia non procedit cx luxuria. est. stultitia, secundum quod est peccatum, pro­ '9' 2. Praeterea, Apostolus dicit, 1 ad Cor. ni *: venit ex hoc quod sensus spiritualis hebetatus Sapientia huius mundi stultitia est apud Deum. est. ut non sil aptus ad spiritualia diiudicanda ? Sed sicut Gregorius dicit, X Moral. *, sapientia Maxime autem sensus hominis immergitur ad ter­ » mundi 3 est cor machinationibus tepere, quod per­ rena per luxuriam, quae est circa maximos de­ tinet ad duplicitatem. Ergo stultitia est magis filia lectationes. quibus anima maxime absorbetur. Et duplicitatis quam luxuriae. ideo stultitia quae est peccatum maxime nasci­ 3. Praeterea, ex ira aliqui praecipue vertun­ tur ex luxuria. Ad primum ergo dicendum quod ad stultitiam tur in furorem et insaniam, quae pertinent ad stultitiam. Ergo stultitia magis oritur ex ira quam pertinet quod homo habeat fastidium de Dco ct de donis ipsius. Unde Gregorius duo numerat ex luxuria. TERTIUM SIC PROCEDITUR. a) tnundt. - huiui mundi Pk.»; bus ABCEI KLk; abrala pR. pro machin ationibuit macerationi’ | [I) diiudicanda. - indicanda PEpCI et a. QUAESTIO XLVl ARTICULUS III ™ inter filias luxuriae quae pertinent ad stultitiam, An tertium DICENDUM quod ira, ut supra ♦ ·iUMU p n··. q«t an. a. i scilicet odium Dei ct desperationem futuri saeculi, dictum est, sua acuitate * maxime immutat cor­ quasi dividens stultitiam in duas partes. poris naturam. I nde maxime causât stultitiam Ad secundum dicendum quod verbum illud Apo- quae provenit ex impedimento corporali. - Sed stoli non est intelligcndum causaliter, sed essen­ stultitia quae provenit cx impedimento spiritialiter: quia scilicet ipsa sapientia mundi est stul- tuali, scilicet ex immersione mentis ad terrena, • Ia ccrpof* titia apud Deum. Unde non oportet quod quae­ maxime provenit cx luxuria, ut dictum est *. cumque pertinent ad sapientiam mundi sint causa huius stultitiae. γ) 1U4 acultatc. - ’«4 activitate 1, ex tua acuitate PpC ct a. QUAESTIO XLVI1, ARTICULUS 1 348 QUAESTIO QUADRAGESIMASEPTIMA DE PRUDENTIA SECUNDUM SE IN s • rj. I‘rolo<. • Qu XLVIIt. • Qe. u). • Qo. Mil. • Qo. mi. ARTICULOS SEXDECIM DIVISA Septimo: utrum constituat medium in cis. post virtutes theologicas, pri­ Octavo: utrum praecipere sit proprius actus mo Λ considerandum est, circa virtutes car­ dinales, de prudentia *. Et primo, de prudentia eius. secundum sc; secundo, de partibus eius * ; tertio, Nono: utrum sollicitudo vel vigilantia perti­ de dono ci correspondante * ; quarto, de vitiis neat ad prudentiam. oppositis * ; quinto, de praeceptis ad hoc per­ Decimo: utrum prudentia se extendat ad re­ tinentibus *. gimen multitudinis. Circa primum quaeruntur sexdccim. Undecimo: utrum prudentia quae est respectu Primo: utrum prudentia sil in voluntate, ve! boni proprii sit eadem specie cum ea quae in ratione. sc extendit ad bonum commune. Secundo: si est in ratione, utrum in practica Duodecimo: utrum prudentia sit in subditis, tantum, vel etiam in speculativa. an solum in principibus. Tertio: utrum sit cognoscitiva singularium. Tertiodecimo : utrum inveniatur in malis. Quarto: utrum sit virtus. Quartodecimo: utrum inveniatur in omnibus Quinto: utrum sit virtus specialis. bonis. Sexto: utrum praestituat finem virtutibus mo­ Quintodecimo: utrum insit nobis a natura. ralibus. Sextodecimo: utrum perdatur per oblivionem. C onsequenter, ARTICULUS PRIMUS UTRUM PRUDENTIA SIT IN VI COGNOSCITIVA, AN IN APPETITI VA P 1P‘, qu. LTI, an. 3, ad 3; an. 3; III Sent., D primum sic proceditur. Videtur quod prudentia non sit in vi cognoscitiva, sed in appetitiva. Dicit enim Augusti­ nus. in libro de Moribus JEccle. ♦: Λτ/dentia est amor ea quibus adiuvatur ab cis qui­ bus impeditur sagaciter eligens. Sed amor non est in cognoscitiva, sed in appetitiva. Ergo pru­ dentia est in vi appetitiva. 2. Praeterea, sicut ex praedicta : definitione apparet, ad prudentiam pertinet eligere sagaciter. Sed electio est actus appetitivae virtutis, ut su­ pra * habitum est. Ergo prudentia non est in vi cognoscitiva, sed in appetitiva. 3. Praeterea, Philosophus dicit, in VI Ethic. ♦, quod in arte quidem volens peccans eligibilior est: circa prudentiam autem, minus, quemadmo­ dum ct circa virtutes. Sed virtutes morales, de quibus ibi loquitur, sunt in parte appetitiva, ars autem in ratione. Ergo prudentia magis est in parte appetitiva quam in ratione. Sed contra est quod Augustinus dicit, in libro Octoginta trium Quaesi. *: Prudentia est cognitio rerum appetendarum et fugiendarum. Respondeo dicendum quod, sicut Isidorus dicit, in libro Etymol. *, prudens dicitur quasi porro videns: perspicax enim est, et incertorum videt casus. Visio autem non est virtutis appetitivae, sed cognoscitivac. Unde manifestum est quod prudentia directe pertinet ad vim cognoscitivam. S • Ûp, «V. • Arg. I. • Part I, qu«Mi« LAllUI. &rL. 3: I H". qu. nil, * •r», i. • C«p. v, n. 7. S Ί h. iea. n . • Qu. IJU. •Ub.X.tJluî f\ diu. xxjliii, qu. u, an. 4, qu * a) primo, - Om. K. - de prudentia primo ! ct speculativa. simpliciter; est enim circa bonum humanum, Sed contra est quod Philosophus dicit, in VI homo 3 autem non est optimum eorum quae sunt. • <ΰρ· V, n. 4 · Ethic. , quod prudentia est ructa ratio agibi- Et ideo signanter dicitur quod prudentia est sa­ K. 1Ί·· ’ccl. rv. iium. Sed hoc non pertinet nisi ad rationem pra­ pientia viro, non autem sapientia simpliciter. clicam. Ergo prudentia non est nisi in ratione An secundum dicendum quod Ambrosius ct etiam • /V /mmW. practica. Tullius * nomen prudentiae largius sumunt pro /®r.hh U uç. uii Respondeo dicendum quod, sicut Philosophus qualibet cognitione humana tam speculativa quam t. it. dicit, in VI Ethic. *. prudentis est bene posse con­ practica. Iu,1. iv. siliari. Consilium autem est de his quae sunt per Quamvis dici possit quod ipse actus specula­ nos agenda in ordine ad finem aliquem. Patio tivae rationis, secundum quod est voluntarius, autem corum quae suni agenda propter finem cadit sub electione ct consilio quantum ad suum est ratio practica. Unde manifestum est quod exercitium, et per consequens cadit sub ordina­ prudentia non consistit nisi in ratione practica. tione prudentiae. Sed quantum ad suam speciem, Sjgfr^gpD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. a) idfHtitt. - iclcntia ABEFHKLpC ct x. fi) etiam. - etiam et cd. a, om· PGÎ. - Pro Ppx Ct 4. γ) toti. - ftUiitt 1. ct, iit Hlfpiù), om. 3) huma. - Ai< G. QUAESTIO XLVII, ARTICULUS III 35o prout comparatur od obiectum, quod est verum viae determinatae perveniendi ad finem; ut di­ necessarium, non cadit sub consilio ncc sub pru­ citur in III Ethic. * Quia igitur ratio speculativa · quaedam facit, puta syllogismum, propositionem r/'· dentia. Ad tertium dicendum quod omnis applicatio et alia huiusmodi, in quibus proceditur secun­ rationis rectae ad aliquid factibilc pertinet ad dum certas et determinatas vias; inde est quod artem. Sed ad prudentiam non pertinet nisi ap­ respectu horum potest salvari ratio artis, non plicatio rationis rectae ad ' ea de quibus est con­ autem ratio prudentiae. Et ideo invenitur aliqua silium. Et huiusmodi sunt in quibus non sunt ars speculativa, non autem aliqua prudentia. q .nf. - ct ad γ. f * PBCFKn. Commentaria Cardinalis Caietani s articulo secundo, in responsione ud secundum, notu, novitic, quod actus speculationis potest referri ad res circa quas versatur, scilicet obiectum. enuntiabilia, prae­ missas, conclusiones, discursus a tuli rc in talem, ut causa in effectum vel e contra, ct similia: et sic non subiucct consilio ct prudentiae, sed regulandus est secundum logicam, et efficaciam habet secundum lumen intellectus maius vel minus. Potest quoque referri speculationis actus ad homi­ nem qui speculari debet. Et sic est voluntarius, ct cadit sub consilio vel prudentia : an scilicet sit speculandum in tali materia, puta geometrica vel physica, an tali horn, etc. Et si recte inspiciamus ad supradictn, non est ipse specu­ lationis actus qui est materia proxima consilii: sed actus voluntatis qui vocatur uti, quo voluntas exercet actum ad speculandum. Ita quod consilium fit an intellectu uten­ dum sit ad speculationem talis rei, tali hora, tanto tem­ pore, etc. Et sic consilium est de usu. qui est actus ap­ petitus, tanquam materia proxima; ct dc speculationis actu tanqudm materia remota, quia scilicet est materia usus, qui est materia consilii. II. In responsione ad tertium, adverte primo, quod sicut facere dupliciter sumitur, scilicet ut distinguitur con­ tra agere, el ut extendit se ad actionem transeuntem ct immanentem; ita factibilc sumi potest ut distinguitur con­ tra agibile, et sic est materia artis; ct ut extendit se ad factibilc sive per actionem immanentem aive transeuntem. Et sic sumitur in littera: ct est communis materia artis ct speculativarum scientiarum quae vocantur artes. Adverte secundo, quod quia dc facto ita est quod ali- I quac scientiae speculativae vocantur artes; ct manifeste differunt in materia ab nrtc qunc in VI Ethic. ♦ ponitur · Cn. «n, n. t• . .. ,, . . . . ik. i» quinta virtus intellectualis; ct nulla ponitur prudentia spe­ culati vu, cum tamen materia prudentiae sit magis propin­ qua materiae illarum speculativarum anium; voluit Auctor, sublata per intellectum, idest non considerata, differentia materiae, scilicet agibilis ct lactibilis, intus scilicet et extra, reddere rationem quare artis ratio, cl non prudentiae, ad speculativos extenditur habitus: cx hac scilicet differentia, quia prudentia est eorum quae non sunt determinatae viae, ars vero ut in pluribus per determinatas procedit vias. Ex hoc enim iit ut speculativi habitus, quasi aliquid facientes per determinatus vias, artis rationem induunt, non autem prudentiae. Non tamen continentur sub arte: quia haec proprie est ratio recta factibilium proprie, quae scilicet sunt extra, quorum intellectus prncticus est factivus. III. In eadem responsione dubium occurrit quia hic di­ citur, Omnis applicatio rationis rectae ad aliquod facti­ bilc pertinet ad artem: in praecedenti vero articulo · di- ’ *■ rc‘‘VJ*‘u cluin est quod applicatio rationis rectae ad opus factibilc non est artis, sed voluntatis. Ad hoc facile dicitur quod applicatio huiusmodi perti­ net ad voluntatem ut applicantem; ct pertinet ad artem ut applicatam. Unde nulla est repugnantia: sed secundum diversa proposita modo huic, modo illi attribuitur. - Quam­ vis posset dici quod hoc in loco applicatio pro regulatione sumitur. Hoc enim erat ad propositum litterae, quod omnis regulatio factibilis secundum rectam rationem specte: ad artem. ARTICULUS TERTIUS UTRUM PRUDENTIA SIT COGNOSCI UVA SINGULARUM VI sic proceditur. Videtur quod Sed contra est quod Philosophus dicit, in VI prudentia non sit cognoscitiva singula­ Ethic. *, quod prudentia non est universalium so· rium. Prudentia cnim est in ratione, Ium, sed oportet et singularia cognoscere. Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum *Arl ’· jJ v ut dictum est *. Sed ratio est univer­ salium, ut dicitur in I Physic. * Ergo prudentia est, ad prudentiam pertinet non solum conside­ ratio rationis, sed etiam applicatio ad opus, quae · non est cognoscitiva nisi universalium. 2. Praeterea, singularia sunt infinita. Sed in­ est finis praeficae rationis. Nullus autem potest finita non possunt comprehendi a ratione. Ergo convenienter aliquid alteri applicare nisi utrum­ prudentia, quae est ratio recta, non est singu­ que cognoscat, scilicet et id quod applicandum est et id cui applicandum est. Operationes aularium. 3. Praeterea, particularia per sensum cogno­ I tem sunt in singularibus. Et ideo necessc est scuntur. Sed prudentia non est in sensu: multi I quod prudens ct cognoscat universalia principia enim habentes sensus exteriores perspicaces non rationis, el cognoscat singularia, circa quae sunt sunt prudentes. Ergo prudentia non est singu­ operationes. Ab primum ergo DICENDUM quod ratio primo larium. d tertium • Art. i. • Cap. v. η. 9; *. I υ. Itet. x. · Cf. n de dp. r. 0.6 ; S.TK kct. tu. Icet. vi, vn. aj quae. - quod PhC ct a. 351 QUAESTIO XLV11, ARTICULUS IV quidem et principaliter est universalium: potest ut in pluribus accidunt, quorum cognitio sufficit tamen universales rationes ad particularia ap- ad prudentiam humanam. i». 755 * plicare * (unde syllogismorum conclusiones non Au tertium dicendum quod, sicut Philosophus solum sunt universales, sed etiam particula­ dicit, in VI Ethic. ♦, prudentia non consistit in res): quia intellectus per quandam reflexionem sensu exteriori, quo cognoscimus sensibilia pro­ se ad materiam extendit, ut dicitur in 111 de pria: sed in sensu interiori, qui perficitur per •c»r. «s a.7.- Anima * . memoriam et experimentum ad prompte indican­ S. I ». Icet. »in. . . . Ad secundum dicendum quod quia infinitas sin­ dum dc particularibus expertis. Non tamen ita gularium non potest ratione humana comprehendi, quod prudentia sit in sensu interiori sicut in subic­ inde est quod sunt incertae providentiae nostrae, cto principali : sed principaliter quidem est in ra• v«n. u ut dicitur Sap. ix *. Tamen per experientiam sin­ I tione. per quandam autem applicationem pertin­ gularia infinita reducuntur ad aliqua linita quae git ad huiusmodi sensum. Commentaria Cardinalis Caiotani articulo tertio, in responsione ad secundum, advene quod certitudo prudentiae est duplex. Quaedam in sola cognitione consistens. Et haec in universali quidem est eadem cum certitudine scientiae moralis, cuius universale est verum ut in pluribus. In particulari autem non exce­ dit certitudinem opinionis, cum dc futuris concludit aut absentibus. Et haec non est propria prudentiae. Quaedam autem est certitudo practicac veritatis, quae consistit in confesse * se habere appetitui recto *·. Et haec est propria prudentiae, quae non in sola ratione consistit. Et talis certitudo semper adest prudentiae, etiam respectu singularium absentium et futurorum. Quoniam prudens praecipiens sic agendum pro rcpublica, quamvis non eve­ niet intentus finis aut impediatur actio, habet tamen actum praecepti verissimum, optimum ct certum, utpotc conso­ num rationi ct appetitui rectis. Dicuntur nutem providen­ tiae nostrae incertae et propter inccrtitudincm eventus, ct propter occulta nobis. II. In responsione ad tertium habes quod prudentia est principaliter in ratione, secundario nutem in cogitativa. Sed hoc bubet quaestionem. Quia in illa potentia ponenda est principaliter prudentia cuius est praecipuus prudentiae actus. Sed praecipuus actus prudentiae est praeceptum sin­ gulare sequens minorem singularem. Haec autem singula­ ria spectant ad cogitativam directe. Et confirmatur. Quia virtus ponitur in potentia consum­ ma tivn operis; unde temperantia ponitur in concupiscibili; ct continentia, quae non est in illa, non est virtus, quam­ vis recte disponat partem superiorem. Sed cogitativa est n I •cox/omiferVr ••Ariilot. I^1 lib. VI. «p. m» a. v - S Tt». |«C1. II. quae consummat discursum dc singularibus. Ergo in Ipsa ponenda est. 111. Ad hoc dicitur quod, propter rationes dictas, oportet tam in intellectu quam cogitativa ponere habitum quo bene disponatur ad prudentiae actus. Et licet secundum quod apparet VI Ethic., cap. ι · et cap. penult. ··, intellectus · scientia, ct in proposito morali; cogitativa autem habitu ·· ou circa singularia intellectivo ct ratiocinativo perficiatur, pro uiU’ quanto rcctc iudicat dc fine singulari ct rcctc praecipit dc singulari opere; ac per hoc prudentia principaliter videa­ tur esse in cogitativa: secundum tamen Auctoris doctri­ nam in intellectu principaliter ponitur. El probatur quod it« jit tali ratione. Eiusdem est habitus cuius est actus: sed actus prudentiae est intellectus: ergo. Probatur minor. Actus prudentiae est cognoscere universale el singulare ct applicare illud huic, ut patet. Ergo est intellectus aut cogitativae: non enim potest esse duorum disparatorum, ut patet in II de Anima ·, in processu investigativo sensus communis. Ergo vel est cogitativac solius, utentis intellectu: et hoc non, quia cogitativa non sc extendit ad universale. Vel est intellectus solius, vel utentis cogitativa. Et habetur intentum: quod scilicet est principaliter in intellectu, in quo habitus ipse est subicctivc; cl secundario in cogitativa, in qua est experimenulis habitus reddens cogiutivam habi­ lem ad cooperandum intellectui in consiliando, iudicando ct praecipiendo de singularibus, ha quod hi actus principa­ liter sunt intellectus, minisicrialitcr autem cogitativae. Pro­ pter quod ministerium videtur magis naturalis ct aetatem sequi prudentia quam scientia, ut dicitur in VI Ethic. · ^-· • AL Ul. esa. it. tu ·· »’ • S. Tb. kff. «H- ARTICULUS QUARTUS UTRUM PRUDENTIA SIT VIRTUS |· Π *', qu. lvu, an. 5, aJ 3; qu. Qüartum sic proceditur. Videtur quod Plentia non S’1 virtus. Dicit enim Augustinus. in I de Lib. Arb. *. quod pru•^^^^dentia est appetendarum et vitandarum rerum scientia. Sed scientia contra virtutem di­ 4. viditur; ut patet in Praedicamentis * . Ergo pru­ dentia non est virtus. 2. Praeterea, virtutis non est virtus. Sed artis esi virtus; ut Philosophus dicit, in VI Ethic. * Ergo ars non est virtus. Sed in arte est prudentia: dicitur enim II Parat, n * de Hiram quod sciebat caelare 3 omnem sculpturam. et adinvenire prudenter quodetimque in opere necessarium est. Ergo prudentia non est virtus. 3. Praeterea, nulla virtus potest esse immo­ î^V&t^d • Op. xn:. • · ri, n. • v.nM<. » a) carlarc. - sanare 4 ABEFLpK, cotarc I, taiurc Mnare k, om. G. lxi, arL i. derata. Sed prudentia est immoderata: alioquin frustra diceretur in Prov. xxm ♦: Prudentiae tuae · vcn. < pone modum. Ergo prudentia non est virtus. Sed contra est quod Gregorius, in 11 Moral. * prudentiam, temperantiam, fortitudinem et iusii- 1O” tiam dicit esse quatuor virtutes. Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum 7·»··.^ w est cum de virtutibus m communi ageretur, vir· ··'». tus est quae bonum facit habentem et opus eius bonum reddit. Bonum autem potest dic: duplici­ ter: uno modo, materialiter, pro co quod est bo­ num; alio modo, formaliter, secundum rationem boni. Bonum autem, inquantum huiusmodi, est obiectum appctitivne virtutis. Et ideo si qui ha * bitus sunt qui faciant rectam considerationem QUAESTIO XLVII, ARTICULUS V 352 rationis non habito respectu ad rectitudinem ap­ petitus. minus habent de ratione virtutis, tan­ quam ordinantes ad bonum materialiter, idest ad id quod est bonum non sub ratione boni: plus autem habent dc ratione virtutis habitus illi qui respiciunt rectitudinem appetitus, quia respiciunt bonum non solum materialiter, sed etiam formaliter, idest id quod est bonum sub ratione boni. ». aj ,· Ad prudentiam autem pertinet, sicut dictum est , * applicatio rectae rationis ad opus, quod non fit sine appetitu recto. Et ideo prudentia non solum habet rationem virtutis quam habent aliae virtutes intellectuales; scd etiam habet rationem ? virtutis quam habent virtutes ? morales, quibus etiam connumeratur. An primum ergo dicendum quod Augustinus ibi large accepit scientiam pro qualibet recta ra­ tione. £) virtutes» - aliae virtutes PL: morales γ) enim. - autem PABCDFGKLjnur, om. Ad secundum dicendum quod Philosophus dicit artis esse virtutem, quia non importat rectitudi­ nem appetitus, et ideo ad hoc quod homo recte utatur arte, requiritur quod habeat virtutem, quae faciat rectitudinem appetitus. Prudentia autem non habet locum in his quae sunt artis: tum quia ars ordinatur ad aliquem particularem finem; tum quia ars habet determinata media per quae pervenitur ad finem. Dicitur tamen aliquis prudenter operari in his quae sunt artis per similitu­ dinem quandam: in quibusdam enim τ artibus, propter inccrtitudinem eorum quibus pervenitur ad finem, necessarium est consilium, sicut in me­ dicinali ct in navigatoria, ut dicitur in 111 Ethic. * Ad tertium dicendum quod illud dictum Sapientis non est sic intelligcndum quasi 8 ipsa prudentia sit moderanda: sed quia secundum pru­ dentiam est aliis ‘ modus imponendus. quasi. - quod PCDHtf. ABpn. non sif moderata D. t) abis» - alius ©d. a, aliquis om. I , 8) I . Pro ■ γ Ί * < sit moderanda, sit moderata PpC. Commentaria Cardinalis Caietani articulo quarto adverte quod prudentia, pro quanto scilicet praeceptiva operis singularis; ideo habet specia­ in sola cognitione consistit, habet communem rationem lem rationem virtutis, qua est virtus simpliciter, sicut vinus virtutis intellectualis· quia scilicet est verorum tantum; moralis; ct cx eadem radice, scilicet rectitudine oppetitus. quia scilicet est universalium quae ut in pluribus vera sunt. In responsione ad tertium, conclude, novitic; Ergo ly Sed quia hoc non convenit prudentiae secundum proprium prudentiae est cosus genitivi. Argumentum autem proce­ rationem qua ab aliis intellectualibus virtutibus differt, quin debat cx casu dati\o. n I ARTICULUS QUINTUS I « UTRUM PRUDENTIA SIT VIRTUS SPECIALIS HI Sent., dku u, qu. », art. ». qu * 2; dht. χτχπι, qu. i, art. », qu * 3; qu. n, nrt. 1, qu * 3, ad 3. sic proceditur. Videtur quod Respondeo dicendum quod cum actus et habitus prudentia non sit specialis virtus. Nulla recipiant speciem ex obiectis, ut ex supradictis * jp enim specialis virtus ponitur in com- patet, necesse est quod habitus cui respondet dcfmitionc virtutis. Sed prudentia speciale obiectum ab aliis distinctum specialis ponitur in communi definitione virtutis: quia in sit habitus: et si est bonus, est specialis virtus. 'I Ethic. * definitur virtus habitus electivus iu mc- Speciale amem obiectum dicitur non ? secundum ? 3 dictate 3 existais determinata ratione quoad nos. materialem considerationem ipsius, sed magis se­ prout sapiens determinabit; recta autem ratio in- cundum rationem formalem, ut ex supradictis * telligitur secundum prudentiam, ul dicitur in VI patet: nam una ct eadem res cadit sub actu di­ • Ethic. * Ergo prudentia non est specialis vinus, versorum habituum, ct etiam diversarum poten­ •i.oidun.;. 2. Praeterea, Philosophus dicit. in VI Ethic. *, tiarum, secundum rationes diversas. Maior autem quod virtus moralis recte facit operari Jinem. pru­ diversitas obiecti requiritur ad diversitatem po­ dentia autem ea quae sunt ad Jinem. Sed in qua­ tentiae quam ad diversitatem habitus: cum plures libet virtute sunt aliqua operanda propter finem. habitus inveniantur in una potentia *. ut supra ♦* • J*lD!« 30>.ςς,αη Ergo prudentia est in qualibet virtute. Non est dictum est. Diversitas ergo rationis obiecti quae art. ι. ergo virtus specialis. diversifient potentiam, multo magis diversifient 3. Praeterea, speciatis virtus habet speciale habitum. obiectum. Sed prudentia non habet speciale obie­ Sic igitur dicendum est quod cum prudentia ctum: est enim recta ratio agibilium, ut dicitur sit in ratione, ut dictum est ♦, diversificatur qui- · \r. îf'ÎbVî»’* *n VI Ethic. * ; agibilia autem sunt omnia opera dem ab aliis virtutibus intellectualibus secundum virtutum. Ergo prudentia non est specialis virtus. materialem diversitatem obicctorum. Nam sa­ Sed contra est quod condividitur ct connu- pientia, scientia et intellectus sunt circa neces­ •v«v7· meratur aliis virtutibus: dicitur enim Sap. vm ♦. saria; ars autem et prudentia circa contingentia; Sobrietatem et prudentiam docet, iustitiam et vir­ sed ars circa factibilia ♦, quae scilicet in exte- · i> :r. riori materia constituuntur, sicut domus, cultellus tutem. quintum α) critate in medietate. - immediate P. AHCDEFIIlLpK ct kiuj, in medio­ non. - non solum ΡΡκλ. * I· Hq<.ΙΛΗ, *n. i. 353 QUAESTIO XLVIl, ARTICULUS VI ct huiusmodi; prudentia autem est circa agibilia, virtus moralis habet rationem virtutis inquantum quae scilicet in ipso operante consistunt, ut su­ participat virtutem intellectualem. pra * habitum est. Sed a virtutibus moralibus Ai> secundum dicendum quod cx illa ratione distinguitur prudentia secundum formalem ratio­ habetur quod prudentia adiuvet omnes virtutes, nem potentiarum distinctivam: scilicet intellectivi, et in omnibus operetur. Sed hoc non sufficit ad in quo est prudentia ; ct appetitivi, in quo est ostendendum quod non sil virtus specialis: quia virtus moralis. Unde manifestum est prudentiam nihil prohibet in aliquo genere esse aliquam spe­ esse specialem virtutem ab omnibus aliis virtu­ ciem quae aliqualiter operetur in omnibus spe­ tibus distinctam. ciebus eiusdem generis; sicut sol aliqualiter influit Ad primum ergo dicendum quod illa definitio in omnia corpora. non datur dc virtute in communi, sed dc virtute Ad tertium dicendum quod agibilia sunt quidem morali. In cuius definitione convenienter ponitur materia prudentiae secundum quod sunt obiectum virtus intellectualis communicans in materia cum rationis, scilicet sub ratione veri. Sunt autem mate­ ipsa, scilicet prudentia: quia sicut virtutis moralis ria moralium virtutum secundum quod sunt obie­ subicctum est aliquid participans ratione γ, ita ctum virtutis appetitivae, scilicet sub ratione boni. γ) ratione. - rationem Pjc. Commentaria Cardinalis Caietani articulo quinta, in responsione ad tertium, dubium occurrit, quia hic ponitur differentia inter prudentiam ct moralem virtutem ex parte rationis formalis, quia scilicet agi bile est obiectum prudentiae sub ratione veri, moralis autem virtutis sub ratione boni: in praecedenti nutem ar­ ticulo dictum est quod prudentia respicit bonum sub ra­ tione boni. Quomodo stant haec simul? Ad hoc dicitur quod prudentia habet utrumqut: ct quod respicit verum ut verum, et propterca ponitur inter intellectuales virtutes; ct respicit verum nt bonum, ct prnpterc.t connumeratur virtutibus moralibus, ct ponitur prima vinus cardinalis. Et ne duas rationes formales uni habitui n I tribuas quas uni potentioe non licet tribuere, memento quod non secundum idem haec veriticontur: sed prudentia se­ cundum cognitionem respicit verum. secundum praeceptum seu applicationem respldt bonum. Et limiliicr pruden­ tia secundum id quod habet cx intellectu respicit verum: secundum id quod habet cx appetitu respicit bonum. Est enim perfectio intellectus ut subest appetitui recto: com­ mune est autem subordinate posse habere plurcs ratione *. Optime ergo posita est differentia inter prudentium ct mo­ ralem virtutem qui· illa veri, ista boni Neque enim obstat quod illa boni ct veri, hia autem boni tantum. ARTICULUS SEXTUS UTRUM PRUDENTIA PRAESTITUAT FINEM VIRTUTIBUS MORALIBUS !· Il·’, qu. un, «π. 3, m! 3; III Sent.. *U di mm, qu. n, tft 3; De Verita qu. v. Sed contra est quod Philosophus dicit, in VI sic proceditur. Videtur quod prudentia praestituat finem virtutibus Ethic. * , quod virtus moralis intentionem finis γ* moralibus. Cum enim prudentia sit in facit rectam, prudentia autem quae ad hanc. Ergo ^-^^^ralionc, virtus autem moralis in vi ap­ ad prudentiam non pertinet praestituere finem petiti va, vidciur quod hoc modo se habeat pru­ virtutibus moralibus, sed solum disponere de his dentia ad virtutem moralem sicut ratio ad vim quae sunt ad finem. Respondeo dicendum quod finis virtutum mo­ appetilivam. Sed ratio praestituit finem potentiae appetitivae. Ergo prudentia praestituit finem vir­ ralium est bonum humanum. Bonum autem humanae animae esi secundum rationem esse; tutibus moralibus. 2. Praeterea, homo excedit res irrationales ut patet per Dionysium, iv cap. de Dip. Nom. 4 secundum rationem, sed secundum alia cum ei Unde necesse est quod fines moralium virtutum communicat. Sic igitur sc habent aliae partes ho praeexistant in ratione. Sicut autem in ratione minis ad rationem sicut sc habet homo ad crea speculativa sunt quaedam ut naturaliter nota, luras irrationales. Sed homo est finis creatura- quorum est intellectus: et quaedam quae per •op. ο», d. ;.· rum irrrftionalium indicitur in 1 Politic. * Ergo illa innotescunt, scilicet conclusiones, quarum est tocf v». . . ? omnes aliae panes nominis ordinantur ad ratio­ scientia: ita in ratione praefica praeexistunt quae­ nem sicut ad finem. Sed prudentia est recta ratio dam ut principia naturaliter nota, et huiusmodi • Art. * --TT· * 7/ agibilium, ut dictum est . * Ergo omnia agibilia sunt fines virtutum moralium, quia finis sc habet ordinantur ad prudentiam sicut ad finem. Ipsa in operabilibus sicut principium in speculativis, ergo praestituit finem omnibus virtutibus mo­ ut supra habitum est; et quaedam sunt in raralibus. lionc praefica ut conclusiones, ct huiusmodi sunt °"·‘ 3. Praeterea, proprium est virtutis vel artis ea quae sunt ad finem, in quae pervenimus cx seu potentiae ad quam pertinet finis ut praecipiat ipsis finibus. Et horum est prudentia, applicans aliis virtutibus seu anibus ad quas pertinent eu universalia principia ad particulares conclusiones quae sunt ad finem. Sed prudentia disponit de operabilium. Et ideo ad prudentiam non pertinet aliis virtutibus moralibus ct praecipit eis. Ergo praestituere finem virtutibus moralibus, sed solum praestituit eis finem. disponere de his quae sunt ad finem. Summai TnBou D. TjimtAK Τ. V. ♦s sextum 354 QUAESTIO Xl.Vil, ARTICULUS VI An primum ergo DtCENDUM quod virtutibus mo­ nilibus praestituit finem ratio naturalis quae dicitur •Qf. uou.«n. synderesis, ut in Primo * habitum est: non autem • i.. prudentia, ratione iam * dicta. Et per hoc etiam patet responsio ad secundum. Ad tertium dicendum quod linis non pertinet ad virtutes morales tanquam ipsae praestituant finem: sed quia tendunt in finem a ratione na­ turali praestitutum. Ad quod iuvantur per pru­ dentiam. quae eis viam parat, disponendo ea quae sunt ad finem Unde relinquitur quod pru­ dentia sit nobilior virtutibus moralibus, et moveat eas *. Sed synderesis movet prudentiam, sicut in­ tellectus principiorum scientiam. • Ct. ttf. iU, <-or»n»rxt , Ij kh • . Commentaria Cardinalis Caietani x articulo sexto eiusdem quaestionis quadragesimaeseptirnae, nota in titulo quod praestituere finem virtuti mo­ rali potest dupliciter intelligi. Primo, pro statuere ut virtus moralis tendat in talem finem. Et hoc spectat ad datorem naturae: genitor siquidem dat naturam determinatam ad talem finem. Sic non quaeritur hic. - Alio ergo modo sumitur pro dictare quis est ille statutus finis. Et sic quae­ ritur in proposito an prudentia primo dictet evidenter fi­ nem moralium virtutum. Er cst sermo dc fine proprio carundcm. II. In eodem articulo sexto eiusdem quaestionis dubium cst simpliciter, et ad hominem. Simpliciter quidem, pro­ pter rationes allatas n Scoto, in xxxvt dist. Ill Sent., art, 2, quibus infert quod prudentia dictat dc line proprio virtutis moralis. Et primo, sic. Virtus moralis, puta castitas, semper sequitur, naturae ordine, prudentiam aliquam. Ergo sequi­ tur dictamcn proprii finis, qui eligitur: quia virtus moralis generatur cx electione proprii finis. Secundo, quia aliter non salvaretur una prudentia re­ spondens uni virtuti proprie ct per se morali. Probatur. Quia virtus morulis cst una unitate finis, ad cuius electio­ nem principaliter inclinat: cl si ad dictandum de illo fine nulla esset prudentia, quot essent dictamina mediorum, tot essent prudentiae; quia nullum esset obiectum a quo su­ meretur unitas tot dictuminutn, sublato a singulis dictamine dc fine. Ad hominem autem, scilicet divum Thomam, dubimn est quoniam in I* ll“, qu. i.xvi, art. 3, nd 3, expresse dicit quod prudentia dirigit virtutes morales etiam in praesti­ tuendo finem. Et probat, quia finis virtutis moralis est attingere medium, quod prudentia determinatur. 111. Ad evidentiam huius rei simpliciter, adverte quod dupliciter veni potest in dubium propositio dicens quod prudentia cst dc his quae sunt ad finem. Primo, absolute, Et sic dicendum cst dc prudentia respectu eorum quae sunt ad finem sicut dc scientia respectu conclusionum. Scientia namque semper est conclusionum: sed tamen scientia secundae conclusionis cst materialiter scientia prin­ cipii tertiae conclusionis; quia illamct propositio quae fuit conclusio secundae cst principium tertiae demonstrationis, ct sic dc aliis. Et similiter prudentia semper est respectu eorum quae sunt ad finem : sed cum hoc stat quod pru­ dentia respectu huius ad talem finem sit materialiter de fine respectu alterius subordinate ilii medio, ct sic de­ inceps, prout contingit plura subordinari media ad unum finem principalem. Quod enim fuit ad finem in primo discursu fit finis in secundo discursu; ct sic deinceps in tertio ct reliquis. - Est etiam unum aliud hic advertendum, quod sicut scientia dicitur conclusionum tantum ut scitarum, ct cum hoc stat quod cst praemissorum ut cogni­ tarum, utitur enim eis ut cognitis, applicando ad conclu­ sionem; ita prudentia est tantum eorum quaesunt ud fi­ nem ut rerum praeceptarum ct electarum; ct cum hoc stat, immo exigitur quod sit finis ut aspecti ct intenti; utitur siquidem prudentia fine, applicando ipsum ad id quod cst ad finem. Secundo, potest verti in dubium respectu finium pro­ priorum virtutum moralium. Et iuxta hunc sensum tra­ ct mp. U . ctatur in littera, ct impugnatur u Scoto. Auctor enim sentit * quod virtuti morali finis praestituitur a synderesi: quia naturalis ratio dictat quod in timoribus bonum rationis, ct similiter in concupiscentiis, ct similiter in ira ct ope­ rationibus sectandum cst. 1 IV. Ad primam ergo rationem Scoti ♦ dicitur quod licet virtutem moralem praecedat naturaliter prudentia, non ta­ men prudentia dictativa de fine: sed sufficit naturalis ratio dictati va de fine, et prudentia dictativa dc mediis ad finem. Probatio autem dicens, Quia virtus moralis generatur ex electione finis, implicat in adiccto: quia electio non cst finis, sed eorum quae sunt nd finem. Ad secundum autem dicitur quod nd unitatem prudentiae respectu omnium mediorum ad finem sufficit unitas finis aspecti a prudentia: ct non requiritur unitas finis dictati ab illa. Accidit enim unitati finis respectu eorum quae sum ad finem, ct dircctivi eorum in illum, quod sit dictatum ab hoc vel altero: sufficit enim quod sit aspectum u directivo mediorum in illum. Argumentum autem procedit ac si directivum mediorum non cognosceret finem ad quem dictat media. - Et hacc sar sunt argumentis Scoti. Si quis tamen quaereret quare in pane intellectiva po­ nuntur du ic virtutes respectu unius materiae moralis, sci­ licet synderesis et prudentia, altera respectu finis, altera respectu eorum quae sunt nd finem; in pane autem ap­ petiti'a una tantum punitur virtus respectu finis ct eorum quite sunt ad finem, puta castitas: - respondendum cst quod cx hoc quod cognitio perficitur secundum quod res sunt in anima, sequitur quod alia sit virtus qua anima iudicat aliqua secundum sctpsa, ct alia qua iudicat aliqua per re­ solutionem in alia: aliter siquidem oportet esse dispositum circa haec et circa illa, ut patet cx diversitate luminis. Et propterea tam in intellectu practice quam speculativo alia est virtus respectu principiorum, ct alia respectu condusionum. Ex hoc autem quod appetitio perficitur secun­ dum quod anima tendit ad res, sequitur quod sicut in rebus per eandem naturam aliquid movetur ad medium ct terminum, ut patet in gravibus ct levibus; ita oppetitus per eandem virtutem tendat in finem ut terminum, ct id quod est ad finem ut medium. \d dubium autem ad hominem, dicta in Prima Secun­ dae * approbo, adiunctis dicendis in hoc et sequenti articulo. V. in responsione ad tertium, adverte tria. Primo, quod formalis responsio ad argumentum consistit in hoc. quod prudentia non praecipit virtuti morali simpliciter, sed dis­ •Qo.LlU.4rt.> UOetRCOL w M4· ponendo ca quae sunt ad finem. Secundo, quod cx eodem medio poterat argui c contra, subsu mendo: Sed virtus moralis est de line: ergo praecipit prudentiae, cx quo ipsa non est dc tine: et cx hoc sequitur quod virtus moralis est nobilior prudentia. Nec evaditur, ut in Prima Secundae * dicebatur, quia prudentia dirigit in praestituendo finem. Ideo \uctor haec tractat in re­ sponsione hac. Tertio, quod hacc difficultas de superioritate ct nobilitate inter virtutem moralem ct prudentiam, obscura pro­ pterea quia virtus moralis est dc fine, prudentia autem dc his quae sunt ad finem, in praecedenti libro, loco allegato . * soluta est dupliciter: primo, quia prudentia est etiam dc fine applicite; secundo, quia virtus moralis non est dc fine absque mendicatione n prudentia. Et quamvis utrumque horum sit verum in sc. ct nonnihil respondeat difficultati ; solutio tamen difficultati^ simpliciter hinc su­ menda est. quod virtutem aliquam esse finis contingit du­ pliciter: scilicet executive, et auctoritati ve. Virtus illa quae est dc line executive per modum excquentis tendit in illum, ut patet in omnibus cxcculivis artibus: virtus autem illa quae est dc fine auctoritutive intendit primo illum, ct circa illum versatur ante omnem electionem. Differentia * îœi.-.a. =. QUAESTIO XLVH, ARTICULUS VII 355 autem inter istos ad propositum est quod cum dicitur quod eam praecedere naturaliter prudentiam si esset de fine auvirtuti dc tine proprium est praecipere ei quoc est de his I cloritativc. Esset autem hoc ti virtU» moralis esset primo quae sunt od finem, intclligiiur dc ea quae est de fine habitus intentivus finis» hoc est ti primo perficeret intenauctori tuti ve : haec enim est quae finem praestituit aliis et fionem finit: quoniam intentio non dependet ab hi·, quae praecipit, ut patet in artibus architectonicis ct curitate re- sunt ad finem. Dico autem primo, quis virtus morali *, spectu aliarum virtutum. Virtus igitur moralis non est dc perficiendo j prime» electionem, perficit secundario intentio­ tine auctoritati ve, sed executive. Quod patet cx eo quod nem·. propter quod in VI Ethic. dicitur quod facit in­ virtus cx principali actu suo iudicandi est: Constat autem tentionem rectam ·. cl quod principium prudentiae firmat ’/ quod praecipuus netu * virtutis moralis est electio, ut patet in anima ·. Et hoc est quod in littera n posteriori declaratur, • Or »i. η. ι$- - cx ipsa eius definitione, 11 Ethic. * , Virtus est habitus ele­ dicendo quod finis non pertinet ad virtutes morales tanS Th. Uct. νι». ctivus etc.; electio autem ud cxccutioncm spectat, sequitur quam ipsae praestituant finem. Et exclus * superioritate enim praeceptum, et est ipsa exceutio appetitus m appe­ virtuti» morali» respectu prudentiae, declaratur superiorita» tibile; unde nihil restat nisi exterior exceutio post ele­ c convenu quia prudentia movet um, disponendo ea ctionem. Et propterca virtus moralis non praecipit pru­ quoc sunt ad finem, quae eliguntur n virtute morali, ut dentiae, nec est ea prior naturaliter. Et tamen oporteret in sequenti patebit articulo. v, n. A lut. n ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM AD PRUDENTIAM PERTINEAT INVENIRE MEDIUM IN VIRTUTIBUS MORALIBUS I* IP', qu. LXV1, art. 3, ad J; lit VldclUF quod v^^J^Vad prudentiam non pertineat invenire medium in virtutibus moralibus. Conenim medium esi finis moralium virtutum. Sed prudentia non praestituit finem mo­ ralibus virtutibus, ut ostensum est *. Ergo non invenit in cis medium. 2. Praeterea, illud quod est per sc non vi­ detur causam habere, sed ipsum esse est sui ipsius causa: quia unumquodque dicitur esse per causam suam. Sed existera in medio convenit virtuti morali per sc, quasi positum in cius de­ finitione, ut ex * dictis patet. Non ergo prudentia causât medium in virtutibus moralibus. 3. Praetere \, prudentia operatur secundum modum 3 rationis. Sed virtus moralis tendit ad medium per modum * naturae: quia ut Tullius dicit, in II Rhet. *, virtus est habitus per modum naturae rationi consentaneus. Ergo prudentia non praestituit medium virtutibus moralibus. Sed contra est quod in supraposita * definitione virtutis moralis dicitur quod est in medietate exisiens determinata ratione prout sapiens determi­ nabit. Respondeo dicendum quod hoc ipsum quod est conformari rationi rectae est finis proprius cuius­ SEPTIMI M SIC PROCEDITUR. • Λη. prtcctd. • Art. 5. »rj ·- s t •fxtnrm!. K/irt. lib. II. «p.uii. • Art. 3. *ΤΧ· '· operatur fecundum modum. -comparatur tccundam motum ABlLpKx, operatur secundum motum CEFGsKc cl n, operatur ad finem IL a) Sent.. dice, kuui, qu. n, art. 1 libet moralis virtutis: temperantia enim hoc in­ tendit, ne propter concupiscentias homo divertat a ratione: et similiter fortitudo ne a recto iudicio rationis divertat propter timorem vel audaciam. Et hic finis praestitutus est homini secundum naturalem rationem: naturalis enim ratio dictat unicuique ut secundum rationem operetur. Sed qualiter ct per quae homo in operando attin­ gat medium rationis pertinet ad dispositionem 1 prudentiae. Licet enim attingere medium sit finis virtutis moralis, tamen per rectam disposi­ tionem eorum quae sunt ad finem medium in­ venitur. Et per hoc patet responsio ad primum. An secundum dicendum quod sicut agens na­ turale facit ut forma sit in materia, non tamen facit ut formae conveniant ea quae per se ei insunt: ita etiam prudentia medium constituit in passionibus et operationibus, non tamen facit quod medium quaerere conveniat virtuti. Ad tertium dicendum quod virtus moralis per modum naturae intendit pervenire ad medium. Sed quia medium * non eodem modo invenitur in omnibus, ideo inclinatio naturae, quae semper eodem modo operatur, ad hoc non sufficit, sed requiritur ratio prudentiae. per modnnt. - in mùdum \BHi. per medium γ) dùpoütiimcm. - rationem l’a. δ) μγ«/ιμμ. - fecundum quad medium mMuoi CEK, in mediam Pa. Commentaria Cardinalis Caiotani s articulo septimo eiusdem quadragesimaeseptimae quae­ stionis advene quatuor. Primo, differentiam inter finem et medium in virtutibus moralibus: quod licet coïncidant in unom rem, alia tamen est utriusque ratio. Medium cnim in comparatione ad extrema dicitur. Et in proposito me­ dium non secundum quantitatem, sed rationem seu pro­ portionem, dicitur, ut in II patet Ethic. *', et opponitur utrique extremo, scilicet improportionnto per excessum ct improportionuto per defectum. Finis autem haec non re­ spicit. Et propterca non mireris si post quaestionem dc praestitutionc finis, quaeritur dc inventione medii mora­ lium virtutum. Secundo, quod medium moralis virtutis dupliciter in­ terpretari possumus: primo, formulitcr, pro ipsa medii ra­ I tione; secundo, materialiter, pro rc denominata media. Si sumatur primo modo. sic est bonitas rationis si se­ cundo modo, sic est res bona bonitate rationis. Et primo modo est finis moralis virtutis: secundo autem, est id quod est ad finem. Unde moralis virtus eligit operationem seu passionem talem, tantam, etc., ut bonam secundum ratio­ nem. Materia enim est propter formam ct id quod est ad fincin ut materiale est finis; ipse autem finis formale est. Tertio, quod quemadmodum naturalis ratio dictat finem virtutum moralium, etiam dictat medium carundcm inquan­ tum opponitur uni extremo, scilicet excessui dictat siqui­ dem naturalis ratio cuilibet quod non est irascendum. dele­ ctandum. etc., plus quam oportet. Sed an sit irascendum, tristandum, delectandum, nihil vel usque ad tantum termi- 2 QUAESTIO XLVII, ARTICULUS VIII 356 ut attingat finem eligendo illa quae sunt ad finem. Et pronum, non dfcnr naturalis ratio sufficienti evidentia absque pterca in Prima Secundae * dictum est quod inveniendo rationis discursu: propter quod de hoc variae dicuntur opiniones. Er ad moralem philosophiam spectat hoc in com­ dirigit in praestituendo finem, et non simpliciter. - Et quo­ modo movet virtutem moralem, educendo illam dc poten­ muni determinare, ut evidens nobis sit. Ad prudentiam tia ad actum, determinando eligenda ct praecipiendo ele­ autem spectat uti principiis his, Non est plus rei minus ctionem illorum.-Et quare mugis in definitione moralis vir­ delectandum, operandum, etc., sed moderate; ct applicare ea ad particulares passiones, scilicet liane irum, hanc tristi­ tutis * positum est medium quum finis, seu bonum rationis: tiam, etc., et sic determinare quae sit tristitia media, non quia scilicet doctrina ex propriis, non cx communibus esse maior ncc minor quam oporteat, nunc, hic, mihi, in tuli debet; medium autem spécifient finem ct bonum rationis, casu, etc. Et haec est ratio quare prudentiae tribuitur in- ad hoc scilicet medium; ct similiter spécifient qualis est •ct.m.6. Jdi. venire medium, synderesi autem praestituere finem ·. operatio eligenda, media scilicet, non extrema, et non di­ Quarto, quod modus inveniendi medium in moralibus cit tantum in communi quod sit bonn. a prudentia est cx parte materiae. Itu quod sicut in na­ II. In responsione ad tertium habes unde reddere potes turalibus agens disponendo materiam inducit formam in aliam rationem quare virtus moralis non potest esse a na­ materiam, itu in moralibus recta ratio, determinando ope­ turo * : quia scilicet medium non potest esse determinatum rationem seu passionem in qua salsatur ratio medii, ct a natura, quia natura determinata est ad unum, medium praecipiendo quod illa operatio eligatur, lacii quod appe­ autem non uno sed multis modis oportet esse; propter titus eligens huiusmodi operationem eligit operationem in quod ratione determinatur in unoquoque secundum con­ medio consistentem, quod est eligere materium medii ct tingentia. Ex hoc namque quod medium non est α natura id quod est ad tinem ; puta tantum talcmque sumere ci­ determinatum sequitur quod virtus quae natu est tendere bum propter ipsum bonum rationis, quod est medium. ad medium non est α natura: quoniam natura genita vir­ Ex his autem patet ct quomodo prudentia disponit ea tus ad unum determinata est, ut patet in habitu princi­ • α. j quae sunt ad finem, ct parat per hoc viam virtuti morali · piorum. • Qu Lxvt, m. v Cotutnnu. xiu, x«v m. n. prMrtJ.. Cm», πι.αΐ. rum. ul • Vl«k xrf. i. « arj. St J *· •cr.i LXUI, 4rt. L ARTICULUS OCTAVUS UTRUM PRAECIPERE SIT PRINCIPALIS ACTUS PRUDENTIAE P IP’, qu. LV<1, art. r>; ill VidetUF quod praecipere non sit principalis actus pru­ dentiae. Praecipere enim perlinet ad Ibona quae sunt fienda. Sed Augusti­ nus. XIV de Trin. ♦, ponit actum prudentiae prae­ cavere insidias. Ergo praecipere non est princi­ palis actus prudentiae. 2. Praeterea, Philosophus dicit, in VI Ethic. \ quod prudentis videtur esse a bene consiliari. Sed alius actus videtur esse consiliari et praecipere, ut cx supradiclis * patet. Ergo prudentiae prin­ cipalis actus non est praecipere. 3. Praeterea, praecipere, vel imperare, vide­ tur pertinere ad voluntatem, cuius obicctum est finis et quae movet alias potentias animae. Sed prudentia non est in voluntate, sed in ratione. Ergo prudentiae actus non est praecipere. Sed contra est quod Philosophus dicit, in VI Ethic. *, quod prudentia praeceptiva est. Respondeo dicendum quod prudentia est recta ratio agibilium, ut supra * dictum est. Unde opor- | tet quod ille sil praecipuus actus prudentiae qui est praecipuus actus rationis agibilium. Cuius quidem sunt tres actus. Quorum primus est con- ! siliori: quod perlinet ad inventionem, nam con­ siliari est quaerere, ut supra * habitum est. Se­ cundus actus P est indicare de inventis: et hic sistit T speculativa ratio. Sed practica ratio, quae ordinatur ad opus, procedit ulterius, et est tertius ■ • Cap a. • Cip. v, n. 1: cap- vu. o. 6; cap. ix. n- 7. S. Th. Icct. iv, vi vin. a •PII··, au. Mil. art. 6. ’ Çv· * · n. 3 * S. Th. («et. n. •Art. a.arjt. SrJ conf. •I· 11-, qo.w art t. ? T Sent., dhu xixiii. qu. it, ·π. 3; De Virfut.. q Ad Rotn„ cip. vni, Icct. 1; VI Elhic., Icct. D OCTAVUM SIC PROCEDITUR. videtur eise. - ctt Ç) actus. - Om. Px. a) PDG», au videtur cd. . i, art. iî, td 36; qu. r, art. 1; ix. actus eius praecipere: qui quidem actus consi­ stit in applicatione consiliatorum ct iudicatorum ad operandum. Et quia iste actus est propinquior lini rationis praclicae, inde esi quod iste est prin­ cipalis actus rationis praeficae, et per consequens prudentiae. Et huius signum est quod perfectio artis con­ sistit in iudicando, non autem in praecipiendo. Ideo reputatur melior artifex qui volens peccat in arte, quasi habens rectum iudicium, quam qui peccat nolens, quod videtur esse cx defectu iudicii. Sed in prudentia est e converso, ut dicitur in VI Ethic. * : imprudentior enim est qui volens peccat, quasi deficiens in principali actu pruden­ tiae, qui est praecipere, quam qui peccat nolens. Ad primum ergo dicendum quod actus praeci­ piendi sc extendit ct ad bona prosequenda ct ad mala cavenda. - Et tamen praecavere insidias non attribuit Augustinus prudentiae quasi principalem actum ipsius: sed quia iste actus prudentiae non manet in patria. An secundum dicendum quod bonitas consilii requiritur ut ea quae sunt bene inventa appli­ centur ad opus. Et ideo praecipere pertinet ad prudentiam, quae est bene consiliativa. Ad tertium dicendum quod movere absolute pertinet ad voluntatem. Sed praecipere importat motionem cum quadam ordinatione. Et ideo est actus rationis, ut supra * dictum est. «n. ·. a. hic sistit - Λ te /j/ hoc facit Pl.iCKh ct γ) pK, / ABEFpC, hic stat κα, abntea p». pD, hoc jinit l, hoc fat WB QUAESTIO XLVU. ARTICULUS IX i.Lxn, an x icnrrjL es·. ARTICULUS NONUS *it ici. VL ■ctX, Com· t. num, n. X Mf. λ n SrJ enofrtL RtP% •ft. L 357 UTRUM SOLLICITUDO PER I ΙΝΕΑΊ AD PRUDENTIAM Jtëgr 0 nonum sic proceditur. Videtur quod * CWy sollicitudo non pertineat ad prudentiam. Sollicitudo enim inquietudinem quan· importat: dicit enim Isidores, in •t .t x.adiiu.5. libro Etymol. *. quod sollicitus dicitur qui est in­ quietus. Sed motio maxime pertinet ad vim appetitivam. Ergo et sollicitudo. Sed prudentia non • ah. i est in vi appetitiva, sed in ratione, ut supra * habitum est. Ergo sollicitudo non pertinet ad prudentiam. 2. Praeterea» sollicitudini videtur opponi ccr•vcn. 3n. titudo veritatis: unde dicitur 1 JReg. ix * quod Samuel dixit ad Saul: De asinis quas nudiustertius perdidisti ne sollicitus sis: quia inventae sunt. Sed certitudo veritatis pertinet ad prudentiam: cum sit virtus intellectualis. Ergo sollicitudo opponitur prudentiae, magis quam ad eam pertineat sVh "ic. ?■’ 3. Praeterea, Philosophus dicit, in IV Ethic. *» quod ad magnanimum pertinet pigrum esse ct otiosum. Pigritiae autem opponitur sollicitudo. Cum ergo prudentia non opponatur magnani­ mitati, quia bonum non est bono contrarium, n.«. ul dicitur in Praedic. * ; videtur · quod sollicitudo non pertineat ad prudentiam. ’ VtT‘ 7. Sed contra est quod dicitur 1 Pel. ινφ: Estote prudentes, et vigilatu m orationibus. Sed vigilantia est idem sollicitudini. Ergo sollicitudo pertinet ad prudentiam. Respondeo dicendum quod» sicut dicit Isidores, •Uc. ct jn libro Etymol. * , sollicitus dicitur quasi solers citus: inquantum scilicet aliquis ex quadam solertia animi velox est ad prosequendum ea quae a a) ridetur. - videtur igitur H. ergo vidrtur PCki. sunt agenda. Hoc autem pertinet ad prudentiam, cuius praecipuus actus est circa agenda praecipere de praeconfiilialis et iudicatis. Unde Philosophus dicit, in VI Ethic. ♦. quod oportet operari quidem velociter consiliata, consiliari autem tarde. Et inde est quod sollicitudo proprie ad prudentiam pertinet. Et propter hoc Augustinus dicit, in libro de Moribus Eccles. ”, quod prudentiae sunt excu- · c·? °"· biae atque diligentissima vigilantia ne, subrepente paulatim mala suasione, fallamur. Ad primum ergo dicendum quod motus pertinet quidem ad vim appetitivam sicut ad principium movens: tamen secundum directionem et prae­ ceptum rationis, m quo consistit ratio sollicitu­ dinis. Ad secundum dicendum quod, secundum Phi­ losophum, in 1 Ethic. *, certitudo non est simi- ’§3^ liter quaerenda in omnibus. sed in unaquaque materia secundum proprium modum. Quia vero materiae prudentiae sunt singularia conungentia, circa quae sunt operationes humanae, non potest certitudo prudentiae tanta esse quod omnino sol­ licitudo tollatur. Ad tertium dicendum quod magnanimus dicitur esse piger et otiosus, non quia dc nullo sit sol­ licitus: sed quia non est superflue sollicitus de multis, sed confidit m his de quibus confidendum est, ct circa illa non supcrllue sollicitatur. Su­ perfluitas enim timoris et diffidentiae facit super­ fluitatem sollicitudinis: quia timor facit consiliativos ut supra * dictum est cum de passione r timoris ageretur. jii coiuiUafiioi. - coniilian r<1» *. P Commentaria Cardinalis Caietani N articulo nono, omisso octavo, adverte, ut penetres pro­ prium significatum sollicitudinis, quod sollicitus, sicut ct sollicito, sollicitas, a cieo derivatur, secundum grammati­ cam, mediante cito et citus. Et sicut diversimode inveniun­ tur composita, ut excito, concito, suscito, etc.; ita invenitur v/. sollicito a solo · ct cito, mutato o in i, quasi ex solo, idest Auiclis l°co» moveo. Sed quoniam non solum in activa, sed passiva significatione inveniuntur composita huiusmodi. ut patet dc accitus; ideo, proprie loquendo, sollicitus pas­ sivam habet significationem, quasi solo citum, idest motum, ad similitudinem commoti cx suo loco, inquietum signi­ ficat. Verum quia ad inquietudinem mentis circa agenda, cavenda, eventusque, impositum est nomen sollicitudinis, ideo proprie significare videtur inquietam attentionem: quandiu namque solliciti sumus, inquiete attendimus; ct c converso quandiu inquiete attendimus, solliciti sumus. Et iuxta hanc significationem omnis oratorum, poetarum ac etiam sacrae Scripturae usus consonus invenitur. Et iuxta hanc significationem optime spectat ad prudentiam, inquieta siquidem attentio ad praecipiendum, ud cavendum, circum­ spiciendum, discendum, etc., maxime ad prudentiam spectat. I F’· *’n praecepto et directione rationis. Puto autem hoc ipsum dixisse quia, licet sollicitudo absolute ad bonum et malum sit. in morali tamen scientia ad bonum tantum usurpata est. u ». 358 QUAESTIO ΧΕΛΊ1, ARTICULUS X ARTICULUS DECIMUS UTRUM PRUDENTIA SE EXTENDAT AD REGIMEN MULTITUDINIS [•art. 1, qu. xxii, art. i ; VI sic proceditur. Videtur quod non se extendat ad regimen is, sed solum ad regimen sui icit enim Philosophus, in λ7 • Can. t, a. Ethic. quod virtus relata ad bonum commune s. I b. |«t. ιι. est iustitia. Sed prudentia differt a iustitia. Ergo prudentia non refertur ad bonum commune. 2. Praeterea, ille videtur esse prudens qui sibi ipsi bonum quaerit ct operatur. Sed frequen­ ter illi qui quaerunt bona communia negligunt sua. Ergo non sunt prudentes. 3. Praeterea, prudentia dividitur contra tem­ perantiam et fortitudinem. Sed temperantia et fortitudo videntur dici solum per comparationem ad bonum proprium. Ergo etiam et prudentia. Sed contra est quod Dominus dicit, Matth. Vcn XXIV *: Qt/Zr, putas, est fidelis servus ct prudens, quem constituit dominus super familiam suam ? Respondeo dicendum quod, sicut Philosophus &^κΐΜί.οΐπ’ dicit, in VI Ethic. ·, quidam posuerunt quod prudentia non sc extendit ad bonum commune, sed solum ad bonum proprium. Et hoc ideo quia existimabant quod non oportet hominem quaerere nisi bonum proprium. Sed haec aesti­ matio repugnat caritati, quae non quaerit quae v.-r·. 5. sua sunt, ut dicitur I ad Cor. xiii *. Unde et Apov.n stolus de scipso dicit, I ad Cor. x * : Non quae­ rens quod mihi utile sit, sed quod multis, ut salvi fiant. Repugnat etiam rationi rectae, quae hoc iudicat, quod bonum commune sit melius quam bonum unius. Quia igitur ad prudentiam pertinet recte consiliari, iudicare et praecipere dc his per politica: ut jic 4c habtaf. - prudentia politica; it (itam habet Pa. r) prudent. - pendent ABCEEvGpx. a P; ûc Eihic., Ic4t. vu. quae pervenitur ad debitum finem, manifestum est quod prudentia non solum se habet ad bonum privatum unius hominis, sed etiam ad bonum commune multitudinis. Ad primum ergo dicendum quod Philosophus ibi loquitur de virtute morali. Sicut autem omnis virtus moralis relata ad bonum commune dicitur legalis iustitia, ita prudentia relata ad bonum commune vocatur politica: ut sic se habeat » politica ad iustitiam legalem, sicut sc habet pru­ dentia simpliciter dicta ad virtutem moralem. Ad secundum dicendum quod ille qui quaerit bonum commune multitudinis ex consequenti etiam quaerit bonum suum, propter duo. Primo quidem, quia bonum proprium non potest esse sine bono communi vel familiae vcl civitatis aut regni. Unde ct Maximus Valerius dicit· de antiquis • Romanis quod malebant esse pauperes in diviteimperio quam divites in paupere imperio. - Secundo quia, cum homo sit pars domus et civitatis, oportet quod homo consideret quid sit sibi bonum ex hoc quod est prudens 3 circa bonum multitudinis: bona enim dispositio partis γ accipitur secundum habitudinem ad totum; quia ut Augustinus dicit, in libro Confess. *, turpis est omnis pars suo toti · non congruens '. Ad tertium dicendum quod etiam temperantia et fortitudo possunt referri ad bonum commune: unde de actibus carum dantur praecepta legis, ut dicitur in V Ethic. * Magis tamen prudentia ut iustitia, quae pertinent ad partem rationalem, ad quam directe pertinent communia, sicut ad partem sensitivam pertinent singularia. partis. - partium P. 3) conpruenf. - conveniens vcl (vd non Pa) congrntns ÎIIKLua, conveniens G. γ) PABCEF Commenttiria Cardinalis Caietani N articulo decimo, m responsione ad secundum, dubium occurrit circa illud, Bonum proprium non puteit esse sine communi, ct cius probationem. Num potest quis ha­ bere bonum honestum, puta virtutem temperantiae; ct utile, puta divitias; ct delectabile in ioco vcl ludo, absque com­ muni bono. Ncc cx hoc quod Romani amabant magis communes quam proprias divitias, probatur quod propriae non possint esse absque communibus. Ad hoc dicitur quod /tuetor loquitur, ad litteram, de bono utili ct delectabili. Et intendit quod non potest ha­ I beri secundum rectam rationem sine bono communi, idest bine relatione ad bonum commune. Hoc est: nisi proprium pro communi bono sit paratum, non récta ratione habe­ tur. Et hoc probatur per Romanos. Non cx abdicatione fatua bonorum, sed cx recta ratione propria bona pro communibus sic ponebant ut mallent propria non habere, communitate ca habente, quam communitatem non habere ct se habere. Optimum autem fuisset ct ipsos et commu­ nitatem habere. ί»Λ. fl üa. ? τ n’ ** 5 J QUAESTIO XLVU. ARTICULUS XI 35g ARTICULUS UNDECIMUS UTRUM PRUDENTIA QUAE EST RESPECTU BONI PROPRII SIT EADEM SPECIE CUM EA QUAE SE EXTENDIT AD BONUM COMMUNE VI Ethlc., d undecimum sic proceditur. Videtur quod • Lup. 1 *11. u.l.s. T> kct· * 11. • Op. II. I>. s o.-S.Th lu-t m. 3 • Q a 3) dentia principes. - principales ADCI.FHIKLku. virtus prudentiae. - virtus prudentia ABCFFJI-KMa Ethic., est. El ideo unusquisque inquantum participât de regimine et gubernatione, intantum convenit sibi habere rationem et prudentiam. Manifestum est autem quod subditi inquantum est subditus, el seni inquantum est servus, non est regere ct gubernare, sed magis regi et gubernari. Et ideo prudentia non est virtus servi inquantum est ser­ vus, nec subditi inquantum est subditus. Sed quia quilibet homo, inquantum est rationalis, participat aliquid dc regimine secundum arbitrium rationis, intantum convenit ei prudentiam habere. Unde manifestum est quod prudentia quidem in prin­ cipe est ad modum artis architectonicae? ut di­ citur in VI Ethic. ♦: in subditis autem ad modum artis manu operantis. .e Ad primum ergo dicendum quod verbum Philo­ sophi est intelligendura per se loquendo: quia scilicet virtus prudentiae ? non est virtus subditi ? inquantum huiusmodi. An secundum dicendum quod servus non habet consiliativum T inquantum est servus: sic enim t esi instrumentum domini. Est tamen consiliativus inquantum est animal rationale. Ad tertium dicendum quod per prudentiam homo non solum praecipit aliis, sed etiam sibi ipsi : prout scilicet ratio dicitur praecipere inferioribus viribus. γ) ct leer. vit. c^ttiiliaiivinn, - wiliari a D. consilium U, quid coni i hot irum a, pru· PDpp. Commentaria Cardinalia Caietani \· articulo duodecimo dubium est de qua prudentia est sermo, monastica an politica. Ei est ratio dubii quia ar­ gumenta omnia pro ct contra sunt dc prudentia politica, ut patet intuenti. Determinatio autem corporis articuli ei responsiones ad prudentiam monasticam declinant dum dicunt quod servus, inquantum habet rationis arbitrium, est animal rationale, est consiliativus, habet prudentiam, praecipit sibi Ipsi; haec enim monasticae sunt prudentiae. Ad hoc dicitur quod totus sermo cM de prudentia po­ litica. Ita quod sensus tituli est: An prudentia politica sit in solis principibus, an etiam in subditis. Et ratio est quia sic solum salvatur sermo formalis in argumentis pro et 1 et conclusionibus dc prudentia architectonice et munualitcr: haec enim distinctio non monasticae, sed poli­ ticae prudentiae est. Ad obiecta nutem in oppositum dicitur quod subditus seu servus non est velut mobile et organum irrationale, sed rationale. Et proptcrca secundum politicae prudentiae rationem obsequi et sers ire debet, ct consiliari ut ipsum decet: ne velut brutum animal exequatur. Et similiter im­ perare: ne propter iram, ebrietatem, timiditatem, dimittat servire, subiici. etc. Et hacc inferius in qu. 1 » ari. 2, cla­ rius patent. contra, QUAESTIO XLVll, ARTICULUS XIII 361 ARTICULUS DECIMUSTERTIUS UTRUM PRUDENTIA POSSIT ESSE IN PECCATORIBUS De Verity qu. v, art. i; Ad llom^ cap. vin, kct. i, u; VI Eihic., Uret. i. linent ad totam vitam, sed non efficaciter prae­ quod prudentia possit esse in peccato­ cipit. ribus. Dicit enim Dominus, Lue. xvt *: Tertia autem prudentia est et vera el perfecta, Filii huius saeculi prudentioresfiliis lucis quae ad bonum finem totius vitae recte consilia­ in generatione sua sunt. Sed filii huius saeculi tur. iudicat et praecipit. Et haec sola dicitur pru­ sunt peccatores. Ergo in peccatoribus potest esse dentia simpliciter. Quae in peccatoribus esse non prudentia. potest. - Prima autem prudentia est in solis pec­ 2. Praeterea, fides est nobilior virtus quam catoribus. - Prudentia autem imperfecta est com­ prudentia. Sed fides potest esse in peccatoribus. munis bonis ct malis : maxime illa quae est imper­ Ergo et prudentia. fecta propter finem particularem. Nam illa quae 3. Praeterea . prudentis hoc 2 opus maxime est imperfecta propter defectum principalis actus • Car· *u« n. 0.- dicimus, bene consiliari; ut dicitur in VI Ethic. * etiam non est nisi in malis. $. In. n. Sed multi peccatores sunt boni consilii. Ergo An primum ergo dicendum quod illud verbum multi peccatores habent prudentiam. Domini intelligitur de prima prudentia. Unde Sed contra est quod Philosophus dicit, in VI non dicitur simpliciter quod sint prudentes; sed ’ i.% '!Ln.‘v ’’ Ethic. *: Impossibile prudentem esse non entem 0 quod sint prudentes « in generatione sua. Ad secundum dicendum quod fides in sui ra­ ? bonum. Sed nullus peccator est bonus. Ergo nullus tione non importat aliquam conlormitatem ad ap­ peccator est prudens. Respondeo dicendum quod prudentia dicitur tri­ petitum rectorum operum, sed ratio fidei consistit pliciter. Est enim quaedam prudentia falsa, vel in sola cognitione. Sed prudentia importat ordi­ per similitudinem dicta. Cum enim prudens sit nem ad appetitum rectum. Tum quia principia qui bene disponit ea quae sunt agenda propter prudentiae sunt fines operabilium, de quibus ali­ aliquem bonum finem, ille qui propter malum quis habet rectam aestimationem per habitus vir­ finem aliqua disponit congruentia ilii fini habet tutum moralium, quae faciunt appetitum rectum: T falsam prudentiam, inquantum illud quod accipitT unde prudentia non potest esse sine virtutibus pro fine non est vere bonum, sed secundum si­ moralibus, ut supra * ostensum est. Tum etiam militudinem: sicut dicitur aliquis bonus latro. quia prudentia est praeceptiva rectorum operum, Hoc enim modo potest secundum similitudinem quod non contingit nisi existante appetitu recto. dici prudens latro qui convenientes vias adinvenit Unde fides licet sil nobilior quam prudentia pro­ ad latrocinandum. El huiusmodi est prudentia de pter obiectum. tamen prudentia secundum sui *Vr’ °qua Apostolus dicit, ad Horn, νιιι *: Prudentia rationem magis repugnat peccato, quod procedit carnis mors est, quae scilicet finem ultimum con­ ex perversitate appetitus. Ad tertium dicendum quod peccatores possunt stituit in delectatione carnis. Secunda autem prudentia est quidem vera, quidem esse bene consiliativi ad aliquem finem quia adinvenit vias accommodatas ad finem vere malum, vel ad aliquod particulare bonum: ad bonum; sed esi imperfecta, duplici ratione. Uno finem autem bonum lotius vitae non sunt bene modo, quia illud bonum quod accipit pro fine consiliativi pertecte, quia consilium ad effectum non est communis linis totius humanae vitae, non perducunt. Unde non est in cis prudentia, sed alicuius specialis negotii: puta cum aliquis quae se habet solum ad bonum: sed sicut Phi­ , * est m talibus dei· adinvenit vius accommodatas ad negotiandum losophus dicit, in VI Ethic. vel ad navigandum, dicitur prudens negotiator notica *, idest naturalis industria, quae se habet * vel nauta. - Alio modo, quia deficit in princi­ ab bonum et ad malum; vel astutia, quae se pali actu prudentiae: puta cum aliquis bene con- habet solum ad malum, quam supra · diximus · «e 3 sitiatur et recte 8 iudicat etiam de his quae per- falsam prudentiam vel prudentiam carnis. D DECIMUMTERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur - pwii. i. XL r » hoc. - Om. DC. p) noh entem. - ct non ate D. non exiitentem γ) accipit. - accepit P l) bene... recte. - recte.bene ΙΜ. a) led quod tini prudente *. - Om. BEFKpÂM cl R. ted PCIMî LiAx cî J, nmpliciter ted quod tint prudente * I. s) démotiva. - detmotivd X, démotiva BDEpFK ct MH, deruotica HItCF, demo di notitia L, dei notitia cd. a; ud vent... habet ad bfinuin om. pc (η» xaXsûn £ιινύτητ»; sul. hxu citata). t| G. nent exiifentc II. Commentaria Cardinalis Caietani x articulo decimotertio dubium occurrit circa illud: /Vm- peccatoribus simpliciter; prudentia autem acquisiti non dentia vera et perfecta in peccatoribus esse non potest: potest esse in peccatoribus infra vitae naturalis termino *. lm» üx.îf1' CUin superius * dictum sit quod virtutes morales acquisi ­ Qui enim peccatores sunl in his quae solo naturali lumine tae possunt esse sine caritate, ac per hoc in peccatoribus. dictantur prudentes non sunt prudentia acquisita. Et qui Ad hoc dicitur quod sermo litterae huius, formulitcr peccatores sunt absolute, sive in naturaliter sive in super· intellectus, est verissimus. Et intclligendus est proportio- naturaliter notis, prudentia infusa carent. - Sed memento nalirer: quod scilicet prudentia infusa non potest esse in quod peccator respectu prudentiae acquisitae ct infusae non Î SCMNAK Tutor. D. TflOMAM T. V. 46 QUAESTIO XLVII, ARTICULUS XIV, XV 362 eodem modo sumitur: quia unicus actus imprudentiae tol­ lit infusam, non autem acquisitam. Et quia Auctor theo­ logice loquitur, dc prudentia infusa ct peccatoribus, idest existentibus in mortali peccato etiam unico, intendere vi­ detur. II. In eodem articulo, circa prudentiam imperfectum propter defectum praecepti, notu quod deficere in praecepto contingit dupliciter: primo, deliciendo ab his quae ita sunt necessaria ad finem totius vitae ut sine his finis intentio vera non salvetur; secundo, deficiendo ab his quae oppor­ tuna quidem sunt ad finem, et sine eis licet tinis intentio salvetur, impeditur tamen illius via horum privatione. Primo modo prudentia deficeret in praecepto simpliciter, secundo autem modo secundum quid: quia ibi a fine aver­ sio esset ct peccatum mortale; hic autem citru finem, ct veniale. Et quia Auctor dc defectu simpliciter loquitur, ideo dixit quod prudentia imperfecta ob defectum praecepti non est nisi in malis. ill. In eodem articulo, in responsione ad secundum, dubium esset, quomodo fides dicitur in sui ratione non claudere appetitum recti operis: cum fides sit in intellectu moto a voluntate ad credendum Deo, quod est opus re­ ctum. - Sed hoc cessat ex eo quod Auctor hoc in loco dis­ tinguit rectum opus contra cognitionem rectam. Et vult prudentiam a fide ditfcrre in hoc quod ista claudit in se appetitum recti operis rectitudine moris seu caritatis, illa autem non, licet illa claudat in sc appetitum recti operis rectitudine intellectuali. Propter quod in sola cognitione, non omnino sed sic rectum excludendo appetitum, con­ sistere dicitur. ARTICULUS DECIMUSQUARTUS UTRUM PRUDENTIA SIT IN OMNIBUS HABENTIBUS GRATIAM Infra, qu. tt, «irt. I, »d 3; • Vjd. Caici. po»t art. j6, outn. i. • ΛΠ. arx- ϊ . art. il arx. J. • Cur. u. n. 5. Cf.Wc.l«b.Vl. cap. VIM, n. 5; a. Th. Icet. * it. • G»p. xtvi. al. XXV iqvctxxxtll. •I· II· . qu.LX>. • Art. 4. Dc Virtut., qu. v, an. 3, ad 3, DECIMUMQUARTUM SIC PROCI DITUR * . \ l de­ dustria. Una quidem quae est sufficiens ad ea tur quod prudentia non sit in omnibus quae sunt de necessitate salutis. Et talis industria habentibus gratiam. Ad prudentiam enim datur omnibus habentibus gratiam, quos unctio requiritur industria quaedam, per quam docet de omnibus, ut dicitur I Ioan, it ·. - Est sciant 34 bene providere quae agenda sunt. Sed autem alia industria plenior, per quam aliquis sibi multi habentes gratiam carent tali industria. Ergo ct aliis potest providere, non solum de his quae non omnes habentes gratiam habent prudentiam. sunt necessaria ad salutem, sed etiam Je quibus­ 2. Praeterea, prudens dicitur qui est bene cumque pertinentibus ad humanam vitam. Et consiliativus, ut dictum est *. Sed multi habent talis industria non est in omnibus habentibus gratiam qui non sunt bene consiliativi, sed neces- gratiam. se habent regi consilio alieno. Ergo non omnes An secundum dicendum quod illi qui indigent habentes gratiam habent prudentiam. regi consilio alieno saltem in hoc sibi ipsis consu­ 3. Praeterea, Philosophus dicit, in Ill Topic. *, lere sciunt, si gratiam habent, ut aliorum requi­ quod iuvenes non constat esse prudentes. Sed rant consilia, et discernant consilia bona a malis. multi iuvenes habent gratiam. Ergo prudentia Ad tertium dicendum quod prudentia acquisita non invenitur in omnibus gratiam habentibus. causatur ex exercitio actuum: unde indiget ad Sed contra est quod nullus habet gratiam nisi sui generationem experimento et tempore, ut di­ sit virtuosos. Sed nullus potest esse virtuosus nisi citur in II Ethic. * Unde non potest esse in iuhabeat prudentiam: dicit enim Gregorius, in II venibus nec secundum habitum nec secundum Morat. *. quod ceterae virtutes, nisi ea quae ap­ actum. - Sed prudentia gratuita causatur ex infu­ petunt prudenter agant. virtutes esse nequaquam sione divina. Unde in pueris baptizatis nondum possunt. Ergo omnes habentes gratiam habent habentibus usum rationis est prudentia secundum prudentiam. habitum, sed non secundum actum : sicut et in Respondeo dicendum quod neccssc est virtutes amentibus. In his autem qui iam habent usum esse connexas, ita ut qui unam habet omnes rationis est etiam secundum actum quantum ad habeat, ut supra * ostensum est. Quicumque ea quae sunt de necessitate salutis: sed per exer­ autem habet gratiam habet caritatem. Unde ne- citium meretur augmentum quousque perficiatur, cesse est quod habeat omnes alias virtutes. Et sicut et ceterae virtutes. Unde ct Apostolus dicit. ita. cum prudentia sit virtus, ut ostensum est * ad Heb. v ♦, quod perfectorum est solidus cibus, neccssc est quod habeat prudentiam. qui P pro consuetudine exercitatos habent sensus Ad primum ergo dicendum quod duplex est in­ ad discretionem boni et mali. x; uimt. - sciunt G. 3) qui. - eorum jui P. ARTCIULUS DECIMUSQU1NTUS UTRUM PRUDENTIA INSIT NOBIS A NATURA Dc Verit.. • Vd. Commeet. Cxici. poet an. rt». nuci. n. • (ut·, xi. «1.5 . S. Γη. Icet. ix. S^ODDECIMLMQUINTUM SIC PROCEDITUR . * qu. xvm, art. 7, ud 7. Vide- WJtur tlu°d prudentia insit nobis a natura. Dicit enim Philosophus, in VI Ethic. ♦, quod ea quae pertinent ad prudentiam naturalia videntur esse, scilicet syncsis, gnome et huiusmodi: non autem ea quae pertinent ad sapientiam speculativam. Scd eorum quae sunt unius generis eadem est originis ratio. Ergo etiam prudentia inest nobis a natura. 2. Praeterea, aetatum variatio est secundum QUAESTIO XLVIl, ARTICULUS XVI 363 naturam. Sed prudentia consequitur aetates: se­ sunt determinati. Et ideo potest esse naturalis cundum illud lob xn *: in antiquis est sapientia, inclinatio respectu horum finium: sicut supra ♦ ·art.p t»n-.qu.«k.u win . et in multo tempore prudentia. Ergo prudentia dictum est quod quidam habent cx naturali dis- ’ est naturalis. positione quasdam virtutes quibus inclinantur 3. Praeterea, prudentia magis convenit natu­ ad rectos fines, et per consequens etiam habent rae humanae quam naturae brutorum animalium. naturaliter rectum iudicium de huiusmodi fini­ Sed bruta animalia habent quasdam naturales bus. Sed ea quae sunt ad finem in rebus huma­ prudentias; ut patet per Philosophum, in VIII de nis non sunt determinata, sed multipliciter di­ Historiis Animal. ’ Ergo prudentia est naturalis. versi ficantur secundum diversitatem personarum Sed contra est quod Philosophus dicit, in ll et negotiorum. I nde quia inclinatio naturae sem­ ^p. ι, η. ι. • Ethic. * , quod virtus intellectualis plurimum cx per est ad aliquid determinatum, talis cognitio Tn. «Λ-t. ». doctrina habet et generationem et augmentum : non potest homini inesse naturaliter: licet cx na­ ideo 3 experimento indiget et tempore. Sed pru­ turali dispositione unus sit aptior ad huiusmodi •I ll , qu. . dentia est virtus intellectualis, ut supra * habi­ discernenda quam alius; sicut etiam accidit circa art. 5; qo. tv in, an j, sJ I. tum est. Ergo prudentia non inest nobis a na­ conclusiones speculativarum scientiarum. Quiu tura, sed ex doctrina ct experimento. igitur prudentia non est circa fines, sed circa ea • Aft. j. Respondeo dicendum quod, sicut ex praemissis * quae sunt ad finem, ut supra * habitum est; ideo ‘An^tMp; patet, prudentia includit cognitionem ct universa­ prudentia non est naturalis. lium et singularium operabilium, ad quae pru­ Ai» primum ergo dicendum quod Philosophus dens universalia principia applicat. Quantum igi­ ibi loquitur de perlinentibus ad prudentiam se­ tur ad universalem cognitionem, eadem ratio est cundum quod ordinantur ad fines unde supra * . de prudentia et dc scientia speculativa. Quia praemiserat quod principia sunt eius quod est ’ utriusque prima principia universalia sunt natu­ cuius τ gratia, idest tinis. Et propter hoc non • Art. 4. raliter nota, ut ex supradictis * patet : nisi quod facit ' mentionum de eubulia, quae est consiliaprincipia communia prudentiae sunt magis con- tiva eorum quae sunt ad finem. An secundi m dicendum quod prudentia magis naturalia homini; ut enim Philosophus dicit, in X vita Quae est secundum speculationem est m senibus non solum propter naturalem dis­ est melior quam quae est secundum hominem. Sed positionem. quictatis motibus passionum sensi­ alia principia universalia posteriora, sive sint ra­ bilium: sed etiam propter experientiam longi tionis speculativae sive practicac, non habentur temporis. per naturam, sed per inventionem secundum Ad tertium dicendum quod in ‘ brutis anima­ libus sunt determinatae viae perveniendi ud fi­ viam experimenti, vel per disciplinam. Quantum autem ad particularem cognitionem nem ' : unde videmus quod omnia animalia eius- ’ °-,n?7· eorum circa quae operatio consistit est iterum dem speciei similiter operantur. Sed hoc non pot­ distinguendum. Quia operatio consistit circa ali­ est esse in homine, propter rationem eius, quae, quid vel sicut circa finem ; vel sicut circa ea quae cum sit cognoscitiva universalium, ad infinita sin­ sunt ad finem. l ines autem recti humanae vitae gularia se extendit. «Γ». 13. lvii 3) γ) ideo. - et ideo HL. ordinantur. ~ ordinatur PACEFIIILk. cuius. - eius pG cl a, om. P. fecit, ~ inter ea facit r. fadl inter ca Pa 0 ix - etiam m P. 0 - Pro Jtna, jincm DG. ARTICULUS DEC1MUSSEXTUS UTRUM PRUDENTIA POSSIT AMITTI PER OBLIVIONEM I* • ut·. 1. «p· e. 4. · S. U'· fex »· qu. Lin, art. I*. Ik Vcril., qu. ivni, Art. -, B decimumsextum sic proceditur. Videtur quod prudentia possit amitti per oblivionum. Scientia enim, cum sit ne, est certior quam pruden­ tia, quae est contingentium operabilium. Sed scientia amittitur per oblivionem. Ergo multo magis prudentia. 2. Praeterea, sicut Philosophus dicit, in II Ethic. ♦, virtus ex eisdem generatur et corrumpi­ tur contrario modo factis. Sed ad generationem prudentiae necessarium est experimentum, quod fit ex muttis memoriis, ut dicitur in principio Aie· taphys. * Ergo, cum oblivio memoriae oppona­ tur, videtur quod prudentia per oblivionem pos­ sit amitti. 3. Praeterea, prudentia non est sine cogni- ■■■■ • Op. »·. n· » « p». !«<· «n.· (X cap. n n. cap. ti. nam. a. Τ'». I«t. 1.11 ·, * II 7; VI Elhic^ lui. iv. tione universalium. Sed universalium cognitio potest per oblivionem amitti. Ergo et prudentia, Sed contra est quod Philosophus dicit, in VI Ethic. quod oblivio est artis, et non prudentiae, Respondeo dicendum quod oblivio respicit co­ gnitionem tantum. Et ideo per oblivionem potest aliquis artem totaliter perdere, et similiter scien­ tiam. quae in ratione consistunt. Sed prudentia non consistit in sola cognitione, sed eliam m ap­ petitu: quia ut dictum est *, principalis cius actus ’ •vt ‘ est praecipere, quod est applicare cognitionem habitam ad appetendum et operandum. Et ideo prudentia non directe tollitur per oblivionem, sed magis corrumpitur per passiones: dicit enim Phi­ losophus. in VI Ethic. quod delectabile et triste °’ ' ' pervertit existimationem prudentiae. Unde Dan. • Ver». $6. 3 • Ver». «. • In curpofc QUAESTIO ΧΙΛΊ1, ARTICULUS XVI 364 Ad secundum dicendum quod experimentum xiil * dicitur: Species decepit te, et concupiscentia subvertit Λ cor tuum; et Exod. xxm * dicitur; Al· prudentiae non acquiritur ex sola memoria, sed accipias munera, quae excaccant etiam pruden­ ex exercitio recte praecipiendi. tes. - Oblivio tamen potest impedire prudentiam. Ad tertium dicendum quod prudentia principa· inquantum procedit ad praecipiendum cx aliqua liter consistit non in cognitione universalium, sed cognitione, quae per oblivionem tolli potest. in applicatione ad opera, ul dictum est *. Et ideo · Ad primum ergo dicendum quod scientia est in oblivio universalis cognitionis non corrumpit id sola ratione. Unde de ea est alia ratio, ut su­ quod est principale in prudentia, sed aliquid im­ pra · dictum est. pedimentum ci affert, ul dictum est *. ‘IHJ· ®) subvertit. - decepit ABCFGLpK ct k, decipiet E. Commentaria Cardinalis Caietani N tribus aniculis ultimis quaestionis quadrugesimneseptimac nihil aliud est scribendum nisi quod pro ultimo, quomodo scilicet passio corni m pit aestimationem pruden­ tiae, videre potes quae diffuse scripsimus in praecedenti •Qu. win, an. Libro ·, ubi declaravimus quomodo qualis unusquisque 4. ?· est, talis Jinis ei videtur, et progressum generationis pru­ dentiae. Pro antepenultimo vero, adverte, in responsione ad se­ cundum, divinae adoptionis sufficientiam: ut egentibus con­ silio filiis discretionem tribuerit mali ct boni consilii ; ct exercentibus sc in actibus infusarum virtutum augmen­ • (J r«»p. ad> tum usque ad perfectionem solidi cibi largiatui ·. In responsione autem ad tertium, cum legis in iuvene non esse prudentiam secundum habitum nec secundum actum, intclligc non dc actu prudentiae secundum suam .substantiam, sed dc actu formato prudentiae: hoc est quod iuvenis non habet actum prudentiae co modo quo pru­ dens habet ipsum, qui cx habitu prudentiae operatur; quam­ vis habeat quandoque actum prudentiae eo modo quo ha­ bet actum aliquis ante habitum; sicut multi etiam operan­ tur iusta sed non ut iusti, ct multi operantur fortia sed • Lf Ariatot. E- non ut fortes * . Per hoc enim hubetur differentia inter in­ tkic. hb. H. cep. it, n. t: ·. I h. fusam ct acquisitam prudentiam, quod illa secundum habi­ kct. nr. tum potest esse in puero ct iuvene, ct secundum actum etiam formatum cx habitu infuso; ista neutro modo. II. In penultimo autem articulo dubium duplex occurrit. Primum, in corpore articuli, ubi dicitur quod fines virtu­ tum sunt determinati, viae autem quae sunt ad fines sunt indeterminatae, de qua indeterminatione est sermo. Non dc numerali: quia sic etiam lines essent indeterminati, cum habeant infinita singularia. - Nec specifica. Tum quin non sunt infinitae species sub prudentia unius speciei. Tum quia differentia inter medium in Milone et Philosopho non est nisi numeralis sub eadem specie: sicut prudentia est eiusdem speciei in utroque. Secundum autem est circa rationem redditam in respon­ sione ad tertium qunrc prudentia non potest esse homini naturalis: quia scilicet eius ratio, cum sit universalium, ad infinita singularia sc extendit. Probandum enim erat quod ad infinitus vias ratio hominis sc extendit: quoniam hoc est oppositum cius quod invenitur in brutis, quae, per de­ terminatas vias procedendo, n natura prudentias sortita sunt suas. In littera autem probatur quod ad infinita sin­ gularia sc extendit. III. Ad primum dubium dicitur quod diversitas finium et diversius viarum ad fines virtutum in hoc conveniunt quod tam fines quam viae in infinitis salvantur singulari­ bus. Differunt nutem in hoc quod rationes finium deter I minatae sunt, unde ct ratione comprehenduntur quot sunt: rationes autem viarum indeterminatae sunt. Quod cx hoc patet quod nulla ratione comprehendi potest quot sunt modi quibus medium virtutis constituitur: sed iuxta diver­ sitatem personarum, locorum, temporum, instantium, ope­ rationum. etc., tanta fit diversitas ut non solum indeter­ minata sit nobis, sed simpliciter infinita videatur, in poten­ tia tamen. Huiusmodi autem diversitas quod specifica sit, patet ex auctoritate huius litterae dividentis indeterminationem mediorum contra determinationem finium: constat enim finium determinationem esse specificam; ct per hoc insinuatur quod mediorum indeterminatio est specifica; ut sicut affirmatio determinationis ponitur causa affirmationis naturalitatis, ira negatio determinationis mediorum ponitur causa negationis naturalitatis ·. - Et ratione probatur. Minus enim videtur quod cx finitis litterarum elementis fiant inz. . , .... ... Uet. un. finitae secundum speciem distinctae dictiones ob vanam carum compositionem, quam cx infinitis concurrentibus sin­ gularibus personarum, etc., resultent infinitae species mo­ dorum: quoniam facilius ex infinitis infinitas specifica quam cx finitis fit. Sed constat ibi esse infinitatem specificam. Ergo rationabile est ct hic infinitatem specificam ponere. Ad primam autem obicctioncm in oppositum dicitur quod non inconvenit infinitas viarum species sub unius speciei prudentia contineri: quia sub una formali ratione prudentiae tota carum diversitas continetur, sicut sub una grammatica infinitae possunt dictiones contineri. Ad secundam autem dicitur quod hi modi non distin­ guuntur specie in genere moris nisi secundum quod di­ versarum sunt virtutum, puta prudentiae, temperantiae, etc.: sed distinguuntur specie in genere viae humanae. Ita quod universae viae prudentiae sunt unius speciei, puta pruden­ tiae; sunt autem infinitarum spccierum viae humanae: sicut mas ct femina sunt unius speciei in genere animalis, puta hominis vel bovis, sunt autem diversarum specicrum in genere sexus. Distinguuntur enim ut viae, quamvis non distinguantur termino: sicut arcus in infinitum multiplica­ biles super puncta semicirculi distinguuntur ut viae inter eosdem terminos. IV. Ad secundum dubium dicitur quod cx hoc quod ratio est infinitorum singularium sequitur quod sit infini­ torum modorum qui cx varia tot singularium concurren­ tia consurgunt: ac per hoc, quod sint infinitae viae ratio­ nis ud finem, Quod erat probandum. Ex hoc enim pro­ venit quod prudentia, quae est recta ratio humanarum viarum, non possit esse naturalis quia natura ad determina­ tum viam, ct non solum terminum inclinat; ut patet in na­ turalibus compositis ct operibus animalium irrationalium. k ' ■ rÀ QUAESTIO XLV11I, ARTICULUS UNICUS QUAESTIO QUADRAGESIMAOCTAVA DE PARTIBUS PRUDENTIAE D considerandum esi dc panibus pru- panibus quasi integralibus eius ♦ ; tertio, de par- · Q« * dentiae *. Et circa hoc quaeruntur quatuor: tibus subiectivis eius ; * quarto, dc partibus po- ·'<$·»> primo, quae sint partes prudentiae; secundo, dc tenlialibus ’ *. ·0».ι1 einde ARTICULUS UNICUS UTRUM CONVENIENTER ASSIGNENTUR PARTES PRUDENTIAE III Sent., dise, xxxm, qu. tu. trt. i; VI ijhie„ VidctUT quod ? inconvenienter assignentur partes ? pru­ • be In reni. Rhet. dentiae. Tullius enim, in 11 Ehet. ♦, po­ Itb. Il up, un. nit tres partes prudentiae: scilicet memo­ T riam, intelligentiam et providentiam^. - Macrobius • /c XoflUf. Si-tf autem ♦, secundum sententiam Plotini ·, attribuit life. 1. cap. vm. prudentiae sex: scilicet rationem, intellectum, cir­ cumspectionem. providentiam, docilitatem ct cau­ ‘Gap tx, x. xu- tionem. - Aristoteles autem, in VI Ethic. * . dicit S. Tb. Icct. vtu. u ad prudentiam perlinere eubiiliam, synesim ct gnomen. Facit etiam mentionem circa prudentiam dc eustochia ct solertia, sensu ct intellectu. - Qui­ •Λ trvtucK» Pc- dam autem alius philosophus graecus ♦ dicit quod rpatcticu» ; ct MIT·» qu. Lxxx arp 4. - VU. ad prudentiam dcccm pertinent: scilicet eulntlia, ArJrro RhoJ 1 lit?» Tta'iMv , solertia, providentia, regnativa. militaris, politica, «ά. Hoocbcl. oeconomica, dialectica, rhetorica, physica. - Ergo videtur quod vel una assignatio sil superflua, vel alia diminuta. 2. Praeterea, prudentia dividitur contra scien­ tiam. Sed politica, oeconomica, dialectica, rhe­ torica. physica sunt quaedam scientiae. Non ergo sunt partes prudentiae. 3. Praeterea, partes non excedunt totum. Sed memoria intellectiva, vel intclligentia. ratio, sen­ sus et docilitas non solum pertinent ad pruden­ tiam, sed etiam ad omnes habitus cognoscilivos. Ergo non debent poni partes prudentiae. 4. Praeterea, sicut consiliari et indicare et praecipere sunt actus rationis practicae, ita etiam •1 1 .qu.xn et uti. sicut supra * habitum est. Sicut ergo cubulia adiungitur prudentiae, quae pertinet ad con­ silium, et synesis et gnome, quae pertinent ad iudicium; ita etiam debuit poni aliquid perlinens ad usum. 5. Praeterea, sollicitudo ad prudentiam per-Qu.M.vn.an.9. tinet, sicut supra * habitum est. Ergo etiam inter partes prudentiae sollicitudo poni debuit. Respondeo dicendum quod triplex est pars: scilicet integratis, ut paries, tectum ct fundamen­ tum sunt partes domus; subiectiva, sicut bos et leo sunt partes animalis; et potentialis, sicut nutritivum ct sensitivum sunt partes animae. Tri­ bus ergo modis possunt assignari paries alicui D » PRIMUM SIC PROCEDITUR. pottntialibu». - r/»tJ «JJunt HIm. β) partit, — trri partes PpK ct a. γ) providentiam, - prudentiam PllllZ) Hatini. - fiaiunij PDtfoA et km. a) Icci, vu; fte Sftm. et Renun., Icct. t. virtuti. Uno modo, ad similitudinem partium inlegralium: ut scilicet illa dicantur esse partes virtutis alicuius quae necessc cst concurrere ad pertectum actum virtutis illius. Et sic cx omnibus enumeratis * possunt accipi octo partes pruden- · Arg. ». liae: scilicet sex quas enumerat Macrobius; qui­ bus addenda est septima, scilicet memoria, quam ponit Tullius; et eustochia sive solertia, quam ponit Aristoteles (nam sensus prudentiae etiam intellectus dicitur: unde Philosophus dicit, in VI Ethic. *: Horum igitur oportet habere sensum: hic autem est intellectus). Quorum octo quinque pertinent ad prudentiam secundum id quod ' est » cognosciliva, scilicet memoria, ratio, intellectus, docilitas ct solertia: tria vero alia pertinent ad eam secundum quod est praeceptiva, applicando cognitionem ad opus, scilicet providentia, circum­ spectio ct cautio. - Quorum diversitatis ratio patet ex hoc quod circa cognitionem tria sunt consi­ deranda. Primo quidem, ipsa cognitio. Quae si sit praeteritorum, est memoria: si autem prae­ sentium. sive contingentium sive necessariorum, vocatur intellectus sive intclligentia. - Secundo, ipsa cognitionis acquisitio. Quae fit vel per di­ sciplinam, et ad hoc pertinet docilitas: vel per inventionem, ct ad hoc pertinet eustochia, quae est bona coniccluratio. Huius autem pars, ut dici­ tur in VI Ethic.. *, est solertia. velox . . quae cst XlkUci till.: con- Or. ««. - · iecturatio medii, ut dicitur in 1 Poster. · - Tertio C ... , ·ύ/.ΙΜ»ΛΙ. considerandus est usus cognitionis: secundum scilicet quod ex cognitis aliquis T* procedit ad alia s cognoscenda vel indicanda. Et hoc pertinet ad rationem. Ratio autem, ad hoc quod recte praeci­ piat, tria debet habere. Primo quidem, ut ordinet aliquid accommodum ad finem: ct hoc pertinet ad providentiam. Secundo, ut attendat circum­ stantias negotii : quod pertinet ad circumspe­ ctionem. Tertio, ut vitet impedimenta: quod per­ linet ad cautionem. Partes autem subieclivae virtutis dicuntur spe­ cies eius ’ diversae. Et hoc modo partes pruden· tiae. secundum quod proprie sumuntur, sunt prudentia per quam aliquis regit seipsum. et ·) fecundum fd ^uad. - inquantum A Ç) rrttsx, - »rr.i P.i ct codkcs. U) aliati. - ali^uibu» P. ·.» riiij, - eiusdem P.t. 366 QUAESTIO XLVIIl, ARTICULUS UNICUS prudentia per quam aliquis regit multitudinem , • Qu. *iu, «t. quae differunt specie, ut dictum est * : et iterum prudentia quae est multitudinis regitiva dividi< tur in diversas species ’ secundum diversas spe­ cies multitudinis. Est autem quaedam multitudo adunata ad aliquod speciale negotium, sicut exerM citus congregatur ad pugnandum: cuius regitiva x est prudentia militaris. Quaedam vero multitudo est adunata ad totam vitam: sicut multitudo unius domus vcl familiae, cuius regitiva est prudentia λ oeconomica; et ’· multitudo unius civitatis vcl re­ gni, cuius quidem directiva est in principe regnativa, in subditis autem politica simpliciter dicta. Si vero prudentia sumatur large, secundum quod î/ij ?M“’ar1 includit etiam scientiam speculativam, ut supra * dictum est; tunc etiam partes cius ponuntur dialectica, rhetorica et physica, secundum 1res modos procedendi in scientiis. Quorum unus est per demonstrationem ad scientiam causandam: quod pertinet ad physicam; ut sub physica inlelligantur omnes scientiae demonstrativae. Alius modus est cx probabilibus ad opinionem facien­ dam: quod pertinet ad dialecticam. Tertius mo­ dus est ex quibusdam contecturis ad suspicionem inducendam, vel ad aliqualiter persuadendum: | • t». ICMiv quod pertinet ad rhetoricam ♦. - Potest tamen dici quod hacc tria pertinent ad prudentiam etiam proprie dictam, quae ratiocinatur interdum qui­ dem ex necessariis, interdum ex probabilibus, interdum autem cx quibusdam coniecturis. Partes autem potentiates alicuius virtutis dicun­ tur virtutes adiunctac quae ordinantur ad aliquos diversas speciet. - Om. PDC; secundum diversas specie» om. DKpCE; regitiva-.. multitudinis om. H. - Mot pro autem, enim PD. m) regitiva. - regula Pa hic et moi. λ) et. - cat et pG, ret fit *G. et etiam PDk. - Pro directiva, regula directiva Pa. t) iti secundarios actus vel materias, quasi non haben­ tes totam potentium principalis virtutis. Et secun­ dum hoc ponuntur partes prudentiae eubulia, quae est circa consilium; et synesis, quae esi circa iudicium eorum quae communiter accidunt; et gnome, quae est circa iudicium eorum μ in qui­ bus oportet quandoque a communi lege rece­ dere. Prudentia vero est circa principalem actum, qui est praecipere. An primum ergo dicendum quod diversae assi­ gnationes differunt secundum quod diversa genera partium ponuntur; vel secundum quod sub una parte unius assignationis includuntur multae par­ tes alterius assignationis. Sicut Tullius sub pro­ videntia includit cautionem et circumspectionem; sub inteUigentia autem rationem, docilitatem et sol ertiam. An secundum dicendum quod oeconomica et politica non accipiuntur hic secundum quod sunt scientiae; sed secundum quod sunt prudentiae quaedam. Dc aliis autem tribus patet responsio CX dictis . * ’Harpwc. Ad tertium dicendum quod omnia illa ponun­ tur paries prudentiae non secundum suam com­ munitatem; sed secundum quod sc habent ad ca quae pertinent ad prudentiam. Ad quartum dicendum quod recte praecipere et recte’ uti semper se comitantur: quia ad prae· ceptum rationis sequitur obedientia inferiorum virium, quae perlinent ad usum. 'jM Ad quintum dicendum quod sollicitudo includi­ tur in ratione providentiae. 'W quae communiter.^ carum. - Om. PABCEFGHIKI.eu; «uprt pro quae pose syneais, et quae AB la. et gnome quae F ; pro iudicium primo loco, consilium D. v) recte. - ratione Pa. μι Commentaria Cardinalis Caietani s quaestione quadragesimaoctava, unico contenta arti­ culo, nihil occurrit scribendum aliud quum ut partes quasi intégrales prudentiae ita figantur in animo, ct exer­ citatione firmentur in operibus, initium sumendo a doci­ I litate, si non semper, frequentissime tamen. Audimus enim ad propositum multa interrogantes, ratiocinantes, vcl quasi proponentes saltem singularia, quae plurimum prosunt pru­ dentiae aliorum gubcrnativnc. QUAESTIO QUADRAGESIMANONA DE SINGULIS PRUDENTIAE PARTIBUS QUASI INTEGRALIBUS IN • Cl qu iwn, IntroJ. OCTO ARTICULOS DIVISA considerandum est de singulis pruden­ tiae partibus quasi integralibus *. Et circa hoc quaeruntur octo. Primo: de memoria. Secundo : de intellectu vel intelligentia. Tertio: de docilitate. D einde Quarto: de solertia. Quinto: de ratione. Sexto: de providentia. Septimo: dc circumspectione. Octavo: dc cautione. ARTICULUS PRIMUS UTRUM MEMORIA SIT PARS PRUDENTIAE Qu. praccctL; IU &wt·, diiu &nin, qu· tu, irt· t, qu * i; lk Mcm. rf /Irmix., loct. i· sic proceditur. Videtur quod etiam, ut I ullius dicit, m sua Rhetorica *. mc· , . , -AflrWief.'it.lll, memoria non sit pars prudentiae. Me- moria non solum a natura proficiscitur sed “r·1T» moria enim, ut probat 3 Philosophus *, etiam habet plurimum artis cl industriae. Et sunt α • /V I/ctw. ct ftc *f·- cap. t. in parte animae sensitiva. Prudentia quatuor per quae homo proficit in bene memo­ S. Tb. icct. *II • Çjp v. n. 8. - autem est in ratiocinativa; ut patet in VI Ethic, * 1 rando. Quorum primum est ut eorum quae vult S. Tii. Icct. iv. Ergo memoria non est pars prudentiae. memorari quasdam similitudines assumat con­ 2. Praeterea, prudentia per exercitium aequi- 1 venientes, nec tamen omnino consuetas: quia ca ritur et proficit Sed memoria inest nobis a na­ quae sunt inconsueta magis miramur, et sic in ? tura. Ergo memoria non est pars prudentiae. eis animus magis et vehementius detinetur; ex 3. Praeterea, memoria est praeteritorum. Pru­ quo fit quod eorum quae in pueritia vidimus dentia autem futurorum operabilium, de quibus magis memoremur. Ideo autem necessaria est • Cap. ». n. 6; est consilium, ut dicitur in VI Ethic. * Ergo me­ huiusmodi similitudinum vel imaginum adinven­ car. » It. o. 0. S.Th- tect.it. vi. moria non est pars prudentiae. tio, quia intentiones simplices ct spirituales faci­ • brhrful. Wift. Sed contra est quod Tullius, in II Rhet. ♦, lius cx anima clabuntur nisi quibusdam simili­ *ht II. cap. un. ponit memoriam inter partes prudentiae. tudinibus corporalibus quasi alligentur: quia hu­ Respondeo dicendum quod prudentia est circa mana cognitio poicntior est circa sensibilia. Unde • Qu U.W. art. contingentia operabilia, sicut dictum est * . In his et memorativa ponitur in parte sensitiva. - Se­ c. autem non potest homo dirigi per ea quae sunt cundo, oportet ut homo ea quae memoriter vult simpliciter et cx necessitate vera, sed ex his quae tenere sua consideratione ordinate disponat, ut ut in pluribus accidunt: oportet enim principia ex uno memorato facile ad aliud procedatur. Unde conclusionibus esse proportionata, et ex talibus Philosophus dicit, in libro de Mem. *: J locis ri­ • be Vm et Κ/Λή. η s. Tb. Icct. «t. • Cx /O· talia concludere, ut dicitur in VI Ethic. * Quid dentur ' reminisci aliquando: causa autem est quia r »trr. lib. L cap. * n. *%x - S. Tb. autem in T pluribus sit verum oportet per expevelociter ab alio in aliud veniunt. - Tertio, oportert. xuii. rimentum considerare: unde cl in II Ethic. * Phi­ tet ut homo sollicitudinem apponat et affectum • Cap ι. n. t.S. Th Icct. I. losophus dicit quod virtus intellectualis habet ge­ adhibeat ad ea quae vult memorari: quia quo nerationem et augmentum ex experimento et tern- aliquid magis fuerit impressum animo, eo T· minus pore. Experimentum autem est ex pluribus mc- dabitur. Unde ct Tullius dicit, in sua Rhetorica ·, • c-r. i · . » - moriis; ut patet in I Metaphys. * I nde consequens quod sollicitudo conservat integras simulacrorum m· S. Tb· Icct i · · · · est quod ad prudentiam requiritur plurium mc- figuras. - Quarto, oportet quod ca frequenter moriatn habere. Unde convenienter memoria po­ meditemur quae volumus memorari. Unde Phi­ nitur pars prudentiae. losophus dicit, in libro de Mem. ·, quod médita- 'Λ·· "4· 5 Ad primum ergo dicendum quod quia5, sicut ttones memoriam salvant: quia, ut in eodem li­ • u Μ.»» * t. dictum est *, prudentia applicat universalem co­ bro * dicitur, consuetudo est quasi natura; unde gnitionem ad particularia, quorum est sensus, quae multoties intclligimus cito reminiscimur. inde multa quae pertinent ad partem sensitivam quasi naturali quodam ordine ab uno ad aliud requiruntur ad prudentiam. Inter quae est mc- procedentes. moria. Ad tertium dicendum quod cx praeteritis oporAd secundum dicendi .m quod sicut prudentia tet nos quasi argumentinn sumere dc futuris. Et aptitudinem quidem habet ex natura, sed eius ideo memoria praeteritorum necessaria est ad becomplemcntum est ex exercitio vel gratia: ita ne consiliandum de futuris. d primum ») probat. - ait U dicit Pj. p) proficit. - pcrjicit ΓΠΙ, perficitur PDj, proficitur turn om. C. γ) i>t. - ut iu PLzr. I) ^uia. x; ur^umen- Om. PDGIi.pR; quoJ juta om. px; pro i*dt, unfic QUAESTIO XLIX, ARTICULUS II, III 368 Commentaria Cardinalis Caietani quaestione qundragcsirnanonu, articulo primo, ad sc- hoc ditfert quod tertium refert sollicitudinem meditativam eundum, nota quod tertium documentum α quarto in ad simulacra; quartum autem ad res ipsas memorandas. n I ARTICULUS SECUNDUS UTRUM INTELLECTUS SI I’ PARS PRUDENTIAE Qu. proceed.; ΓΠ Sent., dlst. xxxin, qu. tu, art. i, qu * t. n secundum sic proceditur. Videtur quod ad particulare operabile, ad quod applicat uni­ intellectus non sit pars prudentiae. Eo­ versalem cognitionem, ut cx dictis * patet. Con­ rum enim quae ex opposito dividun­ clusio autem singularis syllogizatur ex universali tur unum non est pars alterius. Sed el · singulari propositione. Unde oportet quod intellectus ponitur virtus intellectualis condivisa ratio prudentiae ex duplici intellectu procedat. Ill, η. I.. prudentiae; ut patet in VI Ethic. * Ergo intellectus Quorum unus est qui est cognoscitivus univer­ Itet. m. non debet poni pars prudentiae. salium. Quod pertinet ad intellectum qui poni­ 2. Praeterea, intellectus ponitur inter dona tur virtus intellectualis: quia naturaliter nobis co­ • Qu. rm. an. i, Spiritus Sancti, et corresponde! fidei, ut supra * gnita sunt non solum universalia principia spe­ habitum est. Sed prudentia est alia virtus a fide, culativa. sed etiam practica, sicut nulli esse ma­ • Qu. . an. H - ut per supradicta ’ patet. Ergo intellectus non lefaciendum, ut ex dictis * patet. - Alius autem Cf. I· * IP-, qu. can. an. j. perlinet ad prudentiam. intellectus est qui, ut dicitur in VI Ethic. *, est 3. Praeterea, prudentia est singularium ope- cognoscitivus extremi, idest alicuius primi singu­ t/.'77? rabilium, ut dicitur in VI Ethic. * Sed intellectus laris ci P contingentis operabitis, propositionis sci­ u est universalium cognoscitivus et immaterialium; licet minoris, quam oportet esse singularem in LtLuIlLu: ut Patcl *n H' *· Ergo intellectus non syllogismo prudentiae, ut dictum est. Hoc autem V est pars prudentiae. primum T singulare est aliquis singularis finis, ut ib^ih’S’r.^in: Sed contra est quod Tullius * ponit intelli- ibidem * dicitur. Unde intellectus qui ponitur pars genliam partem prudentiae, el Macrobius ? intel­ prudentiae est quaedam recta aestimatio de aliquo lectum, quod m idem redit. .particulari fine. Respondeo dicendum quod intellectus non su­ An secundum dicendum quod intellectus qui po­ mitur hic pro potentia intellectiva, sed prout im­ nitur donum Spiritus Sancti est quaedam acuta portat quandam rectam aestimationem alicuius ex­ perspectio divinorum, ut ex supradictis * patet tremi principii quod accipitur ut per sc notum: si­ Aliter autem ponitur intellectus pars prudentiae, cut et prima demonstrationum principia intelligere ut dictum est *. Z31 dicimur. Omnis autem deductio rationis ab ali­ Ad tertium dicendum quod ipsa recta aestima­ quibus procedit quae accipiuntur ut prima. Unde tio de fine particulari et intellectus dicitur, in­ oportet quod omnis processus rationis ab aliquo quantum est alicuius principii; et sensus, inquan­ intellectu procedat. Quia igitur prudentia est recta tum est particularis. Et hoc est quod Philosophus ratio agibilium, ideo necesse est quod totus pro­ dicit, in VI Ethic. *: Horum, scilicet singularium, cessus prudentiae ab intellectu derivetur. Et oportet habere sensum: hic autem es! intellectus. propter hoc intellectus poniiur pars prudentiae. Non autem hoc est intelligendum de sensu par­ Ad primum ergo dicendum quod ratio pruden­ ticulari quo cognoscimus propria sensibilia: sed tiae terminatur, sicut ad conclusionem quandam, de sensu interiori quo de particulari indicamus. S it «) et. - Om. BEFIJLpAK. ct. - scu principii Va, ante operabitit γ) primum. - principium Ρλ. pnrni C. Commoataria Cardinalis Caietani articulo secundo habes aperte quod prudentiae prin­ intellectus ct sensus vocatur diversa ratione, ur in littera’ ’ 1« cipium ct conclusio est in cogitative. Ipsa enim, assueta dicitur. ad rectum dc particulari fine iudicium, actum habet qui n I ARTICULUS TERTIUS UTRUM DOCILITAS DEBEAT PONI PARS PRUDENTIAE Qu. proceed.; Ili * ■ Sent., dût. xxxiu, qu. Hl, art. i, qu * ^d tertium sic proceditur. Videtur quod docilitas non debeat poni pars prudentiac. Illud enim quod requiritur ad ’'omnem virtutem intellectualem non de­ 3. bet appropriari alicui carum. Sed docilitas neces­ saria est ad quamlibet virtutem intellectualem. Ergo non debet poni pars prudentiae. 2. Praeterea, ca quae ad virtutes humanas > - QUAESTIO XL1X, ARTICULUS IV 36g pertinent sunt in nobis: quia secundum ea quae in * dicitur: Ne innitaris prudentiae tuae; et · *.v j. in nobis sunt laudamur vel vituperamur. Sed non Eccli. vi * dicitur: In multitudine presbyterorum, · v««. » est in potestate nostra quod dociles simus, sed idest seniorum, prudentium sia, et sapientiae il­ hoc ex naturali dispositione quibusdam contin­ lorum ex corde coniunpere. Hoc autem pertinet git. Ergo « non est pars prudentiae. ad docilitatem, ut aliquis sit bene disciplinae su3. Praeterea, docilitas ad discipulum pertinet. sceptivus. Et ideo convenienter ponitur docilitas Sed prudentia, cum sit praeceptiva, magis videtur pars prudentiae. ad magistros pertinere, qui etiam praeceptores Ah primum ergo DICENDUM quod etsi docilitas uti­ dicuntur. Ergo docilitas non est pars prudentiae. lis sit ad quamlibet virtutem intellectualem, prae­ • In 5οβιχ. Sdp. Sed contra est quod Macrobius *, secundum cipue tamen ad prudentiam ratione iam ♦ dicta. · b lib. I, cap. vtu. sententiam Plotini ponit docilitatem inter par­ Ad secundum dicendum quod docilitas, sicut et tes prudentiae. alia quae ad prudentiam perlinent, secundum • Ari. pracccJ., Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum aptiludinem quidem est a natura: sed ad eius ad i ; qu. , art. 3. 6. est, prudentia consistit circa particularia opera- consummationem plurimum valet humanum stu­ bilia. In quibus cum sint quasi infinitae diversi­ dium, dum scilicet homo sollicite, frequenter et tates, non possunt ab uno homine sufficienter reverenter applicat animum suum documentis omnia considerari, nec per modicum tempus, sed maiorum, non negligens ea propter ignaviam, per temporis diuturnitatem. Unde in his quae ad nec contemnens propter superbiam. prudentiam pertinent maxime indiget homo ab Ad fertium dicendum quod per prudentiam alio erudiri: et praecipue ex senibus, qui sanum aliquis praecipit non solum aliis, sed etiam sibi intellectum adepti sunt circa fines operabilium. ipsi, ui dictum est *. Unde etiam in subditis locum i‘«;‘ Unde Philosophus dicit, in VI Ethic. *: Oportet habet, ut supra * dictum est; ad quorum prudenattendere expertorum et seniorum et prudentium tiam perlinet docilitas. Quamvis etiam ipsos ma­ indemonstrabilibus enuntiationibus et opinionibus iores oporteat dociles quantum ad aliqua esse: non minus quam demonstrationibus: propter ex­ quia nullus in his quae subsunt prudentiae sibi perientiam enim rident principia. Unde et Prov. quantum ad omnia sufficit, ut dictum est *. ‘ ,e xlvii Erpo. — dociliia» iJJunt G&C. ;) Platini. - Ptatonif PIILpDx ct γ| a) na; ai. Plotini frudmtiim. - pcrtintl r ·. ‘,L fcdduot Pa. mirgo n. Commentaria Cardinalia Caietani N articulo tertio noto, in responsione ad secundum, in quo consistit docilitas acquisita (quia innata a nobis non est); ct attende quantam sollicitudinem ad documenta ma­ iorum exigat prodentia. Et tu adde quod non solum maio­ I rum, sed etiam minorum recordationes ct suggestiones do­ cilitas excitat, ut inde ratio discurrere perfecte ponit. Et nota quod tam ncgligcnlin quam contemptus audiendi vivos vel vita functos muter est imprudentiae. ARTICULUS QUARTUS UTRUM SOLERTIA SIT PARS PRUDENTIAE Qu. prac.cJ.; Ill Sent., dkt. xxxnt, qu. 111, λπ. i, qu * 4. sic proceditur. Videtur quod Etymo!. *: Sollicitus dicitur quasi solers ct citus. Λ•bfe.X, »J X solertia non sit pars prudentiae. So­ Sed sollicitudo ad prudentiam perimet, ut supra • Q«. U.KJ, irt. lertia enim se habet ad facile invenienda dictum est *. Ergo ct solertia. in demonstrationibus; ut patet in Respondeo dicendum quod prudentis est rectam • çtp. Kixiv. - 1 Poster. * Sed ratio prudentiae non est demon- aestimationem habere dc operandis. Recta autem S. Th. Icci. MLir. strativa: cum sit contingentium. Ergo ad pru­ aestimatio sive opinio acquiritur in operatives, dentiam non pertinet solertia. i sicut in speculativis, dupliciter: uno quidem mo­ 2. Praeterea, ad prudentiam pertinet bene do. per se inveniendo: alio modo, ab alio ad­ •C4p. V. O.i.CJr consiliari, ut dicitur in VI Ethic. * Sed in bene discendo. Sicut autem docilitas ad hoc pertinet vii. n.6:cap. 11. o. 7.-S. Th. feci. consiliando non habet locum solertia, quae est ut homo bene se habeat in acquirendo rectam IT, VI, till. •fbx.ctp. ix custochia quaedam * . idest bona coniecturatio. opinionem ab alio: ita solertia ad hoc pertinet viti; hitter, lib. ut homo bene se habeat in acquirendo rectam l, prudentia, sicut dictum est ’. est circa singularia a) circa sunt. - circa se >unt Dkr. certa sunt hoc. - hic ABEFpCK. cd. a, circumstant P. operabilia, in quibus multa concurrunt, contingit aliquid secundum se consideratum esse bonum et conveniens fini, quod tamen cx aliquibus con­ currentibus redditur vel malum vel non oppor­ tunum ad finem. Sicut ostendere signa amoris alicui, secundum se consideratum, videtur esse conveniens ad alliciendum eius animum ad amo­ rem : sed si contingat in animo illius superbia vel suspicio adulationis, non erit hoc ? conveniens ad finem. Et ideo necessaria est circumspectio ad pru­ dentiam : ut scilicet homo id quod ordinatur in finem comparet etiam cum his quae circumstant. Ad primum ergo dicendum quod licet ea quae possunt circumstare sint infinita, tamen ea quae circumstant in actu non sunt infinita: sed pauca quaedam sunt quae immutant iudicium rationis in agendis. Ad secundum dicendum quod circumstantiae pertinent ad prudentiam quidem sicut ad deter­ minandum T eas: ad virtutes autem morales inquantum per circumstantiarum determinationem perficiuntur. Ad tertium dicendum quod sicut ad providen­ tiam pertinet prospicere id quod est per se con­ veniens fini, ita ad circumspectionem pertinet considerare an sit conveniens fini secundum ea quae circumstant. Utrumque autem horum habet specialem difficultatem. Et ideo utrumque eorum seorsum ponitur pars prudentiae. γ) determinandum. - determinantem DG; eas om. C. ARTICULUS OCTAVUS UTRUM CAUTIO DEBEAT PONI PARS PRUDENTI \E Qu. proceed., IU α • An;.· t.ib Π. C. *p UX. Sent- t. * di *-»d octavum sic PROCEDITUR. Videtur quod cautio non debeat poni pars prudentiae. In his enim in quibus non potest malum esse non est necessaria cautio. Sed virtutibus nemo male utitur, ut dicitur a in libro de Lib. Arb. * Ergo cautio non pertinet ad pru­ dentiam, quae est directive virtutum. a) dicitur. - dicit Augustinus Pa. xxxm, qu. 111, art. 1, qua 2· 2. Praeterea, eiusdem est providere bona et cavere mala: sicut eiusdem artis est tacere sa­ nitatem ct curare aegritudinem. Sed providere bona pertinet ad providentiam Ergo etiam cavere mala. Non ergo cautio debet poni alia pars prudentiae a providentia. 3. Praeterea, nullus prudens conatur ad im- ii) providentiam. - prudentiam PABDl.HlpK ct x .t. * ? X T • ver». i$. QUAESTIO XLIX, ARTICULUS VIII 3q3 possibile. Sed nullus potest praecavere omnia Ad secundum dicendum quod opposita mala ca­ mala quae possunt contingere. Ergo cautio non vere eiusdem rationis est et prosequi bona. Scd pertinet ad prudentiam. vitare aliqua impedimenta cxtrinseca, hoc per­ Sed contra est quod Apostolus dicit, ad Ephes. tinet ad aliam rationem. Et ideo cautio distin­ : * v Videte quomodo caute ambuletis. guitur a providentia, quamvis utrumque pertineat Respondeo dicendum quod ea circa quae est ad unam virtutem prudentiae. prudentia sunt contingentia operabilia, in quibus, Ad tertium dicendum quod malorum quae sicut verum potest admisceri falso, ita ct malum homini vitanda occurrunt quaedam sunt quae ut bono, propter multiformitatem huiusmodi ope­ in pluribus accidere solent. Et talia comprehendi rabit ium, in quibus bona plerumque impediuntur ratione possunt. Et contra haec ordinatur cautio, a malis, et mala habent speciem boni. Et ideo ut totaliter vitentur, vel ut minus noceant. Quae­ necessaria est cautio ad prudentiam, ut sic acci­ dam vero sunt quae ut in paucioribus ct casuali­ piantur bona quod vitentur mala. ter accidunt. Et haec, cum sint infinita, ratione Ad primum ergo dicendum quod cautio non est comprehendi non possunt, nec sufficienter homo necessaria in moralibus actibus ut aliquis sibi potest ea praecavereT: quamvis per officium prucaveat ab actibus virtutum: scd ut sibi caveat dentiae homo contra omnes fortunae insultus ab eis per quae actus virtutum impediri possunt, disponere 4 possit ut minus laedatur. nec... praecaveri. - nec (om. ρκ) tufllcienter ea praecavere ABCEFKLpx, nec homo luQicienter ea praecavere potat Ct. nec fteienter ea homo praecavere Η, «λ: ea praecaveri I, nec γ) poteit homo tufifcientrr ea praecavere cavere Pi Î) Jitpooere. - uisnirf u L. IK, γ r.tc homo nfficit ea prae­ Commentaria Cardinalis Caietani N aniculis septimo ct octavo simul dubium occurrit, sione ad ultimum .iddi videtur. Iu quod intentio Auctoris quia cx quo ad prudentiam spectat actus secundum sc est quod actus fini consonus secundum sc tanquam bonus congruus fini, ct ad circumspectionem actus secundum cx genere, ct bonus etiam cx circumstantiis, eget cautela circumstantias congruus tini, ct eiusdem rationis est facere ad evitandum mala cxtrinsecorum impedimentorum: verbi bonum ct vitare malum oppositum: consequens est quod gratia, actus iciunandi propter castitatem, quando oportet, vitatio mali oppositi tam bonitati actus secundum sc quam etc., eget cautione ut homo evitet ire ad socios tales, qui secundum suas circumstantias, non spectet ad cautionem, inducent forte ad frangendum iciunium. Et quoniam huscd primum ad providentiam, secundum ad circumspectio­ iusmodi impedimenta contingunt dupliciter, scilicet secun­ nem. Quod est ergo illud malum pro quo vitando opus dum manifestam oppositionem et secundum occultam sub est cautione? Si dicatur, ut littera dicit in responsione specie boni ; ct speciali acumine opus est nd comprehenden­ ad secundum ultimi articuli, quod est malum extrin se­ dum latentes sub specie boni insidias: ideo Auctor contra co rum impedimentorum, optime dicitur in ordine nd sub­ impedimenta distinxit mala sub specie boni, quasi occulta stantiam netus, scd non in ordine ad circumstantias: quin contra aperta. Patet autem ambo spectare ad cautionem cx circumstantiae etiam cxtrinseca m.ila excludunt, ut patet eo quod incautos dicimus qui incidunt in quodvis horum. discurrenti per circumstantias. - Et confirmatur quia in lit­ -Eventus autem mali sunt in duplici ordine. Quidam per­ tera septimi articuli cxtrinseca mala eventuum vitare ad tinentes ad circumstantias. Et hi pertinent ad circumspectio­ circumspectionem spectare dicitur, in exemplo dc osten­ nem. Et tolis est eventus in exemplo litterae : spectat enim sione signi amoris ad alliciendum, ctc., ut patet ibi. ad circumstantiam circa quid; amans enim aliquem debet Et augetur dubium, quia in corpore octavi articuli di­ perspicere qualis est quem amat, ct cx consideratione con­ citur quod ad cautionem spectat vitare mola quae habent ditionum personae amatae, quae est materia ct obiectum speciem boni. Constat enim quod mala ex genere ad pro­ amoris, circumstantias actui adhibere. Quidam autem cx videntiam, mala cx circumstantiis ad circumspectionem extrinsecis ab actu ct circumstantiis proveniunt, ut illi qui vitare spectat. Quae ergo sunt ista alia mala, habentia boni consequuntur impedimenta tam aperta quam sub specie speciem, vitanda a prudentia, praeter etiam cxtrinseca im­ boni. Et tales spectant ad cautionem. pedimenta, quae condividuntur istis malis? III. Breviter autem dicitur, ct sine tot difficultatibus reso­ If. Ad hoc dicitur quod licet facile dici ab aliquo posset lute, quod circumspectio ad .ictum visionis interioris spectat, quod haec tria in hoc distinguuntur quod providentia re­ ct habet pro obiecto circumadiaccntia ct obvenire possibi­ spicit actum ut bonum cx genere ad finem, circumspectio lia bono ct mala, ut ipsum nomen circumspectionis sonat. ut bonum cx circumstantiis, cautio ut remotum a malis Cautio vero ad actum applicationis spectat, ct ad mala tan­ utrique bonitati oppositis, ita quod illa duo respiciam netum tum vitanda refertur. Oportet namque rationem practicam secundum terminum ad quem, scilicet bonitatem, hoc autem utrumque actum habere; scilicet videre circumquaque, ct tertium respidat eundem secundum terminum α quo - uti tali visione applicando ad vitandum mala. Unde incirquia tamen Auctor actus istos distinguit secundum pro­ cumspcctos dicimus qui non vident circumquaque: incautos prias difficultates ·, nec est alia difficultas recessus α malo vero qui. licet circumspiciam omnia, non tamen student ut ct accessus nil bonum oppositum, scd eadem; ideo atten­ vitent mala quae praevident. - Et per hacc solutio omnium dendum est quod in littera ' tria mala numerantur ad cau­ pateret, nisi obstaret quod Auctor circumspectionem ad ap­ telam spectantia, scilicet cxtrinsecorum impedimentorum, plicationem pertinere posuit ·. Et ideo sola prior solutio *Q< avui.dfc. ct habentia boni speciem, ct eventuum, quod in respon­ consona Auctori videtur. I • C/. art. 7, ad i. • Art. 8. QUAESTIO L, ARTICULUS I 374 QUAESTIO QUINQUAGESIMA DE PARTIBUS SUBIECTIVIS PRUDENTIAE IN α • a. ju. xtvm, IntroJ. el cor>· ..mi h.i ? QUATUOR ARTICULOS ΓΧ EiNDE 3 considerandum est dc partibus subieI Jclivis prudentiae *. Et quia de prudentia . . . . . .7 Pcr 9uam aliquis regit seipsum ïam * dictum est, restat »** dicendum de speciebus prudentiae quibus multitudo gubernatur. Circa quas quaeruntur quatuor. DIVISA Primo: utrum legispositiva γ debeat poni spe­ cies prudentiae. Secundo: utrum politica. Tertio: utrum oeconomica. Quarto: utrum militaris. ARTICULUS PRIMUS UTRUM REGNATIVA DEBEAT PONI SPECIES PRUDENTIAE Supra, qu. xltiij; III SrnL, ώ *1. xxxili, qu. m, urt. I, qu * sic proceditur. Videtur quod ^Z^^rc8nal’va non debeat poni species pruprimum • Cap- vi. n. <. S. I h. kct. xi. 3 CL VJhu. hb. VIII, ap.«,0.l. j; ». TtJ. ICCI. X. I ζ n 0 • Ub. II, cap. * ; lib. V, cap. x. ®, * •Cap. °· $. Ίη. Icci, vu- •Cap. u. ο· *· * S. n». ica. in. » q(J. s, »3. χχλπ, dentiae. Regnativa enim ordinatur ad ^^iustitiam * -^ conservandam : dicitur enim in V Ethic. * quod princeps est custos iusti Ergo regnativa magis pertinet ad iustitiam quam ad prudentiam. 2. Praeterea, secundum Philosophum, in 111 Polit. regnum est una sex politiarum ’. Sed nulla species prudentiae sumitur secundum alias quinque politias :, quae sunt aristocratie!, politia (quae alio nomine dicitur η timocratia), tyrannis. oligarchia, democratia. Ergo nec secundum re­ gnum debet sumi regnativa. 3. Praeterea, leges condere * non solum per­ tinet ad reges, sed etiam ad quosdam alios prin­ cipatus. et etiam ad populum; ut patet per Isidorum, in libro Elymoi. * Sed Philosophus, in VI Ethic. * , ponit legispositivam partem pru­ dentiae. Inconvenienter igitur loco eius ponitur regnativa. Sed contra est quod Philosophus dicit, in III Polit. *, quod prudentia est propria virtus princi­ pis. Ergo specialis prudentia debet esse regnativa. Respondeo dicendum quod sicut ex supradictis * patet, ad prudentiam pertinet regere et praecipere. Et ideo ubi invenitur specialis ratio regiminis et praecepti in humanis actibus, ibi etiam invenitur specialis ratio prudentiae. Manifestum est autem quod in eo qui non solum seipsum habet re­ gere, sed etiam communitatem perfectam civitatis vel regni, invenitur specialis et perfecta ratio regiminis : tanto enim regimen perfectius est Deinde. - Vostca P, ct Ite dcin .id qu. t.v. £) restat. - nunc addunt Pa. T) - lex positiva PD, regnativa C,, abri-u pR. 3) iusti. - iustitiae PCGIIKj ct 1Λ in «patio vacuo, rr^ni E. c) politiarum. - politicarum ACEFGIIIKLsx ct a, spccierusn po­ liticarum BD, specierum politiarum P. ζ) politias. - politicas cd. a ct codices exceptu ρκ. a) 4; VI EMfc, IccL vu. quanto esi universalius, ad plura se extendens ct ulteriorem linem attingens. Et ideo regi, ad quum pertinet regere civitatem vel regnum, prudentia competit secundum specialem et perfectissimam sui rationem. Et propter hoc regnativa ponitur species prudentiae. Ad primum ergo dicendum quod omnia quae sunt virtutum moralium perlinent ad prudentiam sicut ad dirigentem: unde et ratio recta prudentiae ponitur in definitione virtutis moralis, ut supra * dictum est. Er ideo etiam exeeutio iustitiae, prout * 27" 1 ordinatur ad bonum commune, quae1 pertinet ad 1 officium regis, indiget directione prudentiae. Unde istae duae virtutes sunt maxime propriae regi, scilicet prudentia et iustitia: secundum illud lerem. xxm *: Pcgnabit rex . et sapiens erit et ’νσ*··ν Jaciet indicium et iustitiam in terra. Quia tamen dirigere magis pertinet ad regem, exequi vero ad subditos, ideo regnativa magis ponitur species prudentiae, quae est dircctiva, quam iustitiae, quae est exeeutiva. Ad secundum dicendum quod regnum inter alias politias * est optimum regimen, ut dicitur in VIII Ethic. Et ideo species prudentiae magis debuit denominari a regno. Ita tamen quod sub regna­ tiva comprehendantur omnia alia regimina recta: non autem perversa, quae virtuti opponuntur, unde non pertinent ad prudentiam. Ad tertium dicendum quod Philosophus deno­ minat regnativam a principali actu regis, qui est leges ponere. Quod etsi conveniat aliis, non convenit eis nisi secundum quod participant ali­ quid dc regimine regis. politia... dicitur. - Qm. Pj; politia, politica ACDEFHIKUPro timocratia, ttmogarchia \RFHIKI .pC cx kr; pro o.'iparchi.i, oii· eratia IM. 0) condere. - ponere P.i. t) quae. - quad PI GIIKa. x) politias. - politica» BDEEGHIKI.pOA, pKR ci a. «D I j· JH JH j "j K j’ j S I 4 | II j ; i J QUAESTIO L, ARTICULUS 11 Commentaria Cardinalis Caietani • Io rc»p. ad 3 s’ quaestione quinquagesima, articulo primo, dubium oc­ currit circa illud dictum ·, scilicet quod leges ponere non convenit aliis principatibus et populo nisi secundum quod participant aliquid de regimine regio. Videtur enim oppositum: quia rex participat populum, cl non c contra; quoniam rex fit naturaliter n populo, ct rex quasi gerens viceni totius populi leges ponit. Ad hoc dicitur quod, licet prima facie videatur dittinguendum, ct dicendum quod regimen regium ct populare com­ parantur dupliciter: scilicet ordine formali, ct sic, cum perfectiora in entibus sint exemplaria imperfectiorum, regimen regium, utpotc perfectissimum, est exemplar omnis regiminis, ac per hoc in littera dicitur quod alii principatus, etiam popularis, intantum lege* ponunt inquantum participant rcgimen regium; vel ordine generationis, ct sic regimen po- putare secundum actum electionis est prius regimine regis. ut oblidendo dicitur . - sed si diligenter consideretur quod electio regiminis non est pars regiminis, sed praevium ad omnem speciem regiminis, ad electionem siquidem populi spectat, secundum naturale ius, an populare an optima­ tum on regale sit futurum regimen; manifeste patet quod nec etiam secundum generationis ordinem regali» p rind­ palus dependet a populari, qui in littera · populm vocatur; magis autem distinguendum est de populi significatione. Quandoque enim sumitur populus pro regimine populariquandoque autem pro ipso populo. Regimen autem regium n populi quidem electione dependet, qui vota sua ct po­ testatem in cum transtulerunt: ct propterca vices populi gcrcrc dicitur. Non dependet autem a regimine populari, sed c contra, ut in littera dicitur; ncc vices illius gerit. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM POLITICA CONVENIENTER PONATUR PARS PRUDENTIAE Supra, qu. urni; 111 Sent. d‘*t. • Qu. «LVUt. min, qu. m, htl i, qu * i) secundum sic pitocEDiTUR. Videtur quod politica inconvenienter ponatur pars pru­ dentiae. Regnativa enim est pars po­ liticae prudentiae, ut dictum est ♦. Sed pars non debet dividi contra lotum. Ergo politica non debet poni alia species prudentiae. 2. Praeterea, species habituum distinguuntur secundum diversa obiccta. Sed eadem suni quae oportet regnantem praecipere et subditum cxcqui. Ergo politica, secundum quod pertinet ad sub­ ditos, non debet poni species prudentiae distin­ cta a regnativa. 3. Praeterea, unusquisque subditorum est singularis persona. Sed quaelibet singularis per­ sona seipsam sufficienter dirigere potest per prudentiam communiter dictam. Ergo non opor­ tet poni aliam speciem prudentiae quae dicatur politica. Sed contra est quod Philosophus dicit, in VI Ethic. *’ Eius autem quae circa civitatem haec quidem ut architectonica prudentia legisposiliva ; haec autem commune nomen habet politica, circa singularia existais. Respondeo dicendum quod servus per imperium movetur a domino et subditus a principauté, aliter tamen quam irrationalia et inanimata mo­ veantur a suis motoribus. Nam inanimata et irra­ tionalia aguntur solum ab alio, non autem ipsa agunt seipsa: quia non habent dominium sui 3) β) principatibus. - principantibus PDGKi«a. politica. - prudentia Pe et aniiee *. 4; VI loce. vn. actus per liberum arbitrium. Et ideo rectitudo regiminis ipsorum non est in ipsis, sed solum in motoribus. Sed homines servi, vel quicumque subditi, ita aguntur ab aliis per praeceptum quod tamen agunt scipsos per liberum arbitrium. Et ideo requiritur in eis quaedam rectitudo regiminis per quam seipsos dirigant in obediendo princi­ patibus ·. Et ad hoc perlinet species prudentiae · quae politica vocatur. Ad primum ergo dicendum quod sicut dictum est ♦, regnativa est perfectissima species pruden- *An· r» tiac. Et ideo prudentia subditorum, quae deficit a prudentia regnativa, retinet sibi nomen com­ mune, ut politica P dicatur: sicut in logicis con? vertibile quod non significat essentiam retinet sibi commune nomen proprii. Ad secundum dicendum quod diversa ratio obiecti diversifient habitum secundum speciem, ut ex supradictis * patet. Eadem autem agenda considerantur quidem a rege τ secundum universa- ~ T liorem rationem quam considerentur a subdito, qui obedit: uni enim regi in diversis officiis multi obediunt. Et ideo regnativa comparatur ad hanc politicam dc qua loquimur sicut ars architectonica ad eam quae manu operatur Ad tertium dicendum quod per prudentium com­ muniter dictam regit homo scipsum in ordine ud proprium bonum: per politicam autem de qua loquimur, in ordine ad bonum commune. γ) quidem a rege. - a repe fuiJtm Dpw. Commun tarin Cardinalis Caietani articulo sccunJo, in responsione ad secundum, adverte huiusmodi enim diversitatem diximus superius *» cx Aristo- Qu 11. quod politica, quae quasi manualis est, non unius, sed tclc. tele, esse tnt genera virtutum: virtutum : simile enim est in omnibus multarum est spectorum , iuxta multitudinem formalium huiusmodi. Propter quod etiam oeconomica in multas spepartium civitatis’, sicut nautica distinguitur in eam quae | cies dividitur, eadem radone, propter diversis scilicet purregit temonem ct cani quae regit remos, etc. Propter tes formales. n I uv Λΐζ QUAESTIO L, ARTICULUS III, IV 3j6 ARTICULUS TERTIUS UTRUM OECONOMICA DEBEAT PONI SPECIES PRUDENTIAE Supra, qu, xlvii, art. n; qu. χιλιιι; III Scut., dist. xxxni, qu. in, art. i, qu * D tertium sic proceditur. Videtur quod oeconomica non debeat poni species prudentiae. Quia ut Philosophus dicit, s Th " in VI Ethic. *, prudentia ordinatur ad bene vivere totum. Sed oeconomica ordinatur ad aliquem particularem finem, scilicet ad divitias, Ν.τί.’ !t«: ut dicitur in I Ethic. ' Ergo oeconomica non est species prudentiae. • qu. «tvn. .n. 2 Praeterea, sicut supra * habitum est, pru­ dentia non est nisi bonorum. Sed oeconomica potest esse etiam malorum : mulli enim pecca« tores providi sunt in α gubernatione familiae. Ergo oeconomica non debet poni species pru­ dentiae. 3. Praeterea, sicut in regno invenitur prin? cipans et subiectum P, ita etiam in domo. Si ergo oeconomica est species prudentiae sicut et po­ litica, deberet etiam paterna prudentia poni, sicut ct regnativa. Non autem ponitur. Ergo ncc oeco­ nomica debet poni species prudentiae. Sed contra est quod Philosophus dicit, in VI *St. s!iî;. nw.’ ^nc· quod illarum, scilicet prudentiarum quae sc habent ad regimen multitudinis, haec quidem oeconomica, haec autem legispositiva, haec autem politica. Respondeo dicendum quod ratio obiccti diversificata secundum universale et particulare, vel secundum totum ct partem, diversificat artes et a a) J) γ) in. - ct in ABEFLpC ct x, etiam in UK. cubicctum. - lubditut Ρ,τ. regitiva. - regnati va PABDEFGHILpCKx ct 4; VI Ethic., Icct. vn. virtutes: secundum quam diversitatem una est principalis respectu alterius. Manifestum est autem quod domus medio modo se habet inter unam singularem personam ct civitatem vel regnum: nam sicut una singularis persona est pars domus, ita una domus est pars civitatis vel regni. Et ideo sicut prudentia communiter dicta, quae est regitiva 7 unius, distinguitur a politica prudentia, ita oportet quod oeconomica distinguatur ab utraque\ Ad primum ergo dicendum quod divitiae comparantur ad oeconomicam non sicut linis ultimus, sed sicut instrumenta quaedam, ut dicitur in I Polit. ■’ Finis autem ultimus oeconomicae est totum bene vivere secundum domesticam conversationem. Philosophus autem 1 Ethic, ponit e.wmplificando divitias finem oeconomicae secundum studium pIurimorum. An secundum dicendum quod ad aliqua parti­ cularia quae sunt in domo disponenda possunt aliqui peccatores provide se habere: sed non ad ipsum totum bene vivere domesticae conversa­ tionis, ad quod praecipue requiritur vita virtuoso. Ad tertium dicendum quod pater in domo habet quandam similitudinem regii principatus, ut dicitur in VIII Ethic. ·': non tamen habet perfectam potestatum regiminis sicut rex. Et ideo non ponitur scparatnn paterna c species prudentiae, sicut re- fl 9i Ç A Y 8 B| 'B | I i ·' I I é * 1 I ulra^ue. - utroque ABDEFGHILpKic ct a. t) paterna. - potestas paterna PDn. prudentia paterna sicut, nent ct ABDEFGHIKLkpc. c) πλ. »K. - Pro Commentaria Cardinalis Caietani responsione ad secundum, dubium occurrit circa illud, guitur contra bene sc habere simpliciter: ut patet I Polit., scilicet: Peccator non potest provide sc habere ad totum cx cap. penult ♦. . s ·■ bene virere domesticae conversationis *. Tum quia nondicitur quod dictum Auctoris intclligcndum est Ad hoc 4Π·Π« uomtoenr. ‘ Η’ e > magis exigitur \irtuosa vita ad totum bene vivere secundum dc patrefamilias, cuius est providere: propter quod dixit, civilem conxersaiionem quam secundum domesticum. - provide se habere. Oportet enim patremfamilias esse bo­ Tum quia ud bene sc habere secundum domesticam con­ num virum, sicut et principem civitatis, eadem ratione. versationem sufficit filiis suis, uxori, etc., quantum ad sc In articulo quarto nihil aliud scribendum occurrit. attinet, bene sc habere. Sic autem bene sc habere distin­ n I ARTICULUS QUARTUS UTRUM MILITARIS DEBEAT PGM SPECIES PRUDENTIAE Supra, qu. XLvni; Hl Sent., dint, xxxni, qu. Hi, art. I, qu * D QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod * Gap. in. n. 1: «Ù?·. ° * *" “ S. Hi.lcef.tti,n • Cap. «11, 0. 6 »44. ».Th. 1·«. vif. .Cf lib. I. p.i. n.^;e.Th. e * lat. 1. militaris non debeat poni species pru­ dentiae. Prudentia enim contra artem dividitur, ut dicitur in VI Ethic. * Sed militaris videtur esse quaedam ars in rebus bel­ licis; sicut patet per Philosophum, in III Ethic. ’ Ergo militaris non debet poni species prudentiae. 2. Praeterea, sicut militare negotium con­ tinetur sub politico, ita etiam et plura alia ne­ gotia, sicut mercatorum, artificum ct aliorum T | | 4. huiusmodi. Sed secundum alia negotia quae sunt in civitate non accipiuntur aliquae species pru­ dentiae. Ergo etiam neque secundum militare negotium. 3. Praeterea, in rebus bellicis plurimum valet militum fortitudo. Ergo militaris magis pertinet ad fortitudinem quam ad prudentiam. Sed contra est quod dicitur Pt *ov. xxiv ♦: Cum ’ v.n. s. dispositione initur bellum, et erit salus ubi sunt multa consilia. Sed consiliari pertinet ad pruden- ,^B QUAESTIO L, ARTICULUS IV 377 tiam. Ergo in rebus bellicis maxime necessaria quae pertinent ad bonum commune; *cd etiam cst aliqua species prudentiae quae militans dicitur, militarem, per quam hostium insultus repellantur. Respondeo dicendum quod ea quae secundum Ad primum ergo dicendum quod militaris potest artem et rationem aguntur conformia esse oportet esse ars secundum quod habet quasdam regulas his quae sunt α secundum naturam, quae a ra- recte τ utendi quibusdam exterioribus rebus, puta tionc divina sunt instituta. Natura autem ad duo armis ct equis: sed secundum quod ordinatur intendit primo quidem, ad regendum unam­ ad bonum commune, habet magis rationem pru­ quamque rem in seipsa; secundo vero, ad resi­ dentiae. stendum extrinsecis impugnantibus ct corruptivis. Ad secundum dicendum quod alia 4 negotia quae Et propter hoc non solum dedit animalibus vim sunt in civitate ordinantur ad aliquas particulares concupiscibilem, per quam moveantur ad ea quae utilitates: sed militare negotium ordinatur ad sunt saluti eorum accommoda; sed etiam vim tuitionem totius boni communis. Ad tertium dicendum quod exccutio militiae i nascibilem, per quam animal resistit impugnan­ tibus. Unde et in his quae sunt secundum ra­ perlinet ad fortitudinem: sed directio ad pru­ tionem non solum oportet esse prudentiam poli­ dentiam, ct praecipue secundum quod cst in ticam , per quam convenienter disponantur ea duce exercitus. a) β) stent. - Om. PEa. intendit. - tendit P. SvMNAr Tiirou I). Τηομλε T. recte. - Om. PCa. - Pro fuituidam, atyuihtt Ct, fuihu fidltu licet praecipue in c) fabis. - dictis addunt Pd. a) Ethic.. lcd. νιπ. consilium sive aliquis malum finem sibi 3 in con«' siliando praestituat, sive etiam ad bonum finem malas vias adinveniat. Sicut etiam in speculativis non est bona ratiocinatio sive aliquis falsum con­ cludat, sive etiam concludat verum ex falsis quia non utitur convenienti medio. Et ideo utrumque praedictorum est contra rationem eubuliae, ut Philosophus dicit, in VI Ethic. ♦ Ad secundum dicendum quod etsi virtus sit es- 'w’ scntialitcr perfectio quaedam, non tamen oportet quod omne illud quod est materia virtutis per­ fectionem importet. Oportet enim circa omnia humana perfici per virtutes: et non solum circa actus rationis, inter quos est consilium: sed etiam circa passiones appetitus sensitivi, quae adhuc sunt multo imperfectiores. Vel potest dici quod virtus humana est perfe­ ctio secundum modum hominis, qui non potest per certitudinem comprehendere veritatem re­ rum simplici intuitu T: et praecipue in agibiiibus, T quae sunt contingentia. Ad tert ii m dicendum quod in nullo peccatore, inquantum huiusmodi, invenitur eubulia. Omne enim peccatum est contra bonam consiliationcm. Requiritur enim ad bene consiliandum non so­ lum adinventio vel excogitatio eorum quae sunt opportuna ad finem, sed etiam aliae circumstan­ tiae: scilicet tempus congruum, ut nec nimis tar­ dus nec nimis velox sit in consiliis; ct modus consiliandi, ut scilicet sil firmus in suo consilio; et aliae huiusmodi debitae circumstantiae, quae peccator peccando non observat \ Quilibet au5 lem virtuosus est bene consilialivus in his quae ordinantur ad finem virtutis: licet forte in ali­ quibus particularibus negotiis non sil bene con­ siliativus, puta in mercationibus vel in rebus bellicis vel in aliquo huiusmodi. γ| δ) simplici intuitu. — simplicium intuitu utnplici Pd. peccator... observat. - peccatores... observant Pj. | QUAESTIO 1.1, ARTICULUS 11 379 Commentaria Cardinalia Cuieifani \ articulo primo quaestionis quinquagesimacprimae, ad II. In eadem responsione dubium occurrit, quomodo secundum, nota quod, si argumentum tendat contra ma­ omne peccatum est contra bonam consiliotioncm: cum plu­ terium consilii, prima responsio: si contra perfectionem ri ct contingat pcccnrc in nullo offendendo consilium, sed formalem, quod rectitudo inquisitivn est, secunda respon­ praeceptum: ut patet cum quis, in eodem perseverans con­ sio amplectenda est. silio ct iudicio, contrarium praecipit cx passione, sci, illud In responsione nd tertium eiusdem articuli primi du­ cx negligentia non praecipiendo, peccat. Si dicatur, ut lit­ bium occurrit, quia responsio non videtur satisfacere argu­ tera innuere videtur, quod peccat contra consilium quia mento. Nam argumentum tendebat nd hoc quod cubulia non non est firmus in suo consilio -contra, firmitas consilii esset virtus, eo quod esset in peccatoribus. Responsio autem cum distinguatur a firmitate praecepti, sicut et ipsum con­ ostendit quod non est in peccatoribus inquantum peccant. silium a praecepto (quoniam modu * est cuiusque suus), Ex hac enim responsione non habetur quod non sit in eis negligens in praecipiendo et perses crans in consilio est qui sunt peccatores, quod erat intentum argumenti. Ex eo firmus in consilio ; ct tamen peccat. namque quod illi qui sunt peccatores habent cubuliam, non Ad hoc dicitur quod quia omne peccatum Ubero arbi­ in peccando, sed in aliis, sequitur quod cubulia non est trio fit, cuius proprius actus est electio; qui appetitux est virtus: nam in illis qui sunt peccatore * nulla est virtus, praeconxthati · ; ideo omne peccatum contra consilium olicum omnes sint connexae, ut argumentum assumit. quod formalitcr sci virtuilitcr committitur. Nam ct prae· r Ad hoc dicitur quod responsio optime evacuat argu­ cipicns cx passione cx apparenti secundum illam passiomentum. Nam responsio, ostendendo quod peccator pccnem stutim aliter iudicat, tanquam aliud consilium *ccando contrariatur rectitudini consilii, satis per hoc ostendit quem: ct negligens ad praeceptum post rectum consilium quod in illo qui est peccator non est cubulia. Oportet enim ct iudicium nunquam peccaret nisi indirecte saltem eli­ cubuliam recte consiliari non solum in huiu * vel illius geret non praecipere, ac per hoc tanquam cx alio con­ * virtuti materia, sed in omnium virtutum materiis ct si silio concludens *c habet. Et i|c non est firmus in ipso in una deficit, ipsa deficit. Et proptcrca cx hoc quod in suo consilio secundum veritatem, quoad illum actum in peccatore deficit in illa materia in qua peccat, sequitur particulari. quod absolute in illo non sit. I Alt "u ARTICULUS SECUNDUS UTRUM EUBULIA SIT VIRTUS DISTINCTA A PRUDENTIA i· IP , * qu. LVir, art. 6; 111 n secundi m sic proceditur. Videtur quod cubulia non sit virtus distincta a pru­ dentia. Quia ut Philosophus dicit, in VI Ethic. *, videtur prudentis esse bene consiliari. Sed hoc pertinet ad cubuliam, ut dtctum est * Ergo cubulia non distinguitur a pru­ dentia. 2. Praeterea, humani actus, ad quos ordinan­ tur humanae virtutes, praecipue specificantur ex fmc, ut supra * habitum est. Sed ad eundem finem ordinantur cubulia ct prudentia, ut dicitur Ethic. ♦: idest non 3 ad quendam particularem finem, sed ad communem finem totius vi­ tae. Ergo cubulia non est virtus distincta a pru­ dentia. 3. Praeterea, in scientiis speculativis ad ean­ dem scientiam perlinet inquirere et determinare. Ergo pari ratione in operatives hoc pertinet ad eandem virtutem. Sed inquirere pertinet ad cu­ buliam, determinare autem ad prudentiam. Ergo cubulia non est alia virtus a prudentia. Sed contra, prudentia est praeceptiva, ut dicitur in VI Ethic. * Hoc autem non convenit eubuliae. Ergo cubulia est alia virtus a prudentia. Respondeo dicendum quod, sicut dictum est supra *, virtus proprie ordinatur ad actum, quem reddit bonum. Et ideo oportet secundum diffe­ rentiam actuum esse diversas virtutes: et maxime quando non est eadem ratio bonitatis in actibus. Si enim esset eadem ratio bonitatis in cis, tunc a ..... s.rTK icït-V •nAr.”*pra S:cJ. • r n- qu-1, art <>. ’’ t’<7*>n a x. «·'ix. N,•c.p. in. icn*'1 iD'.qo.tJ: ‘n ’· ’· Sent., «) (Jest non. - teiliccl non B, et non G, non .utrem P.i. dhu mm, qu. m, art i, qi? ?. ad eandem virtutem pertinerent diversi actus: sicut cx eodem dependet bonitas amoris, desi­ derii et gaudii, et ideo omnia ista perlinent ad eandem virtutem caritatis. Actus autem rationis ordinali ad opus sunt diversi, ncc habent ean­ dem rationem bonitatis: ex alia enim ? efficitur ? homo bene consiliativus, ct bene indicativus, cl bene praeceptivus; quod patet ex hoc quod ista aliquando ab invicem separantur. Et ideo oportet aliam esse virtutem cubuliam, per quam homo est bene consiliativus; et aliam prudentiam, per quam homo est bene praeceptivus. Et sicut con­ siliari ordinatur ad praecipere tanquam ad prin­ cipalius. ita etiam cubulia ordinatur ad pruden­ tiam tanquam ad principaliorem virtutem ; sine qua nec virtus esset, sicut nec morales virtutes sine prudentia, nec ceterae virtutes sine caritate. Ad primum ergo dicendum quod ad prudentiam pertinet bene consiliari imperative: ad cubuliam autem elicitivc. Ad secundum dicendum quod ad unum finem ultimum, quod est bene vivere totum *. ordinan- ·» λα» , AfcIb.Vl tur diversi actus secundum quendam gradum: ; *,■· i*·nam praecedit consilium, sequitur iudicium. ct ultimum est praeceptum, quod immediate sc ha­ bet ad finem ultimum, alii autem duo actus re­ mote se habent. Qui tamen habent quosdam proximos fines: consilium quidem inventionem eorum quae sunt agenda; iudicium autem cer­ titudinem. Unde ex hoc non sequitur quod eu£) alia enim. - alia enlnt *C P cC 4. aha twn ratione 1X3. 38o γ QUAESTIO LI, ARTICULUS III bulia el prudentia non T sint diversae virtutes: tivis alia rationalis scientia est dialectica, quae sed quod eubulia ordinetur ad prudentiam sicut ordinatur ad inquisitionem inventivam; et alia virtus secundaria ad principalem. scientia demonstrativa, quae est veritatis deterAd tertium dicendum quod etiam in specula­ minativa. γ) non. - Om. BDEFGIIKLpAC ct ua; ct...eubulia om. ρκ. Commentaria Cardinalis Caietani quinquagesimaepritnac quae- nis istarum subservientium ud finem principantis; conse­ l&tioni» dubium occurrit, quomodo esse bene consiliati­ quens est ut sicut militaris imperat subservientibus sibi vum, bene judicativum, et bene praeceptivum, ub invicem artibus, ita prudentia praecipiat ministrantibus sibi virtuti­ separantur: ct tamen omnes virtutes sunt connexae. bus. Relucet autem hoc in exterioribus, in quibus praeci­ Ad hoc breviter dicitur quod Auctor non loquitur in piens subiecto distinguitur a consiliantibus: princeps nam­ his verbis dc virtutibus facientibus bene consiliari, iudicare que, cuius est praecipere, imperat consiliariis. Et simile ct praecipere: sed dc naturalibus dispositionibus ct exer­ accidit intus in anima. citationibus praeviis ad virtutes; ct cx diversitate horum, Ad obicctioncm autem in oppositum dicitur quod quia quam cx sepurabilitate probat, diversitatem virtutum con­ finis principalis est ultimum in exccutionc ct primum in cludit. Naturales autem dispositiones separari patet cx eo intentione, ideo virtus vel ars cuius est respicere illum fi­ quod inquisitionis cx imaginatione, iudicii cx sensu com­ nem principalem ut proprium imperat ministrantibus tali muni, praecepti autem cx naturali inclinatione ad aliquid, ordine quod primo est intentio illius finis , secundo exc­ puta castitatem, liberalilatent, bonitas consurgit: imagina­ eutio ministrantium ct carum fines, et demum est exceu­ tio enim bona plurium est udinventiva viarum, sensus tio prindpalis, ut patet in militari: prius enim est exeeuautem communis iudicii circa singularia firmat i vus est, ct tio equestris ct gladiatoriae ct frcnefactivac quam exc­ hoc ut ministrant rationi; inclinatio autem ad aliquid prom­ eutio militaris; imperat tamen militaris his omnibus cx ptos nos reddit ad cxccutioncm ct praecipere facit, trahendo priore intentione finis. Et simile patet in principe ct con­ voluntatem ad consona illi inclinationi. - Exercitationes siliariis, etc.: neque enim princeps primo praecipit agenda quoque videmus separatas, dum inventivos ad proponen­ ct deinde consilium adhibet; sed intendens praecipere adhi­ dum libenter audimus,» indicativos ad decernendum, prom­ bet consilium ad invenienda quae sunt praecipienda ad ptis ad aliquid utimur ad cxcquendum in illo genere: puta talem finem. Oportet enim consilia congruere praecepto: liberalibus natis ad dispensandum communia, ct natis ca­ nlioquin, quamvis alios optima, tunc vana ct nulla repu­ stis ad conversandum cum mulieribus. tantur; ut patet in dantibus consilia dc illis mediis quae 11. In eodem articulo, in responsione ad primum, dubium nostro non subsunt pro tunc imperio. Sic etiam contingit occurrit, quomodo verificotur quod prudentia bene consilia­ in anima intendente finem aliquem, puta castitatem, et tur imperative: cum eubulia sit prior, natura saltem, quam volente praecipere sibi media congrua: consiliatur; ct cum prudentia. Prius est enim recte consiliari, ct deinde iudi- contulerit quod iciunia, disciplinae, lectiones sacrae, ora­ carc, ct demum praecipere. Quomodo ergo prudentia prae­ tiones mentales expediunt, in hoc bonum consilium est, si cipit iam facto? media quae suo subsunt imperio concludet; contingit enim Ad hoc dicitur quod cum prudentia se habeat ad cubu- infirmum esse corpore, sic ut peccaret ieiunando ct huius­ liatn ct alias adiunctas virtutes quemadmodum militaris se modi. Imperat ergo prudentia cubuliae ut architectonica habet ad equestrem ct gladiatoriam, ut patet cx ordine ti­ ministrantibus. Tn articulo secundo eiusdem ARTICULUS TERTIUS UTRUM SYNESIS SIT VIRTUS 1· IP , qu. mi, art. 6; Ili Sent., dist. xxxm, qu. ui, urt. t, qu * sic proceditur. Videtur quod synesis non sit virtus. Virtutes enim non insunt nobis a natura. ut dicitur • Up. i, o. j. in II Ethic. * Sed synesis in est aliquibus s.Tii. l«a. i· • Can. XI. u. s ' a natura, ut dicit Philosophus, in VI Ethic. * S.Th. kct i». Ergo synesis non est virtus. • Cap. x. n· 3 2. Praeterea, synesis, ut in eodem libro ♦ di­ S Th. Icct. t*· citur, est solum judicativa. Sed iudicium solum, sine praecepto, potest esse etiam in malis. Cum ergo virtus sit solum in bonis, videtur quod sy­ nesis non sit virtus. 3. Praeterea, nunquam est defectus in prae­ cipiendo nisi sit aliquis defectus in iudicando, saltem in particulari operabili, in quo omnis maM?’ 1L,S crral * S* er8° synesis ponitur virtus ad bene kJt.'m/5*1’’ indicandum, videtur quod non sit necessaria alia virtus ad bene praecipiendum. Et ideo prudentia erit superflua : quod est inconveniens. Non ergo synesis est virtus. d tertium S «) λπ»μ. - autem ABEI IKLpCu ct a. 5; VI Ethic^ Icet. ix. Sed contra, iudicium est perfectius quam con­ silium. Sed eubulia, quae est bene consiliativa. est virtus. Ergo multo magis synesis, quae est bene iudicaliva, est virtus. Respondeo dicendum quod synesis importat iu­ dicium rectum non quidem circa speculabilia, sed circa particularia operabilia, circa quae etiam est prudentia. I nde secundum synesim dicuntur in graeco aliqui syneti. idest sensati. \el rusyneti. idest homines boni sensus: sicut e contrario qui carent hac virtute dicuntur asyneti, idest insen­ sati. Oportet autem quod secundum differentiam actuum qui non reducuntur in eandem causam sit etiam diversitas virtutum. Manifestum est au­ tem quod bonitas consilii et bonitas iudicii non reducuntur in eandem causam: multi enim Λ sunt bene consiliativi qui tamen non sunt bene sen­ sati, quasi recte indicantes. Sicut etiam in spe­ culativis aliqui sunt bene inquirentes, propter hoc ? QUAESTIO Ll, ARTICULUS IV 381 quod ratio eorum prompta est ad discurrendum ex munere gratiae. Et hoc dupliciter. Uno modo, per diversa. quod videtur provenire ex dispo- directe ex parte ipsius cognoscitivac virtutis, puta sitione imaginativae virtutis, quae de facili potest quia non est imbuta pravis conceptionibus, sed formare diversa phantasmata: et tamen huiusmodi veris et rectis: et hoc pertinet ad synesim se· quandoque non sunt boni iudicii, quod est pro- | eundum quod est specialis virtus. Alio modo, pter defectum intellectus, qui maxime contingit indirecte, cx bona dispositione appetitivae Vir­ ex mala dispositione communis sensus non bene j tutis, ex qua sequitur quod homo bene iudicet iudicantis. Et ideo oportet praeter cubuliam esse de appetibilibus. Et sic bonum virtutis iudiciumY aliam virtutem quae est bene iudicativa. Et haec i consequitur habitus virtutum moralium, sed circa dicitur synesis. lines: synesis autem est magis circa ca quae Ad primum ergo dicendum quod rectum iudi- sunt ad finem. cium in hoc consistit quod vis cognoscitiva apAd secundum dicendum quod in malis potest prehendat rem aliquam secundum quod in se quidem iudicium rectum esse in universali: sed est. Quod quidem provenit ex recta dispositione m particulari agibili semper eorum iudicium cor• Hn. I. qiusU. virtutis apprehensivac: sicut in speculo, si luerit rumpitur, ut supra * habitum est. u», an.i 4. bene dispositum, imprimuntur formae corporum Ad tertium dicendum quod contingit quandoque secundum quod sunt; si vero fuerit speculum id quod bene iudicutum est differri, vel ncglimale dispositum, apparent ibi imagines distortae genter agi aut inordinate. Et ideo post virtutem et prave se habentes. Quod autem virtus cogno- quae cst bene iudicativa necessaria cst finalis scitiva sit bene disposita ad recipiendum res se- virtus principalis quae sil4 bene praeceptiva, sci· eundum quod sunt, contingit quidem radicaliter licet prudentia. ex natura, consummative autem ex exercitio vel γ) apprehendat. - apprehendit iudicium. - Om. G. h iit. - at PGH. PF, Commentaria Cardinalis Caietani articulo tertio eiusdem quaestionis, in responsione nd primum, nota duplex iudicium concurrere ante actum praecepti: scilicet dc fine particulari, ct hoc fit in minori propositione; ct dc eo quod cst ad finem, quod praeci­ piendum est, et hoc fit in conclusione. Et licet utrumque n I iudicium spectet ad synesim, primi tamen bonitas virtuti morali tribuitur, secundi autem synesi: quin illius est ma­ gis finis, istius autem cst magis id quod cst ad finem. Mi­ nistrat enim hacc prudentiae, quae cst eorum quae sunt .id finem: illa autem intentionem finis rectam facit. ARTICULUS QUARTUS UTRUM GNOME SIT SPECIALIS VIRTUS I* « ? IP·, qu. trn, art. 6, ad 5; ili Sent., dût. xxrai, qu. tn, art. r, qj * 3. QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Sed contra est quod Philosophus determinat, gnome non sit specialis virtus a synesi in VI Ethic. *, gnomen esse specialem virtutem. distincta. Quia secundum synesim diRespondeo dicendum quod habitus cognoscitivi •^"“^citur aliquis bene iudicativus. Sed nul­ distinguuntur secundum altiora vel inferiora prin­ lus potest dici bene iudicativus nisi in omnibus cipia: sicut sapientia in speculativis altiora prin­ bene iudicet. Ergo synesis sc extendit ad omnia cipia considerat quam scientia, et ideo ab ea diiudicanda. Non est ergo aliqua alia virtus bene distinguitur L Et ita etiam oportet esse in activis. iudicativa quae gnome vocatur ·. Manifestum est autem quod illa quae sunt praeter 2. Praeterea, iudicium medium est inter con­ ordinem inferioris principii sive causae redu­ silium et praeceptum. Sed una tantum virtus est cuntur quandoque in ordinem allions principii: bene consiliativa. scilicet eubulia; et una tantum sicut monstruosi partus animalium sunt praeter virtus cst bene praeceptiva. scilicet prudentia. ordinem virtutis activae in semine, tamen cadunt Ergo una tantum est virtus bene iudicativa. sci­ sub ordine ahioris principii, scilicet caelestis cor­ licet synesis. poris. vel ulterius providentiae divinae. Unde ille 3. Praeterea, ea quae raro accidunt, in qui- qui consideraret 4 virtutem activam in semine bus oportet * a communibus legibus discedere, non posset iudicium certum ferre de huiusmodi videntur praecipue casualia esse, quorum non monstris: de quibus tamen potest iudicari secun­ esl ratio, ut dicitur in 11 Phys. * Omnes autem dum considerationem divinae providentiae. Con­ virtutes intellectuales pertinent ad rationem re­ tingit autem quandoque aliquid esse faciendum ctam. Ergo circa praedicta non est aliqua virtus praeter communes regulas agendorum: puta cum impugnatori patriae non est depositum reddenintellectualis. a) vacatur. - dicatur I’llCIKLrt, dicitur p) oportet. - aJi.jua>ido âJduni PGH.<. EG. 7) diilinpuitur. - diftinguuntur PG. 6) coHiidrrarcf. - condder.it PDr. - IVn actinî, action» pK. \ί·. T 3 382 • H 4?β* aLW· 1 yquod respondet prudentiae. * Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: utrum consilium debeat poni inter se­ ptem dona Spiritus Sancti. Secundo: utrum donum consilii respondeat virtuti prudentiae. Tertio: utrum donum consilii maneat in patria. Quarto: utrum quinta bcatitudo, quae est. Beati misericordes, respondeat dono consilii. ARTICULUS PRIMUS UTRUM CONSILIUM DEBEAT PONI INTER DONA SPIRITUS SANCTI III ?. «.» lurae quod per inquisitionem rationis moveatur ad aliquid agendum: quae quidem inquisitio consilium dicitur. El ideo Spiritus Sanctus per τ t modum consilii creaturam rationalem movet. El propter hoc consilium ponitur inter dona Spiritus Sancti. Ad primum ergo dicendum quod prudentia vel cubulia, sive sit acquisita sive infusa, dirigit ho­ minem in inquisitione consilii secundum ea quae ratio comprehendere potest: unde homo per pru­ dentiam vel eubuliam fit bene consilians vel sibi vel alii. Sed quia humana ratio non potest com­ prehendere singularia el contingentia quae oc­ currere possunt, fit quod cogitationes mortalium sunt timidae, et incertae providentiae nostrae, ut dicitur Sap. ix *. El ideo indiget homo in inqui- ‘Vm.M sitione consilii dirigi a Deo, qui omnia compre­ hendit. Quod fit per donum consilii, per quod homo dirigitur quasi consilio a Deo accepto. Sicut etiam in rebus humanis qui sibi ipsis non sufficiunt in inquisitione consilii a sapientioribus consilium requirunt. Ad secundum dicendum quod hoc potest perli­ nere ad gratiam gratis datam quod aliquis sil ita boni consilii quod aliis consilium praebeat. Sed quod aliquis a Deo consilium habeat quid fieri oporteat in his quae suni necessaria ad salutem, hoc est commune omnium sanctorum, Ad tertium dicendum quod filii Dei aguntur a Spiritu Sancto secundum modum eorum, salvato scilicet libero arbitrio, quae est facultas reliaitatis ct rationis *. Et sic inquantum ratio a Spi- ’*J} ritu Sancto instruitur 3 de agendis, competit filiis » Dei donum consilii. y) Zrr· - dicitur }cr et pro mo» *·/, morere Prf. ί) iuitruitur. - more/nr re/ inttruitur Pj. QUAESTIO IJI, ARTICULUS II 384 Commentaria Cardinalis Caietani articulo primo quaestionis quinquagcsimaesccundac ad­ verte quod donum consilii ab cubulia tam acquisita quam infusa non solum differt secundum communem differen­ tiam doni a virtute, quin perficit olliori modo, scilicet ad supcrhumanc operandum ; sed secundum propriam ratio­ n I nem. Quia cubulia est recte consilintiva active: donum autem consilii est recte consiliotivum passive, quoad ipsam acquisitionem consilii, ut in responsione ud primum dici­ tur. Quamvis acccptufn iam consilium active dirigat; ut in sequenti articulo, in responsione ad ultimum, dicitur. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM DONUM CONSILII RESPONDEAT VIRTUTI PRUDENTIAE Art. pracccd., ad i; III Sent., diet, τιιιν, qu. i. art. 3; dirt. xiiv, qu. 11, art. 4, qu * inferius praecipue adiuvatur ct perficitur per hoc quod movetur a superiori motivo principio: sicut corpus in hoc quod movetur a spiritu. Manife­ stum est autem quod rectitudo rationis humanae comparatur ad rationem divinam sicut principium motivum inferius ad superius “: ratio enim ae« terna est suprema regula omnis humanae recti­ tudinis. Et ideo prudentia, quae importat recti­ tudinem rationis, maxime perficitur et juvatur secundum quod regulatur et movetur a Spiritu Sancto. Quod pertinet ad donum consilii, ut di­ ctum est *. Unde donum consilii respondet pru- ·η,»χ. »dU dentiae, sicut ipsam adiuvans ct perficiens. Ad primum ergo dicendum quod indicare et praecipere non est moti, sed moventis. Et quia in donis Spiritus Sancti mens humana non se habet ut movens, sed magis ut mota, ut supra * dictum est; inde est quod non fuit conveniens art·1* quod donum correspondons prudentiae praece­ ptum diceretur vel iudicium, sed consilium, per quod potest significari motio mentis consiliatae ab alio consiliante. Ad secundum dicendum quod scientiae donum non directe respondet prudentiae, cum sit in spe­ : * culativa^ sed secundum quandam extensionem e ? eam adiuvat. Donum autem consilii directe re­ spondet prudentiae, sicut circa eadem existens. Ad tertium dicendum quod movens motum ex hoc quod movetur movet. Unde mens humana ex hoc ipso quod dirigitur a Spiritu Sancto, fit potens dirigere se et alios. >D SECUNDUM SIC PROCEDITUR. VidclUT quod S>donum consilii non respondeat conve­ nienter virtuti prudentiae. Inferius enim 'in suo supremo attingit id quod est superius, ut patet per Dionysium, vn cap. de • s Th. fu-t. u. Xom. *: sicut homo attingit angelum secun­ dum intellectum. Sed virtus cardinalis est infe’όυ.’art. i.“’ rior dono, ut supra * habitum est. Cum ergo consilium sit primus et infimus actus prudentiae, supremus autem actus eius est praecipere, medius autem indicare; videtur quod donum respondens prudentiae non sit consilium, sed magis iudicium vel praeceptum. 2. Praeterea, uni virtuti sufficienter auxilium praebetur per unum donum: quia quanto aliquid est superius tanto est magis unitum, ut probatur ·.,r· »· in libro de Causis *. Sed prudentiae auxilium praebetur per donum scientiae, quae non solum • qu. n, est speculativa, sed etiam practica, ut * supra habitum est. Ergo donum consilii non respondet virtuti prudentiae. 3. Praeterea, ad prudentiam proprie pertinet LQiu' L’ An* ’* dirigere, ut supra * habitum est. Sed ad donum consilii pertinet quod homo dirigatur a Deo, sicut •An. praeco dictum * . est Ergo donum consilii non pertinet ad virtutem prudentiae. Sed contra est quod donum consilii est circa ea quae sunt agenda propter finem. Sed circa haec etiam est prudentia. Ergo sibi invicem cor­ respondent. Respondeo dicendum quod principium motivum 3) 1, 7. ad superius.-juod movetur ad superius et refertur in ipsum Pa. I p) in speculativa. - etiam speculativa lativa pC, in speculativis Pa. ABEFGIKI.wC ct kb, specu· Commentaria Cardinalis Caietani articulo secundo adverte quod dona aliter respondent virtuti theologicae, ct aliter virtuti morali. Nam dona medium tenent locum inter theologicas ct morales virtu­ tes: sunt enim nobiliora moralibus, sed theologicae sunt no­ biliores ipsis, ut cx supradictis * patet. Et proplcrca theolo­ gicis virtutibus respondent quasi organa: moralibus autem n I • u II·', qu. Utvtn, an. a. quasi formae. Et ad hoc insinuandum Auctor in tractatu hoc dc prudentia, quae primum tenet in moralibus locum, assignando eidem donum, non conclusit quod respondet prudentiae simpliciter ct absolute, sed addidit, sicut adiuvans ct perficiens. QUAESTIO Lll, ARTICULUS HI ARTICULUS TERTIUS l IRUM DONUM CONSILII MANEAT IN PATRIA III Sent., di *L xxxv, qu. U, Ml. I. ‘pj * ?. sic proceditur. Videtur quod cognitionem agendorum causal Deus in beatis, donum consilii non maneat in patria. non quasi in ignorantibus, sed quasi continuando Consilium enim est eorum quae sunt in eis cognitionem eorum quae agenda sunt. propter finem. Sed in patria Tamen quaedam sunt γ quae beati, vel angeli nihil erit agendum propter finem : quia ibi ho- vel homines, non cognoscunt, quae non sunt dc mines ultimo fine potiuntur Ergo in patria non essentia bcatitudinis. sed pertinent ad guberna­ est donum consilii. tionem rerum secundum divinam providentiam. 2. Praeterea, consilium dubitationem impor­ Et quantum ad hoc est aliud considerandum, tat : m his enim quae manifesta sunt ridiculum scilicet quod mens beatorum aliter movetur a est consiliari, sicut palet per Philosophum, in Deo, et aliter mens viatorum. Nam mens viaIII Ethic. * In patria autem tolletur omnis du- torum movetur a Deo in agendis per hoc quod bitalio. Ergo in patria non erit consilium. sedatur anxietas dubitationis in cis praecedens. 3. Praeterea, in patria sancti maxime Deo In mente vero beatorum circa ea quae non co­ conformantur: secundum illud I loan, m ♦: Cum gnoscunt esi simplex nescientia, a qua etiam apparuerit, similes ei erimus. Sed Deo non con­ angeli purgantur, secundum Dionysium, vi cap. venit consilium: secundum illud Horn. xi ': Quis Eccl. Hier.: non autem praecedit in eis inqui­ consiliarius eius fuit ? Ergo etiam neque sanctis sitio dubitationis, scd simplex conversio ad Deum. in patria competit donum consilii. Et hoc est Deum consulere: sicut Augustinus Sed contra est quod dicit Gregorius, XVII dicit, V super Gcn. ad litt. *, quod angeli dc in· * Moral. : Cumque uniuscuiusque gentis vel culpa ferioribus Deum consulunt. Unde ct instructio qua vel iustitia ad supernae curiae consilium ducitur, super hoc a Deo instruuntur consilium dicitur. eiusdem gentis praepositus rei obtinuisse in cer­ Ei secundum hoc donum consilii est in beatis, tamine vel non obtinuisse perhibetur. inquantum in cis a Deo continuatur cognitio eo­ Respondeo dicendum quod, sicut dictum est rum quae sciunt; ei inquantum illuminantur de dona Spiritus Sancti ad hoc pertinent quod crea­ his quae nesciunt circa agenda. tura rationalis movetur ? a Deo, Circa motionem Ad primum ergo dicendum quod etiam in beatis autem humanae mentis a Deo duo considerari sunt aliqui actus ordinati ad finem: vel quasi pro­ oportet. Primo quidem, quod alia est dispositio cedentes ex consecutione finis, sicut quod Deum cius quod movetur dum movetur; ct alia dum laudant; vel quibus alios pertrahunt ad finem est in termino motus. Et quidem quando movens quem ipsi sunt consecuti, sicül sunt ministeria est solum principium movendi, cessante motu angelorum ct orationes sanctorum. Et quantum cessai actio moventis super mobile, quod iam ad hoc habet in eis locum donum consilii. pervenit ad terminum: sicut domus, postquam An secundum dicendum quod dubitatio pertinet aedificata esi, non aedificatur ulterius ab aedifi­ ad consilium secundum statum vitae praesentis: catore. Scd quando movens non solum est causa non autem pertinet secundum quod est consi­ movendi, scd etiam esi causa ipsius formae ad lium in patria. Sicut etiam virtutes cardinales quam esi motus, tunc non cessat actio moventis non habent omnino eosdem actus in patria et etiam post adeptionem formae: sicut sol illuminat in via. aerem etiam postquam est illuminatus. Et hoc Ad tertium dicendum quod consilium non est in modo Deus causal in nobis et virtutem ct co­ Deo sicut in recipiente, sed sicut in dante. Hoc gnitionem non solum quando primo acquirimus, autem modo conformantur Deo sancti in patria, sed etiam quandiu in eis perseveramus. Et sic sicut recipiens influenti. d tertium 3 • ΟΓ· ·θΛΙ“’*Κηη. ·.·■ ”'· •Art «U * n -. »«'«· α) β) potiuntur. - potientur Pa. movetur. - moveatur Plln. Tamen quaedam tunt. quaedam tint P. γ) i - vxm (Mfiaai omt AEFl.pK, €··« Commentaria Cardinalis Caietani *^^r.crc»p. jN articulo tertio * adverte, tu qui speculativis vacas, quod 1 ministeria angelorum et orationes sanctorum, quantum ad exeeutionem, ad donum consilii spectant. Et cum non spectent ad essentiam bcatitudinis, secundum planum sonsum litterae ad secundum modum consilii, purgativi scilicet Svmmab Turou I). Τποχαγ T. V. a nescientia, pertinent. Ac per hoc non in Verbo, sed in huiusmodi discipltnnli cognitione vident beati quid ugendum orandumvc pro nobis sit: licet ipsas orationes nostras ad cos directas in Verbo forte videant. In articulo quarto nihil scribendum occurrit. f,x 386 QUAESTIO Lll, ARTICULUS IV I ARTICULUS QUARTUS j UTRUM QUINTA BEATITUDO, QUAE EST DE MISERICORDIA, RESPONDEAT DONO CONSILII i* , ** II qu. i.xib, irt. 3, nd 3; III Sciit., UM SIC PROCEDITUR. VidctUF quod * quinta beatitudo, quae est de miseri X cordia. non respondeat dono consilii, Omnes enim beatitudines sunt quidam •i u·' qu.uin actus virtutum, ut supra * habitum est. Sed per consilium in omnibus virtutum actibus dirigimur. Ergo consilio non respondet magis quinta bea­ titudo quam alia. 2. Praeterea , praecepta dantur de his quae sunt de necessitate salutis: consilium autem datur dc his quae non sunt de necessitate salutis. Mi­ sericordia autem est dc necessitate salutis, se*' 1 eundum illud lac. 11 ♦: Judicium sine misericordia 3 ei a qui non fecit misericordiam: paupertas autem non est dc necessitate salutis, sed pertinet ad • venu perfectionem vitae, ut patet Matth. xix *. Ergo dono consilii magis respondet beatitudo pauper­ tatis quam beatitudo misericordiae. 3. Praeterea, fructus consequuntur ad beati­ tudines: important enim delectationem quandam spiritualem quae consequitur perfectos actus vir­ tutum. Sed inter fructus non ponitur aliquid rev r». ». x? spondens dono consilii, ut patet Gal. v ♦. Ergo etiam beatitudo misericordiae non respondet dono consilii. Sed contra est quod Augustinus dicit, in libro < n de Serm. Dom. in Monte * : Consilium convenit d quar r,‘ ~ PGiK. α·βα tlU P; pro fecit. fecerit cd. a, faut di«u xxxiv, qu. », art. 4; In Matth., cap. v. misericordibus: quia unicum remedium est de tantis malis erui, dimittere aliis et dare. Respondeo dicendum quod consilium proprie est de his quae sunt utilia ad finem. Unde ea quae maxime sunt utilia ad finem maxime debent correspondere dono consilii. Hoc autem est mi­ sericordia: secundum illud I ad 7'im. iv : * Pietas ad omnia utilis est. Et ideo specialiter dono con­ j silii respondet beatitudo misericordiae, non sicut elicienti, sed sicut dirigenti. Ad primum ergo dicendum quod etsi consilium di­ rigat in omnibus actibus virtutum, specialiter tamen dirigit in operibus misericordiae, ratione iam * dicta. Ad secundum dicendum quod consilium, secun­ dum quod est donum Spiritus Sancti, dirigit nos in omnibus quae ordinantur in fmem vitae aeter­ nae, sive sint de necessitate salutis sive non. Et tamen non omne opus misericordiae est dc ne­ cessitate salutis. Ad tertium dicendum quod fructus importat quoddam ? ultimum. In praclicis autem non est ultimum in cognitione, sed in operatione, quae est linis. Et ideo inter fructus nihil ponitur quod pertineat ad cognitionem practicam, sed solum ea quae pertinent ad operationes, in quibus co­ gnitio practica dirigit. Inter quae ponitur bonitas ct benignitas, quae respondent misericordiae. p) quoddam. - quidem P. 4 Ver». B. * h corpcri. QUAESTIO LH1, ARTICULUS I 387 QUAESTIO QUINQUAGESIMATERTIA DE IMPRUDENTIA IN SEX • Ci 4·*· μ·™. |nlre4. S • Op. II». ARTICULOS DIVISA EINDE considerandum est de vitiis oppositis prudentiae *. Dicit autem · Augustinus, in IV contra Julian. *, quod omnibus virtutibus non so­ lum sunt vitia manifesta discretione contraria, sicut prudentiae temeritas: verum etiam vicina quo­ dammodo, nec veritate, sed quadam specie fallen­ te similia, sicut ipsi prudentiae astutia. Primo ergo considerandum est dc vitiis quae manifeste contrarictatem habent ad prudentiam, quae sci­ licet vitia proveniunt cx defectu prudentiae vcl eorum quae ad prudentiam requiruntur: secundo, de vitiis quae habent quandam similitudinem fal­ sam cum prudentia quae scilicet contingunt per abusum eorum quae ad prudentiam requiruntur ·. ‘ Quia vero sollicitudo ad prudentiam pertinet, circa primum consideranda sunt duo: primo qui­ dem, dc imprudentia; secundo, dc negligentia, quae sollicitudini opponitur ♦. ‘ Circa primum quaeruntur sex. Primo: dc imprudentia, utrum sit peccatum. Secundo; utrum sit speciale peccatum. Tertio: de praecipitatione, sive temeritate. Quarto: dc inconsidcrationc. Quinto : dc inconstantia. Sexto; dc origine horum viliorum. *■·· ut· ARTICULUS PRIMUS l TRUM IMPRUDENTIA SU PECCATUM αρ. «*■ • Vm. ίο. Ζ PRIMI m sic proceditur. Videtur quod imprudentia non sit peccatum. Omne J enim peccatum est voluntarium. ut iiS^Augustinus dicit *. Imprudentia autem non est aliquid voluntarium: nullus enim vult esse imprudens. Ergo imprudentia non est pec­ catum. 2. Praeterea, nullum peccatum nascitur cum homine nisi originale. Sed imprudentia nascitur cum homine: unde et iuvenes imprudentes sunt. Ncc est ongnale peccatum, quod opponitur ori­ ginali iustitiac. Ergo imprudentia non est pec­ catum. 3. Praeterea, omne peccatum per poenitentiam tollitur. Sed imprudentia non tollitur per poe­ nitentiam. Ergo imprudentia non est peccatum. Sed contra . spiritualis thesaurus gratiae non tollitur nisi per peccatum. 'I ollitur autem per im­ prudentiam: secundum illud Prov. xxi *: The­ saurus desiderabilis et oleum m habitaculo iusti, et homo imprudens dissipabit illud A Respondeo dicendum quod imprudentia dupli­ citer accipi potest: uno modo, privative; alio modo, contrarie. - Negative autem non proprie dicitur, ita scilicet quod importet T solam carentiam prudentiae: quae potest esse sine peccato.Privative quidem imprudentia dicitur inquantum aliquis caret prudentia quam Λ natus est et debet habere. Et secundum hoc imprudentia est pec­ catum ratione negligentiae, qua quis non adhibet studium ad prudentiam habendam. Contrarie vero accipitur imprudentia secundum quod ratio contrario modo movetur vcl agit pruautem. PCDEHKL, om. b». £) illud. - Ergo imprudentia e»t peccatum .tdduni PDGIln. γ) importet. - non importet L, proprie importet Pa. dicitur quod non ii: neitn ρπηώ) liutn ΐφίj inckfii ia ntcmperawi , cata ra­ llo actu naJod privatio ion oporur mprudcnrii nda est s*. iodi impraut patsa lis pritiîffl, ’Sa., idtudini tuum, da * Uomt * hk um tnyi- *Cu, , qco pacto itui aqciitus aqciorrumpetiae conri· •rwcter o> riter p: * esse. list intis. Aio lone Qliu cm Edit 3 corruo(in cuits ad prisBim actus reluam, t. ot patet a sua: ut uc.tr 11 ehqua M- duplidttr Ù sic ewe * lets rd onuoaado aosisrit ia ndiu eua oluntatcm r si contn atati Li­ la pecan’ itur quod mK pe­ ni, quM>- * •CF» vii volunta * sit mutata: hic autem peccator ut o volun­ tate peccandi pendet, sumitur. Unde «i quis primo fur aut mendax, etc., fuisset, ct poatmodum abstineret a peccatis non caritate, sed amore virtuti» moralis; talis esset apud theologum peccator et habent maculam furti aut menda­ cii : non lumen esset iur aut mendax proprie, nec pecca­ 389 tor. apud philosophum moralem. - Nec alienum est u ra­ tione ut qui philosophiam thcologiamquc moralem tradi­ mus, nunc theologorum, nunc philosophorum moralium more loquamur, iuxta propositi diversitatem: medium enim utrurnque extremum sapit. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM IMPRUDENTIA SIT SPECIALE PECCATUM sic proceditur. Videtur quod imprudentia non sit speciale peccatum. Quicumquc enim peccat agit contra rationem rectam, quae est prudentia. Sed imprudentia consistit in hoc quod aliquis • An. poccu agit contra prudentiam. ut dictum est ·. Ergo imprudentia non est speciale peccatum. 2. Praeterea, prudentia magis est affinis mo­ ralibus actibus quam scientia. Sed ignorantia, quae opponitur scientiae, ponitur inter generales causas peccati. Ergo multo magis imprudentia. 3. Praeterea, peccata contingunt cx hoc quod virtutum circumstantiae corrumpuntur: unde et •sTi.%kctwi. Dionysius dicit, iv cap. de Dii *. Nom. *, quod malum contingit ex singularibus defectibus. Sed multa requiruntur ad prudentiam: sicut ratio, iri· *ux. •Q.u.nu, tellcctus, docilitas, et cetera quae supra * posita sunt. Ergo multae sunt imprudentiae species. Ergo non est peccatum speciale. » Sed contra, imprudentia est contrarium · pru• in. pmcxx dentiae, ut dictum est ·. Sed prudentia est una virtus specialis. Ergo imprudentia est unum vi­ rium speciale. Respondeo dicendum quod aliquod vitium vel peccatum potest dici generale dupliciter; uno mo­ do. absolute, quia scilicet est generale respectu omnium peccatorum ; alio modo, quia est gene­ rale respectu quorundam vitiorum quae sunt species cius. Primo autem modo potest dici ali­ quod vitium generale dupliciter. Uno modo, per essentiam : quia scilicet praedicatur de omni­ bus peccatis. El hoc modo imprudentia non est generale peccatum, sicut nec prudentia gene­ ralis virtus: cum sint circa actus speciales, sci­ licet circa ipsos actus rationis. - Alio modo, per participationem. Et hoc modo imprudentia est generale peccatum. Sicut enim prudentia parti­ cipatur quodammodo in omnibus virtutibus, in­ quantum est directiva carum, ita et imprudentia in omnibus vitiis ct peccatis: nullum cmm pec­ catum accidere potest nisi sit defectus in aliquo actu rationis dirigentis, quod pertinet ad impru­ dentiam. Si vero dicatur peccatum generale non sim­ pliciter, sed secundum aliquod genus, quia scilicet continet sub se multas species: sic imprudentia est generale peccatum. Continet enim sub se di­ versas species tripliciter. Uno quidem modo, per d secundum S a) contrarium. - contraria PEG ’.) includitur. - includuntur PH. γ) moralu. - mortali» PACDEFGHIKI.krj. nem Pp. oppositum ad diversas partes subicctivas pruden­ tiae. Sicut enim distinguitur prudentia in mo­ nasticam, quae est regitiva unius, ct in alias species prudentiae quae sunt multitudinis regitivac. ut supra * habitum est; ita etiam impru- ’ Q*· u’,udentia. - Alio modo, secundum paries quasi potcnliales prudentiae, quae sunt virtutes adiunctac, ct accipiuntur secundum diversos actus rationis. Et hoc modo, quantum ad detectum consilii, circa quod est eubulia, est praecipitatio, sive temeritas. imprudentiae species. Quantum vero ad defectum iudicii. circa quod sunt synesis et gnome, est in· consideratio. Quantum vero ad ipsum praece­ ptum . quod est proprius actus prudentiae, est inconstantia ct negligentia. - Tertio modo possunt sumi per oppositum ad ca quae requiruntur ad prudentiam, quae sunt quasi partes intégrales I prudentiae. Sed quia omnia illa ordinantur ad dirigendum praedictos tres rationis actus, inde est quod omnes defectus oppositi reducuntur ad quatuor praedictas partes. Sicut incautela ct incircumspectio includitur ? sub inconsideratione. ? Quod autem aliquis deficiat a docilitate vel me­ moria vel ratione, pertinet ad praecipitationem. Improvidentia vero et defectus intelligcntiac et solertiae pertinent ad ncgligcntiam ct inconstan­ tium. Ah primum ergo dicendum quod ratio illa pro­ cedit de generalitatc quae est secundum partici­ pationem. An secundum dicendum quod quia scientia est magis remota a moralibus quam prudentia se­ cundum propriam rationem utriusque. inde est quod ignorantia non habet de se rationem pec­ cati moralis \ sed solum ratione negligentiac T praecedentis vel effectus sequentis. Et propter hoc ponitur inter generales causas peccati. Sed imprudentia secundum propriam rationem im­ portat vitium morale *. Et ideo nugis potest poni * speciale peccatum. Ad tertium dicendum quod quando corruptio diversarum circumstantiarum habet idem motivum, non diversificatur peccati species: sicut eiusdem speciei est peccatum ut aliquis accipiat non sua ubi · non debet, et quando non debet. · Sed si sint diversa motiva, tunc essent diversae species: puta si unus acciperet unde ζ non deberet ; ut faceret iniuriain loco sacro, quod faceret spe- morale. - mortale PDGLj. - Pro /xmi. diri Ρλ. <) ubi. - ct ubi |%i. - Pn» debet primo loco, deberet a. debent Ιρκ. ζ» unde. - ubi Pa. S» - Pro ratione, ratio­ ct ΡΛΒΕΕΙ.»κ QUAESTIO LUI, ARTICULUS 11 cicm sacrilegii; alius quando non debet η pro­ quae requiruntur ad prudentiam non divcrsificant pter solum superfluum appetitum habendi, quod species nisi quatenus ordinantur ad diversos * esset simplex avaritia. Et ideo delectus eorum actus rationis, ut dictum est *. 39ο η r,) debet. - deberet K. 0) ad diversos. - Om. ACEFLpK ci κηα; diversot om. Pl. Commentaria Cardinalis Caietani articulo secundo eiusdem quaestionis quinquagesimaetertiae dubium occurrit, in corpore articuli, circa illud: loqui de motivo peccantis, quoniam exempla dut dc huius­ modi motivis, dum dicit, ut faceret iniuriam loco sacro; Prudentia participatur quodammodo in omnibus virtutibus, secundum veritatem tamen loquitur ‘de motivo universali­ inquantum est directive! earum. Videtur enim hoc esse ter. quocumque scilicet modo contingat esse motivum. Ita falsum: cum ncc intellectuales virtutes nec théologales di­ quod sensus est quod quando est unum solum motivum, rigantur a prudentia. Et de intellectualibus quidem putet tunc omnium circumstantiarum, scilicet quando, ubi, cur, JtS’k50iu’ VI Ethic. * Dc theologalibus autem patet cx co quod ca­ quid, etc., corruptio, unius est speciei: quando vero plura ritas est forma omnium virtutum, dirigens omnes in finem sunt motiva, sive cx parte peccantis, ut cum quis fornica­ proprium ipsius curitatis. tur ut furetur, sive cx parte naturae ipsius circumstantiae, Ad hoc dicitur quod prudentia, licet diversimode, lumen quae nata est habere proprium motivum in aliqua mate­ omnium virtutum actus dirigit. Cuius ratio in littera tangi­ ria. ut patet de speciebus gulae secundum circumstantias tur· quia scilicet in omni actu virtutis oportet actum ra­ assignatas in 1* II'·, qu. i.xxn. art. 9·. ubi haec doctrina ‘ Arg. > tionis aliquem ad prudentiam spectantem, puta consiliari, fundatur, distinctio apponitur specifica. iudicare vel praecipere, rectum concurrere; sicut in omni Et in hoc non est difficultas: sed consistit difficultas in actu vitii defectum alicuius eorum oportet intervenire. Ve­ discernendo quando circumstantia hubet proprium moti­ rum quia actus rationis huiusmodi respectu aliquarum vir­ vum, ct quando non habet aliud motivum quam motivum tutum, puta moralium ct artis, principantur; respectu autem actus. Si quis namque diligenter consideret circumstan­ aliquarum, ut intellectualium reliquarum ct theolognlium, tiam quid, animadvertet quod non sufficit ad hoc quod famulantur et ministrant, ut medicus sanitati, quemadmo- circumstantia hubcat speciale motivum, illum secundum sc Ν4· dum in VI Ethic. ♦ dicitur; idcirco cum excellentia dicta­ opponi alteri virtuti: sed exigitur quod sit directe intenta. rum virtutum stat quod dirigantur n prudentia. Manifesta Constat enim quod, quando quis inducit mulierem ad con­ autem est directio omnium quoad netus exercitium: pru­ sensum fornicationis, - circumstantiam quid esse ruinam dentis siquidem est discernere non solum quando specu­ animae illius mulieris, et tale malum secundum sc opponi landum est ct utendum hac vel illa virtute morali ct in­ bono correctionis fraternae, ct pertinere ad scandali vitium : tellectuali, sed etiam theologica. Non enim semper est actu ct tamen actus requisitivus ct inductivus mulieris ad forni­ elicito amandus Deus, nec semper actuali assensu creden­ cationis copulam est in specie fornicationis tantum, nec dum: sed oportet aliis quandoque intendere actunliter, ct trahitur ad speciem etiam scandali, ad quam traheretur si quietem ab omni actu virtutis eligere quandoque, dum in malum peccati mulieris esset directe intentum. - Et ex hac corpore hoc peregrinamur. Huiusmodi nutem vicissitudi­ eadem radice apparet quod non sufficit etiam consequi ad nes nisi prudentia dispenset, errabimus saepe, ct multa ad principale intentum cx natura actus. Ruina namque mulie­ quae tenemur omittemus bona, simpliciter vel tempore de­ ris ex natura actus requirentis ct stimulantis eam ad for­ bito; dum tempus misericordiae occupabimus oratione vel nicandum nata est sequi: et tamen quia fornicator non c converso, ct tempus audiendi, providendi, vigilandi, etc., intendit nisi suae satisfacere voluptati, huiusmodi malum occupabimus contemplatione speculativa vel e converso, non habet rationem motivi, ct consequenter ncc circum­ ct sic dc aliis. stantiae ad suam speciem trahentis. II. In responsione ad tertium eiusdem articuli dubium El cx hoc apparet quod, cum sit eadem dc omnibus occurrit, quomodo veriheatur quod quando corruptio di­ circumstantiis ratio, ad hoc quod circumstantia trahat actum versarum circumstantiarum habet idem motivum, non di- in suam speciem, exigitur quod sit per sc intenta a peccante. versificatur species peccati : an scilicet intclligatur de mo­ Ac per hoc. tunc tantum habet circumstantia proprium tive peccantis; an dc motivo peccati secundum sc; an de motivum quando illud est intentum per sc a peccante. utroque. Si namque intelligitur de motivo peccantis, se­ Ex altem autem parte apparet oppositum. Quoniam se­ queretur quod cognoscens non-suam in ecclesia, non ut queretur. ut dictum est, quod committens adulterium in iniuriam faciat loco sacro, sed ex sola libidine cognoscendi ecclesia solo appetitu suae satisfaciendi voluptati, non esset illam ibi oblatam, non esset sacrilegus. - Si vero intelligitur sacrilegus. Quod omnium aures offendit. In hoc dubio libenter essem discipulus: quoniam do­ de motivo peccati secundum sc, sequeretur quod nulla cir­ cumstantia unquam variaret speciem peccati: quia nulla cere ncc me ncc alios novi. III. In eadem responsione nd tertium adverte quod circumstantia habet rationem motivi secundum se in pec­ cato. Hiibcre namque rationem motivi est esse obiectum licet mulum consilium, malum iudicium ct malum prae­ seu finem : ct nisi circumstantia transeat in rationem obiecti ceptum distinguuntur specie infra rationis limites; uc per seu finis, nunquam habet rationem motivi. Circumstantia hoc, ut in littera dicitur, defectus conditionum prudentiae autem actus, puta locus, nunquam transii in obiectum cx non faciunt diversitatem specificam nisi secundum horum parte actus peccati, sed cx parte peccantis: quia illius est diversitatem actuum; relati tamen hi netus ad materiam circumstantia; istius autem potest esse obiectum. - Si autem unam sunt unius speciei. Verbi gratia, consilium, iudicium intclligatur dc motivo ex parte utriusque, sequitur idem el praeceptum dc intusia percussione clerici ad unicam quod in primo casu. Quia tunc locus non habet rationem speciem sacrilegii spectant, quod est motivum ad omnin. obiecti respectu actus illius secundum sc, ut patet: ncc Unde percussio talis, licet multarum sit specierum $i spe­ habet rationem obiecti cx parte peccantis, quia cx sola li­ cies defectuum rationis connumerandae sunt; quia tamen species rationis non addunt in infinitum, ideo non com­ bidine mulieris movetur. Ad hoc dicitur quod licet prima facie videatur littera putantur inter exprimenda de necessitate in confessione. I n 391 QUAESTIO LUI, ARTICULUS 111, IV ARTICULUS TERTIUS UTRUM PRAECIPITATIO SIT PECCATUM SUB IMPRUDENTIA CONTENTUM />r Mo. qu. kv, art. 4. Videtur quod praecipitatio non sit peccatum sub im­ prudentia contentum. Imprudentia enim opponitur virtuti prudentiae. Sed prae­ cipitatio opponitur dono consilii : dicit enim Gre8or*uS U Morat. % quod donum consilii datur »»·'»· contra praecipitationem. Ergo praecipitatio non est peccatum sub imprudentia contentum. 2. Praeterea, praecipitatio videtur ad temeri­ tatem pertinere. Temeritas autem praesumptionem importat, quae pertinet ad superbiam. Ergo prae­ cipitatio non est vitium sub imprudentia con­ tentum. 3. Praeterea, praecipitatio videtur importarc quandam inordinatam festinationem. Sed in con­ siliando non solum contingit esse peccatum per hoc quod aliquis est festinus, sed etiam si sit nimis tardus, ita quod praetereat opportunitas operis; et etiam secundum inordinationes aliarum cir.ur «1. c.<>·- cumstantiarum. ut dicitur in VI Ethic. * Ergo non magis praecipitatio debet poni peccatum sub imprudentia contentum quam tarditas, aut aliqua alia huiusmodi ad inordinationem consilii per­ tinentia. • Sed contra est quod dicitur Prov. iv Via impiorum tenebrosa: nesciunt ubi corruant. Te­ nebrae autem viae impietatis pertinent ad im­ prudentiam. Ergo corruere, sive praecipitari, ad imprudentiam perlinet. Respondeo dicendum quod praecipitatio in acti­ bus animae metaphorice dicitur secundum simili­ tudinem a corporali motu acceptam. Dicitur autem praecipitari secundum corporalem motum quod a superiori in ima pervenit secundum impetum quendam proprii motus vel alicuius impellentis, non D TERTIUM SIC PROCEDITUR. S ordinale incedendo · per gradus. Summum autem 3 animae est ipsa ratio. Imum autem est operatio * ? per corpus exercita. Gradus autem medii, per quos oportet ordinale descendere, sunt memoria praeteritorum, intelligentia praesentium, solertia in considerandis futuris eventibus, ratiocinatio conferens unum alteri, docilitas, per quam aliquis acquiescit sententiis maiorum: per quos quidem gradus aliquis ordinate descendit rcctc consiliando. Si quis autem feratur ad agendum per impetum voluntatis vel passionis, pertransitis huiusmodi gradibus, erit praecipitatio. Cum ergo inordinatio consilii ad imprudentiam pertineat, manifestum est quod vitium praecipitationis sub imprudentia continetur. Ad primum ergo dicendum quod consilii recti­ tudo perlinet ad donum consilii et ad virtutem prudentiae, licet diversimode, ut supra * dictum *u’ est. Et ideo praecipitatio utrique contrariatur. Ad secundum dicendum quod illa dicuntur fieri temere quae ratione non reguntur. Quod qui­ dem potest contingere dupliciter. Uno modo, ex impetu voluntatis vel passionis. Alio modo, cx contemptu regulae dirigentis: et hoc proprie im­ portat temeritas. Unde videtur ex radice t suT perbiae provenire, quae refugit subesse regulae alienae. Paecipitalio autem sc habet ad ulrumque. Unde temeritas sub praecipitatione continetur: quamvis praecipitatio magis rcspiciat primum. Ad tertium dicendum quod in inquisitione con­ silii multa particularia sunt consideranda: et ideo Philosophus dicit, in VI Ethic. *: Oportet consiliari ' « « · · tarde. Unde praecipitatio directius opponitur re­ ctitudini consilii quam tarditas superflua, quae habet quandam similitudinem recti consilii. incedendo. - deutn dendo P. ?) operatio. - ipia operatio Pa. a) γ radice. - ea radice PAEFKljtpa. Commentaria Cardinali» Caietani X articuli tertii responsione ud secundum nota quid proprie importet temeritas: inordinationem scilicet cx contemptu regulae. Ex hoc enim poteris interpretari cano­ ne» quando temere transgredientes excommunicant seu ali­ ter puniunt. Verba enim iuris ncc frustra apposita, nec I improprie sumenda sunt, quamvis quandoque communiter sumantur. In materia tamen poenali, utpotc testringenda, proprietas vocabulorum restrictiva poenarum amplectenda est. Memento ergo quod temeritas species est praecipita­ tionis contemptum addens. ARTICULUS QUARTUS UTRUM 1NC0NSIDERATI0 SIT SPECIALE PECCATUM SUB IMPRUDENTIA CONTENTUM De .Volo, D QUARTUM SIC PROCEDITUR. VidctUF qtiod qu. xr, inconsideratio non sit peccatum speciale asub imprudentia contentum. Lex enim . p,. divina ad nullum peccatum nos inducit: secundum illud Psalm. : * Lex Domini immacu­ lata. Inducit autem ad non considerandum: se­ n. 4. cundum illud Matth. x *: Nolite cogitare quomodo · aut quid loquamini. Ergo inconsideratio non est peccatum. 2. Praeterea, quicumque consiliatur oportet quod multa consideret. Sed per defectum con­ silii est praecipitatio : et per consequens cx defe- » QUAESTIO LIA, ARTICULUS V 3g~ ctu considerationis. Ergo praecipitatio sub incon- vel negligit attendere ea ex quibus rectum iu­ sideratione continetur. Non ergo inconsideratio dicium procedit. Unde manifestum est quod inconsiderutio est peccatum ®. « est speciale peccatum. 3. Praeterea, prudentia consistit in actibus Ad primum ergo dicendum quod Dominus non rationis practicae, qui sunt consiliari, indicare de prohibet considerare ea quae sunt agenda vel • ct. qo. «.m, consiliatis, ct praecipere *. Sed considerare prae­ dicenda, quando homo habet opportunitatem. cedit omnes istos actus: quia pertinet etiam ad in­ Sed dat fiduciam discipulis in verbis inductis tellectum speculativum. Ergo inconsideratio non ut, deficiente sibi opportunitate vel propter im­ est speciale peccatum sub imprudentia contentum. peritiam vel quia subito praeoccupantur, in solo • ver». Sed contra est quod dicitur ZYov. iv * : Oculi divino confidant consilio: quia cum ignoramus tui videant recta, et palpebrae tuae praecedant quid agere debeamus, hoc solum habemus residui, gressus tuos, quod pertinet ad prudentiam. Sed ut oculos nostros dirigamus ad Deum, sicut di­ contrarium huius agitur per inconsiderationem. citur Il Parai, xx *. Alioquin, si homo praeter- ••Vm.t» Ergo inconsideratio est speciale peccatum sub mittat facere quod potest, solum divinum auxi­ imprudentia contentum. lium expectans, videtur tentarc Deum. Respondeo dicendum quod consideratio impor­ Ad secundum dicendum quod tota P consideratio ? tat actum intellectus veritatem rei intuentis. Sicut eorum quae in consilio attenduntur ordinatur autem inquisitio pertinet ad rationem, ita iudi­ ad recte indicandum : ct ideo consideratio in cium pertinet ad intellectum: unde et in specu­ indicio perficitur. Unde etiam inconsideratio ma­ lativis demonstrativa scientia dicitur iudicaliva, xime opponitur rectitudini indicii. inquantum per resolutionem in prima principia Ad tertium dicendum quod inconsideratio hic intelligibilia de veritate inquisitorum diiudicatur. accipitur secundum determinatam materiam, idEt ideo consideratio maxime pertinet ad iudi­ est secundum agibilia humana: in quibus plura cium. Unde ct defectus recti indicii ad vitium sunt attendenda ad recte iudicandum quam etiam inconsidcrationis pertinet : prout scilicet aliquis in speculativis; quia operationes sunt in singu­ in recte iudicando deficit ex hoc quod contemnit laribus. a) peccatum. - fpteiate cddtt iA. fi) tota - Om. P. Commontai·!a Cardinalis Caietani articulo quarto eiusdem quinqungcsiinuctcriiae quae­ stionis adverte quod littera accipit tres terminos, scili­ cet considerationem, iudicium, et intellectum ut distingui­ tur contra rationem. Et cx co ni unctione illorum duorum actuum, scilicet considerationis et indicii, in tertio, scilicet in intellectu, concludit coni unction cm illorum duorum in­ ter se. Ac per hoc infert defectum considerationis ad de­ fectum iudicii pertinere: quod erat intentum. Assumptam nutem primo propositionem, scilicet quod n I Auctor non aliter manifestat: forte quia vocabu­ lum ipsum a visione siderum venit et frequenti usu con­ siderare movemur oblata ante oculos; ct non considerasse dicimus quae ante oculos habuimus; tanquam consideratio sit non simplex visio aut iudicium, sed attentio ad visa, ut iudicemus plene et quasi metiamur illa, ut in siderum inspectione contingit astrologis. Propter quod in littera dicitur, in responsione ad secundum, quod consideratio perficitur in iudicii actu. tuentis, • Fttt- Jr lô. HL toc. liTZTf. consideratio importat actum intellectus veritatem rei in- ARTICULUS QUINTUS UTRUM INCONSTANTIA -SIT VITIUM SUB IMPRUDENTIA CONTENTUM Dc Sfalo, qu. xv, an. 4. Quintum sic proceditur. Videtur quod Jg^^inconstantia non sit vitium sub imprudentia contentum. Inconstantia enim •^"^■^•^videtur in hoc consistere quod homo non persistat in aliquo difficili. Sed persistere in difficilibus pertinet ad fortitudinem. Ergo in­ constantia magis opponitur fortitudini quam pru­ dentiae. 2. Praeterea, lac. m * dicitur: Ubi {eius et contentio, ibi inconstantia et omne opus pravum. Sed zelus ad invidiam pertinet. Ergo inconstantia non pertinet ad imprudentiam, sed magis ad in­ vidiam. 3. Praeterea, ille videtur esse inconstans qui non perseverat in eo quod proposuerat. Quod quidem pertinet in delectationibus ad incontinen­ tem, in tristitiis autem ad mollem sive delicatum, ut dicitur VII Ethic. ♦ Ergo inconstantia non pertinct ad imprudentiam. Sed contra est quod ad prudentiam pertinet praeferre maius bonum minus bono. Ergo desi­ stere a meliori pertinet ad imprudentiam. Sed hoc est inconstantia. Ergo inconstantia pertinet ad imprudentiam. Respondeo dicendum quod inconstantia impor­ tat recessum quendam a bono proposito definito. Huiusmodi autem recessus principium quidem habet a vi appetiti va: non enim aliquis recedit a priori bono proposito nisi propter aliquid quod sibi inordinate placet. Sed iste recessus non con­ summatur nisi per defectum rationis, quae fal­ litur in hoc quod repudiat id quod recte acce­ ptaverat: ct quia, cum possit resistere impulsui passionis, si non resistat, hoc est cx debilitate 'AI QUAESTIO Llll, ARTICULUS VI 3gS ipsius, quae · non tenet se firmiter in bono con­ ad fortitudinem, quae patitur maiorem impulsum cepto Et ideo inconstantia. quantum ad sui ad contrarium. consummationem, pertinet ad delectum rationis. Ad secundum dicendum quod invidia ct ira, quae Sicut autem omnis rectitudo rationis practicae est contentionis principium, faciunt inconstan­ pertinet aliqualiter ad prudentiam, ita omnis de­ tiam cx parte appetitivae virtutis, ex qua est tectus eiusdem pertinet ad imprudentiam. Et ideo principium inconstantiae, ut dictum est \ inconstantia, secundum sui consummationem, ad Ad TERTIUM dicendum quod continentia cl per­ imprudentiam pertinet. Et sicut praecipitatio est severantia non videntur esse in vi appelitiva, sed ex defectu circa aclum consilii, ct inconsideratio solum in ratione ·. Continens enim patitur qui- · circa aclum iudicii. ita inconstantia circa aclum dem perversas concupiscentias, et perseverans praecepti: ex hoc enim dicitur aliquis esse in­ graves tristitias, quod designat delectum appeconstans quod ratio deficit in praecipiendo ea titivac virtutis: sed ratio firmiter persistit \ conquae sum consiliata ct indicata. linentis quidem contra concupiscentias, perseve­ Ad primum ergo dicendum quod bonum pru­ rantis autem contra tristitias. Unde continentia dentiae participatur in omnibus virtutibus mora- et perseverantia videntur esse species constantiae libus: et secundum hoc persistere in bono per- ad rationem pertinentis, ad quam etiam perlinet linet ad omnes virtutes morales. Praecipue tamen inconstantia. 9 ? ■I Jl) quae. - f»/ CEGIUK concepta. - proposito et a. A, contento D, γ) persistit. - perficit * γ . ** ABCEUI.pKx proposito concepto Pa. Commentaria Cardinalis Caietani articulo quinto, in responsione ad tertium, duo sunt dubia ad hominem, Auctorem scilicet· Primum cat dc subiccto continentiae. Nam hic Auctor confirmat quod prae­ cedenti Libro, qu. Lvm, art. 3, ad □, inchoasse videtur, scilicet quod continentia sit subicctivc in ratione, in qua est prudentia. Inferius vero, qu. > ctio autem prudentiae, cl cuiuslibet intellectualis virtutis, consistit in abstraction a sensibilibus. Unde cum praedicta vitia pertineant ad delectum prudentiae et rationis practicae,sicut habitum est *, · a* ’· sequitur quod ex luxuria maxime oriantur. Ad primum ergo dicendum quod invidia ct ira causam inconstantiam pertrahendo rationem ad aliud: sed luxuria causal inconstantiam totaliter extinguendo iudicium rationis *. Unde Philosophus dicit, in VII Ethic. *, quod incontinens irae V#’ n 5o 394 QUAESTIO LUI, ARTICULUS VI audit quidem rationem, sed non perfecte: incon- vcrtibilitatcm animi ad diversa. Unde ct Tcrentinens autem concupiscentiae totaliter eam non tius dicit, in Eunucho ■ quod in amore est belaudit, Ium, et rursus pax et indutiae. An secundum dicendum quod etiam duplicitas An tertium dicendum quod vitia carnalia in­ animi est quoddam consequens ad luxuriam, sicut tantum magis extinguunt iudicium rationis in­ et inconstantia, prout duplicitas animi importat quantum longius abducunt a ratione. Commentaria Cardinalis Caietani N articulo sexto adverte, in calce corporis, Iv maxime. Quoniam huiusmodi rationis defectus cx aliis etiam vitiis oriuntur: ut experientia testatur in his qui cx avari- I tin vel ambitione praecipites, inconsiderati inconstantesque sunt. Sed luxuria, quin enervat rationem, ut in littera di­ citur, ideo maxime causât eosdem. ·αλ.\, QUAESTIO L1V, ARTICULUS 1, II QUAESTIO QUINQUAGESIMAQUARTA DE NEG LI G ENT I Λ IN TRES ARTICULOS DIVISA •a.qu.MH. I»· tro4. considerandum est dc negligentia ·. Et circa hoc quaeruntur tria. Primo: utrum negligentia sit peccatum speciale. D einde Secundo: cui virtuti opponatur. Tertio: utrum negligentia sil peccatum mor­ tale. ARTICULUS PRIMUS UTRUM NEGLIGENTIA SIT PECCATUM SPECIALE sic proceditur. Videtur quod negligentia non sit peccatum speciale. Negligentia enim diligentiae opponitur. Sed diligentia requiritur in qualibet virtute, sicut ct eligentia ’. Ergo negligentia non est peccatum speciale. 2. Praeterea, illud quod invenitur in quolibet peccato non est? speciale peccatum. Scd negligen­ tia invenitur in quolibet peccato: quia omnis qui peccat negligil ea per quae a peccato retraheretur T; et qui in peccato perseverat negligil conteri ê de peccato. Ergo negligentia non est spe­ ciale peccatum. 3. Praeterea, omne peccatum speciale habet materiam determinatam. Sed negligentia non vi­ detur habere determinatam materiam: neque enim est circa mala aut indifferentia, quia ea praetermittere nulli ad negligentiam deputatur l; simili­ ter etiam non est circa bona, quia si negligenter aguntur, iam non sunt bona. Ergo videtur quod negligentia non sit vitium speciale. Sed contra esi quod peccata quae commit­ tuntur cx negligentia distinguuntur contra pec­ cata quae committuntur cx contemptu. Respondeo dicendum quod negligentia importat detectum debitae sollicitudinis. Omnis autem de­ fectus debiti actus habet rationem peccati. Unde manifestum est quod negligentia habet rationem peccati: et eo modo quo sollicitudo est specialis virtutis actus, necesse est quod negligentia sil speciale peccatum. Sunt enim aliqua peccata spe­ cialia quia sunt circa aliquam materiam specia­ lem, sicut luxuria est circa venerea: quaedam d primum S » â T * « a) γ) sicut et eligentia. - Om. P. illud... non est. - nihil... est retraheretur. - retrahitur P. autem sunt vitia specialia propter specialitatem actus sc extendentis ad omnem materiam. Et huiusmodi sunt omnia vitia quae sunt circa actum rationis: nam quilibet actus rationis sc extendit ad quamlibet materiam moralem. Et ideo, cum sollicitudo sit quidam specialis actus rationis, ut * supra habitum est, consequens est quod ncgli- ; Qgentia, quae importat defectum sollicitudinis, sit speciale peccatum *, ’ ° ** Ad primum ergo dicendum quod diligentia vi­ detur esse idem sollicitudini: quia in his quae di­ ligimus maiorem sollicitudinem adhibemus. Unde diligentia, sicut et sollicitudo, requiritur ad quam­ libet virtutem, inquantum in qualibet virtute re­ quiruntur debiti actus rationis. Ad secundum dicendum quod in quolibet pec­ cato neces.se est esse defectum circa aliquem actum rationis: puta defectum consilii et aliorum huiusmodi. Unde sicut praecipitatio est speciale peccatum propter specialem actum raüonis qui praetermittitur, scilicet consilium, quamvis pos­ sit inveniri in quolibet genere peccatorum; ita negligentia est speciale peccatum propter defe­ ctum specialis actus rationis qui est sollicitudo, quamvis inveniatur aliqualiter in omnibus pec­ catis. Ad tertium dicendum quod materia negligentiae proprie sunt bona quae quis agere debet: non quod ipsa sunt : bona cum negligenter agunC tur; seJ quia per negligentiam accidit defectus bonitatis in eis, sive praetermittatur totaliter actus debitus propter defectum sollicitudinis, sive etiam aliqua debita circumstantia actus. 3) P; nihila. Sed om. a. I) ζ· conteri. - Om. ARFpCK. conteri D, poenitere deputatur. - reputatur P. sunt. - tint PGUm et a; quae... bona om. L. «K. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM NEGLIGENTIA OPPONATUR PRUDENTIAE Videtur quod negligentia non opponatur prudentiae. Negligentia enim videtur esse idem quod pigritia vel torpor, qui pertinet ad accdiam, ut patet per Gregorium, XXXI Moral. * D SECUNDUM SIC PROCEDITUR. » Ut· ·’· Acedia autem non opponitur prudentiae, scd magis caritati, ut supra * dictum est. Ergo ncgligcntia non opponitur prudentiae. 2. Praeterea, ad negligentiam videtur perlinere omne peccatum omissionis. Sed peccatum ornis- QUAESTIO LIV, ARTICULUS III 3g6 sionis non opponitur prudentiae, sed magis vir­ tutibus moralibus cxeculivis. Ergo negligcntia non opponitur prudentiae. 3. Praeterea, imprudentia est circa aliquem actum rationis. Sed negligcntia non importat de­ fectum neque circa consilium, in quo deficit prae­ cipitatio ; neque circa iudicium, in quo deficit inconsideratio ; neque circa praeceptum, m quo deficit inconstantia. Ergo negligcntia non pertinet ad imprudentiam. vj dicit glossa Gre- pro peccatis mortalibus, sicut patet in Levitico*. * quod illam, scilicet negligentiam, minor Sed nullum fuit statutum sacrificium pro negli,n ve!’ amor Dei exaggerat. Sed ubicumque est peccatum gentia. Ergo negligcntia non est peccatum mortale. Sed contra est quod habetur Prom xix ♦: Qui · v«mortale, totaliter tollitur amor Dei. Ergo negli­ gcntia non est peccatum mortale. negligit vitam * suam mortificabitur. γ • ver», m. 2 Praeterea, super illud Eccli. vn ♦, De negliRespondeo dicendum quod, sicut supra* dictum prwcca. • oram? gentia^purga te cum paucis, dicit * : Glossa. Quam­ est, negligcntia provenit ex quadam remissione vis oblatio parva sit, multorum delictorum pur­ voluntatis, per quam contingit quod ratio non gat negligentias. Sed hoc non esset si negligcntia sollicitatur ut praecipiat ea quae debet, vel eo 1 5ggkÆg-^D tertium a) β) opera. - omnia opera PDkr. rirglipentia. — tua addit P. γΐ l’inim. - viam P. 1 < | I j J I QUAESTIO LIV, ARTICULUS 111 397 modo quo debet. Potest ergo dupliciter contingera quod negligentia sit peccatum mortale. Uno modo, cx parte cius quod praetermittitur per negligentiam. Quod quidem si sil de necessitate salutis, sive sit actus sive circumstantia, erit peccatum mortale. - Alio modo, cx parte causae. Si enim voluntas intantum sit remissu circa eu quae sunt Dei ut totaliter a Dei caritate deficiat, talis ncgligcntia est peccatum mortale. Et hoc praeci­ pue contingit quando negligentia sequitur cx con­ temptu. - Alioquin, si negligentia consistat in prae­ termissione alicuius actus vel circumstantiae quae non sit de necessitate salutis; nec hoc fiat ex contemptu, sed ex aliquo defectu fervoris, qui impeditur interdum per aliquod veniale pecca­ tum : tunc negligentia non est peccatum mortale, sed veniale. defectum fervoris caritatis: et sic causatur négli­ gentia quae est peccatum veniale. Alio modo, per defectum ipsius caritatis: sicut dicitur minor amor Dei quando aliquis diligit Deum solum amore naturali. Et tunc causatur negligentia quae est peccatum mortale, Ad secundum dicendum quod parva ablatio cum humili mente et pura dilectione facta, ut ibi * di- ·< *> ·«.» citur, non solum purgat peccata venialia, sed etiam mortalia. Ad tertium dicendum quod quando negligentia consistit in praetermissione eorum quae sunt dc necessitate salutis, tunc trahitur ad aliud genus peccati magis manifestum. Peccata enim quae consistunt in interioribus actibus sunt magis oc­ culta. Et ideo pro eis certa sacrificia non iniungcbantur in lege: quia sacrificiorum oblatio erat An PRIMUM ERGO DICENDUM quod πύηΟΓ ΠΠΊΟΓ quaedam publica protestatio peccati, quae non Dei potest intelligi dupliciter. Uno modo, per est facienda de peccato occulto. Commentaria Cardinalia Caietani articulo tertio, in responsione ad tertium, adverte quod, sicut in praecedenti diximus quaestione ·, in pec­ catis moralibus, si distinguendus est defectus rationis a de­ fectu appetitus aut alterius cxccutivac potentiae, plura gencra peccatorum in uno actu invenientur. Verbi gratia, si quis negligendo iura panium iniustam fen sententiam, in· us in ratione imprudentiae reus est secundum negligenn • Art. ». Comfluat- nJ»· ni. I line speciem: foris autem in actu iudidi iniustitiac reus est. Et simile est in aliis. Et ideo littera dicit quod ncgli· gentia trahitur ad aliud genui peccati. Et par est ratio de praecipitatione, incomidcrationc ct inconstantia, quae circo actus rationis communes amnibus moralibus sunt, «eut et negligentia. QUAESTIO I.V. ARTICULUS 1 398 QUAESTIO QUINQUAGESIMAQUINTA DE VITIIS OPPOSITIS PRUDENTIAE QUAE HABENT SIMILITUDINEM CUM IPSA IN OCTO ARTICULOS considerandum est de vitiis oppositis prudentiae quae habent similitudinem cum ; u», ipsa ♦ Et circa hoc quaeruntur octo. Primo: utrum prudentia carnis sit peccatum. Secundo: utrum sit peccatum mortale. einde D DIVISA Tertio: utrum astutia sit peccatum speciale. Quarto; dc dolo. Quinto: de fraude. Sexto: dc sollicitudine temporalium rerum. Septimo: de sollicitudine futurorum. Octavo: de origine horum vitiorum. ARTICULUS PRIMUS UTRUM PRUDENTIA CARNIS SIT PECCATUM Ad Rom.. cap. mi. Icci, i, n. D PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod prudentia carnis non sit peccatum. Pru­ dentia enim est nobilior virtus quam aliae virtutes morales, utpote ominum regitiva. Sed nulla iustitia vcl temperantia est peccatum. Ergo etiam neque aliqua prudentia est peccatum. 2. Praeterea, prudenter operari ad finem qui licite amatur non est peccatum. Sed caro licite amatur: nemo enim unquam carnem suam odio • *να . 39. habuit, ut habetur ad Ephes, v *. Ergo pruden­ tia carnis non est peccatum. 3. Praeterea, sicut homo lentatur a carne, “ ita etiam lentatur a mundo, et etiam a a diabolo. Sed non ponitur inter peccata aliqua prudentia mundi, vel etiam diaboli. Ergo neque debet poni I inter peccata aliqua prudentia carnis. Sed contra, nullus est inimicus Deo nisi pro*. •Vcr 9. pter iniquitatem: secundum illud Sap. xiv * : Si­ mul odio sunt Deo impius et impietas eius. Sed ' VaK 7‘ sicut dicitur ad Rom. vm ♦, prudentia carnis ini­ mica est Deo. Ergo prudentia carnis est pecca­ tum. • q^ iLvii, an. Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum est, prudentia est circa ea quae sunt ad finem totius vitae. Et ideo prudentia carnis proprie di­ citur secundam quod aliquis bona carnis habet ut ultimum firfem suae vitae. Manifestum est autem quod hoc est peccatum : per hoc enim homo deordinatur circa ultimum finem, qui non *! 1 L! consistit in bonis corporis, sicut supra * habitum est. Et ideo prudentia carnis est peccatum. Ad primum ergo dicendum quod iustitia et tem­ perantia in sui ratione important id unde virtus laudatur, scilicet aequalitatem et concupiscentia­ rum refrenationem: et ideo nunquam accipiun­ tur in malo. Sed nomen prudentiae sumitur a providendo, sicut supra * dictum est: quod potest *<·-«»» etiam ad mala extendi. Et ideo, licet prudentia simpliciter dicta in bono accipiatur, aliquo tamen addito potest accipi in malo. Et secundum hoc dicitur prudentia carnis esse peccatum. Ad secundum dicendum quod caro est propter animam sicut materia propter formam et instru­ mentum propter principale agens. Et ideo sic li­ cite diligitur caro ut ordinetur ad bonum animae sicut ad finem. Si autem in ipso bono carnis con­ stituatur ultimus tinis, erit inordinata ct illicita dilectio. Et hoc modo ad amorem carnis ordi­ natur prudentia carnis. Ad tertium dicendum quod diabolus nos tentât non per modum appetibilis, sed per modum sug­ gerentis. Et ideo, cum prudentia importet ordi­ nem ad aliquem finem appetibilem, non ita di­ citur prudentia diaboli sicut prudentia respectu alicuius mali finis, sub cuius ratione tentât nos mundus el caro, inquantum scilicet proponuntur nobis ad appetendum bona mundi vcl carnis. Et ideo dicitur prudentia carnis, et etiam prudentia mundi, secundum illud Lue. xvi * : Filii huius saeculi prudentiores sunt in generatione sua etc. Apostolus autem totum comprehendit sub pru­ dentia carnis, quia etiam exteriores res mundi appetimus propter carnem. Potest tamen dici quod quia P prudentia quo? dammodo dicitur sapientia, ut supra * dictum est. ideo secundum 1res tentationes potest intelligi triplex prudentia. Unde τ dicitur lac. 111 * sapien- . Vcn.L tia esse terrena, animalis, diabolica, ut supra * expositum est cum de sapientia ageretur. λ ‘ QUAESTIO I.V, ARTICULUS II Commentaria Cardinali » * N tota quaestione quinqungcsinutquinla , quoniam vitia tractata sunt generalia; ct secundum materiam in qua fiunt gravitatem assumunt; critquc dc materiis singularum virtutum ct vitiorum specialis sermo: nunc sat sit scire quod vitia ista imprudentiae species sunt, cl ex se quidem habent deformitatem in ratione; ut in littera explanatur dc prudentia camis et astutia *, ad quam spectant dolus ct fraus, et dc sollicitudine temporalium ♦. Pro claritate tamen secundi articuli memento illius di­ stinctionis, scilicet dc fmc vitae ct dc tine particulari, idest de fine ultimo ct dc tine proximo harum operationum. Finis enim ultimus oportet quod sit solus Deus: tints autem proximus harum operationum, putu emptionis, praeparationis, ludi, etc., potest eue aliquid inordinatum convivium, vel aliquid huiusmodi, quod non contrariatur caritati. In articulo sexto, si verba Hieronymi ♦ notes, sollicitudo inquietudinem sccum defert, quam Dominus malitiam vo­ cat ct in mulam partem respectu temporalium sonare vi­ detur. Auctor tamen pro claritate superfluitatem apponit, ita ut non sollicitudo, sed sollicitudo superflua damnetur. Et in idem redit. I ’ An. y 4. • An. ’Mink afu «i. v(χβΜ ·. fiRJkfepD SECUNDUM SIC PROCEDITUR . * f VidctlirOUOd VftQuKÎ prudentia carnis sit peccatum mortale. Rebellare enim divinae legi est pecca• ** " ^^tum mortale : quia per hoc Dominus · contemnitur. Sed prudentia carnis non est sub. iccta legi Dei p, ut habetur Rom. vm Ergo prudentia carnis est peccatum mortale. 2. Praeterea, omne peccatum in Spiritum San­ ctum est peccatum mortale. Sed prudentia carnis videtur esse peccatum in Spiritum Sanctum: non enim potest esse subiecta legi Dei, ut dicitur Rom. •ι-i vm * ; et ita videtur esse peccatum irremissibile, quod est proprium peccati in Spiritum Sanctum. Ergo prudentia carnis est peccatum mortale. 3. Praeterea , maximo bono opponitur ma’/t? iximuni malum; ut patet in VIII Ethic.* Sed pru­ dentia carnis opponitur prudentiae, quae est prae­ cipua inter virtutes morales. Ergo prudentia carnis t est praecipuum inter peccata moralia T. Et ita est peccatum mortale. Sed contra, illud quod diminuit peccatum non. importat de se rationem peccati mortalis. Sed caute prosequi ea quae pertinent ad curam carnis, quod videtur ad prudentiam carnis pertinere, diminuit peccatum *. Ergo prudentia carnis de sui ratione non importat peccatum mortale. *t’J’ÏÏl’ÎJ' Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum est, prudens dicitur aliquis dupliciter: uno modo, simpliciter, scilicet in ordine ad finem totius vitae; alio modo, secundum quid, scilicet in ordine ad » γ) px c: a. provenient. - proveniunt Hpn, proveniant Peu. cip. «Λΐιν ί Ouodl. VII, qu. vu, «rt. i, aJ 7; cap. it, Icet, I. Cum Dominus dicit. Nolite solliciti esse etc.. hoc dicit ut non ista intueantur, et propter ista faciant quidquid in Erangclii praedicatione facere iu· bentur. Alio modo potest esse temporalium sollicitudo illicita propter superfluum studium quod appo­ nitur ad temporalia procuranda, propter quod homo a spiritualibus, quibus principalius inser­ vire debet \ retrahitur. Et ideo dicitur Matth. xm * . Vm ». quod sollicitudo saeculi suffocat verbum. Tertio modo, cx parte timoris superflui: quando scilicet aliquis limet ne, laciendo quod debet, ne­ cessaria sibi deficiant. Quod Dominus tripliciter excludit *. Primo, propter maiora beneficia homini praestita divinitus praeter suam sollicitudinem, scilicet corpus ct animam. Secundo, propter sub­ ventionem qua Deus animalibus et plantis subvenit absque opere humano, secundum proportionem suae naturae. Tertio, cx divina providentia, pro­ pter cuius ignorantiam gentiles circa temporalia bona quaerenda principalius sollicitantur. Et ideo concludit quod principaliter nostra sollicitudo esse debet de spiritualibus bonis, sperantes quod etiam temporalia nobis provenient β ad necessitatem, si > Iccenmus quod debemus. Ad primum ergo dicendum quod temporalia bona subiccta sunt homini ut eis utatur ad necessita­ tum : non ut in eis finem constituat, et superflue circa ea sollicitetur. Ad secundum dicendum quod sollicitudo eius qui corporali labore panem acquirit non est super­ flua. scd γ moderata. Et ideo Hieronymus dicit * . r T , quod labor exercendus est, sollicitudo tollenda. ’J superflua scilicet, animum inquietans An tertium dicendum quod sollicitudo tempo­ ralium in operibus misericordiae ordinatur ad fi­ nem caritatis. Et ideo non est illicita, nisi sit su­ perflua. γι >cd. - ti sit PDfc. ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM ALIQUIS DEBEAT ESSE SOLLICITI S IN FUTURUM Infra, qu. ct.xxvni, art. nd 1; ΠΙ Gmt. Gent.. Videtur quod acquis debeat esse sollicitus in futuΐ rum ® *. Dicitur enim Prop. vi *♦: I~ade ad formicam, o piger, et considera vias eius, et disce sapientiam: quae cum non habeat ducem nec praeceptorem, parat in aestate cibum septimum sic proceditur. α * VU^CommtDt. Catct poat art.!. ·· V-Γκ 6 tqj. c. p· cwtv: Λ< .Va/ΖΛ.. cap, vi; /ii /aiw., cap. tnt. kcx. futurum. - futurorum Pd. comeàrr. - comedat in hieme sibi, et congregat in messe quod comedat K Scd hoc est in futurum sollicitari. Ergo laudabilis est sollicitudo futurorum. 2. Praeterea, sollicitudo ad prudentiam perti­ net. Sed prudentia praecipue T est futurorum : praecipua enim pars cius est providentia futuro· γ) 3) in B, in hieme comedit D. praecipue. - Om. BG. ? QUAESTIO ΙΛ\ J JVnCULUS Vili 4o3 supra * dictum est. Ergo virtuosum est stinum ♦. Unde subdit: Crastinus enim dies sol· ’'‘A” sollicitari de futuris. licitus erit sibi ipsi, idest. suam propriam solli­ 3. Praeterea, quicumque reponit aliquid in citudinem habebit. quae sufficiet ad animum posterum conservandum sollicitus est in luturum. affligendum. Et hoc est quod subdit: Sufficit diei • v.^ Sed ipse Christus legitur, loan, xti *, loculos ha­ malitia sua. idest afflictio sollicitudinis. buisse ad aliquid conservandum, quos ludas de­ Au primum ergo Dici NDUM quod formica habet ferebat. Apostoli etiam conservabant pretia prae­ sollicitudinem congruam tempon: et hoc nobis diorum, quae ante pedes eorum ponebantur. ut imitandum proponitur. • \ rv.x legitur zlc/. iv *. Ergo licitum est in futurum An secundum dicendum quo‘d ad prudentiam sollicitari. pertinet providentia debita futurorum. Euet au­ Sed contra est quod Dominus dicit. Matth. vi : * tem inordinata futurorum providentia vel solli­ • Nolite solliciti esse in crastinum. Cras nutem ibi citudo si quis temporalia, in quibus dicitur prae­ teritum ct futurum, tanquem fines quaereret; ·ί- Ponitur Pro futuro, sicut dicit Hieronymus ♦. Respondeo dicendum quod nullum opus potest vel si superflua quaereret ultra praesentis vitae esse virtuosum nisi debitis circumstantiis vestia­ necessitatem; vel si tempus sollicitudinis prae­ tur: inter quas una est debitum tempus, sccun- occuparet. * 4. ·' dum illud Eccle. \m * : Omni negotio tempus est Ad tertium dicendum quod, sicut Augustinus et Opportunitas, Quod non solum in exterioribus dicit, in libro de Serm. Doni, in Monte ·, cum »· operibus, sed etiam in interiori sollicitudine lo­ viderimus aliquem servum Dei providere ne ista cum habet. Unicuique enim tempori competit necessaria sibi desint, non indicemus cum de cra­ propria sollicitudo: sicut tempori aestatis com­ stino sollicitum esse. Nam et ipse Dominus propter petit sollicitudo metendi, tempori autumni * sol­ exemplum loculos habere dignatus est; el in Acti­ licitudo vindemiae. Si quis ergo tempore aestatis bus Apostolorum scriptum est ea quae ad victum de vindemia iam esset sollicitus, superduc praeoc­ sunt necessaria procurata esse in futurum propter cuparet futuri temporis sollicitudinem. Unde huius­ imminentem famem. Non ergo Dominus impro­ modi sollicitudinem tanquam superfluam Domi­ bat si quis humano mure ista procuret: sed si nus prohibet, dicens: Nolite solliciti esse in era· quis propter ista militet4 Deo. *. ·«-·.»>« ■···■ rum, ut i'· tonpon autumni. - tcwpuri autem competit afcfumtii B, ipu autumno <) militet. — rw« militet P< P. ARTICULUS OCTAVUS UTRUM Hl IUSMODI VITIA ORI \NTUR EX AVARITIA Infra, qu. avi», art. B; /h» art. I. •Q-.utn. an.f·. ; octam.'.m sic proceditur*. Videtur quod huiusmodi vitia non oriantur cx ava­ ritia. Quia sicut dictum est *. per luxu........ maxime ratio patitur defectum in sua rectitudine. Sed huiusmodi vilia opponuntur rationi rectae, scilicet prudentiae. Ergo huiusmodi vitia maxime ex luxuria oriuntur: praesertim cum Philosophus dicat, in VII Ethic. *, quod Venus est dolosa, et eius corrigia est varia, et quod ex insidiis agit incontinens concupiscentiae. 2. Praeterea. praedicta vitia habent quandam •Ar-j; ; similitudinem prudentiae, ut dictum esi *. Sed iwi. »rt »». · o. ut». l« mrfi st fftirod. ad prudentiam, cum sit in ratione, maiorem pro­ pinquitatem habere videntur vitia magis spiritua­ lia. sicut superbia et inanis gloria. Ergo huius­ modi vitia magis videntur ex superbia oriri quam ex avaritia. 3. Praeterea, homo insidiis utitur non solum in diripiendis bonis alienis, sed etiam in machi­ nando aliorum caedes : quorum primum pertinet ad avaritiam, secundum ad iram. Sed insidiis uti pertinet ad astutiam, dolum ct fraudem. Ergo praedicta vitia non solum oriuntur ex avaritia, sed etiam ex ira. Sed contra est quod Gregorius, XXXI Mo· • di tu, a. uuti^ct.uu. ral. * . ponit fraudem filiam avaritiae. Xfafo. qu. itu. an. l. Respondeo dicendum quod, sicut dictum est % prudentia carnis ct astutia, cum dolo el fraude, quandam similitudinem habent cum prudentia in aliquali usu rationis. Praecipue autem inter alias virtutes morales usus rationis rectae apparet m iustitia, quae est in appetitu rationali. Et ideo usus rationis indebitus etiam maxime apparet in vitiis oppositis iustitiae. Opponitur autem sibi maxime avaritia. Et ideo praedicta vitia maxime cx avaritia oriuntur. Ad premi m ergo dicendum quod luxuria, propter vehementiam delectationis et concupiscentiae, to­ taliter opprimit rationem, ne prodeat in actum in praedictis autem vitiis aliquis usus rationis est, licet inordinatus. Unde praedicta vitia non oriuntur directe ex luxuria. - Quod autem Philosophus Venerem dolosam appellat, hoc dici­ tur secundum quandam similitudinem: inquan­ tum scilicet subito hominem surripit. sicut et in dolis agitur: non tamen per astutias. sed magis per violentiam concupiscentiae et delectationis. Unde ct subdit quod Venus furatur intellectum multum sapientis. Ad secundum dicendum quod ex insidiis agere ad quondam pusillanimitatem pertinere videtur : magnanimus enim in omnibus vult manifestus • I. QUAESTIO LV, ARTICULUS VU! 404 sci' ’ -u ‘a’ ’ essc’ ut Philosophus dicit,in IV Ethic. * Et ideo quia superbia quandam similitudinem magnanim itatis habet vel fingit, inde est quod non directe ex superbia huiusmodi vitia oriuntur, quae ulun» tur fraude ct dolis ·. Magis autem hoc perlinet ad ? avaritiam, quae utilitatem P quaerit, parvipendens excellentiam. dolis. - dolo lum G, a) PDEna, favae videntur habere fraudem ct} do­ Ad tertium dicendum quod ira habet subitum motum: unde praecipitanter agit ct absque consilio; quo utuntur praedicta vitia, licet inordinate, Quod autem aliqui insidiis utantur ad caedes aliorum, non provenit ex ira, sed magis ex odio: . u quia iracundus appetit esse manifestus in nocendo, c&ft&.uvit ut dicit Philosophus, in 11 Rhet. * /ftTUJV· β) utilitatem. — propriam utilitatem P·». QUAESTIO LV1, ARTICULUS 1,11 QUAESTIO QUINQUAGESIMASEXTA DE PRAECEPTIS AD PRUDENTIAM PERTINENTIBUS IN DUOS ARTICULOS DIVISA Γ\ LINDE considerandum esi de praeceptis ad i.· λ/ - ^“^pnidcntiam pertinentibus .* Et circa hoc quaeruntur duo. Primo: de praeceptis pertinentibus ad pru­ dentiam. Secundo: de praeceptis pertinentibus ad vitia opposita. ARTICULUS PRIMUS UTRUM DE PRUDENTIA FUERIT DANDUM ALIQUOD PRAECEPTUM INTER PRAECEPTA DECALOGI D primum SIC PROCEDITUR. Videtur quod dc prudentia fuent dandum aliquod praeceptum inter praecepta decalogi. Dc principaliori enim virtute principa­ liora praecepta dari debent. Sed principaliora praecepta legis sunt praecepta decalogi. Cum ergo prudentia sit principalior inter virtutes mo­ rales. videtur quod de prudentia fuerit dandum aliquod praeceptum inter praecepta decalogi. 2. Praeterea, in doctrina evangelica contine­ tur lex maxime quantum ad praecepta decalogi. Sed in doctrina evangelica datur praeceptum de prudentia: ut patet Matth. x *: Estote prudentes sicut serpentes. Ergo inter praecepta decalogi de­ buit praecipi actus prudentiae. 3. Praeterea, alia documenta veteris Testa­ menti ad praecepta decalogi ordinantur: unde et •vm.4 Malach. ult. * dicitur: Mementote legis Moysi, servi mei, quam mandari ei in Horeb. Sed in aliis documentis veleris Testamenti dantur prae·$· *·'· cepta de prudentia: sicut Prov. m *: Ne innitaris ' r. prudentiae tuae; ct infra, iv cap. ♦: Palpebrae tuae praecedant gressus tuos. Ergo ct in lege debuit aliquod praeceptum dc prudentia dari, et prae­ cipue inter praecepta decalogi. Sed contrarium patet enumeranti praecepta decalogi. £ Respondeo dicendum quod, sicut supra * di­ ctum est cum de praeceptis ageretur, praecepta decalogi, sicut data sunt omni populo, ita etiam cadunt in aestimatione omnium. quasi ad na­ turalem rationem pertinentia. Praecipue autem e an virtut. - virtu * omnibut cJ. u. nmnibut P, cxn. r. sunt de dictarnine rationis naturalis fines huma­ nae vitae, qui se habent in agendis sicut prin­ cipia naturaliter cognita in speculativis, ut cx * supradictis palet. Prudentia autem non est circa ‘ O ««·"»· *»· linem. sed circa ea quae sunt ad finem, ut su­ pra * dictum est. Et ideo non fuit conveniens * ut inter praecepta decalogi aliquod praeceptum poneretur ud prudentiam directe pertinens. Ad quam tamen omnia praecepta decalogi perlinent secundum quod ipsa est directive omnium vir· tuosorum actuum. Ad primum ergo dicendum quod licet prudentia sit simpliciter principalior virtus · aliis virtutibus · moralibus, iustitia tamen principalius respicit ra­ tionem debiti, quod requiritur ad praeceptum, ut supra * dictum est. Et ideo principalia praecepta legis, quae sunt praecepta decalogi, magis de- J.’Γ’€' bucnint ad iustitiam quam ad prudentiam per­ linere. Ad secundum dicendum quod doctrina evan­ gelica est doctrina perfectionis: et ideo oportuit quod in ipsa perfecte instrueretur homo de omni­ bus quae pertinent ad rectitudinem vitae, sive sint fines sive ea p quae sunt ad finem. Et pro? pter hoc oportuit in doctrina evangelica etiam dc prudentia praecepta dari. Ad tertium dicendum quod sicut alia doctrina veteris Testamenti ordinatur ad praecepta deca­ logi ut ad finem, ita etiam conveniens fuit ut in subsequentihus documentis veteris Testamenti homines instruerentur de actu prudentiae, qui est circa ea quae sunt ad finem. ?) ea. - tint ea PGj. ARTICULUS SECUNDUS UTRUM IN VETERI LEGE FUERINT CONVENIENTER PRAECEPTA PROHIBITIVA PROPOSITA DE VITIIS OPPOSITIS PRUDENTIAE sic proceditur. Videtur quod in veteri lege fuerint inconvenienter prae­ cepta prohibitiva proposita dc vitiis opprudentiae. Opponuntur enim prudentiae non minus illa quae habent directam d secundum oppositionem ad ipsam, sicut imprudentia et par­ tes eius, quam illa quae cum ipsa similitudinem habent, sicut astutia et quae ad ipsam pertinent. Sed haec vitia prohibentur in lege: dicitur enim Lev. xix ♦: Non facies calumniam proximo tuo; QUAESTIO LVl 406 ’ v rt- ” et Deut. xxv *: Non habebis in sacculo tuo di­ versa pondera, maius et minus. Ergo et de illis vitiis quae directe opponuntur prudentiae aliqua praecepta prohibitiva dari debuerunt. 2. Praeterea, in multis aliis rebus potest fraus fieri quam in emptione et venditione. Inconve­ nienter igitur fraudem in sola emptione et ven­ ditione lex prohibuit. 3. Praeterea , eadem ratio est praecipiendi actum virtutis et prohibendi actum vitii oppositi. Sed actus prudentiae non inveniuntur in lege praecepti. Ergo nec aliqua oppositu vitia debue­ runt in lege prohiberi. Sed contrarium patet per praecepta legis in• Ar<. i. ducta .* • λπ pmccd Respondeo dicendum quod, sicut supra * dictum est, iustitia maxime respicit rationem debiti, quod requiritur ad praeceptum: quia iustitia est ad Qu.LMn.irt. reddendum debitum alteri, ut infra dicetur. Astutia autem quantum ad exacutionem maxime committitur in his circa quae est iustitia, ut di• Qa.lv,«n.h. ctum * . est Et ideo conveniens fuit ut praecepta prohibitiva darentur in lege de exacutione astu­ ») inquantum. - et inquantum P. ÀRTICULUS II tiae inquantum * ad iniustitiam pertinet: sicut ’ cum dolo vel fraude aliquis alicui calumniam ingerit, vel cius bona surripit. Ad primum ergo dicendum quod illa vilia quae di­ recte opponuntur prudentiae manifesta contrarietate non ita pertinent ad iniustitiam sicut exeeutio astutiae. Et ideo non ita prohibentur in lege sicut fraus ct dolus, quae ad iniustitiam pertinent. Ad secundum dicendum quod omnis fraus vel dolus commissa in his quae ad iuslitiam ? per> linent potest intelligi esse prohibita, Lev. xix ♦, in prohibitione calumniae. Praecipue autem so­ let fraus exerceri et dolus in emptione ct ven­ ditione: secundum illud Eccli. xxvi ·: Non iusti· * v ni ct iv » » » v vi vn 54 n Utrum in dacmonibu» sit fides .... » 56 m Utrum haereticus qui discredit unum » 5? articulum fida ponit habere fidem informem dc aliis articulis. » 57 » » Utrum homo teneatur ad credendum aliquid explicite................. » explicite credere » ix Utrum » x Utrum ratio inducta ad ea quae sunt lidci diminuat meritum fidei .... credere sil meritorium.................. quam m alio............................................. 3o QUAESTIO SEXTA 3l » 33 mysterium vm Utrum explicite erodere Trinitatem mi de necessitate salutis. . Utrum fides pottit esse maior in uno De causa fidei. Utrum omnes aequaliter teneantur ad habendum fidem cxplidtam................ Utrum * n r Utrum credere ea quae ratione naturali probari possunt sit ncces Utrum credere aliquid supra rationem naturalem sit necessarium ad salutem. » » 27 fidem. Utrum angelus aut homo in sua prima conditione habuerit fidem. Utrum convenienter distinguatur actus fidei per hoc quod ert habentibus » n 33 Utrum fides sii homini a Deo infusa. Utrum fides informi» mi donum Dei. » 6» » '»2 » *»4 · 65 QUAESTIO SEPTIMA De effectibus fidei. » 35 . articulus i » » * 38 n Utrum umor sii effectus fidei. .... Utrum purificatio cordi» »h effectus fidei................................................................. INDEX 4 o8 QUAESTIO OCTAVA QIJAESTIO DECIMATERTIA De dono intellectus. De blasphemia in generali. Utrum blasphemia opponatur confes­ ARTICULUS ! Utrum intellectus sil donum Spiritus 107 sioni fidei......................................... Sancti.............................................. 66 Fag· Utrum blasphemia semper Ml peccatum n Utrum donum intellectus possit simul 11 109............................ mortale................. esse cum fide ................. Utrum peccatum biasphemiae iit ma­ m m Utrum intellectus qui cst donum sit ib. ximum peccatum................ . . . . speculativus tantum, an etiam pra­ 1 I 1 • iv Utrum damnati blasphement............. 68 ctical ................................... . . . iv Utrum donum intellectus insit omnihus QUAESTIO DECIMAQUARTA 69 habentibus gratiam.......................... De blasphemia in Spiritum Sanctum. Utrum donum intellectus inveniatur etiam in non habentibus gratiam articulus i Utrum peccatum in Spiritum Sanctum 70 gratum facientem............................. eit idem quod peccatum cx certa VI Utrum donum intellectus distinguatur > 1 12 malitia.................. . ab aliis donis................................ 7» » 11 Utrum convenienter assignentur sex vn Utrum dono intellectui respondeat > IU species peccati m Spiritum Sanctum. sexta beatitude, scilicet: lirati mundo » m Utrum peccatum in Spiritum Sanctum corde, quoniam ipsi Deum videbunt. 7 9 115 sii irremissibile............... * respondeat vm Utrum in fructibus fide » iv Uirum homo possit primo peccare dono intellectus................................ in Spiritum Sanctum, non praesup9 positis aliis peccatis..... 116 QUAESTIO NON/V ARTICULUS I De dono QUAESTIO DECIMAQUNTA scientiae. De caecitate mentis et hebetudine sensus • ARTICULUS I » n ni IV Utrum scientia sit donum................... 74 > articulus 1 Utrum caecitas menti * sit peccatum. Utrum scientiae donum sit circa res » n Utrum hebetudo sensus sit aliud n divinas............................................. caecitate mentis. ............ ................... * Utrum scientiae donum sit scientia » m Utrum caecitas mentis ei hebetudo practica................76 ............................ > sensus oriantur ci peccatis carnalibus. Utrum dono .scientiae respondeat tertia bcatitudo. scilicet : Beati qui lugent, QUAESTIO DECIMASEXTA quoniam ipsi consolabuntur, . . . ib. De praeceptis fidei, scientiae et intellectus. QUAESTIO DECIMA articulus 1 De infidelitate in communi. > ARTICULUS n Utrum infidelitas sit peccatum .... 78 Utrum infidelitas sit in intellectu sicut 11 in subiecto....................................... 79 Utrum infidelitas sit maximum pecca­ III 80 torum ................................................ IV Utrum omnis actio infidelis sit pec­ articulus i 82 catum .. .............................................. 11 Utrum sint plure * infidelitatis species. v vi Utrum infidelitas gentilium seu paga­ » m norum sil ceteris gravior.............. 86 vn Utrum sit cum infidelibus publice dis­ iv β7 putandum ......................................... VIII Utrum infideles compellendi sint ad v 88 fidem................................................. » vi IX Utrum cum infidelibus possit com­ municari .......................................... no » vn Utrum infideles possint habere prae­ vm lationem seu dominium supra fideles. 9» XI 92 Utrum infidelium ritus sint tolerandi. Utrum pueri ludacorum ct aliorum ΧΠ infidelium nnt invitis parentibus ba­ ptizandi .............................................. 93 l articulus i QUAESTIO UNDECIMA Dc haeresi. ARTICULUS I u III IV ARTICULUS i u > > > ir tu iv Utrum hacrcsis sit Infidelitatis species. 97 Utrum hacrcsis sit proprie circa ca 98 quae sunt fidei....................... ... « . 100 Utrum haeretici sint tolerandi . . . . Utrum revertentes ab haeresi sint ab articulus i 101 Ecclesia recipiendi.......................... n Utrum in veteri lege debuerint dari praecepta credendi. Utrum in veteri lege convenienter tra­ dantur praecepta pertinentia ad scien­ tiam ct intellectum......... » ! l8 II9 120 121 122 QUAESTIO DECIMASEPTIMA De spe. > »24 Utrum spo sit virtus......................... Uirum bcatitudo aeterna sit obiectum > 135 proprium spei............................ Utrum aliquis possit sperare alteri beatitudinem aeternam.. 9 120 Uirum aliquis possit licite sperare in ib. homine ......... .................. ... » 127 Utrum spes sit virtus theologica . . . Utrum spes sit virtus distincta ab aliis virtutibus theologicis..... > i3i » 132 Utrum spes praecedat fidem............. 9 t33 1 trum caritas sit prior spe................ QUAESTIO DECIMAOCTAVA De subiecto spei. Utrum spes sit in voluntate sicut in 9 «34 subiecto................... > 135 Utrum spes sit in beatis................... » 136 Utrum spes sit in damnatis................ Utrum spei viatorum habeat certi» «37 tudinem........................... QUAESTIO DECIMANONA De dono timoris. • Ü8 Utrum Deus possit timeri................... Utrum timor convenienter dividatur in filialem, initialem, servilem et QUAESTIO DUODECIMA 9 ■ 39 mundanum.............................. > in Utrum timor mundanus sit semper De apostasia. » 140 * malu .............................. > 141 » iv Utrum timor senilis iit bonus. . . . Utrum apostasia pertineat ad infide­ > v Utrum timor senili * sit idem in subm3 litatem................................................ stantia cum timore filiali................ * >4 Utrum princeps propter apostasiam a > vi Utrum umor senilis remaneat cum fide amittat dominium in subditos, y >4$ caritate........................... io5 ita quod ci obedire non teneantur. INDEX ARTICULUS MI vm IX > XI XII Utrum rimor sit initium sapientiae. . Utrum timor initiali * dilfcrat secun­ dum substantiam α timore filiali . . Utrum limor sic donum Spiritus Sancti. Utrum crescente caritate diminuatur rimor............................................. Utrum timor remaneat in patria . . . Utrum paupertas spiritus sil beatitudo respondens dono timoris ...... Fa8- 144 > ib. 146 s «47 > 148 > » «49 > De desperatione. II 111 iv Uirum desperatio sit peccatum. . . . Utrum desperatio sine infidelitate cue possit............................................ Utrum desperatio sit maximum pec­ catorum .......................................... Utrum desperatio ex acedia oriatur. . 1 Si iSi 1 » 1 ’ i53 154 Ql AESTIO VIGES1MAPRIMA De praesumptione. ARTICULUS I II ΠΙ iv Utrum praesumptio innitatur Deo, an propriae virtuti......................... Utrum praesumptio sit peccatum. . . Utrum praesumptio magis opponatur timori quam spei.......................... Utrum praesumptio causctur cx mani gloria............................................. > Utrum etiam creaturae irrationales sint cx caritate diligendae............ (W· I99 IV Utrum homodd>cai scipsum cx caritate diligere................. .. 200 Utrum homo debeat corpus suum cx V caritate diligere............................ 201 VI Utrum peccatores sint cx caritate di­ ligendi, . . ................................. ib. io) vn Utrum peccatore» diligant scipsox . . vm Ltrum it de necessitate carnatis ut inimici diligantur......................... 204 Utrum >it dc necessitate cantatis quod IX aliquis ngna ct efiectus dilectionis 20$ mimico exhibeat......................... X Ltrum debeamus angelus cx cantate diligere ....................................... 2o6 XI Utrum debeamus daemones ex ca­ ritate diligere........... ib. .............. xn I irum convenienter enumerentur qua­ tuor cx cantate diligenda scilicet Deus, proximus, corpus nostrum ct nos ipsi....................... .. ............. io? ARTICULUS Π1 QUAESTIO VIGESIMA ARTICULUS I 409 QI AESTIO V1GESJMASEXTA i56 Dc ordine caritati*». Utrum in caritate sit onio.............. Utram Deus sit magis diligendus quam II proximus ............................... m Utrum homo debeat ex cantate plu· Deum diligere quam scipsum .... rv Utrum homo cx caritate magis debeat diligere scipsum quam proximum. . Utrum homo magis debeat diligere proximum quam corpus proprium. Utrum unus proximus »ii magis dili­ M gendus quam dius....................... vn Utrum magi» debeamus diligere me­ liores quam nobis coniunctiorc *. . . vm Utrum sit maxime diligendus ille qui est nobis coniunctui secundum car­ nalem originem............................ Utrum homo cx caritate magi * debeat IX diligere filium quam patrem . . . Uirum homo magi» debeat diligere matrem quam patrem ...... Utrum homo plus debeat diligere uxo­ XI rem quam patrem ct matrem. , XII Uirum hamo nugis debeat diligere benefactorem quam bencftciotum . . XIII Ltrum ordo caritatis remaneat in patria ..................................... ARTICULIS I i58 » 159 QUAESTIO VIGESIMASECl iNDA De praeceptis pertinentibus ad spem et timorem. ARTICULUS ! II Utrum de tpc debeat dari aliquod praeceptum.................................... Utrum de timore fuerit dandum ali­ quod praeceptum............................ 16o IÔI QUAESTIO V1GESIMATERTIA De caritate secundum se. ARTICULUS 1 » II III IV V VI » vn VIII ARTICULUS I II ni IV V M » > > vu Mil > » IX XI xu Utrum caritas sit amidlia................ Utrum caritas sit aliquid creatum in anima.............................................. Utrum cantos sil s inus..................... Utrum caritas sit virtus speciali» . . Utrum cantas sit una virtus........... Utrum caritas ait excellentissima virtutum Utrum sine caritate pouii esse aliqua vera virtus.................................... Utrum caritas sit forma virtutum. . . <63 > 104 167 168 M 170 171 172 210 211 212 2l) 21$ 219 220 131 332 QUAESTIO VIGESIMAQUARTA QUAESTIO VIGESIMASEPTIM \ De caritatis subiecto. De principali actu caritatis, qui est dilectio. Utrum voluntas sit subjectum caritatis. Utrum caritas causctur in nobis cx infusione....................................... Utrum caritas infundatur secundum quantitatem naturalium................ Utrum caritas augeri possit............... Utrum caritas augeatur peradditionem. Uirum quolibet actu caritatis caritas augeatur........................................... Ltrum caritas augeatur in infinitum. Utrum caritas in hac vita possit esse perfecta........................................... Utrum convenienter distinguantur tres gradus caritatis, incipiens, proficiens ct perfecta..................................... Utrum caritas pouit diminui............ Utrum caritas semel habita posait omitti Utrum caritas amittatur per unum actum peccati mortalis. ............... i articulus n ib. m 178 IV 180 182 V VI » MI VKI 191 193 224 215 236 227 328 ib. i3o Dc gaudio. 195 ARTICULUS I II De obiccto caritatis. Utrum dilectio caritati» sistat in Deo, an sc extendat etiam ad proximum. II Utrum caritas sit cx caritate diligenda. Scmmac Tmfol. D. Thomar T. V. Ltrum cantati» sit magi» proprium amari quam amare...................... » Utram ornare, secundum quod Ctt actus cantatu, sit idem quod bene­ volentia............................. . . . Utrum Deus sit propter »cipvuro c.x Caritate diligendus....................... Ltrum Deus in hac vita poxsit im­ mediate amori .................... . Utrum Deu» pouii totaliter amori. . Uirum dninac dilectionis sit aliquis modus habendus.......................... Utrum sit magis meritorium diligere inimicum quam amicum......... .. Utrum sic magi» meritorium diligere proximum quam diligere Deum. . . QUAESTIO VIGESIMA OCTAVA QUAESTIO VIGESIMAQUiNTA III ARTICULUS I » 209 »97 198 IV Utrum gaudium sit ciFectu» caritatis in nobis. .......... .......................... I irum gaudium spirituale quod ex caritate causatur recipiat admixtionem tristitiae........................................ thrum spirituale gaudium quod ex ca­ ritate causatur postit in nobis impleri. Utrum gaudium sit virtus................ 3* 332 133 » >b. ύ' INDEX 410 ARTICULUS III QUAESTIO V1GESIMAN0NA De pace. articulus i » u m r rv IV Utrum pax sit idem quod concordia. Pa& 136 » 237 Utrum omnia appetant pacem .... Utrum pax sit proprius effectus ea» 238 ritatis.................................................. ib. » Utrum pax sit virtus............................ » » v VI Utrum omnc odium proximi sit pec­ catum ................................................. fJg· 2 77 Utrum odium proximi sit gravissimum peccatorum quae in proximum com> ib. mittuntur............................................. > 280 Utrum odium sit vitium capitale. . . » 282 Utrum odium oriatur cx invidia . . . QI JAESTIO TR1GESIMAQUINTA QUAESTIO TRIGESIMA De acedia. De misericordia. i articulus π » in iv Utrum malum sit proprie motivum ad misericordiam...................................... Utrum defectus sit ratio miserendi cx parte miserentis............................ Utrum misericordia sit virtus............. Utrum misericordia sit maxima virtutum................................................... » 240 > 241 242 • 245 QUAESTIO TRIGESIMA PRIMA De beneficentia. ARTICULUS i » II » m iv Utrum beneficentia sit actus caritatis. Utrum sit omnibus benefaciendum. . Utrum sit magis benefaciendum his qui sunt nobis magis coniuncti............. Utrum beneficentia sit virtus specialis. > > 245 246 ARTICULUS 1 » II ni • XV ARTICULUS I » Π * II! IX » » > » > » » » ς » > » > Utrum di.szordia sit peccatum .... Utrum discordia sit filia inanis gloriae. Utrum fraterna correctio sit actus caritatis................................................ u Utrum correctio fraterna sit in praecepto................................................... m Utrum correctio fraterna pertineat noIum ad praelatos................................ rv Utrum aliquis teneatur corrigere praelatum suum......................................... v Utrum peccator debeat corrigere delinquentem................... ...................... vi Utrum aliquis debeat a correctione cessare propter timorem ne ille fiat deterior................................................ vn Utrum in correctione fraterna debeat, cx necessitate praecepti, admonitio secreta praecedere denuntiationem . . vni Utrum testium inductio debent praecedere publicam denuntiationem . . ARTICULUS I II Utrum contentio sit peccatum mortale. Utrum contentio sit filia inanis gloriae. π Utrum aliquis possit Deum odio haberc..................................................... Utrum odium Dei sit maximum peccatorum............................................... > 290 2o3 290 298 » > 3 00 3ot > > 3o3 3 04 » 3ού > 3oo > 310 > ib. > 3l2 » > • 314 3i6 ib. > > 318 3iq QUAESTIO TRJGESIMANONA > De schismate. > 253 > ib. > 255 » 156 > 258 ARTICULUS I > U m » IV De bello. 2?9 > 200 Utrum schisma sit peccatum spedale. Utrum schisma sit gravius peccatum quam infidelius.............................. Utrum schismatici habeant aliquam potestatem........................................ Utrum sit conveniens poena schisma­ ticorum ut excommunicentur .... QUAESTIO QUADRAGESIMA ARTICULUS I » II > > HI IX’ i i ib. 252 Utrum bellare semper sit peccatum. Utrum clericis ct episcopis sit licitum pugnare .............................................. Utrum xit licitum in bellis uti insidiis. Utrum in diebus festis liceat bellare. QUAESTIO QUADRAGESIMAPR1MA > 262 > 263 » 265 De rixa. Utrum rixa semper sit peccatum. . . Utrum rixa sit filia irae...................... ARTICULUS I » II QUAESTIO Ql 'ADRAGESIMASECUNDA > 266 > 267 » De seditione. articulus 1 » 11 Utrum seditio sit speciale peccatum > 32o ab aliis distinctum............................. Utrum seditio semper sit peccatum > 311 mortale.......................... ..................... 268 QUAESTIO QUADRAGESIMATERT1A > 209 > 271 De scandalo. articulus 1 » » » » n 111 XV V De odio. » tristitia................... peccatum................ peccatum mortale. vitium capitale. . . De contentione. 2$o > De discordia. QUAESTIO TRIGES1MAQUARTA articulus sit sit sit sit Utrum dare clccmosvnam sit netus caritatis ............................. ,................ n Utrum convenienter eleemosynarum genera distinguantur.......................... in Utrum eleemosynae corporales sint potiores quam spirituales................ iv Utrum eleemosynae corporales habeant effectum spiritualem......................... v Utrum dare eleemosynam sit in praecepto................................................... vi 1 irum aliquis debent dare cleemosvmun dc necessario.......................... invidia invidia invidia invidia Q( AESTIO TR1GESIMA0CTAVA QUAESTIO TR1GESIMATERTIA articulus Utrum Utrum Utrum Utrum Dc eleemosyna. 249 285 286 287 QI AEST1O TR1GESI.MASEPTJMA ARTICULUS I > Π > > > > De invidia. ARTICULUS i » acedia sil peccatum................ acedia sit speciale vitium. . . acedia sit peccatum mortale . acedia debeat poni vitium ca­ .................................................. QUAESTIO TRIGES1MASEXTA ib. 24« QUAESTIO TRIGESIMASECUNDA Utrum Utrum Utrum Utrum pitale » 273 > 274 Utrum scandalum convenienter defi­ niatur quoti est dictum >·<·/ factum minus rectum praebens occasionem > 322 ruinae...................... > 334 Utrum scandalum sit peccatum. . . ♦ Utrum scandalum sit speciale peccatum. » 315 > ib. Utrum scandalum sil peccatum mortale. Utrum scandalum passivum possit > 336 etiam in perfectos cadere.............. INDEX ARTICULUS Utrum scandalum activum possit in­ veniri in viri» perfecti.................... Pa8< Utrum bona spiritualia unt propter ib. scandalum dimittenda................... Utrum temporalia sint dimittenda pro­ > 339 pter scandalum.............................. articulus vi » 4M VII VH1 XIV XV XVI Utrum prudentia sit in omnibus ha­ bentibus gratiam......................... PW 36a ib. Utrum prudentia insit nobi * a natura. Utrum prudentia possit amitti per » 363 oblivionem.................... . . . . QUAESTIO QUADRAGESLMAOCTAVA QUAESTIO QUADRAGÊS1MAQUARTA Dc partibus prudentiae. De praeceptis caritatis. articulus vxicrs. Utrum convenienter a^ignentur 365 pones prudentiae........................... Utrum dc caritate debeat dari aliquod 33i praeceptum.....................................* QUAESTIO QUADRAGES1MAN0NA Utrum de caritate fuerint danda duo » 11 Dc singulis prudentiae partibus quasi integralibus. 333 praecepta........................................ Utrum sufficiant duo praecepta ca­ ΠΙ ARTICULUS l Utrum memoria sit pars prudentiae. 367 333 ritatis ......................................... . . 368 » n Utrum intellectus sit pars prudentiae. IV Utrum convenienter mandetur quod Utrum docilitas debeat poni pars pru­ » m ib. Deus diligatur cx tota corde .... dentiae ....................................... Utrum super hoc, Diliget Dominum » 36n IV Utrum solcrtia sil pan prudentiae. . Deum tuum cx toto corde tuo, con­ V Utrum rauo debeat poni par * pru­ venienter addatur, ct cx tota anima dentiae ....................................... 334 tua ct ex tota fortitudine tua. . . . VI Utrum providentia debeat poni pan Utrum hoc praeceptum dc dilectione VI prudentiae.............. . . Del possit in via impleri.............335 vn Utrum circumspectio debeat poni par * Utrum convenienter detur praeceptum vu prudentiae.......................... ♦ . . 372 336 dc dilectione proximi................... vm Utrum cautio debeat peni part pru­ VIII Utrum ordo caritatis cadat sub prae­ ib. dentiae . , . .. ............................. ib. » cepto ............................................. QUAESTIO QUINQUAGESIMA QUAESTIO QUADRAGESIMAQUINTA De partibus aubiectivis prudentiae. Dc dono sapientiae. Utrum regnativa délicat poni species ARTICULUS I prudentiae..................... » .... Utrum sapientia debeat inter dona 374 ARTICULUS 1 Utrum politica convenienter ponatur 11 Spiritus Sancti computari............... 339 pan prudentiae...................... . . 3/5 Utrum sapientia sit in intellectu sicut II Utrum oeconomica debeat poni species III in subiccto.................................... 34° 376 prudentiae....................................... Utrum sapientia sil speculativa tantum, III tv Utrum militari» debeat poni species 34« an etiam practica........................... » ib. prudentiae.................................... tv Utrum sapientia possit esse sine gratia, cum peccato mortali...................... * 34 QUAESTIO QUINQUAGESfMAPRIMA V Utrum sapientia sit in omnibus ha­ 343 bentibus gratiam.............................. De partibus potentialibus prudentiae. vi Utrum septima bcatitudo respondeat Utrum cubulia rit virru»................ 378 ARTICULUS I dono sapientiae................................. Utrum cubulia sit virtus distincta a > U » 3/9 prudentia..................................... QUAESTIO QI ADRAGES1MASEXTA 3 80 Utrum synesis sit virtus.................. 111 De stultitia. iv 381 Utrum gnome sit specialis virtus. . . ARTICULUS 1 ARTICULUS i > n m Utrum stultitia opponatur sapientiae, Utrum stultitia sit peccatum............ Utrum stultitia sit filia luxuriae . . . 346 ib. QUAESTIO QUINQUAGES1MASECUNDA De dono consilii. ARTICULUS I QUAESTIO QUADRAGESLMASEPTLMA De prudentia secundum sc. ARTICULUS I » 11 ni IV > v VI VII VIII IX X XI » XII XIII II Utrum consilium debeat poni inter dona Spiritus Sancti.................... Utrum donum consilii respondeat vir­ tuti prudentiae............................. Utrum donum consilii maneat in patria. Utrum quinta beatitude, quae est de misericordia, respondeat dono consilii. a 383 384 385 Utrum prudentia sit in vi cognoscitiva, ni 34« an in appetitiva............................ iv Utrum prudentia pertineat solum ad 386 rationem practicam. an etiam ad 349 QUAESTIO QUINQUAGESLMATERT1A speculativam.................................. Utrum prudentia sit cognoscitiva sin­ De imprudentia. 350 gularium ........................................ ARTICULUS I Utrum imprudentia rit peccatum. . . 35i 387 Utrum prudentia sit virtus............... Utrum imprudentia sit speciale pec­ > Π 352 Utrum prudentia sil virtus specialis. > 389 catum .......................................... Utrum prudentia praestituat finem vir­ 111 Utrum praecipitatio »it peccatum sub tutibus moralibus............................ > imprudentia contentum ...... 391 Utrum ad prudentiam pertineat inve­ 355 IV Utrum incomivlcratio sit speciale pec­ nire medium in virtutibus moralibus. catum sub imprudentia contentum. lb. Utrum praecipere sil principalis actus 350 Utrum inconstantia sil vitium sub im­ prudentiae..................................... prudentia contentum............ 392 Utrum sollicitudo pertineat ad pru­ VI Utrum praedicta vitia oriantur ct lu­ 357 dentiam ............................... ... xuria ........................................... 393 Utrum prudentia sc extendat ad re­ 358 gimen multitudinis...................... ... QUAESTIO QUINQUAGESIMAQl ARI A Utrum prudentia quae est respectu De negiigentia. boni proprii sit eadem specie cum ca quae sc extendit ad bonum com­ ARTICULUS I Utrum ncgligcntiarit peccatum speciale. 395 359 mune .............................................. » Π Utrum negligent^ opponatur pru­ Utrum prudentia sit in subditi *, an ib. dentiae ........................................ 360 solum in principibus....................... in Utrum ncgligcntia posait esse pccUtrum prudentia po»sit esse in pec­ » 396 catum mortale ......................... 36i catoribus ......................................... •5 J' INDEX 412 QUAESTIO QUINQt AGESIMAQUINTA articulus Dc vitiis oppositis prudentiae quae habent similitudinem cum ipsa. > ARTICULUS ! > n • HI > IV > V > VI Utrum aliquis debeat esse sollicitus in futurum..................... pag. 402 vtn Utrum huiusmodi vitia oriantur ex avaritia. » 403 vn Utrum prudentia camis sit peccatum. pag. 398 QUAESTIO QU1NQUAGESIMASEXTA Utrum prudentia camis sit peccatum De praeceptis ad prudentiam pertinentibus. mortale.............................................. 399 Utrum astutia sit speciale peccatum. articulus i Utrum de prudentia fuerit dandum Utrum dolus sit peccatum ad astu­ aliquod praeceptum inter praecepta tiam pertinens......................... . . . ‘b· decalogi........................ ... ................... » Utrum fraus ad astutiam pertineat . . •»OÏ u Utrum in veteri lege fuerint convcUtrum licitum sit sollicitudinem habere Intenter praecepta prohibitive pro­ de temporalibus rebus.................... posita dc vitiis oppositis prudentiae. » 40$ ib. σ'. %% ’ IMPRIMATUR Fr. R-phoel Pierotti Ord. P„ed. S. P.L Ap. M.gUter.