SCRIPTUM SUPER SENTENTIIS MAGISTRI PETRI LOMRARRI COMMEMT. IN LIB. SENTENT. - III. — 1 S. THOMAE AQUINATIS DOCTORIS COMMUNIS ECCLESIAE SCRIPTUM r SUPER SENTENTIIS MAGISTRI PETRI LOMBARDI recognovit atque iterum edidit R. P. Maria Fabianus MOOS, O. P. TOMUS III PARISIIS (VP) SUMPTIBUS P. LETHIELLEUX, EDITORIS 10, VIA DICTA CASSETTE, 10 I933 Nil obstat Fr. Leonardos Lehu, 0. P. Mag. in S. Theologia. Fr. Maria Joseph Gerlaud, 0. P. Baccalaureus in S. Theologia. Imprimi potest Fr. Joannes Maria Périer, O'. P. Prior Provincialis Lugduni, die XIV Septembris 1932. Imprimatur Lutetiæ Parisiorum, die V Aprilis 1932 V. Dupin, v. g. REVERENDO. PATRI. A. D. SEKTILLANGES. IN. SIGNUM. PII. GRATIQUE. ANIMI. EDITIONEM. HANC. SCRIPTI. ANGELICI. PRÆCEPTORIS. SUPER. SENTENTIIS. D. FILIUS. D. D. DISCIPULUS. PROŒMIUM Quamvis S. Thomas inter theologiæ auctores maxime legendus esset, cum secundum Ecclesiæ statuta « alumnorum in his disci­ plinis institutionem professores omnino pertractare ad Angelici Doctoris rationem, doctrinam et principia, eaque sancte tenere debeant1», dolendum sane quod tot studentes, ne dicam professores, sæpius a longe S. Doctorem respiciant ejusque doctrinam tam raro in genuinis fontibus hauriant. Verum causam nullo negotio afferre possunt, cum fere omnes editiones mole sua ægre revolvi valeant ac frequenter mendis referciantur. Tantum enim abest ut varietate typorum lectio­ nem tironibus expediant, ut etiam studiosis haud raro moles­ tiam ingerant. Opportune hisce ultimis annis pleraque opera Angelici Prae­ ceptoris in lucem prodierunt in commodum studentium, non quod praebeant textum secundum regulas criticas deductum, sed textum receptum forma qua commodius versari possit, exhibent. Inter opera S. Doctoris jam a longo tempore desiderabatur Scriptum super Sententiis quippe quod immensum emolumentum afferat theologis necnon historicis medii ævi, sed nullibi fere inveniebatur nisi in operibus completis, sicubi venumdabant. Adhortante instanter A. R. P. Petro Mandonnet apud fau­ tores Aquinatis tam optime emeriti, Bibliopola Parisiensis Glar. D. Lethielleux iterum in lucem edere aggressus est quatuor libros super Sententiis, ut votis omnium studiosorum S. Doctoris fieret satis. Secundum volumen jam prodierat, cum nos qui jamdudum votis editionem Sententiarum prosequebamur, benigne annuen­ tibus Superioribus, navare operam clar. Editori statuimus. Gum vero alia omnino ratione opus moliri intendebamus, Editor plusquam ducentas paginas Tertii voluminis jam typis exaratas, quamvis summo suo damno, sui immemor, non cunctanter missas fecit. Haec nostra editio non absolute critica dicenda est. Tempus 1. Can. 1366, 2°. viii Scriptum super lib. hi sententiarum enim deerat, nec ullus auderet, ne quidem a longe, vestigia editorum Leoninæ premere, cum nulla editio cujuscumque auctoris, ratione critica, editionem Leoninam superare se jactare praesumat. Textum vulgatum editionis Sententiarum meliorem facere unice intendimus, præ omnibus curam habentes ut mendæ quæ sæpius deturpant præcedentes editiones accurate expun­ gerentur. Sunt qui putant textum editionis Romanæ (1570-1571) quæ vulgo Piana audit, gaudere valore quodam fundamentali, ita ut ægre tantum a lectione Pianæ discedere fas sit. Post diuturnam collationem non hæremus nostrum facere judicium Bernardi de Rubeis, saltem quoad Scriptum in Sententias — de aliis operibus S. Thomæ circa hoc opinionem non habentes — : « Volis curisque adhibitis haud bene cessit, cum eadem scateat non. paucis mendis Romana editio, purioresque ferme sini quæ antea prodierant. Menda nempe intelligo quæ vel incuriam lypothetarum vel eorum qui manuscriptos codices transcribebant osciianliam aut imperitiam causam habent1. » Incuria typothetarum sine dubio, sed præcipue imperitia eorum qui manuscriptos codices transcribebant redarguenda est. Incuriæ enim typothetarum mederi opus sat facile erat, sed pravæ lectiones corrigi non poterant nisi recurrendo ad codices, cum rei periti probe norint correctionem verborum, si sola critica interna fiat, sæpius verba in alium sensum detor­ quere. Exempla in medium adducere esset oleum et operam perdere. Quicumque hanc editionem perlegerit, rem compertam habebit. Quasi omnes lectiones pravæ quæ per imperitiam editorum Pianam occupavere, in posterioribus editionibus fideliter retentæ sunt, quamvis nullum sensum, aut quod pejus est. sensum omnino alienum a mente S. Doctoris præbeantI. 2. Non desunt qui asserunt editionem Antwerpiensem (1612) emendatiorem esse Piana, « quia majore cum diligentia et critica curata fuit3. » Nos e contra post attentam lectionem explora­ vimus hanc editionem omnibus mendis editionis Pianæ copiam erratorum propriorum adjunxisse, præsertim incuria typothe­ tarum. Eisdem omnino typis exarata est et plerumque folium incipit cum eodem vocabulo et desinit in idem ac ed. piana. Inter omnes editiones facile eminet editio a Patre Nicolai curata (1660). Margines ornantur innumeris notis, non solum I. Ed. Leon., t. 1, p. ccxv, dist. xvi, c. i. — 2. Cf. p. 32, nota 6 ; p. 380, nota 1 ; p. 501, nota 8 : p. 560, nota 5 ; p. 824, nota '1 : p. 1256, nota 5 et alibi sexcenties.— 3. Angelicum anno 1925, p. 86. PROOEMIUM IX doctrinalibus, sed etiam criticis. Haud raro alludit ad impressa de quibus queritur vehementer. Loquitur etiam de gothico exemplari ac de Manuscripto quod tunc temporis exstabat in conventu Sancti Jacobi Parisiensis. Sed nullibi comperimus textum Sententiarum integre collatum esse cum manuscriptis. Solum cum critica interna hoc suadebat, ad gothicum exemplar et ad manuscriptum confugiebat Nicolai. Et quamvis aliquando genuinam lectionem restituere contigit1, sexcenties etiam proprio marte adornat mutatque sententiam aut verba Aqui­ natis, cum textus veram latinitatem redolere sibi non satis videbatur2. Quantum ad editionem Vivès, licet in fine voluminis quinti fiat longa enumeratio codicum quibus usus est editor ad reco­ gnoscendum textum, nobis persuasum est D. Frette aliquando tantum ad codices refugisse, praesertim vero in locis ubi edi­ tiones jam praebebant diversam lectionem. Anno MCMXXVI R. P. Franciscus Pelster S. qui una cum Illustrissimo DD. Martino Grabman curat seriem scholas­ ticam et mysticam in collectione « Opuscula et Textus historiam Ecclesiae ejusque vitam atque doctrinam illustrantia », secundum fidem trium manuscriptorum in Bibliotheca Vaticana asserva­ torum denuo edidit Quaestiones de natura Fidei quæ sunt respec­ tive distinctiones XXIII et XXIV praesentis libri. Hunc textum cum saltem quinque aliis .codicibus diversae omnino ori­ ginis attente collegimus, et quamvis aliquando a lectione H. P. Pelster recessissemus, plerumque ei assentimus. Sunt tamen quædam loca in quibus evidenter fallitur R. P., non tam quod manuscriptum perperam legerit3, sed imprimis quod praeteriit eum verus ac genuinus sensus doctrinæ S. Thomae4. Probe novimus autographum Angelici Prieceptoris in Tertium Sententiarum in Bibliotheca Vaticana asservari. Ipse Pater Pelster in editione de qua supra hunc codicem non adhibuit, « tum propter nimiam difficultatem legendi, tum quia hoc auto­ graphum non est redactio definitiva auctoris3. » Facile dictu ! Sed revera prima ratio suppetere videtur ac candide fateri liceat, nos non videre qua de causa, secunda afferri possit, ubi adest prima. Editio Leonina simul ac textum autographi in lucem edet, hanc quæstionem enodabit. 1. Cf. p. 602, nota 1 ; p. 814, nota 3 ; p. 1031, nota 6 ; p. 1179, nota 4 ; p. 1195, nota 5 ; p. 1186, nota 1 ; p. 1199, nota 1 ; p. 1200, nota 1 ; p. 1218, nota 5 ; p. 1245, nota 1 ; p. 1257, nota 6 .— 2. Cf. p. 462, nota 10 ; p. 466 nota, 5 ; p. 596, nota 1 ; 1077, nota 7 ; p. 1186, nota 1. — 3. Cf. tamen p. 761, nota 3 ; p. 764, nota 3 ubi R. P. legit quidquid loco quodquid et p. 771®. — 4. Cf. p. 761, nota 3 ; p. 764, nota 3 ; p. 765, nota 7 ; p. 770, nota 3 ; p. 771, notis 2 et 3. — 5. Cf. Opusculum laudatum, p. 6, linea 9. X SCRIPTUM SUPER LIB, III SENTENTIARUM Nullus miretur nos Scriptum super Sententiis præsens opus inscribere et non super Sententias ut plerumque invenitur in codicibus. Non solum super Sententiis ablativo casu latinius videtur, sed expresse sic inscribitur in catalogo quem vocant Officialem operum Aquinatis1. Textus Magistri Petri Lombardi est textus quem praebet editio Vivès, at eum attente cum textu critico editorum operum S. Bonaventuræ (vulgo Quaracchi) collegimus2. Ubi diversa lectio alicujus momenti discrepat a lectione Vivès, eam sive in textu, sive in notis sedulo retulimus. Loca recitata accurate recognovimus. Ubi locus a Quar. tantum recitatur, hoc in notis indicavimus. Ubi autem in editione Quar. per negligentiam typothetarum mendum irrepserit, quantum permisit humana fragilitas, expunximus. Tandem quo primo intuitu facilius sententiæ proprie dictæ S. Scripturæ et Patrum a verbis propriis Lombardi discerne­ rentur, sententias typis italicis insignivimus. Cum vero tempus urgeret ac sæpe sæpius subscriptores apud Editorem conquererentur, incepimus collationem a duobus manuscriptis recentioris ætatis, cum tunc temporis, hæc duo tantum ad manus habebantur ; sed non quin prius per integras distinc­ tiones lectiones horum duorum codicum cum codicibus melioris notai accurate contulissemus, sive Romæ, sive Parisiis, sive Andegavi ; hanc regulam præ oculis tenentes, salvis paucis casibus, eam seligere lectionem in qua concordarent duo supradicti codices qui diversæ originis nobis esse visi sunt quosque post diuturnam collationem comperimus plerumque cum aliis codicibus contra lectiones editionum consentire. Sed ne levitatis nota inuri mereremur, lectiones prioris edi­ tionis aut manuscript! quas seponimus in calce paginæ sedulo retulimus, ut si quis nostram lectionem ægre ferat, semper in promptu habeat lectiones editionum praecedentium. Textum editionis Vivès ut fundamentum nostræ editionis elegimus, at ubi diversa lectio jam notabatur in calce paginæ, semper ad editionem Pianam, Antwerpiensem, Nicolai, Venetam secundam a Bernardo de Rubeis curatam et Parmensem recurrimus. Cum omnes concordant contra codices, ubi omnes propriis oculis perlegimus, RANVP. annotamus. Ubi vero plures consen­ tiunt, aut forsan omnes, quin omnes perlustraverimus, ed. notamus, inter quas editiones semper NF. intelligimus et sæpius VP. insuper innuere intendimus. 1. Cf. Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Age,t. Ill, ρ. 27.— 2.Putri Lombardi Libri IV Sententiarum, secunda editio ad Claras Aquas, anno 1916. j i ' | PROŒMIUM XI In hoc omne contulimus studium ut loca Patrum qua fieri potuit industria ad Patrologiam a Migne editam, loca vero Aristotelis ad Bekkerianam editionem lectionemque S. Thomæ, si qua sit, numeris editionum Leoninæ aut Marietti instructam remitterent1. Ubi Angelicus remittit ipse ad loca jam explanata vel infra explicanda, non semper vacavit locum indicare post « ut supra dictum, est », vel « ut ex supra dictis patet », vel « ut infra patebit », præsertim quando remittit ad corpus articuli vel ad solutionem præcedentem. In principio articuli vel quæstiunculæ loca quæ parallela audiunt accurate indicavimus ex aliis operibus S. Thomæ. Non auderemus asserere omnia loca semper ad rem esse inter tot auctores toties recitatos — in sola distinctione XXXII l Aristoteles plusquam centies in medium vocatur — præsertim in principio voluminis, ubi certam laborandi rationem nondum assecuti eramus. Textum enim per partes ad Editorem mittere debebamus, antequam omnem librum recognovissemus. Haec eadem ratio explicat cur in principio operis usque ad distinctionem XIV, titulos articulis adhuc præfixerimus. Cum nullus inveniatur titulus in duodecim codicibus collatis, re maturius perpensa, statuimus ne titulum ex propriis cudere argueremur et ne in immensum librum augere teneremur, solummodo formulam « VIDETUR QUOD etc. » typis capitalibus insignire. Etenim titulos qui in editionibus præfigebantur sæpius abs re esse, nemo qui textum attente perlegerit, est qui non videat. V. g. Distinctione II, articulus 2 in editionibus sic inscribebatur : « Utrum Filius Dei humanam naturam as­ sumere debuit. » Hic titulus prout jacet, jam non pertinet ad hanc quæstionem, cum in hoc articulo quæratur a S. Thoma in quo assumi debuit humana natura2. Sæpe sæpius insuper titulus prout praebetur in editionibus, non est titulus articuli, sed primæ quæstiunculæ tantum. Quæ cum ita sint, aut omnino omittantur tituli, aut si ponantur, præfigantur non solum arti­ culis, sed etiam quæstiunculis, ut expresse habetur in indice codicum. In fine voluminis inveniet lector quod a codicibus vocatur : « Capitula super tertium fratris Thomæ » vel « Rubrica proble­ matum » vel « Tabula quæstionum », scilicet indicem eorum quæ in hoc libro continentur : ubi non solum indicantur tituli arti­ culorum et quæstiuncularum, sed præcipuorum objectorum circa —■ non contra, ut perperam legitur in editionibus3, — 1. Quoad litteras quæ sequuntur lectionem S. Thomæ in Commentario super Ethic., animadvertere liceat eas desumi ex Ed. Patris Morel, Ο. P. Parisiis (1660).— 2. p 52. — 3. p. 100, nota 1 ; p. 109, nota 3 etc. XII SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM materiam articuli aut quæstiunculæ. In distinctione XXXIII, ut exemplum in medium afferatur, in editionibus PVF. habentur tredecim tantum tituli, dum hic praebentur plusquam septua­ ginta. Verum enim vero, cum manuscript! quoad sensum tantum concordarent in his titulis enunciandis, titulos diversorum codicum in unum conflavimus, ex textu Divi Thomæ errata emendando omissaque supplendo, et, quantum licuit, integras sententias, immo ipsissima verba Angelici Doctofis carpendo. In hoc etiam nulli pepercimus labori, n. ut typi nitidi et varii adhiberentur quo textus aperiretur, ita ut theologiæ tirones opus versarent diligentius sensumque primo intuitu dilucidius cernerent. Diversae partes articuli typis majoribus indicantur. AD PRI­ MUM SIC PROCEDITUR — quo incipit articulus in manus­ cripts — SED CONTRA. RESPONSIO. AD PRIMUM. AD ID QUOD IN CONTRARIUM OBJICITUR. Sicubi S. Doctor affert divisionem quamdam, nos ope typorum signamus, ut saepius fit in codicibus rubricis et litteris caeruleatis vel paragraphes. Principales sententiae diversis typis designantur et semper argumenta analogica quæ tanti referunt in doctrina Angelici, italicis typis indicavimus. Sicut...... ita. Numeri marginales qui per totam distinctionem decurrunt lectionem expediunt pressiusque definiunt loca recitanda. Hi numeri enim maximam utilitatem sibi vindicant praecipue in DIVISIONE TEXTUS et in EXPOSITIONE, ubi numerus uncinis inclusus qui terminat locum Magistri ab Aquinate recitatum, remittit ad numerum marginalem textus. Fateri non pudet hos numeros in textu S. Doctoris, maturiore consilio, alibi reponi potuisse, quosdam autem superesse ; sed ne obliviscatur lector, editorem undequaque urgeri ut editio quantocius proderet ! Juvat hic addere vocem RESPONSIO, non Respondeo haberi in codicibus. In quibusdam enim manuscriptis vel içnsio, vel integris litteris RESPONSIO invenimus. Jam statueramus vocem RESPONSIO loco Respondeo ubique in textu substi­ tuere, cum revolvendo quae scripsit A. R. P. Suerdmondt in « Rulleiin Thomiste » haec invenimus : « Les mss. portent 99 % la seule abréviation iÿ°. La vraie leçon complète et authentique serait : Responsio. Dicendum quod..., nous le prouverons plus tard objectivement1. » Operæ pretium erit animadvertere formam articulorum non esse in libro super Sententiis tam rigidam ac in Summa Theolo1. Anno 1927, p. 47. ! PR0ŒMIUM XIII gica. Pro objectis non semper adhibetur verbum Prœterea, sed aliquando Item1. Insuper, cum in Summa Theologica semper unum VIDETUR I QUOD habeatur in unoquoque articulo, non raro in Sententiis, plura in articulo aut etiam in una quæstiuncula habentur’. Aliquando etiam in objectis additur quæstiuncula quæ cum ’ paucis absolvi possit, articulo connectitur3. Sicubi habentur quæstiunculæ in articulo, editiones recentiores post argumenta SED CONTRA, inscribunt SOLU­ TIO I, sed non semper ad rem, cum aliquando habeatur quædam responsio generalis pro toto articulo et postmodum tantum detur solutio ad diversas quæstiunculas4. Tandem omnia nomina et auctoritatum quæ in medium affe­ runtur et opinantium contra sive nominatim recitentur sive collective sub vocabulo quodam generali, ut Quidam, Alii, litteris capitalibus designavimus, ut primo aspectu ab aliis discernerentur, speciatim pro illis qui Historiæ doctrinarum quam vocant, incumbunt : Philosophus, Magister, Magistri, Commentator, Philosophi, Sancti, Theologi etc. Pro sacra Scriptura litteris capitalibus designavimus auctores quando nominatim adducuntur, libros vero aut epistolas litteris italicis. Quando ad aliquod objectum datur duplex vel triplex solutio : differens, vel dicendum eisdem typis exaratur ac ipsum ad ΐ secundum vel ad tertium etc. Lectionem quæ in mss. non satis fundari videbatur, aut qua; } ex mera conjectura præbetur, uncinis inclusimus. f Liceat in fine hujusce prooemii, ex intimo corde gratias persolI vere omnibus qui quovis modo nos adjuverunt, sive consiliis, ;sive animadversionibus ; sed imprimis nobis cordi est grates plurimas referre Clar. DD. Bibliothecariis Bibliothecarum Regalis Bruxellensis, Universitatis Leodiensis, Mazzarineæ et Civitatum Andegavi et Camberiaci qui magna cum benevolentia codices nobis transmitti curarunt longiusque solito usui nostro reli­ querunt. Denique non possumus quin nominatim grati animi sensus J exprimamus R. P. Jacobo Ramirez, Professori Theologiæ in ’ Universitate Friburgi Helvetiorum, olim lectori nostro eximio philosophiæ in Alma Urbe qui non solum animum nostrum ; i excitavit, sed amice prooemium hoc recognoscere dignatus est ; ac tandem R. P. Hyacintho Laurent socio Instituti historici J 'i i ■ ί 1. pp. 13, 19, 20, 21, 24, 29, 32, 35, 36, 39, 716, 717, 783 etc. — 2. pp. 316, 323, 342, 350, 575, 716, 783 etc. — 3. pp. 784, 785, 788 etc. — 4. pp. 54, 65, 73, 80, 85, 98,331. PP , PP XIV SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Fratrum Praedicatorum qui diversas lectiones codicum Bibliothecæ Vatican® nobis caritative collegit. Animus nos non fallit multa errata pluraque menda nos præteriisse : quorum veniam lectoribus benevolis ex corde exposcimus, hoc unum expostulantes ne de his editorem certio­ rem facere dedignentur. Scribebamus Ravoriæ in Sabaudia in Studio Generali Sti Alberti Magni Doctoris Universalis die iv Augusti MCMXXXII fr. Maria Fabianus Moos, 0. P. ιί i® J EN SIGLA QUIBUS USI SUMUS IN CONFICIENDA HAC EDITIONE Pro codicibus aBhugis, Bibliotheca publica, 205, membr, )3Bruxellis, Bibi. Regia, 1572, — /Parisiis,Bibl. Mazarinea, 841, — δ — — 842, — € — — 843, chart. ζ Andecavi, Bibi, publica, 206, membr. η Parisiis, Bibl. Nat. 15.539 — 9Civ.Vatican. Ottob.Lat. 190, — i ! — — Lat. 755, — K — — Borghes. Ill, —■ AParisiis,Bibl. Nat. 15.770, — μ. — — 15.772, — Sæc. XV 206 fol. in-fol. r. a. Sæc. XV (1460) 206 fol. 336 x 225 Sæc. XIV ineunte, 168 fol. 288x205 — — 148 fol. 321 x 330 Sæc. XV (1449) 272 fol. 300 x 208 Sæc. XIII exeunte 187 fol. 315x225 Sæc. XIII exeunte (olim S. Viet. 348) — — 173 fol. 340x232 Sæc. XIV ineunte 162 fol. 340x250 Sæc. XIV ineunte 230 fol. 312x218 Sæc. XIII exeunte (olim Sorb. 578) — — (olim Sorb. 580) Pro Editionibus R. Romana (Piana) (1570-1571). A. Antwerpiana (1612). N. Nicolai seu Parisiensis prima (1660). V. Veneta secunda a Bernardo de Rubeis curata (1765-1788). P. Parmensis (1856-1857). F. Vivès a D. Fretté curata (1882). Quar. Editio Sententiarum a collegio S. Bonaventuræad Claras Aquas recognita. Sigla generalia ad. = addit. cor. = corrigit. om. = omittit. ed. = editiones. homol. = homoteleuton. Loca ( ) inclusa a nobis adduntur et semper sunt loca Patrum vel auctoritatum quæ in medium afferuntur. [J indicat lectionem quæ in mss. non satis fundari videbatur, aut quæ ex mera conjectura præbetur. Pro locis recitandis s G. = Patrologia Græca a Migne edita. L. = Patrologia Latina a Migne edita. V. gr. (L. 42, 824) = Patrologia Latina, torn. 42, columna 824. Aliquando etiam post columnam additur littera quæ indi­ cat partem columnæ. BIP^· J- # S. THOMÆ AQUINATIS SCRIPTUM SUPER LIBRO TERTIO SENTENTIARUM DE INCARNATIONE ET DE VIRTUTIBUS ET DONIS NOBIS PER CHRISTUM COLLATIS PROLOGUS S. THOMÆ Ad locum unde exeunt, flumina revertuntur, ut iterum fluant. (Eccl. 1, 7.) Ex verbis istis duo possumus accipere, in quibus hujus tertii libri materia comprehenditur, scilicet divinæ Incar­ nationis mysterium et ejus copiosum fructum. Mysterium Incarnationis insinuatur in fluminum reversione, cum dicitur : « Ad locum unde exeunt, flumina revertuntur. » Sed Incarnationis fructus ostenditur in iterato fluxu, cum dicitur : « Ut iterum fluant. » Flumina ista sunt naturales bonitates quas Deus crea­ turis influit, ut esse, vivere, intelligere et hujusmodi ; de quibus fluminibus potest intelligi quod dicitur Is., 41, 18 : « Aperiam in supremis montibus flumina. » Montes enim supremi sunt nobilissimæ creaturæ in quibus prædicta flu­ mina aperiri dicuntur, quia in eis et copiosissime recipiun­ tur et sine imperfectione ostenduntur. Sed locus unde ista flumina exeunt, ipse Deus est, de quo potest intelligi quod dicitur Is., 33, 21 : «Locus fluviorum rivi latissimi et patentes. » Ac si diceret : in loco ortus fluviorum rivi naturalium bonitatum eminenter inveniuntur. Unde dicit : COMMENT. IN LIB. SENTENT. - III. — 2 2 (I ίί il f ί il I ί SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM latissimi, quantum ad perfectionem divinæ bonitatis secun­ dum omnia attributa ; et patentes, quantum ad communi­ cationem indeficientem1, quia ejus bonitas ex qua omnia fluunt, nec exhauriri nec concludi potest. Ista flumina in aliis creaturis inveniuntur distincta ; sed in homine2 quodammodo omnia congregantur. Homo enim est quasi horizon et confinium spiritualis et corporalis naturæ, ut quasi medium inter utrasque, utrasque3 bonitates participet et corporales et spirituales ; unde et « omnis creaturæ nomine homo inlelligitur»NÎA.n.c., ult., 15, ubi dicitur: « Prædicale Evangelium omni creaturae » ; ut beatus Gregorius {Hom. 29 in Evang., η. 2; L. 76, 1214) exponit.. Et ideo quando humana natura per Incarnationis myste­ rium Deo conjuncta est, omnia flumina naturalium boni­ tatum ad suum principium reflexa redierunt, ut possit dici quod legitur Jos., 4, 18:« Reversæ sunt aquæ in alveum suum, et iterum fluere cæperunt. » Unde et hic sequitur : « Ut iterum fluant », in quo notatur Incarnationis fructus. Ipse enim Deus qui naturalia bona influxerat, reversis quodammodo omnibus per assumptionem humanæ naturæ in ipsum, non jam Deus tantummodo, sed Deus et homo, hominibus fluenta gratiarum abundanter influxit : quia « de plenitudine ejus omnes accepimus, gratiam pro gratia. » Joan., 1,16. Et de isto influxu legitur Eccli., 39, 27 : « Benedictio illius quasi fluvius inundabit. » Et sic patet materia tertii libri. In cujus prima parte agitur de Incarnatione (d. 1-23) ; in secunda de virtutibus et donis nobis per Christum collatis (d. 23-50). i| 1. R. A. : « insufficientem ». — 2. RANVP : « inveniuntur quodammodo aggregata ». — 3. Ed. om. « utrasque ». LIBER TERTIUS DISTINCTIO I Propter quid , ) ; ! ; et quo fine Filius Dei carnem assumpsit 1 1. —Cum venit igitur plenitudo temporis, ut ait Apostolus GaZat,4, 4, misit Deus Filium suum, factum de muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret, ut in adoptionem filiorum Dei reci­ peremur. Tempus aulem plenitudinis dicitur tempus gratiæ, quod ab adventu Salvatoris sumpsit exordium. IIoc est tempus miserendi (ps. 101, 14), et annus benignitatis (ps. 64, 12), in quo gratia et veritas per Jesum Christum facta est (Joan., 1, 17). Gratia, quia per caritatem impletur quod in Lege praecipiebatur. Veritas, quia per Christi adventum exhibetur atque perîicitur humanæ redemptionis sponsio, lacta ab antiquo. Filii ergo missio est ipsa Incarnatio2. Eo enim missus est, quod in lorma hominis mundo visibilis apparui', de quo supra (lib. i, d. 15, c. 2) sufficienter dictum est. i Quare filius carnem assumpsit non Pater vel Spiritus sanctus ; I ( I 2. — Diligenter vero annotandum est quare Filius, non Pater vel Spiritus sanctus, incarnatus est. Solus namque Filius hominem assumpsit. Quod utique ordine congruo atque alto Dei sapientia fecit consilio, ut Deus, qui in sapientia sua mundum condiderat, secundum illud psalm. (103, 24) : Omnia in sapientia fecisti, Domine, per eamdem3 quæ in caelis sunt et quæ in terris restauraret. Hæc est mulier evangelica quæ accendit lucernam et drachmam decimam (Luc. 15, 8 sq.),4 quæ perdita fuerat, reperit : Sapientia scilicet Patris, quæ testam humanæ infirmitatis lumine suæ Divinitatis accendit, perditumque hominem reparavit, nomine regis et imagine insignitum. 3. — Ideo et5 Filius missus est, et non Pater, quia congruentius mitti debebat qui est ab alio quam qui est a nullo. Filius autem a Patre est, Pater vero a nullo est. Ut enim Augustinus ait in lib. IV De Trinitate (cap. 20, n. 28 et 29, et 1. Hunc titulum ex Nicolaio apponimus. Exempla vetera habent : « Quare Filius carnem assumpsit, non Pater vel Spiritus sanctus, « quod infra repetitur. ' In textu vero Magistri, qui ad manum est, nullus habetur. F.— 2. Augustinus, in Joan, tract. 40, η. 6 |L. 35, 1689). — 3. R. A. : « ut eadem » ; Quar. : «in ea­ dem. » — 4. Tota hæc expositio sumpta est ex Gregor., (hom. 34 in Evang., n 6 ; I. 76. 1249), ut notat Quar. — 5. Quar. « etiam. » 4 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM iterum 28 ; L.42, 907) : Non habet de quo sit. Sicutergo Pater genuit, Filius genitus est ; ita congrue Pater misit, Filius missus est. Ab illo enim convenienter mittitur Dei Verbum, cujus est Verbum ; ab illo mittitur, de quo natum est ; mittitur quod genitum est ; Pater vero qui misit, a nullo est. Ideoque Pater missus non est ne, si mitteretur, ab alio esse putaretur. Missus est ergo primo Filius qui a solo Patre est ; deinde etiam Spiritus sanctus qui est a Patre et Filio. Sed Filius solus in carne missus est, non Spiritus sanctus, sicut nec Pater. 4. — Quod ideo factum est, ut qui erat in Divinitate Dei Filius, in humanitate fieret hominis filius. Non Pater vel Spiritus sanctus carnem induit, ne alius in Divinitate esset Filius, alius in humanitate ; et ne idem esset Pater et Filius, si Deus Pater de homine nasceretur. Unde in Ecclesiasticis dogmatibus (cap. 2 ; L. 58, 981) : NonPater carnem assumpsit, nec Spiritus sanctus, sed Filius tantum, ut qui erat in Divinitate Dei Filius, ipse fieret in homine hominis filius ; ne Filii nomen ad alterum transiret qui non esset irterna nativitate Filius. Dei ergo Fi­ lius, hominis factus est Filius, natus secundum veritatem naturæ ex Deo Dei Filius, et secundum veritatem naturæ ex homine hominis filius, ut veritas geniti non adoptione nec appellatione, sed in utraque nativitate Filii nomen nascendo haberet et esset verus Deus et verus homo, unus Filius. Non ergo duos Christos nec duos Filios ; sed Deum et hominem unum Filium quem propterea Unigenitum dicimus, manentem in dua­ bus substantiis, sicut ei naturæ veritas1 contulit, non confusis naturis, nec mixtis2, sicut Timotheani2 volunt, sed societate unitis. Ecce habemus4 quare Filius, non Pater vel Spiritus sanctus, carnem assumpserit. Utrum Pater vel Spiritus sanctus potuerit incarnari vel possit 5. — Si vero quæritur utrum Pater vel Spiritus sanctus incarnari po­ tuerit, vel etiam modo possit, sane responderi potest : et potuisse olim et posse nunc carnem sumere et hominem fieri tam Patrem quam Spiritum sanctum. Sicut enim Filius homo factus est, ita Pater et Spiritus sanctus potuit et potest. An Filius qui tantum carnem accepit aliquid fecerit quod non Pater vel Spiritus sanctus 6. — Sed forte aliqui dicent : Cum indivisa sint opera Trinitatis, si Filius carnem assumpsit, tunc Pater et Spiritus sanctus ; quia si Filius carnem assumpsit, nec hoc fecit Pater vel Spiritus sanctus, non omne quod facit Filius, facit Pater et Spiritus sanctus. At omnia simul Pater et Filius et amborum Spiritus pariter et concorditer ope­ ratur. Ad quod dicimus quia nihil operatur Filius sine Patre et Spiritu sancto, sed una est horum trium operatio indivisa et indissimilis ; et tamen Filius, non Pater vel Spiritus sanctus, carnem assumpsit. 1. « Unitas » ed. omnes. — 2. Quar. : « immixtis. » — 3. Nempe Timothei Æluri sectatores, qui et Eutychiani hæretici fuerunt : inter varias enim sectas in quas hæresis Eutychiana divisa est, una e præcipuis fuit quæ Timotheum illum ducem habuit et fautorem. Nicolai. — 4. Quar. : « habes. » DISTINCTIO I, DIVISIO TEXTUS 5 Ipsam tamen carnis assumptionem Trinitas operata est, sicut Augustinus dicit in lib. De fide ad Petrum (c. 2, n. 23 ; L, 40, 766) ; Reconciliati sumus per solum Filium secundum carnem, sed non soli Filio secundum Deitatem. Trinitas enim nos sibi reconciliavit per hoc quod solum Verbum carnem ipsa Trinitas fecit. Trinitas igitur carnis assumptionem fecit ; sed Verbo, non Patri vel Spiritui sancto. Si enim Pater sibi et Filius sibi, vel Pater Filio et Filius Patri carnis assumptionem operatus esset, jam non eadem operatio esset utriusque, sed divisa. Sed sicut inseparabilis et indivisa est unitas substanti» trium, ut ait Augustinus in lib. I De Trin., (cap. 5, n. 8 ; et iv, cap. 21, n. 30 ; L. 42, 824, 909) ; ita et operatio. Non tamen eamdem Trinitatem natam de Virgine crucifixam et sepultam catholici tractatores docuerunt, sed tantummodo Filium ; nec eamdem Trinitatem in specie columbæ descendisse super Jesum, sed tantum Spiritum sanctum ; nec eamdem dixisse de c.elo : « Tu es Filius meus » (Luc., ix, 35), sed tantum Patris vocem fuisse ad Filium factam, quamvis Pater et Filius et Spiritus sanctus, sicut inseparabiles sunt, ita et inseparabiliter operentur. Hæc et mea fides est, quoniam quidem hæc est catholica fides. Licet igitur solus Filius carnem assumpserit, ipsam tamen incarna­ tionem cum Patre et Spiritu sancto operatus est. DIVISIO TEXTUS ; < i ( I I ? I » I 1 ; I s ? 7. — Postquam enim Magister in duobus præcedentibus libris determinavit de rebus divinis secundum exitum a prin­ cipio, in hoc libro incipit determinare de rebus quæ dicuntur divinæ, secundum reditum in finem, scilicet Deum. Unde divi­ ditur hæc pars in partes duas. In prima determinat istum reditum in finem ex parte reducentium (III lib.). In secunda, quantum ad ea quæ exiguntur ex parte reductorum, scilicet sacramenta, quæ ad gratiam disponunt : et hoc in IV libro. Prima dividitur in duas. In prima determinat de reducente effective, scilicet de Deo incarnato (d. 1-23). In secunda, de reducentibus formaliler, ut sunt virtutes et dona, (d. 23-50) : « Cum vero supra sit perhibitum1... » Prima dividitur in duas. In prima determinat de divina Incarnatione (d. 1-6). In secunda prosequitur conditiones ipsius Dei incarnati2, (d. 6-23) : « Ex praemissis autem emergit quæstio etc. » Prima dividitur in tres partes. In prima determinat de Incarnatione ex parte assumentis carnem, quis sit (d. 1). In secunda, ex parte assumpti, quid sit. (d. 2-5) : « Et quia in ho­ mine... » In tertia, ex parte utriusque, cujusmodi sit (d. 5) : « Praeterea inquiri oportet etc. » Prima dividitur in ires. In prima ostendit per auctorita­ tem Apostoli, quæ sil persona assumens, quia Filius (1). In secunda inquirit rationem quare potius Filius quam alia 1. R. A. N. : « præhabitum sit. » —- 2. R. A., : « incarnationis. » 6 SCRIPTUM SUPER HI LIB. SENTENTIARUM persona, ibi (2) : « Diligenter vero annotandum etc. » In tertia excludit objectionem, ibi (6) : « Sed forte aliqui dicent. » « Diligenter vero annotandum etc. » (2) Hic assignat rationem quare persona Filii carnem assumpsit ; et dividitur in partes duas. In prima dicit quod magis congruum fuit Filium incarnari quam Patrem ve!h Spiritum sanctum. In secunda inquirit utrum possibile fuerit Patrem uel1 Spiritum sanctum incarnari, ibi (5) : « Si vero quæritur, utrum Pater etc. » Circa primum assignat tres rationes quare Filius carnem assumpsit : quarum prima sumitur ex appropriate Filii, quod est sapientia (2) ; secunda ex origine ipsius, quia est ab alio, ibi (3) : « Ideo et Filius... » ; tertia 'ex proprio ipsius, quia Filius est, ibi (4) : « Quod ideo factum est etc. » Hic est duplex quæstio. Prima de incarnatione. Secunda de persona carnem assumente. QUÆSTIO I DE INCARNATIONE Circa primum quæruntur quatuor : Primo, utrum possibile fuerit Deum incarnari. Secundo, utrum fuerit congruum. Tertio, utrum incarnatio fuisset, si homo non peccasset. Quarto, de tempore incarnationis. ARTICULUS PRIMUS Utrum possibile fuerit Deum carnem assumere 8. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod im­ possibile fuerit Deum carnem assumere. 1. Omne enim quod est unibile alteri, possibile est ad unionem. Sed omne possibile ad aliquid reducitur ad actum per motum vel passionem, et ab aliquo alio priori2 agente, cum non sit idem movens et motum, agens et patiens. Cum ergo impossibile sit Deum mutari vel pati, nec aliquid eo prius esse possit, videtur quod carni unibilis non fuit3. 1. Ed. « aut ». — 2. Ed et ζ « primo ». — 3. Ed. « fuerit ». DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. I 2. Praeterea. Illud quod est perfectum in esse, non unitur alicui unione essentiali. Unio enim essentialis est ex actu et potentia, vel1 forma et materia : quorum utrumque est imperfectum in esse. Ergo quod omnibus modis perfectum est, nullo modo alteri uniri potest. Quod enim perfectissimum est, additionem non recipit cum nihil sibi desit. Sed Deus est omnibus modis perfectus, quia in se omnem perfec­ tionem præhabet, ut dicit Dionysius cap. v, De diu. nom., (n. 4 et 10 ; G. 3,818) et Philosophus etiam et Commentator in V Mela., (a 16. 1021” 30-33 ; l. 18, n. 1040 ; text. 21.) Ergo ipse unibilis alteri non est. 3. Praeterea. Infinite distantium non est aliqua proportio. Quorum autem non est proportio, non est possibilis unio. Unde non quodlibet cuilibet uniri potest. Cum ergo Deus et creatura in infinitum distent, videtur quod Deus creaturæ uniri non possit. 4. Praeterea. Major est distantia Dei et creaturæ quam duorum contrariorum, cum contraria in genere conveniant et Deus non contineatur in aliquo genere. Sed duo contraria non possunt simul esse in eodem. Ergo nec natura divina et humana possunt esse in una persona. Et sic idem quod prius. 5. Praeterea. Ad infinitatem divinæ potentiæ exigitur quod neque sit corpus neque virtus in corpore, ut in VIII Physic, (o 10. 266-267 ; 1. 21, n. 6) probatur. Sed potentia Dei nunquam potest esse finita. Ergo nunquam potest Deus •esse corpus vel virtus in corpore. Sed omne- incarnatum est corpus vel virtus in corpore. Ergo Deus non potest incarnari. 9. — SED CONTRA est quod Deus plus potest facere quam homo possit3 dicere. Luc., i, 37 : « Non erit impossibile apud Deum omne verbum. » Sed hoc homo potest dicere, scilicet Deum humanam naturam assumere, nec contradictionem implicat, nec aliquem defectum in Deo ponit hoc dictum. Ergo Deus multo fortius potest hoc facere. 10. — Praeterea. Eorum quæ habent similitudinem facilis est unio. Sed homo creatus est ad imaginem et similitudinem · Dei (Gen., i, 26). Ergo humana natura divinæ aliquo modo est unibilis in persona. 11. —Praeterea. In creaturis secundum divisionem supposito­ rum dividitur natura. Sed in divinis possunt esse plures personæ in una natura. Ergo et pari4 ratione possunt esse plures naturæ in una persona. Et sic idem quod prius. 1. Ed. ad. 17 non debeatur actui nisi quia malus est, decet ut ipse se vin­ dicet, puniendo quod contra ipsum peccatum commissum est. Secus autem est de homine. Unde homo non debet punire quasi se vindicans, sed quasi Deum vindicans, si hoc ex officio habet. Unde dicitur Deui., xxxn, 35 secundum aliam litteram : « Mihi vindiciam, et ego retribuam. » 41. — Ad quintum dicendum quod quantitas peccati ex duobus potest pensari, scilicet ex parte Dei in quem peccatur ; et sic infinitatem quamdam habet, prout offensa Dei est. quia quanto est major qui offenditur, tanto culpa est gravior : vel ex parte boni quod corrumpitur per peccatum ; et sic quantitas culpæ finita est, scilicet inquantum est corruptio naturæ. 42. — Et ideo ad satisfactionem debitam requiritur actio hominis quæ proportionetur quantitati culpæ, inquantum corruptio quædam est, et gratia cujus virtus quodammodo infinita est, cum sufficiat ad merendum præmium infinitum, per quam satisfactio proportionatur quantitati culpæ, prout offensa Dei est. Et ideo ex se non sufficit homo ad satisfa­ ciendum, quia ex se gratiam habere non potest. Nec tamen Deus crudelis est hanc satisfactionem exigens ; quia quamvis ex se gratiam habere non possit et ita nec satis­ facere, potest tamen satisfacere per id quod Deus paratus est dare, scilicet per gratiam. 43. — Ad sextum dicendum quod quantitas originalis et actualis mortalis1 potest dupliciter attendi : vel quantum ad principium, vel quantum ad bonum quod per utcumque priva- turPrincipium · autem actualis peccati voluntas propria est. Principium autem originalis in isto, est origo ejus vitiata. Unde originale quodammodo est necessarium ; sed actuale est omnino voluntarium, unde habet plus de ratione culpæ et vituperabilis. 44. — Bonum autem quod per peccatum actuale corrumpitur, est bonum hujus personæ, cui præponderat bonum totius naturæ quod per originale corrumpitur ; quia « bonum geniis est divinius quam bonum unius hominis », ut dicitur I Ethic, {a 1. 19041’, 9-10 ; 1. 2). Unde et originale pejus erit quam actuale, ut sic possit dici quod actuale est magis culpa et originale magis2 malum. 45. — Actio autem satisfacientis, ut prius dictum est, proportionatur quantitati culpæ ex parte boni quod per culpam corrumpitur. Et ideo3 cum omnis actio sit personæ, 1. Ed. ad. « peccati ». — 2. αζ « majus ». —- 3. F. om. « ideo ». 18 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM quia actus singularium sunt, ideo ad satisfactionem pro actuali sufficit actus cujuscumque hominis cum gratia divina1, non autem ad satisfaciendum pro peccato originali ; nisi actio illius hominis plus valeret quam totum bonum naturæ humanæ. Et hoc non posset esse si esset purus homo. Et ideo oportuit esse Deum et hominem qui pro originali satisfaceret. 46. — Vel dicendum secundum quosdam, quod etiam pro actuali peccato non sufficit purus homo satisfacere, nisi præsupposita satisfactione Christi, ex cujus passione etiam antiquorum patrum satisfactio efficax fuit, qui in fide ejus salvabantur. 47. — Ad septimum dicendum quod in peccato primi hominis persona corrupit naturam. Unde illud peccatum potest dupliciter considerari. — Vel quantum ad corruptionem boni personalis. Et sic primus homo pro eo satisfecit adjutorio gratiæ Dei. — Vel inquantum fuit corruptio naturæ. Et sic pro eo Adam satisfacere non potuit, nec aliquis antiquorum patrum, nisi solum inquantum corruptio naturæ in personam redundabat. Ex hac enim parte originale2 in antiquis patribus per fidem, decimas, circumcisionem et sacrificia solveba­ tur. Et ideo decedentes nondum ad visionem Dei admit­ tebantur, nisi prius per satisfactionem Christi naturæ cor­ ruptio sanaretur. 48. — Ad octavum dicendum quod ipsa reparatio humani generis aliquo modo mediantibus angelis facta est. Ipsi enim nasciturum Dominum annuntiaverunt, ut dicitur Luc., i. Non tamen sufficiebat angelus reparationem perficere, quia satisfacere non poterat pro tota humana natura ; nec etiam debebat, quia ipse non peccaverat. Et ideo oportuit, ut dictum est, quod per Deum hominem reparatio humani generis compleretur. 49. — Ad nonum dicendum quod nulla creatura, in quantacumque bonitate crearetur, potest sufficere ad reparationem corruptionis naturæ humanæ per modum satisfactionis. Cujus ratio potest esse triplex. Prima est quia omnis creatura totum quod potest, pro se Deo debet. Unde non relinquitur sibi ut pro alio satisfacere possit. 50. — Secunda, quia hoc requiritur in satisfactione, ut quod satisfaciens reddit, praeponderet ei quod per culpam ablatum est, vel saltem sit æquale illi. Quamvis autem aliqua natura creata sit vel possit esse melior natura humana, non tamen 1. F. et plures codices « humana », sed expungunt et ponunt « divina. » — 2 Ed. ad. « peccatum ». DISTINCTIO I, 6UÆST. I, ART. Ill 19 natura in aliqua persona creata considerata potest adæquare bo­ nitatem totius humanæ naturæ. Bonum enim naturæ humanæ quodammodo infinitum est per comparationem ad suppo­ sita, inquantum natura humana in infinitum per genera­ tionem communicabilis est. Bonum autem cujuslibet natura1 creatæ et in se finitum1 est et finitur, secundum quod consi­ deratur in uno supposito determinato. Et ideo cum actus sint suppositorum, non potest esse ut operatio alicujus creaturæ valeat tantum quantum est totum bonum humanæ naturæ, ut possit esse digna satisfactio pro ejus reparatione. 51. — Terlia est quia, ut in II lib. (d. 19, q. 1, a. 4) dictum est, humana natura in prima sua conditione accepit quædam per quæ supra statum suis principiis congruentem elevabatur, sicut immortalitatem quamdam quæ erat gratiæ, non naturæ, et alia hujusmodi sibi ex pura liberalitate divina collata, quæ per peccatum amisit. Unde reparare eam erat ad gradum superiorem ipsam elevare, in quo prius condita fuerat. Non est autem possibile elevare aliquam naturam ad superiorem gradum, nisi ei qui naturas condidit et earum gradus ordinavit. Et ideo soli Deo possibile fuit humanam naturam reparare. ARTICULUS III Utrum si homo non peccasset, Deus incarnatus fuisset III, q. 1. a, 3 ; I ad Tim., c. 1 ; 1. 4. 52. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod si homo non peccasset Deus incarnatus fuisset. 1. Ut enim dicitur Dealer., 32, 4 : « Dei perfecta sunt opera ». Sed perfectio non potest esse, nisi ultimum principio conjun­ gatur, ut sic quasi quidam circulus concludatur et additio alterius2 fieri non possit. Cum ergo ipse Deus sit principium, et homo sit ultima creaturarum, decuit ad perfectionem universi ut, etiamsi homo non peccasset, Deus homo fieret. 2. Praeterea. « Humilitas est perfecta virtus, » ut dicitur in Glossa Mat. 3, 15, super illud : « Sic decet nos implere omnem justitiam ». Sed omnis perfectio Deo attribuenda est. Ergo ipse perfectissimam humilitatem habet. Perfectissimus autem gradus humilitatis est ut aliquis se inferiori vel conjungat vel subjiciat. Ergo decuisset ut Deus creaturam aliquam assumeret, etiamsi homo non peccasset. 3. Item. Rom., i, 20 : « Invisibilia Dei, per ea quæ facta 1. Ed. « infinitum. » — 2. β « ulterius ». 20 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM sunt, intellecta conspiciuntur. » Sed potentia, sapientia et bonitas Dei sunt infinita. Ergo decuit, etiamsi homo non peccasset, ut in aliquo effectu manifestarentur. Sed potentia infinita non manifestatur nisi per effectum infinitum, nec sapientia infinita nisi per decorem infinitum, nec bonitas infinita nisi per communicationem infinitam. Cum ergo nulla creatura sit infinita, nec in ea infinitus sit decor resultans ex forma et proportione partium, nec iterum aliqua creatura communicationem infinitam1 boni recipiat ; videtur quod decuerit, etiam homine non peccante, uniri Deum homini, ut ex parte hominis ratio effectus esset, et ex parte Dei infi­ nitas, et ex conjunctione Dei12 ad creaturam infinitus decor resplenderet, et infinitum bonum ipsi humanæ naturæ com­ municaretur, scilicet persona incrpata quæ in ea subsisteret, 4. Item. Per peccatum non est in aliquo capacitas humanæ naturæ ampliata. Sed post peccatum humana natura inventa est capax tanti boni ut a Deo assumeretur in unitatem per­ son®. Ergo et ante peccatum hujus dignitatis capax fuit. Sed ad Deum qui infinito amore diligit ea quæ sunt pertinet, ut nullum bonum creaturæ deneget cujus est capax. Ergo ipse humanam naturam assumpsisset, etiamsi homo non peccasset. 5. Item. Non est credendum quod homo ex peccato ali­ quod commodum reportaverit. Sed maxima dignitas humanæ naturæ est in hoc quod assumpta est in unitatem personæ divinæ. Ergo hoc per peccatum homo consecutus non est. Et sic idem quod prius. 6. Item. Cum homo ad beatitudinem creatus sit, ante peccatum totus3 beatificabilis erat. Sed beatitudo hominis quantum ad partem sensitivam, erit in aspectu humanitatis assumptæ, quantum vero ad partem intellectivam, in contuitu Deitatis assumentis. Sic enim « ingredietur homo et egredietur », ut Augustinus4 exponit (in lib. De spir. et anima, c. 9 ; L. 40. 785) « ef5 pascua inveniet, » (Joan., x, 9). Ergo etiamsi homo non peccasset, humanitas a Deo assumpta fuisset. 7. Praeterea. Bernardus (Serm. i advent., η. 2,3,4; L. 183. 37) illud exponens quod dicitur Jonæ, i : « Si propter me orta 1. Ed. « communicationem boni infiniti. » — 2. Ed. « divinæ naturæ ». — 3. Ed. ad. « homo ». — 4. Cod. :« Augustinus. » Sed nil tale apud Augustinum occurrit loco ad marginem indicato, scilicet Tr. xlv in Joannem ; licet verba Joannis, ingredietur et egredietur, et pascua inveniet, secundum diversos sensus ibi expo­ nantur. Legitur vero, ut in I libro notatum est, in opere De spiritu et anima, quod olim Augustino adscribebatur, sed jam Alchero fuit restitutum. F, — 5. A. V. P. : « ut pascua inveniat. » DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. Ill 21 esl tempestas, etc., » dicit quod diabolus1 vidit rationalem creaturam assumendam in unitatem persons Filii Dei et invidit, et hæc invidia fuit causa casus ejus et movens ipsum ad tentandum hominem. Si autem incarnatio non fuisset nisi homine peccante, non instigasset diabolus hominem ad peccandum, quia per hoc promovisset eum ad bonum quod ei invidebat. Ergo etiamsi homo non peccasset, Deus fuisset incarnatus. a I I I I g 8 W W f I ÿ « t , P || 53. — SED CONTRA. Augustinus in libro De verbis Apostoli ',serm. 174, c. 2 ; L. 39. 940), exponens illud quod dici­ tur2 Mat., xviii, 11 : « Venit Filius hominis3 quærere et salvum facere quod perierat, » dicit : « Si homo non peccasset, Filius hominis non venisset. » Sed ibi loquitur Dominus de adventu in carnem. Ergo si homo non peccasset, Filius Dei non esset incarnatus. 54. — Item. I Tim., 1, 15 : « Chrislus Jesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere. » Ubi Glossa Augustini4 dicit5 : « Nulla causa fuit Domino Christo veniendi, nisi peccatores salvos facere. Tolle vulnera, tolle morbos, et nulla est causa medicinæ. » Sed remota causa, removetur effectus. Ergo si peccatum non fuisset, Filius Dei non fuisset incarnatus. 55. — Præterea. Apostolus dicit Hebr., ii, 14 : « Quia pueri communicaverunt carni et sanguini, et ipse similiter communicavit eisdem, ut per mortem destrueret eum qui habebat mortis imperium. » Sed « mors per peccatum in hunc mundum intravit » (Rom., v, 12). Ergo si peccatum non fuisset, per incarnationem Deus carni et sanguini non communicasset. 56. —Præterea. Gregorius dicit6 in benedictione cerei pas chalis : « Nihi l nobis nasci profuit, nisi redimi profuisset. » Sed 1. Non sic omnino Bernardus in loco citato. Sed, dicit diabolum æqualitatem divinam, quæ Filii est, appetiisse, et ob hanc superbiam a Patre pro Filio zelante illico præcipitatum fuisse ; homini vero invidisse et ut peccaret suasisse : tunc dixisse Filium : * Propter me angelos perdidit multos, homines universos... Par me « recipiat, quos quodammodo propter me amisisse videtur. Si propter me tempestas hæc orta est, etc. » Unde Bernardus intelligere videtur Filium incarnatum ob reparationem hominis per diabolum ex invidia perditum, non autem diabolum ob invidiam assumptionis hominis in unitatem personæ Filii Dei peccasse. —· 2. Ed. om. « quod dicitur ». — 3. Parmensis notat hunc textum apud Lucam, xix, 10, legi, apud Matthæum autem : « Venit Filius hominis salvare quod perierat. » Confusio ex Aug textu provenit in quo sine loci indica­ tione habetur : a Attende Evangelium. Venit enim Filius hominis quærere et salvare quod perierat. » Unde Augustinum ex duobus locis Evangelistarum f textum unum conflasse patet. F — 4. In Glossa (L. 114, 626), non leguntur nisi hæc verba: « Nulla causa veniendi fuit Christo, nisi quod peccatores salvos fa­ ceret. » — 5. Ed. ad. « quod ». — 6. Cod. : « Gregorius dicit ; » sed præfatio prædicta non legitur in Sacramentario Gregorii apud Migne edito, et Gregorio adseribenda non est, cum legatur in ordine Missæ Ambrosianæ. Utrum hunc auctorem habeat incertum est (L. 78. 335). F. 22 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM redemptio non fuisset, si peccati servitus non esset1. Ergo si peccatum non fuisset, Filius Dei temporaliter natus non esset2. 57. — RESPONSIO. Dicendum quod hujus quæstionis veritatem solus ille scire potest qui natus et oblatus est quia voluit. (Is. 53, 7.) Ea enim quæ ex sola voluntate divina3 pendent, nobis ignota sunt, nisi inquantum4 innotescunt per auctoritates sanctorum quibus Deus suam voluntatem revelavit. Et quia in canone Scripturae et in dictis sanctorum expo­ sitorum, hæc sola causa assignatur incarnationis, redemp­ tio scilicet hominis a servitute peccati ; ideo quidam 5 probabi­ liter dicunt, quod si homo non peccasset, Filius Dei homo non fuisset. Quod etiam ex verbis Leonis Papæ in Sermone de Trinitate6, (c. 2; L. 54,412) expresse habetur. « Si enim, inquit, homo ad imaginem et similitudinem Dei factus, in suo honore mansisset, Creator mundi creatura non fieret, aut sempiternus temporalitatem subiret, aut æqualis Deo Patri Dei Filius formam servi assumeret. » Item Augustinus in oratione ad beatam Virginem : « Ut quid enim nescium peccati pro peccatoribus pareres, si deesset qui peccasset ? Aut quid mater fieres Salvatoris, si nulla esset indigentia salutis ? » Item super illud Mat., i : « Ipse enim salvum faciet populum suum, » Augustinus7 a: « Si homo non peccasset, Virgo non peperisset. » 58. — Alii vero dicunt quod, cum per incarnationem Filii Dei non solum liberatio a peccato, sed etiam humanæ naturæ exaltatio et totius universi consummatio facta sit, etiam peccato non existente, propter has causas incarnatio fuisset. Et hoc etiam probabiliter sustineri potest. 59. — AD PRIMUM ergo dicendum quod universum per­ ficitur in conjunctione ultimi ad principium primum ; non tamen oportet quod in conjunctione quæ est in unitate personæ, sed in conjunctione quæ est per ordinem ad finem8. 60. — Ad secundum dicendum quod aliquid pertinet ad perfectionem hominis quod omnino derogat perfectioni Dei. Unde quamvis humilitas sit perfecta virtus in homine, non oportet tamen ut in Deo ponatur, si proprie sumatur humi­ litas. Quod patet ex speciebus superbiæ quæ ei opponuntur : 1. Ed. « nisi peccati servitus fuisset ».— 2. Ed. « fuisset ».— 3. Ed. « Dei voluntate dependent ». — 4. Ed ad. « nobis ». — 5. B. Albert. Magn. III Seni. d. 20, a. 4 ; Alex. Hal., Sum. Theol., p. m, q. 2, memb. 13. — 6. Id est Ser­ mone de Pentecoste, apud Migne. Paulo plenius in textu S. Leonis.— 7. R. A. N. : « secundum Augustinum. »— 8. β « sed sufficit conjunctio ordinis ad finem ». DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. Ill 23 quarum prima est, cum bonum quod habet quis tribuit sibi ; et hoc quidem in homine vitium est, quia nihil a se habet, sed' in Deo summæ perfectionis est, qui nihil ab extrinseco habet. 61. — Ad tertium dicendum quod in productione minimae creaturæ manifestatur potentia infinita et sapientia et bonitas Dei ; quia quælibet creatura ducit in cognitionem alicujus primi et summi, quod infinitum est in omni perfectione. Nec oportet ut potentia infinita per effectum infinitum manifeste­ tur, nec bonitas infinita per communicationem infinitam ; sed sufficit ad ostendendam bonitatem infinitam hoc quod unicuique secundum1 suam capacitatem largitur. 62. — Ad quartum dicendum quod capacitas alicujus crealuræ potest intelligi dupliciter. — Vel secundum potentiam naturalem quæ pertinet ad rationem seminalem. Et sic nullam capacitatem naturæ2 vacuam Deus dimittit in genere, quamvis capacitas alicujus creaturæ particularis non impleatur propter aliquod impedimentum. — Vel secundum potentiam obedientiæ, secundum quod quælibet creatura habet ut ex ea possit fieri quod Deus vult. Et hoc modo in humana natura est capacitas hujus dignitatis, ut in unitatem divinæ personæ assumatur. Neque oportet ut3 omnem talem capaci­ tatem impleat ; sicut non oportet quod Deus faciat quidquid potest, sed secundum quod congruit ordini sapientiæ ejus. 63. ■— Ad quintum dicendum quod, sicut dicit Apostolus Bom., v, 20 : « ubi abundavit delictum, superabundant et gratia. » Unde non est inconveniens ut aliquod bonum Deus ex peccato eliciat quod sine peccato non fuisset, ut patet in multis4 virtutibus, ut in patientia, poenitentia et hujusmodi. Et ita etiam ex peccato hominis hoc optimum bonum5 Deus potuit elicere, ut Filius Dei incarnaretur. Propter quod dicit Gregorius6 : « 0 felix culpa, quæ talem ac tantum meruit habere Redemptorem. » 64. — Ad sextum dicendum quod beatitudo totius hominis est ex ipsa Divinitate, in quam virtus intellectus immediate fertur, ex quo redundat gloria in inferiores partes animæ et in ipsum corpus. In visione autem humanitatis Christi erit quoddam gaudium accidentale, sicut etiam in victoria passionis ejus. Et tamen constat apud omnes quod si homo non peccasset, Christus passus non fuisset. 65. ■— Ad septimum dicendum quod si etiam ponatur quod 1. Ed. « juxta ». ■— 2. Ed. « creaturæ. » — 3. Ed. « quod » — 4. yS « In aliis, scilicet in virtutibus. » — 5. α ed. om.« bonum ». — G. Videsis n. 3 pag. 22. 24 SCRIPTUM SUPER ni LIB. SENTENTIARUM diabolus præviderit rationalem creaturam a Filio Dei assu­ mendam, non tamen oportet quod præviderit accidentia1 ad ipsam ; sicut etiam, ut ibidem Bernardus dicit, praevidit se futurum principem malorum — quod per suum casum con­ secutus est — et tamen suum casum non prævidit, ut in II lib. (d. 4, textu et q. 1, a. 2) dictum est. 66. - AD EA VERO QUÆ IN CONTRARIUM OBJICIUN­ TUR, potest responderi secundum aliam opinionem, quod auctoritates illae loquuntur de adventu in carnem passibilem ad redimendum — redemptio enim non fuisset nisi servitus peccati præcessisset — et non de adventu in carnem simpli­ citer. ARTICULUS IV Utrum Filius Dei incarnationem suam debuerit TANTUM DIFFERRE III, q. 1, a. 5 ; IV Wg. c. 53, 55 ; in Is. c. 2 ; ad Gal., c. 4, 1. 2. 67. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Filius Dei incarnationem suam non debuit tantum differre. 1. Tempus enim incarnationis dicitur tempus plenitudinis : ad Galal., iv, 4 « Cum venii plenitudo temporis misil Deus Filium suum. » Sed plenitudo perfectionem importat. Cum ergo perfectio universi consummata sit2 die septima, ut dicitur Gen., i, videtur quod tunc debuit Filius Dei incarnari. 2. Item. Amor causât donum et celeritatem doni. Sed Deus ex maxima caritate incarnatus est. Ergo videtur quod non debuerit tantum incarnationem differre. Prima probatur per id quod dicitur Prov., 3, 28 : « Ne dicas amico luo : Vade el revertere, cras dabo tibi, cum statim possis dare. » Secunda, per hoc quod dicitur Jer., 31, 3 : « In caritale perpetua dilexi te, ideo attraxi te miserans. » 3. Item. Quanto3 differtur medicina, tanto periculosius morbus invalescit. Sed est sapientis medici ut periculum morbi evitet. Ergo videtur quod incarnationem suam Dei Filius accelerare debuit4. 4. Item./ Tim., 2,4., dicitur quod « vult Deus omnes homines salvos fieri. » Sed si Christus ante incarnatus fuisset, multis ad salutem via magis patuisset, ut dicitur Mat., xi, 21 : « Si 1. RANVP « antecedentia. » ■— 2. β ad. « et perfecta ». « plus ». — 4. β « Ergo incarnatio accelerari debuit ». — 3. Ed. ad. , K# DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. IV 25 in Tyro et Sidone factæ fuissent virtutes quæ faclæ sunt in le, olim poenitentiam egissent. » Ergo videtur quod Deus ante incarnari debuit. 5. Praeterea. Ut dicit Boetius, in libro III De consolatione (prosa 10; L. 63. 765), natura a perfectioribus initium sumit. Sed opus Dei non est minus ordinatum quam opus naturae. Cum ergo perfectissimum in operibus Dei sit ipsa incarnatio, videtur quod circa principium Deus incarnari debuerit. 68. ■—■ SED CONTRA. Perfectio gratiæ magis assimilatur perfectioni gloriæ quam perfectioni naturæ. Sed perfectio gratiæ incarnationi debetur, ut dicit Joan., i, 17 : ■· Gratia et eerilas per Jesum Christum facta est. » Cum ergo perfectio gloriæ fini sæculorum debeatur, perfectio vero naturæ prin­ cipio, videtur quod versus finem sæculorum magis quam circa principium1 Deus incarnari debuerit. 69. — Præterea. Augustinus dicit (lib. VIII Confes., c. 3, n. 7 ; L. 32. 752) : « Institutum est ut jam. paclæ sponsae non stalim tradantur, ne vilem habeat maritus datam, quam non suspiravit sponsus dilatam. » Sed hoc beneficium, scilicet incarnationis, debet homo maxime carum habere. Ergo decuit ut humanum genus ipsum dilatum suspiraret. 70. —Præterea. Perfectio fini debetur. Sed tempus incarna­ tionis est tempus perfectissimum, quia in eo Dominus temporis natus est ; unde etiam tempus plenitudinis dicitur. Ergo videtur quod versus finem temporis incarnari debuerit. 71. ■— RESPONSIO. Dicendum quod incarnationi tempus congruissimum dispensator temporum elegit. Omnia enim tempus habent, ut habetur Eccl., 3. Hæc autem congruitas non plene a nobis cognosci potest, qui3 non omnium temporum proportiones cognoscimus. Sed tamen possunt plures rationes congruitatis assignari quare hoc tempus ad incarnationem elegerit. Prima, quia homo per superbiam peccaverat ; unde oportebat quod per humilitatem repararetur, ad quam exigebatur ut defectum suum cognosceret in virtute et in cognitione. — Defectus autem cognitionis innotuit homini tempore legis naturæ, quo tempore multi, lumine naturalis rationis non obstante, in pessimos errores idololatriæ prolapsi sunt, et in nefandissima opera. — Defectus autem virlulis propriæ 1. β om. it magis quam circa principium ». ·— 2. V. P. : « quod ; » a « quia ». 26 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM innotuit homini tempore legis scriptae ; quia tunc per legem eruditus, nondum tamen peccati jugum excutere potuit. Et ideo oportuit quod post ista duo tempora quasi praepa­ ratoria Deus homo fieret, ut in eo1 solo spes salutis haberetur. 72. — Secunda ratio est quia naturalis ordo est ut ab imper­ fecto ad perfectum veniatur. Perfectissimum autem in operibus Dei est ipsa incarnatio per quam creatura Deo unitur in unitate personæ. Et ideo oportuit ut non in principio humani generis, sed postmodum versus finem saeculorum compleretur, ut sic prius esset quod animale est, deinde quod spirituale est, 1 Cor., xv, 4G. Et hanc causam Augustinus assignat in lib. LXXXIII Quæst. (q. 44 ; P. L. 40. 28), dicens : « Sicut absurdus est2 qui juvenilem tantum ælalem vellet esse in homine — evacuaret enim pulchritudines quæ celeris ælalibus suas vices atque ordines gerunt — sic absurdus in ipso est qui3 universo generi humano unam ælalem desiderat. Nam et ipsum, tamquam unus homo, suas ælales agit. Nec oportuit venire divinitus magistrum, cujus imitatione in mores optimos formaretur, nisi in1 tempore juventutis. » Et ideo Apostolus ad Gal., m, 24-25, dicit homines sub lege quasi sub pædagogo parvulos custoditos, donec veniret qui per prophetas promissus erat. 73. — Tertia ratio est quia distantia a principio facit debilitatem in effectu. Unde et propter longe distare a principio, aliquæ res perpetuum esse retinere non possunt, ut maneant semper eædem secundum numerum. -Unde si hoc maximum remedium, incarnationis scilicet5, in principio saeculorum fuisset, procedente tempore, effectus ejus in homines minus carus fuisset, frigescente6 caritate. Et ideo a principio humani generis7 indita est hominum men­ tibus lex naturalis, per quam homines Deo subjecti essent. Postmodum vero invalescente consuetudine peccatorum, lex naturalis adeo tenebrata est in pluribus, ut jam non videretur ad regimen humani generis sufficere. Et ideo tunc additum est aliud remedium, scilicet vetus lex et ea quæ ad ipsam pertinent. Qua etiam processu temporis in cordibus hominum debilitata, oportuit aliud perfectius remedium per incarna­ tionem apponi usque ad tempus illud cum multorum caritas re­ frigesceret8 (Mat., xxiv, 12) et tunc succedet per secundum 1. ζ et ed. « Deo ». — 2. V. P. F. : « esset . » — 3. Cod. : « ab universo. » F. «ipse est qui universo ». — 4. Apud Migne et ,in cod. deest « in. » F. — 5. β et ed. om. « scilicet». — 6. Ed. « refrigescente ». — 7. β « temporis ». — 8. F. « refrigescet ». DISTINCTIO I, QUÆST. I, ART. IV 27 adventum visio fidei, et status gloriæ statui præsentis Ecolesise. Et ideo Dionysius, dicit c. 5 Eccles, hier., (n. 2 ; G. 3, 502) quod sicut se habet hierarchia legis ad nostram hierarchiam, ita se habet nostra ad caelestem. 74. — AD PRIMUM ergo dicendum quod est triplex per­ fectio, scilicet naturæ, gratiæ et gloriæ. — Perfectio autem, naturæ est quæ fuit in principio sæculorum. — Perfectio vero1 gloriæ erit in fine sæculorum. — Et quia perfectio gratiæ media est inter utramque, ideo Christus per quem gratia facta est, circa medium sæculorum venit. Unde2 dicitur Habac., hi, 2 : « In medio annorum notum facies. » 75. — Ad secundum dicendum quod amor discretioni conjunctus, non facit accelerari3 donum antequam expediat ei cui datur. Non autem expediebat humano generi hoc donum ■; accipere, antequam experimento disceret quantum eo indi. gebat, ut sic acceptum carius haberet. 76. — Ad tertium dicendum quod aliter est in morbo spiri­ tuali quam corporali. Ad sanationem enim corporalis morbi non exigitur ut infirmus vim medicinæ et periculum morbi cognoscat : quod tamen maxime necessarium est in morbi spiritualis sanatione, qui4 per humilitatem et contritionem spiritus sanatur. Et ideo quamvis medicina corporalis non differatur, medicina tamen spiritualis differri potest. Nec tamen ita dilata est ut a principio penitus deesset : quia « quamdiu fuit morbus, fuit medicina morbi », ut Hugo de S. Victore5 dicit ; quamvis illa medicina non esset6 omnino sufficiens. Sic enim et medicus corporali7 ægroto præparatoria quædam medicamenta præbet, antequam per­ fectam medicinam det. Et hic etiam fuit processus Dei in sanatione humani generis. 77. ■— Ad quartum dicendum quod nullus eorum qui præordiiati erant ab æterno, etiam ante Christi incarnationem periit, nec etiam aliquis non prædestinatus, quandocumque incarnatio fuisset, salvatus esset. Si tamen aliquod remedium præberetur non prædestinato, quod prædestinato datur, scilicet gratia finalis, ille etiam salvaretur. Sed tamen hoc antecedens est incompossibile ei quod est eum non esse prædestinatum. Unde sic est vera ista : Si Christus prædicasset alicui præscito, ille poenitentiam egisset, sicut ista : Si gratia 1. αβ om. « vero ». — 2. β « ideo ». — 3. Ed præter F. « accelerare ». — 4. Ed. « quia ». — 5. N, P. afferunt Serm. 11 de spirituali sanitate, et lib. II De sacram., part. 2, c. 1 : ex quibus nonnisi implicite haberi potest.— 6. Ed. præter F. & sit » ; « β fuisset ». — Ί. αβ « corporalis », contra ζ et ed SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 28 sibi daretur, pœnitentiam ageret. Sed utriusque antecedens est incompossibile præscientiæ condemnationis1. Et ideo, quaerere quare Christus illi non prædicavit vel quare illi gratiam non apposuit, est idem quod quaerere praedesti­ nationis causam, quæ nulla est nisi voluntas Dei. 78. — Ad quintum dicendum quod perfectum simpliciter præcedit imperfectum. Sed accipiendo perfectum et imper­ fectum circa idem, imperfectum præcedit perfectum ; quia motus est de imperfecto ad perfectum, et hoc fit aliquo perfecto agente, quod oportet prius esse. Et ideo in humano' genere prius fuit adhibita imperfecta medicina quam perfecta ab ipso perfecto Deo qui est perfectionis princeps, ut dicit Dionysius, De divin, nomin., cap. 5 (1. 1 et 2; G. 3, 815). QUÆSTIO II DE ASSUMENTE CARNEM Deinde quæritur de assumente carnem. Et circa hoc quæruntur quinque : Primo, utrum una persona possit assumere carnem, alia non assumente. Secundo, si sic, quare magis Filius carnem assumpsit. Tertio, utrum Pater vel Spiritus sanctus potuerint vel possint assumere carnem. Quarto, si sic, an2 potuerint eamdem numero naturam humanam assumere. Quinio, utrum una persona possit duas numero naturas humanas assumere. ARTICULUS PRIMUS Utrum una persona sine alia possit carnem assumere III, q. 3, a. 4 ; IV Cg., c. 39 79. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod una persona sine alia non possit carnem assumere. 1. Damascenus dicit3 (lib. IDe fide orlh., cap. 10; G. 94, 838) : « In divinis omnia unum sunt præter ingeneralionem, 1. β « et damnationis ratione ». — 2. α om. ; Ed. « utrum », contra βζ. — 3. Ed. ad. « quod ». DISTINCTIO I, QUÆST. II, ART. I 29 generationem et processionem. » Sed incarnatio nullum horum «st. Ergo incarnatio communis est tribus1. 2. Item. Sicut est una essentia trium personarum, ita2 una operatio3. Sed assumere carnem est quædam operatio divina. Ergo communis est tribus personis. 3. Item. Damascenus dicit (De fide orlhod., lib. Ill, cap. 6 ; G. 94, 1003) quod « tota natura divina in una hyposlasum suarum incarnata est ». Sed quidquid dicitur de natura, com­ mune est tribus. Ergo incarnatio communis est tribus personis. 4. Item. Quæcumque sunt unum secundum substantiam simplicem, cuicumque unitur unum, et reliquum. Sed tres personæ sunt unum secundum substantiam quæ est commu­ nis simpliciter4. Ergo si carni unitur Filius, necessario et carni unitur Pater. 5. Item. Major est unio quæ est per gratiam unionis quam quæ est per gratiam adoptionis. Sed in unione5 per gratiam adoptionis non unitur menti una persona sine alia. Ergo nec® una persona assumpsit carnem sine alia. 80. — IN CONTRARIUM videtur quod Dionysius, 2 cap. De dioin. nomin., (n. 6 ; G. 3, 643 ; 1. 1 et 3) ea quæ ad incarnatio­ nem pertinent, computat inter ea quæ sunt de discreta theologia. Hæc autem sunt quæ uni personæ conveniunt sine alia. Ergo incarnatio convenit uni personæ sine alia, et non omnibus, 81. — Item. Incarnatio includit in suo intellectu missio­ nem, ut in Littera dicitur (1). Sed ad hoc quod una persona mittatur, non sequitur quod omnes personæ7 mittantur. Ergo una persona sine alia incarnari potest. 82. —Praeterea. Major est distinctio rei et rationis quam distinctio rationis tantum. Sed rationes diversarum rerum in divinis non distinguuntur nisi ratione8 ; personæ autem dis­ tinguuntur re et ratione. Ergo major est distinctio persona­ rum in Deo quam rationum idealium. Sed Deus per unam rationem aliquid operatur quod non operatur per aliam ; quia alia ratione facit hominem et alia ratione facit equum, ut Augustinus ait, 1. LXXXIII Quæst. (q. 46, n. 2 ; L. 40, 30). Ergo multo amplius una persona potest incarnari sine alia. 83. — RESPONSIO. Dicendum quod quamvis tres personæ sint unum in essentia, non tamen oportet quod si una con­ jungatur carni, quod et9 alia. 1. β. ad. « personis ». — 2. α ad. « et ». —· 3. Ed. ad. « divina ». — 4. Ed. omnes « et simplex ». — 5. α om. « in unione » ; β « in illa non unitur... ». — 6. β. « nec in ista ».— 7. β ed. om. « personæ ». — 8. β « sunt distinctæ solum ratione ». — 9. Ed. « etiam » ; β om. « quod ». 30 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Ad cujus evidentiam sciendum est quod, quando aliqua in aliquo conjunguntur et in aliquo distinguuntur, tunc solum necessarium est ut simul conjungantur, quando conjunctio fit secundum illud in quo communicant, sive illud sit idem numero, sive non. — Sicut patet quod homo et asinus com­ municant in animali ; et ideo quidquid communicat cum asino in genere, communicat etiam cum homine. Sed quia homo et asinus differentiis specificis distinguuntur, non opor­ tet quod quidquid convenit cum asino in differentia specifica, conveniat cum homine similiter. — Et ita etiam est in poten­ tiis animæ, quia omnes radicantur in essentia animæ1 una nu­ mero. Unde cum anima uniatur corpori dupliciter : et secundum essentiam, ut est forma ejus, et secundum potentiam, ut est motor ipsius vel operans per ipsum ; necessarium est ut anima quæ unitur oculo, et quantum ad essentiam animæ, inquan­ tum perficitur oculus in esse specifico, et secundum rationem visivæ potentiæ, prout efficitur instrumentum videndi, con­ jungatur etiam linguæ quantum ad essentiam animæ, non quantum ad rationem potentiæ ejusdem. Eadem enim essentia animæ quæ est in oculo, est in lingua ; sed ibi secun­ dum potentiam visivam, hic secundum potentiam gustativam. Et quod plus esi, aliqua potentia est quæ nulli parti corporis conjungitur quantum ad rationem potentiæ, ut intellectus, sed solum quantum ad2 rationem essentiæ. 84. — Dico ergo quod tres personæ distinguuntur quidem in personalitate, sed conveniunt3 in natura. Unde quidquid uniretur Filio in natura, de necessitate uniretur Patri ; non autem oportet, si aliquid uniatur Filio in persona, quod unia­ tur Patri. Non autem4 ponimus incarnationem Filii esse hoc modo ut sit facta unio in natura, sed solum in persona. Et ideo non oportet quod ponamus Patrem incarnatum ; sicut non oportet, si potentia visiva est actus corporis, quod intellectus sit actus corporis, quamvis conveniant in una essentia animæ. 85. —AD PRIMUM ergo dicendum quod incarnatio includit in se unum illorum trium ; quia incarnatio5 dicit unionem in persona Filii, cujus proprietas personalis est^generatio. 86. ■— Ad secundum dicendum quod assumere duo importat, scilicet actionem et terminum unionis. Dicitur enim assumere, quasi ad se sumere. — Quidquid ergo actionis importatur in hoc verbo, totum est commune tribus. Verum enim6 est dicere, 1. Ed. om. « animæ ». — 2. β « secundum ».— 3. δ : « conveniunt tamen inessentia vel in natura.» — 4. Ed. « enim ». — 5. β ont. « incarnatio ». — 6. α « Unde verum est ». DISTINCTIO I, QUÆST. II, ART. II 31 quod tota Trinitas univit humanam naturam Filio in per­ sona. — Sed terminus unionis est solum persona Filii et non Patris. Et ideo Filius carnem assumpsit, et non Pater nec Spiritus sanctus. 87. — Ad tertium dicendum quod de natura non dicitur incarnatio secundum se, sed ratione personae, secundum quod tota natura divina incarnata est in una persona Filii. Et ideo non oportet quod incarnatio1 de tribus dicatur. Hoc enim est necessarium in illis quæ dicuntur de natura ratione ipsius naturæ, non autem2 de illis quæ dicuntur de natura ratione personæ3; sicut essentia divina est persona Filii, sed tamen persona4 Patris non est persona Filii. 88. — Ad quartum dicendum quod si esset unio in substantia vel natura, sequeretur quod tres personæ essent incarnatæ, si una incarnaretur. Nunc vero5 non est unio in natura facta, ut scilicet ex natura divina et humana unum fiat, sed in persona, ut sit una persona in Divinitate et humanitate sub­ sistens. Et ideo ratio non procedit, ut ex prædictis patet. 89. — Ad quintum dicendum quod in unione quæ est per gratiam adoptionis, consideratur unio per operationem tan­ tum, quia scilicet Deus aliquem effectum in nobis operatur. Et quia operatio communis est tribus, ideo oportet quod etiam unio illa communis sit ; quamvis secundum quod ille effectus appropriatur uni personæ vel alii, dicatur in mentem mitti Filius vel Spiritus sanctus. Sed in hac singulari unione Divinitatis ad humanitatem, non tantum notatur ex parte Dei operatio vel efficientia, :sed etiam terminus, ut dictum est. Et ideo non est simile. ARTICULUS II Utrum magis fuerit conveniens Filium incarnari quam Patrem vel Spiritum sanctum IU, q. 3, a. 8 ; IV Cg., c. 42. 90. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod non magis fuerit conveniens Filium incarnari quam Patrem vel Spiritum sanctum. 1. Sicut enim in mysterio incarnationis monstrata est sapientia in decentia reconciliationis, ita etiam monstrata est potentia in hoc quod in infinitum distantia conjuncta sunt, 1. Ed. « incarnari. »— 2. a ed. om. & autem ».— 3. Ed. præter F. : « et hoc ‘propter identitatem essentiæ et personæ ». — 4. Ed. præter F. « non tamen Epersona Patris est... ». — 5. β « autem ». 32 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM et etiam bonitas in hoc quod « non despexit proprii plasmatis infirmitatem », ut1 dicit Damascenus (lib. III De fide orth., cap. 1 ; G. 94, 983). Sed sicut sapientia attribuitur Filio, ita bonitas Spiritui sancto et potentia Patri. Ergo non magis decebat Filium incarnari quam Patrem vel Spiritum sanctum. 2. Item. Victoria potentiæ attribuitur. Sed per incarna­ tionem secuta est victoria de hoste. Ergo incarnatio magis decebat Patrem2 cui potentia appropriatur. 3. Item. Recreatio creationi respondet. Sed creatio appro­ priatur Patri ; unde cum dicitur Gen., i, 1 : « In principio crea­ vit Deus cælum et terram, » Deus creans exponitur Pater. Ergo et incarnatio per quam recreatio facta est, Patri potissime conveniet. 4. Item. Incarnatio ordinata est ad hoc ut3 « adoptionem filiorum reciperemus » ad Gal., iv, 5. Sed adoptare proprium est Patris. Ergo Patrem incarnari decebat. 5. Item. Videtur quod magis congruum fuerit Spiritum SANCTUM INCARNARI. Eorum enim quæ magis vicina sunt, decentior est con­ junctio. Sed Spiritus sanctus est persona magis nobis vicino, ut dicit4 Augustinus,!. V De Trinil., (c. 14, n. 15 ; L. 42, 921). Ergo Spiritum sanctum magis decebat incarnari quam etiam5 Filium. 6. Præterea. Incarnatio Dei processit ex maxima caritate quam ad nos habuit. Sed caritas est proprie Spiritus sanctus ; vel etiam appropriate, si essentialiter sumatur. Ergo Spiritum sanctum potissime decebat incarnari. 91. ■— SED CONTRA. In mente nostra sunt tria, tres per­ sonas repræsentantia : scilicet mens, quæ repræsentat Patrem ; et notitia, quæ est verbum mentis repraesentans Filium ; et amor, qui repræsentat Spiritum sanctum. Sed inter hæc tria verbum mentis præcipue incorporabile est6, secun­ dum quod exterius per vocem sonat. Ergo et incarnatio convenientissime Verbum æternum decuit, quod est ipse Filius Dei. 92. — Item. Secundum Philosophum in II Mela., (a 1.993b, 24-25 ; 1. 2, n. 292-299) « id quod est primum in unoquoque genere, est causa eorum quæ sunt post ». Sed filiatio primo in Dei Filio invenitur7 sicut et paternitas in Deo Patre, « ex 1. Ed. « sicut ». — 2. β « Ergo incarnari debuit Pater ».— 3. Ed. ad. « nos ». — 4. Implicite cum ait Spiritum sanctum posse nostrum dici, ut Joco citato vi­ dere est. F. — 5. β ed. om. e etiam ». — 6. Ed. « maxime est corporale ». — 7. α « reperitur ». DISTINCTIO I, QUÆST. II, ART. II 33 : o omnis paternitas in cælo et in terra nominatur » Ephes., 15. Ergo decentissime1 Filius Dei incarnatus est, ut per psum adoptionem filiorum Dei reciperemus. 93. —Præterea. Decentissima conjunctio est sapientiæ et humilitatis; unde Prov., xi, 2 : « Ubi humilitas, ibi sapien­ tia. » Sed Filio appropriatur sapientia. Ergo ipsum maxime decuit humilitas incarnationis. 94. ·—■ RESPONSIO. Dicendum quod decentia incarna­ tionis Filii potest attendi et ex propriis, et ex appropriatis ejus. In propriis autem ipsius2 possunt quatuor considerari, scilicet quod Filius est, quod verbum est, quod imago, quod media in Trinitate persona. Secundum autem quod imago, convenientiam habet cum eo qui reparandus erat, scilicet cum homine qui ad ima­ ginem Dei factus est (Gen., i, 27). Unde decuit3 ut imago imaginem assumeret, increata creatam. 95. —Secundum autem quod Filius est, convenit ad modum reparationis quæ expleta est per incarnationis et passionis mysteria. — Secundum enim quod ex alio est, quod quidem sibi et Spiritui sancto commune est, notatur auctoritas Patris respectu ipsius. Unde convenit sibi ad Patrem et deprecatio et satisfactio et alia hujusmodi, quæ auctoritatem in Patre demonstrant. — Sed secundum illud* quod in Filio inlelligilur determinatus modus originis, convenit sibi nasci, ut qui in Divinitate est Dei Filius, in humanitate sit Virginis Filius, et5 non sint plures filii in Trinitate. — Convenit etiam sibi, inquan­ tum Filius naturalis est, ut per eum cujus est naturalis here­ ditas, alii in filios adoptentur et coheredes fiant. 96. —Sed inquantum Verbum est, congruentiam habet ad officium prædicationis et doctrinæ ; quia verbum manifestat dicentem et ipse manifestavit Patrem, Joan., xvii, 6 : « Paler, manifestavi nomen tuum hominibus. » 97. — Inquantum vero esi media in Trinitate persona, congruit ad ultimum effectum, qui est reconciliatio hominis ad Deum. Decet enim ut qui est medius, sit etiam mediator. 98. — Inveniuntur etiam quatuor Filio appropriate : scilicet sapientia et virtus ab Apostolo, I Cor., i, 24 : « Christum Dei virtutem ei Dei sapientiam » ; æqualitas ab Augustino (1. VI De Trinit., c. 10, n. 11 ; L. 42, 931) ; species et pulchri­ tudo ab Hilario (1. II De Trinit.; L. 10,51). 1. Ed. « convenientissime ». — 2. a om. « ipsius » ; ζ « ejus ».— 3. ζ « con­ veniens fuit ». — 4. Ed. præter F om. « illud ». — 5. Ed. « ut ». COMMENT. i.X LIB. SENTENT. - III. — 3 34 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 99. — Inquanlum autem sapientia est, congruit restaurationi1, quia decet ut quæ in sapientia facta2 sunt, per sapientiam restaurentur ; et etiam servituti a qua homo liberandus erat, qui in eam seductus quodammodo devenerat, et idee decebat ut per sapientiam a seductore liberaretur. — Ipse etiam homo peccavit per appetitum scientiie, unde per sapien­ tiam liberandus erat. 100. —· Inquantum aulem est virtus et brachium Patris, congruit ad victoriam de hoste capiendam, Luc., 1,51 :uFecil potentiam in brachio suo. » 101. — Inquanium vero3 est aequalitas, congruit etiam morbo qui sanandus erat. Uterque enim, homo scilicet et diabolus, peccaverat appetendo aequalitatem, ille potentiæ, iste scient ite. 102. — Inquanlum vero species et pulchritudo est, congruit reparat,ioni, ut per ipsum deturpatio imaginis per peccatum inducta amoveatur. 103. —Patri vero non convenit incarnatio, præcipue propt er proprietatem innascibilitatis. Non enim decet ut qui in Deitate est Pater, in humanitate sit Filius. Sic enim Filius Dei Patris esset nepos Ahrginis, si ipsa Virgo mater esset Dei Patris. Similiter* nec Spiritui sancto convenit, ne nomen Filii in plures personas transferatur. 104. —AD PRIMUM ergo dicendum quod in incarnatione ostenduntur sapientia, potentia et bonitas ; et ideo efficientia incarnationis toti Trinitati attribuitur. Sed tamen opus quod Deo incarnato debebatur, per Filium expleri decuit rationibus dictis. Et ideo tota Trinitas carnem soli Filio u nivit. 105. — Ad secundum dicendum quod potentis non est ut per potentiam minus potentem vincat, — hoc enim videtur violentum et non laudabile, — sed per justitiam et sapientiam. Et ideo per Filium debuit Deus5 Pater hostem vincere. 106. — Vel dicendum quod quamvis potentia attribuatur Pa­ tri, eo quod ipse est principium totius Divinitatis, tamen Filius etiam dicitur virtus Patris, per quam in creatura operatur ; unde et brachium Palris dicitur, ut exponit Gregorius illud Job, 40, 4 : « Si habes brachium siculDeus » (lib. XXXII Mor., cap. 5, n. 7 ; L. 76, 639). Et ideo decenter per Filium Deus Pater diabolum vicit. 107. —Ad tertium dicendum quod tria opera tribus personis 1. Ed. α « ad restaurationem ». — 2. β « condila ». 4. ζ Ed. ad. « etiam ». — 5. Ed. om. « Deus ». — 3. β « autem ». — DISTINCTIO I, 0UÆST. II, ART. II 35 appropriantur : creatio, quasi prima, Patri, qui est princi­ pium non de principio ; glorificatio, quæ est ultimus finis, Spiritui sancto, ratione bonitatis ; recreatio, quæ media est, Filio, qui est media in Trinitate persona. 108. ■— Ad quartum dicendum quod quamvis Patris sit adoptare, tamen decenter nos per Filium adoptavit, cujus est hereditas ; ut sic per verum heredem ipsa adoptatio accepta­ retur et firma ostenderetur ; et ut filii adoptivi haberent1 verum Filium ducem, quem imitarentur illi quos « præscivit conformes fieri imaginis Filii sui, ut sil ipse primogenitus in mullis fratribus. » (Rom., 8, 29.) 109. ■— Ad quintum dicendum quod Spiritus sanctus dicitur persona maxime vicina nobis propter caritatem per quam2 nobis omnia dona donantur. Sed Filius est magis vicinus nobis quantum ad congruentiam incarnationis, dictis rationibus. 110. — Ad sextum dicendum quod caritas Dei est causa incarnationis. Et ideo causalitas incarnationis, quamvis3 com­ munis sit tribus personis, appropriatur tamen Spiritui sancto, ut infra d. 4 dicetur. Non tamen ex hoc sequitur quod Spiritus sanctus debuerit incarnari. ARTICULUS III Utrum Pater carnem assumere potuerit III, q. 3, a. 5. 111. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Pater carnem assumere non potuerit. 1. Quia, ut Anselmus, dicit lib. De Incarnat. Verbi (cap. 5 ; L. 158,27o) : « minimum inconveniens Deo est impossibile ». Sed si Pater carnem assumeret, sequeretur inconveniens, ut scilicet essent in Trinitate plures Filii, quod in confusionem quamdam vergeret personarum. Ergo Pater carnem assumere non potuit. 2. Item. Opposita non possunt jungi in eodem, etiam per miraculum. Sed in Patre est quædam proprietas quæ dicitur innascibilitas, secundum quam dicitur non esse ex alio, cui nascibilitas opponitur. Ergo non potuit Pater de Virgine nasci : quod diceretur, si carnem assumeret. 3. Item. Ut in Littera (1) dicitur : « Filii missio est ipsa incarnatio. » Sed Patri non convenit mitti, ut in I lib., d. 15 (q. 2, a. 1) habitum est. Ergo nec incarnari potest. 4. Item. Ab eo qui est infinitæ misericordiæ, semper optima 1. β « habeant ». ■— 2. licet... ». β « omnia nobis donavit ». — |3. β « causalitas ejus 36 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM expectanda sunt quæ contingere possunt. Sed cum totus mun­ dus per incarnationem unius personæ melioratus sit, si etiam Pater incarnaretur, multo amplius melioraretur1. Ergo si possibile est Patrem incarnari, hoc expectandum est ; sicut et antiqui patres incarnationem Filii expectabant2 : quod est omnino absurdum. 5. Præterea. Non est major Dei potentia quam ejus3 volun­ tas, cum utrumque sit infinitum. Sed Pater nunquam voluit incarnari. Ergo nec incarnari potest4. 112. — SED CONTRA. Sicut dicit Anselmus, 1. II Cur Deus homo (c. 18 ; L. 158, 421) :« Omnis necessitas et impossibilitas Deo sub/ecta est ». Sed ei nihil est impossibile, cujus voluntati omnis impossibilitas subditur. Ergo Patrem incarnari non est impossibile. 113. —Item. Eorum quæ æque distant, æque possibilis est conjunctio. Sed humana natura aequaliter5 a tribus personis distat : a qualibet in infinitum. Ergo si potuit eam Filius assumere, potest et Pater6. 114. — Præterea. Quidquid dignitatis convenit Filio, con­ venit et Patri. Sed posse assumere carnem est dignitatis in Filio. Ergo et Patri attribuendum est. 115. — RESPONSIO. Dicendum quod cum in agentibus ex libertate voluntatis, executio potentiæ sequatur voluntatis imperium et ordinem rationis7, considerandum est, quando po­ tentiæ divinæ aliquid adscribitur, utrum attribuatur potentiæ secundum se consideratæ — tunc enim dicitur posse illud de potentia absoluta ; — vel attribuatur sibi in ordine ad sapien­ tiam et præscientiam et voluntatem ejus — tunc enim dici­ tur posse illud de potentia ordinata. 116. — Ipsi ergo potentiæ absolutæ, cum infinita sit, necesse est attribuere omne id quod in se est aliquid et quod in defectum potentiæ non vergit. Dico autem in se aliquid esse, quia conjunctio affirmationis et negationis nihil est, nec aliquem intellectum generat quod dicitur homo et non homo simul acceptum, quasi in vi unius dictionis. Et ideo ad hoc potentia Dei se non ex­ tendit ut affirmatio et negatio sint simul. Et eadem ratio est de omnibus quæ contradictionem includunt. Dico autem in defectum potentiæ vergere quæ passionem8 1. Ed. « meliorabitur ». — 2. Ed. præter F. « expectaverunt ». — 3. Ed. « sua ». — 4. β « E”gO nunquam potuit ». — 5. Ed. præter F. : « distat... distat enim » : β > sci.i cet in infinitum ». — 6. αζ « etiam Pater potest ». — 7. αβ ont. « rationis. > — 8. Ed. omnes ad. « potentiæ. » DISTINCTIO I, QUÆST. II, ART. Ill 37 important. Ex defectu enim potentiæ activæ ad resistendum contingit quod aliquid vel corrumpatur vel dividatur vel aliquid hujusmodi ; unde et mollities impotentia naturalis dicitur propter facilem divisibilitatem. Et ideo non dicimus Deum in natura Divinitatis1 posse pati vel mori vel aliquid hujusmodi ; sicut non dicimus eum posse esse impotentem. 117. — Huic autem potentiæ absolute consideratæ quando attribuitur aliquid quod vult facere et sapientia sua habet ut faciat, tunc dicitur posse illud secundum potentiam ordinatam ; quando autem potentia se extendit quantum in se est ad illud quod sibi attribuitur, quamvis2 non habeat ejus sapientia et voluntas ut ita fiat, tunc dicitur posse illud de potentia abso­ luta tantum. Sed in his distinguendum est ; quia in his sunt quaedam quæ habent in se aliquid divinæ sapientiæ et bonitati repu­ gnans inseparabiliter conjunctum, ut peccare, mentiri et hujusmodi. Et ista etiam dicimus Deum non posse. Quædam vero sunt quæ non habent de se inconvenientiam ad divinam sapientiam, sed solum ex3 ordine aliquo suæ præscientiæ quem Deus in rebus statuit vel prævidit secundum suam voluntatem, ut quod caput hominis sit inferius et pedes supe­ rius4. Et hujusmodi5 Deus potest facere, quia potest statuere alium ordinem in rebus secundum quem sit conveniens quod nunc, secundum istum ordinem qui rebus inest6, inconveniens videtur. 118. — Sic ergo in his quæ divinæ potentiæ attribui possunt, est quadruplex distinctio sive ordo. — Quædam enim nec ipsi potentiæ absolutæ attribuuntur. Unde simpliciter dicendum est Deum ea non posse, sicut pati et contradictoria esse simul. ■— Quædam vero ex se sapientiæ et bonitati ejus repugnant. Et ista non dicimus Deum posse nisi sub conditione, scilicet si vellet. Non enim inconveniens est7 ut in conditional! vera antecedens sit impossibile. ■— Quædam vero de se repugnan­ tiam non habent, sed solum ab exteriori. Et talia absolute concedendum est Deum posse de potentia absoluta ; nec sunt neganda nisi sub conditione, scilicet ut dicatur : Non potest, si voluntati ejus repugnat. — Quædam vero sunt quæ attribuuntur potentiæ, ita quod et voluntati et sapientiæ ejus congruunt. Et hæc simpliciter dicendum8est Deum posse, et nullo modo ea non posse. 1. yS « Deitatis ». — 2. β « licet ». — 3. R. A. « de » ; NVP « ad ordinem aliquem ». — 4. β et Ed. om. « et pedes superius ». — 5. Ed. αβ « hæc ». — 6. β « est in rebus ». — 7. β « in conditional! vera antecedens esse falsum vel impossibile » — 8. β « concedendum ». 38 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 119. — Dicendum est ergo quod Patrem incarnari non est de illis quæ potentiæ Dei absolutae non subduntur ; cum neque contradictionem implicet, neque defectum aliquem incarnatio in persona incarnata ponat. Est enim eadem dignitas Patris et Filii1 et ratio eadem personalitatis in utroque2. Nec est etiam de illis quæ ex se inconvenientiam habent ; sed est de illis quæ habent inconvenientiam3 propter alium ordinem a Dei sapientia institutum. Sed Filium incarnari est in quarto ordine. Et ideo simpliciter concedendum est quod Pater potuit carnem assumere et similiter Spiritus sanctus, loquendo de potentia absoluta. 120. — AD PRIMUM ergo dicendum quod hoc est impossi­ bile, ut4 aliquid faciat Deus et illud5 sit inconveniens ; potest tamen facere ut illud quod est modo inconveniens secundum unum ordinem, alio ordine6 fiat conveniens. Sicut potest carnem hoc modo formando assumere, sicut corpus viri de terra formavit. Sic enim Filii nomen Patri non conveniret ; nec etiam si Pater Filius diceretur, esset de se repugnanti; m habens, cum secundum diversas naturas hæc sibi attribue­ rentur. 121. — Ad secundum dicendum quod secundum idem non possunt opposita eidem inesse ; sed secundum diversa nihil prohibet. Unde quamvis7 Patri conveniat innascibilitas secun­ dum naturam divinam, posset tamen inesse sibi8 nativitas secundum naturam humanam. Sicut Filio secundum natur; m divinam inest quod sit pater Virginis cujus secundum natur; m humanam est filius. 122. — Ad tertium dicendum quod incarnatio Filii missio dicitur, quia Filius ab alio est. Si autem Pater incar­ naretur, ejus incarnatio missio dici non posset. Sicut ostensio Spiritus sancti in columba missio visibilis ipsius dicitur, non autem ostensio Patris in sono vocis. 123. — Ad quartum dicendum quod tres personæ non sunt majoris bonitatis quam una tantum9. Et ideo nihil plus uni­ verso accresceret de incarnatione10 omnium personarum, quam de incarnatione unius tantum ; unde fuisset superfluum. Et ideo quamvis sit possibile Patrem incarnari, non tamen est expectandum. 1. β ad. « et Spiritus « convenientiam. » — 4. cundum alium ordinem inesse ».— 9. β « sola ». sancti ». — 2. β om. « in utroque ». — 3. δ et ed. βζ« quod ». — 5. Ed. « hoc ». —- 6 Ed omnes « se­ » -— 7. β « licet ». — 8. β om. « sibi ; ed. « eidem — 10.Ed. « per incarnationem » contra αβζ. DISTINCTIO I, QUÆST. II, ART. IV 39 124. — Ad quintum dicendum quod potentia Dei non est major quantum ad essentiam quam voluntas ; tamen ad plura objecta se extendit potentia quam voluntas. Unde non sequi­ tur, si aliquid Deus non vult, quod illud absolute1 non possit. ARTICULUS IV Utrum Pater et Spiritus sanctus possint assumere UNAM ET EAMDEM NUMERO NATURAM III, q. 3, a. 6. 125. —AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ( Pater et Spiritus sanctus non possint assumere unam et eam. dem numero naturam2. . 1. Primo per hoc quod dicit Anselmus in lib. De Conceptu Virginali (cap. 4, ad fin. ; L. 158, 275-276) : « Plures personæ non possunt assumere unum eumdemque hominem ». Sed si unam naturam assumerent, unus homo assumptus esset a pluribus personis. Ergo primum est impossibile. 2. Item .Assumptio humanæ naturae terminatur ad ali' quam unionem. Non autem ad unionem in natura : quia oporteret vel alteram tantum remanere, sicut patet in con­ junctione cibi ad cibatum ; vel etiam neutram, ut patet in conjunctione elementorum. In incarnatione vero utraque natura manet, ut Damascenus dicit, (lib. III De fide orlh., cap. 7 ; G. 94, 1011) et sic patet quod non potest esse unio in natura3. Ergo oportet quod terminetur ad unionem in persona. Non ergo possunt esse4plures personæ unam naturam assumentes5. 3. Praeterea. Ut Damascenus dicit (III De fide orlh., c. 3 ; G. 94, 994-998) : in incarnatione uniens et unitum commu­ nicant sibi sua idiomata ut quidquid dicitur de Filio hominis possit dici de Filio Dei. Ergo si eadem natura humana a tribus personis assumpta esset, demonstrato isto homine, possemus dicere eum esse Filium Dei et quidquid de Filio Dei dicitur ; et e converso Filium Dei esse hunc hominem et natum de Virgine et omnia hujusmodi. Sed stante eadem positione, possemus dicere quod hic homo esset Pater. Ergo esse Patrem et quidquid est Patris, posset prædicari de Filio Dei : quod manifeste confusionem induceret6 personarum. 1. Ed. præter F. « absoluta potentia ». — 2. Ed. « non possunt unam ei eamdem in numero naturam assumere ». — 3. α «eadem natura » et om. «in » ; «unio unius» δ ad. « naturæ» in marg·. — 4. α om. « esse ». — 5. α « numero assumere ». — 6. αγ»δ « duceret ». 40 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 4. Præterea. Tres personæ distinguuntur relationibus. Ergo quod attribuitur alicui personæ primo et per se ratione ejus quod ad alterum est, nullo modo tribus personis potest esse commune. Sed assumere humanam naturam convenit Filio secundum id quod ad alterum est ; quia assumere1 primo et per se convenit personæ, naturæ autem prout est in persona. Ergo assumere hanc naturam non potest esse commune tribus personis. 5. Præterea. Ut in I lib. (d. 8, q. 1, a 1) dictum est, omnis quidditas vel natura quæ non est suum esse, dividitur secun­ dum divisionem suppositorum in ea subsistentium, quia esse habet secundum quod in supposito est. Sed natura humana est quidditas vel natura quæ non est suum esse : hoc enim solius divinæ naturæ2 est. Ergo oportet quod dividatur secundum esse ad divisionem suppositorum in ea subsistentium. Sed si tres assumerent humanam naturam, essent tria supposita in humana natura subsistentia. Ergo essent tres humanæ naturæ. Non ergo una numero natura humana a tribus personis assumi potest. 6. Præterea. Si tres personæ unam naturam humanam assumerent, aut essent unus homo aut plures. Sed non plures, quia non haberent nisi unam animam et unum corpus. Ergo esset unus homo, ut3 posset demonstrari dicendo4 : Isle homo est Pater et Fitius et Spiritus sanctus. Sed iste5 homo non potest supponere nisi personam Patris vel Filii vel Spi­ ritus sancti. Ergo persona Patris esset Pater et Filius et Spi­ ritus sanctus, vel persona Filii vel persona Spiritus sancti : quod est impossibile. Ergo impossibile est talem assump­ tionem esse. 126. ·— SED CONTRA. Humanæ naturæ convenit esse assumptibilem secundum quod est ad imaginem Dei. Sed eadem numero humana natura est ad imaginem trium per­ sonarum. Ergo humana natura eadem numero a tribus assumi potest. 127. —Præterea. Major est distantia diversarum potentia­ rum animæ ad invicem quæ etiam in absolutis distinguuntur, quam divinarum personarum quæ distinguuntur solum in eo quod ad aliud est. Sed anima unitur eidem membro secundum diversas potentias : quod patet, quia organa alio­ rum sensuum sunt etiam organa tactus qui per totum cor­ pus diffunditur. Ergo et Deus potest uniri homini, ita quod 1. Ed. om. « assumere ». — 2. RA. « Dei natura est. » NVP. « Dei est. » -— 3. RANVP « et posset ». — 4. RANVP om. « dicendo ». — 5. α Ed. « ille ». DISTINCTIO I, gUÆST. II, ART. IV 41 tres personæ unam numero humanam naturam assumant. 128. — Præterea. Eorum quæ magis conveniunt, facilior est unio. Sed humana natura assumpta a Filio non minus convenit cum Patre, sed etiam magis quam aliqua alia. Ergo si Pater potuit assumere aliam humanam naturam, ut dictum est (q. 1. a. 2), multo magis1 eamdem. 129. —RESPONSIO. Dicendum quod tres personas divinas assumere unam humanam naturam in unitate unius peisonæ, est impossibile, quia contradictionem implicat. Cum enim unio Dei et hominis non possit fieri in natura, ut infra, d. 5 probabitur, oportet quod fiat in persona, ut scilicet sit eadem personalitas assumentis et assumpti. Unde ponere unam personam ex parte assumpti et tres ex parte assumentis, est incompossibile. 130. —Et similiter etiam non potest esse una unitate unius 'hypostasis vel2 suppositi, ad minus quantum ad secundam opinionem quæ ponitur infra, d. 6, quæ ponit unionem non tantum in persona, sed etiam in supposito vel3 hypostasi. 131. — Sed quod natura assumpta a tribus personis sit una unitate singularis naturæ, non est impossibile loquendo de potentia absoluta, quamvis4 non sit congruum secundum ordinem divinæ sapientiæ, cum unius personæ incarnatio ad reparationem mille mundorum sufficiat. — Dico autem unitatem singularis naturæ, si assumeretur unum corpus et una anima ei unita, ex quorum unione una humanitas resul­ taret, ut sic tres personæ in una natura assumpta conveni­ rent sicut conveniunt in natura æterna. Quidam vero5 contrariam opinionem tenent. Et secundum utramque potest ad objecta responderi. 132. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Anselmus ibi6 accipit unum hominem, unam personam humanam : hoc enim est incompossibile7 ei quod ponitur tres personas assu­ mentes esse. 133. — Ad secundum dicendum quod assumptio illa termina­ retur ad aliquid unum in persona, non ita quod uni tantum personæ uniretur, sed quia a qualibet trium personarum assumeretur in unitatem personæ, ut non esset alia persona hominis assumpti a tribus personis Patris et Filii et Spiritus sancti, quasi homo per se, inquantum homo, sit persona ; Î. β potius ». — 2. a « et ». — 3. β « et » item ed. — 4. β « licet ». — 5. Ed. ad « e converso ». — 6. βγδ om. « ibi ». — 7. R. A. œ impossibile ». 42 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM esset tamen alia persona Patris, alia Filii, alia Spiritus sancti, humanitatem eamdem assumentium. 134. — Ad tertium dicendum quod communicatio idiomatum intelligitur respectu alterius naturae. Unde prædicta positione facta, hic homo non communicaret Filio idiomata Patris, sed solum idiomata humanæ naturæ. 135. — De isto enim homine unito tria possunt praedicari’ : scilicet ea quæ sunt humanæ naturæ, ut passibilis et mortalis ; et ea quæ sunt divinæ naturæ, ut omnipotens ; et ea quæ sunt personæ, ut genitus, principium Spiritus sancti. Et hæc tria etiam de Filio Dei praedicantur. -— Sed ea quæ sunt naturæ divinæ et personæ communicantur homini ex hoc quod de Filio Dei prædicantur, et non e converso. ■— Sed ea quæ sunt naturæ humanæ communicat homo assump­ tus personæ assumenti. Et ideo si una1 humana natura esset assumpta a tribus personis, non oporteret quod hoc quod homini communi­ catum est a Filio Dei ad personam pertinens, scilicet esse genitum, homo assumptus, Patri communicaret, sed solum ea quæ sunt humanæ naturæ. Unde Pater diceretur mortalis et passibilis, non autem genitus a seipso2. 136. — Ad quartum dicendum quod, sicut in principio3 dic­ tum est, in divinis est duplex communitas4, rei et rationis. Com­ munitate rei nihil est ibi commune nisi absolutum. Sed com­ munitate rationis est ibi commune hoc nomen persona vel retalio. Et ita per hunc modum communitatis8 potest conve­ nire Patri et Filio et Spiritui sancto ut unusquisque eorum trahat humanam naturam eamdem numero in unitatem suæ personæ. 137. — Ad quintum dicendum quod tres personæ non distinguuntur secundum esse ; imo earum est unum esse, vivere et intelligere, cum esse non nisi ad essentiam pertineat. Et ideo non oporteret quod natura humana a tribus personis assumpta secundum esse multiplicaretur, sicut multipli­ catur in tribus personis humanis quorum non est unum esse. 138. — Ad sextum dicendum quod cum termini substantivi significentur vel consignificentur pluraliter ex unitate seu pluralitate formæ significatae6, dicerentur tres imus homo, si unam naturam humanam assumpsissent, sicut propter unam naturam divinam dicuntur unus Deus. Et sicut dicitur tota Trinitas unus solus verus Deus, secundum Augustinum 1. F. om. « una ». — 2. Hæc omnia in RANVP desiderantur, ab his : « De isto enim homine » (135) . — 3. β « sicut prius » ; γ « sicut primo » ; δ ed. « sicut supra in I lib. » — 4. β ad. « scilicet ». — 5. γδβ « communiter ». Ed. præter F. « communitatis potest communiter »— 6. Ed. « signatæ ». F* 4· ? DISTINCTIO I, QUÆST. II, ART. V 43 (Super Joan., tract. 39, n. 3 ; L. 35, 1682-83) et Baruch, 3, 36 : « Hic est Deus, et non æstimabitur alius ab illo » ; ita posset dici : Isle solus homo est Pater et Filius el Spiritus sanctus. Et tunc iste terminus homo supponeret rem naturæ humanæ sine distinctione trium personarum, sicut iste terminus Deus supponit in prædictis locutionibus rem naturæ divinæ indistincte1. Et hæc est suppositio sua naturalis, et quasi termini communis respectu trium personarum. Suppositio autem qua supponit pro Patre vel Filio, est sibi accidentalis et quasi termini discreti. 139. — AD EA VERO QUÆ IN OPPOSITUM OBJICIUN­ TUR, secundum alios potest responderi quod ad unitatem naturæ sequeretur aliquo modo unitas suppositi secundum eos. Et2 hoc esse non potest ut dictum est. ARTICULUS V Utrum una persona possit DUAS NATURAS HUMANAS ASSUMERE III, q. 3, a. 7. 140. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod una persona non possit duas naturas humanas assumere. 1. Natura enim communis non multiplicatur nisi secun­ dum pluralitatem suppositorum. Sed una persona est tan­ tum unum suppositum, ut infra (d. 6, q. 1, a. 1) patebit. Ergo non potest in una persona esse duplex natura ejusdem speciei. 2. Item. Si Filius Dei assumeret plures naturas humanas, vocaretur secundum unam naturam Jesus, et secundum aliam Petrus3. Inde sic : Supposito Filio Dei, supponitur Jesus ; et eadem ratione, supposito Filio Dei, supponitur Petrus. Ergo supposito Jesu, supponitur Petrus. Ergo hæc est vera : Jesus est Petrus. Sed impossibile est quod duorum hominum unus de alio prædicetur. Ergo Jesus et Petrus non sunt duo homines. Sed impossibile est duas naturas humanas numero differentes esse, nisi per hoc quod sunt in duobus hominibus. Ergo in Jesu et Petro non erunt duæ naturæ humanæ, sed una tantum. Ergo ad hanc positionem quod Filius Dei duas humanas4 naturas assumpserit, sequitur suum contraiium, scilicet quod sit una tantum numero5 natura humana assump­ ta. Ergo positio illa est impossibilis. 1. β « indefinite ». — 2. β « sed ». — 3. β « Walterus » et sic deinceps. — 4. jSySc om. « humanas. » — 5. RANV et δ om. « numero ; » β om. « hu­ mana ». 44 SCRIPTUM SUPER HI LIB. SENTENTIARUM 3. Præterea. Plus distat natura humana a divina quam una humana natura ab alia. Sed Dei Filius quamvis subsis­ tat in duabus naturis, divina scilicet et humana, non tamen duo, sed unus et unum est. Ergo etsi subsisteret in duabus naturis humanis assumptis, non tamen duo homines dici posset. Ergo nec essent duæ humanæ1 naturæ. Et sic idem quod prius. 4. Præterea. Si Filius Dei duas humanas naturas assump­ sisset, secundum quarum unam diceretur Petrus, et secun­ dum aliam Jesus ; oporteret quod de Jesu et Petro hoc ver­ bum, sum, es, est, singulariter prædicaretur, quia utrumque esset unum suppositum. Sed de Patre et Filio prædicatur pluraliter, ut patet Joan., x, 30 : « Ego et Paler unum sumus ». Ergo major est unitas aliqua quam trium personarum : quod est impossibile ; ergo et positio prædicta. 5. Præterea. Negatur hæc propositio : Filius Dei assump­ sit hominem, ne videatur personam assumpsisse. Sed sicut Filius Dei non assumpsit personam, ita Filius Dei non est duæ personæ. Ergo nullo modo potest dici quod Filius Dei sit duo homines. Hoc autem sequitur si duas naturas humanas assumpsit. Ergo est impossibile. 141. — SED CONTRA. Quidquid potest Pater, potest Filius. Sed Pater potest aliam humanam naturam assumere ab ea quam Filius assumpsit. Ergo et Filius potest aliam assumere ab ea quam assumpsit. Ergo una persona potest plures naturas assumere. 142. — Præterea. Majoris bonitatis et dignationis2 ostensiva est unio qua Filius Dei humanam naturam in unitate personæ assumpsit, quam illa qua mentem hominis per gratiam sibi unit. Sed hæc secunda unio quæ est per gratiam, non est Filii ad unum tantum, sed ad multos, quia « Sapientia in animas sanctas se transfert » :Sap. vu, 27. Cum ergo bonum sit diffusivum et communicativum, videtur quod illa unio quæ est in unitate personæ, possit esse in persona Filii ad multas naturas humanas. 143. —Præterea. Potentia Filii per incarnationem in nullo est minorata. Sed Filius ante incarnationem poterat aliquam naturam humanam aliam ab ea quam assumpsit assumere. Ergo et nunc potest. Et sic idem quod prius. 144. — RESPONSIO. Dicendum quod hoc fere ab omnibus 1. βom. « humanæ ».— 2. Ed. omnes « dignitatis DISTINCTIO I, OUÆST. II, ART. V 45 conceditur, quod una persona divina potest plures naturas humanas assumere. Et rationabiliter. Non enim est contra rationem divinæ personæ quod ipsa in pluribus naturis subsistat ; alias non potuisset fieri unio divinæ et humanæ naturæ in una persona Filii. — Si autem esset contra rationem personæ ut in pluribus quam in duabus naturis subsisteret, hoc non posset contingere nisi ita ut1 tota facultas personæ unius quæ in pluribus naturis subsisreret, per naturam secundam advenientem terminaretur et quodammodo impleretur. Quod est impossibile, quia natura assumpta adveniens nullo modo commensurabilis est virtuti divinæ personæ, cum distet ab ea sicut finitum ab infinito. Unde sicut Deus potest semper novas creaturas condere, quia ejus potentia per creaturas non exhauritur ; ita etiam2 Filius potest, qualibet natura assumpta, iterum aliam assu­ mere, quia potestas assumendi per naturam assumptam non terminatur. 145. AD PRIMUM ergo dicendum quod natura ab eodem habet ut individuetur et dividatur. Unde cum principium individuationis sit materia aliquo modo sub dimensionibus terminatis considerata, ex ejus3 divisione natura humana dividitur et multiplicatur. Unde si assumpsisset duo corpora et duas animas, duas humanas naturas assumpsisset. Non tamen sequeretur quod essent duo supposita, vel duæ hypo­ stases. Non enim materia quolibet modo divisa constituit diversitatem suppositorum, sed solum quando utrobique invenitur esse discretum et subsistens per se. Unde non potest dici quod duæ manus sunt duæ hypostases, sed con­ veniunt in eadem hypostasi hominis. — Ita etiam et duæ humanæ naturæ, quia non haberent esse discretum, sed uni­ tum in una persona Filii Dei, non esset naturarum illarum divisio secundum duo supposita, sed solum per divisionem materiæ. 146. — Ad secundum dicendum quod stante prædicta positione, Jesus et Petrus non sunt duo supposita, sed unum ; et hæc est vera : Jesus Petrus est. Et tamen Jesus et Petrus non sunt unus homo, sed duo homines. Singularitas enim et pluralitas termini substantivi attenditur secundum unitatem vel pluralitatem naturæ signiflcatæ per terminum, et non secundum unitatem vel pluralitatem suppositorum. Quamvis enim Pater et Filius et Spiritus sanctus sint tria supposita, tamen propter unitatem divinæ naturæ quam significat 1. Ed. « quod ». — 2. a « et ». — 3. Ed. < ejusdem ». 46 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM hoc nomen Deus, dicuntur unus Deus. Ita e contrario, quamvis Jesus et Petrus essent unum suppositum, tamen propter pluralitatem naturarum assumptarum dicerentur duo homi­ nes, sed diversitas naturarum, manente unitate suppositi, non impediret quin de1 invicem praedicarentur ; quia iden­ titas suppositi sufficeret ad veritatem prædicationis. 147. — Ad tertium dicendum quod natura humana assumpta habet quantum ad aliquid rationem accidentis, quamvis simpliciter loquendo, unio non sit accidentalis, ut infra (d. 6, q. 3, a. 2) patebit. Et ideo propter assumptionem illius naturæ, Filius Dei non potest dici duo, sicut nec Socrates potest dici duo propter humanitatem et albedinem. Sed si Filius Dei assumeret duas humanas naturas, quamvis utraque illarum haberet rationem accidentis in comparatione ad divinam naturam, tamen neutra haberet rationem acci­ dentis in comparatione ad alteram ; et ita plures homines, et non unus homo diceretur. Sicut albus et musicus magis pos­ sunt dici duo, quam homo et albus. 148. ■— Ad quartum dicendum quod sicut est in divinis personis quod propter unitatem essentiæ et pluralitatem per­ sonarum, quidquid ibi prædicatur ad essentiam pertinens, prædicatur singulariter, ut cum dicimus2 : Pateret Filius sunt unus Deus ; quod vero ad personam pertinet, pluraliter præ­ dicatur, ut Paler et Filius sunt personæ ; ita e contrario esset hic : quia quidquid ad naturam pertinet, prædicaretur plu­ raliter ; quod vero ad personam, prædicaretur3 singulariter. Et quamvis sit summa unitas trium personarum propter essentiæ simplicitatem, non tamen est inconveniens ut Pater et Filius ad invicem non habeant aliquam unitatem quæ in creatura aliqua invenitur, scilicet personalem, cum sint vere personaliter4 distincti. 149. — Tamen sciendum quod hoc verbum, sum, es, est, non solum pluraliter prædicatur propter pluralitatem suppo­ sitorum realiter distinctorum, sed etiam propter pluralita­ tem suppositorum locutionis. Dicimus enim in divinis, quod persona et essentia sint sic vel sic, quamvis persona et essentia ibi realiter nullo modo differant. Multo igitur5 magis prædicaretur hoc verbum : sum, es, est, de Jesu et Petro pluraliter, cum differrent secundum rem propter diversitatem naturarum, quamvis non sint diversa supposita. 150. ·— Ad quintum dicendum quod terminus in prædicato positus tenetur formaliter, quod non est necessarium de ter1. Ed. ad. se ». — 2. β Ed. « dicitur ». — 3. ed. ont. « prædicaretur ». — 4. RANVP. «particulariter». — 5. Ed. « ergo ». DISTINCTIO I, QUÆST. II, ART. V 47 mino ad quem terminatur actus alicujus verbi. Et ideo cum dicitur : Filius Dei esi duo homines, importatur pluralitas formarum seu naturarum. Cum autem dicitur : Filius Dei assumpsit hominem, li hominem non tenetur formaliter ; unde magis stat pro supposito hominis quam pro natura suppositi. Et ideo non est simile. EXPOSITIO TEXTUS 151. — « Plenitudo temporis, etc. « (1) Sciendum quod tempus incarnationis dicitur tempus plenitudinis multis de causis. —ί Primo, propter perfectionem universi ; quia tunc ad maxi­ mum completionem universum venit, quando creaturæ omnes inpromine ad suum principium redierunt, humana natura a Deo assumpta1. Ephes., i, 10 : « In dispensatione pleni­ tudinis etc. » — Secundo, propter abundantiam gratiæ quæ tunc propalata est. Joan., i, 16 : « De plenitudine ejus omnes accepimus etc. » — Tertio, propter adimpletionem legis. Mat., v, 17 : « Non veni solvere legem, sed adimplere. » — Quarto, propter magnitudinem ejus quod in tempore illo accidit ; quia in tempore illo natus est Dominus temporis, et ita factum est aliquid majus tempore, quod tempus implevit. — Quinio, quia in tempore illo impletum est quod Deus ab æterno prævidit, et quod ante per Prophetas suos prædixerat [Rom., i, 2.) 152. — « Factum de muliere, etc. » (1) Contra. In symbolo dicitur : « Genitum, non factum. » Præterea. Mulier corruptionem importat. Sed Christus de incorruptissima Virgine natus est. Ergo inconvenienter dicitur : « Facium de muliere. » Sed dicendum ad primum quod Filius Dei secundum divi­ nam naturam nullo modo est factus, sed genitus. Sed secun­ dum humanam naturam aliquo modo est factus, quia humana natura2 quam assumpsit, creatura quædam est. Non tamen Christus potest dici proprie factus simpliciter loquendo ; sed dicitur Filius Dei factus homo. Ad secundum dicendum quod mulier ponitur hic ad desi­ gnationem sexus et non ad significandum3 corruptionem ; sicut costa assumpta de Adam dicitur formata in mulierem, quamvis E va tunc virgo facta sit. 153. — « Factum sub lege, etc. » (1) Sed contra. I Tim., i, : « Non est lex juslo posita. » Sed Christus fuit justissimus. Ergo non est factus sub lege. Sed dicendum quod aliquid dicitur esse sub lege tripliciter. Vel quantum ad motivum. Et hoc modo sunt sub lege quasi 1. Ed. omnes ad. : « sicut ponitur. ».— 2. Ed. om. « aliquo modo est factus quia humana natura... ». — 3. Ed. omnes « designandum ». 48 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM compressi et coacti illi qui timore pœnæ quam lex infligit, praecepta legis custodiunt. Et hoc modo justus non est sub­ lege, quia amore justitiæ justa1 operatur, etiam si nulla sit lex, ut dicitur Rom., n. Alio modo dicitur quis esse sub lege quantum ad causam. Et sic omnes2 in peccato nati, sub lege sunt quia propter pecca­ tum tollendum sacramenta legis instituta sunt. Alio medo dicitur aliquis esse sub lege quantum ad obser­ vationem legis. Et hoc modo Christus iactus est sub lege; quia sacramenta et praecepta legis implevit, non necessitate, sicut alii, sed sola voluntate. 154. — « Ut eos qui sub lege erant etc. » (1) Contra. I Tim., n, 4 : « Qui vult omnes salvos fieri. » Et ita non solum ad redi­ mendum Judæos qui erant sub lege, sed etiam ad redimen­ dum alios venit. Sed dicendum quod quamvis venerit ad redemptionem totius humani generis, tamen quodam3 speciali modo operatus est ad redemptionem filiorum Israel, quia eis personaliter prædicavit. Unde Mat., xv, 24 : « Non sum missus nisi ad ores quæ perierunt domus Israel. » Et per eos verbum vitae in gentes diffusum est. Is.,xxvn, 6 : « Qui egredientur impetu a Jacob, ei replebunt faciem orbis semine. » 155. — « Hæc est mulier Evangelica etc. (2) » Sciendum quod divina sapientia mulier dicitur, non propter fragili­ tatem, sed propter fecunditatem. Eeeli., xxiv, 26 : « A gene­ rationibus meis implemini. » 156. —- « Nec eamdem Trinitatem in specie columbæ etc. (6) » Sed contra. In illa columba nihil fuit quod non toti Tri­ nitati commune esset ; cum non sit assumpta in unitatem alicujus personæ, quia eam communi operatione tota Trinitas fecit ; et in ea tota Trinitas fuit, sicut in ceteris creaturis per essentiam, præsentiam et potentiam. Et ita videtur quod ad totam Trinitatem pertineat. Sed dicendum quod columba illa potest considerari dupli­ citer. — Vel inquantum est res quædam, sive fuerit animal, sive fuerit tantum similitudinem animalis habens. Et sic ad totam Trinitatem pertinet, ut communis effectus.— Vel secun­ dum quod est signum4·. Et hoc modo tantum ad Spiritum sanctum pertinet, cujus invisibilis missio per adventum columbæ designatur. Et de hac missione visibili et aliis dictum est in I lib., d. 16. 1. β ed. om. . justa ». — 2. β om. « omnes ». — 3. β om. « quodam ». — 4. F. om. « vel secundum quod est signum ». DISTINCTIO II ÇUARE TOTAM HUMANAM NATURAM ACCEPIT, ET QUID NOMINE HUMANITATIS VEL HUMAN® NATUR® INTELLIGENDUM SIT 1. — Et quia in homine tota humana natura vitio corrupta erat, tctam assumpsit, id est animam et carnem, ut totam curaret et sanc­ ti icaret. 2. — Quod autem humanæ naturæ sive humanitatis vocabulo arima et caro intelligi debeant, aperte docet Hieronymus1 in Exposil one catholicæ Fidei, dicens : Sic confitemur in Christo unam esse pe sonam Filii, ut dicamus duas perfectas et integras esse substantias, Divinitatis et humanitatis, quæ ex anima continetur et corpore, Ec:e aperte ostendit, nomine humanitatis animam et corpus intellig : quæ duo assumpsisse Dei Filius intelligitur, ubi hominem sive huinanitatem sive humanam naturam accepisse legitur. i·. — Errant ergo qui nomine humanitatis non substantiam, sed priprietatem quamdam a qua homo nominatur, significari con­ tendunt, ubicumque humanitatis Christi memoratur. Ait enim Joannes Damascenus, lib. Ill, De fide orth. (cap. iv ; P. G. 94, 998) : Sciendun2 quidem, quod Deitatis et humanitatis nomen substantiarum, scilcet naturarum, est repræsentativum. Natura enim non sic accipitur in < hristo, ut cum dicitur una natura esse omnium hominum. Quod evidenter idem Joannes ostendit, differentem rationem dicti assirnans, cum natura humana in Christo nominatur et cum una dicitur natura omnium hominum. Ait enim (c. 3; G. 94, 991) : Cum unar? naturam hominum dicimus, sciendum est, quod non conside­ rantis ad animæ et corporis rationem hoc dicimus^, ut dicamus in singulis hominibus eamdem esse naturam corporis et animæ : quia alia est natura animæ, alia corporis. Impossibile enim est unius naturæ dicere Domini corpus et animam : sic et aliorum hominum? comparata ad invicem. Sed quia personæ plurimæ hominum sunt, omnes autem eamdem suscipiunèrationem naturæ —■ omnes enim ex anima et corpore compositi sunt, \t omnes naturam animæ participant, et corporis substantiam pos­ sident— communem speciem plurimarum et differentium personarum unam\naturam dicimus uniusctijusque personæ, scilicet duas naturas habenis, et in duabus perfecte naturis existentis : animæ scilicet et corpors. In Domino autem Jesu Christo non est communem speciem accipeie, si quid prius fuit6. Neque enim factus est, nec est nec aliquandc fiet alius ; sed Christus, ex Deitate et humanitate, in Deitate et humantate, Deus perfectus est idem et homo perfectus. 1. Eaylanatio Symboli ad Damasum (L. 30, 176). — 2. « Quamobrem obser­ vandum' est, quod divinitatis et humanitatis nomen, substantias sive naturas significat » Ex versione Mich. Lequien apud Migne. — 3. « Etsi vero unam ho' minum ese dictitamus, at non anima et corpore spectatis, cum fieri non possit, etc. » Ex vers. Mich. Leq. ■— 4. Sequentia usque ad « Impossibile... » desunt in Quar. — 5. « Sic et aliorum hominum » ; desideratur in Quar. ■— 6. « Si quid priis fuit » desideratur in Quar. 50 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 4. —Totam igitur humanam naturam, id est carnem et animam, el horum proprietates sive accidentia assumpsit Deus, non carnem sine anima, nec animam sine ratione, ut haeretici voluerunt ; sed et carnem et animam cum sensibus suis. Unde Joannes Damascenus, De fide orthod., lib. Ill, (cap. 6 ; G. 9|, 1006), ait : Omnia1 quæ in nostra natura plantavit, Dei Verbum assum fsit, scilicet corpus et animam intellectualem et horum idiomata. Totum enim totus assumpsit me, ut toti mihi gratificet salutem. Quod enim inafisumptibile est, incurabile est. j De unione Verbi et carnis mediante anima i 5. —Assumpsit igitur Dei Filius carnem et animam, sed carnem nkediante anima. Unde Joannes Damascenus, ibid. : Unitum est2 cami per medium intellectum Dei Verbum. Tantæ enim subtilitatis atque simplicitatis est divina essentia, ut corpori de limo terræ formato uniri non congruerit, nisi mediante rationali essentia. 6. — Illa autem unio inexplicabilis est, adeo ut etiam JoANNEsjab utero sanctificatus, id est ab originali mundatus3, se non esse dignum fateatur solvere corrigiam calceamenti Jesu ; quia unionis illius modum investigare aliisque explicare non erat sufficiens. ; 7. — Non sunt audiendi igitur qui non verum hominem Filium fdei suscepisse dicunt, nec natum de femina, sed falsam carnem et imagihem corporis simulatam ostendisse videntibus1. In quem errorem pror|mpunt, quia timent, quod fieri non potest, scilicet ne humana carnb et veritas et substantia Dei inquinetur ; et tamen prædicant iitum visibilem solem radios suos per omnes fæces spargere, et eos mmdos et sinceros servare. Si ergo visibilia munda a visibilibus immmdis contingi possunt et non coinquinari, quanto magis incommutabili,s et invisibilis Veritas per spiritum, id est per intellectum5, animam e'· per animam corpus suscipiens, totum hominem sine sui contaminatione assumpsit, et ab omnibus infirmitatibus liberavit ? Ecce hic licit, Dei Sapientiam per spiritum assumpsisse animam et per animam corpus. Spiritus enim, scilicet pars animæ superior, majori simili­ tudine Deo propinquat quam anima, scilicet ipsa eadem secuidum inferiorem partem et anima magis quam corpus. Et ideo non iicongrue anima dicitur assumpta per spiritum et corpus per anjnam. Ouod Verbum simul assumpsit carnem et animaji ; NEC CARO PRIUS EST CONCEPTA QUAM ASSUMPTA j S. — Si autem quæritur utrum Verbum carnem et animamlsimul6 assumpserit, an prius animam quam carnem, vel carnem qu;'m ani­ mam ; et utrum caro illa prius fuerit in utero Virginis conctpta et postea assumpta ; verissime et absque ulla ambiguitate dicitor, quia ex quo hominem Deus assumpsit, totum assumpsit, simuhjue sibi I J . « Neque enim Deus Verbum quidquam earum, qua·, cum nos initio rerum fingeret, naturæ nostræ inseruit, non assumptum omisit, etc. » Ex virs. Mich. Lequien. — 2. Ergo Dei Verbum per intermediam mentem carni uiitum est. Ex vers. Mich. Lequien. ·— 3. « Id est ab originali mundatus » desileratur in Quar. ■— 4. August., J)e axone christiano, c. 18, n. 20 iL. 40,300). — 5. « Id est per intellectum » desideratur in Quar. — 6. Quar. RA. om. : « sinjul. » DISTINCTIO II 51 univit animam et carnem ; nec caro prius fuit concepta et postmodum assumpta ; sed in conceptione assumpta, et in assumptione concepta. Unde1 Augustinus in lib. De fide ad Petrum (cap. 18 ; L. 40, 772) : Simissime tene, et nullatenus dubites, non carnem Christi sine Divi­ nitate conceptam in utero Virginis, priusquam susciperetur a Verbo; ted ipsum Verbum Deum suse carnis acceptione conceptum, ipsamque Carnem Verbi incarnatione conceptam. Idem in lib. De Trin. ait2 : Non esset Dei hominumque mediator, r. isi esset idem Deus, idem homo, in utroque unus et verus, quam servi­ li m formam a solo Filio susceptam tota Trinitas, cujus una est voluntas et operatio, fecit. Non autem in utero Virginis prius caro est suscepta, et postmodum Divinitas venit in carnem; sed mox ut venit Verbum in nurum, servata veritate propriæ naturæ, factum est caro et perfectus hi mo, id est in veritate carnis et animæ natus est. De hoc etiam Gregorius in Moralibus (lib. XVIII, cap. 52, η. 85; L 76, 90), ait : Angelo nuntiante et Spiritu adveniente, mox Verbum in utero, mox intra uterum Verbum caro. I DIVISIO TEXTUS 9. — « Et quia in homine tota natura humana etc... » (1) Postquam determinavit de incarnatione ex parte assu­ mentis, in parte ista determinat ex parte naturæ assumptæ ; et dividitur in partes 1res. In prima ostendit quid sit assump­ tum. In secunda, quale fuerit illud assumptum, d. 3 : « Quæritur etiam de carne Verbi. » In tertia ostendit quo agente id quod assumptum est, formatum sit, d. 4 : « Cum vero in­ carnatio Verbi etc... » Prima dividitur in duas partes. In prima ostendit quid sit assumptum, quia humana natura integra ex partibus suis3 constans. In secunda determinat ordinem assumptionis, ibi : « Assumpsit Dei Filius carnem et animam etc. » (5) Prima dividitur in duas partes. In prima ostendit humanam naturam integram assumptam esse ratione suarum partium. In secunda, ratione naturalium proprietatum, ibi : « Totam igitur hominis naturam etc. » (4) Circa primum tria facit. Primo ostendit omnes partes humanæ naturæ assumptas esse per hoc quod humana natura assumpta est. (1) Secundo ostendit quod per humanam natu­ ram significentur omnes partes ejus, scilicet anima et corpus, ibi : « Quod autem humanæ naturæ etc. » (2) Tertio excludit quorumdam errorem, ibi : « Errant, igitur qui nomine huma­ nitatis etc. » (3) « Assumpsit Dei Filius carnem et animam. » etc. (5) Hic ostendit quo ordine* partes humanæ naturæ assumptæ sunt : et dividitur in partes duas. In prima inquirit ordinem naturæ. 1. Cod. : « Augustinus. » F. — 2. Passim et quoad sensum, videsis Quar. — 3. Ed. ad. « scilicet corpore et anima ». — 4. Ed. « quomodo ». 52 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM In secunda inquirit ordinem temporis, ibi : « Si autem quæritur utrum Verbum etc. » (8) Circa primum tria facit. Primo ostendit ordinem naturæ, osténdens carnem esse assumptam mediante anima. Secundo ostendit modum illius unionis esse inexplicabilem, ibi : « Illa autem unio inexplicabilis est etc. » (6) Tertio excludit quorum­ dam en orem, ibi : ;< von sunt eigo audiendi etc. '>(7) Hic est duplex quæstio : Prima de ipso assumpto. Secunda de ordine assumptionis. QUÆSTIO I DE IPSO ASSUMPTO Circa primum quaeruntur tria : Primo, utrum, natura humana præ aliis sit assumptibilis. Secundo, in quo assumi debuit. Tertio, quid in natura humana assumi debuit. ARTICULUS PRIMUS III, q. 4, a. 1 ; IV, Cg. c. 53, 55 ; ad Hebr. c. 2, 1. 4. Quæstiuncula I Utrum natura humana sit magis assumptibilis quam creatura irrationalis 10. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod humana natura non sit magis assumptibilis quam creatura irrationalis. 1. Sicut enim dicit Augustinus Ad Volusianum (epist. cxxxvn, c. 2, n. 8 ; L. 33, 519), in rebus mirabilibus tota ratio facti est potentia facientis. Sed omnium mirabilium mirabilius est creaturam assumi in unitatem personæ increatæ. Ergo tota assumptibilitatis ratio est ex potentia ejus qui assumptionem facit. Sed cum illa potentia sit infinita, ex parte ipsius æqualiter est humanam naturam vel etiam irra­ tionalem naturam assumere. Ergo non magis debet dici1 natura assumptibilis quam natura irrationalis. 1. Ed. « dicenda est ». DISTINCTIO II, QUÆST. I, ART. I 53 2. Prœterea. Sicul in humana natura est similitudo Dei ratione imaginis ; ita in creatura irrationali est similitudo Dei ratione vestigii. Sed similitudo et convenientia aliquoriim ad invicem est causa unibilitatis ipsorum. Ergo sicul humana natura est Deo unibilis ; ita et irrationalis creatura, j 3. Praeterea. Illud videtur esse simillimum alteri in quo Îxime proprietates alterius repræsentantur. Sed, sicut it Dionysius, c. 15 Cæl. hier., (n. 2 ; G. 3, 327-330) : « In e inter omnia corporalia magis divinæ proprietates reprae­ sentantur ; » et idem dicit de radio solari in c. 4 De dio. nom., (ri. 4; G. 3, 698). Ergo istæ creaturæ videntur Deo simillimæ; et ita etiam ei magis unibiles quam humana natura. 11. — SED CONTRA. Nobilior creatura nobilioris doni est capax. Ergo ad illud1 donum quod est nobilissimum inter dona nobilioris naturæ, inferior natura capacitatem 1 non habet. Sed humana natura est nobilior creatura irra­ tionali. Cum ergo inter omnia quæ humanæ naturæ sunt collata, assumptio ipsius in unitatem divinæ personæ sit nobilissimum, videtur quod hujus creatura irrationalis capax non sit ; et ita non erit assumptibilis. Quæstiuncula II Utrum angelica natura sit minus assumptibilis quam NATURA HUMANA 12. — ULTERIUS. Videtur quod angelica natura non sit minus assumptibilis quam natura humana. 1. Deus enim propter suam misericordiam humanam natu­ ram assumpsit, ut humanæ miseriæ subveniret. Sed sicul est miseria in humana natura, ita etiam in angelica. Cum ergo summa misericordia sit omni miseriæ subvenire, videtur quod angelica natura sit assumptibilis sicut et humana. 2. Praeterea. Ea quæ sunt magis similia, facilius uniuntur. Sed angelica natura2 est divinæ3 similior quam4 humana, quia, ut Gregorius dicit, {Horn. 34 in Evang., n. 7 ; L. 76,1250) « quanto in angelo esi natura subtilior, eo magis in illo imago Dei expressa insinuatur. » Ergo angelica natura est magis assumptibilis quam humana. 13. — SED CONTRA. Assumptio humanæ naturæ ideo facta 1. Ed. « istud. » — 2. Ed. om. « natura ». — 3. a ad. « naturæ ». — 4. Ed. ad. * natura ». 54 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM est, ut peccato hominis remedium praeberet. Sed peccatum angeli est irremediabile, ut supra dictum est. (1. II, d. 7, q. 1, a. 2). Ergo angelica natura non est assumptibilis. Quæstiuncula III Utrum totum universum sit magis assumptibile quam HUMANA NATURA 14. — ULTERIUS. Videtur quod totum universum sit1 magis assumptibile quam humana natura. 1. Effectus enim universalis maxime causæ universali assimilatur. Sed universum est effectus universalis Dei qui uni­ versalis causa est. Ergo universum Deo magis assimilatur quam humana natura, quæ est quidam particularis effectus ; et ita est magis assumptibile. 2. Præterea. Per assumptionem consummatio totius uni­ versi perfecta est. Sed magis esset universum perfectum si omnes partes ejus essent assumptæ. Ergo universum est ma­ gis assumptibile. j 15. — SED CONTRA. Ex hoc est aliquid assumptibile a2 Deo quod ad imaginem Dei est. Sed non potest dici quod totum universum sit ad imaginem, nisi forte poneretur totum3 universum animatum anima rationali, sicut Plato­ nici posuerunt : quod a fide alienum est. Ergo universum non est assumptibile. 16. -— RESPONSIO. Dicendum quod assumptibile dicitur quod potest assumi. Cum autem dicitur, creatura potest assumi, non significatur aliqua potentia activa crealuræ; quia sola potentia infinita hoc facere potuit, ut in infinitum distantia conjungerentur in unitatem personæ. — Similiter etiam non significatur potentia passiva naturalis crealuræ, quia nulla potentia passiva naturalis est in natura1, cui non respondeat potentia activa alicujus naturalis agentis. — Unde relinquitur quod dicat in creatura solam polenliam obedienliæ, secundum quam de creatura potest fieri quidquid Deus vult, sicut ex5 ligno potest fieri vitulus, Deo operante. Hæc autem poten­ tia obedientiæ correspondet divinæ potentiæ, secundum quod dicitur, quod ex creatura potest fieri quod Deus ex ea facere potest. 1 t 1. α « est ». — 2. F. om. « a ». — 3. Ed. om. « totum ». — 4. F. « creatura ». — 5. Ed. « de » | | » | | ‘ ' * DISTINCTIO II, QUÆST. I, ART. I 55 17. — Sed potentia Dei dupliciter consideratur : vel ut absoluta vel ut ordinata. Quod qualiter intelligendum sit, ex dictis in 1 d. (q. 2, a. 3) patet. — Loquendo autem de potentia Dei absoluta, Deus potest assumere quamcumque creaturam vult. Unde secundum hoc, non est una creatura magis assumptibilis quam altera. —■ Loquendo autem de potentia ordinata, illam i creaturam assumere potest quam congruit eum assumere I ex ordine suæ sapientiae. Unde illa creatura dicitur assump­ tibilis in qua hujusmodi congruitas invenitur. 18. — Invenitur autem in humana natura congruitas præ aliis, quantum ad tria quæ in assumptione requiruntur. Primo, quantum ad similitudinem unibilium. In humana enim natura invenitur expressior similitudo divina quam in i aliqua creatura irrationali : quia homo secundum quod ('· habet mentem, ad imaginem Dei factus dicitur ; cum in 5* creaturis irrationalibus non nisi similitudo vestigii inveniatur. Et etiam quantum ad quædam est in ea divina similitudo magis quam in natura angelica, ut post dicetur. 19. ■— Secundo, quantum ad terminum assumptionis. Termi­ natur enim assumptio ad unitatem personæ. Personalitas • ,ΐ autem non invenitur in irrationalibus naturis, cum persona sit « rationalis naturæ individua substantia », ut Boetius dicit in lib. De duab. nat., c. 3 (L. 64, 1343). In angelis vero est , quidem persona, sed non secundum originem distincta ; cum . unus angelus ab alio non trahat originem. In humana vero ■ natura est persona distincta etiam secundum originem. Et i ideo1 convenientissime humana natura in unitatem divinæ personæ assumitur, quæ distinguitur2 secundum relationem originis. 20. — Tei lio, quantum ad finem assumptionis. — Si enim perfectio universi dicatur assumptionis finis præcipuus, ut quidam dicunt, nulla natura particularis assumi potuisset, per quam ita universum perfici posset, sicut per assumptio­ nem humanæ naturæ ; tum quia homo est ultima creatura­ rum, quasi ultimo creatus, cujus natura assumpta, ultimum conjunctum est3 principio per modum circuli, quæ est figura perfecta ex eo quod additionem4 non recipit ; tum etiam quia in homine quodammodo omnes naturæ confluunt : quia « cum omnibus creaturis aliquid commune habet », ut dicit Gregorius (in Homilia 29, n. 2 ; L. 76, 1214) ; unde homine unito, quodammodo omnis creatura unita est. — Si vero finis assumptionis ponatur liberatio a peccato, sic etiam sola 1. R Λ. : « et Deo ». — 2. Ed. præter F. « distinguuntur ». — 3. Ed. ad. « primo ». ■— 4. Ed. præter F. « additamentum ». 56 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM humana natura congrue assumi potuit : quia in irrationali creatura peccatum non erat ; in angelica vero erat quidem peccatum, sed irremediabile, ut patet ex dictis in 1 d. (q. 1, a. 2 ad 2) ; in homine vero erat remediabile. Et ideo solam humanam naturam congruum fuit assumere. Et sic, ea reparata, creatura irrationalis, quæ propter ejus1 pecca­ tum quodammodo deteriorata dicitur, secundum quod in usum hominis cedit, restaurata est. Solutio I 21. — AD PRIMAM ERGO QUÆSTIONEM dicendum quod Deus de potentia absoluta creaturam irrationalem assu­ mere potuit. — Nec impedit quod creatura irrationalis perso­ nalitatem non habet : quia personalitas non debetur etiam humanæ naturæ assumptæ ratione sui, ut infra (d. 6, q. 1. a. 1 et 2) patebit, sed ratione assumentis ; unde non est ibi nisi personalitas increata. — Et præterea quamvis in natura irrationali non inveniatur persona, invenitur tamen in ea hypostasis et suppositum. Unio autem non tantum facta est in persona, sed etiam in supposito et hypostasi. Sed congruum non erat ut assumeretur, et præcipue quia natura assumpta maxime beatificatur, ut in psalm, (lxiv, 5) dicitur : « Beatus quem elegisti et assumpsisti. » Beatitudinis vero, quæ in actu mentis consistit, creatura irrationalis particeps esse non potest. 22. — Unde patet responsio AD PRIMAM objectionem, quæ procedit de potentia absoluta, et non de potentia ordinata. 23. -—Ad secundum dicendum quod ad congruitatem assumptibilitatis requiritur similitudo imaginis, quia per hanc crea­ tura rationalis particeps est divinæ beatitudinis. Unde ad hanc congruitatem non sufficit similitudo vestigii, qualis in creaturis irrationalibus invenitur. 24. — Ad tertium dicendum quod duplex est similitudo crealuræ ad Deum. — Una secundum participationem alicujus divinæ bonitatis, sicut ab eo vivente omnia vitam partici­ pant. Et sic creatura rationalis in qua invenitur esse, vivere et intelligere, maxime Deo assimilatur. Et hæc similitudo requiritur ad assumptibilitatem. ■— Alia similitudo est secun­ dum proporlionalitatem2, ut si dicatur similitudo inter Deum 1. Ed. « ipsius ». — 2. Ed. « proportionem » DISTINCTIO II, QUÆST. I, ART. I 57 et ignem, quia sicut ignis consumit corpus, ita Deus consumit nequitiam. Et hæc similitudo requiritur in figurativis locu­ tionibus et appropriationibus, quam Dionysius in 2 cap. Cæl. hier., (η. 3; G. 3, 139), vocat « dissimilem similitudinem » Et de hac similitudine procedit1 objectio. Solutio II 25. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum est quod de potentia absoluta loquendo, Deus potuit angelicam naturam assumere ; sed natura angelica non habebat aliquam congruentiam ut assumeretur, praecipue propter duo. — Primo, quia ejus peccatum non erat remediabile.—Secundo, quia non decet ut aliquam perfectionem creaturae Deus assu­ mendo auferat. Personalitas autem quædam perfectio creaturæ est. Sed si natura assumpta personalitatem propriam haberet post assumptionem, non posset esse unio in persona, quia essent duæ personæ. Unde oportet quod2 illud3 quod assumptum est, personalitatem non habeat, natum tamen habere. In angelica autem natura non invenitur potentia ad personalitatem sine actu, cum non per generationem in esse procedant4. Et ideo non fuit cqpgruum ut natura angelica assumeretur. 26. — AD PRIMUM ergo cum objicitur5 quod angelica natura est Deo similior quam humana, dicendum quod veium est, si natura divina in se absolute consideretur ; si autem consideretur secundum quod est in personis per relationes originis distinctis, sic magis convenit cum homine, ut dictum est. Similiter etiam si consideretur secundum quod est exemplar totius crealuræ. In homine enim invenitur similitudo cum qualibet creatura, ut dictum est, non autem in angelo. Similiter etiam si consideretur inquantum gubernat uni­ versum. Sicut enim Deus totus est in qualibet parte universi per essentiam, praesentiam et potentiam ; sic et anima in qualibet parte corporis. 27. — Ad secundum dicendum quod causa miseriæ ange­ lorum, id est peccatum, remedium non habet ; et ideo nec eorum miseriæ congrue subveniri potest. 1. F. « proceditur ». — 2. a « ut ». — 3. Ed. id ». — dat ». — 5. Ed. « opponitur ». 4. Ed. « proce­ SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 58 Solutio III 28. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod alicui toti polest convenire aliquid dupliciter ; vel ratione partis, sicut homo dicitur canus propter capillos ; vel ratione sui, quod scilicet ipsi toti primo convenit ; et hoc est, ut in NIPhysic., (SI. 231a, 29-231b ; 1. 1, n. 4) probatur, quod con­ venit toti et omnibus partibus ejus. Universum ergo polest assumi dupliciter : vel ratione partis, et sic assumptibile fuit et assumptum est humana natura assumpta ; vel ratione sui1, et sic assumi non potuit, quia non omnes partes ejus assumptibiles erant, ut ex dictis patet. 29. — AD PRIMUM ergo circa hoc objectum dicendum quod quamvis Deus sit causa universalis, est tamen maxime sim­ plex. Et ideo cum eo magis convenit effectus universalis unitus, scilicet humana natura, in qua omnes naturæ quo­ dammodo congregantur, quam effectus universalis non sim­ pliciter unitus, sicut est universum, ex cujus partibus non efficitur unum simpliciter, cum remaneant distincte in actu. 30. — Ad secundum dicendum quod non decet in omnibus partibus universi eamdem perfectionem esse. Et ideo magis congruum fuit ut, una parte universi assumpta, in totum universum perfectio redundaret. ARTICULUS II Quæstiuncula I Utrum Filius Dei humanam naturam assumere debuerit in omnibus suppositis humanae naturae III, q. 4, a. 5. 31. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Filius Dei humanam naturam assumere debuit in omnibus suppositis humanæ naturæ. 1. Quia, ut Damascenus dicit (De fide orlh., lib. Ill, cap. 6 ; G. 94, 1006) : « Quod est inassumplibile2 est incurabile ». Sed humana natura curabilis est in omnibus suis suppo­ sitis. Ergo in omnibus debuit assumi. 2. Præterea. Bonum est diffusivum et communicativum 1. α ad. « totius ». — 2. « Nam non potuit sanari, quod assumptum non fuit. « ^ex vers. Mich. Lequien,) DISTINCTIO II, QUÆST. I, ART. II 59' sui, ut ex Dionysio patet, cap. 4. De divin, nom., (n. 7 ; G. 3, 703). Cum ergo Deus sit summe bonus et maxime in incar­ natione1 bonitatem suam ostenderit, videtur quod naturam quæ assumptibilis erat, communiter in omnibus suis suppo­ sitis assumere debuerit. 3. Præterea. Christus venit ad satisfaciendum præcipue pro peccato naturæ, quod per unum hominem in mundum intravit. Sed illud2 quod naturæ secundum se debetur, debe­ tur communiter et æqualiter in omnibus suis suppositis. Ergo Filius Dei naturam humanam in omnibus suis suppo­ sitis assumere debuit. 32. ■— SED CONTRA. Filius Dei ad hoc carnem assumpsit, ut pro nobis satisfaciendo principium humanæ salutis esset. Cum ergo principium in quolibet genere unum inveniatur, videtur quod in uno tantum supposito humanam naturam assumere debuit. Quæstiuncula II ' Utrum debuerit assumere naturam humanam in aliquo EX STIRPE AdÆ GENERATO III, q. 4, a. 6 ; q. 31, a. I ; Compend. Tkeol., c. 217. ' ■* 33. — ULTERIUS, \idetur quod non debuerit assumere naturam humanam in aliquo ex stirpe Adæ generato. 1. Sicut enim dicit Apostolus ad Hebr., vu, 26 : « Talis decebat ut nobis esset Pontifex qui esset segregatus a peccaloribus. » Sed magis esset segregatus a peccatoribus, si de stirpe peccatorum carnem non assumpsisset. Ergo non debuit carnem assumere de stirpe Adæ. 2. Præterea. Peccatum originale est peccatum naturæ et non personæ, nisi per accidens. Ergo non requiritur ad satisfactionem, nisi quod sit aliquis de natura humana. Sed si aliquis homo fieret non de stirpe Adæ, constat quod ad humanam naturam pertineret. Ergo congrue pro humana natura satisfacere posset. ' ί i E ) ά 34. — SED CONTRA. Medicina in loco vulneris debet apponi. Sed humana natura est vitiata in his tantum qui ex genere Adæ descendunt, in quo « omnes moriuntur » 1. β ad. « sua ». — 2. Ed. « id ». 60 SCRIPTUM SUPER lit LIB. SENTENTIARUM (I Cor·., xv, 22), Ergo in aliquo ad ejus stirpem pertinente, natura humana assumi debuit. Quæstiuncula III Utrum naturam humanam assumere debuerit in ipso Adam III, q. 4, a. 6, ad 2. 35. — ULTERIUS Addetur quod naturam humanam assu­ mere debuit in ipso Adam. 1. Assumptio enim carnis ad satisfactionem ordinatur. Sed decet ut idem qui peccavit, satisfaciat. Ergo humanam naturam in ipso Adam assumere debuit. 2. Præterea. Talis debuit esse humanæ naturæ reparatio. ut nihil homini de sua dignitate periret. Sed Adam in primo statu hoc habuit ut nullius hominis auxilio ad suam salutem indigeret. Hoc autem sibi1 non restituitur in alio homine, humana natura assumpta, quia beneficio illius hominis indiget ad suam salutem. Ergo non debuit2 humana natura in alio quam in ipso Adam assumi, ί I ; I ; 36. — SED CONTRA. Contrariorum non est eadem causa. Sed Adam causa fuit perditionis humanæ3. Ergo non decuit ut ipse esset causa salutis humanæ. Hoc autem contingeret, si humana natura in ipso Adam assumpta esset. Ergo hoc decens non fuit. Solutio I 37. — RESPONSIO. AD PRIMAM QUÆSTIONEM dicen­ dum quod non fuit decens quod humanam naturam in omni­ bus suis suppositis assumeret. Et hoc propter quatuor rationes. Primo, quia omnia supposita humanæ naturae non4 redu­ cerentur ad plus quam ad tria supposita. Cum enim assumens et assumptum uniantur in® supposito, non possent esse plura supposita naturæ assumptæ quam naturæ assumentis. 38. — Secundo, propter finem assumptionis. Est enim ad reparationem humani generis ordinata per modum cujusdam mediationis inter Deum et hominem. Mediator autem qui unitatem pacis facere intendit, unus congrue debet esse. 1. β ed. « non sibi ». -— 2. Ed. « decuit humanam naturam ». -— 3. Ed. ad. « naturæ ». — 4. αβ om. « non ». — 5. Ed. ad. « eodem ». f t ' | ï I I DISTINCTIO II, QU7EST. I, ART. II 61 39. —■ Tertio, propter unitatem ipsius assumentis. Sicut enim decuit ut divina natura tantum in uno supposito in­ carnaretur, ita decuit ut una natura individua assumeretur. Sic enim unius ad unum decenter est facta1 conjunctio. 40. ■— Quarto, propter dignitatem ipsius Filii incarnati, quod suppositum huj’us naturæ non curetur : quia per hoc quod natura in aliquo individuo assumpta est, præparatur curatio -, omnibus qui naturam similem habent ; sicut e contra per hoc quod persona una infecit naturam humanam quæ in ipso erat, in omnes homines peccatum transmisit. 42. — Ad secundum dicendum quod sicut bonitas divina, quæ in creatione rerum se manifestat, omnibus se communicat, non tamen æqualiter ; ita etiam prout se in incarnatione mani­ festat, præcipue quantum ad dilectionem humani generis •omnibus se communicat, non tamen eodem modo et æqualiter, sed uni per gratiam unionis, aliis per gratiam adoptionis, qui gratiæ non repugnant. 43. — Ad tertium dicendum quod aliquid debetur humanæ naturæ dupliciter : vel ut essentiale sibi, et hoc invenitur com­ muniter in omnibus habentibus naturam humanam ; vel ut superadditum essentialibus principiis, sive sit per gratiam acceptum, sive operibus acquisitum ; et hoc non invenitur ■communiter in omnibus2 habentibus naturam. Unde ratio non procedit. Quartum concedimus. Solutio II 44. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod non fuit decens ut aliunde quam de stirpe Adæ Filius Dei humanam naturam assumeret, præcipue propter tria. 1. β « est decenter facta ». Ed. « decenter facta est ». — 2. «communiter ». αβ « in omnibus 62 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Primo, ad servandum justitiam satisfactionis. Si enim de genere Adæ non fuisset, ad eum non pertineret pro peccato Adæ satisfacere. 45. —■ Secundo, ad perfectam reintegrationem dignitatis Adæ, qui hoc habuit ut ipse et suum genus nulla alia creatura indigeret, quasi sustentante et salvante. Et hoc generi ejus redditum non fuisset, si redemptus fuisset per aliquem qui ad genus ejus1 non pertineret. 46—Tertio, ad servandum dignitatem specialiter ipsius Adæ, qui in hoc quodam modo imaginem Dei singulariter ha­ buit, ut sicut Deus, cum sit ens primum, omnium entium princi­ pium est per creationem ; ita etiam Adam, cum sit primus homo, est principium omnium hominum per generationem : quod sibi deperiret, si Christus non de ejus genere homo fieret2. 47. — AD PRIMUM ergo quod objicitur quod debet esse segregatus a peccatoribus, dicendum quod verum est, inquantum peccatores sunt, non inquantum homines sunt. Venit enim peccatum destruere et naturam salvare. Unde convenien­ tiam habuit in his quæ ad naturam pertinent, sed contrarietatem in his quæ ad peccatum spectant ; quia neque contraxit neque commisit peccatum. 48. — Ad secundum dicendum quod natura humana non fuit infecta peccato originali, nisi secundum quod ab Adam trahitur. Unde si Deus unum hominem denuo3 de limo terræ formaret, peccatum originale in eo non esset. Et ita4 satis­ factio pro5 originali non pertinebat indifferenter ad quemlibet hominem, sed ad quemlibet6 de genere Adæ. Tertium concedimus. Solutio III 49. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod nullo modo fuit decens ut Filius Dei humanam naturam in ipso Adam assumeret propter duo : Primo, quia Adam propria personalitate perfectus fuit. Unde in unitatem personæ assumi non posset, nisi illa per­ sonalitas destrueretur, quod non decebat, ut supra (a. 1, sol.2) de angelis dictum est. 50. — Secundo, quia cum per assumptionem fiat com­ municatio proprietatum, ut quidquid de homine dicitur, de 1. α om. « ejus » ; β « suum ». ■— 2. a « Si Christus de ejus genere homo non fieret ». — 3. β « denovo » RANVP om. « denuo ». — 4. Ed. e ideo » contra αβγδ€. — 5. Ed. « de » contra αβγδε. — 6. ySe « aliquem ». t i ■ U DISTINCTIO II, QUÆST. I, ART. Ill 63 Deo dicatur ; sequeretur ut diceretur quod Deus peccasset, quia Adam peccavit : quod est absurdum. 51. — AD PRIMUM ergo dicendum quod per peccatum Adæ fuit infectio personalis in ipso et infectio naturæ1 cau­ sata. Et pro infectione personali ipse gratia adjutus satisfacere potuit secundum quosdam ; sed requirebatur aliquis qui pro peccato naturæ satisfaceret. Et ideo non oportuit quod esset idem in persona cum Adam, sëd idem in natura. 52. — Ad secundum dicendum quod non est inconveniens quod de dignitate personæ illius aliquid pereat ex culpa sua. Sed inconveniens est ut naturæ aliquid deperiret, quæ cum bona esset, homo male utendo ipsam corrupit. Tertium concedimus. ARTICULUS III Quæstiuncula I Utrum Filius Dei carnem assumpserit ' Infra, d. 4, q. 2. a. 1 ; IV S„ d. 3, a. 3, s. 2, 2m ; . III. q. 5, a. 2 ; q. 6, a. 5 ; q. 31, a. 1, 1” ; IV Cg„ c. 30 ; Compend. Theol., c. 208 ; in Joan., c. 2, 1. 1 ; ad Hebr., c. 8, 1. 1. 53. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Filius Dei carnem non assumpserit. 1. Galat., v, 17 : « Caro concupiscit adversus spiritum. » Sed in Christo talis pugna non fuit. Ergo ipse veram carnem non habuit. 2. Praeterea. In carne tantum est similitudo vestigii. Sed similitudo vestigii tantum non sufficit ad assumptibilitatem, ut supra (a. 1, c.) dictum est. Ergo caro assumptibilis non fuit. 3. Praeterea. Major est gratia unionis quam gratia frui­ tionis. Sed caro nullo modo potest Deo conjungi per fruitio­ nem. Ergo non potest conjungi per unionem. 54. — SED CONTRA. Ad Heb., ii, 16 : « Semen Abrahæ apprehendit » ; et Rom., i, 3 : « Factus est ei ex semine David secundum carnem. » Sed semen non pertinet ad animam, sed ad carnem. Ergo Filius Dei in humana natura non solum ani­ mam, sed etiam carnem assumpsit. 55. — Praeterea. Homo non nascitur ex homine nisi per traductionem carnis. Sed Christus non solum dicitur homo, 1. RANVP. ad. : « creatæ in ipso et propagandæ ab ipso. » 64 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM immo etiam 'Filius hominis, non nisi quia de virgine natus est. Ergo assumpsit carnem in natura humana. Quæstiuncula II Utrum carnem tantum assumpserit et non animam III, q. 5, a, 3 et 4; IV Cg.f c. 32, 33 ; de Ver.t q. 20, a. 1 ; Compend. Theol., c. 204, 205 ; in Joan.t c. 1, 1. 7 ; ad Rom., c. 1, 1. 2. 56. — ULTERIUS. Videtur quod carnem tantum1 assump­ serit et non animam. 1. Joan., i, 14 : « Verbum caro factum est ». Non autem per conversionem in carnem, sed per assumptionem carnis. Ergo solam carnem assumpsisse videtur. '2. Præterea. Corpus non indiget ut uniatur sibi anima, nisi ad hoc ut per ipsam vivificetur. Sed ad hoc ut2 corpus vivificetur, sufficit quod3 corpori vivificabili principium vitæ uniatur. Cum ergo Deus, qui est principium vitae, corpus sibi univerit, videtur quod unio corporis ad animam superflua fuisset. 3. Præterea. Habito aliquo quod est sufficiens principium operationis non requiritur ad eamdem operationem aliud principium ; sicut ad illuminationem aeris, qui illuminatur lumine solis, non requiritur lumen candelae. Sed Christus per intellectum divinum sibi unitum sufficienter omnia cognoscere poterat. Ergo non requirebatur anima cognosscitiva et intellectiva ad unionem illam. 57. — SED CONTRA. Christus curavit naturam nostram per hoc quod eam assumpsit. Sed principaliter venit ad curan­ dum animas. Ergo animam assumpsit. 58. — Præterea. Mors corporalis non est nisi per sepa­ rationem corporis a principio vitæ. Si ergo in Christo non fuisset aliud principium vitæ quam ipsa Deitas, cum caro a Divinitate nunquam sit4 separata, nunquam Christus mor­ tuus fuisset : quod expresse Scripturæ contradicit. 59. —■ Præterea. Sequeretur quod Deus esset immediatus5 motor corporis Christi, si anima caruisset ; et sic Christus nunquam fuisset fatigatus ex itinere, ut dicitur Joan., iv, 6, cum fatigatio non accidat nisi ex debilitate virtutis moventis. 1. Ed. om. « tantum ». — 2. Ed. « quod ».— 3. α « ut ». — 4. Ed. « fuerit —* 5. α « immediatior ». DISTINCTIO II, QUÆST. I, ART. Ill 65 Quæstiuncula III Utrum assumpserit formam totius ex compositione PARTIUM RESULTANTEM 60. — ULTERIUS. Videtur quod non assumpserit formam totius ex compositione partium resultantem. 1. Forma enim totius est illa in qua sicut in natura communi . particularia conveniunt. Sed Damascenus dicit (lib. III, De fide orlh., cap. 3 ; G. 94, 994), et habetur in Littera, (3) quod « in Domino1 Jesu Christo non est communem speciem accipere. » Ergo in eo forma totius non fuit. 2. Præterea. Ut dicit Boetius (lib. Ill in Porphyr., cap. « de specie » ; L. 64, 115), «species est totum esse individuo­ rum. » Sed nihil in Christo fuit ex parte carnis et animæ quod . totum esse ipsius Christi concluderet, quia habuit esse divi­ num non per animam neque per corpus. Ergo cum forma totius sit species in potentia, videtur quod in Christo forma totius non fuerit. 3. Præterea. In Littera (2) dicitur quod nomine humanæ naturæ corpus et anima intelligitur, cum dicitur Christum humanam naturam assumpsisse. Sed constat quod neque corpus neque anima est forma totius, ad minus secundum opinionem communiorem2. Ergo in Christo forma totius non fuit. , 61. — SED CONTRA. Forma totius in rebus animatis resul­ tat ex3 conjunctione animæ ad corpus. Sed in Christo anima conjuncta corpori fuit ; alias corpus illud vivum non fuisset. Ergo in Christo fuit forma totius. 62. ·—■ Præterea. Homines conveniunt specie ad invicem secundum convenientiam in forma totius. Sed Christus fuit ejusdem speciei cum aliis hominibus ; alias pro hominibus non satisfecisset. Ergo in Christo fuit forma totius. 63. — RESPONSIO. Dicendum quod secundum Philoso­ VIII Meta., (H 3. 1043», 32 s. ; 1. 3, n. 1722) definitio in hoc convenit cum numero, quod sicut in numeris contingit quod semper subtracta vel addita unitate, fit alius numerus ; ita etiam in definitionibus, si addatur vel subtrahatur aliqua 'differentia, semper fit alia species. Cum ergo omnes4 differentiæ sumantur ex essentialibus principiis, oportet quod si phum, 1. Ed. ad. « nostro ». — 2. α « secundum communem opinionem ». — 3. Ed. ad, « unione vel ». — 4. α « communiter > ; β om, contra γ&€ ed. COMMENT. IN LIB. SENTENT. - III. — 4 66 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM homini1 subtrahatur aliquid de essentialibus ejus, non rema­ neat eadem species. 64. — Cum ergo Christus fuerit ejusdem speciei cum aliis hominibus — alias enim verus homo non fuisset, sed æquivoce homo diceretur ; nec pro hominibus satisfaceret con­ gruenter — oportet quod omnia essentialia homini in Christo fuerint, et corpus et anima vegetabilis, sensibilis et rationalis, et ulterius forma totius resultans ex conjunctione animæ et corporis, quæ humanitas dicitur. Et quia proprietates naturales ex principiis essentialibus causantur, oportet quod in Christo2 fuerint omnes naturales proprietates speciem humanam consequentes. De aliis autem quæ per accidens speciem humanam conse­ quuntur, sive sint defectus sive perfectiones, infra suo loco dicetur. Solutio I 65. ■ AD PRIMAM ERGO QUÆSTIONEM sciendum quod circa hoc fuerunt duo errores. Unus fùit Manichæorum, qui dicebant quod Christus verum corpus non habuit, sed tantum phantasticum. Et ratio hujus positionis videtur fuisse, quia omnium visibi­ lium auctorem posuerunt diabolum ; et ideo nihil hujus secundum veritatem in Christo fuit, in quo princeps hujus mundi nihil habuit, Joan., xiv, 30. Patet autem quod positio ista falsa est: et quantum ad radicem positionis ; quia Deum creatorem omnium visibilium et invisi­ bilium et fides tenet et ratio demonstrat, cum a primo ente oporteat omnia3 esse entia, ut patet ex II Mela., (a 2. 994 ; 1. 2-4). Et etiam in se positio falsa est, quia veritatem huma­ nitatis tollit, ut ex dictis patet. Esset enim invenire aliquam falsitatem vel simulationem in eo qui de se dicit, Joan., xiv. 6 : « Ego sum via, veritas et vita. » 66. — Alius error fuit Marcionitarum, qui dicebant Chri­ stum corpus de Virgine non assumpsisse, sed de coelo appor­ tasse. Quod forte ortum habuit ex opinione Platonicorum, qui dicebant animæ corpus terrestre omnino fugiendum esse, ut beatitudinem consequatur. Non enim credebant posse fieri ut anima corpori terrestri unita beata fieret. Ponebant tamen animas corporibus cælestibus unitas, ut soli, lunæ et stellis, beatas fore, ut Augustinus recitat in libro X de Civ. 1. α « rei ». — 2. Ed. « ipso». — 3. α ad. « alia » DISTINCTIO II, OUÆST. I, ART. Ill ? 1 J l I 1’ ) ; 0 I ! f ! » I I / i ? , 67 : Dei (cap. 29, n. 2 ; L. 41, 308-309 ; item Serm. ccxli, c. 7 et 8 ; L. 38, 1137) ; et ideo animam Christi, quæ summe beata fuit, non terrestri, sed cælesti corpori unitam putaverunt. Sed hæc etiam positio veritatem humanitatis tollit ; quia quælibet forma naturalis determinatam materiam requirit. Et ideo anima humana non ex qualibet materia quam perficiat1 hominem facit, sed inquantum est forma talis corporis, elementati scilicet et debita proportione complexionati1 2. Unde si Christus corpus terrestre non habuit, verus homo non fuit. His autem idem defectus contingit qui et antiquis Phi­ losophis, qui, ut I De anima, (a 3. 407b, 21 ; 1. 8, n. 131) dicitur, de anima dicentes, nihil de corpore dixerunt, opinantes quam­ libet animam cuilibet corpori aptari3 : quod esse non potest, ' cum propriæ formæ respondeat propria materia, et unicuique agenti determinata4 instrumenta. 67. — Et ideo fides catholica, quæ Christum verum homi; nem confitetur, eum habuisse corpus ex quatuor elementis compositum, sicut nos5 habemus, firmiter tenet. 68. — AD PRIMUM ergo dicendum quod concupiscentia camis contra spiritum non causatur ex ipsa carnis natura, sed ex vitiosa corruptione ejus, quæ ex peccato primi parentis provenit, sine qua Filius Dei veram naturam carnis assumpsit. 69. — Ad secundum dicendum quod similitudo attenditur secundum formam. Corporis autem humani forma est anima rationalis, in qua imago Dei consistit. Et ideo in corpore humano non tantum est similitudo vestigii, sed etiam simi­ litudo imaginis, inquantum animam habet. Non enim corpus humanum habet esse quoddam distinctum ab esse quod dat sibi anima, quasi ab alia forma per quam sit in eo simi­ litudo vestigii tantum, sicut6 in corporibus inanimatis; quia sic anima esset ens in subjecto, secundum quod subjectum nominat ens subsistens in actu : quod ad rationem accidentis pertinet, ut in II De anima ((31, 412a, 18 ; 1. 1, n. 213-215; text. 4), Commentator dicit. 70. — Ad tertium dicendum quod conjunctio animæ ad Deum per fruitionem consistit in operatione intellectus et voluntatis, in qua corpus nullo modo communicat, quia exercetur talis operatio sine organo corporali ut probatur in III De anima (y 4. 429a, 24; 1. 7, n. 677 s.) Et ideo per fruitionem nullo · modo corpus Deo uniri potest. 1. Ed. « perficit. » — 2, a « talis corporis elementati, scilicet ex debita pro­ portione complexionati; « talis elementati corporis, scilicet cum debita... ».— 3. Ed. « adaptari ». — 4. α « propria ». — 5. a om. « nos ». — 6. Ed. ad. « est ». 68 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 71. — Sed conjunctio unionis est ad esse in persona una : corpus autem et anima in uno esse communicant, quia anima est quod quid erat esse hujusmodi corpori, ut in II De anima, (01. 412b, 11 ; 1. 2, n. 236) dicitur. Et ideo per mo­ dum unionis in'persona una corpus Deo conjungi potest. Quartum et quintum concedimus. Solutio II 72. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM sciendum est1 quod circa hoc etiam fuerunt duo errores. Unus fuit Arii et Eunomii, qui dicebant Filium Dei carnem sine anima assump­ sisse ; quia opinabantur Divinitatem sine anima corpus ejus vivificare. Alius fuit error Apollinaris, qui dicebat in Christo corpus animatum fuisse, tamen12 anima carente sensu et intellectu. 73. — Uterque autem error et veritati humanitatis derogat, et dignitati corporis Christi. Non enim potest esse ut materia in aliquo esse perficiatur, nisi per aliquid quod sit forma ejus. Unde cum Deus nullo modo forma corporis esse possit —quia oporteret eum esse partem et non immaterialissimum — sequeretur quod corpus Christi, si omnino careret anima, esset sicut corpus non vivum ; et si careret anima sensibili et rationali, esset sicut corpus plantæ : unde esset multo minus nobile quam corpus nostrum. 74. ·— Similiter etiam cum de ratione hominis sit rationalem animam habere, si ea Christus caruisset, verus homo non fuisset. Hoc autem videtur eis contigisse ex hoc quod credebant animam corpori non uniri sicut formam, sed magis sicut indumentum, ut Plato dixit3, secundum quod Gregorius Nyssenus4 narrat. Per quem modum si Deus corpori uniretur, homo non diceretur ; præcipue si ponatur, ut quidam dixerunt5 animam de substantia Dei esse. Quæ omnia manifestam falsitatem continent. 75. ·— Et ideo horum et aliorum praedic torum error excludi­ tur in lib. Gennadii De ecclesiasticis dogmatibus (cap. 2 et 3; L. 42 12141, sic : « Naius est Dei Filius ex homine, non per hominem, idest viri coitum, ut Ebion dicit; sed carnem de Virgine trahens non de cælo afferens, sicut Marcion affirmat; neque in phantasia, sine carne, ut Valentinus dicebat; sed 1. « dicendum est » ; β« dicendum quod sciendum est» ; ed. «est sciendum ». <— 2. β RANVP. : « cum ». — 3. Ed. « dicit ». — 4. Cod. « Gregorius Nysse­ nus », apud quem legitur in Sermone de anima (G. 45, 215), sed critici tenent sermonem hunc nihil aliud esse quam c. 2 et 3 operis Nemesii cui titulus : De natura hominis, cap. 3 (G. 40, 594). F. — 5. Ed. « posuerunt ». R DISTINCTIO II, QUÆST. I, ART. Ill 69 verum corpus, non tamen ex carne, ut Martianus dicit; sed verus Deus1 ex deitate el verus homo ex carne ; unus Dei Filius2 in deitate Verhum Patris et Deus, in homine anima et caro non sine sensu et ratione, ut Apollinaris posuit ; neque caro3 ahsque anima, ut Eunomius dixit ; neque sic natus de virgine ut antequam de Virgine nasceretur, Deus non fuerit, sicut Arte­ mon et Marcellus dixerunt. « É· f' ) ί 76. — AD PRIMUM ergo circa hoc objectum dicendum quod cum dicitur « Ver bum caro factum est «sumitur ibi4 pars pro toto, scilicet caro pro toto5 homine ; sicut anima ponitur aliquando pro toto homine. Gen., xlvi, 27 : « Omnes animæ quæ ingressæ sunt in Ægyptum, fuere septuaginta. » Ideo autem carnem, quæ inferior pars est, dicere voluit, ut ostenderet per locum a minori nihil in hominis natura esse quod Filius Dei non assumpserit. 77. — Ad secundum dicendum quod ad hoc quod corpus vivificetur, requiritur quod sibi conjungatur principium vitæ per modum formæ, ut ex eis efficiatur una natura communis. Divinitas autem forma corporis esse non potest. Non enim ex Divinitate et corpore una natura communis resultat. Et ideo ad hoc ut corpus Christi vivum6 esse possit, requiritur anima quæ sit forma ejus. 78. ·—■ Ad tertium dicendum quod sicut in II De anima, (β 2. 414a, 12 ; 1. 4, n. 273), dicitur, illud quo aliquid ope­ ratur primo, est forma rei7. Unde cum intellectus divinus non possit esse forma in humanitate Christi, oportet quod illud quo homo sentit et intelligit, sit anima sensitiva et intellectiva, Alia duo concedimus. Solutio III 79. ■— AD TERTIAM QUÆSTIONEM sciendum est quod posuerunt Deum assumpsisse animam et corpus, non ita quod ex eorum conjunctione aliqua humanitas resul­ taret. Et hæc opinio similiter veritatem humanitatis tollit et dignitatem corporis Christi. Non enim Christus verus homo esse potuit, nec corpus ejus vere vivum, nisi anima corpori unita fuisset ut forma ejus, ita quod ex eis unum quid efficere­ tur. Sed de hac opinione infra dicetur, 3d. (q. 4, a. 2,) Unde dicendum quod sicut in Christo verum corpus et quidam 1. RANVP. ont. « cx deitate ». — 2. RANVP. om. « ex carne, unus Oei Filius ». — 3. RANVP. « sine ». — 4. Ed. om. « ibi ». — 5. β. F. om. « scilicet caro pro toto » ; P. « id est caro pro toto. » — 6. F. « unum ». — 7. RANVP. : « ejus ». 70 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM vera anima fuit ; ila et vera humanitas, id est natura humana, ex conjunctione utriusque resultans. 80. — AD PRIMUM circa hoc objectum dicendum quod Damascenus intendit dicere, quod non est unio facta in una natura, ut Eutychiani posuerunt. Et ideo vult quod ex con­ junctione Divinitatis ad humanitatem non resultet aliqua natura communis tertia ; quia illa neque esset divinitas neque humanitas, sicut humanitas neque est anima neque corpus, unde Christus neque esset Deus neque homo, sed tantum Christus. Non autem intendit quod ex conjunctione animæ ad corpus non resultet forma totius, per quam in specie cum aliis homi­ nibus communicet. 81. — Ad secundum dicendum quod verbum Boetii veri­ tatem habet in quolibet individuo quod subsistit in una1 natura tantum ; quia species comprehendit omnia essentialia principia subsistentis individui in natura speciei. Et sic etiam humanitas comprehendit omnia essentialia Christi, secundum quod in humanitate subsistit. Sed illa persona hoc singulariter habet ut in duabus naturis subsistat. Et ideo species humana non colligit omnia quæ illi personæ essentialiter conveniunt. 82. — Ad tertium dicendum quod cum dicitur, nomine huma­ nitatis corpus et animam intelligi, intelligendum est materia­ liter, sicut nomine totius intelliguntur partes2; non quod totum proprie loquendo sint suæ partes, sed aliquid ex partibus constitutum. Alia duo concedimus. QUÆSTIO II DE ORDINE ASSUMPTIONIS Deinde quæritur de ordine assumptionis. Et circa hoc quæruntur tria : Primo, utrum unam partem humanæ naturæ assumpserit mediante alia. Secundo, utrum humanam naturam assumpserit mediante aliquo alio. Tertio, utrum omnes partes humanæ naturæ simul tempore assumpserit. 1. a '< propria ». — 2. Ed. zw/. « et ». DISTINCTIO II, QUÆST. II, ART. I 71 ARTICULUS PRIMUS Quæstiuncula I Utrum carnem assumpserit mediante anima Infra d. 21, q. 1, a. 1, s. 1, lm ; III, q. 6, a. 1 ; a. 4, 3m ; q. 50, a. 2, 2m ; IV Cg., c. 44 ; de Spirit. Creat., a. 3, 5m. : f ■ F : f f l I s ! i 83. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Addetur quod carnem non assumpserit mediante anima. 1. Remoto enim medio quo aliqua conjunguntur, extrema separantur, sicut patet in tabulis quæ per clavum conjungun» tur. Sed in morte Christi separata est anima a carne ; nec tamen separata est Divinitas1 a carne. Ergo anima non est medium quo Divinitas1 unitur carni. p 2. Praeterea. Unum extremorum quæ conjunguntur per T medium, magis conjungitur medio quam alteri extremo. / Sed caro magis conjungitur animæ quam Divinitati. Est enim caro ab anima in morte separata, non tamen a Divinitate. Ergo Divinitas non est unita carni mediante anima. 3. Praeterea. Deus in qualibet creatura est immediate per essentiam, præsentiam et potentiam. Similiter etiam animæ sanctæ conjungitur per gratiam immediate. Cum ergo major sit conjunctio unionis quam aliqua prædictarum, videtur quod quidquid assumitur ad unitatem personæ, immediate Divinitati conjungatur, 84. — SED CONTRA. Augustin us Ad Volusianum (episl. cxxxvii, n. 8 ; L. 33, n. 519), dicit : « Filius Dei assumpsit animam rationalem, et per eam sibi corpus aptavit. » Et ita videtur quod mediante anima Filius Dei carnem assumpserit. 85. —Praeterea. Multum distantia non conjunguntur nisi per medium, quod minus distat ab extremis quam extrema ab2 invicem. Sed corpus plus distat a Divinitate quam anima. Ergo corpus unitur Divinitati mediante anima. Quæstiuncula II Utrum assumpserit animam mediante spiritu III, q. 6, a. 2. 86. — ULTERIUS. Addetur quod non assumpserit animam mediante spiritu. 1. Impossibile est enim ut per idem medium uniatur aliquid 1. Ed. « Deitas ». — 2. β ed. « ad ». 72 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM superiori et inferiori ; quia illud quo unitur inferiori, est infra ipsum;illud quo unitur superiori, est supra ipsum. Sed anima mediante spiritu unitur corpori, quod est infra ipsum, ut quidam dicunt. Ergo non unitur Deo, qui est supra eam, mediante spiritu. 2. Præterea. Medium oportet differre ab extremis. Sed mens quæ spiritus dicitur ab Augustino (XII Super Genes., cap. 18, n. 7 ; L. 34, 460), non est extra essentiam animæ, immo est id quod in anima nostra sublimius est, in qua imago Dei invenitur, ut idem Augustinus (XIV De Trin., cap. 3 ; L. 42, 1038) dicit. Ergo non assumpsit animam mediante spiritu. ■ 3. Præterea. Spiritus humanus in hoc differt ab angelico quod est animæ unitus et carni : quod angelo non convenit. Sed spiritus angelicus non est assumptibilis, ut supra (q. 1, a. 1, sol. 2) dictum est. Ergo quod spiritus humanus sit assumptibilis, est ex ratione animæ, vel ex ratione carnis. Ergo magis assumpsit spiritum mediante carne vel anima, quam e converso. 87. — SED CONTRA. Ea quæ sunt distantia, per aliquid utrique proximum conjunguntur. Sed spiritus proximus est Deo per similitudinem imaginis, quia et ipse « Deus spiritus est », ut dicitur Joan., vi, 24 ; similiter etiam cum anima convenit in hoc quod pars quædam animæ est. Ergo Deus animam mediante spiritu assumpsit. 88. — Præterea. Sicut anima corpore, ita aliis partibus animæ spiritus superior est. Sed Deus assumpsit corpus mediante anima. Ergo eadem ratione assumpsit animam mediante spiritu. Quæstiuncula III Utrum assumpserit totum mediantibus partibus Infra, a. 3, s. 1 ; III» q. 6, a. 5. 89. — ULTERIUS. Videtur quod non assumpserit totum mediantibus partibus. 1. Illud enim quod convenit toti ratione partium, non solum convenit toti, sed etiam partibus. Sed Divinitas1 non prædicatur de partibus humanæ naturæ : non enim dicimus quod anima sit Deus, vel quod corpus sit Deus ; prædicatur autem de toto cum dicimus Deum hominem esse. Ergo cum per assumptionem humanæ naturæ prædicetur Deus de homine 1. Ed. « Deitas ». DISTINCTIO II, 2UÆST. II, ART. I 73 et e converso, videtur quod partes non assumpserit nisi mediante toto. 2. Præterea. Alia est singularitas uniuscujusque partis hominis, et singularitas divinæ personæ vel incommunicabilitas, quia partes sunt plures, sed persona assumens est una. Est autem eadem1 singularitas personæ assumentis et hominis totius, quia eadem est hypostasis utriusque, ut dicit Damascenus (in 1. Ill De fide orth.,c.3; G. 94,994). Ergo videtur quod partes non assumpserit nisi mediante toto. 3. Præterea. Creaturæ cui est unita Divinitas debetur honor latriæ, ut infra dicetur, 9 d. Sed aliquibus partibus corporis Christi, si essent separatæ, non deberetur honor latriæ. Ergo partibus separatis a toto non est unita Divinitas. Ergo non est unita partibus nisi mediante toto. 90. —4. SED CONTRA. In morte Christi Divinitas partibus hominis, scilicet animæ et corpori, unita mansit. Sed tunc ex partibus, cum conjunctæ non essent, totum non constabat. Ergo non assumpsit partes mediante toto. 91. — 5. Præterea. Quidquid convenit parti et toti, per prius parti quam toti convenit. Sed dicimus humanam naturam assumptam esse et similiter partes ejus, scilicet animam et carnem. Ergo per prius assumpsit partes quam totum ; et ita non partes mediante toto assumpsit. 92. — RESPONSIO. Dicendum quod est duplex medium, scilicet congruentiæ et necessitatis. Medium congruentiæ est quod facit ad decentem conjunc­ tionem extremorum, quæ tamen nihilominus sine illo esse posset ; sicut pulchritudo facit ad decentem conjunctionem matrimonii, qua tamen amissa, matrimonium non solvitur. Medium autem necessitatis est sine quo conjunctio extre­ morum esse non potest ; sicut lumen conjungitur aeri mediante diaphano2. Hoc tamen contingit dupliciter, quia, vel est causa conjunc­ tionis, vel est ad conjunctionem consequens. — Conjunctionis causa est medium ; sicut aqua3 et aer in visu, quia per aerem redditur species visibilis ipsi visui. — Consequens autem con­ junctionem. est quod ex dispositione conjunctorum causatur ; sicut aqua vel aer est medium in tactu, propter hoc extremitates corporum se tangentium, oportet humectas esse, et ita humiditatem aliquam intermediam esse. 1. Ed. om. « eadem ». — 2. Ed. : « diaphaneitate ». — 3. N. : « Con­ junctionis causa est medium quod ad conjunctionem disponit, vel ad eam per­ ficiendam confert, sicut aqua, etc. » i 74 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 93. — Medium autem quod est causa conjunctionis, est duplex : quia vel conjungit effective, sicut homo reconcilians inimicos, dicitur medius inter eos; vel conjungit formaliter, sicut amor conjungit amicos, ut medium quoddam inter eos. Sed utrumque horum adhuc dupliciter contingit : quia medium necessitatis, vel est causa conjunctionis in actu, ut patet in vinculo quo aliqua colligantur, vel est causa conjungibililatis, sicut siccitas in lignis causât conjungibilitatem ad ignem. Solutio I 94. — His ergo1 visis, AD PRIMAM QUÆSTIONEM dicen­ dum est2 quod anima est quodammodo medium quo corpus Divinitati unitur. Sed sciendum quod, si anima comparetur ad unionem in actu, est medium congruentiæ tantum. Non enim decet ut Divinitas corpori uniatur, nisi habeat animam : — tum quia anima3 est Deo propinquior, — tum quia pluribus modis est Deo unibilis quam corpus, quia etiam per gratiam et gloriam ; — tum etiam quia corpori unitur propter reparationem animæ. 95. ■— Si vero comparetur ad unibilitatem, sic est medium necessitatis, sicut causans formaliter unibilitatem in corpore. Non enim corpus est unibile servato ordine ad finem unionis, secundum quod creatura rationalis assumptibilis præ aliis dicta est, nisi per hoc quod particeps est imaginis Dei mediante anima ; unde corpora inanimata unibilia non sunt. 96. — AD PRIMUM ergo dicendum quod si tollatur medium quod est causa conjunctionis in actu, necesse est unita dissolvi. Sicut subtracto amore, hominum corda ulterius unum non erunt. Semper enim ablata causa, aufertur effectus ; subtracto tamen medio congruentiæ quod ad decentiam unionis faciebat, non est necessarium unita dissolvi. 97. — Similiter etiam4 non est necessarium ut si tollatur me­ dium, quod est causa conjungibilitatis quod5 unio dissolvatur. Potest enim esse ut causet conjungibilitatem etiam postquam abscesserit, dummodo remaneat ordo et possibilitas ad ipsum, quia forte conjunctio actualis medii non est causa conjungi­ bilitatis ad extremum, sed potius conjungibilitas medii. Sicut actualis consideratio principiorum est medium quo habitus conclusionum acquiritur ; non tamen transeunte actuali con1. Ed. « igitur ». — 2. Ed. om. « est ». — 3. Ed. om. « anima ». — 4. Ed. « autem». —5. Ed. om. «quod ». DISTINCTIO II, QUÆST. II, ART. I 75 sideratione principiorum, transit habitus conclusionis, eo quod adhuc manet habilitas ad considerandum principia. 98. — Unde cum anima sit medium congruentiæ, et causans unibilitatem in corpore, non oportet quod abscedente anima conjunctio Divinitatis ad carnem dirimatur ; quia adhuc remanet in corpore habilitas et ordo ad animam, ratione cujus remanet in carne convenientia unionis, et unibilitas ad Divinitatem. 99. —- Ad secundum dicendum quod aliqua duo possunt esse magis conjuncta quam alia, dupliciter : Vel quia pluribus modis conjunguntur. Et sic anima magis unitur carni quam Divinitas1, quia anima est etiam2 forma ejus ; et hoc modo est medium formaliter unibilitatem in ipso causans. 100. — Vel quia fortiori vinculo conjunguntur. Et sic Divinitas3 magis unitur carni quam anima, quæ unitur ei na­ turali unione, propter quod separabilis est. Divinitas autem unitur carni per gratiam increatam, quæ immutabilis est. Et ideo illa unio nunquam separatur. 101. — Ad tertium dicendum quod creatura ex seipsa recep­ tibilis est divini influxus in ipsam. Et ideo non indiget medio quod faciat eam possibilem ad hoc quod Deus in ea sit per essentiam, præsentiam et potentiam. Neque etiam indiget medio congruentiæ, quia decentissimum est ut creatura a Creatore non deseratur. 102. — Similiter etiam anima secundum naturam suam4 capax est Dei. Corpus autem non est assumptibile per naturam corporis, sed inquantum est perfectum anima rationali. Et ideo non est simile. Solutio II 103. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM sciendum est5 quod, secundum Augustinum (XII Super Genes., cap. 7, n. 18 ; L. 34, 459), spiritus multiplicités dicitur : Uno modo, ipsum corpus subtile, ut aer. Alio modo, corpus animæ omnino subjectum, sicut corpora sanctorum in resurrectione, I Cor., xv. Terlio modo, quælibet anima brutorum, Eccl., m, 21 : « Quis novit... si spiritus jumentorum descendat deorsum ? » Quarto, virtus imaginaria, I Cor., xiv, 15 : « Psallam spi­ ritu, psallam mente ». 1. Ed. « Deitas ». — 2. Ed. om. « etiam » ; α « etiam anima est ». — 3. Ed. : ■ Deitas ». — 4. Ed. « sui naturam ». — 5. Ed. « dicendum ». 76 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Quinto, ipsa mens hominis vel angeli, Ephes., iv, 23 : « Benovamini spiritu mentis veslræ. » Sexto, ipsa divina substantia, Joan., iv, 24 : « Spiritus est Deus. » 104. — Nunc autem loquimur de spiritu secundum quod pro mente ponitur. Unde dicendum quod spiritu mediante Divinitas1 animam assumpsit, sicut anima mediante12, corpus. Sicut enim corpus non est assumptibile nisi per hoc quod habet animam ; ita anima non est assumptibilis nisi per hoc quod mens in ea est, per quam imaginem Dei habet. 105. ■— AD PRIMUM ergo3 circa hoc objectum dicendum quod ratio illa procedit ex æquivocatione spiritus, ut ex dictis patet. 106. — Ad secundum dicendum quod quamvis spiritus id est mens, non4 differat ab anima per essentiam — nisi mens6 dica­ tur potentia animæ, quæ quodammodo ab anima per essentiam differt, sicut proprietas a subjecto —· tamen anima non ex hoc quod est anima, assumptibilis est modo prædicto, sed ex hoc quod mentem habet. Et ideo mens est medium in anima agsumptibilitatem causans. 107. — Ad tertium dicendum quod quamvis forma materialis non possit esse sine materia, tamen materia non dat esse formæ, sed e converso ; ita etiam quamvis spiritus carni non unitus assumptibilis non sit, magis tamen spiritus cau­ sât assumptibilitatem in corpore quam e converso. Alia duo concedimus. Solutio III 108. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod partes originaliter sunt priores toto, quasi constituentes ipsum. Totum autem completive est prius partibus, quia ratio naturæ complète invenitur primo® in ipso toto, et ad partes ejus pervenit mediante toto, inquantum ejus partes sunt ; unde etiam sunt in genere per reductionem. 109. — Et ideo dicendum est quod quodammodo median­ tibus partibus assumpsit totum, inquantum scilicet partes originaliter humanam naturam constituebant, cui per se assumptio debebatur ; quodammodo autem partes mediante toto7, inquantum ratio humanæ naturæ, quæ per se assump­ tibilis est, per prius invenitur in toto, et per hoc in partibus. 1. a « mediante spiritu Divinitas... » ; ed. « Divinitas mediante spiritu ». — 2. α « mediante anima 3. a om. « ergo ». —4. α om. «non ». — 5. α « cum mens ibi dicatur ». — 6. Ed. « prius ». — 7. Cfr. ΙΙΓ, q. 6, a. 5. M DISTINCTIO Π, QUÆST. Π, ART. I 77 110. _ AD primum ergo dicendum quod quamvis de par­ tibus humanæ naturæ Deus non prædicetur, tamen partes illæ causant1 assumptibilitatem in toto. Sicut etiam2 homo dicitur esse3 animal, non autem corpus vel anima dicitur i animal, quamvis ex corpore et anima causetur in homine ut4 animal sit. 111. ■— Ad secundum dicendum quod est duplex singularitas scilicet singularitas naturæ, ut hæc humanitas ; et singulari­ tas subsistentis in natura, ut hic homo. Non est autem facta unio in singularitate naturæ, quia naturæ inalterabiliter unitæ sunt ; sed est facta unio in singularitate5 subsistentis in natura, quia idem Christus in utraque natura ■ subsistit. 112. ■—Singularitas autem partium inquantum partes sunt, ad naturam pertinet. Et ideo non est eadem singularitas par­ tium hominis et Dei ; sed est eadem persona6 hominis et Dei; nec tamen sequitur quod partes non causent assump­ tibilitatem in toto. 113. ■— Ad tertium dicendum quod in omnibus partibus quæ sunt de veritate humanæ naturæ, etiam separatis, manet ordo ad totam naturam. Et ideo remanet in eis assumptibilitas, et per consequens unio, sicut in corpore Christi remansit anima separata ; unde et eis latria deberetur. Si autem separarentur aliquæ partes quæ non essent de ve­ ritate humanæ naturæ, non remaneret in eis ordo ad natu­ ram humanam, cui principaliter assumptio debetur. Et ideo non remaneret unio, nec debitum latriæ. 114. — Ad quartum dicendum quod sicut corpus remanet i unitum post animam, quamvis mediante anima uniatur, propter hoc quod remanet in corpore ordo ad animam ; ita etiam remanet ordo in partibus ad totum. Et propter hoc, dissoluto toto, adhuc remanent partes unitæ. 115. — Ad quintum dicendum quod quamvis partes sint priores toto et causent totum, tamen aliquid est quod non convenit partibus nisi in ordine ad totum, sicut quod ordinen­ tur in prædicamento. Unde ratio ex falsi^ procedit. I 1. Ed. ad. * originaliter >. ■— 2. Ed. om. « etiam ». — 3. Ed. om. « esse ».— 4. Ed. « quod ». — 5. Ed. ad « person® ». — 6. β F. om. « persona » contra α RANVP. 78 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM ARTICULUS II Quæstiuncula I Utrum natura humana assumpta sit mediante gratia Infra, d. 13, q. 3, a. 1 ; III, q. 2, a. 10 ; q. 6, a. 6 ; de Ver., q. 29, a. 2 ; quodl., 9, q. 2, a. 1, S01 ; Comp. Theol., c. 214. 116. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod natura humana assumpta sit mediante gratia. 1. Sicut enim dicit Augustinus1 (in XIII De Trinitate, cap. 19 ; L. 42, 1033 ; et In Joan,, tract, lxxxii, n. 4 ; L. 35, 1844), « in rebus per tempus exortis summa gratia est quod Deus in unitate personæ homini nullis meritis praecedentibus copulatur. » Sed in his quæ fiunt per gratiam, gratia medium cadit. Ergo natura humana unitur Divinitati mediante gratia. 2. Præterea. Major est unio in persona quam unio animæ beatæ ad Deum per fruitionem. Sed anima non potest uniri Deo per fruitionis modum nisi mediante gratia. Ergo nec natura humana potest assumi in unitatem divinæ personæ nisi mediante gratia. 3. Præterea. In id2 quod naturæ facultatem excedit, natura pervenire non potest nisi mediante gratia. Sed assumi in unitatem divinæ personæ est maxime excedens facultatem naturæ. Ergo in hoc natura non potest pervenire, nisi per gratiam elevetur. Et sic idem quod prius. 117. — SED CONTRA. Corpus humanum non est susceptibile gratiæ, et tamen assumptum est sicut et anima. Ergo assump­ tio humanæ naturæ non est facta mediante gratia. 118. — Præterea. In his quæ miraculose fiunt, non requiritur aliquod medium disponens. Sed assumptio humanæ naturæ miraculose facta est. Ergo non oportuit quod esset ibi gratia aliqua, quasi disponens humanam naturam in unionem3. 1. Ex utroque loco colligitur ; in primo enim : « In rebus per tempus ortis illa summa gratia est, quod homo in unitate personæ conjunctus est Deus ; » in secundo vero : « Tantam gratiam et nulla sil major... Neque enim illam suscep· tionem hominis ulla merita præcesserunt. « Parmensis addit X De civ. Dei, c. xxix, in quo non expresse, implicite tamen similia leguntur, ut videre est (L. 41, 307;. — 2. Ed. « illud ». — 3. a ad. « divinæ personæ ». j j | | h DISTINCTIO II, ÇUÆST. II, ABT. II 79 Quæstiuncula II Utrum Filius Dei assumpserit carnem, mediante Spiritu Sancto 119. — ULTERIUS. Videtur quod Filius Dei assumpsit carnem mediante Spiritu sancto. 1. Verbum enim creatum non unitur voci, nisi mediante Spiritu. Sed sicut verbum mentis humanæ unitur voci, ita Verbum divinum unitur carni, ut dicit Augustinus (lib. XV De Trinit., cap. 11 ; L. 42, 1072). Ergo ilia unio facta est mediante Spiritu sancto. 2. Praeterea. In omni conjunctione quæ fit per gratuitam voluntatem, amor medium cadit. Sed unio Filii Dei ad huma­ nam naturam est hujusmodi. Ergo in ea Spiritus sanctus qui est amor, medium est. 3. Praeterea. Secundum Augustinum et Hilarium, inter tres personas, Spiritus sanctus est nobis propinquior. Sed illud1 quod alicui magis propinquat, est medium quo magis distanti unitur. Ergo Spiritus sanctus est medium quo humana natura unitur divinæ2. 120. — SED CONTRA. Medium magis unitur utrique extre­ morum quam extrema ad invicem. Sed Spiritus sanctus non unitur humanitati in persona. Ergo non est medium unionis. Qæstiuncula III Utrum unio cadat medium inter humanam naturam et divinam 121. — ULTERIUS. Videtur quod nec unio cadat medium inter naturam humanam et divinam. 1. Nullum enim accidens cadit medium in aliqua unione substantiali. Sed unio, cum sit relatio, quoddam accidens est. Ergo cum unio Divinitatis ad humanitatem non sit accidentalis, sed in substantia quæ hypostasis dicitur, vide­ tur quod in illa qnione medium cadere non possit. 2. Præterea. Si unio illa res aliqua est, aut est æterna, aut temporalis. Si æterna, cum compositionem non sit intelligere sine compositis3, ut dicit Philosophus, lib. VI Top. (ζ 13. 150b 23-25 ; Phys, α 4. 187b 11-12; 1. 9, η. 7), oporteret quod homo ab æterno Deo unitus fuisset. Si temporalis, 1 Ed. « id ».— 2. β « divinæ unitur ». — 3. RANVP. : « componentibus ». 80 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM cum unio sit in utroque extremorum, videtur quod aliquid1 temporale in Deo sit : quod est impossibile. Ergo unio non est aliqua res cadens medium inter humanam naturam et divinam. 3. Præterea. Si sit temporalis, cum omnia temporalia praecesserint in operibus sex dierum, oportet quod et unio ista in operibus illis praecesserit : quod non videtur. Ergo unio non est aliqua res temporalis quæ medium inter Divini­ tatem et humanitatem cadere possit. 122. — SED CONTRA. Relatio cadit medium inter extrema. Sed unio relatio quaedam est, qua humanitas et Divinitas uniri dicuntur. Ergo mediante unione, humana natura divinæ unita est. 123. — RESPONSIO. Supposita distinctione in prædicto articulo praemissa, sciendum est quod in unione humanæ naturæ ad divinam nihil potest cadere medium formaliter unionem causans, cui per prius humana natura conjungatur quam divinæ personæ. 124. —■ Sicut enim inter formam et materiam nihil cadit medium in esse, quod per prius sit in materia quam forma substantialis —■ alias esse accidentale esset prius substantiali : quod est impossibile — ita etiam2 inter naturam et suppositum, non potest aliquid dicto modo medium cadere, cum utraque conjunctio sit ad esse substantiale. 125. — Sed sicut adventum formæ in materiam praecedunt ordine fiendi disponentia formaliter et materialiter, quibus materia redditur idonea ad susceptionem formæ ; ita etiam in natura humana inveniuntur quædam superaddita, quibus redditur decens ut assumatur a divina persona, ut scientiae et virtutes et hujusmodi. Unde ista possunt quodammodo me­ dium congruentiae dici. ' j Solutio I i 126. — AD PRIMAM ERGO QUÆSTIONEM dicendum, quod sicut in II lib. d. 26, Magister dicit, gratia dicitur dupliciter : uno modo, ipse Deus gratis dans, vel gratuita voluntas ejus ; alio modo, donum aliquod gratis datüm. Primo ergo modo accipiendo gratiam, gratia est medium unionis quasi unionem efficaciter causans ; quia gratuita sua voluntate sine meritis praecedentibus carnem assumpsit. 127. — Secundo modo accipiendo gratiam, non cadit ibi J 1. Ed. « aliquod ».— 2. Ed. om. « etiam ». s ‘ | | , ,s ( | | '■ i | j , . ' i 1 DISTINCTIO II, gUÆST. II, ART. II 81 medium aliquod habituale donum, sicut unionem vel unibilitatem formaliter causans ; sed solum est sicut medium congruitatis, sicut etiam scientia et perfectio corporis et hujusmodi, quæ decuit naturæ assumptæ non deesse. Nisi forte gratia ipsa unio dicatur, quæ est quoddam donum gratiæ gratis datum : quæ quomodo sit medium, post dicetur. I η 1 1 i' I i ; ■i ■ 128. — AD PRIMUM ergo dicendum quod, sicut ipsemet se exponit, assumptio illa ad maximam gratiam pertinet ; quia tam maximum donum collatum est homini ut esset Filius Dei, nullis præcedentibus meritis. Unde gratia1 ibi significat voluntatem divinam, unionem gratis facientem, et non habi­ tum aliquem, quo interveniente unio completa sit. 129. — Ad secundum dicendum quod fruitio operationem quamdam dicit. Unde per fruitionem anima unitur Deo, sicut operans operationis objecto. Hoc autem ad rationem perfectæ operationis pertinet ut a potentia mediante habitu eliciatur. Et ideo oportet ut2 unio fruitionis mediante habitu gratuito fiat. Unio autem in persona est ad unum esse personale ; habitus autem non est3 principium ad4 esse personæ subsistentis, sed est ad esse consequens. Et ideo gratia non est medium in unione personali, sicut unionem formaliter causans. 130. — Ad tertium dicendum quod quamvis assumi in unita­ tem divinæ personæ sit supra facultatem humanæ naturæ, non tamen exigitur aliquid formaliter humanam naturam elevans ad talem assumptionem; tum quia quocumque addito, talis natura a persona divina in infinitum distaret ; tum quia cum assumi per se naturæ conveniat, omnia autem accidentia præter rationem naturæ sint5, non poterit humana natura secundum id quod assumptibilis est, elevari per aliquod accidens additum ed hoc ut assumptibilior fiat ; sed ad hoc quod assumatur, exigitur benignitas divina humanam natu­ ram ad tantam dignitatem gratis elevans. Solutio II 131. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod Spiritus sanctus non potest dici in illa unione medium, nisi sicut unionem effective causans : quæ, quamvis effectus totius Trinitatis sit, tamen Spiritui sancto appropriatur, ut infra dicetur, d. 4. 1. Ed. ad. « divina ». — 2. Ed. « quod ». — 3. Ed. « potest esse ». — 4. yâe om. «ad » ; Ed. om. « ad esse ». — 5. Ed. ad. « ideo ». 82 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 132. — AD PRIMUM ergo dicendum quod etiam verbum creatum voci non unitur mediante spiritu, nisi sicut per medium effectivum unionis ; quia, sicut dicit Philosophus in II De anima, (p 8. 420» 27-29 ; 1. 18, n. 476) « percussio respirati aeris ad arteriam est causa vocis »; et per hunc etiam modum Spiritui sancto appropriatur efficientia carnis, cui Verbum increatum unitur. 133. — Ad secundum dicendum quod ea quae per voluntatem fiunt, etiam mediante amore fiunt, sicut efficiente causa ; et sic etiam est in prædicta unione. 134. — Ad tertium dicendum quod Spiritus sanctus etiam dicitur propinquior nobis, inquantum per ipsum omnia dona nobis donantur, ut in I lib., d. 17, dictum est. Et sic in idem redit cum prædictis. Solutio III 135. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum est quod inter humanam naturam et divinam necesse est cadere unio­ nem mediam, non sicut causam, sed sicut effectum conjunc­ tionem naturarum consequentem. Est enim natura relationis ut in aliis rerum generibus cau­ sam habeat, quia minimum habet de natura entis, ut Com­ mentator, XII Mela., (text. 10), dicit. Unde quamvis relatio per se non terminet motum, quia in « ad aliquid » non est motus, ut probatur in V Phys. (e 2. 225», 11 ; 1. 3, n. 7-8), tamen ex hoc quod motus terminatur per se ad aliquod ens, de necessitate consequitur relatio aliqua. 136. — Sicut ex hoc quod motus alterationis terminatur ad albedinem, consequitur relatio similitudinis ad omnia alba ; similiter etiam ex hoc quod motus generationis terminatur ad formam, consequitur hæc relatio secundum quam materia esse sub forma dicitur ; ita etiam ex hoc quod motus assump­ tionis naturæ humanæ terminatur ad personam, consequitur hæc relatio quæ unio dicitur. Unde unio est medium, non sicut assumptionem causans, sed potius sicut eam consequens ; sicut etiam dictum est supra, quod aqua est medium in actu ex hoc quod tangentia humecta1 sunt. 137. — AD PRIMUM ergo dicendum quod nihil prohibet accidens esse medium in conjunctione substantiali sicut con1. Ed. « humectata >» DISTINCTIO II, QUÆST. II, ART. Ill i■ ! ΐ 83 junctionem sequens ; impossibile est tamen ut sit medium conjunctionem causans. 138. — Ad secundum dicendum quod unio relatio quædam temporalis est : quæ quidem realiter est in ipsa natura assumpta, sed in persona assumente secundum rationem tan­ tum ; sicut et de aliis relationibus ex tempore de Deo dictis, ut Dominus et hujusmodi, in I lib., d. 30 dictum est. Et tamen sicut Dominus realiter dicitur Deus, non propter relationem dominii in ipso existentem, sed propter potes­ tatem coercendi creaturam, ex qua talis relatio causatur ; ita etiam dicitur realiter unitus, quia in eo realiter est perso­ nalitas, ad quam unio terminatur. 139. — Ad tertium dicendum quod unio illa praecessit in operibus sex dierum, non in ratione seminali, sed in potentia obedientiæ tantum. Sicut in costa Adæ fuit ut ex ea Eva formari1 posset. ARTICULUS III OUÆSTIUNCULA Utrum caro prius I FUERIT CONCEPTA QUAM ASSUMERETUR III, q. 6, a. 3 et 4 ; IV Cg., c. 33, 44. 140. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod caro prius fuerit concepta quam assumeretur. 1. Quod enim non est, non potest assumi. Sed caro per conceptionem efficitur ens. Caro ergo prius fuit concepta quam assumeretur. 2. Praeterea. Motus semper præcedit tempore terminum motus. Sed conceptio carnis terminata est ad unionem, sicut motus ad terminum. Ergo conceptio unionem præcessit. 141. — SED CONTRA. Sola unione communicatio proprie­ tatum efficitur, ut quod de homine dicitur, de Filio Dei dica­ tur. Sed concipi proprie carnis est. Si ergo conceptio carnis unionem præcederet, Filius Dei de Virgine conceptus non esset : quod est contra symbolum. Ergo conceptio carnis unionem non præcessit. 1. A. « mari » ; VP « nasci ». 84 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Quæstiuncula II Utrum / caro prius fuerit assumpta quam animata 142. — ULTERIUS. Videtur quod caro prius fuit1 assumpta quam animata. 1. Quod enim est primum in resolutione, est ultimum in compositione. Sed anima separata est a carne, adhuc manente unione carnis ad Divinitatem. Ergo caro prius est assumpta a Divinitate quam animaretur. 2. Praeterea. Anima, cum sit forma, requirit propriam materiam, scilicet corpus organicum in quo sit. Hoc autem fit per conceptionem carnis. Ergo conceptio præcedit anima­ tionem. Sed conceptio carnis simul est cum ipsius assumptione, ut probatum est. Ergo caro prius fuit assumpta quam animata anima rationali. 143. — SED CONTRA. Garo unitur Divinitati mediante anima, ut supra habitum est. Sed extremum non prius extremo conjungitur quam medio. Ergo caro non prius est Divinitati unita quam animata. Quæstiuncula III Utrum anima prius sit assumpta quam corpori conjuncta 144. — ULTERIUS. Videtur quod anima prius sit assumpta quam corpori conjuncta. 1. Extremum enim prius conjungitur medio quam alteri extremorum. Sed Divinitas unitur carni mediante anima. Ergo prius unitur animæ quam carni. Sed simul anima et Divinitas carni uniuntur. Ergo Divinitas prius unitur animæ quam carni. 2. Praeterea. Persona Christi ex tribus substantiis componi dicitur, scilicet ex Divinitate, anima et carne : quorum supremum est Divinitas2, et infimum est caro, anima autem est medium. Sed divinitas prius fuit quam animæ et carni uniretur. Ergo si medium cum extremis communicat, videtur quod anima sit posterior Divinitate, et prior carne. Sed anima simul creata est et assumpta. Ergo anima prius est assumpta quam carni uniatur. 145. — SED CONTRA. Anima non est prius assumpta 1. β ed. « fuerit ».— 2. Ed « Deitas ». M iI ï f. DISTINCTIO II, QUÆST. II, ART. Ill 85 quam creata, nec creata quam corpori infusa ; quia creando corpori infunditur et infundendo creatur. Ergo anima non prius est assumpta quam carni unita. r 146. — RESPONSIO. Dicendum quod nulla natura habet f* 1 esse nisi in supposito suo. Non enim humanitas esse potest I nisi in homine. Unde quidquid est in genere substantiæ per 4, se existens, rationem hypostasis vel suppositi habet. Et quia I unio humanitatis et Divinitatis fit in hypostasi, ut dicit „ Damascenus (lib. Ill, De fide orlh., cap. 2; G. 94, 986), ideo non potest esse ut quod assumptum est, prius fuerit quam ; assumeretur ; nisi forte poneretur quod assumptio rationem hypostasis rei assumptæ tolleret, quod est inconveniens : , hoc enim sine corruptione assumpti accidere non posset. ' 147. — Et ideo nullum horum trium est possibile : scilicet * neque ut caro concepta prius fuerit, et postmodum assumpta ; neque ut anima prius creata, et postmodum1 assumpta ; neque ut homo prius ex suis partibus constitutus sit, et post­ modum assumptus. Sicut autem ex dictis patet, corpus assumptibilitatem ab anima habet ; similiter etiam partes essentiales assumpti­ bilitatem habent ex ratione naturæ cujus sunt partes. Unde etiam ulrumque horum est impossibile, ut scilicet anima prius sit creata et assumpta, et postmodum corpori conjuncta ; et etiam quod caro prius sit concepta et assumpta, et postmodum animæ unita. Sed hæc quatuor necesse est simul fuisse, scilicet conceptio­ nem carnis, creationem animæ, conjunctionem utriusque ; et unionem ad Divinitatem2. Solutio I 148. — Unde patet responsio AD PRIMAM QUÆSTIONEM. Non enim fuit possibile quod caro prius fuerit concepta, et postmodum assumpta. Quia si ante assumptionem concepta fuisset, propriam hypostasim habuisset ; et tunc post assumtionem, vel mansisset illa hypostasis, et sic non potuisset fieri unio in hypostasi ; vel non mansisset, et hoc sine corruptione carnis prius conceptæ accidere non posset. Ratio enim hypos­ tasis non est accidentalis rei, ut re eadem numero manente alia hypostasis esse possit. 149. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis illud 1. αδ< loco « et post modum » habent « quam ». —2 Ed. « Deitatem ». 86 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM quod non est, non possit assumi, tamen possibile est ut in eodem instanti in quo esse habet, assumatur, ut sic esse rei assumptæ non praecedat assumptionem tempore, sed natura. 150. — Ad secundum dicendum quod quamvis motus secun­ dum principium sui vel medium non possit esse simul cum eo ad quod motus terminatur, tamen ultimum motus potest simul esse cum eo. Sicut alteratio terminatur ad generationem, ita quod in eodem instanti in quo alteratio terminatur, forma substantialis introducitur ; ita etiam in eodem instanti in quo conceptio terminatur, quando caro primo concepta est, tunc assumi potest. Et quia conceptio in instanti facta est, non differebat in ea primum medium et terminus. Et ideo simpliciter loquendo conceptio simul fuit cum assumptione. Solutio II 151. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM patet etiam respon­ sio ex prædictis. Non enim1 est possibile ut caro prius assumpta sit, et postmodum animata, propter duo, tum quia assumptibilitatem habet ab anima, quam sibi anima conferre non potest antequam ei uniatur, tum etiam2 quia partes assumptibilitatem habent a toto, ut prius dictum est. 152. — AD PRIMUM ergo dicendum quod corpus assumptibile est, secundum quod ordinem habet ad animam et ad totum : quem ordinem habere non potest nisi postquam animæ unitum est, et actu pars humanæ naturæ effectum. Et tamen separata anima et dissoluto toto, adhuc remanet ille ordo in corpore secundum spem resurrectionis. Sicut etiam3 habitus acquisitus, ut virtus politica, causatur per actualem operatio­ nem, et tamen transeunte actuali operatione, remanet habi­ tus. Unde patet quod corpus non potest assumi antequam animæ uniatur ; et tamen si anima separetur post unionem, remanebit caro nihilominus assumpta et Divinitati unita. 153. ■— Ad secundum dicendum quod forma præsupponit materiam propriam et dispositam, non ordine temporis, sed ordine naturæ ; quia in eodem instanti in quo materiæ fit necessitas, id est in ultimo instanti dispositionis, inducitur forma substantialis. Et ideo non oportet quod prius tempore •caro sit concepta quam animæ uniatur. 1. α om. « enim ». — 2. α om. « etiam ». — 3. Ed. « et ». DISTINCTIO II; QUÆST. II, ART. 1Π 87 Solutio III 154. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM patet responsio ex prædictis. Non enim potuit anima prius assumi quam carni uniretur, cum assumptibilis sit per hoc quod est pars naturæ humanæ. 155. — AD PRIMUM ergo dicendum quod extremum non semper prius tempore conjungitur medio quam alteri extre­ morum. Simul enim tempore aer patitur a colore, et visus ; sed tamen aer prius patitur ordine naturæ, quia passio aeris causât passionem visus. Similiter etiam1 non est necessarium quod prius tempore Divinitas2 animæ unita sit quam carni. 156. — Ad secundum dicendum quod anima quamvis sit dignior corpore, est tamen forma corporis. Formæ autem non est ut tempore materiam præcedat, sed dignitate tantum. Divinitas autem non unitur humanæ naturæ ut forma. Unde non est similis ratio utrobique. EXPOSITIO TEXTUS 157. — « Quod autem humanæ naturæ etc. » (2). Non est intelligendum per humanitatem anima et corpus, quasi proprie dici possit : humanitas est anima et corpus; sed sicut in toto intelliguntur partes, ut in domo paries et tec­ tum, quæ tamen de toto non prædicantur. Unde etiam in auctoritate beati Hieronymi3 subditur : « Humanitas, quæ ex anima continetur et corpore » ; non dicit : Quæ est anima et corpus. 158. — « Errant igitur qui nomine humanitatis etc. » (3). Per hanc proprietatem quæ ab eis humanitas dicitur, potest intelligi forma consequens partium compositionem,4 scilicet animæ et corporis, in qua sicut in natura communi omnia individua communicant, Forte enim qui hoc posuerunt, sapiebant opinionem Pla­ tonis, qui posuit formas universales in actu habere esse in natura præter materiam. Sic enim secundum eum, ut Philo­ sophus in I Mela.5 dicit, forma hominis erat sine carnibus et ossibus et sine aliis partibus ejus ; et talem humanitatem sine corpore et anima isti assumptam ponebant. Et contra 1. α < enim. » 2. Ed. « Deitas ». — 3. Seu potius Pelagii haeretici. F. — 4. αβ om. « scilicet ».— 5. Sic in αβ et Ed ; sed locum invenire non contigit, nisi forte quoad sensum in A6. 987b J. 10. 88 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM tales Damascenus dicit (in lib. Ill, cap. 11; G. 94, 1023) : « Neque eam1 quæ nuda contemplatione consideratur, naturam assumpsit : non enim incarnatio esset, sed deceptio et fictio incarnationis. » Vel tangit, ut quidam dicunt, opinionem eorum qui dice­ bant Christum, secundum quod est homo, non esse quid, sed qualiter se habens : quod infra tangetur, d. 6. 159. — « Quod evidenter idem Joannes ostendit etc. » (3). Sciendum quod Magister accipit verba Joannis Damasceni, sed non sensum. Inducit enim Damascenus hæc verba ad confutandum errorem eorum qui dicebant in Christo unam tantum naturam esse1 2, quasi confectam ex Divinitate et humanitate ; sicut una quædam natura conficitur ex anima et corpore — quæ significatur cum dicitur omnes homines esse unius3 naturæ — non ita quod in quolibet eorum anima et corpus sint unius naturæ ad invicem comparata, sed quia ex his duobus una natura conficitur in qua omnes conveniunt. Sed non est ita in Christo quod ex humanitate et Divini­ tate una natura communis resultet, quæ sit quasi communis species prædicata de pluribus, qui Divinitatem et humani­ tatem simul habeant. Magister autem assumit hæc verba ad impugnandum posi­ tionem eorum qui proprietatem quæ humanitas dicitur, assumptam dicebant. Humanitas enim4 si consideretur ut5 communis, species est quæ in pluribus invenitur ; secundum quem modum omnium hominum dicitur una natura. Sic autem communis species humanitatis in Christo non est. Non enim humanitas Christi est communis in actu, sed est humanitas singularis. 160. — « Neque enim factus est, etc. » (3). Videtur quod . hæc probatio nulla sit. Multæ enim species sunt quæ non nisi de uno individuo praedicantur, ut sol et luna. Sed dicendum ad hoc, quod secundum intentionem Magistri facile est respondere. Omnis enim species quæ participatur a multis individuis, praedicatur de omnibus eis. Unde si species humana prout est communis, esset quid subsistens præter singularia, ipsa de omnibus prædicaretur. Unde, si talem humanitatem Christus assumpsisset, homo qui est Christus de omnibus hominibus prædicaretur. 161. —Secundum vero intentionem Damasceni aliter dicendum est quod omnis natura communis inquantum hujusmodi, in multis inveniri potest. Sed si aliqua species sit quæ in uno tantum individuo sit®, hoc est propter aliquid aliud quod non est de intellectu illius naturæ ; unde possibile est intelligere plures soles. Sed singulare habet incommunicabilitatem per 1. « Nec naturam quæ sola cogitatione conspicitur accepit, neque enim hoc incarnatio fuerit, sed impostura et incarnationis larva. » Ex vers. Mich. Lequien. — 2. a om. « esse ». — 3. Ed. « ejusdem ».— 4. β. « autem ». — 5. αβ om. « ut ». — 6. Ed. « est individuo ». DISTINCTIO II, EXPOSITIO TEXTUS 89 id quod est de ratione ejus, scilicet per materiam quæ esset pars definitionis ejus si definiretur, ut ex VIII Mela., (H 1 et 2. 1042a 26-1042a 11 ; 1. 1 et 2) patet. Unde non est possibile intelligi hunc hominem de pluribus prædicari. Unde patet quod illud quod nec actu nec intellectu de pluribus prædicari1 potest, est singulare. Hujusmodi autem est Christus. Quare hoc nomen Christus non significat unam naturam2 resul­ tantem ex unione Divinitatis et humanitatis, sed unam hypostasim subsistentem in utraque natura. 162. — « Omnia quæ in nostra natura etc. » Intelligendum est de his quæ sunt de ratione humanæ naturæ sicut principia essentialia ipsius, vel etiam3 ea quæ ex principiis essentialibus consequuntur ut naturales proprietates. Unde non est instantia de immortalitate quæ gratis primo homini concessa est (4). 163. — « Et tamen prædicant istum visibilem etc. » (7). Responsio quare sol non inficitur ex hoc quod radios suos per fæces spargit, hæc est : quia non communicat cum aliis cor­ poribus in materia, ut simul agens patiatur, sicut ea quæ in materia communicant, dum agunt, patiuntur, ut in I De gener., (a7.324a 4-7 ; 1. 20, n. 2) dicitur. Anima autem communicat corpori in materia, non ex qua fit anima, sed in qua fit. Et ideo ex conjunctione ad corpus inficitur. Divinitas autem non communicat cum corpore neque in materia ex qua, cum omnino immaterialis sit, neque sicut in4 materia in qua, cum non uniatur corpori sicut forma ejus. 1. Ed. « dici ». — 2. Ed. ad. « communem ». — 3. α om. « etiam ». — 4. F. om. « in ». DISTINCTIO III Ia PARS De carne quam Verbum assumpsit, qualis ante fuerit, ET QUALIS ASSUMPTA SIT 1. — Quaeritur etiam de carne Verbi, an, priusquam conciperetur, obligata fuerit peccato ; et an talis fuerit assumpta a Verbo. 2. — Sane dici potest et credi oportet juxta Sanctorum attesta­ tionis convenientiam, ipsam prius peccato fuisse obnoxiam, sicut reliqua Virginis caro ; sed Spiritus sancti operatione ita mundatam ut ab omni peccati contagione immunis uniretur Verbo, poena tantum, non necessitate, sed voluntate assumentis, remanente. 3. — Mariam quoque totam Spiritus sanctus in eam praeveniens1 a peccato prorsus purgavit et a fomite peccati etiam liberavit, vel fomitem ipsum penitus evacuando, ut quibusdam placet, vel sic debilitando et extenuando ut ei postmodum peccandi occasio nulla­ tenus exstiterit. 4. —- Potentiam quoque generandi absque viri semine Virgini prae­ paravit. Ita enim verba Evangelii docent, ubi angelus Virginem alloquens, ait (Luc., i, 35, 38) : Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi, et quod nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius Dei. Cui sacra Virgo respondit : Ecce ancilla Domini ; fiat mihi secundum verbum tuum. Quod exponens2 Joannes (lib. Ill De fide orth., c. 7 ; G. 94,982), ait: Post consensum autem sanctæ Virginis, Spiritus sanctus praevenit6 in ipsam secundum verbum Domini quod Angelus dixit, purgans ipsam et potentiam Deitatis Verbi receptivam praeparans^ simul et generativam. Et tunc obumbravit ipsam Dei altissimi per se Sapientia et Virtus existens, idesE Filius Dei Patris homousios, id est consubstantialis6, sicut divinum semen ; et copulavit sibi ipsi ex sanctissimis et puris­ simis ipsius Virginis sanguinibus carnem animatam anima ratio­ nali et intellectiva primitias nostrae conspersionis1 non seminans, sed per Spiritum sanctum creans. Quare simul caro, simul Dei caro, simul caro animata anima rationali et intellectu6 simul Dei Verbi caro ani­ mata anima rationali et intellectiva. 5. —- Ex his perspicuum fit quod ante diximus9, carnem scilicet Verbi simul conceptam et assumptam ; eamdemque, immo Virginem totam Spiritu sancto praeveniente ab omni labe peccati castificatam, Cui collata est potentia novo more generandi, ut sine coitu viri, 1. N. F. « superveniens ». — 2. Sic apud Migne, ex vers. Mich. Lequien : « Quocirca ubi primum B. Virgo assensa est, in eam juxta Domini sermonem, etc. » — 3. F. « supervenit ». — 4. N. « praebens » corrigens ex græco. — 5. N. : « per se subsistens Dei sapientia et virtus, etc. » — 6. N. ad. : « Patri. » — 7. Ita ex Damasceno restituit N. ; RA. : « nostræ. antiquæ conspersionis, etc. » — 8. Quar. « intellectiva ». — 9. Dist. 2. F. 91 DISTINCTIO III ·.'·< yÛ sine libidine concipientis, in utero Virginis celebraretur conceptus Dei et hominis. (De Fide ad Petrum c. 2 n. 16 ; L. 40,758). Illa enim caro quam Deus sibi ex Virgine unire dignatus est, sine vitio concepta et sine peccato nata est. (Ibid. n. 15.) Hanc tamen non cælestis, non aereæ, non alterius cujuscumque1 putes esse naturæ ; sed ejus cujus est omnium hominum caro (ibid, immediate superius). Auctoritate confirmat ex tunc fuisse Virginem IMMUNEM A PECCATO 6. — Quod autem sacra Virgo ex tunc ab omni peccato immunis exstiterit, Augustinus evidenter ostendit in libro De natura et gratia, (c. 36, n. 42 ; L. 44 267) inquiens : Excepta Sancta Virgine Maria de qua propter honorem Domini nullam prorsus, cum de peccato agitur, haberi volo quaestionem. -— inde enim scimus quod ei plus gratiæ est collatum ad vincendum ex omni parte peccatum, quod concipere, ac parere meruit eum2 quem constat nullum habuisse peccatum -— hac igitur Virgine excepta, si omnes Sancti et Sanctæ congregari possent, et quaere­ retur ab eis, an peccatum haberent, quid responderent nisi quod Joan­ nes ait, I Joan., i, 8 : « Si dixerimus quoniam peccatum non habemus, nos ipsos seducimus ? » Illa autem Virgo singulari præventa est gratia atque repleta, ut ipsum haberet ventris sui jructum quem ex initio habet universitas Dominum,3.... ut illud quod nascebatur ex propagine primi hominis, tantummodo generis et non criminis originem duceret. (August. XIII de Trin. c. 18, n. 23 ; L. 42, 1032). IP PARS ' ' i •'-i > 7* f* „·> Quare non fuit Christus decimatus in Abraham sicut Levi, cum caro quam accepit, in eo fuerit peccato obnoxia 7, — Cum autem illa caro cujus excellentia singularis verbis explicari non potest, antequam esset Verbo unita, obnoxia fuerit peccato in Maria4 et in aliis a quibus propagatione traducta est, non immerito videri potest in Abraham peccato subjacuisse, cujus universa caro peccato subjacebat. Unde quæri solet, quare Levi dicatur decimatus in Abraham et non Christus, cum in lumbis Abrahæ uterque fuerit secundum materialem rationem, quando decimatus est Abraham, id est, decimas dedit Melchisedech. Tunc enim Apostolus (Hebr., vu, 9) Levi decimatum dicit in Abraham tanquam in materiali causa. 8. — Quia ea decimatione sicut Abraham minor Melchisedech ostenditur, cui personaliter decimas solvit ; ita et Leviticus ordo qui in Abraham secundum rationem seminalem erat, et ex eo per concu­ piscentiam carnis descendit. Christus autem non est decimatus, quia licet ibi fuerit secundum carnem, non tamen inde descendit secundum legem communem, scilicet per carnis libidinem, sicut etiam in Adam omnes peccaverunt, sed non Christus. 1. Quar. « eujusquam ». — 2. Quar. om. « eum ». — 3. Hæc quidem ex lib. Fulgento De fide ad Petrum, c. 2, n. 17 (L. 40, 680), desumuntur. — 4. RA. : « in materia. » 92 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Unde Augustinus Super Genes, ad lit., (lib. X, cap. 19, n. 34 : L. 34, 423) : Sicut Adam peccante, qui in lumbis ejus erant, peccave­ runt ; sic Abraham dante decimas, qui in lumbis ejus erant decimati sunt. Sed hoc non sequitur in Christo, licet et in lumbis Adæ et Abrahæ fuerit, quia non secundum concupiscentiam carnis inde descendit. Cum ergo Levi et Christus secundum carnem essent in lumbis Abrahæ quando decimatus est, ideo pariter decimati non sunt, quia secundum aliquem modum non erat ibi Christus quo erat ibi Levi.... Secundum quippe rationem seminalem illam ibi fuit Levi, qua ratione per concubitum venturus erat in matrem ; secundum quam rationem non erat ibi Christi caro, quamvis secundum ipsam ibi fuerit Marise caro. (Ibid. c. 20, n. 36; L. 34, 424.) Ille ergo decimatus est in Abraham qui sic fuit in lumbis Abrahæ, sicut ille fuit in lumbis patris sui, id est qui sic est natus de patre Abraham, sicut ille de suo patre natus est, scilicet per legem carnis et invisibilem concupiscentiam. (Ibid., n. 36.) £ Qua ratione Christi caro dicta est in Scriptura non fuisse PECCATRIX, SED SIMILIS : QUO APERITUR QUARE OBLIGATA PECCATO NON FUERIT IN CHRISTO. 9. — Quocirca primitiam nostræ massæ recte dicitur assumpsisse Christus ; quia non carnem peccati, sed similitudinem carnis peccati accepit. Misit enim Deus Filium suum, ut ait Apostolus (Rom., vin, 3), in similitudinem carnis peccati. Assumpsit enim Verbum carnem peccatrici similem in poena et non in culpa, et ideo non peccatricem. Cætera vero hominum omnis caro peccati1 est. Sola illius non est caro peccati, quia non eum mater concupiscentia, sed gratia concepit. Habet tamen similitudinem carnis peccati per passibilitatem et mor­ talitatem ; quia esuriit, sitiit et hujusmodi. Licet ergo eadem caro sit ejus quæ et nostra, non tamen ita facta est in utero sicut nostra. Est enim sanctificata in utero et nata sine peccato, nec ipse in illa unquam peccavit. In poena ergo similis est nostræ, non in qualitate peccati, quia pollutionem quæ ex concupiscentiæ motu concepta est, omnino non habuit, nec ex carnali delectatione nata est. Venit ergo ad corpus immaculatum (Sap., vm, 20) quod præter libidinis concupiscentiam conceptum fuit ; nec illud in se habuit vitium quod in aliis est causa peccati ; nec in eo peccavit. Ideoque vere dicitur Verbi caro non fuisse in Christo obligata peccato. Quiddam EST, videtur adversari illi sententiæ qua dictum CARNEM CHRISTI NON PRIUS CONCEPTAM QUAM ASSUMPTAM. 10. —■ Illi autem sententiæ qua supra diximus, carnem Verbi non ante fuisse conceptam quam assumptam videtur obviare quod Au­ gustinus ait jin lib. LXXXIII Q.Q., q. 56; L. 40, 39), super Joannem, n, 19 ubi legitur : « Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud. Dixerunt ergo Judæi : Quadraginta et sex annis ædificatuni est hoc templum, et tu in tribus diebus excitabis illud ? » Hic, inquit, nume1. Ed. ad. « caro ». DISTINCTIO III, DIVISIO 'PRIM/E PARTIS TEXTUS 93 rus1 perfectioni dominici corporis convenit, quia, ut dicunt physici, tot diebus forma humani corporis perficitur. Horum occasione verborum, quidam dicere præsumpserunt domi­ nici corporis formam tot diebus, ad modum aliorum corporum per­ fectam et membrorum lineamentis distinctam, et mox Verbum Dei sibi univisse carnem et animam ; et hoc modo dicunt illum numerum perfectioni dominici corporis convenire. 11. —Sedalia ratio illius dicti exstitit2, ex qua sana verbi intelligentia oritur. Non enim ideo illud dicit Augustinus quod3 mox ut caro illa opere Spiritus sancti sanctificata et a reliqua separata fuit, Verbo Dei cum anima uniretur ut perfectus et verus Deus esset per­ fectus et verus homo ; sed quia membrorum illius dominici corporis distinctio, in ipso momento conceptionis et unionis Dei et hominis adeo tenuis erat et parva ut humano visui vix posset subjici. Diebus autem illis quos memorat Augustinus, perfecta est et notabilis facta. Incarnatum est igitur Verbum, ut ait Joannes Damascenus [De fide orthod., lib. Ill, cap. 7, G. 94, 1011), et a propria incorporalitatei non excessit et totum incarnatum est et totum est incircum­ scriptum. Minoratur corporaliter et contrahitur, et divine est incircum­ scriptum, non coextensa carne ejus cum incircumscripta Divinitate. ...In omnibus igitur et super omnia erat, et in utero sanctæ Genitricis existebat, sed in ipso actu incarnationis. DIVISIO PRIMÆ PARTIS TEXTUS J ί i! ·> j : i i y '. "’ e . 12. — « Quæritur etiam . Dei, c. xxi », ubi nil tale. De cætero P. post N. eadem ex Fulgentio retulit in II lib., d. 31. F.— 2. F. om· « vitæ ». — 3. RANVP. « antequam ». — it. Ed. om. « simplici ». — 5. a « ista ». — 6. RA. : « confusionis. » DISTINCTIO III, QUÆST. I, ART. I 97 alicujus agentis prius pervenit ad ea quæ sunt sibi propinquiora et per ea ad magis distantia. Ergo gratia sanctificationis a Deo venit ad corpus per animam. Ergo antequam animaretur sanctificari non potuit. 18. — Praeterea. Contraria nata sunt fieri circa idem. Sed gratia sanctificationis præcipue originali peccato opponitur. Cum ergo ante animationem in prole peccatum originale esse non possit, quia proprium subjectum culpæ est anima ra­ tionalis, videtur quod ante animationem beata Virgo sancti­ ficata non fuerit. « Quæstiuncula III Utrum sanctificata fuerit ante nativitatem ex utero III, q. 27, a. 1. 19. — ULTERIUS. Videtur quod nec etiam ante nativi­ tatem ex utero. 1. Sicut enim dicit Augustinus {Ad Dardanum, ep. clxxxvii, c. 10 ; L. 33, 844) : « Sanctificatio qua singuli effici­ mur templum Dei, non nisi renatorum est. » Nemo autem renascitur nisi prius nascatur. Ergo nullus habet gratiam antequam nascatur. Sed sanctificatio est effectus gratiæ. Ergo beata Virgo in utero matris sanctificata non fuit. 2. Si dicatur quod est duplex nativitas, scilicet nativitas in utero quæ conceptio dicitur, et nativitas ex utero quæ communiter nativitas nominatur, et beatæ Virginis regenera­ tionem sanctificationis praecessit nativitas in utero, sed non nativitas ex utero. Contra. Dominus, Jqan., iii, 7, generationem spiritualem, quæ est ex aqua et spiritu, vocat secundam, dicens : « Oportet vos nasci denuo. » Sed si duæ nativitates carnales praecessis­ sent, spiritualis, non secunda, sed tertia diceretur. Ergo non est1 duplex nativitas, ut dictum est. 3. Praeterea. Beatus Hieronymus2 dicit : « Non mihi credas si libi aliquid dixero quod ex veteri vel novo Testamento haberi non possit. » Sed de sanctificatione beatæ Virginis in utero nihil dicitur in veteri vel novo Testamento. Ergo non est credendum ean^ in utero sanctificatam fuisse. 20. — SED CONTRA. Ecclesia non solemnizat nisi pro 1. α ad. « nisi » in margine. — 2. Locum invenire non contigit. N. innuit quod sensum: In Aggseum, i, 11 (L. 25, 1398, c.) et In Mat. xxih, 35 (N. 26, 173, c.). COMMENT. IN LIB. SENTENT. - III. — 5 98 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM aliquo sancto. Solemnizat autem nativitatem beatæ Virginis. Ergo beata Virgo sancta nata fuit. Ergo antequam ex utero nasceretur, sanctificata fuit. 21. — Praeterea. Lucæ, i, 15, de Joanne Baptista dicitur : « Spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suæ. » Sed, plus gratise collatum est beatæ Virgini quam alicui sanctorum ut in Littera (6). ex verbis Augustini habetur1. Ergo beata Vir­ go adhuc in utero matris Spiritu sancto repleta fuit ; ergo et sanctificata. 22. — RESPONSIO. Dicendum quod, sicut dicit Diony­ c. 12,De divin, nom., (η. 2 ; G. 3, 970) : « Sanctitas est ab omni immunditia libera et perfecta et immaculata munditia. » Unde cum sanctificari sit sanctum fieri, oportet quod sancti­ ficatio emundationem ab immunditia spirituali ponat, prout nunc de sanctificatione loquimur. Emundatio autem a spiri­ tuali macula scilicet culpa, sine gratia esse non potest, sicut et tenebra non nisi per lucem fugatur. Unde sanctificatio ad eos tantum pertinet qui gratiæ capaces sunt. Et quia proprium subjectum gratiæ est rationalis natura, ideo ante infusionem animæ rationalis beata Virgo sanctificari non potuit. sius, Solutio I 23. — AD PRIMAM ERGO QUÆSTIONEM dicendum quod nullo modo in parentibus sanctificari potuit, neque etiam in ipso actu conceptionis ejus. Conditio enim spiritualis2 a parentibus in prolem non trans­ it, nisi sit ad naturam3 pertinens ; ut grammatica patris in filium non transit, quia perfectio personalis est, Unde et sanctificatio parentum in beatam Virginem trans­ fundi non potuit, nisi curatum esset in eis non solum id4 quod personæ est, sed etiam id4 quod naturæ est inquantum hujus­ modi. Quod quidem Deus facere potuit, sed non decuit. Perfecta enim naturæ curatio ad perfectionem gloriæ pertinet. Et ideo sic in statu viæ parentes ejus curati non fuerunt ut prolem suam sine peccato originali conciperent5. Et ideo beata Virgo in peccato originali fuit concepta, propter quod B. Ber­ nardus Episl. clxxiv ad Lugdunenses (n. 9 ; L. 182,336) scribit conceptionem illius celebrandam non esse, quamvis in quibus­ dam Ecclesiis ex devotione celebretur, non considerando 1. Ed. « dicitur. » — 2. RANVP. : « specialis personalis. » — 3. RANVP. ad : « corporalem. » — 4. α « illud ». ■— 5. RANVP. : « concipere possent. » DISTINCTIO III, QUÆST. I, ART. I 99 conceptionem, sed potius sanctificationem. Quæ quando determinate fuerit, incertum est. 24. — AD PRIMUM ergo dicendum quod si radix sit1 sancta secundum id quod est radix, et rami sunt sancti ; quia « non potest arbor bona fructus malos facere. » (Mat., vu, 18.) Unde Apostolus vult ibi probare quod si antiqui patres sancti fuerunt per fidem et spem, et populus ex eis secundum carnem descendens sanctus erit, quando corda filiorum convertentur ad patres. Parentes autem beatæ Virginis radix ejus fuerunt per actum naturæ propagationi deservientem. Unde nisi natura in eis sanctificata fuisset, non potuit ex eis sancta proles concipi, sed vitiata propter vitjum naturæ in eis remanens. Non autem fuit in eis sanctificata natura. 25. — Ad secundum dicendum quod gratia sanctificans non omnino directe opponitur peccato originali, sed solum prout peccatum originale personam inficit. Est enim gratia perfectio personalis, peccatum vero originale directe est vitium naturæ. Et ideo non oportet quod gratia sanctificans a parentibus traducatur, si peccatum originale traducatur, sicut et justitia originalis cui directe opponitur traducta fuisset. 26. — Ad tertium dicendum quod concubitus quo beata Virgo concepta fuit, meritorius creditur, non per gratiam Omnino purgantem naturam, sed per gratiam perficientem personas parentum. Et ideo non oportuit quod in prole concepta statim sanctitas esset, non propter repugnantiam actus matri­ monii ad sanctitatem, sed propter repugnantiam vitii naturæ nondum curati. Solutio II 27. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum est2 quod sanctificatio beatæ Virginis non potuit esse decenter ante infu­ sionem animæ, quia gratiæ nondum capax erat, sed nec etiam in ipso instanti infusionis, ut scilicet per gratiam tunc sibi infusam conservaretur, ne culpam originalem incurreret. Christus enim hoc singulariter in humano genere habet ut redemptione non egeat, quia caput nostrum est ; sed omnibus convenit redimi per ipsum. Hoc autem esse non posset, si alia anima inveniretur quæ nunquam originali macula infecta fuisset. Et ideo nec beatæ Virgini, nec alicui præter Christum hoc concessum est. 1. Ed. « est ». — 2. Ed. om. « est ». 100 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 28. — AD PRIMUM circa hoc objectum1 dicendum, quod hæc verba de Joanne Baptista dicuntur pro tempore illo quando ad ingressum matris Dei exultavit in utero, quod fuit in sexto mense a conceptione ejus, ut verba angeli ostendunt, Luc., i,36. Unde constat quod tunc animam rationalem habe­ bat. Et ideo vel per spiritum vitæ non intelligitur anima rationalis, sed respiratio exterioris aeris ; vel dicitur spiritus vite, si intelligatur de* anima, nondum inesse, quia nondum manifestabatur per modum quo dicuntur res fieri quando innotescunt. 29. — Ad secundum dicendum quod loquitur de noiilia appro­ bationis, quæ quamvis sit tantum habentium gratiam, non tamen est eorum solum quando gratiam habent, sed ab aeterno. Unde talis notitia potuit esse Jeremiæ ante ejus formationem ; non tamen sanctificatio, quæ tamen esse potuit ante egressionem ex utero. Et ideo tempus notitiæ et sanctificationis distinguit Dominus dicens : « Priusquam le formarem in ulero, novi le ; et antequam exires de venire, sanclificavi te. » 30. — Ad tertium dicendum quod hæc puritas soli homini Deo debebatur, ut ipse quasi universalis2 redemptor humani generis nulla peccati servitute teneretur, cui competebat omnes a peccato redimere. Unde non hanc puritatem, sed sub hac maximam Virgo mater ejus habere debuit. Solutio III 31. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum est3 quod beata Virgo ante nativitatem ex utero sanctiflcata fuit : quod colligi potest ex hoc quod ipsa super omnes alios Sanctos a peccato purior fuit, ut ex4 Littera (6) habetur, veluti divinæ Sapientiæ mater electa, in quam « nihil coin­ quinatum incurrit » ut dicitur Sap., vn, 25. Unde cum hæc puritas in quibusdam fuisse inveniatur ut ante nativitatem ex utero a peccato mundarentur, sicut de Joanne Baptista de quo legitur Luc., i, 15 : « Spi­ ritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suæ » ; et de Jeremia de quo dicitur Jerem., i, 5 : « Priusquam exires de venire, sanclificavi te >» ; non est dubitandum hoc multo excellentius matri Dei collatum fuisse. 1. Ed. om. « circa hoc objectum » et habent « ergo ». — 2. Ed. « unicus ». — 3. Ed. om. « est », — 4. F. ad « hac ». 101 DISTINCTIO III, QUÆST. I, ART. II riMWtWMfeW** I I 32. — AD PRIMUM ergo dicendum quod verbum Augustini intelligendum est de regeneratione quæ fit per legem commu­ nem, quod notatur in hoc quod dicit : « Qua1 singuli effi­ cimur templum Dei. » Hæc enim sanctificatio fit per sacra­ menta quæ per ministros Ecclesiæ dispensantur, quorum operationi qui in çiaternis uteris sunt subjacere non pos­ sunt. Sed Deus gratiam sacramentis non alligavit. Unde præter hunc modum in maternis uteris aliquos quodam privilegio sanctificat. 33. — Ad secundum dicendum quod si regeneratio quæ est per legem communem sumatur, oportet verbum Domini quod dicitur Joannis, iii, 5 : « Nisi quis renatus fuerit, etc. » intelligi de nativitate eæ utero quæ simpliciter nativitas dicitur. Et hoc ipse textus sonare videtur, cum dicit2 : « Ex aqua et spiritu. » Si autem sumatur pro quacumque regeneratione gratiæ, sic oportet intelligi de nativitate in utero. Nec3 tamen oportet quod regeneratio spiritualis quæ est per sacramenta, secunda dici non possit, quia illæ duæ in uno conveniunt, secundum quod contra tertiam dividuntur. Utraque enim illarum naturalis est, hæc vero spiritualis. 34. ■— Ad tertium dicendum quod quamvis sanctificatio beatæ Virginis in utero expresse in Scriptura veteris et novi Testamenti non legatur ; tamen pro certo haberi potest ex his quæ ibi leguntur. Si enim Joannes et Jeremias qui Christum4 prænuntiaverunt sanctiflcati sunt, multo magis beata5 Virgo quæ Christum genuit. ARTICULUS II Quæstiuncula I Utrum per sanctificationem in utero Dei Genitrix A PECCATO ORIGINALI TOTALITER MUNDATA SIT Infra sol. 3 (55) ; Expos, textus (125) ; III, q. 27, a. 3 ; a. 4, ad 1 ; a. 5, ad 2 ; Compend. Theol. c. 224, 225 ; in Jerem, c. 1 35. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod per sanctificationem in utero Dei Genitrix a peccato· ori­ ginali totaliter mundata non sit. 1. Remota enim macula, reatus remanere non potest. 1. F. « quia ». — 2. F. « dicitur ». — 3. Ed. « non ». generationem ». — 5. Ed. om. « beata ». — 4. β « Christi 102 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Sed post sanctificationem originalis peccati adhuc reatus mansit in ea; quia si ante mortem Christi defuncta fuisset, visione divina caruisset.Ergo per sanctificationem a macula originali liberata non fuit. 2. Praeterea. Nihil quod ad virtutem promovet ei subtra­ hendum fuit cui virtutis perfectio debebatur. Sed fomes ad virtutem promovet ; unde et Paulo petenti a se carnis stimulum amoveri dictum est : « Virtus in infirmitate perficitur », II Cor., xn, 9. Ergo cum matrem Dei summa virtutis perfectio deceret, fomes ab ea per sanctificationem removeri1 non debuit. 3. Praeterea. In Littera (2). Magister dicit quod caro Christi antequam conciperetur, obnoxia fuit peccato, sicut et reli­ qua Virginis caro. Sed caro non est obnoxia peccato nisi ratione fomitis. Ergo per sanctificationem in utero fomes ab ea remotus non fuit. 36. — 4. SED CONTRA. Beatæ Virgini aliquid ultra legem communem conferendum fuit. Sed sanctificatio quæ fit per legem communem, aufert culpæ maculam, fomite remanente. Ergo in beata Virgine fomitem ex toto removit. 37. —■ 5. Præterea. Corruptio fomitis est causa quare dicere non possumus : « Peccatum non habemus » : hoc enim Adam in primo statu dicere potuit. Sed, ut ex Littera (6) habetur, beata Virgo hoc dicere potuit. Ergo in ipsa fomes non fuit. Quæstiunculæ II Utrum per sanctificationem in utero immunitatem a peccato actuali consecuta sit IV S., d. 6, q. 1, a. 1, sed. 2 ; IIJ, q. 27, a. 4 ; Expos. Orat. Dom., ad petit. 5^m ; Expos. Salut. Angel. ; in Mat, c. 12. 38. — ULTERIUS. Videtur quod sanctificationem in utero immunitatem a peccato actuali consecuta non sit. 1. Sicut enim dicit2 Augustinus (in lib. Quæsl. Vet. et Nov. Testam., q. Lxxin ; L. 35, 2267) : « Maria per quam gestum est mysterium incarnationis Salvatoris, in morte Domini dubitavit, non tamen in dubitatione permansit ». Sed dubitatio de fide peccatum est. Ergo non fuit a pec­ cato omnino immunis. 2. Præterea.AMBROSiusdicitsuperjlludLuc.,1, 35,«Spiritus 1. α « amoveri ». — 2. Liber Quaestionum Vet: et Nor. Test. Augustino abnuitur. F. DISTINCTIO ΙΠ, pUÆST. I, ART. II 103 sanctus superveniet in te » : « Superveniens spiritus sanctus in Virginem, mentem ipsius ab omni sorde viliorum castiflcavit. » Sed sordes vitiorum ex peccato consequuntur. Ergo beata Virgo post primam sanctificationem peccavit. 3, Praeterea. Augustinus dicitin libro De perfectione justitiae (cap. 21 ; L. 44, 316) : Esse1 sine peccato, de solo Unigenito in hac vita dici potest. Ergo de beata Virgine dici non potest. 39. — SED CONTRA. Bernardus, Epistola clxxiv ad Lug­ dunenses (n. 5; L. 182, 334) dicit : « Puto* quod copiosior gratia sanctificationis in ipsam descendit, quæ non solum ortum ejus sanctificavit, sed eam ab omni peccato deinceps custodivit immunem. » Ergo per primam sanctificationem immunitatem ab omni peccato consecuta est. 40. —· Præterea. Sap., I, 4, dicitur : « In malevolam ani­ mam non introibit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis. » Sed Dei Sapientia non solum animam Virginis intravit, sicut et de ceteris dicitur Sap., vu, 27 : « In animas sancias se transfert » ; sed et corpus ejus inhabita­ vit, carnem de ipsa3 assumens. Ergo in ea nullum peccatum fuit. Quod etiam4 colligi potest ex eo quod dicitur Cant., iv, 7 : « Tota6 pulchra es, amica mea, et macula non est in te. » Quæstiuncula III Utrum per secundam sanctificationem QUÆ IN CONCEPTIONE SALVATORIS FUIT, CONFIRMATIONEM IN BONO CONSECUTA SIT I, q. 100, a. 2, c. ; III, q. 27. a. 5, ad 2 ; de Ver. q. 44, a. 9, sed contra et ad 2. 41. — ULTERIUS. Videtur quod per secundam sanctifica­ tionem quæ in conceptione Salvatoris fuit, confirmationem in bono consecuta non sit6. 1. Quod enim quis jam habet, adipisci ulterius non potest. Sed si beata Virgo ex prima sanctificatione immu­ nitatem a peccato habuit, ex tunc confirmata fuit. Non enim certitudo impeccabilitatis habetur nisi per justitiam confirmatam. Ergo per secundam sanctificationem confir­ mationem gratiæ adepta non est. 2. Præterea. In nullo qui purus viator fuerit liberum arbi­ trium co nfirmatum ad justitiam comprobari potest. Poten1. Implicite. — 2. Plenius in textu D. Bernardi. — 3. Ed. « ea ».— 4 Ed. om. « etiam » ; a in telligi « ». —■ 5. αβ om. « Tota ». — 6. Ed. « fuerit ». 104 scriptum.super hi lib. sententiarum tia enim peccandi et potentia moriendi ex eodem passu currere videntur, ut non prius tollatur potentia peccandi quam potentia moriendi. Sed beata Virgo etiam postquam Salvatorem concepit, ante mortem suam pura viatrix fuit. Ergo in ea confirmatio justitiæ non fuit. 3. Item. Addetur quod nec tunc penitus a fomite liberata fuerit. Est enim unus effectus fomitis ut infecti fomite originalem culpam in prolem generando transfundant. Sed si per impossibile ponatur beatam Virginem alium post Christum ex carnali copula generasse, peccatum originale in illum transfudisset. Ergo in ea aliquo modo post secun­ dam sanctificationem fomes remansit. Sed confirmatio unius oppositorum non potest contingere quamdiu aliquid de opposito remanet. Ergo beata Virgo confirmata non fuit per secundam sanctificationem. 42. — SED CONTRA. Ambrosius dicit in lib. De virginitate beatæ Virginis (c. 6, n. 44 et 45 ; L. 16, 317) : « Impossibile1 fuit uterum Virginis quem Dei Filius inhabitando conse­ cravit, alienæ copulae coitu incestari. » Sed eadem ratione nec aliud peccatum in ea esse potuit. Ergo confirmata fuit. 43. — Præterea. Ubi est plenitudo lucis, habilitas ad tenebram non remanet. Sed in conceptione Christi beata Virgo tota lumine plena fuit, concipiens illum qui est « Splendor gloriæ Patris ». (Heb., i, 3). Unde dicitur Ezech., xliii, 4 et 5 : « Ingressa est gloria Domini tem­ plum et resplenduit. » Ergo post illam sanctificationem confirmata fuit. Solutio I 44. — RESPONSIO. AD PRIMAM QUÆSTIONEM dicendum quod duplex sanctificatio beatæ Virginis esse dignoscitur : prima qua in utero sanctificate fuit ; secunda in conceptione Salvatoris. Et quia sanctificatio emundationem a culpa dicit, quæ sine gratia esse non potest, gratiæ autem est firmitatem quamdam facere ; ideo effectus sanctificationis in generali est duplex : scilicet emundare et confirmare. Et quantum ad utrumque secunda sanctificatio perfecit2 primam. 45. — In prima enim, secundum quod ab omnibus commu1. Non expresse, implicite tamen legitur in dicto libro, cujus est titulus : « De Institutione Virginis et S. Mariæ virginitate perpetua. » F. — 2. αβ. « perficit ». DISTINCTIO III, QUÆST. I, ART. II 105 niter tenetur1, a peccato originali quantum ad maculam et reatum purgata fuit. Sed de emundatione ejus a fomite diversimode opinantur. 46. ■— Quidam enim dicunt quod per primam sanctifica­ tionem fomes ex toto sublatus est : Cui2 contradicit quod in Littera ex verbis Damasceni3 dicitur, quod in secunda sanctificatione supervenit in eam Spiritus sanctus eam purgans. Quod non potest intelligi nisi de purgatione a fomite, quia peccatum actuale non commiserat, ut dicit Augustinus (lib. De nat. et grai., cap. 36; L. 44, 267) (4). 47. — Et ideo alii dicunt quod quantum ad aliquid purgata fuit a fomite in prima sanctificatione, et quan­ tum ad aliquid fomes remansit. Quod etiam diversimode distinguitur. Quidam enim dicunt quod subtractus fuit inquantum inclinans est ad malum ; remansit autem inquantum est difficultatem præbens ad bonum : quos duos fomitis effectus Apostolus notat Bom., vu, 19 dicens : « Non enim quod volo bonum, hoc ago ; sed quod odi malum, illud facio ». Hoc autem non videtur posse stare, quia secundum idem ex quo est pronitas ad unum contrariorum, est difficul­ tas ad alterum : sive sit habitus aut forma aliqua, sicut gravitas trahit deorsum et facit4 difficultatem in ascensu ; sive etiam sit privatio seu5 defectus, sicut debilitas virtutis motivæ facit pronitatem ad casum et difficultatem in progressu. Unde non potest esse ut fomes tollatur secundum quod inclinat in6 malum, et remaneat secundum quod causât difficultatem ad bonum. 48. — Et ideo alii dicunt quod fomes est corruptio per­ sonæ inquantum impellit ad malum et inquantum facit difficultatem ad bonum ; et sic penitus in prima sanctifica­ tione subtractus est a beata Virgine. Est etiam corruptio naturæ, ratione cujus infectio ori­ ginalis per actum naturæ in prolem transit. Et sic remansit post primam sanctificationem ; sic tamen ab eo purgata est in secunda, ut prolem sine omni originali peccato conciperet. Hoc etiam non videtur conveniens7, quia, sicut dictum est, in II lib. (d. .31, a. 2), corruptio originalis quantum ad id 1. α « conceditur communiter ». — 2. V.P.F. « quibus », contra a/3, RAN.— 3. Ex Kb. III De fide orth., c. 2 (G. 94, 986). — 4. Ed. « causât ». — 5. β Ed • sive ». — 6. Ed. « ad ». — 7. Ed. ad. « esse ». 106 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM quod culpæ est, transit in prolem a patre ; quantum vero ad id quod tantum pœnæ est, sicut sunt corporis passibilitatates, transit in prolem a matre quæ materiam ministrat. Unde non videtur esse causa quare Christus conceptus sit sine originali, purgatio matris a fomite secundum quod inficit naturam ejus ; sed magis quia sine virili copula natus est. Quam causam Anselmus assignat in libro De conceptu virginali (cap. 12, ; L. 158, 446-447). Defectus autem poenales, non necessitate sed voluntate assumpsit. Et praeterea, cum idem fomes per essentiam sit qui est naturæ et personæ corruptio, si remanet inquantum est corruptio naturæ, non potest essentialiter tolli fomes personam corrumpens. 49. ·— Unde relinquitur, ut alii dicunt, quod fomes per essen­ tiam post primam sanctificationem remanserit, sed impe­ ditus1 per gratiam sanctificantem ne in peccatum inclinaret aut a bono retraheret. Contingit enim habitum aliquando ligari ne in actum exire possit, sicut scientia per ebrieta­ tem, ut in VII Eihic. 5. 1147% 10-14; 1. 3, h.-? 11, 1152% 15; 1, 10, f.) Philosophus dicit. 50. — Sed in secunda2 sanctificatione essentialiter fomes ille subtractus est. 51. — AD PRIMUM ergo dicendum quod si beata Virgo ante passionem Christi3 defuncta fuisset, ad Dei visionem non admitteretur, sicut nec alii antiqui patres. Quamvis4 enim in eis remotus esset6 reatus ad personam pertinens, remanebat tamen reatus naturæ, qui per passionem Christi sublatus est. 52. — Ad secundum dicendum quod fomes non per se pro­ movet in bonum, sed per accidens, inquantum est in natura corrupta. Ex hoc enim quod inclinat in6 malum —. quæ quidem inclinatio7 parvum malum est — occasionem præbet vitandi maximum malum, scilicet superbiam. Si tamen hoc malum aliter vitaretur, simpliciter melius esset fomitem non esse. Sicut comestio serpentis per accidens juvat, inquantum aliquam a lepra liberat, cujus tamen comestio simpliciter homini sano vitanda est. Et ideo beatæ Virgini quæ simpliciter sanata fuit a peccato, fomes ad perfectionem virtutis non contulisset, si ad malum eam inclinasset. 1. Ed. ad « est ». — 2. Ed. « in secunda vero ». — 3. αδ om. « Christi ». — 4. a « antequam ». — 5. α « fuisset ». — 6. Ed. « ad ». — 7. Ed. ad « per­ sonæ ». DISTINCTIO III, QUÆST. I, ART. II 107 53. — Ad tertium dicendum quod caro Virginis dicitur ante conceptionem peccato obnoxia fuisse propter fomitem qui essentialiter remanebat, quamvis impeditus esset, ut dictum est. 54. ·— Ad quartum dicendum quod illa sanctificatio beatæ Virginis excellentior fuit sanctificationibus aliorum. Quod sic patet. In sanctificatione enim quæ fit per legem communem in sacramentis, tollitur culpa, sed remanet fomes inclinans ad peccatum mortale et veniale. Sed in sanctificatis ex1 utero non manet fomes secundum quod inclinans est ad mortale ; sed tamen remanet incli­ natio fomitis ad venialia, ut patet in Jeremia et Joanne Baptista qui peccatum actuale habuerunt, non quidem2 mortale, sed veniale. Sed in beata Virgine inclinatio fomitis omnino ablata3 fuit, et quantum ad veniale, et quantum ad mortale. Et quod plus st, gratia sanctificationis, ut dicitur, non tantum repressit emotus illicitos in ipsa, sed etiam in aliis efficaciam habuit; ita ut quamvis esset pulchra corpore, a nullo unquam con­ cupisci potuit. 55. — Ad quintum dicendum quod necessitas peccandi saltem venialiter provenit in4 nobis ex inclinatione fomitis, quæ in beata Virgine non fuit, fomite ligato, ut dictum est. Solutio II 56. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum est8 quod sicut in prima sanctificatione fuit quædam inchoatio emendationis, remoto peccato originali quantum ad cul­ pam et ligato fomite ; ita etiam fuit quædam inchoatio confirmationis, quia per gratiam sanctificantem immuni­ tatem a peccato deinceps consecuta est. Quæ quidem im­ munitas a tribus causabatur6 : scilicet ex ligatione fomitis qui ad malum non incitabat ; ex inclinationei gratiæ quæ in bonum ordinabat, quamvis nondum per eam liberum arbitrium esset in fine ultimo stabilitum, sicut est in beatis qui ad finem viæ pervenerunt ; et iterum ex conservatione divinae providentiae quæ eam intactam custodivit ab omni peccato, sicut et in primo statu hominem ab omni nocivo pro­ texisset. 1. α « in ». — 2. Ed. om. « quidem ». — 3. Ed. « sublata ». — 4. F. om. « in ». — 5. Ed. om. « est ».— 6. N. « Causatur ».-— 7. α « per infusionem ». 108 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 57. ■— AD PRIMUM ergo circa1 hoc objectum dicendum quod dubitatio quæ sonat infirmitatem fidei, sine peccato esse non potest. Nec talis dubitatio in beata Virgine fuit in tempore passionis ; sed in ea remansit fides firmissima, etiam apostolis dubitantibus. Sed fuit in ea dubitatio admirationis quædam, dum consi­ derabat eum quem tam digne genuerat, sic ignominiose tractari. 58. — Ad secundum dicendum quod sordes vitiorum, a quibus in conceptione Salvatoris beata Virgo castificata dicitur, non fuerunt aliqua peccata venialia, sed reliquiæ quædam originalis peccati, sicut recedente habitu adhuc aliquæ dispositiones manent. Vel dicendum quod castificatio a sordibus vitiorum non intelligitur remotio existentium, sed impedimentum futurarum sordium. 59. — Ad tertium dicendum quod esse sine peccato dicitur esse proprium Christo2, quia ipse nunquam nec originali nec actuali macula infectus est. Sed3 Virgo mater ejus fuit quidem originali peccato infecta, a quo emundata fuit antequam ex utero nasceretur ; sed a peccato actuali omnino immunis fuit. Alia duo concedimus. Solutio III 60. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in secunda sanctificatione, et emundatio et confirmatio in bono quodammodo consummata est secundum perfectionem vitæ ; sed in assumptione ejus gloriosa, consummata est secundum perfectionem patries. 61. — Quod sic patet. — In prima enim sanctificatione ablata fuit inclinatio fomitis remanente essentia ejus. — In secunda vero fuit extinctus ipse fomes per essentiam, remanentibus adhuc pœnalitatibus ex peccato causatis, a quibus plene liberata fuit per gloriam assumptionis. 62. — Similiter etiam est ex parte altera. — In prima sanctificatione gratia collata fuit ad bonum efficaciter liberum arbitrium inclinans, quamvis non esset sufficiens ad tollendum flexibilitatem liberi arbitrii in malum, quam etiam homo in primo statu habuit. — In secunda vero sanctificatione gratia 1. Ed. « contra ». — 2. N. « Christi ». — 3. a ad. · beata ». DISTINCTIO III, QUÆST. I, ART. H 109 superaddita fuit, quæ ita potentiam liberi arbitrii impleret ut in contrarium flecti non posset, non quidem naturam liberi arbitrii1 tollendo, sed defectum. Sicut materia caeli ex eo quod substat2 formæ quæ omnem privationem ab ea excludit, non est in potentia ad corruptionem. —· Sed in tertia exaltatione ejus per gratiam perfectam in gloriam transeuntem, fini con­ juncta est, ex quo perfecta immobilitas causatur. 63. — AD PRIMUM ergo circa3 hoc objectum dicendum quod in prima sanctificatione consecuta est immunitatem a peccato, non per gratiam confirmantem, sed per ligationem fomitis ad malum inclinantis et per custodiam divinæ providentiæ, sine qua, etiam fomite omnino extincto, peccare potuisset ; sicut et Adam peccavit, nisi esset in ea gratia consummata. 64. — Ad secundum dicendum quod potentia peccandi dupliciter aufertur. Vel per hoc quod liberum arbitrium ultimo fini conjungitur, qui ipsum superimplet ut nullus defectus in eo remaneat ; et hoc fit per gloriam. Unde in nullo puro viatore sic potentia peccandi solvitur ut4 cum hac5 ablatione6 potentiæ peccandi tollatur7 potentia moriendi, nisi in Christo, in quo dispensative remansit ad opus redemptionis complendum. Alio modo aufertur per hoc quod gratia tanta infunditur, quæ omnem defectum tollat. Et sic in beata Virgine, quando concepit8 Filium, ablata est peccandi potentia, quamvis in statu viæ ipsa Virgo remaneret. 65. —Ad tertium dicendum quod si per impossibile ponatur beatam Virginem post secundam sanctificationem alium filium ex carnali copula concepisse, ille filius peccatum origi­ nale habuisset, non ex parte matris, sed ex parte patris. Si vero ponalur illum patrem pari modo sanctificatum fuisse sicut beata Virgo in secunda sanctificatione, ille filius peccatum originale non habuisset. 66. — Vel dicendum secundum aliam opinionem, quod nec3 in secunda sanctificatione fomes remotus fuit a beata Virgine secundum quod est infectio naturæ ; nec9 hoc prohi­ bet confirmationem ipsius10 in bono. Fomes enim confirmationi opponitur secundum quod est vitium personæ, ad concupis­ centiam actualem11 inclinans. 1. Ed. « libero arbitrio ». — 2. β RAVPF. « subsistit ». — 3. Ed. « con­ tra ». — 4. αβ « et ».— 5. Ed. om. « hae ». — 6. β « absolutione ». — 7. αβ « tollitur ». —- 8· Ed. ad. « Dei ». —9. Ed. « neque ».— 10. Ed. « ejus ». — 11. α om. « actualem ». 110 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM QUÆSTIO II DE POTENTIA GENERATIVA BEATÆ VIRGINIS Deinde quæritur de potentia generativa beatæ Virginis, Et circa hoc quæruntur duo : Primo, utrum aliquid ad Christi conceptionem active operata sit. Secundo, utrum generatio filii ex ea sit naturalis, vel miraculosa. ARTICULUS PRIMUS Utrum beata Virgo aliquid active in conceptione cooperata sit III, q. 32, a, 4 ; q. 33, a. 4, ad 2. 67. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod beata Virgo aliquid active in conceptione Christi coope­ rata1 sit. 1. Potentia enim pure passiva est receptiva tantum. Sed Damascenus dicit (lib. Ill De fide, cap. 2 ; G. 94, 986), ut in Littera (4) habetur, quod non tantum dedit Spiritus sanctus Virgini potentiam receptivam Verbi, sed simul etiam generatiuam. Ergo oportet quod per potentiam generativam intelligatur virtus activa ipsius ; et ita in conceptione Christi aliquid active operata sit2. 2. Praeterea. Hoc quod dicitur Luc., i, 35 : « Virtus Altissimi obumbrabit tibi, » intelligitur quantum ad collationem alicujus virtutis supra eam quam naturaliter habebat. Sed beata Virgo naturaliter habuit, sicut et aliæ virgines, poten­ tiam ad generandum3 per modum passionis, seu receptionis. Ergo potentia quam sibi Damascenus per Spiritum sanctum dicit præparatam, est potentia activa. Et sic idem quod prius. 3. Praeterea. Augustinus dicit (X De Genes, ad lit., cap. 20 ; L. 34,424) : « Christus secundum hoc est filius matris quod acce­ pit a matre. » Sed dicitur filius matris secundum humanam naturam. Ergo naturam humanam accepit a matre. Et sic beata Virgo aliquid in conceptione operata est. 1. α « operata ». — 2. RANVP. : « est. » — 3. Ed. « generandi »· DISTINCTIO III, QUÆST. II, ART. I 111 4. Præterea. Beata Virgo vera mater Christi fuit. Sed non esset vera mater ejus, si tantum materiam ministrasset. Non enim dicitur proprie terra mater hominis, quamvis limus, unde formatur homo, de terra sumptus sit. Nec similiter potest dici lignum mater scamni, eo quod de eo fit. Ergo beata Virgo non tantum ministravit materiam ad concep­ tionem Christi, sed aliquid active fecit. 5. Præterea. Commentator, in II De anima (com. 27), ponit hanc distinctionem potentiarum animæ, quod potentiæ nutritivæ partis, omnes activæ sunt ; potentiæ vero1 sensitivae, omnes sunt passivæ. In intellectu autem est aliquid activum, ut intellectus agens et aliquid passivum, ut intellectus possi­ bilis. Sed potentia generativa ad vegetabilem animam pertinet ; unde etiam plantis inest. Ergo est potentia activa. Cum ergo per potentiam generativam mater filium concipiat, videtur quod aliquid active in conceptione agat. Et sic idem quod prius. 6. Præterea. Motus naturalis est cujus principium est intra. Sed generatio filii ex matre est naturalis. Ergo in ipsa materia quam mater ministrat2 ad formationem conceptus, est aliquod principium active cooperans ad conceptionem. Et sic idem quod prius. 68. — SED CONTRA. Beata Virgo non fuit nisi mater Christi. Sed ad matrem non pertinet nisi ministrare materiam, non autem aliquid active operari, quod est patris. Ergo beata Virgo nihil active ad conceptionem Christi operata est. Media probatur per hoc quod Philosophus dicit, XV De Animalibus (De gener, anim., a 20. 729a, 9-13) : « Vir dat formam3 et principium motus ; femina dat corpus et materiam; sicut accidit in tacte coagulato, quod corpus exit ex lacte et coa­ gulatio ex coagulo ; » et post pauca subdit (21. 729b, 12-17) : « Manifestum est quod mas est operans, et femina patiens ; sicut erit scamnum ex carpentario et ligno. » 69. — Præterea. Augustinus dicit (X De Genesi ad litteram, cap. 20, n. 35 ; L.34, 424) : « Christus visibilem carnis substan­ tiam de carne Virginis sumpsiD ; ratio vero conceptionis non a virili semine, sed longe aliter ac desuper venit. » Sed virtus activa in conceptione dicitur ratio conceptionis. Ergo agens in conceptione Christi fuit tantum desuper, et non in beata Virgine. 70. — Præterea. Anselmus dicit inlib. De conceptu Virgin., (cap. 13 ; L. 158, 447) : « Illud subjectum non creata natura, 1. Ed. om. « vero ». — 2. a, ed, < ministravit. » — 3. Ed. ad. « animam ». — 4. Ed. « assumpsit ». 112 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM non voluntas creaturæ, non ulli data potestas producit aut seminal. » Ergo in beata Virgine non fuit naturaliter neque divino dono potentia active1 corpus Christi producens. 71. —Præterea. Nulla virtus creata subito operatur. Sed in conceptione Christi simul et subito factum est quidquid ibi factum est de organizatione, animatione et hujusmodi. Ergo non fuit active nisi per virtutem increatam. 72. — RESPONSIO. Dicendum quod circa hoc diversimode opinatum est. Quidam namque2 dicunt in conceptione Christi matrem aliquid active operatam esse : quorum quidam hoc ponunt fuisse per naturalem modum, quidam vero per supernaturale donum. Cum enim beata Virgo vera mater Christi credatur, oportet sibi attribuere totum illud quod matris est. Ad officium autem matris pertinere æstimant ut aliquod principium activum ad conceptionem ministret, et non materiale tantum. 73. — Hoc tamen diversimode ponitur. Quidam enim in materia quam mater ministrat, ponunt esse virtutem activam principaliter. Tum quia ex commixtione seminum conceptio­ nem fieri ponunt. Unde sicut semen viri est activum in gene­ ratione, ita, etiam3 et semen mulieris, quamvis non sit in ea tanta efficacia ad agendum. Tum etiam quia ponunt conceptam prolem sensificari et vegetari per animam matris, ut sic etiam principalior inveniatur in generatione mater quam pater. 74. — Hoc autem Philosophus reprobat in XVDe Anima­ libus (De general, animal., a 21. 729», 8 s.). In his enim quæ habent vitam perfectam distinguuntur agens et patiens in generatione propter perfectam generationem in eis. In plantis autem quæ imperfectam vitam habent, est in eodem utraque virtus, activa scilicet et passiva ; quamvis forte in una planta dominetur virtus activa, et in alia4, passiva : propter quod etiam dicitur una planta masculina et alia feminina. Cum igitur impossibile sit illud quod est determinatum ut patiens, habere virtutem activam respectu ejusdem, oportet quod femina non sit agens in conceptione, sed tantum patiens. 75. — Et ideo alii dicunt quod id quod mater ministrat, se habet in generatione sicut materia naturalis. In materia autem naturali non est potentia passiva tantum, alias gene1. P. « activa ».— 2. Ed. « enim ». — 3. Ed. om. « etiam ». — 4. Ed. ad. «■ virtus ». DISTINCTIO III, QUÆST. II, ART. I 113 tio esset violenta et non naturalis, sed oportet inesse ateriæ ipsam formam quæ per generationem adducenda t, in potentia et secundum esse incompletum. Et ideo m habet perfectam virtutem ad agendum, sed tantum iperfectam. Et ideo per se1 non potest agere nisi quodamodo excitetur ab agente exteriori, et sic ei cooperetur. I 1. F. om. « per se ». — 2. F. om. « materia ». — 3. Ed. ad. β îd ». — 4. a « secundum esse perfectum ». —- 5. Ed. « potest ». -aüt&î 114 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM divino, ut posset seipsam formare per virtutem superadditam naturæ. Sed non poterat1 in instanti hoc fieri. Et ideo, quia decebat conceptionem in instanti esse, praevenit Spiritus sanctus, subito formationem corporis Christi complens, quæ tamen2 aliter, licet successive, completa fuisset. 82. — Istud autem non videtur conveniens. ■— Primo, quia si illa virtus non operata3 est ad formationem corporis Christi, frustra collata est : quod non contingit in operibus naturæ et multo minus in operibus miraculosis. — Secundo, quia beata Virgo non eligebatur ut esset simul mater et pater Christi, sed ut esset mater tantum. Unde non oportebat ut4 in materia quam Virgo ministravit, conjungeretur hoc quod in aliis est ex parte patris et matris. — Tertio, quia secundum activam vel passivam potentiam generandi nullus dicitur pater vel mater ; sed secundum quod potentia in actum pro­ cedit. Unde si in materia quam8 Virgo ministravit, fuit virtus6 activa quæ exigitur ad patrem et matrem sine hoc quod virtus illa operata sit, non diceretur neque pater neque mater, aut eadem ratione pater et mater : quod absurdum est. Nisi forte sufficiat ad esse matrem hoc solum quod mate­ riam ministravit, quod non sufficit ad esse patrem, propter quod mater dicitur et non pater. Et hoc quidem videtur esse secundum intentionem Philosophi, secundum quam perfec­ tissime salvatur virginitas matris7 et vera maternitas. Unde et fidei maxime consona est. 83. — Hanc igitur viam tenendo, dicendum videtur quod in conceptione prolis invenitur triplex actio. Una quæ est principalis, scilicet formatio et organizatio corporis. Et respectu hujus actionis, agens est tantum pater, mater vero solummodo materiam ministrat. 84. —Alia actio est præcedens hanc actionem, et præparaioria ad ipsam. Cum enim generatio naturalis sit ex determinata materia, eo quod « unusquisque actus in propria materia fit », sicut in II De anima {β 2. 414a, 25 ; 1. 4, n. 277) Philosophus dicit, oportet ut formatio prolis fiat ex materia convenienti, et non ex quacumque. Unde oportet esse aliquam virtutem agentem, per quam præparetur materia ad conceptum. Sicut autem dici Philosophus in II Phys., (β 2. 1946, 1-8; 1. 4, n. 8) : « Ars quæ operatur formam, principatur et imperat ei quæ præparat materiam », sicut ars compaginans navim ei quæ complanat ligna. Et ideo virtus quæ materiam præparat 1. a <> potuit «. — 2. αβ « non ». — 3. Ed. « cooperata ». — 4. αβ om. « ut », sed β ad. in margine. — 5. α ad. « beata ». — 6. Ed. « potentia ». ■— 7. α ad. « in beata Virgine ». ■ ■ B ■V I I £· « h i { I' I i DISTINCTIO III, QUÆST. II, art. i 115 ad conceptum, est imperfecta respectu ejus quæ ex materia præparata prolem format. Hæc autem virtus præparans est matris, quæ imperfecta est respectu virtutis activæ quæ est in patre. Unde dicit Philosophus in XV De animalibus (De gener, anim., α 20. 728a, 17-18; e 3. 784a, 4-6) ; quod muiier est sicut puer qui nondum potest generare. 85. —- Tertia actio est concomitans, vel sequens principalem actionem. Sicut enim locus facit ad bonitatem generationis; ita et bona dispositio matricis operatur ad bonam dispositionem prolis, quasi præbens fomentum1. Et hoc est quod dicit Avicenna in cap. de diluviis : « Matrix non facit nisi ad meliorationem concepti6. » 86. — Secundum hoc ergo dico quod in principali aclione formationis corporis Christi nihil fuit ex parte beatæ Virginis quod esset activum ; sed id quod beata Virgo ministravit, se habuit materialiter tantum ad hanc actionem. Virtus autem divina fecit totum quod fit in aliis conceptionibus per virtutem seminis quod est a patre. Et ideo Damascenus divinam virtutem dicit quasi divinum semen, ut in Littera (4) habetur. In secunda vero et tertia actione beata Virgo active operata est, sicut et3 aliæ matres ; unde4 vere mater fuit. 87. —AD PRIMUM ergo dicendum quod in conceptione Christi fuit duplex miraculum : unum quod femina concepit Deum, aliud quod virgo peperit filium. Quantum ergo ad primum, beata Virgo se habebat ad concep­ tionem secundum potentiam obedientiæ iantum, et adhuc multo remotius quam costa viri, ut ex ea mulier formaretur. In talibus autem simul dantur actus et potentia ad actum, secundum quam dici posset quod hoc est possibile. Sed quantum ad secundum, habebat beata5 Virgo potentiam passivam, naturalem tamen, quæ per agens naturale in actum reduci posset. Unde quantum ad primum dicit : « Potentiam receptivam6 Dei Verbi ; » quantum vero ad secundum dicit : « Simul autem et generalivam. » Utramque enim potentiam in actum reduxit Spiritus sancti virtus. 88. -— Ad secundum dicendum quod potentia passiva potest accipi dupliciter : vel secundum substantiam potentiæ, et sic potentia fuerat ante in beata Virgine ; vel secundum quod potentia passiva operationi suæ conjungitur, et tale posse non habet patiens nisi ab agente ; sicut dicimus quod visibile 1. In aliis codd. : « locatum. » F. — 2. Α1. : «generati. » F. — 3. Ed. om. « et ·. — 4- Ed. ad « et ». — 5. Ed. om. « beata ». — 6. F. « acceptivam ». 116 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM movendo visum, dat sibi posse videre in actu. Et per hunc modum Spiritus sanctus potentiam generandi1 Virgini dedit. 89. — Ad tertium dicendum quod Christus accepit naturam humanam a matre, non tamen sicut a principio agente, sed sicut a materiam ministrante. 90. — Ad quartum dicendum quod praebere materiam sim­ pliciter ad generationem alicujus non facit matrem ; sed prae­ bere talem materiam sic praeparatam, est id quod matrem facit. In ligno enim non est potentia naturalis ut ex eo fiat scam­ num, cum per agens naturale in actum non compleatur ; similiter nec in limo terræ ut ex ea fiat homo. Unde quod indu­ citur non est simile. 91. — Ad quintum dicendum quod potentia generativa activa est. Sed hæc potentia est perfecte in viro, unde ejus actio se extendit usque ad formationem generati. In femina autem est imperfecte, unde non extendit se ejus actio nisi ad præparationem materiæ. 92. ·— Ad sextum dicendum quod cujuslibet motus naturalis principium est in eo quod movetur, non tamen eodem modo, ut in II Phys. (β 1. 192», 32-33 ; 1. 1, n. 4-5 ; com. 3 et 4) Com­ mentator dicit. In quibusdam enim est principium activum, ut in motu gravium et levium. In quibusdam vero principium passivum, ut in generatione simplicium corporum. Unde et Philosophus naturam, quam principium motus in eo quod movetur definit (Phys. β 1.192b, 13-14 ; 1.1, n. 5, et 1. 2), statim subdividit in materiam et formam. Unde non oportet, ut2 quamvis generatio animalis perfecti sit naturalis, quod in materia quam femina ministrat sit principium activum, sed passivum tantum. ARTICULUS II Utrum generatio Christi ex Virgine sit naturalis III, q. 3.3, a. 4. 93. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod generatio Christi ex Virgine sit naturalis. 1. Filiatio enim nativitatem consequitur. Sed Christus dicitur naturalis filius matris, sicut et naturalis filius Patris, ut Augustinus dicit3 in lib. De fide ad Petrum (cap. 2.) Ergo generatione naturali nascitur ex matre. 2. Praeterea. Virtus naturalis passiva completa ab agente, 1. a ad. « beatæ ». ■— 2. Ed. om, « ut ». — 3. Fulgentius (L. 40, 675). DISTINCTIO III, QUÆST. II, ART. Il 117 -naturaliter exit in suam operationem, sicut visus motus a < colore naturaliter videt. Sed in beata Virgine fuit naturalis potentia ad generandum, quamvis incompleta, ut ex dictis patet. Ergo postquam fuit perfecta virtute Spiritus sancti, naturaliter generavit. 3. Praeterea. In illuminatione cseci quamvis potentia visiva ) miraculose detur, tamen post acceptam potentiam naturaliter videt. Sed Spiritus sanctus Virgini potentiam generativam dedit. Ergo postea naturaliter generavit. 4. Praeterea. Si generatio Christi ex Virgine miraculosa esset, sicut formatio hominis ex1 limo terræ; tunc ita se haberet materia quam Virgo ministravit ad Christum, sicut limus de terra sumptus ad Adam. Sed talis materia non sufficit ad rationem matris, ut prius dictum est. Ergo beata Virgo non esset vera mater Christi : quod dicere est haereticum. 5. Praeterea. Operatio miraculosa non est ab aliqua crea­ tura. Sed vere dicitur quod Virgo genuit Christum. Ergo generatio talis non est miraculosa. 94. — SED CONTRA. Dionysius dicit in Epistola iv ad Caium (G. 3, 1071), de Jesu loquens : « Super hominem», inquit, « operatur ea quæ sunt hominis ; et hoc monstrat Virgo supernaluraliter concipiens, et aqua instabilis, materialium et terre­ norum pedum sustinens gravitatem ». Sed hoc quod fit supernaturaliter, dicimus esse miraculosum. Ergo conceptio Christi ex Virgine miraculosa fuit. 95. — Praeterea. Anselmus dicit in lib. De conceplu virginali (cap. 23 ; L. 158, 455) : « Spiritus sanctus virtus Allissimi de virgine muliere virum virginem2 mirabiliter pro­ pagavit. » Ergo generatio Christi ex Virgine miraculosa est. 96. — Praeterea. Sicut est contra naturæ ordinem ut cæcus videat ; ita etiam3 ut virgo manens virgo pariat. Sed illumi­ nationem caecorum dicimus miraculosam esse, Ergo et conceptio Christi ex Virgine miraculosa est. 97. — RESPONSIO. Dicendum quod præter unionem duarum naturarum in unam hypostasim quæ completa est in concep­ tione Christi, quæ est miraculum omnium miraculorum, est etiam aliud miraculum, ut virgo manens virgo concipiat hominem, necdum hominem4 Deum. Ad hoc enim quod generatio aliqua naturalis dicatur, oportet quod fiat ab agente naturaliter, et ex materia naturali 1. Ed. < de ». — 2. ’ virginem » deest apud Migne. — 3. NVP. « et ». — 4. RANVP. ο/n. « necdum hominem » ; F. om. « hominem 118 SCRIPTUM SUPER HI LIB. SENTENTIARUM ad hoc proportionata. Quodcumque autem horum ibi1 defuerit, non poterit2 dici generatio naturalis, sed miraculosa, si virtute supernatural! fiat. Agens autem naturale, cum sit finitæ virtutis, non potest ex materia non naturaliter proportionata effectum producere. Agens vero supematurale, cum sit inlinitæ virtutis, potest ex utraque materia operari, naturali scilicet et non naturali. Et ideo duobus modis contingit esse miraculum. — Uno modo quando neque agens est naturale, neque materia est3 naturaliter proportionata ad talem formam, ut patet in for­ matione hominis de limo terree. — Alio modo quando materia est naturalis, sed agens est supematurale, ut quando aliquis miraculose a febre sanatur. Corpus enim hominis est naturalis materia sanitatis, quæ per supematurale agens ei confertur. 98. ■—Et similiter fuit in conceptione hominis Christi. Materia enim quam4 Virgo ministravit, fuit materia ex qua naturaliter corpus hominis formari potuit5 ; sed virtus formans fuit divina. Unde simpliciter dicendum est conceptionem illam miraculosam esse, naturalem vero secundum quid. Et propter hoc Christus dicitur naturalis filius Virginis, quia naturalem mate­ riam ad® ejus conceptum præparavit. Unde7 patet responsio AD PRIMUM. 99. — Ad secundum dicendum quod quando potentia passiva completur per operationem agentis naturalis, tunc operatio sequens est naturalis. Hoc autem non fuit in proposito. Et ideo ratio non sequitur. 100. —Ad tertium dicendum quod cæco nato illuminato datur potentia visiva sine omni dispositione contraria visioni. Et ideo operatio seu visio sequens est naturalis. Sed potentia generandi data est Virgini manente virginitate, quæ est dispositio contraria ad conceptum. Et ideo sicut potentia miraculose data est, ita et actus sequens miraculosus fuit. 101. —Vel dicendum quod8 cæco illuminato datur potentia passiva, cujus operatio est per hoc quod movetur ab agente naturali, scilicet colore ; et ideo visio illa9 naturalis est. Sed Virgini dicitur data potentia generative per hoc quod mota est ejus potentia passiva ad generandum ab agente supernatural!. Et ideo operatio sequens est miraculosa. 102. -— Ad quartum dicendum quod formatio hominis ex10 Ί. F. om. « ibi ». — 2. F. « potest ». — 3. Ed. om. « est ». — 4. a ad. « beata ». — ο. αβ « possit ». — C. F. « ac ».— 7. Ed. « inde ». — 8. F. om. « quod ». — 9. F. om. « visio ». Ed. « habent ipsa ». — 10. Ed. « de ». DISTINCTIO HI, QUÆST. Ill, ART. I 119 B limo terræ miraculosa fuit quantum ad agens et quantum ad E materiam1 ; sed conceptio est miraculosa quantum ad agens B et non quantum ad materiam. Et ideo non est simile de E utroque. E 103.·—Ad quintum dicendum quod beata \’irgo dicitur ge­ is nuisse Christum, non sicut principium activum ad generatio» nem praebens, sed sicut ministrans materiam naturalem. Unde L non est inconveniens quod generatio illa miraculosa fuerit. E Operatio vero miraculosa non est alicujus creaturæ sicut I agentis, est tamen alicujus creaturæ sicut materiæ, ut patet ! ex hoc quod2 miraculose ex aliqua creata materia Deus t quandoque aliquid facit. QUÆSTIO III DE ANNUNTIATIONE FACTA PER ANGELUM AD BEATAM VIRGINEM Deinde quæritur de annuntiatione facta per angelum ad beatam Virginem. Et circa hoc duo quæruntur : Primo, de convenientia annuntiationis. Secundo, de convenientia nuntii. ARTICULUS PRIMUS Quæstiuncula I Utrum oporteret Virgini annuntiari Salvatoris CONCEPTIONEM III, q. 30, a. 1. 104. —AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod non oportebat Virgini annuntiari Salvatoris conceptionem. 1. Ipsa enim fidem habebat. Sed semper ad fidem pertinuit credere incarnationem futuram. Ergo non oportebat ulterius quod per modum annuntiationis sibi patefieret. 2. Praeterea. Sicut dicit Gregorius (Homil. xxvi in Eoang. ; 1. Sequentia usque ad « Et ideo... ». F. om. per homotel. — Ed. 2. . < eo quia ». 120 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM L. 76, n. 1197) : « Fides non habet meritum cui humana ratio præbel experimentum. » Sed in collocutione angeli ad Virginem quædam persuasiva ratiocinatio facta est. Ergo meritum fidei in ipsa vel evacuavit vel diminuit : quod videtur inconve­ niens. 3. Praeterea. In his quæ sine hominis arbitrio Deus in homine complet, non requiritur aliquis consensus ex parte hominis. Sed prophetia prædestinationis est de his quæ sine nostro complentur arbitrio, ut habetur ex Hieronymo1 in Gloss., Mat., i super illud :« Ecce Virgo in utero habebit » (L. 114, 71) ; cujusmodi dicit esse hanc prophetiam Isai., vii, 14 : « Ecce Virgo concipiet. » Ergo non requirebatur aliquis consensus ex parte Virginis, ratione cujus oporteret annuntia. tionem fieri. 105. — SED CONTRA. Majoris sapientiæ ostensivum est mi­ raculum factum in conceptione Christi ex Virgine quam in con­ ceptione Joannis ex sterili. Sed conceptio Joannis per ange­ lum prænuntiata fuit, ne fortuito, sed ex Dei providentia accidere putaretur. Ergo multo amplius conceptionem Christi annuntiatio praecedere debuit. 106. — Praeterea. In conceptione Christi factum est quod­ dam matrimonium per indivisibilem conjunctionem divinæ et humanæ naturæ. Sed in matrimonio requiritur consensus, qui per verba nuntiorum2 requiritur et conciliatur3. Ergo et decuit ut Deus per angelum suum consensum exquireret Virginis, de qua humanam naturam assumeret in unitate personae4. Quæstiuncula II Utrum annuntiatio fuerit per modum CORPORALIS VISIONIS III, q. 30, a. 3. 107. — ULTERIUS. Videtur quod annuntiatio non fuerit per modum corporalis visionis. 1. Ut enim dicit Augustinus (XII De Gen. ad Iit., cap. 24, n. 36 ; L. 34, 474), inter tria visionis genera, quæ sunt corporale, spirituale et intellectuale, intellectualis visio præstantior est. Sed quod dignius est, matrem 1. Sub Hieronymi nomine citat Glossa, ut videre est, licet non legatur apud Hieronymum. — 2. F. ad. « et ». — 3, β et ed. « reconciliatur ». —- 4. RANVP. om. « in unitate personae ». DISTINCTIO III, QUÆST. Ill, ART. I 121 Dei magis decet. Ergo per intellectualem visionem et non per corporalem, facta est annuntiatio. 2. Praeterea. Apparitiones corporales angelorum eo quod insolitæ sunt et præter communem cursum naturæ, inter signa et mirabilia computari possunt. « Signa autem data, sunt non fidelibus, sed infidelibus », ut dicit Apostolus, / Cor,, xiv, 22. Cum igitur beata Virgo fidelissima fuerit, non videtur ad eam apparitionem corporalem angeli fuisse factam1. 108. -— SED CONTRA. Luc, I, super illud : « Quæ cum audissel turbata est in sermone, etc. » dicit Glossa2 : « Trepidare virginum esi, ei ad omnem viri ingressum pavere, omnesque viri affatus vereri. » Non autem hoc virginibus efficitur ex intellectuali consideratione viri vel3 imaginatione, sed ex corporali aspectu. Ergo angelus4 corporali visione Virgini apparuit et eam allocutus est5. Solutio I 109. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM, quod congruum fuit Virgini annuntiari suam conceptio­ nem multis de causis. Primo, quia cum mens Deo sit vicinior quam corpus, non decebat ut Dei sapientia ejus uterum inhabitaret sine hoc quod mens cognitione summæ sapientiæ resplenderet. Et ideo non decuit eam ignorare quod in ea fiebat, sed oportuit hoc sibi annuntiari. 110. — Secundo, quia ipsa futura erat certissima testis inusi­ tate conceptionis. Unde oportuit ut6 de tam magno mysterio per annuntiationem erudiretur. 111. ■— Tertio, quia Deus non diligit coacta sed voluntaria servitia, ut qui obsequuntur ex ipso ministerio mereantur. Unde cum beata Virgo singulariter et excellenter in Dei ministerium eligeretur, quem7 utero portavit, lacte aluit et brachiis bajulavit, decuit ut consensus ejus angelo nuntiante requireretur, quem humiliter præbens, ad obsequium se sedu­ lam ac8 promptam obtulit, dicens : « Ecce ancilla Domini, etc. » 112. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non erat deter­ minate sub fide cadens tempus incarnationis, et per quam virginem hoc esset implendum ; unde de hoc instruenda erat per 1. NVPF. « apparitio corporalis angeli fuisse facta ». — 2. Non legitur in Glossa apud Migne, sed habetur in Ambrosio, Commentario super Lucam, n. 8, |L. 159, 1636). — 3. Ed. ad. « ex ». — 4. Ed. ad. « in ». — 5. F. « col­ locutus ». — 6. Ed. « quod ». — 7. Ed. ad. « in ». — 8. Ed. « et ». 122 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM annuntiationem. Incarnationem enim futuram esse, quod antiquorum fidei subjacebat, firmissima fide tenebat. 113. —Ad secundum dicendum quod allocutio angeli non ex ratione humana persuasit, sed ex omnipotentia divina, cui fides maxime innititur. Dixit enim : « Non erit impossibile apud Deum omne verbum. » (Luc., i, 37.) 114. — Ad tertium dicendum quod ea de quibus est prophetia prædestinationis complentur sine nostro arbitrio causante ; non tamen oportet quod sine nostro1 arbitrio consentiente. Solutio II 115. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod convenientissime per corporalem visionem annuntiatio facta est. Primo, ut annuntiatio esset certior. In his enim quæ visi­ biliter cernimus minus decipimur. 116. —Secundo, quia, ut Dionysius dicit in Epistola ix ad Titum (n. 1 ; G. 3, 1107), hæc est causa quare nobis divina per figuras corporales proponuntur, ut utraque vita hominis secundum suam proprietatem divina cognitione illuminetur : sensitiva scilicet imaginatione figurarum ; intellectiva vero contemplatione spiritualis veritatis. Similiter etiam decuit ut Virginis aspectus uterque suo modo nobilitaretur, interior scilicet per revelationem tanti mysterii, et exterior per corporalem angeli visionem. 117. — Tertio, quia annuntiatio debebat proportionari ei quod annuntiabatur. Annuntiabatur autem missio visibilis Filii Dei in mundum. Unde decenter angelus nuntians cor­ porali visione apparuit. 118. — AD PRIMUM ergo circa2 hoc objectum dicendum quod, quamvis intellectualis visio sit melior corporali, tamen utraque simul efficacior invenitur quam altera, propter connaturalitatem humanæ cognitionis ad sensum. 119. — Ad secundum dicendum quod corporalis apparitio ad Virginem facta est, non propter confirmationem fidei ejus3, sed propter significationem mysterii, vel propter digni­ tatem ipsius, ut sibi singulari modo divina panderentur. 1. F. om. « nostro ». -— 2. Ed. « contra ». — 3. Ed. om. « ejus ». DISTINCTIO IU, QUÆST. Ill, ART. II 123 ARTICULUS II Quæstiuncula I Utrum annuntiatio per angelum fieri debuerit III, q. 30, a. 2. £ 120. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod '· annuntiatio per angelum fleri non debuit. J 1. Missio enim qua Filius mittitur ut sit homo, est excel­ sa lentior ea qua mittitur ut sit cum homine, ex parte effectus. .. Sed missio qua mittitur in mentem ut sit cum homine, non , completur mediante angelo, qui menti non iUabitur, ut in ; II lib., d. 9, (a. 4) dictum est. Ergo nec quando missus est j ut esset homo, oportuit per annuntiationem angeli fieri. 2. Præterea. Superior non instruitur per inferiorem. Sed ( beata Virgo angelis superior fuit, quia Deo acceptior. Ergo ( non debuit sibi per angelum Christi conceptio nuntiari. ί 3. Præterea. Ordo reparationis debet respondere ordini i primæ conditionis. Sed in prima conditione praeceptum ; divinum ad mulierem per virum venit. Ergo et per aliquem ? virum prophetam annuntiari debuit Virgini conceptio filii. 121. — SED CONTRA est quod dicitur in Liltera : « Missus est Gabriel Angelus, elc. » (Luc., i, 26.) 122. —> Præterea. Ut probat Dionysius, 4 c. Cælesl. j hierar. (n. 2 et 3 ; G. 3, 179), angeli medii sunt inter Deum et nos. Sed ab uno extremo in aliud per medium deveni­ tur. Ergo ea quæ beatæ Virgini divinitus nuntianda erant, per angelum nuntiari decuit. Quæstiuncula II Utrum angelus nuntians fuerit de supremis ordinibus III, q. 30, a. 2, ad 4. 123. ■— ULTERIUS. Videtur quod angelus nuntians fuerit de supremis ordinibus. 1. Dicit enim Gregorius (in Homil. de centum ovibus, n. 8; L. 76, 1250) : « Summum nuntium mitti decuit, qui summum omnium nuntiaret. » Sed illi qui sunt in ordine Seraphim, sunt summi inter angelos. Ideo per aliquem eorum annuntiatio facta est. 2. Præterea. Hieronymus dicit (L. 113, 1306) quod ista est 124 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM quæstio inferiorum angelorum mysterium incarnationis non plene cognoscentium, quæ ponitur Isai., lxiii, 1 : « Quis esi isle qui venit de Edorn ? » Sed non potuit nuntiari incarna­ tionis mysterium nisi per illos quibus plene revelatum est. Ergo annuntiatio per aliquem de supremis angelis facta est. 124. — SED CONTRA est quod Ecclesia cantat in festo Purificationis : « Gabrielem archangelum scimus divinitus te esse affatum. » Ordo autem archangelorum est penultimus cælestis hierarchiæ, ut patet ex Gregorio, (ubi supra) et ex Dionysio, (c. 9, n. 2 Cæl. hier. ; G. 3, 258). Ergo angelus nun­ tians non fuit de supremis Ordinibus. Solutio I 125. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMUM QUÆSITUM, quod annuntiatio per angelum facta est. Cujus ratio multi­ pliciter accipi potest. Primo, quia ut dicit1 Hieronymus, « Angelis est cognata virginitas » ; unde decuit ut ad virginem nuntiandam1 2 angelus mitteretur. 126. — Secundo, quia perditio humana initium sumpsit ex hoc quod diabolus mulierem allocutus est. Unde dicit Beda (in hom. Annunt. ; L. 94, 9) : Congruum apparet humanæ naturæ reparationis exordium ut angelus Virginem alloquatur3. 127. — Tertio, quia ille annuntiabatur qui est Rex homi­ num et angelorum, et ejus nativitas, sicut in salutem4 homi­ num fuit, ita et in reparationem ruinæ angelicæ. Et ideo decuit ut tam homines quam angeli huic mysterio minis­ terium exhiberent. 128. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis, quando Filius in mentem mittitur, angelus in mentem non illabatur ; tamen Filio venienti obsequitur præparans mentem purgando, illuminando et perficiendo ad divinæ sapientiæ suscep­ tionem. Ita etiam et quando Filius in carnem missus est, angelus non venit ut carnem assumeret, sed ut Virginem instrueret, de qua caro assumenda erat. 129. — Ad secundum dicendum quod quamvis beata Virgo 1. Sic in Serm. de Assumptione, n. 5, (L. 30, 126), inter opera spuria Hieronymi ; et legitur etiam in Serm. cxliii (L. 52, 583), operum Petri Cjhrysologi. F. — 2. a in marg. « ad virginem concipiendam Filium Dei ». — 3. Ed. « alloquere­ tur ». — 4. α ad. « omnium ». £ DISTINCTIO III, QüæST. HI, ART. II ss superior angelis fuerit secundum acceptionem1 divinæ prædestinationis, erat tamen eis inferior quantum ad statum, quia ipsa in statu viæ erat, angeli autem in statu patriæ. Unde non est inconveniens quod angelus Virginem instrueret. 130. ■— Ad tertium dicendum quod in prima conditione mulier prima non accepit divinum præceptum nisi per illum virum qui erat principium totius carnalis generationis. Unde hoc solum debetur homini Christo qui est spiritualis regenera­ tionis principium, ut matrem doceat ex qua vita spiritualis quodammodo in omnes processit. '1 : >, I j J I 125 Solutio II 131. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM ergo2 dicendum est quod angelus nuntians non fuit de suprema nec de media hierarchia, sed de infima; nec de primo ordine ejusdem hierarchiæ, sed de medio qui est ordo Archangelorum. Cujus ratio multiplex patet. Primo, quia cum Christus nasceretur ut inordinationem quæ in angelis acciderat repararet, decuit ut in sua con­ ceptione ordo ille cælestis hierarchiæ maxime servaretur, ut scilicet supremi angeli mediantibus infimis homines illuminarent. 132. — Secundo, ut mysterium tantum communius3 esset. Cum enim inferiores angeli agant secundum id quod a supe­ rioribus recipiunt, et non4 e converso, dum inferiores angeli nuntiant, annuntiatio per superiores ad inferiores expletur. Quod non esset5, si superiores immediate annuntiarent. 133. — Tertio, quia sic salvatur proprietas ordinum, sicut in II lib. d. 9 (a. 3, 4, 7) dictum est. Infima6 hierarchia officium habet dirigendi homines secundum quamdam limitationem : vel imius provinciæ, sicut ordo Principatuum; vel unius hominis, sicut ordines Archangelorum et Angelorum, sed differunt. Quia ad Angelos pertinet dirigere in actibus alicujus hominis qui ad ipsum tantum pertinent ; unde dicuntur minima nun­ tiare. Ad Archangelos vero pertinet dirigere in actibus alicujus hominis qui tamen in totam multitudinem redundant ; unde •et medii sunt inter Principatus et Angelos quod et eorum nomen ostendit. Dicuntur enim Archangeli, quasi principes Angeli. 134. — Quia ergo consensus beatæ Virginis, qui per annun­ 1. N. « conceptionem ». — 2. N. om. « ergo ». — 3. RA « ut mysterium incarnationis tantum conveniens esset »; NVP. om. «tantum»; F. «tantum mysterium incarnationis communius esset ». ■— 4. A. om. « non ». — 5. α ad. *« similiter ». — 6. Ed. ad. « enim ». 126 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM tiationem requirebatur, actus singularis personæ erat in multitudinis salutem redundans, immo totius humani generis, angelus nuntians de ordine Archangelorum esse debuit et inter eos summus. 135. — AD PRIMUM ergo circa1 hoc objectum dicendum quod Gregorius non intelligit summum simpliciter, sed summum inter angelos, secundum quod quilibet Archangelus summus nuntius dici potest. Quod patet ex hoc quod præmittit : « Archangeti dicuntur quasi summi nuntii. » 136. ■— Ad secundum dicendum quod angeli inferiores non penitus mysterium incarnationis ignoraverunt ; sed quia non totam profunditatem divini consilii super salutem generis humani capere poterant, inquirebant plenius edoceri. Et de hoc in II lib. d. 11 (a. 4) plenius dictum est. EXPOSITIO PRIMÆ PARTIS TEXTUS 137. —« Virtus Altissimi obumbrabit libi » (4k Virtus Altissimi, secundum expositionem Damasceni sequentem2, intelligitur Filius de quo I Cor., i, 24 dicitur : « Christum Dei virtutem et Dei sapientiam » ; ut sic in verbis angeli prænuntietur duarum personarum adventus in Virginem, scilicet Spiritus sancti ad purgandum et potentiam generativam præstandam, et Filii ad carnem assumendam. Propter quod dicit : « Obumbrabit tibi. » Virtus enim Altissimi per suscep­ tionem nostræ infirmitatis obumbrata est. Vel dicitur : « Obumbrabit tibi, » ad significandum3 extinctionem omnimodam fomitis, quia per adventum Filii in ipsam omnes reliquiæ fomitis ab ea extirpate sunt. Et hæc extirpatio obumbratio dicitur, sicut et fomes incendium. Umbra autem4 contra æstum refrigerium præstat. 138. — « Sicut divinum semen » (4). Non dicit simpliciter semen, ut caveret errorem Apollinaristarum qui ponebant Spiritum sanctum in uterum Virginis vere sicut semen venisse. In hoc tamen similitudinem seminis habet quod sicut semen est activum in generatione, ita et Spiritus sanctus in conceptione Christi, vel Filius quem virtutem Altissimi dicit5. 139. — « Nostræ antiquæ aspersionis® » (4) : non quantum ad vetustatem culpæ, sed pœnæ. 140. — « Per Spiritum sanctum creans.» (4). Contra. Creare est ex nihilo aliquid facere. Sed corpus Christi de materia 1. Ed. « contra ». — 2. a « frequenter ». — 3. β « designandum ». F. « si­ gnandum ». — 4. NVPF. « enim ». — 5. α « esse dicitur ». — 6. β « cons­ persionis ». DISTINCTIO III, DIVISIO SECUNDÆ PARTIS TEXTUS 127 'formatum est. Ergo non est per Spirjtum sanctum in concep­ tione creatum. Sed dicendum quod creatio hic large accipitur pro qualibet operatione supernatural!, quæ ipsius Dei tantum est. 141. — «Si dixerimus quia peccatum non habemus, elc...»(6). I Joan., i, 8. Videtur instantia esse de puero statim1 bapti­ zato, et de adulto qui statim vere confessus est. Sed dicendum quod ad hoc ut veritatem in omnibus habeat •dictum Apostoli, dupliciter potest accipi. Uno modo ut per peccatum non tantum intelligatur macula et reatus peccati, sed etiam causa et sequela peccati. In puero enim baptizato et in2 adulto pœnitente, manet fomes incitans ad peccandum, et ulterius dispositiones aliquæ ex actuali peccato relictæ. In Christo autem neutrum horum fuit. Caro enim ejus sine corruptione fomitis concepta est ; et cum peccatum non fecerit, reliquiæ peccati in eo non fuerunt. Similiter nec in beata Virgine, quæ immunis a peccato actuali fuit. Fomes autem etsi essentialiter in ea remansit post primam sanctificationem, tamen ut ligatus et non ut incitans ad peccatum, ut dictum est. 142. ■— Alio modo potest verificari ut intelligatur etiam de peccato actuali quantum ad3 reatum et maculam. Etsi enim homo ad breve tempus sine actuali peccato esse possit, non tamen4 diu sic perseverare potest, ut saltem in veniale pecca­ tum non cadat ; ut sic5 hoc verbum habemus non determi­ natum, sed confusum præsens importet6. In Christo vero et matre ejus nullo modo peccatum actuale locum habuit, neque7 mortale neque7 veniale. DIVISIO SECUNDÆ PARTIS TEXTUS 143. — « Cum autem illa caro etc... >; (7). Postquam ostendit Magister8 conditionem carnis assumptæ et matris de qua assumpta est, hic movet quasdam dubita­ tiones circa determinata ; et dividitur in partes duas. In prima movet dubitationem circa propagationem carnis Christi ex remotis parentibus, scilicet Abraham et Adam. In secunda movet dubitationem circa conceptionem carnis ejus in proxima matre, ibi : « Illi autem sententiæ qua supra diximus etc... » (10). Circa primum tria facit. Primo movet dubitationem. Secundo solvit eam, ibi : « Quia ea decimatione etc... « (8). 1. Ed. om. « statim ». — 2. Ed. om. « in ». — 3. Ed. « quoad ». — 4. F. « tantum ». -— 5. α ad. « per. » — 6. α « importatur » ;β « importans » ; ySe ·« importat », sed δ expungitin « importet ». — 7. F. « nec ». — 8. αβ. om. ·« Magister ». 128 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Terlio ex solutione elicit quamdam conclusionem, ibi : « Quocirca primitias nostræ massa. etc... » (9). Secunda dubitatio dividitur in quæstionem et solutionem. Solutio incipit ibi : « Sed alia ratio illius dicti etc... » (11). Hic est duplex quæstio. Prima de propagatione carnis Christi ex antiquis patribus. Secunda de propagatione ejus ex matre. QUÆSTIO IV DE PROPAGATIONE CARNIS CHRISTI EX ANTIQUIS PATRIBUS Circa primum tria quaeruntur : Primo, utrum caro Christi in antiquis patribus fuerit peccato· obnoxia, vel ab alia eorum carne secundum differentiam puritatis et infectionis distincta. Secundo, utrum caro Christi fuerit in antiquis patribus secundum quantitatem aliquid determinatum et materialiter in eis existens. Tertio, utrum Christus hoc1 singulariter habeat inter Abrahæ· filios ut in eo decimatus non sit. ARTICULUS PRIMUS Utrum caro Christi in antiquis patribus PECCATO INFECTA FUERIT III, q. 31, a. 7 ; a. 8, ad 2 ; in Is. c. 11 ; in Joan. c. 3, 1. 5. 144. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod caro Christi in antiquis patribus peccato infecta non fuerit. 1. Corpus enim cæleste non inficitur nec alteratur ex conjunc­ tione ad aliud corpus. Sed corpus Christi naturæ cælestis fuit. Quod videtur ex hoc quod dicitur de ipso Joan., hi, 31 : « Qui de cælo venit super omnes est. » Ergo caro Christi in anti­ quis patribus infecta esse non potuit. '2. Praeterea. In Littera (9) dicitur quod Christus primitias nostræ carnis assumpsit. Sed caro humana in primo statu 1. Ed. om. « hoc ». DISTINCTIO III, QUÆST. IV, ART. I 129 infecta non fuit. Ergo Christus assumpsit carnem nunquam prius infectam. 3. Præterea. Augustinus (X De Gen. ad lit., cap. 20, η. 36 ; L. 34, 424) dicit quod natura humana semper habuit simul cum vulnere medicinam. Sed quod est corruptum, non potest corruptionis medicina esse. Ergo in natura humana semper fuit aliquid non corruptum vel infectum unde caro Christi formata est, quæ medicina facta est totius humani generis. 4. Præterea. Nihil sanatur a corruptione, nisi in eo aliuuid incorruptum remanserit ; sicut in ægritudine animalis, cum cor remaneat sanum, ejus virtute membra prius ægra sanan­ tur. Sed corruptio humani generis sanabilis fuit. Ergo in humana natura aliquid incorruptum remanserat. Sed nihil est mundius in humana natura quam caro Christi. Ergo illud de quo formata est caro Christi nunquam in patribus1 infec­ tum fuerat. 5. Præterea. In divinam Sapientiam « nihil coinquinatum incurrit, » ut dicitur Sap., vn,25. Sed Christus est «Dei virtus, et Dei sapientia, » ut dicitur I Cor., i, 24. Ergo caro ejus nunquam coinquinata fuit. 145. — SED CONTRA est quod Magister in Lillera (7) dicit carnem Christi, priusquam assumeretur, peccato fuisse obnoxiam. Et idem habetur ab Hugone de sancto Auctore (in lib. II De sacramentis, part, i, cap. 7 ; L. 176, 389). 146. —■ Præterea. Caro Christi non processit ab Abraham nisi per semen ex quo conceptus est Isaac. Sed semen illud prop­ ter carnalem concupiscentiam coitus pollutum est originali infectione. Ergo caro Christi, antequam assumeretur, infecta fuit originali peccato. 147. — Præterea. Distinctio qualitatis præsupponit distinctio­ nem naturæ subjectæ ; cum contraria non sint simul in eo­ dem, nec ex2 eisdem principiis causentur. Sed caro Christi non fuit distincta secundum naturam a carne parentum, a quibus propagata est. Ergo nec secundum qualitatem puritatis et impuritatis. Et sic idem quod prius. 148. — RESPONSIO. Dicendum quod circa hoc fuit duplex hseresis. Una illorum qui dixerunt corpus Christi non esse formatum ex eodem ex quo alia caro hominum formatur, sed quod 1. Ed. « fuit ». — 2. a « ab » ; β om. « ex » COMMENT. IN LIB. SENTENT. - HI. — 6 130 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Filius Dei corpus cæleste secum attulit; et hoc modo per Uterum Virginis transivit, nihil ex ea sumens. Hoc autem haereticum es/ dupliciter. — Primo, quia derogat veritati Scripturæ, quæ Christum ex muliere factum et natum dicit. Non enim ex ea factus diceretur, nisi ex ea1 traxisset unde materialiter caro ejus fieret ; et sic nec beata Virgo mater Dei dici posset2. — Secundo, quia derogat veritati huma­ nitatis Christi. Cum enim omnis forma determinatam mate­ riam requirat, si corpus Christi formaretur ex materia alterius generis ab illa materia de qua formatur corpus alterius hominis, non esset corpus ejusdem speciei cum corporibus aliorum hominum ; et ita homo æquivoce diceretur, cum corpus3 essentialis pars hominis sit. 149. — Alius error fuit dicentium quod caro Christi secundum quod in parentibus erat, infecta non fuit. Dicunt enim quod peccante Adam, Deus conservavit in ipso4 aliquid incorrup­ tum et non infectum, per quod natura humana sanari posset ; et hoc quidem transfusum est sine aliqua infectione usque ad beatam Virginem, et exinde formatum est corpus Christi. Hoc autem erroneum reputatur præcipue propler duo. — Primo, quia secundum hanc positionem Christus non vere filius Virginis esset nec vere ex stirpe alicujus patrum pro­ genitus, nisi solum ex Adam. Illa enim pars quæ incorrupta in humana natura remansit in omnibus5 aliis ab Adam, fuisset quasi extraneum ab eis, soli autem Adæ connaturale quan­ tum ad primum statum. — Secundo, quia tollitur congruus satisfactionis ordo. Sicut enim non erat decens ut pro Adam et ejus successione corrupta aliquis satisfaceret qui ex illo genere non esset ; ita etiam non esset congruum ut naturam infectam satisfaciendo sanaret Dei Filius, nisi hoc ipsum quod prius infectum fuerat, assumpsisset. 150. — Et ideo dicendum est quod caro Christi, secundum quod fuit in patribus et etiam in ipsa beata Virgine, peccato infecta fuit antequam6 assumeretur ; sed in ipsa assumptione ab omni infectione peccati purgata est, ut secundum quod est actu caro Christi, nihil in ea maculæ inveniatur. 151. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Christus dicitur de cælo venisse, non ratione naturæ assumptæ, quasi anima vel corpus ejus prius in cælo fuerit assumpta et postmodum 1. Ed. ad, « aliquid ». — 2. a « potuisset ». — 3. Ed. om. « corpus ». — 4. Ed. « illo ». — 5. Ed. « hominibus ». — 6. In alio cod. : <* antequam sa­ nata. » F. DISTINCTIO III, QU'EST. IV, ART. I 131 per uterum Virginis ad nos pervenerit ; sed quantum ad personam assumentem, quæ quidem de cælo ad nos venisse dicitur, non loci1 mutatione, sed visibilis naturæ assumptione. 152. — Ad secundum dicendum quod Christus dicitur pri­ mitias noslræ carnis assumpsisse, non secundum identitatem rei, ut scilicet natura carnis quam assumpsit, semper in conditione primi status remanserit, sed quantum ad simili­ tudinem ; quia caro assumpta, prout consideratur actu caro Christi, sine infectione culpæ fuit, sicut et caro primi hominis ante peccatum, ut2 Magister in Littera (9) exponit. 153. — Ad tertium dicendum quod caro Christi in Abraham non fuit ut medicina vulneris in actu, sed solum in potentia, secundum scilicet quod ex eo propagari poterat illa caro ex qua medicina nostri vulneris facta est. Et ideo non oportet quod fuerit ibi actu sine infectione vulneris, sed solum in potentia secundum ordinem quo caro Christi ex eo3 propa­ ganda erat. 154. — Ad quartum dicendum quod aliquod corruptum est reparabile dupliciter. Vel secundum potentiam passivam tantum. Et sic oportet ut remaneat in eo aliquid non corruptum, idest non per cor­ ruptionem annihilatum, sicut dicitur contrarium corrumpi per adventum contrarii. Oportet enim subjectum remanere cum possibilitate ad salutem quæ recuperanda est. Vel secundum potentiam passivam ei activam simul, sicut homo infirmus curabilis est quandoque4 virtute activa naturæ suæ. Et quia idem non patitur a seipso, necesse est ut in eo quod sic reparabile est, sit aliqua pars non corrupta, nec corruptioni subjecta, sicut cor. 155. — Dicendum est ergo quod humana natura non erat reparabilis nisi secundum potentiam passivam tantum. Et ideo non oportuit quod in ipsa remaneret aliqua pars corrup­ tioni non subjecta ; sed sufficit quod in ea remanserit id quod naturæ est cum possibilitate ad reparationem, subjectum tamen corruptioni. 156. ;— Ad quintum dicendum quod caro Christi aclu exislens caro Christi, nullo modo fuit infecta. Ejus enim emundatio a præcedenti infectione saltem intellectu praecedit assump­ tionem. Unde in divinam Sapientiam nihil inquinatum incurrere potuit. 1. In alio cod. : « non sui mutatione. » F. —· 2. α ad. « etiam » 3. Ed. « ea ». — 4. N. « quacumque » 132 SCRIPTUM SUPER III I.IB. SENTENTIARUM ARTICULUS II Utrum caro Christi fuerit in antiquis patribus SECUNDUM ALIQUID DEMONSTRABILE DETERMINATUM III, q. 31, a. 6. 157. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod caro Christi fuerit in antiquis patribus secundum ali­ quid demonstrabile determinatum. 1. Ut enim in Littera (8) ex Augustino habetur, caro Christi fuit in Abraham secundum corpulentam substantiam. Sed corpulenta substantia nominat aliquid determinatum demonstrabile. Ergo per hunc modum fuit caro Christi in Abraham et in aliis. 2. Præterea. In lormatione corporis Christi duo inveniuntur : scilicet ratio formationis, quæ est principium activum in conceptione, et materia de qua corpus Christi formatum est. Sed ratio formationis non descendit ab Adam, ut Augus­ tinus X Super Gen. (cap. 20 ; L. 34, 424) dicit, sed desuper venit, quia « quod in ea natum est, de Spiritu sancto est. » Mat., i, 20. Si ergo ista materia demonstrata1 in Adam vel Abraham non2 fuerit, nullo modo corpus Christi ex primis parentibus venit3 : quod est inconveniens, quia non pertine­ ret ad eum satisfacere pro peccato Adæ, sicut dictum est. Ergo oportet carnem Christi fuisse in Abraham et Adam secundum materiam determinatam. 3. Præterea. Si hæc materia determinata ex qua coqius Christi formatum est in Adam non fuit, hoc non potest esse nisi quia ex alimento sumpta est. Alimentum autem extraneum est a natura humana. Ergo caro Christi non esset4 vere de natura humana : quod hæreticum est. Videtur ergo quod materia carnis Christi non sit ex superfluo alimenti sumpta, sed ex primis parentibus descenderit. 4. Præterea. Ma or est convenientia quæ est secundum identitatem rei quam quæ est secundum proportionem principii ad principiatum. Sed si materia corporis Christi ex superfluo alimenti sumpta est, realiter fuit quandoque5 materia cibi comesti. Non autem potest dici quod realiter fuerit in avo vel6 proavo, etsi forte dicatur quod ibi fuerit 1. Ed. « determinata ». —· 2. αβ om. « non ». — 3. RANVP. « Si ergo ista materia determinata in Adam vel Abraham, non fuerit ullo modo, corpus Christi ex primis parentibus non venit. »— 4. Ed. « est ». — 5. N. « quæcumque ». — 6· α ad. « in ». DISTINCTIO III, QUÆST. IV, ART. II ® ■ ■ 1 K T K K K >, « J ® 133 sicut principiatum est virtute in suo principio. Ergo major esset convenientia carnis Christi ad animalia, quorum carnes in cibum sumptæ sunt, quam ad Adam vel Abraham : quod est inconveniens. Ergo idem quod prius. h. Prœteria. Illud - uod in se mundum est, non est natum inficere aliud contraria infectione. Sed beata Virgo mundata fuit per primam sanctificationem ab originali infectione. Ergo virtute animæ ejus nutrimentum assumptum infici non potuit, nec alias infectum erat tali infectione quæ extra naturam humanam non invenitur. Ergo caro Christi nec1 in beata Virgine peccato subjacuisset : quod est erroneum, ut dictum est. Ergo caro Christi ex superfluo alimenti materialiter non fuit. Et sic idem quod prius. 158. — SED CONTRA. Christus non aliquo modo fuit in parentibus quo alii homines ibi non fuerunt ; sed e converso alii homines ibi fuerunt aliquo modo quo Christus ibi2 non fuit. Sed alii homines non fuerunt in primis parentibus secun­ dum materiam determinatam. Ergo nec Christus hoc modo in eis fuit. Probatio mediae. Homines alii non descendunt a suis paren­ tibus nisi mediante semine. Semen autem ut Philosophus probat, XV De animalibus, (De general, animal., a 18. 724b, 34), non est aliquid decisum quod fuerit actu pars, sed est superfluum alimenti quod est potentia totum. Ergo alio­ rum hominum materia non fuit determinate3 in Adam quasi actu pars ejus existens. 159. — Praeterea. Generatio secundum naturam in infinitum possibilis est4 hoc modo quod homo ex homine generatur5. Si ergo aliqua materia determinata sumatur ex qua omnis caro decisa sit, oportet quod infinitorum materia in aliquo ' ■ finito fuerit. Hoc autem est impossibile. Ergo impossibile est quod omnium hominum caro et Christi fuerit in Adam secundum determinatam vel signatam materiam. Quod autem impossibile sil, sic probatur. Cujuslibet rei naturalis materia quantitatem determinatam exigit. Non enim in quacumque parva materia potest induci quæcumque forma. Sed infinita non possunt esse in aliquo finito, nisi secundum quantitatem non determinatam accipiantur, divi­ sione facta® semper secundum eamdem proportionem, ut scilicet totius sumatur dimidium, et dimidii dimidium, et sic in infinitum. Sic enim secundum eamdem proportionem â 1. Ed. « non ». — 2. Ed. om. « ibi ». — 3. F. « determinata ». — 4. Ed ücZ. « secundum naturam ». -— 5« Ed. « generetur ». — 6. Ed. ad. « sed » 134 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM secundo acceptum erit alterius quantitatis quam primo acceptum. Ergo impossibile est quod infinitorum corporum naturalium materia sumatur ex aliquo uno finito in actu. 160. — Præterea. In omni generatione naturali1 agens univo­ cum inducit formam suam in materiam quæ prius tali naturæ2 subjecta non erat; sicut ignis in materiam aeris, quæ prius formæ ignis subjecta non erat. Sed si materia ex qua ille homo formatur secundum aliquid signatum in Adam fuerit et in ceteris parentibus, nunquam ejus materia fuisset huma­ nae naturæ non subjecta. Ergo iste modus generationis non esset conveniens, secundum viam generationis naturalis. Et sic idem quod prius. 161. — RESPONSIO. Dicendum quod circa hoc sunt duæ opiniones. Una opinio dicit quod caro Christi et omnium aliorum hominum fuit in Adam secundum materiam determinatam, hoc modo quod aliqua pars corporis Adæ fuerit3 de qua per multiplicationem quamdam omnium hominum corpora formata sunt, aut sine permixtione alicujus extranei, ut qui­ dam dicunt, aut permixto illi materiæ aliquo quod ex alimento conversum est. Et de hoc qualiter improbabile videatur, in II lib., d. 30, (a. 1 et 2) dictum est. 162. — Alia? opinio est, quæ probabilior videtur, quod alii homines non fuerunt in primo parente nisi secundum mate­ riam originalem ; et® etiam6 Christus hoc modo in primis parentibus fuit. Sed in hoc differt, quod alii homines fuerunt in primo parente secundum rationem seminalem, Christus autem non. 163. — Quod sic videri potest. In his qui per concubitum generantur, duo concurrunt ad formationem corporis : sci­ licet principium activum quod est in semine, quod ratio semi­ nalis dicitur ; aliud autem est materia ex qua corpus formatur, quam mater ministrat. Utrumque autem horum originaliter reducitur in primum parentem. 164. — Quod enim in semine patris sit virtus activa ad conceptionem corporis humani, est per virtutem humanæ naturæ, quam pater prolis procreandæ a patre suo accepit, et ille ab alio, et sic usque ad Adam. Et sic patet quod ratio seminalis eorum qui ex semine viri concipiuntur7, originaliter ab Adam descendit. 1. VPF. « naturale ».— 2. Ed. « formæ ».— 3. β om. « fuerit »; ed. «fuit». — 4. αβ « aliorum ». — 5. β ad. « sic ». — 6. Ed. om. « etiam ». — 7. Ed. « eorum qui sunt ex semine viri concepti ». DISTINCTIO III, OL’/I'.ST. IV, ART. Il 135 165. —■ Similiter etiam materia quam mater ministrat, oportet quod sit præparata per virtutem generativam ejus. Rei enim naturalis generatio requirit materiam propriam et determinatam. Virtus autem generativa ipsius matris originaliter ab Adam descendit, sicut et virtus generativa viri. Et ideo illi qui ex mare et femina generantur, descendunt originaliter ab Adam et secundum rationem seminalem et secundum materiam. Et quia unus modus « essendi in » est secundum quod dicitur effectus esse in1 causa efficiente, ut habetur2 IV Phys., (S 3. 210a 16, 22 ; 1. 4, n. 2), ideo homi­ nes sic concepti dicuntur fuisse in Adam et secundum ratio­ nem seminalem et secundum materiam originalem. 166. ■— In conceptione autem Christi virtus activa non fuit nisi Spiritus sanctus ; materia autem est per3 Virginem ministrata et4 debito modo præparata. Unde patet quod origi­ naliter materia corporis Christi descendit ab Adam, non autem ratio activa in conceptione ejus ab Adam descendit originaliter. Et ideo Christus fuit in Adam secundum mate­ riam originalem, sed non secundum rationem seminalem. 167. — AD PRIMUM ergo dicendum quod, cum dicitnr Christus fuisse in Adam secundum corpulentam substantiam, non est intelligendum quod in Adam fuerit per modum corpu­ lente substantiæ ; sed quia ipsa corpulenta substantia corporis Christi aliquo modo fuerit in Adam sicut in principio originali. 168. ■— Ad secundum dicendum quod materia corporis Christi, non autem ratio conceptionis ejus fuit in Adam; non tamen materia illa fuit in Adam in actu, quasi aliqua determinata pars ejus, sed virtute tantum ; sicut res dicitur esse in suo principio effectivo unius speciei. 169. — Ad tertium dicendum quod materia corporis Christi assumpta est ex eo quod de cibis a beata Virgine sumptis in purissimos sanguines ejus conversum est. Alimentum autem quamvis in principio sit extraneum et dissimile, tamen in fine est conveniens et simile, ut in II De anima {β 4. 416b, 6-7 ; L 9, n. 339) dicitur. Unde non sequitur quod materia corporis Christi sit extranea naturæ humanæ. 170. — Ad quartum dicendum quod similitudo et conve­ nientia magis attenditur secundum formam quam materiam. Ut si ignis generet ex aere ignem, ignis generatus magis convenit cum igne generante, cum quo convenit secundum formam, quam cum aere ex quo materialiter generatus est. 1. Ed. ad. « sua ». — 2. Ed. « dicitur ». — 3. ddam fieri, sedlu esse11 conceptum est quoddam factum esse. Nihil autem in 1. Ed. « quia ». — 2. α om. « ibidem ».| — 3. Ed. « magnitudinem ». — 1. F. « quantum ». — 5, Ed. ad. « homines ».— 6. a ad. « etiam ».— 7. β « de » — 8. Ed. ad. « in ». — 9. Ed. om. « duo ». — 10. Ed. « sicut ». — 11. Ed. om . « esse ». DISTINCTIO III, QU7EST. V, ART. II 145 permanentibus simul fit et factum est. Alias simul aliquid esset et non esset. Quod enim fit in permanentibus, non est ; quod autem factum est, jam est. Ergo in carne Christi non simul fuit concipi et conceptum esse. Et sic fuit ibi prioris et posterioris successio. 2)3. — SED CONTRA. Conceptionis principium esse non potuit antequam conceptionis activum in Virgine esset. Sed conceptionis1 activum fuit in ipsa divina Sapientia, quæ ex sanguinibus Virginis carnem sibi copulavit, ut Damascenus dicit (ubi supra). Ergo non potuit prius conceptio incipere quam divina Sapientia in uterum Virginis descendisset. Sed, sicut dicit Gregorius in Moral., « Spirilu adveniente, mox Verbum in utero, mox intrat uterum2 Verbum caro3 ». Ergo conceptio carnis incipere non potuit antequam caro esset. Sed ad spe­ ciem carnis terminata est conceptio. Ergo non prius incepit conceptio quam terminata esset, et ita sine successione fuit. 204. — Præterea. Conceptio Christi facta est virtute di­ vina quæ infinita est. Sed virtutis infinitæ est subito effec­ tum suum producere. Ergo conceptio Christi subitanea fuit. 205. — RESPONSIO. Dicendum quod conceptio Christi secundum fidem oportet ut4 subito facta fuisse5 ponatur. Non enim natura humana prius assumpta fuit quam in sua specie perficeretur, cum partes ejus non sint assumptibiles nisi ratione totius, ut ex dictis d. 2 (146 s.) patet, nec corpus nisi per animam*. Proprietates autem et accidentia humanæ naturæ non dicuntur de Filio Dei ante assumptionem. Ergo quidquid humanum de Filio Dei dicitur, completionem humanæ naturæ non praecessit. Conceptio autem de Filio Dei dicitur, ut patet in Symbolo : « Qui conceptus est de Spiritu sancto, etc. » Oportet ergo ut conceptio in Christo non præcedat tempore completam naturam carnis ejus. Et ita relinquitur quod simul concipie­ batur et concepta est. Propter quod oportet conceptionem illam subitaneam ponere, ita quod hæc in eodem instanti fuerint7, scilicet conversio sanguinis illius materialis in carnem et alias partes corporis Christi et formatio membrorum orga­ nicorum et animatio corporis organici et assumptio corporis animati in unitatem divinæ personæ. 2C6. — In aliis autem hæc successive contingunt, ita quod maris conceptio non perficitur nisi usque ad quadragesimum 1. α ad. « principium ». — 2. Ed. om. « uterum ». — 3. Ed. ad. « facium ». — 4. Ed. « quod ». — 5. Ed. om. « fuisse ». — 6. Ed. om. « nec corpus nisi per ani­ mam ». — 7. Ed. « fuerunt ». 146 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM diem, ut Philosophus in IX De animalibus [De histor. animal., (173.583”, 2-5) dicit; feminæ autem usque ad nonagesi­ mum. Sed in completione1 corporis masculi videtur Augustinus superaddere sex dies, qui sic distinguuntur secundum eum2 in Episiola ad Hieronymum : « Semen primis sex diebus quasi laciis habel similitudinem, novem diebus vertitur in sangui­ nem, deinde duodecim diebus solidatur, decem et octo diebus formatur usque ad perfecta membrorum lineamenta et hinc jam reliquo tempore usque ad tempus parius magnitudine auge­ tur. » Unde versus : Sex in lacte dies, ter sunt in sanguine terni, Bis seni carnem, ter seni membra figurant. 207. — In Christi autem conceptione materia quam Virgo ministravit, statim formam et figuram humani corporis accepit et animam, et in unitatem divinæ personæ assumpta est. 208. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Christus per omnia fratribus assimilari debuit in his quæ necessaria erant ad eorum reparationem. Hujusmodi autem sunt ea in quibus veritas humanæ naturæ consistit, scilicet partes essentiales ejus et proprietates naturales et passiones quibus opus redemp­ tionis explendum erat. In aliis autem excellere debuit ut hominum salvator. 209. — Ad secundum dicendum quod determinatum tempus generationis debitum alicui speciei non sequitur veritatem speciei in re generata, sed virtutem generantis in specie illa. Et ideo quamvis Christus in veritatem humanæ naturæ con­ ceptus fuit, quia tamen conceptio illa non est facta per actio­ nem alicujus virtutis humanæ, ideo non oportet quod idem tempus debeatur conceptioni Christi quod conceptionibus aliorum. 210. — Ad tertium dicendum quod quantitas debita3 ali­ cujus speciei non est determinata secundum aliquid indivi­ sibile, sed habet aliquam latitudinem ; quia in specie humana invenitur major et minor quantitas, et in eodem individuo secundum diversa tempora, et in diversis, ut ad sensum patet. Minimum autem quantitatis in uno individuo est in primo instanti suæ figurationis et animationis. Quæ quantitas adeo parva est quod parum excedit quantitatem formicæ, ut dicit Phiiosophus in IX De anim., (De hist, animal., η 3. 583b, 17-18) quod in quadragesima die muliere patiente4 abortum, inven1. α « conceptione ». —· 2. In lib. LXXXIII Qq., q· 56 (L. 40, 39). — 3. Ed. « determinata ». — 4. RANVP. « pariente ». Γ DISTINCTIO III, QUÆST. V, ART. II 147 tum est corpus prolis omnia membra distincta habere, quamvis in quantitate esset sicut magna formica. Maxima autem quantitas in aliquo individuo est in ultimo termino augmenti. Et sicut maximum differt in diversis, ita et1 proportionaliter illud minimum. 211. — Potuit ergo esse ut corpus Christi in primo instanti conceptionis perfecte figuratum, haberet quantitatem suffi­ cientem2 speciei humanæ3 ; minorem tamen quam sibi debe­ retur in principio suæ humanitatis si naturaliter conceptus esset, respectu quantitatis quam habuit in completa ætate pro­ portionaliter aliis hominibus ; ita quod usque ad quadrage­ simum aut quadragesimum sextum diem crescendo perve­ nerit usque ad quantitatem illam quæ in eo debuit esse minima proportionaliter aliis hominibus ; et deinceps crevit sicut et alii4 crescunt, ita quod totum tempus quo in utero matris fuit augmento corporis ejus deservivit5, quod in aliis servit conversioni, figurationi, animationi et augmento. 212. — Ad quartum dicendum quod hoc est universaliter verum in quolibet motu continuo quod non est accipere ulti­ mum instans in quo id quod movetur distet a termino ad quem, quamvis possit6 accipi primum instans in quo est in termino ad quem, ut habetur7 ex VIII Phys., (η 8. 263; 1. 17 n. 11). Verbi gratia si aliquid movetur de nigredine in albedinem, in ultimo instanti temporis mensurantis motum illum albedo inest mobili : ultimus enim8 terminus temporis respondet ultimo termino motus ; sed in omni eo quod de dicto9 tempore accipitur ante ultimum instans, mobile ab albedine distat. Non est autem accipere ante ultimum instans temporis, secundo ultimum instans ; cum inter quælibet duo instantia sit tempus medium, ut in10 VI Phys., (ζ 3. 234a, 7-9 ; 1. 5, η. 4-5) pro­ batur ; unde non est accipere ultimum11 instans in quo id quod fit album sit non album. 213. — Et similiter est in mutationi bus quæ quamvis non sint motus, tamen aliqhem motum consequuntur ; sicut generatio sequitur alterationem, et illuminatio motum localem solis. Non enim est accipere ultimum instans in quo id quod fit ignis sit non ignis ; neque instans in quo aer qui illumina­ tur, sit tenebrosus : eo quod terminus a quo in istis muta­ tionibus inest transmutato in toto tempore mensurante motum, 1. β om. « et » ; ed. « etiam ». — 2. Ed. ad. « suæ ». — 3. Ed. om.« humanæ ». —- 4. Ed. ad. « homines ». — 5. Ed. « servivit ». — 6. Ed. « posset ».— 7. Ed. « patet ». — 8. Ed. « etenim ». — 9. Sic αβ et RANVP. contra F. qui habet deducto ». —· 10. Ed. om. « in ». — 11. Ed. om. « ultimum ». 148 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM cui mutatio nonx conjungitur sicut terminus nisi in ultimo instanti illius temporis. 214. — Dico ergo2 quod conceptio Christi quamvis non sit motus, quia successionem non habet ; tamen conjungitur cuidam motui3, saltem motui locali sanguinis materialis ad locum generationis, ubi4 undique congregatus est ; et in ultimo termino illius motus materia illa fuit sub specie corporis Christi. Et sic est accipere primum instans in quo corpus Christi fuit5 ; sed in toto tempore6 praecedenti hoc instans7, erat sanguis ; unde non est accipere ultimum instans in quo erat sanguis, sed ultimum tempus. Tempus autem continuatur instanti sine hoc quod cadat aliquod medium, sicut nec inter lineam et punctum necesse est medium cadere. Unde forma sanguinis et forma corporis Christi continue successerunt sibi in materia illa ; neque oportet aliquod medium tempus ponere, ut conceptio successiva judicetur. 215. — Ad quintum dicendum quod fieri dupliciter potest accipi. Uno modo secundum quod pertinet ad motum praecedentem esse rei quæ fieri dicitur. Et sic oportet quod fieri rei praece­ dat duratione factum esse, ut objectio probat. 216. — Alio modo dicitur fieri ipsa terminatio esse motus inducentis. Sicut illuminari signatur per modum fieri et hoc ipsum quod dicitur terminari. Et hujusmodi fieri non præcessit tempore factum esse, nec differt ab eo nisi ratione. Hoc enim quod est esse illuminatum, si consideretur secun­ dum se, signatur ut factum esse, ut cum dicitur illumina­ tum ; si autem consideretur prout est aliquid motus preecedentis, scilicet terminus, sic signatur ut in fieri, ut cum dicitur illuminari. Et ideo non est verum hoc dicere nisi in primo instanti in quo motus praecedens terminatur ; quamvis semper postea verum sit dicere, hoc factum esse. 217. — Sic aubem accepto8 fieri non oportet quod sit non esse sed quod sit nunc primo esse. Et prt· hunc modum de Christo verum est dicere, simul concipi et conceptum esse ; unde non9 oportet quod conceptio fuerit successiva. 1. αβ om. « non ». — 2. α « igitur ». — 3. Ed. ad. « loeali » — 4. Sic γ et ed. ; β habet, sed expungit ; αδ om. « ubi ».— 5. α ad. « conceptum ».— 6. α ani. « sed in toto tempore » contra βδ F. — 7. α ad. « in quo ». — 8. α « conceptum » contra βδ ; F. « acceptum ». — 9. RAN. om. « non ». DISTINCTIO III, QUÆST. V, ART. Ill 149 ARTICULUS III Utrum Christo sanctificari conveniat III, q. 34, a. 1. 218. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christo sanctificari non conveniat. 1. Quia, ut dicitur Hebr., vu, 62 : « Talis decebat ut esset nobis Pontifex qui non habet necessitatem, quemadmodum sacer­ dos, prius pro suis delictis hostias offerre, deinde pro populi. » Sed Christus sicul venit orare et hostias1 offerre pro populo, ita et sanctificare populum. Ergo nec indiguit ut ipse sancti­ ficaretur. 2. Praeterea. In quolibet ordine primum movens est im­ mobile. Sed Christus est principium totius humanæ sancti­ ficationis. Ergo ipse sanctificatus non est. 3. Praeterea. Omne quod iit, fit ex contrario : generationes enim, secundum Philosophum, VII Physic., (η 7. 261a, 32-34 ; 1. 15, n. 2.) ex contrariis fiunt2 Sed Christus ab omni peccato quod sanctitati contrariatur, immunis fuit. Ergo Christus sanctificari non dicitur. 4. Si dicatur quod caro ejus antequam esset assumpta, obnoxia fuit peccato, ut in Littera (8) dicitur ; unde ratione emundationis ejus Christus sanctificari dicitur. Contra. Hoc nomen Christus est nomen3 hypostasis in dua­ bus naturis subsistentis. Ergo nihil potest dici de Christo quod unionem illam præcessit4. Sed infectio cui in patribus caro ejus obnoxia fuerat, solum ante unionem fuit. Ergo ratione illa non potest dici Christus sanctificatus. 219. — SED CONTRA est quod dicitur Joan., x, 36 : « Quem Paler sanctificavit et misit in mundum. » Ergo Christus sanctificatus est. 220. — Praeterea. Christus dicitur unctus. Sed spiritualis unctio causa est sanctitatis. Ergo et sanctificatus dici potest. 221. — RESPONSIO. Dicendum quod sanctificari est sanctum fieri. Potest autem aliquis sanctus fieri dupliciter : vel ex sancto ael ex non sancto. Ex sancto iterum dupliciter : — vel ex minus sancto magis sanctum, ut dicitur Joan., xvii, 17 : « Paler, sanctifica eos 1. Ed. « hostiam ». — 2. β et ed. « sunt ». — 3. Ed. om. « nomen ». — 4. Ed. « præcesserit ». 150 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM in veritate » ; Apostoli enim tunc sancti erant — vel secundum continuationem sanctitatis eadem quantitate servata, et hoc modo Christus potest dici1 sanctifica tus, sicut ipse ibidem, 19, dicit : « Pro eis ego sanctifico meipsum » ; eo quod conti­ nuatio ratione successionis quemdam modum sanctificationis habet. Sed hic modus loquendi non videtur consuetus ; unde sic de sanctificatione non loquimur. 222. — Ex non sancto etiam dicitur aliquis sanctus fieri dupliciter. — Vel ex non sancto contrarie aut privative, sicut peccator per gratiam sanctificari dicitur. Et hoc modo Chris­ tus non potest dici sanctificatus esse, quia non potest accipi cum consistentia subjecti defectus sanctitatis in eo fuisse : simul enim fuit homo et sanctus homo. -— Vel ex non sancto negative. Et hoc adhuc distinguendum est. Quia vel dicitur ex non sancto sanctus factus ratione sanctitatis crealæ, quæ hominis est ; et sic dicitur Christus sanctus factus, sicut et factus homo. Aut ratione sanctitatis increatæ, et sic dicitur sanctus factus per modum quo dicitur homo factus est2 Deus : quæ vel falsa est, vel minus proprietatis habens quam prima, scilicet Deus factus est homo, ut infra d. 7 patebit3. Et ita concedi potest in aliquo sensu Christum sanctificatum esse. 223. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut Christus non indiguit ut pro se oraret, vel hostias offerret ; ita nec indiguit ut hoc modo sanctificaretur sicut4 alios sanctificare venerat, scilicet per purgationem peccatorum. Per hoc tamen non removetur quin ipse a tota Trinitate sanctus sit factus homo, cum prius nec homo nec sanctus homo fuerit. 224. — Ad secundum dicendum quod primum movens in aliquo ordine mobilium non oportet esse immobile simpliciter, sed immobile secundum illud5 genus motus. Sicut cælum quod est primum alterans, movetur quidem, sed non alteratur : non enim est primum movens simpliciter. 225. — Similiter etiam Christus, secundum quod homo, non est primum sanctificans simpliciter, sed Deus Trinitas ; est autem primum sanctificans inquanlum homo, per modum satisfacientis pro peccato. Et sic sanctificatus non est ; aliquo tamen modo sanctificatus est. 226. — Ad tertium dicendum quod non oportet omne quod fit ex contrario fieri, sed solum quod fit per viam generationis 1. Ed. « esse ». — 2. Ed. om. « est ». — 3. α « apparebit ». — 4. Ed. « quo ». — 5. Ed. « idem ». DISTINCTIO III, EXPOSITIO SECUNDÆ PARTIS TEXTUS 151 et alleralionis. Oportet tamen omne quod fit, ex inconlingenti fieri, ut in I Phys., (a 5. 188b, 31 s, ; 1. 10, n. 4) dicitur, idest quod non contingit simul inesse. Sic autem incontingens1 est non solum contrarium vel privatio quæ requirunt subjectum, sed etiam negatio quæ consistentiam subjecti non requirit. Et sic ex non sancto Christus factus est sanctus, ut dictum est. Quartum concedimus, quia responsio illa non valet. EXPOSITIO SECUNDÆ PARTIS TEXTUS 227. — « Obnoxia fuit peccato in Maria et in aliis etc... » (7). Sed contra. Quod non est, non potest esse peccato obnoxium Sed caro Christi non fuit nisi in ipso. Ergo falsum est quod hic2 dicitur. 228. — Sed3 dicendum quod quamvis caro Christi actu non fuerit nisi in ipso, tamen materialiter fuit in beata Virgine et in aliis, sed differenter. Quia in beata Virgine præexistebat materia illa essentialiter, sed in aliis prioribus originaliter tantum, ut dictum est. Et secundum illum modum quo in unoquoque fuit, sic peccato obnoxia erat. 229. — « Ita et leviticus ordo etc... « (8) Videtur quod ratio Apostoli non valeat. Potest enim contingere quod pater Papæ alicui simplici sacerdoti decimas solverit, tamen nec propter hoc Papa sacerdote illo minor esset. Et sic non vide­ tur sequi, si Abraham Melchisedech decimas solverit, quod propter hoc leviticus ordo Melchisedech minor fuerit. 230. — Sed dicendum secundum quosdam, quod Apostolus procedit ex suppositione hujus quod Abraham tota poste­ ritate sua major fuerit ; unde si Melchisedech major fuerit quam Abraham, per consequens major fuit quam Levi vel Aaron. 231. -— Sed quia hæc suppositio vel dubia est, vel falsa, saltem propter beatam Virginem ; ideo melius dicendum, quod Apostolus non intendit probare quod Melchisedech personaliter major fuerit quam Aaron, sed quod sacerdotium Christi figuratum per sacerdotium Melchisedech, majus est quam sacerdotium Aaron. Unde virtus rationis Apostoli fundatur super figuram. Figuravit enim Abraham decimas Melchisedech dans, quod ipse cum tota sua posteritate minor esset sacerdotio Christi per Melchisedech figurati. 232. ■— « Secundum rationem seminalem erat etc. » (8) Semen, ut dicit Philosophus, II Physic, (β 3. 195a, 21-23 ; 1. 5, n. 10) et V Meiaph., (d 2.1013b, 23-25 ; 1.3, n. 780) est in genere causæ efficientis. Unde illi dicuntur in Abraham secundum semi­ nalem rationem fuisse qui concepti sunt per virtutem activam 1. RAVPF. « contingens ». — 2. AVP. om. « hi* »> — 3. RANVP. om. « sed ». 152 scriptum super in lib. sententiarum ex Abraham originaliter descendentem : quod de Christo dici non potest, ut ex prædictis1 patet. 233. — «Noneum mater concupiscentia, sed gratia concepit.» (9) Istud potest intelligi dupliciter. Vel ita quod concupis­ centia et gratia sint nominativi casus. Sic enim concupis­ centia dicitur mater eorum qui per concupiscentiam nas­ cuntur, et gratia mater Christi, quia per gratiam2 natus est. Vel potest intelligi quod sint ablativi casus, ut intelligatur quod mater Christi non genuit eum per concupiscentiam, sed per gratiam. Et sic locutio propria et plana est. 234. — « Quia3, dicunt Physici, tot diebus etc... » (10) Hoc potest aliter exponi quam Magister infra exponit, ut intelli­ gatur completio corporis humani non solum quantum ad figuram, sed etiam quantum ad debitam quantitatem, ut per hos quadraginta sex dies totum tempus usque ad partum intelligatur. Quadraginta enim et sex si per senarium, qui numerus perfectus est, multiplicentur, resultant ducenti sep­ tuaginta et sex4. Et tot dies computantur ab octavo kalendas aprilis quando Christus conceptus est, usque ad octavum kalendas januarii quando Christus natus est. Et hoc acci­ pitur ab Augustino, lib. LXXXIII, Oa., (q. 46; L. 40, 39-40). 1. Ed. o dictis ». 2. α ad. « etiam ».— 3. Ed. ad. (f ut ».— 4. Ed·. ad « dies. DISTINCTIO IV sacra sæpius tribuatur incarnatio, quæ est opus Trinitatis, Spiritui sancto Quare in Scriptura 1. — Cum vero incarnatio Verbi, sicut in superioribus (d. 1, n. 6) tractatum est, operatio vere sit Patris et Filii et Spiritus sancti, investi­ gatione nobis dignum videtur, quare in Scriptura Spiritui sancto hoc opus sæpius attribuatur1, et de ipso Christus conceptus memo­ retur et natus. 2. — Non enim ideo operatio incarnationis Spiritui sancto sæpius attribuitur, quod ipse solus eam sine Patre ac Filio fecerit ; sed quia Spiritus sanctus est caritas et donum Patris et Filii, et ineffabili Dei caritate « Verbum Dei caro factum est » (Joan., i, 14), et inæstimabili Dei dono Filius Dei univit sibi « formam servi » (Phil., n, 7). Non igitur frequens denominatio Spiritus sancti ab illo opere Patrem vel Filium secludit ; sed potius uno nominato, tres intelliguntur, sicut sæpe fit in aliis operibus. Unde Augustinus super hoc movens quæstionem, in hunc modum eamdem determinat in Enchirid. (c. 38 ; L. 40, 251) ita inquiens : Propositio textus 3. — Cum illam creaturam quam Virgo concepit et peperit, quamvis ad solam personam Filii pertinentem, tota Trinitas fecerit — neque enim separabilia sunt opera Trinitatis — cur in ea jacienda Spiritus sanctus solus nominatus est ? An etiam2 quando unus trium in aliquo opere nominatur, universa operari Trinitas intelligitur ? Ita vere est et exemplis doceri potest. Audistis propositam quæstionem ejusdemque solutionem vel3 expo­ sitionem. Quo sensu Christus dicatur conceptus de Spiritu sancto et natus 4. — Sed non est in hoc diutius immorandum. Illud enim movet, quomodo dictus est Christus natus de Spiritu sancto, cum filius nullo modo sit Spiritus sancti (ibid.). Numquid dicturi sumus patrem hominis Christi esse Spiritum sanctum, ut Deus Pater Verbum genuerit, Spiritus sanctus hominem ; ex qua utraque substantia Christus unus esset et Dei Patris filius secun­ dum Verbum, et Spiritus sancti filius secundum hominem, eo quod eum Spiritus sanctus tamquam pater ejus de Matre Virgine genuisset ? Quis hoc dicere audebit, cum hoc ita sit absurdum, ut nullæ fidelium aures id valeant sustinere ? (ibid.) 5. — Proinde cum confiteamur Christum natum de Spiritu sancto ex 1. Quar. « tribuatur ». — 2. Quar. « et ». — 3. Quar. orn. « solutionem vel » 154 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Maria Virgine, quomodo non sit filius Spiritus sancti et sit filius Vir­ ginis, cum1 et de illo et de illa sit natus, explicare difficile est. Procul dubio non sic de illo ut de patre, sic autem de illa ut de matre natus est. {Ibid., infra.) Non est autem concedendum, quidquid de aliqua re nascitur, conti­ nuo ejusdem rei filium nuncupandum. Ut enim omittam aliter de homine nasci filium, aliter capillum, aliter pediculum vel lumbricum, quorum nihil est filius : ut ergo hæc omittam, quoniam tantæ rei deformiter com­ parantur ; certe qui nascuntur « ex aqua et Spiritu sancto » non aquæ filios eos rite2 dixerit quispiam ; sed dicuntur filii Dei Patris et matris Ecclesiæ. Sic ergo de Spiritu sancto natus est Christus, nec tamen filius est Spiritus sancti ; sicut e converso non omnes qui dicuntur alicujus filii, consequens est ut de illo etiam nati esse dicantur, ut illi qui adop­ tantur. Dicuntur etiam « filii gehennæ », non ex illa nati, sed in illam præparati. (Ench. c. 39 ; L. 40, 252.) Cum itaque de aliquo nascatur aliquid, et non ita ut sit Filius, nec rursus omnis qui dicitur filius de illo sit natus cujus dicitur filius. (>· — Profecto modus iste quo natus est Christus de Maria Virgine3 sicut filius, et de Spiritu sancto non sicut filius, insinuat nobis gratiam Dei, qua homo nullis præcedentibus meritis, in ipso exordio naturæ suæ quo esse cæpit, Verbo Dei copularetur in tantam personæ unita­ tem ut1 idem esset Filius Dei qui filius hominis, et filius hominis qui Filius Dei ; et sic5 in naturæ humanæ susceptione fieret quodammodo ipsa gratia illi homini naturalis, qua nullum possit admittere peccatum. Quæ gratia ideo per Spiritum sanctum est significata, quia ipse proprie sic est Deus ut sit et Dei donum. (Ibid. c. 40.) Per hoc ergo quod de Spiritu sancto esse nativitas Christi dicitur, quid aliud quam ipsa gratia demonstratur, qua homo, mirabili et ineffa­ bili modo, Verbo Dei est adjunctus atque concretus5 et divina gratia corporaliter repletus? (c. 37 et c. 41.) Alia ratio quare dicatur natus de Spiritu sancto 7. — Potest etiam dici Christus, secundum hominem, ideo natus de Spiritu sancto quia eum fecit. Inquantum enim homo est, et ipse factus est, ut ait Apostolus, (Horn., i, 3.) Conceptus ergo et natus de Spiritu sancto dicitur, non quod Spiritus sanctus fuerit Virgini pro semine — non enim de sub­ stantia Spiritus sancti semen partus accepit — sed quia per gratiam Dei et operationem Spiritus sancti de carne Virgine est assumptum quod Verbo est unitum. Et in Evangelio (Mat. i, 18), secundum hanc intelligentiam legi­ tur de Maria, quod inventa est in utero habens de Spiritu sancto. Cujus dicti rationem Ambrosius insinuans in II lib. De Spiritu sancto, (c. 5, n. 42, s. ; L. 16, 751) ait : Quod ex aliquo est, aut ex substantia aut ex potestate ejus est : ex substantia, sicut Filius qui a Patre, et Spiritus sanctus qui a Patre Filioque procedit; ex potestate autem, sicut ex Deo omnia. Quomodo7 ergo in utero habuerit Maria de Spiritu sancto ? Si quasi ex substantia, ergo Spiritus in carnem et ossa conversus est. Non utique. Si vero quasi ex operatione et potestate ejus Virgo concepit, quis neget Spiritum sanctum dominicæ incarnationis auctorem ? 1. Ed. « cum et de illa sit natus ». —2. Ed. · recte ». — 3. Quar. om. « vir­ gine ». — 4. Ed. « quod ». — 5. Ed. « sicut ». — 6. Ed. « concreatus ». — 7. Ed. « cum ». I DISTINCTIO IV, DIVISIO TEXTUS K » Quare Apostolus dicat Christum factum, cum K ' jl ® ® » W St ® £ K" * S K \ M ί· 'S ; l.’>5 NOS fateamur eum natum 8. — Sed quæri potest, cum nos Salvatorem natum profiteamur, cur Apostolus (Rom. i, 3) factum eum dicat ex semine David et alio loco (Gal. iv, 4), factum ex muliere, cum aliud sit fieri, aliud nasci. Aliquid ergo significavit hoc dicto. Quia1 enim non humano semine concreta2 est caro Domini in utero Virginis et corpus effecta, sed effectu et virtute Spiritus sancti ; ideo Apostolus dicit factam, non natum. Aliud est enim semine admixto et sanguinis coagulo generare, aliud est non permixtione, sed virtute procreare. Possunt homines generare filios homines3 sed non facere. Ecce quare dixit Apostolus factum et non natum ; ne ejus scilicet nativitas quæ fuit sine viri semine, nostræ similis putaretur quæ conficitur ex seminum commixtione. Ideo autem cum factum diceret Apostolus, addidit : ex semine David ; quia etsi intercessit semen hominis in conceptione Virginis ; tamen quia ex ea carne Christus formatus est quæ constat ex semine, recte dicitur quia factus est4. DIVISIO TEXTUS « Cum vero incarnatio Verbi etc... » (1) 9. — Postquam determinavit de incarnatione ex parte assumpti, ostendens quid assumptum est (d. 2) et cujus conditionis fuerit antequam assumeretur (d. 3), in parte ista determinat de effectivo ipsius assumpti. Et dividitur in partes duas. In prima ostendit quare eflicientia naturæ assumpta? Spiritui sancto appropriatur. In secunda movet quamdam dubitationem ex dictis conse­ quentem, ibi : « Sed non est in hoc diutius immorandum etc. » (4) Circa primum tria facit. Primo movet quæstionem. Secundo determinat eam, ibi : « Non enim3 operatio incarnationis etc. » (2) Tertio confirmat per auctoritatem, ibi : « Cum illam creatu­ ram etc. » (3) « Sed non est in hoc diutius immorandum etc. » (4) Hic determinat quamdam dubitationem ex prædictis ortam. Si enim Christus, inquantum homo, de Spiritu sancto natus est, videtur quod Spiritus sancti filius sit inquantum homo. Circa hoc ergo duo facit. Primo movet dubitationem. Secundo determinat eam, ibi : « Proinde cum fateamur etc. » (5) Circa quod duo facit. Primo ostendit quod Christus non dicitur natus de Spiritu sancto, sicut de Patre. Secundo exponit qua ratione de Spiritu sancto natus dicatur, ibi : « Profecto modus iste etc. » (6) Et6 circa hoc duo facit. Primo ostendit quod hoc dicitur ad significandum rationem illius nativitatis, quia per gratiam 1. Ed. « quoniam ». — 2. Ed. « concepta ». — 3. Ed. om, « homines ». —· 4. N. ad. « ex semine ». — 5. Ed. ad. « ideo ». — 6. Ed. om. « et ». 156 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM est, ut li de denotet quasi rationem operis. Secundo ostendit aliam rationem qua hoc dici possit, quia scilicet Spiritus sanctus fecit1 Christum inquantum est homo, ut li de denotet habitudinem causæ efficientis, ibi : « Potest etiam dici Christus etc. » (7) Circa quod iterum duo facit. Primo prosequitur rationem secundo assignatam. Secundo movet quamdam quæstionem circa verbum Apostoli inductum, ibi : « Sed quaeri potest, cum nos etc. » (8) Hic est triplex quæstio. Prima de conceptione Christi in comparatione ad efficien­ tiam Spiritus sancti. Secunda de ipsa in comparatione ad matrem concipientem. Tertia de ipsa per comparationem ad gratiam, per quam conceptio facta dicitur. QUÆSTIO I DE CONCEPTIONE CHRISTI IN COMPARATIONE AD EFFICIENTIAM SPIRITUS SANCTI Circa primum quæruntur duo. Primo, utrum efficientia conceptionis Christi Spiritui sancto appropriari debeat. Secundo, utrum ratione hujus efficientiæ Christi secundum quod est2 homo, Spiritus sanctus pater dici possit. ARTICULUS PRIMUS Quæstiuncula I Utrum alicui Personæ illa efficientia appropriari debeat I 5., d. 11, a. 1, ad. 4 : III S. d. 1, q. 2, a. 2, ad 6 ; d. 2, q. 2, a. 2, sol. 2 ; III, q. 32, a. 1, 3 ; IV Cg. c. 46 ; Compend., c. 209 ; Mi. c. 1. 10. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod nulli personæ efficientia illa appropriari debeat. 1. Operatio enim Dei est sua essentia. Sed essentia est communis tribus personis et nulli earum appropriabilis. 1. Ed. « facit ». — 2. F.d. om. « est ». DISTINCTIO IV, OUÆST. I, ART. I 157 Ergo nec operatio divina qua conceptio hominis Christi per­ fecta est, alicui personæ appropriari debet. 2. Præterea. Damascenus dicit i cap. Ill libri (De fide, orlh.; G. 94, 983), quod in1 incarnatione « manifestantur2 simul bonitas, potentia, justitia et sapientia Dei. » Sed sicut bonitas appropriatur Spiritui sancto, ita potentia Patri et sapientia Filio. Ergo efficientia carnis assumptæ non magis uni personæ quam alteri appropriari debet. 11. — SED CONTRA. Omnis operatio3 divina procedit ab eo secundum rationem alicujus attributi, sicut et operatio creaturæ procedit ab ea secundum suam formam. Sed quodlibet attributorum divinorum est alicui personæ appropriabile. Ergo et quodlibet divinum opus alicui personæ appropriari debet sicut causæ efficienti ; et ita opus incarnationis. Quæstiuncula II Utrum debeat appropriari Patri 12. — ULTERIUS. Videtur quod debeat appropriari Patri. 1. Ipsi enim attribuitur potentia. Potentia autem activa quæ sola4 in Deo est, est principium efficiendi. Ergo efficientia omnis Patri præcipue appropriari debet. 2. Præterea. Sicut supra Magister dixit5 (d. 1, 1), « Filii missio est ipsae incarnatio. » Sed æterna missio Filii attribui­ tur proprie Patri. Ergo et efficientia incarnationis Patri attri­ bui debet. 13. — SED CONTRA. Secundum Origenem7, sicut gene­ ratio Filii æterna est a Patre sine matre, ita generatio ejus temporalis est a matre sine patrè. Hoc autem non contingeret, si efficientia incarnationis Patri attribueretur8. Ergo non est convenienter sibi attribuenda. Quæstiuncula III Utrum , . , ? ■>, sit attribuenda Filio 14. — "ULTERIUS. Videtur quod sit attribuenda Filio. 1. Sicut enim ex verbis Damasceni, 3 d., (4) habitum est, Ed. om. « in ». — 2. Ed. « manifestabantur ». — 3. αβγ$ « perfectio ». — Î1.4. Ed. « in solo ». — 5. Ed. « dicit ».— 6. Ed. « ejus ».— 7. Ed. habent « tom. III, in Mat. » sed inveniri non contigit. — 8. Ed. « attribuatur ». . β « aliquid ». — 6. α « cœpit » ; β « imipit ». — 7. αβ om. « est ». 186 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Quæstiuncula II Utrum sit minima unionum HI, q. 2, a. 9. 18. ■— ULTERIUS. Videtur quod sit minima unionum. 1. Quia quanto unita magis distant, tanto1 est minor unio. Sed divina natura et humana quæ dicuntur unita, maxime distant. Ergo unio est minima. , 2. Præterea. Quanto est· major compositio, tanto est2 minor unio. Sed in Christo est maxima compositio ; quia post omnem3 compositionem quam natura facit in homine, quæ est maxima inter4 compositiones naturales, est ibi con­ junctio Divinitatis ad humanitatem6. Ergo est6 minima unio, 3. Præterea. Quod est unum omnibus modis, est magis unum quam quod est quodammodo unum et quodammodo non. Sed quædam sunt unita et in natura et in persona, sicut quatuor elementa in corpore humano. Cum igitur in Christo facta sit unio in persona et non in natura, videtur quod ad minus multæ uniones sint majores ista unione. 19. — SED CONTRA est quod dicit Bernardus (De consi­ deratione, libro V, cap. 8, n. 19 ; L. 182, 799) quod inter omnes unitates « arcem tenet unio1 Trinitatis », et post ipsam est8 dignativa quæ est in Christo. Ergo videtur quod post uni­ tatem divinæ naturæ ista sit maxima. Quæstiuncula III Utrum unio differat ab assumptione III, q. 2, a. 8. 20. — ULTERIUS. Videtur quod unio9 non differat ab assumptione. 1. Assumptio enim dicitur quasi ad se sumptio. Sed quid­ quid ad se sumitur, aliquo modo sumenti unitur. Ergo assump­ tio est idem quod unio. 2. Si dicatur quod differunt, quia uniens est unitum, sed assumens non est assumptum. Contra. Uniens est agens unionem. Sed non omne agens 1. αβ « necessaria » sed β ad. in marg. manu posteriori « vel tanto ». — 2. Ed. om. « est ». — 3. Ed. om. « omnem ». — 4. Ed. ad. « omnes ». — 5. Ed. « et hu­ manitatis ». — 6. Ed. ad. « ibi ». — 7. Ed. « unitas ». — 8. Ed. ad. « unitas ». — 9. α om. « unio ». DISTINCTIO V, QUÆST. I, ART. I 187 unionem est unitum, sicut patet de Patre et Spiritu sancto. Ergo illa differentia nulla est. 3. Si dicatur quod assumptio præcedit1 unionem. Contra. Ante primum non potest esse aliquod prius. Sed in primo instanti suæ conceptionis fuit unio in Christo. Ergo assumptio non præcedit unionem ; et ita non videtur quod differant2. 21. — SED CONTRA. Divina natura dicitur unita humanæ. Non autem dicitur assumpta. Ergo assumptio et unio differunt. ' Solutio I 22. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod unio relatio quædam est. Omnis autem relatio, secundum Philosophum, V Mela., (8 15. 1020b, 26-32; 1. 17, n. 1001-5) fundatur vel supra quantitatem, aut3 quod reducitur ad genus quantitatis, aut supra actionem et4 pas­ sionem. Unum autem reducitur ad genus quantitatis quasi princi­ pium quantitatis discretae. Et supra ipsam fundatur identitas, secundum quod est unum in substantia ; — æqualitas, secun­ dum quod est unum in quantitate ; — similitudo, secundum quod est unum in qualitate. 23. ■— Unitio autem est quædam actio vel passio qua ex multis efficitur aliquo modo unum ; et hanc actionem sequi­ tur ista relatio quæ est unio. Relationum autem tam harum quam illarum — quædam innascuntur ex motu ulriusque; et tunc oportet quod illæ relationes sint realiter in utroque ex­ tremorum, sicut paternitas et hujusmodi — quædam autem innascuntur ex motu unius sine immutatione alterius, quo ■ accidit in his quorum unum dependet ad alterum8, et® non e converso, sicut scientia ad scitum ; et in talibus relatio est secundum rem in eo quod dependet ad alterum, in altero vero est secundum rationem tantum. 24. — Cum igitur in incarnatione non sit aliqua mutatio facta in natura divina, sed in humana quæ tracta est ad uni­ tatem in persona divina, erit hæc relatio, scilicet unio, secun­ dum rem in natura humana, in divina autem secundum ratio­ nem lanium, secundum quod dicit Philosophus in V Meta., 1. Ed. « praecedat ». -— 2. Ed. « differunt ». — 3. Ed. « secundum ». -— 4. Ed. « vel ». —■ 5. a « ab altero ». — 6. β « sed ». 188 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM ( 15.1021», 28-29 ; 1. 17, η. 1026 s.) quod « aliqua sunt relativa, non quia ipsa referuntur, sed quia alia referuntur ad ipsa ». Um^e unio secundum rem creatura quædam est. 25. — AD PRIMUM ergo dicendum quod unio illa est in Deo secundum rationem tantum, et non secundum rem. 26. — Ad secundum dicendum quod unio potest esse1 relatio æquiparanliæ in rebus creatis, sed non in Creatore et creatura ; quia non eodem modo se habent ad unionem2. Sicut etiam similitudo non ordinatur in Deo et creatura3 secundum æquiparanliam, sicut dicit Dionysius, c. 9.De div. nomin., (n. 7; G. 3, 915; 1. 3. p, 581), quamvis in aliis sit relatio æquiparantiæ. 27. — Ad tertium dicendum quod unio quæ de Deo prædi­ catur non est neque Creator neque creatura ; quia prout in ipso est, non est aliquid secundum rem, sed secundum ratio­ nem tantum. Non tamen ratio est falsa, quia fundatur super relationem creaturæ ad Creatorem ; sicut^ est etiam de aliis relativis quæ ex tempore de Deo dicuntur, ut Dominus et hujusmodi. I · Solutio II 28. — AD SECUNDAM AUTEM4 QUÆSTIONEM dicendum est5 quod unio ista potest dupliciter considerari — vel quantum ad id in quo fit unio, — vel quantum ad ipsa® quæ uniuntur. Si primo modo, cum unio fiat in persona divina, quæ est maxime unum et simplicissimum, sic est maxima unio post unionem essentiæ in tribus personis. Quamvis enim persona sit ita simplex et unum sicut essentia, tamen quælibet trium personarum est idem re cum ipsa essentia, in qua uniuntur ; non tamen7 utraque natura in Christo est idem re cum ipsa persona in qua fit unio, quia humana natura non est idem re cum persona divina, quamvis altera natura, scilicet divina, sit omnino idem re cum ipsa. Et ita unio personarum in una essentia est major quam unio naturarum in una persona. Si secundo modo, sic non est maxima unio. Sed prima consideratio est unionis secundum se, quia secundum id quod unum est ; hsec autem est consideratio unionis, nons secundum quod unio. 1. Ed. « est ». — 2. Ed. « in unione ». — 3. Ed. « ad creaturam ». — 4? Ed. om- « autem ». — 5. Ed. om. « est ». — 6. Ed. s ea ».— 7. Ed. « autem », — 8. N. om. « non ». ! | ; ) J | | 1 DISTINCTIO V, QUÆST. I, ART. I 189 29. — Et ideo dicendum quod unio1 est maxima simpliciter, quamvis sit non maxima secundum quid. Et per hoc patet responsio ad ea quæ objiciuntur. Solutio III 30. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum2 quod prima differentia assumptionis et unionis est quod assumptio est actio vel passio ; unio autem est relatio tantum, quamvis unitio sit etiam actio. 31. — Secunda differentia est quia assumptio dicitur per comparationem ad terminum a quo separatur vel accipitur3 quod uniendum est ; sed unio dicitur per comparationem ad terminum sive4 effectum conjunctionis, qui est esse unum. 32. — Et inde sumitur tertia differentia, quod uniens est unitum ; quia unitum significatur secundum quod jam factum est unum, assumptum autem secundum quod est in via ad hoc. Et ideo assumens non est assumptum. 33. —Quarta differentia est, quia assumptio determinat id ad quod fit conjunctio, in hoc5 quod dicitur assumptio, quasi ad se sumptio ; unio autem non. Et ideo quicumque facit conjunc­ tionem6, potest dici unire ; non autem potest dici assumere, nisi sibi conjungat. Unde Pater univit naturam humanam divi­ nae’, non autem assumpsit. 34. — Quinta differentia est quod unio, quantum est de se, aequaliter respicit utrumque extremorum ; assumptio autem non, immo requirit esse fixum et stans in uno, ad quod aliud trahatur. Et inde est quod natura divina potest dici unita in persona humanæ8, non autem potest dici assumpta. 35. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis assump­ tio ordinetur ad unionem, non tamen includit in sua signifi­ catione terminum, qui est fieri unum, sicut includitur in signi­ ficatione unionis. 36. ■— Ad secundum dicendum quod hoc quod dicitur quod uniens est unitum, intelligendum est de eo quod est uniens sibi et in se. Pater autem non univit sibi ; nec divina natura univit in se, sed in persona ; nec humana natura signi­ ficatur ut unitum in persona, sed homo. Et ideo neque Pater est homo, neque divina natura est humana. 1. aj8 om. « unio ». — 2. Ed. ad « est ». — 3. Ed. ad. « secundum ». — 4. Ed' « vel ». — 5. Ed. « secundum ». — 6. a ad. « et unionem ». — 7. Ed. « cum divina ». — 8. Ed. ad. « naturæ ». 190 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 37. — Ad tertium dicendum quod quamvis in Christo assumptio non praecedat unionem tempore, præcedil tamen natura, et secundum modum intelligendi. ARTICULUS II Utrum unio sit facta in natura III, q. 2, a. 1 ; IV Cg., c. 35, 41 ; De Unione Verbi, a. 1 ; De Ver., q. 20, a. 1 ; Compend. c. 206 ; Joan., c. 1, 1, 7 ; Rom,, c. 1,1. 2 ; Philip., c. 2,1. 2. 38. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod unio sit facta in natura. 1. Quod enim constat ex duabus naturis, videtur habere naturam unam mediam inter illa, sicut mixtum quod constat ex quatuor elementis. Sed Christus constat ex duabus natu­ ris, secundum Augustinum in Enchir., (cap. 35 ; L. 40, 250) qui dicit quod ex utraque substantia, scilicet divina et humana, est unus Dei et hominis Filius. Ergo videtur habere unam naturam ex duabus1 compactam. 2. Praeterea. Natura, secundum quod hic loquimur, « est unumquodque informans specifica differentia », ut dicit Boe­ tius in lib. De duabus naturis, (c. i ; L. 64, 1341). Sed Philo­ sophus dicit, VIII Meta. (i?3. 1043b36 — 1044a, 3 ; 1. 3, n. 1727), quod semper una differentia addita mutat speciem, sicut in numeris quælibet unitas addita facit novam speciem numeri. Ergo humana natura addita divinæ facit2 novam naturam secundum speciem. 3. Si dicatur quod non potest una natura constitui ex duabus, quia oportet utramque naturam servari in incar­ natione. Contra. Anima et corpus constituunt naturam humanam. Utrumque tamen3, scilicet anima et corpus, intransmutatum permanet in sua natura. Ergo ex duabus naturis potest tertia constitui, utraque remanente4. 4. Praeterea. Proprietas sequitur naturam ejus cujus est proprietas. Sed proprietates divinæ naturæ dicuntur de illo homine : dicitur enim quod ille homo creavit stellas, et e converso dicitur etiam8 quod Filius Dei est passus. Ergo videtur quod aliquid divinæ naturæ est in humana na­ tura, et aliquid humanæ sit in divina. Et sic videtur esse facta quædam conjunctio naturarum in unam naturam. 5. Praeterea. Quando aliqua duo conjunguntur quorum 1. Ed. « utrisque ». — 2. β ad, « aliam ». — 4. RANVP. ad. : salva ». — 5. Ed. om. « etiam ». 3. α om. « tamen ». — DISTINCTIO V, QUÆST. I, ART. II 191 unum multum superat alterum, hoc quod superatur transit in naturam superantis ; sicut si gutta vini in mille amphoras aquæ projiciatur. Sed natura divina in infinitum superat humanam. Ergo humana natura conjuncta divinæ, tota con­ vertitur in divinam. 6. Praeterea. Hoc videtur per hoc quod caro Christi dicitur •deificata a sanctis, sicut Damascenus narrat (lib. IV, c. 6 ; G. 94, 1111). 39. — SED CONTRA. Filiatio requirit similitudinem in natura. Sed Christus dicitur Filius Dei Patris et Virginis matris. Ergo est similis in natura utrique1. Sed Virgo et Deus Pater non communicant in aliqua natura una2. Ergo oportet Christum ponere duarum naturarum. 40. — Praeterea. Per proprietates naturales in cognitionem naturæ devenimus. Sed in Christo invenimus proprietates duarum naturarum, ut divinæ et humanæ. Ergo oportet Christum duarum naturarum ponere. ’■ V *)' £ 1 ' <, '■ ί - 41. — RESPONSIO. Dicendum quod ad hujus quæstionis evidentiam oportet scire quid nomen naturæ significet. Natura autem a nascendo nomen accepit, quæ proprie dicitur generatio viventium ex similibus similia in specie producentium. Unde secundum primam sui institutionem natura significavit3 generationem ipsam viventium, scilicet nativitatem. Item translatum est nomen naturæ ad significandum principium activum illius generationis, quia virtutes agentes ex actibus nominari consueverunt. Inde ulterius processit4 nomen naturæ ad significandum principium activum cujuslibel motus naturalis. Et ulterius ad significandum etiam principium materiale cujuslibel generationis. Et inde etiam ad significandum principium formale, quod -est terminus generationis. Sed quia generatio non solum terminatur ad formam, sed ad substantiam compositam ; ideo translatum est ad significandum quamlibet substantiam, secundum quod dicit Phi­ losophus in V Meta, (δ 4. 1014&, 16-17 ; 1. 5, n. 808), et ad significandum etiam quodlibet ens, sicut dicit Boetius in lib. De duab. nat., (c. 1 ; L. 64, 1341). 42. — Substantia autem, præter significationes quibus 1. β « Ergo est simul in natura utrique similis ». — 2. β « una natura » ; ed. •om. « una ». — 3. β et ed. « significat ».— 4. Ed. « procedit ». 192 SCRIPTUM SUPER in LIB. SENTENTIARUM forma vel materia dicitur substantia dicitur duobus modis, secundum Philosophum, V Mela. (S 8. 1017b, 21-26; 1. 10, n. 902-903). Uno modo subjectum ipsum quod dicitur hoc aliquid, et de altero non prædicatur, ut hic homo, secundum quod Sub­ stantia significatur nomine hypostasis1. Et secundum hanc significationem substantia dicitur natura secundum quod natura est quod agere vel pati potest, ut dicit Boetius in libro praedicto. Alio modo dicitur substantia quod quid erat esse, idest quidditas et essentia quam significat definitio cujuslibet , rei, prout significatur nomine ousiæ2. Et sic etiam substantia dicitur natura, secundum quod Boetius dicit quod « natura est unumquodque informans specifica differentia » ; quia ultima differentia est quæ definitionem complet. 43. — Relictis ergo omnibus aliis significationibus naturæ, secundum hanc tantum significationem quaeritur, utrum in Christo sit una natura vel plures. Si autem sit una tantum, vel altera earum tantum, vel com­ posita ex utrisque. Si altera earum tantum hoc erit dupliciter. Uno modo nulla adjunctione interveniente unius ad alteram. Et sic si sit divina tantum, nihil novum accidit in hoc quod « Verbum caro factum est », et incarnatio nihil est. — Si vero sit humana tantum non differt Christus ab aliis hominibus, et perit incarnatio. Alio modo altera naturarum, transeunte in alteram. Quod non potest esse : quia quæ non communicant in materia, non possunt in invicem transire ; divina autem natura penitus est immaterialis, nedum ut communicet humanae in materia. —Præterea. Si divina natura transiret in huma­ nam, tolleretur simplicitas et immutabilitas divinæ natura·· ; .si autem^ humana verteretur in divinam, tolleretur veritas pas­ sionis et omnium quæ corporaliter operatus est Christus. 44. — Si autem esset una natura composita ex duabus, hoc posset esse dupliciter. Uno modo, quia lerlia natura poneretur ex duabus naturis non manentibus, sicut ex quatuor elementis componitur mixtum. Et secundum hoc poneretur divina natura passibilis et materialis, quia mixtio non est nisi eorum quæ communi­ cant in materia, et nata sunt agere et pati ad invicem ; et tolleretur fides confitens Christum esse verum Deum et verum hominem. 1. ύπόστασις· — 2. ουσία. — 3. Ed. « vero ». DISTINCTIO V, ρυ/EST. I, ART. II ! ■ ; : 1 ί 193 Alio modo dupliciter. Uno modo secundum commensuralionem vel continuationis vel contignationis. Et secundum hoc poneretur divina natura corporea, quia continuatio et contactus corporum est. Alio modo secundum informationem, sicut ex anima et corpore fit unum. Et hoc etiam non potest esse ; quia per modum istum non fit unum ex duobus actibus nec ex duabus potentiis, sed ex actu et potentia, secundum Philosophum, II De anima (β 1. 412°·, 9 ; 1. 1, n. 215) : divina autem natura et . humana, utraque est ens actu. — Præterea. Divina natura non habet aliquid potentialitatis, nec esse potest actus veniens in compositionem alicujus, cum sit esse primum infinitum per se subsistens. 45. — Patet igitur quod quocumque modo ponatur una natura in Christo, quod1 sequitur error. Et ideo Eutyches qui hoc , posuit2, haereticus condemnatus est. 46. — AD PRIMLM igitur dicendum quod aliquid constat3 ex duabus naturis — non tamen in4 duabus, — sicut mixtum ex elementis5; et in talibus oportet quod sit media natura constituta ex duabus non manentibus. Christus autem constat ex duabus naturis ita quod in dua­ bus naturis salvatis subsistit —est enim naturæ divinæ et f humanæ ; — et ideo ratio non sequitur. ί 47. ■— Ad secundum dicendum quod, sicut dicit Avicenna, ' differentia nominat totam naturam speciei — alias non prædicaretur de specie — sed non nominat ex toto, sed ex parte, scilicet formali principio : dicitur enim rationale quod habet6 rationem. Genus autem e converso nominat totum ex principio materiali. Unde differentia non additur differentiæ per hoc quod natura ; additur naturæ, sed per hoc quod ulterius principium formale additur, sicut intellectivum supra sensitivum. Talis autem additio non est in Christo. Non enim una natura additur alteri sicut formalis respectu illius, ut dictum est. 48. ■— Ad tertium dicendum quod anima et corpus (secundum quod sunt partes hominis, proprie loquendo, non sunt duæ naturæ, prout in proposito de natura loquimur ; sed ■ utrumque est pars naturæ, alterum sicut forma, alterum au­ tem sicut materia ; unde non est instantia7. 49. ■— Ad quartum dicendum quod proprietates humanæ : I 7 1. Ed. om. « quod ».— 2. β « condemnatus est hæreticus » ; ed. ad. « ut » ; conαβθικ. — 3. αβ « consistit ». — 4. t et ed. « ex ». — 5. Ed. ad. « quia ». — 6. Ed. « habens ». — 7. F. « distantia ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. * III. — 8 „<:RIPTlJ«i SUPER III ï '.IB. SENTENTIARUM ' 194 quam dicuntur de di . , naturæ nu iamdan, par-ticipatie. vma "«c e converso, nisi se­ cundum q naturæ j hum. nem i sed dicuntur utræque de habenV'pominen^ et hoc nam vel divinam’ 1uæ si8nificaturhoc nature h nomine homo. Idem emm est qui utrasq1^ quint,,m dicendmK . . 50. — quod ratio ista2 procedit in jrimumcant in mate. · . . . ,· . , ilhs quæ c‘( ideo I|on est ad Dr,Vla> efc a8unt et patiuntur ad invicem; G sexti, a· «positum. 51. — A facta m η*1· u*19 quod caro dicitur deificata, non quia S1.,, abun-Lfi,., dona^’ Sed qUla facta est Del Car°’ el eliam qi' ita Div;'itati et atti Divinitatis participat ex hoc quod est u’virtu, ΐ 7 -«est quasi instrumentum per quod divi'“1ira ca(S n0S ram \alutem operatur. Tangendo enim lepr<’,rne moptemvîclt ne ΡθΓ Divinitatis virtutem, et moriendo · i\r ΠI, q, 2. * Verbi ,a. 1 ; Philip., c. 2, I. 2. ’° 52. — A1’ TfEi™lUM SIC PI%CEDITUR. Videtur quod in hll* Llllcl IΟ ΤΊ111ΤΎΊ nAT*^-. . .. « _ Christo noi' tant-uni P’ ^ ^ona, et sic non sit unio facta in persona „im3 n >. 1. Nulla ' i natur tura'nven‘^.ur sine illis quæ per se con­ sequuntur A,'.im huilam 1 am' Si'^d personalitas per se conse­ quitur nati „,.aiT1 ianam’ Slmll>iter et divinam. Ergo utraque n . . i suam personalitate. natura ten ]yal' m. 2. Prsete>0| ners» (7) Contra. Omnis signum distributivum est. Natura5 autem divina est indivisa. Et® dicendum quod omnis ponitur pro toto, secundum quod totum dicitur cui nihil deest, et non ex parte illa qua totum comparatur ' ad partes, quia divina natura non ha­ bet partes. 130. —Ideoque non sic dicitur divina natura esse homo etc. » (9) Contra. De quocumque prædicatur Filius Dei, prædicatur homo. Sed natura divina est Filius Dei. Ergo est homo. 131. — Et® dicendum quod differentia est inter nomina substantiva et adjectiva. Substantiva enim significant non tantum formam, sed etiam suppositum formæ, unde possunt prædicari ratione utriusque. Et quando prædicantur ratione suppositi, dicitur prædicatio per identitatem. Quando autem ratione formæ, dicitur per denominationem sive informationem. Et hæc est magis propria prædicatio, quia termini in prædicato tenentur formaliter. 132. — Adjectiva autem significant tantum formam. Et ideo non possunt prædicari, nisi per informationem. Unde hæc est falsa : Essentia est generans ; quamvis hæc sit vera : Essentia est Pater. 133. — Cum igitur dicitur : Filius Dei est homo, est præ­ dicatio et7 per informationem et etiam per8 identitatem. Cum vero dicitur : Essentia "divina est homo, est prædi­ catio per identitatem, quia est idem secundum rem cum supposito hominis ; non autem per informationem, quia natura divina non significatur ut suppositum subsistens in humana natura. Et ideo dicit Magister quod non est ima vera sicut alia9; nec tamen dicit eam simpliciter esse falsam. 1. Ed, « comprehendit ». — 2. Ed. om, « ipsa ». — 3. Ed. « quia ». — 4. α om. «de » ; ed. om. « partem ». — 5. Ed. « sed natura ». —6. Ed. om. « et. » — 7. a « etiam » ; ed. ozn. « et ». — 8. Ed. om. « per ». — 9. Ed. ad. « sed ». DISTINCTIO VI De intelligentia harum locutionum, scilicet Deus fac­ tus est homo, Deus est homo : an his locutionibus dicatur Deus factus esse aliquid vel non. 1. ---- Ex præmissis autem emergit quæstio plurimum conticens utilitatis, sed nimium difficultatis atque perplexitatis. Cum enim constet ex prædictis et ex aliis pluribus testimoniis, dmnesque catho­ lici unanimiter fateantur, Deum esse factum hominem et Jesum1 Christum verum Deum esse et verum hominem ; quæritur an his locutionibus : « Deus factus est homo, Filius Dei factus est filius hominis, Deus est homo et homo est Deus » dicatur Deus factus esse aliquid vel esse aliquid vel aliquid dicatur esse Deus ; et an ita con­ veniat dici : « Homo factus est Deus, et Filius hominis factus est Filius Dei, » sicut e converso dicitur ; et si ex his locutionibus non dicitur Deus factus esse aliquid vel esse aliquid, quæ sit intelligentia harum locutionum et similium. In hujus profunditatis reseratione et scrupulosæ quæstionis exposi­ tione plurimum differre inveniuntur sapientes. Prima opinio est eorum qui dicunt in incarnatione hominem quemdam ex anima et carne constitutum, et illum hominem factum esse Deum, et Deum illum hominem2. 2. — Alii enim dicunt in ipga Verbi incarnatione hominem quem­ dam ex anima rationali et humana carne constitutum, ex quibus duobus omnis verus homo constituitur ; et ille homo coepit esse Deus, non quidem natura Dei, sed persona Verbi ; et Deus cœpit esse homo ille. Concedunt etiam hominem illum assumptum a Verbo et unitum Verbo, et tamen esse À’erbum. Et ea ratione tradunt dictum esse Deum factum hominem vel esse hominem ; quia Deus factus est, id est, cœpit esse quædam substantia ex anima rationali et humana carne subsistens et illa substantia facta est, id est, cœpit esse Deus. Non tamen demigratione naturæ in naturam, sed utriusque naturæ servata proprietate factum est ut Deus esset illa substantia, et illa substantia esset Deus. Unde vere dicitur : « Deus factus est homo, et homo factus est Deus, et Deus est homo, et homo Deus, et Filius Dei Filius hominis », et e converso. Cumque dicant illum hominem ex anima rationali et humana carne subsistere, non tamen fatentur ex duabus naturis esse compositum, divina scilicet et humana ; nec illius partes esse duas naturas, sed animam tantum et carnem. 1. Quar. om. « Jesum ». — 2. Titulus partim a Quar. mutuatus. 212 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Auctoritates ponuntur quibus suam muniant SENTENTIAM. ! I I I ! I β i 3. — Et ne de suo sensu tantum loqui putentur, hanc sententiam pluribus muniunt testimoniis. a. — Ait enim Augustinus in lib. XIII De Trin. (c. 19, n. 24 ; L. 42, 1033) : Cum legitur « Verbum caro factum est », in Verbo intelligo Dei Filium verum, in carne agnosco verum hominis Filium, et utrumque simul in unam personam Dei et hominis ineffabili gratiæ largitate conjunctum. b. — Idem1 in Enchir., (cap. 38, n. 12 ; L. 40, 251) : Christus Jesus, Deus de Deo est ; homo autem natus est de Spiritu sancto ex Maria Virgine. Utraque substantia, divina scilicet et humana, Filius est unicus Dei Patris omnipotentis, de quo procedit Spiritus sanctus ; ...utrumque unus; sed aliud propter Verbum et aliud propter hominem, nec2 duo filii Deus et homo ; sed unus Dei Filius, Deus sine initio, homo a certo initio (c. 35, n. 10). c. — Item in eodem lib. (cap. 36, n. 11) : Quid natura humana in Christo homine meruit, ut in unitatem personæ unici Filii Dei sin­ gulariter assumpta esset ? Quæ bona voluntas, quæ bona opera praecesse­ runt, quibus mereretur iste homo fieri una persona cum Deo ? Numquid antea fuit homo, et hoc ei singulare beneficium præstitum est ut singula­ riter promereretur Deum ? Nempe ex quo homo esse coepit, non aliud coepit esse homo quam Dei Filius, et hic2 unicus ; et propterea Dei Ver­ bum, quod illo suscepto caro factum^ est, utique Deus ; ut quemadmodum est una persona quilibet homo, anima scilicet rationalis et caro, ita sit Christus una persona, Verbum et homo. $ d. — Idem Super Joan., (Tract. 78, η. 3 ; L. 35, 1836) : Agnoscamus geminam substantiam Christi, divinam scilicet qua æqualis est Patri, et humanam qua minor est Patre. Utrumque autem simul non duo, sed unus est Christus, ne sit quaternitas, non trinitas Deus. Ac per hoc Christus est Deus, anima rationalis et caro. e. — Idem quoque in lib. De praedestinatione Sanctorum, (c. 15, n. 30 ; L. 44, 982) : Ille homo, ut a Verbo, Patri coæterno in unitatem personæ assumptus, Filius Dei unigenitus esset, unde hoc meruit ? Quod ejus bonum præcessit, ut ad hanc ineffabilem excellentiam perve­ niret ? Faciente ac suscipiente Deo Verbo, ipse homo ex quo Filius Dei unicus esse ccepit. f. — Item (ibid. n. 31) : Homo quicumque ita gratia fit Christianus, sicut gratia homo ille ab initio jactus est Christus. g. — Idem in lib. XIII De Trinit. (c. 17, n. 22 ; L. 42,1031) : Gratia Dei nobis in homine Christo commendatur ; quia nec ipse ut tanta uni­ tate Deo Verbo2 conjunctus, una cum illo persona Filius Dei fieret, ullis est praecedentibus meritis assecutus ; sed ex quo homo esse coepit, ex illo est et Deus ; unde dictum est, Joan., i, 4 : « Verbum caro factum est. » h. — Hilarius quoque in lib. X De Trinit., (n. 57 ; L. 10, 389) ait: Christum non ambigimus esse Deum Verbum, neque Filium hominis ex anima et corpore constitisse ignoramus. His aliisque auctoritatibus utuntur qui hominem quemdam ex anima rationali et carne compositum Deum factum dicunt ; sed gratia, 1. F. « item ». — 2. Quar. « non ». — 3. Quar. « hoc ». — 4. Quar. «illa suscepta caro facta est » ; RA. « ab illo suscepta caro facta est. » ■— 5. Quar. RA. « vero ». 213 DISTINCTIO VI Ii ί non natura. Sola enim gratia habuit ille homo, non meritis vel natura, ut esset Deus sive Filius Dei, ut haberet omnem scientiam et potesta­ tem quam habet Verbum, cum quo est una persona. Nec tantum in superioribus legitur quod homo ille sit una persona cum Verbo et sit ipsum Verbum, sed etiam quod anima rationalis et caro eadem persona sit, et Christus sit et Deus. Secunda opinio est eorum qui dicunt hominem illum EX TRIBUS SUBSTANTIIS, VEL EX DUABUS NATURIS CONSTARE; ET HUNC FATENTUR UNAM ESSE PERSONAM, ANTE INCARNATIO­ NEM SIMPLICEM TANTUM, SED IN INCARNATIONE COMPOSITAM1. 4. — Sunt autem et alii qui istis in parte consentiunt, sed dicunt hominem illum non ex anima rationali et carne tantum sed ex humana et divina natura, id est ex tribus substantiis2 Divinitate, carne et anima constare, et hunc Jesum3 Christum fatentur; et unam perso­ nam tantum esse, ante incarnationem solummodo simplicem, sed in incarnatione factam compositam ex Divinitate et humanitate. Nec est ideo alia persona quam prius, sed prius cum esset Dei tantum persona, in incarnatione facta est etiam hominis persona ; non autem4 ut essent duæ personæ, sed ut una et eadem esset persona Dei et hominis. Persona ergo quæ prius erat simplex et in una tantum natura existens, in duabus et ex duabus subsistit naturis ; et persona quæ tantum erat Deus, facta est etiam verus homo subsistens, non tan­ tum ex anima et carne, sed etiam ex Divinitate ; nec tamen persona illa debet dici persona, quamvis dicatur facta persona hominis. Facta est igitur illa persona, ut quibusdam placet, quoddam5 subsistens ex anima et carne, sed non est facta persona vel substantia vel natura. Et inquantum est illud subsistens, composita est ; inquantum autem Verbum est, simplex est. Auctoritates etiam ponit quæ hanc probant SENTENTIAM 5. — De hoc Augustinus in lib. Sententiarum Prosperi6 ait : Modis omnibus approbare contendimus, sacrificium Ecclesiæ duobus constare ac duobus confici : visibili elementorum specie et invisibili Domini nostri Jesu Christi carne et sanguine ; sacramento et re sacramenti, id est corpore Christi ; sicut Christi persona constat et conficitur ex Deo et homine ; cum ipse Christus verus sit Deus et verus homo ; quia omnis res illarum rerum naturam et veritatem in se continet ex quibus confi­ citur. De hoc eodem Joannes Damascenus ait (lib. III De fide orth., c. 4 ; G. 94, 998) : In Domino nostro Jesu Christo duas quidem naturas cognoscimus, unam autem hypostasim ex utriusque compositam. (Et c. 7 ; G. 94, 1010) : Incarnatus est igitur Christus, ex Virgine assu­ mens primitias7 nostræ massae, ut ipsa exstiterit in carne hypostasis quæ Dei Verbi hypostasis, et composita fuerit quæ prius simplex erat f 1. Titulus ex parte a Quar. mutuatus. — 2. AI. « subsistentiis ». F. — 3. Quar. om. « Jesum ». — i. Quar. om. « autem ». — 5. Ed. « quiddam » ; F. « quidam ». — 6. Hæc ex Ivone Carnotensi, Decretum p. 2, c. 9, et Panorrnia c. 137 (L. 161, 152, 1075) verbotenus sumpta sunt, ut notat Quar. — 7. Quar. « primitiam ». 214 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Verbi hypostasis ; composita vero ex duabus perfectis naturis : Divini­ tate et humanitate ; et ferat ipsa divinæ Dei Verbi filiationis characteristicum et determinativum idioma, secundum quod divisa est a Patre et Spiritu sancto ; et carnis characteristica et determinativa idiomata secundum quæ differat a Matre et reliquis hominibus. Item (ibid. c. 3 ; G. 94, 994) : Unam hypostasim Filii Dei confi­ temur in duabus naturis perfecte se habentibus, Deitatis et humanitatis, et incarnatam eamdem hypostasim ; et has duas naturas custodiri et remanere in Christo1 post unionem, non seorsum et secundum partes po­ nentes singulam, sed unitas invicem in unam compositam hypostasim. Substantialem enim inquimus unionem, scilicet veram, et non secundum phantasiam. Substantialem autem, non duabus naturis perficientibus alteram, scilicet unam compositam naturam ; sed unitas invicem in unam hypostasim compositam Filii Dei, et manere eamdem substantia­ lem differentiam determinamus. Quod creabile mansit creabile, et quod increabile, increabile, et mortale, mortale, et immortale, immortale, et circumscriptibile, circumscriptibile, et incircumscriptibile, incircumscriptibile ; et hoc quidem refulget miraculis, illud subjacet injuriis2. De hoc etiam Augustinus (in Serm. 238, n. 3 ; L. 39, 2185), ait : Quemadmodum secundum Deitatem una est Patris Filiique natura ; ita etiam juxta humanitatem eadem est Matris et Filii natura. Ex utraque autem substantia, et divinitatis et humanitatis, unus atque idem est Deus, Dei et hominis Filius, Jesus Christus, ut Deus verus, ita etiam homo verus. Item in lib. XIII De Trinit., (c. 17, n. 22 ; L. 42, 1031) : Sic Deo conjungi potuit humana natura, ut ex duabus substantiis fieret una persona ac per hoc jam ex tribus, Deo, anima et carne. His aliisque pluribus se muniunt auctoritatibus qui dicunt, perso­ nam Christi compositam esse vel factam, sive constantem ex duabus naturis sive ex tribus substantiis. Tertia opinio est eorum qui non solum personam ex NATURIS COMPOSITAM NEGANT, SED ETIAM ALIQUEM HOMI­ NEM VEL ALIQUAM SUBSTANTIAM IBI EX CARNE ET ANIMA COMPOSITAM DIFFITENTUR. RATIONEM INCARNATIONIS SECUN­ DUM HABITUM ACCIPIUNT. 6. — Sunt etiam alii qui in incarnatione Verbi non solum perso­ nam ex naturis compositam negant, verum etiam hominem aliquem, sive etiam aliquam substantiam ibi ex anima et carne compositam vel factam diffitentur ; sed sic illa duo, scilicet animam et carnem, Verbi personæ vel naturæ unita esse aiunt, ut non ex illis duobus vel ex his tribus aliqua substantia vel persona fieret sive componeretur, sed illis duobus velut indumento Verbum Dei vestiretur ut morta­ lium oculis congruenter appareret. Qui ideo dicitur factus verus homo, quia veritatem carnis et animæ accepit. Quæ duo etiam in singula­ ritatem vel unitatem suæ personæ accepisse legitur, non quia illa duo vel aliqua res ex illis composita, sit una persona cum Verbo vel sit Verbum ; sed quia illis duobus accedentibus Verbo non est personarum numerus auctus ut fieret quaternitas in Trinitate ; et quia ipsa persona Verbi quæ prius erat sine indumento, assumptione indu­ menti non est divisa vel mutata, sed una eademque immutata per­ mansit. Qui3 secundum habitum Deum hominem factum dicunt. Acci­ 1 Quar. « ipso ». — 2. RA. Quar. om. « illud subjacet injuriis ». — 3. F. « quia ». DISTINCTIO VI 215 piendo enim hominem, dictus est Deus factus homo ; et propter acceptum hominem dicitur Deus verus esse homo, et propter assu­ mentem Deum dicitur homo esse Deus. Nam si essentialiter, inquiunt illi, Deus esse homo vel homo esse Deus intelligeretur, tunc si Deus hominem assumpsisset in sexu muliebri, et mulier essentialiter Deus esset et e converso. At potuit Deus assumpsisse hominem in sexu muliebri ; potuit igitur mulier esse Deus et e converso. Auctoritates inducit quibus hæc sententia ROBORATUR 7. — Ne autem et isti de suo influere videantur, testimoniis in medium productis, quod dicunt confirmant. a. — Ait enim Augustinus in lib.De gratia Nov i Testamenti., (Ep. 140, c. 4, n. 11 et 12 ; L. 33, 542) : Sicut non augetur numerus personarum, cum caro accedit animæ, ut sit unus homo ; sic non augetur numerus personarum, cum homo accedit Verbo, ut sit unus Christus. Legitur itaque1 Deus homo, ut intelligamus ejus2 personæ singularitatem, non ut suspicemur in carnem mutatam Divinitatem. b. — Idem quoque tractans illud verbum Apostoli, Philip, n, 7 : Habitu inventus ut homo, manifeste ostendit dici Deum factum esse hominem, vel esse hominem, secundum habitum, in lib. LXXXIII Quæstionum (q. 73, n. 1 ; L. 40, 84 et sq.), ita inquiens : Multis modis habitum dicimus : vel habitum animi, sicut disciplinae perceptio­ nem usu firmatam ; vel habitum corporis, sicut dicimus alium alio validiorem ; vel habitum eorum quæ membris accommodantur extrinsecus, ut cum dicimus aliquem vestitum, calceatum et hujusmodi. In quibus^ omnibus generibus manifestum est, in ea re dici habitum quæ accidit alicui ita ut eam possit etiam non habere. Hoc autem nomen ductum est ab illo verbo quod est habere. Habitus ergo in ea re dicitur quæ nobis, ut habeatu^ accedit. Verumtamen hoc interest, quia quædam eorum quæ accedunt2, ut habitum faciant, non mutantur sed ipsa6 mutant, in se integra et incon­ cussa manentia ; sicut sapientia accedens homini, non ipsa mutatur, sed hominem mutat quem de stulto sapientem facit. Quædam vero sic accedunt7 ut mutent et mutentur ut cibus qui amittens speciem suam in corpus vertitur, et nos cibo refecti ab exilitate atque languore in robur atque valentiam mutamur. Tertium genus est, cum ea quæ accedunt6 nec mutant ea quibus accedunt, nec ab eis ipsa mutantur, sicut annulus positus in digito : quod genus rarissime reperitur. Quartum genus est cum ea quæ accedunt9 mutantur non a sua natura, sed aliam speciem et formam accipiunt, ut est vestis quæ dejecta atque deposita, non habet, eam formam quam sumit induta. Induta enim membris accipit formam quam non habet exuta : quod genus congruit comparationi huic. Dei10 enim « Filius semetipsum exinanivit » non formam suam mutans, sed « formam servi accipiens », neque conversus aut transmutatus in hominem amissa incommutabili stabilitate, sed in « similitudinem hominum» factus est ipse susceptor11 ; verum hominem 1. Aligne « legitur itaque, Verbum caro facium est, ut etc. ». — 2. Quar. « hu­ jus ». — 3. Ed. « et in omnibus ». om. « quibus ». — 4. Ed. ad. « accidit vel». — 5. F. ad. « vel accidunt ». ·—■ 6. F. ad. « non » contra RA. et Quar.— 7. F. ad. «■ vel accidunt ». — 8. F. « accidunt ». — 9. N. « accidunt vel accedunt ». — 10. F. « Deus ». — 11. NVPF. ad. « et tanquam ». 216 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM suscipiendo, « habitu inventus est ut homo » ; id est, habendo hominem, inventus est ut homo, non sibi sed eis quibus in homine apparuit. Quod autem dicit « ut homo », veritatem exprimit. Nomine ergo habitus sane1 significavit Apostolus qualiter dixerit « in similitudinem hominum factus », quia non transfiguratione in homi­ nem sed habitu (actus est cum indutus est hominem ; quem sibi uniens quodammodo atque conformans immortalitati æternitatique sociaret. Non ergo oportet intelligi mutatum esse Verbum susceptione hominis, sicut nec membra veste induta mutantur, quamvis illa susceptio ineffabiliter susceptum suscipienti copularet. His verbis aperte innuere videtur Augustinus Deum dici factum hominem secundum habitum. c. —■ Qui etiam ipsius incarnationis modum volens exprimere, quærentibus in IV lib. De Trinit. (c. 21, n. 31 ; L. 42, 910) ait : Si quseritur ipsa incarnatio quomodo facta esP ; ipsum Verbum Dei dico carnem factum, id est hominem factum. Non tamen in hoc quod factum est, conversum atque mutatum, sed carne, ut carnalibus congruenter appareret, indutum. Ita sane factum, ut ibi sit non tantum Verbum Dei et hominis caro, sed etiam rationalis hominis anima ; atque hoc totum et Deus dicatur propter Deum, et homo propter hominem. Quod si difficile intelligitur, mens fide purgetur, a peccatis abstinendo et bona operando. Difficilia enim sunt hæc. d. — Idem in libro De fide ad Petrum (c. 2, n. 10 ; L. 40, 756) : De? Filius, cum sit Deus æternus et verus, pro nobis factus est homo verus et plenus. In eo verus, quia veram habet ille humanam naturam ; in eo vero plenus, quia et carnem humanam suscepit et animam rationalem. e. — Item (ibid., n. 20, 21 ; L. 40, 681) : Non aliud fuit illa Dei summi exinanitio nisi formæ servilis, id est naturæ humanæ susceptio. Utraque igitur est in Christo forma, quia utraque vera et plena est in Christo substantia, divina scilicet et humana. f. —Idem Augustinus in lib. De fide contra Manichxos (c. 22 ; L. 42, 1145) : Cum esset per seipsum invisibilis, visibilis in homine apparuit, quem de femina suscipere dignatus est. g. — Item in eodem (c. 26 ; L. 42, 1147) : Nos Christum Deum verum hominem suscepisse credimus, et in Christo visibiliter invisibilem hominibus apparuisse, in ipso inter « homines conversatum fuisse », in ipso ab hominibus humana pertulisse, in ipso homines docuisse. h. — Hilarius quoque in lib. X De Trinit. (n. 22 ; L. 10, 360) ait : Quomodo Dei Filius ex Maria est, nisi qtiod « Verbum caro factum est » ? Scilicet quod Filius Dei cum « in forma Dei esset, formam servi accepit ». Unum tamen eumdemque non Dei defectione, sed hominis assumptione profitemur, et « in forma Dei » per naturam divinam, et in « forma servi » ex conceptione Spiritus sancti secundum hominis habitum repertum fuisse... Non fuit habitus ille tamen1 hominis, sed ut hominis ; neque caro illa caro peccati, sed in « similitudine carnis peccati ». Audistis tres secundum diversos positas sententias, et pro singulis inducta testimonia. 1. N. Quar. « satis ». — 2 Quar. « sit ». — 3. F « Deus ». — 4. Ed « tantum ». DISTINCTIO VI, DIVISIO TEXTUS ‘217 DIVISIO TEXTUS « Ex præmissis autem emergit quæstio etc. » (1) 8. — Postquam determinavit Magister de incarnatione Dei, hic incipit determinare conditiones Dei incarnati. Dividitur autem haec pars in duas. In prima determinat de his quæ conveniunt Deo incarnato ratione unionis. In secunda, de his quæ pertinent ad naturam assumptam absolute, d. 13, ibi : « Præterea sciendum est, etc. » De his enim quæ absolute pertinent ad divinam naturam, deter­ minatum est in I lib. Prima autem pars dividitur in duas. Primo determinat de his quæ dicuntur de Deo incarnato exprimentia ipsam unionem, sicut quod dicitur : Deus esi homo, vel jactus est homo. In secunda determinat de his quæ conveniunt ei consequenter ad unionem, d. 8, ibi : « Post prædicta, inquiri debet etc. » Prima1 in 1res2. In prima movet quæstionem de locutionibus exprimentibus unionem. In secunda ponit diversas3 opiniones de modo unionis, ibi : « Alii enim dicunt etc. » (2) In tertia ostendit quomodo intelliguntur diversimode prædictæ locu­ tiones secundum diversas opiniones, <1. 7 ibi : « Secundum primam vero dicitur etc. « Alii enim dicunt etc. » (2) Hic ponit opiniones. Et dividitur in partes 1res secundum tres opiniones quas ponit. Secunda incipit ibi : « Sunt autem alii. » (4) Tertia, ibi : « Sunt etiam alii » (6). Quælibet autem trium partium dividitur in duas partes, in opinionem et confirmationem. Confirmatio autem4 primae opinionis incipit ibi : « Sed5 ne de suo sensu (3). » Secunda autem ibi : « De hoc Augustinus etc. »(5) Confirmatio autem tertiee6 ibi : « Ne autem et de suo sensu illi7. » (7) 9. — Ad evidentiam autem eorum quæ hic8 dicuntur, oportet primo videre tria : Primo, in quo istæ tres opiniones conveniant. Secundo, in quo una harum opinionum ab alia differat. Tertio, quid unaquæque ponat. In quo tres illæ opiniones conveniunt QUANTUM AUTEM9 AD PRIMUM sciendum est10 quod istæ opiniones in quatuor conveniunt. Primo, quod11 quælibet harum ponit unam personam in_ 1. Ed. ad. « dividitur ». — 2. Ed. ad. « partes ». — 3. α om. «■ diversas ». — 4. Ed. om. « autem ». — 5. Ed. « et ». — 6. Ed. « tertii ». — 7. Ed. « isti ». — 8. β et ed. om. « hic ». — 9. Ed. om. « autem ». — 10. Ed. om. « est ». — 11. Ed. « quia ». SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 218 Christo, scilicet divinam, per quod recedunt ab hæresi Nestorii. Secundo, quod1 ponunt in Christo duas naturas, et tres substantias, scilicet Divinitatem2, animam et corpus, in3 quibus duobus dicunt constare naturam humanam, et per hoc rece' dunt ab errore Eutychetis qui posuit miam naturam in Christo. Tertio, has duas substantias in quibus natura humana consistit dicunt assumptas a Verbo, per quod recedunt ab errore Manichæi qui negabat carnis assumptionem. Quarto, hoc quod assumptum est, non præexistit ante unionem tempore, sed natura solum ; per quod evadunt errorem quem tangit Damascenus, (IV lib. Fid. orlh., c. 6 ; G. 94, c. 1111) dicentium quod primo assumpserit intellec­ tum et ex tunc fuisse hominem, postea autem assumpsisse carnem in utero Virginis : quod videtur esse error Origenis qui ponebat animas creatas ante corpora. In QUO UNA harum opinionum ab alia differat 10. — QUANTUM VERO4 AD SECUNDUM, scilicet differentiam harum opinionum, sciendum est quod cum in Christo sint tres substantiae, invenitur duplex comparatio harum substantiarum : una animæ et corporis ad invicem, secundum quod in eis consistit humana natura ; altera vero harum duarum ad personam divinam, secundum quod illa assumpsit has duas. Et quaelibet harum opinionum differt ab altera quantum ad utramque comparationem. Differt autem tertia opinio a primis duabus quantum al comparationem animæ el corporis ; quia primæ duæs opiniones ponunt aliquid compositum ex anima et corpore, quod est assumptum ; tertia vero ponit has duas substantias esse divisas ad invicem, et sine aliqua compositione a parte5 Verbi assumptas esse. Unde cum dicitur natura humana assumpta a Verbo, sumit naturam humanam materialiter, id est partes humanæ naturæ, sicut partes domus dicuntur domus. Differt etiam6 a primis duabus quantum ad comparatio­ nem harum duarum substantiarum ad tertiam ; quia ponit has duas substantias conjunctas Acerbo accidentaliter, sicut vestis conjungitur homini, et siqut Angelus assumit corpus, ut in eo videatur ; primæ vero duæ opiniones dicunt, non accidentaliter, sed substantialiter quantum ad esse personale Verbo conjunctas esse. Similiter etiam secunda opinio differt a prima secundum has duas comparationes. 1 Ed. om. < quod ». — 2. RA « divinam. ». — 3. Ed. « ». —— 4. a « au tem » ; β om. (i vero ». — 5. Ed. « persona ». — 6„ Ed. « autem ». j | j I i 5 DISTINCTIO VI, DIVISIO TEXTUS 219 Quantum enim ad comparationem animæ et corporis diffe­ runt in hoc quod cum utraque ponat1 animam et corpus præexistere secundum intellectum ad unionem, et ex eis conjunctis effici aliquod unum, non uniusmodi unum ex eis2 conjunctis constitui utraque dicit. Ex conjunctione enim3 animæ ad corpus resultat et hic homo et humanitas. Et hæc duo qualiter differant, potest patere ex prædictis in præcedenti dist. ; quia hic homo dicit quid subsistens in natura humana, humanitas autem colligit tantum ea in sua significatione ex quibus homo habet quod sit homo. — Prima ergo opinio dicit quod illud unum constitutum ex anima et corpore quod præintelligitur unioni et assumitur, est hic homo. — Secunda vero dicit quod est4 humanitas, et hoc quod sit hic homo non habet ex conjunctione animæ ad corpus, sed ex conjunctione utriusque ad divinam personam quæ subsistit in eis. Differunt etiam quantum ad secundam comparationem utriusque substantiae ad divinam personam. — Nam secunda opinio dicit quod istæ duæ substantiæ assumptæ ita conjun­ guntur divinæ personæ quod pertinent ad personalitatem ipsius ; adeo quod sicut persona Verbi ante incarnationem subsistebat in natura divina, ita post incarnationem subsistit in humana et divina. Et ideo ante incarnationem erat simplex, sed post est composita. — Prima vero opinio dicit quod illa substantia composita ex anima et corpore non pertinet ad personalitatem Verbi, ita quod in ea persona Verbi subsistat ; sed per assumptionem factum est ut persona Verbi esset illa substantia composita ex anima et corpore, et e converso. Unde persona Verbi sicut fuit simplex ante incarnationem, ita est et simplex post incarnationem. ■t HE ■r-' jK . f'- . 1 'z v i 11. — QUANTUM AD TERTIUM autem, scilicet ad positiones quas quælibet opinio ponit, sciendum est quod prima opinio ex hoc quod ponit duas substantias : scilicet animam corPus, secundum quod præintelliguntur unioni, esse conjunctas ad constituendum hominem, oportet quod primo ponat hominem assumptum ; secundo quod homo non signifleet nisi compositum ex duabus substantiis, scilicet anima et corpore, non autem Deitate. Et quia hic homo est suppositum vel hypostasis, ideo ponit tertio in Christo esse duo supposita : unum creatum quod est homo, et alterum increatum quod est Filius Dei ; et similiter duas hypostases. Et quia suppositum prædicatur in recto, non in obliquo, sicut natura ■— Socrates enim est suppositum humanæ naturæ — ideo quarto dicit‘quod Christus est duo neutraliter ; unus tamen masculine, propter unitatem. 1. Ed. « ponit ». — 2. Ed. « illis 3. a om. « enim ».— 4. RANVP. « sit »· -220 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Et quia dicit hominem assumptum, et Filius Dei est homo ; ideo dicit quinto quod assumens est assumptum. Et quia in Christo dicit duo supposita ; ideo dicit sexto quod supposito Filio Dei non supponitur hic homo, quamvis hic homo sit Filius Dei ; sicut supposita essentia non suppo­ nitur Pater, quamvis essentia sit Pater. Et quia hic homo non supponit suppositum aeternum, ideo dicit septimo quod sicut Deus factus est homo, ita homo factus est Deus : quod non posset dici si supponeret suppo­ situm æternum, quia suppositum æternum non incipit esse Deus. Et quia proprietates æternæ non determinant suppositum temporale, nec e converso, ideo dicit octavo quod omnia nomina adjectiva quæ significant aliqyid æternum, non possunt dici de Filio Virginis nisi cum implicatione ; ut si dicatur : Filius Virginis est ælernus, id est, est ille qui est æternus ; et similiter adjectiva quæ significant aliquod tem­ porale, non possunt dici proprie de Filio Dei. Substantiva autem hinc inde prædicantur propter unionem ; sicut et adjectiva personalia non dicuntur de essentia, quamvis substantiva dicantur de ea. Secunda vero opinio, quia ponit quod humana natura quæ est assumptum, non significat quid subsistens, sed potius in ea subsistit divina persona per unionem ; ideo primo dicit hominem, quod significat per modum subsistentis, non esse assumptum, sed humanam naturam. Et quia hypostasis vel suppositum dicit aliquid per se subsistens, ideo secundo non ponit in Christo nisi unum suppositum, vel hypostasim. Et per consequens ponit tertio quod Christus est unum tantum, et non solum1 unus. Et quia humana natura non substantificaturut, subsistat, nisi per unionem ad divinam personam, ideo homo qui signi­ ficat per modum subsistentis, non solum dicit animam2 et corpus, sed etiam Divinitatem. Et hæc est quarta positio. Et quia divina persona quæ ante incarnationem subsis­ tebat in una natura, postea3 subsistit in duabus naturis et tribus substantiis, ideo quinio dicit quod persona Verbi ante incarnationem fuit simplex, sed post incarnationem est composita. Et quia est unum suppositum quod subsistit in duabus naturis, ideo sexto ponit quod de illo supposito proprie dici possunt adjectiva significantia proprietates utriusque naturæ, sive, denominetur per unam naturam4, sive per aliam ; unde secundum eos proprie dicitur : Iste puer est æternus ; et Deus est passus. 1. RA. « et solum ». — 2. Ed. « naturam ». — 3. RANVP. « post illam ». — 4. Ed. om. « naturam ». DISTINCTIO VI, DIVISIO TEXTUS 221 Tertia vero opinio, quia negat unionem animæ ad carnem in Christo, ideo primo ponit quod homo non prædicat de Christo aliquid compositum ex anima et corpore, sed partes humanæ naturæ ; ut sit sensus : est homo; id est habet animam et corpus sibi unita accidentaliter. Et ideo secundo ponit quod homo prædicatur de Christo accidentaliter, non in quid, sed in quomodo se habet1 ; ut cum dicitur homo indutus. Et ideo tertio ponit quod duæ substantiæ non pertinent ad personalitatem Filii Dei, sed extrinsecus se habent ad ipsam. Et multa alia ex his opinionibus sequuntur, si quis radicem opinionum considerat. Ex praedictis autem patet quod quælibet harum2 opinio­ num convenit cum alia in aliquo in quo differt a tertia. Pri.mæ enim duæ opiniones conveniunt in hoc quod utra­ que ponit quod homo de Christo prædicatur in quid : in quo differunt a tertia quæ hoc negat. Similiter tertia convenit cum secunda in hoc quod ponit quod3 in Christo non sunt duo supposita, quamvis differenter ; quia secunda ponit quod supponitur utrique naturæ substantialiter, tertia vero quod divinæ substan­ tialiter et humanæ accidentaliter ; sicut alhum et homo non est aliud et aliud suppositum, sed4 idem quod supponit homo copulat album : in quo differunt a prima quæ ponit in Christo duo supposita. Similiter5 prima et tertia conveniunt in hoc quod humana natura non pertinet ad personalitatem divinæ personæ, quamvis differenter ; quia prima ponit quod substantificatur ■ per se, tertia autem quod nullo modo. Unde utraque ponit quod divina persona sicut fuit simplex ante incarna­ tionem, ita est simplex post incarnationem : in quo differunt a secunda. His visis, circa veritatem harum opinionum est triplex ■quæstio. Prima de his quæ dicit prima opinio. Secunda de his quæ dicit secunda. Tertia de his quæ dicit tertia. 1. β « habeat » ; F. « habens ». — 2. Ed. ad. « duarum ». — 3. β et F. om. ·« ponit quod ». — 4. α « et ». — 5. Ed. ad. « etiam ». 222 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM QUÆSTIO I DE HIS QUAE DICIT PRIMA OPINIO Circa primam quæstionem tria quæruntur. Primo, utrum in Christo sint duæ hypostases. Secundo, utrum homo sit assumptus. Tertio, utrum homo significet substantiam compositam ex duabus substantiis tantum. ARTICULUS PRIMUS III, q. 2, a; 3 ; IV Cg. c. 38 ;De Unione Verbi, a. 2 ; Contra Errores Græcor. : c. 20 et 21 ; De rationibus Fidei, c. 6; Compend., c. 210 et 211 ; QuodL, 9, q. 2, a. 1 ; Joan., c. 1, I. 7. Quæstiuncula I Utrum in Christo sint duæ hypostases 12. · AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod in Christo sint duæ hypostases. 1. Sicut enim dicit Boetius in lib. De duab. nat., (c. 2 ; L. 64, 1343) omnis substantia particularis secundum proprie­ tatem vocabuli potest dici hypostasis, quamvis secundum usum dicatur tantum de substantiis nobilioribus. Sed in Christo sunt plures substantiae, sicut ab omnibus conceditur, et non sunt universales, sed particulares. Ergo in Christo sunt plures hypostases. 2. Præterea. Christus, secundum quod est1 homo, est hypostasis quædam2 in genere substantiæ ; quia de quocum­ que prædicatur species, et genus. Sed hypostasis Verbi non est in genere substantiæ. Ergo in Christo est aliqua3 hypostasis præter hypostasim Verbi. Et ita in Christo sunt duæ hypo­ stases. 3. Præterea. Sicut se habet species ad genus, ita se habet hypostasis ad speciem. Sed una species non potest esse in diversis generibus non subalternatis. Ergo una hypostasis non potest esse in duabus speciebus. Ergo multo minus in natura divina et humana, quæ plus quam specie differunt. 13. — SED CONTRA est quod dicit Damascenus, (I. III, c. 5 ; G. 94, 999) duas naturas unitas esse in unam hypostasim. 1. α om. « est ». — 2. α om. « quædam ». — 3. Ed. « alia ». J distinctio vi, çuæsT. i, art. i 223 ' 14. — Praeterea. Secundum Boetium (De duab. nat., c. 3 ; L. 64, 1343) persona est « rationalis naturæ individua substan­ tia ». Hypostasis autem, secundum eumdem, est « individua substantia ». Ergo persona non addit supra hypostasim nisi hoc quod est rationalis naturæ. Ergo hypostasis rationalis naturæ est persona. Humana autem natura et divina utraque est rationalis. Ergo si sint duæ hypostases harum duarum naturarum, oportet diversas personas ponere ; et sic erit1 error Nestorii. Quæstiuncula II Utrum in Christo sint duo supposita 15. —■ ULTERIUS quaeritur utrum in Christo sint duo supposita. Et2 videtur quod sic. 1. Suppositum enim dicit respectum ad naturam commu­ nem. Sed in Christo sunt duæ naturæ. Ergo duo3 supposita. 2. Præterea. Suppositum dicitur quasi sub alio positum. Sed inconveniens est dicere quod divina persona ponatur sub humana. Ergo oportet aliud esse humanæ naturæ suppo­ situm quam divina persona4. Sed persona divina est suppo­ situm naturæ divinæ. Ergo in Christo sunt duo supposita. 3. Præterea. Unio ad alterum non tollit alicui rationem suppositi ; quia etiam pars, ut manus, alicui naturæ com­ muni supponitur, cum sit in specie manus. Sed nihil aliud potest impedire quin5 humana natura in Christo habeat pro­ prium suppositum nisi unio. Ergo habet proprium suppo­ situm præter suppositum divinæ naturæ. Et sic idem quod prius. 16. — SED CONTRA. Quod est unitum alteri digniori, non habet rationem suppositi : alias in Christo essent. tria supposita secundum tres substantias, vel etiam plura secun­ dum omnes partes corporis. Si ergo in Christo sunt duo supposita, non erit aliqua unio Divinitatis ad carnem. Quæstiuncula III Utrum in Christo sint duo individua 17. — ULTERIUS. Videtur quod in Christo sint duo individua. 1. Sicut enim dicit Damascenus (lib. III, c. 11 ; G. 94, 1. Ed. « esset ». — 2. Ed. om. « et ». — 3. α ad. « etiam ». — 4. a « divinam personam ». — 5. Ed. « ne ». 224 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 1023), Filius Dei assumpsit humanam naturam in atomo,. idest individuo. Sed quia natura assumpta est in Christo, dicimus duas naturas. Ergo et1 dicere possumus in Christo duo individua. 2. Præterea. Omne quod est, aut est universale, aut particulare. Sed humana natura est in Christo. Ergo cum non sit universalis, erit particularis. Sed omne particulare est individuum. Ergo sunt ibi duo individua. 3. Præterea. Secundum Porphyrium, {Isagoge, c. 2, n. 38) individuum jacit collectio accidentium. Sed accidentia huma­ næ naturae non sunt in persona divina, quæ subjectum acci­ dentis esse non potest. Ergo oportet quod sit ibi aliquod individuum. Et sic idem quod prius. » 1 18. — SED CONTRA. Nihil aliud est persona quam « indi­ viduum rationalis naturæ ». Sed in Christo non possunt esse duæ personæ. Ergo in Christo non sunt duo individua. Quæstiuncula IV Utrum sint ibi duæ res naturæ 19. — ULTERIUS. Videtur quod sint ibi duæ res natural. 1. Res enim naturæ est quod constituitur per naturam. Sed divina persona non constituitur per humanam naturam. Ergo persona Verbi non est res humanæ naturæ in Christo, sed est aliqua res humanæ naturæ in Christo. Ergo in Christo sunt duæ res naturæ. 2. Præterea. Res naturæ idem videtur esse quod naturale. Sed naturale, ut dicitur II Phys., {β 1. 192b, 33; 1. 1, η. 4) est proprietas causata ex principiis naturæ, vel compositum ex principiis naturalibus. Sed neutrum istorum2 convenit divinæ personæ. Ergo persona divina non est res naturæ humanæ. Et sic idem quod prius. 20. — SED CONTRA. Res naturæ est completum subsistens in natura. Sed nullum tale est assumptibile, quamvis aliud possit assumi ad ipsum. Ergo si esset in Christo aliqua res naturæ præter divinam personam, non esset assumpta a divina persona, et ita nec unita ; et sic non esset in Christo. Solutio I 21. — RESPONSIO. Dicendum quod cum omne particu­ lare habeat respectum ad naturam communem et ad pro1. α « etiam ». — 2. N. « neutrum autem istorum ». ( ' ' I DISTINCTIO VI, QUAÎST. I, ART. I J prietates, potest secundum utrumque respectum nominari, tum per nomen prime? impositionis, turn per nomen secundæ intentionis. Hoc enim nomen, res naturæ, est nomen primæ imposi­ tionis, significans particulare per respectum ad naturam communem. Hoc vero nomen, suppositum, est nomen secundæ impositionis, significans ipsam habitudinem particularis ad naturam communem, inquantum subsistit in ea ; particulare vero, inquantum exceditur ab ea. 22. — Sed quia accidentia consequuntur naturam, ideo omne nomen designans particulare secundum respectum ad proprietates, designat etiam ipsum per respectum ad naturam communem. Hoc ergo potest fieri dupliciter : — vel per nomen primæ impositionis ; et sic est hypostasis communiter in omnibus substantiis, persona vero in rationalibus substantiis ; — vel per nomen secundæ impositionis ; et sic est individuum inquantum est indivisum in se, singulare vero inquantum est divisum ab aliis, unde singulare est idem quod divisum. 23. — Est etiam alia differentia attendenda inter ista ; quia quædam istorum significant communiter particulare in quolibet genere, sicut particulare, individuum et1 singulare ; quædam vero tantum particulare in genere subslantiæ, sicut res naturæ, suppositum, hypostasis et persona. Quia vero ratio substantiæ est quod per se subsistat, inde est quod nullum istorum dicitur nisi de re completa per se subsistenti2. Unde non dicuntur neque de parte neque de accidente, de quibus alia dici possunt quæ in omnibus gene­ ribus inveniuntur. Quamvis enim hæc albedo vel hæc manus dicatur individuum vel singulare, non tamen potest dici hypostasis vel3 suppositum vel res naturæ. Impossibile est autem quod4 si ponantur duo quorum utrumque per se subsistat, quod unum sit alterum ; quia secundum hoc quod numerantur differunt, cum differentia sit causa numeri ; et non prædicantur de se invicem, nisi secundum quod unum sunt. Unde cum persona divina sit quoddam5 per se subsistens, si etiam ponatur compositum ex anima et carne unum6 quid completum7 subsistens, quod est homo vel hic homo, impos­ sibile est quod unum prædicetur de altero, ut dicatur : Filius Dei est hic homo. Et quia hoc ponit prima opinio, ideo non tenetur modo ab aliquo. Q V ί1 Ç. ' ' V, ί 22a 1. β et ed. om. « et ». — 2. Ed. « subsistente ». ·— 3. Ed. om. « vel ». — 4. Ed. om. quod ». — 5. Ed. « quiddam ». — 6. β ad, a tantum tanquam ». — 1. β ad. « per se ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - III. — 9 226 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 24. — Sed secundum hoc quod est compositum tantum ex anima et carne, non dicit esse quid subsistens, sed dicit esse humanam naturam in qua divina persona subsistit. Et ideo secundum hanc opinionem dicendum est quod omnia illa nomina quæ significant particulare in quolibet genere possunt dici esse duo in Christo. Sicut enim hæc manus dicitur in­ dividuum vel singulare vel particulare; ita humana natura in Christo est individuum, singulare et1 particulare. Et cum natura humana non sit divina natura neque divina persona, nihil prohibet dici in Christo duo individua vel duo singularia vel duo2 particularia, aut etiam plura secundum numerum partium corporis Christi, quarum quælibet indi­ viduum potest dici, nisi fiat vis in hoc quod in divinis non proprie inveniuntur hujusmodi nomina. Hæc tamen plura individua de Christo non praedicantur ; quia de eo non præ­ dicatur humana natura, neque partes ejus. Non autem con­ tingit dicere3 in Christo esse4 duas hypostases vel res naturæ vel supposita. Natura, enim humana in Christo non est res naturæ vel suppositum, sed ipsa natura. Nulla enim natura composita est res vel suppositum sui ipsius. Similiter non est hypostasis, sed ousia. 25. — Nihilominus tamen sicut dicimus unionem factam in persona, ita5 dicimus in hypostasi, supposito, re naturæ, individuo, singulari et® particulari ; quia quamvis hæc tria ultima possint dici de non per se subsistentibus, nihilominus7 dicuntur etiam de per se subsistentibus. Dicimus enim hypostasim esse individuum. Unde inquantum est unio facta in hypostasi, est etiam facta in individuo. Et sic possumus dicere Christum unum individuum, et tamen in eo duo vel plura individua, sicut etiam8 de quolibet alio homine con­ tingit. Et eadem ratio est de singulari et particulari. 26. — AD PRIMUM ergo dicendum quod substantia, secundum quod est genus, non proprie prædicatur de parte. Manus enim si esset substantia, cum sit animata, esset animal — nihil enim est in genere quasi directe contentum sub eo9, nisi quod habet naturam aliquam complete — tamen dicitur manus esse substantia, secundum quod substantia divitur contra accidens ; et10 similiter dico de natura humana in Christo. Cum igitur dicitur quod omnis substantia particularis est 1. Ed. « vel ». — 2. β et ed. om « duo ». — 3. a « dicimus ». — 4. α om. « in Christo esse ». — 5. Ed. « sic ». — 6. Ed. « vel ». — 7. α ad. « tamen » ; β » sed ». — 8. Ed. ad. « et ». — 9. Ed. « ipso ». — 10. α om. « et ». DISTINCTIO VI, IK κ ■K ■ aE ■Sf. ‘W . SF IW gK i® '-Λ Ht ® gR' ■ QU-EST. I, ART. I 227 hypostasis, intelligendum est de illis quæ directe recipiunt generis prædicationem ; et hæc sunt quæ significantur ut res completæ per se subsistentes. 27. — Ad secundum dicendum quod hypostasis Verbi, quamvis non sit in genere substantiæ simpliciter, inquantum est hypostasis Verbi ; tamen inquantum est hypostasis humanæ naturæ, est in genere substantiæ, sicut est1 in specie hominis. Non enim hypostasis ordinatur ad genus vel speciem, nisi per naturam quam habet. 28. — Ad tertium dicendum quod genus quodammodo est pars speciei similis materiæ. Unde sicut in natura ex pluribus materiis sufficientibus non ordinatis non fit aliquid unum ; ita etiam plura genera non possunt venire ad constitutionem speciei unius. Sed natura hypostasis non est pars ; unde non est similis ratio. Dicitur enim hypostasis alicujus naturæ, inquantum subsistit in ea. 29. — EA2 QUÆ IN CONTRARIUM OBJICIUNTUR concedimus. Tamen sciendum est quod prima opinio quamvis poneret duas hypostases, non tamen posuit duas3 personas. Ex hoc i enim quod persona est « individuum rationalis naturæ », quæ est completissima et ubi stat tota intentio naturæ, habet quod significet completissimum ultima completione, post quam non est alia. Unde cum poneret hominem assumptum unitum4 Verbo, non dabat ei rationem personæ ; tamen dabat ei rationem hypostasis, inquantum erat subsistens. Nec tamen ponebat quod homo ille uniretur divinæ personæ in accidente ; quia sic non diceret quod praedicaret quid, sed quod esset accidentaliter unitum, sicut dicit tertia opinio. Sed ponebat quod persona Verbi erat illa hypostasis : quod tamen non est intelligibile, ut duorum distinctorum unum de altero prædicetur, ut prius dictum est. { X ’■p Uz ’ Solutio II 30. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in Christo est tantum unum suppositum ratione jam dicta-; nisi dicatur suppositum locutionis, quia sic de quocumque potest fieri sermo dicitur5 suppositum. 1. β et ed. om. « est ». — 2. Ed. « et ». — 3. RANVP. « diversas ». — 4. Ed. « unum ». — 5. Ed. « est ». 228 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 31. — AD PRIMUM autem circa1 hoc objectum dicendum quod, quamvis sint ibi duæ naturæ, tamen est unum habens respectum ad duas naturas ; et ideo est ibi suppositum unum. 32. — Ad secundum dicendum quod suppositum non impor­ tat suppositionem indignitatis vel potentialitatis — alias personæ non dicerentur supposita divinæ naturæ, — sed solum suppositionem quantum ad communitatem, inquantum natura communis excedit prædicatione suppositum vel actu vel potentia. 33. — Ad tertium dicendum quod pars, proprie, non habet genus neque speciem. Unde non convenit sibi proprie suppo­ situm esse, loquendo simpliciter ; nisi forte cum additione, ut dicatur hæc manus, suppositum manus ; quamvis manus, proprie loquendo, non sit genus neque species. Solutio III 34. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in Christo sunt duo individua, non tamen per se subsistentia ; et ipse Christus est unum individuum subsistens, ut dictum est. 35. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Damascenus intendit dicere quod assumpsit humanam naturam particu­ larem, non autem subsistentem, sed quod in ea persona divina subsistit. 36. — Ad secundum dicendum quod humana natura est particulare et individuum, non tamen subsistens. 37. ■— Ad tertium dicendum quod quamvis divina natura sit quoddam individuum in Christo, tamen etiam Christus est individuum humanæ naturæ. Nec tamen oportet quod accidentia humanæ naturæ insint personæ divinæ, nisi natura mediante. 38. — AD ID QUOD IN CONTRARIUM OBJICITUR, dicendum quod in Christo est aliquod individuum, quod non est naturæ rationalis individuum, sed ipsa natura rationalis individua vel pars ejus, sicut manus Christi. Solutio IV 39. - - AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod 1. Ed. « contra ». F fc DISTINCTIO VI, QU’EST. I, ART. II 229 in Christo non sunt duæ res naturæ, sed ipse est res una duarum naturarum. 40. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis Verbum non sit constitutum per naturam humanam ut sit simpliciter, tamen per naturam humanam constituitur quod sit homo. 41. ■— Ad secundum dicendum quod res naturæ, per se loquendo, est quod habet naturam ; sed quod hoc sit compo­ situm, accidit inquantum ipsum compositum ex materia et forma quæ sunt principia naturæ, non adjungitur alteri subsistenti simplici. Si autem alteri subsistenti adjungatur1 quod est in se simplex, erit quidem illud simplex ut res sub­ sistens in natura composita, non tamen erit compositum, nisi per modum qui infra dicetur, secundum quem secunda opinio ponit personam Verbi incarnati esse compositam. ARTICULUS II Utrum Filius Dei assumpserit hominem III, q. 2, a. 6 ; q. 4. a. 3 ; Coni. Error. Graec., c. 20 ; Compend., c. 210 ; c. 1, L 3; Philip., c. 2, 1. 2. 42. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Filius Dei assumpserit hominem. 1. Psalm, lxiv, 5 : « Beatus quem elegisti et assumpsisti » ; et loquitur de homine Christo. Ergo homo est assumptus. 2. Præterea. Si Filius Dei est homo, aut ergo2 homo quem assumpsit, aut homo quem non assumpsit. Si3 homo quem non assumpsit, ergo non magis Filius Dei4 potest dici homo qui est Jesus, quam homo qui est Petrus. Si autem homo quem assumpsit, ergo assumpsit hominem. 3. Praeterea. Filius Dei assumpsit animam et corpus unita ; quia corpus non unitum animæ est corpus inanimatum, quod non est assumptibile, ut 2 d. dictum est. Unio autem illa non est minoris eiïicaciæ in homine Christo quam in aliis hominibus. Sed in aliis hominibus facit non solum humanitatem, sed etiam hominem. Ergo et5 in Christo facit hominem. 4. Praeterea. In Christo non est nisi assumens et assump­ tum. Sed non habet quod sit homo ex parte assumentis, quia sic ab æterno fuisset homo. Ergo habet ex parte as­ sumpti. Ergo homo est assumptus. 1. Ed. e conjungatur ». — 2. Fd. om. « ergo ». -— 3. α ad. « sit ». — 4. RANVP. om. « Filius Dei ». — 5. Ed. om. « et ». '230 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 5. Præterea. Secundum Damascenum (lib. Ill, c. 6 ; G. 94, 1006), Christus assumpsit quidquid in nostra natura plantavit. Sed id quod est unitum ex anima et corpore, facit hominem cum sit1 de naturalibus quæ2 Dei Verbum in nostra natura plantavit. Ergo hoc assumpsit. Ergo quidquid requi­ ritur ad hominem assumpsit. Ergo assumpsit hominem, quia posita causa sufficienti ponitur effectus. 43. — SED CONTRA. Assumens non est assumptum. Sed Deus est homo. Ergo non assumpsit hominem. 44. — Præterea. Si assumpsit hominem, constat quod non assumpsit hominem universalem. Ergo assumpsit hunc homi­ nem. Sed hic homo est persona. Ergo assumpsit personam : quod falsum est, ergo et primum. 45. — RESPONSIO. Dicendum quod id quod assumitur, secundum intellectum præcedit unionem. Si ergo homo dicatur assumptus, oportet quod intelligatur homo antequam intelligatur assumptus. Homo autem particularis, quia uni­ versalem non assumpsit, cum non habeat esse in rerum natura, est quid subsistens habens esse completum. Quod autem habet esse completum in quo subsistit, non potest uniri alteri nisi tribus modis* : vel accidentaliter, sicut3 tunica homini, et hunc modum unionis ponit tertia opinio ; vel per modum aggregationis, sicut lapis lapidi in acervo ; vel aliquo accidente, sicut homo unitur Deo per amorem vel gratiam. Et neutra harum4 est unio simpliciter sed secundum quid : quarum primam posuit Dioscorus5, alteram Nestorius. hæretici, ut dicit Damascenus 3 cap. Ill libri; (G. 94, 994). Unde nullo modo concedendum est quod homo sit assumptus. 46. — Sciendum tamen quod prima opinio nullum prae­ dictorum modorum unionis ponebat, unde non est hæretica. Sed ponebat quod erat facta unio secundum hoc quod per­ sona Verbi incepit esse illa substantia : quod quidem non est intelligibile, ut duorum unum fiat alterum, nisi per conversionem unius in6 alterum, immo impossibile7, ut prius dictum est; et ideo non sustinetur. 47. —AD PRIMUM ergo dicendum quod omnes auctoritates quæ dicunt hominem assumptum exponendæ sunt8, ut pona1. Ed. « fit ». — 2. αβ om. « quæ ». — 3. Ed. « ut. ». — 4. α « istarum ». — 5. α ad. « et ». — 6. Ed. « ad ». — 7. Ed. ad. « est ». — 8. Ed. « exponi de bent ». DISTINCTIO VI, QUÆST. I, ART. Ill V gt 231 & tur concretum pro abstracto, id est homo pro humana natura, ι 48. ·—Adsecundum dicendum quod Christus est homo quem [ non assumpsit, sed cujus humanam naturam assumpsit. F 49. — Ad tertium dicendum quod non est propter ineffica[ ciam unionis animæ et corporis1 quod eorum conjunctio, secundum quod præintelligitur unioni ad divinam personam, is non facit hominem, sed humanam naturam in Christo ; sed est g ex hoc quod non fuerunt conjuncta ut per se subsisterent, sed ut divina persona in eis subsisteret. 40. — Ad quartum dicendum quod homo significat huma­ nam naturam, et supponit pro2 subsistente in natura illa : quorum unum est eX parte assumpti, alterum ex parte assumentis. 51. — Ad quintum dicendum quod hoc quod facit conjunc­ tum ex anima et corpore esse hominem, non est præter animam et corpus et unionem aliquid positive. Sed ex hoc ipso quod ipsum compositum eX anima et corpore non adjungitur alteri subsistenti in natura composita, sequitur quod con­ junctum sit homo. Unde et3 si Christus humanam naturam quam assumpsit deponeret, ex hoc ipso esset homo illud conjunctum ex duabus substantiis tantum4. ARTICULUS III , Utrum homo dicat tantum compositum EX DUABUS SUBSTANTIIS 52. - AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod homo non dicat nisi compositum ex duabus substantiis. 1. Homo enim prædicatur de Christo et de Petro, et non æquivoce dicitur. Sed cum dicitur de Petro, nihil prædicatur nisi compositum ex duabus5 substantiis. Ergo et cum dicitur de Christo. 2. Præterea. In Symbolo Athanasii6 dicitur : « Sicut anima rationalis et caro unus est homo, ita Deus el homo unus est Christus. » Sed anima non includit in sua significatione carnem, nec e converso. Ergo nec homo dicit7 Divinitatem, nec e converso. 3. Præterea. In Christo nihil est præter tres substantias. Si ergo homo dicit8 tres substantias, tunc9 Christus erit tantum homo : quod est falsum. '1. Ed. « ad corpus ». — -· Ed ad « supposito ». — 3. a om. « unde « ; ed. om. « et — 4. RANVP. om. « tantum ». — 5. Ed. ad. « naturis vel ». — 6. Denzinger-Banwart, n. 40. — a om. « dicit ». — 8. Ed. « diceret ». — 9. a ad. « etiam ». 232 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 4. Præterea. Totum non dicitur uniri parti, sed pars toti vel parti. Si igitur1 homo diceret tres substantias, videretur quod non posset dici homo unitus2 Dei Filio. 53. ■— SED CONTRA. Homo est habens humanitatem. Sed habens humanitatem est divina persona. Ergo cum humanitate quæ continet duas substantias, hoc nomen homo dictum de Christo, dicit etiam divinam personam ; et sic dicit tres substantias. 54. — Præterea. Omne praedicatum substantiale continet aliquo modo suum subjectum. Sed hoc nomen homo prædicatur de Filio Dei non accidentalitef. Ergo continet personam Filii Dei. Et sic non dicit tantum compositum ex duabus substantiis. 55. — RESPONSIO. Dicendum quod in quolibet nomine est duo considerare : scilicet id a quo imponitur nomen, quod dicitur qualitas nominis ; et id cui imponitur, quod dicitur substantia nominis. Et nomen, proprie loquendo, dicitur significare formam sive qualitatem, a qua imponitur nomen ; dicitur vero supponere pro eo cui imponitur. Prima ergo opinio dicit quod hoc nomen homo et3 quantum ad significatum et quantum ad suppositum, non dicit nisi constitutum ex duabus1 substantiis ; quia hoc constitutum ex duabus substantiis est hypostasis subsistens, pro qua potest fieri suppositio hujus nominis homo. 56. — Secunda vero opinio, quia5 dicit quod constitutum ex duabus substantiis tantum, non est hypostasis subsistens, sed6 natura in qua subsistit Acerbum Dei7, non potest ponere quod constitutum ex duabus substantiis tantum sit sup­ positum cui nomen imponitur, sed forma a qua imponitur, scilicet humanitas. Id8 vero cui9 imponitur, quod est subsis­ tens in natura humana, est persona Verbi. Et ideo hoc nomen homo comprehendit tres substantias ; sed duas ex parte significati, tertiam10 ex parte suppositi. 57. — AD PRIMUM ergo dicendum quod diversitas suppo­ sitionis non facit æquivocationem ; sed diversitas signifi­ cationis. 58. — Ad secundum dicendum quod Athanasius accipit hominem ex parle naturæ significalæ. 1. Ed. « ergo ». — 2. Ed. « uniri ». — 3. Ed. om. « et ». — k. β et F « diver­ sis » contra α et RANVP. — 5. Ed. om. « quia ». — 6. a om. « sed ». — 7. Ed. ad. « unde ». — 8. Ed. « illud ». — 9. Ed. ad. « nomen ».— 10. Ed. ad. « vero ». DISTINCTIO VI, QUÆST. II, ART. I 233 59. — Ad tertium dicendum quod termini in prædicalo positi tenentur formaliler, in subjecto vero materialiter. Unde hoc nomen homo supponit suppositum aeternum quod subsistit in duabus naturis et tribus substantiis, prædicat vero tantum naturam humanam. Unde si diceretur quod est tantum homo, excluderetur natura omnis alia ab humana ; et propter hoc non conceditur quod sit tantum homo. 60. ■— Ad quartum dicendum quod homo dicitur unitus proprie et simpliciter Filio Dei ; quia dicit id quod unitur seu conjungitur, scilicet humanam naturam quæ est quasi pars in hac unione ; et id iri quo fit unio, scilicet suppositum unum. QUÆSTIO II DE HIS QUAE PERTINENT AD SECUNDAM OPINIONEM Deinde quæritur de his quæ pertinent ad secundam opi­ nionem. Et circa hoc quæruntur tria. Primo, utrum Christus sit unum. Secundo, utrum habeat unum esse. Tertio, utrum persona Christi post incarnationem sit1 composita. ARTICULUS PRIMUS Utrum Christus sit duo neutraliter 61. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus sit duo neutraliter. 1. Isidorus enim dicit in lib. De Trinit.2, (c. 14, n. 4; L. 83, 565) : « Mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus, quamvis aliud sit de Patre, aliud de virgine, non tamen2 alius. » Sed ubicumque est aliud et aliud, ibi sunt duo. Ergo Christus est duo. 2. Præterea. Christus est unum unitate increata, et est unum unitate creata. Unitas autem creata non est unitas increata. Ergo Christus est duo. 1. Ed. « fuerit ». — 2. Id est lib. I Sententiarum. — 3. α ad. « est ». 4 234 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 3. Præterea. Sicut in Trinitate sunt tres personæ in una essentia ; ita in Christo sunt duæ naturæ in una persona. Sed propter unitatem1 naturæ dicuntur Pater et Filius unum, quamvis non unus. Ergo et propter unitatem1 personæ Christus debet dici unus, et non unum, sed duo propter dualitatem naturarum. 4. Præterea. Christus secundum quod8 Deus est aliquid quod est Pater, et secundum quod homo est, est aliquid quod est mater. Sed hoc quod est Pater, non est hoc quod est mater. Ergo Christus est aliquid et aliquid, et ita est duo. 5. Præterea. Christus est aliquid passibile et aliquid impassibile. Sed passibile non est impassibile. Ergo Christus est aliquid et aliquid. Ergo non est unum. 6. Præterea. Secundum Damascenum (lib. III, c. 6 ; G. 94, 1007), Christus totus est ubique, non tamen totum. Sed est ubique secundum quod est3 Deus. Ergo Christus no i totum est Deus. Ergo est aliquid præter hoc quod est Deus. Sed ex hoc quod est Deus, est aliquid. Ergo est aliquid et aliquid. Et sic idem quod prius. 7. Præterea. Christus non est tantum homo. Sed homo prædicat aliquid unum de ipso. Ergo Christus non est tantum unum aliquid ; ergo est duo. 62. — SED CONTRA. Quidquid est, ideo est quia unum est4. Si ergo Christus non est unum, nihil est : quod falsum est®. 63. — Præterea. Major est convenientia naturæ humanæ in Christo ad naturam divinam, quam accidentis ad subjectum. Sed accidens cum subjecto non facit numerum. Ergo nec ratione naturæ humanæ et divinæ dicetur Christus esse duo. 64. — Præterea. Ea quæ non sunt unum, non possunt de se invicem prædicari. Sed Deus prædicatur de homine Christo, et e converso. Ergo Christus est unum. 65. — RESPONSIO. Dicendum quod neutrum genus est informe et indistinctum ; masculinum vero est formatum et determinatum. Unde masculinum genus® non prædicatur absolute nisi de re perfecta subsistente ; neutrum vero genus prædicatur7 de re perfecta subsistente et de non perfecta. Unde non potest dici quod humanitas vel albedo Petri est aliquis, sed quod est aliquid ; de Petro autem possumus dicere quod est aliquis et quod est aliquid. 1. αβ om. per homot. « naturæ dicuntur... e usque ad « personæ ». — 2. Ed. ad. « est ». — 3. a om. « est ». — 4. RANVP. ad. « numero ». — 5. α ad. a ergo etc. ». — 6. Ed. om. « genus ». — 7. α est ». ; ed. om. » DISTINCTIO VI, QUÆST. II, ART. I |Ηί |BF |B ‘ IK * IMI' tint OK Mt ■F K. M‘ 235 66. ■— Similiter etiam1 in Christo potest dici de persona quod2 est aliquis et quod est aliquid ; de natura autem quod est aliquid et non quod est aliquis. Secundum igitur secundam opinionem de qua agitur, aliquid quod est natura assumpta, non prædicatur de Christo ; quia non habet rationem hominis, sed humanitatis. Aliquid ergo, secundum quod prædicatur de Christo, non significat tantum naturam, sed suppositum naturæ. Et quia plurale est geminatum singulare, ideo Christus non posset dici aliqua, nisi essent in eo duo supposita naturarum : quod negat secunda opinio et similiter tertia. Et ideo utraque opinio dicit quod Christus est unum ; sed secunda dicit quod est unum per se ; tertia vero, quod est unum per accidens, sicut homo albus. 67. — Sed prima opinio dicit quod assumptum non tantum habet rationem humanitatis, sed etiam hominis. Et tamen non potest dici aliquis, quia est alteri digniori adjunctum, sed dicitur aliquid, et illud aliquid prædicatur de persona assumente. Et ideo sequitur quod Christus sit aliquis, scilicet assumens, et aliquod, scilicet assumptum ; et quod sit duo neulraliter, sed non masculine. 68. — AD PRIMUM ergo dicendum quod aliud partitivum est ; unde requiritur aliquod3 a4 quo dividatur. Cum autem dicitur : Christus est aliud et aliud cum aliud non prædicet naturam tantum, sed suppositum naturæ, quia humana natura de Christo non prædicatur, requiritur quod sit ibi aliquid distinctum vel divisum a supposito humanæ naturæ, quod de Christo prædicetur. Hoc autem non potest esse secundum secundam opinio­ nem ; quia suppositum divinæ naturæ non est aliud a suppo­ sito humanæ naturæ ; nec divina natura quæ de Christo prædicatur, est aliud a supposito ejus, nec per consequens a supposito humanæ naturæ. Unde secundum hanc opinionem Christus non dicitur proprie aliud et aliud ; sed exponendum est, alterius et alte­ rius naturæ. Prima vero opinio quæ distinguit supposita naturarum, potest dicere quod Christus est aliud et aliud. 69. — Ad secundum dicendum quod termini numerales, ut in I lib. dictum est, se habent communiter ad personam et 1. Ed. om. « etiam ». ·— 2. Ed. om. « quod ».— 3. β « aliquid ».— 4. α « in ». 1> 236 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM naturam. Unde loquendo de unitate personali, est tantum una in Christo secundum quam dicitur unus Christus ; loquendo autem de unitate naturali, est duplex unitas. Non tamen sequitur quod Christus sit unum et unum ; quia unum quod de Christo prædicatur, non refertur tantum ad naturam, sed ad suppositum naturæ quod non geminatur. 70. — Ad tertium dicendum quod natura divina prædica­ tur in recto de personis propter rei identitatem. Sed duce naturæ. quæ sunt in Christo, non prædicantur de eo in recto. Quamvis enim divina natura prædicetur de eo1 in recto ; non tamen humana, sicut nec de aliquo alio homine. Si autem tres personæ differrent secundum rem a natura, quamvis esset una numero in eis, non tamen posset propter hoc dici quod tres personæ essent unum simpliciter, sed forte quod essent unus Deus ; sicut multi homines dicuntur unus populus. 71. — Ad quartum dicendum quod cum dicitur : Christus est aliquid quod est mater, li aliquid non prædicat tantum naturam, sed suppositum naturæ, ut patet ex prædictis. Relativum autem refert suum antecedens2, non gratia sup­ positi, sed gratia naturæ. Mater enim non convenit cum filio in supposito, sed in natura. Relativum autem non refert idem secundum suppositum, sed quandoque idem seeundum naturam speciei. Cum vero dicitur : Est aliquid quod est pater, li aliquid prædicat divinam naturam. Unde ex hoc sequitur quod humana natura non sit divina natura, non autem quod Christus sit duo. 72. — Ad quintum dicendum quod cum dicitur : Christus est aliquid passibile, li aliquid non prædicat naturam, sed suppositum humanæ naturæ ; quia proprietates naturæ denominative prædicantur de supposito, quamvis natura de eo non prædicetur, et etiam proprietates partium. Petrus enim quamvis non sit capillus, est tamen crispus. Cum vero dicitur : Christus est aliquid impassibile, li aliquid prædicat suppositum divinæ naturæ quod non est aliud quam suppositum humanæ naturæ, vel etiam divinam naturam quæ non est aliud a suo supposito. Unde non sequitur quod sit ibi aliud et aliud. Media enim falsa est quæ dicit quod aliquid passibile non est aliquid impassibile : idem enim suppositum quod est passibile secun­ dum unam naturam est impassibile secundum aliam. 73. — Ad sextum dicendum quod lotus refertur ad personam, 1. a « ipso ». RA. « accidens ». DISTINCTIO VI, QUÆST. II, ART. II 237 lotum autem ad naturam. Totum autem, secundum quod hic sumitur, est cui nihil deest. Et quia nihil deest de persona­ litate Filii, quam significat nomen Christi, secundum quod non sit1 ubique, quia persona est æterna ; ideo dicitur totus ubique. Deest autem aliquid de natura ei, secundum quod non est ubique ; sed tamen illud aliquid non prædicatur de Christo. Unde non sequitur quod Christus sit aliquid et aliquid, sed quod in eo sit aliquid et aliquid. 74. — Ad septimum dicendum quod termini in prædicalo positi tenentur formaliter. Unde non conceditur ista quod Christus sit tantum homo ; quia excluderetur omnis alia natura. Li aliquid autem, et li unum non determinant ali­ quam formam vel naturam, sed determinatum supposi­ tum, secundum quod de Christo prædicantur ; non enim determinant nisi illud circa quod ponuntur. Unde si dice­ retur : Christus est tantum unum, vel tantum aliquid, non exclu­ dit aliam naturam, sed aliud suppositum, et ideo hæc est vera : Christus est tantum aliquid unum. Et est in processu illo fallacia consequentis, quia aliquid unum est superius ad hominem. Procedit ergo negative ab inferiori ad superius, cum dictione exclusiva. > ii ARTICULUS II Utrum in Christo sit tantum unum esse ■I sfâ W, * Supra, d. 4, 43 1 ; infra,d. li, 27; d. 18, 19. III, q. 17, a. 2 ; De Unione Verbi, a. 1, ad 10 ; a. 4 ; quodl. 9, q. 2, a. 2 ; Compend., c. 212. H w IB HK K eg ® 75. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod in Christo non sit tantum unum esse. 1. Omnis enim forma substantialis dat esse. Sed anima forma est substantialis; ergo dat esse. Sed non dat esse divinæ personæ, quia hoc est æternum. Ergo dat aliud esse, Ergo in Christo non tantum est unum esse. 2. Præterea. Unum est esse2 Filii Dei et Patris. Ergo si unum est esse hujus hominis et Filii Dei, unum erit esse hujus hominis et Dei Patris. Sed nulla est major unio quam ea quæ est aliquorum secundum esse unum. Ergo huma­ nitas est unita Deo Patri. 3. Præterea. In divinis non est esse nisi essentiale. Si ergo unio humanæ naturæ ad divinam facta est in esse Filii Dei, facta est in essentia : quod est impossibile. Y' t ÿ /. 1. NVP. « est ». — 2. RA. om. « esse ». 238 SCRIPTUM SUPER III LIB SENTENTIARUM 4. Præterea. Definitio est oratio significans1 quid est esse2. Sed homo secundum eamdem definitionem prædicatur de Christo et de Petro. Ergo est idem esse humanitatis3 illius hominis cum esse Petri secundum speciem. Sed esse Filii Dei non est idem specie cum esse Petri. Ergo in Christo non est tantum unum esse. 5. Præterea. De quocumque potest responderi ad quæstionem factam per an est, habet proprium esse. Sed hæc quæstio fit non tantum de persona, sed etiam de natura. Ergo esse non tantum est personæ, sed etiam naturæ. In Christo autem sunt duæ naturæ. Ergo in Christo sunt duo esse. 76. — SED CONTRA. Omne quod habet per se esse, est subsistens. Si ergo in Christo est duplex esse, sunt ibi duo subsistentia, ergo duæ hypostases : quod supra improbatum est. 77. — Præterea. Quæcumque differunt secundum esse, unum eorum non prædicatur de altero. Sed Deus est homo, et e converso. Ergo est esse unum Dei et hominis. 78. — Præterea. Unius non est nisi unum esse. Sed Chris­ tus est unum, ut dictum est. Ergo habet unum esse tantum. 79. — RESPONSIO. Dicendum quod secundum Philo­ V Meta, (δ 7. 1017a, 31-35 ; 1. 9, n. 895-896) esse duobus modis dicitur. Uno modo, secundum quod significat veritatem proposi­ tionis, secundum quod est copula ; et sic, ut Commentator ibidem (text. 6) dicit, ens est prædicatum accidentale. Et hoc esse non est in re, sed in mente quæ conjungit subjectum cum prædicato4, ut dicit Philosophus in VI Meta. («4. 102711. 25-27 ; 1. 4, n. 1230-1231). Unde de hoc non est hic quæstio. Alio modo (1017a, 22-27 ; 1. 9, n. 889-895) dicitur esse quod perlinet ad naturam rei, secundum quod dividitur secundum decem genera. Et hoc quidem esse in re est, et est actus entis resultans ex principiis rei, sicut lucere est actus lucentis. Aliquando tamen esse sumitur pro essentia, secundum quam res est ; quia per actus consueverunt significari eorum principia, ut potentiæ vel habitus. 80. — Loquendo igitur de esse secundum quod est actus entis, sic dico quod secundum secundam opinionem oportet ponere unum esse tantum ; secundum autem alias duas oportet ponere duo esse. Esse·5 enim subsistens est quod habet esse sophum, 1. Ed. « indicans ». — 2. I Topicorum, aS, 101b. 38. — 3. F. « humanitas ». — '*■ Ed. « prædicatum cum subjecto ». — 5. NVPF. « ens ». ■ ; ' > ». S I s DISTINCTIO VI, QUÆST. II, ART. Il 239 tanquam ejus quod est, quamvis sit naturæ vel formæ quasi1 ejus quo2 est. Unde nec natura rei nec partes ejus dicuntur proprie esse, si esse prædicto modo accipiatur ; similiter autem nec accidentia, sed suppositum completum est3, quod est secundum omnia illa. Unde etiam Philoso­ phus dicit in II Meta., (ζ 1. 1028a, 18-20 ; 1. 1. n. 1251) quod accidens magis proprie est entis quam ens. 81. — Prima ergo opinio quæ ponit duo subsistentia, ponit duo esse substantialia. Similiter opinio tertia, quia ponit quod partes humanæ naturæ adveniunt divinæ personæ accidentaliter, ponit duo esse, unum substantiale et aliud accidentale. Secunda vero opinio, quia ponit unum subsistens, et4 humanitatem non accidentaliter divinæ personæ advenire, oportet quod ponat unum esse. Impossibile est enim quod unum aliquid habeat duo esse substantialia ; quia unum fundatur super ens. Unde si sint plura esse, secundum quæ aliquid dicitur ens simpliciter, impossibile est quod dicatur unum. 82. — Sed non est inconveniens quod esse unius subsis­ tentis sit per respectum ad plura, sicut esse Petri est unum, habens tamen respectum ad diversa principia constituentia ipsum. Et similiter suo modo unum esse Christi habet duos res­ pectus, unum ad naturam divinam, alterum ad humanam. 83. — AD PRIMUM igitur5 dicendum quod forma facit esse ; non ita quod illud esse sit maceriæ aut formæ, sed subsistentis. Quando® igitur7 compositum ex materia et forma est per se subsistens, acquiritur ex forma illi composito esse absolutum per se. Quando autem non est per se subsistens, non acquiritur per formam esse illi composito ; sed subsistenti cui hoc adjungitur, acquiritur respectus secundum esse ad hoc quod ei additur, 84. — Sicut si ponamus hominem nasci sine manu et manum per se separatim fieri et postea miraculose illi8 con­ jungi, constat quod forma manus causabat9 esse ipsius10 manus per se subsistentis; sed postquam conjungitur homini, ex forma manus non11 acquiritur aliquod esse manui, quia manus non habet esse proprium, sed acquiritur homini respectus ad manum secundum suum esse. 1. Ed. « tanquam ». — 2. F. « quod ». — 3. Ed. om. « est ». — 4. Ed. ad. « ponit ». — 5. β et ed. « ergo ». — 6. α « cum ». — 7. Ed. « ergo ».— 8. Ed. « ei ». — 9. Ed. om. « causabit». — 10. Ed. om. «ipsius ». — 11. RA. om. « non ». 240 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Ila etiam dico quod anima in Christo non acquirit pro­ prium esse humanæ naturæ, sed Filio Dei acquirit res­ pectum secundum esse suum ad naturam humanam, qui tamen respectus non est alifjuid secundum rem in divina persona, sed1 secundum rationem, ut dictum est (138) de unione. 85. — Ad secundum dicendum quod aliud est de Deo et de aliis omnibus rebus ; quia in Deo ipsa essentia subsistens est, unde sibi secundum se debetur esse, immo ipsa est suum esse subsistens. Unde essentia a persona non differt secundum rem ; et ideo esse essentiæ est etiam personæ, et tamen persona et essentia ratione differunt. 86. — Quamvis igitur2 unum sit esse, tamen potest3 con­ siderari — vel prout est essentia, et sic non unitur humanitas in esse divino, unde non unitur Patri ; — vel potest considerari prout est personæ, et sic unitur in esse divino. Et per hoc patet solutio ad tertium. 87. — Ad quartum dicendum quod Philosophus ibi accipit esse pro essentia vel quidditate quam significat definitio. 88. — Ad quintum dicendum quod illa objectio procedit de esse secundum quod significat veritatem propositionis. Sic enim potest dici non tantum de his quæ sunt in re, sed de his quæ sunt in intellectu : de quibus potest locutio formari4. ARTICULUS III Utrum persona verbi post incarnationem sit composita ΙΠ, q. 2, a. 4. 89. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR, Videtur quod persona Verbi post incarnationem non sit composita. 1. Omne enim compositum est melius componentibus ; quia bonum additum bono facit magis bonum. Sed Divinitate non potest esse aliquid melius. Ergo ex Divinitate et humani­ tate non potest fieri una persona composita. 2. Praeterea. In Christo non est nisi persona æterna. Sed nullum æternum est compositum. Ergo persona Christi nullo modo est composita. 3. Præterea. Ad simplicitatem divinæ essentiæ pertinet quod non sit composita, nec alteri componibilis. Sed persona 1. Ed. ad. « aliquid ». — 2. Ed. « ergo ». — 3. Ed. ad. « esse ». ■— 4. α « véri­ fie a ri ». DISTINCTIO VI, QU7EST. II, ART. Ill 241 divina est æqualis simplicitatis cum essentia. Ergo nec in se potest dici composita, nec alteri componibilis. 4. Praeterea. Sicut dicit Philosophus, III Phys., (y 6. 207b, 27 ; 1. 11. n. 7) « pars habet rationem materiæ » et imper­ fecti. Sed omnis imperfectio et materialitas a Deitate est aliena. Ergo non potest esse pars alicujus. Sed omnis compo­ sitio est ex partibus. Ergo persona Christi non potest esse composita ex Divinitate et humanitate. 90. — 5. SED CONTRA est quod dicit Damascenus, (lib. III, c. 3; G. 94, 994), duas naturas unitas1 invicem in unam compositam hypostasim Filii Dei. (5) 91. — 6. Præterea. Levitici, iv, 20, super illud : « Decimam pariem ephi », Glossa (L. 113, 313) : « Id est Christi huma­ nitatem ; ephi enim tres modios capiens significat Trinitatem. » Ergo humanitas Christi est pars alicujus personæ in Trinitate. 92. — 7. Praeterea. Athanasius (Denz., n. 40) in Symbolo : « Sicut anima rationalis et caro unus est homo ; ita Deus et homo unus est Christus. » Sed anima rationalis et caro sunt partes hominis. Ergo Deus et homo sunt partes Christi. 93. — 8. Præterea. Omne totum est compositum ex partibus. Sed Damascenus dicit (lib. Ill, cap. ult. ; G. 94, 1099) quod Christus totus fuit in inferno, non tamen totum. Et similiter ubique est non totum, sed totus ; quia non est ubique nisi secundum alteram naturam. Ergo duæ naturæ sunt partes personæ Christi compositæ ex eis. 94. — RESPONSIO. Dicendum quod ad rationem totius duo pertinent. Unum scilicet quod esse totius compositi pertinet ad omnes partes ; quia partes non habent proprium esse, sed sunt per esse totius, ut dictum est. — Aliud est quod paTtes componentes causant esse totius. Secundum autem primam et tertiam opinionem neutrum horum invenitur in Christo ; quia opinio prima dicit quod hic homo habet suum esse proprium, unde esse personæ divinæ ad ipsum non pertinet. Similiter tertia opinio dicit quod est esse superadditum ad esse divinæ personæ accidentaliter; unde anima et corpus non dicuntur partes personæ, sicut nec accidentia subjecti. Unde neutra ponit personam Verbi compositam. 95. — Sed secunda ponit unum esse in Christo. Unde esse divinæ personæ pertinet ad utramque naturam. Non tamen 1. αβ om. « unitas ». 0 242 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM illud esse causatur ex conjunctione naturarum, sicut esse compositi causatur ex conjunctione componentium. Unde secundum hanc opinionem persona Christi post incar­ nationem potest dici aliquo modo composita, inquantum salva­ tur ibi aliqua conditio compositi. Non tamen est ibi vera ratio compositionis, quia deficit ibi altera conditio. Unde etiam non est in usu modernorum tenentium hanc opinionem, quod dicant personam compositam. Nec dicendum est1 quod dicatur composita solum2 secun­ dum expositionem nominis, quasi cum alio posita ; quia sic prima opinio et tertia ponerent personam compositam sicut et SECUNDA. 96. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in persona com­ posita quamvis sint plura bona quam in persona simplici, quia est ibi bonum increatum et bonum creatum, tamen persona composita non est majus bonum quam simplex ; quia bonum creatum se habet ad bonum increatum sicut punc­ tus ad lineam, cum nulla sit proportio unius ad alterum ■— unde sicut lineæ additum punctum, non facit majus ; ita nec bonum creatum additum in persona bono increato facit melius ■— vel etiam quia tota ratio bonitatis omnium bono­ rum in Deo est, unde et ipse dicitur omne bonum3 ; unde non potest sibi fieri additio alicujus boni quod in ipso non sit. 97. — Ad secundum dicendum quod persona non dicitur composita quasi esse suum sit ex multis constitutum — hoc enim est contra rationem æterni — sed quia ad multa se exten­ dit quæ assumuntur in illud esse. 98. — Ad tertium dicendum quod de ratione simplicitatis summæ est quod neque4 sit composita ex partibus neque* componibilis alteri tamquam pars. Sic autem persona non est composita, quia neque est pars neque ex partibus cons­ tituitur5. 99. — Ad quartum dicendum quod quamvis compositio quan­ tum ad aliquid salvetur in incarnatione Verbi, nullo tamen modo est ibi ratio partis. Divinitas enim pars esse non potest, propter imperfectionem quæ est de ratione partis. Humana autem natura similiter non potest esse pars, quia compartem6 non habet, vel etiam quia non causât esse personæ quæ dicitur composita. Et ideo Magister dicit in sequenti dist., (16) quod « inexplicabilis est illa compositio quæ non est partium ratio1 «. Dicitur autem a Magistris unio exigilwa ; quia tot 1. Ed. om. « est ». — 2. Ed. om. « solum ». — 3. αβ om. « unde et ipse dicitur omne bonum. »—4. Ed. nec.— 5. Ed. « constituta ».— 6. αβ « partem ».— 7. Ed. « inexplicabilis est illa compositio quæ non est partium. Ratio autem dicitur... » DISTINCTIO VI, QU/EST. Ill, ART. I 243 comprehenduntur in persona1, quot exiguntur ad opus redemptionis, ut sit Deus qui possit et homo qui debeat satisfacere. 100. ■—■ Ad quintum dicendum quod Damascenus dicit compositam hypostasim, inquantum est aliquid ibi de ratione compositionis, non quod sit simpliciter composita quantum2 ad perfectam rationem compositionis. 101. — Ad sextum dicendum quod allegatio illa sumitur' quantum ad similitudinem numeri, non quantum ad simili­ tudinem totius et partis. 102. — Ad septimum dicendum quod similitudo illa est quantum ad aliquid, et non quantum ad omnia, ut ex dictis patet. 103. — Ad ultimum dicendum quod totum, præter hoc quod est compositum ex partibus, habet aliud de ratione sui, scilicet quod ei nihil deest eorum quæ debet habere ; et secun­ dum hoc sumitur a Damasceno. QUÆSTIO III DE SIS QUAE PERTINENT AD TERTIAM OPINIONEM Deinde quæritur de his quæ pertinent ad tertiam opinionem. Et circa hoc quæruntur duo. Primo, utrum ex anima et corpore Christi fuerit aliquid compositum. Secundo, utrum anima et corpus fuerint unita personæ divinæ accidentaliter. ARTICULUS PHIMUS Utrum fuerit aliqua compositio animæ et corporis in Christo Supra, d. 2, 53 sq. III, q. 2, a. 5 ; IV Cg. c. 37, 41 ; Compend. c. 209. 104. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod non fuerit aliqua compositio animæ et corporis in Christo. 1. Supra enim, d. 2, (2) Magister probavit quod nomine humanæ naturæ intelligitur anima et corpus ; nec ita acci­ 1. F. ad. « ad ». — 2. F, ad. « est ». 244 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM pitur in Christo sicut in aliis hominibus1. Cum ergo in aliis hominibus accipiatur natura humana pro eo quod composi­ tum est ex anima et corpore, videtur quod in Christo acci­ piatur pro partibus non compositis. 2. Praeterea. Damascenus dicit (lib. III, c. 3 ; G. 94, 994.) quod « in Domino Jesu non est communem speciem accipere ». Sed ex anima et corpore unitis consurgit natura speciei. Ergo videtur quod non fuerunt unita in Christo ad invicem. 3. Præterea. Post ultimam compositionem non potest esse alia compositio. Sed ultima compositio in natura est animae rationalis ad corpus. Ergo si ista unio esset in Christo, non posset sequi unio ad divinam personam. 4. Præterea. Anima non conjungitur carni nisi ut vivificet ipsam. Sed caro poterat vivificari ex unione ad ipsam vitam, scilicet Verbum. Ergo non oportuit quod carni uniretur. 105. ■ SED CONTRA. Homo univoce dicitur de Christo et aliis hominibus : alias non esset ejusdem speciei, nec per eum deberet satisfieri pro peccatis humani generis. Sed de ratione hominis, secundum quod prædicatur de aliis, est compositio animæ et corporis. Ergo et in Christo fuit unio animæ et carnis. 106. — Præterea. Corpus non est animatum, nisi anima conjungatur ei quasi forma. Si ergo anima non fuisset unita corpori Christi quasi forma, fuisset corpus illud inanimatum ; et ita non fuisset assumptibile. 107. — RESPONSIO. Dicendum quod unio animæ ad carnem constituit rationem hominis et omnium partium ejus. Unde remota anima, non dicitur homo neque2 oculus neque2 caro3 nisi æquivoce, sicut homo pictus. Et ideo si tollatur unio animæ Christi ad carnem ejus, sequitur quod non sit verus homo, neque2 caro ejus vera : quod est contra articulum fidei. Et ideo hæc opinio tertia non solum est falsa, sed hæretica et in Concilio a Papa Alexandro4 condemnata. 108. — Tamen ista opinio videtur ex eodem fonte proces­ sisse cum prima, scilicet ex hoc quod credebant omne com­ positum ex anima et corpore habere rationem hominis. Et ideo, quia prima opinio posuit animam et corpus unita ad invicem esse assumpta, coacta fuit ponere hominem esse assumptum et Christum esse duo. Hæc autem opinio, ut 1. Ed. om. hominibus. — 2. Ed. « nec ». — 3. α ad. « Christi ». — 4. NVP. « concilio Epkesino sub Cælestino primo Papa condemnata» et N. in nota remittit ad can. 2 et 13. Sed hæc opinio potius videtur “condemnata a Concilio Constantinopolitano II. (Denzinger, 216.) — DISTINCTIO VI, QUÆST. Ill, ART. II 245 hoc negaret, posuit animam et. corpus esse assumpta non unita. Secunda vero utrumque evitavit1, ut dictum est. 109. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non fuit intentio Magistri dicere quod per naturam humanam in Christo significentur corpus et anima non unita. Non enim quantum ad hoc assignat differentiam, sed quantum ad hoc quod natura humana in aliis consurgit ex omnibus quæ substan­ tialiter in ipsis sunt ; in Christo autem non, sed solum ex anima et corpore. 110. — Ad secundum dicendum quod Damascenus loquitur quantum ad unionem Divinitatis ad humanam naturam ex qua non consurgit tertia natura speciei, non2 quantum ad unionem animæ ad corpus8. 111. — Ad tertium dicendum quod compositio animæ rationalis ad carnem est ultima in operibus naturæ ; sed compositio humanitatis ad personam Verbi non fit operatione naturæ, sed virtute divina. 112. — Ad quartum dicendum quod Verbum vivificat carnem Christi active, non autem4 formaliter ; et ideo5 requi­ ritur anima quæ formaliter vivificet. ARTICULUS II Utrum humana natura accidentaliter verbo uniatur III, q. 2, a. 6 ; IV Cg. c. 34, 37, 41, 49 ; rfe Unione Verbit a. 1 ; Compend. c. 203, 209, 210 ; Rom. c. 1, 1. 2 ; Philip, c, 2, 1. 21. 113. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod humana natura accidentaliter Verbo uniatur. 1. Ad Philip.., n, 7 : « Habitu inventus ut homo. » Ergo cum habitus sit genus accidentis, videtur quod Deus fuerit homo accidentaliter. 2. Præterea. Omne quod advenit post esse completum est accidens. Sed humana natura advenit Filio Dei post esse completum ipsius. Ergo advenit ei accidentaliter. 3. Præterea. Secundum Philosophum, (Caleg. 2, la, 24) « in subjecto dicitur esse, quod est in aliquo non sicut pars ». Sed humanitas in Christo non est sicut pars, ut dictum est. Ergo est in eo sicut in subjecto. Sed esse in subjecto est pro­ prium accidentis. Ergo unitur Verbo accidentaliter. 4. Præterea. Accidens est quod adest et abest præter 1. β ct ed. e evitat ». — 2. F. om. « non ». — 3. Vide III, q. 2, a. 5 ad 2 ubi fusius resolvitur hæc objectio. — 4. Ed. « et non ». — 5. α « ita ». 246 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM subjecti corruptionem. Sed humana natura hoc modo se habet ad personam Filii Dei. Ergo accidentaliter unitur ei. 114. ■— SED CONTRA est Decretalis Alexandri1 Papæ : (Denz., n. 393) « Cum, inquit, Christus sit perfectus Deus el perfectus homo ; qua temeritate audent quidam dicere quod Christus, secundum quod homo, non est aliquid Ί » Sed prædicatum accidentale non prædicat aliquid, sed aliqualiter se habens. Ergo homo non est prædicatum accidentale. 115. — Præterea. Philosophus2 in I Phys., (a 3. 186b, 41 : 1. 6, n. 8.) dicit : « Quod vere est », id est substantia, « fit acci­ dens nulli ». Sed humanitas est substantia ; ergo non potest, esse3 accidens alicui4. 116. —Præterea. Si est accidens, oportet quod alicui acci­ dat. Non homini, quia per se convenit ei humanitas. Ergo accidit Filio Dei : quod est contra Boetium qui dicit quod in Deo non est aliquod accidens. 117. ·— RESPONSIO. Dicendum quod quamvis hoc quod est accidens in se, possit esse aliquo modo substantia alicui, ut color albedini ; tamen quod est in se substantia, non potest esse accidens alicujus, quamvis conjunctio unius substantia· ad alteram possit esse accidens, ut sic una substantia alteri accidentaliter advenire dicatur, sicut vestis homini. Sed hoc non potest esse nisi dupliciter : vel quod conjun­ gatur ei secundum contactum, sicut vestis homini vel sicut dolium vino ; aut sicut mobile motori, sicut Angelus conjungitur corpori quod assumit. Et cum contactus non sit nisi corporum, oportet dicere, quod humana natura non potest advenire divinæ personæ nisi sicut mobile motori5, ut dicatur Christus hoc modo assump­ sisse naturam humanam, sicut Angelus corpus assumit, ut oculis mortalium videatur, sicut in Littera (6) dicitur ; et sic Spiritus sanctus visus est in columba. 118. — Hæc autem assumptio non vere facit prædicari assumpta6 de assumente, neque7 proprietates assumpti vere transfert in assumentem ; non enim Angelus assumens corpus ad hominis similitudinem vere est homo, neque7 vere habet aliquas proprietates hominis ; neque Spiritus sanctus potest dici minor seipso propter speciem columbæ in qua apparuit, ut dicit Augustinus. 1. F. om. « Alexandri ». — 2. Ed. « Aristoteles ». — 3. Ed. « dici ». — 4. β om. « alicui ». — 5. αβ « motor motori ». — 6. Ed. « assumptum ». — 7. Ed. « nec ». »· DISTINCTIO VI, EXPOSITIO TEXTUS 247 Unde patet quod hæc opinio non potest dicere quod Filius Dei vere sit homo vel vere sit passus ; et ideo cum neget veritatem articulorum, condemnata est quasi haeretica. 119. — Tamen etiam quantum ad hanc positionem procedit ab eodem fonte cum prima, scilicet ex hoc quod humana natura non assumeretur ad esse divinæ personæ. Unde prima1 ponebat quod assumptum esse habebat per se, in quo subsistebat ; hæc autem tertia2 ponit quod non sub­ sistit assumptum, nec3 persona in eo, sed est esse accidentale superadditum. 120. — AD PRIMUM ergo dicendum quod natura humana in Christo habet aliquam similitudinem cum accidente, et præcipue cüm habitu, quantum ad tria. —Primo, quia advenit personæ divinæ post esse completum, sicut habitus et omnia alia accidentia. ■— Secundo, quia est in se substantia et advenit alteri, sicut vestis homini. — Tertio, quia melioratur ex unione ad Verbum et non mutat Verbum ; sicut vestis formatur secundum formam vestientis et non mutat vestientem. Unde antiqui dixerunt quod vergit in accidens. Et quidam propter hoc addiderunt quod degenerat in accidens : quod tamen non ita proprie dicitur ; quia natura humana in Christo non degenerat, immo magis nobilitatur. 121. — Ad secundum dicendum quod quamvis adveniat post esse completum, non tamen est accidentaliter adveniens ; quia trahitur ad unionem in illo esse, sicut corpus adveniet animæ in resurrectione. 122. ·— Ad tertium dicendum quod quamvis non proprie posset4 dici pars, tamen aliquid habet de ratione partis, quod non habet accidens, ut ex dictis patet. 123. ■— Ad quartum dicendum sicut ad secundum. EXPOSITIO TEXTUS 124. —« Quæritur an his locutionibus etc. » (1) HIC PONIT TRES QUÆSTIONES. Prima est : Utrum homo prædicet aliquid de Christo. Et secundum primam et secundam opinionem prædicat aliquid, quia de eo prædicatur in quid, quia est unio substantialis ; secundum vero tertiam5 non prædicat aliquid, sed aliquo modo se habens. Secundam quæstionem ponit ibi : « Et an ita conveniat dici 1. Ed. ad. « opinio ». — 2. Ed. ad. « opinio ». — 3. Ed. « neque ». — 4. Ed. « possit ». — 5. Ed. ad. « opinionem ». 248 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM etc. » (1) Utrum homo factus sit Deus sicut Deus factus1 homo : quod prima opinio concedit ; secunda et tertia non, proprie loquendo, ut in sequenti dist. patebit. Tertia quæstio est : Si per hujusmodi locutiones non dicitur Deus factus aliquid, quis erit in his intellectus1 23? Et hanc ponit ibi : « Et si ex his locutionibus etc. » (1) 125. - - « Alii enim dicunt etc. » (2). HIC PONIT POSITIONES non omnes, sed quæ sufficiunt ad intel­ lectum ejus. Et prima positio est radix opinionis, scilicet quod anima et corpus assumuntur unita, quod est contra tertiam, non solum ad constituendum humanitatem, sed etiam hominem, quod est contra secundam, et hoc est quod dicit : « Hominem quemdam etc. » Et quod ista unio animæ ad carnem, ex qua constituitur homo, præcedit unionem ad Verbum secundum intellectum ; et hoc est quod dicit : « Et ille homo cœpit etc. » non autem tempore ; et hoc est quod dicit : « In ipsa Verbi incarnatione. » Secundam positionem ponit ibi : « Concedunt etiam etc. » (2) Et hoc est quod homo est assumptus, et quod assumens est assumptum, quod notatur in hoc quod dicit3- : « Et tamen esse Verbum ». Et quod per assumptionem Deus factus est homo ; unde dicit : « Et ea ratione etc. » Tertia est quod homo factus est Deus, et e converso ibi : « Unde vere dicitur. » (2) Quarta est quod homo dicit compositum ex duabus sub­ stantiis tantum, ibi : « Cumque dicant etc. » (2) primæ opinionis, 126. — « Sed4 ne de suo etc. » (8) HIC INDUCUNTUR AUCTORITATES AD PROBANDUM PRIMAM opinionem. Et sciendum quod quatuor probant per prædictas aucto­ ritates. Primum est5 quod Christus est duo : quod probant per primam auctoritatem quæ incipit ibi (3 a.) : « Cum legitur etc. » ex illo verbo. « Utrumque simul unam personam. » liem per secundam quæ incipit ibi (b)· « Christus Jesus, » ex illo verbo, « Utraque substantia, scilicet divina1 et humana », et6 ex illo, « Aliud propter Verbum, etc. » Item per quartam quæ incipit ibi (d) : « Agnoscamus geminam substantiam » ex illo verbo, « Utrumque autem simul etc. » Quod autem dicitur (3 b) : « Utrumque7 Christus » intelligendum est non proprie dici, sed materialiter ; sicut paries et tectum dicitur domus. 1. Ed. ad. « est ». — 2. αβ loco hujus quæstionis habent « qualiter intelligantur dictæ propositiones ct hoc determinabit in sequenti distinctione ». — 3. Ed. om. « et ». — 4. VPE. « et ». — 5. a om. « est ».— 6. Ed. « om. « et ». — 7. Sic S. Doctor videtur legisse textum (3 b) circa finem. Sed in omnibus editis habetur : « utrumque unus ; sed aliud propter Verbum et aliud propter hominem ». DISTINCTIO VI, EXPOSITIO TEXTUS 249 Quod vero dicit : « Aliud et aliud », (3) intelligendum est» alterius et alterius naturæ. Secundum quod probant, est quod homo factus est Deus. Et hoc probant per tertiam auctoritatem quæ incipit ibi : « Quid natura humana etc. » (c) ex illo verbo, « Quibus mereretur iste homo etc. » liem ex quinta quæ incipit ibi : « Ille homo, ut a Verbo » (e) ex illo verbo, « Ex quo ille homo coepit esse Filius Dei esse cœpit1. » Item ex sexta quæ incipit ibi : « Homo quicumque » (f) ex illo verbo, « Homo ille ab initio factus est Christus. Item ex septima quæ incipit ibi « Gratia Dei nobis etc. » (g) ex illo verbo : « Una cum illo persona Filius Dei fieret » : quod qualiter intelligendum sit, in sequenti dist. dicetur. Tertium est quod homo sit assumptus. Et hoc probant per quintam auctoritatem quæ incipit ibi : « Ille homo » (e) quæ expresse hoc dicit. Et hoc in præcedenti dist. solutum est, quia homo dicitur assumptus, id est natura hominis. Quartum quod probant est quod homo constat ex duabus substantiis, per octavam auctoritatem quæ incipit ibi : « Christum non ambigimus, etc. » (h) quæ expresse hoc dicit ; sed Hilarius loquitur quantum ad formam significatam, non quantum ad suppositum. 127. — « Sunt autem et alii. » (4) IN HOC CAPITULO2 PONIT POSITIONES secundæ opinionis. Ponit ergo duas positiones ejus, in quibus tota consistit. Prima est quod assumptum est compositum ex anima et corpore per modum naturæ humanæ. Quod patet ex hoc quod humanam naturam, ex qua et divina dicit Christum constare, statim exponit per animam et corpus, ex quibus non constat natura humana, nisi secundum quod sunt conjuncta ad invicem. Et quod hoc compositum sit homo, habet ex unione ad personam divinam. Unde dicit quod homo ille non tantum constat ex anima et carne3, sed ex his et Divinitate. Quod autem dicit : « in parte consentiunt », intendit quan­ tum ad hoc quod utraque ponit quod homo de Christo prædicat quid, et quod anima et corpus sint unita ad invicem. Secunda positio est quod persona Verbi ante incarnatio­ nem fuit simplex, sed post est composita. Et post hoc removet duo inconvenientia quæ videntur sequi. — Primum est quod persona Verbi sit alia quam primo : quod removet ibi : « Nec est ideo alia persona quam prius » ; — secundum quod persona sit facta : quod removet ibi : « Nec tamen persona illa debet dici facta persona. » . 128. — « De hoc Augustinus in lib. Sententiarum Prosperi i· ■ k 1. Ed. om. « Filius Dei esse coepit ».— 2. Ed. « capite ».— 3. Ed. « corpore ». 250 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM ait. » (5) HIC PONIT AUCTORITATES PROBANTES Et probant duo : scilicet quod est una hypostasis — et quod persona post incarnationem est com­ posita : quod satis patet in Littera. secundam opinionem. 129. — « Sunt etiam alii etc. » (6) HIC PONIT POSITIONES opinionis. ET PONIT QUATUOR IN QUIBUS TOTA CONSISTIT. Prima est, quod ex anima et corpore non fit1 aliquid unum ; et hoc ponitur statim in principio. Secunda, quod hæc duo adveniunt divinæ personæ accidentaliter sicut indumentum; et hoc ibi : « Sed sic illa duo... » (6) Et deinde removet duo inconvenientia. Unum quod sequitur ex prima positione, scilicet quod Deus non sit verus homo ; et hoc ibi : « Qui ideo dicitur... » Sed constat quod non potest evitare ; quia remota unione animæ ad corpus, non invenitur veritas carnis. Et præterea adhuc si sit vera caro et vera anima, non erit verus homo, nisi sint unita. Secundum est quod sequitur ex secunda positione, scilicet quod si anima et corpus advenerint accidentaliter, non per­ tineant ad singularitatem divinæ personæ : quod removet ibi : « Quæ duo etiam etc. » Patet etiam quod non potest hoc inconveniens evitare, quia non sequitur' : si non addit ad numerum personarum, ergo pertinet ad singularitatem divinæ personæ ; sicut etiam columba in qua Spiritus sanctus apparuit non auget numerum personarum, non tamen pertinet ad singularitatem personæ Spiritus sancti. Tertia positio est quod persona Verbi est simplex post incarnationem sicut ante ; in quo convenit cum prima ; et hoc ibi : « Et quia ipsa persona Verbi etc. » (6) Quarta, quod homo de Deo non prædicat quid, sed ha­ bitum ; et hoc ibi : « Qui secundum habitum Deum hominem factum dicunt. » Et hanc positionem2 probat ad inconveniens ducendo, ibi : « Nam si essentialiter... » (6) quod tamen patet non esse inconveniens. tertiæ 130. — « Ne autem et isti de suo etc. » (7) HIC PONIT AUCTORITATES PROBANTES HANC TERTIAM OPINIONEM. Et3 primum quod probant est quod persona ista non fuit mutata per incarnationem, et quod humana natura non auget numerum personarum ; et hoc per primam auctori­ tatem. (a) Sed hoc non est contra secundam opinionem, quæ quamvis ponat personam compositam, non tamen mutatam. Nec sufficit ad probandum quod anima et corpus non. pertineant 1. Ed. « sit ». — 2. Ed. « Et hoc probat ». — 3, Ed. « om. « et ». DISTINCTIO VI, EXPOSITIO TEXTUS 251 ad singularitatem divinæ personæ, quia non est auctus numerus personarum. Secundum quod probant est quod homo dicitur de Deo secundum habitum ; et hoc per1 secundam auctoritatem quæ incipit2 ibi : «Multis modis... » (b) quæ expresse hoc dicere videtur. Item per tertiam quæ incipit ibi : « Si quæritur ipsa in­ carnatio » (c) ex illo verbo, « Indutum... ». Item ex quinta, (e) sexta (f) et septima (g) quæ Deum dicunt suscepisse hominem aut humanam naturam, ut invisibilis3 visibilis esset. Sed non oportet quod omne quod suscipitur sit accidens. Item ex ultima quæ incipit ibi : « Quomodo Filius... » (h) ex illo verbo : « Non fuit habitus ille tantum hominis » ; id est puri hominis, « sed ut hominis » ; quia purus homo vide­ batur propter habitum. Sed hæc omnia per similitudinem dicuntur, et non per proprietatem, sicut ex prædictis patet. Tertium est quod Christus dicatur homo, quia habuit animam et corpus sibi unita, ex quarta auctoritate quæ incipit ibi : « Dei Filius etc. >■ (d) ex illo verbo : « In eo plenus etc. » Sed hæc auctoritas non negat unionem animæ et corporis, immo magis ponit per hoc quod dicit veram naturam. Non enim est natura humana nisi ex compositione animæ et corporis. ■!H'j λ/1 1. α secundum » — 2. Ed. om. « quæ incipit ». — 3. Ed. om. « invisibilis ». * w DISTINCTIO VII Positis sententiis, prolatisque testimoniis, intelligen­ tes PROPOSITARUM LOCUTIONUM EXSEQUITUR SECUNDUM SINGULAS SENTENTIAS, ET PRIUS SECUNDUM PRIMAM. 1. — Secundum vero primam dicitur : Deus factus homo, et homo factus Deus ; quia Deus cœpit esse quædam substantia rationalis quæ ante non fuerat, et illa substantia cœpit esse Deus. 2. — Et hoc1 gratia, non natura vel meritis habuit. Unde recte dici­ tur, (Rom., i, 4) Christus, inquantum homo, prsedestinatus esse Filius Dei, 3. — Huic autem sententiæ opponitur : Si illa substantia cœpit esse Deus, et Deus illa, quædam igitur substantia est Deus quæ non semper fuit Deus ; et quædam substantia est Deus quæ non est divina substantia ; et Deus est aliquid quod non semper fuit. 4. — Quod et illi concedunt, Origenis testimonio innitentes, qui ait, (G. 14, 848) : Factus est sine dubio id quod prius non erat; sed addidit : « secundum carnem » ; secundum Deum vero erat prius, et non erat quando non erat. Aliis quoque pluribus modis illi sententiæ potest opponi, quibus supersedemus, exercitationis studium lectori relinquentes et ad alia properantes. HlC EXPLANAT SECUNDAM SENTENTIAM ET EARUMDEM LOCUTIONUM SENSUS 5. —In secunda vero sententia, hujus dictionis2 talis videtur ratio, ut cum dicitur : Deus jactus est homo, intelligatur coepisse esse sub­ sistens ex duabus naturis vel tribus substantiis ; et e converso, Homo factus est Deus ; quia subsistens in duabus naturis cœpit esse Deus ; vel potius homo factus3 Deus, et e converso dicitur, quia Deus assump­ sit hominem et homo assumptus est a Deo. Unde Augustinus dicit in lib. 1 De Trinit. (c. 13, n. 28 ; L. 42, 840) : Talis fuit illa susceptio quæ hominem faceret Deum, et Deum hominem. 6. — Variatur autem intelligentia, cum dicitur : Deus est homo et homo est Deus. Dicitur enim Deus esse persona subsistens in duabus et ex duabus naturis ; et persona subsistens in duabus et1 ex duabus naturis dicitur esse Deus, idest Verbum vel natura divina. Potest enim prædicari persona simplex vel natura de persona composita. Non est autem, ut ait Joannes Damascenus (1. III De fide orth., c. 3 ; G. 94, 987), idem dicere naturam vel personam. Ex QUO SENSU DICUNT CHRISTUM PRÆDESTINATUM 7. — Isti dicunt Christum praedestinatum esse, scilicet personam illam, inquantum est homo, idest inquantum est subsistens ex duabus I. Ed. « hæc ». — 2. Ed. « distinctionis ». — 3. Ed. ad. « est ». — 4. Quar. om. ■a in duabus et ». DISTINCTIO VII 253 substantiis, scilicet anima et carne. Nam quantum ad naturam Divi­ nitatis non est ipse prædestinatus. Non ergo inquantum in ea vel ex ea subsistit, prædestinatus est ; sed inquantum subsistit in aliis duabus substantiis, idest in anima et carne, hoc est inquantum est homo. exponuntur auctoritates primæ, quæ huic videntur obviare sententiæ Qualiter 8. — Determinant etiam auctoritates quæ primæ conveniunt sen­ tentiæ, et huic contradicere videntur, ut cum legitur Homo ille assump­ tus a Verbo in singularitate personæ, vel factus una persona cum Verbo, de natura humana intelligitur quæ Verbo unita est in singularitate personæ, idest, ita quod eadem persona quæ prius erat et simplex erat, sine incremento numeri et immutata permansit, licet composita. Compositionis vero hujus aliam dicunt esse rationem quam sit in aliis hominibus ; quia hujus ex tribus, aliorum ex duabus substantiis est compositio. Negant quoque naturam humanam esse personam vel Dei Filium ; et sicut unum eumdemque dicunt esse hominem et Deum, et filium hominis et Filium Dei ; ita unum et idem, non aliud et aliud, sicut nec alium et alium. Quædam ponit quæ præmissis videntur adversari 9. — Sed his videntur adversari quæ subditis continentur capitulis. Ait enim Augustinus Super Joan. (Tract. 69, η. 3 ; L. 35, 1817) : Aliud est Verbum Dei, aliud homo ; sed Verbum caro factum est, idest homo. Non itaque alia Verbi, alia est hominis persona, quoniam utrum­ que est Christus et una persona. Idem Ad Felicianum1 (c. 11, 12 ; L. 42, 1165 sq.) Aliud Dei Filius est, aliud hominis filius : sed non alius. Item : Dei Filius, aliud de Patre, aliud de matre. Idem in lib. I De Trinit. (c. 10, n. 20 ; L. 42, 834) : Cum Filius sit et Deus et homo, alia substantia1 2 Deus, alia homo. Qualiter his respondeant 'i: i 10. — Hæc autem in hunc modum determinant, quia cum dicitur : Aliud Verbum Dei, aliud homo ; sive alia substantia Deus, alia homo· alterius naturæ significatur Christus esse, inquantum est homo, et alterius, inquantum est Deus ; et aliud natura qua est homo, et aliud natura qua est Deus. Ut enim ait Joannes Damascenus (De fide orth., lib. III, c. 3 ; L. 94, 987) : Inconverse et inalterabiliter unitæ sunt ad invicem naturæ, neque divina distante a propria simplicitate, neque humana aut conversa in Deitatis naturam, aut in non existentiam divisa ; neque ex duabus una facta composita natura. Composita enim natura neutri earum ex quibus componitur naturis όμοονσιο;, idest consubstantialis, esse potest, ex 1. Liber Contra Felicianum restituendus est Vigilio Tapsensi, dicit F. 2. Migne « alia substantia homo potius in Filio quam Filius in Patre ; sicut, etc. » in nota vero : « s,c meliores Mss. ; at editi, alia substantia Deus, alia homo, 'homo potius in Filio, etc. ». 254 SCRIPTUM SUPER III LIB, SENTENTIARUM alteris perficiens alterum; ut corpus ex quatuor elementis compositum, nec ignis nominatur, nec aer, nec terra, nec aqua, nec horum aliqui όμοούσιον dicitur. Si igitur, secundum hæreticos, Christus unius com­ positæ naturæ post unionem exstitit, ex simplici natura conversus est in compositam, et neque Patri simplicis naturæ existenti, neque Matri est όμοοόσιος ; et neque Deus neque homo denominabitur, sed Christus solum ; et erit hoc nomen, scilicet Christus, non personæ ipsius nomen, sed unius secundum ipsos compositæ naturæ. Nos autem Christum non unius compositæ naturæ dogmatizamus ; et hoc nomen, scilicet Christus, nomen personæ dicimus,, non μονοτρόπως, idest uno modo dictum ; sed. duarum naturarum esse significativum, scilicet Deitatis et humanitatis Ex Deitate autem et humanitate Deum perfectum et hominem perfectum eumdem et esse et dici ex duabus et in duabus naturis confitemur. Sic ergo dicitur aliud esse Filius Dei, aliud filius hominis, quia alterius est substantiæ vel naturæ inquantum est Filius Dei, alterius inquantum est filius hominis ; non quod ipse Filius Dei et hominis sit duo illa diversa, id est duæ diversæ naturæ. Auctoritate confirmat determinationem 11. — Aperte enim Hilarius in IX lib. De Trinit. (n. 40 ; L. 10, 313) ait : Cum non aliud sit filius hominis, neque aliud Filius Dei, — « Verbum enim caro factum est » — et cum ille qui Filius Dei est, ipse et hominis sit filius ; requiro quis in hoc Filio hominis sit glorificatus. Evidenter dicit non aliud esse Filium Dei, et aliud filium hominis. Ex quo præmissa roboratur et approbatur determinatio. Alia etiam verba auctoritatum determinet annotat, ut 12. — Quod etiam dictum est : Utrumque est Christus, et una persona (9) movere potest lectorem ; sicut et illud quod Augustinus dicit in lib. I De Trinit., (c. 7, n. 14 ; L. 42, 829) : Quia forma Dei formam servi accepit ; utrumque Deus utrumque homo. Sed utrumque Deus propter accipientem Deum, et utrumque homo propter acceptum hominem. Et illud quod Idem ait in libro De bono perseverantiæ (c. 24, n. 67 ; L. 45, 1033) : Qui fidelis est, in eo veram humanam naturam credit, suscipiente Deo Verbo, ita sublimatam, ut qui suscepit et quod suscepit una esset in Trinitate persona, assumptione illa ineffabiliter faciente personæ unius in Deo et homine veritatem. Si autem qui suscepit et quod suscepit, una est persona, ergo natura humana cum Verbo una est persona. 13. — Sed hæc omnia ex tali sensu dicta fore tradunt, ut utrumque dicatur esse Christus et una persona, quia in utroque unus Christus, una persona subsistit. Ita etiam susceptum cum suscipiente una per­ sona dicitur, quia susceptum suscipienti est sociatum in unitate personæ, idest ita quod unitas personæ permansit, non ita ut caro et anima sint Deus. 14. — Quia, ut ait Hieronymus (Serm. de assumpt. B. V., c. 13 ; L. 30, 135), Verbum est Deus, non caro assumpta. Et Ambrosius in lib. III De Spiritu sancto, ait : (De Incarnationis Dominicæ sacramento, c. 6, n. 61 ; L. 16, 833) : Aliud est quod assumpsit, et aliud quod assumptum est. 255 DISTINCTIO VII Hic quamdam ponit auctoritatem quœ multum VIDETUR HUIC SENTENTIJE OBVIARE 15. — Est autem et aliud quod huic sententiæ plurimum videtur Obviare. Ait enim Augustinus in lib. II Contra Maximinum, (c. 10, n. 2 ; L. 42, 765) : Christus una persona est geminæ substantiæ, quia et Deus et homo est. Nec tamen Deus vel homo pars hujus personæ dici potest : alioquin Filius Dei, Deus, antequam susciperet formam servi, non erat totus, et crevit cum homo Divinitati ejus accessit. Ecce Deum dicit non esse partem illius personæ ; unde videtur illa persona non constare ex Deo et homine. 16. — Ad quod etiam illi dicunt, illam personam non ita constare ex Deo et homine, quasi totum ex partibus. Ita enim partes alicujus totius conveniunt, ut ex illis quod non erat constituatur. Non autem sic divina et humana natura in Christo uniuntur : inexplicabilis enim est istius unionis, quæ non est partium, ratio. Quidam tamen nomine Dei ibi personam significari putant, quia de tribus agebat personis, quarum nullam Trinitatis esse partem dice­ bat, sicut pars istius personæ non est Deus. Quod si de persona intelligitur, manifestum est quia persona non est pars personæ. Posita est diligenter sententia secunda et ejus explanatio, cui in nullo vel in modico obviant auctoritates in tertia sententia inductæ, quæ jam consideranda est. In TERTIA SENTENTIA 0UÆ SIT PR7EMISSARUM PROPOSITIONUM INTELLIGENTIA 17. — In hac igitur sententia sic dicitur : Deus factus homo, quia hominem accepit ; et sic dicitur esse homo, quia hominem habet, vel quia est habens hominem ; et homo factus1 Deus, quia assump­ tus est a Deo ; et homo esse Deus, quia habens hominem est Deus. Cum ergo dicitur : Deus est homo, vel habitus prædicatur vel persona, sed humanata. Et quod persona humanata prædicetur, Cassiodobus (cf. Glossa Lyrani ad Rom. i, 3, sub nomine Obigenis), ostendere videtur dicens : Factus est, ut ita dixerim, humanatus Deus, qui etiam in assumptione carnis Deus esse non destitit. Quod tamen varie accipi potest, ut dicatur Deus factus est humanatus, vel Christus factus est Deus humanatus : ulrumque enim sane dici potest. Cum ergo dicitur : Factus est Deus homo, multiplex secundum istos fit intelligentia, ut naturam humanam accepisse, vel humanum A’erbum esse incepisse intelligatur. Nec tamen, si incepit esse humanatum Verbum, ideo sequitur quod ince­ perit esse Verbum ; nec si Deus factus est humanatum Verbum, sequi­ tur quod factus sit Verbum ; sicut de aliquo dicitur : Hodie iste cœpit. esse bonus homo vel factus est bonus homo ; nec tamen hodie coepit esse homo vel factus est homo. Quo SENSU SECUNDUM ISTOS DICATUR PRÆDESTINATUS ClIRISTUS 18. — Secundum istos dicitur Christus, secundum quod homo, prædestinatus esse Filius Dei, quia est prædestinatum a Deo ab æterno Ed. ad. « est », 256 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM et in tempore collatum ei per gratiam, ut ipse ens homo sit Filius Dei. Hoc enim non semper habuit, sed in tempore per gratiam accepit. Quod videtur Augustinus notasse in lib. (De præd. sanet, c. 15, n. 31 ; L. 44, 982), ad Prosperum et Hilarium, dicens : Prædestinatus est Jesus, ut qui futurus erat secundum carnem filius David, esset in virtute Filius Dei. 19. — Hi1 etiam cum dicitur : Christus minor Patre, secundum quod homo ; secundum habitum hoc intelligunt dictum, idest inquantum habet hominem sibi unitum. Unde Augustinus in lib. I De Trinit. (c. 7, n. 14 ; L. 42, 829) : Deus Filius Deo Patri natura est æqualis, habitu minor. In forma enim servi minor est Patre : in forma Dei æqualis est Patri. 20. — Et quia secundum habitum accipienda est incarnationis ratio, ideo Deum humanatum, non hominem deificatum dici tradunt. Unde Joannes Damascenus (lib. III, c. 2 ; L. 94, 987) : Non homi­ nem deificatum dicimus, sed Deum hominem factum. Quod non debet dici homo dominicus 21. — Et licet dicatur homo Deus, non tamen congrue dicitur homo dominicus. Unde Augustinus in lib. I Retractat, (c. 19, n. 8 ; L. 32, 616) : Non video utrum recte dicatur homo dominicus, quP est mediator Dei et homi­ num, Christus Jesus, cum sit utique Dominus. Et hoc quidem ut dicerem apud quosdam legi tractatores catholicos3. Sed ubicumque hoc dixi, dixisse me nollem. Postea quippe vidi non esse dicendum, quamvis nonnulla possit ratione defendi. Secundum istos etiam dicitur persona Filii in duabus et ex duabus existere naturis, secundum adhærentiam et inhærentiam : altera enim adhæret ei, altera inest. Quod prædicta non sufficiunt ad cognoscendam HANC QUÆSTIONEM 22. — Satis diligenter, juxta diversorum sententias, supra positam absque assertione et præjudicio tractavi quæstionem. Verumtamen nolo in re tanta tamque ad dignoscendum4 difficili, putare lectorem istam sibi nostram debere sufficere disputationem ; sed legat et alia forte melius considerata atque tractata, et ea quæ hic movere possunt, vigilantiori atque intelligentiori, si potest, mente discutiat, hoc fir­ miter tenens quod Deus hominem assumpsit, homo in Deum transivit non naturæ versibilitate3, sed Dei dignatione ; ut nec Deus mutaretur in humanam substantiam, assumendo hominem, nec homo in divinam, glorificatus in Deum ; quia mutatio vel versibilitas6 naturæ diminutionem et abolitionem substantiae facit. (Gennad., De ecclesiast. dogm., c. 2 ; L. 58, 981.) 1. F. « Hic ». ■— 2. Ed. » quod ». ■— 3. N. ad. « divinorum eloquiorum ».---6. Quar. « agnoscendum », — 5. Ed. · vertibilitate ». — 6. Ed. « vertibilitas ». ■ I £ I Ï, , U 7 , , DISTINCTIO VII, DIVISIO TEXTUS 257 DIVISIO TEXTUS « Secundum vero primam dicitur, Deus factus homo etc. » (1) 23. — Postquam distinxit Magister tres opiniones de modo1 unionis, hic secundum eas ostendit qualiter locutiones quibus unio significatur, sunt intelligendæ. Et dividitur in partes duas. In prima exponit eas secundum singulas opiniones. In secunda relinquit auditori judicium de dictis opinionibus ibi : « Satis diligenter etc. » (22) Prima2 dividitur in 1res3. In prima exponit didas locutiones secundum primam opinionem. In secunda secundum secun­ dam ibi : « In secunda vero sententia etc. (5) » In tertia secundum tertiam ibi : « In hac igitur sententia etc. » (17) Circa primurn duo facit. Primo exponit propositiones dictas secundum primam opinionem. Secundo objicit contra ibi : « Huic autem sententiæ etc. » (3) Exponit autem illas propositiones in prima parte, in quibus fit mutua prædicatio Dei et hominis mediante hoc participio factus, quas primo exponit ; et illas in quibus fit prædicatio mediante hoc participio praedestinatus, quas se­ cundo exponit, ibi : « Et hoc gratia non natura. » (2) Objec­ tionis autem solutionem ponit, ibi : « Quod et illi conce­ dunt. » (4) « In secunda vero sententia etc. » (5) Hic exponit eas quæ sunP secundum secundam opinionem. Et primo exponit propositiones. Secundo solvit ea5 quæ videntur esse contra hanc opinionem, ibi : « Determinant etc. » (8) Circa primum tria facit. Primo exponit illas in quibus fit prædicatio mediante hoc participio factus. Secundo, illas in quibus fit mediante hoc verbo est, ibi : « Variatur autem intelligentia etc. » (6) Tertio, illas in quibus fit prædicatio mediante hoc participio praedestinatus, ibi : « Isti dicunt Chri­ stum. » (7) « Determinant etiam auctoritates etc. » (8) Hic solvit tria quæ videntur esse contra hanc opinionem secundam. Et tria facit circa hoc6. Primo solvit autoritates quæ videntur probare quod homo sit assumptus. Secundo, illas quæ videntur probare quod Christus sit duo, ibi : « Sed his videntur adversari. » (9) Tertio, illas quæ probant quod persona non sit composita, ibi : « Est autem et aliud quod huic senten­ tiæ etc. » (15) Secunda pars dividitur in duas3. In prima solvit auctori­ tates quæ dicunt Christum esse aliud et aliud, ex quo sequi­ tur Christum7 esse duo. In secunda solvit illas quæ dicunt 1. Ed. « circa modum ». — 2. β ad. « autem ». — 3. Ed. ad. « partes ». — 4. α om. « quæ sunt ». — β om. « sunt ». — 5. α « ad ea », ed. om. ea ». — θ. α om. « circa hoc ». — 7. Ed. « ipsum ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - III. — 10 258 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Christum esse duo, vel utrumque duorum esse Christum, ibi : « Quod etiam dictum est : Utrumque Christus... »(12) Circa primum tria facit. Primo objicit. Secundo solvit ibi : « Hæc autem in hunc modum. » (10) Tertio solutionem confirmat ibi : « Aperte enim Hilarius. » (11) Et similiter dividitur pars secunda, quia primo objicit ; secundo solvit, ibi : « Sed hæc omnia ex tali sensu etc. » (13) ; tertio solutionem confirmat ibi : « Quia ut ait Hierony­ mus. » (14) « Est autem et aliud. » (15) Hic objicit contra positionem personæ. Et primo objicit. Secundo solvit ibi : « Ad quod etiam illi dicunt. » (16) « In hac igitur sententia etc. » (17) Hic exponit dictas propositiones secundum tertiam opinionem. Et dividitur in duas partes. In prima exponit propositiones. In secunda infert corollarium ex dictis, ibi : « Et quia secundum habi­ tum. » (20) Circa primum tria facit. Primo exponit qualiter1 dicatur Deus factus homo vel esse homo2. Secundo, quomodo dicatur Christus prædestinatus, ibi : « Secundum istos dicitur Chri­ stus. » (18) Tertio, quomodo dicatur minor seipso, ibi : « Hi etiam cum dicitur, etc. » (19) « Et quia secundum habitum etc. » (20) Hic concludit ex dictis quod homo potest prædicari denominative de Deo ut dicatur Deus3 humanatus, non autem Deus de homine. Et circa hoc duo facit. Primo ostendit quod non potest dici homo deificatus. Secundo quod non potest dici homo dominieus, ibi : « Et licet dicatur homo etc. » (21) Hic est quæstio de locutionibus exprimentibus unionem. Et Primo quaeritur de locutionibus exprimentibus unio­ nem per hoc verbum est simpliciter; Secundo de his quæ exprimunt unionem cum hoc parti­ cipio factus ; Tertio de illis quæ exprimunt unionem cum hoc parti­ cipio prædestinatus. QUÆSTIO I DE LOCUTIONIBUS EXPRIMENTIBUS UNIONEM PER HOC VERBUM «EST» SIMPLICITER Circa primum quæruntur duo : Primo, de hac : Deus est homo, et e converso ; Secundo, de hac : Christus est homo dominicus. 1. β « quomodo ». — 2. F. om, « vel esse homo». «— 3. αβ om. « Deus ». j ■ i 1 1 ! 259 DISTINCTIO VII, OUÆST. I, ART. I ARTICULUS PRIMUS L'trum hæc sit vera : « Deus est homo » III, q. 16, a. 1-2 ; De rationibus Fidei, c. 6. 24. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Addetur quod hæc sit falsa : Deus esi homo. 1. Magis enim1 conveniunt quæ uniuntur in personam et naturam unam, quam ea quæ uniuntur in personam et non in naturam unam. Sed anima et corpus uniuntur in naturam et personam unam ; Deus autem et homo in personam, et non in naturam. Cum igitur2 anima non possit praedicari de corpore, nec e converso, videtur quod Deus non possit praidicari de homine, nec e converso. 2. Præterea. Major est unitas trium personarum in natura divina quam unitas duarum naturarum in persona Christi. Sed una persona non prædicatur de alia. Ergo nec homo prædicatur de Deo, nec e converso. 3. Præterea. Nihil prædicatur univoce de Creatore et creatura. Sed homo univoce prædicatur in Christo et in nobis. Ergo non prædicatur de Deo. 4. Præterea. Quidquid prædicatur de Deo, aul est abso­ lutum, aut relativum. Sed homo non est relativum, quia non dicitur ad aliquid ; et præterea prædicat aliquid secundum duas opiniones : quod non convenit relativis, qua1, secundum Augustinum3, non prædicant aliquid, sed ad aliquid. Nec potest prædicari de Deo tanquam absolutum ; quia absoluta quæ veniunt in divinam prædicationem dicuntur de tribus personis : quod non est de hoc nomine homo. Ergo non pos­ sumus dicere quod Deus sit homo. 5. Præterea. Quod prædicatur, aut prædicatur per se, aul per accidens. Sed homo non prædicatur de Deo per se, quia sic conveniret omni supposito divinæ naturæ ; nec iterum prædicatur per accidens, quia Deo nihil accidit. Ergo homo nullo modo prædicatur de Deo. 6. Præterea. Omnis prædicatio vel est per essentiam sicut : homo est animal; net per inhærentiam. sicut : homo est albus; vel per causam sicut4 : dies est sol lucens5 super terram. Sed cum dicitur : Deus est homo, non est prædicatio per 1. α om. « enim ». — 2. β et ed, « ergo ». 3. VP. « .scrm. 38 de tempore » sed ille sermo totus ex Ai.cuim libro de Trinitate, desumitur (L 101 18)_ 4. RANVP. « causalitatem ». — 5. NVP « sicut hæc : si dies est sol’ lucet siiper terram ». ’ 260 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM causam, ut sit sensus, Deus est causa hominis, quia sic posset dici1 leo vel stella ; nec est prædicatio per inhærentiam, quia humanitas non accidentaliter inhæret Deo, ut supra dic­ tum est ; nec est prædicatio2 per essentiam, quia alia est essentia hominis et Dei. Ergo est falsa propositio. 7. Præterea. Secundum artem Philosophi in I Topic., (α 4. 101b, 17 s.) quatuor sunt genera prædicatorum ; scilicet essentiale non conversum, ut genus ; et essentiale conversum ut definitio ; accidentale non conversum, ut accidens ; acci­ dentale conversum, ut proprium. Sed nullo istorum modorum se habet homo ad Deum, ut per se patet. Ergo nullo modo potest praedicari de ipso. 8. Præterea. Propositio dicitur esse in materia remota, quando formæ significatæ sunt diversæ. Sed formæ signi­ ficatae per hoc nomen Deus et per hoc nomen homo, sunt diversae maxima diversitate. Ergo hæc propositio : Deus est homo, est in materia remota. Ergo est falsa, quia in materia remota omnes affîrmativæ sunt falsæ. 25. — SED CONTRA. Rom., ix, 5 : « Quorum patres ex quibus est Christus secundum carnem, qui est benedictus in sæcula. « Sed Christus secundum carnem3 est homo quidam. Ergo homo est Deus et e converso4. 26. — Præterea. Bernardus dicit, in lib. De consid., (V, c. 9, n. 21 ; L. 182, 800) : « Tantam et tam5 expressam vim unionis in se præfert illa persona quæ Deus et homo unus est Christus, ut si alterum de allero prædices, non erres. » Ergo Deus est homo et e converso. 27. —Præterea. Quæcumque uni et eidem sunt eadem, sibi invicem sunt eadem. Sed Christus est Deus, et ipsemet est homo. Ergo Deus est homo et e converso6. 28. — Præterea. Quæcumque sunt unum secundum suppo­ situm, unum de altero prædicatur. Sed idem est suppositum Dei et hominis, ut dictum est supra. Ergo Deus est homo. 29. — RESPONSIO. Dicendum quod hæc propositio, Deus est homo ab omnibus conceditur, sed diversimode a diversis. Secundum enim tertiam opinionem est prædicatio per inhærenliam, sicut cum dicitur : Homo est albus; quiai ponit quod 1. Ed. ad. « Deus est » ; β ad. « est ». — 2. Ed. om. « est prædicatio » ; a om. « prædicatio ». — 3. Ed. ad. * natus ». — 4. Ed. om. « et e converso ». — 5. F. om. « tam ». — 6. F. om. « et e converso ». ' J bus. Unde non proprie potest dici quod anima et corpus sint homo. DISTINCTIO VII, QUÆST. I, ART. I 261 humana natura accidentaliter advenit divinæ. Et adhuc esi valde impropria ex duabus partibus. i 262 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 32. — Alio modo potest intelligi ut suppositum divinæ naturæ sit illa persona simplex secundum rem, et illa persona simplex sit illud suppositum humanæ naturæ, quod ei advenit per assumptionem. Sed hoc est omnino impossibile, cum implicet contradic­ tionem, scilicet quod illud quod advenit, sit distinctum in sua singularitate, et sit idem illi existenti cui advenit. Idem enim est, quod est secundum substantiam unum. Unum autem est indivisum1. Unde suppositum humanæ natura· quod advenit divinæ personæ, esset distinctum a divina persona, inquantum est singulare per se ; et esset non distinc­ tum, inquantum est idem ei. Unde persona illa invenitur habere identitatem cum uno suppositorum, scilicet cum sup­ posito divinæ naturæ, non autem cum supposito humanæ naturæ. Et propter hoc expositiva hujus locutionis Deus est homo, scilicet, ille qui est Deus est homo, est falsa quantum ad alleram partem ; quia illa2 persona non est homo, quamvis Deus sit illa persona ; Unde non potest eam verificare. 33. ·— Et ideo sola opinio secunda vera est, quæ verificat eam. Potest enim ponere quod, cum dicitur : Deus est· homo, est prædicatio per informationem essentialem, quia li Deus supponit suppositum personæ Filii ; et hoc idem est suppositum humanæ naturæ per illam naturam informatum, secundum modum intelligendi, inquantum subsistit in ea. Unde sicut hæc est vera et propria Petrus est homo, ita et ista Deus est homo3. 34. ·— AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut anima et corpus non prædicantur de se invicem ; sic nec divina natura et humana. Sed homo et Deus non tantum naturam, sed etiam suppositum naturæ designant. Et ideo possunt prædicari de se invicem ; sicut ex illa parte habens animam et habens corpus prædicantur de se invicem. 35. — Ad secundum dicendum quod secundum hoc quod personæ divinæ sunt unum, prædicantur de se invicem : dicitur enim quod natura Patris est natura Filii. Sed quia 1. Ed. « unum autem est in se indivisum et ab aliis distinctum ». — 2. Ed. « ista ». — 3. αβγ^ζ F. non habent quæ sequuntur in RANVP. : « Est tamen in hoc diffcrentia ; quia in ista Petrus est homo, homo prædicatur inesse subjecto ratione suppositi et ratione formæ importat® per subjectum ; sed in hac Deus est homo, prædicatum non inest subjecto ratione formæ significat® per subjectum : non enim convenit ei ratione Divinitatis, sed ratione suppositi. Hoc autem sufficit ad hoc quod sit vera, quia propositio non verificatur ratione formæ significat® in supposito, sed ratione suppositi, sicut patet infra in responsione ad 5. » ' · d I 1 j ί ' i < * i 'fl ; DISTINCTIO VII, QUÆST. I, ART. I ■K ■p ■r W'·' φ jjfe sT I*' ? τ. «. Ir, ff· S’; J ® 263 non sunt unum in persona, ideo nomina personalia de se invicem non prædicantur. El similiter hic, quia naturæ sunt diversæ et persona eadem, nomina quæ significant vel supponunt personas, prædicantur de se invicem, non autem nomina quæ significant naturas tantum. 36. — Ad tertium dicendum quod homo univoce prædicatur de Deo et de1 aliis hominibus. Quod autem dicitur, quod nihil dicitur univoce de Deo et creaturis, intelligendum est de illis quæ prædicantur de ipso inquantum est Deus. 37. — Ad quartum dicendum quod cum dicitur : Deus esi homo, li homo, quantum ad formam significatam esi absolutum, sed quantum ad suppositum habet relationem implicitam : supponit enim pro persona Filii Dei. 38. — Ad quintum dicendum quod cum dicitur : Deus est homo, Deus supponit personam Filii et significat Divini­ tatem. Propositio autem non verificatur ratione significati, sed ratione suppositi. Et cum hoc suppositum sit subsistens in humana natura, hoc nomen homo per se prædicatur de ipsa. Unde secundum quod vera2 est, est per se prædicatio, sicut ista Petrus est homo. Unde non sequitur quod possit praedicari de omnibus quibus inest forma significata per hoc nomen Deus ; quia non est per se ex parte formæ significatæ, sed ex parte suppositi. 39. — Et hoc est singulare in materia ista, quia nunquam alibi invenitur quod sit suppositum unum essentialiter in duabus naturis subsistens. Et ideo non potest dici quod sit per accidens, sicut hoc album est homo. Id enim quod est per se suppositum hominis, non est pars significationis hujus nominis album. Album enim solam qualitatem significat, cum nomen significet unum. Ex albedine autem et subjecto non fit unum simpliciter. Unde hoc nomen, album copulat suum subjectum quasi extrinsecum. Deus autem importat suppositum divinæ naturæ, quod et3 idem est humanæ, non quasi extrinsecum, sed sicut clausum in significatione hujus nominis homo. Et ideo hæc non est per accidens Deus est homo, sed habet aliquid simile cum illis quæ sunt per accidens, inquantum prædicatum non inest subjecto ratione formæ importatæ per subjectum. 40. — Ad sextum dicendum quod est prædicatio per essen­ tiam, non quod Deitas4 sit humanitas, sed quia suppositum divinæ naturæ5 essentialiter est suppositum humanæ naturæ. Et hoc significat locutio. 1. Ed. om. « de ». — 2. a « natura ». — 3. Ed. « ctiam ». — 4. Ed. « Divi­ nitas ». — 5. a « personæ ». 264 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 41. — Ad septimum dicendum quod reducitur ad prædicatum de genere, sicut ista Petrus est homo ; quia eadem est ratio veritatis in utraque. 42. — Ad octavum dicendum quod non est in materia remota, sed in materia naturali ; quia propositio verificatur non ratione naturæ, sed ratione suppositi humanæ naturæ. Nec est simile in hoc ei in aliis ; quia in aliis ad diversi­ tatem naturarum sequitur diversitas in suppositis. Unde si formæ sunt diversæ quæ significantur per subjectum et praedi­ catum, supposita non possunt esse eadem. In Christo autem sunt duæ naturæ et unum suppositum. ARTICULUS II Utrum Christus possit dici homo dominicus. III, q. 16, a. 3. 43. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus possit dici homo dominicus. 1. Augustinus enim dicit in lib. LXXXIII Qq., (q. xxxvi, n. 2 ; L. 40, 26) : « Monendum est ut illa bona æterna exper­ ientur quæ fuerunt in homine dominico » ; et loquitur de Christo. Ergo potest dici dominicus. 2. Præterea. Homo Christus Jesus est magis in partici­ patione divinæ bonitatis quam alii sancti. Sed alii sancti propter participationem divinæ bonitatis dicuntur dominici, ut patet per Glossam I Reg., i, 20. (L. 113, 541) : « Quis esi iste1 homo, nisi homo dominicus ? » Ergo multo magis Christus potest dici homo dominicus. 3. Præterea. Sicut dominicus dicitur denominative a Domino, ita divinus dicitur denominative a Deo. Sed Diony­ sius frequenter2 nominat3 Christum « divinissimum Jesum». Ergo et potest dici ille homo4 dominicus. 4. Præterea. Sicut hæc est vera : Deus est homo, Ha ista® : homo est Deus. Sed dicimus Deum humanatum. Ergo pos­ sumus dicere hominem dominicum. 5. Præterea. Conditio servitutis magis exprimitur nomine servi quam nomine dominici. Sed Apostolus nomen servi­ tutis in Christo ponit Philip., n, 7, « formam servi accipiens ». Ergo possumus etiam dicere eum dominicum. 44. — SED CONTRA. Quod prædicatur de aliquo essentia1, α « ille » ; F. om. « iste ». — 2. De Eccl. hier., c. 4, a. 4 (G. 3, 478) et passim. — 3. α « denominat ». — 4. Ed. om. « homo ». — 5. Ed. « hæc ». DISTINCTIO VII, 0UÆST. I, ART. II 265 liter, non potest1 praedicari denominative. Sed Deus prædi­ catur de homine Christo essentialiter, quia hæc est vera hic homo est Deus. Ergo videtur quod non debeat prædicari denominative. 45. — Præterea. Ad idem est auctoritas Augustini in Littera (21) posita. 46. — RESPONSIO. Dicendum quod hoc adjectivum dominicus, duo potest importare. Uno modo id quod habet aliquam participationem Domini. — Alio modo rem quaest Domini sicut possessio ; vel sicul effectus, sicut dicuntur verba dominica ; vel sicul pars, sicut dicitur pes dominicus. 47. — Quantum ergo2 ad secundam opinionem pertinet nullo modo iste3 homo dici dominicus potest4. Homo enim importat suppositum æternum, cui essentialiter natura dominii competit, non per participationem. Nec est quasi possessio, vel effectus vel pars Domini ; sed est ipse Dominus, quia Dominus Pater, Dominus Filius, Dominus Spiritus sanctus. 48. — Similiter etiam tertia opinio, cum ponit hominem quasi habitum Dei Filio advenire, non potest ponere quod homo denominetur per Deum, sed magis Deus per hominem ; quia habitus denominat habentem, et non convertitur. Tamen inquantum dominicum dicitur possessive, posset ponere quod dicitur5 dominicus, sicut dicitur vestis Socratica. 49. — Sed prima opinio posset ponere quod diceretur dominicus etiam per participationem, inquantum hoc nomine homo non importatur suppositum æternum secundum eos. 50. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Augustinus illud6 retractavit, sicut in Littera (21) patet7. Et cum dixit, non intellexit quasi diceretur dominicus ratione suppositi, sed ratione naturæ, quæ fit in participatione dominii, sicut et Divinitatis, per hoc quod assumitur in unitatem per­ sonæ Filii Dei qui est Deus et Dominus. 51. — Ad secundum dicendum quod homo ille proprie loquendo, non participat Divinitatem vel dominium, sed est plene Dominus ; quia homo importat suppositum æternum, ut dictum est. Et ideo non est similis ratio de ipso et de aliis. 52. — Ad tertium dicendum quod divinum potest dici aliquid, etiam si habeat plenam rationem Divinitatis. Dicimus 1. Ed. ad. « de eo ». — 2. β « igitur ». — 3. Ed. « ille ». — 4. Ed. « potest dici homo dominicus » ; β ad. « homo ». — 5. Ed. ad. « homo ». — 6. a om. « illud » ; β « hoc ». — 7. Ed. « ponit Magister ». 266 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM enim divinam essentiam, divinas personas. Et ideo quia hic homo est divina persona, potest etiam dici divinus. Sed dominicus non dicitur de illis qui habent plenam rationem dominii. Non enim dicimus dominicas personas. 53. — Ad quartum dicendum quod quia natura humana in Christo habet quamdam similitudinem cum habitu, ut prius (d. 6, 120) dictum est ; ideo ea quæ pertinent ad humanam naturam, inveniuntur quandoque prædicari de Christo per modum habitus, quamvis non ita proprie. Et ideo Cassiodorus addit : « Ut ita dixerim. » Non tamen est similis ratio ex alia parte, quia divina natura non habet similitudinem cum habitu. 54. ·— Vel dicendum quod cum dicitur Deus humanatus, non sumitur humanatus in vi nominis denominativi, sed in vi participii. Unde tantum valet humanatus quantum homo fac­ tus- Et hoc patet per auctoritatem Damasceni positam in Littera (10). 55. — Ad quintum dicendum quod Apostolus dicit non Filium Dei vel Christum1 esse servum, sed quod formam servi accepit, quia « humana natura Christi si separaretur », ut dicit Damascenus (lib. III, c. 21 ; G. 94,1086), « subtilibus intelligenliis a Filio Dei, et serva esi et ignorans est », et ideo2 de natura bene potest dici hoc adjectivum dominicus ut dicatur natura dominica. QUÆSTIO II DE LOCUTIONIBUS QUAE EXPRIMUNT UNIONEM PER HOC PARTICIPIUM FACTUS Deinde quaeritur de locutionibus quæ exprimunt unionem per hoc participium factus. Et quæruntur duo : Primo, utrum Deus factus sit homo. Secundo, utrum homo factus sit Deus. 1. Ed. « non dicit Christum vel Filium Dei ». — 2. αβ oni. « ideo ». DISTINCTIO VII, 267 OUÆST. II, ART. I ARTICULUS PRIMUS Utrum hæc sit vera : « Deus factus est homo » 56. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod hæc sit falsa : Deus factus est homo. 1. Mutari enim genus est ad fieri. Sed Deus nullo modo potest dici mutatus. Ergo non potest dici factus aliquid. 2. Præterea. Factum esse, terminus est fieri, quod signi­ ficatur esse circa id quod factum dicitiir. Sed circa Deum qui dicitur factus homo, non potest poni aliquod fieri : suppo­ situm enim factionis esse non potest. Ergo hæc est falsa : Deus factus est horno. 3. Præterea. Terminus factionis est perfectio ejus quod fit, quia est finis factionis. Sed cum dicitur : Deus 'factus est homo, terminus factionis importât® per participium est homo. Ergo significatur quod esse hominem sit perfectio Dei qui factus homo dicitur. Hoc autem est impossibile. Ergo hæc est falsa : Deus factus est homo. 4. Præterea. In hoc nonMne homo non posmnt intel'igi nisi duo, scilicet natura humana et suppositum naturæ. Sed dicta propositio non potest cerificari ratione naturæ, quia Deus nunquam fuit neque est humana natura ; similiter nec, ex parte suppositi ; quia hoc nomen homo, secundum quod de Christo prædicatur, non importat nisi suppositum æternum Filii ; et semper verum fuit dicere quod Deus est persona Filii. Ergo nullo modo prædicta locutio verificari potest. 5. Præterea. Homo non est conditio diminuens de ratione factionis. Ergo si Deus factus est homo, possum inferre quod Deus sit factus. Hoc autem est falsum. Ergo et primum. 57. — SED CONTRA. Joan., i, 14 : « Verbum caro facium est. » Verbum autem Deus est. Ergo Deus factus est caro, id est homo. 58. — Præterea. In symbolo Nicæno dicitur de Filio, quod est « Deus de Deo », et quod « homo factus est ». Ergo Deus factus est homo. 59. — Præterea. Omne quod est et non fuit prius, dicitur esse factum. Sed hæc est vera Deus est homo, ut supra dictum est ; et non fuit semper vera. Ergo Deus factus est homo. 60. — RESPONSIO. Dicendum quod cum dicitur : Deus factus est homo, hoc participium factus, tripliciter potest se habere in locutione ista. 268 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Uno modo, quod1 feratur ad totam propositionem, ut sit sensus : Factum est quod Deus sit2 homo. Et sic vera est, quamvis hic intellectus non possit haberi secundum proprie­ tatem locutionis ; tum quia non est de illis quæ habent deter­ minare compositionem, sicut necessarium et contingens ; tum etiam quia, cum sit adjectivum masculini generis, requirit substantivum. 61. — Secundo, dictum participium potest determinare alterum extremum compositionis absolute. Et sic, sive determi­ net prædicatum sive subjectum, locutio est falsa. Omnis enim determinatio potest praedicari de determinato. Hæc autem est falsa Deus factus est; similiter et ista3 Ille homo factus est, demonstrato Christo, nisi aliud addatur, quia supponit suppositum aeternum secundum secundam opinionem. 62. — Tertio modo, dictum participium potest determinare subjectum in comparatione ad prædicatum. Et sic locutio vera esi secundum omnes opiniones. Et non obstat quod videtur ponere fieri circa Deum ; quia hoc fieri quod participium importat, non est nisi fieri rationis4. Dictum est enim supra (d. 2, 138), quod unio qua Deus dicitur esse homo, est quidem secundum rem in natura humana, sed secundum rationem in Deo, sicut sunt aliæ relationes quæ ex tempore de Deo dicuntur. Et quia non dicitur factus homo nisi secundum quod relatio unionis de novo advenit ei postquam non fuit ; ideo, sicut relatio illa non ponit aliquam rem novam in Deo, sed dicitur secundum rationem tantum intelligentis ; ita etiam5 factus non importat circa Deum nisi fieri rationis, sicut etiam cum dicitur psal. lxxxix, 1 : « Domine refugium factus es nobis. » 63. — AD PRIMUM ergo dicendum quod mutari proprie dicitur per remotionem a termino a quo ; fieri autem dicitur6 per accessum ad terminum ad quem7. Quia igitur nihil remotum est a Deo neque secundum rem neque secundum rationem ; aliquid autem advenit ei secun­ dum rationem, etsi non secundum rem ; ideo potest dici fleri sed non mutari. Sicut etiam sciens quando considerat, non mutatur proprie loquendo, sed perficitur, ut dicit Phi­ losophus in II De anima (β 5. 417b, 2 s ; 1. 11, n. 365 et seq.). 64. — Ad secundum dicendum quod illud fieri est tantum 1. Ed. « ut ». — 2. Ed. « est ». — 3. Ed. « illa ». — 4. a loco « fieri ratio­ nis » habet « prædicationis ». — 5. Ed. ad. « et ». — 6. Ed. om. « dicitur ». — 7. F. om. « ad quem ». DISTINCTIO VII, QUÆST. II, ART. II 269 rationis ; et ideo non est inconveniens quod circa Deum ponatur. 65. — Ad tertium dicendum quod objectio illa procedit quando est fieri reale. Tunc enim oportet quod aliquid realiter adveniat ; et hoc aliquo modo est perfectio ejus cui advenit. Sic autem non est in proposito, ut dictum est. 66. — Ad quartum dicendum quod dicta locutio verificatur ratione utriusque simul, scilicet suppositi et naturæ. Quamvis enim suppositum illud semper fuerit, non tamen semper fuit suppositum humanæ naturæ, secundum quod signifi­ catur hoc nomine homo. 67. — Ad quintum dicendum quod humana natura habet similitudinem cum accidente in Christo, inquantum advenit divinæ naturæ post esse completum. Non enim sequitur : Petrus est factus albus, ergo est factus ; quia album diminuit de ratione facti simpliciter. Quod enim factum est, nunc est et prius non fuit. Non autem sequitur, si prius non fuit albus, quod non fuerit simpliciter ; quia album advenit post completum esse. Et ita non sequitur : Deus factus est homo, ergo1 est factus simpliciter. ARTICULUS II Utrum hæc sit vera : « homo factus est Deus » III, q. 16, a. 7 ; q. 33, a. 3 ; Contra error. Græc., c. 21 ; ad Rom., c. 1,1. 2. 68. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod hæc non sit vera : Homo factus est Deus. 1. Dicit enim Damascenus et habetur in Littera (20), quod « non dicimus hominem deiflcalum ». Sed idem est dicere hominem factum Deum quod hominem deificatum2. Ergo homo non est factus Deus. 2. Præterea. Cum dicitur : Homo factus est Deus, aut homo tenetur pro natura, aut pro persona. Su pro natura, natura autem humana non est facta Deus, quia nunquam est nec fuit Deus ; ergo est falsa. Si pro persona, persona autem Filii Dei semper fuit Deus. Ergo nullo modo hæc est vera : Homo factus est Deus. 3. Præterea. Secundum Damascenum (lib. III, c. 4; G. 94, 998), homo et Deus communicant sibi idiomata, ut quidquid dicitur de homine possit dici de Filio Dei. Sed hæc est falsa : 1. Ed. ad. « Deus ». ·— 2. Ed. « Sed idem est dicere hominem deificatum ct factum Deum ». J 270 SCRIPTUM SUPER III I.IB. SENTENTIARUM Filius Dei est factus Deus. Ergo hæc est falsa : Homo est factus Deus. 4. Præterea. Quia Deus factus est homo, possum arguere quod Deus sit1 homo recens. Si igitur2 homo factus est Deus, homo erit Deus recens : quod est contra psalm, i.xxx. 10 : « Non erit in te Deus recens. » 5. Præterea. Quod dicitur fieri aliquid, secundum intellec­ tum præsupponitur ad hoc quod fieri dicitur. Sed Christus non prius intelligitur homo quam Deus. Ergo non potest dici quod homo factus sit Deus. 69. —6. SED CONTRA. Augustinus (lib. I De Trin., c. 13 ; L. 42, 840 : « Talis fuit illa3 unio quæ hominem faceret Deum, et Deum hominem. » 70. - - 7. Præterea. Homo est Deus, et non semper fuit Deus ; ergo factus est Deus. 71. -— 8. Præterea. Factio quæ importatur per participium, secundum rem non ponitur in Deo, sed in humana natura. Sed homo significat humanam naturam. Cum ergo4 participium ponat rem suam circa subjectum in comparatione ad prædicatum, videtur quod magis sit hæc vera Homo factus est Deus quam hæc Deus factus est homo. 72. — RESPONSIO. Dicendum quod hæc propositio similiter tripliciter potest accipi sicut præcedens. Et in primo sensu est vera, sicut et prima5. Sicut enim factum est ut Deus sit homo, Ha factum est ut homo sit Deus. In secundo vero sensu est falsa, sicut et prima, et eadem ratione ; quia sunt iidem termini, sed conversim positi. 73. — In tertio autem sensu, secundum quod determinat subjectum in comparatione ad prædicatum, diversimode judicatur a diversis opinionibus. Prima enim opinio, quia ponit quod homo supponit suppositum creatum, dicit quod hæc est vera, sicut et prima ; quia sicut persona divina non semper fuit illud suppositum, et modo est6 ; ita illud suppositum non semper fuit persona divina, et modo est. Secunda autem opinio et tertia ponunt quod homo, prout de Christo prædicatur, non habet7 aliud suppositum quam suppositum æternum. Sed secunda dicit quod homo 1. Ed. « est », — 2. Ed. « ergo ». — 3. Ed. ont. « illa ». — 4. Ed. aft. c hoc ». — 5. Ed. ad. « et eadem ratione ».— G. Ed. ad. « illud suppositum ». -— 7. Ed. ad. « aliquod ». ■ ’ j I ’ | I ’ î| j * f i < ; » | | i | d W DISTINCTIO VII, QUÆST. II, ART. II » :* i · * g4 ; ; ; supponit suppositum æternum ; tertia autem, quod homo copulat ipsum, sicut termini accidentales. Et quia illud suppositum nunquam non fuit Deus, ideo hæc est falsa secundum hoc : Homo factus est Deus. Concedunt tamen eam in primo sensu, qui non est proprius sensus ejus. Ideo secundum has opiniones magis est falsa quam alia. Secundum autem primam simpliciter est vera. Quia tamen aliquo modo conceditur, respondendum est ad utrasque objectiones. ·' i ‘f! ’·' i 1 f r 4" ■ >'<■ ■■ ' *. } ·’· 271 74. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Damascenus loquitur secundum proprietatem propositionis, et sic est falsa. 75. —-Ad secundum dicendum quod prima opinio diceret quod tenetur1 pro supposito, non pro persona ; aliæ vero duæ dicerent quod tenetur1 pro persona : quam tamen non determinat participium, sed totam locutionem ; quia factum est ut persona divina in humanitate existens esset etiam Deus. 76. ■— Ad tertium dicendum quod hoc intelligendum est de illis quæ conveniunt naturæ secundum se, et non habent repugnantiam ad alteram naturam. Quod autem dicitur factus Deus, non convenit naturæ secundum se, sed ratione unionis. Unde non sequitur : Homo factus est Deus, ergo Filius Dei factus est Deus ; sicut non sequitur : Homo unitus est Deo, ergo Deus unitus est Deo. 77. — Ad quartum dicendum quod non sequitur ex virtute locutionis Deus factus est homo, ergo est homo recens ; quia si homo assumptus secundum primam opinionem vel humana natura ab æterno fuisset, nihilominus diceretur : Deus factus est homo. Unde, sicut in Littera (5) dicitur, non sequitur quod sit Deus recens ; sed quod Deus sit recenter, idest de novo. Et hoc non est inconveniens secundum primam opinionem. 78. — Ad quintum dicendum quod quantum ad tertium intellectum propositionis prædictæ, procedit illud argumentum. Unde prima opinio, quæ secundum illum intellectum concedit propositionem, dicit quod homo præintelligitur ad unionem, ut dictum est (d. 6, 2). Secundum autem primum sensum, in quo concedit eam secunda opinio et tertia, non sequitur. 79. — Ad sextum dicendum quod dictum Augustini intel1. Ed. « teneretur ». SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 272 ligendum est secundum primum modum ; quia illa unio fecit ut Deus esset homo, et e converso. 80. — Ad septimum dicendum quod cum dicitur : Homo non semper fuit Deus, negatio potest negare totam propositio­ nem, ut sit sensus : Homo non semper fuit Deus, idest. non semper verum fuit dicere quod homo sit Deus. Et secun­ dum hoc sequitur veritas hujus propositionis secundum primum sensum, scilicet factum est ut homo esset Deus. Vel potest negare praedicatum a subjecto, et sic falsa e st ; quia in propositione illa subjicitur suppositum æternum. quod semper fuit Deus. 81. —Ad octavum dicendum quod factio ponitur secundum rem circa humanam naturam ; sed hoc nomen homo non supponit humanam naturam, sed suppositum æternum : circa quod non ponitur factio secundum rem, sed secundum rationem tantum, non respectu Dei, quia semper ei infuit, sed respectu hominis. Et ideo1 dicitur : Deus jactus est homo, sed non convertitur. / QUÆSTIO III DE LOCUTIONIBUS EXPRIMENTIBUS UNIONEM CUM HOC PARTICIPIO « PRAEDESTINATUS » Deinde quæritur de locutionibus exprimentibus unionem cum hoc participio praedestinatus. Et circa hoc quæruntur duo : Primo, utrum hic homo sit prædestinatus esse Filius Dei. Secundo, utrum Filius Dei sit prædestinatus. ARTICULUS PRIMUS Utrum homo Christus sit prædestinatus Filius Dei Infra, q. 11, 73 ; I S. d. 40, q. 2 ; III, q. 24, a. 1 ; ad Rom, c. 1, 1. 3. 82. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR, Addetur quod homo Christus non sit prædestinatus2 Filius Dei. 1. Quia sicut illud quod semper fuit, non fit; ita3 quod semper fuit, non prædestinatur, quia prædestinatio importat 1. Ed. ad, semper ». — 2. Ed. ad. « esse ». — 3. Ed. ad. « id ». DISTINCTIO VII, QUÆST. Ill, ART. I 273 antecessionem. Sed homo1 supponit suppositum æternum quod semper fuit Filius Dei. Ergo sicut ratione ista non potest dici quod homo sit factus Deus, ita non potest dici quod sit prædestinatus Filius Dei. 2. Praeterea. Homo non importat nisi humanam naturam et suppositum æternum. Sed humana natura non est prædestinata esse Filius, quia nunquam fuit nec est nec erit Filius Dei. Similiter hæc est falsa : Divina persona quæ est suppositum æternum, est prædesiinata esse Filius Dei; quia naturaliter et ab æterno hoc habet. Ergo et hæc est falsa : Ilie homo est prædestinatus Filius Dei. 3. Præterea. Prædestinatio præcedit id* respectu cujus est. Sed æternum non præceditur ab aliquo. Ergo non potest esse prædestinatio respectu æterni. Sed Filius Dei est æternus. Ergo non potest homo prædestinari3 esse Filius Dei. 4. Præterea. Quidquid est prædestinatum, ab æterno fuit prædestinatum. Si ergo iste homo est prædestinatus esse4 Filius Dei vel Christus, secundum quod homo ; oportet quod ab æterno homo fuerit prædestinatus. Ergo ab æterno fuit homo. Prædestinatus enim est participium praeteriti temporis ; et hujusmodi participia vel verba restringunt nomen substantivum sibi adjunctum ad supponendum pro præteritis. 5. Præterea. Prædestinatio etiam secundum nomen impor­ tat directionem in finem. Sed non potest aliquid5 dirigi in finem nisi — ad minus secundum intellectum — sit ante finem illum. Cum igitur secundum secundam opinionem, etiam secundum intellectum, Christus non prius intelligatur homo quam Filius Dei ; videtur quod ille homo non possit dici prædestinatus6 Filius Dei. 83. — SED CONTRA. Rom., i, 4 : « Qui prædestinatus est Filius Dei in virtute. » 84. — Præterea. Christus est Filius Dei per gratiam unionis, et hoc est prævisum ab æterno et a Deo propositum. Ergo Christus est prædestinatus esse Filius Dei. 85. — RESPONSIO. Dicendum quod prædestinatio proprie accepta tria importat ex parte ejus qui dicitur prædestinari. Unum est quod hoc ad quod dicitur prædestinari, ali­ quando sibi conveniat. Secundum autem est quod con­ veniat sibi per gratiam. Tertium vero est quod sequatur A 1. Ed. ad. « Christus ». — 2. Ed. « illud ». — 3. Ed. « esse prædestinatus ». *— 4. α om. « esse ». — 5. Ed. « aliquod ». — 6. Ed. ad. « esse ». 274 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM prædestinationem. Ex hoc enim dicitur prædestinatus quod est prævisus et præordinatus habiturus aliquid per gratiam. 86. — Quantum ad primum ergo horum, manifeste in Christo prædestinatio supposito convenit ; quia hic homo est Filius Dei. Sed hoc non invenitur in natura humana, quæ nunquam fuit nec est nec erit Filius Dei. Unde non proprie potest dici prædestinatus1 esse Filius Dei, sed ut assumatur a Filio Dei : hoc enim ei2 convenit. 87. — Secundum autem invenitur in Christo secundum secundam opinionem et tertiam, non ratione suppositi, quod naturaliter est Filius Dei, sed ratione naturæ assumptæ, quæ per gratiari^ unionis unitur Filio Dei : ex qua unione contingit hanc esse veram Homo est Filius Dei. Sed secundum primam opinionem, etiam ratione suppositi ; quia hoc quod supponitur per hoc nomen homo non habet per naturam quod sit Filius Dei, sed per gratiam unionis, quia non est suppositum æternum. 88. — Similiter etiam tertium quantum ad primam opinio­ nem convenit homini ratione suppositi humanae naturæ, quod quidem non fuit semper Filius Dei. Secundum autem secundam et tertiam opinionem non convenit homini ratione suppositi, sed ratione naturæ ; quia suppositum illud semper fuit Filius Dei, sed non semper in humanitate existons fuit. 89. ■— Unde quantum ad duas ultimas conditiones magis propria esi praedicta locutio secundum primam opinionem quam secundum alias, sed quantum ad primam conditionem est propria secundum alias non autem secundum primam, secundum quam, ut prædictum est, (32) non potest homo proprie prædicari de Deo vel e converso. 90. — AD PRIMUM ergo dicendum quod diversa conside­ ratio nihil variat eorum quæ sunt in re, variat autem ea quæ pertinent ad actum animæ. Hoc autem participium factus imponitur ab actu qui est in re. Et ideo cum3 supposito æterno secundum se non con­ veniat quod sit factus Deus neque conveniet ei secundum quod consideratur subsistens in humana natura. Prædeslinalus autem est participium quod imponitur ab actu animæ, scilicet prævidere vel præordinare. Et ideo quamvis supposito æterno secundum se non conveniat prædestinari esse Filium Dei, convenit tamen sibi secundum l. β « prædestinari ». — 2. Ed. « sibi ». — 3. α « Et ideo licet » : Ed. « Ergo cum ». 275 DISTINCTIO VII, QUÆST. Ill, ART. II L quod est naturæ humanæ suppositum. Sicut si homo fiat B albus, hæc est falsa : Homo albus incipit esse homo ; sed hæc potest esse vera : Homo albus incipit cogitari quod sit homo. ‘i 91. — Ad secundum dicendum quod, sicut dictum est, pi praedestinatio non est neque1 naturæ, neque personæ secundum ! se, sed persona? ratione naturæ assumplæ. 92. — Ad tertium dicendum quod quamvis Filius Dei sit aeternus, tamen unio ad Filium Dei non est æterna. Et secun. dum hoc potest prædestinari homo esse Filius Dei, sicut Petrus prædestinatur ut conjungatur Deo æterno per gratiam vel gloriam. i 93. — Ad quartum dicendum quod duplici ratione hoc j participium prædestinatus non cogit hominem stare pro i præterito. Primo, quia licet secundum vocem sit præteriti temporis, tamen includit participium futuri temporis. Prædestinatus enim est idem quod præscitus habiturus2. Secundo, quia pertinet ad actum anima?, et ex hoc habet vim ampliandi ad quodlibet temporis ; sicut cum dicitur : Homo laudatur, potest intelligi de præsenti vel3 præterito vel futuro. Actus enim animæ se extendit etiam ad ea qua? non sunt. 94. — Ad quintum dicendum quod licet homo non præintelligatur ad Filium Dei ratione suppositi, tamen præintelligitur ratione naturæ. ARTICULUS II Quæstiuncula I Utrum Filius Dei : ·'·) ? i I sit prædestinatus esse homo 95. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Filius Dei non sit prædestinatus esse homo. 1. Prædestinatio enim præcedit prædestinatum. Sed Filium Dei nihil præcedit. Ergo ipse non est prædestinatus esse homo. 2. Præterea. Homo non dicitur æquivoce de Petro et Filio Dei. Sed Petrus non est prædestinatus esse homo. Ergo neque4 Filius Dei. 3. Præterea. Hoc dicitur alicui prædestinari quod convenit ei per gratiam. Sed non est gratia Filio Dei quod sit homo. Ergo Filius Dei non est prædestinatus esse homo. 1. Ed. om. « neque ». — 2. Ed. ad, « aliquid per gratiam ». « vel ». — 4. Ed. « nec ». 3. Ed. om. 276 SCRIPTUM SUPER IU LIB. SENTENTIARUM 96. — SED CONTRA. Omne quod est prævisum et ordina­ tum ab æterno est prædestinatum. Sed Filius Dei ab æterno prævisus est esse Filius hominis. Ergo est prædestinatus esse filius hominis. Utrum hæc sit Quæstiuncula II vera : « Filius Dei prædestinatus esse Filius Dei » est 97. ■— ULTERIUS. Videtur quod hæc sit vera : Filius Dei est prædestinatus esse Filius Dei. 1. Quæcumque enim prædicantur de filio hominis, prædicantur de Filio Dei. Sed hæc est vera : Filius hominis est prædestinatus esse Filius Dei, ut dictum est. Ergo et hæc : Filius Dei est prædestinatus esse Filius Dei. 2. Præterea. Filius Dei, inquantum est homo, est prædesti­ natus esse Filius Dei. Sed alia quæ prædicantur de Filio Dei inquantum homo, prædicantur de ipso etiam sine redupli­ catione. Sicut Filius Dei, inquantum homo, est mortuus ; et tamen hæc conceditur : Filius Dei est mortuus. Ergo similiter hæc debet concedi : Filius Dei est prædestinatus esse Filius Dei. 3. Præterea. Ad veritatem locutionis non oportet quod prædicatum per se subjecto conveniat, nisi circa subjectum reduplicatio ponatur. Sed esse prædestinatum aliquo modo convenit Filio Dei, quia inquantum homo. Ergo potest concedi simpliciter : Filius Dei est prædestinatus esse Filius Dei ; quamvis non concedatur quod Filius Dei, inquantum Filius Dei, est prædestinatus esse Filius Dei. 98. — SED CONTRA. Quod semper inest alicui, non prædestinatur ei. Sed esse Filium Dei ab æterno Filio Dei con­ venit. Ergo non prædestinatur ei. Ergo hæc est falsa : Filius Dei est prædestinatus esse Filius Dei. Quæstiuncula III Utrum hæc sit vera : « Filius Dei est prædestinatus SIMPLICITER » 99. — ULTERIUS. Videtur quod hæc sit vera : Filius Dei est prædestinatus simpliciter. 1. Sicut enim prædestinatus importat effectum tempora­ lem ; ita mittitur et donatur1. Sed hæc2 conceditur : Filius 1. Ed. « datur », contra αβγδζζ. — 2. a om. « hæc ». DISTINCTIO VII, QUÆST. Ill, ART. II 277 Dei miiiilur el donatur1. Ergo et hæc1 2 debet concedi : Filius Dei3 est prædestinatus. 2. Præterea. In aliis qui sunt prædestinati ad vitam aeter­ nam, non oportet quod addatur ad quid prædestinati sunt ; sed sufficit eos dicere esse prædestinatos. Sed Filius Dei est prædestinatus esse homo. Ergo Filius Dei debet dici esse prædestinatus simpliciter. 3. Præterea. In Christo non est nisi unum suppositum. Sed de illo supposito potest dici simpliciter quod sit prædes­ tinatum. Dicitur enim quod homo est prædestinatus. Ergo potest Filius Dei esse prædestinatus. 100. — SED CONTRA. Æternum non prædestinatur. Sed Filius Dei est æternus. Ergo non est prædestinatus. Solutio I 101. — RESPONSIO. AD PRIMAM QUÆSTIONEM dicendum quod prædestinatio importat ordinem ad finem, quia prædestinare est mittere vel ordinare in aliquid. Unde quando simpliciter ponitur, intelligitur præordinatio ad finem ultimum, qui est in conjunctione ad Deum per gra­ tiam vel gloriam, vel unionem in persona. Sed quando additur ei aliquid, tunc importat præordinationem tantum in illud quod ei adjungitur. Et per hunc modum conceditur quod Filius Dei est prædestinatus esse homo, quia hoc ab æterno præordinatum est. » S· OV ? 102. AD PRIMUM ergo dicendum quod prædestinatio non importat antecessionem ad prædestinatum simpliciter, sed in comparatione ad illud quod sibi prædestinari dicitur. Quamvis autem Filius Dei sit ab æterno, non tamen ab æterno fuit homo. 103. — Ad secundum dicendum quod suppositum Petri non fuit antequam Petrus homo esset ; et ideo non potest dici quod sit prædestinatus esse homo. Sed suppositum Filii Dei fuit antequam4 esset homo, et ideo non est similis ratio. Et iterum Petrus nullo modo habet esse homo per gratiam ; Filius autem Dei habet esse homo per gratiam unionis, non quidem sibi factam, sed humanæ naturæ. 104. — Ad tertium dicendum quod quamvis non sit gratia 1. Ed. « Sed conceditur quod Filius Dei est missus et datus » αβγδεζ. — 2. Ed. « Ergo etiam debet concedi quod... » contra αβγδζζ. — 3. β em. « Filius Dei ». — 4. Ed. ad. « ipse ». 278 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Filio Dei quod sit homo, tamen hoc habet per gratiam unionis. per quam humana natura assumpta est in unitatem divina· personæ. Solutio II 105. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in sacra Scriptura dicitur aliquando aliquid fieri, quando innotescit. Hoc ergo quod est esse Filium Dei, potest accipi vel secun­ dum rei veritatem, vel secundum evidentiam, prout scilicet manifestatur. Si primo modo, tunc falsum est quod Filius Dei sit prædestinatus esse Filius Dei, cum non ponatur in locutione aliquid respectu cujus possit denotari antecessio quam importat prædestinatio. 106. — Si autem accipiatur secundo modo, sic Glossa Œcumenii (G. 118, 326) super illud Rom., i, 4 : « Qui prædestinatus est Filius Dei in virtute », concedit quod Filius Dei destinatus est1 ut sit Filius Dei, id est ut evidenter appareat : quod fuit in resurrectione factum. Unde et ipse tunc dixit. Mat., ult., 18 : «Data est mihi omnis potestas in cælo et in terra ». Et secundum hunc sensum est ratio eadem de ista sicut de præcedenti, qua dicitur Filius Dei prædestinatus esse2 homo : quia prædestinatio importat simpliciter præordinationem. Quantum ergo ad primum sensum hæc est falsa : Filius Dei est prædestinatus esse. Filius Dei. 107. — AD PRIMUM ergo dicendum quod eorum quæ dicuntur de homine, illa tantum dicuntur de Filio Dei quæ non habent repugnantiam intellectuum ad Filium Dei. Sed prædestinatus habet repugnantiam, quia Filius Dei est æternus. Prædestinatio autem importat antecessionem, qua1 non est respectu æterni. 108. — Ad secundum dicendum quod illa quæ prædicantur de Filio Dei inquantum est homo, non habent aliquam repu­ gnantiam ad Filium Dei. Et ideo non est similis ratio. Et similiter dicendum2 ad tertium. Solutio III 109. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod hæc similiter est falsa : Filius Dei est prædestinatus, cum non ponatur aliquid respectu cujus possit antecessio denotari. 1. Ed. « sit ». — 2. Ed. ad. « est ». distinctio vu, expositio textus 279 at; * il 4£a * Sed hæc : Filius Dei inquanlum est homo est prædestinatus, est vera, quia importari potest antecessio respectu hominis quantum ad naturam. ; 110. — AD PRIMUM ergo dicendum quod missio non importat temporalitatem in eo qui mitti dicitur, sed magis in eo ad quem mitti dicitur, in quo per novum effectum inha­ bitat1 persona divina. Sed prædestinatus ponit posterioritatem respectu prædestinationis in eo qui prædestinatur. Et ideo non est similis ratio. 111. — Ad secundum dicendum quod in aliis prædestinatis potest antecessio importari respectu ipsorum qui prædestinati dicuntur : quod non est de Filio Dei. Et ideo non est similis ratio. . 112. — Ad tertium dicendum quod quamvis non sit nisi unum suppositum, tamen est duarum naturarum suppo­ situm ; et potest sibi aliquid convenire respectu unius natura: quod non convenit sibi absolute, sicut esse creaturam. EXPOSITIO TEXTUS 113. — « Factus est sine dubio id quod prius non erat. » (4) IHæc locutio est impropria ; quia non potest intelligi neque de natura, quia Deus non est factus humana natura ; neque . de persona sive de supposito, quia illud suppositum fuit semper, secundum secundam opinionem. Unde exponenda '„ est : « Id2 quod prius non erat », id est, habens naturam • ’ quam prius non habebat. 114. — « Quia Deus assumpsit hominem », (5) id est huma1 ;? nam naturam, ut supra (d. 5) glossavit ; alias esset contra hanc opinionem quæ dicit, hominem non esse assumptum, ! t·'^ sed humanam naturam. 115. — « Variatur autem etc. »(6) Ratio variationis est quia divina natura prædicatur de persona Christi, non autem > humana. ! 116. — « Quod etiam dictum est utrumque Christus etc. » (12) . ; Hoc positum est supra in illo capitulo : « Sed his videntur ! adversari. » (9) 117. — « Hi etiam cum dicitur : Christus minor est Patre etc. » " t (19) Ideo hoc exponit secundum hanc opinionem, quia h.æc opinio non potest hoc sustinere, cum supra (lib. 1, d. 16) dixerit ' Augustinus, quod Spiritus sanctus non est minor seipso t propter columbam in qua visibiliter apparuit. I . 118.— « Hoc firmiter tenens quod Deus hominem assumpsit. » I (22) Exponendum est ut supra, ut homo ponatur pro humana I» ’ natura, sicut ipse docuit supra (d. 5) exponere. 9 1. Ed. ad, « et ideo mitti dicitur ». — 2. β et ed. « illud ». DISTINCTIO VIII An divina natura debeat dici nata de Virgine 1. — Post prædicta inquiri debet utrum de natura divina conce­ dendum sit quod de Virgine sit nata, sicut dicitur de Virgine incarnata. Et videtur utique non debere dici nata de Virgine, cum non sit nata de Patre. Quæ enim res non est de Patre genita, non videtur de matre nata ; ne res aliqua filiationis nomen habeat in humanitate, quæ illud non teneat in Divinitate. 2. — Videtur tamen posse probari quod sit nata de Virgine ; quia si hoc est Deum nasci de Virgine, scilicet hominem assumere in utero Virginis, cum natura divina superius (d. 5, 6) dicta sit hominem assumpsisse, videtur debere dici nata. De hoc Augustinus in lib. De fide ad Petrum (c. 2, n. 14 ; L. 40, 757), sic ait : Natura æterna atque divina non posset temporaliter concipi et nasci ex natura humana, nisi secundum susceptionem veritatis humanæ, veram temporaliter conceptionem et nativitatem ineffabilis Divinitas in se accepisset. Sic est Deus æternus veraciter secundum tempus et conceptus et natus de1 Virgine. Ista auctoritate videtur insinuari quod natura divina sit nata et concepta de Virgine. Sed si diligenter notentur verba, potius de persona agi intelligitur, quæ sine dubita­ tione et de Patre et de matre nata esse dici debet. De gemina nativitate Christi oua bis natus est 3. — Quaeri etiam solet, utrum debeat dici Christus bis genitus, ut dicitur Dei et hominis Filius. Ad quod dici potest, Christum bis natum esse, duasque nativitates habuisse. Unde Augustinus in lib. De fide ad Petrum (c. 2, n. 10 ; L. 40, 756) : Pater Deus de sua natura genuit Filium, Deum sibi coæqualem et coseternum.... Idem quoque unigenitus Deus secundo natus est, semel ex Patre, semel ex matre. Natus est enim de Patre Dei2 Verbum, natus est de matre Verbum caro factum. Unus igitur atque idem Dei Filius natus est ante sæcula, et natus in sæculo ; et utraque nativitas unius est Filii Dei, divina scilicet et humana3. De hoc etiam Joannes Damascenus ait (in lib. III, c. 7 ; G. 94. 1010) : Duas Christi nativitates veneramur : unam ex Patre ante sæcula, quæ est super causam et rationem et tempus et naturam ; et unam quæ in ultimis temporibus* propter nos et secundum nos et super nos : propter nos, quia propter nostram salutem ; secundum nos, quia natus est homo ex muliere, et tempore conceptionis, scilicet novem mensium : super nos, quia non ex semine, sed ex Spiritu sancto et sancta Virgine supra legem conceptionis. Ex his manifeste apparet, Christi duas esse nativitates, eumdemque bis natum fore. 1. Quar. « ex ». — 2. Quar. « Deus Verbum ». — 3. Ibid, paulo inferius. — 4. Quar. om. « temporibus ». DISTINCTIO VIII, ART. I 281 DIVISIO TEXTUS ■ ■ K E p tt U is E H B B I R £ R I t L 4. — « Post prædicta inquiri debet etc. » (1). Postquam determinavit Magister de his quæ conveniunt Deo incarnato, quasi exprimentia unionem, hic determinat de his quæ conveniunt ei consequentia unionem. Et dividitur in duas partes. In prima determinat de his quæ conveniunt uni naturæ ex unione1 ad alteram. In secunda de his quæ conveniunt personæ ratione naturæ assum­ ptæ, d. 10 ibi : « Solet autem a quibusdam etc. » Prima dividitur in duas. In prima determinat quid conveniat divinæ naturæ ex unione ad humanam. In secunda quid conveniat humanæ ex unione ad divinam, d. 9 ibi : « Præterea investigari.... >» Prima dividitur in duos. In prima inquirit utrum divina natura debeat dici nata in Christo ex unione ad humanam ; in secunda quomodo Christus dicatur natus, ibi : « Quæri etiam solet etc. » (3). Circa primum duo facit. Primo movet quæstionem et solvit, Secundo objicit in contrarium et solvit, ibi : « Videtur tamen posse probari etc. » (2). I Hic quæruntur quinque : I P. Γ t f Primo, quid sit nativitas et quorum sit2 proprie nasci. Secundo, utrum humana natura in Christo debeat dici nata. Tertio, utrum natura divina debeat dici nata de Virgine, Quarto, de duplici Christi nativitate. Quinto, utrum sint in Christo duæ filiationes. ARTICULUS I Utrum solummodo viventium debeat dici nativitas I, q. 27, a. 2, c. 5. AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod non solummodo viventium debeat dici nativitas. 1. Natum enim idem videtur quod genitum. Sed generatio invenitur in omnibus corporibus a lunari globo inferius, quæ non omnia vivunt. Ergo non solum viventium videtur quod sit. nativitas. 2. Præterea. Idem videtur esse oriri et nasci. Sed dicimus ea oriri quæ non vivunt ; sicut dicimus quod sol oritur, et fons oritur. Ergo nativitas non solum in viventibus reperitur. 1. a ad. « unius ». — 2. Ed. « est ». 282 SCRIPTUM SUPER HI LIB. SENTENTIARUM 3. Præterea. Vivere substantiarum solum est. Sed nasci, sive oriri, invenitur in accidentibus. Dicimus enim splendo­ rem oriri a sole, et calorem ab igne. Ergo nasci non solum viventium est. 4. Præterea. Hoc solum est ingenitum quod non est natum. Sed illa sola dicuntur ingenita quæ semper fuerunt, sicut Philosophus (De cœlo ; ά 12. 282a, 22 s. ; 1. 26 s.) ponit cælum ingenitum, quia secundum eum semper fuit. Ergo solum illa non sunt nata. Ergo quæcumque incipiunt esse, dicuntur nasci. 6. — 5. SED CONTRA. Videtur quod nec1 omnium viven­ tium sit nasci. Nativitas enim causât filiationem. Sed filiatio non invenitur in plantis, quæ tamen vivunt. Ergo nec nati­ vitas. 7. — 6. Præterea. Constat quod embria vivunt, nec tamen dicuntur nata. Ergo non omnium viventium est nativitas. 8. — 7. Præterea. Sicut corpora inanimata generantur ex causa extrinseca ; ita etiam animalia generata2 per putrefac­ tionem. Sed inanimata non dicuntur proprie nasci ratione prædicta. Ergo nec animalia generata2 ex: putrefactione. 9. —· 8. Præterea. Spiritus sanctus procedit a Patre ut vivens a vivente, nec tamen dicitur nasci. Ergo nec omnis processus rei viventis est nativitas. 10. — RESPONSIO. Dicendum quod cum generatio sit communis omnibus corporibus corruptibilibus, tamen in corporibus animatis est specialis modus generationis ; et propter hoc etiam habent specialiter inter alias vires animæ vim generativam. In viventibus enim primo ex generante deciditur3 aliquid quod est sufficiens ad generationem quantum ad principium activum et passivum ; quamvis in quibusdam idem generans sit quod utrumque ministrat, sicut in plantis quæ non habent sexum distinctum. — In quibusdam autem, scilicet quæ habent sexum distinctum, a mare ministratur princicipium activum, a femina principium materiale; et ani­ malia in coitu, secundum Philosophum, De gener, anim., (a 23. 731a, 9-15) sunt quasi unum generans, sicut dicitur Genes., n, 24 : « Erunt duo in carne una. » Et ideo sequitur secundum, scilicet quod generatio est 1. Ed. « non ». — 2. a homot. « generata... generata ». — 3. αβ « descinditur ». W DISTINCTIO VIII, ART. I g per modum exitus a generante, quod non est in generatione inanimatorum. Tertium autem est quod generatum exiens a generante, in principio generationis adhæret ei, et est in eo vel per contactum, vel per consolidationem, sicut dicit Philosophus in V Meta. (8 4. 1014b, 20 s. ; 1. 5, n. 811-815), ut patet in fructibus qui colligantur plantis, et de embrione qui adhæret secundum contactum matrici. 11. — Et quantum ad has 1res conditiones res viva, inquan­ tum generatur, habet tria nomina sibi propria. — Secundum enim quod principia sufficientia suæ generationi ministrantur a generante, dicitur gigni, vel genita est1. —· Secundum autem quod generatur per modum exitus, dicitur oriri. — Secundum autem quod generatur ut conjunctum generanti, dicitur nasci : sic enim generans et generatum est quasi res una. Et ideo, cum nomen naturæ a nascendo sumatur2, dicuntur esse per naturam quorum principium intus est in ipsis. 12. —Et sic patet quod nasci proprie dicitur illud quod egre­ ditur a generante conjunctum ei, habens ab ipso principia sufficientia generationi. . f Î 7 i ■ 283 13. — AD PRIMUM ergo dicendum quod genitum, secun­ dum quod est idem quod natum, non dicitur a generando, sed a gignendo. Unde quamvis inanimata proprie, dicantur generata, non tamen proprie dicuntur genita neque nata. 14. — Ad secundum dicendum quod sol et aqua fontis dicitur per similitudinem oriri, inquantum scilicet egreditur de occulto in manifestum. 15. — Ad tertium dicendum quod similiter accidentia inquantum sunt virtute in principiis essentialibus, causantur per modum exitus. Et ideo dicuntur oriri per similitudinem, et possunt etiam dici nasci, inquantum adhærent subjecto quod est causa ipsorum. 16. — Ad quartum dicendum quod, sicut dicit Damas­ cenus8 (lib. I, cap. 8 ; G. 94, 818), « ingenitum » per duplex « n » scriptum, est idem quod increatum, sive æternum —et sic accipit Philosophus—«ingenitum» autem per unum « n » scriptum idem est quod non generatum»— et hic sic loquimur. 17. — Ad quintum dicendum quod ad filiationem requiritur plus quam ad nativitatem vel ortum, scilicet ut quod exit per generationem a generante, sit completum in specie gene1. VPF. « esse », contra RAN et a/?. — 2. Ed. ad. « illa ». — j. Seu potius ordine inverso: «sciendum est vocem αγενητον, cum scribitur cum unico p, increatum significare, seu quod minime factum est t άγεννητον autem, cum scribitur cum duplici p, id indicare quod non est genitum. » 284 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM ranlis. Et ideo fructus arborum et ova avium et capilli et hujusmodi non habent rationem filiationis, quamvis dicantur nasci. 18. — Ad sextum dicendum quod genitum exit a generante dupliciter. Uno modo secundum quod procedit in esse distinctum a generante, clausum tamen infra terminos generantis. Et hoc proprie dicitur conceptio. Alio modo secundum quod procedit in esse distinctum et manifestum. Et quia res nominatur secundum id quod appa­ ret, ideo iste1 modus exeundi facit nativitatem, secundum communem usum loquendi, quamvis et2 primus etiam aliquo modo faciat nativitatem, secundum quod dicitur duplex nativitas, scilicet in utero et ex utero. 19. — Et quia in plantis simul aliquid procedit in esse dis­ tinctum et manifestum, ideo non proprie in eis est concep­ tio, sed nativitas. Et ideo etiam verbum secundum quod distinguitur in intel­ lectu, dicitur concipi ; secundum autem quod extra pronun­ tiatur3, potest dici per similitudinem nasci. 20. ■— Ad septimum dicendum quod in animalibus gene­ ratis ex putrefactione virtus solis et aliorum corporum cælestium supplet vicem virtutis formativæ quæ est in gene­ ratione eorum quæ ex semine nascuntur. Et quia hujusmodi virtutes corporum cælestium sunt per omnia inferiora corpora diffusæ ; ideo dicit Philosophus in XVII lib. De animal. (III De generat, animal. ;γ!1. 762a, 21) quod omnia plena sunt virtutibus animæ. Et ideo sicut animalia quæ generantur ex semine se habent ad feminam, ita ista se habent ad terram, quæ sine semine generantur. Et sicut illa se habent ad patrem, ita ista se habent ad corpora cælestia. Propter quod dixit quidam philosophus, (I De generat, animal.; »2. 716a, 15-17) quod « sol est paler plantarum, terra vero mater ». Unde patet quod hujusmodi quæ sine semine generantur, sive sint plantæ, sive animalia4, proprie nasci et8 oriri et gigni dicuntur. 21. — Ad octavum dicendum quod quamvis Spiritus sanctus procedat vivens ex vivente, non tamen hoc convenit ei secun­ dum rationem suæ processionis : procedit enim ut amor. Amor autem consideratus in genere inquantum amor, non habet quod sil res viva, sed -operatio vel passio rei viventis. 1. Ed. « ille ». — 2. Ed. om. « et ». — 3. α ad. « et ». — 5. Ed. om. « et ». 4. a « alia »< —- j i ; i i i I | 285 DISTINCTIO VIII, ART. II f f ÿ Habet tamen quod sit res viva et subsistens, inquantum est amor divinus. Et ideo non dicitur nasci, ut in I lib. (d. 13, q. 1, a. 3, ad 3) dictum est. i • t ARTICULUS II Utrum t ,ί i .. i ' humana natura sit nata in Christo III, q. 35, a. 1. 22. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod humana natura sit nata in Christo. 1. Sicut enim supra dictum est, illa de persona vel suppo­ sito, et non de natura dicuntur, quæ per se existent! solum conveniunt, sicut hypostasis, res naturæ et hujusmodi. Sed nasci non est solum per se existentium, cum sit partium : supra enim (d. 4,108) habitum est quod capillus nascitur. Ergo nasci non solum est personæ vel suppositi, sed etiam naturæ. 2. Præterea. Id quod est per se intentum a natura gene­ rante, verissime dicitur nasci. Sed natura quamvis generet hunc hominem, intendit tamen hominem generare, ut dicit Avicenna. Homo autem naturam communem significat. Ergo naturæ humanæ maxime convenit nasci. 3. Præterea. Secundum Philosophum, in II Phys., [β 7. 198a, 26; 1. II, n. 2) idem specie est quod generat et quod generatur. Sed naturæ est generare. Ergo ipsius est etiam generari sive nasci. 4. Præterea. Christus non dicitur natus de Virgine, nisi secundum hoc quod de Virgine accepit. Sed non accepit nisi humanam naturam. Ergo humana natura dicitur nasci. 5. Præterea. Omne quod coepit esse ex1 aliqua materia, dicitur generari. Sed humana natura in Christo ccepit esse ex aliqua materia. Ergo humana natura in Christo dicituf nasci. 23. — SED CONTRA est quod dicit Damascenus (lib. IAr, c. 7 ; G. 94. 1114), quod « nasci est tantum hypostasis ». Ergo non est naturæ. 24. —■ Præterea. Sicul se habet divina natura Christi ad æternam ejus generationem, ita et humana2 ad tem­ poralem. Sed natura divina non est nata æterna genera­ tione. Ergo nec humana, temporali. F. om. « ex ». — 2. Ed. ad. a natura ». '286 SCRIPTUM SUPER Ill LIB. SENTENTIARUM 25. — RESPONSIO. Dicendum quod nasci fieri quoddam est. Nihil autem fit nisi ut sit. Unde secundum quod alicui convenit esse, ita et convenit sibi1 fieri. Esse autem proprie subsistentis est ; unde dicitur proprie nasci et fieri. Forma autem et natura dicitur esse ex consequenti. Non enim subsistit, sed inquantum in ea suppositum subsistit dicitur esse. Unde et ex consequenti convenit ei fieri vel nasci, non quasi ipsa nascatur2, sed quia per generationem accipitur. Accidentia autem non dicuntur esse nisi per accidens ; unde et per accidens fieri dicuntur. 26. — AD PRIMUM ergo dicendum quod est duplex pars. Est enim pars substantiæ secundum quantitatem. Et hoc vel subsistit in potentia, ut in continuis ; vel in actu, ut in his quæ per tactum junguntur. Unde tales partes possunt dici fieri vel nasci, et præeipue quando adduntur toti præexistenti. Secus autem esset, si generarentur generatione totius ; quia tunc totum diceretur fieri, et non ipsa. 27. ■— Sunt etiam partes substantiæ, in quas dividitur totum secundum rationem sicut forma et materia. Et hujus­ modi, cum non subsistant neque in actu neque in potentia, non dicuntur per se fieri ; nisi forte sit forma subsistens, sicut est anima quæ dicitur fieri per creationem, præter factionem qua fit compositum per generationem. 28. — Natura autem humana quæ ut pars significatur, non est nata subsistere, cum non possit in rerum natura esse nisi in atomo, idest in suo supposito. Et ideo ipsa non potest dici nasci. 29. ■— Ad secundum dicendum quod homo non significat tantum naturam, prout hic loquimur, sicut ex dictis patet (d. 5, 59) ; et ideo non sequitur ratio. Non enim natura intendit generare humanitatem, sed hominem. 30. — Ad tertium dicendum quod sicut esse suppositi est, ita et agere. Et ideo sicut naturæ est generare, non quasi ipsa generet, sed quia virtute ejus fit generatio3 ; ita non est ipsius generari, quasi ipsa generetur, sed quia per generationem accipitur. 31. — Ad quartum dicendum quod sicut Christus dicitur homo ratione humanæ naturæ, et tamen humana natura non est homo ; ita etiam dicitur nasci ratione humanæ naturæ 1. Ed, « ei ». — 2. αβ « nascantur » et infra « acci piuntur ». — 3. αβ cd. « et ». DISTINCTIO VIII, ART. Ill 287 quam accepit a Virgine, et tamen ipsa humana natura non generatur. Sicut enim dicit Dionysius. 2 c. De div. nom. (n. 7 ; G. 3, 931) non oportet quod eodem modo causa et causatum reci­ piant prædicationem alicujus generis vel speciei; sicut calor est quo aliquis dicitur calidus, et tamen ipse non est calidus, sed calor. 32. — Ad quintum dicendum quod cum esse non sit naturæ sed suppositi, humana natura proprie non cœpit esse, sed Christus ccepit esse in humana natura ; et sic per consequens natura ccepit esse. ARTICULUS III Utrum natura divina in Christo sit nata de Virgine 33. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod natura divina in Christo sit nata de Virgine. 1. Filius enim Dei non dicitur natus de Virgine, nisi inquantum est incarnatus. Sed natura divina dicitur incarnata, ut supra d. 5 (86) dictum est. Ergo ipsa debet dici nata de Virgine. 2. Præterea. Quidquid in recto prædicatur de Petro, dicitur nasci ipso nato. Sequitur enim : Petrus esi natus ; ergo homo, ergo animal, ergo substantia. Sed natura divina in recto prædicatur de Filio Dei. Ergo cum Filius Dei sit natus de Virgine, et1 divina natura debet dici nata de Virgine. 3. Præterea. In Filio Dei non est accipere nisi essentiam et proprietatem. Sed absurdum esset dicere quod ratione proprietatis tantum dicatur natus de Virgine ; quia proprietas illa relatio est secundum quam ad Patrem qui generat sine matre, refertur. Ergo est natus ratione divinæ naturæ. Et sic idem quod prius. 4. Præterea. Bernardus dicit {Hom. n sup. Missus est, n. 9 ; L. 183, 65) quod in incarnatione est fortitudo infirmata2. Sed infirmari magis est remotum a natura divina quam nasci. Ergo etiam potest dici nasci. 34.,— SED CONTRA. Natura divina magis convenit cum generatione æterna Christi quam cum temporali. Sed ipsa non est nata generatione æterna, ut in I lib. (d. 5, q. 2, a. 3, 1. Ed. « etiam ». — 2. S. Bernardus dicit « infirmitas roborans ». 288 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM ad 2 et 3) dictum est. Ergo multo minus est nata generatione temporali. 35. —· Præterea. Humana natura non proprie dicitur nasci generatione humana. Ergo multo minus natura divina. 36. —■ RESPONSIO. Dicendum quod natura humana quamvis non dicatur proprie nasci in Christo de Virgine, eo quod nasci non est naturæ sed hypostasis ; tamen conse­ quenter ad generationem se habet, quia est per generationem accepta. Divina autem natura non est a Christo per generationem temporalem accepta. Unde nullo modo debet1 dici nata de Virgine, nec per se, nec per consequens2, si natura proprie accipiatur, secundum quod pro essentia supponit. Tamen quia aliquando improprie3 trahitur ad supponendum pro persona, sicut in I libro (d. δ) dictum est4 ; ideo etiam aliquando invenitur quod natura divina sit nata, sicut patet 'mLiltera. (2) Unde exponendum est sicut Magister exponit. 37. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Filius Dei univit sibi naturam humanam et in se, quia unio terminata est ad personam. Non autem ita est de divina natura, ut ex dictis supra (d. 1, q. 2, a. 1) patet. Unde non est simile. 38. —■ Ad secundum dicendum quod natura divina non habet inquantum est natura, quod prædicetur in recto de persona Filii Dei, sed ratione simplicitatis divinæ quæ non permittit aliquam realem diversitatem in ipso ; sed est diffe­ rentia in modo significandi qui facit quod aliquid de persona dicatur quod de natura dici non potest. 39. — Ad tertium dicendum quod in Filio Dei non solum est accipere naturam et proprietatem, sed etiam hypostasim sive personam ; quamvis unum istorum5 ab altero secundum rem non differat. EI ratione hypostasis dicitur Filius incar­ natus, inquantum sibi carnem sociavit6 in unitate personæ. 40. — Ad quartum dicendum quod fortitudo dicitur infir­ mata id est infirmitatem assumpsisse ; et ideo impropria est locutio, nec ad consequentiam trahenda. 1. α « dici potest ». — 2. α « per accidens ». — 3. Ed. « proprie », — 4. αβ. ad. « et ». — 5. Ed. « illorum ». — 6. α « associavit ». DISTINCTIO VIII, ART. IV 289 ARTICULUS IV Qüæstiuncula I Utrum sint ponendæ duæ Christi nativitates III, q. 35, a. 2 ; De Unione Verbi, a. 2, ad 16; Compendium Theol. c. 212. 41. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR, Videtur quod non sint ponendæ duæ Christi nativitates. 1. Nasci enim non est naturæ, sed personæ. Sed in Christo est tantum una persona. Ergo et una nativitas. 2. Præterea. Cum nativitas sit generatio quædam, per nativitatem aliquis ad esse tendit. Sed in Christo est tantum unum esse. Ergo tantum una nativitas. 3. Præterea. Ea quæ non sunt unius rationis, non debent connumerari, sicut canis cælestis et terrestris non dicuntur duo canes. Sed generatio Christi temporalis et æterna non sunt unius rationis. Ergo non debent dici duai nativitates- 42. — SED CONTRA. Nullus dicitur filius alicujus nisi ratione alicujus nativitatis. Sed Christus dicitur Filius1 Patris et etiam matris. Ergo utrumque est secundum ali­ quam nativitatem, sed2 non secundum eamdem. Ergo in Christo sunt duæ nativitates. Ouæstiuncula II Utrum Christus debeat dici bis natus 43. — ULTERIUS. Videtur quod Christus non debeat3 dici bis natus. 1. Ratione enim ejus quod advenit alicui post esse comple­ tum, non dicitur aliquis natus ; sicut homo non dicitur nasci quamvis ei4 capillus per aliquam nativitatem adveniat. Sed humanitas Christi advenit Filio Dei post esse completum. Ergo propter hoc non debet ipse dici natus, quod humanam naturam accepit8. 2. Præterea. Hoc adverbium bis importat successionem actuum. Sed generationi æternæ non succedit temporalis, quia æterna semper est ; unde est simul cum temporali. Ergo ratione duplicis nativitatis non debet dici bis natus. 3. Præterea. Hoc adverbium bis importat interruptio1. RAN « Dei Filius » ; N. ad. « et etiam filius ». — 2. Ed. « et ». — 3. Ed. « debet ». — 4. Ed. om. « ei ». — 5. Ed. « acceperit ». COMMENT. IN LIB. SEMENT. “ HI. — 1] 290 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM nem. Unde qui tota die loquitur, non dicitur bis loqui. Sed generatio æterna non habet interruptionem. Ergo ratione ejus non debet dici bis natus. 44. — SED CONTRA. Hoc adverbium bis numerat ac­ tum cui adjungitur. Sed duplex est Christi nativitas. Ergo secundum eas debet dici bis natus. Solutio I 45. — RESPONSIO. Dicendum ad PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod Christus processit a Patre aeternaliter, et a matre temporaliter ; et utraque processio habet rationem nativitatis. Secundum enim processionem aeternam Filius est de substan­ tia Patris, et exit ab eo in personam distinctam ; et tamen est conjunctus Patri propter indivisionem substantiae, quia « Ver­ bum apud Deum est. » (Joan. i. 1). Unde patet quod salvantur suo modo illa tria quæ dicebantur supra (11) esse de ratione nativitatis ; et propter hoc dicitur oriri et gigni et nasci. Sed processio ejus temporalis qua procedit a matre, habet nativitatis rationem, sicut cujuslibet alterius qui ex matre sua nascitur. Unde sicut duæ sunt ejus processiones, ut dictum est in I libro (d. 14, q. 1, a. 2), ita etiam sunt duæ nativitates. 46. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis nasci sit personæ, est tamen ejus ratione naturæ. Unde secundum duas naturas quas per generationem accipit1, habet duas nativitates. 47. — Ad secundum dicendum quod quamvis in Christo sit unum esse, tamen secundum illud habet respectum ad duas naturas, ut dictum est supra (d. 6, 82). Et ita nati­ vitas est duplex secundum duplicem respectum qui acqui­ ritur personæ ad duas naturas acceptas per generationem. 48. — Ad tertium dicendum quod quamvis non sit una ratio per univocationem æternæ et temporalis nativitatis, est tamen una per analogiam. Solutio II 49. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod bis, cum sit adverbium, ponit numerum circa actum. Cum autem motus et actus numerentur tripliciter : — scilicet 1. Ed. « accepit ». DISTINCTIO VIII, ART. V 291 ex subjecto, quia est alius et alius agens ; et ex terminis, quia est aliud et aliud quod agitur ; et ex mensura actus, quia nunc et tunc agit, — hoc adverbium bis non importat numerum, nisi qui causatur ex diversa mensura. Unde non dicitur bis lectum esse, si duo simul1 legant neque2 si duo libri simul legantur; sed quando diversis horis legitur. Quia autem in his quæ aguntur in tempore non est alia mensura nisi tempus, et hoc non est aliud et aliud, nisi quando discontinuatur ; ideo bis dicitur factum esse, quando aliquid cum interruptione factum est. Æternitas autem et tempus sunt diversæ mensuræ secundum diversam naturam et non per discontinuationem. Unde quod fit in aeternitate et in3 tempore, potest dici bis factum esse ; quamvis id quod aeternum est, non interrumpatur nec cesset. 50. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis humana natura adveniat Filio Dei post esse completum, tamen Phlius Dei totus subsistit in utraque natura. Non autem ita est de toto homine ad capillum. Et ideo ratio non procedit. 51. — Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit de his quæ aguntur in tempore. Et similiter ad tertium. Et ideo non sunt ad propositum. ARTICULUS V Utrum in Christo sint duæ filiationes III, q. 35, a. 5 ; quodl. 1, q. 2, a. 1 ; 9, q. 2, a. 3 ; Compend. Theol. c. 212. 52. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod in Christo sint duæ filiationes. 1. Multiplicata enim causa, multiplicatur effectus. Sed nati­ vitas est causa filiationis. Ergo cum in Christo sint duæ nativitates, erunt in ipso duæ filiationes. 2. Præterea. Relativa sunt quorum esse est ad alterum1 se habere (Arist. Categ. 7. 6a, 36). Sed esse filiationis æterna: non est ad matrem Christi se habere. Ergo per eam non refer­ tur ad matrem. Sed aliqua filiatione refertur ad matrem. Ergo in Christo sunt duæ filiationes. 3. Præterea. Relativa posita se ponunt5, interempta se interimunt. Sed maternitate interempta a Ahrgine, non interimitur filiatio æterna. Ergo oportet ponere aliam filia1. Ed. om. « simul ». — 2. Ed. « nec ». « aliud ». — 5. Ed. ad. « et ». — 3. Ed. om. « in ». — 4. Ed 292 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM tionem, quæ ponatur posita maternitate et interimatur ea remota. 4. Præterea. Motus diversificatur per terminos. Sed sicut motus habet speciem a terminis, ita relatio. Ergo cum Christus sit filius Patris et matris, oportet quod alia filiatione ad utrum­ que referatur. 5. Præterea. Philosophus in V Meta. (8 15. 1021a, 29-33 ; 1. 17, n. 1026 s.) probat quod scientia non refertur ad scientem ; quia cum referatur ad scibile — et hoc sit suum esse inquantum ad aliquid est — oporteret, si diceretur ad scientem, quod habe­ ret duplex esse. Si ergo filiatione refertur Christus ad Patrem et ad1 matrem, oportet quod sint duæ filiationes secundum esse. 6. Præterea. Sicut supra (d. 1, 5) dixit Magister, Pater posset carnem assumere. Sed si de Virgine carnem assumpsis­ set, Filius Virginis diceretur. Non autem referretur ad Virgi­ nem filiatione aeterna, quia eam non habet. Ergo filiatione temporali2. Ergo eadem ratione oportet in Christo ponere filiationem temporalem. 53. — SED CONTRA. Filiatio est proprietas personalis. Sed in Christo est tantum una persona ; ergo tantum una filiatio. 54. —■ Præterea. Sicut Christus est Filius Patris et ma­ tris, ita quilibet alius homo. Sed non alia filiatione refertur homo ad patrem et ad matrem. Ergo nec in Christo sunt duæ filiationes. 55. —· Præterea. Duo accidentia ejusdem rationis non possunt esse in eodem subjecto ; unde eadem paternitate homo refertur ad multos filios. Sed suppositum filiationis in Christo est unum tantum. Ergo in eo non possunt esse plures filia­ tiones, sed una tantum. 56. — Præterea. Quodlibet continuum est majus omnibus partibus suis. Sed in quolibet continuo sunt infmitæ partes in potentia. Ergo ad hoc quod aliquid referatur ad diversa per diversas relationes, oportet quod sint infmitæ relationes in aliquo continuo : quod est inconveniens ; et iterum quod3 in quolibet continuo sint tot æqualitates quot rebus æquale est. 57. — RESPONSIO. Dicendum quod, sicut in I lib. (d. 26, q. 2, a. 2) dictum est, relatio non habet ex hoc quod ad alte­ rum dicitur, quod sit aliquid in rerum natura ; sed hoc habet 1. E<1. om. « ad ».— 2. α om. « ergo filiatione temporali ».— 3. α om. « quod » I i I ! , i I I DISTINCTIO VIII, ART. V f 293 ex eo quod relationem causât, quod est in re quæ ad alterum dicitur. Et quia ex eo res habet unitatem et multitudinem ex quo habet esse ; ideo secundum id in quo relatio fundatur, de ea judicandum est, utrum sit secundum rem una vel plures. 58. — Sunt ergo quædam relationes quæ fundantur super quantitatem, sicut æqualitas quæ fundatur super unum in quantitate. Et cum unitas quantitatis non sit nisi una in re una, inde est quod per unam æqualitatem est res æqualis omnibus quibus æqualis dicitur. 59. — Aliæ vero relationes fundantur super actionem, et passionem. Et in istis considerandum est quod una passio respondet duabus actionibus, quando neutrum agens sufficit per se ad actionem complendam ; sicut est in eo qui una nativitate nascitur ex patre et matre. Unde in patre sunt duæ relationes secundum rem, sicut et duæ actiones ; sed in nato est una relatio secundum rem, secundum quam refertur ad patrem et1 matcem, sicut et passio una. Item considerandum est quod quædam relationes non innas­ cuntur ex actionibus secundum quod sunt in actu, sed magis secundum quod fuerunt ; sicut aliquis dicitur pater postquam ex actione est effectus consecutus. Et tales relationes fundan­ tur super id quod in actione ex agente relinquitur, sive sit dispositio sive habitus sive aliquod jus aut potestas vel quidquid aliud est hujusmodi. Sed quia hoc quod relinquitur ex actionibus unius speciei, non potest esse nisi unum ; inde est quod tales relationes etiam secundum rem non multiplicantur secundum diversas actiones, sed magis sunt unum secundum id quod ex actione relin­ quitur. Et propter hoc non sunt diversæ relationes secundum rem in patre uno qui generat plures filios, nec in magistro uno qui docet plures discipulos. Si autem sint actiones plures secundum speciem, causant etiam plures relationes specie differentes. 60. — Unde cum Christus non per unam generationem passi­ vam se habeat ad generationem activam Patris et ad gene­ rationem activam matris, sed per aliam et aliam ; et hæ duæ generationes non sint unius generis, necdum2 unius speciei ; nihil, ut videtur, impediret quin in Christo possent esse duæ filiationes secundum rem differentes, nisi immediatum subjectum filiationis esset suppositum : quod quidem, secun­ dum secundam opinionem, non est nisi3 æternum in Christo. 1. Ed. ad. « ad ». —- 2. Ed. « nedum ». — 3. Ed. ad. « suppositum '294 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Et quia ex nullo temporali advenit rei æternæ aliqua relatio realis, sed rationis tantum ; ideo filiatio quæ consequitur Christum ex generatione temporali, non est realis, sed rationis tantum. Et tamen realiter Filius est ; sicut et Deus realiter Dominus est ex hoc quod creatura realiter refertur ad ipsum. 61. — Unde concedo quod in Christo non est nisi filiatio una realis qua refertur ad Patrem, et respectus quidam rationis quo ad matrem refertur. Tamen prima opinio quæ ponit duo supposita, posset ponere duas filiationes ; nec tamen poneret duos filios mas­ culine, sed1 duo filia neutraliter, si latine diceretur. 62. — AD PRIMUM ergo dicendum quod nativitas tempo­ ralis sive generatio passiva Christi est quædam passio2 qua· secundum rem fundatur in natura humana ; et ex hoc nomi­ natur natus, sicut et homo. Sed filiationis suppositum3 non potest esse natura, cum sit ejus quod habet complementum speciei, ut supra dictum est. Et ideo duæ nativitates causant quidem4 duas filiationes ; sed unam secundum rem et alte­ ram5 secundum rationem tantum. 63. — Ad secundum dicendum quod Philosophus non accipit6 esse secundum quod dicitur actus entis — sic enim relatio non habet esse ex eo ad quod dicitur, sed ex subjecto, sicut omnia alia accidentia ■— sed accipit esse pro quiddilate vel ratione quam significat definitio. Ratio autem relationis estex respectu ad alterum. Unde ex hoc quod Filius Dei refer­ tur ad matrem, non oportet quod habeat aliam filiationem secundum rem, sed alium respectum relationis. 64. — Ad tertium dicendum quod maternitas posita ponit alium respectum in Christo, et remota removet illum respec­ tum ; sed non oportet quod ponat aliam filiationem realem. 65. — Ad quartum dicendum quod omnis motus est aliquid secundum rem, non autem omnis relatio. Unde7 quamvis ex terminis multiplicentur respectus relationis, non tamen oportet quod multiplicentur relationes secundum rem, sicut motus secundum rem multiplicantur ex diversitate termino­ rum. 66. — Ad quintum dicendum quod respectus scientiæ ad scientem et ad scibile non est unius rationis ; sed respectus ejus ad scientem inest ei ex hoc quod est accidens ; respectus autem ejus ad scibile inest ei ex hoc quod scientia est. Unde 1. a ad. « tantum ». — 2. RANVP. « relatio ». — 3. RANVP α subjectum ». — 4. Ed. om. « quidem ». — 5. RNAVP. « aliam ». — 6. Ed. « accepit ». — 7. Ed « ergo ». DISTINCTIO VIII, EXPOSITIO TEXTUS 295 si referretur, inquantum est scientia, ad utrumque, oporteret quod essent respectus diversi secundum speciem. Sed respectus filii ad patrem et ad matrem est ad term inos unius rationis Unde non oportet quod sit diversa relatio neque1 secundum speciem, neque secundum rem. 67. ■— Ad sextum dicendum quod si Pater carnem assump­ sisset de Virgine, esset filius Virginis, non quidem per aliquam realem filiationem, cujus suppositum æternum subjectum esset, sed per respectum rationis tantum. EXPOSITIO TEXTUS 68. — ;< Hoc est Deum nasci de Virgine. » (2) Verum est, si humana natura dicatur homo ; et si assu­ mere dicatur ad se sumere et2 in se : quod divinæ naturæ non convenit. 1. Ed. om « neque ». — 2. Ed. « vel » DISTINCTIO IX De adoratione humanitatis Christi : an eadem adoratio humanitati et Divinitati exhibenda sit 1. — Præterea investigari oportet utrum caro Christi et anima una eademque cum Verbo debeant adoratione adorari, illa scilicet quæ latria dicitur. Si enim animæ vel carni Christi exhibetur latria, quæ intelligitur servitus sive cultus soli Creatori debitus, cum anima Christi vel caro creatura tantum sit, creaturæ exhibetur quod soli Creatori debetur : quod facienti in idololatriam deputatur 2. — Ideo1 quibusdam videtur non illa adoratione quæ latria est carnem Christi vel animam esse adorandam, sed ea quæ dulia est, cujus duas species vel modos esse dicunt. Est enim cujusdam modi dulia quæ creaturæ cuilibet exhiberi potest ; et est quædam soli humanitati exhibenda, non alii creaturæ ; quia Christi humanitas super omnem creaturam est veneranda et diligenda ; non tamen adeo ut cultus Divinitati debitus ei exhibeatur : qui cultus in dilectione et sacrificii exhibitione atque reverentia consistit, qui latine dicitur pietas, græce autem θτοαόβιια id est Dei cultus, vel ενσόβεια id est bonus cultus2. 3. — Aliis autem placet Christi humanitatem una adoratione cum Verbo esse adorandam, non propter se, sed propter illum3 cujus est scabellum, cui est unita. Nec ipsa humanitas sola vel nuda, sed cum Verbo cui est unita, nec propter se, sed propter illum est adoranda. 4. — Nec qui hoc facit, idololatriæ reus judicari potest ; quia nec soli creaturæ, nec propter ipsam, sed Creatori cum humanitate et in humanitate sua servit. 5. — De hoc Joannes Damascenus ita ait (De fide orthod., lib. III, c. 8 ; G. 94, 1014) : Duæ sunt naturæ Christi, ratione et modo differentiæi, unitæ vero secundum hypostasim. Unus igitur Christus est Deus perfectus et homo perfectus quem adoramus cum Patre et Spiritu sancto5 una adoratione cum incontaminata ejus carne, non inadorabilem carnem dicentes — adoratur enim in una Verbi hypostasi quæ hypostasis generata est — non creaturæ venerationem præbentes. Non enim ut nudam car­ nem adoramus, sed ut unitam Deitati, in unam hypostasim Dei Verbi duabus reductis naturis. Timeo carbonem tangere, propter ligno copula­ tum ignem. Adoro Christi Dei6 mei simul utramque naturam'1, propter carni unitam Divinitatem. Non enim quartam appono personam in Trinitate, sed unam personam confiteor Verbi et carnis ejus. a. — His verbis insinuari videtur Christi humanitatem una adora­ tione cum Verbo esse adorandam. De hoc etiam Augustinus ex sermone Domini, ubi dicit : Non 1. Ed. « ideoquc ». — 2. Jn textu Magistri ex his quæ sequuntur, specialis instituitur paragraphus cum hoc titulo : « Aliorum sententia qui unam adora­ tionem utrique exhibendam tradunt. » F. — 3. Quar. « illtyl ».— 4. Ed. « difïe. entes ». In textu græco habetur » δνο γάρ eioiv ai φύσεις τον χριστόν, λόγω καί τρόπω της διαφοράς ». — 5. Quar. om. « sancto ». — 6. Quar. om. « Dei ». — 7. Quar. habet tantum « simul utraque ». DISTINCTIO IX, DIVISIO TEXTUS 297 turbetur cor vestrum, ita dicit (Serm. 246, n. 5, de verbis Domini ; L. 39, 2200) : Dicunt hæretici Filium non natura esse Deum, sed creatum. Quibus respondendum est, quia si Filius non est Deus natura, sed crea­ tura, nec colendus est omnino, nec ut Deus adorandus, dicente Apostolo Rom., i, 25 : « Coluerunt et servierunt potius creaturæ quam Creatori. » Sed illi adhuc replicabunt et dicent : Quid est quod carnem ejus, quam creaturam esse non negas, simul cum Divinitate adoras et ei non minus quam Divinitati deservis ? Ego dominicam carnem, immo perfectam in Christo humanitatem, ideo adoro, quod a Divinitate suscepta et Deitati unita est ; ut non alium et alium, sed unum eumdemque Deum et hominem, Dei Filium esse con­ fitear. Denique si hominem separaveris a Deo, illi nunquam credo nec servio ; velut si quis purpuram vel diadema regale jacens inveniat, numquid ea conabitur adorare ? Cum vero ea rex fuerit indutus, pericu- i lum mortis incurrit, si ea cum Rege adorare quis contempserit. Ita etiam in Christo Domino humanitatem non solam vel nudam, sed Divinitati unitam, scilicet unum Filium Deum verum et hominem verum, si quis adorare contempserit, æternaliter morietur. b. — Idem1 Super psalm, xcviu, ubi dicitur : « Adorate scabellum pedum ejus quoniam sanctum est » (n. 9 ; L. 37, 1264) : Sciendum est2, quia in Christo terra est, idest caro, quæ sine impietate adoratur. Suscepit enim de terra terram, quia caro de terra est ; et de carne Mariæ carnem accepit, Hæc sine impietate, a Verbo Dei assumpta, adoratur a nobis, quia carnem ejus nemo manducat, nisi prius adoret ; sed qui adorat, non terram intuetur, sed illum potius cujus scabellum est, propter quem adorat. His auctoritatibus præmissæ investigationis absolutio explicatur. DIVISIO TEXTUS « Præterea investigari oportet etc. » (1) 6. — Postquam determinavit Magister quid conveniat divinæ naturæ ex unione ad humanam, hic determinat quid conveniat humanæ ex unione ad divinam, quod scilicet adoratur adoratione latriæ. Dividitur autem hæc pars in duas partes. In prima movet quæstionem. In secunda determinat eam, ibi : « Ideo quibus­ dam etc. » (2) Et hæc dividitur in duas secundum quod duas opiniones ponit. Secunda incipit ibi : « Aliis autem placet. » (3) Et hæc dividitur in 1res. In prima ponit solutionem. In secunda respondet ad objectionem factam in contrarium, ibi : « Nec qui hoc facit. » (4) In tertia solutionem confirmat, ibi : « De hoc Joannes Damascenus ita ait... » (5) l 1. Ed. « Item ». — 2. Quar. om. « est ». 298 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Hic est duplex quaestio. Primo enim quæritur de latria. Secundo, de dulia. QUÆSTIO I DE LATRIA Circa primum tria quæruntur. Primo, quid sit latria. Secundo, cui debetur ; et habito quod soli Deo, Tertio, quæritur qualiter sit ei exhibenda. ARTICULUS I Quæstiuncula I Utrum latria sit virtus I-Π, q. 60, a. 3 ; II-II, q. 81, a. 2. 7. - AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod latria non sit virtus. 1. Omnis enim virtus in libera voluntate consistit. Sed servitus libertati opponitur. Cum ergo latria sit servitus, ut in Littera (1) dicitur, videtur quod non sit virtus. 2. Præterea. Omnis virtus principaliter consistit in actu voluntatis. Sed latria consistit in actu exteriori, scilicet in exhibitione sacrificiorum. Ergo videtur quod non sit virtus3. Præterea. Ad latriam pertinet reverentiam Deo exhi­ bere. Hoc autem ad donum timoris pertinet. Ergo latria est, donum et non virtus. 4. Præterea. Latria dicitur alio nomine pietas, ut habetur ex Littera. (2) Sed pietas est donum. Ergo latria non est virtus, sed donum. 8. — SED CONTRA. Laudabile, secundum Philosophum, I Eih. (a 12. 1101b, 11 s. ; 1. 18) est proprium virtutis. Sed actus latriai est maxime laudabilis. Ergo latria est virtus. 9. — Præterea. Omnis actus qui cadit in praecepto legis, est actus virtutis ; quia intentio legislatoris est inducere hominem ad virtutem, ut dicitur II Eth., {β 1. 1103b, 3-5 ; 1. 1). Sed DISTINCTIO IX, QUÆST. I, ART. I 299 actus latria· præcipitur per prirnum mandatum. Ergo latria est virtus. Quæstiuncula II Utrum sit virtus generalis II-II, q. 81, a. 4 ; In Boet, de Trin., q. 3, a. 2. 10. — ULTERIUS, Videtur quod sit virtus generalis. 1. Augustinus enim dicit, X De civ. Dei (c. 6 ; L. 41, 283) : « Verum sacrificium est omne opus quod geritur, ut sancta societate Deo jungamur. » Sed hujusmodi est omne opus vir­ tutis. Ergo omne opus virtutis est verum sacrificium. Sed sacrificium Deo offerre proprie pertinet ad latriam. Ergo ad ipsam pertinent omnes actus virtutum. Et sic ipsa est virtus generalis. 2. Præterea. Per omne opus virtutis Deo servitur, Luc. xvii, 10 : « Sic et vos, cum omnia bona feceritis quæ præcepta sunt vobis, dicite : Servi inutiles sumus. » Sed latria est servitus Deo debita. Ergo omne opus virtutum pertinet ad latriam. Et sic idem quod prius. 3. Præterea. Quicumque facit aliquid ad gloriam alicujus, exhibet ei reverentiam. Sed Apostolus, I Cor., x, 31 docet omnia in gloriam Dei facere. Ergo per omnia opera virtutis recte facta exhibetur Deo reverentia. Sed reverentiam Deo exhibere pertinet ad latriam. Ergo ipsa est virtus generalis. 11. — SED CONTRA. Virtus generalis non præcipitur speciali præcepto legis, sed tota lege, sicut patet de justitia legali. Sed latria præcipitur speciali præcepto, scilicet per primum primæ tabulæ. Ergo est virtus specialis. 12. — Præterea. Vitio speciali opponitur virtus specialis. Unde Philosophus, V Eth. (c 2. 112Sa, 25 s. ; 1. 1 et 2) probat justitiam esse specialem virtutem, propter hoc quod oppo­ nitur ei avaritia quæ est speciale vitium. Sed latriæ opponitur speciale vitium, scilicet idololatria. Ergo est specialis virtus. Quæstiuncula III Utrum sit virtus theologica II-II, q. 81, a. 5 ; Virtut., q. 1, a. 12, ad 11 ; in Boet, de Trin., q. 3, a. 2. 13. — ULTERIUS. Videtur quod sit virtus theologica. 1. Augustinus enim dicit in lib. Enchir., (cap. 2-3 ; L. 40. 232) : « Si quæratur quomodo colitur Deus, respondetur : fide, 300 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM spe ei caritate. » Sed latria dicitur cultus Dei, ut ex Littera (1) habetur. Ergo latria'est fides, spes et caritas quæ sunt virtutes theologicæ. 2. Præterea. Virtus theologica dicitur1 quæ hafeet Deum pro objecto, sicut fides qua creditur Deus ; et sic de aliis. Sed latria habet Deum pro objecto, quia ea colitur. Ergo latria est virtus theologica. 3. Præterea. Omnis virtus cardinalis tenet medium inter superfluum et diminutum. Sed latria, non est hujusmodi quia Deus non potest nimis coli. Ergo latria non est virtus cardinalis, sed theologica. 14. — SED CONTRA. Nulla virtus theologica habet actum exteriorem. Sed latriæ actus est sacrificium offerre, qui est actus exterior. Ergo non est virtus theologica. Quæstiuncula IV Ad quam virtutum cardinalium reducatur II-II, q. 81, a. 1. 15. — ULTERIUS. Quæritur ad quam virtutum cardina­ lium reducatur. Et videtur quod non ad justitiam, de qua magis videtur. 1. Justitia enim secundum quod est specialis virtus una de quatuor cardinalibus, consistit, secundum Philosophum, V Eth. [e 5. 1130b, 30 s.; 1. 4) in communicatione activæ vitæ. Sed in præsenti vita non est nobis communicatio cum Deo. Unde dicitur Danielis, ii, 11 : « Exceptis diis, quorum non est cum hominibus conversatio. » Ergo non potest nobis esse2 justitia ad Deum, sed latriam Deo exhibemus. Ergo non est species justitiæ. 2. Præterea. Secundum Philosophum, V Eth. (e 10. 1134b, 9s. ; 1.11) non est justitia proprie dicta inter dominum et servum sicut nec alicujus ad se : quia servus quod est et quod habet, domini est ; similiter nec patris ad filium, qui est quasi pars ejus. Sed nos habemus nos ad Deum sicut servi- ad dominum, et filii ad patrem. Ergo non est justitia nostri ad Deum. Et ita latria non est pars justitiæ. 3. Præterea. Justitia proprie in æqualitate consistit, sicut dicit Philosophus, V Eth. (e 5. 1130b, 7s; 1.4). Sed non est possibile nos æquari Deo secundum opus nostrum. Ergo 1. Ed. (i est ». — 2. Desunt plura verba ex homot. in F. Ed. enim habent « Ergo non potest esse species justitiæ ». DISTINCTIO IX, Ol'ÆST. I, ART. I .J '„ 301 non potest esse justitia nostra ad Deum. Et sic idem quod prius. 16.·— SED CONTRA. Tullius in Rhetor, (ad Heren. de invent., lib. II, c. 53), ponit religionem speciem justitiæ. Sed religio, secundum quod ipse accipit, est idem quod latria ; quia « religio, secundum eum, est quæ cuidam, superiori naturæ, * quam divinam vocant, cultum cæremoniamque affert. » Ergo I; latria est species justitiæ. 17. —Præterea. Reddere debitum, est actus justitia1. Sed ■ . . latria est cultus Deo debitus ; unde exhibet Deo quod ei debetur. Ergo latria est pars justitiæ. h j 18. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆS­ TIONEM quod quando aliquid commune in multis invenitur, si in aliquo eorum secundum specialem modum inveniatur, habet etiam nomen speciale ; sicut nasus curvus dicitur simus. Similiter cum obsequium diversis possit exhiberi, speciali quodam et supremo modo Deo debetur, quia in eo est suprema ratio majestatis et dominii. Et ideo obsequium vel servitium quod ei debetur, speciali nomine nominatur et dicitur latria. 19. — Hoc autem nomen tripliciter sumitur : quandoque enim pro eo quod Deo in obsequium exhibetur, sicut sacri­ ficium, genuflexiones et hujusmodi ; quandoque autem pro ipsa exhibitione ; quandoque vero pro habitu quo exhibetur obsequium. Et primo modo latria non est virtus, sed materia virtutis. Secundo modo est actus virtutis. 20. — Tertio vero1 modo est virtus. Et nominatur hæc virtus quatuor nominibus. — Dicitur enim pietas quantum ad effectum devotionis, quod primum occurrit. —■ Dicitur etiam theosebeia, id est divinus cultus, vel eusebeia, id est bonus cultus, quantum ad intentionem attentam. Illud enim coli dicitur cui studiose intenditur, sicut ager vel animus vel quidquid aliud. — Dicitur etiam latria, id est servitus, quantum ad opera quæ exhibentur in recognitionem dominii quod Deo competit ex jure creationis. — Dicitur etiam religio quantum ad determinationem operum ad quæ homo se obli­ gando in cultum Dei2 determinat. · Quibus tamen omnibus3 nominibus una et eadem virtus nominatur secundum diversa quæ ad ipsa concurrunt. 21. — AD PRIMUM ergo dicendum quod secundum 1. Ed. om. « vero ». — 2. α « divinum ». — 3. Ed. om. « omnibus ». 302 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Philosophum in principio Mela, (a 2. 982b, 25-28 ; 1. 3, n. 5859) « liber esi qui causa sui est ». Unde servus dicitur qui causa alterius est, et servitium quod causa alterius agitur. Sed causa alterius agi dicitur1 dupliciter : vel sicul finis, sicut servus non lucratur sibi sed domino ; vel sicul moventis, sicut servus non proprio motu, sed motus sicut instrumentum domini operatur. Servitium ergo quantum ad hoc secundum tollit libertatem voluntatis, et per consequens virtutem ; sed quantum ad pri­ mum non, quia potest propter alterum operari quod sibi2 debet, etiam propria voluntate. Et secundum hoc latria dicitur servitus. 22. — Ad secundum dicendum quod quamvis’virtus habeat quod sit virtus ex actu interiori, scilicet3 electione, tamen quod sit determinata virtus, habet ex actu exteriori ; quia nostra electio determinatur per actum exteriorem qui eli­ citur, secundum quem attingit virtus proprium objectum vel materiam, ex quo specificatur actus et4 habitus. Ideo virtutes quædam habent actus exteriores, non solum inte­ riores, sicut patet de fortitudine et justitia. 23. — Ad tertium dicendum quod revereri, inquantum hujusmodi, est actus timoris ; sed exhibere reverentiam, inquan­ tum est Deo debitum, est proprie latriæ ; unde non sequitur idem esse latriam et timoris donum. Sicut etiam pugnare viriliter est actus fortitudinis, inquantum hujusmodi ; sed pugnare in acie regis inquantum miles — hoc debet ei prop­ ter feudum quod tenet ab eo5 — est actus justitiæ. 24. ■— Ad quartum dicendum quod pietas, secundum quod6 donum, consistit in quadam benevolentia supra modum humanum ad omnes; sed pietas, secundum quod hic accipitur. consistit in quadam devotione ad Deum, cui latria exhibetur. Et hoc infra in tractatu de donis melius patebit, (d. 34). Solutio II Illi 25. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod aliqua virtus dicitur generalis quatuor modis. Uno modo, quia prædicatur de qualibet virtute, sicut justitia legalis quæ convertitur cum virtute, et est idem subjecto, ratione differens, ut dicit Philosophus, V Elh. (e 3. 1130a, 9-14 ; 1. 2) ; et sic dicitur generalis quantum ad essentiam suam. Secundo modo dicitur generalis, inquantum ab ea dependent 1. Ed. « est », — 2. Ed. « ei ». — 3. Ed. ad. « ex ». — 4. Ed. « vel ». — 5. Ed. ad. « ei ·». — G. Ed. « inquantum ». DISTINCTIO IX, QUÆST. I, ART. I 303 aliæ virtutes participantes ejus actum. Et hoc modo prudentia dicitur generalis, quia ex ea omnes aliæ virtutes morales rectitudinem electionis participant, et sic ejus actus immis­ cetur actibus omnium aliarum virtutum. Nihilominus ipsa i n se est specialis secundum quod habet specialem rationem objecti, scilicet eligibile ad opus. Terlio modo dicitur generalis, inquantum operatur circa actus omnium virtutum, ita quod omnes cedunt ei pro materia ; sicut magnanimitas quai operatur magna in omnibus virtu­ tibus, ut dicitur in IV Elh., (δ 7. 1123b, 27-30 ; 1. 8), est tamen in se specialis virtus1, quia rationem specialem objecti in omnibus attendit, scilicet dignum magno honore. Quarto dicitur aliqua virtus generalis, inquantum ad eam concurrunt diversæ virtutes, quia scilicet actus ejus præexigit actus multarum virtutum ; sicut etiam ad magnani­ mitatem præexiguntur aliæ virtutes, quia nullus potest se dignificare2 magnis nisi virtuosus sit. Prima ergo generalitas est quasi universalis ; secunda quasi causæ dantis esse ; tertia quasi moventis per imperium ; quarta quasi totius integralis comprehendentis multa. 26. — Sic ergo dicendum est quod latria in se considerata esi specialis virtus, quia habet specialem rationem objecti et actus, ut scilicet exhibeatur aliquid Deo in recognitionem servitutis, sicut feudatarius aliquid reddit domino suo in recognitionem dominii. Unde actum et objectum habet for­ maliter unum et specialem quantum ad prædictam rationem, quamvis materialiter sint multi actus et multa objecta. 27. — Potest autem dici generalis quantum ad duos modos ultimos. Potest enim uti actibus aliarum virtutum materia­ liter sub praedicta ratione proprii objecti. Et iterum ad ejus actum præexiguntur multæ aliæ virtutes, sicut fides quæ ostendit cui exhibenda sit latria, et caritas quæ afficit ad eum cui est exhibenda ; et sic possunt multæ aliæ concur­ rere. Quamvis autem utatur materialiter actibus aliarum virtu­ tum sub ratione proprii actus, tamen utitur quibusdam actibus qui non sunt proprii alicujus alterius virtutis elicitive, sicut offerre sacrificia, facere protestationes et hujusmodi ; nisi forte sicut imperantur a caritate et ostenduntur a fide, non autem eliciuntur. Et isti videntur esse proprii3 actus latriæ. 28. — AD PRIMUM ergo dicendum quod offerre sacrifi1. Ed. « ot tamen in se specialis « virtus est. n — 2. Ed. « dignificare ». — 3. Ed Et isti videntur proprie actus esse latriæ ». 304 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM cium1 est tantum de illis quæ pertinent ad latriam elicitive. Unde hoc quod dicitur, omne opus quo Deo jungimur esse sacrificium, est metaphorice dictum ; inquantum Deum placa­ bilem reddit ad quod sacrificium offertur. 29. — Ad secundum dicendum quod aliud est Deo seroire, et aliud exhibere aliquid in recognitionem seroilulis. Primum enim omnis virtutis commune est ; secundum autem proprium est latriæ. Unde latria includit servitium in ratione sui objecti ; et propter hoc per se inest ei et a serviendo nominatur. Aliis autem virtutibus accidit, et non pertinet ad proprias rationes ipsarum. 30. — Ad tertium dicendum quod secundum quod actus aliarum virtutum in gloriam Dei fiunt, sic materialiter assu­ muntur a latria, ut dictum est. Solutio III 31. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod virtutes theologicæ dicuntur proprie illæ qua: habent Deum pro objecto et fine. Unde nulla virtus theologica habet actum circa rem creatam proprie loquendo : caritas enim nihil in homine diligit nisi Deum. 32. — Objectum autem circa quod agit latria est id quod reddit Deo in recognitionem servitutis, quod non est Deus. Unde non est virtus theologica, sed ad cardinales reducitur. 33. — AD PRIMUM ergo dicendum quod dicitur Deus coli fide, spe et caritate, non quasi cultus his virtutibus eliciatur, sed quia dictæ virtutes ordinant ad cultum, vel etiam quia actus dictarum virtutum materialiter cedunt in cultum modo prædicto. 34. ■— Ad secundum dicendum quod cum dicitur, colo vel adoro Deum, quamvis actus videatur transire in Deum sicut in objectum, transit tamen in rem aliam sicut in objectum, et in Deum sicut in finem ; quia colere Deum est aliquid exhi­ bere Deo in protestationem servitutis. 35. — Ad tertium dicendum quod superfluum et diminu­ tum, inter quæ mediat2 virtus moralis, non attenditur secun­ dum quantitatem absolutam, sed in comparatione ad rationem rectam ; ut scilicet fiat aliquid, secundum quod debet quantum ad omnes circumstantias. Unde contingit quod quantum ad aliquam circumstantiam virtus aliqua ponit in maximo, sicut magnanimitas quæ 1. Ed. « sacrificia. » — 2. F. « media ». DISTINCTIO IX, QUÆST. I, ART. I 305 est circa maximos honores, et magnificentia quæ circa maxi­ mos sumptus est. 36. — Unde et in latria superfluum est non quod Deus colatur nimis, sed quantum ad has1 circumstantias : exhibere cultum latriæ cui non debet cultus exhiberi, et sic est idolo­ latria ; vel quomodo2 non debet, et sic est superstitio quæ est religio supra modum observata. Solutio IV t ® if* «i K i. ® K R 9- ■ g S » λ £ Jc fe. Rr 37. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod secundum Philosophum, V Elh. (e 5. 1130·>, 30, s. ; 1. 4) justitia, secundum quod est specialis virtus, consistit in bonis quibus homines sibi invicem communicant in vita ista, sicut3 pecunia, honores et hujusmodi, secundum quod unus alteri4 communicare potest : in quibus judex secundum legem aequalitatem constituit, ut unusquisque habeat quod sibi debetur, non plus et® minus. Et in hac6 aequalitate consistit justitia. Unde justitia sic accepta, ut ipse dicit, non est nisi in illis qui nati sunt regulari eadem lege, et sub eodem prin­ cipe esse, et aequaliter principari. 38. — Unde secundum ipsum, talis justitia non est domini ad servum, nec patris ad filium ; quia servus et filius res eorum sunt. Unde non est ad eos justitia, sicut nec ad seipsum ; tamen est ibi quidam modus justitiae, secundum quod dominus reddit servo quod sibi debetur, vel e converso : quod appellatur dominatum7 justum. Et hoc modo se habet ad justitiam latria, quia consistit in hoc quod redditur8 Deo quod sibi debetur. Unde reducitur ad justitiam non quasi species ad genus, sed sicut virtus annexa ad principalem, quæ participat modum principalis. 39. — Et per hoc patet responsio AD DUO PRIMA quæ secundum istam viam procedunt. 40. — Ad tertium autem® dicendum quod prædictus modus justitiæ, qui est filii ad patrem et hominis ad Deum, non requirit aequalitem ut exhibeatur secundum dignitatem ejus cui exhibetur, sed secundum possibilitatem reddentis. Unde dicit Philosophus in VIII Eth.' 'Θ 16. 1163b, 15-17; I. 14) quod « non in omnibus reddendum esi quod est secundum dignitalem, quemadmodum in his qui ad deos et parentes honoribus. Nullus enim secundum dignitatem alteri10 retribuit. >> Secundum potentiam11 autem famulans justus videtur esse. 1. α « omnes ». — 2. Ed. « quando ». — 3. Ed. ad. « sunt ». — 4. Ed. ad. « hujusmodi ». — 5. F.d. e nec. »— 6. α ad. « quoque ».— 7. β« dominativum ». — 8. Ed. « reddit ». — 9. β om. « autem ». — 10. β « aliquando ».— 11. a «potestatem ». 306 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM ARTICULUS II Quæstiuncula I Utrum humanitati Christi sit latria exhibenda Infra, 74 ; 100 ; III, q. 25, a. 1 et 2 ; q. 58, a. 3 ; Ver., q. 29, a. 4 ad 4 ; Galat., c. 4, 1. 4. 41. - AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod humanitati Christi non sit latria exhibenda. 1. Dicitur enim in Glossa super illud ps. xcvm, 5 : « Adorate scabellum pedum ejus » : « Caro Christi non est ado­ randa illa adoratione latriæ, quæ soli Deo debetur. » 2. Præterea. Ea quæ ad naturam pertinent in Christo distincta sunt. Sed reverentia non solum debetur personæ, sed naturæ. Cum igitur natura humana 'sit alia a divina, alia reverentia sibi debetur. Ergo non debetur sibi latria, quæ tantum Deo debetur. 3. Præterea. Sicut dictum est, latria exhibetur Deo, inquantum ipse est Dominus per creationem. Sed creare non con­ venit humanitati Christi. Ergo ei non est exhibenda latria. 42. — SED CONTRA. « Sicut anima rationalis et caro unus est homo, ita Deus et homo unus est Christus. » (Denzing., 40.) Sed eadem reverentia1 exhibetur animæ hominis et carni ejus. Ergo eadem reverentia1 exhibenda est Filio Dei et humanitati assumptæ. Et sic adoranda est latria. 43. Præterea. Hoc idem patet per exempla et auctori­ tates in Littera (5) posita. Quæstiuncula II Utrum imaginibus Christi sit latriæ cultus exhibendus II-II, q. 81, a. 3, ad. 3 ; q. 94, a. 2, ad 1 ; III, q. 25, a. 3 ; a. 4 ; a. 5, ad 2. 44. — ULTERIUS. Videtur quod nec imaginibus Christi sit latriæ cultus exhibendus. 1. Exod., xx, 4 : « Non facies tibi imaginem2 neque ullam similitudinem. » Ergo multo minus licet adorare imaginem Christi. 2. Præterea. De nullo alio irridentur in Scripturis idololatræ, nisi quia opera manuum suarum adoraverunt, quibus 1. F. homol. « reverentia... reverentia ». — 2. Ed. « sculptile ». DISTINCTIO IX, OUÆST. I, ART. II 307 ipsi facientes meliores erant. Sed similiter imagines quas Ecclesia adorat, sunt opera manuum hominum. Ergo videtur in similem derisionem incidere. 3. Præterea. In cultu divino non sunt exhibenda nisi ea quæ per legem Dei determinantur. Sed non invenitur in sacra Scriptura1 institutum de imaginum adoratione. Ergo videtur nimis præsumptuosum fuisse imaginum adoratio­ nem inducere. 45. — SED CONTRA. Imago, inquantum hujusmodi, inducit2 in imaginatum. Sed imaginatum harum imaginum quas adoramus, est Christus qui est adorandus adoratione latriæ. Ergo et imago ejus. 46. —- Præterea. Basilius (lib. de Spiritu Sancto, c. 18. n. 45 ; G. 32, 150) dicit quod « honor imaginis ad prolotypum refertur », id est ad principalem figuram, scilicet ad imagi­ natum. Ergo3 idem honor utrique exhibendus est. Et sir idem quod prius. QUÆSTIUNCULA III Utrum beatæ Virgini sit latria exhibenda Infra, d. 22,165 ; Π-Π, q. 103, a. 4, ad 2 ; III, q. 25, a. 5. 47. — ULTERIUS. Videtur quod beatæ Virgini sit latria exhibenda. 1. Quia Damascenus dicit quod « honor matris refertur ad filium ». Si ergo filius latria est adorandus, similiter et mater. 2. Præterea. De ipsa cantatur ; « Secumque faciet matrem participem Patris imperii. » Et ab omnibus dicitur domina mundi et regina angelorum. Sed Deo exhibetur latria, inquan­ tum est dominus et rex. Ergo et Virgini matri oportet latriam exhiberi. 3. Præterea. Augustinus in sermone De assumptione beatae Virginis (c. 3, etc., L. 40, 1144), probat4 quod corpus Vir­ ginis non est incineratum, quia est ejusdem naturæ cum corpore filii quod ex suo sumptum est. Ergo si corpus filii est adorandum adoratione latriæ, videtur quod similiter mater. 48. ■— SED CONTRA. Beata Virgo est pura creatura. 1. Ed. « Sacris Scripturis ». — 2. β « inducitur » ; ed. « ducit ». — 3. α « igi­ tur ». — 4. F. « probatur ». 4 t 308 SCRIPTUM SUPER III LIB, SENTENTIARUM Sed latria soli Creatori debetur. Ergo ei non debetur latria. 49. — Præterea. Ipsa adorat Deum latria. Sed non est ejusdem latriam exhibere et recipere, sicut nec creare et1 creari. Ergo latria non est exhibenda beatæ Virgini. Quæstiuncula IV Utrum sit exhibenda cruci II-II, q. 103, a. 4, ad 3 ; III, q. 25, a. 4. 50. — ULTERIUS. Videtur quod non sit exhibenda cruci. 1. Sicut enim secundum humanitatem passus est in cruce, ita secundum Divinitatem cælum est sedes ejus. Sed cælum propter hoc non est adorandum latria. Ergo multo minus crux, cum latria debeatur Christo ratione Divinitatis, non ratione humanitatis. 2. Præterea. Res inanimata indignior est homine. Sed honor latriæ non est exhibendus ab homine nisi ei qui est supra hominem. Ergo crux non debet latria adorari. 3. Præterea. Majorem affinitatem habet ad Christum beata Virgo quam crux ejus. Sed beata2 Virgo non adoratur latria. Ergo multo minus crux. 51. — SED CONTRA. Reliquiæ aliorum sanctorum hono­ rantur eodem honore quo ipsi sancti. Sed crux est de reliquiis Christi. Ergo est adoranda latria sicut Christus. 52. — Præterea. Crux est imago Christi crucifixi. Sed imago3 Christi est adoranda latria. Ergo et crux. Quæstiuncula V Utrum viris sanctis sit exhibendus honor latriæ 53. — ULTERIUS. Quaeritur utrum viris sanctis sit exhi­ bendus honor latriæ, et videtur quod sic. 1. Quia latria exhibetur Deo ratione Divinitatis. Sed sancti participatione dicuntur dii. Ergo eis debet latria exhiberi. 2. Præterea. Imago impressa divinitus est nobilior quam quæ facta est humanitus. Sed imagines Dei quas homo fecit, adorantur latria. Ergo multo fortius viri sancti, in quibus Deus suam imaginem impressit et reformavit. 3. Præterea. Abraham, ut legitur Gen., xvm, tres viros qui angeli erant, ut Augustinus dicit, (lib. XVI De civ. Dei, 1. β « nec creare, nec creari ». — 2. Ed. om. « beata ». — 3. Ed. ad- « crin i (ixi » W Oy ['■ . DISTINCTIO IX, QUÆST. I, ART. II 309 cap. 29, L. 41, 508) adoravit adoratione latriæ. Ergo vide­ tur quod et aliis sanctis latria exhiberi possit. 54. — SED CONTRA st quod legitur Act. xiv, 10-18 de Paulo et Barnaba, qui prohibuerunt illos qui1 sacrificare volebant. Et in Esther, xiii, legitur de Mardochæo quod noluit adorare Aman, ne honorem Dei videretur ad homines transferre. t· Quæstiuncula VI i' f* )' ' | ; < f Γ Utrum sine peccato alicui craturæ possit latria exhiberi 55. —■ ULTERIUS. Videtur quod sine peccato alicui creaturæ possit latria exhiberi. 1. Legitur enim Apoc., ult., 8-9, quod Joannes voluit angelum adorare et prohibitus est ab eo. Non autem prohibuisset, si eum dulia adorare voluisset, quia hæc angelis sanctis debetur. Ergo volebat eum adorare latria. Et ita hoc potest fleri sine peccato, ut videtur. 2. Præterea. Opus secundum intentionem judicatur. Sed aliquis adorans angelum qui in forma Christi apparet, habet intentionem bonam, credens ipsum esse Christum. Ergo adorando non peccat. 3. Præterea. Aliquis adorat hostiam non consecratam adoratione latriæ, credens ipsam esse consecratam. Et2 non peccat, quia ignorantia facti excusat eum. Sed tamen idolola­ tria est, quia Decretalis (extra De celebratione missarum, cap. « De homine »), dicit quod sacerdos qui non consecrat et fingit se consecrare, facit populum idololatrare. Ergo videtur quod homo possit creaturæ latriam exhibere sine peccato. 56. — SED CONTRA. Si aliquis hoc quod debet temporali domino in recognitionem dominii, alteri exhiberet, reus esset infidelitatis apud ipsum. Ergo multo amplius peccat, si cultûm Deo debitum creaturæ impendat. Quæstiuncula VII Utrum si creaturæ exhibeatur, univoce dicatur CUM EA QUÆ EXHIBETUR DEO 57. — ULTERIUS. Videtur quod si creaturæ exhibeatur, univoce dicatur cum ea quæ exhibetur Deo. Ed. ad, « eis » — 2. α ad. « ideo ». 310 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 1. Materia enim non diversificat speciem. Sed cultus exhi­ bitus Deo et creaturæ non differt, ut videtur, nisi materiali­ ter. Ergo non differt secundum speciem, et ita dicitur univoce. 2. Præterea. Univoce dicitur beatitudo, quamvis a qui­ busdam quæratur ubi est, scilicet in Deo, a quibusdam ubi non est, scilicet in divitiis. Ergo1 similiter latria dicetur univoce, sive exhibeatur cui est exhibenda, sive cui non est exhibenda. 3. Præterea. Omnis cultus Deo debitus est latria. Sed idololatria est cultus Deo debitus, idolo exhibitus. Ergo est latria. Et sic idem quod prius. 58. — SED CONTRA. Idem univoce sumptum non potest esse virtus et vitium. Sed latria quæ Deo exhibetur virtus2 est ; quæ autem creaturæ3, vitium. Ergo non univoce dicitur. 59. — Præterea. Deus non univoce dicitur de Deo vero et idolo. Sed uterque movetur ex divinitate ejus cui latriam exhibet. Ergo videtur quod nec latria univoce dicatur. Solutio I 60. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO NEM quod duplex est modus quo aliquid honoratur : hono­ ratur enim aliquid ralione sui, et ratione alterius. Secundum Philosophum enim in I Elh., (a 12. 1101b. 10 s. ; 1. 18) laus et honor in hoc differunt quod laus debetur alicui propter bonitatem quam habet ex ordine ad alterum, ut quando facit actum congruentem fini ; honor autem debe­ tur alicui propter bonitatem quam habet secundum se. Unde, secundum ipsum, laus debetur homini propter actus virtutum qui ordinantur ad felicitatem ; honor autem debe­ tur Deo et divinis. Unde sicut laus non debetur nisi actui, vel agenti qui est dominus actus, quasi per electionem agens ; ita etiam nec honor, quamvis etiam honor non4 ita debeatur actui sicut laus, sed magis agenti. Ergo ralione sui honoratur illud cujus est per electionem agere, sed ratione alterius honoratur quod5 honorati est. Unde parti hominis secundum se consideratæ non debetur honor nisi ratione alterius. Id autem cujus est agere, persona est vel suppositum ; quia actiones6 individuorum sunt. 61. — Unde quantum ad primum modum honoris non debetur humanitati Christi honor separatim a persona divina. 1. Ed. « igitur ». — 2a ad. « qua dam ». — 3. Ed. ad. « est ». -- 4. F, on,. “ non ». — 5. Ed. ad. « de ratione ». — 6. Ed. « actus ». DISTINCTIO IX, QUÆST. I, ART. II 311 sed et1 in ipsa et cum ipsa adoratur, sicut manus cum homine. Et ideo secundum hoc debetur sibi honor lalriæ. Quantum autem ad secundani modum honoris qui partibus et etiam rebus inanimatis exhibetur, debetur sibi per se reve­ rentia et honor. Et ideo non debetur sibi latria, sed dulia excellens, propter singularem modum dignitatis quem habet ex unione ad Verbum. Patet ergo quod honor quo aliquid honoratur ratione sui, ad humanitatem Christi non pertinet ut per se consideratam, sed solum ut honoratur uno honore cum supposito in quo est ; et sic debetur ei latria. Sed honor qui debetur ei ratione alterius, pertinet ad eam etiam in se consideratam ; et sic debetur ei dulia. Et quia secundum primum modum proprie dicitur ali­ quid honorari magis quam secundum secundum modum ; ideo magis proprie dicitur quod adoretur latria quam dulia Christi humanitas, et hoc secundum secundam opinionem. Sed secundum primam2 magis proprie diceretur quod sit adoranda dulia, quia prima opinio ponit humanitati aliud suppositum agens præter suppositum æternum, cui debetur latria. 62. — AD PRIMUM ergo dicendum quod humanitas Christi3 potest dupliciter considerari. Vel prout inlelligilur non conjuncta Verbo. Et sic non debetur sibi latria, sed hæc consideratio est in intellectu tantum. Vel prout inlelligilur unita Verbo. Et sic potest honorari honore uno cum Verbo, et sic debetur ei latria ; vel alio, et sic debetur ei dulia. Et sic loquitur prædicta Glossa. 63. — Ad secundum dicendum quod honor non debetur alicui ratione sui, nisi personæ. Unde ratio procedit ex falsis. 64. — Ad tertium dicendum quod quamvis creare non sit humanitatis Christi, est tamen personæ Verbi, cum qua simul adoratur. Solutio II 65. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod imago potest dupliciter considerari : vel secundum quod est res quædam, et sic nullus honor ei debetur, sicut nec alii lapidi vel ligno ; vel secundum quod est imago. Et quia4 idem motus est in imaginem inquantum est imago, 1. Ed. om. « et n. — 2. Ed. ad. « opinionem ». — 3. Ed. om. « Christi ». 4. α ad. « secundum ». 312 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM et in imaginatum ; ideo unus honor debetur imagini et e i cujus est imago. Et ideo cum Christus adoretur latria, simi­ liter et ejus imago. 1*11 66. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ante incarna­ tionem Christi, cum Deus incorporeus esset, non poterat imago poni, sicut dicitur Is., xl. Et ideo prohibitum est in veteri lege ne imagines fierent ad adorandum ; et præcipue quia proni erant ad idolatriam ex hoc quod totus mundus idolatriæ insistebat. Sed postquam Deus factus est homo, potest habere imaginem, cum habeat, ratione humanitatis assumptæ quæ simul cum eo adoratur, figuram corporalem. Et ideo permissum est in1 nova lege imagines fieri. 67. — Ad secundum dicendum quod idololatræ credebant in ipsis imaginibus aliquod numen esse, quod ex vi syllabarum ipsis imaginibus acquireretur, sub quibus fiebant imagines ; sicut Hermes dixit quod datum erat hominibus facere deos, ut Augustinus narrat in lib. De civ. Dei, (VIII, c. 23 ; L. 41. 247). Unde deserviebant imaginibus non solum ut imagi­ nibus, sed ut rebus ; et præterea non solum ut imaginibus Dei, sed ut imaginibus creaturarum vel2 solis vel3 lunæ. Unde patet quod non est simile. 68. ■— Ad tertium dicendum quod multa Apostoli tradi­ derunt quæ scripta non sunt in canone, inter quæ unum est de usu imaginum. Unde et4 Damascenus5 dicit (lib. IV. cap. 16 ; G. 94 1174) quod Lucas depinxit imaginem Christi et beatæ Virginis, et Christus suam imaginem Abagaro6 Regi direxit, ut dicitur in ecclesiastica historia7. Fuit autem triplex ratio institutionis imaginum in Ecclesia. — Primo ad instructionem rudium, qui eis quasi quibusdam libris edocentur. — Secundo ut incarnationis mysterium et sanctorum exempla magis in memoria nostra8 essent, dum quo­ tidie oculis repræsentantur. — Tertio ad excitandum devo­ tionis affectum qui ex visis efficacius incitatur quam ex auditis. L Ed. om. « in ». — 2. Ed. om. « vel ». — 3. Ed. « aut ». — 4. β « etiam » ; ed. om. — 5. Damascenus, in dicto loco, non meminit imaginum a D. Luca depictarum, sed solummodo imaginis Christi Abagaro regi direct®. F. — G. Nomen commune regulis quibusdam Edessie in Mesopotamia et aliarum civitatum vel congregationum populi in regione illa. Abagaro autem isto non solum imaginem suam divinitus depictam, sed etiam litteras Christus direxerat. Id negant Natalis Alexander et Dupinjus cum multis ; pro vero tamen tuentur Tillemontius et alii. F. — 7. Evagrius, antiquissimus scriptor, 1. IV Hister.. c. xxvii, (G. 86) hujus imaginis meminit ; item Eusebius Pamph. in 1. VII. 1·'. — 8. Ed. om. « nostra ». DISTINCTIO IX, QUÆST. I, ART. II 313 Solutio III 69. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod cum beata Virgo sit per se quædam persona agens, ei debetur honor per se. Unde alia adoratione adoratur quam filius ejus. Unde non potest adorari latria, sed dulia. Quia tamen non solum honoratur ratione sui, sed etiam ratione filii, ut mater Dei ; ideo adoratur1 inquantum perti­ net ad Christum2, hyperdulia. 70. — AD PRIMUM igitur» dicendum quod honor matris refertur ad filium, non sicut'ad subjectum4, ut sit unus motus in matrem et in filium, sicut est in imaginibus ; sed refertur in filium sicut in finem, quia propter filium mater honoratur. 71. — Ad secundum dicendum quod Deus est Dominus et Rex quasi Creator ; sed Virgo, non quasi5 creatrix, sed quasi Creatoris mater. Unde non oportet quod latria adoretur. 72. — Ad tertium dicendum quod incorruptio quæ oppo­ nitur incinerationi, debetur Christo etiam ratione carnis quam assumpsit de Virgine, non autem latria. Et ideo non est similis ratio. Solutio IV 73. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod crux Christi, etiam ipsa in qua Christus pependit, potest dupliciter considerari. Vel inquantum* imago crucifixi ; et sic adoratur eadem adoratione sicut crucifixus, scilicet latria. Unde eam allo­ quimur sicut crucifixum, dicentes : « 0 crux ave spes unica. » Vel inquantum est res quædam ; et sic cum non pertineat ad personam Verbi quasi7 pars ejus, non potest eadem adoratione adorari cum Verbo, sed adoratur inquantum est res quædam Christi ratione ipsius, hyperdulia8. Sed aliæ cruces non adorantur nisi ut imago ; et ideo adorantur tan­ tum latria9. 74. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis cælum sit sedes Dei, non tamen unitum est Deo in persona, sicut caro 1. Ed. om. « adoratur ». — 2. Ed. ad. « honoratur ». — 3. Ed.’ om. « igitur»; β « ergo », —· 4. Ed. ad. « scilicet ». — 5. Ed. « est ». —■ 6. α ad. « est ». — 7. Ed. « sicut ». — 8. Ut in III, q. 25, a. 4, n. 2, optime animadvertit Cajetanus, ibi S. Thomas magnificavit doctrinam hic traditam, cum crucem illam in qua pependit Christus, qua res quædam Christi per contactum, hic hyperdulia, ibi latria adorandam esse contendat. — 9. α « dulia ». 314 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Christi. Unde cælum nec latria nec hyperdulia honoratur nec etiam dulia, cum non sit res viva. Sed humanitas Christi vel latria vel hyperdulia adoratur ; et similiter ea quæ ad huma­ nitatem Christi referuntur, ut crux et vestis et hujusmodi. 75. — Ad secundum dicendum quod crux, inquantum est res quædam in se considerata, est indignior homine ; nec ratione sui adoratur, sed ratione alterius qui in ea crucifi­ xus est. 76. — Ad tertium dicendum quod si consideretur honor qui exhibetur cruci inquantum est res quædam, ratione Christi non est tantus quantus ille qui exhibetur Virgini ; sed cruci exhibetur quidam honor, inquantum est imago, qui non exhibetur matri. Solutio V 77. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod Deus est principium et finis omnium. Et inquantum est principium, adoramus eum latria ; inquantum vero finis ultimus, fruimur eo. In redeundo autem ad ipsum juvamur per alias creaturas rationales, scilicet homines et angelos. Et ideo, quamvis solo Deo fruendum sit, tamen possumus frui homine in Deo, sicut dicit Apostolus, Rom,. xv, et Augustinus, (De doctrina christ, lib. I, c. 32, etc., ; L. 34, 32). Sed in exeundo ab ipso sicut a principio creante, non juvamur per aliquam creaturam, quia immediate creavit nos. Et ideo honor latriæ est sibi soli exhibendus, non alicui in ipso, quantumcumque sit in participatione suæ bonitatis, nisi honoretur uno honore cum ipso1, sicut caro Christi et imagines. 78. — AD PRIMUM ergo dicendum quod viri sancti2 per participationem illam non efficiuntur primum principium nostri esse, et ideo non debetur eis latria. 79. — Ad secundum dicendum quod homines sunt imagines Dei per participationem suæ bonitatis facientem expressam similitudinem, et hoc dat rei bonitatem in se3. Ideo ratione hujus est res ipsa secundum se honoranda. Sed imagines pictæ non sunt imagines per similitudinem in natura, sed per institutionem ad significandum. Unde et ex hoc non acquiritur eis nisi honor relatus ad alterum. 80. ·—■ Ad tertium dicendum quod angeli illi4 non appa­ ruerunt Abrahæ in propria natura, sed in quibusdam corpo1. Ed. « eo ». — 2. αβ om « viri sancti ». ■— 3. Ed. ad. « et ». — 4. α « isti ». DISTINCTIO IX, OUÆST. I, ART. II 315 ribus quasi imaginibus assumptis. Unde inquantum erant imagines repræsentantes Trinitatem, poterant adorari latria ; non autem inquantum repræsentabant ipsos angelos. Solutio VI 81. — AD SEXTAM QUÆSTIONEM dicendum quod cum creaturæ non sit exhibenda latria, si exhibetur ei, est exhiberi eam cui non est exhibenda. Et hoc facit vitium contrarium latriæ sicut superfluum medio. Unde sine peccato fieri non potest. 82. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Joannes volebat angelum adorare dulia, sed prohibitus fuit propter tria. Primo ad ostendendum dignitatem ipsius Joannis, qui multis angelis dignior fuit. — Secundo ad evitandum speciem idolo­ latriae. — Tertio ad ostendendum exaltationem humanæ naturæ super angelos in homine assumpto. 83. ■— Ad secundum dicendum quod qui adorat hostiam non consecratam, adorare eam cum conditione oportet1, scilicet si est consecrata. Non tamen oportet quod hæc conditio semper sit actu explicita, sed sufficit si2 habitu teneat illam. Unde non peccat adorans eam, quia non adorat puram creaturam, sed Christum secundum intentionem suam. Sacerdos autem quantum in se est, facit populum idololatrare, quia offert ei puram creaturam ad adorandum. 84. — Ad tertium dicendum quod non potest diabolus in specie Christi apparens sine peccato adorari, nisi sit conditio actu explicita3 ; quia ipsa novitas rei insolitæ considerationem et attentionem requirit ; sicut dicitur de beata Virgine, Luc., i, 29, quod « cogitabat qualis esset ista salutatio ». Solutio λ-ΤΙ 85. — AD SEPTIMAM QUÆSTIONEM dicendum quod quandocumque aliquod nomen imponitur alicui actui vel accidenti secundum quod determinatur ad aliquod unum, non potest dici de alio nisi improprie vel metaphorice. Sicut simitas imponitur curvitati nasi. Unde non potest dici quod crux sit simum, vel lignum quod est curvum, nisi metaphorice. Similiter cum latria sit nomen impositum servituti divinæ, non potest quæcumque alia servitus alteri · exhibita dici 1. β « debet ». — 2. Ed. « quod ». ·— Ed. ad « non enim sufficit solo habitu » Ί 316 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM latria nisi improprie vel metaphorice. Unde latria non dici­ tur univoce de cultu Dei veri et de idololatria. 86. — AD PRIMUM ergo dicendum quod materia quæ includitur in ratione speciei, bene diversificat speciem et impedit univocationem ; sicut patet in exemplo posito de cur­ vitate nasi. Et ita est in proposito. 87. ·— Ad secundum dicendum quod hoc nomen beati­ tude significat aliquid propter quod omnia alia sunt eli­ genda, et ipsum propter se tantum eligatur omnis boni suffi­ cientiam habens, sine hoc quod concernat aliquam materiam. Et ideo semper remanet béatitude1 univoce dicta, quamvis in diversis rebus quæratur. Sed non est sic in proposito, quia nomen latriæ mate­ riam concernit. 88. — Ad tertium dicendum quod, cum dicitur2 : idololatria est3 cultus Deo debitus idolo exhibitus, hoc quod dicitur, idolo exhibitus, diminuit de ratione præcedenti. Unde non sequitur : ergo est latria. Sicut aratio est4 scissio quæ debe­ tur terræ. Si quis autem vomere scindit aquam, illa scissio est terræ debita, non tamen dicitur aratio nisi æquivoce. ARTICULUS III OUÆSTIUNCULA I 89. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Deo RATIONE POTENTIÆ. 1. Servitus enim dominium respicit. Sed Deus dicitur Dominus propter potentiam coercendi subditam creaturam, ut dicit Boetius, (De Trinitate, c. 5, L. 64, 1253-1254). Cum igitur latria sit servitus, videtur quod debeatur Deo ratione potentiæ. LATRIA DEBEATUR 90. —-2. Item. Videtur quod ratione sapientiæ. Debetur enim sibi5 latria inquantum est Deus. Sed Deus, secundum Damascenum (lib. I, cap. 9 ; G. 94, 838), dicitur « ex hoc quod omnia videt » : quod ad sapientiam pertinet. Ergo vide­ tur quod debeatur ei latria ratione sapientiæ. 91. — 3. Item. Videtur quod ratione bonitatis. Quia 1. RANV. « habitudo ». — 2. Ed. ad. « quod ». — 3. Ed. « sit ». — 4. Ed. « dicitur ». — 5. Ed. « Deo ». DISTINCTIO IX, QUÆST. I, ART. Ill 317 latriam ei exhibemus, inqu'antum ab ipso sumus. Sed « quia bonus est, sumus », ut dicit Augustinus (lib. I De doctrina christ., cap. 32, L. 34, 32). Ergo latria ei debetur ratione bonitatis. Quæstiuncula II Utrum alia latria debeatur Patri et alia Filio 92. — ULTERIUS. Videtur quod alia latria debeatur Patri et alia Filio. 1. Latriam enim dirigit fides. Sed fides alium articu­ lum habet de Patre et alium de Filio. Ergo alia et alia1 latria est utrique exhibenda. 2. Præterea. Honor, ut dictum est, debetur personæ agenti. Sed Pater et Filius sunt duæ personæ. Ergo duplex honor eis debetur. 3. Præterea. Humanitati Christi exhibetur unus honor qui et Verbo. Sed non potest intelligi hoc, ut videtur, ratione naturæ ; quia naturæ distinct® sunt. Ergo intelligitur ratione personæ. Séd alia est persona Patris, alia Filii. Ergo alius2 et alius honor utrique3 debetur. 93. — SED CONTRA. Remota distinctione personarum, adhuc debetur Deo latria. Ergo debetur ei ratione naturæ. Sed t adhuc debetur Deo latria. Ergo debetur ei ratione naturæ. Sed natura est una. Ergo et latria est una. Quæstiuncula III Utrum debeat Deo exhiberi latria secundum aliquos CORPORALES RITUS 94. ·— ULTERIUS. Videtur quod non debeat ei* exhiberi latria secundum aliquos corporales ritus. 1. Sicut enim dicit Apostolus ad Galai., iv, 1-3, homines in veteri lege sub elementis hujus mundi servientes, erant quasi pueri sub pædagogo positi. Sed, sicut ipse dicit, (iv, 4) veniente plenitudine temporis jam non sumus sub pædagogo. Ergo non debemus Deo latriam exhibere secundum corpo­ rales actus. 2. Præterea. Joan., iv, 24, dicitur : « Spiritus est Deus ; et eos qui adorant eum, in spiritu et veritate adorare oportet. » 1. Ed. om. « et alia ». — 2. β et ed. om. « alius ». — 3. Ed. « utrisque ». — 4. Ed. « Deo ». .318 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Ergo non oportet quod eum colamus1 corporalibus actibus, vel genuflectendo2 vel cantando. 3. Præterea. Deus ubique est. Ergo non magis debemus ad orientem adorare quam ad aliam partem. 95. —■ SED CONTRA. Nos et spiritum et corpus habemus a Deo. Sed3 secundum hoc quod ab eo sumus eum adoramus. Ergo4 et spiritualiter et corporaliter eum adorare debemus. Solutio I 96. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod latria profitetur servitutem quam debemus Deo, quia fecit nos. Unde debetur sibi latria inquantum Creator, secundum quod ipse est finis et origo prima nostri esse. Et hoc est quod dicit Glossa super illud ps. vu, 2 : '< Domine Deus meus, in te speravi » : « Deus per creationem, cui debetur latria. » Et quia ipse creator est, inquantum bonus, sapiens et potens et secundum omnia hujusmodi ; ideo ratione omnium debetur sibi latria, et non secundum unum horum tantum. Unde patet responsio ab objecta. Solutio II 97. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod quia Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt unus creator, ideo debetur eis una latria, cum Deo debeatur latria inquan­ tum creator. 98. — AD PRIMUM ergo dicendum quod fides debetur Deo, inquantum est res cogitabilis. Et quia quaecumque secundum rem distinguuntur, possunt seorsim cogitari, sed non convertitur5; ideo tres personæ quæ sunt tres res6, diver­ sos articulos fidei habent. Sed omnes tres personæ sunt unus creator ; unde et una latria eis debetur. 99. — Ad secundum dicendum quod natura divina est per se subsistens, etiam circumscriptis personis distinctis quas fides supponit. Unde agere competit ei etiam7 circumscripta distinctione personarum, et latria per consequens. 100. — Ad tertium dicendum quod quamvis duæ naturæ sint distincte secundum se, tamen sunt unite in persona. Et 1. Ed. « adoremus ». — 2. α « genua flectendo ». —3. Ed. « et ». —- 4. α « ergo ». — 5. α ad. « et ». — 6. Ed. ad. diverses ». —■ 7. Ed. « et ». DISTINCTIO IX, gUÆST. I, ART. Ill 319 quia unus honor debetur divinæ naturæ et personæ1 ; ideo per consequens unus honor debetur divinæ naturæ et humanæ, cui debetur unus honor qui et personæ divinæ. Solutio III 101. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in nobis est triplex bonum : scilicet spirituale, corporale et extrinsecum. Et quia hæc omnia in nobis a Deo sunt, ideo secundum omnia debemus Deo latriam exhibere. Et secundum spi­ ritum exhibemus ei debitam dilectionem; secundum corpus autem2 prostrationes et cantus ; secundum exteriora autem, sacrificia, luminaria et hujusmodi : quæ Deo non prop­ ter ejus indigentiam exhibemus, sed in recognitionem quod omnia ab ipso habemus3. Et sicut ex omnibus eum reco­ gnoscimus, ita etiam ex omnibus eum honoramus. 4 102. — AD PRIMUM ergo dicendum quod corporalia erant in veteri lege pure corporalia, quia gratiam non continebant ; erant tamen signa spiritualium. Sed corporalia quæ nos Deo exhibemus non sunt pure cor­ poralia ; sed sunt sacramenta continentia gratiam et sacramentalia. Unde non est simile de nova et veteri observantia. 103. — Ad secundum dicendum quod quamvis Deus sit spiritus, tamen est creator corporis. Et ideo principaliter ei in spiritu servire debemus ; secundario autem et4 in corpore. Et ideo etiam vocaliter oramus, ut sibi non solum spiritus, sed etiam lingua carnis obsequatur, et5 ut nos ipsos et alios ad laudem Dei excitemus. 104. — Ad tertium dicendum quod quamvis Deus ubique sit, tamen institutum est ab Ecclesia ut sacrificium Missæ ei offeratur versus orientem, propter 1res rationes6. Primo, propter significationem ; quia a Deo est nobis men tis illuminatio, sicut lumen corporale ab oriente. Secundo, quia est nobilior pars orbis ; et omne7 quod est nobilius apud nos, debemus Deo. Tertio, propter opera quædam notabilia ipsius in oriente : quia ipse movet cælum, cujus motus ab oriente incipit ; ipse etiam paradisum in oriente constituit ; ipse etiam ab oriente ad judicium veniet, sicut ad orientem ascendit. i 1. αβ ad. « et ». — 2. Ed. om'. « autem ». — 3. α « debemus habere ». — 4. Ed. om. « et ». — 5. Ed. om. « et ». — 6. Ed. « tria ». — 7. αβ « esse nobilius quod est apud nos ». 320 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM QUÆSTIO II DE DULIA Deinde quæritur de dulia. Et circa hoc quæruntur tria. • Primo, quid sit. Secundo, utrum habeat diversas species. Terlio, cui debeatur. ARTICULUS PRIMUS Utrum dulia sit idem quod latria II-II, q. 103, a. 3-4 ; in ps. xl. 105. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod dulia sit idem quod latria. 1. Deo enim non debetur nisi unus honor. Sed debetur ei dulia et latria, sicut dicit Glossa super illud ps. vii, 2 : « Domine Deus meus, in le speravi » : «Dominus omnium per potentiam, cui debetur dulia; Deus omnium per creationem, cui debetur latria. » Ergo dulia et latria sunt idem. 2. Præterea. Eadem virtus caritatis est qua diligitur Deus et proximus. Sed latria honoratur Deus, dulia autem1 pro­ ximus. Ergo est eadem virtus. 3. Præterea. Differentia secundum materiam non diversificat speciem, ut dicitur X Meta., (e 3. 1054», 28-29 ; 1. 4, 2108-9). Sed honor qui debetur Deo et proximo non differunt nisi secundum materiam. Ergo non sunt diversi in specie. Et sic idem quod prius. 4. Præterea. Magis et minus non diversificant speciem. Ergo quamvis sit Deus magis honorandus quam proximus, non propter hoc sunt diversæ species. 106. — SED CONTRA. Sapientia et scientia sunt diversa dona ; quia unum est de æternis, alterum de temporalibus. Ergo simili ratione latria et dulia sunt diversæ virtutes. 107. — Præterea. Habitus distinguuntur per actus, et actus per objecta. Sed dulia et latria habent diversa objec­ ta. Ergo sunt diversæ virtutes. 1. Ed. om» « autem ». DISTINCTIO IX, QUÆST. II, ART. II 321 108. — RESPONSIO. Dicendum quod honor debetur alicui ratione excellentiæ qua; in ipso est. Non est autem unius rationis excellentia divina et humana, et ideo non est honor unius rationis. Unde oportet quod latria et dulia differant specie. 109. —AD PRIMUM ergo dicendum quod dulia dicit, quan­ tum ad proprietatem vocabuli, servitutem communiter, cui­ cumque debeatur. Et quia Deo debetur servitus vel honor secundum modum perfectiorem ; ideo nomen duliæ commune contrahitur et quodammodo appropriatur ad honorem crea­ turae, quia non addit aliquam differentiam ad dignitatem perti­ nentem supra commune. Sicut nomen proprium trahitur ad conversum accidentale ; conversum autem essentiale proprio nomine dicitur definitio. Et quia in Deo est omnis ratio honoris qui invenitur in creatura, sed non convertitur ; ideo latria debetur sibi secun­ dum id quod esi sibi proprium ; dulia autem secundum id quod est commune sibi et creaturae per analogiam. 110. — Ad secundum dicendum quod objectum carilalis, cum sit virtus theologica, est bonitas divina, qua: eadem est, sive in se, sive in altero consideretur. Et ideo dilectio Dei et proximi ad unam virtutem pertinent. Sed honor exhibetur excellentiæ absolutæ, quæ non est unius rationis in Deo et creaturis, sed variatur. 111. — Ad tertium dicendum quod hæc non est tantum materialis differentia, sed formalis ; qui alia ratio reverentiæ et honoris invenitur in Deo et in homine, et ideo causatur diver­ sitas secundum speciem. 112. — Ad quartum dicendum quod magis et minus non causant diversitatem secundum speciem, sed aliquando conse­ quuntur eam, quando scilicet magis et minus causantur ex diversitate eorum quæ speciem diversificant. ARTICULUS II Utrum dulia habeat diversas species II-II, q. 103, a. 4. 113. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod dulia non habeat diversas species. 1. Dulia enim dividitur contra latriam. Sed latria non divi­ ditur per species. Ergo nec dulia. 2. Præterea. Dulia attendit bonitatem vel excellentiam creatam. Sed hoc invenitur communiter in omnibus quibus debetur dulia. Ergo non habet diversas species. COMMENT. IN IIB. SENTENT. - III. — 12 ■|i 322 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 3. Præterea. Sicul dulia respicit debitum honoris ; iia etiam1 obedientia debitum præcepti. Sed obedientia non dif­ fert specie secundum diversos quibus debetur. Ergo nec dulia. 4. Præterea. Cum dulia debeatur diversis secundum infi­ nitos gradus excellentiae, si secundum diversos quibus debe­ tur, diversas species haberet, essent infmitæ species duliæ. Sed hoc est impossibile. Ergo dulia non habet plures species. n 114. — SED CONTRA. Dulia debetur Deo et creaturæ, ut ex dictis patet. Sed non est eadem ratio honoris in utroque. Ergo est ibi diversa species duliæ. 1’5. —■ Præterea. Dulia exhibetur rebus inanimatis, sicut cruci et reliquiis et etiam hominibus. Sed in his non potest esse una ratio honoris. Ergo dulia habet diversas species. 116. — RESPONSIO. Dicendum quod habitus diversificantur per actus et actus per objecta. Unde ubi invenitur diversa ratio objecti, oportet quod sint actus et etiam2 habitus specie differentes. 117. — Cum ergo honor debeatur alicui ratione excellentiæ quam habet, et non sit ejusdem rationis excellen­ tia in diversis ; ideo oportet quod sit alia ratio honoris, et alia virtus3 secundum speciem quæ diversos honores exhibet. Non enim idem honor debetur patri et4 regi et magis­ tro, et sic de aliis, ut dicit Philosophus in IX Eth., (»2. 1165», 21-29; 1. 2). Inter omnes autem alias rationes excellentiæ illa est præcipua qua creatura honoratur ratione unionis ad Creatorem, sicut humanitas Christi et quæ ad ipsam pertinent. Et ideo speciali nomine hyperdulia nominatur, quasi super duliam ad latriam accedens. 118. — AD PRIMUM ergo dicendum quod excellentia Creatoris est unius rationis ; et ideo lalria quæ hoc attendit est una tantum. Nec est simile de dulia, cum in creaturis sint diversæ rationes excellentiæ. 119. — Ad secundum dicendum quod excellentia creata non est unius rationis in specie, licet sit una secundum genus. Ideo et5 dulia per species dividitur. 120. — Ad tertium dicendum quod obedientia respicit 1. Ed. om. « etiam ». — 2. Ed. om « etiam ». — 3. RA « virtutis ». — 4. Ed. om. « et ». — 5. Ed. « Et ideo etiam ». '* ' * DISTINCTIO IX, QUÆST. II, ART. Ill 323 ♦ dominum, secundum hoc quod servus est quasi instrumentum domini et movetur ad imperium ejus. Sed (Eulia non considerat unam rationem excellentiæ tantum, sed omnes. 121. — Ad quartum dicendum quod gradus excellentiæ possunt accipi dupliciter : vel secundum quantitatem tantum, et sic sunt infiniti et non diversificant speciem dulia; ; vel secun­ dum rationem, et sic diversificant et non sunt infiniti. ARTICULUS III 122. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR Videtur quod PECCATORES NON DEBEANT HONORARI DULIA. 1. ΗοηΟΓ enim duliæ ut dicit Philosophus in I Eth., (a 3. 1095», 26-29 ; 1. 5.— δ 7. 1123», 35 ; 1. 8), « esi reverentia exhibita alicui in testimonium 'virtutis ». Sed peccatores, etiam prælati, non habent virtu­ tem. Ergo qui eos honorant, falsum testimonium perhibent : quod est peccatum. 2. Præterea. Gregorius in Pastorali (part, i, cap. 2 ; L. 77, 16) dicit quod « in exemplum culpa1 vehementer extenditur, dum2 pro reverentia ordinis peccator honoratur. » Hoc autem fieri non debet ut in exemplum culpa trahatur. Ergo nec3 prælatus peccator debet honorari. 3. Præterea. Subditus bonus magis est Deo similis quam prælatus malus. Sed honor non exhibetur homini, nisi inquan­ tum habet Dei similitudinem ; quia rebus divinis4 debetur6, ut dicitur in6 I Eth., (a 12. 2011», 30 ; 1. 18. - - a 7. 1123», 18 ; 1. 8). Ergo minus honorandus est prælatus malus quam . subditus bonus. 123. — 4. SED CONTRA est quod Abraham honoravit pecca­ tores habitantes in Sichem, quando voluit emere speluncam duplicem. 124. — Item. \7idetur quod dæmonibus dulia debeat 5. Quia in eis manet divina imago, quia bona natu­ ralia eis data manent lucidissima, ut dicit Dionysius, (De div. nom., c. 4, n. 23 ; G. 3, 726). Sed ratione imaginis, homini dulia exhibetur. Ergo et dæmoni est exhibenda. 125. — Item. Videtur quod irrationabilibus. 6. Quia in eis est vestigium, quod est similitudo Dei sicut imago, etsi non exhiberi. 1. F. « culpæ ». — 2. Ed. « quando ». ■— 3. Ed. « neque ». — ό. Ed. ad. « tantum ». — 5. Ed. ad. « honor ». — 6. Ed. « ut dicit Philosophus ». 324 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM adeo expressa. Magis autem et minus non diversificant spe­ ciem. Ergo debetur eis dulia. 126. — SED CONTRA. Videtur quod nec etiam homi­ Quia dulia servitus est. Sed non omnibus bonis1 hominibus servitutem debemus. Ergo nec duliam. nibus bonis. 127. ■— RESPONSIO. Dicendum quod dulia reverentiam et honorem importat quæ creaturæ exhiberi potest. Cum autem honor, ut dicit Philosophus, I Eth., (ubi supra), non debeatur nisi rebus divinis, non debetur proprie et directe nisi habenti gratiam et virtutem quæ divinos facit. 128. — Sed habet aliquis virtutem multipliciter. Vel sicut actu virluosus. Et huic directe debetur et proprie et secun­ dum se honor. Vel sicut habens aptiludinem naturalem ad virtutem. Et sic cuilibet habenti imaginem est exhibendus honor, nisi sit confirmatus in malo, quia ligatus est in illo ordo ad virtutem. Vel sicut ordinatus ad inducendum vel conservandum vir­ tutem. Et sic debetur omnibus praelatis, qui ad hoc ordinati sunt ut alios dirigant in virtutem. 129. — AD PRIMUM ergo dicendum quod peccatores quamvis non habeant virtutem in actu, tamen habent in habi­ litate. Et prælati habent etiam in hoc quod sunt ordinati ad ipsam causandam vel conservandam. 130. — Ad secundum dicendum quod praelato, dum est in actu peccati, non debet exhiberi dulia, quia apparet in eo aliquid contrarium honori. Sed ante vel post potest sibi exhiberi, quia nescitur in quo statu sit. 131. —■ Ad tertium dicendum quod subdito bono secun­ dum se debetur major reverentia ; sed ratione prælationis debe­ tur major malo prælato. Et est triplex ratio. — Primo, quia prælatus gerit vicem Dei, unde Deus in ipso honoratur. — Secundo, quia ipse est persona publica, et honoratur in ipso bonitas Ecclesiæ vel Reipublicæ, quai est major quam merita unius singu­ laris personæ. — Tertio, quia prælatio se habet ad virtu­ tem sicut causa faciens2 in aliis virtutem. Et dignius est alte­ rius virtutis causam existere, inquantum hujusmodi, quam virtuosum esse, ut dicit Philosophus, IX Eth. (a 8. 1169a. 33-34 ; 1. 9). Quartum concedimus. 1. F. om. « omnibus bonis ». — 2. Ed. « efficiens ». DISTINCTIO IX, QUÆST. II, ART. Ill 325 132. — Ad quintum dicendum quod in dæmonibus est ligata aptitudo naturalis ad virtutem ; et ideo non debet eis dulia exhiberi. 133. — Ad sextum dicendum quod similitudo vestigii non ponit aptitudinem ad virtutem, sicut similitudo imaginis ; et ideo dulia non debetur ei. 134. — Ad septimum dicendum quod sanctis non servimus quasi obnoxii eis, sed servitute reverentiæ ; quia sunt nostri ductores vel per doctrinam vel per administrationem vel per intercessionem et exemplum. Et salvatur in hoc ratio servi­ tutis quantum ad hoc quod est causa alterius agere, sicut finis ; non autem sicut moventis per coactionem vel imperium. EXPOSITIO TEXTUS 135. — « In dilectione, sacrificii exhibitione et reverentia. » (2) Dilectio refertur ad honorem interiorem Deo exhibitum ; sacrificia ad bona exteriora quæ in ejus honorem assumuntur ; reverentia, secundum quod corpus nostrum ei in obsequium damus, sicut in prostrationibus et hujusmodi. 136. — « Una adoratione cum incontaminata carne ejus. etc. » (5 a) Ergo videtur quod Filius sit magis adorandus quam Pater vel1 ipsemet ante incarnationem. Et2 dicendum quod humanitas ejus non adoratur latria nisi propter Divinitatem3 : ideo non facit ipsum magis adora­ bilem, sed plura in ipso adorari ; quia hoc quod additur, ut supra dictum est, non additur ad bonitatem divinam. 137. — « Nemo carnem ejus manducat, nisi prius adoret. » (5 b) Loquitur de manducatione spirituali, quæ sine reverentia esse non potest : non autem de sacramentali, quia potest aliquis irreverenter manducare. Vel dicendum quod loquitur quantum ad id quod debet fieri secundum institutionem Ecclesiæ, quæ prius proponit carnem Christi adorandam quam tribuat manducandam ; et non secundum quod abusive potest fieri. 1 Ed. cui « quam ». — ‘2. Ed. om. « et ». — 3. Ed. ad. « et ». DISTINCTIO X An Christus, secundum quod homo, sit persona VEL ALIQUID 1. — Solet etiam quæri a quibusdam utrum Christus, secundum quod homo, sit persona vel etiam sit aliquid. Ex utraque parte quæstionis argumenta concurrunt. 2. — Quod enim persona sit, his edisserunt rationibus. Si secundum quod homo aliquid est : vel persona vel substantia vel aliud est. Sed aliud non : ergo vel persona vel substantia. Sed si substantia est, vel rationalis vel irrationalis. Sed non est irrationalis substantia : ergo rationalis. Si vero, secundum quod homo, est rationalis substantia : ergo persona ; quia hæc est definitio personæ : Substantia rationalis individuas1 naturæ. Si ergo, secundum quod homo est aliquid, ei secundum quod homo persona est. 3. — Sed e converso si secundum quod homo persona est, vel tertia in Trinitate persona2, vel alia. Sed alia non : ergo3 tertia in Trinitate persona. At si, secundum quod homo, persona est tertia in Trinitate, ergo Deus. 4. — Propter hæc inconvenientia et alia, Quidam dicunt Christum secundum hominem non esse personam nec aliquid, nisi forte « secun­ dum » sit expressivum unitatis personæ. « Secundum » enim multi­ plicem habet rationem. Aliquando enim exprimit conditionem vel proprietatem naturæ divinæ vel humanæ ; aliquando unitatem per­ sonæ ; aliquando notat habitum ; aliquando causam. Cujus distinc­ tionis rationem diligenter lector animadvertat atque in sinu memoria* recondat, ne ejus confundatur sensus, cum de Christo sermo occurrit. Etsi Christus, secundum quod homo, dicatur esse sub­ stantia RATIONALIS, NON INDE TAMEN PERSONA SIT SECUNDUM QUOD HOMO. SEQUITUR QUOD 5. — Illud tamen non sequitur quod in argumentatione superiori inductum est, quod si Christus, secundum quod homo, est substantia rationalis, ergo persona. Nam et modo anima Christi est substantia rationalis, non tamen persona, quia non est per se sonans, immo alii rei conjuncta. Illa tamen personæ descriptio non est data pro tribus illis personis. Alia probatio quod Christus sit persona 6. — Sed adhuc aliter nituntur probare, Christum secundum hominem esse personam, quia Christus, secundum quod homo, prædestinatus est ut sit Filius Dei. (Rom. i, 4.) Sed illud est quod ut sit, prædesti1. Hæc est definitio Boetii in schola trita : «Persona est naturæ rationalis indi­ vidua substantia. y> (De Persona et duabus naturis, c. 3 ; L. 64, 1343.) — 2, Quar. om. « persona ». — 3. Ed. « igitur». ihiiL W- f ■ > distinctio x 327 natus est. Ergo si prædestinatus est Christus1, secundum quod homo, ut sit Filius Dei ; et secundum quod homo est Filius Dei. 7. — Ad quod dici potest, Christum esse id quod ut sit, prædesti­ natus est. Est enim prædestinatus ut Filius Dei sit, et ipse est vere Filius Dei. Sed secundum hominem prædestinatus est ut sit Filius Dei, quia per gratiam hoc habet secundum hominem ; nec tamen secundum hominem est Filius Dei, nisi forte « secundum » unitatis personæ sit expressivum ; ut sit sensus : Ipse qui homo est, est Filius Dei. Ut autem ipse ens homo sit Filius Dei, per gratiam habet. Sed si causa notetur, falsum est. Non enim quo homo est, eo Dei Filius est. An Christus secundum quod > ·. < ii V. , ίί i,' £ ® 'St. S ■fj •J W’ Jffi ί ® ' T. ® Ά *a*< ( S ÿ V i homo vel alio modo sit adoptivus filius 8. — Si vero quæritur an Christus sit adoptivus filius, secundum quod homo, an2 alio modo ; respondemus Christum non esse adoptivum filium aliquo modo, sed tantum naturalem ; quia natura Filius est, non adoptionis gratia. Non autem sic Filius dicitur natura, ut dicitur Deus natura. Non enim eo Filius est quo Deus3 ; quia proprietate nativitatis Filius est, natura Divinitatis Deus est ; et tamen dicitur natura, vel naturæ Filius, quia naturaliter est Filius, eamdem scilicet habens naturam quam ille qui genuit. Adoptivus autem filius non est, quia non prius fuit, et postmodum adoptatus est in filium ; sicut nos dicimur adoptivi filii, quia cum nati fuerimus iræ filii, per gratiam facti sumus filii Dei. (Ephes., n, 3.) Christus vero nunquam fuit non Filius ; et ideo non est adoptivus filius. 9. — Sed ad hoc4 opponitur sic. Si Christus filius hominis est, id est Virginis, aut gratia aut natura vel utroque modo. Si vero natura ; aut divina, aut humana. Sed divina non : ergo aut humana natura aut non natura est filius hominis. Si non natura, ergo gratia tantum ; et si5 natura humana, non ideo minus per gratiam. Si ergo gratia filius Virginis est, adoptivus filius esse videtur, ut idem sit naturalis Filius Patris et adoptivus filius Virginis. 10. — Ad quod dici potest, Christum filium Virginis esse et natura6 vel naturaliter, et gratia ; nec tamen adoptivus filius Virginis est : qiiia non per adoptionem, sed per unionem filius Virginis esse dicitur. Filius enim Virginis dicitur, eo quod non in Virgine accepit hominem in unitatem personæ ; et hoc fuit gratiæ, non naturæ. Unde Augustinus Super Joannem (Tract. 74, n. 3 ; L. 35 1828) : Qu d Uni enitus- est æqualis Patri, non est rratiæ, sed naturæ; quod autem in unitatem pesonæ Uni eniti assumptus est homo, : raliæ est, non naturæ. Christus ergo nec Dei nec hominis est adoptivus filius ; sed Dei naturaliter, et hominis naturaliter et gratia filius. 11. — Quod vero naturaliter sit hominis filius Augustinus ostendit in lib. De fide ad Petrum (c. 2, n. 14 ; L. 40, 757) : Ille, scilicet Deus, factus est naturaliter hominis filius, qui est naturaliter Filius unigenitus Dei Patris. 12. — Quod autem non sit adoptivus filius, et tamen gratia sit filius, ex subditis probatur testimoniis.V 1. Quar. om. « Christus ». — 2. Quar. « sive ». — 3. Quar. ad. « est ». — 4. F « adhuc ». — 5. Quar. ad. « etiam ». — 6. Quar. « filium Virginis natura «ss·1 ». Γ SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 328 Hieronymus Super epistolam, ad Ephesios (c. 1, 5 ; L. 26, 448) ait: De Christo Jesu scriptum est, quia semper cum Patre fuit et nunquam eum ut esset, voluntas paterna prsecessit... et ille quidem natura Filius est, nos vero adoptione. Ille nunquam Filius non fuit ; nos, antequam essemus, prædestinati sumus, et tunc Spiritum adoptionis accepimus, quando credidimus in Filium Dei. Hilarius quoque in lib. III De Trin. (n. 11 ; L. 10, 82) ait : Dominus dicens : (Joan., xviii, 1) « Clarifica Filium tuum », non solo nomine con­ testatus est se esse Filium Dei, sed et proprietate. Nos filii Dei sumus ; sed non talis hic Filius. Hic enim verus et proprius est Filius origine, non adoptione ; veritate, non nuncupatione ; nativitate, non creatione. Augustinus etiam Super Joannem (Tract. n. 4 ; L. 35, 1844) ait : Nos sumus filii gratia, et non natura ; Unigenitus autem natura, non gratia. An hoc etiam in ipso Filio ad hominem referendum est ? Ita sane. Ambrosius quoque in libro I De Trinitate (c. 19, n. 126 ; L. 16,557) ait : Christus Filius est, non per adoptionem sed per naturam. Per adoptionem nos filii dicimur ; ille vero per veritatem naturæ est. Ex his evidenter ostenditur quod Christus non sit filius gratia adop­ tionis. Illa enim gratia intelligitur, cum Augustinus eum non esse filium gratia asserit. Gratia enim, sed non adoptionis, immo unionis, Filius Dei est filius hominis, et e converso. Utrum persona vel natura priedestinata sit 13. — Deinde, si quæritur utrum prædestinatio illa quam comme­ morat Apostolus, sit de persona an de natura ; sane dici potest, et personam Filii, quæ semper fuit, esse prædestinatam secundum hominem assumptum, ut ipsa scilicet, ens homo, esset Dei Filius ; et naturam humanam esse prædestinatam, ut Verbo Patris persona­ liter uniretur. DIVISIO TEXTUS « Solet etiam a quibusdam quæri. » (1) 14. — Postquam determinavit Magister quid conveniat vel non conveniat uni naturæ ex hoc quod est alteri sociata in persona Christi, hic determinat quid conveniat ipsi persona’ Christi ratione humanæ naturæ. Quid enim sibi conveniat ratione divinæ natura:, dictum est in I lib. · Dividitur autem hæc pars in duas. Primo quierit utrum conveniant Christo ratione humanæ naturæ illa1 quæ ad dignitatem humanæ naturæ pertinere videntur. In secunda de illis quærit quæ pertinent ad defectum, d. 11, ibi : « Solet etiam quæri. » Prima in duas. Primo inquirit de illis quæ pertinent ad digni­ tatem naturalem humanæ naturæ, sicut est personalitas. Secundo, de his quæ pertinent ad dignitatem gratiæ, ibi : « Si vero quæritur, an Christus. » (8) 1. Ed. « ea ». DISTINCTIO X, DIVISIO TEXTUS 329 Circa primum duo facit. Primo movet quæstionem. Secundo objicit ad utramque partem et solvit, ibi : « Quod enim persona sit. » (2) Et hæc pars dividitur in duas, secundum duas vias1 quibus ad propositam quæstionem argumentatur. Secunda incipit ibi : « Sed2 aliter nituntur. » (6) Circa primum duo facit. Primo ponit objectionem. Secundo solvit, ibi : « Propter hæc inconvenientia. » (4) Circa primum duo facit. Primo objicit ad partem affirma­ tivam. Secundo, ad partem negativam, ibi : « Sed contra3. Si secundum quod homo. » (3) « Propter hæc inconvenientia. » (4) Hic solvit. Et circa hoc duo facit. Primo respondet ad quæstionem. Secundo ad objectum, ibi : « Illud tamen non sequitur. » (5) « Sed aliter nituntur. » (6) Hic ponit aliam objectionem. Et primo objicit. Secundo solvit, ibi : « Ad quod dici potest. » (7) Si vero quæritur etc. » (8) Hic inquirit de illis quæ perti­ nent ad dignitatem gratiæ. Et primo, de filiatione secundum adoptionem. Secundo, de prædestinatione, ibi : « Deinde si quæritur etc. » (13) Circa primum duo facit. Primo ostendit quod Christus non sit filius adoptivus. Secundo objicit in contrarium, ibi : «|Sed ad hoc opponitur. » (9) )*?Et circa hoc tria facit. Primo ponit objectionem. Secundo solutionem4 ibi : «Ad hoc dici potest ».(10) Tertio solutionis confirmationem quantum ad duo : primo quantum ad hoc quod Christus est naturalis filius Virginis, ibi : « Quod vero naturaliter » ; (11) secundo, quantum ad hoc quod non sit filius per adoptionem, ibi : « Quod autem non sit filius adop­ tivus. » (12) U« Hic est triplex quæstio.' Prima quid conveniat Christo, secundum quod homo. Secunda de adoptione. Tertia de prædestinatione. QUÆSTIO I QUID CONVENIAT CHRISTO, SECUNDUM QUOD HOMO Circa primum quaeruntur duo. Primo, utrum Christus, secundum quod homo, sit Deus. Secundo, utrum Christus, secundum quod homo, sit persona. 1. Ed. ad. « in ». — 2. Quar. et ed. ad. « adhuc ». — 3. Quar et ed. « e converso ». — 4. Ed. « solvit ». 330 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM ARTICULUS 1 Quæstiuncula I Utrum Christus, secundum quod homo, sit Deus III, q. 16, a. 2. 15. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus, secundum quod homo, sit Deus. Philip., n, 9 : « Dedil illi nomen quod esi super omne nomen. » Glossa : « Inquantum homo, assumpsit nomen Dei non usurpative, sed vere. » Sed nomen quod habet vere, vere dicitur de eo. Ergo vere dicitur quod Christus, secundum quod homo, est Deus. 2. Præterea. Christus est Deus per gratiam unionis. Sed gratia unionis non convenit ei nisi secundum quod est homo. Ergo est Deus secundum quod homo. 3. Præterea. Christus, secundum quod homo, dimittit peccata, ut patet Mat., ix, 6 : « Ut autem sciatis quia Filius hominis habet potestatem in terra dimittendi peccata. » Sed hoc est tantum Dei, ut dicitur Is., xliii, 25 : « Ego sum qui deleo iniquitates tuas propter me. » Ergo secundum quod homo, est Deus. 16. ■— SED CONTRA. Christus, secundum quod Deus, fuit ab æterno. Si igitur secundum quod homo est Deus, secundum quod homo fuit ab æterno : quod falsum est. 17. — Præterea. Deus et homo significant naturas dispa­ ratas. Sed in talibus' non potest unum eorum secundum alte­ rum alicui convenire. Ergo Christus non est Deus secundum quod homo. Quæstiuncula II Utrum sit Deus, secundum quod iste homo 18. — ULTERIUS. Videtur quod non sit Deus, secundum quod iste homo. 1. Omne enim quod praedicatur de altero secundum quod aliquid, oportet quod sit definitio vel pars definitionis aut per se accidens illius secundum quod praedicatur ; sicut cum dicitur : Petrus, secundum quod homo, est animal ratio­ nale mortale, vel secundum quod homo, est risibile. Sed Deus nullo dictorum modorum se habet ad istum hominem. Ergo hæc est falsa : Christus, secundum quod iste homo, est Deus. T DISTINCTIO X, QUÆST. I, ART. I » ’Ï 331 2. Præterea. Christus, secundum quod Deus, caret matre. Si igitur1 secundum quod iste homo, est Deus, Christus secun­ dum quod iste homo, caret matre : quod falsum est. 3. Præterea. Remoto eo secundum quod aliquid alicui convenit, ulterius ei non convenit. Sed remoto a Christo quod sit hic homo, adhuc convenit sibi esse Deum ; quia ab æterno fuit Deus : non autem ab æterno fuit hic homo. Ergo Christus, secundum quod iste2 homo, non est Deus. 19. — SED CONTRA. Sicut supra (d. 7, 33) dictum est, hæc3 propositio : Iste homo est Deus, non est prædicatio accidentalis, sed essentialis. Sed prædicatum essentiale potest prædicari de subjecto quocumque cum reduplicatione subjecti4 ; sicut Socrates in quantum est homo, est animal, quia animal per se de homine prædicatur. Ergo hæc est vera : Christus, secundum quod esi hic homo, est Deus. 20. — Præterea. Hic homo demonstrat suppositum æternum. Sed hæc est vera : Christus, secundum quod est suppo­ situm æternum, est Deus. Ergo et hæc5 « Christus, secundum quod hic homo, est Deus. Quæstiuncula III %. ' 4 c ' " ς I j f Utrum Christus sit prædestinatus secundum ouod homo 21. — ULTERIUS. Videtur quod Christus non sit præ­ destinatus secundum quod homo. 1. Quod enim convenit Petro secundum quod homo, oportet quod cuilibet homini conveniat. Sed esse prædestinatum non convenit cuilibet homini. Ergo nec convenit Christo secundum quod homo. 2. Præterea. Effectus prædestinationis conformiter respondet prædestinationi : alias esset prædestinatio falsa. Sed cum Christus sit prædestinatus esse Filius Dei, effectus hujus prædestinationis est esse Filius Dei. Si ergo Christus, secun­ dum quod homo, non est Filius Dei, nec secundum quod homo est prædestinatus. 22. — SED CONTRA. Christus est prædestinatus, ut Apostolus dicit Rom., i, 4. Sed non secundum quod Deus, ut ex dictis 7 d., patet. Ergo secundum quod homo. 23. — RESPONSIO. Dicendum quod id quod in aliqua 1. Ed. « ergo » et aci. « Christus ». — 2. Ed. « hic ». — 3. Ed. « ista ». — k. Ed. om. « subjecti ». — 5. Ed. ad. « est vera ». A' 332 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM propositione reduplicatur cum hoc quod dico, secundum quod, est illud per quod praedicatum convenit subjecto. Unde oportet quod aliquo modo sit idem cum1 subjecto et aliquo modo idem cum1 praedicato. Sicut medius terminus in syllogismo affirmativo ad prædicatum quidem habet compa­ rationem sicut ad id quod per se consequitur ipsum — nihil enim convenit alicui secundum quod est animal, nisi illud animali per se conveniat secundum quemcumque modum dicendi per se ; — ad subjectum autem comparatur sicut2 id quod aliquo modo3 includitur in subjecto. Includitur autem in subjecto ipsa substantia subjecti, et antecedentia, sicut causae, et consequentia, sicut accidentia. Substantia autem subjecti est et ipsum subjectum et natura ejus. Et ratione omnium istorum potest aliquid attribui Christo et cuilibet homini. 24. — Si enim aliquid attribuatur4 homini ratione princi­ piorum præcede>ntium ; sic dicimus quantum ad causam materialem, quod homo, secundum quod est compositum ex contrariis, est corruptibilis ; quantum ad causam formalem dicimus quod homo, secundum quod habet animam ratio­ nalem, est ad imaginem Dei ; quantum vero ad causam effi­ cientem dicimus quod Petrus, secundum quod natus de tali patre, est ejus heres ; quantum autem ad5 finalem dicimus quod homo, secundum quod est ad beatiludinem ordinatus, oportet quod sit immortalis quantum ad animam. 25. — Si autem attribuatur aliquid6 homini ratione acci­ dentium, sic dicimus, quod homo, secundum quod est colo­ ratus, est visibilis7. 26. — Si autem attribuatur aliquid ratione ipsius8 suppo­ siti, sic dicimus quod Socrates, secundum quod Socrates, est individuum ; si autem ratione naturæ, sic dicimus quod homo, secundum quod homo, est animal. Solutio I 27. — Secundum hoc ergo dicendum AD PRIMAM QUÆS­ TIONEM quod cum dicitur : Christus, secundum quod homo est Deus, li homo potest replicari ratione naturæ. Et sic est falsa, quia naturæ humanæ non per se convenit, inquantum talis natura, ut divinæ uniatur. 1. F. homot « idem cum... idem cum. » — 2. Ed. « ad id » ; β « illud ». — 3. α « in subjecto intellectum est et includitur ; aut in subjecto ipsa substantia subjecti et antecedentia... » — 4. Ed. « attribuitur ». — 5. Ed ad. « causam ». — 6. αβ om. « alicui » ; α om. etiam « homini ». — 7. Ed. ad. « sibi ». — 8. Ed. om. a ipsius ». DISTINCTIO X, QUÆST. I, ART. I y : 4· f ‘ " I - 333 Si autem replicatur ratione suppositi, cum suppositum humanæ naturæ in Christo sit suppositum æternum, cui per se convenit esse Deum, erit vera. Quia tamen hoc nomen homo non importat aliquod deter­ minatum suppositum humanæ naturæ, nisi per demonstra­ tionem adjunctam, et solum cuidam1 supposito humanæ naturæ convenit2 per se esse Deum ; ideo nisi aliquid aliud addatur vel intelligatur, simpliciter non est concedenda3 : Christus, secundum quod homo, est Deus. 28. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod assumptio, ut supra d. 5 (30) d ctum est, significatur per modum motus. Cui autem convenit per se ad aliquid moveri, non convenit per se4 esse illud ; sicut nigro convenit per se moveri ad albedinem, non tamen convenit ei per se esse album. Similiter assumere nomen Dei, potest convenire Christo secundum quod homo ; et tamen esse Deum non convenit ei secundum quod homo. 29. — Ad secundum dicendum quod hoc nomen Christus significat personam in duabus naturis. Unde non convenit ei per gratiam quod sit Deus, sed ab aeterno. Sed quod sit simul Deus et homo, hoc est per gratiam unionis. 30. ■— Vel dicendum quod quamvis gratia unionis faciat hominem Deum, non tamen ad idem refertur gratia unionis et esse Deum ; quia esse Deum convenit huic homini ratione personæ, gratia autem fit ei ratione naturæ. Unde secundum quod homo, habet gratiam unionis, si fiat reduplicatio ratione humanæ naturæ ; non autem secundum quod homo, est Deus, sed secundum quod talis persona. 31. — Ad tertium dicendum quod dimittere peccata est dupliciter. Vel per auctoritatem ; et sic, cum sit solius Dei, non est Christi inquantum est homo, si fiat reduplicatio ratione naturæ. Vel per ministerium ; et sic convenit Christo etiam ratione humanæ naturæ. Solutio II 32. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod ad hoc quod aliqua prædicatio sit per se, non oportet quod prædicatum per se conveniat subjecto secundum omne5 quod in nomine subjecti implicatur ; sed sufficit si secundum ali­ quid eorum sibi per se conveniat. Sicut ratiocinari per se 1. Ed. ad. « determinato ». — 2. αβ a conveniat ». — 3. Ed. « concedendum quod ». — 4. Ed. om. « per se ». — 5. αβ « esse ». 334 SCRIPTUM SUPER III I.IB. SENTENTIARUM convenit homini, non inquantum habet corpus, sed inquan­ tum habet animam ; unde hæc est per se : Homo ratiocinatur. 33. — Cum autem dicitur : Iste homo, demonstrato Christo, includitur ex vi demonstrationis determinatum supposi­ tum humanæ naturæ, quod est suppositum æternum, secun­ dum secundam opinionem : cui supposito per se convenit esse Deum. Unde hæc est per se secundum secundam opi­ nionem : Iste homo est Deus. Et quia ad veritatem hujusmodi locutionum non exigitur nisi quod prædicatum per se conveniat ei quod replicatur ; ideo hæc est vera : Christus secundum quod iste homo, est Deus. 34. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut aliquid est de definitione speciei quod non est de definitione generis ; ita aliquid de definitione individui esset, si definiretur, quod non est de definitione speciei, sicut pars materiæ, ut dicit Philosophus in VII Meta, (ζ 3. 1029», 2 ; 1. 2, n. 1276 s.). Unde licet Deus non sit pars definitionis hominis, esset tamen pars definitionis hujus hominis Christi, si definiri posset ratione personæ Verbi. Unde patet quod est per se. 35. — Ad secundum dicendum quod cum dicitur : Iste homo, demonstratur suppositum duarum naturarum ; qua­ rum utraque caderet in definitione ejus, si definiri posset. Et ideo ea quæ sunt utriusque naturæ, per se ei conveniunt. Et ideo Christus, secundum quod iste homo, est Deus ; et secundum quod iste homo, est homo. Et similis ratio est de illis quæ consequuntur ad alterutram1 naturam. Unde secun­ dum quod iste2, est habens matrem et carens matre. Nec unum excludit aliud, cum non sint opposita, quia non se­ cundum idem conveniunt. 36. — Ad tertium dicendum quod remoto a Christo toto hoc quod importatur cum dicitur : Iste homo, non conveniet ei esse Deum ; quia includitur ibi natura divina et humana, ut dictum est. Sed remota altera, scilicet humana natura, sequitur quod Filius Dei non possit3 dici iste4 homo. Ratione tamen illius, scilicet humanæ naturæ, non verificatur prædicta locutio. Fit est simile sicut si dicatur : Petrus, inquantum homo, sentit ; quia remoto rationali per intellectum, non erit homo et, remanebit sentiens, ut dicitur in libro De causis (lect. 1 : I. 194'. I. Ed. « alteram ». — 2. Ed. ad. « homo ». — 3. β « posset ». -— 4. α « ille ». DISTINCTIO X, QUÆST. I, ART. I 335 Solutio III 37. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod quia prædestinatio importat antecessionem, ideo per con­ sequens includit factionem ; quia omne quod est, postquam non fuit, dicitur factum. Unde dicitur aliquis prædestinatus, inquantum praevisus est fieri beatus. Omnia autem quæ factionem1 et motum important, con­ veniunt per se ei quod accedit ad terminum, cui tamen per se non convenit esse in termino ; sicut moveri ad albedinem, per se convenit non albo, cui non convenit esse album. 38. — Prædestinatio autem quæ de Christo dicitur, est respectu gratiæ unionis, secundum quam factum est ut homo esset Deus : cujus factionis terminus est esse Deum. Accedens autem ad terminum est quod assumitur ad unio­ nem, scilicet humana natura ; et ideo ratione humanæ naturæ convenit Christo esse prædestinatum, non autem esse Deum. Unde hæc est vera : Christus secundum quod homo, est præ­ destinatus ; hæc autem est falsa : Christus secundum quod homo, est Deus. 39. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ratio illa procedit de illis quæ conveniunt alicui ratione humanæ naturæ secun­ dum rationem speciei. Sed prædestinari convenit Christo ratione humanæ naturæ particulatæ in ipso. Unde objectio non est ad propositum. 40. ·— Ad secundum dicendum quod effectus prædestinationis prædestinationi respondet conformiter quantum ad id de quo est prædestinatio, non autem quantum2 ad conditio­ nes prædestinationis ; quia prædestinatio est æterna, effectus autem3 temporalis. Et sic est in proposito ; quia Christus non est prædestinatus ut sit secundum quod homo Filius Dei, sed ipsa prædesti­ natio convenit ei secundum quod homo. Unde patet quod hujusmodi locutiones sunt duplices, ex hoc quod implicatio potest ferri ad hoc quod est prædesti­ natum , vel ad hoc quod est esse Filium Dei, de quo est præ­ destinatio. 1. F. · actionem »♦ — 2. β « quoad ». — 3. Ed ad. · est n. 336 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM A BT IC ULUS II OuÆSTIUNCULA I Utrum Christus, secundum quod homo, sit persona III, q. 16, a. 12 ; Bom., c. 1, 1. 3. 41. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus, secundum quod homo, sit persona. 1. Persona enim, ut dicit Boetius, (lib. De duab. natur., el una persona Christi, c. 3, L. 64, 1343), « est rationalis naturæ individua substantia ». Sed Christus, secundum quod homo, est hujusmodi. Ergo secundum quod homo est persona. 2. Præterea. Quod convenit alicui secundum quod homo, convenit omni homini secundum quod est homo. Sed Petrus, secundum quod est homo, est persona. Ergo et Christus. 3. Præterea. Dicimus quod Christus, secundum quod homo, aliquid operatus est, sicut quod comedit ; et similiter secun­ dum quod Deus, sicut quod mortuum suscitavit. Nec sequi­ tur quod Christus propter hoc sit duo. Ergo videtur similiter quod si dicamus, Christum, secundum quod hominem, esse personam, et similiter secundum quod Deum, non sequitur ipsum esse duo ; et ita nullum aliud inconveniens. . 42. — SED CONTRA. Quidquid convenit Christo secundum quod homo, hoc est assumptum. Sed persona non est assumpta, ut ex 5 d. (120), patet. Ergo Christus non est persona secundum quod homo. 43. — Præterea. Impossibile est quod idem numero con­ veniat alicui secundum duas naturas diversas. Sed in Christo est tantum una persona. Ergo cum secundum naturam divi­ nam conveniat ei esse personam, secundum humanam naturam non conveniet ei1. Et sic non erit persona inquantum est homo. Quæstiunculæ II Utrum sit, secundum quod homo, individuum 44. — ULTERIUS. Addetur quod sit, secundum quod homo, individuum. 1. Christus enim, secundum quod homo, est aliquid. Sed 1. β om. « ei ». DISTINCTIO X, OUÆST. I, ART. II 337 non est aliquid universale. Ergo est aliquid particulare. Ergo secundum quod homo, est individuum. 2. Præterea. In individuo nihil est nisi natura speciei et accidentia individuantia ipsam1. Sed Christus, secundum i quod homo, habet naturam humanam et accidentia indiviI duantia ipsam. Ergo, secundum quod homo, est individuum. ■3. Præterea. Quidquid convenit humanæ naturæ, convenit Christo inquantum2 homo, sicut esse passibile et mortale. ISed humana natura in Christo est quoddam individuum. Ergo Christus, inquantum homo, est individuum. 45. — SED CONTRA. Individuum in genere rationalis naturæ nihil aliud est quam persona. Sed Christus, secundum quod homo, non est persona. Ergo nec individuum. Quæstiuncula III Utrum Christus, secundum quod homo, sit suppositum VEL RES NATURÆ 46. — ULTERIUS. Videtur quod Christus3, secundum quod homo, sit suppositum vel res naturæ. 1. Suppositum enim vel res naturæ dicitur aliquis ex hoc quod habet humanam naturam. Sed Christus, secundum quod homo, habet humanam naturam. Ergo, secundum quod homo, est suppositum vel res naturæ. 2. Præterea. Humana natura ita vere est in Christo sicut accidentia humanæ naturæ. Sed Christus, secundum quod homo, est subjectum accidentium humanæ naturæ. Ergo, et secundum quod homo, est suppositum vel res naturæ4. 3. Præterea. Christus, secundum · quod homo, est res quædam. Sed non est res nullius naturæ. Ergo est, secundum quod homo, res naturæ. 47. — SED CONTRA. Suppositum humanæ naturæ est idem quod hypostasis vel persona. Sed Christus, secundum quod homo, non est persona vel hypostasis. Ergo nec suppo­ situm vel res naturæ. 48. —Præterea. In Christo est tantum unum suppositum. Sed Christus, secundum quod Deus, est suppositum. Ergo non secundum quod homo, est suppositum. 4. 1. β om. « ipsam ». otn. « naturæ ». — 2. Ed. ad. « est ». — 3. β om. « Christus ». — 338 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Solutio I 49. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod in Christo non est nisi una persona quæ est persona æterna1. Nullum autem æternum convenit Christo, secundum quod homo, proprie loquendo, ut patet ex prædictis. (16). Unde -hæc non est vera : Christus, secundum quod homo, esi persona; nisi replicetur suppositum hominis, ut dicatur : Christus, secundum quod iste homo, est persona : hoc enim verum est. 50. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Christus, secun­ dum quod homo, est substantia rationalis naturæ. Sed secun­ dum quod iste homo, est individua substantia rationalis naturæ. Unde secundum quod iste homo, est persona ; sicut secundum quod iste homo, est Deus. 51. — Ad secundum dicendum quod etiajn nec Petrus, inquantum homo, est persona, sed inquantum2 iste homo ; quia hæc non est per se : Homo est persona ; sed hæc : Iste homo est persona. 52. — Ad tertium dicendum quod ex hoc quod Christus operatus est secundum quod homo et secundum quod Deus, sequitur quod in Christo sint duæ operationes. Ita etiam si Christus esset persona secundum quod homo et secundum quod Deus, sequeretur quod essent in ipso3 duæ personæ. Solutio II 53. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut supra 6 d. (23) dictum est, individuum invenitur et4 in substantiis et in8 accidentibus. Secundum autem quod in substantiis est, habet de ratione sui quod sil subsistens : non autem secundum quod in accidentibus invenitur. Et utroque modo invenitur in Christo ; tamen altero tantum modo prædicatur. Humana enim natura in Christo est quoddam individuum ; sed Christus non est illud individuum, sed est individuum subsistens. Et hoc modo accipiendo individuum, secundum quod de Christo prædicatur, est in Christo unum tantum indi­ viduum sicut et una persona. Unde sicut Christus non est persona secundum quod homo, ita nec individuum. 1. Ed. « ab æterno », loco « persona æterna ». — 2. Ed. « secundum quod » — 3. α « in Christo ».— 4 Ed. om. α et ». — 5. Ed. om. « in », K Ç V Ç ï B ■' 1 ( . , t’ 9 “ -v DISTINCTIO X, QVT'.ST. I, ART. II 339 54. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Christus, secundum quod homo, est aliquid ; non tamen sequitur : ergo secundum quod homo, est aliquid universale vel aliquid1 particulare ; quia homini accidit esse universale et2 particu­ lare. l Unde hæc est per accidens : Homo est aliquid particulare; hæc autem per se : Iste homo est aliquid particulare. Unde Christus non est aliquid particulare secundum quod homo, sed secundum quod iste homo. 55. — Ad secundum dicendum quod de ratione individui, secundum quod de Christo prædicatur, est quod sit per se subsistens. Et hoc non convenit Christo secundum quod homo. sed secundum quod hic homo. Unde non oportet quod sit individuum secundum quod homo. Unde non oportet quod sit individuum secundum quod homo. I 56. — Ad tertium dicendum quod ea quæ conveniunt (humanæ naturæ, non oportet quod eodem modo quo de natura prædicantur, de Christo prædicentur ; quia ipsa natura de eo non prædicatur in recto et in abstracto, sed oblique vel concretive. Unde non sequitur, si humana natura est individuum, quod Christus, secundum quod homo, sit individuum ; sed quod habeat individuam naturam. Solutio III 57. —· AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in propositionibus per se aliter est ex parte subjecti et px parte prædicati ; quia ex parte subjecti sufficit quod secun­ dum unum tantum eorum quæ in subjecto continentur, prædicatum per se conveniat subjecto ; ex parte autem prædicati oportet quod quidquid est in prædicato, per se subjecto conveniat. Unde hæc non est per se : Homo est animal album ; hæc autem est per se : Homo albus est animal. 58. —· Secundum hoc dico, quod in hoc quod dico suppo­ situm vel res naturæ, duo importantur, scilicet : respectus ad naturam communem, et aliquid3 subsistens cui inest respectus ille. Quorum unum inest Christo secundum quod homo, scilicet respectus ad naturam communem ; non autem alterum, ut patet ex prædictis. Et ideo hæc est falsa : Christus, secundum quod homo, est suppositum vel res naturæ; tamen magis accedit ad veritatem quam aliqua prædictarum, inquantum 1. β « et aliquid » ; ed. om. « aliquid ». — 2. Ed. « vel ». — 3. Ed. « a’iud » T 340 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM ista nomina imponuntur a respectu1 ad naturam communem. Unde si suppositum sumatur adjective, est vera. Christus enim, secundum quod homo, supponitur humanæ natur,æ vel est aliquod suppositum humanæ naturæ. Et hoc etiam valet ad ea quæ dicta sunt de persona et individuo. Et per hoc etiam patet solutio AD PRIMUM. 59. ■— Ad secundum dicendum quod quia accidentia non pertinent ad esse rei sicut natura communis, ideo in nomine subjecti non includitur nisi respectus ad accidens ; non autem ratio per se existentis, ut significatum ejus, sed sicut præsuppositum. Et ideo non est similis ratio de subjecto et sup­ posito. 60. — Ad tertium dicendum quod Christus, secundum quod homo, est res quædam, et etiam secundum quod homo, est alicujus naturæ. Non tamen sequitur quod sit res naturæ secundum quod homo ; quia plus est in significatione compo­ siti quam in significationibus componentium : quod multis2 in istis accidit ; sicut non omnis arma gerens est armiger. Et sic est in proposito3. QUÆSTIO II DE FILIATIONE PER ADOPTIONEM Deinde quæritur de filiatione per adoptionem. Et circa hoc quaeruntur duo. Primo, quæritur de ea ex parte adoptantis. Secundo, ex parte adoptati. ARTICULUS I Quæstiuncula I Utrum Deo competat aliquem in filium adoptare 61. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Deo non competat aliquem in filium adoptare. 1. Adoptio enim est alicujus extraneæ personæ in filium vel nepotem, vel deinceps assumptio legitima. Sed Deo non 1. Ed. « per respectum ». — 2. Ed. « ct ». — 3. Ed. om, « Et sic est in proposito DISTINCTIO X, QUÆST. II, ART. I 341 est aliqua persona extranea, quia omnes ipse condidit. Ergo non competit ei adoptare. 2. Præterea. Apud nos adoptans non est principium essendi adoptato. Sed Deus est omnibus principium essendi. Ergo non competit ei aliquem adoptare. 3. Præterea. Ille qui filios naturales habet, non adoptat i aliquem, nisi ut condividat hereditatem cum filiis naturalibus, i Sed hereditas Dei Patris indivisibilis est, quia est ipsemet. Ergo cum ipse habeat naturalem Filium, non competit ei adoptare aliquem. 62. —· SED CONTRA. Adoptio contingit ex benignitate adoptantis ad adoptatum. Sed Deus maxime benignus et ama­ tor est hominum. Ergo ipsi maxime competit adoptare. 63. — Præterea. Quicumque facit aliquos filios per gratiam, adoptat. Sed hoc Deo competit. Joan., i, 12 : « Dedii eis s potestatem filios Dei fieri. » Ergo ipse adoptat. Quæstiuncula II Utrum i * i adoptare sit tantum Dei Patris 64. — ULTERIUS. Videtur quod adoptare sit tantum Dei Patris. I. Quia secundum leges, illius est adoptare cujus est filios generare. Sed solius Patris in Trinitate est Filium gene­ rare naturalem. Ergo ejus solius est filios adoptare. 2. Præterea. Per adoptionem efficimur fratres Christi. Horn., vin, 29 : « Ut ipse sit primogenitus in mullis fratribus. » Sed Christus non est Filius nisi Dei Patris, ut supra d. 4, (34 s.) dictum est. Ergo et nos per adoptionem solius Patris filii sumus. 3. Præterea. Sicut supra d. 1 (95) dictum est, ideo solus Filius incarnatus est, ut1 nomen Filii non2 transiret ad alterum. Sed non est magis inconveniens nomen Filii transire ad aliam personam quam nomen Patris. Ergo non debet dici adoptare nisi Deus Pater, ne nomen Patris ad aliam personam transeat. 65. — SED CONTRA. Omne nomen significans effectum in creatura, dictum de Deo, toti Trinitati commune est. Sed adoptare importat effectum in creatura. Ergo toti Trinitati competit. 1. Ed. « ne ». — 2. Ed. om. « Don " Lli 342 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 66. — Præterea. Secundum hoc quod adoptamur in fdios Dei et1 Deus pater noster dicitur. Sed tota Trinitas dicitur pater noster, sicut in I Lib. d. 18 dictum est. Ergo totius Trinitatis est adoptare. Quæstiuncula III 67. — ULTERIUS. Videtur quod per Filium tan­ tum fiat adoptio. 1. Per hoc quod dicitur ad Galal., iv, 4 : « Misit Deus Filium suum jactum ex muliere..., ut adoptionem filiorum reciperemus » 2. Præterea. Secundum Philosophum, II Mela., (a 1. 993b. 24-26 ; 1. 2, n. 292-293), illud quod est primum in quolibei genere, est causa eorum quæ sunt post. Sed filiatio primo invenitur in Filio. Ergo per ipsum omnes efficimur filii, sicut per bonitatem2 Dei omnes efficimur boni ; et sic ex Patre cælesti « omnis paternitas in cælos et in terra nominatur », ad Ephes., m, 15. 68. ■— Sed videtur quod fiat per Spiritum sanctum. 3. Per hoc quod dicitur Rom., vni, 15 : « Accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus, Abba, paler. » 4. Præterea. Per caritatem efficimur filii Dei : I Joan., hi, 1 : « Videte qualem caritatem dedit nobis Paler, ut filii Dei nominemur et simus. » Sed caritas est Spiritus sanctus. Ergo per ipsum adoptamur. , Solutio I 69. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod adoptatio transfertur ad divina ex similitudine humanorum. Homo enim dicitur aliquem in filium adoptare, secundum quod ex gratia dat alicui4 jus percipiendæ hereditatis suæ, cui per naturam non competit. Hereditas autem hominis dicitur illa qua homo dives est. Id autem quo Deus dives est, est per fruitionem5 sui ipsius, quia ex hoc beatus est, et ita hæc est hereditas ejus. Unde inquantum hominibus qui ex naturalibus ad illam fruitionem pervenire non possunt, dat gratiam per quam homo illam beatitudinem meretur, ut sic ei competat jus in hereditate illa, secundum hoc dicitur aliquem in filium adoptare. 1. Ed. om. « et ». — 2. Ed. ad. « filii ». — 3. Ed. « cadis ». — 4. N. « ei » ; F. om. — 5. Ed. « perfruitio ». distinctio x, quæst. ii, art. Hr < * ;< I $ , I» * ’ * i 343 70. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis nulla persona sit sibi1 extranea quantum ad esse quod ab eo participat, est tamen sibi2 extranea aliqua persona quantum ad jus percipiendæ hereditatis. 71. ■— Ad secundum dicendum quod ex hoc ipso quod aliquis homo ex alio nascitur, habet jus in hereditate paterna ; unde non est extraneus, ut adoptari possit. Sed non ex hoc quod aliquis habet esse a Deo, competit sibi jus in hereditate cælesti. Et ideo potest qui habet esse a Deo per creationem, ab eo per gratiam in filium adoptari. 72. — Ad tertium dicendum quod accidit adoptioni quæ est apud nos, ut per eam dividatur hereditas, inquantum a multis simul et3 tota haberi non potest. Sed hereditas cælestis tota simul habetur a patre adoptante, et ab omnibus filiis adoptatis ; unde non est ibi nec4 divisio nec successio. « I f ' t fc 1 I J „ $ j f 4 , Solutio II * 73. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod adoptare convenit toti Trinitati, quia una est operatio totius Trinitatis, sicut et una essentia ; sed tamen potest appropriari Patri, inquantum habet similitudinem cum proprio ejus. 74. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis sit solius Patris Filium generare qui sit Deus, tamen est totius Trinitatis filios per creationem producere. Et ideo est etiam totius Trinitatis per gratiam filios adoptare. 75. —■ Ad secundum dicendum quod ex adoptione quæ est per gratiam, efficimur fratres Christi, inquantum per hoc efficimur filii Dei Patris; non autem inquantum efficimur filii Christi vel Spiritus sancti. 76. — Ad tertium dicendum quod filiatio est relatio ejus quod est a principio ; paternitas autem est relatio principii, Tota autem Trinitas est principium creaturæ. Unde magis potest trahi nomen paternitatis ad alias personas respectu creaturæ, quam nomen filiationis. ά Solutio III 77. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod hæc præpositio per potest notare5 duplicem causam : scilicet agentem mediam ; et sic sumus adoptati a Deo Patre per 1. αβ « ibi ». — 2. α « ibi ». — 3. Ed. om. « et ». — 5. Ed. « denotare ». Ed. om. « nec ». —- 344 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Filium, ut appropriate loquamur, quia per eum Deus Pater multos filios in gloriam adduxit, ut dicitur ad Hebr., n, 10, secundum quod eum misit in mundum Salvatorem. Potest etiam notare formalem causam ; et hoc dupliciter : vel inhærentem vel exemplarem. Si inhærentem, sic adoptati sumus per Spiritum sanctum cui appropriatur caritas, secundum quam formaliter meremur. Ideo dicitur Ephes., i, 13 : « Signati estis Spiritu promissionis sancto, qui est pignus hereditatis nostrae. » Si vero designat causam exemplarem formalem, sic sumus adoptati per Filium. Unde dicitur1 Rom., vm, 29 : « Quos præscivii conformes fieri imaginis Filii sui, ut sil ipse primo­ genitus in multis fratribus. » Et per hoc patet responsio ad objecta. ARTICULUS II Quæstiuncula I Utrum omnibus creaturis conveniat adoptari III, q. 23, a. 3. 78. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod omnibus creaturis conveniat adoptari. 1. Deus enim dicitur pater noster, quia creavit nos, sicut dicitur Deui., xxxn, 6 : « Numquid non ipse est pater tuus ? » Sed non est pater creaturarum per naturam, quia sic solius Christi pater est. Ergo est pater per adoptionem. Ergo omnibus creaturis convenit adoptari. 2. Præterea. Ex hoc quod Deus aliquid creat, assumit ipsum2 in communicatione suorum bonorum ex mera sua bonitate. Sed nihil aliud videtur esse adoptio. Ergo cuilibet creaturæ convenit adoptari. 3. Præterea. Ex ipsa creatione Deus imprimit rationali creaturæ imaginem suam, secundum quam dicitur filius Dei. Sed non adoptat nos nisi inquantum nos filios suos facit. Ergo ex ipsa creatione ad minus homines adoptat. 79. ·— SED CONTRA. Sicut ex prædictis3 patet, adoptio filiorum fit per Spiritum sanctum. Sed non datur ratione creationis Spiritus sanctus. Ergo nec adoptio est ratione creationis tantum. 1. Ed. om « dicitur ». — 2. Ed. « illud ». — 3. Ed. « dictis ». DISTINCTIO X, QUÆST. II, ART. II 345 Quæstiuncula II Utrum angelis conveniat adoptari III, q. 23, a. 3, ad 2. 80. — ULTERIUS. Videtur quod nec angelis conveniat adoptari. 1. Quia illi convenit adoptari qui non est in domo patrisfamilias et in ipsam inducitur. Sed angeli semper fuerunt in domo Dei, quia in cælo empyreo creati sunt. Ergo eis non convenit adoptari. 2. Præterea. Sicut in Littera (8) dicitur, « nos ideo filii Dei adoptivi dicimur, quia cum nati fuerimus filii iræ, per gratiam facti sumus filii Dei. » Sed angeli nunquam fuerunt filii iræ. Ergo unquam neque1 fuerunt non filii, ad minus secundum illos qui dicunt quod angeli fuerunt creati in gratia. Ergo angelis non convenit adoptari. 3. Præterea. Galat., iv, 4, dicitur : « Misit Deus Filium suum... ut adoptionem filiorum reciperemus. » Sed ad angelos non fuit missus Dei Filius ; quia non est factus angelus sicut est factus homo, secundum quem modum ad homines missus dicitur. Igitur2 angelis non convenit adoptari. 81. — SED CONTRA. Per Spiritum sanctum, qui hominibus datur, dicuntur homines adoptari, ut ex dictis patet. Sed Spiritus sanctus habitat in angelis, sicut etiam in hominibus. Ergo angeli, sicut et homines, dicuntur adoptari. 82. — Præterea. Angeli dicuntur fratres et consortes nostri ; sed3 non4 nisi secundum quod ab eodem patre et ad eamdem hereditatem nobiscum sunt adoptati. Ergo eis convenit adoptari. Quæstiuncula III Utrum Christus etiam sit filius adoptivus Supra, d. 4, (31 s.) ; d. 11, (53) ; III, q. 23, a. 4 ; IV Cg., c. 4 ; Ver., q. 29, a. 1, ad 1. 83. — ULTERIUS. Videtur quod etiam Christus sit filius adoptivus. 1. Quia Hilarius (lib. II De Trinit., n. 27 ; L. 10, 68) dicit : « Potestatis dignitas non amittitur dum carnis humilitas5 1. Ed. « nunquam ». — 2. Ed. « ergo ». — .9, Ed. ad. « hoc ». — 4. Ed. ad, est ». — 5. αβ « humanitas » 346 SCRIPTUM SUPER HI LIB. SENTENTIARUM adoptatur. » Et loquitur de humanitate Christi. Ergo Christus, secundum quod homo, est filius adoptivus. 2. Præterea. Non videtur sequi aliquod inconveniens, si dicamus Christum filium adoptivum. Neque enim sequitur quod fuerit filius iræ, neque quod1 aliquando fuerit non filius ; quia angeli nunquam filii iræ fuerunt, et tamen dicuntur filii adoptivi. Ergo nihil prohibet Christum dicere filium adoptivum. 3. Præterea. Major est dignitas filii adoptivi quam servi. Sed Christus, secundum quod homo, dicitur servus, ut patet Philip., ii, 7. Ergo multo fortius potest dici filius adoptivus. 4. Præterea. Per inhabitationem Spiritus sancti homo efficitur filius adoptivus. Sed super Christum requievit Spiritus sanctus, ut dicitur Is., xi, 2. Ergo ipse debet dici filius adoptivus. ■j. Præterea. Augustinus in lib. De vocatione Sanctorum (cap. 16, n. 31, L. 44, 982), dicit : « Ea gratia fit ab initio fidei2 homo quicumque Christianus qua gratia ille homo3 factus est Christus. » Sed quicumque homo fit ab initio Christianus fit per gratiam adoptionis4. Ergo et ille homo factus est Christus per gratiam adoptionis4, et ita est filius adoptivus. 84. — SED CONTRA. Super illud5, Rom., i, 4 : « Qui prae­ destinatus est Filius Dei in virtute », dicit Ambrosius : « Volvi et revolvi Scripturas ; Christum nunquam filium adoptivum inveni. » Ergo non est dicendus filius adoptivus. 85. — Præterea. Adoptare totius Trinitatis est. Si ergo Christus esset filius adoptivus, esset filius Trinitatis : quod non potest esse, ut supra d. 4 (54) dictum est. Solutio I 86. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod sicut supra d. 8 (17) dictum est, de ratione filia­ tionis est ut filius producatur in similitudinem speciei ipsius generantis. Homo autem inquantum per creationem producitur in par­ ticipationem intellectus, producitur quasi in similitudinem speciei ipsius Dei ; quia ultimum eorum secundum qua· natura creata participat similitudinem naturæ increatæ, est intellectualitas. Et ideo sola rationalis creatura dicitur 1. Ed. om. « quod ». — 2. Ed. ad. « suæ ». — 3. Ed. ad. « ab initio suo ».— 4. αβ homotel. « adoptionis... adoptionis ». — 5. Ed. « super illo ». DISTINCTIO X, QUÆST. II, ART. II 347 ad imaginem, ut in II lib., d. 16, dictum est. Unde sola ratio­ nalis creatura per creationem filiationis nomen adipiscitur. 87. — Sed adoptio, ut dictum est, requirit ut adoptato acquiratur jus in hereditatem adoptantis. Hereditas autem ipsius Dei est ipsa sua beatitudo, cujus non est capax nisi rationalis creatura, nec ipsi acquiritur ex ipsa creatione, sed ex dono Spiritus sancti, ut dictum est. Et ideo patet quod creatio creaturis irrationalibus nec adop­ tionem nec filiationem dat ; creaturæ autem rationali dat qui­ dem filiationem, sed non adoptionem. 88. — AD PRIMUM ergo dicendum quod filiatio per adop­ tionem addit supra filiationem per creationem sicut perfectum supra diminutum, et sicut gratia super naturam. Unde per creationem homo non efficitur filius naturalis neque adoptivus, sed tantum dicitur filius creatione ; creaturæ autem irratio­ nales nullo modo. 89. ■— Ad secundum dicendum quod communicatio quo­ rumcumque bonorum non sufficit ad adoptionem, sed commu­ nicatio hereditatis. Unde nec aliqua creatura dicitur adoptari ex hoc quod sibi aliqua bona communicantur a Deo, nisi communicetur ei hereditas quæ est divina beatitudo. Ad tertium dicendum sicut ad primum. Solutio II 90. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod beata fruitio sicut excedit naturam humanam, ita et1 naturam angelicam. Unde sicut hoc homini datur ex gratia et non ex debito suæ naturæ ; ita et2 angelis. Et propter hoc sicut competit3 homini adoptari ; ita et angelis. 91. — AD PRIMUM ergo dicendum quod domus Dei, in quam4 filii adoptivi inducuntur, non dicitur cælum empyreum, sed ipsa beatitudo divina, secundum quam Deus in se ipso8 quiescit et facit alios in se quiescere. Et in hac domo non semper fuerunt, quia non fuerunt creati beati. 92. — Ad secundum dicendum quod accidit adoptioni quod adoptatus fuerit filius iræ vel quod fuerit prius tempore non filius. Unde ponitur in Littera (8) magis ad evidentiam adoptionis quam ad necessitatem. Sed hoc est de necessitate adoptionis ut prius natura 1. α « excedit ». — 2. Ed. om. « et » — 3. β « convenit ». — 4. F. «inquantum ». — 5. Ed. « semctipso » 348 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM sit non filius quam filius, ut filiatio sibi ex natura sua non competat, sed ex gratia quacumque collata. Et hoc bene invenitur in angelo. 93. ■— Ad tertium dicendum quod quamvis missio Filii in carnem non fuerit facta ad angelos ; fuit tamen ad eos facta missio quæ est in mentem, ut in I lib., d. 3, dictum est. Solutio III 94. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Christus nullo modo est dicendus filius adoptionis ; quia ei competit ex natura sua, secundum quam aeternaliter a Patre nascitur, habere jus in hereditate paterna ; quia omnia quæ habet Pater, sua sunt, ut dicitur Joan., xvi, 16. Unde hoc jus non acquiritur ei per gratiam advenientem, ut dici possit1 adoptivus. 95. — AD PRIMUM ergo dicendum quod humanitas adop­ tatur non in ipso capite, sed in membris ejus. Et sic intelligendum est verbum Hilarii. 96. — Vel dicendum quod etsi adoptio aliquo modo possit dici de natura creata, quæ per gratiam trahitur in partici­ pationem divinæ bonitatis in unitate divinæ personæ ; non tamen oportet quod supposito conveniat, cui naturaliter convenit esse beatum. 97. — Ad secundum dicendum quod sequitur hoc2 incon­ veniens, quod Christus, ad minus natura vel intellectu, esset prius non filius quam filius, sicut est de angelis : quod nullo modo stare potest quantum ad secundam opinionem quæ ponit quod nullum suppositum præintelligitur unioni ; nec filiatio potest convenire nisi supposito perjeclo. 98. — Ad tertium dicendum quod Christus cum dicitur servus, importat subjectionem tantum. Unde Christus, secun­ dum quod homo, dicitur servus, sicut et minor Patre. Non autem importat acquisitionem per gratiam ejus quod ei con­ venit per naturam, sicut filius adoptivus. Et ideo nomen servitutis aliquo modo conceditur in Christo, non autem nomen adoptionis. 99. — Ad quartum dicendum quod aliis hominibus per Spiritum3 inhabitantem acquiritur jus in hereditate cælesti de novo, quia4 eis non competit per naturam, sicut Filio 1. Ed. ad. « filius ». — 2. Ed. om. « hoc ». —■ 3. Ed. ad. « sanctum ». — 4. Ed« quod ». DISTINCTIO X, OUÆST. Ill, ART. I 349 Dei competit. Unde per Spiritum inhabitantem non dicitur adoptari. 100. ·— Ad quintum dicendum quod est similitudo quantum ad rationem gratiæ, quia utraque est sine meritis praeceden­ tibus ; non autem quantum ad effectum, quia illa est gratia unionis, secundum quam efficitur naturalis filius. Sed gratia qua homo fit Christianus non facit filium naturalem, sed facit tantum adoptivum. QUÆSTIO III DE PRAEDESTINATIONE CHRISTI Deinde quaeritur de praedestinatione Christi. ARTICULUS UNICUS Quæstiuncula I Utrum prædestinatio Christi sit de natura an de persona 101. — ET VIDETUR quod non sit de natura sed de1 per­ sona. 1. Prædestinatio enim Christi est ad filiationem, quia « prædestinatus est Filius Dei in virtute, » Rom., i, 4. Sed filiatio non competit naturæ. Ergo prædestinatio non est de natura. 2. Præterea. Ejus videtur praedestinari cujus est agere, quia ejus est etiam felicitari. Sed agere est suppositi et non naturæ. Ergo prædestinatio non est de natura. 3. Præterea. Humana natura est unius rationis in Christo et in aliis hominibus. Sed in aliis hominibus prædestinatio non est de natura. Ergo nec in Christo. 102. —SED CONTRA. Rom., 1,4, dicit Glossa quod« præ­ destinatio est uno modo de eo quod non semper fuit ». Sed nihil est in2 Christo, quod non semper fuerit, nisi humana natura. Ergo prædestinatio est de natura. 103. — Præterea. Ex hoc aliquis prædestinatur quod prævidctur Deo uniendus per gratiam3. Sed humana natura ab æterno est prævisa Deo unienda per gratiam unionis. Ergo humana natura est prædestinata in Christo. 1. F. om. « natura sed de » per homot. ■— 2. Ed. ad. « ipso ». < unionis » 3. Ed. ad. • 3oO SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Quæstiuncula II Utrum prædestinatio Christi sit conformis PRÆDESTINATIONI NOSTRÆ 104·. — ULTERIUS. Videtur quod prædestinatio Christi non sit conformis prædestinationi nostræ. 1. Quia, secundum Augustinum, prædestinatio qua nos prædestinamur, est « propositum miserendi1 ». Sed hoc non competit prædestinationi Christi, quia ipse nunquam fuit miser. Ergo prædestinatio sua et nostra non est2 unius rationis. 2. Præterea. Effectus prædestinationis est gratia. Sed gratia Christi est alterius rationis quam gratia nostra, quia nostra gratia non est unionis in persona, sicut sua. Ergo nec prædestinatio ejus cum3 nostra est unius4 rationis. 3. Præterea. Operationes differunt penes terminos. Sed filiatio naturalis ad quam terminatur prædestinatio Christi, non est unius rationis cum filiatione adoptionis ad quam terminatur nostra prædestinatio. Ergo non sunt unius ratio­ nis prædestinationes. 105. — SED CONTRA est quod utrique prædestinationi competit una definitio, scilicet « prædestinatio est praeparatio gratiæ in præsenli et gloriæ in futuro ». Ergo sunt unius rationis. 106. — Præterea. Bom., i, dicit5 Glossa (L. 114, 470) quod « praeclarissimum exemplar nostræ prædestinationis præcessit in Christo ». Ergo est unius rationis, quia exemplar et exem­ platum sunt unius rationis. Quæstiuncula III 107. — 1. ULTERIUS. A'idetur quod prædestinatio ejus sit causa efficiens nostræ prædestinationis. Ephes., i. ·>, dicitur : « Praedestinavit nos in adoptionem filiorum per Jesum Christum. » Sed per denotat causam efficientem, quando dicitur Pater operari per Filium. Ergo ejus prædestinatio causa est efficiens nostræ prædestinationis. 108. — 2. Item. Videtur quod causa exemplaris sit. 1. Colligitur ex lib. de Prædestinatione Sanctorum, c. 3 (L. 44, 965) ; c. 17 (44. 985-6) et passim ut înad Simplicianum lib. 2, q. 2 (L 40,138), et contra duas Epist.. Pelag. lib. 2, c. 9-10 (L. 44, 586). — 2. Ed. « sunt ». — 3. β et ed. « et ». — 4. Ed. « sunt ejusdem ». — 5. Ex Augustino, lib. de Prsedestinatione Sanctorum, c. 15 (L. 44, 981). |K* DISTINCTIO X, QUÆST. Ill, ART. I 351 per id1 quod dicitur Rom., vm, 29. « Quos praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui. » Sed imago ad exemplaritatem pertinet. Ergo est causa exemplaris nostræ prædesti­ nationis ; sicut etiam sua resurrectio, nostrae resurrectionis. 109. — 3. liem. Videtur quod finalis. Quia videtur esse ordinata nostra prædestinatio ad impletionem corporis Christi, ut patet Ephes., iv, 12. Unde ipse videtur esse finis nostræ salutis. Ergo et ejus prædestinatio nostræ prædesti­ nationis. 110. — SED CONTRA. Æternum non habet causam. Sed , prædestinatio nostra est æterna. Ergo non habet causam Christi prædestinationem. 111. — Præterea. Christus non est prædestinatus nisi secundum quod homo. Sed ipse, secundum quod homo, non est causa nostri, sed secundum quod Deus. Ergo prædestinatio ejus non est causa prædestinationis nostræ. Solutio I 112. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod prædestinatio accipitur communiter et proprie. Communiter pro præscientia et præordinatione cujuscumque. Et sic patet quod prædestinatio potest esse de ■■ natura. ’· Secundum autem quod proprie accipitur importat ordi­ nem prædestinati ad gratiam. Gratia autem2 creaturæ facit unionem ad Deum. Quæ quidem duplex est : scilicet per operationem, secundum quod3 nos unimur Deo cognoscendo C et amando ipsum ; et in persona, et secundum hoc humana natura fuit unita Deo. Et ideo, cu’m prædestinatio Christi 4 ordinetur ad gratiam unionis in persona, potest dici quod natura est prædestinata, vel persona ratione naturæ. “ - r 113. — AD PRIMUM ergo dicendum quod prædestinatio Christi primum effectum habet ipsam unionem. Unde cum unio sit naturæ potest etiam dici prædestinata ; quamvis sibi4 filiatio non conveniat, quia filiatio non est primus effectus prædestinationis, sed consequitur ad unionem. 114. —■ Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit de felicitate creaturæ ex hoc quod Deo unitur per operationem ; sed ipsa natura beatificatur ex hoc quod Deo unitur in persona. 115. — Et per hoc etiam patet responsio ad tertium ; quia 1. Ed. « illud ». — 2. β « enim ». — 3. Ed. « quam ». — 4. β om. « sibi ». 352 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM prædestinatio aliorum hominum non est ad unionem in per­ sona, sed ad unionem per operationem. Solutio II 116. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod multa requiruntur in prædestinatione et ex parte prædeslinantis et ex parte praedestinati, et secundum terminum a quo et secundum terminum ad quem, secundum quod potest attendi diversitas inter praedestinationem Christi et nostram1. Ex parte autem prædeslinantis, qui Deus est, non est diver­ sitas inter praedestinationem Christi et nostram. Est autem differentia ex parte prædestinali ; quia in nobis est de persona, in Christo autem de natura, ut dictum est. Similiter2 est differentia ex parte termini a quo ; quia in nobis est ut liberemifr a peccato, sicut dicit Glossa super illud Horn., vni, 30 : « Quos praedestinavit, hos vocavit » : in Christo autem non ; quia nec3 contraxit, nec fecit peccatum. 117. — Sed neutra istarum differentiarum diversificat rationem praedestinationis ; sed solum illa quæ est essentialis et specifica. Specifica autem differentia cujuslibet motus vel operationis, accipitur penes terminum ad quem. Idi autem ad quod est prædestinatio, non est unius rationis in Christo et in nobis ; quia prædestinatio Christi est8 ad unionem in persona, prædestinatio autem nostra est6 ad unio­ nem per operationem aut per habitum assimilantem. Et ha· duæ uniones non sunt unius rationis, sed se habent secundum prius et posterius, et perfectum et diminutum. Et ideo prædestinatio Christi et nostra non est7 unius rationis secundum univocationem, sed secundum analogiam. Et per hoc facile est respondere ad objecta. Solutio III 118. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in ipsa prædestinatione duo sunt : unum æternum, scilicet ipsa Dei operatio ; et aliud temporale, scilicet prædestinationis effectus. Prædestinatio ergo nostra quantum ad illud quod est æternum in ipsa, non habet causam ; sed quantum ad effec1. αβ om. « secundum quod potest attendi diversitas inter prædestinationem Christi et nostram ». — 2. β ad. « autem ». — 3. Ed. « neque ». — 4. Ed. « illud ». — 5. β om. « est ». —■ 6. Ed. om. « est ». — 7. β « sunt ». DISTINCTIO X, EXPOSITIO TEXTUS 353 tum potest habere causam, inquantum scilicet ejus effectus producitur mediantibus aliquibus causis creatis. 119. — Et secundum hoc prædestinationis nostræ causa est prædestinatio Christi, et efficiens inquantum ipse est mediator nostræ salutis ; el formalis, in quantum in filios Dei ad imaginem ejus prædestinamur ; el finalis, inquantum nostra salus in ejus gloriam redundat. Et per hoc patet solutio ad objecta. EXPOSITIO TEXTUS 120. — « Christum secundum hominem non esse personam, nec aliquid. » (4). Primum horum conceditur ab omni opinione ; secundum autem non, sed tantum a tertia ; quia duæ primæ opiniones dicunt quod Christus secundum quod homo1, est aliquid. Hoc autem negare est error. 121. —■ « Secundum enim multiplicem habet rationem » (4). Ista divisio accipitur ex comparatione replicationis ad sub­ jectum propositionis ; quia potest fieri replicatio vel ejus quod antecedit subjectum, et sic notat causam ; vel ejus quod sequitur, et sic notat habitum, aut quodcumque aliud2 acci­ dens, sed specialiter nominat habitum propter rationem tertiæ opinionis ; vel ipsius subjecti, et hoc vel quantum ad naturam, et sic exprimit conditionem natural ; vel quantum ad suppositum, et sic notat unitatem personæ in Christo. 122. — « Illa tamen personæ descriptio. » (5). Sed3 contra est quod Boetius directe ponit eam in materia ista in lib. De duab. nat. Et4 dicendum quod Magister verum dicit, si capiantur stricte ea quæ in divisione ponuntur ; sed Boetius large accipit. Et hoc patet in I lib. d. 25. 123. — « Non autem sic dicitur Filius natura. » (8). Dicitur enim Deus natura quasi formaliter ; sed dicitur Filius natura6 quantum ad modum originis, quia per modum naturæ procedit. 124. — « Christus nunquam fuit non6 filius ; » (8) nec prius tempore, sicut nos, nec prius natura aut intellectu, sicut angeli7 in gratia creati sunt. 125. —- « Christum filium Virginis esse natura et gratia. » (9) Contra. Natura et gratia ex opposito dividuntur. Ergo quod est per gratiam, non est per naturam. Præterea. Christus est filius matris, sicut et quilibet alius homo. Sed alii homines non sunt filii matrum suarum per gratiam. Ergo nec Christus. 1. Ed. « secundum quod Christus est homo ». - · 2. Ed. « aliquid ». — 3. Ed. om. « sed ». — 4. Ed. om. « et ». — 5. Ed. ad. « uon formaliter sed ». — 6. F. om. * non ». — 7. Ed. ad. » si ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - HI. — 13 354 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM • Et dicendum ad primum quod gratia unionis non oppc nitur contra naturam ; quia per eam una persona fit duarum naturarum. Et sic quod inest per gratiam unionis, inest per alterutram naturarum naturaliter. Ad secundum dicendum quod Christum nasci ex matre, inquantum homo est1, non fuit gratiæ2 ; sed nasci simul Deum et hominem3 hoc fuit per gratiam unionis. 1L6. — « Non talis hic filius. »(12). Ergo videtur quod filiatio dicatur æquivoce. Et dicendum quod nec4 univoce nec æquivoce, sed analo­ gice, sicut et alia quæ dicuntur de Deo et creaturis. 127. — « Origine, non adoptione. » (12). Hoc dicitur contra Nestorium, qui cum poneret in Christi · duas personas, nont potuit ponere unionem nisi per gratiam Et s'c sequeretur quod persona hominis non sit FiliuDei3 nisi per gratiam habitualem adoptionis sicut et nos. lr8. — « Veritate, non nuncupatione. » (12). Hoc dicitur contra Sabellium qui ponebat’ personas dis Lingui tantumnominaliter. 129. — « Nativitate, non creatione. » (12). Et hoc dicitur contra Arium, qui dicebat Filium Dei eas·· creaturam. I. Ed. · inquantum hominem nasci ex matre » — 2. Ed · p. r 'Tatiam · .1. Ed. ad. . et ». — i. Ed. « non ». — 5. «β ,, nef;, _1 t; j.pa_ „ ‘vel ,/ 7. Ed. < posuit ’. DISTINCTIO XI Utrum Christus sit creatus vel factus < ? >■.» ’ ,. ; ' ’ ' ÿl 1 ■■ ' ■ , 1. —■. Solet etiam quæri utrum debeat simpliciter dici atque con­ cedi Christum esse factum vel creatum vel creaturam1. 2. — Ad quod dici potest quod2 hoc simpliciter et absque deter­ minatione minus congruenter dicitur3 ; et si quandoque brevitatis causa simpliciter enuntietur4, nunquam tamen simpliciter debet intelligi ; quia, ut Augustinus, in I lib. De Trin., (c. 13, n. 28 ; L. 42, 840) ait : cum de Christo loquimur, quid, secundum quid et propter quid dica­ tur, prudens et diligens ac pius lector intelligere debet. 3. —■ Qui Christum vel Dei Filium non esse factum vel creaturam5, in lib. I De Trinit., (c. 6, n. 9 ; L. 42, 825) ostendit ita inquiens : « In principio erat Verbum ; et Verbum caro jactum est ; et omnia per ipsum facta sunt. » Neque dicit omnia, nisi quæ jacta sunt, scilicet^ omnem creaturam. Unde liquido apparet ipsum factum non esse per quem facta sunt omnia ; et si factus non est, creatura non est. Si autem creatura non est, ejusdem cum Patre substantiae est. Omnis enim substantia quæ Deus non est, creatura est ; et quæ creatura non est, Deus est. Sed si Filius non ejusdem substantiae est cum Patre1, ergo facta substantia est ; et si jacta substantia est, non omnia per ipsum facta sunt. At omnia per ipsum facta sunt. Facta igitur substantia non est, sed una cum Patre injecta substantia est. a. — Item in eodem (c. 6, n. 12; L. 42, 827) : Si vel Filium fecit Pater quem non fecit ipse Filius, non omnia per Filium facta sunt. At omnia per Filium jacta sunt. Ipse igitur factus non est, ut cum Patre _ faceret omnia quæ facta sunt, . b. — Idem in lib. LXXXIII Quaestionum (q. 67, n. 1 : L. 40, 66) : Dicitur creatura quidquid fecit Pater Deus per Filium, qui non potest appellari creatura, quoniam per ipsum facta sunt omnia. c. — Ambrosius in lib. I De Trinitate (c. 14, n. 86 ; L. 16, 549) ait : Probemus creaturam non esse Dei Filium. Audivimus enim inEvangelio (Marc., XVI, 15) Dominum mandasse discipulis : « Prædicate Evange­ lium universæ creaturæ.» Qui universam creaturam dicit, nullam excipit. Et ubi sunt qui creaturam Christum appellant ? Nam si creatura esset, sibi mandaret Evangelium praedicari, et sub­ jectus esset vanitati quia, testante Apostolo (Rom. vm, 20). « Omnis _ creatura vanitati subjecta est. « Non igitur Christus creatura est, sed Creator, qui docendæ creaturæ discipulis mandat officium8. Arii hæc fuisse perfidia legitur, ut Christum creaturam fateretur. (Ambros. I De fide, c. 19, n. 123 ; L. 16, 556) Ideo effusa sunt Arii vis­ cera, atque crepuit medius, prostratus in faciem, ea quibus Christum negaverat, fœda ora pollutus. 1. F. om. » vel creaturam ».— 2. Quar. om. ' quod ». — 3. Quar. > dici». 4. F. « denuntietur ». — 5. F. « creatum ». — 6. Quar. « id est ». 7. Qu,ar.. « cujus Pater ». -- S. F. ad. titulum » de Perfidia et pœna Arii ». 356 scriptum super in lib. sententiarum His aliisque pluribus testimoniis instruimur, non debere fateri sim­ pliciter Christum esse factum vel creaturam. 4. — Sed addita determinatione, recte dici potest, ut si dicatur factus secundum carnem, vel secundum hominem, ut factura humani­ tati, non Deo attribuatur. Ut enim ait Ambrosius in lib. I De Trinitate (ibid. c. 14, n. 93 sq. ; L. 16, 673) : Non Deus factus est, sed Deus Dei Filius natus est ; postea vero secundum carnem homo factus ex Maria est. « Misit enim Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub Lege», (Galat., iv, 4j. Filium, inquit, suum, scilicet non unum de multis. Cum dicit suum, generationis seternæ proprietatem significavit. Postea factum ex mulier, asseruit, ut factura non Divinitati, sed assumptioni corporis ascribere­ tur. Factum igitur ex muliere dicit, propter carnis susceptionem ; sub Lege, propter observantiam Legis.... Generatio generationi non prscjudicat nec caro Divinitati. (De Incarnat., c. 5, n. 36; L. 16, 827). Deus enim seternus incarnationis sacramentum suscepit, non dividuus, sed unus et in utroque unus, scilicet Divinitate et corpore. Non enim alter ex Patre, alter ex Virgine, sed idem aliter ex Patre, aliter ex Virgine (n. 35) qui factus est secundum nostrse susceptionem naturæ, non secun­ dum seternæ substantiam vitæ (n. 37) ; quem legimus primogenitum et unigenitum: primogenitum quia nemo ante ipsum ; unigenitum quin nemo post ipsum (De Fide, c. 14, n. 89 ; L. 16, 545). Ex his evidenter traditur qua intelligentia accipiendum sit, cum dicitur Christus factus vel simpliciter, vel cum additamento, ut fac­ tura scilicet vel creatura non ad assumentem Deum, sed ad assump­ tum hominem referatur. In Deo autem1 creatura esse non potest, ut ait Ambrosius in I lib De Trinit., (c. 16, n. 105 sq. ; L. 16, 552 sq.) : Numquid dicto factus est. Christus ? Numquid mandato creatus est Christus ? Quomodo autem creatura in Deo esse potest ? Etenim Deus naturæ simplicis est, non conjunctæ atque composites cui nihil pccidat, sed solum quod divinum est. in natura sua habeat. 5. — Etsi ergo Christus secundum hominem dicitur creatura, non tamen Christus simpliciter prædicandus est creatura. Nec ex eo quod Christus secundum hominem dicitur esse creatura, potest quis progredi sic argumentando : Si, secundum quod homo, Christus est creatura : vel rationalis, vel irrationalis2; vel quæ est Deus, vel non ; nitens per hoc probare Christum esse aliquid non divinum ; quia quod ipse est secundum hominem, ipse est. Et ideo, si secundum hominem, est aliqua substantia non divina, est utique aliquid non divinum. Sed ex tropicis locutionibus non est recta argumentationis processio. Illa autem locutio tropica est, qua Christus dicitur creatura vel simpli­ citer vel cum adjunctione3. DIVISIO TEXTUS 6. — < Solet etiam quæri utrum debeat simpliciter con­ cedi etc. » (1). Postquam determinavit Magister, qualiter ea quæ sunt L Quar. « enim ». ·— 2, Quar. loco « vel irrationalis » habet « vel non ». — 3. Quar. ad. in fine hujus distinctionis primam partem (1-3) distinctionis st qucntis. ■— DISTINCTIO XI, ART. I 357 dignitatis in humana natura de Christo dici possunt vel non possunt : hic determinat quomodo de ipso1 dici possunt ea quæ ad defectum naturæ humanæ pertinent. Et dividitur in duas partes. In prima inquirit utrum nomen creaturæ quod de humana natura dicitur, de Christo dici possit. In secunda, utrum illi defectus qui consequun­ tur ipsam, inquantum creatura vel alio modo ipsi con­ venire possint, d. 12, ibi : « Post prædicta quæritur, etc. ». Prima in 1res. In prima movet quæstionem. In secunda determinat eam, ibi : « Ad quod dici potest etc. » (2). In tertia excludit objectiones quæ fieri possunt contra solutio­ nem, ibi : « Etsi ergo2 Christus secundum hominem... » (5) Circa secundum3 duo facit. Primo determinat propositam quæstionem. Secundo confirmat determinationem ; et primo quantum ad hoc quod Christus non possit simpliciter dici creatura, ibi : « Oui Christum vel Dei Filium etc. » (3) ; secundo quantum ad hoc quod possit dici creatura cum determina­ tione, scilicet inquantum est horno ibi : « Sed addita deter­ minatione » (4). Hic quæruntur quatuor. Primo, utrum Filius Dei sit creatura. Secundo, utrum Christus vel iste homo, possit dici creatura. Tertio, utrum sit creatura secundum quod homo. Quarto, utrum omnia quæ humanæ naturæ conveniunt de Christo possint prædicari. ARTICULUS I Utrum Filius Dei sit creatura j I 7. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Filius Dei sit creatura. 1. Eccles., xxiv, 14 : « Ab initio et ante sæciila creata sum. » Et loquitur de Dei4 sapientia. Sed Filius Dei est Dei sapientia. Ergo ipse est creatura. 2. Præterea. Omne quod est subjectum Deo vel minus eo, est creatura. Sed Filius Dei est hujusmodi, ut patet Joan., xiv, 28 : « Pater major me esi » ; et I Cor., xv, 27 dicitur quod Filius erit subjectus Patri, qui subjecit ei omnia. Ergo Filius Dei est creatura. 3. Præterea. Hoc modo se habent actiones ad invicem. sicut termini actionum. Sed esse5, quod est terminus créa- I ’ 1. Ed. « Deo ». — 2. αβ « igiiur ». — 3. Ed. « primum ». — 4. Ed. « di\i~ na ». —5. a « omne ». ' j t ■ , 358 SCRIPTUM SUPER HI LIB. SENTENTIARUM tionis, est prius quacumque alia forma ad quam terminantur aliæ actiones. Ergo creatio est prior omnibus aliis actionibus vel productionibus. Sed posterius semper præsupponit prius, t’.um igitur1 generatio conveniat Filio Dei, secundum quam dicitur natus, videtur quod etiam creatio conveniat ei, ut dicatur creatus. 4. Præterea. Ut probat Avicenna in sua Meta., id cujus essentia est suum, esse, est per se necesse esse. Sed quod est hujusmodi, non habet esse ab alio ; quia hoc quod est necesse esse absolute, non est propter aliquid aliud, ut etiam dicit Philosophus in V Meta., (δ 5. 1015t>, 11-15; 1. 6, n. 840l Ergo id cujus essentia est suum esse, non habet esse ab alio. Ergo non est necesse esse2 ; neque3 sua essentia est suum esse. Ergo est creatura. 5. Præterea. Omne quod habet causam sui esse, est creatura. Sed Filius habet causam sui esse, quia « Paler esi causa Filii », ut Chrysostomus dicit, et omnes Græci doc tores concedunt. Ergo Filius est creatura. 6. Præterea. Omne quod gignitur, ad hoc gignitur ut sit Sed quod est, non gignitur ut4 sit, quia jam est. Ergo omne quod gignitur, antequam gignatur non est. Sed omne quod non fuit et postea est, creatum est. Ergo omne quod gigni­ tur creatum est5. Ergo Filius, cum genitus sit, creatus est. 7. Præterea. Omne quod habet aliquid ab alio, in se consi­ deratum non habet illud ; et caret illo, si sibi relinquatur. Sed Filius habet esse ab alio. Ergo in se consideratus non habet esse ; et si sibi relinquatur, non esset. Sed hæc est condi­ tio creaturæ, secundum quam dicitur vertibilis in nihilum ; quia omnia in nihilum vergerent6, nisi ea manus conditoris contineret7. Ergo Filius est creatura. 8. — SED CONTRA. Nulla creatura, est consubstantiali-. Creatori. Sed Filius est consubstantialis Patri, ut dicitur ■Joan., x, 30 : « Ego et Pater unum sumus. » Ergo Filius non est creatura. 9. — Præterea. Omnis creatura portatur per potentiam Crea foris. Sed id quod omnia portat non portatur. Ergo id quod omnia portat, non est creatura. Sed hoc est Filius : Hebr., i. 3 : « Portans omnia Verbo virtutis suæ. » Ergo Filius non est creatura. 1. Ed, « ergo ». — 2. F. om. « esse ». — 3 . Ed. « nec ». — 4. Ed. « ad htx quod ». — 5. Ed. om. per homct. * ergo omne quod gignitur creatum est ». — 6. Ed. * reverterentur ». — 7. RANVP. « teneret » DISTINCTIO XI, ART. I ' 10. — Præterea. Nihil est in Deo quod sit creatura. Sed Filiu^ -est in Deo Patre, cum sit Verbum ejus, et omne verbum est in dicente. Ergo Filius non est1 creatura. 11. —Præterea. Omne quod dicitur per similitudinem, redu -citur ad id quod proprie dicitur. Sed homines dicuntur filii Dei - per assimilationem ad unicum Filium Dei2 : Rom., vin, 29 : ii conformes fieri imaginis Filii sui. » Ergo ipse proprie Filius dicitur. Sed nullus proprie dicitur filius alicujus nisi habeat i eamdem naturam specie quam habet pater, et vere. Ergo : Filius est vere Deus. Sed nulla creatura est hujusmodi. Ergo Filius non est creatura. 1 ( f i ,... -■ 'f. ' V t; ’■ . j i f L· ' * 1 pr * ; ‘ ' 359 12. -- RESPONSIO. Dicendum quod Filius naturaliter a Patre procedit. Hoc enim ipsum nomen filiationis demonstrat, si vera filiatio sit : quod oportet maxime esse in illa filiatione et paternitate ex quo3 omnis paternitas et filiatio in cælo et in terra nominatur. Eph., in, 15. « Maxime enim veru sunt quæ sunt causa esse veritatis in aliis » ut dicitur in4 II Meta., (a 1. 993», 25 ; 1. 2, n. 294). 13. — Omne autem quod naturaliter procedit ab altero, duo habet. Unum est quod æqualur ei a quo procedit, quia natura non postponit facere opus suum, nisi sit ex defectu agentis. Qui quidem defectus est in eo quod agens naturaliter non habet perfectam virtutem ad agendum, sicut pueri ad generandum ; vel in eo quod agit per transmutationem exterioris materiæ, unde effectus non ^equitur nisi in fine transmutationis, et sic oportet quod5 duratione sequatur suam causam agentem : quæ longe sunt a Deo, cujus virtus non augetur, nec® materiam ex qua operetur requirit. Restat ergo quod omne quod naturaliter a Deo procedit, coæternum sit ei. Et ita Filius est ab ælerno. 14. — Aliud est quod oportet esse in eo quod naturaliter procedit ab altero, quod sil simile ei a quo procedit, quia natura intendit sibi simile producere quantum7 potest. Unde quod aliquid naturaliter procedens non habeat perfectam similitudinem ad id quo8 procedit, contingit — vel ex defectu virtutis agentis, sicut in semine in quo debilitatur calor naturalis, unde non sufficit ad generandum masculum, sed feminam ; — vel ex defectu materiæ quæ non potest reci­ pere totam virtutem agentis, sicut accidit in partubus mon­ struosis. 1. α ad. « in ». — 2. Ed. om. « Dei ». — 3« Ed. « qua ». — 4. Ed. om. « in ». -— 5. α ad o in ». — 6. Ed. « neque ».— 7. Ed. « inquantum ».— 8. Ed. « ejus a quo », loco « ad id quo ». .'>60 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 15. — Hæc autem duo a Deo longe sunt, ut dictum est. Iinde oportet quod1 hoc quod naturaliter a Deo procedit, perfectam similitudinem ad eum habeat2. Perfecta autem similitudo esse non potest ubi non est eadem natura secuiidum speciem. Natura autem divina non potest esse eadem specie nisi sit eadem numero, cum omnino sit immaterialis. Unde oportet quod Filius qui naturaliter a Deo Patre pro­ cedit, habeat eamdem numero naturam cum ipso, et per con­ sequens idem esse ; et ita ei omnibus modis3 erit æqualis. Et quia natura et esse Dei Patris nullo modo dependet ad nihil vel ad non esse, ut scilicet non esse præcedat eam tempore vel natura ; ideo nec natura et1 esse Filii ad nihil aliquo modo dependet. 16. — Ex quo patet quod Filius nullo modo potest esse creatura, neque secundum quod fides de creatione loquitur. secundum quam ponimus quod non esse5 duratione creatu­ ram praecedit6 ; neque'1 secundum quod Quidam philosophi posuerunt creationem, dicentes illud creari quod esse habel post non esse, non tempore, sed natura. Et hoc est cujus esse dependens est ad non esse, quia in se consideratum et sibi relictum non est, cum solum ab altero esse habeat. Et8 d<· hoc in prima dist. II lib. dictum est plenius. 17. — AD PRIMUM igitur9 dicendum quod verbum vet intelligiiur de sapientia creata, scilicet angelica natura, qua est ante sæcula temporalia10, etsi non duratione, tamen ordine naturæ ; vel intelligiiur de Filio Dei quantum ad natu­ ram assumptam, quæ etsi ante sæcula creata non fuerit, fuit tamen ab æterno prævisa creari. 18. — Ad secundum dicendum quod sicut Augustini. docet in I De Trin., (c. 7-8 ; L. 42, 828 sq.), omnia qua· minorationem aut subjectionem circa Filium Dei ponere videntur, vel referenda sunt ad naturam assumptam secundum quam minor est Patre, in forma Dei manens æqualis Patri, ut dicitur, ad Philip., n, 6 ; vel referendum est ad commenda­ tionem principii. Secundum quod Pater dicitur principium Filii, secundum hoc dicitur major, quamvis Filius non si! minor ut dicit Hilarius (De Trin., lib. IX, n. 54 et 55 : L. 10, 324 sq.). 19. — Ad tertium dicendum quod secundum Basilium, accipere a Patre Filius habet commune cum omni creatura : sed habere per naturam est sibi proprium. Unde processio 1. β om. « quod ». — 2. β >< ipsum habere 3. β « in omnibus modis ei... · - 4. Ed. » nec 5. F. om. « esse ». — 6. Ed. « præcessit ». — 7. Ed. « ne*·*· — 8. Ed. '* sed ». —- 9, β ed. « ergo ». — 10. Ed. tempora sæcnlarin ». DISTINCTIO XI, ART. 1 K 361 ■; ' Filii a Patre in aliquo convenit cum processione quæ est in f creaturis communitate analogiae, et in aliquo differt. Convenit quidem in respectu originis, qui est esse ab aliquo : r differt autem in hoc quod processio Filii a Patre est per natu­ ram, aliorum autem per voluntatem. 20. — Et ex hoc sequitur triplex differentia, ut ex dictis patet. Prima, quod Filius est consubstantialis1 ; secunda, I quod est coæternus ; tertia, quod esse suum nullo modo depen­ det ad nihil : et hæc sequitur ex prima. 21. — Unde considerandum est quod omnia nomina vel verba quæ important respectum originis absolute, recipiuntur in processione divina2, sicut procedit, exit, est ab alio; illa autem quæ important aliquid contrarium tribus prædictis, nullo modo dicuntur ; sicut factus, quod repugnat ~ .'consubstantialitati, quia facere dicimus3 proprie secundum . , operationem quam agens exercet in id quod extra est ; et similiter verbum incipiendi repugnat coæternitati ; et simi, liter verbum creandi importat dependentiam ad non esse. 22. — Sed nativitas ad respectum originis absolute addit aliquid pertinens magis ad consubstantialitatem quam ad ■idifferentiam substantiæ; quia, sicut supra d. 8 (12) dictum < est, nascitur proprie illud4 quod procedit conjunctum ei .. '&a quo procedit. Et ideo omnia illa quæ pertinent ad generas^tionem vivorum, quorum est nasci, dicuntur in processione ’ζ® Filii, sicut oriri et nasci, gigni et generari. Et hæc est causa rAequare5 processio Filii potuit habere nomen proprium, non ίί-autem processio Spiritus sancti qui non procedit per modum ïnascentis. 23. — Unde generatio vel nativitas non transumitur ad divina ^secundum quod præsupponit creationem, sed secundum quod i,importat consubstantialitatem. ® 24. ·— Ad quartum dicendum quod ratio illa sequitur de eo quod est ab alio, habens aliam naturam ab ipso : quia sic ' ï naturæ ejus quod6 est ab alio, non debetur esse ex se ipsa ; & unde ipsa non est suum esse, ut habeat necessitatem essendi *ex se. f-,ΐ 25.—Sed Filius est a Patre, habens eamdem naturam nu< .pluero. Unde sicut1 natura Patris est suum esse, ac per hoc necesse esse ; ita et natura Filii. Nec esse ejus est dependens I ’ ’ aliquo modo ad nihil, sicut nec esse Patris. l. Ed. ad. a Patri ». — 2. Ed. « in processionem divinam ». — 3. Ed. u di- i ;; I eitur ». — 4. Ed. om. « illud ». — 5. α « quia ». — 6. αβ « quæ ». — 7. a ad. • illa ». 362 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 26. — Ad quintum dicendum quod esse Filii non est causa tum1. Unde Filius non habet causam sui esse, neque suum, esse habet principium. Quamvis enim secundum nos ipse Filius habeat principium a quo est, non tamen causam ; quia secundum nos nomen principii importat relationem originis absolute : nomen autem causæ importat respectum originis per comparationem ad esse rei quod a causa procedit. Unde terminus a quo dicitur principium motus, tamen non dicitur2 causa. 27. — Sed secundum Græcos nomen causas importat formæ simplicem originem, sicut nomen principii secundum nos. Et tamen3 quamvis dicamus Patrem principium Filii, non tamen dicimus Filium principiatum a Patre ; quia nomine principiati non utimur nisi in his quæ sunt constituta in esse per principium. Unde linea non dicitur esse principiatum puncti, sicut nec motus termini a quo ; sed tamen dicitur esse a principio. 28. ■— Ad sextum dicendum quod Filius non habuit esse antequam generaretur. Sed quia generatio ejus est aeterna, et esse ejus est æternum4. 29. — Ad septimum dicendum quod sicut creatura non habet esse nisi a Deo, ita nec Filius habet esse nisi a Patre. Sed in hoc est differentia, quod creatura non est illa relatio secundum quam dicitur esse a Deo, per quam habet esse. Et ideo potest considerari in se, sine respectu ejus ad Deum : et sic invenitur non habens esse. Sed Filius5 est ipsa relatio secundum quam habet esse a Patre, et ipsa relatio est ipsum esse. Et ideo non potest Filius considerari sine respectu ad Patrem, ut inveniatur in se non habens esse, vel potens in nihilum decidere. ARTICULUS ll Utrum Christus sit creatura 30. AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus sit creatura. 1. Leo Papa* : « Nova et inaudita conventio : Deus qui erat et1 est, fit creatura. » Sed illud quod Deus fit, potest de Christo prædicari. Ergo Christus est creatura. Damascenus etiam8 1. Ed. « creatum », contra αβζ. — 2. Ed. om. « dicitur ». — 3. Ed. om. « ta­ men ».— αγδε om. hanc responsionem ; β habet, sed sic terminatur « et osse æternum est a principio ; δ ad. in nota. Si lectio β esset genuina, facile omissi»’ per homot. explicaretur. — 5. Ed. ad. « Dei ». — 6, Append. Op. Augustini, serm. 128 de Nat. Dom. n. 25. (L. 39, 1998.)—7. Ed. ad. «qui».~8. α « enim ». DISTINCTIO XI, ART. II 363 dicit de Christo, quod « non scandalizabitur ad nomen creaturæ. » : 2. Præterea. be quocumque prædicatur superius et inferius. Sed creatura est superius ad hominem. Ergo cum homo prædicetur de Christo, creatura de ipso prædicabitm·1. ' 3. Præterea. Omne quod est, vel est creatum2 vel increa­ tum. Si eigo Christus esi. homo, vel erit homo creatus vel homo3 increatus. Sed non4 homo mcreatus, sicut nec homo æternus, quia omne increatum æternum5 est. Ergo est homo creatus. Ergo est creatura. 4. Præierea. Id quod convenit parti, transumitur ad prædicationem totius ; sicut homo dicitur crispus propter capillos. Sed humana natura est quasi pars personæ composite, pro qua supponit hoc nomen Christus. Ergo cum humana natura sit creatura, Christus potest dici creatura. 5. Præterea. Principalior pars hominis Christi est anima quam corpus. Sed ratione corporis quod de Virgine· traxit, simpliciter dicitur natus de Virgine. Ergo ratione animæ quæ creata est a Deo, debet dici creatura. 6. Præterea. Sicul repugnat nomen creaturæ Filio increato ; ita repugnat temporaliter nasci æternaliter nato. Sed tamen dicimus Christum temporaliter natum. Ergo et possumus ipsum dicere simpliciter creaturam. ■ \ 31. — SED CONTRA. Creatura non potest prædicari de : ”■·’■ aliquo æterno. Sed Christus supponit suppositum æternum. Ergo non potest dici creatura. . 32. — Præterea. Γη Christo nihil est creatum, nisi hurqana jÿ,.; natura. Sed humana natura non prædicatur de Christo. Ergo Christus non potest dici creatura. £■ 33.—Præterea. Omnis creatura rationalis6 est filius. Tri: . nitatis per creationem. Sed Christus si est creatura, est .j creatura rationalis. Ergo est filius Trinitatis per creationem : quod supra d. 4, (50) improbatum est. 34. — RESPONSIO. Dicendum quod creatio proprie respicit esse rei. Unde dicitur in lib. De causis, (lect. 18 op. I, 273) quod esse est per creationem, alia vero per infor­ mationem. Esse autem simpliciter et per se est suppositi subsistentis ; alia vero dicuntur esse, inquantum suppositum in eis subsistit, 1. a sic desinit « prædicabitur etiam creatura »; β hæc habet : « Ergo cum creatura prædicatur de homine et homo de Christo et creatura de Christo prædi­ cabitur. »— 2. α « creatura ». — 3. Ed. om. « homo ». — 4. Ed. ad. « est ». -5. F. om. « æternum ». — 6. F. om. « rationalis ». 364 SCRIPTUM SUPER HI LIB. SENTENTIARUM net essentialiter, sicut forma et materia et1 natura ipso dicitur esse ; vel accidenlaliter, sicut accidentia2 dicuntur esse. Esse ergo dictum simpliciter de supposito significat esse personale ipsius ; esse vero, secundum quod convenit parti vel accidenti, non dicitur simpliciter de supposito, sed suppo­ situm dicitur esse in eo. Unde cum dico : Christus est, signi ficatur esse ipsius suppositi3, non autem esse ipsius natura· vel accidentis aut4 partis. 35. — Cum autem fiat unio® naturarum in esse suppositi secundum secundam opinionem, esse, secundum quod Chri­ stus simpliciter dicitur esse, est esse increatum. Unde non potest dici creatura, non tantum ad vitandum6 errorem Arii. ut Quidam dicunt, sed etiam ad vitandum falsitatem. 36. — Potest tamen dici quod aliquid creatum est in Christo, scilicet natura humana; quia esse quamvis sit unum, tamen respectum habet ad humanam7 naturam et ad partes ejus, secundum quas humana natura dicitur esse in Christo, vel partes aut accidentia ejus, ut supra d.6 (80) dictum est. Unde sicut esse aliquo modo ad naturam pertinet et ad partes et accidentia ejus, ita et creatio. 37. — AD PRIMUM ergo dicendum quod verba illa intelligenda sunt cum determinatione, ut Magister dicit in Littera (2) ; quamvis illa determinatio causa brevitatis intermittatur. 38. — Ad secundum dicendum [quod creatura non est superius ad hominem, quia creatio magis respicit esse quam naturam. Esse autem non est genus, nec inducitur in signi­ ficatione alicujus generis, ut dicit Avicenna, cum ea qua· sunt in uno genere, non conveniant in uno esse, sed in natura communi8. 39. — Vel dicendum quodl creatura non est superius ad hominem, significans quid est homo ; quia creatio non respicit, naturam vel essentiam nisi mediante actu essendi qui est primus terminus creationis. Humana autem natura in Christo non habet aliud esse perfectum quod est esse hypostasis, quam esse divinæ per­ sonæ. Et ideo, simpliciter loquendo, creatura dici non potest, quia intelligeretur quod esse perfectum hypostasis Christi per creationem esset acquisitum. 1. Ed. ad. « sic ». — 2. a « actus ». — 3. F. om. « suppositi ». — 4, Ed. ( vel ». — 5. a ad. « duarum ». — 6. Ed. « evitandum ». — 7. F om. « huma nam ». — 8. Hæc pars solutionis omittitur a F, contra RANVP. ; F. in­ cipit a « Vel dicendum » : αβγδεζ oni. sed loco « vel dicendum », habent « ad se­ cundum dicendum ». DISTINCTIO XI. ART, II 365 40. — Ad tertium dicendum quod cum dicitur Christus esi , homo1 creatus, locutio est duplex, ex eo quod hoc participium creatus potest determinare prædicatum in comparatione ad subjectum, et sic potest esse vera, sicut et ista : Christus est . factus homo. Si autem determinat absolute prædicatum, tunc est falsa ; ■ quia in homine non intelligitur tantum natura, sed supposi­ tum æternum cui non convenit esse creatum. 41. — Quod enim determinat prædicatum in ordine ad subjectum, est determinatio ipsius inquantum est prædicatum. Unde oportet quod respiciat prædicatum formaliter, Λ quia termini in prædicato ponuntur formaliter. Determinatio autem quæ determinat absolute ponitur circa prædicatum, ? sicut circa subjectum quoddam. Unde magis respicit suppof situm quam formam. 42. — Similiter autem2 hæc est falsa : Christus est homo increatus, quia privatio creationis ponitur circa prædicatum ratione utriusque ; et ideo utraque falsa est, nec sibi contra•I- dicunt ; sed hæc est vera : Christus est homo qui non est creatus sed æternus ex parte Divinitatis3, non tamen æternus homo, ■ ut æternitas determinet prædicatum in comparatione4 ad I’ subjectum. v 43. — Ad quartum dicendum quod totum denominatur a proprietate partis, quando illa proprietas nullo modo nata est convenire nisi parti illi, sicut crispitudo capillis et claudi? catio pedi. 44. — Sed creatio non tantum naturæ, sed etiam persona; nata est convenire, et etiam personæ vels supposito magis •*i proprie. Et ideo non potest dici de supposito quod sit creatum, ”· quia natura est creata. À 45. — Et per hoc patet solutio ad quintum ; quia nasci ex6 matre non est natum convenire supposito hominis, nisi per hoc quod corpus traducatur7 a matre. Unde non habet repugnantiam temporaliter nasci ad æternaliter nasci, quia ··. unum naturam humanam respicit, et alterum divinam : quarum unam habet Christus a Patre æternaliter, alteram a matre temporaliter. Sed creatum et increatum utrumque potest respicere suppositum ratione esse quod est suppositi. Unde patet responsio8 ad sextum. 1. α ad. « etiam ». — 2, Ed. « etiam ». — 3. Ed. « Deitatis ». — 4. Ed. q ordine ». — 5. Ed. « et ». — 6. Ed. « de ». — 7. Ed. « traducit ». — 8. Ed. * solutio ». 366 SCRIPTUM SUPER HI LIB. SENTENTIARUM ARTICULUS III Utrum Christus possit dici creatura secundu.m QUOD HOMO Supra, d. 4, 50; III, q. 16, a 10. 46. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus non possit dici creatura secundum quod homo. 1. Quidquid enim prædicatur de altero secundum quod ipsum est, prædicatur de eo simpliciter. Sed quod prædi­ catur de Christo secundum quod homo, prædicatur de eo secundum quod ipsum est, quia ipse1 est essentialiter homo. Ergo cum esse creaturam non prædicetur de Christo2 sim­ pliciter, non potest prædicari de eo secundum quod homo. 2. Præterea. Magis est esse filium adoptivum quam esse creaturam. Sed non potest dici quod Christus, secundum quod homo, sit filius adoptivus. Ergo multo minus potest dici quod Christus3 secundum quod homo, sit creatura. 3. Præterea. Secundum quod Magister dicit in Littera (5), hæc est tropica locutio : Christus est creatura. Ergo si Christus, secundum quod homo, sit creatura4, hæc etiam erit impropria : Christus est homo : quod falsum est. 4. Præterea. Nihil est creatum in .Christo nisi natura humana. Sed hæc est falsa : Christus, secundum quod homo, est natura humana. Ergo et hæc : Christus secundum quod homo, est creatura. 5. Præterea. Ista se compatiuntur, ut Christus sit homo et sit Deus. Ergo qüod non· compatitur secum hoc quod est esse Deum, non potest prædicari de Christo secundum quod homo, sicut hoc quod est carere Divinitate. Sed esse crea­ turam non compatitur secum hoc quod est esse Deum. Ergo Christus non est creatura, secundum quod homo. 47. — SED CONTRA. Omne quod non est æternum, est creatum. Sed Christus, secundum quod homo, non est æter­ nus, sicut nec Deus. Ergo secundum quod homo, est creatura. 48. ·— Præterea. Omne quod est factum, est creatum Sed Christus, secundum quod homo, est factus. Ergo Christus, secundum quod homo, est creatus. 49. — Præterea. Omnis conditio alicujus naturæ potest præ­ dicari de aliquo secundum nomen significans naturam illam. Î. Ed. om. « ipse ». — 2. Ed. om. α de Christo », — 3. Ed, om. « Christus 4. Ed. ad. « et ». 'I DISTINCTIO XI, ART. Ill 367 Sed homo significat naturam humanam, cujus conditio est quod sit creatura. Ergo Christus potest dici creatura secundum quod homo. z ’ 50. — RESPONSIO. Dicendum quod natura humana se habet ad personam compositam Christi sicut pars ; quamvis proprie pars dici non possit, sicut1 nec proprie persona com­ posita, ut supra d. 6, (q. 2, a. 3) dictum est. -Pars autem aliquando habet aliquam dispositionem quæ nata est convenire toti ; aliquando autem2 aliquam3 quæ non est nata convenire toti. Sicut albedo quæ inest capil­ lis, potest etiam toti convenire ; crispitudo autem ita convehit capillis quod nullo modo toti, vel alicui alteri parti. [Ergo4] secundum dispositiones illas quæ insunt tantum parti, denominatur totum simpliciter et proprie per dispo­ sitionem partis, nullo addito ; sicut dicitur homo crispus. Sed quantum ad illas dispositiones quæ natæ sunt et5 toti et parti convenire, non6 denominatur totum a parte simpliciter, sed addita parte, ut cum dicitur albus homo secun­ dum capillos ; nec hoc7 proprie, sed figurative per synec­ dochen. 51. — Unde patet quod cum creatio naturæ et personæ nata sit convenire, sicut et esse, utrique aliquo modo con­ venit. Non [tamen8] potest dici de Christo quod sit crea­ tura, quia humana natura creata est, nisi fiat additio, ut9 dicatur : secundum hominem, oel secundum quod homo ; et tunc etiam est tropica vel10 figurativa, ut Magister di«t (5), sicut et hæc : Æthiops est albus secundum dentem. 52. — AD PRIMUM ergo dicendum quod illa ratio procedit in his quæ prædicantur proprie et per se ; sed hæc non est propria prædicatio, ut dictum est. 53. — Ad secundum dicendum quod esse filium adoptivum, nullo modo natum est convenire nisi personæ. Et ideo non potest dici filius adoptivus secundum humanam naturam, sicut dicitur creatura ; quia creaturæ nomen et personæ et naturæ aptatur. 54. — Ad tertium dicendum quod quando cum redupli­ catione est propria prædicatio, tunc prædicatum per se con­ venit ei quod replicatur ; sicut Christus, secundum quod homo, est animal. Hæc enim est per se et proprie ; Homo est animal. 1. Ed. om. « sicut ».— 2. Ed. « vero ».—3. Ed. « aliam ».— 4.cq8 om. « ergo » — 5. Ed. om. « et ». — 6. β « nec ». — 7. Ed. om. « hoc ». — 8. αβ om. « ta­ men ». — 9. Ed. ad. « sic ». — 10. Ed. « et ». 368 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Et ideo simili modo prædicatum et reduplicatio· de subjecto prædicatur. Hæc autem reduplicatio non est nota per se prædicationis. Hæc enim non est propria : Hic homo, scilicet Christus, est creatura, nec est etiam per se, quia creatura non est supe­ rius ad hominem, significans quid est homo, ut dictum est. Et ideo non oportet quod si creatura improprie dicatur de Christo quod1 etiam ipse improprie dicatur homo. 55. — Ad quartum dicendum quod natura humana in abstracto non prædicatur de Christo secundum quod homo ; sed conditiones ejus2 in concreto possunt de Christo, secun­ dum quod homo, prædicari vel proprie vel improprie. Crea­ tura autem in concretione dicitur, quia omne creatum est creatura. 56. — Ad quintum dicendum quod quamvis illud quod convenit parti, aliquo modo possit dici de toto, non tamen oportet ut quod removetur a parte, removeatur a toto. Unde quamvis Æthiops secundum dentem habeat albedinem, non tamen potest dici quod sit carens nigredine ; quia quod non convenit sibi secundum unam partem, potest sibi convenire secundum aliarti. 57. —Et similiter quamvis Christus sit creatura, secundum quod homo, non tamen potest dici quod, secundum quod homo, careat Divinitate quæ sibi competit per aliam naturam. ARTICULUS IV Utrum ea quæ sunt humanæ naturæ possint dici de Filio Dei Supra, d. 5, 49 ; Cor, c. 2, 1. 2 ; III, q. 10, a. 1, q. 16, a. 4 ; contra Græcos c. G. ; 58. - AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ea quæ sunt humanæ naturæ non gossunt3 dici de Filio Dei. 1. Omnis enim4 proprietas vel accidens humanæ naturæ, est quid creatum. Sed Filius Dei non informatur aliquo creato. Ergo non potest prædicari de Filio Dei aliquod acci­ dens naturæ humanæ. 2. Præterea. Quod proprietates divinæ naturæ dicuntur de Filio Dei contingit ex hoc quod Filius Dei est natura divina. Sed Filius Dei non est natura humana. Ergo proprietates humanæ naturæ non prædicantur de Filio Dei. 1. Ed. om, « quod ». —- 2. Ed. ad, g et ». — enim ». 3. Ed. α possint ». — 4. a om. DISTINCTIO XI, AIÎT. IV 36'.) 3. Præterea. Naturæ humanæ convenit assumi a Filio Dei, et homini convenit esse unitum. Sed hoc non convenit Filio Dei. Ergo non oportet quod ea quæ conveniunt natura· humanæ dicantur de Filio Dei. 4. Præterea. Hæc est vera : Isle homo esl prædestinatus. Sed hæc est falsa : Filius Dei esl prædestinatus. Ergo idem quod prius. 5. Præterea. Omnis proprietas humanæ naturæ est quid creatum. Sed creatura non prædicatur de Filio Dei. Ergo nec proprietates1 humanæ naturæ. 6. Præterea. Ea quæ prædicantur de Christo secundum quod homo non prædicantur de ipso secundum quod Filius Dei. Ergo videtur eadem ratione quod ea quæ prædicantur de homine non prædicentur de Filio Dei. : ■ s ! ‘ ' ■ , ; •J \· ' i ■ ! > 59. —■ 7. SED CONTRA. De quocumque prædicatur aliquid, prædicantur2 omnia consequentia ad ipsum, etiamsi sit prædicatio accidentalis ; sicut si homo est albus, sequitur quod sit coloratus. Sed homo prædicatur de Deo. Ergo quidquid prædicatur de homine, prædicatur de Filio Dei. CO. — 8. Præterea. Quæcumque consequuntur naturam, prædicantur de suppositis illius naturæ. Sed Filius Dei est suppositum humanæ naturæ. Ergo consequentia humanam naturam possunt prædicari de Filio Dei. 61. — 9. Præterea. Christus est persona subsistens in duabus naturis scilicet3 divina et humana. Sed omnia qua· conveniunt divina: naturæ, possunt prædicari de Christo. Ergo pari ratione ea omnia quæ conveniunt humanæ naturæ. 62. — 10. Præterea. Nihil magis repugnat divinæ naturæ quam mori. Sed dicitur quod Filius Dei est mortuus. Ergo et alia omnia possunt dici de Filio Dei quæ conveniunt naturæ humanæ. 63. — RESPONSIO. Dicendum quod natura et suppositum naturæ in quibusdam differunt re et ratione, sicut in com­ positis ; in quibusdam autem ratione et non re, sicut in divinis. 64. — Sed differentia quæ esi secundum rationem, est differentia oppositionis ; quia natura et suppositum habent intentiones oppositas. Et ideo ea4 quæ pertinent ad rationem naturæ, nullo modo prædicantur de supposito neque in abstracto neqire in concreto, neque in divinis neque in huma1. RANVP. « proprietas ». — 2. Ed. ad. « de eo ». — 3. β ed. om. « scilicet ». — 4. α om. « ea ». 370 SCRIPTUM SUPER 111 LIB. SENTENTIARUM nis ; sicut Pater non dicitur commune tribus, nec Petru^ dicitur forma totius. 65. — Differentia autem quæ est secundum rem, non est oppositionis, sed est sicut principii formalis ad formatum. Et ideo quæ secundum rem ad naturam pertinent, possunt prædicari de supposito ; sicut natura prædicatur, scilicet in concreto. 66. — Quia autem unio facta est in supposito, ut scilicet sit unum et idem suppositum divinæ et humanæ naturæ ; ideo de illo supposito possunt prædicari ea quæ consequuntur secundum rem utramque naturam, sicut et ipsæ natura· de ipso prædicantur. Quia enim divina natura prædicatur de Filio Dei in concreto et in abstracto ; ideo et1 proprieta­ tes ejus possunt utroque modo prædicari de ipso. Quia vero humana natura prædicatur in concreto tantum ; ideo natura· humanæ proprietates in concreto tantum prædicantur. 67. —■ Nec differt utrum fiat prædicatio de supposito secundum nomen quod significat divinam naturam, ut Ver­ bum ; vel humanam, ut Jesus ; vel utrumque, sicut Chris tus ; quia per omnia supponitur idem suppositum ; sed tamen hoc suppositum non constituitur per naturam humanam, sed natura humana advenit ei jam ab æterno præexistenti in alia natura. 68. — Unde duo singulariter inveniuntur in compositione humanæ naturæ ad istud suppositum, scilicet quod unitur ei et quod se habet ad ipsum per modum partis, secundum quod istud2 suppositum in duabus naturis subsistit. 69. — Et ideo a prædicta generalitate excluduntur ca quæ unionem important, et iterum ea quæ nata sunt de se et personæ et naturæ'conjunct®3, quæ non possunt prædi­ cari de supposito nisi cum additione, sicut ea quæ sunt partis ex4 toto. 70. — AD PRIMUM ergo dicendum quod proprietates creatæ dicuntur de Filio Dei, non quasi ipsa persona æterna his informetur, sed quia natura assumpta informatur eis ; sicut proprietates quibus informantur partes, prædicantur de toto, 71. -—Ad secundum dicendum quod illa ratio concludit, quqd proprietates humanæ naturæ non prædicantur in abstrac­ to8 de Christo .: quod et verum est. 72. —■ Ad tertium dicendum quod assumi est de illis quæ 1. Ed. om. « et ». — 2. α « illud ». —- 3. RANVP. « convenire » loco « conjunctæ ». — 4. Ed. « de ». — 5. a « abstractione ». Sç· DISTINCTIO XI, EXPOSITIO TEXTUS 371 unionem important, et ideo non oportet quod dicatur de Filio Dei. 73. — Ad quartum dicendum quod prædestinatio Christi est respectu unionis; unde prsedeslinalus includit unionem \ sicut terminum praedestinationis. Et ideo sicut homo dicitur unitus, ita et prædestinatus uniri ; non autem Filius Dei. Et præterea prædestinatus includit factionem, ut patet ex prædictis. Unde sicut esse factum non dicitur de Filio Dei absolute, ita nec esse prædestinatum. 74. ■— Ad quintum dicendum quod sicut natura humana , est creatura, et tamen cum praedicetur de Christo in concreto, non sequitur quod Christus s:t creatura ; ita etiam nec1 sequitur propter hoc quod proprietates humanæ natura· in cbncreto de Christo praedicentur, quod Christus sit creatura. 75. — Ad sextum dicendum quod ad veritatem propositionis sufficit quod prædicatum conveniat subjecto2 quocumque modo. Sed ad hoc quod propositio sit per se, oportet quod conveniat sibi ratione formæ importâtes per subjectum. Unde hæc est vera : Deus est passus ; non tamen est per se. Et quia reduplicatio exigit locutionem per se veram, ideo non est similis ratio de replicationibus8 et propositionibus quo· sunt sine replicatione4. 76. — Ad septimum dicendum quod aliqua consequuntur humanam naturam, non secundum quod prædicatur de 1 Filio Dei ; et illa non oportet quod de Christo prædicentur. : Et ex dictis patet solutio ad consequentia. \ \ > \ \ -4 \ EXPOSITIO TEXTUS ' * : 77. — « Omnia per ipsum facta sunt. » (3). Videtur hoc non esse ad propositum quia Augustinus intendit de Filio Dei, inquantum est Filius Dei. Et dicendum quod quia non est in v.hristo aliud supposi­ tum nisi persona Filii Dei ; ideo sicut de Filio Dei dici non potest quod sit creatura, ita nec de Christo. 78. — « Nam si creatura esset, sibi mandaret Evangelium prædicari « (3 c). Videtur quod hoc non sequitur5, quia angeli et lapides sunt creaturæ quibus non est Evangelium prædicandum. Et® dicendum quod intelligitur de creaturis quæ sunt homi­ nes, quibus hominibus7 Evangelium prædicandum est, vel 1. Ed. « non ». — 2. Ed. « subjectis ». — 3. Ed. « reduplicationibus ». — 4. Ed. « reduplicatione ». — 5. Ed. « sequatur ». — 6. Ed. om. « et ». — 7. Ed om. « hominibus ». 372 SCRIPTUM SUPER in LIB. sententiarum ut emundentur vel ut perficiantur vel ut conserventur. Christus autem homo est. 79. — « Vanitali subjecta est1 » (3 c). Intelligitur de illa vanitate secundum quam omnia in nihil tenderent, nisi manu omnipotentis continerentur. 80. — « Non unum de multis » (4). Contra. Rom. vm, 29 : « Ut sit ipse primogenitus in mullis fratribus. >> Et dicendum quod unum est de multis quantum ad simili­ tudinem filiationis, secundum quod etiam dicitur primo genitus ; sed non unum de multis proprietate nativitatis, secundum quod dicitur unigenitus. 81. — « In Deo creatura esse non potest » (4). Contra. Rom., xi, 36 : « In ipso sunt omnia. » Et dicendum quod sunt in ipso creaturæ non per essen­ tiam, sed sicut in causa, per similitudines idéales quæ secundum quod in Deo sunt, creaturæ non sunt. 82. — « Sed ex tropicis locutionibus » (5). Cujus ratio est. quia non sunt simpliciter veræ, sed secundum quid. Unde etiam Dionysius dicit in Epistola ad Titum, (G. 3, 1105' quod symbolica theologia non est argumentation. 1. Ed. om. « est ». — DISTINCTIO XII An ‘ ' ‘I homo ille semper fuerit vel cœperit esse 1. — Post prædicta quæritur utrum homo ille cœperit esse vei semper fuerit, sicut simpliciter enuntiamus Christum vel Dei Filium semper fuisse nec cœpisse. 2. — De hoc Augustinus dicit ita Super Joan., (tract, cvi, c. 17, n. 5 ; L. 35, 1910) : Habuit aliquando Dei Filius quod nondum habuit idem ipse homo Filius, quia nondum erat homo. Item in eodem (Tract, cv, n. 7 ; L. 35, 1907) : Prius quam mundus esset, nec nos eramus, nec ipse mediator Dei et hominum homo Christus Jesus. Item Super psal., (lxxx, n. 13 ; L. 37, 1039) : Christus noster, etsi forte homo recens est, tamen est aeternus Deus. Alibi vero legitur quod puer ille creavit stellas ; et Christus dicit (Joan., vhi, 25, 58) se esse principium et esse ante Abraham. 3. — His ergo auctoritatibus in nullo reluctantes1, dicimus homi­ nem illum inquantum homo est* cœpisse, et inquantum Verbum est semper fuisse. Hic enim absque distinctione non est ferenda3 responsio. Nam et ipse Augustinus hujusmodi utitur distinctione in pluribus locis4; dicens, per Christum omnia esse facta inquantum est Verbum ; secun- dum id vero quod homo est, ipsum esse factum et glorificatum. Si igitur ad personam respicias, confidenter dic hominem illum semper fuisse ; si vero ad naturam hominis, concede eum cœpisse5. Si Deus alium hominem assumere potuerit vel ALIUNDE QUAM DE GENERE ADÆ ' ' ·' ‘ E I Γ ■*" ■ 4. — Solet etiam quæri utrum alium hominem, vel aliunde homi­ nem quam de genere illius Adæ, Deus assumere potuerit. Ad quod sane dici potest ipsum ete aliam animam et aliam carnem potuisse assumere, quia gratia tantum assumpta est anima illa et caro a Verbo Dei. Ut enim ait Augustinus (üb. XIII De Trin., cap. 19, n. 24 ; L. 42, 1033) : In rebus per tempus ortis illa summa gratia est qua homo in unitate personæ conjunctus est Deo. Potuit igitur Deus aliam animam et aliam carnem assumere, et carnem utique aliunde quam de genere Adæ. Unde Augustinus in lib. XIII De Trin., (cap. 19, n. 24 ; L. 42 1032) : Poterat utique Deus hominem aliunde suscipere, in quo esset mediator Dei et hominum, non de genere illius A dee qui peccato suo genus II. Quar. J. !<, i resultantes λ. — 2. F. ad. « esse n. — 3. Ed. « referenda ». — 4. In Evang. Joan, tract. 105, η. 2 et 4 ; tract. 1, n. 9 et sq. (L. 35, 1905, 1384) ; l Contra Maximin. c. 17 ; II, c. 17 n. 2 (L. 42, 756), et Episl. 187 (alias 57) c. 3, n. 8 (L. 33, 835) : quæ Joca secundum Quar. recitantur. — 5. Hæc prima par. distinctionis in Quar. est cap. 3, dist. 11—6. Quar. om. « et ». 374 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM obligavit humanum ; sicut ipsum quem primo creavit, non de genere ali­ cujus creavit. Poterat ergo vel sic vel alio quo vellet modo, creare unum alium1 de quo vinceretur victor prioris. Sed melius judicavit et de ipso quod victum fuerat genere assumere hominem, per quem hominis vinceret inimicum, et tamen ex Virgine, cujus conceptum Spiritus, non caro, fides, non libido prsevenit ; nec interfuit carnis concupiscentia qua celeri concipiuntur qui originale trahunt peccalum ; sed credendo, non concum­ bendo sancta est fecundata virginitas. Ex his aperte ostenditur et alium et aliunde hominem Deum assu­ mere potuisse. Si homo ille potuerit peccare vel non esse Deus 5. — Ideo non immerito quæritur utrum homo ille potuerit peccare vel non esse Deus. Si enim potuit peccare, potuit et damnari. Si potuit damnari, potuit non esse Deus. Ergo si potuit peccare, potuit non esse Deus ; quia esse Deum et posse2 velle iniquitatem, simul esse nequeunt. 6. — Hic distinctione opus est, utrum de persona an de natura agatur. Si enim de persona agitur, manifestum est quia peccare non potuit nec Deus non esse potuit. Si vero de natura, discutiendum est utrum agatur de ea ut Verbo unita, an de fea tanquam non unita Verbo et tamen enti, id est an de ea secundum quod fuit unita Verbo, an de ea secundum quod esse potuit et non unita Verbo. Non est enim ambiguum animam illam entem unitam Vërbo peccare non posse ; et est sine ambiguitate3 verum eamdem, si esset et non unita4 Verbo, posse peccare. Quorumdam oppositio quod potuit etiam unita Deo peccare5 , . 7. — Quidam tamen probare conantur eam, etiam unitam Verbo, posse peccare; quia liberum arbitrium habet, et ita potest flecti in utramque partem. Quod frivolum est, cum et Angeli liberum arbitrium habeant et tamen in® gratia a Deo sunt confirmati, ut peccare nequeant. Quanto magis ergo ille homo, cui Spiritus sanctus est datus sine mensura ? (Joan, iii, 34) 8. — Inducunt quoque auctoritatem ad probandum idem. Scrip­ tum est enim in lib. Sapientia; (Eccli., xxxi, 10) : Qui potuit transgredi et non est transgressus, jacere malum et non fecit. Sed hoc accipien­ dum est secundum membra, vel partim de Capite partim de membris. De Capite : Non est transgressus, et non fecit malum ; de membris : Potuit transgredi et facere malum. Si Deus potuit assumere hominem in sexu muliebri 9. — Solet etiam quæri, quamvis curiose, a nonnullis, si Deus huma­ nam naturam potuit assumere secundum muliebrem sexum. 10. — Quidam arbitrantur eum potuisse assumere hominem in 1. Ed. « hominem ». — 2. Ed. ad. a aut ». — 3. Quar. « ambiguo », — 4. Ed. « non esset unita ». — 5. Quar. om. titulum. — 6. Quar. om. « in » i DISTINCTIO XII, DIVISIO TEXTUS femineo sexu, ut assumpsit in virili ; sed opportunius atque convenien­ tius factum est, ut de femina nasceretur et virum assumeret ; ut ita utriusque sexus liberatio ostenderetur. Unde Augustinus in lib. LXXXIII Quæstionum (q. 11 ; L. 40, 14;. Hominis liberatio in utroque sexu debuit apparere. Ergo quia virum oportebat suscipere, qui sexus honorabilior est, consequens erat ut feminei sexus liberatio hinc appareret, quod ille vir de femina natus est. Sapientia ergo Dei quæ dicitur unigenitus Filius, homine suscepto in utero et de utero Virginis, liberationem hominis indicavit. DIVISIO TEXTUS ■ [ ' i ■ Γ f ' ■ 11. ---- >< Post prædicta quæritur etc. » (1). Postquam ostendit Magister quod nomen creaturæ non prædicatur de Christo simpliciter, sed cum determinatione, hic inquirit de dejectibus qui consequuntur naturam humanam, secundum quod creatura est. Et dividitur in partes duas. Primo inquirit de defectu qui communiter consequitur omnem creaturam, scilicet incipere esse. Secundo de defectibus qui consequuntur specia­ liter humanam naturam ibi : « Solet etiam quæri utrum alium hominem etc. » (4). Circa primum tria facit. Primo movet quæstionem. Secundo objicit ad utramque partem ibi : « De hoc Augustinus inquit ita >» (2) Tertio determinat eam ibi : « His ergo auctoritatibus bus... /3) » « Solet etiam quæri etc. » (4) Hic prosequitur de defectibus qui pertinent ad humanam naturam tantum. Et dividitur in duas partes. Primo inquirit de defectu culpæ; secundo de defectu naturæ, qui est sexus femineus, ibi : « Solet etiam quæri quamvis curiose... » (9). Circa primum duo facit. Primo quærit1 de defectu culpa· quantum ad originem, scilicet utrum aliunde quam de peccatoribus carnem assumere potuisset ; secundo de defectu, culpæ quantum ad actum, utrum scilicet peccare potuisset ibi : « Ideo non immerito quæritur... » (5). Et circa hoc tria facit. Primo movet quæstionem. Secundo determinat, ibi : « Hic distinctione opus est.. » (6). Tertio objicit contra determinationem, ibi ; « Quidam tamen pro­ bare etc. » (7). Et primo objicit per rationem ; secundo, per auctoritatem ibi : « Inducunt quoque auctoritatem... » (8). Et utrumqw solvit, ut patet in Littera. « Solet etiam quæri, etc. » (9). Hic inquirit de defectu naturæ, qui est sexus femineus. Et primo movet quæstionem. Secundo solvit, ibi : « Quidam arbitrantur etc. » (10). 1. β « inquirit >. 376 SCRIPTUM SUPER HI LIB. SENTENTIARUM Hic tria quæruntur. Primo, de inceptione. Secundo, de potentia peccandi. Tertio, de congruitate assumptionis respectu sexus femi­ nei. De congruitate [enim1] assumptionis respectu generis Adæ, d. 2, dictum est. QUÆSTIO I DE INCEPTIONE Circa primum duo quæruntur. Primo, utrum iste homo, demonstrato Christo, incepit esse. Secundo, utrum incepit esse Deus. ARTICULUS I (jTRUM HÆC SIT VERA : « ISTE HOMO INCEPIT ESSE » III, q. 16, a. 9 ; Rom., c. 1, I. 3; 12. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod hæc sit vera : Iste homo incepit esse. 1. Omne enim quod non semper fuit et est, incepit esse. Sed sicut dicit Augustinus in Littera : (2) « Mediator Dei et hominum, homo Christus, prius non fuit quam mundus esset ». Ergo incepit esse. 2. Præterea. Iste homo2 demonstrat suppositum utriusque naturæ, scilicet divinæ et humanæ. Sed ratione divinæ natu­ ræ potest dici : Iste homo semper fuit. Ergo cum incipere conveniat humanæ naturæ, sicut3 esse ab æterno, divinæ, ratione humanæ naturæ potest dici : Iste homo incepit esse4. 3. Præterea. Antequam mundus fieret, erat verum dicere : Nullus homo est. Ergo hæc erat falsa : Aliquis homo est, vel iste homo est. Nunc autem est vera. Ergo iste homo incepit6 esse. 4. Præterea®. Nasci temporaliter est mutari de non esse 1. Videtur legendum « enim » quamvis α F. « tantum»,/3RANVP. «tamen» ha­ beant. Quam facile unum pro alio scribatur, cuique forms litterarum medii «vi perito pateti — 2. Ed. om. «homo ». — 3. Ed. ad. « etiam » contra αβζ. — •4. a ad. « homo ». — 5. Ed. « cœpit ». — 6. In ed. præter F. intervertitur ordo objectionum 4 et 5, sed præpostere ut ex mss. et ex ordine responsionum apparet. DISTINCTIO XII, QUÆST. I, ART. I in esse. Sed iste homo est natus in tempore. Ergo est mutatus de non esse in esse. Sed omne tale incepit esse. Ergo iste homo incepit esse. 5. Præterea. Quod incipit1 esse in aliqua specie, incipit1 esse simpliciter. Sed iste homo incepit esse in specie humana. Ergo incepit esse simpliciter. 6. Præterea. Iste homo supponit personam compositam. Sed persona composita non fuit ab æterno ; quia quando non est compositio, non potest esse aliquod compositum. Ergo iste homo non fuit semper ; ergo incepit esse. ’f ‘ ! ■ ’ I. . 1 L. i ? Î i ' : ; ' i i. I I ? i > ; ’ 377 13. - SED CONTRA. Nullum æternum incepit esse. Sed iste homo supponit suppositum æternum. Ergo non incepit esse. 1’4. Præterea. Omne quod incepit esse est creatura. Sed iste homo non est creatura, ut dictum est supra, d. 11 ia. 3;. Ergo iste homo non incepit esse. 15. — Præterea. Joan., vm, 58, dicit ille homo de quo loquimur : « Antequam Abraham fieret, ego sum », et simili ratione potuisset vere dicere : Antequam mundus fieret, ego sum. Sed nullum tale incepit esse. Ergo iste homo non inc<·pit esse. 16. —- RESPONSIO. Dicendum quod Quidam distinguunt istam : Iste homo incepit esse, ex hoc quod pronomen iste potest demonstrare personam Verbi rei singulare homi­ nis. Et primo modo est falsa, secundo2 est vera. Sed cum dicitur : Iste homo, hoc pronomen iste non potest demonstrare nisi id quod supponitur per hoc nomen homo. Suppositum autem per hoc nomen homo non est aliud quam persona Verbi secundum secundam opinionem. Unde secundum eam non potest stare ; quia quamvis ponat in Christo esse aliquid singulare praeter personam \rerbi, scilicet humanam naturam ; tamen illud singulare non supponitur per hoc nomen homo, nec prædicatur de Christo, sicut 6 d. (q. 1, a. 1 ; dictum est. Et ideo patet quod ista distinctio est secundum primam opinionem bona. 17. — Et ideo hac omissa, Quidam dicunt quod hoc verbum incipit, potest notare inceptionem respectu suppositi simpliciter ; et sic est falsa, quia suppositum illud est æternum : oel respectu suppositi ratione formo· significalæ ; et sic est vera, et ponunt exemplum de hac : Scutum album incipit esse hodie, supposito quod scutum3 heri factum hodie dealbetur. 1. Ed. « incepit ». — 2. Ed. tid « modo ». — 3. Ed. ad. « ab ». 378 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 18. — Sed hoc dictum non videtur habere efficaciam prop­ ter duo. Primo, quia etsi humana natura habeat aliquid simile accidenti in Christo, tamen hoc nomen homo non est adjec­ tivum, sed substantivum, etiamsi natura humana esset pure accidentaliter adveniens ; et in talibus plus facit modus significandi quam proprietas rei significata. Secundo, quia dato quod esset adjectivum, oporteret1 quod prædicatum conveniret ei quod copulatur vel suppo­ nitur per nomen positum in subjecto, vel ratione sui vel ra­ tione2 alicujus quod in eo est. Illa autem prædicata quæ nata sunt ipsi supposito convenire, non prædicantur simpliciter de eo ratione alicujus quod in eo3 est, vel partis vel acci­ dentis vel naturæ4, nisi ei secundum se conveniant ; quia tunc sequeretur quod affirmatio et negatio verificarentur® de eodem, si ratione alicujus existentis in ipso de eoe verificaretur quod ratione sui de eo vere negatur. 19. — Et hoc patet in proposito. Ei enim quod supponi tur cum dicitur : Iste homo7, convenit esse semper ; undes de eo non potest verificari negatio, ut dicatur : non fui! semper, simpliciter loquendo ; et per consequens nec aliquid quod negationem dictam implicet, sicut verbum incipiendi. 20. — Unde dicendum est quod hæc est simpliciter falsa : Iste homo incepit esse; et est secundum quid vera, scilicet cum determinatione humanæ naturæ ; sicut et hæc : Isle homo est creatura, est falsa, nisi* determinatio addatur ; et tunc etiam est tropica, ut supra dixit Magister. (5) Unde hic non intendit eam distinguere tamquam multiplicem, sed dicere quomodo potest esse vera et falsa. 21. — AD PRIMUM ergo dicendum quod secundum regulam a Magistro in10 praecedenti distinctione (2) datam, intelligenda est illa auctoritas cum determinatione etiam11, quamvis causa brevitatis non apponatur. 22. — Ad secundum dicendum quod quamvis illud suppo­ situm sit utriusque naturæ suppositum, tamen quantum ad aliqua se habet aliter ad naturam divinam quam ad huma­ nam ; quia est idem re cum natura12 divina et constitutum in esse per ipsam secundum modum intelligendi. Unde quandocumque fuit natura divina, fuit ipsum suppositum. 1. F, « oportet ». — F. om. per homoi. « sui vel ratione ». — 3. Ed « ipso ». — 4. Ed. « neque secundum partem, neque secundum accidens, am naturam ». — 5. Ed. « verificentur ». — 6. Ed. om. « de eo ». — 7. Ed. « isti homini ». — 8. RA. om. « unde ». — 9. Ed. ad. « ei ». — 10. Ed. om. < in ». 11. NVP. om. e etiam ». — contra αβ RA. — 12. Ed. om. « natura ». DISTINCTIO XII, QUÆST. I, ART. I 379 Non autem ita se habet ad naturam humanam. Et ideo non oportet quod incipiente humana natura, ipsum incipiat. 23. — Ad tertium dicendum quod ab æterno fuisset verum dicere : Nullus homo est, quia suppositum aeternum nondum erat suppositum humanæ naturæ ; unde non poterat sumi sub dicta distributione, sicut nunc potest propter unionem. Unde quamvis ab æterno non esset1 verum dicere : Ali­ quis homo est æternus, modo tamen est verum dicere : Ali­ quis vel iste homo esi ab æterno. 24. — Ad quartum dicendum quod nasci temporaliter ex matre non est natum convenire supposito nisi ratione corporis, ut supra dictum est ; et ideo ratione ejus verificatur simpliciter de supposito. Sed incipere esse non potest verificari de eo ratione corporis simpliciter, sed cum determi­ natione. Et ideo hæc est vera simpliciter : Iste homo est natus tempo­ raliter ; non tamen ista : Iste homo incepit esse ; sed2 est vera secundum quid. 25. — Ad quintum dicendum quod in aliis suppositis quæ sunt supposita tantum unius naturæ, sequitur quod si inci­ piunt illa3 esse in aliqua specie quod incipiant4 esse simpliciter. Sed non est ita in proposito. Unde quantum ad hoc habet similitudinem humana natura in Christo cum accidente. Et ideo sicut non sequitur : iste incipit5 esse albus, ergo inci­ pit esse; ita non6 sequitur : iste incipit esse homo, ergo incipit esse. 26. — Ad sextum dicendum quod quia compositio non semper fuit, ideo hæc est falsa : Persona semper fuit composita ; sed tamen hæc est vera : Persona composita semper fuit ; quia ad veritatem propositionis sufficit quod prædicatum conveniat subjecto ; nec oportet quod conveniat ei ratione formæ signifïcatæ vel appositæ7, nisi sit prædicatio per se. Et ideo, quia personæ convenit semper fuisse, quamvis non ratione compositionis, hæc est simpliciter vera : Persona composita semper fuit.. Sed ad veritatem propositionis exigitur quod totum quod est in praedicato, conveniat subjecto. Et ideo quia8 compo­ sitio quam significat hoc nomen compositum, non convenit ab æterno personæ8 ideo hæc est falsa : Persona ista semper fuit composita. ,..1. Ed. « erat ». — 2. αβ ad. « hæc ». — 3. Ed. om. « illa ». — 4. RANVl’. « incipiunt » ; F. —- 5. Ed. « incepit ». — 6. Ed. « nec ». ·— 7. α « suppo sit tn » — 8. VPF. om. .<· qUia n. — 9. Ed. ad. ·.< et » : N. am. « <'t ideo ». k .'iSU SCRIPTUM SUPER III t.IB. SENTENTIARUM ARTICULUS II Utrum incepit esse Deus III, q. 16, a. 7 ; contra errores Græcor., c. 21 ; Rom., c. 1, 1. 2. 27. — AD SECUNDUM sciendum1 quod idem judicium est de ista : Homo incepit esse Deus, et homo factus est Deus, ef caedem rationes utrobique fieri possunt. Et ideo requira­ tur2 supra, d. 7., (q. ‘2, a. 2) ubi inquisitum est : Utrum homo factus sit Deus. QUÆSTIO II DE POTENTIA PECCANDI Deinde quæritur de potentia peccandi. Et circa hoc quæruntur duo. Primo, utrum iste homo potuerit3 peccare. Secundo, utrum habuerit4 potentiam peccandi. ARTICULUS 1 Utrum potuerit peccari: III, q. 15, a. 1; q. 31, a. 7. 28. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. \ idetur quod potuerit peccare. 1. Bernardus enim dicit (Serm. lx de diversis; L. 183, 083) quod tantum descendit5 Filius Dei, quantum descen­ dere potuit præter peccatum. Sed ultimus gradus circa pec­ catum est posse peccare. Ergo ipse potuit peccare. 2. Præterea. Nihil laudis Christo homini subtrahendum est. Sed in laudem viri justi dicitur Eccli., xxxi, 10 : « Qui potuit transgredi et non esi transgressus. » Ergo hoc Christo convenire debet. 3. Præterea. Sicut peccatum requirit voluntatem, ita et meritum. Sed secundum Augustinum, (I lib. Retract., c. 9. n. 5 ; L. 32, Γ>97) nullus peccat in eo quod non vitare potest. J. Ed. omnes « Ad septimum dicendum » et sic non habetur articulus secundus, β sic incipit « Et propterea ad secundum sciendum est quod » ; aySe£ habeni ut supra. — 2. Ed. « requiritur ». — 3. Ed. ■< potuit. ». -- 4. Ed. « habuit ». — 5. <* Descendit quo inferius non decuit ». — DISTINCTIO XII, QUÆST. Π, ART. I 381 Ergo etiam nullus meretur vel laudatur de hoc quod dimit­ tere non potest. Si ergo Christus non potuit peccare, non est laudandus de hoc quod non peccavit. 4. Præterea. Philosophus dicit in IV Top., (δ 5. 126a, 34-39) quod « potest Deus et studiosus praua agere. » Sed in Christo non invenitur aliquid quare non potuerit peccare, nisi quia est Deus et quia fuit bonus perfecte. Ergo potuit peccare. 5. Præterea. Joan., viii, 55, dicitur a Christo : « Si dixero quia non novi eum, ero similis vobis mendax. » Sed potuit illa verba dicere sine additione, sicut cum additione dixit. Ergo potuit mentiri. Ergo et peccare. 29. — SED CONTRA Hebr., n, 9 : « Eum (pii paulominus quam Angeli minoratus csl, videmus Jesum... gloria et honore coronatum; » dicit Glossa1 : « Ouia natura humanæ mentis quam Deus assumpsit et quæ nullo modo peccato depra­ vari potuit, solus Deus major est. » Sed quicumque potest pec­ care, mens ejus potest peccato depravari. Ergo Christus non potuit peccare. 30. — Præterea. Hæc est perfectio naturæ glorificatæ ut jam peccare non possit. Sed Christus ab instanti conceptionis suæ verus comprehensor fuit. Ergo nunquam peccare potuit. 31. — Præterea. Quidquid fecit ille homo, potest dici Deus fecisse. Si ergo ille homo peccasset, sequeretur quod Deus peccasset : quod est impossibile. Ergo et primum. • ; i (/ £ I . ‘ " i 32. — RESPONSIO. Dicendum quod simpliciter loquendo, Christus nullo modo peccare potuit. Unde Damascenus dicit in III lib. (c. 20 ; G. 94, 1082) quod impeccabilis est Dominus1 23 Jesus Christus. Potest enim considerari3 ut viator et4 ut comprehensor et ut Deus. 33. — Ut viator quidem, dux noster est5, dirigens nos secundum viam rectam. In quolibet autem genere oportet primurn regulans torqueri non posse, quia alias esset error in omnibus quæ ad ipsum regulantur. Et ideo ipse Christus tantam gratiæ6 plenitudinem habuit, ut etiam inquantum viator peccare non posset ; unde etiam et illi qui proximi sibi fuerunt confirmati sunt—ut Apostoli etiam viatores existentes —ut7 peccare mortaliter non potuerint, quamvis potuerint peccaro venialiter. 34. — Secundum vero quod fuit comprehensor, mens ejus 1. Ex Augustino desumpta, lib. II contra Maximin., c. 25 (L. 42, 803). — 2. RA : « Deus ». — 3. β ad. « et ». — 4. Ed. « vel. » — 5. Ed. « videtur esse -— 6. RANVP. « gloriæ ». -— 7. Ed. om ·■< ut », contra αβθικ. 382 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM totaliter est conjuncta1 fini, ut agere non posset nisi secundum ordinem ad finem, sicut in II lib., d. 7, dictum est de angelis confirmatis2. 35. — Secundum autem quod fuit Deus, et3 anima ejus ef corpus fuerunt quasi organum Deitatis, secundum quod, ut dicit Damascenus (lib. III, c. 18 ; G. 94, 1074) : Deitas regebat animam, et anima corpus. Unde non poterat pecca­ tum attingere ad animam ejus, sicut nec Deus potest peccare. 36. — Tamen sub conditione potest concedi quod peccari1 potuit, scilicet si voluisset ; quamvis hoc antecedens sit impos­ sibile, quia ad veritatem conditionalis non requiritur neque veritas antecedentis neque veritas4 consequentis, sed neces­ saria habitudo unius ad alterum. 37. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut non potuit Deus descendere ad hoc quod peccaret, et ideo Christus nunquam peccavit ; ita Deus5 non potuit descendere ad hoc quod6 peccare posset, et ideo Christus etiam nun­ quam peccare potuit. Et etiam si Deus ad hoc descendere potuisset, non tamen conveniebat; quia'hoc magis impe­ diebat finem incarnationis, secundum quam est dux et rex nostrorum operum, quam juvaret. 88. — Ad secundum dicendum quod aliquid potest perti­ nere ad laudem inferioris, quod superiori attributum magis est in vituperium, ut dicit Dionysius, cap. 4 De dio. nom. 'n. 25; G. 3, 727 ; 1. 20) ; sicut furibundum laudabile est in cane, sed vituperabile in homine. Unde etiam Philosophus dicit in X Eth., (a 12. 1101b, 18-20 ; 1. 18. —«8. 178b, 10 s. ; 1. 12), quod laudes hominum translatae in7 deos, derisiones videntur. 89. —■ Tamen hoc quod posse peccare pertinet ad laudem, est per accidens, inquantum ostendit opus quod laudatur ex necessitate factum non esse. Sed quamvis removeatur a Christo potentia peccandi, non tamen ponitur coactio, quæ voluntario contrariatur et laudis rationem tollit. 40. — Ad tertium dicendum quod impotentia coactionis quæ opponitur voluntario tollit rationem meriti et demeriti, non impotentia quæ est ex perfectione8 in bonitate vel malitia ; quia hoc voluntarium non tollit, sed ponit volun­ tatem confirmatam ad unum. 41. — Ad quartum dicendum quod, sicut dicit Rabbi 1. αβ « adjuncta fuit ». — ‘2. β orn. « confirmatis ». — 3. β oui. » et ». 4. Ed. om. a ver tas — 5. Ed. « etiam ». — 6, a « ut ». — 7. a « ad ». — 8. a « imperfectione » et om « in » et « veJ ». — DISTINCTIO XII, QUÆST. II, ART. II 383 Moyses (in lib. Perplexorum), verbum Philosophi intelligendum est cum conditione, quia scilicet posset, si vellet. 42. — Ad quintum dicendum quod Christus potuisset illa verba exprimere, si voluisset ; sed velle non potuit. ARTICULUS II ■ Utrum Christus habuerit potentiam peccandi 43. - AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR, Videtur quod Christus non habuit potentiam peccandi. 1. Secundum enim quamlibet potentiam est aliquis potens. Sed Christus non potuit peccare. Ergo non habuit peccandi potentiam. 2. Præterea. Potentia peccandi, secundum Anselmum, {Dial, de lib. arbil., c. i ; L. 158, 489), non est libertas arbitrii nec pars libertatis, sed diminuit libertatem. Sed in ' , Christo libertas1 non fuit diminuta. Ergo ipse non habuif potentiam peccandi. 3. Præterea. Potentia peccandi est radix et principium peccati. Sed in Christo non fuit aliquod principium vel2 radix peccati. Ergo ipse non habuit potentiam peccandi. 4. Præterea. Christus, etiam secundum quod homo, fuit maxime Deo similis. Sed Deus non potest peccare nec poten\ tiam peccandi habet. Ergo nec Christus secundum quod homo. / '· 44. ■— 5. SED CONTRA. Philosophus dicit (IV Top., i 5. 126a, 37) quod polestales pravorum sunl eligendae. Sed omnia bona hominum Christus habuit. Ergo habuit3 poten­ tiam peccandi. 45. — 6. Præterea. Sicut dicit Damascenus : (lib. III c. 6 ; G. 94, 1006) Filius Dei assumpsit quidquid in noslra nalura plantavit. Plantavit autem in ea potentiam peccandi ; quia potentia peccandi a Deo est, quamvis voluntas peccandi non sit ab eo. Ergo potentiam peccandi habuit, 46. — 7. Præterea. Potentia peccandi est potentia qua pecca­ tur. Hoc autem est liberum arbitrium. Cum igitur Christus habuerit liberum arbitrium secundum quod homo, ut dicit Damascenus, (lib. III, c. 18 ; G. 94, 1071) oportet quod habue­ rit potentiam peccandi. 47. — 8. Præterea. Anima Christi creatura est. Sed secundum Damascenum, (lib. II, c. 3 ; G. 94, 867) omnis creatura vertibilis est vel4 secundum electionem vel secundum subi. S ad. <■ arbitrii . - Ed. < et ". —■ ·!. Ed. ■ ». — 4. n om. ■ v<) -. ■384 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM stantiam. Ergo anima Christi vertibilis est secundum electio nem, cum vim electivam habeat. Sed vertibilitas electionis est potentia peccandi. Ergo Christus habuit potentiam peccandi. 48. — RESPONSIO. Dicendum quod actus se habet ad potentiam dupliciter : quia actus egreditur a potentia, et ite­ rum per actus specificatur potentia. Et ideo cum dicitur potentia aliquid faciendi1, ut potentia videndi, potesl dupliciter intelligi : quia potest designari oel ordo potentin· ad actum, secundum quod actus sumitur ut effectus potentia- : rei designatur potentia ipsa specificata per actum, secundum quod actus sumitur loco differentiae specifics ipsius potentiae2. Et3 primo modo non potest dici quod ille qui habet visum impeditum, habeat potentiam videndi, sicut non potest dici quod possit videre. Sed4 secundo modo potest dici quod habet*potentiam videndi, sicut quod habet potentiam visivam. 49. — Hæc autem distinctio, ut ex dictis patet, habet locum in illis actibus quibus specificantur potentiae. Hujus­ modi autem sunt actus ad quos potentia? ordinantur. Sed liberum arbitrium non ordinatur ad peccandum6, imnm peccatum incidit ex defectu ejus ; unde peccare non specificat potentiam liberi arbitrii. Et ideo cum dicitur quod aliquis habet potentiam peccandi, non intelligitur quod habeat liberum arbitrium, sed quod habeat ipsum ordinatum ad peccandum, ita ut peccare possit. 50. — Et ideo sicut de Christo non dicitur quod possit peccare, ita nec quod potentiam peccandi habeat, proprie loquendo et secundum se ; sed potest concedi sub hoc sensu ut dicatur habere potentiam peccandi, quia habet potentiam quæ in aliis est potentia peccandi. Et hoc modo sustinendo, facile est respondere’ AD PRIMAS quatuor rationes. 51. — Ad quintum autem8 dicendum quod potestates malorum sunt eligenda? per accidens, non quia sunt malorum, sed quia eædem sunt ad bona ; magis autem9 essent eli­ genda?, si essent bonorum tantum. 52. — Ad sextum dicendum quod potentia peccandi, inquantum peccandi, non est a Deo, ut in II lib. d. ultima dictum est; sed quantum10 ad subjectum potentiæ tantum. 1. Ed. « agendi ». — 2. F. om. «. speciûcæ ipsius potentiæ ». — 3. om. « et 4. Ed om. « sed ». — 5. Ed. « habeat », —· 6. Ed. « peccatum ». — 7. Ed. • respondetur ». — 8. Ed. om. « autem ». ■— 9. β om. « autem «. — 10. F. α in­ quantum ». DISTINCTIO XII, QUÆST. Ill, ART. I I P I f I i t t' 1 385 53. — Ad septimum dicendum quod liberum arbitrium, ut ex dictis patet, non potest dici simpliciter potentia peccandi, nisi in his qui peccare possunt. 54. — Ad octavum dicendum quod illa vertibilitas in Christo perficitur per gratiæ plenitudinem ; sicut et potentia materiæ terminatur per actum formæ totam potentialitatem materiæ tollentis, ut patet in cælo. QUÆSTIO III DE CONGRUITATE QUANTUM AD SEXUM Deinde quæritur de congruitate quantum ad sexum. Et circa hoc quæruntur duo. Primo, in quo sexu humanam naturam assumere debuit. Secundo, de quo sexu, utrum scilicet de viro vel de muliere. ARTICULUS I Quæstiuncula I tx- Utrum Christus debuerit aliquem sexum accipere 55. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod non debuerit sexum aliquem accipere. 1. Quia ipsum corpus Christi verum præsignat1 corpus mysticum. Sed in corpore mystico quod est Ecclesia, non est differentia sexuum ; quia, sicut dicit Apostolus Galat., ni, 28, « in Christo non esi masculus et2 femina ». Ergo nec ipse sexum assumere debuit. 2. Præterea. Sexus ordinatur ad generationem carnalem. Sed Christus non venerat ut esset principium humani generis qg i per generationem carnalem, sed spiritualem. Ergo sexum assumere3 non debuit. .3 3. Præterea. Spiritus creatus indifferenter se habet ad utrumque sexum. Sed plus distat spiritus increatus a diffe’ ,i rentia sexuum quam4 creatus. Ergo ipse Deus se habet indifferenter ad utrumque sexum. Ergo vel utrumque assumere ' debuit vel neutrum. I 1. α « signat ». —· « spiritus ». U-, 2. Ed. « neque ». — 3. Ed. COMMENT. IN LIB. SENTENT. - ITT. « sumere ». — 14 — 4, Ed. ad. 386 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 56. — SED CONTRA. Christus « debuit fratribus assimilari » quantum ad naturalia, ut dicitur Hebr., n, 17. Sed sexus est de naturalibus hominis. Ergo debuit sexum assumere. 57. — Præterea. « Quod est inassumptibile, est incurabile », ut dicit Damascenus, (lib. III, c. 6 ; G. 94, 1006). Sed sexus praecipue curatione indigebat, in quo maxime pec­ catum originale regnat. Ergo debuit assumere sexum. Quæstiuncula II Utrum . debuerit assumere femineum III, q. 31, a. 4, ad 1. 58. — ULTERIUS. Videtur quod debuit assumere femi­ neum. 1. Reparatio enim respondet ruinæ. Sed prima ruina fuit per feminam. Ergo et principium reparationis debuit esse per feminam. Hoc autem est Christus. Ergo, etc. 2. Præterea. Christus assumpsit defectus nostræ naturæ. Sed fragilitas sexus feminei est quidam defectus. Ergo debuit assumere ipsum. 3. Præterea. In quodam Sermone de virginibus1 dicitur : Quanto infirmius vasculum quod reportat ab hoste triumphum, tanto magis Deus laudatur. Sed in victoria Christi est Deus maxime laudandus. Ergo decuit quod sexum infirmiorem, scilicet femineum, assumeret. 59. — SED CONTRA. Christus fuit caput Ecclesiæ. Sed mulier non est caput viri, sed e converso, secundum Aposto­ lum (I Cor., xi, 3). Ergo non debuit esse mulier. 60. — Præterea. Christus, ut esset Doctor Ecclesiæ, promit­ titur Joel, (ii, 23). Sed mulieri non convenit docere in Ecclesia, ut patet / Cor., (xiv, 35). Ergo Christus non debuit sexum femineum assumere. Solutio I 61. — RESPONSIO. AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod Christus venit ad reparandam humanam naturam quam per assumptionem reparavit. Et ideo oportuit quod quidquid per se consequitur ad humanam naturam assumeret, scilicet* 1. Quoad sensum textus invenitur in II nocturno Communis Unius Sanctse Martyris tantum, 1. 4 S. Joanni Chrysostomo attributus, ut habetur in Brev. Fra­ trum Prædicatorum. — 2. α « secundum ». DISTINCTIO XII, QUÆST. Ill, ART. I 387 J ; 3 4 I omnes proprietates et partes humanæ naturæ, inter quas est etiam sexus. Et ideo decuit quod sexum assumeret. 62. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in corpore i mystico non1 dicitur non esse masculus et2 femina3, quia non sit sexuum differentia, sed quia indifferenter se habet ad ipsum corpus mysticum uterque sexus ; quia corpus mysti­ cum non est una persona, sicut est4 ipse Christus. Unde in eo non potuit esse uterque sexus, quia hoc esset monstruosum et innaturale. 63. — Ad secundum dicendum quod non assumpsit sexum ad usum, sed ad perfectionem naturæ ; sicut etiam erit in sanctis post resurrectionem, quando neque nubent neque nubentur. 64. — Ad tertium dicendum quod æqualiter se habet quantum ad potentiam, sed non quantum ad congruentiam. i Solutio II 65. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod non loquimur hic de polenlia Dei, quia ipse potuit assumere quale corpus voluit. 66. — De congruitote autem loquendo, quia Christus venit ut doctor et rector5 et propugnator humani generis : quæ mulieri non competunt ; ideo nec competens fuit quod sexum femi­ neum assumeret. 67. — AD PRIMUM ergo dicendum quod reparatio debet respondere ruinæ per oppositum. Unde sicut principium perdi­ tionis fuit natura fragilior ; ita principium reparationis debet esse natura fortior, sicut sanatio in corpore hominis est per cordis virtutem quod habet fortiorem sanitatem. 68. — Vel dicendum quod per mulierem non intravit peccatum originale in mundum, sed per virum, sicut in fib. II dictum est, quamvis a muliere initium habuit peccatum ; ita etiam per virum habuit perfici opus salutis nostræ, quod aliquo modo initiatum est per mulierem, scilicet per® beatam Virginem. 69. — Ad secundum dicendum quod Christus assumpsit non omnes defectus, sed illos qui conveniebant ad finem assump­ tionis, scilicet ad opus redemptionis, ut infra dicetur. 70. — Ad tertium dicendum quod laus Dei non tantum 1. Ed. om. « non ». —· 2. Ed. « aut ». — J. Ed. ad. « non » loco « non » supe­ rius. — 4. a « et ». — 5. α om. « et rector » ; β om. « ct d. — 6. Ed. om. Sensus ciebat humanus8 » profi­ 7. -— Sed ex qua causa illius dicti, intelligentia, scilicet : Sensus proficiebat humanus, assumenda est ? Aperte enim videtur Ambro­ sius innuere quod Christus secundum humanum sensum profecerit et quod infantia ejus expers cognitionis fuerit et patrem et matrem ignoraverit : quod nec Ecclesia recipit nec præmissæ auctoritates pa­ tiuntur sic intelligi. Sed ita sane potest accipi, ut quantum ad visum hominum et sui sensus ostensionem, Christus profecisse dicatur. Proficiebat ergo huma­ nus sensus in eo secundum ostensionem et aliorum hominum opinio­ nem. Ita etiam patrem et matrem dicitur ignorasse in infantia, quia ita se habebat et gerebat, ac si agnitionis expers esset. DIVISIO TEXTUS 8. — Præterea sciendum est Christum, secundum homi­ nem... » (1). Postquam Magister determinavit de his quæ conveniunt 1. Quar. om. titulum.. — 2. F. « hic ». — 3. Quar. om. « et ». — 4. Ed. « protestatur ». — 5. Quar. « genita ». — 6. Quar. om. « est ». — 7. Hæc uncis inclusa, secundum Quar., omittuntur a mss. — 8. Quar. om. titulum. 394 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Deo incarnato ratione unionis, hic determinat ea quæ cotise quuntur ipsum secundum alteram naturam. Et quia de his quæ conveniunt ei ratione divinæ natura quæ in incarnatione minorata non est, determinatum est in I libro ; restat ut hic determinetur de his quæ conveniunt Christo secundum naturam quæ per incarnationem est exaltata. Dividitur autem hæc1 pars in partes 1res. In prima determi­ nat de his quæ cum natura humana assumpsit. In secunda de his quæ per naturam humanam operatus est, d. 17 : « Post prædicta etc. » In tertia de morte quam in natura humana sustinuit, d. 21 : « Post prædicta considerandum etc. ». Prima dividitur in duas2. Primo determinat de perfectio­ nibus3 quas cum natura humana assumpsit. Secundo de defec­ tibus cum eadem assumptis, d./ 15 : « Illud quoque etc. » Prima dividitur in duas. Primo determinat de perfectio­ nibus3 cum natura humana assumptis, quantum ad earum plenitudinem. Secundo, per comparationem ad perfectionem divinæ naturæ, d. 14, ibi : « Hic quæri opus est. » Prima in duas. Primo determinat plenitudinem perfectionis quantum ad gratiam affectus et scientiam intellectus, quam Christus ab4 instanti conceptionis accepit. Secundo objicit in contrarium, ibi : « Huic autem sententiæ videtur obvia­ re » (2). Et hæc dividitur in duas. In prima objicit in contrarium per auctoritates canonis. In secunda per auctoritates Sancto­ rum, ibi : « Alibi tamen scriptum reperitur » (5). Circa primum tria facit. Primo facit5 objectionem. Secundo eam solvit, ibi : « Ad quod sane dici potest » (3). Tertio solu­ tionem per auctoritatem confirmat et explanat, ibi : « Unde Gregorius etc. » (4). · « Alibi tamen scriptum etc. » (5). Hic objicit per auctori­ tatem® Ambrosii et facit tria. Primo ponit auctoritatem. Secundo exponit et ostendit quomodo proposita auctoritate partim ædificatur fides, parlim potest sumi errandi materia, ibi : « Sed7 verba Ambrosii » (6). Tertio ostendit quomodo exponenda sit, ne error8 sequatur9, ibi : « Sed ex qua causa illius dicti » (7). Hic incidit10 quæstio de gratia Christi, quia de scientia ejus in sequenti distinctione quæretur. Et quæruntur tria. Primo, de gratia ejus secundum quod est singularis homo. Secundo, de gratia secundum quod est caput Ecclesiæ. Tertio, de gratia unionis. 1. β · ista ». — 2. Ed. ad. « partes ». — 3. F. om. per twmol. ex « perfectionibus... » usque ad « perfectionibus ». — 4. Ed. « in ». — 5. α « ponit ». — 6, αβ « auctoritates ». — 7. Textus habet « hæc ». — 8. Ed. ad. « inde ». — 9. α « consequatur ». — 10. Ed. « incipit ». DE GRATIA CHRISTI SECUNDUM QUOD EST SINGULARIS HOMO Circa primum duo quæruntur. Primo, utrum in eo sit gratiam habitualem ponere qua anima ejus perficiebatur, quæ dicitur gratia1 singularis hominis. Secundo, de plenitudine illius gratiæ. ARTICULUS I Utrum in Christo dicta gratia fuerit III, q. 7, a. 1 ; Ver. q. 29, a. 1 ; Compend., c. 213, 214 ; Joan., c. 3, 1. 6. 9. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod in Christo dicta gratia non fuerit. 1. Sicut enim se habet filiatio adoptionis ad filiationem naturalem, ita se habet bonitas gratuita ad bonitatem natu­ ralem. Sed Christus, sicut ex2 unione habuit quod esset Filius naturalis, ita habuit quod esset naturaliter bonus. Ergo sicut non ponitur in eo filiatio adoptionis, ita non debet poni bonitas gratuita. 2. Præterea. Gratia datur hominibus ut assimilentur Deo. Sed Christus nunquam fuit dissimilis Deo. Ergo non3 indiguit gratia. 3. Præterea. Ubi est lux solis non indigetur lumine candelæ, quia major lux offuscat minorem. Sed in Christo fuit lux divinitatis, quasi lux solaris. Ergo non oportuit in eo ponere lumen gratiæ. 4. Præterea. Damascenus dicit (in III lib., c. 15 ; G. 94, 1050) quod sicut anima regit carnem et operatur per eam sicut per instrumentum, ita Divinitas regebat animam Christi. Sed instrumentum non indiget aliquo habitu quo regatur in opere, quia regitur per agens principale. Ergo et anima Christi non indigebat habitu gratiæ4. 5. Præterea. Gratia ad hoc datur hominibus, ut per eam peccata vitent et gloriam adipiscantur5. Sed ex hoc ipso 1. Ed. om. « gratia ». — 2. α om. « ex ». — 3. Ed. « nunquam ». — 4. Ed. om. « gratiæ ». — 5. Ed. « peccatum vitetur et gloria adipiscatur », contra αβ. 396 SCRIPTUM SUPER HI LIB. SENTENTIARUM quod Christus fuit Deus, habuit quod peccare non posset, ut in præcedenti distinctione dictum est ; et iterum habuif plenum jus in gloria divina, ut dictum est, 10 d. Ergo gratia non indiguit. 10. — SED CONTRA. Sicut anima est perfectio corporis, ita gratia est perfectio animæ. Sed non minus debuit habere animam perfectam quam corpus perfectum. Ergo sicul assumpsit corpus cum anima, ita assumere debuit animam cum gratia. 11. —Præterea. Omne meritum est per gratiam. Sed Christus meruit sibi et nobis, ut infra, 18 d., dicetur. Ergo ipse habuit gratiam. 12. —Præterea. De ipso in psal. (xliv, 3), dicitur : « Diffusa est gratia in labiis tuis » ; et (vers. 8) : « Unxit te Deus1 oleo lætitiæ » : quæ omnia gratiam in ipso ostendunt. Ergo et ipse habuit gratiam. 13. — RESPONSIO. Dicendum quod gratia principa­ liter duo facit in anima. — Primo enim perficit ipsam formaliter in esse spirituali, secundum quod2 Deo similatur ; unde et vita animæ dicitur. —■ Secundo perficit eam ad opus, secun­ dum quod a gratia emanant virtutes sicut vires ab essentia animæ3 ; quia non potest esse operatio perfecta, nisi progre­ diatur a potentia perfecta per habitum. 14. — Et propter hæc duo oportet ponere gratiam in anima Christi. Cum enim4 sit perfectissima in esse spirituali, oportet quod sit aliquid perficiens ipsam5 formaliter in esse illo. Deitas autem non est formaliter, sed effective perficiens ipsam. Unde oportet aliquam® formam creatam in ipsa7 ponere qua formaliter perficiatur ; et hæc est gratia. Similiter etiam, cum alia sit ejus operatio secundum huma­ nitatem et secundum Divinitatem, sicut et alia natura, oportet quod operatio ejus humana habeat habitum perficientem ; alias esset imperfecta. Et ideo oportet ponere in Christo gratiam et virtutes. 15. — AD PRIMUM ergo dicendum quod filiatio refertur ad personam. Et quia extraneitas respectu divinæ gloriæ, quam nomen adoptionis importat, nullo modo convenit personæ illi, ideo nomen adoptionis de Christo non conceditur. Sed gratia est perfectio naturæ, cum subjectum ejus sit anima quæ est pars humanæ naturæ et8 ideo quamvis gratia 1. Ed. om. « Deus ».— 2. Ed. « quam ». — 3. Ed. om. « animæ ». — 4. Ed. « quia, cum... ». «— 5. Ed. «illam ». — 6. Ed. « aliam ». — 7. Ed. « ipso ». — S. Ed. om. « et ». DISTINCTIO XIII, QUÆST, I, ART. I 397 importet aliquid etiam non naturaliter inhærens, tamen potest ratione humanæ naturæ Christo convenire. 16. — Ad secundum dicendum quod gratiæ est facere Deo similem ; nec oportet ut de dissimili faciat similem, sed de non simili similem ; nec ita quod semper negatio simili­ tudinis similitudinem tempore præcedat, sed natura ; sicut potentia estante actum [et1] sicut sol præcedit lucem suam. 17. ■— Ad tertium dicendum quod lux solis et lux candelæ utrumque est active illuminans, sed Divinitas2 et gratia non sic se habent ; sed unum illuminat active, alterum for­ maliter. Et ideo sicul solem et lumen solis causatum3 in aere necesse est esse simul, et unum alterum efficit et non offuscat ; ila ex Divinitate Christi sequitur ipsa gratia et non offuscatur. 18. — Ad quartum dicendum quod, sicut Philosophus in VIII Eth. (β 13. 1161b, 4 ; 1. 11) dicit, duplex est instru­ mentum, scilicet inanimatum et animatum ; inanimatum sicut securis ; animatum autem4 sicut servus qui movetur ad impe­ rium domini. Instrumentum igitur5 inanimatum ita agitur quod non agit­ et dico® inanimatum anima rationali — et ideo non indiget habitu regente in opere’. 19. — Sed instrumentum animatum eis agit et agitur. Unde sicut servus indiget habitu ad hoc ut imperium domini sui debito modo exequatur ; ila etiam anima Christi ad hoc quod perfecte divina operaretur9. 20. — Ad quintum dicendum quod sicut omnis forma est perse ordinata ad perficiendum — quod autem abjiciat contra­ rium est ei per accidens — ila etiam est de gratia respectu peccati. 21. — Unde quamvis Christus nunquam peccaverit, nec peccare potuisset etiamsi gratiam habitualem non habuisset ex unione ad Verbum, tamen gratia indiguit ad perfectionem, ut dictum est. 22. — Et iterum, quamvis ex hoc ipso quod Deus erat sibi10 gloria debebatur, tamen oportebat11 quod esset aliquid perficiens formaliter ipsam animam ad actus gloriæ. Et htec fuit gratia ; quia gratia consummata in anima, est idem quod gloriæ lumen et etiam perficiens eam ad actus viæ12. 1. αβ om. « et ». — 2. Ed. « Deitas ». — 3. Ed. om. « causatum ». — 4. Ed. om. « autem ». — 5. Ed. « ergo ». — 6. Ed. « dicitur ». — 7. Ed. « operatione ». — 8. Ed. om. « et ». — 9. F. « operatur». — 10. N. « et ». — 11. Ed. « opor­ tuit ». — 12. N. « vit® ». 398 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM ARTICULUS II Utrum Christus habuerit gratiæ plenitudinem Infra, d. 15, q. 1, 5m ; III, q. 7, a. 9 ; Compcnd., c. 213, 214 ; Joan., c. 1, L £. 23. - AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus non habuit gratiæ plenitudinem. 1. Christus enim non habuit fidem nec spem, sicut infra (d. 26, q. 2, a. 3) determinabitur ; nec iterum poenitentiam, quia nunquam peccavit. Sed hæc omnia ad gratiam perti­ nent. Ergo ipse non habuit gratiæ plenitudinem. 2. Præterea. Philosophus dicit in X Eih., (ζ 8. 1178*», 10 sq. ; 1.12) quod virtutes morales non sunt in diis. Sed Chri­ stus fuit verus Deus. Ergo non habuit morales virtutes, scilicet temperantiam, etc. 3. Præterea. Virtutes ordinantur ad actum. Sed actus quarumdam virtutum Christo non conveniunt, sicut magni­ ficentia quæ consistit in magnis sumptibus, quia pauper pro nobis factus est. Ergo non habuit omnes virtutes ; et ita nec gratiæ plenitudinem. 24. — SED CONTRA. Joan., i, 14 : « Vidimus1 plenum gratiæ et veritatis. » 25. — Præterea. Major gratia fuit in Christo quam in aliquo alio2 homine. Sed de quibusdam aliis legitur quod fuerunt gratia pleni, sicut de matre ejus Luc. i, 28 et de3 Stephano Ad., vi, 8. Ergo multo magis Christus gratiæ plenitudinem habuit. 26. — Præterea. Spiritus sanctus in homine per gratiam inhabitare dicitur. Sed Luc. iv, 1, dicitur quod Christus « f tenus Spiritu sando regressus est a Jordane ». Ergo ipse habuit gratiæ plenitudinem. Quæstiuncula II Utrum gratia ejus fuerit infinita I S. d. 17, q. 2, a. 4, 3“ ; III, q. 7,.a. 11 ; Ver., q. 29, a. 3 ; Compend., c. 215 ; Joan., c. 3, 1. 6. 27. — ULTERIUS. Videtur quod gratia ejus fuerit infinita. 1. Joan., hi, 34 dicitur quod « non ad mensuram dat ei Deus Spiritum » sanctum. Sed omne finitum mensuram habet. Ergo cum Spiritus sanctus dicatur dari hominibus secundum I. Ed. ad. a eum ». — 2. α om. « alio ». — 3. α ad. « beato ». DISTINCTIO XIII, OUÆST. I, ART. II 399 quod gratiam accipiunt, videtur quod gratia ejus fuerit infinita. 2. Præterea. Omni finito potest aliquid majus intelligi, et Deus aliquid majus facere. Sed in Littera (3) dicitur quod Deus majorem gratiam illi conferre non potuit, ne<· potest plenior intelligi. Ergo est infinita. 3. Præterea. Omne finitum multoties sumptum æquatur alteri finito vel excedit ipsum. Si igitur1 gratia Christi fuit finita, tunc gratia alterius hominis posset tantum augeri quod æquaretur gratiæ Christi vel excederet ipsam : quod est inconveniens. Ergo gratia Christi est infinita. 4. Præterea. A causa finita non est effectus infinitus. Sed meritum Christi fuit infinitum, quia sufficiens ad redemp­ tionem totius humani generis quod est infinitum potentia. Ergo et gratia quæ est causa meriti fuit infinita. 28. — SED CONTRA. Nullum creatum est infinitum. Sed2 gratia Christi fuit creata. Ergo non fuit infinita, 29. — Præterea. Nullo infinito est aliquid majus. Si igitur Christus, secundum quod homo, habuisset gratiam infinitam ; secundum quod homo, non fuisset minor Patre : quod est contra fidem. Quæstiuncula III Utrum gratia illa potuerit augmentari I S. d. 15, q. 5, a. 1, sol. 4 ; d. 17, q. 2, a. 4, 3m ; III, a. 7, q. 12. 30. — ULTERIUS. Videtur quod gratia illa potuit3 aug­ mentari. 1. Omni enim finito4 possibilis est additio. Si ergo gratia Christi finita5 fuit quia creata est, potuit ei fieri additio, et ita potuit augeri. 2. Præterea. Quantumçumque additur intellectuali naturæ de perfectione, tanto magis augetur ejus capacitas. Unde secundum Philosophum in III De anima, (y 4. 429a, 30; 1. 7, n. 688) quanto intellectus magis intelligit difficilia, plus etiam potest intelligere. Sed capacitas amplioris gratiæ facit possibilitatem ad augmentum. Ergo quantumçumque homo habeat perfectam gratiam, remanet possibilitas ad augmen­ tum. Et ita videtur quod Christus potuit proficere in gratia. 3. Præterea. Missio visibilis est signum missionis invisi­ bilis. Sed ad Christum facta est missio visibilis Spiritus 1. Ed. « ergo ». — 2. α N. om. Γ 40:> potest fieri additio, mathematice loquendo ; quia ratio quan­ titatis, quam solam mathematicus considerat, non prohibet quin possit infinito aliquid addi. 64. — Prohibet autem additionem talem forma quam considerat naturalis. Et ideo secundum naturalem non est verum, sed secundum imaginationem tantum. 65. — Ei similiter est in proposito, ut ex dictis patet ; quia nec gratia potest esse major quam comprehensoris, nec gloria major quam creaturæ Deo in persona unitæ. 66. — Ad secundum dicendum quod hoc intelligendum est de capacitate intellectualis naturæ circa conjunctionem ad1 finem, ultra quam nulla capacitas alicujus rei extenditur ; sicut intellectus in statu viæ, quantumcumque proficiat, nunquam pervenit ad modum intelligendi qui erit in patria. 67. —■ Ad tertium dicendum quod missio visibilis signum fuit invisibilis missionis, non tunc factæ, sed ab initio concep­ tionis. 68. — Ad quartum dicendum quod Christus non assumpsit corpus gloriosum, ita quod esset in ultima sua2 perfectione ; accepit autem animam gloriosam. Et ideo secundum corpus proficere poterat3, non autem secundum animam. QUÆSTIO II DE GRATIA CAPITIS Deinde quæritur de gratia capitis. Et circa hoc quæruntur duo. Primo, utrum Christus, secundum quod homo, habeat talem gratiam quod sit caput. Secundo, quorum sit caput. ARTICULUS I Utrum Christus sit caput Ecclesiæ, secundum quod homo ΙΠ, q. 8, a. 1 ; Ver., q. 29, a. 4, 5 ; Compend., c. 214 ; I Cor., c. 11, 1. 1 ; Ephes., c. 1, 1. 8 ; Coloss., c. 1, 1. 5, 69. - - AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus non sit caput Ecclesiæ secundum quod homo. 1. A capite enim spiritus animalis ad membra diffunditur. 1. Ed. om. « conjunctionem ad » — 2. Ed «sui ». — 3. Ed. « potuit ». 406 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Sed Spiritus Sanctus non diffunditur a Christo in Ecclesiam inquantum1 homo, sed inquantum Deus ; quia, ut dicit Augus­ tinus in XV De Trin., (c. 19; L. 42, 1083) ipse accepit Spiritum sanctum2 ut homo et effudit ut Deus. Ergo ipse non est caput ut homo, sed ut Deus. 2. Præterea. Sensus et motus traducuntur a capite in membra. Sed gratia quæ motum vitæ facit in corpore Ecclesiæ, non est per traductionem ab uno in alium. Ergo Chris­ tus, secundum quod homo, non est caput Ecclesiæ3. 3. Præterea. Gratia a solo Deo causatur4 in nobis ; quia, secundum Augustinum5, (LXXXIII Qq., q. 51, n. 4; L. 40, 33) natura mentis humanæ immediate a Deo formatur. Sed vita Ecclesiæ est per gratiam. Cum igitur de ratione capi­ tis sit ut membra quantum ad aliquem actum vivificet, videtur quod Christus, secundum quod homo, non possit dici caput Ecclesiæ. 4. Præterea. Capitis non est aliud caput. Sed « caput Christi est Deus », I Cor., xi, 3. Ergo Christus non est caput. 5. Præterea. Caput recipit influentiam ab alio membro, scilicet a corde. Sed Christus non recipit influentiam ab alio membro Ecclesiæ. Ergo Christus non debet dici caput. 6. Præterea. Caput potest dici membrum totius corporis et commembrum aliis membris. Sed Christus, ut videtur, non potest dici membrum Ecclesiæ ; quia sic virtus ejus haberet partialitatem respectu totius Ecclesiæ et Ecclesia esset perfectior Christo. Ergo Christus non debet dici caput. 70. — AD OPPOSITUM est Eph., t, 22 et 23 : « Ipsum dedit caput super omnem Ecclesiam, quæ est corpus ejus ». Ergo cum Ecclesia sit corpus ejus secundum humanam naturam, prout sibi conformis est, videtur quod ipse secundum humanam naturam sit caput. 71. — Præterea. Rex dicitur esse caput regni, et Pontifex Ecclesiæ sibi commissae. Sed Christus, secundum quod homo, est Rex et Pontifex totius humani generis. Ergo ipse, secundum quod homo, est caput. 72. — Præterea. Illud quod est dignissimum in quolibet genere, dicitur caput, sicut leo est caput animalium. Sed Christus, etiam secundum naturam humanam, praecellit omnes homines. Ergo etiam secundum quod homo est caput totius Ecclesiæ. 1. Ed. « secundum quod ». — 2. α om. « sanctum ».— 3. α om. « Ecclesiæ ».— 4. Ed. « creatur ». — 5. RAV. « X Super Gen., c. 3, 4, 5 ». * i ? i X DISTINCTIO XIII, QUÆST. II, ART. I 407 73. — RESPONSI3. Dicendum quod Christus dicitur caput Ecclesiæ per similitudinem capitis naturalis. Inveniuntur enim in capite naturali tres conditiones respectu aliorum membrorum singulariter. Prima est quod excellit ea dignitate in iribus, scilicet in altitudine siius ; in nobilitate propriae virtutis, quia scilicet nobiliores vires, ut1 imaginatio2, memoria et hujusmodi, habent locum in capite ; et etiam in perfectione, quia in capite congregantur omnes sensus, cum in aliis membris sit solus tactus. Secunda est quod a capite sunt omnes vires animales in aliis membris ; et sic dicitur esse principium aliorum mem­ brorum, dans aliis sensum et motum. Tertia est quod dirigit alia3 membra in suis actibus, propter imaginationem et sensus qui in eo formaliter abundant, Habet autem quartam proprietatem communem cum aliis membris, quod est conformis4 eis in natura. 74. — Ratione igitur6 primæ proprietatis, scilicet perfec­ tionis, omne quod est perfectissimum in quacumque natura dicitur caput, sicut leo in animalibus. — Ratione autem secun­ dae, omne6 principium dicitur caput, sicut fons dicitur7 caput fluminum8 ; et sicut dicitur caput libri vel caput viæ. — Ratione autem tertiae proprietatis, dicitur omnis rector caput, sicut rex vel8 dux vel pontifex. 75. — Quantum igitur ad has tres proprietates capitis, potest dici caput Christus et secundum humanam naturam, et secundum divinam ; quia secundum divinam naturam in eo est « plenitudo omnis Divinitatis », ut dicit Aposto­ lus Coloss., n, 9 ; unde « est super omnes Deus benedictus in saecula », Rom., ix, 5 ; et similiter ab ipso, inquantum Deus, est nobis omnis spiritualis gratia ; item inquantum Deus dirigit nos in seipsum. Sed etiam hæc conveniunt ei secundum humanam naturam quæ in Christo dignissima est ratione altitudinis, quia est usque ad unionem in persona divina exaltata ; ratione propriae [operationis10,] quia dignissimum actum habuit in Ecclesia, scilicet redimere ipsam et ædificare11 eam12 san guine suo ; et etiam ratione perfectionis, quia omnis gratia in eo est, sicut omnis13 sensus in capite.— Similiter 1. Ed. « scilicet ».— 2. Ed. ad. « et ».— 3. Ed. «omnia». — 4. α « conforme » ; F. ad. « cum ». — 5. Ed. « ergo ». — 6. a ad, « quod est ». — 7. Ed. om. '< dicitur ». — 8. α « fluviorum ». — 9. Ed. om. « vel ». — 10. αβ « exaltationis ». — 11. α « reædificare ». — 12. Ed. ad. « in ». — 13. Ed. « omnes ». ■ ■108 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM etiam dicitur caput ratione secundæ proprietatis, quia per ipsum sensum fidei et motum caritatis accepimus, quia « gra­ tia et veritas per Jesum Christum facta est »; Joan., i, 17. — Et similiter direxit nos doctrina et exemplo, quia « coepit Jesus facere et docere », Act., i, 1. Sed quarta conditio convenit Christo secundum humanam naturam tantum, et hæc complet in ipso rationem capitis ; quia Christus secundum humanam naturam habet perfectio­ nem homogeneam aliis, et est principium quasi univocum, et est regula conformis et unius generis. 76. — Unde communiter loquendo, Christus secundum quod Deus, potest dici caput Ecclesiæ simul cum Patre et Spiritu sancto ; sed proprie loquendo est caput secundum humanam naturam. Et dicitur gratia capitis, secundum quam prædictæ proprietates ei conveniunt praecipue secun­ dum quod influit aliis membris. 77. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod dare Spirirum sanctum est2 dupliciter : scilicet auctoritate et minis­ terio. Auctoritate quidem tantum Dei est ; sed ministerio dicuntur etiam homines dare, inquantum scilicet per minis­ terium eorum datur a Deo, sicut Paulus dicit Galat., m, : « Qui tradidit nobis3 spiritum », ut supra in I lib. (d. 15) dixit Magister. Et hoc modo Christus, secundum quod homo, Spiritum sanctum ministerio dare potuit, ut dicitur Rom., xv, 8 : « Dico* Christum Dei5 ministrum fuisse circumci­ sionis. » 78. — Ad secundum dicendum quod in hoc quod de pleni­ tudine Christi omnes accepimus, est aliquid simile traduc­ tioni, quamvis non sit proprie traductio. Est igitur similitudo quantum ad ipsum Spiritum sanctum increatum, qui idem numero est in capite et in membris, et aliquo modo a capite ad membra descendit, non divisus, sed unus. Est autem dissimilitudo quantum ad ipsum donum, secun­ dum quod Spiritus sanctus in nobis inhabitat, quia istud non traducitur de subjecto in subjectum. 79. — Ad tertium dicendum quod in actione aliqua potest aliquid esse medium dupliciter : scilicet quantum ad perfectio­ nem, et quantum ad dispositionem tantum ; sicut natura est medium in operatione qua Déus producit animam sensibi­ lem, quia® perfectio ultima fit mediante natura ; sed in ope1. β ed. « ergo ». — 2. Ed. « contingit ». — 3. Ed. « vobis ». —■ 4. Ed. ad. « enim ». — 5. Ed. « Jesum ». — 6. Ed. ad. <· ipsa ». 409 DISTINCTIO XIII, gUÆST. II, ART. I ‘ , f A- ' ratione qua producit animam rationalem, natura non est medium, nisi quantum ad dispositionem. 80. — Similiter dico quod Deus immediate informat1 mentem nostram quantum ad ipsam perfectionem gratiæ2, tamen potest ibi cadere medium disponens ; et sic gratia fluit a Deo mediante Christo homine. Ipse enim disposuit totum humanum genus ad gratiæ susceptionem ; et hoc tripliciter : Uno modo, secundum operationem nostram in ipsum ; quia secundum quod credimus ipsum Deum et hominem, justiiicamur. Hom., in, 25 : « Quem posuit Deus propitiatorem per fidem etc. » Alio modo, per operationem ipsius3, inquantum scilicet obstaculum removet, pro peccatis totius humani generis satisfaciendo ; et etiam inquantum nobis gratiam et gloriam suis operibus meruit ; et inquantum pro nobis interpellat ad4 Deum. Tertio modo, ex ipsa affinitate ejus ad nos ; quia ex hoc ipso quod naturam humanam assumpsit, humana natura est magis Deo accepta. 81. — Ad quartum dicendum quod caput Christi dicitur Deus, non secundum completam rationem capitis — est enim caput ipsius secundum quod est ejus principium, principium autem ejus est secundum Divinitatem et secundum humani­ tatem — sed inquantum est principium ejus5 secundum humanitatem. Et sic deficit quarta conditio capitis, quæ est conformitas in natura. Inquantum autem est principium ejus secundum Divinitatem, sic deficit prima [conditio6,] quia sic non habet majorem dignitatem. 82. — Ad quintum dicendum quod cor est principium virium vitalium in toto corpore, et sic7 est primum princi­ pium membrorum quantum ad esse, ut dicit Philosophus (De generatione animalium, β 6. 743b, 25 sq.) ; sed caput est principium aliarum8 virium quæ pertinent ad sensum et9 motum. Et quia cum dicimus Christum esse principium membro­ rum Ecclesiæ, non intendimus quantum ad esse naturale, sepundum quod sunt homines, sed quantum ad fidem et caritatem, per quam membra Ecclesiæ uniuntur ; ideo accommodatius dicitur caput quam cor. 83. — Ad sextum dicendum quod in nomine capitis imporf 1. Ed. « format ». —- 2. Ed. ad. « ct ». — 3. Ed. ad. α in nos ». — 4. Ed. « apud ». — 5. β om. « ejus ». — 6. αβ om. « conditio ». — 7. Ed. om. « sic ». — 8. Ed. « virium animalium » — 9. Ed. ad. « ad ». ■110 SCRIPTUM SUPER HI LIB. SENTENTIARUM tatur principium et origo alicujus rei ; in nomine autem mem­ bri importatur partialitas, quæ repugnat rationi primæ ori­ ginis, quia in prima origine sunt omnia virtute quæ inve­ niuntur in originatis ; et ideo non potest dici membrum, quia non recipit ab aliquo alio influentiam. 84. — Quia in corpore naturali caput non solum influit aliis membris, sed etiam ab aliis recipit, ut nutrimentum et alia obsequia, ideo et caput et commenbrum1 dicitur; sed Christus, secundum quod homo, non recipit aliquid ab aliis membris Ecclesiæ, sed a solo Deo ; unde non potest dici membrum2, secundum quod caput Ecclesiæ dicitur ipse secun­ dum humanitatem. 85. — Potest autem dici membrum secundum humanitatem, secundum quod ipse est caput Ecclesiæ secundum Divini­ tatem ; et sic dicit Apostolus, / Cor., xu, 26 : « Vos estis corpus ejus et membrum de membro. » ARTICULUS IJ Quæstiuncula I Utrum Christus, secundum quod homo, sit caput Angelorum IV S„ d. 9, a. 2; 801. 5 ; d. 49, q. i, a. i, 5 ; III, q. 8, a. 4 ; Ver., q. 29, a. 4 ; Compend. c. 214 ; I Cor.t c. 11, L 1 ; Ephes,, c. 1, 1. 8. 86. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus, secundum quod homo, non sit caput angelorum. 1. De esse3 enim capitis est conformitas ad membra, ut dictum est. Sed Christus non est conformis angelis in natura : quia « nusquam angelos apprehendit », ut dicitur Heb., u. 16. Ergo non est caput angelorum. 2. Præterea. Christus dicitur Hebr., u, caput hominum, secundum quod ab eo4 aliquam influentiam recipiunt. Sed angeli, cum sint beati, non indigent ut aliquid eis influatur. Ergo Christus, secundum quod homo, non est caput angelo­ rum. 3. Præterea. Sicut dicitur in lib. De motu cordis3 : « intelligentiæ sunt receplioæ earum illuminationum quæ sunt a Deo, prima receptione ; anima: autem secunda. » Sed quod recipit prima receptione, non recipit ab eo quod recipit secunda receptione. Ergo angeli qui intelligent!» dicuntur, non reci1. a om. « et caput » ; ed. « et caput dicitur et commembrum ». — 2. Ed. « commembrum. » — 3. Ed. n ratione ». ... 4. Ed. « ipso ». — 5. Averrots liber. DISTINCTIO XIII, ÇUÆST. II, ART. II 411 piunt ab aliqua anima ; et ita nec a Christo secundum quod homo. Ergo Christus, secundum quod homo, non est caput angelorum. 87. — SED CONTRA. Coloss., n, 10 : « Qui est caput omnis Principatus et Potestatis »; et loquitur de Christo secundum quod homo. Et ita Christus, secundum quod homo, est caput angelorum. 88. — Præterea. Dionysius dicit, 7 cap. Cæl. hier., (η. 3: G. 3, 210) quod Seraphim ab ipso1 Jesu quaerunt et discunt et illuminantur. Ergo influit angelis. Et ita videtur esse caput eorum. 89. — Præterea. Ecclesia est una constituta ex angelis et hominibus. Sed2 unius corporis non sunt duo capita. Ergo Christus etiam est caput angelorum. Quæstiuncula II Utrum sit caput omnium hominum III, q. 8, a. 3. £0. ■— ULTERIUS. Videtur quod non sit caput omnium hominum. 1. Caput enim unum refertur ad corpus unum. Sed omnes homines non conveniunt in aliquo uno secundum numerum, quia et ipsi differunt ; et fides et spes et caritas, qua connectuntur ad invicem, numero diversæ sunt in diversis. Ergo Christus3 non est caput omnium hominum. 2. Præterea. Corpus Christi verum est figura corporis4 mystici. Sed in corpore [vero5] non est aliquod membrum impurum. Ergo cum multi homines sint corrupti per peccata, videtur quod eorum non sit Christus caput. 3. Præterea. Corpus Christi verum totum fuit glorificatum. Sed sunt multi etiam in gratia existentes, qui nunquam erunt in gloria, quia non persistent. Ergo Christus non est caput omnium. 4. Præterea. Caput, cum sit principium membrorum, non sequitur alia membra. Sed multi sancti praecesserunt Christi incarnationem. Ergo Christus, secundum quod homo, non est caput omnium hominum. 91. — 5. SED CONTRA. Christus satisfecit pro tota 1. Ed. « a Christo ». — 2. α « ergo ». — 3. Ed. om. « Christus s. — « Christi ». — 5. αβ « mystico ». Ed. ad 412 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM natura humana. Sed omnes homines communicant in natura humana. Ergo Christus omnibus influit. Et ita videtur quod ipse sit caput omnium. 92. — 6. Præterea. Per Christum omnes resurgemus. Sed hoc non esset, nisi esset caput omnium. Ergo ipse omnium est caput, secundum quod homo. Quæstiuncula III Utrum sit caput tantum animarum III, q. 8, a. 2. 93 — ULTERIUS. Videtur quod sit caput tantum anima­ rum. 1. Quia capitis ad membrum oportet esse continuationem. Sed corpora aliorum hominum non continuantur ad corpus Christi. Ergo1 ipse non est caput hominum2 quantum ad corpus, sed quantum ad animas tantum. 2. Præterea. Ipse influit sensum spiritualem, secundum quod est caput. Sed hujusmodi sensus non sunt susceptiva corpora. Ergo Christus, secundum quod homo, non est caput corporum3. 3. Præterea. Secundum corpus non differimus a brutis, sed solum secundum animam rationalem. Sed Christus non dicitur caput irrationalium, secundum quod homo. Ergo ipse non est caput nostrum quantum ad corpora. 94. — SED CONTRA. Philip., m, 21 : « Reformabit corpus humilitatis nostræ, configuratum corpori claritatis suæ ». Et sic influit nobis quantum ad corpus. Ergo ipse non est tantum caput animarum. 95- — Præterea. Ipse est caput nostrum secundum quod est conformis4 in natura. Sed natura humana non consistit solum in anima, sed in anima et corpore simul. Ergo Chris­ tus est caput nostrum secundum corpora, et non5 secundum animas tantum. Solutio I 96. RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO NEM quod Christus, secundum quod homo, est caput angelorum ; non tamen ita proprie, nec eodem modo sicut hominum propter duas conditiones8. '1. Ed ad. « et ». — 2. a « omnium ». — 3. RANVP. * hominum quantum ad corpus, sed quantum ad animas tantum». — 4. Ed. ad. « nobis ». — 4. F om. <·■ non ». — 6. α « sicut hominum est caput quantum ad duas conditiones » ; β ■< et. eodem modo quo est caput hominum ». DISTINCTIO XIII, QUÆST. II, ART. II 413 Primo quantum ad conformitatem naturæ; quia cum homi­ nibus convenit1 in natura secundum speciem ; cum angelis autem non secundum speciem, sed secundum genus intellect tualis naturæ. Secundo, quantum ad influentiam; quia non influit angelis removendo prohibens, aut merendo gratiam, aut orando pro eis, quia jam beati sunt ; sed in his quæ ad actus hierarchicos pertinent, secundum quod unus angelus illuminat alium, purgat et perficit, ut in II lib., 9 d., (a. 2) dictum est : hoc enim multo eminentius a Christo recipiunt. 97. — AD PRIMUM igitur2 dicendum quod quamvis non sit eis conformis in natura speciei, est tamen eis confor­ mis in natura generis, ut dictum est. 98. — Ad secundum dicendum quod beatitudo angelorum non excludit quin unus ab alio recipiat, vel etiam a Christo, sed excludit indigentiam recipiendi ; quia præsto est eis omne id quo indigent, ne alicujus rei penuriam patiantur. 99. ■— Ad tertium dicendum quod hoc intelligitur quantum ad receptionem naturalem3 ; et tamen anima Christi, inquan­ tum Deo unita fuit, etiam quantum4 ad naturalia, lumen ab angelis non recipit, sed immediate a Deo. Solutio II 100. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in corpore naturali invenitur quadruplex unio membrorum ad invicem. — Prima est secundum conformitatem naturæ, quia omnia membra constant ex eisdem similibus partibus et sunt unius rationis, sicut manus et pes ex carne et osse ; et sic dicuntur membra unum sicut5 generevel specie. — Secunda est per colligationem eorum ad invicem per nervos et juncturas, et sic dicuntur unum continuatione.— Tertia est, secundum quod diffunditur vitalis spiritus et vires animæ per totum corpus. — Quarta est, secundum quod omnia membra perfi­ ciuntur per animam quæ est una numero in6 omnibus membris. 101. — Et hæ quatuor uniones inveniuntur in corpore mys­ tico. Prima est, inquantum omnia membra ejus sunt unius naturæ vel genere vel specie. Secunda est, inquantum colli­ gata sunt ad invicem per fidem, quia sic continuantur in uno credito. Tertia est, secundum quod vivificantur per f A■» 1. Ed. ad. « etiam ». — 2. β ed. « ergo ». —· 3. Ed. α naturalium ». — 4. ·« quo ». — 5. NVP. om. <■<. sicut ·>. — 6. α « cum ». 414 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM gratiam et caritatem. Quarta est, secundum quod in eis est Spiritus sanctus1, qui est2 ultima perfectio et principalis totius corporis mystici3, quasi anima in corpore naturali. 102. —Prima autem dictarum unionum non est unio simpliciter ; quia illud in quo est unio hæc, non est unum numero, sicut est in iribus sequentibus, quia per fidem et caritatem in uno credito et amato secundum numerum uniuntur ; similiter Spiritus sanctus unus numero omnes replet. 103. — Homines igitur infideles non pertinent ad unionem corporis Ecclesiæ, secundum quod est unum simpliciter. Et ideo respectu horum Christus caput non est nisi in potentia, secundum scilicet quod sunt unibiles corpori. 104. ■— Homines autem fideles peccatores pertinent quidem aliquo modo ad unitatem Ecclesiæ inquantum continuantur ei per fidem, quæ est unitas materialis ; non tamen possunt dici membra proprie, nisi sicut4 membrum mortuum, [scili­ cet5] æquivoce. Et ideo6 quia unitas corporis ex membris consistit, ideo Quidam dicunt quod non pertinent ad uni­ tatem corporis Ecclesiæ, quamvis pertineant ad unitatem Ecclesiæ. Et sicut operationes quæ sunt ad alterum, possunt aliquo modo fieri per membra arida, ut percutere vel aliquid hujusmodi, non tamen operationes quæ sunt animæ in membris ; ita nec mali recipiunt operationem7 spiritualis vitæ a Spiritu sancto8 ; tamen Spiritus sanctus per eos9 ope­ ratur spiritualem vitam in aliis, secundum quod aliis sacramenta ministrant vel alios docent. 105. — Sed homines fideles in gratia exislenles uniuntur secundum tertiam unionem, quæ est formalis respectu hhjus secundæ ; et iterum secundum quartam, quæ est completiva totius. Et ideo horum proprie dicitur Christus caput. 106. —AD PRIMUM igitur10 dicendum quod sicul in corpore naturali vires diffusæ per omnia membra11, differunt numero secundum essentiam, sed conveniunt in radice una secundum numerum, et præter hoc habent formam ultimam unam numero ; ita etiam omnia membra corporis mystici habent pro ultimo complemento Spiritum sanctum qui est unus numero in omnibus. Et ipsa caritas diffusa in eis per Spiri­ tum sanctum, quamvis differat in diversis secundum essentiam, convenit tamen in una radice secundum numerum. 1. α om. « sanctus d. — 2. a om. “ est ». — 3. a ad. « est ». — 4. a « nec » · β « sicut nec ». — 5. αβ « nisi ». — 6. NVPF. om. « ideo ». — 7. F. « opera­ tiones ». — 8. Ed. ad. « sed ». — 9. α om. « per eos ». — 10. β ed. « ergo ». — 11. α om. « membra ». ? ‘ =■' DISTINCTIO XIII, QUÆST. II, ART. II 415 Radix autem operationis proprie est ipsum objectum ex quo speciem trahit. Et ideo, inquantum est idem numero amatum et creditum ab omnibus, secundum hoc unitur omnium fides et caritas in una radice secundum numerum, non solum prima quæ est Spiritus sanctus, sed etiam proxima1 quæ est proprium objectum. 107. — Ad secundum dicendum quod per verum Christi corpus significantur ea quæ vere2 sunt membra corporis mystici ; non autem ea quæ sunt membra æquivoce, et3 secundum similitudinem tantum et situm. 108. —-Ad tertium dicendum quod membrum non judicatur secundum id quod de eo potest fieri, sed secundum id quod est. Unde manus, antequam abscindatur, membrum est, quamvis sit futura abscindi. Et similiter qui est in gratia, est membrum, quamvis postea4 abscindatur. 109. — Ad quartum dicendum quod quamvis Christus nondum fuisset incarnatus tempore patrum veteris Testa­ menti secundum rem, erat tamen jam incarnatio ipsa in Dei ordinatione et in fide ipsorum, secundum quam fidem justificabuntur ; quia tempora mutata sunt, et5 non fides, ut Augustinus dicit (in Exposil. psalm, l, n. 17 ; L. 3G, 596;. Sed tamen non fuit tanta influentia ante Incarnationem quanta est modo ; quia tunc nondum6 erat remotum obsta­ culum, nec sacramenta gratiæ erant exhibita, sicut modo sunt. 110. — Ad quintum dicendum quod Christus satisfecit pro tota humana natura sufficienter, non tamen efficienter ; quia non omnes illius satisfactionis participes fiunt : [quod7] ex eorum [importunitate8] est, non ex ipsius insufficientia satisfactionis. 111. — Ad sextum dicendum quod resurrectio ad vitam naturalem erit omnibus communis, non autem ad vitam gloria1 ; quia mali in vita naturali tantum conformitatem habuerunt9 cum membris Ecclesiæ, non autem in vita gratiæ. Unde10 ex hoc non sequitur quod sint membra, proprie lo­ quendo. Solutio III 112. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod Christus est caput11 hominum et12 quantum ad animas et quan­ tum ad corpora ; sed principaliter animarum et secundario 1. α om. « et ». — 2. Ed. om. « vere ». — 3. Ed. « idest ». — 4. α om. « pos­ tea ». — 5. α N. om. « et ». — 6. Ed. « non ». — 7. αβ « quia ». — 8. αβ « inopportunitate ». N. « impedimento». — 9. α «habent». — 10. α « ergo». — Η. α ad. « omnium », — 12. Ed. om. « et ». 416 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM corporum — tum ratione conformitaiis ad membra quæ per assumptionem humanæ naturæ est, quia anima mediante corpus assumpsit — tum etiam ratione spiritualis influentiaquæ pervenit ad corpus mediante anima, inquantum corpus est instrumentum animæ operantis secundum gratiam ; et ex hoc relinquitur ordo in corpore ad gloriosam resu-rectionem. 113. — AD PRIMUM ergo dicendum quod corpora nostra aliquo modo habent continuationem ad corpus1 Christi, non quidem secundum quantitatem, aut secundum2 perfec­ tionem naturalem, sed inquantum Spiritus sanctus habitat in nobis, qui plenissime fuit in Christo, I Cor., vi, 19 : « Nescitis quoniam membra vestra templum sunt Spiritus sancti. » 114. — Ad secundum dicendum quod quamvis non recipiat influentiam spiritualem corpus immediate, recipit tamen me­ diante anima, ut dictum est. 115. — Ad tertium dicendum quod etiam secundum cor­ pora a brutis differimus, inquantum corpora nostra sunt perfecta anima rationali, non autem brutorum corpora. QUÆSTIO III DE GRATIA UNIONIS Deinde quæritur de gratia unionis. Et circa hoc quæruntur duo. Primo, utrum gratia unionis sit aliqua gratia creata. Secundo, de comparatione istius gratiæ ad alias gratias Christi. ARTICULUS I Utrum gratia unionis sit creata Supra d. 2. 138; d. 5, 23-24; d. 7, 62; III, q. 2, 7. 116. AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod gratia unionis non sit creata. 1. Gratia enim creata est gratia habitualis. Sed habitus ordinatur ad operationem. Cum igitur3 unio in persona non 1. Ed. « cum corpore ··. — 2. a ont, ■ secundum ». — 3. Ed. « ergo ». DISTINCTIO XIII, QUÆST. Ill, ART. I 417 sit secundum operationem, sed secundum esse, videtur quod gratia unionis non sit gratia creata. 2. Præterea. Quilibet nostrum Deo unitur per gratiam creatam. Si igitur gratia unionis in Christo fuisset gratia creata, tunc non alio modo esset Deo unitus quam nos ; et sic sequeretur error Nestorii. 3. Præterea. Unio est humanitatis ad Divinitatem secun­ dum corpus et animam. Sed corpus non est susceptivum gratiæ creatæ. Ergo gratia unionis non est aliqua gratia creata. 4. Præterea. In his quæ fiunt per miraculum, non requi­ ritur aliqua dispositio ex parte facti, sed totum1 ex parte infinite virtutis agentis ; ita enim2 Deus potuit de lapide sicut de aqua vinum facere. Sed unio humanitatis ad Divini­ tatem est maxime miraculosa. Ergo non requiritur aliqua gratia creata quæ disponat ad hanc unionem. 5. Præterea. Inter personam et naturam non cadit aliquod3 accidens medium, sicut nec inter materiam et formam ; quia secundum formam substantialem et materiam est esse substan­ tiale, quo non est prius aliquid esse accidentale. Sed unio humanæ naturæ ad Deum est sicut naturæ ad personam. Ergo non cadit aliquod4 medium. Sed gratia creata est acci­ dens. Ergo gratia unionis non est gratia creata. 117. — 6. SED CONTRA. Augustinus dicit (in Enchiridio c. 35, 36 ; L. 40, 249), quod quidquid convenit Filio Dei per naturam, convenit Filio hominis per graliam. Sed esse Deum convenit Filio Dei per naturam ; ergo Filio5 hominis per gra­ tiam. Et hæc est gratia unionis quæ non semper fuit ; ergo est gratia creata. 118. — 7. Præterea. Major est unio in persona quam per fruitionem. Sed natura humana non potest exaltari ad unionem fruitionis nisi per gratiam habitualem. Ergo multo minus ad unionem in persona. 119. — 8. Præterea. Cum Deus6 sit in qualibet creatura per essentiam, præsentiam et potentiam, et in animabus sanctis per gratiam ; aut in anima Christi est alio modo, aut non. Si non. Ergo non est magis assumpta a divina persona quam anima Petri. Si autem alio modo. Sed Deus quantum in se est, habet se eodem modo ad omnia, sed res diversimode se habent ad 1. Ed. ad. « est ». — 2. F. om. « enim ». — 3. F. « aliquid ». — k. F. « aliquid ». — 5. Ed. om. « Dei per naturam : ergo Filio » per homot. — 6. Ed. om. « Deus > COMMENT. IN LIB. SENTENT. - III, — 15 418 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM ipsum, ut dicitur in libro De causis, (1. 20, op. I, 280) ; et secundum hoc quod diversimode diversa se habent ad ipsum, secundum hoc ipse diversimode diversis comparatur. Ergo oportet quod in Christi anima sit aliqua alia dispositio per quam Deus est in eo per unionem. Ergo oportet ponere ali­ quam1 gratiam creatam. 120. ■— 9. Præterea. Cum Spiritus sanctus datur hominibus, aliquis novus effectus in creatura intelligitur. Ergo et simi­ liter secundum quod persona Filii carni unitur, oportet aliquem effectum de novo intelligi. Et ita videtur quod gratia unionis sit aliquid2 creatum. 121. —· RESPONSIO. Dicendum quod, sicut Magister dixit supra, lib. II, 26 d., gratia dupliciter dicitur. — Uno modo. gratia gratis dans, quod est ipsa gratuita Dei voluntas aliquid sine meritis dans. — Alio modo dicitur gratia donum aliquod gratis datum. Secundum igitur3 primum modum, gratia unionis dicitur ipsa divina voluntas sine aliquibus meritis naturam humanam Filio Dei uniens in persona ; et sic gratia unionis est gratia increata. Si autem dicatur gratia donum aliquod gratis datum, sic gratia unionis potest intelligi dupliciter. Uno modo potest dici ipsa unio quæ quiddam4 creatum est, ut supra, 5 d, (a. 1) dictum est. Alio modo potest intelligi gratia unionis, aliqua qualitas ad unionem disponens. Sed aliquid potest disponere ad ali­ quam perfectionem tripliciter. 122. — Uno modo, ita quod cadat medium inter subjectum et perfectionem illam, quasi instrumentum perfectionis illius, sicut diaphaneitas disponit ad lucem. Et hoc modo non potest aliquid naturam disponere ad unionem, quia natura personæ uritur immediate quantum ad esse. 123. — Alio modo disponit ad formam aliquid, sicut præparando materiam ad receptionem formæ, ita quod præcxistat in materia ante formam ordine flendi, non ordine essendi ; sicut calor disponit ad formam ignis, non quia cadit medium inter formam et materiam, sed materia appropriatur ad for­ mam ignis per adventum caloris. Et sic etiam non potest aliquid disponere naturam ad unionem in persona ; quia natura humana, secundum id quod est talis natura, assumptibilis est a divina persona. 1. Ed. ad. « aliam ». — 2. Ed. « quid ». — 3. Ed. « ergo ». — 4. Ed. « quid ». DISTINCTIO XIII, OUÆST. Ill, ART. I 419 124. — Tertio modo aliquid disponit aliud ad perfectionem aliquam, sicut quod facit ad bonitatem et decentiam perfectionis illius ; sicut decor personæ facit ad dignitatem regiam, secun­ dum quod dictum est (a Porphyrio in cap. de specie) : « Priami species digna est imperio1. » Et hoc modo gratia unionis potest dici [omne2] illud quod decet naturam humanam Deo unitam sive sit3 ex parte corporis, sive4 ex parte animæ. Et sic etiam gratia unionis est quid creatum. 125. — Tamen, Sancti loquentes de gratia unionis, videntur intelligere secundum primum modum, prout gratia dicitur voluntas divina gratis et sine meritis dans. Et sic secundum diversas vias, ad argumenta utriusque partis respondere oportet. 126. — AD PRIMUM ergo dicendum quod gratia creata disponit ad operationem sicut operationis principium ; sed ad unionem non quasi principium unionis, sed sicut faciens ad congruentiam unionis. 127. ■— Ad secundum dicendum quod unio nostri ad Deum est per gratiam habitualem creatam sicut per causam, et sicut per5 id in quo est unio ; quia in ipsa similitudine gratiæ anima Deo conformatur et unitur. Sed si gratia unionis dica­ tur aliquid creatum, ipsa non est id in quo est unio, cum unio sit in persona, non6 solum in aliqua similitudine ; neque etiam facit unitatem, sed consequitur unitatem in persona, secundum quod ipsa unio gratia unionis dicitur ; vel est id quod naturam [unitam7] decet, si gratia habitualis, grati unionis dicatur. Et ideo non est simile de Christo et de nobis. 128. — Ad tertium dicendum quod gratia illa habitualis etiam quodammodo redundat in corpus, secundum quod est instrumentum animæ, ut dictum est supra (112). Unde sicut in corpore perfecto anima rationali, manet post mortem ordo ad resurrectionem et ulterius ad gloriam, si anima quæ fuit ejus perfectio gratiam habuit ; ita etiam corpus Christi, inquantum est in8 tali anima perfectum, habet quemdam ordinem ad Unionem. 129. — Ad quartum dicendum quod ratio illa procedit de dispositione secundum medium modum. 130. -— Ad quintum dicendum quod illa ratio procedit secundum primum modum dispositionis, ut patet per se. 1. Porphyrius habet : « Primum quidem species digna est imperio », quod vertit ex græco versu : «πρώτου μίν etSoç αξιον τνράννώος. » Vide Boet., (L. 64, 99). 2. αβ « esse ». — 3 Ed. «sic». — 4. Ed. « sicut ». — 5. a om. « per» — 6. a « nec », ed. « et non ». —7. αβ om. « unitam ». — 8. Ed. om. « in. 420 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 131. — Ad sextum dicendum quod cum dicitur, quod esse Deum convenit Filio hominis per gratiam unionis : vel gratia unionis intelligitur ipsa unio gratis facta, quæ non semper fuit et creata est ; vel intelligitur ipsa Dei gratuita voluntas, quæ quidem in se semper fuit, sed effectus ejus non semper fuit. 132. — Ad septimum dicendum quod unio quæ est per fruitionem, est unio per operationem ; et quia ad operationem perfectam non potest natura humana nisi mediante aliquo habitu ; ideo oportet esse1 aliquam habitualem gratiam quæ sit principium illius unionis. 133. — Sed unio in persona, est unio ad esse. Quia autem2 inter humanam naturam et esse quod habet in persona non potest cadere aliquod3 medium quod sit principium illius esse ; ideo non potest esse ibi alia gratia quæ sit principium illius unionis vel sicut perficiens vel sicut4 disponens, nisi per modum dictum. 134. -— Ad octavum dicendum quod hoc quod Deus est in anima Christi vel in natura assumpta alio modo quam in aliis creaturis, non est per aliquam dispositionem adve­ nientem, sed per ipsum esse personæ divinæ quod5 commu­ nicatur naturæ humanæ. 135. — Ad nonum dicendum quod Spiritus sanctus dari dicitur de novo, non secundum mutationem suam, sed secun­ dum mutationem creaturæ, quæ est in perceptione doni ipsius. Ita etiam et Filius Dei dicitur uniri naturæ humanæ, non per mutationem Filii Dei, sed per mutationem naturæ humanæ, sive exaltationem ipsius non ad aliquid donum creatum, sed ad ipsum increatum esse divinæ personæ. ARTICULUS II Quæstiuncula I Utrum gratia unionis sit idem quod gratia capitis III, q. 8, a. 5 ; Ver., q. 29, a. 5. 136. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod gratia unionis sit idem quod gratia capitis. 1. Christus enim dicitur caput Ecclesiæ, secundum quod de « plenitudine ejus omnes accepimus ». Sed plenitudo ejus est secundum quod ipse est unigenitus a Patre, ut dicitur 1. P. ad. « ibi ».— 2. RA. « quod autem », NVPP « inter humanam autem naturam ». — 3. Ed. om. « aliquod ». — 4. Ed. om. « perficiens vel sicut » ex homot. — 5. αβ « quia ». DISTINCTIO XIII, QUÆST. Ill, ART. II 421 Joan., I. Cum igitur sit unigenitus a Patre per gratiam unionis, videtur quod gratia unionis sit idem quod gratia capitis. 2. Præterea. Medium communicat cum extremis. Sed Christus, secundum quod est caput Ecclesiæ, medium est inter Deum et homines ; quia « caput viri Christus, caput Christi Deus. » (I Cor., xi, 3). Ergo est caput secundum quod commu­ nicat cum utroque. Sed hoc habet per gratiam unionis per quam est Deus et homo. Ergo gratia unionis est gratia capitis. 3. Præterea. Christus est caput Ecclesiæ secundum quod homines excedit. Sed excedit humanam naturam per gratiam unionis. Ergo est caput per gratiam unionis. 137. — SED CONTRA. Gratia capitis convenit Christo in comparatione ad alios. Sed gratia unionis1 in seipso tantum. Ergo una non est alia. 138. — Præterea. Gratia capitis operata est a constitutione mundi, ex quo homines membra ejus esse coeperunt. Non autem gratia unionis. Ergo una non est alia. Quæstiuncula II Utrum sit eadem gratia capitis et etiam gratia SINGULARIS IPSIUS III, q. 8, a. 5 ; Ver.t q. 29, a. 5. 139. ■— ULTERIUS. Videtur quod sit eadem gratia capitis et etiam2 gratia singularis ipsius. 1. Quia eadem scientia est qua quis est sciens, et alios docens. Et secundum Philosophum, V Eth., (e δ. 1130ο, 30 sq. ; 1. 4) idem3 per essentiam est virtus qua quis in se perfectus est, et justitia legalis qua perficitur in ordine ad bonum commune. Ergo similiter eodem habitu Christus fuit in seipso perfectus et in alios perfectionem influens. 2. Præterea. Gratia est vita animæ. Sed unius subjecti est vita una. Ergo et gratia una. Et sic idem quod prius. 3. Præterea. Sicut caput comparatur ad alia membra, ila alia membra comparantur4 ad caput. Sed non distinguitur in membris Christi gratia per quam perficiuntur in se, a5 gratia secundum quam sunt membra. Ergo nec in Christo debet distingui gratia per quam est caput, a gratia singulari ipsius secundum quam perficitur in se. 1. N. ad « ei convenit ». — 2. Ed. om. « etiam ». — 3. Ed. « eadem ·. — 4. Ed. om « comparantur ». —- 5. a « et ». 422 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 140. — 4. SED CONTRA. Sicut per Adam intravit peccatum in mundum ; ita per Christum gratia et justitia. Rom., v. Sed in Adam distinguitur aliud peccatum actuale quod est singulare ipsius, [et1] originale quod transfudit in pos­ teros. Ergo et2 in Christo debet alia et alia gratia distingui. 141. — 5. Præterea. Ad diversos actus diversi habitus ordinantur.Sed alius actus est bene operari et alius influere; ergo3 et alius habitus gratiæ. Et sic idem quod prius. Quæstiuncula III HI, q. 6, a. 6 ; q. 7, a. 13 ; Compend., 214. 142. — ULTERIUS. Videtur quod gratia singularis PERSONÆ PRÆCEDAT GRATIAM UNIONIS. 1. Quia gratia singularis personæ facit ad congruitatem unionis. Sed anima quæ facit ad congruitatem unionis cor­ poris, prius intelligitur uniri corpori, quam ipsa unita ad invicem intelligantur uniri divinæ personæ. Ergo similiter prius4 secundum intellectum est gratia personæs singularis in natura humana quam gratia unionis. 143. — Item. Videtur quod sit prius gratia capitis. 2. Quia prius consideratur aliquid in se perfectum quam alteri perfectionem largiens. Sed gratia singularis est qua in se perfectus est ; gratia autem capitis secundum quam alteri perfectionem largitur. Ergo gratia singularis est prior quam gratia capitis. 144. — Item. Abdetur quod gratia unionis sit prior QUAM GRATIA CAPITIS. 3. Quia ex hoc est caput quod justificat. Sed per fidem incarnationis justificat, ut dictum est supra. Ergo incar­ natio præcedit gratiam capitis. 145. — 4. SED CONTRA. Gratia capitis operata est ante incarnationem; non autem gratia unionis nec gratia6 singu­ laris personæ. Ergo gratia capitis est prior illis duabus. 146. — Item. Videtur quod gratia unionis sit prior QUAM GRATIA SINGULARIS. 5. Quia ex hoc quod fuit « uni genitus a Patre plenus gratia et veritate ». Sed unigenitus a Patre fuit per gratiam unionis. Ergo gratiam singularis personæ habuit per gratiam unionis ; et sic illa est prior. 1. αβ om. « et ». — 2. Ed. om. « et ». — 3. α « unde ». — 4. Ed. ad. « etiam ». — 5. Ed. om. « personæ ». — 6. F. om. per homot. « unionis, nec gratia » DISTINCTIO XIII, QUÆST. Ill, ART. II 423 Solutio I 147. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod si gratia unionis dicatur habitualis gratia quo­ dammodo ad unionem disponens, sic eadem est per essentiam gratia unionis, capitis et singularis illius hominis, solum ratione differens ; quia — inquantum perficiebat animam Christi ad actus meritorios, gratia illius singularis hominis dicitur — inquantum vero tanta erat hujus gratiæ copia ut in alios redundare posset, dicitur gralia capitis — inquanium vero gratiam tam plenam decebat inesse naturæ assump­ tae, potest dici quodammodo gratia unionis. Si vero1 dicatur voluntas Dei gratuita, sic iterum constat quod est una. Aliis autem modis accipiendo gratiam unionis, constat quod per essentiam differt2, nisi quatenus intelligitur caput ut Deus. 148. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis ex hoc quod est unigenitus habeat plenitudinem capitis, non tamen ipsa unio est illa plenitudo. 149. — Ad secundum dicendum quod secundum aliam rationem Deus dicitur caput Christi, et Christus viri, ut supra (81) dictum est. Et præterea ipse, secundum quod est homo, est3 medium, et sapit naturam extremorum, inquantum est Deo similior aliis hominibus per majorem gratiam quam habet. 150. — Ad tertium dicendum quod non solum excedit alios homines secundum quod Deus, sed secundum quod pleniorem gratiam creatam omnibus aliis habet. Solutio II 151. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM patet solutio · ex dictis. Et similiter AD DUO PRIMA argumenta quæ procedunt de unitate secundum essentiam. 152. — Ad tertium dicendum quod quamvis gratia membri habeat diversas operationes ; non tamen ex hoc quod est mem­ brum requiritur aliqua abundantior plenitudo. Et ideo non distinguitur gratia membri a gratia singulari. 153. — Ad quartum dicendum quod peccatum actuale Adæ fuit causa originalis in ipso et in aliis. Et iterum4 non 1. Ed. ad. « gratia ». — 2. N. ad. « a gratia capitis ». ·— 3. αβ om. per homol. « homo est ». — 4. NVP. ad. « duo illa peccata ». 424 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM sunt respectu ejusdem ; sed unum est per se naturæ, alterum est per se personæ, ut in II lib. (d. 31, q. 1, a. 1) dictum est. 154. — Non sic autem est in proposito; quia neutra gratia est causa alterius et utraque1 respicit personam Christi mediante humana natura ; et ideo non oportet quod differant per essentiam. 155. — Ad quintum dicendum quod secundum illos actus cuilibet2 meruit et3 in alios influxit ; quia merendo pro aliis satisfecit et aliis gratiam meruit, secundum quod caput nostrum dicitur. * Solutio III 156. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod istæ tres gratiæ Christo attribuuntur secundum diversas considerationes ipsius. Potest enim considerari in se, vel in comparatione ad alios. Si in se consideratur* : vel inquantum Deus, et sic ei attribuitur gratia unionis ; vel inquantum homo, et sic ei attribuitur gratia singularis. Si aulem in comparatione ad alios, sic attribuitur ei gratia capitis. 157. ■— Et quia prius consideratur aliquis in se quam in comparatione ad alios, ideo gratia secundum quam est caput, sequitur alias duas gratias. Et quia omnis gratia et perfectio humanitatis ex hoc sibi debetur, quia Deo unitus est homo ille in persona ; ideo gratia unionis præcedit secundum ordinem naturæ et intellectus gratiam singularem, quamvis simul in eodem tempore sint istæ tres gratiæ5. 158. — AD PRIMUM igitur6 dicendum quod anima com­ plet rationem humanæ naturæ. Et ideo præintelligitur unio animæ ad carnem, unioni humanæ naturæ ad Divi­ nitatem7, quia prius est considerare aliquid in se quam alteri unitum. Sed gratia nihil facit ad rationem humanæ naturæ, quia inquantum hujusmodi assumptibilis est. Et ideo non est simile. Secundum et tertium patet. 159. — Ad quartum dicendum quod etiam in antiquis 1. RA. « et utrumque », —► 2. αβ RAV. « quilibet », sed V. ad. in nota « forte sibimet ». — 3. Ed. ad. « etiam ». — 4. Ed. ad. « sic ». — 5. a « quamvis simul sint in eo tempore tres istæ gratiæ » ; β « quamvis in eo sint simul tempore istæ tres gratiæ ». — 6. β ed. « ergo ». — 7. Ed. « Deitatem ». ! DISTINCTIO XIII, EXPOSITIO TEXTUS 425 patribus non operabatur gratia capitis, nisi secundum quod præsupponebatur in fide ipsorum gratia unionis, quia per fidem incarnationis justificabantur. Quintum patet. EXPOSITIO TEXTUS 160. — « In Sanctis vero quasi solus tactus est (1) ». Videtur hoc esse falsum ; quia Ori genes Super Levit. (homil., in, n. 7 ; G. 12, 432), distinguit quinque sensus spirituales, dicens quod visus spiritualis est ut videamus Deum ; auditus autem ut audiamus qui loquitur ; odoratus, per quem odoramus bonum odorem Christi ; gustus, ut gustemus ejus dulcedi­ nem ; tactus, ut palpemus cum Joanne Verbum vitae. Hæc autem omnia1 sunt in omnibus sanctis. Ergo non habent solum tactum. Et2 dicendum quod sensus spirituales possunt distingui per similitudinem ad actus sensuum corporalium, et sic sunt in omnibus Sanctis, ut dicit Origenes : vel per similitudinem ad quasdam proprietates sensuum, secundum quod tactus est necessarius, alii autem non ; et sic, quia in aliis Sanctis sunt omnia quæ sunt de necessitate salutis, in Christo autem omnia simpliciter quæ pertinent ad perfectionem gratiæ ; ideo in Christo dicuntur omnes sensus esse, in aliis autem solus tactus. 161. — « Quibus datus est spiritus ad mensuram » (1). Contra. Jac., i, 5 : « Qui dat omnibus affluenter* », dicit Glossa : « Omnia dat non in mensura, quia dona ejus non sunt ad mensuram. » Et dicendum quod4 mensura dari potest accipi vel ! ex largitate dantis ; et sic nulli dat cum mensura, quia omnibus dat ex largitate infinita : vel ex capacitate recipientis ; et sic dat cuilibet cum mensura, quia nulli dat ultra quam capax sit : vel secundum rationem dati ; et sic Christo non dat cum mensura, quia gratia ejus5, non est limitata quantum ad rationem gratiæ ; sed aliis dat cum mensura, ut patet ex dictis. 162. ■— « Non secundum essentiam, sed secundum similitu­ dinem. » (1) Contra. Ergo pari ratione Petrus potest dici caput, quia quilibet sanctus est alii similis in gratia. Et2 dicendum quod sumitur ibi similitudo active, inquan­ tum scilicet Christus sibi alios assimilât in gratia, ut dictum est : quod alii non convenit. 1. α om. « omnia ». — 2. Ed. om. « et ». — 3. N. ad. « super quo ». — 4. Ed. d. « cum ». — 5. α « Christi »: N. «hujus». 426 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 163..— « ut quantum ad visum hominum etc. » (7) Videtur quod hæc non fuit intentio Ambrosii, quia per hoc nihil probaret : sic etiam1 Dei sapientia proficit, secundum quod magis se ostendit. Et2 dicendum quod quamvis sapientia Dei se magis quam prius ostendat3 in aliquibus effectibus, tamen ipsa semper creditur esse æqualis : quod non fuit de sapientia Christi, [qui4] videbatur quandoque sapientior quam prius fuisset. Et ideo duo dicit : « Ad visum hominum et sensus ostensio­ nem (7) ». Tamen utrum aliquo® modo profecerit in sapientia, in sequenti distinctione dicetur. » >1 1. RA. « sicut etiam » ; NVP. « nam sic etiam » ; f. « s;c en;ra etiam ». — 2. Ed. om. « et ». — 3. Ed. » ostendit ». — ί. αβ , quia _ 5. Ed ad a alio ». I J DISTINCTIO XIV Si anima cum Christi habuerit Deo, et si omnia sapientiam parem scit, quæ Deus 1. — Hic quæri opus est, cum anima Christi esset sapiens sapientia gratuita, utrum habuerit sapientiam æqualem Deo sive omnium rerum scientiam habuerit vel habeat, id est utrum omnia sciat quæ Deus scit. 2. — Quibusdam placet quod nec parem cum Deo habeat scien­ tiam, nec omnia sciat quæ Deus ; quia in nullo creatura æquatur Crea­ tori. Cum igitur anima illa creatura sit, in nullo æquatur Creatori, ergo nec in sapientia ; non ergo habet cum Deo æqualem sapientiam, nec scit omnia quæ1 Deus. Item. Si anima illa æqualem habet cum Deo sapientiam, non ergo Deus in omni bono majorem habet sufficientiam quam ejus creatura. Inducunt etiam auctoritates ad idem probandum. Ait enim Pro­ pheta ex persona Hominis assumpti, (psal. cxxxvm, 6) : Mirabilis facta est scientia tua ex me : confortata est2, et non potero ad eam. Quod exponens Cassiodorus, ait : Veritas humanæ conditionis ostenditur, quia homo assumptus divinæ substantix non potest coxquari in scientia vel in alio. Apostolus etiam {I Cor., n, 10), ait : Nemo novit quæ sunt Dei, nisi Spiritus Dei qui solus scrutatur omnia, etiam profunda Dei. His aliisque pluribus rationibus et auctoritatibus nituntur, qui animam Christi asserunt nec parem cum Deo habere scientiam, nec omnia scire quæ Deus scit® ; quia si omnia scit quæ Deus, scit ergo creare mundum, scit etiam creare seipsam. Responsio quæstionum definitivam continens sententiam. 3. —■ Quibus respondentes dicimus, animam Christi per sapientiam gratis datam in Verbo Dei, cui unita est, quod et4 perfecte intelligit, omnia scire quæ Deus scit ; sed non omnia posse quæ potest Deus. Nec ita clare ac perspicue omnia capit ut Deus. Et ideo non æquatur Crea­ tori suo in scientia, etsi omnia sciat quæ et ipse. Nec est ejus sapientia æqualis sapientiæ Dei ; quia illa multo est dignior, digniusque et per­ fectius omnia capit quam illius animæ sapientia. Ergo et in scientia majorem habet sufficientiam Deus quam illa anima, quæ dignior est omni creatura. 4. — Illud vero Apostoli quod inducunt : Nemo novit quæ Dei sunt, nisi Spiritus Dei, qui solus scrutatur omnia, pro nobis facit. Mox enim ait Apostolus (loc. cit., 12) : Nos autem Spiritum Dei habemus ; ut per Spiritum quem habebat, Dei profunda se scire ostenderet. Sed anima illa præ omnibus Spiritum Dei habuit cui Spiritus non est datus 1. Quar. ad. « scit ». — 2. Quar. om. « confortata est ». — 3 . « scit ». —- 4. Quar. om. « et » et asserit alias ed. ad. « etiam ». Quar. om Il I III 428 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM ad mensuram, ut ait Joannes Evangelista (c. in, 34). Dona igitur Spi­ ritus sancti sine mensura habuit ; ergo1 et sapientiam. Omnia ergo scivit anima illa. Si enim quædam scivit2, et quædam non, non sine mensura scientiam habuit. Sed sine mensura scientiam habuit. Scit igitur omnia. 5. — Fulgentius etiam in sermone quodam3 multa inducit quibus asserit animam illam rerum omnium scientiam habere, utens auctoritate Apostoli dicentis (Coloss., n, 3) : In quo sunt omnes thesauri sapientiæ et scientix absconditi. 6. — Quod etiam ratione potest probari sic : Nihil scit aliquis quod ejus anima ignoret. Sed Christus, secundum omnium concessionem, omnia scit. Ergo4 anima ejus omnia scit. 7. — Ad id vero quod dicunt : Si scit omnia, igitur5 scit creare mun­ dum vel seipsam : respondemus quod scientiam habet creandi mun­ dum, sed non potentiam et creandi animam ; et scit quomodo Deus® ipsam creaverit. Habet ergo scientiam sui creatæ, non sui creandæ ; quia non est creanda, sed creata. Quare Deus non dedit illi potentiam omnium, ut SCIENTIAM 8. — Si vero quæritur, quare Deus non ei dederit potentiam faciendi omnia, ut scientiam, responderi potest, quia naturaliter capax est scientiæ ; et ideo id ei congrue datum est sine mensura, cujus ipsa natu­ raliter capax est. Non est autem ei datum posse facere omnia quæ Deus fecit, ne anima’ omnipotens et per hoc Deus putaretur. Verumtamen forte nec potentiam faciendi omnia ei Deus præstare potuit, etsi potentiam faciendi aliqua quæ non potest facere8. Scit igitur et8 anima Christi omnia quæ scit10, in Verbo Dei, quod liquidius et præsentius omni creatura contemplatur, ut ei unita, in quo etiam angeli et quæ Dei sunt et quæ futura sunt, cognoscunt. Quomodo intelligenda sunt verba Ambrosii super Lucam11 9. — Sed si anima illa non habet tantam potentiam quantam et Deus, nec homo assumptus12quantam et Deus, quomodo ergo intelligitur illud Ambrosii super Lucam13, ubi Angelus de nascituro Filio Virginis ait, (i, 32) : « Hic erit magnus, et Filius Altissimi vocabitur ? » Non ideo, inquit, erit magnus, quod ante partum Virginis magnus non fuerit, sed quia potentiam, quam Dei Filius naturaliter habet, homo erat ex tempore accepturus, ut una sit persona homo et Deus. Ecce aperte dicit, quod homo erat accepturus ex tempore potentiam, quam habuit Dei Filius naturaliter. Sed si homo accepturus illam potentiam erat, ergo vel persona vel natura hominis. Sed persona non, quia semper habuit et habet. Ergo natura. Si natura, ergo anima. Nam de carne constat quod accipere non potest. 1. Ed. « igitur ». — 2. N. om. per homol. « quædam scivit, et ». — 3. Ep. 14 ad Ferrandum, respons. ad q. 3, n. 29 (L. 65, 418). — 4. Quar. « igitur ». — 5. Quar. « ergo ». — 6. Quar. ad. « se ». — 7. Quar. « omnia quæ Deus facit, ne omnipotens... » -— 8. F. « quæ potest non facere ». — 9. Quar. om. « et ».— 10. Quar. « Deus ». — 11. Quar. om. « titulum ». — 12. Quar. ad. « tantam po­ tentiam ». — 13. Beda, Homil. in Annum. (homil. 1 ; L. 94, 11) : « Apud Lyrannum, inquit Quar., ad hunc locum Luc, i, 32, sub nomine Ambrosii ». DISTINCTIO XIV, DIVISIO TEXTUS 429 10. — AJ quod dicimus, illud esse accipiendum de persona, sed non inquantum est Dei, immo inquantum est hominis persona. Una est enim persona Dei et hominis, Filii Dei et Filii hominis, quæ, inquantum est Dei persona, semper1 naturaliter omnipotentiam habuit sed inquan­ tum est hominis, non semper fuit. Illa ergo persona quæ semper fuerat. Dei, futura erat hominis persona ; et secundum hoc quod futura erat hominis persona2, acceptura erat ex tempore potentiam quam natu­ raliter et semper habuerat, in quantum Dei persona. Secundum hanc distinctionem, illud et similia sane accipi possunt. Quæ distinctio in pluribus quæstionum articulis est necessaria adversus quorumdam perplexam verbositatem. Sed cum de rebus constat, in verbis frustra habetur controversia. DIVISIO TEXTUS 11. — « Hic quæri opus est, etc. » (1). Postquam determinavit Magister de plenitudine perfec­ tionis Christi quantum ad gratiam et scientiam, hic comparai perfectionem Christi secundum quod est homo, ad perfectio­ nem divinam. Et dividitur in duas partes. Primo comparat perfectio­ nem animæ Christi ad perfectionem divinam quantum ad scientiam. Secundo, quantum ad potentiam, ibi : « Si vero quæritur quare » (8). Prima dividitur in duas. Primo movet quæstionem. Secundo determinat eam, ibi : « Quibusdam placet » (2). Et hæc pars dividitur in duas. Primo ponit determinationem aliorum. Secundo determinationem suam, ibi : « Quibus respondentes dicimus » (3). Et circa hoc tria facit. Primo respondet ad quæstionem et solvit rationes pro prima determinatione positas. Secundo confirmat suam determinationem, tum per rationem ab aliis inductam quæ est contra eos, ibi : « Illud vero Apostoli etc. » (4) ; tum etiam per auctoritatem, ibi : « Fulgentius etc. » (5) ; tum3 ex ratione, ibi : « Quod etiam ratione potest ostendi4 » (6). Tertio docet evitare quoddam inconveniens, ad quod illi inducebant, si anima Christi omnia sciret, ibi : « Ad id vero quod dicunt » (7). « Si vero quæritur etc. » (8). Hic. comparat animam Christi ad Deum secundum potentiam ; et tria facit. Primo deter­ minat veritatem. Secundo objicit in contrarium, ibi : « Sed si illa anima etc. » (9). Tertio solvit, ibi : « Ad quod dicimus (10). 1. Quar. ad. « et. » — 2. F. om. per homot. « et secundum hoc quod futura erat hominis persona ». — 2. ayS ad « etiam ». — 4. In textu Lombardi « probari ». 430 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Hic quæruntur quatuor. Primo, quam scientiam habuit. Et quia habuit divinam et humanam, et1 de divina in I libro dictum est ; propter hoc quæritur hic Secundoi de perfectione humanæ scientiæ ipsius qua videt Verbum ; Tertio, de perfectione scientiæ ipsius qua videt res in proprio genere ; Quarto, de potentia ipsius. ARTICULUS I Quæstiuncula I III, q. 9, a. i ; Ver., q. 20, a. 1 ; Compend., c. 216. in 12. - AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur Christo non sit aliqua scientia creata. quod 1. Ubi enim est cognitio perfecta, non indigetur3 cognitione imperfecta ; sicut qui scit aliquid per demonstrationem, non indiget scire illud per syllogismum dialecticum. Sed omnis cognitio creata est imperfecta respectu scientiæ divinae Ergo cum in Christo sit scientia Dei increata, videtur quod non oportet in ipso ponere aliquam aliam scientiam. 2. Præterea. Luminare minus offuscatur per luminare majus. Sed scientia non solum se habet ut lux, sed ut luminare illuminans. Ergo scientia minor offuscatur per scientiam majorem. Et ita scientia creata non debet in eodem esse cum increata scientia Dei. 3. Præterea. Omnis perfectio est nobilior perfectibili. Sed omnis scientia est perfectio scientis. Cum igitur nihil creatum sit nobilius anima Christi, nulla scientia creata est in eo, ut videtur4. 13. — SED CONTRA. Plus convenit natura sensitiva et intellectiva in homine, quam natura humana et divina in Christo. Sed cognitio intellectiva in homine non excludit sensitivam quæ est minus perfecta. Ergo nec divina cogni­ tio5 in Christo excludit humanam. 1. Ed. om. « et ». — 2. Ed. « propter hoc secundo quæritur ». >— 3. Ed. « est opus ». — 4. Ed. om. « ut videtur ». — 5. α ad. « perfecta ». DISTINCTIO XIV, ART. I 431 14.—Præterea. « Non esi substantia sine sua operatione», ut dioit Damascenus (lib. II, c. 23 ; G. 94 , 950) et Philo­ sophus (II Cæli et mundi β 3. 286a, 8 ; I. 4, n. 5 et 11). Sed in Christo est intellectus creatus, scilicet anima rationalis. Ergo et cognitio creata quæ est ejus operatio. Quæstiuncula II III, q. 11, a. 5; Ver., q. 20, a. 2. 15. — ULTERIUS. Videtur ouod si est in eo aliqua COGNITIO CREATA, ILLA NON SIT HABITUS, SED ACTUS TANTUM. 1. Ad Hebr., n, dicit Glossa1 quod « natura mentis hamanæ in Christo nihil esti. 2* excellentius ». Sed quædam crea· turæ propter sui perfectionem non indigent aliquo habitu ad cognoscendum, sicut angeli ; ut dicit Maximus super Cæl. hier. Dionysii, (c. 7; G. 4, 65). Ergo multo minus anima Christi. 2. Præterea. Anima Christi est nobilior quam intellectus agens alicujus alterius hominis. Sed intellectus agens non facit operationem suam mediante habitu aliquo. Ergo nec anima Christi aliqua habituali scientia cognoscit. 3. Præterea. Vires naturales non exeunt in actum mediante aliquo habitu, uta patet in calore ignis ; et4 similiter nec Deus. Sed anima Christi magis accedit ad Dei similitudinem quam aliqua res creata. Ergo et ipsa non habet operationem cog­ nitionis mediante aliquo habitu. 16. — SED CONTRA. Christus assumpsit integre naturam nostram. Sed de integritate naturæ est intellectus possibi­ lis. Ergo assumpsit intellectum possibilem. Sed possibilis intellectus non intelligit perfecte nisi per habitum5 perfi­ ciatur. Ergo cum Christus perfecte intellexerit, in eo fuit habitualis scientia. 17. —■ Præterea. Christus vere dormivit, nec tunc ali­ quid amisit eorum quæ scivit. Cum igitur6 scientia dor­ mientis sit scientia in habitu, videtur quod Christus habuit habitualem scientiam. i. Ex Augustino, II Contra- Maxim., c. 25 (L. 42, 803). —- 2. V ad. « altius ve]_ y, — 3. Ed. « sicut ». — 4. Ed. om. « et ». — 5. Ed. « aliquo habitu ». -— 6. Ed. « ergo ». 432 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Quæstiuncula III Ver., q. 20, a. 2. 18. — ULTERIUS. Videtur quod anima Christi me­ diante ALIQUO HABITU NON COGNOVERIT VERBUM. 1. Ad cognitionem enim non requiritur aliud nisi ut cognoscibile cognoscenti uniatur. Sed Verbum unitum est animæ Christi non mediante aliquo habitu. Ergo Verbum cognovit non per aliquem habitum. 2. Præterea. Habitus scientiæ consistit ex speciebus quæ sunt similitudines ipsarum1 rerum cognitarum. Sed anima Christi non videt Verbum per aliquam similitudinem, sed per seipsum. Ergo non cognoscit ipsum per aliquem habitum creatum. 3. Præterea. « Propter quod unumquodque, illud magis. » (Z Post, a 2. 72a, 29 ; I. 6, n. S'.) Si igitur cognoscit anima Christi Verbum mediante aliquo2 habitu, ille habitus magis cognoscit Verbum et erit ei proximius3 quam anima Christi : quod est inconveniens. 19. — SED CONTRA. Gloria respondet4 gratiæ. Sed in Christo fuit habitus gratiæ. Ergo et habitus gloriæ. Sed gloria tota consistit in visione Verbi, ut dicit Augustinus (in psalm. xcs, n. 13 ; L. 37, 1170). Ergo anima Christi aliquo habitu cognoscit Verbum. 20. — Præterea. Ejusdem naturæ est anima Christi et anima nostra. Sed anima nostra non potest pertingere per natu­ ralia sua ad videndum Deum. Ergo nec anima Christi. Et ita oportet quod sit aliquid superadditum naturæ quo videt Deum. Ergo videt mediante aliquo habitu. Quæstiuncula IV Ver., q. 20, a. 2. 21. — ULTERIUS. Videtur quod oporteat alium ha­ bitum SCIENTIÆ PONERE QUO COGNOSCIT VERBUM ET QUO COGNOSCIT RES IN VERBO. 1. Ed. om. « ipsarum ». — 2. RA. « alio » ; N. : « mediante aliquo alio, ille alius magis, etc. ». — 3 Ed. « magis proximus » ; α « proximior » contra βγ&. —■ 4. Ed. « corresponde! ». — 5. Cf. etiam in ps. 36, n. 8 (L. 37, 368). DISTINCTIO XIV, ART. I »'|Τ , ,4 ’Λ· '*f' '* \ J. 433 1. Verbum enim repræsentat res quæ in eo cognoscuntur, sicut speculum species in eo resultantes. Sed qui videt speculum, non tantum in eo imprimitur similitudo speculi, sed etiam rerum similitudines in speculo resultantes. Ergo et1 in eo qui videt res in Verbo, oportet ponere alium habitum specierum rerum visarum in Verbo, et ipsius Verbi. 2. Praeterea. Omnis scientia est secundum similitudinem2 scientis ad rem scitam, ut dicunt Philosophi. Si ergo3 aliquis videt res aliquas4 in Verbo, oportet quod intellectus assi­ miletur illis rebus. Et sic cum habitus cognitivus consistat in assimilatione prædicta quæ est per species intellectuales, sequitur idem quod prius. 3. Praeterea. Ponamus quod aliquis videns in Verbo, desinat videre Verbum, sicut Paulo contigit ut dicitur : constat quod iste non obliviscitur eorum quæ vidit in Verbo. Ergo cognoscit ea non in Verbo, quia non videt5 Verbum. Ergo cognoscit ea in speciebus propriis. Et sic idem quod prius. 22. ■— SED CONTRA. Ubi unum propter alterum, ibi unum tantum, ut dicit Philosophus (III Top., γ 2. 117a, 18 sq.) Sed qui videt res in Verbo, non cognoscit eas nisi per Verbum cognitum. Ergo non est ibi nisi unus habitus. 23. —-Praeterea. Ubi est unus actus, non sunt plures habitus. Sed eodem actu cognoscit anima Verbum et ea quæ videt in Verbo. Ergo non est ibi quantum ad hoc diversus habitus. Quæstiuncula V III, q. 9, a. 3 ; q. 12, a. 1 ; Ver., q, 20, a. 2, 3 ; Compend., c. 216. 24. — ULTERIUS. Videtur quod præter hanc scien­ tiam QUA COGNOSCIT RES IN VERRO, NON HABEAT ALIAM SCIENTIAM DE REBUS. 1. Unius enim et secundum idem et respectu ejusdem, est tantum una perfectio. Sed Christus secundum humanam naturam habet cognitionem in Verbo de rebus creatis. Ergo ipse secundum humanam naturam non habet earumdem rerum aliam cognitionem vel scientiam. 2. Præterea. I Cor., xm, 10 : « Cum venerit quod perfec­ tum est, evacuabitur quod ex parte est. » Sed cognitio qua cog­ 1. β om. < et ». — 2. Ed. « assimilationem ». ■— 3. Ed. « igitur ». — 4. Ed. «alias ». — 5. Ed. « vidit ». 434 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM noscuntur res in Verbo, est perfecta respectu alterius modi cognitionis rerum. Ergo cum ipsa non est alia in Christo cognitio. 3. Præterea. Propter hoc quod Christus habet visionem comprehensoris, non ponitur in eo fides quæ est viatoris cognitio divinorum. Sed scientia rerum in Verbo est pro­ prium1 comprehensoris. Ergo cum ea non oportet ponere aliam cognitionem quæ competit viatoribus. 25. — [SED]2 CONTRA. Cognitio matutina in angelis, qua cognoscunt res in Verbo, non excludit vespertinam3 qua cognoscunt res in propria natura. Sed anima Christi est perfectior in cognoscendo quam aliquis angelus. Ergo et ipsa habet duas cognitiones. 26. — Præterea. Plus distat a perfectione cognitionis in Verbo cognitio sensitiva quam cognitio intellectiva in proprio genere. Sed cognitio in Verbo non excludit in Christo sensitivam cognitionem. Ergo multo minus cognitionem rerum in pro­ prio genere. Solutio I 27. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆS­ TIONEM quod cum in Christo sit una persona et duæ naturæ, considerandum est utrum ea quæ attribuuntur Christo, pertineant ad rationem personæ vel ad rationem naturæ. Et si quidem ad rationem personæ, sic oportet in Christo illud unum tantum ponere, sicut unum esse, unum4 supposi­ tum, unam hypostasim et sic de aliis. 28. — Si autem pertinet ad naturam : aut ad alteram tan­ tum, aut ad utramque. — Si autem5 ad alteram lanium, sic6 est unum tantum ; sicut una immensitas et una anima. ·— Si autem ad utramque, sic, quia naturæ in Christo sunt integræ, oportet ponere talia esse duo ; sicut duas voluntates, duo libera arbitria. Unde cum scientia pertineat ad naturam humanam et divi­ nam, oportet in Christo ponere duas scientias, unam creatam et aliam increatam. 29. — AD PRIMUM igitur dicendum quod scientia est de his quæ consequuntur naturam humanam, secundum ani­ mam quæ est pars ejus. Unde licet in Christo sit scientia 1. Ed. « propria ». — 2. αβ om. « sed ». — 3. α « matutinam ». —4. αβδ om. per homot. « tantum esse, unum »; ed. ad. « tantum » ante « esse ». — 5. c Ed om. autem ». — 6. Ed. ad. « iterum ». — 7. β ed. « ergo ». DISTINCTIO XIV, ART, I 435 divina quæ est perfectissima, tamen ea non formaliter perfi­ citur humana natura. Et ideo oportet creatam cognitionem vel scientiam in ea ponere. 30. ■— Ad secundum dicendum quod diversa luminaria per radios suos sunt nata informare easdem res et sunt ejus­ dem rationis in illuminando. Unde effectus minoris lucis non perficitur, quia sensus impletur1 luce majori. Sed scientia creata et increata non sunt unius rationis, nec idem informant. Et ideo non est simile. 31. — Ad tertium dicendum quod nihil prohibet aliquid esse dignius alio secundum quid, quod est indignius simpli­ citer. Sicut etiam color corporis Christi secundum quid est dignior ipso corpore, inquantum se habet ad ipsum sicut actus ad potentiam, cum sit forma accidentalis ipsius ; tamen corpus Christi est dignius simpliciter. Et similiter se habet scientia creata ad animam Christi. Solutio II 32. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod nulla potentia passiva potest in actum exire nisi completa per formam sui2 activi per quam fit in actu ; quia nihil operatur nisi secundum quod est in actu. Impressiones autem activorum possunt esse in passivis dupliciter. — Uno modo per modum passionis, dum scilicet potentia passiva est in transmutari ; — alio modo per modum qualitatis el formæ, quando impressio activi jam facta est connaturalis ipsi passivo ; sicut etiam Philosophus in Prædicamenlis, (c. 8. 9a, 28) distinguit passionem et passibilem qualitatem. 33. — Sensus autem potentia passiva est ; quia non potest esse in actu omnium ad quæ se extendit sua operatio per naturam potentiæ. Non enim potest esse aliquid quod actu habeat omnes colores. Et ideo oportet quod visus sit cognoscitivus omnium colorum, secundum quod est potentia omnes colores quodammodo3, et sic patiendo a coloribus fit in actu et eis assimilatur et cognoscit eos. 34. — Similiter etiam intellectus est cognoscitivus omnium entium ; quia ens et verum convertuntur, quod est objec­ tum intellectus. Nulla autem creatura potest esse in actu totius entitatis, cum sit ens finitum : hoc enim est solius Dei, qui est fons omnium entium, omnia quodammodo in se 1. Ed. « repletur ». — 2 Ed. om. «sui». — 3. Ed. om. per homot. < Et ideo oportet quod visus sit cognoscitivus omnium colorum, secundum quod est * potentia omnes colores quodammodo ». 436 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM præhabens, ut dicit Dionysius, De diu. nom., (c. 5, n. 1 ; G. 3, 815 ; lect. 1, p. 475). Et ideo nulla creatura potest intelligere sine aliquo intellectu qui sit potentia passiva, idest receptiva. Unde nec sensus nec intellectus possibilis possunt operari, nisi per sua activa perficiantur vel moveantur. 35. — Sed quia sensus non sentit nisi apud1 præsentiam sensibilis, ideo ad ejus operationem perfectam sufficit impres­ sio sui activi per modum passionis tantum. 36. ■— In intellectu autem requiritur ad ejus perfectionem quod impressio sui activi sit in eo non solum per modum pas­ sionis, sed etiam per modum qualitatis et formæ connaturalis perfects : et hanc formam habitum dicimus. Et quia quod est naturale, firmiter manet, et in promptu est homini uti sua naturali virtute, et est eidem delectabile quod2 est naturæ conveniens ; ideo habitus est difficile mobilis, sicut scientia ; et eo potest homo uti cum voluerit, et reddit operationem delectabilem. 37. — Sicul autem in sensu visus est duplex activum : unum quasi primum agens et movens, sicut3 lux ; aliud quasi movens motum, sicut color factus visibilis actu per lucem ; ita in intellectu est quasi primum agens lumen intellectus agentis ; et quasi movens motum , species per ipsum facta intelligibilis actu. Et ideo habitus intellectivæ partis confi­ citur ex lumine et specie intelligibili illorum4 quæ per spe­ ciem cognoscuntur. 38. — Quia igitur intellectus Christi perfectissimus fuit in cognoscendo, oportebat quod in Christo habitus esset quo cognosceret ; ut sic impressio activi non solum esset in ipso per modum passionis, sed etiam per modum formæ. 39. — AD PRIMUM igitu r5 dicendum quod homo indiget ad intelligendum lumine intellectuali et in naturali cognitione rerum naturalium, ut per ipsum fiant intelligibiles actu, cum sint intelligibiles® potentia ; et in cognitione supernalurali, ut per lumen infusum ad ea quæ sunt supra se elevetur. 40. — Angelus autem non indiget habitu’ in cognitione naturali, quia8 non abstrahit a phantasmatibus species, sed habet eas innatas ; indiget tamen eo in cognitione supernalurali. Unde dicitur Job xxv, 3 : « Numquid est numerus militum ejus, et super quem non fulget lumen illius ? » Et ideo angeli in9 cognitione naturali non indigent habitu, secundum 1. Ed. « ad ». — 2. β « quoniam ; ed. « quia ». — 3. Ed. « ut ». — 4. Ed. » eorum », — 5. β et ed. « ergo ». ■— 6. Ed. ad. « in ». — 7. /3 « lumine » ; γ8 om. — 8, αβι » quæ » contra γ&θκ RANVPF. — 9. a om. « in ». DISTINCTIO XIV, ART. I 437 quod ad habitum requiritur lumen ; exigitur autem secundum’ quod requiritur species rerum, propter hoc quia habent esse limitatum. Unde dicitur in libro De causis (lect. 10; I, 247) quod omnis intelligentia est plena formis. 41. — Anima autem Christi, quod1 sit superior angelis non habet ex natura animæ, — quia sic quaelibet anima esset superior angelo, sicut nec corpus ejus habet ex natura corporis quod sit nobilius nostris animabus ; — sed habet ex unione. Unde omnia quæ superadduntur a Deo in anima Christi et in angelis, sunt eminentius in anima Christi quam in angelis. 42. ■— Ad secundum dicendum quod anima intellectiva comparatur ad res intelligendas dupliciter : Uno modo, ut faciens eas intelligibiles actu ; quia non omnes res, prout sunt in sui2 natura, sunt actu intelligibiles, sed solum res immateriales. Unde et res materiales intelligibiles efficiuntur per hoc quod abstrahuntur a materia particulari et a conditionibus ejus, ut sic quodammodo intellectui qui immaterialis est, assimilentur. Alio modo comparatur ad res ut cognoscens eas. Et secundum hoc oportet quod sit similis ipsis rebus, ut per propriam rationem cujuslibet rei de ea determinatam cognitionem habeat. 43. — Ad hoc autem quod aliquid assimilet sibi mulla, sufficit quod habeat in actu illam solum4 formam secundum quam dicitur esse similitudo ; sicut per calorem, ignis multa sibi assimilât. Sed ad hoc quod aliquid sit simile multis, oportet quod actu omnium illorum multorum formas habeat ; sicut si in pariete sint similitudines diversarum rerum. 44. — Et ideo anima intellectiva potest facere omnia intelligibilia per unam naturam luminis quam in5 actu habet sine hoc quod aliquid6 ab alio recipiat. Et ideo potentia quæ hæc efficit est simpliciter activa, et dicitur intellectus agens, qui non operatur aliquo habitu mediante. Sed cum essentia animæ sit limitata, non potest per eam assimilari omnibus quidditatibus rerum intellectarum. Unde oportet quod ista assimilatio compleatur per hoc quod aliquid aliunde recipit7. Et ideo potentia qua hoc8 perficitur, quasi passiva est, secundum quod omne recipere dicitur pati, 1. a « cum ». — 2. Ed. « sua ». — 3. RA. om. « sibi ». —- 4. Ed. « solam ».— 5. Ed. om. « id »» — 6. Ed. ad. « aliud ». — 7. α « accipit ». — 8. Ed. om. < hoc ». 438 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM et vocatur possibilis intellectus qui operatur aliquo habitu mediante. 45. — Quamvis autem possibilis intellectus in Christo sit nobilior simpliciter ex unione quam intellectus agens in nobis, tamen non est nobilior ex ratione potentiæ ; sicut nec sensus ejus nobilior est intellectu nostro ex ratione potentia». Unde non sequitur quod si intellectus agens in nobis non est subjectum alicujus habitus, nec possibilis intellectus in Çhristo. 46. — Ad tertium dicendum quod potentiæ naturales operantur circa aliqua determinata. Unde possunt secundum suam naturam esse in actu simpliciter respectu illorum. Et ideo non oportet quod eis aliquid addatur ad producendum suum effectum. 47. — Sed anima humana habet operationem circa ens simpliciter. Et ideo, cum habeat possibilitatem in suo esse, oportet quod ejus possibilitas perficiatur per aliquid additum, ad hoc quod operetur. Solutio III 48. ■— AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod habitus scientias ex duobus constat, ut dictum est : scilicet ex lumine intelligibili1 et ex similitudine rei cognitæ. In cogni­ tione autem qua anima Christi vel quælibet alia2, videt Verbum per essentiam, non potest esse habitus quantum ad speciem, quæ sit similitudo cogniti. 49. — Cum enim omne quod recipitur in aliquo, sit in eo per modum recipientis, essentiæ divinæ similitudo non potest in aliqua creatura recipi, quæ perfecte repræsentet ipsam, propter infinitam distantiam creaturæ ad Deum. Et inde est quod illud quod in Deo est unum et simplex, creaturæ diver­ sis formis et perfectionibus repræsentant, unaquaque earum deficiente a perfecta repræsentatione essentiæ divinæ. Similitudo autem alicujus rei recepta in vidente non facit eum videre rem illam, nisi perfecte eam repræsentet ; sicut similitudo coloris in oculo existens, non facit videre lucem perfectam, quia in colore non est nisi quædam obumbrata participatio lucis. Et ideo quicumque intellectus cognosceret Verbum per similitudinem aliquam, non diceretur videre essentiam Verbi. Et ita palet quod anima Christi et quælibet alia anima quæ 1. Ed. « intellectuali ». — 2. Ed. « anima ». DISTINCTIO XIV, ART. I î (I f 439 videt Verbum per essentiam, non videt eum1 mediante aliqua similitudine. 50. — Similiter non potest ex parte luminis in visione illa esse habitus quantum ad effectum2 lucis intellectualis, qui3 est intelligibilia facere in actu ; quia res immateriales secundum se sunt intelligibiles in actu, sed oportet quod sit ibi quantum ad alium effectum, qui est perficere intellectum possibilem ad cognoscendum : quod in nobis faciunt species illuminata; lumine intellectus agentis. Sed quia illa visio excedit omnem facultatem naturæ4 creatæ, ideo ad illam visionem non sufficit lumen naturæ, sed oportet ut superaddatur lumen gloriæ. 51. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non est eadem unio qua unitur Verbum animæ Christi in persona, et qua uni­ tur ei ut visibile videnti ; quia unitur corpori in persona, non tamen videtur a corpore. Et ideo licet in illa unione qua unitur anima Verbo in per­ sona, non cadat aliquod medium ; non tamen oportet quod in visione non cadat aliquod medium — non quidem dico medium sicut in quo videtur, ut speculum vel species ; sed sicut sub quo videtur, sicut lumen. 52. — Ad secundum dicendum quod habitus scientiæ non tantum consistit in speciebus, sed etiam in lumine, ut dictum est. 53. — Ad tertium dicendum quod illud lumen non est quid subsistens, ut possit uniri Verbo, quasi cognoscens Verbo ; sed est illud quo assimilatur anima Verbo formaliter, ut possit in visionem Verbi. Sicut in gratia est similitudo quædam animæ ad Deum ; et hæc est similitudo5 nobilior anima secundum quid, et non simpliciter, ut dictum est. Solutio IV 54. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod illud in quo aliquid videtur, est ratio cognoscendi illud quod in eo videtur. Ratio autem cognoscendi est forma rei inquan­ tum est cognita, quia per eam fit cognitio in actu. Unde sicut ex materia et forma fit® unum esse ; ita ratio cognoscendi et res cognita sunt unum cognitum ; et propter hoc utriusque, inquantum hujusmodi, est una cognitio secundum habitum et secundum actum. Et ideo7 non est alius habitus quo cognos­ 1. Ed. « ipsum ». — 2. αδ « officium ». — 3. a quod », ed. « cujus ». — 4. α ad. « humanæ ». ■— 5. Ed. om. « similitudo ». — 6. Ed. « est ». — 7. Ed. « ita ». 440 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM citur Verbum et ea quæ in Verbo videntur ; sicut nec alius habitus quo cognoscitur medium demonstrationis et con­ clusio, secundum quod medium ad conclusionem ordinatur. 55. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quando videntur res in speculo, species istarum rerum non imprimuntur a rebus in sensum, sed a speculo. Unde imprimuntur omnes istæ species in sensum, ut conclusæ in una specie speculi, non quia sit alia species speculi et alia species rei visæ in speculo. 56. ·—Sed in visione Verbi non imprimitur aliqua similitudo a Verbo in animam, per quam videatur, ut dictum est ; sed ipsum per essentiam suam animæ unitur. Et ideo in ipsa essen­ tia Verbi videntur aliæ res, quia essentia Verbi habet ratio­ nem speculi et rationem similitudinis speculi1 quæ fit in visu a speculo. 57. — Ad secundum dicendum quod anima assimilatur rebus quas cognoscit in Verbo, non per aliquas formas illa­ rum rerum impressarum in anima, sed per hoc quod Verbum ipsum efficitur ut forma animæ videnti, inquantum videtur ab ea, et ipsum Verbum est similitudo omnium illarum rerum. 58. ■— Ad tertium dicendum quod sicut abeuntibus rebus sensibilibus remanent impressiones rerum, secundum quas est imaginatio ; ita etiam abeunte Verbo, in ipso qui desinit videre Verbum, remanet impressio a Verbo in anima ejus, per quam cognoscuntur ea quæ in Verbo viderat per species illarum rerum ; et hæc erit quasi reliquiæ2 præteritæ visionis. Solutio V 59. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod secundum Philosophum in III De anima (y 4. 429b, 30; 1. 9, n. 722), intellectus possibilis est in potentia ad omnia intelligibilia. Omne autem quod est in potentia ad formam aliquam, remanet imperfectum, nisi illa forma fiat in eo. Unde cum intellectus Christi non sit imperfectus, oportet quod formæ rerum ad quas intellectus possibilis est in potentia, sint descriptæ in eo. Sed secundum quod cognoscit Verbum, non depingitur in eo neque similitudo Verbi, neque res quæ videntur in Verbo, ut dictum est. Unde oportet quod præter visionem qua videt res in Verbo, habeat aliam scientiam 1. RANVP. om. per homot. « et rationem similitudinis speculi », inde NVP, emendaverunt textum sic α rationem speciei. » — 2. Ed. « reliquia » 441 DISTINCTIO XIV, ART. II de rebus, secundum quod cognoscit eas per proprias simi­ litudines in propria natura. 60. — Et sic habemus 1res scientias Christi. Una est divina, quæ est increata. Alia qua cognoscit res in Verbo et Verbum ipsum, quæ est scientia comprehensoris. Alia1 qua cognoscit res in propria natura, quæ competit ei secundum quod est homo in solis naturalibus consideratus. 61. — AD PRIMUM ergo dicendum quod istæ duæ scientiæ ultimæ non sunt unius rationis, nec unius speciei ; et ideo non est incongruum2 quod sint in eodem3, ratione ejusdem. 62. — Ad secundum dicendum quod verbum Apostoli intelligendum est de perfecto et imperfecto in eadem specie. Et ideo non4 est inconveniens quod in eodem sint diversæ5 perfectiones diversarum specierum quarum una sit major altera. 63. — Vel dicendum quod scientia rerum in proprio genere non habet aliquam imperfectionem ex parte cognoscentis ; unde etiam in beatis est, quamvis sit inferior illa scientia qua videntur res in Verbo propter ignobilius medium cognoscendi. Unde non est simile de fide, quæ importat imperfectionem ex parte credentis. Et per hoc patet responsio ad tertium. ARTICULUS II Quæstiuncula I IU, q. 10, a. 1 ; Ver., q. 20, a. 4, 5 ; Compend., c. 216 ; I Tim., c. 6, 1. 3. 64. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur ÇUOD ANIMA CHRISTI VERBUM VIDENDO COMPREHENDERIT. 1. Sicut enim dicit Isidorus (I Sentent., c. 3, η. 1 ; L. 83, 543) : Trinitas sibi soli nota est et homini assumpto. Sed visio qua Deus videtur, soli Deo6 conveniens et nulli alii creaturæ purae7, est visio comprehensionis. Ergo homo assumptus comprehendit Trinitatem. 2. Præterea. Magis8 est uniri Deo quantum ad esse per­ sonæ quam quantum ad visionem. Sed, sicut dicit Damas­ cenus (lib. III, c. 6 ; G. 94, 1003) : tota natura divina unita 1. Ed. « tertia ». —■ 2. Ed. « inconveniens »; β « congruum ». — 3. Ed. ad' « non ». —« 4. Ed. « non tamen ». —· 5. Ed. om. « diversæ ». —» 6. Ed. ad « est ». — 7. Ed. ad. « quia ». — 8. Ed. « majus. » 442 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM esl carni in persona Filii. Ergo multo fortius tota divina natura unita est animæ per modum visibilis. Et ita anima Christi comprehendit Divinitatem1 Verbi. 3. Præterea. Verbum est simplex, non divisibile. Sed simplex non potest ab aliquo capi quin comprehendatur, quia non potest esse partim intra capientem et partim extra. Cum igitur anima Christi Verbum videndo capiat, videtur quod ipsum comprehendat. 65. ■— SED CONTRA. Secundum Augustinum (lib. De videndo Deum seu Epist. cxlvii ad Paulinam, c. 9 ; L. 33, G06), illud proprie comprehenditur cujus fines conspiciuntur. Sed Verbi, cum sit infinitum, fines conspici2 non possunt. Ergo non potest comprehendi ab anima Christi. 66. —Præterea. Nulla potentia substantiæ finitæ est infinita. Sed anima Christi, cum sit creata, est substantia finita. Ergo omnis virtus ejus est finita ; ergo et capacitas ejus. Sed capa­ citas finita non comprehendit infinitum. Cum igitur Ver­ bum sit infinitum, non potest comprehendi ab anima Christi. Quæstiuncula II III, q. 10, a. 2, 3 ; Ver., q. 8, a. 4 ; q. 20, a. 4, 5 ; Compend., c. 216 ; Quodl., hi, q. 2, a. 1. 67. — ULTERIUS. Videtur gnoscat OMNIA OUÆ quod COGNOSCIT in Verbo non co­ VERBUM. 1. Marci, xiii, 32 : « De die illa nemo scit, neque Filius, sed solus Paler. » Sed non loquitur de Filio secundum divinam naturam, secundum quam habet eamdem scientiam cum Patre. Ergo loquitur de Filio secundum humanam naturam. Ergo Christus secundiim animam non omnia scit quæ scit Deus. 2. Præterea. Deus scit infinita. Sed anima Christi, cum sit finita, non potest comprehendere infinita. Ergo non omnia scit quæ scit Deus. 3. Præterea. Ex infinitate3 divinæ potentiæ est quod potest infinita facere. Sed anima Christi non comprehendit infinitatem divinæ potentiæ. Ergo non comprehendit omnia quai Deus potest facere. Sed Deus scit omnia quæ potest facere. Ergo anima Christi non habet scientiam omnium quæ Deus scit. 1. Ed. « Deitatem ». α « inspici ». — 3. ayâ « divinitate ». DISTINCTIO XIV, ART. II 1 ¥ - XΛ ,|· -■» 443 4. Præterea. Quanto aliquis intellectus est altior, tanto ex uno potest plura cognoscere. Et propter hoc dicitur scientia superiorum esse universalior quam inferiorum in lib. De causis, (lect. 4; 1,212), et a Dionysio, (c. 13, Cælesl. hier., n. 3 ; G. 3, 299). Sed intellectus divinus est altior in infinitum quam anima Christi. Ergo in infinitum plura ex seipso potest cognoscere quam anima Christi ex visione unius divinæ essentiæ. 68. — SED CONTRA. Apoc., v, 12 : « Dignus esi agnus qui ' occisus est accipere Divinitatem et sapientiam. » Glossa (L. 114, 721) : « id est omnem cognitionem. » Ergo cum agnus sit occisus secundum humanam naturam, videtur quod Christus secundum humanam naturam omnem cognitio­ nem habeat. 69. — Præterea. Nullum bonum est quod anima Christi non amet, quia habet perfectam caritatem. Sed non amatur nisi cognitum. Ergo nullum bonum est quod non cognoscat. Sed omne quod est, inquantum est, bonum est. Ergo cognos­ cit omnia. Quæstiuncula III Ver., q. 20, a. 4 ; Compend., c. 216. 70. — ULTERIUS. Videtur quod Deus. cognoscat omnia ita limpide ut 1. Limpiditas enim visionis impeditur per obscuritatem potentiæ videntis aut ipsius medii. Sed in potentia intel­ lectiva Christi non est aliqua obscuritas, cum ejus anima sit speculum clarissimum et mundissimum ; medium autem est idem in quo videt Deus et ipsa anima Christi, scilicet ipsa essentia divina. Ergo anima Christi non minus limpide videt quam Deus. 2. Præterea. Si Deus magis limpide cognoscit1 quam anima Christi, limpiditas in infinitum limpiditatem excedit. Sed inter infinite distantia possunt esse infinita media. Ergo possunt esse infinitæ creaturæ magis limpide cognoscentes quam anima Christi. 3. Præterea. Defectus limpiditatis in intelligendo con­ tingit ex hoc quod virtus intellectiva non potest sufficienter supra rem intelligendam, sive contingat ex excellentia rei 1. RANVP. : « videt ». — 444 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM intelligendæ, ad quam non attingit2 intellectus ; sive ex defectu ejus, quia intellectus agens non potest ei dare per­ fecte potentiam intelligibilem3 ; sicut4 ea quæ non habent esse perfectum, sicut tempus et motus. Sed anima Christi sufficienter potest super omnem naturam creatam. Ergo omnia quæ in Verbo videt, videt in termino limpiditatis. Ergo Deus non magis limpide videt quam anima Christi. 71. — SED CONTRA. Quanto magis8 visus est acutior, tanto visio limpidior. Sed visus divinus est in infinitum acu­ tior et potentior in intelligendo quam visus animæ Christi. Ergo in infinitum limpidius videt. 72. — Præterea. Major lux majorem claritatem visionis causât. Sed lux increata qua videt Deus, est in infinitum major quam lux creata intellectus Christi. Ergo Deus in infinitum limpidius videt. Quæstiuncula IV 73. — ULTERIUS. Videtur quod anima Christi UNO INTUITU OMNIA VIDEAT QUÆ IN VERBO non COGNOSCIT. 1. Quia, sicut dicit Philosophus (II Top., β 10. 114”, 35) : scimus plura, inlelligimus vero unum. Sed non videt anima Christi aliqua in Verbo nisi intelligendo. Ergo non potest uno intuitu omnia videre. 2. Præterea. Anima Christi in Verbo videt omnia quæ videt Verbum. Sed Verbum videt infinita. Ergo et anima Christi videt infinita. Si igitur simul actu omnia videret quæ ibi videt, esset pertransire actu infinita : quod non contingit. 3. Præterea. Quantitas virtutis commensuratur opera­ tioni. Sed anima Christi eSt finita. Ergo non potest in ope­ rationem infinitam nec in infinitas operationes simul. Sed si omnia infinita videt anima Christi simul diversis operatio­ nibus secundum diversa objecta, habet infinitas operationes simul. Si autem una operatione, habet infinitam operationem : quod est impossibile. Ergo non videt omnia actu simul quæ videt in verbo. 4. Præterea. Angeli beati non6 vident simul actu quæ2. Ed. « pertingit ». — 3. Ed. « rationem intelligibilis. » — 4. Ed. ad. « sunt. » — 5. NVP. om. « magis ». — 6. α om. « non ». DISTINCTIO XIV, ART. It K fe * 445 cumque1 vident in Verbo ; unde et unus alium illuminat, Sed visio qua anima Christi videt in Verbo, est similis illi visioni. Ergo non omnia simul videt in Verbo. 74. — SED CONTRA. Philosophus dicit in I Elh., (a 9. 1099a, 1 ; 1. 12), quod felicitas non consistit in habitu, sed in operatione. Sed Christus est perfecte felix et beatus. Ergo est in actu omnium eorum quæ cognoscit. 75. —Præterea. Quæcumque cognoscuntur, cognoscuntur vel actu vel habitu. Sed Christus non videt per aliquem habitum specierum ea quæ videt in Verbo. Si ergo non videt actu, nullo modo cognoscit nisi in potentia. 76. — Præterea. Quæcumque videntur in una specie simul videntur, sicut homo simul videt quantitatem et colorem. Sed omnia quæ videt anima Christi in Verbo, videt in una essentia Verbi quasi in una specie. Ergo anima Christi omnia simul videt. Solutio I 77. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUAESTIO­ NEM quod illud proprie comprehenditur quod attingitur ab intellectu secundum totam rationem suæ cognoscibilitatis, et hoc est fines ejus conspici : non quidem rei, quia sic Deus seipsum non comprehenderet, quia fines non habet ; sed quia secundum omnem rationem qua est cognoscibilis seipsum cognoscit, ideo comprehendere seipsum dicitur. Et quia unumquodque est cognoscibile secundum quod est ens, ideo dicta comprehensio contingit quando adæquatur ad essentiam rei efficacia intellectus in intelligendo. 78. — Cum autem intellectus duo habeat in intelligendo : scilicet lumen intellectuale quo intelligere potest, et simi­ litudinem rei intellectae qua sua intellectualis operatio deter­ minatur ad hanc rem cognitam ; quodcumque horum exce­ datur a re secundum quod est2 in suo esse, intellectus illam rem non comprehendet3. 79. — Sed in hoc differt. Quia si excedat res similitudinem intellectus qua4 ipsam intelligit, tunc intellectus non attin­ git ad videndam essentiam illius5 rei ; quia, ut dictum est, per similitudinem illam intellectus6 determinatur ad rem cogni­ tam. Sicut si species intelligibilis repræsentaret7 hominem inquantUm est sensibilis et non inquantum est rationalis, 1. Ed. « quidquid ». — 2. α « hoc », seda in marg. habet « quod est ». —. 3. βγ& « comprehendit. » — 4. Ed. ad. « rem ». ■—·5. γακ « ipsius ». — 6. αβγδ om * « illam », α insuper om. « intellectus » contra θικ et ed. — 7. F. «repræsentet. » 446 SCRIPTUM SUPER HI LIB. SENTENTIARUM tunc enim non videtur essentia hominis. Quocumque enim subtracto de essentialibus rei, remanet1 essentia alterius speciei. 80. — Si autem res excedat lumen intellectus et non speciem ; tunc videbitur quidem essentia rei, sed non modo perfecto ut cognoscibilis est, eo quod, ut dictum est, ex lumine intellectuali est efficacia intelligendi. 81. — Sed quia esse quod recipitur in creatura, deficit ab eminentia8 esse Creatoris, ideo omnis intellectus creatus cognoscens Deum per similitudinem aliquam sive impressam, sive a rebus acceptam3, non videt essentiam Dei ; sed ad hoc quod videat Deum, oportet quod ipsa Dei essentia conjungatur intellectui ut forma qua cognoscit determinate : quod est in omnibus beatis. 82. ·— Sed quia lumen intellectuale facit intelligentem simpliciter, ideo oportet quod omnis intellectus intelligat per lumen quod sit in ipso. Unde4 lumen intellectuale quod est in intellectu creato receptum, quo Deum videt, defi­ cit ab esse divino. Et ideo, quamvis essentiam Dei videat, non tamen perfecto modo videt. Et propter hoc intellectui creato communicari non potest quod Deum comprehendat. 83. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Isidorus loquitur de perfecta cognitione Trinitatis, quia® Trinitas de seipsa perfectam habet cognitionem simpliciter ; sed anima Christi6 habet de ea perfectam cognitionem in genere creaturæ. 84. — Vel dicendum quod non loquitur de comprehensione ipsius Trinitatis secundum se, sed quantum ad omnia quæ in seipsa’’ Trinitas cognoscit; quia omnia illa cognoscit in ipsa8 anima Christi, non autem aliqua alia creatura. Ve] si intelligatur de comprehensione Trinitatis in se; tunc homini assumpto convenit, non ratione naturæ humanæ, sed ratione divinæ. 85. — Ad secundum dicendum quod sicut nihil est de divina natura quod non sit humanæ8 unitum in' persona Verbi, nec10 tamen humana11 adæquatur divinæ naturæ, propter quod divina natura tota unita dicitur humanæ naturæ. non tamen12 conclusa in humana natura ; similiter quia nihil est de natura Verbi quod anima Christi non videat, nec tamen ei adæquatur, potest dici quod anima Christi totam naturam Acerbi videt, non tamen eam comprehendit, quia eam non totaliter videt. 1» Ed. « manet. — 2. αβ « essentia ». —* 3. α « distinctam vel acceptam ». — 4. Ed. ad. « per ». —5. Ed. « quæ ».— 6. βγδ cm. « Christi ». — 7. a « ipsa ».— 5. Ed. « ea ». — 9. Ed. ad. « naturæ ». — 10. Ed. « non ». — 11. Ed. ad. « natura ». — 12. Ed. om. « tamen ». DISTINCTIO XIV, ART. II 447 86. — Id1 enim totaliter videtur cujus visibilitas non exce­ dit modum videntis, ut scilicet videns ita perfecte videat sicut res perfecte visibilis est. Unde qui habet opinionem tantum de quo scientia haberi potest, non totaliter cognoscit illud. 87. — Et ideo nullus intellectus creatus potest essentiam Dei totaliter videre, quia ejus efficacia in intelligendo non est tanta quanta est veritas sive claritas divinæ essentiæ secundum quam visibilis est : quod solius divini est intellec­ tus ; et ideo ipse solus seipsum totaliter cognoscit. 88. ■— Ad tertium dicendum quod non negatur Verbum ab anima Christi comprehendi, quia partem ejus videat et partem ejus non videat, sed quia non ita perfecte videt sicut visibile est. Sicut etiam duorum qui unam conclusionem sciunt, unus perfectius2 scit, non quia alter conclusionis partem sciat et partem ignoret, sed quia unus scit per medium efficacius quam alter. Solutio II 89. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod Quidam dixerunt omnem intellectum videntem Deum videre omnia quæ videt Deus. Sed hoc non est necessarium ; quia cum res videntur3 in Deo, Deus est quasi medium cognoscendi illas res. Non est autem necessarium quod qui cognoscit medium aliquod, cognoscat omnia4 quæ per medium illud cognosci possunt, nisi plenarie medium illud, secundum totam virtutem suam cognoscat. 90. — Et ideo ipse Deus, qui seipsum comprehendit, omnia quæ in eo sunt qualitercumque, cognoscit, sed diver­ simode. Quia ea quæ sunt vel5 erunt, vel fuerunt secundum quodcumque tempus, scit scientia visionis ; quia illud proprie videtur quod habet esse extra videntem. Et quamvis essentia per quam videt sit una ; tamen quia per distinctas rationes ideales ea videt, ideo distinctam cognitionem de eis habet, dum unumquodque cognoscit secundum propriam ideam, sicut bonum ; vel per oppositi ideam, sicut malum. Distinc­ tio autem6 harum rationum est ex diverso respectu exempla­ ris, scilicet divinæ essentiæ, ad res visas. 91. — Sed ea quæ nec sunt nec erunt nec fuerunt, et tamen potuissent esse vel fuisse vel futura esse, cum in seipsis non sint, 1. Ed. « Illud ». — 2. Ed. « perfecte ». — 3. αβγ3 « videtur ». — 4. Ed. ad. illa ». — 5. Ed. om. « vel ». — 6. α om. « autem ». 448 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM nullam in seipsis distinctionem habent, nec sunt nisi in poten­ tia ipsius Dei, in qua unum sunt. Unde non possunt esse respectus diversi secundum quos distinguantur rationes horum possibilium. Et ideo hæc non cognoscit Deus per ideas distinctas, sed per cognitionem suæ potentiæ, in qua sunt. Et ideo dicitur hæc cognoscere simplici inlelligentia, quia intelligere1 est concipere etiam ea quæ non sunt extra concipientem2. 92. — Sed quia omne quod agit aliquid vel potest agere, agit illud secundum quod est ens actu ; ideo impossibile est quod aliquis sciat omnia quæ ex aliqua causa possunt produci, nisi comprehendat entitatem ejus. Et quia nullus creatus intellectus comprehendit essentiam divinam, ideo nullus intellectus creatus potest scire omnia quæ Deus facere potest. [Et hæc sunt illa quæ Deus scit simplici intelligentia3.]Sed ea quæ sunt vel4 erunt vel fuerunt, deficiunt ab infinitate divinæ potentiæ, quia plura facere posset. Unde non prohibetur aliquis intellectus creatus cognoscere ea omnia ; sed unusquisque tanto plura eorum in Verbo cognoscit, quanto perfectius Verbum intuetur. 93. — Et quia anima Christi perfectissime inter creaturas Verbum intuetur, ad terminum hujus cognitionis pervenit, scilicet quod scit omnia quæ sunt5, erunt vel fuerunt, non solum facta, sed cogitata vel dicta. Et quia comprehendit quamlibet essentiam creatam, ideo scit omnia quæ sunt in potentia seminali creaturæ cujuscumque, eo modo quo Deus scit quæ sunt in potentia sua. Sic igitur6 dicendum est quod videt in Verbo omnia quee videt Verbum7. 94. — AD PRIMUM ergo dicendum quod dicitur Filius nescire, quia non facit nos scire, ex eo quod ad nos mittitur. Similiter nec Spiritus sanctus, sed solus Pater scire dicitur, quia ipse non mittitur. Unde scientia Patris intelligitur quantum ad hoc quod in se scit, a qua scientia non exclu­ ditur Filius et Spiritus sanctus ; ut sic intelligatur de Filio non solum inquantum homo, sed etiam inquantum Deus. Vel potest intelligi de Filio secundum humanam naturam secundum eumdem modum loquendi. 95. — Ad secundum dicendum quod Deus infinita non scit 1. Ed. « intelligent!» », contra αββικ. — 2. αβγ « ex concipiente ». — 3. αγδοιη. « et hæc eunt illa quæ Deus scit simplici intelligentia ». —4. Ed. om. « vel ». — 5. Ed. om, « sunt ». — 6. Ed. « ergo ». — 7. RANVP. ad. « scientia visionis ». > DISTINCTIO XIV, ART. Il 449 per visionis scientiam ; sciret tamen si generatio in futurum nunquam cessaret : quod Deo possibile est. Et hac positione facta, anima Christi sciret infinita scien­ tia visionis, ut Quidam dicunt ; nunc autem scit infinita simplici intelligentia, inquantum scit omnia quæ possunt fieri per potentiam creaturæ, quæ infinita sunt, ad minus secundum numerum. 96. — Nec hoc impeditur per hoc quod infinita sciret1, propter duo : Primo, quia ista infinita quæ sciret, si generatio semper duratura esset, non cognosceret per infinita, sed per unum scilicet Verbum. Nec tamen comprehenderet illud Verbum ; quia ex illo uno possent adhuc multo plura educi : posset enim aliquas [alias2] species facere. Ea autem infinita quæ sunt3 in potentia creaturæ4 item® cognoscit comprehendendo ipsas creaturas, quæ infinitæ non sunt. Virtus autem cognoscentis6 proportiondtur medio cognoscendi magis quam ipsis cognitis. 97. — Secundo, quia contingit aliquam virtutem limita­ tam esse quantum ad esse, sed non quantum ad rationem illius virtutis ; sicut supra (d. 13, q. 1, q. 2, sol. 2) de gratia dictum est. Et quia ratio virtutis determinatur ad objectum, ideo contingit aliquam virtutem finitam quantum ad essen­ tiam, posse in infinita objecta, sed non operari modo infi­ nito ; quia efficacia infinita in agendo non potest esse nisi ab essentia infinita, cum unumquodque agat secundum quod est ens actu. Sicut virtus solis est ad producendum infinitas herbas, quia quotcumque7 producat, nunquam virtus sua exhauritur ; non tamen agit efficacia infinita. Ita etiam anima Christi, quamvis sit finita in essentia, non tamen prohibetur quin possit infinita cognoscere ; sed quod non possit cognoscere ea limpiditate infinita. 98. — Ad tertium dicendum quod Deus potest facere multa quæ nunquam faciet ; et illa Deus scit scientia simplicis nolitiæ, non autem scientia visionis. Scientia autem animæ Christi non pacificatur8 etiam in numero scitorum scientiæ Dei9 quæ est simplicis notitiæ, sed solum scientiæ visionis, ut dictum est. 99. — Ad quartum dicendum quod Deus scit ex ipsa sua essentia omnia10 quæ potest11 facere, quæ tamen anima 1. yS om. « sciret » ; β « quod est infinita » ; ed. per hoc qnod est ejus sub­ stantia finita ». —2. αβ om. « alias ». —3. θι ad. « infinita. » — 4. Ed. « crea­ turarum ». — 5. βγδ et ed. « iterum » contra αβικ. — 6. β « cognoscibilitatis ». •— 7. β « quandocumque »; ed. quantumcumque ». — 8. a « perficiatur»; β et RA. « perficitur ». — 9. Ed. : « divinæ ». — 10. Ed. om. « omnia » — 11. Ed. ad. « Deus ». COMMENT. iN LIB. SENTENT. - III. — 16 450 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Christi non scit. Et ideo quantum ad hoc Deus plura scit. 100. — Praeterea. Hoc habet locum in illis quæ minor intel­ lectus non comprehendit. Si enim1 comprehendit, tunc omnia scit inferior intellectus in illis quæ scit2 superior, non tamen ita bene. Et ideo cum anima Christi comprehendat3 creaturas, scit omnia quæ sunt in creatura vel actu vel potentia ipsius, non tamen ita limpide ut4 Deus. Solutio III 101. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod claritas vel limpiditas visionis contingit ex tribus. — Primo, ex efficacia virtutis visivæ ; quia qui sunt fortioris visus, magis limpide vident. — Secundo, ex claritate lucis sub qua claritate visibile videtur ; sicut clarius videtur aliquid in lumine solis quam in lumine lunæ. — Terlio, ex comparatione visibilis, vel ejus in quo aliquid videtur, ad videntem ; quia quod a remotiori videtur, minus clare videtur. 102. — Et propter hæc tria non potest anima Christi ita lim ­ pide videre ea quæ videt in Verbo, sicut ipsum Verbum. — Primo, ex hoc quod5 non habet tantam virtutem in intelligendo. — Secundo, quia lumen sub quo videt, deficit a lumine increato. — Terlio, quia essentia divina quæ est exemplar rerum in quo res videntur, est magis conjuncta sibi6 quam alicui creaturæ, quia est idem ei7 secundum rem. 103. — AD PRIMUM igitur8 dicendum quod anima Christi est speculum clarissimum respectu creaturarum; non tamen pertingit ad claritatem divinam. Nec ex hoc sequitur quod sit in eo aliqua obscuritas, sicut nec in minus albo est aliqua nigredo, sed albedo minus intensa. 104. ■— Ad secundum dicendum quod quamvis limpiditas cognitionis divinæ in infinitum excedat limpiditatem cogni­ tionis animæ Christi ; non tamen sequitur quod possit esse aliqua9 creatura limpidius cognoscens quam anima Christi, quia pervenit ad ultimum gradum creaturæ possibilem, sicut supra dictum est de gratia ejus. 105. — Ad tertium dicendum quod limpiditas intelligendi non tantum est ex parte intelligibilis, sed etiam ex parte intelligentis. Unde quamvis aliqua res ab anima Christi scia­ tur secundum omnem suam cognoscibilitatem, tamen melius cognoscitur ab ipso Deo quantum ad modum intelligentis ; eo 1. Ed. ad. « omnia ». — 2. Ed. om. « scit ». — 3. F. « comprehendit ». — 4. Ed. « sicut ». — 5. Ed. « quia ». — 6. β ed. « Deo ». — 7. β ed. om. « ei ». — 8. β ed. « ergo ». — 9. Ed. « alia ». DISTINCTIO XIV, ART. II 451 quod minimum intelligibile intelligit claritate infinita, sicut etiam1 rem parvam creat potentia infinita. Solutio IV 106. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod ratio quam assignant Philosophi, quare intellectus noster non potest plura simul2 intelligere, hæc est, quia3 oportet quod intellectus figuretur specie rei intelligibilis. Impos­ sibile est autem quod simul figuretur pluribus speciebus, sicut impossibile est quod corpus simul figuretur pluribus figuris. Et ita4 si aliqua cognoscuntur per unam speciem, illa nihil prohibet simul cognosci ; sicut homo intelligens quidditatem hominis, simul intelligit animal et5 rationale. Et propter hoc etiam intelligens propositionem, simul intelli­ git prædicatum et subjectum, quia intelligit ea ut unum. 107. ■— Et ideo anima Christi cum6 intelligit omnia quæ sunt in uno, scilicet Verbo, etiam7 simul in uno8 intuitu omnia simul cognoscit actu9. 108. ·— Et similiter esi de aliis bealis quantum ad omnia quæ in Verbo vident ; secus autem est de illis quæ vident per species diversas, qua: simul videre non possunt. 109. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod quando plura intelliguntur in uno10, omnia illa sunt ut unum intelligibile ; et per hoc servatur verbum Philosophi. 110. — Ad secundum dicendum quod Verbum non videt omnia11 per scienliam visionis, ut dictum est. Et de hac12 ve­ rum est quod anima Christi videt quaecumque videt Verbum. Si tamen infinita videret, dicta13 positione facta quod14 generatio semper duraret, non sequeretur quod tran­ siret in infinita ; quia non videret ea pertranseundo de uno in aliud, sed in uno simplici tam Deus quam anima Christi. 111. — Ad tertium dicendum quod omnia quæ videt in Verbo anima Christi, videt una operatione ; non tamen illa operatio infinita est in se, sed materialiter, quia transit super infinita, prædicta positione stante de duratione mundi, sicut etiam dictum est de virtute intelligendi. 1. α « et ». — 2. αβ ad. « comprehendere vel ». — 3. β « quod ». — 4. Ed. « ideo ». — 5. α om. « et ». — 6. θκ om. « eum », θικ ad. « quæ ». — 7. βι et ed. « et ». — 8. α ο/η. per homot. « scilicet Verbo... uno. » — 9. κ et ed. om. « simul »αβ om. « actu ». — 10. a om. « in uno ». — 11. Ed. « infinita » a ad. in marg. « vel infinita ». —12. F. « hoc ». — 13. Ed. « prædicta ». 14. a/fyS ad. « si ». 452 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 112. — Ad quartum dicendum quod unus angelus non illu­ minatur ab alio de his quæ illuminatus videt in Verbo, sed de his quæ non videt, quæ superior videt1 vel in Verbo vel in lumine alterius angeli2 magis3 proportionato, in quo sunt formæ magis particulatæ4. Sicut inferiores angeli illu­ minantur a mediis de his quæ ipsi in Verbo non vident ; medii autem vident vel in Verbo, vel per illuminationem supe­ riorum6 angelorum. AHTICULUS III Quæstiuncula I III, q. 11, a. 1 ; q. 12, a. 1 ; Ver., q. 20, a. 6 ; Compend., c. 216. 113. —AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod illam scientiam qua anima Christi scit secundum RES® IN PROPRIA NATURA, SCIAT OMNIA. 1. Omnis enim potentia quæ non est reducta ad actum, est imperfecta. Sed intellectus possibilis animæ Christi est in potentia ad omnia intelligibilia, quia est quo est7 omnia fieri, ut dicitur8 in III De anima (γ 5. 430», 14 ; 1. 10, n. 728). Ergo si non omnia sciret per proprias similitudines, remaneret imperfectus. 2. Præterea. Hæc est natura intellectus per quam differt a sensu, ut dicitur in III De anima, [γ 4. 429b, 3 ; 1. 7, n. 688; quod quanto intellectus plura et difficiliora intelligit, tanto magis potest intelligere alia leviora. Sed quod est hujusmodi, nihil prohibet quin omnia capere possit9. Ergo anima Christi etiam in propria natura omnia cognoscit. 3. Præterea. Magis impediunt se opposita, ut non possint esse simul, quam quælibet alia. Sed species oppositorum non impediunt se quin simul sint in anima, quia simul habet homo scientiam albi et nigri. Ergo multo minus aliquæ species impediunt se invicem ut non possint simul esse. Et sic idem quod prius. 114. — SED10 CONTRA. Non possunt omnia cognosci in quo non sunt omnia. Sed omnia non possunt esse in uno habitu creato. Ergo cum scientia quam habet Christus de rebus in propria natura sit per aliquem habitum creatum, non potest per istam11 scientiam omnia cognoscere. 1. α om. « quæ superior videt ». — 2. βγ om. « angeli ». — 3. Ed. ad. « sibi ». — 4. RANVP. « particulares ». — 5. β et F. « supremorum ». — 6. β om. « res ». — 7. Ed. « quodammodo ». — 8. F. « dicit ». — 9. Ed. « posset ». — 1Q. α om. ■f sed. ». — 11. γ3 om. « istam » ; ed. « illam ». DISTINCTIO XIV, ART. Ill & 453 115. — Præterea. Per istam1 scientiam Christus confor­ matur nobis. Sed nos non possumus omnia scire. Ergo nec Christus secundum hanc scientiam omnia scivit. Quæstiuncula II Supra, a. 1, 40 ; III, q. 11, a. 2, 4, 5 ; Ver., q. 20, a. 4; Compend. c. 226. 116. — ULTERIUS. Videtur quod Christus habuit minorem angelis. S hanc scientiam 1. Quia quanto intellectus est simplicior, tanto scientia ejus naturalis est major. Sed intellectus angelicus est sim­ plicior quam anima Christi, quia intellectus Christi non exce­ dit terminos humanæ naturæ ultra quos est simplicitas intel­ lectus angelici. Ergo angelicus8 intellectus habet majorem scientiam quam3 scientia naturalis animæ Christi. 2. Præterea. Quanto intellectus est magis propinquus , materiæ, tanto est debilior in cognoscendo. Sed intellectus Christi, cum forma naturalis sit corporis4, magis propin­ quus est materiæ quam intellectus5 angelicus. Ergo debi­ lius cognoscit. Et sic idem quod prius. 3. Præterea. Sicut dicit Isaac : aratio oritur in umbra intelligenliæ. » Intelligentiam autem vocat angelum. Ergo cum Christus habeat intellectum rationalem, videtur quod ejus scientia sit minor quam angelorum. 117. — SED CONTRA. Hebr., n, 9, dicitur quod Christus minoratus est ab angelis solum propter passionem. Ergo scien­ tiam habet potiorem eis. 118. — Præterea. Sicut dicit Dionysius 7 cap. Cœl. hier. (η. 3 ; G. 3, 210) : ipse Christus secundum quod homo, docet angelos. Ergo majorem scientiam habet quam illi. Quæstiuncula III III, q. 11, a. 3, 5 ; Ver., q. 20, a. 3, lm. 119. — ULTERIUS. Aûdetur quod scientiam per modum collationis. Christus non habuit 1. Quia, sicut dicit Damascenus (lib. II, c. 22 ; G. 94, 1. Ed. « illam». — 2. RA. om. « angelicus ». — 3. Ed. ad. « est ». — 4. Ed. « materialis » et ad. « Christi ». — 5. Ed. om. « intellectus ». 454 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 947) : « In Christo non inquirimus consilium neque electionem ». Sed hæc pertinent ad collationem practicam. Ergo eadem ratione non fuit in eo collatio quantum ad speculativam. 2. Præterea. Discursus rationis opponitur deiformitati. Sed anima Christi tota fuit deiformis. Ergo non habet scien­ tiam collativam. 3. Præterea. Discursus rationis contingit, ut dicit Isaac, ex hoc quod habet lumen obumbratum. Sed in anima Christi nulla fuit obumbratio nec obscuritas. Ergo nec habuit scien­ tiam per modum collationis. 120. — SED CONTRA. Christus assumpsit omnia naturalia quæ consequuntur humanam naturam. Ergo assumpsit ratio­ nem. Sed rationis actus est inquirere et conferre. Ergo ipse habuit scientiam collativam. 121. — Præterea. Opponere et respondere pertinent ad scientiam collativam. Sed Christus exercuit officium oppo­ nentis et respondentis, ut dicitur Luc., π. Ergo ipse habuit scientiam collativam. Quæstiuncula IV III, q. 11, a. 6. 122. - - ULTERIUS. VlDETUR quod per plures habitus HÆC SCIENTIA DIVISA FUERIT. 1. Quia scientia sua fuit univoca scientiæ nostræ. Sed nos­ tra scientia est de omnibus quæ Christus scivit, per plures habitus. Ergo et scientia Christi. 2. Præterea. Sicut dicit Philosophus, III De anima (y 8. 431b, 24 ; 1. 13, n. 788) : « scientiæ secantur sicut et res ». Sed Christus habuit scientiam de diversis rebus. Ergo habuit diversos habitus scientiarum. 3. Præterea. Scientiæ dividuntur secundum diversas ratio­ nes cognoscendi. Sed quantum ad hanc scientiam pertinet, ipse non eadem specie sive ratione omnia cognovit, sed plu­ ribus. Ergo non habuit unum tantum habitum scientiæ, sed plures. 123. ■— SED CONTRA. Scientia Christi fuit perfectissima. Sed scientia quanto magis est una, tanto magis est perfecta, ut patet per Dionysium, (De cæl. hier., c. 12 ; G. 3, 291;, DISTINCTIO XIV, ART. Ill 455 et librum De causis, (lect. 10; I, 247). Ergo1 scivit omnia per unum habitum. 124. — Præterea. Scientia regitiva plurium artium non diversificatur per illas artes, sed est unus habitus ; sicut patet de militari respectu omnium2 quæ sub ea sunt. Sed scientia Christi fuit regitiva et quasi architectonica, respectu omnium humanarum scientiarum. Ergo ipse per unum habitum omnia scivit quæ ad hanc scientiam pertinent . Quæstiuncula V III, q. 12, a. 2 ; q. 15, a. 8 ; Compend., c. 216 ; Joan., c. 4,1.1 ; Hebr., c. 5,1. 2, 125. — ULTERIUS. Videtur quod in ista scientia PROFECERIT. 1. Hebr., v, 8 : « Didicit ex iis quæ passus est, obedientiam. » Sed discere est in scientia proficere. Ergo in scientia profecit. 2. Præterea. Non proficere in eo quo3 quis proficere potest est magnus defectus. Sed in omni scientia qua quis non omnia scit, potest proficere. Ergo cum Christus secundum hanc scientiam non omnia sciverit, videtur quod potuerit proficere, et ita quod Christus4 profecerit in ea. 3. Præterea. Intellectus agens abstrahebat species in ipso a phantasmatibus, quia5 hic est actus ejus, alias frustra assumpsisset eum. Sed species abstracta a phantasmatibus recipitur in intellectu possibili. Ergo semper in Christo plures species recipiebantur in intellectu possibili ejus. Ergo pro­ ficiebat in scientia. 4. Præterea. Hoc patet per auctoritatem Ambrosii supe­ rius inductam. (9) 126. —■ SED CONTRA. Damascenus dicit (lib. III c. 22 ; G. 94, 1087) : « Qui dicunt Christum proficere sapientia et ætale8 ut additamentum suscipientem, non eam quæ secundum hypostasim7 unionem venerantur. » Sed illa unio omnino veneranda est. Ergo non debemus dicere quod in scientia profecerit. 127. ■— Præterea. Perfecti non est proficere. Sed Chri­ stus secundum animam perfectus fuit. Ergo non profecit8. 1. Ed. ad. « magis ». — 2. Ed. ad. « scientiarum ». — 3. Ed. « his quæ ». — 4. Ed. om. « quod Christus ». — 5. γ « sed », ed. « et ». — 6. NVP. « et gra­ tia », loco « et aetate ». — 7. Ed. ad. « est ». — 8. Ed. om. totum argumentum. 456 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM Quæstiuncula VI Supra, d. 13, q. 2, 102 ; JH, q. 12, a. 4 ; q. 30, a. 2, lm. 128. — ULTERIUS. Videtur QUOD AB ANGELIS QUAN­ TUM AD HANC SCIENTIAM ACCEPIT1 1. Dionysius enim, 4 cap. Cæl. hier., (η. 4 ; G. 3, 182) dicit : « Per angelos videmus eum sub paternis legibus ordinatum. » Sed quod ordinatur, aliquid ab ordinante accipit. Ergo Christus aliquid ab angelis accepit. 2. Præterea. Luc., χχπ, 43, dicitur quod « apparuit angelus Domini confortans eum ». Sed confortatus a confor­ tante accipit aliquid. Ergo et Christus ab angelo. 3. Præterea. Christus, dum fuit in terra, voluit subdi legalibus ordinationibus, « faclus sub lege», Galat., iv, 4. Sed legalis observantia minoris est dignitatis quam cælestis hierarchia. Ergo et ordini cælestis hierarchiæ subdi debuit. Hæc autem est lex cælestis hierarchiæ ut homines ab angelis sus­ cipiant, ut dicit Dionysius (4 cap. Cælest. hi er.,no 3 ; G. 3, 179). Ergo ipse ab angelis suscepit. 4. Præterea. Corpus ejus impressionem suscepit a corpori­ bus cælestibus. Ergo pari ratione anima a spiritibus cælestibus. 129. — SED CONTRA. Superioris non est ab inferiori reci­ pere. Sed Christus etiam secundum humanam naturam ange­ lis superior fuit, et caput, ut supra dictum est (d. 13, q. 2, a. 2, sol. 2). Ergo ab eis non recepit. 130. — Præterea. Quod immediate recipit2 a Verbo non habet necesse ab angelis recipere3. Sed anima Christi immediate recipit4 a Verbo sibi unito. Ergo non recipit ab angelis. Solutio I 131. — RESPONSIO. Dicendum5 AD PRIMAM QUÆS­ TIONEM quod cognitio rerum in proprio genere et cognitio rerum in Verbo differunt, non quantum ad res cognitas, sed quantum ad medium cognoscendi quod est id in quo res cognoscitur; quia cognitio quæ est rerum in Verbo, habet medium cognoscendi ipsum Verbum ; cognitio autem rerum in proprio genere, habet medium cognoscendi similitudines rerum quæ sunt in intellectu. 132. — Medium autem cognoscendi quod est lumen sub quo videtur res, utrobique creatum est. Hoc autem6 vel est 1. α « recepit ». — 2. Ed. « accipit ». — 3. Ed. « accipere ».—■ 4. Ed. « accipit ». — 5. Ed. « Respondeo ad primam quæstionem dicendo ». — 6. Ed. « enim ». DISTINCTIO XIV, ART. Ill 457 lumen naturale, sicut in his quæ cognoscuntur per rationem naturalem ; vel lumen gratiæ, sicut in his quæ cognoscuntur per fidem et revelationem. Christus autem perfectus fuit secundum animam, et in natura et in gratia1. Non autem perfectio animæ quantum ad naturam esset in ipso, nisi omnia cog­ nosceret2 hoc genere cognitionis quæ per rationem naturalem cognosci possunt ; nec3 esset perfectus in gratia, nisi omnia quæ ad revelationem gratiæ pertinent in hominibus sive in angelis cognovisset ; el ideo hujusmodi hoc genere cognitionis cognovit*. 133. ■— Sed quia similitudo creata deficit a repræsentatione substantiæ increatæ5 ideo hoc genere cognitionis non cogno­ vit ipsam essentiam increatam, nec alia omnia® quæ ad perfectionem partis intellectivæ non pertinent, neque secun­ dum naturam neque secundum gratiam, sicut sunt gesta particularium hominum et hujusmodi : quæ tamen omnia cognovit in Verbo. Et ideo dicendum quod hoc genere cognitionis non cognovit omnia simpliciter. 134. — AD PRIMUM igitur’ dicendum quod ex hac ratione non concluditur nisi quod cognoverit omnia8 quæ per ratio­ nem naturalem cognosci possunt. Quia sicut materia prima est in potentia naturali tantum ad illas formas quæ per agens naturale produci possunt, quamvis Deus alia ex materia illa facere possit9 ; ita etiam intellectus possibilis10 est in potentia naturali eorum tantum quæ per lumen intellectus agentis cognosci possunt. Et11 si hæc tantum cognosceret, imperfectus non esset ; sed Deus ex liberalitate sua infun­ dit amplius lumen gratiæ, per quod etiam plura intellectus possibilis cognoscit. 135. — Ad secundum dicendum quod per ea quæ intellectus (intelligit, non ampliatur12 capacitas, nisi respectu eorum intejligibilium quæ sunt ejusdem generis ; sicut quantumcumque homo fuerit13 instructus in scientiis physicis, nun­ quam perveniet14 ad cognitionem eorum qua' sunt fidei, vel prophetiæ, nisi amplius lumen addatur. Et ita quantumcumque amplietur capacitas ejus ad intelligendum15 res in proprio genere, nunquam perveniet16 ad videndum divinam essentiam, et17 res aliquas in ea. 1. Ed. « secundum naturam et secundum gratiam ». — 2. β « recognovisset » yS « cognovisset ». — 3. Ed. ad. « etiam ». — 4. Ed. « et ideo anima ejus hoc genere cognitionis omnia cognovit».— 5. α ad. « et ». — 6. α ad. « creata », — 7. β ed. « ergo ». — 8. α om. « omnia ». — 9. a « posset ». ·— 10. α om. « possibilis ». — 11. RA. « sed ». ·— 12. α « amplificatur ». — 13. Ed. « sit ». — 14. Ed. « per­ venit ». — 15. αγδ « cognoscendum ». — 16. α « pertinet ». — 17. RANVP. « vel ». 458 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM 136. — Ad tertium dicendum quod non negatur omnia cognoscere hujusmodi cognitionis genere anima Christi, quia species se invicem in intellectu impediant ; sed quia quædam cognoscibilia excedunt omnem speciem creatam, sicut essen­ tia divina ; quorumdam vero similitudines et cognitiones non sunt de perfectione intellectus humani. Solutio II 137. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod ad cognitionem intellectivam tria requiruntur : scilicet potentia intellectus, lumen quo intelligit et similitudo rei per quam cognitio rei determinatur. Et secundum hæc tria potest aliqua cognitio esse altera potior tripliciter''. : 138. — Primo, quantum ad efficaciam cognoscendi sive cer­ titudinem cognitionis sive limpiditatem, quod idem est, quæ ex ipso lumine consequitur. Et sic cum Christus abun­ danter lumen gratiæ habuerit magis quam angeli, habuit limpidiorem cognitionem quam angeli. 139. — Secundo potest esse altqua cognitio alia potior quantum ad similitudinem cognitorum, quæ attenditur secun­ dum speciem.1 Et secundum hoc etiam Christus perfectiorem cognitionem habuit quam angeli, quia plurium species sibi infusæ fuerunt quam angelis concreatæ et infuste. Unde etiam de his qua? ad illuminationes hierarchicas pertinent, Christus angelos illuminavit, ut dicit Dionysius De cæl. hierar., T2 c. (n. 3 ; G. 3, 210). 140. — Tertio potest esse aliqua cognitio altera nobilior quan­ tum ad genus cognitionis quod consequitur naturam potentiæ intellectivæ. Et quia Christus cognovit intellectu possibili, cujus est objectum phanstasma, ideo cognovit ea cum con­ tinuo et tempore, utens phantasmatibus quasi objectis intellectus, non quidem sicut ab eis species3 accipiens, sed sicut species circa eas ponens ; sicut in eo contingit qui habet habitum et actu aliqua considerat. Hoc autem genere cognitionis angeli non cognoscunt ; sed alio4 altiori modo5 secundum ordinem naturæ, scilicet sine continuo et tempore. 141. — AD PRIMUM igitur « dicendum quod ista cognitio non fuit solum in Christo secundum proportionem virtutis quæ debetur humanæ naturæ, sed secundum quod humana natura perfecta est7 per gratiam, quæ fuit potior in Christo 1. Ed. « species. » — 2. β « vu cap. de di. no. » — 3. Ed. « speciem ». —4. Ed. « aliquo ». — 5. Ed. om. « modo ». — 6. β ed. « ergo ». — 7. βγ& om. « est ». DISTINCTIO XIV, ART. Ill 459 quam in angelis ; unde et1 perfectiorem scientiam habuit simpliciter. 142. — Ad secundum dicendum quod ex hoc quod intellec­ tus possibilis est propinquus2 materiæ, non habet defectum in cognoscendo, nisi quantum ad genus cognitionis ; quia enim est talis natura ejus ut corpori uniatur ut forma, ideo tali genere cognitionis cognoscit, utendo scilicet corporis instrumentis. Sed multitudo cognitorum non est ex natura intellectus possibilis, sed ex speciebus intelligibilibus ; limpiditas vero ex lumine intellectus agentis vel ex aliquo superiori lumine. 143. — Ad tertium dicendum quod obumbratio illa intelligitur quantum ad hoc quod intelligit cum continuo et tempore. Solutio III 144. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod ex hpc ipso quod noster intellectus accipit a phantasmatibus, sequitur in ipso3 quod cognitionem4 collativam habeat in­ quantum ex multis sensibus fit una memoria et ex multis memoriis unum experimentum et ex multis experimentis unum universale principium ex quo alia concludit ; et sic acquirit scientiam, ut dicitur in principio Mela. (A 1. 980b, 29 sq. ; 1. 1, n. 17), et in fine Posteriorum (β 19. 100a, 3 sq.). Unde secundum quod se habet intellectus ad phantasmata, secundum hoc se habet ad collationem. 145. — Habet autem se ad phantasmata dupliciter : — Uno modo sicut accipiens a phantasmatibus scientiam, quod est in illis qui nondum scientiam habent, secundum motum qui est a rebus ad animam. — Alio modo secundum motum qui est ab anima ad res, inquantum phantasmatibus utitur quasi exemplis in quibus inspicit quod considerat, cujus tamen scientiam prius habebat in habitu. 146. — Similiter etiam5 est duplex collatio : — Una qua homo procedit ex notis ad inquisitionem ignoli ; et talis collatio non fuit in Christo. — Alia secundum quam homo ea quæ habitu tenet, in actum ducens6, ex principiis considerat conclusio­ nes sicut ex causis effectus ; et sic’ collativa scientia fuit in Christo. 147. — AD PRIMUM igitur8 dicendum quod Damas1. β « etiam ».— 2. RAPF. « propinquius », N. «propinquior ». — 3. αβοηι. « in ipso ». — 4. Ed. « scientiam » ; α « cognitionem intellectivam ». — 5. a ont, « etiam ». ■— 6. α « deducens ». — 7. Ed. « talis ». — 8. β ed. « ergo ». - 460 SCRIPTUM SUPER III LIB. SENTENTIARUM genus loquitur quantum ad primum, modum collationis : unde subdit : « Non enim habuit ignorantiam. » 148. — Ad secundum dicendum quod discursus rationis non opponitur deiformitati quæ est per gratiam, sed quæ est per ordinem naturæ. Deus enim non accipit cognitionem a phantasmatibus. Unde anima recedit a Dei similitudine quan­ tum ad hoc magis quam angeli, inquantum est forma corporis. 149. — Ad tertium dicendum quod umbra illa, ut dictum est, refertur ad genus cognitionis, non ad limpiditatem in cognoscendo. Solutio IV 150. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod ex limpiditate cognitionis contingit quod scientia est magis unita et simplex ; quia quanto limpidius videt intellectus, tanto ex paucioribus potest cognoscere plura. Unde cum anima Christi habuerit limpidissimam cognitionem inter omnes creaturas, scientia ejus fuit magis unita et per formas magis universales quam aliqua scientia creaturæ. 151. — Divisio autem habituum in diversis rebus cognos­ cendis contingit in nobis ex hoc quod formæ intelligibiles in nobis sunt minime universales. Unde oportet quod diversas res per diversas species cognoscamus. Et diversæ species secundum genus faciunt diversos habitus scientiarum. Et propter hoc angeli qui habent scientiam magis universalem, utpote non acceptam a rebus, non habent cognitionem de rebus per diversos habitus. 152. — Quia ergo anima Christi habuit scientiam magis universalem quam aliquis angelus1, ideo non habuit diversos habitus quibus cognosceret, sed uno habitu omnia cognovit quæ ad hanc scientiam pertinent, quamvis diversis speciebus. 153. — AD PRIMUM igitur^ dicendum quod scientia Christi, etiam rerum in proprio genere, fuit multo altior quam nostra scientia. 154. — Ad secundum dicendum quod non omnis diver­ sitas rerum facit diversas scientias, sed diversitas quæ requi­ rit diversam rationem cognoscendi, sicut naturalia distinguuntur a mathematicis. Sed ratio cognoscendi in Christo fuit magis universalis3 quam in nobis ; et ideo per unam rationem potuit plura cognoscere. 1. α « angelorum ». — 2. β ed. « ergo ». — 3. Ed. « unibilis ». DISTINCTIO XIV, ART. Ill 461 155. — Ad tertium dicendum quod non quælibet specierum diversitas facit diversum habitum — alias oporteret quod quot sunt res, tot essent scientiæ — sed diversitas1 specierum quæ non reducuntur ad eumdem modum cognitionis secundum genus : quæ quidem diversitas contingit ex hoc quod lumen intellectus nostri est perturbatum12 et debile ; et ideo in Christo non fuit talis divisio habituum, propter luminis claritatem. Solutio V 156. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM dicendum quod cum eminentia scientiæ, ut dictum est, consistat3 in tribus, scientia Christi nunquam crevit quantum ad genus cognitionis, quia illud genus cognitionis sequitur naturam humanam, quæ in ipso semper permansit ; nec iterum quantum ad nu­ merum scitorum, quia omnia scivit a primo instanti suæ con­ ceptionis quæ ad hanc scientiam pertinent ; crevit autem quantum ad aliquem modum certitudinis. 157. — Cum enim anima nostra secundum naturam sit media inter intellectum purum, qualis est in angelis, et sensus, dupliciter certificatur4 de aliquibus. — Uno modo ex lumine intellectus, qualis est certitudo in demonstrationibus eorum5 quæ nunquam visa sunt. — Alio modo ex sensu, sicut cum aliquis est certus de his quæ videt sensibiliter. Et talis cer­ titudo acquiritur alicui, etiam quantumcumque per certissi­ mam demonstrationem aliquid sciat, quando videt sensi­ biliter quod prius non viderat — unde anima delectatur in visis etiam quæ scivit — et hæc vocatur certitudo experimentalis. 158. — Et quantum ad hanc crevit scientia Christi inquan­ tum quotidie aliqua videbat sensibiliter quæ prius non viderat ; non autem crevit quantum ad essentiam67 . 159. — AD PRIMUM igitur? dicendum quod illud discere est referendum ad experientiam. 160. ■— Ad secundum dicendum quod anima Christi quamvis hoc genere cognitionis non omnia scivisset, non tamen poterat quantum ad ea proficere ; — tum quia quædam sunt quæ 1. Ed. « diversitates ». — 2. Ed. « particulatum ». — 3. β « consistit ». — 4. A. « testificatur ». — 5. Ed. « illorum ». —· 6. Circa hanc solutionem sedulo animadvertendum est S. Doctorem propriam mutavisse sententiam in III, q. 12, a. 2, cum ibi aliquem habitum scientiæ qui per abstractionem specierum potuerit augmentari, in anima Christi fuisse probet, quamvis inconve­ nienter quidam ut S. Albertus Magnus, Halensis, S. Bonaventura et ipsis­ simus S. Doctor hic, in resp. ad 2 et infra d. 8, a. 3, ad 5, aliter sentiant. — 7. β ed. « ergo ». 462 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM hoc genere cognitionis cognosci non possunt, sicut1 essentia Dei ; — tum quia quædam contingentia singularia non sunt de perfectione scientiæ, ut dictum est. 161. — Ad tertium dicendum quod per lumen intellectus agentis in Christo non fuit aliqua species de novo recepta in intellectu possibili ejus, sed fuit facta conversio nova ad species quæ erant in phantasia, sicut est in eo qui habet habitum scientiæ2 eorum quæ imaginatur vel videt. 162. — Ad quartum dicendum quod Ambrosius intelligit profectum scientiæ Christi quantum ad experientiam secun­ dum novam conversionem ad sensibile præsens, vel sicut supra (10) Magister determinavit. Solutio VI 163. — AD SEXTAM QUÆSTIONEM dicendum quod secundum doctrinam Dionysii in Cgl. hier., (c. 7, n. 3: G. 3, 210), angeli a quibus alii cognitionem accipiunt, abundantiori lumine pleni sunt, quasi propinquius claritatem divinam contemplantes. Oportet enim recipiens esse3 potentia respectu ejus a qim recipit et ita minus in actu ejus quod recipere debet. 164. — Unde cum anima Christi abundantius intellectuale lumen habuerit quam angeli, ut patet ex dictis4, constat etiam quod Christus5 mortale corpus gerens nihil cognitio­ nis ab angelis accepit, sed ipse non solum secundum Divini­ tatem6, sed etiam secundum animam angelos omnes illumi­ navit sicut etiam7 nunc illuminat. Non enim minoris gloriæ erat illa anima aut minoris cognitionis in statu illo quam modo sit, cum a principio suæ conceptionis perfectus comprehensor fuerit. 165. — AD PRIMUM igitur8 dicendum quod sicut ipsemet Dionysius se ibidem exponit, dicitur Christus « per angelos ordinatus », non quia ipse ab eis illuminationem acceperit9, sed quia de his quæ ad ipsum pertinebant circa ipsum gerenda10, per angelos alii instruebantur, sicut Joseph de fuga in Ægyptum et de reditu de Ægypto, ut patet11 Mat., ii : ipse enim per se in his eos instruere non volebat, ut exterius12 ab aliis 1. α « ut yS «cum ». — 2. Ed. « sciendi ». — 3. NVPF. ad. « in » contra αβ RA. — 4. Ed. « prædictis ». — 5. a ad. « habuit ». — 6. Ed. « Deitatem ». — 7. βγδ « et ». —8. β ed. « ergo ». — 9. F. « accipit ». — 10. N. uti solet pro­ prio marte mutat constructionem : « circa ipsum gerendis » et addit in margine: « ut sit planior sensus, non sicut prius perturbata constructione quam sciolus aliquis depravavit. » — 11. RAVPF. « dicitur » ; N. « dicit. » — 12. RA « ulterius » ; NVPF. om. « exterius ». 4(53 DISTINCTIO XIV, ART. IV pueris non1 differret, et2 ut veritas naturæ assumptæ pro­ baretur. 166. — Ad secundum dicendum quod quamvis angeli Christum non illuminarent, tamen ei ministraverunt, ut patet Mat., iv, 11. Et ad hoc ministerium illa confortatio pertinebat. Non enim confortabatur instruendo, sed eo modo quo ex colloquio et præsentia amicorum et familiarium homo natu­ raliter confortatur in tristitiis, ut in hoc quoque veritas naturæ assumptæ appareret. 167. —■ Ad tertium dicendum quod Christus3 venerat nos liberare, sicut a morte, ita et a legis onere. Et ideo sicui mortem subiit pro nobis, ut nos a morte liberaret ; ila et legalia in seipso recepit « ut eos qui sub lege erant, redimerei » (ad Gal., iv, 5.) Non autem venit ut nos ab ordine cælestis hierarchiæ educeret. .Et ideo non est similis ratio. 168. — Et præterea. Christus a legalibus nihil accepit secundum animam ; sed tantum in corpore ejus gerebantur exterius, sicut circumcisio et hujusmodi. Sed leges cælestis hierarchiæ ad animam pertinent ; Christi autem anima non subjacebat alicui imperfectioni, sicut corpus subjacebat passibilitati. 169. — Et per hoc patet solutio ad quartum. Quia enim corpus ejus nondum erat glorificatum, poterat aliquam impres­ sionem a corporibus cælestibus accipere. Anima autem quæ glorificata erat et super angelos exaltata, nihil poterat ab eis accipere. ARTICULUS IV Supra, d. 1 (33) ; I S., d. 43, q. 1, a. 2, 2m ; III, q. 13, a. 1. 170. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD ANIMA CHRISTI HABUIT OMNIPOTENTIAM, SICUT ET OMNEM4 SCIENTIAM. » 1. Primo per hoc quod dicitur Mat., ult., 18 : « Data est mihi omnis potestas in cælo et in terra », et loquitur secundum humanam naturam. Ergo secundum humanam naturam habuit omnipotentiam. 2. Præterea. Christus habuit omnem4 scientiam. Sed '1. β om. « non ». — 2. NVP. ad. « ulterius »; F. « exterius ». — 3. Ed. « Deus ». — 4. Ed. « omnium. » 464 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM scientia est pratica et speculativa. Ergo et ipse habuit de omnibus rebus scientiam practicam. Sed scientia practica est secundum quam aliquis scit facere aliquid et potest facere : quia scientia practica est causa rerum. Ergo anima Christi habuit omnipotentiam. 3. Præterea. Humana anima est imago Trinitatis per potentiam, voluntatem et scientiam. Sed anima Christi, inquantum fuit imago Dei, capax fuit omnis scientiæ. Ergo pari ratione capax fuit1 omnipotentiae. 4. Præterea. Sicut potentia Dei est infinita, Ha et scientia. Sed infinitas scientiæ non prohibet quin omnium scientia Christo communicata sit. Ergo nec infinitas potentiæ prohi­ bet quin sibi omnipotentia communicata sit. 5. Præterea. Sicut in anima humana est possibilitas ad recipiendum omnia per intellectum possibilem, « quo est omnia fieri » ; ita est in ea possibilitas ad faciendum omnia per intellectum agentem, « quo est omnia facere ». Sed Christo est communicata omnium scientia, inquantum [anima ejus2] est receptiva omnium. Ergo similiter debuit sibi commu­ nicari omnipotentia. 171. — SED CONTRA. Potentia habet rationem principii, ut dicitur in V Meta., 12. 1019«, 15 ; 1. 14, n. 955). Sed non potuit communicari animæ Christi quod esset principium omnium ; quia sic esset primum principium, quod est solius Dei. Ergo non potuit sibi3 communicari omnipotentia. 172. — Præterea. Per potentiam Dei, anima Christi conserva­ tur in esse. Sed non potuit communicari sibi ut ipsa seipsam conservaret in esse, quia sic non esset creatura. Ergo non potuit sibi omnipotentia communicari. 173. —Præterea. Nullius substantiæ finitæ est virtus activa infinita. Sed anima Christi est finita substantia. Ergo non potuit sibi communicari infinita potentia, quæ est omnipo­ tentia. 174. ·— RESPONSIO. Dicendum quod unumquodque est activum, secundum quod est ens actu. Unde quanto aliqua habent deficientius esse, tanto minus sunt activa ; sicut patet de materia prima in qua non est activa potentia, quia tenet ultimum gradum in entibus. Et ideo potentia activa commensuratur esse4. 175. — Et propter hoc, sicut animæ Christi non potuit 1. Ed. om. «capax fuit ». —2. αβγδ « ipsa ». loco « anima ejus ».— 3. Ed. om. « sibi ». «— 4. Ed. « essentiæ ». Κ>|· I \ \ • i i . " ■ ► > . ‘ DISTINCTIO XIV, ART. IV 465 communicari ut1 haberet infinitatem essentiae, ita nec omni­ potentia sibi communicari potuit nec alicui creaturæ communicari potest. 176. — Credo tamen quod omnis potentia quæ alicui creaturæ communicari potest, sibi communicata fuit multo abundantius, ut scilicet materia elementaris magis obediret sibi ad nutum quam activis qualitatibus, vel etiam virtuti cælesti ; et quod magis potuisset movere cælum quam aliquis angelus, si tamen angeli movent orbes. I 177.— AD PRIMUM ergo dicendum quod omnipotentia2 data est Christo quantum ad personam ab æterno, sed quan­ tum ad naturam humanam in ipsa conceptione — non quod natura humana vel aliqua pars ejus omnipotentia informe­ tur3, ut omnipotens dici possit ; sed secundum modum quo et alias proprietates communicant sibi naturæ propter unitatem hypostasis — tamen in resurrectione manifestata est. Et ideo tunc data dicitur, secundum illum modum loquendi quo « dicitur res fieri, quando innotescit ». 178. — Ad secundum dicendum quod Christus habuit omnium rerum scientiam, non tantum speculativam, sed etiam praeficam ; non quidem qua ipsas res faceret, sed scivit qualiter a Deo sunt factæ. 179. — Scientia enim4 practica, quamvis sit quodammodo causa operationis, inquantum dirigit in opere, non5 pst sufficienter causa, quia ab ipsa non producitur res, nisi adsit potentia activa rei. Unde Christus habuit scientiam omnium6 practicam quidem, sed non practice, quia non ordinavit ad opus. 180. — Ad tertium dicendum quod universalitas possibi­ lium Deo, commensuratur divinæ essentiæ ; quia secundum hoc infinita potest, quia habet esse non limitatum. Sed uni­ versalitas eorum quæ scit scientia visionis, non commen­ suratur essentiæ ejus, etiamsi mundus semper duraret, per hunc modum quo7 modo est ; quia semper plura posset facere secundum unumquodque tempus quam illa8 quæ fecit et plures species et plura rerum genera et plures mundos. 181. — Et ideo quamvis omnium scientia quæ9 Deus scit scientia visionis sit communicata animæ Christi, non tamen omnipotentia qua Deus potest facere, sibi communicari potuit. sicut nec essentia infinita. 182. — Ad quartum dicendum quod in omnipotentia inclu­ 1. Ed. « quod ». — 2. F. « omnis potentia. » — 3. Ed. « informaretur ». — 4. Ed. « autem » contra αβθικ.— 5. κ et ed. ad. « tamen. »— 6. Ed. «omnem ». — 7. α « quodam ». — 8. Ed. om. « illa ». — 9. α « et » ; ed. « qua » contra βγδ. 466 SCRIPTUM SUPER LIB III SENTENTIARUM duntur omnia ad quæ divina potentia se extendit ex infi­ nitate suæ essentiæ, secundum quam est activa infinitorum secundum quemlibet modum ; sed in scientia omnium quæ dicitur Christo communicata, non includuntur omnia quæ Deus potest facere, ut dictum est. Et ideo omnipotentia communicari non potuit nisi habenti essentiam infinitam, sicut nec scientia omnium simpliciter quæ Deus facere potest, nisi comprehendenti [essentiam1] infinitam, ut prius dictum est. 183. — Ad quintum dicendum quod potentia intellectus agentis non est ut faciat omnia simpliciter, sed ut faciat omnia esse intelligibilia. Et ideo ratio non est ad propositum. EXPOSITIO TEXTUS 184. — « In nullo creatura Creatori æquatur etc. ». (1). Intelligendum est quantum ad rationem rei habitæ et quan­ tum ad modum habendi ; quia etsi aliquid idem conveniat Deo et creaturæ, non tamen secundum modum eumdem vel rationem eamdem. 185. — « Nemo novit quæ sunt Dei etc. » (2). Non excluditur2 per hoc3 Pater et Filius, quia4 habent eamdem cognitionem quam et Spiritus sanctus. 186. — « Naturaliter capax est scientiæ ». (8). Est enim facta anima ad cognoscendum omnia, non au­ tem ad faciendum omnia5. 1. αβγδθικ « scientiam. » — 2. RAVPF. « excluduntur. »—- 3. a om. κ per hoc ». 4. Ed. « qui ». — o. N. « Est enim facta hæc anima quidem ad cognoscendum omnia, non autem similiter ad faciendum omnia. » N. ut sexcenties proprio marte mutat adornatque sententiam S. Doctoris. DISTINCTIO XV De hominis defectibus quos assumpsit Christus ÿ. ** IN HUMANA , ■ ' < ' , 1 - natura 1. — Illud quoque prætermittendum non est quod Dei Filius naturam hominis accepit passibilem, animam passibilem, carnem passibilem et mortalem. Ut enim probaretur verum corpus habere, suscepit defectus corporis, scilicet1 famem et sitim et hujusmodi ; et ut veram animam probaretur habere, suscepit defectus animæ, scilicet tristitiam, timorem, dolorem et hujusmodi. Omnis autem sensus animæ est : non enim caro sentit, sed anima utens corpore velut instrumento. Unde Augustinus Super Genes., in lib. XII (c. 24, n. 51 ; L. 34, 475) : Non corpus sentit, sed anima per corpus, quo velut nuntio utitur ad forman­ dum2 in seipsa quod extrinsecus nuntiatur. Sicut3 ergo anima quod foris est, per corpus tanquam per instrumentum videt vel audit, ita etiam per corpus quædam sentit mala quæ sine corpore non sentiret, ut famem et sitim et hujusmodi ; unde non immerito defectus corporis dicuntur. Quæ­ dam autem non per corpus, immo etiam sine corpore sentit, ut est timor et hujusmodi. Sentit igitur anima dolores, sed quosdam per instrumentum corporis, quosdam vero non. Suscepit autem Christus sicut veram naturam hominis, ita et veros defectus hominis, sed non omnes. Assumpsit enim defectus pœnæ, sed non culpæ ; nec tamen omnes defectus pœnæ, sed eos omnes quos eum assumere homini expediebat, et suæ dignitati non derogabat. Sicut enim propter1 hominem homo factus est, ita propter4 eum hominis defectus suscepit. . Suscepit enim de nostro, ut de suo nobis tribueret, et ut nostrum tolleret0 Suscepit enim nostram vetustatem, ut suam nobis infunderet novitatem. Simplam accepit ille vetustatem, id est pœnæ, ut nostram duplam con­ sumeret6, id est pœnæ et culpæ. 2. — Tradit auctoritas7, quod Dominus noster in se suscepit omnia infirmitatis nostræ præter peccatum. Quod nisi accipiatur de illis tantum quæ eum sumere pro nobis oportuit et decuit8, falsum esse probabitur. Non enim assumpsit ignorantiam aliquam, cum sit ignorantia quædam quæ defectus est, neque peccatum est, scilicet ignorantia invincibilis. Nam vincibilis peccatum est, si tamen dc his est quæ nobis expedit scire. Sunt enim quædam quorum scientia non affert vel i gnorantia non impedit salutem ; et forte talium rerum ignorantia defectus non est. Constat autem in nobis esse ignorantiam, atque difficultatem volendi vel faciendi bonum, quæ ad miseriam nostram pertinent. Unde Augustinus in lib. III De lib. arb., (c. 18, n. 52 ; L. 32, 1296) : Approbare, inquit, falsa pro veris, ut erret invitus, et resistente atque tor- I 1. Quar. om. « scilicet ». — 2. Quar. « confirmandum ». — 3. F. « si ». — 4. Ed. præter Quar. « per ». — 5. Quar. om. « et » ; ed ad. « defectum ». — 6. Cfr. Av­ IV de Trin. c. 3, n. 5 et 6 (L. 42, 889) ; serm. de Symbol, c. 5 (L. 40, 1193). — 7. Verbotenus apud Joan. Damascenum occurrit, qui sic ait in III lib. de fide orthod. ; c. 20 : «Όλοv γάρ τον άνθρωπον, και πάντα τά του ανθρώπου ανέλαζε, ιτλήν Tfjs αμαρτία!» (G. 94,1081). Quar. .— 8. Quar. « nec dedecuit ». gust. SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 468 quente dolore carnalis vinculi, non posse a libidinosis operibus temperare non est natura instituti hominis, sed pœna damnati... Ex qua miseria peccantibus justissime inflicta liberat Dei gratia, quia sponte homo libero arbitrio cadere potuit, non autem1 surgere. Ad quam miseriam pertinet igno­ rantia et difficultas quam patitur omnis homo ab exordio nativitatis suae nec ab isto malo quisquam nisi gratia Dei liberatur. (Retract, c. 9, n. 6 ; L. 32, 598.) Ecce evidenter dicit hic Augustinus, ignorantiam qua quisque2 invitus falsa pro veris approbat, et difficultatem qua non potest temperare se a malo, ad miseriam nostram pertinere et poenam esse hominis. Hæc autem Christus non habuit. Non igitur accepit omnes defectus nostræ infirmitatis præter peccatum. Quod ignorantia talis et difficultas non sit PECCATUM. 3. — Sed forte aliquis dicet, illa esse peccatum. Cui obviat illud quod Augustinus tradere videtur, hæc scilicet Deum inculpabiliter ante peccatum in exordio conditionis homini potuisse tradere3, ut essent ei naturalia, in lib. I Retract., (loc. cit.) ita inquiens : 1 gnorantia et difficultas etiamsi essent hominis primordia naturalia, nec sic culpandus Deus, sed laudandus esset. Sed si hæc homo in primordio natura­ liter habuisset, numquid in eo essent defectus et pœnæ ? Si defectus et pœna ei indita fuisset ante peccatum, injuste cum eo agi videretur, si ante culpam sentiret poenam. Ob hoc sane dicimus, illa non fuisse defectus vel poenas, si homini natu­ raliter infuissent sicut non fuit homini ante peccatum nondum gratiam adepto, defectus sive pœna non posse proficere. Sed postquam gratiam recepit, per quam proficere potuit et ad tempus etiam profecit, eamque culpa sua post amisit, simulque proficiendi facultatem perdidit, defectus fuit ei et pœna non posse proficere, scilicet malum declinare et bonum facere. Omnes igitur defectus nostros suscepit Christus præter peccatum, quos ei conveniebat suscipere et nobis expediebat. 4. — Sunt enim plura ægritudinum genera et corporis vitia, a quibus omnino immunis exstitit. Quos enim defectus habuit, vel ad ostensionem veræ humanitatis, ut timorem et tristitiam, vel ad impletionem operis ad quod venerat, ut passibilitatem et mortalitatem, vel ab immortalitatis desperatione spem nostram erigendam, ut mortem, suscepit. Quod sola voluntate illos defectus suscepit, non NECESSITATE CONDITIONIS SUiE. 5. — Hos autem defectus, non conditionis suæ necessitate, sed mise­ rationis voluntate suscepit. Veros quidem habuit defectus, sicut et nos, sed nem ex eadem causa. Nos enim ex peccato originali hos defectus contra­ himus4, sicut Apostolus insinuat dicens (Rom., vm, 10) : Corpus quidem propter peccatum mortuum est, idest, necessitatem moriendi habet in se. Christus autem non ex peccato hujusmodi habuit defectus, quia sine pec­ cato est conceptus et natus et in terris conversatus (Bar. iii, 38) ; sed ex sola miserationis voluntate de nostro in se transtulit veram infirmitatem, sicut veram carnem accepit quam sine omni infirmitate assumere potuit, sicut eamdem absque culpa accepit5. 1. Quar. « etiam. » — 2. Quar. « quis ». — 3. Quar. « indere ». — 4. Quar. « tra­ himus ». — 5. Quar. « suscepit ». DISTINCTIO XV I p ' 1 f X 469 Auctoritatibus probat Christum secundum hominem, vere dolores sensisse et timuisse. 6. — Sed quia jNonnulli1 de sensu in passione humanitatis Christi male sensisse inveniuntur, asserentes similitudinem atque imaginem passionis et doloris Christum hominem pertulisse, sed nullum omnino dolorem vel passionem sensisse, auctoritatum testimoniis eos convincentes, indubita­ bile faciamus quod supra diximus. Propheta Isaias dicit (liii, 4) : Vere languores nostros ipse tulit et dolores nostros ipse portavit. Et Veritas ipsa in Evangelio ait (Mat., xxvi, 38) : Tristis est anima mea usque ad mortem: ubi etiam legitur (Marc., xiv, 33) : Ccepit Jesus pavere et tædere. Propheta etiam ex persona Christi ait, [psalm, lxxxvii, 4) : Repleta est malis anima mea : quod exponens Augustinus (L. 37, 1110) ait2 : Non vitiis et peccatis, sed humanis malis, id est doloribus, fuit repleta anima Christi, quibus ipsa compatitur carni. Non enim dolor corporis potest esse sine anima ; dolere autem anima, etiam non dolente corpore potest. Hos autem humanæ infirmitatis defectus3, sicut ipsam carnem ac mortem, noti condi­ tionis necessitate, sed miserationis voluntate suscepit. Ambrosius etiam in lib. Π De Trinitate (c. 5, n. 43, 44 ; L. 16, 568), sic ait : Scriptum est (Mat., xxvi, 39) : « Pater, si possibile est, transeat a me calix iste. » Timet ergo Christus ; et dum Petrus non timet, Christus timet. Petrus dixit (Joan., xiii, 37) : « Animam meam pono pro te. » Christus dicit (ibid., xii, 27) : " Anima mea turbatur. » Utrumque verum est et rationis plenum, quod et ille qui est inferior, non timet ; et ille qui superior est, gerit timentis affectum. Idem in eodem (c. 7, n. 56 ; L. 16, 571) Ut homo turbatur, ut homo flet, ut homo crucifigitur... per naturam hominis et tædiavit et resurrexit Christus (c. 8, n. 59). ...Non turbatur ejus virtus, non turbatur ejus Divinitas, sed tur­ batur anima, secundum humanæ fragilitatis assumptionem turbatur. Nam qui suscepit animam, suscepit etiam animæ passionem : non enim eo quo Deus erat, aut turbari aut mori posset (c. 7, n. 56). Idem in eodem (c. 7, n. 53, 54) : Suscepit tristitiam meam. Confidenter tristitiam nomino, qui crucem prædico. Ut homo habuit tristitiam quam meo suscepit affectu, mihi compatitur, mihi tristis est, mihi dolet. Ergo pro me dolet5. Ergo pro me et in me doluit, qui pro se nihil habuit quod doleret... Doles igitur, Domine Jesu, mea vulnera, non tua, quia tu non pro te, sed pro me doles. Hieronymus quoque in Explanatione fidei (Ad Darn., L. 30, 176) ait : Nos ita dicimus hominem passibilem a Dei Filio susceptum, ut Deitas impassibilis permaneret. Passus est enim Dei Filius non putative, sed vere, omnia quæ de illo Scriptura testatur5, secundum illud quod pati poterat, scilicet secundum substantiam assumptam. Licet ergo persona Filii susce­ perit passibilem hominem, ita tamen ejus habitatione secundum suam substantiam nihil passa est ut tota Trinitas, quam impassibilem necesse est confiteri. His aliisque auctoritatibus perspicuum fit Christum vere passibilem assumpsisse hominem, atque in eo defectus et affectus nostræ infirmitatis suscepisse, sed voluntate, non necessitatis conditione. 1. Cfr. August., De hæresibus, n. 21 loquens de Cerdonianis ; n. 46, de Manicbæis n. 14, de Mahcione (L. 42, 29, 34, 28). Quar. — 2. Quar. « inquit. » — 3. Quar « affectus. » — 4. Quar. om. « ergo pro me dolet ». — 5. F. ad. « sed. » SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 470 Hic ponit quæ prædictis adversari videntur. 7. — Quædam tamen reperiuntur in Sanctorum tractatibus quæ præmissis adversari videntur. Nam super illum locum psalmi (xxi, 3) : Clamavi, et non exaudies. Augu­ stinus (Enar. u in Ps. 21, n. 3 ; L. 36, 167) tradere videtur, Christum nec vere timuisse nec vere tristatum esse, sic dicens : «Quomodo hoc dicit, « cpii peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus ? » (I Petr., n, 22.1 Sed de nobis corpore suo hoc dicit ; corporis enim sui, id est Ecclesiæ, gerebat personam ; sicut et alibi cum dixit (Mat., xxvi, 39) : « Transeat a me calix iste » pro nobis loquitur, nisi forte putetur timuisse mori. Sed non vere timebat Dominus pati, tertia die resurrecturus, cum arderet Paulus « dissolvi, et esse cum Christo » {Phil., i, 23.) Non enim fortior est miles quam imperator. Miles ergo coronandus gaudet mori, et Dominus coronaturus timet mortem ? Sed infirmitatem nostram repraesentans, pro suis infirmis qui timent mori, hoc dixit. Vox illorum erat. Hiebonymus {in Mat. xxvi, 1 ; L. 26, 190) etiam ait : Erubescant qui putant salvatorem timuisse mortem, et passionis pavore dixisse : « Transeat a me calix iste. » Determinatio auctoritatum1 8. — Ne autem in sacris litteris aliqua adversa diversitas esse putetur, harum auctoritatum verba in hunc modum accipienda dicimus, ut non veritatem timoris et tristitiæ vel propassionem, sed timoris et tristitia? necessitatem et passionem a Christo removisse intelligantur. Habuit enim Christus verum timorem et tristitiam in natura hominis. at2 non sicut nos, qui membra ejus sumus. Nos enim causa peccati nostri, his defectibus necessario subjacemus, et in nobis sunt isti defectus secun­ dum propassionem et passionem, sed in Christo non nisi secundum pro­ passionem. Sicut enim in peccatis gradus quidam notantur passio et pro­ passio, ita et in his affectibus poenalibus. Afficitur enim quis interdum timore et tristitia, ita ut mentis intellectus non inde moveatur a rectitu­ dine vel a Dei contemplatione et tunc propassio est. Aliquando vero movetur et turbatur et tunc passio est. Christus vero non ita fuit turbatus in anima timore vel“tristitia, ut a rectitudine vel a Dei contemplatione aliquatenus declinaret. Secundum quem modum intelligitur cum dicitur vel3 timuisse, vel tristis fuisse. ’ Unde Hieronymus Super Mat., (c. 26, 37 ; L. 26, 197), ubi legitur : « Coepit contristari et mœstus esse». Ut veritatem, inquit, probaret hominis assumpti, vere contristatus est. Sed non passio efus dominatur animo, verum propassio est. Unde ait : « Coepit contristari. » Aliud est enim contristari, aliud incipere contristari, quod est, aliter contristatur quis per propassio­ nem, aliter per passionem. Ideoque secundum hanc distinctionem ali­ quando dicitur Christus non vere timuisse, aliquando vere timuisse, quia verum timorem habuit et tristitiam, sed non secundum passionem, neque ex necessitate conditionis. 9· — Unde Augustinus {In ps. 93, n. 19; L. 37,1206) ex his causis volens assumi dictorum intelligentiam, dicit Christum non vere timuisse vel tristatum esse et4 in continenti, veram tristitiam habuisse, his verbis : Infirmos in se praefigurans Dominus ait (Mat., xxvi, 39) : « Pater, si fieri potest, transfer a me calicem istum. » Non enim vere Umebat Dominus pati, 1. Quar. « De propassione et passione timoris vel tristitiæ ». — 2. Quar. « sed ». — 3. Quar. « non ». —■ 4. F. ad. « subjungit ». DISTINCTIO XV 471 tertia die resurrecturus, cum arderet Paulus « dissolvi et esse cum Christo » (Phil., i). Iste gaudet coronandus et tristis est Dominus conoraturus ? Ecce hic videtur tristitiam et timorem a Christo removere. Continuo autem subjunxit : Sed tristitiam sic assumpsit, quo modo car­ nem. Fuit enim tristis, ut Euangelium dicit. Si enim non tristis fuit, cum Evangelium dicat (Mat., xxvi, 38) : « Tristis est anima mea usque ad mor­ tem » ; ergo et quando dicit, dormivit Jesus, non dormivit ; vel quando dicit manducasse, non manducavit ; et ita nihil sanum relinquetur, ut dicatur etiam quia corpus ejus non erat verum. Quidquid ergo de illo scriptum est, verum est, et factum est. Ergo et tristis fuit. Sed voluntate tristitiam suscepit veram, quo modo voluntate carnem veram. Ecce1 aperte noscis eumdem sibi in his verbis contradicere, nisi varias dictorum discerneret causas, ex quibus intelligentia verborum assumenda est. Si enim discernatur intelligent!» causa prædictorum verborum, nihil occurrit contradictionis. De quibusdam Hilarii capitulis valde obscuris, QUÆ VIDENTUR COMMUNI SENTENTIÆ OBVIARE2 10. — Verumtamen magis movent ac difficiliorem afferunt quæstionem verba Hilarii, quibus videtur tradere, ictus et vulnera et hujusmodi, sic in Christum incidisse, ut passionis dolorem non incuterent. Sicut telum tractum per aquam vel ignem vel aera, ea facit quæ et cum trahitur per corpora animata, quia perforat et compungit, non tamen dolorem ingerit, quia non sunt illæ res doloris capaces ; ita et corpus Christi sine sensu pœnæ vim pœnæ excepisse dicit, quia sicut corpus nostrum non habet talem naturam ut valeat calcare undas, ita corpus Christi dicit non habuisse naturam nostri doloris, quia non habuit naturam ad dolendum. Ait enim3 Hilarius in X lib. De Trin., (n. 23 ; L. 10, 361) : Unigenitus Deus hominem verum secundum similitudinem nostri hominis, non deficiens a se Deo, sumpsit ; in quemJ quamvis aut ictus incideret, aut vulnus descen­ deret, aut nodi concurrerent, aut suspensio elevaret, afferrent quidem hæc impetum passionis, non tamen dolorem passionis inferrent : ut telum aliquod aquam perforans vel ignem compungens vel aera vulnerans, omnes quidem has passiones naturæ suæ infert, ut perforet5, ut compungat, ut vul­ neret ; sed naturam suam in hoc passio illata non retinet, dum in natura non est vel aquam forari, vel compungi6 ignem, vel aera vulnerari, quamvis natu­ rae sit teli et vulnerare et compungere et forare. Passus invenitur7 quidem Christus dum cæditur, dum suspenditur, dum moritur ; sed in corpus i-ruens passio nec non fuit passio, non tamen naturam passionis exercuit, dum et poenali ministerio pania desœvit, et virtus corporis sine sensu pœnæ vim pœnæ in se desævientis excepit. Habuit sane illud Domini corpus doloris nostri naturam, si corpus nostrum id naturæ habet ut calcet undas, et de­ super eat fluctus, nec clausæ domus obstaculis arceatur. At vero si Domini corporis solum ista natura sit, ut sua virtute6 feratur in humidis et sistat in liquidis et exstructa9 transcurrat ; quid per naturam humani corporis carnem ex Spiritu sancto conceptam judicamus ? Caro illa de cœlis est, et homo ille de Deo est, habens ad patiendum corpus : et passus est, sed naturam non habens ad dolendum. 1. Quar. om. « ecce ». — 2. Quar. « quibus a carne Christi passionis dolores sub­ moveri videntur ». — 3. Quar. « sic ». — 4. Quar. « quo ». — 5. Quar. « foret ». — 6. Quar. « pungi ». — 7. Quar. « est ». — 8. Quar. om. « sua virtute. » —· y. Quar v structa. » 472 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Idem in eodem (n. 26, coi. 366) : Videamus an ille passionis ordo infir­ mitatem in Domino doloris permittat intelligi. Dilatis enim causis, ex quibus metum Domino hxresis ascribit, res ipsas ut gestee sunt conferamus. Nec enim fieri potest ut timor ejus significetur in verbis, cujus fiducia contineatur in factis. Timuisse igitur haeretice1 passionem videtur ? Sed ob ignorantia; hujus errorem Petrus et satanas et scandalum est. An ne timuit qui armatis obvius prodiit ? Et in corpore ejus infirmitas fuit ad cujus occursum cons­ ternata persequentium agmina supinatis corporibus conciderunt ? Quam igitur infirmitatem dominatam hujus corporis credis, cujus tantam habuit natura virtutem ? Sed forte dolorem vulnerum timuit ? Quem, rogo, o tu Domi­ nicae infirmitatis assertor, penetrantis carnem clavi habuit terrorem qui excisam aurem solo restituit attactu ? Producens autem2 hæc manus clavum dolet, et sentit vulnus qui alteri dolorem vulneris non reliquit ? Pungendae carnis metu tristis cujus tactu3 caro post caedem sanatur ? Item (n. 35 ; L. 10, 371) : Collatis igitur dictorum gestorumque virtutibus demonstrari non est ambiguum, in natura corporis ejus infirmitatem cor­ poreae naturæ non fuisse, et passionem illam, licet illata corpori sit, non tamen naturam dolendi corpori intulisse, quia licet forma corporis nostri esset in Domino, non tamen vitiosas infirmitatis nostrae forma erat in corpore, quod ex conceptu Spiritus sancti Virgo progenuit. Audisti, lector, verba Hilarii, quibus dolorem excludere videtur. 11. — Sed si, excussa sensus et impietatis hebetudine, præmissis4 diligenter intendas atque ipsius scripturæ circumstantiam inspicias, dictorum rationem atque virtutem percipere utcumque poteris, et inteliigentiam arguere non attentabis. InteJJigitur enim ea ratione dixisse dolorem passionis in Christum non incidisse, et virtutem corporis Christi excepisse vim pœnæ sine sensu pœnæ, quia causam et meritum doloris in se non habuit. Quod videtur notasse uhi ait : Non habens naturam ad dolendum. Et ideo non judicanda est caro illius secundum naturam nostri corporis. Nec in eo etiam dominium habuit passio. Ita etiam non habuit naturam ad timendum vel tristandum, quia non habuit talem naturam in qua esset causa timoris vel tristitiæ. Itaque necessitas timendi non fuit in eo, sicut est in nobis ; nec natura doloris fuit in eo sicut est in nobis. Tilstitiam tamen in eo fuisse consequenter asserit ; sed causam ejus exstitisse non suam mortem, sed defectum Petri et aliorum Apostolorum. Dicit enim Christum non propter mortem, sed usque ad mortem tristem fuisse, his verbis (n. 36) : Interrogo quid sit tristem esse « usque ad mortem ». Non enim ejusdem significationis est, tristem esse propter mortem, et « usque ad mortem», quia ubi propter mortem tristitia est, illic mors causa tristitiae est ; ubi vero tristitia « usque ad mortem » est, mors non tristitiæ causa est, sed finis... Adeo autem non propter mortem suscepta est tristitia, ut sit destituta per mortem... Non ergo sibi tristis est, sed illis qui in scandalo per infirmi­ tatem carnis erant futuri, quos monet orare, ne « inducantur in tentationem », qui ante polliciti erant se non scandalizari (n. 37). 12. Hilabws in lib. De synodis (n. 49 ; L. 10, 516) : Cum hæc passionum genera infirmitatem carnis afficiant, Deus tamen Verbum caro factus non potuit ad se demutabilis esse patiendo, Verbum enim quocfi caro factum est, licet se passioni subdiderit non tamen demutatum est passibilitale patiendi. Nam pati potuit, et passibilis esse non potuit, quia possibilitas naturæ infirmæ significatio est ; passio autem eorum est quæ sunt illata, perpessio. 1. Ed. « hæretico ». — 2. Quar. « producens hæc aurem ». — 3. Quar. · attactu » — 4. F. « præmissa ». — 5. Ed. « quia ». DISTINCTIO XV, DIVISIO TEXTUS 473 DIVISIO TEXTUS t I I I 13. — « Illud quoque prætermittendum non est etc. » (1) Postquam determinavit Magister . de his quæ Christus cum natura humana assumpsit ad dignitatem pertinentia, hic determinat de his assumptis quæ pertinent ad defectum ipsius1. Et dividitur in duas partes. Primo determinat de defectibus quos Christus cum natura humana assumpsit. Secundo determinat modum quo hujusmodi defectus in Christo fuerunt, d. 16, ibi : « Hic oritur quæstio ex prædictis, etc. » Prima in duas. Primo determinat veritatem. Secundo excludit errorem, ibi : « Sed quia nonnulli » (6). Prima in duas. Primo ostendit quos defectus cum natura humana Christus assumpsit. Secundo ostendit quæ fuit causa assumptionis, ibi : u Hos autem defectus, etc. » (5). Prima iterum in duas2. Primo ostendit quod Christus in natura nostra accepit defectus poenales, et non culpæ. Secundo ostendit quos de poenalibus defectibus non assumpsit, ibi : « Tradit aucto­ ritas quod Dominus, etc. » (2). Circa quod duo facit. Primo ostendit quos defectus corporales non suscepit ex parte animæ, secundo quos defectus corporales non suscepit, ibi : « Sunt enim plura ægritudinum genera etc. » (4). Circa primum duo facit. Primo ostendit quod Christus non suscepit ignorantiam, aut difficultatem ad bonum faciendum. Secundo ostendit quod hæc non sunt culpa, sed pcena, ibi : « Sed forte aliquis dicet » (3). « Sed quia nonnulli etc. » (6). Hic excludit errorem, et facit duo. Primo objicit contra errantes. Secundo solvit illa quæ pro se illi inducebant, ibi : « Quædam tamen reperiuntur » (7). Et hæc dividitur in duas. Primo solvit objectiones de passio­ nibus quas dixerant esse animæ tantum, sicut tristitia et hujus­ modi. Secundo solvit de illis quæ sunt animæ per corpus, sicut3 dolor sensibilis, ibi : « Verumtamen magis movent etc. » (10). Circa primum tria facit. Primo ponit objectionem. Secundo solvit, ibi : « Ne autem in sacris litteris... » (8). Tertio solutionem confirmat, ibi : « Unde Augustinus ex his causis etc. » (9). « Verumtamen magis movent etc. » (10). Hæc pars etiam4 dividitur in duas. Primo ponit objectionem. Secundo solvit, ibi : « Sed si excussa etc. » (11). Hic est duplex quæstio. Primo de his defectibus in generali. Secundo specialiter de passionibus animæ. 1 Ed. om. « ipsius ». — 2. Ed. ad. « partes ». — 3. Ed. ad. * est ». — 4. α om * etiam ». 474 SCRIPTCM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM QUÆSTIO I DE HIS DEFECTIBUS IN GENERALI Circa primum tria quæruntur. Primo, utrum Christus debuerit assumere naturam humanam cum hujusmodi infirmitatibus. Secundo, utrum omnes defectus nostros suscipere debuerit. Teriio, utrum hos defectus quos assumpsit, contraxerit. ARTICULUS I III, q. 14, a. 1 ; Cg. c. 53, 55 ; Compend., 226. 14. - AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus naturam humanam cum infirmitatibus hujus­ modi DEFECTUUM SUSCIPERE NON DEBUIT. 1. Christus enim per suam incarnationem votis antiquorum patrum satisfecit. Sed1 Isaiæ, li, 9, dicitur ad exprimendum desiderium patrum sanctorum : « Consurge, consurge ; induere fortitudinem brachium Domini. » Ergo non debuit venire indutus infirmitate carnis. 2. Præterea. Defectus hujusmodi pœnæ sunt2. Sed pœna non est justa nisi ubi est culpa. Cum igitur Christus3 absque omni culpa fuerit, videtur quod poenales' defectus suscipere non debuit. 3. Præterea. Contraria contrariis curantur. Sed Christus venerat curare nostras infirmitates. Ergo debuit contraria assu­ mere. scilicet robur et fortitudinem. 4. Præterea. Jpse venerat ad vincendum diabolum. Sed vin­ cere est opus fortitudinis. Ergo non debuit infirmitatem assumere. 5. Præterea. Sicut culpa derogat justitiæ, ita infirmitas derogat virtuti. Sed Christus non debuit suscipere4 defectus culpa1, ne derogaretur divinæ justitiæ. Ergo similiter nec debuit suscipere infirmitates pœnales, ne derogaretur divinæ virtuti. 6. Præterea. Ipse venerat ad hoc quod homines in divinam cognitionem adduceret. Sed per infirmitates magis a sui cogni1. Ed. om. « sed ». — 2. α « hujusmodi pœnæ defectus sunt ». — 3. Ed. om « Christus ». — 4. Ed. « assumere ». J; 475 tione abducebat1, ut dicitur Is., mi, 2 : «. Vidimus eum....... despectum » ; et sequitur : « unde nec reputavimus eum. » Ergo non debuit hujusmodi infirmitates assumere. - ' i ! ; 1 DISTINCTIO XV, OU7EST. I, ART. I 15. — SED CONTRA. Hebr., n, 18 : « in eo in quo passus est et lentatus, potens est et his qui lentantur auxiliari. » Sed Christus ad auxiliandum hominibus venerat. Ergo debuit eorum defectus suscipere2. 16. — Præterea. Christus venerat ad redimendum genus huma­ num. Sed opus redemptionis congrue compleri non poterat nisi per passionem, ut infra dicetur. Ergo debuit defectus assumere secundum quos passibilis fuit. 17. — Præterea. Christus ad hoc venerat ut esset mediator inter nos et Deum. Ergo debuit communicare cum utroque. Sed3 cum Deo communicavit in justitia. Ergo nobiscum debuit communicare in pcena. 18. —■ RESPONSIO. Dicendum quod Christus ad hoc venit ut humanum genus in Deum reduceret, a quo per peccatum abductum erat. Et ideo sicut mediator ea quæ Dei sunt in nos transfundit, scilicet gratiam et justitiam, et ea quæ nostra sunt, quodammodo in Deum — non autem nostra quæ a nobis tan­ tum sunt, non a Deo, scilicet peccata, quia per hæc ad Deum non ordinamur, sed magis deordinamur ab eo — sed ea quæ in nobis a Deo4 sunt, quæ omnia in se ordinata sunt et ad ipsum nos ordinantia. Et ideo ea quæ fecit in nobis Deus, in Deum transtulit, non quidem in naturam divinam, sed in personam, ea5 assumendo. Fecit autem Deus in nobis naturam et perfectiones naturæ et defectus pœnalçs et etiam quosdam naturales, sicut indigentiam cibi quam homo etiam in statu innocentiæ6 habuisset. Et ideo hos defectus simul cum natura in sua persona suscepit : hæc enim in sua persona suscipere, est Deo ipsa repræsentare ad pla­ candum ipsum nobis. 19. —AD PRIMUM igitur7 dicendum quod desiderium sanc­ torum patrum fuit ut veniret in fortitudine spirituali, scilicet gratiæ8, scientiæ et virtutis, quæ per hujusmodi9 defectus quos Christus assumpsit non impeditur. 20. —; Ad secundum dicendum quod quamvis culpa non præcesserit10 in Christo11, tamen præcessit culpa12 in natura 1. α « deducebat ». — 2. ay8 « assumere ».—3. Ed.om. « sed ». — 4. Ed. «a Deo in nobis ». — 5. α « eam » ; β om. « ea », — 6. a ad. « non ». — 7. β ed. « ergo ». — 8. αδ et ed. ad. « et ». — 9. Ed. « hos ■« — 10. αχδ « praecessisset ». — 11. Ed. « ipso ». — 12. Ed. om. « cu’pa ». 476 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM humana1 quam Deo reconciliare venerat. Et ideo inquantum consideratur ut gerens vicem totius naturæ in satisfaciendo pro ipsa, quidquid in natura humana habet2 ad defectum pertinens, rationem pœnæ justæ, in ipso etiam habuit. 21. —Ad tertium dicendum quod infirmitas curatur optime per curationem suæ causæ, et per consequens per contraria causæ. Causa autem horum defectuum in nobis est culpa. Et ideo per contraria culpæ hos defectus curare debuit, scilicet per gratiam et virtutes. 22. — Ad quartum dicendum quod venerat vincere for­ tem per justitiam, satisfaciendo. Et ideo oportuit quod haberet defectus, secundum quos3 satisfaceret. El præterea. Per iortitudinem oppositam istis4 defectibus non vincitur diabolus, sed per fortitudinem virtutis et gratiæ. 23. — Ad quintum dicendum quod culpa non solum repu­ gnat Deo, quia in ipsum non cadit, sed etiam quia ab ipso sepa­ rat ; quia est perversitas voluntatis secundum quam anima nata est Deo conjungi. Sed infirmitas quamvis in Deum non cadat, tamen non separat a Deo. Et ideo non est similis ratio. 24. — Ad sextum dicendum quod Christus non venerat manifestare se secundum humanam naturam, sed secundum divinam. Unde dixit : (Joan., v, 30) : « Ego non gloriam meam quæro, sed ejus qui me misil. » Gloriam autem Dei magis clarificavit per infirmitatem assumptam inquantum inventum est quod id quod infirmius est Dei, potentius est hominibus. I Cor., i, 25. ARTICULUS II Infra, d. 22, q. 2, a. 1, sol. 1 ; III, q. 14, a. 4 ; Compend., c. 226, 231. 25. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus debuit omnes defectus præter peccatum assu­ mere. 1. Heb., n, 17, dicitur quod « debuil per omnia fratribus assimilari ut misericors fieret ». Sed misericordia respicit omnem miseriam. Ergo debuit omnes defectus nostros assumere. 2. Præterea. Sicut dicit Damascenus (lib. III, c. 6 ; G. 94, 1006) : « Quod est inassumptibile, est incurabile ». Sed ipse vene­ rat defectus nostros omnes curare. Ergo debuit omnes susci­ pere. 1. a om. « humana ». — 2. Ed. om. hic « habet », sed ponunt post « pœnæ justæ ». «— 3. Ed. « quod ». — 4. α « his ». DISTINCTIO XV, QUÆST. I, ART. II 477 3. Præterea. In susceptione nostrorum defectuum manifes­ tatur Christi humilitas. Sed ipse humiliatus est quantumcumque humiliari potuit, ut dicit Bernardus (Serm. lx de diversis ; L. 183, 683). Ergo ipse debuit omnes defectus nostros suscipere. 4. Præterea. Omnes defectus æqualiter dedecent Dei majes­ tatem. Si ergo aliquos suscepit, eadem ratione et1 omnes sus­ cipere debuit. 5. Præterea. Ipse curavit nostram naturam per gratiam et infirmitatem quam accepit. Sed ipse accepit omnem gratiam. Ergo et2 omnem defectum suscipere debuit. 26. — SED CONTRA. Christus qui totam humanam naturam curare venerat, debuit integram naturam3 habere. Sed qui­ dam defectus sunt qui integritati naturæ repugnant, sicut cæcitas et defectus membrorum. Ergo non omnes defectus debuit habere. 27. — Præterea. Christus debuit esse perfectus in gratia. Sed quidam defectus sunt qui perfectioni gratiæ repugnant, sicut ignorantia et difficultas ad bonum. Ergo non omnes defectus habere debuit. 28. — Præterea. Contraria non sunt nata fieri in eodem. Sed quædam infirmitates sunt sibi contrariæ ex contrariis causis causatæ. Ergo non potuit omnes infirmitates nostras habere. 29. — RESPONSIO. Dicendum quod, sicut dicit Damascenus (lib. III, c. 20 ; L. 94, 1082) : « Christus habuit in se omnes natu­ rales et indetraclibiles passiones ». Dicuntur autem passiones naturales quæcumque universa­ liter naturam humanam consequuntur, sive ex conditione naturæ, sicut indigentia cibi et hujusmodi4, sive quæ pro peccato primi parentis in totam naturam devenerunt ex principiis natu­ ræ sibi relictæ causata, sicut fames, sitis, labor, dolor et hujus­ modi. Indelractibiles autem passiones sunt quæ defectum gratiæ non important, sicut importat pronitas ad malum et difficul­ tas ad bonum et hujusmodi, quæ ex carentia gratiæ vel perfetionis contingunt. Ex hoc enim laus Christi minueretur, si per­ fectus in virtutibus non fuisset, secundum quas est laus et vituperium sive detrectatio secundum earum opposita. 30. — Unde duo genera defectuum non assumpsit, illa scili­ cet quæ non universaliter humanam naturam consequuntur, sicut 1, Ed. om. « et ». —· 2. α « igitur » ; ed. om. « et ». — 3. F. om. « naturam ». — 4. Ed. « potus ». 478 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM lepra, cæcitas, febris et hujusmodi — contingunt enim ex par­ ticularibus corruptionibus in singulis personis — et hos defectus assumere non debuit, quia ad curandum naturæ morbum venit. liem illa non assumpsit quæ ad imperfectionem gratiæ per­ tinent, sicut ignorantiam, difficultatem ad bonum et hujusmodi : quia ipse venerat ad hoc quod1 de plenitudine suæ gratiæ omnes acciperemus. 31. - - AD PRIMUM ergo dicendum quod debuit fratribus assimilari quantum ad illa in quæ omnes fratres conveniunt, quæ ad defectum gratiæ non pertinent. Non enim fuit fratri­ bus similis nisi in natura speciei ; et ideo quantum ad actus et defectus qui consequuntur totam speciem, debuit fratribus assimilari. 32. —■ Ad secundum dicendum quod sicut Deus curavit omnes in hoc quod assumpsit naturam, in qua omnes conveniunt ; ita curavit omnes defectus in hoc quod assumpsit illos2 defectus in quibus omnes conveniunt, ex quibus quasi primordialibus causis etiam3 alii oriuntur. Ex passibilitate enim naturæ quam assumpsit, sequitur et4 febris et omnia hujusmodi. 33. ■— Ad tertium dicendum quod humiliari debuit quantum3 potuit decenter. Non autem fuit decens ut qui venerat alios in gratiam adducere, defectum vel imperfectionem gratiæ pate­ retur ; neque qui naturam in aliis integrare6 venerat, ipse in his in quibus alii integri sunt, defectum pateretur. 34. — Ad quartum dicendum quod quamvis omnes defectus æqualiter indecentes sint divinæ majestati quantum ad suam naturam, non tamen quantum ad naturam assumptam, ut patet ex dictis. 35. — Ad quintum dicendum quod aliqui defectus sunt qui plenitudini gratiæ repugnant. Et ideo ex hoc quod habuit omnem gratiam, magis debet concludi quod non habuit omnes defec­ tus quam quod habuit. 36. -—Vel dicendum quod quia alios’reintegrare venerat, debuit in perfectionibus potentior esse, non in defectibus, quia plus indiguisset ipse reformari quam reformare. Et8 ideo habuit omnem gratiam, non tamen omnem defectum. 1. Ed. « ut *. —- 2. a 8 aliquos ». — 3. Ed. om. » etiam ». ■— 4. Ed. om. » et ». — 5. Ed. ■ inquantum ». — 6. α « regenerare ». — 7, α « aliquos ». — 8. α om. « et ». DISTINCTIO XV, OUÆST. I, ART. Ill 479 ARTICULUS HI Infra d. 21, q. 1, a. 2 ; III, q. 14, a. 3 ; Compend., c. 226. • 37. - AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur HUJUSMODI DEFECTUS s quod CONTRAXERIT. 1. Illud enim proprie contrahitur quod cum alio trahitur. Sed ipse hos defectus cum natura traxit. Ergo contraxit eos. 2. Præterea. Id quod ex ratione originis habetur, proprie contrahitur. Sed ex suæ originis ratione Christus habuit istos1 defectus ; quia ex ratione suæ originis matri similis natus est quæ his defectibus subjacuit. Ergo ipse istos defectus contraxit. 3. Præterea. Id2 cum natura contrahitur quod ex principiis naturæ causatur. Sed hujusmodi defectus, ut fames, sitis et hujusmodi, ex principiis naturæ causantur, quia ex actione3 contrariorum in invicem, ex quibus naturaliter homo constat4. Ergo hos defectus5 contraxit. 4. Præterea. Verbum contrahendi, secundum quod hic loqui­ mur, videtur traductionem importare. Sed Christus habuit hujusmodi defectus per traductionem corporis ex corpore, non ex conditione animæ. Ergo Christus hos defectus contraxit. 5. Præterea. Sicut culpa originalis contrahitur a patre, ita istæ pcenalitates ex matre contrahuntur, sicut dictum est in II lib. Sed Christus ex matre passibili® natus est, quamvis non ex patre peccatore. Ergo hujusmodi pcenalitates contraxit. 38. — SED CONTRA. Quod voluntarie assumitur, non con­ trahitur. Sed Christus voluntarie assumpsit hujusmodi7 defectus, sicut et ipsam naturam. Ergo non contraxit eos. ' 39. — Præterea. Nos dicimur contrahere hos8 defectus quia propter culpam originalem nobis debentur. Sed in Christo culpa originalis non fuit. Ergo Christus hos defectus non contraxit. . 40. — RESPONSIO. Dicendum quod illud proprie contrahitur quod ex necessitate alio tracto trahitur. Et quia ex hoc ipso quod naturam humanam trahimus exs parentibus per vitiatam originem, sequitur de necessitate quod hos defectus habeamus ; ideo dicimur hos defectus contrahere. 41. — Christus autem potuit naturam humanam sine his defectibus assumere, sicut et10cum defectibus assumpsit. Et 1. Ed. « hos ». — 2. Ed. « illud ». ■— 3. Ed. « actibus ». — 4. a « consistit ». — 5. α · (I lib. lect. I, n. 4.) 484 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Ex parte vero terminorum alterationis requiritur quod una qualitate expulsa alia introducatur : sic enim de qualitate in qualitatem transitur. 59. ■— Sed ulterius ad rationem passionis requiritur quod qua­ litas introducta sit extranea, et qualitas abjecta sil connaiuralis. Quod contingit ex hoc quod passio importat quamdam victo­ riam agentis super patiens. Omne autem quod vincitur, quasi trahitur extra terminos proprios ad terminos alienos. Et ideo alterationes quæ contingunt præter naturam alterati, magis proprie passiones dicuntur, sicut ægrotationes quam sanationes, sicut patet per Damascenum in II lib.1, (c. 22 ;G. 94, 941) et per Philosophum, in2 V Meta., (8 21. 1022b, 15; 1. 20, n. 1067). 60. ■— Unde patet quod illorum tantum corporum est proprie pati quæ possunt extra naturam suam trahi ; et hæc sunt corruptibilia. 61. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod non omne moveri est pati, nisi communiter et large loquendo, sicut etiam omne moveri quoddam corrumpi est secundum Augustinum et3 secundum Philosophum in VIII Phys., (Θ 1. 252a, 1 sq. ; L 2, n. 15). 62. ■— Ad secundum dicendum quod in illuminatione non abjicitur aliqua qualitas, sed tantum4 recipitur ; et ideo non est passio. 63. — Ad tertium dicendum quod Deus qui est superior omni substantia creata, influit rebus ad perfectionem naturæ ipsarum. Et® ideo secundum quod ab ipso recipiunt, non dicuntur proprie pati neque secundum quod corporalia a quibuscumque spiritualibus recipiunt. Solutio II 64. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod ex dictis de facili potest patere qualiter in anima possit esse passio. Quia cum anima sit quid incorporeum, sibi proprie non accidit pati, nisi secundum quod corpori applicatur. Applicatur autem corpori et secundum essentiam suam, secundum quod est forma corporea, et secundum operationem suarum potentiarum, prout est motor ejus. 65. —■ Secundum autem quod applicatur corpori ut forma, sic non consideratur ut quid subsistens, sed ut adveniens alteri. Unde sic non patitur per se, sed per accidens, sicut aliæ formæ moventur motis subjectis compositis. 1. αβγό RANV « III lib ». — 2. Ed. om. « in ». — 3. F. om. « secundum Augusti­ et ». -— 4. RA. « in quantum ». — 5. F. om. « et ». num DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. I > ; , 485 66. — In viribus autem animæ quantum ad operationem appli­ cantur corpori solum vires partis sensitivæ et partis1 nutritivæ. Sed quia operatio virium nutritivæ partis est in movere, non2 in moveri ; ideo secundum eas anima non patitur, sed magis agit. 67. — Relinquitur ergo quod pati proprie sit animæ secundum partem sensitivam, ut dicitur in VII Phys., 3. 248a, 6 sq. ; I. 6, n. 7). Sed quia hujusmodi vires non sunt subsistentes, sed formæ organorum corporalium, ideo non dicuntur pati per se, neque3 anima secundum eas, sed per accidens, inquantum com­ positum patitur, ut dicitur4 in I De anima [a 4. 408a, 30 sq. ; 1. 9, n. 145). 68. ■— Sed quia potentiæ apprehensivæ sensitivæ sunt tan­ tum in recipiendo speciem — quæ quidem non recipitur in sensu per modum rei, sed per modum intentionis, ■— ideo in operatione harum virium est quidem aliquo modo pati, quantum ad hoc quod sunt vires materiales et quantum ad hoc quod aliquid recipitur. Et propter hoc dicitur in II De anima, {β 11. 424a, 1 ; 1. 23, n. 547) quod sentire est pati quoddam. 69. — Sed quia sensus non movetur a sensibili secundum conditionem moventis, cum forma sensibilis non recipiatur ins sensu secundum esse materiale prout est in sensibili, sed secundum esse spirituale, quod est proprium sensui — unde non habet contrarietatem ad sensum, sed est perfectio ejus, nisi secundum quod excedit proportionem sensus6 ■— ideo non proprie dicitur pati secundum has vires7, nisi secundum quod excel­ lentia sensibilium corrumpit sensum, aut debilitat. 70. — Relinquitur ergo quod passio proprie dicatur secundum vires appetitivas sensitivas, quia hæ vires et materiales sunt et moventur a rebus secundum proprietatem rei, quia non est appe­ titus intentionis, sed rei ipsius ; et secundum hoc habet res con­ venientiam ad animam vel contrarietatem. Et ideo dicit Philo­ sophus in II Eth., (β 4. 1105b, 23 ; 1. 5, b.), quod passio est quam sequitur delectatio vel tristitia ; et Remigius dicit quod passio est motus animæ per suspicionem8 boni vel mali9. 71. — Sed quia accidit delectatio secundum conjunctionem convenientis et connaturalis, ideo adhuc magis proprie dicun­ tur passiones illæ affectiones sensitivæ ad quas sequitur tristi­ tia, vel etiam quæ sunt cum vehementia sive delectationis 1. Ed. om. « partis ». — 2. ayS ad. « enim ». — 3. yS « in », ed. « nec ». — 4. β « dicit ». — 5. a « a ». — 6. a ad. <■< et ». -— 7. Ed. om. « secundum has vires ». — 8. a « suspicationem » ; ed. « susceptionem ». — 9. Locum Remigii invenire non contigit, sed in I-II, q. 22, a. 3, sed contra, hæc definitio recitatur sub nomine Da­ masceni apud quem de facto rcperitur in De fide orthodoxa, lib. II, c. 22 (G. 94, 939). 486 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM sive tristitiae, ut dicit Philosophus, V Meta., (8 21. 1022”, 20 ; L 20, n. 1067), quia sic trahitur anima extra modum suum naturalem. Et sic loquimur hic de passionibus. 12. — Sed in viribus intellectivae partis, quamvis non sit pro­ prie passio, quia immateriales sunt, tamen est ibi aliquid de ratione passionis, quia in apprehensione intellectus creati est receptio ; et secundum hoc dicitur in III De anima, (y4. 429a, 13-15 ; 1. 7, n. 675-676) quod « inlelligere est pati quoddam ». 73. —In appetitu autem intellectivo, est adhuc plus de ratione passionis, quia voluntas movetur a re secundum quod est bona vel mala, quæ sunt conditiones rei ; intellectus autem movetur secundum apprehensionem veri vel falsi, quæ non sunt rei per se, sed secundum quod sunt in anima ; quia bonum et malum sunt in rebus, verum et falsum sunt in anima, ut dicitur in VI Meta., (e 4. 1027», 25-27 ; 1. 4, n. 1230-1240). 74. ■— Unde magis recipit anima a re secundum affectum, et vehementius movetur quam secundum intellectum. Et sic1 dicit Dionysius, 2 cap. De div. nom. (n. 9 ; G. 3, 647), quod « Hierotheus ex2 patiendo divina3 didicit divina », idest4 ex affectu in8 divina in® intellectum devenit. 75. — Et quia movetur affectus a re secundum proprietatem rei quam res habet in se ipsa, ideo per hunc modum contingit quod res habeat7 contrarietatem et8 convenientiam ad animam ; sed secundum quod apprehenditur ab intellectu, omnis res habet convenientiam, inquantum apprehenditur ut verum. Et ideo in [operatione9] apprehensivæ semper est delectatio, in operatione autem affectivæ est delectatio et tristitia. Et sic etiam tristitia magis proprie adhuc dicitur passio, sicut et10 in affectu sen­ sibili dictum est. Et sic11 accipitur hic passio. 76. — De passione autem animæ secundum quod ab igne infernali patitur, dicendum est in IV libro ; sic enim anima per se patitur. 77. — AD PRIMUM igitur12 dicendum quod ratio illa pro­ cedit de passione proprie dicta, et concludit quod anima hoc modo passionis non patitur per se, sed per accidens. 78. — Ad secundum dicendum quod quamvis per corruptio­ nem corporis13, anima non corrumpatur simpliciter quantum ad substantiam ; corrumpitur tamen compositio, secundum quam actu est forma corporis ; et etiam vires affixæ organis, ut Quidam dicunt. 1. Ed. « sicut », γδ « iv cap. ». — 2. Ed. om. « ex ». — 3. Ed. om. « divina ». — 4. αδ ad. « quod». — 5. α « ad », ed. « circa ». — 6. α ad. « eorum ». — 7. F. « ha­ bet ». — 8. Ed. « vel ». — 9. αβγά « apprehensione ». — 10. Ed. om. « et ». — 11. Ed. « similiter ». — 12. β ed. ad. « ergo ». — 13. Ed. « corporum ». DISTINCTIO XV, QUIEST. II, ART. I ’ * ?' 487 79. ■— Ad tertium dicendum quod anima dicitur esse in loco per accidens, inquantum est pars compositi, quod est in loco per se ; et sic movetur per accidens in loco. Et sic etiam valetudo quæ est compositi, est animæ per acci­ dens, inquantum est pars ejus ; et sic etiam per accidens patitur ad passionem corporis. Solutio III 80. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod anima Christi media fuit inter Divinitatem et carnem. Et quia béati­ tude inerat1 illi animæ ex Divinitate, corpus autem ejus erat passibile ; ideo passibilitas inerat illi animæ ex narte illa qua conjungibilis erat corpori, beatitudo autem ex pane illa qua Divi­ nitati conjungebatur. 81. — Conjungebatur autem corpori dupliciter : scilicet secun­ dum essentiam, inquantum est forma ; et secundum potentias, non tamen omnes, sed quasdam. Unde anima Christi secundum essentiam tota patiebatur ex corporis læsi passione ; sed quantum ad potentias patiebatur quidem passiones2 imperfectionis, secundum operationes virium affixarum organis. Secundum alias vero vires quibus anima in Deum conver­ tebatur, qualiter pateretur dicetur infra 3 articulo. 82. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis anima Christi nihil sit dignius, non tamen impedit quin per accidens pati possit alio patiente. 83. —Ad secundum dicendum quod perfecta virtus non omnino tollit animales passiones, quia et3 aliquando utitur eis, sicut fortitudo ira, ut dicit Philosophus in III Elh., (y 11. 1116”, 30-31 ; 1. 17, b) ; sed facit ut nulla passio4 surgat quæ ratio­ nem impediat. In Christo autem amplius fuit, quia in eo5 fuit perfecta obedientia virium inferiorum ad superiores ; ideo nulla passio in eo surgebat nisi ex ordine rationis. 84. ■— Ad tertium dicendum quod anima Christi habuit utrumque statum, et6 viatoris et comprehensoris ; unde secun­ dum aliquid fuit bèata, et secundum aliquid non fuit beata. Ex illa enim parte qua nata est anima corpori conjungi, non erat beatificata ; alias ex anima in corpus claritas gloriæ descen1. a « erat ». — 2. Ed. « passione ». — 3. Ed. « etiam ». — 4. Ed. ad. · in eo » —- 5. y8 «quasi enim », ed. « quia enim». — 6. Ed. « scilicet ». 488 SCRIPTUM SUPER LIB. III. SENTENTIARUM disset, sicut erit1 in aliis glorificatis. Et ideo ex parte ista poterat pati et habebat statum viatoris. Sed ex parte illa qua conjungebatur Verbo per fruitionem, erat glorificata et habebat statum comprehensoris. ARTICULUS II Quæstiuncula I Infra, Expos. textus ; III q. 15, a. 6 ; Ver., q. 26, a. 8 ; Compend., c. 232 ; Mat., c. 26. 85. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur puoD Christus non habuerit tristitiam. 1. Isa., xlii, 4, de eo dicitur : « Non erit tristis, neque turbu­ lentus. » 2. Præterea. Omnis tristitia est perturbatio quædam. Sed in sapientem non cadit perturbatio. Ergo nec2 in Christo qui fuit maxime sapiens, fuit tristitia. Secundam probat Seneca tripliciter (Epist. lxxxv). Primo sic. Fortius non perturbatur a debiliori. Sed virtus est fortior malitia. Ergo ab ea non perturbatur ; nec a virtute, quia virtus non est virtuti contraria ; ergo nullo modo3. Secundo sic. Nullus perturbatur nisi de eo quod bonum suum perdit vel diminuitur4. Sed sapiens non perdit bona sua, nec ei possunt auferri quæ sunt bona animæ, quia bona corporis non reputat sua. Ergo non peturbatur5. Tertio sic. Quia fortuna nihil eripit nisi quod dedit. Sed non dedit virtutem. Ergo ipsam auferre non potest. Et sic idem quod prius. 3. Præterea. Philosophus6 in m Top. (γ 2. 117a, 24) : « Idem sine tristitia quam cum tristitia magis eligendum est7. » Sed Christus, cum fuerit sapientissimus, optime scivit eligere. Ergo non elegit aliquid pati cum tristitia. 86. ■— SED CONTRA. Mat., xxvi, 38 : « Tristis esl anima mea usque ad mortem. » 87. — Præterea. Fletus est signum tristitiæ. Sed Christus flevit : Joan., xi, 35. Ergo ipse tristis fuit. 1. rôF. « erat ». -— 2. Ed. « neque ». — 3. a ad. « in Christo fuit perfectior et fortior in virtute fuit tristitia ». — 4. F. « diminuit. »~ 5. a om. « ergo non pertur batur ». — 6. β ad. a dicit quod ». — 7. ayS om. « est ». DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. Π 489 Quæstiuncula II III, q. 15, a. 9 ; Compend., c. 232. 88. — ULTERIUS. Videtur quod in Christo non fuerit ira. 1. ’Ira enim vitium est. Sed in Christo nullum fuit vitium, sed summa mansuetudo ; Mat., xi, 29 : « Discite a me, quia mitis sum et humilis corde. » Ergo in Christo non fuit ira. 2. Præterea. Sicut dicit Gregorius (lib. V Moral., cap. xlv, n. 82; L. 75, 726) : « Ira per vitium eæcæcat oculum mentis, ira per zelum turbat. » Sed in Christo oculus mentis non1 fuit excæcatus neque perturbatus. Ergo in Christo non fuit ira. 3. Præterea. Secundum Philosophum (II Bhetor., β 2.1378a, 31) et Damascenum (lib. II, c. 16; G. 94, 931) : « Ira est appe­ titus vindictes. Sed Christus non fecit aliquid ad vindictam. Ergo in Christo non fuit ira. 89. — SED CONTRA. In Christo fuit ira per zelum, ut patet Joan., ii, 17. Ergo fuit in eo ira. 90. ·— Præterea. Nulla virtus defuit Christo, nec aliqua vir­ tutis perfectio. Sed de perfectione aliquarum virtutum est ira, sicut fortitudinis, ut dicitur in III Eth., [γ 11. 1116b, 30-31 ; 1. 17, b). Ergo ira fuit in Christo. Quæstiuncula III Infra Expos, textus ; III, q. 15, a. 7 ; Ver., q. 26, a. 8 ; Compend. c. 232. 91. ■— ULTERIUS. Videtur quod in Christo non fuerit *' timor. 1. Timor enim maxime fortitudini opponitur. Sed in Christo fuit perfectissima fortitudo. Ergo in ipso2 non fuit aliquis timor. 2. Præterea. Augustinus dicit in lib. LXXXIII Quæstionum, (q. 36; L. 40, 25) quod signum perfectionis est absque timore esse. Sed Christus fuit perfectissimus. Ergo in eo non fuit passio timoris. 3. Præterea. Si dicatur quod timor inerat ei secundum sen­ sualitatem. » Contra. Timor est de futuro malo. Sed sensualitas in Christo non poterat futurum comprehendere. Ergo in Christo non poterat esse timor, sed tantum dolor de præsenti. 92. ■— SED CONTRA. Maro., xiv, 33 : « Cœpit Jesus iædere et pavere. Ergo, etc. 1. Ed. « neque ». — 2. ayâ « Christo » ; β « eo ». 490 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 93. — Præterea. Ejusdem est dolor et timor. Sed in Christo fuit verus dolor. Ergo et verus timor. Solutio I 94. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod hic quæritur de tristitia secundum quod est passio animalis in parte sensitiva. Et ideo dicendum quod quia Christus volun­ tarie assumpsit nostram naturam, ut per eam nos redimeret, ideo talem assumpsit qualem oportuit esse ad finem redemptionis nostrse. 95. — Unde quamvis in aliis1 beatis per quamdam redundan­ tiam ex2 glorificatione superiorum virium glorificentur etiam inferiores et ex gloria animæ descendat gloria corporis, tamen in Christo non fuit sic ; quia gloria ejus quæ inerat ei secundum fruitionem Dei, non impediebat passibilitatem animæ ejus, secundum quod erat pars humanæ naturæ. 96. — Et similiter laetitia quæ inerat in superiori parte3 per fruitionem, non redundabat in inferiores. Et ideo cum acci­ debat aliquid contrarium delectationi inferiorum partium, erat de eo tristitia. Sed tamen aliter in ipso et in nobis. Quia in nobis inferiores vires non sunt perfecte subjectæ rationi; et ideo quandoque præter ordinem rationis insurgunt in nobis passiones tristitiæ, quas quidem virtus refrenat in virtuosis, sed in aliis etiam rationi prævalent. Sed in Christo nunquam surgebat motus tristitiæ nisi secundum dicta men superioris rationis quando scilicet dictabat ratio quod sensualitas tristaretur secundum con­ venientiam naturæ suæ ; et ideo in eo neque4, fuit tristitia rationem pervertens, neque5 fuit necessaria, sed voluntaria quodammodo. 97. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod per illam auctori­ tatem Isaiæ excluditur a Christo tristitia rationem impediens. 98. — Ad secundum dicendum quod perturbari dicitur ex toto turbari ; et hoc est quando turbatio inferioris partis ad superiorem pervenit, ut ejus ordo turbetur. Et hoc non est in aliquo sapiente, nec in Christo fuit. Et sic concludunt rationes Senecæ. 99. ·— Ad tertium dicendum quod omnis tristitia, ut dicitur in VII Eth.6, (y 14. 1153”, 2 ; 1. 13, a) inquantum in se est, 1. α « viris » ; β « substantiis ». — 2. ayS « in ». — 3. a « inorat superiori parti ». — 4. Ed. « non », — 5. Ed. « nec ». — 6. αβγδ « in vm Eth. » ; cf. etiam κ 2. 1172\ 20 ; 1. 2, c. DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. II 491 fugienda est inquantum hujusmodi. Potest tamen eligi tristitia inquantum ad aliquod bonum ordinat, sicut tristitia pœnitentis ad salutem. Et ita etiam Christus elegit tristitiam, inquantum utilis erat ad redemptionem humani generis. Solutio II i 100. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod ira tripliciter dicitur. Quandoque enim ira ponitur pro habitu vel actu vitii, quod opponitur mansuetudini, quod in IV Eth., (δ 11. 1126a, 13; L 13, h), irascibilitas dicitur : quod contingit ex hoc quod virtus, ut in II Eth., (β 8. 1109a, 2 ; L 10, f) dicitur, quandoque magis opponitur uni extremorum, sicut mansuetudo superfluitati iræ magis'quam diminution! ; et ideo oppositum vitium nominatur ira. Ét sic ira in Christo non fuit. 101. — Alio modo dicitur ira voluntas vindicandi aliquod malefactum. Et sic ira non est passio, proprie loquendo, nec est in1 irascibili, sed in voluntate. Et sic ira est in Deo et beatis et fuit in Christo. 102. — Tertio modo dicitur proprie ira quædam passio vis irascibilis, quæ contingit ex hoc quod appetitus sensibilis2 tendit ad destructionem ali cujus quod apprehenditur contrarium volito vel3 desiderato ; et si quidem sit ex ordine rationis insurgens‘ vel ordinata ratione, sic dicitur ira per zelum, et sic fuit in Christo; si autem sit inordinata, sic erit ira per vitium quæ in Christo nullo modo fuit. 103. — AD PRIMUM igitur4 dicendum quod ratio illa procedit de ira secundum primum modum dicendi, sic enim opponitur mansuetudini ; secundum autem quod est passio, non oppo­ nitur, sed est materia ejus circa quam, quia etiam mitis irascitur quando oportet. 104. — Ad secundum dicendum quod sicut in Christo delectatio superioris partis non tollebat tristitiam sensitivae partis, ita etiam et ira sensitivae partis non impediebat in aliquo usum rationis ; quia quando5 Divinitas permittebat unicuique partium humanitatis Christi agere quae sunt ei propria, ut dicit Damas­ cenus, (lib. III, c. 19 ; G. 94, 1079) una pars aliam non impe­ diebat, sicut in nobis accidit quod6 una pars impedit aliam. 105. — Ad tertium dicendum quod ira inordinata sistit7 in vin­ dicta ; sed ira ordinata vindictam ad justitiam ordinat, ut 1. αγδ ad. « vi ». — 2. Ed. « vis irascibilis ». — 3. α « et ». — 4, Ed. « ergo ». —· 5. α « tamen ». — 6. αγ « quia ». — 7. Ed. « consistit ». 492 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM scilicet vindictam non quaerat, sed justitiam, et tantum puniat quantum justitiæ ordo permittit. Solutio III 106. —AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod timor etiam multipliciter dicitur. Uno modo nominat habitum vel doni vel vitii quod opponitur fortitudini, et dicitur timiditas in III Eth., (y 10. 11151’; 34 sq. ; 1. 15, g — γ 15. 1119®, 21 ; 1. 22, a.). Et Et sic habitus doni fuit in Christo, non autem habitus vitii. Alio modo sumitur pro actu vel doni vel vitii ; et sic similiter dicendum ut prius. 107. — Alio modo dicitur quædam passio in vi1 irascibili, quæ consurgit ex hoc quod appetitus sensitivus refugit aliquod noci­ vum apprehensum. Et sic loquimur hic de Umore. Unde dicendum quod hoc modo timor fuit in Christo per eumdem modum sicut et de tristitia et ira dictum est, inquantum scilicet ex dictamine rationis et Divinitatis2 adjuncts, appetitus sensibilis refugiebat ea quæ sibi erant3 contraria. 108. —AD PRIMUM igitur4 dicendum quod ratio illa procedit de timore secundum quod est vitium, quia passio timoris est materia circa quam est fortitudo. 109. —Ad secundum dicendum quod omnis timor ex aliqua imperfectione est, quia ex imperfectione est quod aliquid ab ali­ quo possit lædi. Christus autem quamvis fuerit secundum animam perfec­ tissimus, tamen lædi poterat ex parte corporis ; et ideo ex parte ista imperfectionem patiebatur et timere poterat. 110. ·— Ad tertium dicendum quod in homine appetitus sensi­ bilis movetur ex apprehensione imaginationis aut® æstimationis immediate ; sed mediate etiam ex apprehensione rationis, inquan­ tum ejus conceptio in imaginatione imprimitur. Et ideo quando ratio in Christo prævidebat læsionem corporis, fiebat species læsivi in imaginatione, et' appetitus sensibilis ad timorem movebatur. ARTICULUS III Quæstiuncula I Infra, Expos, textus ; III, q. 15, a. 5 ; Ver., q. 26, a. 8, ad 7, 8 ; Compend. c. 232. in 111. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christo non fuerit verus dolor in sensu. 1. Quantumcumque enim est vis resistens læsivo, tantum 1. Ed. om. « vi ». — 2. Ed. « Deitatis ». — 3. Ed. « sunt ». — 4. β ed. « ergo » — 5. γδ om. « aut », sed δ ad. supra; ed. « sive ». DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. Ill 493 dolor diminuitur ex læsione proveniens. Sed in Christo fuit infi­ nita vis ad resistendum læsivo, scilicet virtus Divinitatis. Ergo in eo dolor esse non poterat. 2. Præterea. Dolor non est de re voluntaria. Sed Christus voluntarie passionem sustinuit. Ergo in eo dolor passionis non fuit. 3. Præterea. Christus magis perfecte videbat Deum quam Paulus. Sed Paulus in raptu propter visionem Dei non sentiebat ea quæ in corpore gerebantur. Ergo nec Christus dolorem habe­ bat ex corporis læsione. 112. ·— SED CONTRA. Isa., lui, 4 : « Vere dolores noslros ipse tulit. » 113. — Præterea. Ad veritatem doloris non requiritur nisi læsio et sensus læsionis1. Sed corpus Christi læsum fuit et sensum læsionis habuit. Ergo fuit in eo verus dolor. Quæstiuncula II III, q. 46, a. 7 et 8 ; Ver., q, 26, a. 9 ; Compend., c. 232, 114. ■— ULTERIUS. Videtur quod dolor usque ad supe­ riorem rationem non pervenerit. 1. Judicare enim de dolore non est pati dolorem. Sed in Sanctis est tantum judicium de doloribus secundum rationem, ut patet per Dionysium in Epistola ad Joannem Euangelistam. (G. 3, 1118). Ergo cum Christus in sanctitate perfectus fuerit, ipse secundum superiorem partem rationis non habuit dolorem. 2. Præterea. Secundum Philosophum, (De anima, γ 4. 429a, 22 sq. ; 1. 7, n. 677-686) intellectus nullius partis corporis est actus. Sed dolor passionis non est in anima nisi ex conjunc­ tione ad corpus. Ergo in parte intellectiva non fuit dolor pas­ sionis. 3. Præterea. Secundum Philosophum, (I Top., a 15. 106a, 38) delectationi quæ est secundum intellectum, non est aliquid contrarium. Sed dolor est contrarius delectationi. Ergo non est in parte intellectiva. 4. Præterea. Tunc anima perturbatur, quando usque ad rationem pervenit passio. Sed in Christo nulla fuit perturbatio. Ergo dolor non pervenit usque ad rationem. 5. Præterea. Impossibile est eidem secundum idem contraria inesse. Sed dolor est delectationi contrarius. Ergo impossibile est quod secundum superiorem partem, qua gaudebat de Dei visione, doleret. 1. F. om. « læsionis ». 494 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 115. — SED CONTRA. Major est colligatio potentiarum animæ ad invicem quam membrorum. Sed uno membro patiente alia compatiuntur : I Cor., xu, 26. Ergo multo fortius una potentia animæ patiente, aliæ compatiuntur. 116. Præterea. Major est affinitas potentiarum animæ ad essentiam1 quam animæ ad corpus. Sed anima secundum es­ sentiam suam [compatitur2] patienti corpori. Ergo et omnes potentiae patiuntur simul cum essentia. 117. ■— Præterea. In ps. (lxxxvii, 4) : « Repleta esi malis anima mea, » dicit Glossa exponens de Christo :« Id est dolo­ ribus. » Ergo secundum omnes partes animæ dolor inerat. Quæstiuncula III III, q. 46, a. 6. 118. — ULTERIUS. Videtur QUOD DOLOR CHRISTI NON FUERIT MAJOR OMNIBUS DOLORIBUS. 1. Quia quanto poena est acerbior et diuturnior, tanto poena ex dolore resultans est major. Sed aliqui Sancti diuturniorem et acerbiorem poenam perpessi sunt, sicut patet de3 Laurentio et Vincentio. Ergo Christi dolor non fuit maximus. 2. Præterea. In aliis sanctis dolor passionis4 mitigabatur ex divina contemplatione et amore, sicut de Stephano8 cantatur : « Lapides torrentis illi dulces fuerunt. » Sed in Christo fuit maxima caritas et perfecta Dei contemplatio. Ergo dolor ejus maxime mitigabatur ; et ita fuit minimus. 3. Præterea. Innocentia patientis minuit dolorem pœnæ. Unde pueri qui sunt in limbo, non affliguntur de carentia divinæ visionis, quia eis redditur non pro culpa quam ipsi commiserunt. Sed Christus sine culpa passus est. Ergo videtur quod dolor suus fuit mitissimus. 4. Præterea. Quanto major est recompensatio de bono amisso, tanto levius damnum amissionis portatur. Sed Christus habebat maximam recompensationem de amissione corporalis vitæ per passionem, scilicet salutem humani generis. Ergo dolor ille fuit minimus. 5. Præterea. Quanto est pretiosius quod amittitur, tanto est major dolor de amissione. Sed Deus, quem homo per pecca­ tum amittit, est dignior quam vita corporalis Christi. Ergo dolor 1. αγ3 « ad invicem ». — 2. αβγδ « compatiebatur ». — 3. αγ8 ad. « beato ». — 4. Ed. om. « passionis ». — 5. In ejus officio, II antiphona Laudum. DISTINCTIO XV, OUÆST. II, ART. Ill 495 qui est de amissione Dei, est major quam dolor Christi de amis­ sione vitæ corporalis. 6. Præterea. Quanto aliquid est magis dispositum ad patien­ dum, tanto minus dolet de passione. Sed corpus Christi magis fuit dispositum ad patiendum quam corpus Adæ. Ergo Adam magis doluisset, dato quod læsus fuisset. 7. Præterea. Quanto natura est perceptibilior, tanto est major dolor. Sed natura animæ est perceptibilior quam natura cujuslibet corporis. Ergo dolor animæ de passione inferni, quam in seipsa1 patitur ab igne, est major quam dolor Christi. 119. — SED CONTRA, Thren., i, 12 dicitur in persona Christi2 : « 0 vos omnes qui transitis per viam, attendite et videte si est dolor sicut dolor meus » ; quasi diceret3, non. Ergo dolor suus fuit maximus omnium dolorum. 120. — Præterea. Christus fuit optime complexionatus : quod patet ex hoc quod4 habuit nobilissimam animam, cui respondet æqualitas complexionis in corpore. Sed quanto homo habet meliorem complexionem5, tanto magis sentit læsiones corporis, quia habet meliorem tactum. Cum ergo6 dolor sit sensus læsionis, videtur quod in Christo fuerit maximus dolor. 121. — Præterea. Virtuosi hominis est suam vitam diligere. Unde et peccatores seipsos odiunt in tantum quod se7 interfi­ ciunt, ut probat Philosophus in IX Eth., (t 4. 1166b, 12-13 ; 1. 4, p.) Sed Christus fuit virtuosissimus. Ergo maxime suam vitam dilexit. Ergo dolor de amissione vitæ suæ fuit maximus. Solutio I 122. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod sicut delectatio sensibilis causatur ex conjunctione con­ venientis secundum sensum ; ita dolor sensibilis causatur ex conjunctione ejus quod est non conveniens sensui. Sed inter8 alios sensus solus tactus est discretivus eorum ex quibus consistit temperamentum corporis. Unde quod est conveniens secundum tactum, est conveniens ipsi temperamento sola perceptione tactus. Et similiter illud quod est inconveniens tactui, est contrarium temperamento corporis. Et ideo Philosophus dicit in III De anima (y 13. 435b, 7 sq. ; 1. 18, n. 869-872), quod corrumpentia tactum corrumpunt animal, non autem corrumpentia auditum, nisi simul contingat ex accidenti et tactum corrumpi. Et ideo 1. β « se ». — 2. Ed. om. « dicitur in persona Christi ».— 3. α « dicat » « q. d. ». — 4. Ed. «quia».— 5. Ed. ad- « in corpore ». — C. Ed. «igitur». — 7. a et ed. « seipsos », contra j9yS. — 8. Ed. ad. « omnes ». 496 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM in solo tactu est dolor qui accidit ex læsione temperamenti ipsius corporis. 123. —■ Unde cum in corpore Christi fuerit vera læsio — quia fuit divisio continui per clavos — et fuerit ibi verus tactus, de necessitate oportet dicere quod fuerit1 ibi verus dolor. Qualiter autem exponenda sint verba Hilarii, in fine dicetur. (175). 124. — AD PRIMUM igitur^ dicendum quod quamvis in corpore Christi esset vis Divinitatis3 infinitam4 ad resistendum potestatem habens non tamen resistebat, sed dimittebat car­ nem pati quæ propria5, ut dicit Damascenus (lib. III, c. 14 et 15 ; G. 94, 1059) ; et ideo fuit ibi læsio et per consequens dolor. 125. — Ad secundum dicendum quod voluntas rationis non excludit dolorem sensus. Sicut aliquis vult secundum rationem comburi, ut sanetur, sed tamen in combustione dolorem sensi­ bilem experitur ; et ita fuit in Christo. 126. ■— Ad tertium dicendum quod non potest esse tanta vis contemplationis quod dolorem sensibilem ex læsione corporis tollat, si corpus lædatur, nisi per eam abstrahantur vires infe­ riores omnino a suis actibus, per modum quo una potentia intense operans abstrahit aliam a suo actu. Et hoc® accidit in raptu Pauli. 127. — Sed in Christo una vis non tollebat aliam a suo actu nisi secundum quod ratio et Divinitas’ conjuncta ordinabat. Et ideo perfectio contemplationis dolorem sensibilem non tollebat. Solutio II 128. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in dolore et tristitia duo inveniuntur : scilicet conlrarielas contris­ tantis et dolorem inferentis ad contristatum et dolentem8, et perceptio ejus ; et quantum ad hæc duo tripliciter differunt. Primo quantum ad conlrarielatem : quæ quidem in dolore attenditur quantum ad ipsam naturam dolentis quæ per læsivum corrumpitur ; sed in tristitia quantum ad repugnantiam appetitus ad aliquid quod quis odit. Secundo quantum ad perceptionem : quæ quidem in dolore semper est secundum sensum tactus, ut dictum est ; in tristitia autem secundum apprehensionem interiorem. 1. α « fuit ». — 2. Ed. « ergo ». — 3. Ed. « Deitatis. » — 4. F. «infinita ». — 5. Ed. « quidquid proprium ». — 6. Ed. ad. « modo ». — 7. Ed. « Deitas. » — 8. yS A. « dolorem ». DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. Ill 497 Tertio, quantum ad ordinem istorum duorum, quia dolor inci­ pit in læsione et terminatur in perceptione sensus, ibi enim completur ratio doloris ; sed ratio tristitiae incipit in apprehen­ sione et terminatur in affectione. Unde dolor est in sensu sicut in subjecto, sed tristitia in appetitu. Ex quo patet quod tristi­ tia est passio animalis, sed dolor est magis passio corporalis. 129. — Quandoque tamen tristitia, large loquendo, dolor dicitur. Unde1 Augustinus {in psalm, xlii, n. 6 ; L. 36, 480), distinguit dolorem animæ secundum se qui proprie dicitur tristitia, et dolorem animæ per corpus qui proprie dicitur dolor. 130. —· Loquendo igitur de dolore proprie dicto, sic quantum ad læsionem quæ est materiale in ipso, se extendit in Christo ad omnes potentias animæ, secundum quod in essentia animæ radicantur, ad quam etiam læsio corporis pervenit, secundum quod est forma ejus ; sed quantum ad perceptionem laesionis quæ est formale in dolore, sic consistit in solo tactu cujus solius2 est percipere læsivum inquantum lædit, scilicet inquantum corpo­ raliter conjungitur. 131. — Loquendo autem de dolore secundum quod large3, etiam tristitia dolor dicitur, sicut ex dictis patet; tristitia non potest esse in ratione sicut in subjecto, sed solum sicut in osten­ dente id quod est voluntati repugnans ; nisi ratio accipiatur prout comprehendit vim apprehensivam et affectivam, in qua est tristitia sicut in subjecto, quamvis non tristitia quæ est passio quæ solum est in parte sensitiva, ut prius dictum est. 132. — Nulla autem virtus apprehensiva ostendit nisi objec­ tum suum. Objectum autem superioris rationis sunt bona æterna, ex quibus nihil erat contrarium voluntati Christi. Unde in ratione superiori, secundum quod ad objectum suum comparatur, non poterat esse tristitia in Christo ; poterat autem esse4, quantum ad rationem inferiorem cujus objectum sunt res temporales in quibus aliquid contrarium voluntati ejus aliquo modo accidere poterat, ut infra, 17 d. (q. 1, a. 2, sol. 2) patebit. Sicut5 ipsa læsio corporis6 erat contra aliquam volun­ tatem Christi, qua naturaliter mortem refutabat, et similiter etiam mala humani generis ei displicebant. Unde in ratione inferiori poterat esse tristitia etiam, secundum quod ad objecta sua comparatur. 133. — Et quia unaquæque potentia ad naturam pertinet secundum quod in essentia animæ radicatur quæ est essentia1. β ad. « et. » — 2. F. « cujus est solum ». — 3. α ad. « sumitur ». — 4. α ad. * tristitia in Christo ». — 5. Ed. « sic ». —■ 6. F. om. « corporis ». 498 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Iis pars totius naturæ, rationem autem potentiæ habet secundum comparationem ad objecta ; ideo dicitur a Quibusdam quod passio doloris perveniebat1 usque ad superiorem rationem inquantum est natura, secundum quod læsio corporis ad essen­ tiam animæ perveniebat1 ; et ulterius ad omnes potentias, secundum quod in essentia animæ radicantur ; non autem, perveniebat ad eam inquantum est ratio, quia secundum quod ad objectum suum comparatur, nullum detrimentum ex pas­ sione corporis sentiebat, cum in contemplatione divinorum non impediretur. 134. — Et hoc etiam Quidam aliis verbis dicunt, scilicet quod patiebatur ut est natura corporis, non autem ut est prin­ cipium humanorum actuum. Et sic etiam dicunt quod inferior ratio patiebatur2 et ut est natura et ut est ratio. 135. —■ Quamvis etiam aliter possit intelligi distinctio qua distinguitur ratio ut natura et ratio3 ut ratio ; quia ratio ut natura dicitur secundum quod judicat de eo quod est secundum se bonum vel malum, naturæ conveniens vel noxium ; ratio autem ut ratio, secundum quod judicat de eo quod est bonum vel malum in ordine ad alterum. Contingit enim quandoque aliquid in se consideratum esse naturæ noxium, quod tamen in ordine ad finem aliquem est eligendum, sicut ustionem quæ est propter sanitatem. 136. ■—· Et sic etiam mors Christi erat in se quidem mala, inquantum erat nocumentum naturæ ; in ordine autem ad finem redemptionis humani generis erat optima. Et sic etiam ratio inferior ut ratio non tristabatur de morte, sed solum ut natura. Et sic dicta distinctio erit de ratione secundum quod comparatur ad objectum. 137. — AD PRIMUM igitur4 dicendum quod intentio Dio­ fuit dicere quod Sancti nullo modo quantum ad rationem moventur a rectitudine rationis, quod omnium virtuosorum est ; et etiam a tranquillitate mentis, quod perfectorum est. Et ideo dicit eos quantum ad rationem non pati, non quin expe­ rientia doloris usque ad rationem aliquo modo perveniat. Et hanc experientiam judicium de passionibus nominat. 138. ■—Ad secundum dicendum quod intellectus potest dupli­ citer considerari. Vel ut est potentia quædam. Et sic quia5 potentia determinatur ad actum [et6] cum Operatio intellectus non exerceatur mediante nysii 1. a « pertingebat ». — 2. Ed. «compatiebatur ». — 3. Ed. om. « ratio ». — 4. Ed. « ergo ». — 5. Ed. om. « quia ». — 6. βγδ om. « et » ; ed. « quia ». DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. Ill 499 aliquo organo corporali, dicitur quod intellectus non est actus alicujus partis corporis. 139. — Vel potest considerari inquantum hæc polenlia radi­ catur in essentia animæ. Et sic, cum anima secundum essentiam suam sit forma corporis ; et intellectus et omnes animæ1 vires sunt actus corporis, et per accidens ad passionem2 corporis patiuntur dupliciter, tum ex ordine rationis ad essentiam, tum ex ordine intellectus ad alias potentias quæ operantur per orga­ num corporale, ex quarum impedimento accidit impedimentum in operatione intellectus, sicut in phreneticis patet. 140. ■— Ad tertium dicendum quod delectatio intellectus dicitur dupliciter. Uno modo ita quod sit3 intellectus quantum ad subjectum el quantum ad objectum. Et hæc est illa delectatio qua intellectus delectatur de4 hoc quod intelligit. Et quia utrumque contra­ riorum intelligitur secundum quod est intelligibile et perfec­ tio intellectus, nec aliquam læsionem intellectui afferre potest, sicut in sensu accidit, ideo tali delectationi non est tristitia contraria. 141. — Alio modo intellectus delectatio dicitur quantum ad subjectum, sed non quantum ad objectum ; quia non delec­ tatur per hoc quod intelligit, sed de aliquo apprehenso delec. tabili,’ quando scilicet intellectiva pars delectatur de aliquo quod in ipsis rebus accidit consonum voluntati. Et sic hæc delectatio non est de uno contrariorum secundum quod est in anima, secundum quod non habet contrarium — quia inten­ tiones contrariorum in anima non sunt contrarias, cum sint simul — sed secundum quod est in re, secundum quod habet contrarietatem. Unde et tali delectationi rationis potest esse tris­ titia contraria in parte intellectiva existens, sicut est in dæmonibus et animabus damnatorum. 142. ■— Ad quartum dicendum quod homo dicitur perturbari, quando pervenit passio usque ad rationem, immutans ipsam a sui æquabilitate ; non autem quando pervenit experientia passionis5 ad rationem. 143. — Ad quintum dicendum quod fruitio Divinitatis6 et gau­ dium consequens, erant in superiori parte rationis in ordine ad suum objectum ; dolor autem non perveniebat ad rationem supe­ riorem, ut dictum est, nisi secundum quod fundatur in essentia animæ ; sed in ratione inferiori et in sensualitate et in sensu erat tristitia vel7 dolor, etiam secundum comparationem ad 1. Ed. « a]iæ ». — 2. ay8 « passiones ». — 3. ayS « erat ». β RA. « erit ». — 4. βγ3 « et dc » ; ed. « in ». — 5. ayS « rationis. », sed δ expungit et ad. cum ed. « doloris vel • passionis ». -— 6. Ed. « Deitatis ». — 7. Ed. « et ». SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 500 objecta, inquantum secundum has potentias dolebat de poena corporis et aliis hujusmodi : qui tamen dolor erat quodammodo materia gaudii fruitionis, inquantum gaudium illud se extendit1 ad omnia2 illa quæ apprehenduntur ut Deo placita. 144. — Et sic patet quod dolor qui erat in anima Christi, nullo modo gaudium fruitionis impediebat, neque per modum contrarietatis, neque per modum3 redundantiae. Tristitia enim contrarium gaudium impedit, sicut quodlibet contrarium impe­ ditur a suo contrario. Tristitia autem quæ erat in anima Christi, nullo modo gaudio fruitionis contraria erat : quod patet ex Iribus. Primo, quia non erat4 eidem secundum idem, sed vel in diversis potentiis erat, vel in eadem secundum diversam opetionem ; — secundo, quia non erat de eodem ; ■— tertio quia unum erat materia alterius, sicut accidit in pœnitente qui dolet et de dolore gaudet. 145. — Sed ulterius omnis tristitia, secundum Philosophum inVII Eth., (η 14. 1153b, 2s ; 1. 13,), impedit omnem delectatio­ nem per quamdam redundantiam, secundum quod nocumentum unius potentiæ redundat in aliam. Talis autem redundantia, ut dictum est, non fuit in Christo, nisi quando ipse volebat5. Unde gaudium quod erat in ratione superiori secundum6 com­ parationem ad objectum, non redundabat in vires inferiores ut ab eis dolor et tristitia tollerentur ; neque ulterius in corpus ut læsione immune esset7 et8 per consequens nec8 in animam nec in potentias secundum quod in essentia animæ radicantur, prout læsio corporis ad essentiam animæ et ad potentias in ea radicatas pertingit. . Solutio III 146. ■— AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod magnitudo doloris sensibilis Christi potest ex iribus considerari. Primo ex ipsa natura passionis ; et sic habuit magnam acer­ bitatem : tum ex complexione patientis quæ erat temperatissima ; unde habebat optimum tactum et per consequens erat in eo vehemens sensus læsionis ■— bonitas enim tactus attestatur etiam10 bonitati complexionis et bonitati mentis, ut dicitur in II De anima (β 9. 421a, 215 ; 1. 19, n. 483-486) ; — tum etiam ex genere pœnæ, quia in locis maxime sensibilibus fuit læsus, sci­ licet in manibus et pedibus ; tum etiam ex multitudine passionum, quia per totum corpus læsionem sustinuit. 1. Ed. « extendebat ». — 2. α « plura » γ « omnia qua? », δ « ad plura objecta ». — 3. F. om. per homot. « contrarietatis; neque per modum ». — 4. α et ed. « inerat », contra βγδ. —- 5. α « voluit ». — 6. Ed. « per ». — 7. α » erat ». — 8. Ed. « nec ». — 9. Ed. om. « nec ». — 10. αγδ « et ». DISTINCTIO XV, QUÆST. II, ART. HI 501 147. — Secundo ex puritate doloris ; quia in aliis patientibus mitigatur dolor sensibilis ex influxu superiorum virium in inferiores, vel1 propter contemplationem quæ abstrahit inferiores vires aliqualiter a suis actibus, vel etiam propter complacentiam voluntatis ex amore ejus propter quod patitur. In Christo autem non fuit talis habitudo potentiarum ad invicem, ut dictum est ; immo unicuique permittebatur agere quæ propria sibi erant, ut dicit Damascenus (ubi supra) et ideo dolor suus fuit absque omni admixtione alicujus2 miti­ gantis. 148. ·— Tertio ex voluntate patientis ; quia enim voluntarie patiebatur ut satisfaceret pro peccato totius humani generis, ideo dolorem excedentem omnes alios dolores assumpsit. 149. —■ Similiter3 etiam dolor animalis qui tristitia dicitur, qui erat in appetitu sensitivo vel in ratione ut natura, ex istis4 duobus ultimis habebat magnitudinem ; etB terlio6 ex turpitu­ dine mortis, et ex7 dilectione vitæ corporalis quæ optima erat, et ex ingratitudine 8 eorum qui eum lædebant, et ex defectibus humani generis quibus ex maxima caritate compatiebatur. I 150. — AD PRIMUM igitur9 dicendum quod potest inve­ niri passio alicujus sancti quæ fuit10 magis dolorosa quantum ad aliquid, [vel quantum11] ad diuturnitatem, vel aliquid hujus­ modi ; sed non simpliciter, omnibus pensatis. 151. ■— Ad secundum dicendum quod in Christo non refun­ debatur gaudium contemplationis in sensum, sicut in aliis accidit, ut dictum est. 152. — Ad tertium dicendum quod innocentia patientis minuit quidem dolorem secundum numerum, quia non dolet de tot, sicut peccator qui dolet12 de pœna et de læsa conscientia ; sed addit dolorem quantum ad intensionem pœnæ, per se loquendo, et inquantum apprehendit eam ut magis indebitam. Sed pueri non affliguntur de carentia divinæ visionis, quia non est carentia alicujus eis proportionati, ut in II lib. (d. 33, q. 2, a. 2) dictum est, cum gratiam non habeant, nec ex eis fuit qûod non habuerunt. 153. — Ad quartum dicendum quod recompensatio facit gaudium in ratione ut ratio13 considerata, quæ apprehendit hoc malum in ordine ad aliud14 bonum ; et inquantum gaudium ejus 1, Ed. om. « vel ». — 2. α « alterius ». — 3. α « et similiter ». — 4, Ed. α his ». — 5. α « sed ». — 6. β « quarto ». — 7. β ad. e illa delectatione vel ». — 8. Ed. « ma­ gnitudine ».— 9. Ed. <: ergo ».—10. Ed. « fuerit ». — 11. α « ut » βγδ om.— 12. αγδ ed» « et ». — 13. NV. « ut ratione ». ■—14. a« illud». 502 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM refunditur in alias vires, secundum hoc mitigatur dolor aliarum virium. In Christo autem1 hoc non fuit. Et ideo ratio2 non sequitur. 154. ■— Ad quintum dicendum quod sicut gaudium comprehensoris superat omne gaudium viatoris ; ita dolor vel tris­ titia damnati superat omnem dolorem viatoris. Unde cum Christus non assumpserit nisi dolorem viatoris, dolor damnati, sive quem habet3 quantum ad poenam damni, sive quem habet4 quantum ad pœnam sensus, est major quam fuerit dolor Christi ; quia ille dolor facit damnatum miserum : quod absit ut de Christo dicatur. Sed dolor quem habet aliquis viator de peccato, non est tan­ tus quantus est dolor Christi : tum quia mitigatur ex spe veniæ ; tum quia non est tanta perceptibilitas dolentis, quamvis sit majus bonum amissum. 155. — Ad sextum dicendum quod quamvis in Christo fuerit major dispositio ad patiendum quam in Adam fuisset, tamen in eo etiam fuit major sensus laesionis quam in Adam fuisset, et ideo major dolor. Ad septimum dicendum sicut ad quintum. EXPOSITIO TEXTUS 156. ■— « Non sentit corpus, sed anima » (1). Contra5. Sentire est conjuncti, secundum Philosophum. (De Somno ei vigilia, cap. 1. 454a, 7). Ergo neque corporis neque animae, sed hominis6. Et7 dicendum quod eorum quæ sunt conjuncti, quædam insunt loti ratione animæ, sicut8 sentire et hujusmodi ; et hæc attribuuntur animæ eo modo loquendi quo dicitur calor cale­ facit9, quia est principium calefaciendi ; quædam autem insunt toti ratione corporis, ut dormire et hujusmodi ; et hæc attri­ buuntur corpori et non animæ. 157. — « Quædam autem non per corpus, immo etiam sine corpore » (1). Contra. In I De anima10 (a 4. 408b, 27 ; 1. 10, n. 165) : «.Destruc­ to corpore, anima non reminiscitur neque amat » ; et similis ratio est de illis quæ hic inducuntur. Et11 dicendum quod amor, timor et hujusmodi, omnia æquivoce sumuntur12. Quandoque autem13 nominant passionem 1. α « vero ». — 2. β et ed. om. « ratio ». — 3. α om. « quem habet ». — 4. a cm. « quem habet ». — 5. ayS « sed contra ». — 6. RAVP. « omnis » ; N. « communis ». — 7. Ed. om. '< et ». — 8. Ed. « ut ». -— 9· Ed. « calefacere ». — 10. Ed. ad. dicitur « ». — 11. Ed. om. « et ». — 12. a « dicuntur ». — 13. Ed. « enim ». DISTINCTIO XV, EXPOSITIO TEXTUS ' j ' “ 503 proprie dictam ; et sic sunt in parte sensitiva1 et ideo2 non possunt esse sine corpore. Quandoque autem sumuntur pro actu voluntatis aliquid eligentis vel repudiantis ; et sic possunt esse sine corpore sicut et voluntas. 158. — « Suscepit nostram vetustatem » (1). Contra. Simile non consumit suum3 simile. Ergo vetustas vetustatem consumere non potuit. Et4 dicendum quod duplex est vetustas, scilicet [culpæ et pœnæ5] quæ ad veterem hominem pertinent. Veluslas ergo pœnæ non opponitur novitati gratiæ, immo materialiter se habet ad ipsam, inquantum meritum consistit in poena decenter tole­ rata. Et ita vetustas pœnæ cum novitate gratiæ, opponitur vetustati culpæ et delet eam et per consequens vetustatem pœnæ quæ ex vetustate culpæ causatur consumet in statu gloriæ. Et6 propter hoc simplex vetustas potuit delere duplam : quod dupla vetustas non potuisset, quia non habuisset novitatem adjunctam. 159. — « Non enim assumpsit ignorantiam » (2). 1. Contra. Damascenus (lib. III, c. 21 ; G. 94, 1083) : « Naturam ignorantem et servilem accepit. » 2. Præterea. Leo Papa in Serm. IV Epiphan., (c. 3 ; L. 54, 247) : « Adoraverunt infantem in nullo ab aliis pueris segregatum. » Ergo ignorans est7 sicut alii. 160. ■— Et8 dicendum ad primum quod ipsemet Damascenus seipsum exponit. Dicit enim naturam assumptam ignorantem, si secundum intellectum separetur assumptum ab assumente : idest, si consideretur illa natura assumpta quasi non fuisset assumpta ; et tunc ignorans fuisset, sicut est in aliis hominibus. 161. — Ad secundum dicendum quod intellligitur quantum ad corporalia vel secundum apparentiam. 162. — « Numquid 'in eo essent defectus ? » (3). Scilicet cul­ pæ, alias auctoritas non probaret intentionem Magistri. 163. — « Quos enim defectus habuit... » (5). 1. Et videtur quod causa prima non valeat ; quia vera huma­ nitas potuit esse sine his defectibus, sicut fuit in primo statu et erit in ultimo. 2. Item. Videtur quod nec secunda ; quia opus redemptionis ad quod venerat, per mortem implevit. Ergo non oportebat quod famem et8 sitim et alia hujusmodi assumeret. 3. Item. Videtur quod nec tertia ; quia magis videtur desperationem salutis inducere9 infirmitas ejus qui salvare venerat. 164. ■— Ad primum ergo10 dicendum quod veritas humanitatis necessarium erat quod ostenderetur ; quia exigebatur ad redemp­ tionem quod esset Deus et11 homo ; nec humanitas secundum 1. F. om. « et sic sunt in parte sensitiva ». — 2. αγδ om. « ideo ». — 3 . a om. « suum ». — 4. Ed. om. « et. » — 5. αβγδ « pœna et culpa ». — 6. Ed. om. « et ».__ 7. γδ ed. « ignorantem » .— 8. Ed. om. « et ». — 9. RA. « desperationem inducere infirmitas salutis ejus ». N. «includere ». — 10. αδ om. « ergo ». — 11. αδ om. « et ». 504 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM statum primum et ultimum erat nota nobis1, sed secundum statum secundum. Et ideo oportuit quod assumeret defectus qui nobis secundum statum istum insunt. 165. ■— Ad secundum dicendum quod alii defectus quos assumpsit, fundantur super eamdem causam, scilicet supra passibilitatem naturæ. Et ideo simul cum defectibus quibus opus redemptionis completum est2 assumpti fuerunt. 166. — Ad tertium dicendum quod infirmitas carnis despe­ rationem non inducit, propter Divinitatis virtutem adjunctam, sed magis spem erigit ; quia sicut in ipso, ita et in nobis infir­ mitas tolletur. 167. — « Doles ergo, Domine Jesu... » (6). 1. Contra. Etiam vulnera sua doluit ut dictum est. 2. Item. Quæritur, si sua et nostra vulnera doluit, quis fuerit major dolor. 168. — Et3 dicendum ad primum quod ratio ut ratio non dolebat de suis vulneribus propter bonum quod sequebatur ; dolebat autem sensualitas et ratio ut natura considerata. 169. ■— Ad secundum dicendum quod non sunt unius rationis dolor corporalis de passione4 Christi et dolor animalis qui tristi­ tia dicitur, secundum quem compatiebatur defectibus5 nostris : et ideo non sunt comparabiles. Si autem sumatur dolor passionis animalis, tunc dicendum quod major fuit dolor compassionis quam passionis6 ; quia caritas qua de malis nostris dolebat, præponderat æqualitati suæ complexionis7, secundum quam8 dolebat de passione sua ; et iterum9 pretiosior ei erat honor divinus qui lædebatur cul­ pis10 nostris, quantum ex nobis erat, quam vita sua corporalis ; et etiam in hujus signum illum dolorem sustinuit, ut istum tolleret. 170. ·— « Aut contristatur quis per passionem » (8). 1. Videtur quod in Christo non fuit propassio11. Mat., v, 28, dicit Glossa (L. 114, 94) quod propassio esi subitus molus cui non consentitur. Hoc autem est veniale peccatum. 2. Item. Tristitia semper videtur esse passio, quia est in genere passionis. 3. Item. Videtur quod nunquam sit passio, ut dicit Damas­ cenus, (lib. II De fide, c. 22 ; G. 94, 939) « sed passionis sensus ». 171. — Et12 dicendum quod passio importat immutationem patientis. Non autem dicitur aliquis immutari simpliciter, quando id quod est principale in ipso immutatum permanet. Et ideo simpliciter loquendo, quando ratio non immutatur a sui æqualitate vel æquitate, non dicitur passio, sed propassio, quasi imperfecta passio13. Et hoc modo fuit in Christo. 1. RA. « in nobis ».— 2. Ed. ad. « illi ».— 3. Ed. om. « et. » — 4. Ed. orn. « de » et habent « passionis. » —■ 5. a « fratribus ». — 6. α ad. « cujus ratio est » ; β « quod est ». — 7. β « contemplationis ». — 8. Ed. « qua ». — 9. α « ideo ». — 10. ayS « cun­ ctis malis ». — 11. ay « passio ». — 12. Ed. om. « et ». — 13. βγ$ « propassio ». DISTINCTIO XV, EXPOSITIO TEXTUS 505 172. — Et ideo dicendum ad primum quod propassio1 proprie loquendo, est immutatio inferioris partis tantum ; et ideo2 quando talis immutatio in nobis accidit, non praeordinatur a ratione, ideo Glossa secundum statum potentiarum in nobis loquens, dicit propassionem subitum motum. In Christo autem aliter fuit, ut ex dictis patet. Nec tamen est verum quod omnis subitus motus sensualitatis sit peccatum veniale ; sed tunc tantum quando est in illicitum tendens : quod in Christo nullatenus fuit. 173. — Ad secundum dicendum quod dicitur non esse passio quia non est perfecta passio, quamvis sit de genere passionis ; sicut ea quæ parva sunt, quasi pro nihilo reputantur ; sicut dicit Damascenus (loc. cit.) : « passio proprie est, quando habet aliquam magnitudinem perceptibilem. » 174. — Ad tertium dicendum quod Damascenus loquitur de passionibus corporalibus, non animalibus. 175. — « Unigenitus Deus hominem verum... » (10). Verba hæc Hilarii videntur a Christo dolorem passionis et timorem excludere : quæ tripliciter solvuntur. Quidam enim3 dicunt Hilarium hoc retractasse4. Et hoc videtur probabile ex his auctoritatibus quas in Littera Magister inducit : quarum una incipit, ibi :« Interroga quid sit » !111 ; alia est notula quæ incipit ibi : « Cum hæc passionum genera » 12) quibus expresse dicit humanitatem Christi his5 infirmi­ tatibus subjacuisse : quod tamen Littera negat, ut videtur. 176. — Alii dicunt quod loquitur de Christo quantum ad Divinitatem8 ; quia disputat contra illos in his verbis qui Filium Dei creaturam dicebant. Sed huic non consonant verba auctoritatis quæ mentionem faciunt de Christi carne. 177. ■— Solutio autem Magistri consistit in hoc quod non7 simpliciter voluit8 removere a Christo dolorem, sed tria quæ sunt circa dolorem. — Primo dominium doloris : quod patet ex hoc quod dicit : « Quam igitur infirmitatem dominatam» (10). — Se­ cundo autem9 meritum doloris : quod patet ex hoc quod dicit : « Non tamen vitiosae infirmitatis nostrae forma erat in corpore. » (10)— Tertio necessitatem doloris : quod patet ex hoc quod dicit : « Videamus an ille ordo passionis infirmitatem in Domino doloris permittat inlelligi » (10). 178. — Et secundum hoc solvuntur tria difficilia quæ in verbis ejus esse videntur. 1. Ed. om. « propassio ». — 2. Ed. om. « ideo » ; β « quia ». — 3. α « vero. » — 4. Sic βθ ; sed i ad. in marg. « Et hoc dicebat Willelmus episcopus Parisius sibi scriptum fuisse a quodam qui legerat epistolam retractationis. αγ$κ ad. eadem verba cum « Parisiensis » loco « Parisius », post « quæ tripliciter solvimtur ». Ed. autem hæc ad­ dunt « Et hoc dicebat. Willelmus episcopus Parisiensis quod viderat epistolam retrac­ tationis et fuerat sibi scriptum a quodam qui eam legerat. » — 5. α om. « his ». — 6. Ed. « deitatem ». — 7. Ed. om. « non ». — 8. Ed. « noluit ». — 9. Ed. om. « autem ». 506 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Primum est quod1 : « Pœna in eo desævil sine sensu pœnæ » (io); et hoc nominat supra naturam passionis quæ scilicet sensum pœnæ infert qui est dolor : quod non potest intelligi de sensu exteriori, quia sic poneretur corpus illud insensibile esse ; sed oportet quod intelligatur quantum ad sensum rationis qui non fuit immutatus per hujusmodi passiones a sua æqualitate2. Et propter hoc dicitur quod pœna in ipso dominium non habuit vel etiam quod ipsum Verbum non est affectum hujusmodi pas­ sionibus secundum secundam solutionem, ut videtur dicere in notula affixa. (12) 179. — Aliud difficile est3 quod dicit4 : « Non habens naturam ad dolendum » (10) ; et hoc dicitur, quia non erat in natura illa ordo ad dolorem ex aliquo merito peccati, sicut est in nobis ; et per hunc modum dixit5 supra quod « dominici corporis islr> esi natura, ut feratur in undis » (10) : hoc enim non est de natura corporis in se considerati, sed ex virtute adjunct® Divinitatis. 180. — Tertium difficile est quod dicit : « Nec6 enim fieri potest» (10) : ubi videtur ab ipso excludere timorem et tristitiam consequenter. Sed vel hoc7 solvendum est sicut in supra dicta8 auctoritate, scilicet quod loquitur de timore prout est passio, et9 non prout est propassio. 181. — Vel dicendum quod excludit necessitatem timoris. Habebat enim in ratione unde timorem et tristitiam a sensua­ litate excluderet, si voluisset ; quia, ut supra dictum est, sensualitas nata est moveri ad tristitiam et timorem et ad oppo­ sita, non solum ex apprehensione imaginationis10, sed etiam ex apprehensione rationis. 182. — « Pati potuit, et passibilis esse non potuit » (12). Contra. Philosophus in lib. De somn. et vigil.,11 (c. 1. 454», 9) : « Cujus est potentia, ejus est actus. » Ergo quod patitur est passi­ bile. 183. — Et12 dicendum quod pati significat passionem per modum actus, unde ad suppositum refertur, secundum quod suppositum est cujuscumque naturæ ; et quia passio inest sibi ratione humanæ naturæ, ideo dicitur quod pati potuit. Passibile autem significat potentiam ad patiendum ut infor­ mantem illud13 de quo dicitur. Et quia Verbum secundum se non informabatur14 potentia patiendi15, ideo dicit16 quod passi­ bile esse non potuit, scilicet secundum se, quamvis passibile fuerit ratione naturæ assumptæ. 1. Ed. ad. « dicit ». — 2. α « qualitate ». 3. α om. est « ». — 4. αγ « dixit ». —· 5 α. « dicit ». — 6. β et ed. « neque ». — 7. β « vel et hoc ». — 8. α- « superiori dic­ tum est » ; βγ « in supra inducta ». — 9. α « sed ». — 10. αχδ « imaginis ». — 11. α ad. « dicit ». — 12. Ed. om. « et ». —- 13. Ed. «id ». — 14. Ed. « informatur ». — 15. a « ad patiendum ». — 16. Ed. « dicitur ». DISTINCTIO XVI An in Christo necessitas fuerit patiendi et MORIENDI, QUÆ EST DEFECTUS GENERALIS. 1. — Hic oritur quæstio ex prædictis ducens originem. Dictum est enim supra (d. 15), quod Christus in se nostros defectus suscepit præter peccatum. Est autem hominis quidam generalis defectus qui peccatum non est, scilicet necessitas patiendi vel moriendi. Unde corpus nostrum non tantum mortale, sed etiam mortuum dicitur, quia non tantum aptitudinem moriendi, sed etiam necessitatem habet. Ideo quæritur utrum necessitas talis in Christi corpore fuerit. De aptitudine enim moriendi, quod in eo fuerit, ambiguum non est ; quæ etiam ante peccatum in homine fuit, quando aliquis in eo defectus non fuit. Nec igitur mortalitas illa tunc in eo fuit defectus, quia naturæ ei1 erat. Unde etiam Quidam talem mortalitatem in nobis non esse defec­ tum non improbe tradunt, sed necessitatem moriendi vel patiendi, quæ etiam mortalitas dicitur vel passibilitas. Dicitur enim homo nunc passi­ bilis vel mortalis non modo propter aptitudinem, sed propter necessitatem. Sed numquid hic defectus fuit in Christi carne ? Anima quoque ejus, ! cum passibilis exstiterit ante mortem, numquid necessitatem patiendi habuit ? Si enim necessitas patiendi vel moriendi fuit in Christo, non vide­ tur sola voluntate miserationis defectus nostros accepisse. 2. — Ad quod dici potest Christum voluntate non necessitate suæ naturæ hos defectus sicut alios suscepisse, scilicet necessitatem patiendi in anima, simul autem patiendi et moriendi in carne. Verum hanc necessitatem non habuit ex necessitate suæ conditionis, quia a peccato immunis fuit2, sed ex sola voluntate accepit de nostra in­ firmitate, ponens tabernaculum suum in sole l.ps. xvm, 16) scilicet sub temporali mutabilitate et labore. 3. — Unde Super epistolam ad Hebræos auctoritas3 dicit quod sicut omnibus aliis jure et lege naturæ statutum est semel mori ; ita4, Christus ea­ dem necessitate et jure naturæ semel oblatus est, et non seepe. Nec ideo dicit jure naturæ quod ex natura suæ conditionis hunc defectum contraxerit5, qui etiam non provenit nobis ex natura secundum quod prius est nobis6 instituta, sed ex ea peccato vitiata. Et ideo dicitur hic defectus naturalis, quia quasi pro natura inolevit, in omnibus diffusus. De statibus hominis, et quid de singulis accepit. Christus 4. — Est hic notandum Christum de omni statu hominis aliquid acce­ pisse, qui7 omnes venit salvare. Sunt enim quatuor status hominis. Pri­ mus ante peccatum, secundus post peccatum et ante gratiam, tertius sub gratia, quartus in gloria. De primo statu accepit immunitatem peccati. Unde Augustinus8 1. Ed. « ejus ». — 2. Quar. om. « fuit ». — 3. Glossa in c. ix, 27 (L. 114, 659).— 4. Quar. ad.t « et ». — 5. Quar. « traxerit ». — 6. Quar. om. « nobis ». — 7. Ed. « quod ». — 8. Cod. « Augustinus », sed Glossa (L. 114, 369) sub nomine Alcuini optime refert. F. 508 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM illud Joannis Evangelist» exponens, (cap. ni, 31) : Qui desursum venit, super omnes est ; dicit Christum venisse desursum, id est de altitudine humanæ naturæ ante peccatum, quia de illa altitudine assumpsit Dei Verbum humanam naturam, dum non assumpsit culpam, cujus assumpsit peenam. Sed poenam assumpsit de statu secundo, et alios defectus ; de tertio vero gratiæ plenitudinem ; de quarto, non posse peccare et Dei perfectam contempla­ tionem. Habuit enim simul bona viæ quædam, et bona patriæ, sicut et quædam mala viæ. DIVISIO TEXTUS 5. — « Hic oritur quæstio ex prædictis... » (1) Postquam determinavit Magister de defectibus quos Chri­ stus cum natura assumpsit, hic inquirit per quem modum illi defectus in Christo fuerunt, utrum scilicet in Christo fuerit necessitas patiendi vel moriendi. Et dividitur in duas partes .Primo determinat quæstionem, ostendens quod Christus necessitatem moriendi assumpsit. Et quia necessitas moriendi ad secundum statum pertinet, ideo gratia hujus, secundo ostendit quod Christus de singulis statibus accepit1, ibi : « Et est hic notandum ». (4) Circa primum tria facit. Primo ponit dubitationem. Secundo solvit, ibi : « Ad quod dici potest » (2). Tertio solutionem confirmat, ibi : « Unde super Epistolam ad Hebræos auctoritas dicit, etc. » (3). < i Hic oritur duplex quæstio. Primo de necessitate moriendi quam Christus ex secundo statu assumpsit. Secundo de his quæ Christus habuit de ultimo statu. De immunitate enim peccati, et de gratiæ plenitudine quæ ad alios status pertinet, supra dictum est. QUÆSTIO I DE NECESSITATE MORIENDI Circa primum tria quæruntur. Primo, utrum necessitas moriendi sit tantum ex peccato, vel etiam ex natura. Secundo, utrum in Christo fuerit necessitas moriendi. Tertio, utrum ista necessitas fuerit sub voluntate humana. 1. Ed. « aliquid ». > ‘ > DISTINCTIO XVI, QÜÆST I, ART. I 509 ABTICULUS I [I S., d. 30, q. 1, a. 1 ; IV S.f Prol., d. 4, q. 2, a. 1, sol. 3 ; I-Π, q. 85, a. 5-6 ; q. 164, a. 1 ; IV Cg., c. 52 ; Mai., q. 5, a. 4-5 ; Compend., c. 193 ; Rom., c. 5, 1. 3 ; Hebr., c. 9, 1. 5. 6. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NECESSITAS MORIENDI SIT TANTUM HOMINI EX PECCATO. 1. Rom.., vm, 10 : « Corpus quidem mortuum est propter pec­ catum » id est necessitati mortis addictum. Ergo etc.1.' 2. Præterea. In humana natura est mors consecuta culpam. Rom., v, 12;«Per peccatum mors etc.8. » Sed necessitas peccati inducta est homini per peccatum tantum. Ergo et necessitas moriendi. 3. Præterea. Materia debet esse secundum naturam propor­ tionate formæ. Sed forma corporis humani, anima scilicet rationalis, est incorruptibilis. Ergo et ipsum corpus humanum. Ergo necessitas moriendi non est ex natura, sed ex peccato. 4. Præterea. Corpus hominis3 maxime ad æqualitatem com­ mixtionis pervenit, sicut Philosophi tradunt. Sed ubi est æqualitas commixtionis, unum contrarium, cum non prædominetur alteri, non potest agere ad corruptionem commixti4. Ergo corpus hominis per naturam est incorruptibile. Et sic idem quod prius. 5. Præterea. Pœna non est inducta nisi propter peccatum. Sed mors et necessitas moriendi quædam pœna est, quia omne terribile pœna est5, finis autem terribilium mors, ut dicitur in III Eth., (y 9. 1115a, 26 ; 1. 14, g.) Ergo sunt tantum ex ■ péccato. 7. — SED CONTRA. Omne compositum ex contrariis est secundum naturam necessitatem habens ad corruptionem. Sed corpus humanum est hujusmodi. Ergo ex natura habet necessi­ tatem moriendi. 8. ■— Præterea. Sicut probatur in I Cœli et mundi, (a 12.282b, 9 sq. ; 1. 28) generabile naturaliter est corruptibile et corrup­ tionis necessitatem habens. Sed corpus hominis3 est generatum per naturam. Ergo naturaliter est necessitatem corruptionis habens. 9. — Præterea. Elementa quæ sunt in corpore humano, sunt ejusdem speciei cum aliis elementorum partibus. Sed ele1. Ed. om. « etc. ». — 2. Ed. om. « etc. ». — 3. Ed. «humanum». — 4. Ed. < mixti ». — 5. RANVP « quia omne terribile pœnale est » ; a om. per homoi. 510 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM menta in commixtionem aliorum corporum venientia, sunt de necessitate corruptibilia secundum naturam. Ergo et elementa quæ sunt in corpore humano. Sed corruptis componentibus corrumpitur compositum. Ergo corpus hominis secundum naturam habet necessitatem moriendi. 10. ■— RESPONSIO. Dicendum quod necessitas moriendi partim homini est1 ex natura, partim ex peccato. Ex natura quidem, quia corpus hominis compositum est ex contrariis quæ nata sunt agere et pati ad invicem, ex quo acci­ dit dissolutio compositi. Sed tamen in statu innocentiæ donum quoddam a Deo gratis datum animæ inerat, ut ipsa præter modum aliarum formarum, secundum modum suum vitam indeficientem corpori2 largiretur, sicut ipsa incorruptibilis est et non secundum modum corporis corruptibilem, quamdiu ipsa manebat Deo subdita et corpus ei omnino subdebatur, nec aliqua dispositio in corpore accidere poterat quæ vivifi­ cationem animæ impediret. 11. — Sed propter peccatum istud donum ablatum est ; et ideo relicta est natura humana, ut Dionysius dicit in Eccl. hier., (c. 3, n. 11 ; G. 3, 439) in statu qui debetur3 ei ex natura suorum principiorum, secundum quod dictum est ei \ Gen., in, 19) : « Terra es et in terram ibis. » 12. — Et ideo post peccatum, necessitas moriendi inest homini ex peccato, sicut ex removente prohibens, quod erat gratia innocentiæ ; ex natura autem materiae, sicut ex eo quod per se necessitatem mortis inducit. 13. — AD PRIMUM igitur4 dicendum quod hoc dicitur, inquantum per peccatum prohibens mortem remotum est. 14. — Ad secundum dicendum quod peccatum non inest homini ex aliquo principiorum naturalium, immo est contra naturam rationis. Unde non est simile de peccato et morte quæ ex principio materiali consequitur. 15. ·—Ad tertium dicendum quod materia debet esse propor­ tionate formæ, non ut habeat conditiones formæ, sed ut sit disposita ad recipiendum formam secundum modum suum. Unde non oportet, si anima hominis est immortalis, quod etiam corpus secundum naturam sit immortale. 16. — Ad quartum dicendum quod impossibile est quod complexio perveniat ad tantam æqualitatem, quin alterum contrariorum prædominetur ; quia alias non fieret mixtio, 1. α « contingit », β « inest », δ om. ·— 2. α om. « corpori ». — 3. α « debebatur ». — DISTINCTIO XVI, QUÆST. I, ART. II 511 nisi unum in alterum ageret dominans ad medium reducendo, altero resistente. Et præcipue hoc oportet in corpore humano quod calor dominetur propter operationes animæ quæ indigent calore sicut instrumento, ut dicitur in II De anima {β 4. 416b, 29 ; 1. 9, n. 348). 17. ·—Ad quintum dicendum quod mors vel necessitas moriendi dicitur esse pœna per comparationem ad statum innocentiæ, in quo inerat ei posse non mori. Si tamen in principio conditionis1 humanæ, dictum donum gratiæ humanæ naturæ collatum non fuisset, necessitas quidem moriendi fuisset, sed tamquam2 naturalis defectus, non poena, ut supra probavit Magister ex verbis Augustini in præcedenti distinctione. (3) Et ideo, quia Philosophi illud donum non cognoverunt, dixit Seneca quod « mors esl hominis natura, non pœnaz ». ARTICULUS II III, q. 14, a. 2. in 18. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christo non fuerit necessitas moriendi. 1. Necessitas enim coactionem importat. Sed quod est in potestate alicujus constitutum non est coactum. Cum igitur Christus de seipso dicat, Joan., x, 18 : « Potestatem habeo ponendi animam meam etc. », non fuit in eo, ut videtur, necessitas moriendi. 2. Præterea. Christus mortuus est quia voluit, ut dicitur Is., lui, 7. Sed non fuit in eo necessitas volendi. Ergo nec neces­ sitas moriendi. 3. Præterea. Necessitas moriendi venit ex peccato. Rom., Vili, 10 : « Corpus quidem mortuum est propter peccatum », Glossa (L. 114, 495) : « Idesl, necessitati mortis addictum. » Sed in Christo non fuit peccatum. Ergo nec necessitas moriendi. 4. Præterea. Supra dixit Magister, in præcedenti distinc­ tione (10), quod Hilarius a Christo necessitatem dolendi removit. Sed dolorem passionis secuta est mors. Ergo nec in eo fuit necessitas moriendi. 5. Præterea. Potentius non de necessitate patitur ab aliquo minus potente. Sed Christus fuit potentior quolibet alio4 passio1. Ed. ad. « naturæ ». —- 2. β om. « sed tanquam ». — 3. N. notat hæc verha : «Morieris : ista hominis natura est, non pœna » inveniri in appendice operum Senecæ sed ejusdem non esse. — 4. αγ om. « alio ». 512 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM nem vel mortem1 inducente. Ergo ipse non habuit necessitatem moriendi vel patiendi. 19. — SED CONTRA. Rom., vin, 3 : « Deus misit Filium suum in similitudinem carnis peccati. » Sed conditio carnis pec­ cati est quod habeat necessitatem moriendi, quæ tamen pecca­ tum non est. Ergo fuit in carne Christi. 20. ·— Præterea. Hebr., n, 17, dicitur quod ipse in passione assimilatus est fratribus, idest aliis hominibus. Sed mater de qua Christus carnem sumpsit, et alii homines habent necessi­ tatem moriendi et patiendi. Ergo et2 in Christo talis necessitas fuit. 21. — Præterea. Necessitas moriendi vel patiendi est defectus totam naturam humanam consequens, nec est culpa nec3 diminutionem gratiæ importans, quia est tantum ex parte corporis. Sed omnes tales defectus assumpsit, ut supra (d. 15, q. 1, a. 1) dictum est. Ergo assumpsit necessitatem moriendi. 22. — RESPONSIO. Dicendum quod secundum Philosophum, (II Periher., 13. 22b, 5-6 ; 1. 10, n. 9) necessarium idem est quod impossibile non esse. Unde necessitas excludit potentiam ad oppositum. Hæc autem potentia ad oppositum excluditur triplici ratione. Prirrtb ex hoc quod talis potentia repugnat naturæ illius rei, sicut potentia deficiendi repugnat naturæ divinæ. Et ideo dicimus Deum necessario æternum. Et hæc est necessitas abso­ luta. Secundo impeditur4 ex aliquo impediente. Et sic est neces­ sitas coactionis. Tertio, quia hoc cujus dicitur esse potentia, repugnat fini intento ; sicut non curari repugnat ei quod est sanari. Unde dicimus quod non potest non curari, si debeat sanari. Et hæc est necessitas ex conditione finis. 23. — Necessitas autem® patiendi vel moriendi, dupliciter6 potest attribui Christo. Quia potest removere potentiam non moriendi a natura humana ; et sic vere ei attribuitur, quia natura humana, quantum ad statum suæ passibilitatis, in quo statu Christus eam assumpsit, non habet potentiam non moriendi. Unde in Christo quantum ad naturam humanam fuit neces­ sitas moriendi. Item potest removere potentiam non moriendi a Christo ratione personæ ; et sic falso ei attribuitur, quia virtus Divini1. ayS om. « vel mortem » sed yad. in marg. eadem manu. —■ 2. Ed. « etiam ». — 3. Ed. om. « nec ». — 4. NVPF. « excluditur ». — 5. βγ « ergo » δ om. — 6. α om. n dupliciter ». DISTINCTIO XVI, QUÆST. I, ART. II 513 tatis Christi repellere poterat omne inducens mortem vel passio­ nem. 24. — Erat tamen in Christo necessitas patiendi, etiam ratione personæ, ex conditione finis, scilicet si humanum genus redi­ mendo liberare vellet. Et ideo1 Quidam dicunt Christum habuisse necessitatem patiendi, attendentes naturam humanam; Quidam vero dicunt non habuisse aliam2 necessitatem, nisi ex conditione finis, attendentes personam divinam. 25. ■— Sed quia mors inest Christo ratione humanæ naturæ, ideo sicut simpliciter concedimus quod Christus mortuus est, ita similiter concedere possumus simpliciter quod necessitatem moriendi habuit, non solum ex causa finali, sed etiam necessi­ tatem absolutam, ut moreretur, etiam si non occideretur, ut Quidam dicunt3. Et cum hoc necessitatem coactionis habuit quantum ad mortem violentam quam sustinuit. j * i 1 i I : 26. — AD PRIMUM ergo dicendum quod, sicut infra Magister dicit 21 d., hoc Christus dixit4 de potestate in se manentis Divinitatis. 27. ■— Ad secundum dicendum quod cum dicitur : [Christus6] mortuus est6, quia voluit, li quia potest dicere causam : et hoc vel respectu mortis absolute, et sic referendum est ad voluntatem Divinitatis ; vel respectu mortis violenter illatæ, et sic potest referri ad voluntatem humanam per quam voluntarie se persecutoribus obtulit. Potest etiam dicere concomilanliam, et sic refertur etiam ad voluntatem humanam per quam mortem acceptavit. Et hoc non7 excludit necessitatem moriendi, quia8 hoc idem accidit in Petro et in aliis Sanctis. 28. — Ad tertium dicendum quod necessitas moriendi non solum venit in humanam naturam ex peccato, sed etiam alias potuisset9 esse in humana natura, ut supra dictum est ; et , Jdeo Christus potuit hunc defectum assumere sine peccato et alios hujusmodi. 29. ·— Ad quartum dicendum quod Magister supra voluit excludere a Christo necessitatem patiendi ratione personæ. 30. — Ad quintum dicendum quod corpore Christi fuit secun­ dum quid potentius10 clavus et lancea : inquantum scilicet cla­ vus fuit durus, quod pertinet ad potentiam naturalem, et caro 1. RA. « Et sic ideo ». — 2. NV. ad. « talem ». — 3. NVP. ad. : « Unde Augus­ tinus (J. II De peccat, merit, et remis., c. 29 ; L. 44, 180) : « Si non occisus fuisset, natu­ rali morte dissolutus fuisset » ; et idem opus redemptionis fuisset, quod per passionem fecit. — 4. α « dicit ». — 5. αβγδ om. « Christus ». — 6. α om. « est ». — 7. PF. om. « non ». — 8. α « quia ». — 9. a ad. « etiam ». — 10. Ed. « potentior » COMMENT. IN LIB. SENTENT. - III. — 18 514 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Christi mollis, quod pertinet ad naturalem impotentiam, secun­ dum Philosophum in prædicamentis (c. 8, 9a, 25). ARTICULUS III Compend., c. 230. 31. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NECESSITAS PATIENDI VEL MORIENDI SUBFUERIT IN CHRISTO VOLUNTATI HUMANÆ. 1. Nihil enim sequitur ad voluntatem præcedentem, nisi quod voluntati subest. Sed Damascenus dicit in III lib., (c. 20 ; G. 94, 1083) quod « naturalia in Christo sequebantur ad volun­ tatem. ». Ergo si necessitas moriendi fuit in Christo aliquo modo naturalis, suberat Christi voluntati. 2. Præterea. Sicut inferiores vires sunt sub ratione, ita corpus est sub anima. Sed inferiores vires in Christo obediebant et omnino subjiciebantur voluntati rationis. Ergo et corpus quantum ad omnia quæ in ipso accidere poterant subdebatur voluntati animæ. 3. Præterea. Avicenna dicit in VI lib. De naturalibus, quod animæ alicujus spiritualis viri magis obedit materia quam con­ trariis agentibus in natura. Sed anima Christi maxime fuit spi­ ritualis. Ergo cum mors in corpore ejus acciderit ex aliquo con­ trario agente, videtur quod voluntas ejus humana poterat mortem repellere in passionibus illis inductis1. 4. Præterea. Ex voluntate sua humana per gratiam sanita­ tum2, quam abundantissime habuit, aliis salutem3 conferebat, sicut Mat., viii, 3, dicit leproso : « Volo. Mundare. » Sed non minus poterat in corpus proprium quam in alienum. Ergo et poterat secundum humanam suam voluntatem præservare corpus a morte et læsione. 5. Præterea. Major virtus fuit in anima Christi quam in qua­ libet alia4 creatura. Sed aliqua virtus creaturæ potest præser­ vare corpus a morte, sicut lignum vitae. Ergo multo fortius poterat hoc anima Christi. 6. Præterea. Moyses ex vi contemplationis divinæ jejunavit quadraginta diebus, quibus, ut videtur, conservabatur corpus a consumptione ex virtute animæ. Sed in Christo fuit anima multo potentior quam in Moyse, quia « amplioris gloriæ præ Moyse habitus est »,ut dicitur Heb., ni, 3. Ergo anima ejus poterat con­ servare corpus immune ab omni corruptione. 1. NVP, « inductam », — 2. Ed. « sanitatis ». — 3. Ed. « sanitatem ». — 4. αδ '· in aliqua » y « in aliqua alia ». DISTINCTIO XVI, gUÆST. I, ART. ni 515 32. — SED CONTRA. Corpus humanum non præservatur omnino a morte, nisi per gratiam innocentiæ sicut in primo statu, vel per gloriam sicut in ultimo statu. Sed utrumque istorum dare solius Dei est. Ergo anima Christi corpus suum non poterat a corruptione praeservare ; et ita necessitas moriendi sibi non subdebatur. 33. — Præterea. Secundum naturam corruptibile non potest fieri incorruptibile. Sed anima Christi non poterat in ea quæ sunt supra naturam. Ergo cum corpus suum esset corrupti­ bile, non poterat eam a corruptione præservare. 34. — Præterea. Facere miracula est signum omnipotentiae. Sed anima Christi non habuit omnipotentiam. Ergo non potuit propria virtute aliquod1 miraculum facere. Sed quod corpus corruptibile non corrumpatur, est maximum miraculum. Ergo hoc non subjacebat voluntati animæ Christi. 35. — RESPONSIO. Dicendum quod ejus solius est immutare cursum et legem naturæ impositum, qui naturam instituit et ordinavit : quod solus Deus fecit. Et ideo neque aliqua2 corpo­ ralis virtus, neque3 spiritualis, aut animæ aut angeli, nec etiam animæ Christi, potuit ad immutationem legis naturæ impositæ divinitus, nisi per modum orationis et4 intercessionis. Et ideo hoc fuit signum Divinitatis5 Christi, quod imperando signa perficiebat, et non orando sicut alii Sancti. 36. — Et ideo cum secundum legem et cursum naturæ mors Christi corpus consequeretur, ut dictum est, et ut Magister dicit in Littera (2), dicendum quod necessitas moriendi in Christo non subdebatur voluntati ejus humanæ, sed solum divinæ, ut una opinio dicit. 37. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod verbum Damasceni intelligendum est de voluntate divina quæ fuit illius personæ. 38. — Ad secundum dicendum quod vires sensibiles natæ sunt obedire rationi ; et quanto ratio magis fuerit6 in virtute perfecta, tanto magis sibi [obedient7]. Et quia Christus perfectissimam virtutem habuit, ideo hujus­ modi vires omnino sibi subdebantur quantum ad rationem. Sed vires naturales vel animæ vegetabilis vel etiam corporis, non sunt natæ8 obedire rationi. Et ideo non est similis ratio. 39. — Ad tertium dicendum quod Avicenna ponit quod mundus factus est a Deo mediantibus angelis. Unde ponit quod 1. αγδ om. « aliquod ». —2. a om. « aliqua ». — 3. Ed. « nec ». —4, Ed. « aut s. — 5. Ed. « Deitatis». — 6. αβγδθκΙϊΑ.. « fuit », contra iNVPF ; RANVP. om. « in ». — 7. o/JySitaRA. « obedivit », yô cor. in « obediunt », NVPF. « obediet ».— 8. α « nata ». 516 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM spiritui angelico materia obedit ad nutum et per consequens animæ inquantum angelis assimilatur. 40. — Hæc autem repugnant fidei et dictis aliorum Philoso­ phorum, qui dicunt quod angeli non possunt in hæc inferiora effectum aliquem nisi mediante motu cæli : quod etiam fidei repugnat1 quantum ad aliqua quæ possunt angeli facere utendo virtutibus rerum naturalium in2 movendo inferiora, ut dictum est in3 II lib., d. 8 (q, 2, a, 5). Unde in hoc non est standum auctoritati Avicennæ. 41. — Ad quartum dicendum quod Christus etiam miracula sanitatis non poterat facere virtute humanitatis, sed Divini­ tatis sibi conjunct®. 42. ■— Ad quintum dicendum quod lignum vitæ non poterat immortalitatem conferre principaliter ; sed removebat quoddam ex quo sequitur corruptio, scilicet extraneitatem a cibo assumpto ut in II lib., d. 19, dictum est. 43. ■— Ad sextum dicendum quod Moyses quamvis4 non affli­ geretur ex jejunio quadraginta dierum, quia vires sensibiles erant suspensæ propter contemplationem Dei, tamen calor naturalis agebat et flebat deperditio, quamvis non tanta ; quia quando5 vires intellectivæ vehementer contemplantur, etiam6 vires natu­ rales in suis actibus impediuntur. Vel si nulla fiebat consumptio, hoc non fuit nisi virtute divina per miraculum. QUÆSTIO II DE HIS QUÆ PERTINENT AD STATUM GLORIÆ CORPORIS QUAM OSTENDIT IN TRANSFIGURATIONE Deinde quæritur utrum cum necessitate moriendi potuit habere ea quæ pertinent ad statum gloriæ. Et quia supra dictum est de his quæ pertinent ad gloriam animæ ; ideo quæritur de his quæ pertinent ad statum gloriæ corporis quam ostendit in transfiguratione Mat., xvii, 1-10. Et’ circa hoc quæruntur duo : Primo, utrum illa claritas fuerit vera vel imaginaria. Secundo, utrum fuerit gloriosa. 1. Ed. « repugnant ». — 2. a « et ». — 3. « ut in T1 d. 8, dictum est » ; ed. « ut patet ex... ». — 4. β « licet », — 5. α « cum ». — 6. α « et ». — 7. α om. « et ». DISTINCTIO XVI, QUÆST. II, ART. I 517 ARTICULUS I 44. __ ad PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod CLARITAS ILLA NON FUERIT VERA. )■ ■ ) , E ■ K a E 1 1 5 ® B ÿ I I ■ 1. In id1 dicitur aliquid transfigurari quod non secundum veritatem ei inest, sicut dicitur II Cor., xi, 14, quod « angelus satanse transfigurat se in angelum lucis ». Sed Christus dicitur transfiguratus, secundum quod illam claritatem demonstravit, ut patet Mat., xvii. Ergo claritas illa non secundum veritatem ei inerat. 2. Præterea. Luc., ιχ, 27 : « Non gustabunt mortem nisi videant regnum Dei. » Glossa Bedæ2 : « Id est glorificationem corporis in imaginaria repræsenlalione fuluræ beaiitudinis. » Sed quod est imaginarium, non est verum. Ergo illa claritas non secundum veritatem ei inerat. 3. Præterea. Impossibile est quod idem corpus sit simul opacum et lucidum. Sed secundum veritatem rei corpus Christi opacum erat. Ergo claritas non inerat ei secundum rei veritatem. 4. Præterea. Claritas sensibilis maxime corrumpit visum. Sed claritas illa fuit maxima, quia super illud Mat., xvii, 2 : « Resplenduit facies ejus sicut sol », dicit Glossa Hieronymi3. : « Deus non potest in hac vita tam clarum quid facere. » Ergo cum oculi Apostolorum non fuerint læsi ex4 visione illius claritatis, non fuit illa claritas sensibilis, sed solum imaginaria. 5. Præterea. Testes transfigurationis transfigurationi conformantur. Sed super illud Lucæ, ix : « Apparuerunt Moyses et Elias, » dicit Glossa (L. 114, 280) : «Sciendum est, non corpora vel animas Moysi vel5 Elise ibi apparuisse ; sed in6 subjecta creatura illa corpora fuisse formata. Potest etiam1 credi ut angelico ministerio hoc factum esset, ut angeli eorum personas assumerent. » Ergo nec ipsa claritas secundum quam fuit facta transfiguratio, fuit vera, sed imaginaria. ‘f 1 45. — SED CONTRA. Augustinus dicit, et habitum est supra, dist. praec., (9) quod si unum eorum quæ Evangelium de Christo dicit, verum non fuit, nec alia oportet dicere vera fuisse. Si ■ 1. 5 ad. in marg. « enim aliquid », ed. « In illud enim ». — 2. Prius : « Marci, viii », sed ibi nil simile nec in Glossa, nec in textu Bedæ:, legitur tantummodo in Glossa interlin. Lucæ ix, sine Bedæ nomine; in cujus commentario non occurrit. Colligi vero potest ex lib. I Ilomiliar., hom. xvin (L 94, 98), ad hæc verba : « Et transfi­ guratus est. » Ex F. — 3. Apud Hieronymum in ejus commentario non habetur ; sed sjc in Glossa (L. 114, 143) : « Deus in hac vita tam. claras nequit facere, quia nullus sine peccato. » Ex F. — 4. Ed. « in ». — 5. Ed. « et ». — 6. Ed. « ex ». — 7. α « enim ». 518 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM ergo non fuit vera claritas, cum Evangelium hoc dicat, relin­ quitur quod non vere comederit nec vere passus sit : quod est haereticum. 46. — Præterea. In operibus veritatis non est credendum aliquid falso1 et praestigiose factum. Sed si illa claritas non fuisset vera, fuisset quoddam praestigium illudens oculos. Ergo nullo modo hoc dicendum est. 47. — Præterea. Super illud Luc., ix, 33 : « Faciamus hic tria tabernacula », dicit Glossa quod Moyses et Elias fuerunt testes de cælo. Sed non fuissent veri testes, nisi ibi vere fuissent. Ergo ibi vere fuerunt ; et sic vere etiam2 ibi claritas fuit. 48. ■— RESPONSIO. Dicendum quod claritas illa fuit claritas3 sensibilis, secundum veritatem in corpore Christi existens, ad ostensionem claritatis quam promiserat in Sanctis post resur­ rectionem futuram, dicens : « Fulgebunt justi tamquam sol in regno patris eorum, » Ματ., χιπ, 43. 49. — AD PRIMUM igitur4 dicendum quod figura dupliciter dicitur. Uno modo dicitur5 qualitas resultans ex terminatione quantitatis. Et sic non dicitur transfiguratus Christus, quia eadem lineamenta corporis in ipso erant. Et quia figura alicujus rei signum ipsius ponitur, sicut patet de imaginibus quæ præcipue fiunt secundum repræsentationem figuræ ; inde translatum est nomen figuræ ut ponatur pro quo­ libet signo quod6 instituitur ad aliquid7 significandum, secundum assimilationem ad aliud. Hoc autem potest fieri et de eo quod est in rei veritate sicut una res est imago vel figura alterius vel8 de eo quod est in imaginatione tantum. 50. — Dicitur autem Christus transfiguratus9, quia clari­ tatem sibi veraciter inhærentem assumpsit ad tempus, in figu­ ram futuræ claritatis quæ erit in Sanctis. 51. — Ad secundum dicendum quod Be da dicit imaginarium non quod est tantum in imaginatione, sed quod est imago et figura alterius. 52. ■— Ad tertium dicendum quod non est inconveniens id quod est in se opacum in intrinsecis, habere claritatem in super­ ficie vel extensione, sicut æs politum, vel etiam alio10 extrinseco superinducto, sicut ex reverberatione solis vel alicujus hujusmodi. Et sic fuit claritas in Christo, non quidem superinducta ex aliquo corpore superlucenti, sed miraculose ab ipso Deo. 1. Ed. « false ». — 2. Ed. om. « etiam ». — 3. Ed. om. « claritas ». — 4. β et ed. « ergo ». — 5. α « potest dici ». — 6. ayS « et ». — 7. αδ om. « aliquid ». — 8. Ed. « et ». — 9. Ed. « figuratus ». — 10. α « vel et alio » ; ed. « vel ex aliquo », contra βγδβι,κ. DISTINCTIO XVI, QUÆST. II, ART. II * ; ; f 519 53. — Ad quartum dicendum quod claritas illa erat similis claritati corporis gloriosi quæ visum non corrumpit, sed demul­ cet. Unde Apoc., xxi, 11, comparatur claritati jaspidis quæ visum demulcet et delectat. Et hoc quidem contingit, quia est alterius generis quam ista claritas naturalis : provenit enim ex claritate spirituali animæ, quæ quidem non corrumpit propor­ tionem oculi ad vim animæ, sed magis confortat. 54. —- Unde hoc quod dicit Hieronymus, quod Deus non posset in hac vita tam clarum quid facere, intelligendum est ideo dictum esse, quia claritas hujus vitæ, scilicet naturalis, non est proportionabilis claritati patriæ, sed alterius generis existens. 55. ■— Ad quintum dicendum quod illa Glossa punctata est a Magistris. Unde dicendum quod uterque illorum ibi vere appa­ ruit ; sed Elias in anima et corpore, Moyses autem in anima tantum : quæ apparere potuit vel per aliquod corpus assumptum, sicut angeli apparent, vel quia est potens, maxime Dei ordinante, facere aliquam in oculis speciem, illum hominem cujus est anima, repræsentantem. ARTICULUS II III, q. 4, 5, a. 2; Mal., c. 17. r 56. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur ouod ' CLARITAS ILLA NON FUIT GLORIOSA. ' 1. Mat., xvii, 2, super illud : « Transfiguratus est, etc. » Glossa Bedæ1 dicit : « In corpore mortali ostendit non immortalitatem, sed claritatem similem futurae immortalitati. » Sed claritas glo­ riosa est claritas immortalitatis. Ergo illa claritas non fuit gloriosa. 2. Præterea. Idem non potest esse subjectum pœnalitatis et gloriæ. Sed corpus Christi erat subjectum pcenalitatibus. Ergo non poterat in eo esse claritas gloriosa. 3. Si dicatur quod claritas illa redundabat ex gloria animæ. Contra. II Cor., m, 7, tanta erat claritas in facie Moysi quod non poterat inspici nisi velaretur. Et Mat., i, 25, super illud : « Non cognoscebat eam donec peperil, » dicit Glossa (L. 114, 72) : « Joseph Mariam facie ad faciem videre non poterat, quam Spiritus saneiüs repleverat. » Sed Maria et Moyses non habebant animam glorificatam. Ergo non est verum quod illa claritas ex glori­ ficatione animæ processit. 1. Sic Glossa vetus, sine auctoris nomine; expresse legitur apud Bedam. F 520 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 4. Præterea. Proprietas corporis gloriosi non solum est claritas, sed1 agilitas et impassibilitas et subtilitas. Si igitur2 assumpsisset claritatem quæ est corporis gloriosi proprietas, debuisset etiam alias proprietates assumere. 5. Præterea. Claritas gloriosa non videtur ab oculo non glo­ rificato. Sed oculi Apostolorum qui viderunt Christi clarita­ tem, non erant glorificati. Ergo illa claritas non fuit gloriosa. 6. Præterea. Claritas gloriosa non est corpori naturalis. Sed claritas illa fuit corpori Christi naturalis : quod patet per verba Hilarii superinducta, ubi dicit : « Si Domini corporis solum ista natura sit ut sua virtute feratur in humidis et sistat in liqui­ dis el extracta transcurrat, quid per naturam humani corporis car­ nem ex Spiritu sancio conceptam judicamus ?» Et Glossa Mat., xvii, (L. 114, 143) dicit : « Speciem quam habebat per naturam ostendit, non amittens carnem quam assumpserat voluntate. » Ergo claritas illa non fuit gloriosa. 7. Præterea. Claritas illa non solum fuit in corpore Christi, sed etiam in vestibus ejus, ut patet ex textu Evangelii. (Mat. xvii, 2). Sed in vestimentis non potest esse gloriosa claritas. Ergo nec in corpore Christi tunc fuit. 57. — SED CONTRA. Philip., m, 21, super illud : « Configu­ ratum corpori claritatis, » dicit Glossa3 : « Assimilabimur cla­ ritati quam habuit in transfiguratione. » Sed assimilabimur claritati, gloriosæ. Ergo tunc habuit claritatem gloriosam. 58. — Præterea. Mat., xvii, dicit Glossa4 quod « apparuit in ea claritate quam habebit peracto judicio ». Sed tunc habebit claritatem gloriæ. Ergo et in ea tunc apparuit. 59. ■— Præterea. Claritas non5 gloriosa non ostendit gloriam resurrectionis. Sed ad hoc Christus transfiguratus est ut glo­ riam resurrectionis ostenderet, ut dictum est. Ergo erat cla­ ritas gloriosa. 60. ■— RESPONSIO. Dicendum quod Hugo de sancto Vic­ dicit quod Christus assumpsit omnes proprietates seu dotes corporis glorificati adhuc corpus passibile gerens, quamvis in Christo7 non proprie habeant8 rationem dotis ; sicut sub­ tilitatem in nativitate, quando est egressus de utero virginali, claustris pudoris clausis manentibus ; agilitatem autem, quando tore6 1. Ed. ad. « etiam ». — 2. αδ « ergo ». — 3. Glossa interlinearis. F. — 4. Sic vetus interlin. In ord. Glossa apud Migne (L. 114, 143) legitur : « In exemplum futuræ bealitudinis et claritatis quam videbunt justi, prius sublatis impiis. » Sic F. — 5. α om. « non ». —6. Hugo de S. Victore non habet integram notationem de quatuor dotibus, sed bene Innocentius III, sive in de Mysterio Missæ, lib. IV, c. 12 (L. 217, 864) ; sive in Serm. XIV de tempore (L. 217, 382). — 7. αδ « ipso ». — 8. Ed. « habebant ». DISTINCTIO XVI, QUÆST. II, ART. II 521 super undas maris ambulavit ; claritatem, in transfiguratione ; impossibilitatem in ccena, quando corpus suum ad edendum discipulis sine hoc quod divideretur dedit. 61. — Et hoc quidem non potest intelligi quantum ad ipsas qualitates sive habitus gloriosi corporis, quia contrariantur conditionibus et proprietatibus corporis passibilis. Christus autem semper ante resurrectionem corpus passibile habuit. Nec hoc quod corpus ejus a discipulis edentibus non dividebatur, fuit propter impassibilitatem ; sed quia non in propria specie come­ debatur, sed in specie panis in qua fiebat fractio. Unde cum contraria non sint simul in eodem, non poterat tunc habere qualitates corporis gloriosi ; sed actus illarum proprietatum fuerunt in eo non quidem procedentes ex aliquo inhærente, sed supernaturaliter divino miraculo, ut Dionysius dicit in Epis­ tola iv ad Caium, (G. 3, 1071) : « Super hominem operatur ea quæ sunt hominis ; et hoc monstrat Virgo supernaturaliter conci­ piens et aqua instabilis materialium et terrenorum pedum sus­ tinens gravitatem. » 62. ■— Dicendum igitur1 quod ille fulgor non fuit proveniens ex aliqua proprietate corporis gloriosi existente in corpore Christi, sed fuit miraculose et divinitus inductus in corpore Christi. Fuit tamen ille fulgor ejusdem generis cum fulgore cor­ porum glorificatorum, non tamen ita perfectus ; sicut caritas viæ assimilatur caritati patriæ2. 63. — In Moyse autem fuit claritas similis claritati patriæ sicut fides visioni, non ejusdem generis ; et ideo aspectum intuentium offendebat : quod non fuit de claritate Christi. Ei hujus ratio est, quia anima Christi glorificata erat, non autem anima Moysi ; unde et corpori ejus poterat convenienter attribui claritas gloriosa, non autem corpori Moysi, ne prius esset gloria in corpore quam in anima. 64. — AD PRIMUM igitur3 dicendum quod ex Glossa ista habetur quod non fuerit habitus claritatis sicut in corporibus immortalibus, sed fuit actus splendoris similis ex divino miraculo. Per quod4 patet etiam solutio ad secundum. 65. — Ad tertium dicendum quod non potest esse quod claritas ista® fuerit in corpore ex animæ gloria, quia anima Christi adhuc erat passibilis ex illo respectu quod est forma corporis ; unde gloriam in corpus non transfundebat, ut dictum est. 66. — Ad quartum dicendum quod etiam actus® aliarum dotium in se’ Christus ostendit, sed alibi8, ut dictum est. Sed9 1. Ed. « ergo ». — 2. RA. : « Sic claritas viæ assimilatur claritati patriæ. » — 3. β et ed. « ergo ». — 4. ayS « Et per hoc ». — 5. Ed. om. « ista ». — 6. F. « actum ». — 7 Ed. om. « in se ». — 8. Ed. « aliter ». — 9. a om. « sed ». 522 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM tamen secundum illa non dicitur transfiguratus ; quia aliæ dotes non pertinent ad aspectum, secundum quem praecipue de figura alicujus judicamus, sicut claritas, per quam aliquid in seipso videtur. 67. — Ad quintum dicendum quod hoc intelligitur quando corpus gloriosum non vult se ostendere. 68. ·— Ad sextum dicendum quod claritas illa dicitur sibi fuisse naturalis, inquantum corpus illud ordinatum erat ad illam claritatem habendam, sicut virtutes dicuntur animæ natu­ rales ; vel inquantum erat conformis claritati animæ ; vel ratione Divinitatis. 69. — Ad septimum dicendum quod in vestibus erat splendor ex claritate corporis procedens. EXPOSITIO TEXTUS 70. —■ « Sicut aliis hominibus1 etc. » (3) Similitudo attenditur inquantum aliis hominibus inest necessitas moriendi ex natura ; non inquantum est ex peccato. 71. — « Sunt enim quatuor status hominis... » (4). Contra. Boetius (in lib. De duabus naturis et una persona Christi, c. 8 ; L. 64, 1353), assignat tres. Et2 dicendum quod Boetius assignat status humanæ naturæ quantum ad conditiones corporis principaliter : quod quidem2 in primo statu erat animale, in secundo corruptibile, in terlio spirituale. Magister autem4, principaliter5 quantum ad condi­ tiones animæ, ut patet. 72. — « Immunitatem peccati. » (4) Non quantum ad poten­ tiam peccandi, sed quantum ad actum. Boetius vero dicit quod de primo statu accepit ea quæ ad vitam animalem pertinent, scilicet comedere, dormire et hujusmodi. 1. In textu « sicut omnibus aliis ». — 2. Ed. om. « et ». ■— 3. αβ om. « quidem » contra γδ et ed. — 4. Ed. ad. « assignat ». — 5, Ed. ad. « quatuor status ». DISTINCTIO XVII Si omnis Christi oratio vel voluntas impleta sit 1. — Post prædicta considerari oportet utrum Christus aliquid volue­ rit vel oraverit quod factum non sit. Hoc enim existimari potest per hoc quod ipse ait (Mat., xxvi, 39) : Pater, si possibile est, transeat a me calix iste ; verumtamen non sicut ego volo sed quod tu vis. Hic namque voluntatem suam a Patris voluntate discernere videtur. 2, — Quocirca ambigendum non est, diversas in Christo fuisse volun­ tates, juxta duas naturas, divinam scilicet voluntatem et humanam. Et humana voluntas est affectus rationis, vel affectus sensualitatis ; et alius est affectus animæ secundum rationem, alius secundum sensua­ litatem ; uterque tamen dicitur humana voluntas. Affectu autem rationis id volebat quod voluntate divina, scilicet pati et mori ; sed affectu sensua­ litatis non volebat, immo refugiebat. Nec tamen in eo caro contra spiritum vel contra Deum concupiscebat quia, ut ait Augustinus [De civ. Dei, lib. XIX, cap. 4. n. 3 ; L. 41, 629) : nonnullum est vitium, cum « caro concupiscit adversus spiritum ». (Et Super Gen. ad lit., lib. X, cap. 12, n. 20 et 21 ; L. 34, 416) : Caro autem dicta est concupiscere, quia hoc secundum ipsam agit anima, sicut anima per aurem audit et per oculum videt. Caro enim nihil nisi per animam concupiscit. Sed concupiscere dicitur, cum anima carnali concupiscentia spiritui reluc­ tatur, habens carnalem delectationem de carne et a carne adversus delectatio­ nem quam spiritus habet. Ipsius autem carnalis concupiscentiae causa non est in anima sola nec in carne sola : ex utroque enim fit, quia sine utroque delectatio talis non sentitur^. 'Talis igitur rixa talisque concertatio in anima Christi nullatenus esse potuit, quia carnalis concupiscentia ibi esse nequivit. Dei etiam2 voluntas erat et rationi placebat, ut id secundum carnem vellet, quatenus veritas humanitatis in eo probaretur. Nam qui hominis naturam suscepit, quæ ipsius sunt subire debuit. Ideoque sicut in nobis duplex est affectus, men­ tis scilicet et sensualitatis, ita et in eo debuit esse geminus affectus, ut mentis affectu vellet mori, et sensualitatis affectu nollet, sicut in viris sanctis fit. Petro enim ipsa Veritas dicit (Joan., xxi, 18) : Cum senueris, extendes manus tuas, et alius te cinget et ducet te quo tu non vis, scilicet ad mortem. Quod exponens Augustinus (In Joan., tract. 123, η. 5 ; L. 35, 1969) dicit quod Petrus ad illam molestiam nolens est ductus, nolens ad eam venit sed volens eam vicit, et reliquit affectum infirmitatis, quo nemo, vult mori, qui adeo est naturalis ut eum Petro nec senectus abstulerit. Unde etiam Dominus ait (Mat., xxvi, 39) : « Transeat a me calix iste » ; sed vicit eum vis amoris. Ergo et in Christo secundum humanitatem, et in membris ejus geminus est affectus : unus rationis caritate informatus, quo propter Deum quis mori vult ; alter sensualitatis, carnis infirmitati propinquus et ideo conjunctus, quo mors refugitur. Ut enim ait Augustinus (Epist. cxl, 1. Cf. etiam De Continentia, c. 8, n. 19 (L. 40, 361). — 2. Ed. « enim ». 524 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM cap. 6, n. 16 ; L. 33, 544) Pius3 mentis ratione cupit «. dissolvi et esse cum Christo2 » ; sensu autem carnis refugit et recusat. Hoc habet humanus affectus, quoniam diligit vitam, odit mortem. Secundum affectum istum Christus noluit mori, nec obtinuit quod secundum istum affectum petiit. Auctoritatibus probat diversas in Christo VOLUNTATES. 3. — Ex affectu igitur humano quem de Virgine traxit, volebat non mori, et calicem transire orabat. Unde Beda (In Mare., xiv, 36 ; L. 92, 276) : Orat transire calicem, quia homo est dicens? : « Pater, si fieri potest, transeat a me calix iste4. » Ecce habes voluntatem humanam expressam. Vide jam rectum cor : « Sed non quod5 ego volo, sed quod tu vis. » Unde alibi (Joan., vi, 38). « Non veni facere voluntatem meam », quam scilicet temporaliter sumpsi de Virgine, « sed voluntatem ejus qui misit me », quam scilicet æternus habui cum Patre. Hic aperte dicit duas in Christo fuisse voluntates, secundum quas diversa voluit. Hieronymus6 quoque super illum locum (Mat., xxvi, 41) : Spiritus promptus est, caro autem infirma, dans intelligi hic duas voluntates exprimi, ita ait : Hoc Contra Eutychianos, qui dicunt in Christo unam tantum volun­ tatem. Hic7 ostendit humanam quæ propter infirmitatem carnis recusat passionem, et divinam quæ prompta est perficere dispensationem. Augustinus etiam duas in Christo asserit voluntates, dicens (Enarrat. 2 in Ps. xxxii, serm. 1, n. 2 ; L. 36, 277). : Quantum distat Deus ab homine, tantum voluntas Dei a voluntate hominis. Unde hominem gerens Christus ostendit privatam quamdam hominis voluntatem, in qua et suam et nostram figuravit qui3 caput nostrum est, et ad eum sicut membra pertinemus. « Pater » inquit (Mat., xxvi, 39), « si fieri potest, transeat a me calix iste9 ». Hæc humana voluntas erat proprium aliquid et tamquam privatum volens. Sed quia rectum vult esse hominem et ad Deum dirigi, subdit : « Non quod ego volo, sed quod tu vis » ; ac si diceret : Vide te in me, quia potes aliquid proprium velle, ut Deus aliud velit. Conceditur hoc humanæ fragilitati. Idem alibi (in psal. xlii, 15, super illud : Quoadusque justitia convertatur in judicium, n. 19, 1206 L. 37), : Christus etiam in passione sua duas expressit in se voluntates, secundum duas naturas. Ait enim : « Pater, si fieri potest, transeat a me calix iste ». Ecce habes hominis voluntatem quam ad divinam continuo dirigens10 ait : « Verumtamen non sicut ego volo, sed sicut tu visI11 ». Ambrosius etiam12 in lib. II De Trinitate (c. 5, n. 41, 42 ; L. 16, 567) : Scriptum est : « Pater, si possibile est13, transfer a me calicem hunc14. » Verba Christi sunt. Sed quomodo et in qua forma dicantur adverte : Hominis substantiam gerit, hominis assumpsit affectum. Non ergo quasi Deus, sed quasi homo loquitur. ...Suscepit quidem voluntatem meam. Mea est voluntas, quam suam dixit cum ait : « Non sicut ego volo, sed sicut tu vis. » (ibid. c. 7, n. 53 : L. 16, 570). Cum autem dixit (Joan., xvi, 15). « Omnia quæ habet Pater,mea sunt», quia nihil excipitur, sine dubio, quam Pater habet, eamdem | | I | ’ | , ’ I 1. Ed. « Paulus ». — 2. Philip., i, 23. — 3. F. om. « dicens ». — 4. F. « transfer a me calicem istum ». — 5. F. « ut ». — 6. Apud Hieronymum non invenitur, sed hæc verba sunt ex Beda, ad hunc locum (Marc, xiv, 38) collecta (L. 92, 277) ; prae­ cise invenitur in Glossa ibidem ». Quar. — 7. Quar. ad. « autem ». — 8. F. « quia ». — 9. F. « transfer a me calicem istum ». — 10. F. a dirigit ». — 11. Quar. om. « vis ». — 12 F. om. « etiam ». — 13. F. e fieri potest ». — 14. F. « istum ». DISTINCTIO XVII 525 et Filius habet voluntatem, (c. 6, n. 51)... Eadem enim Christi voluntas est1 quæ paterna {ibid, parum superius) ...Una ergo voluntas Patris2 et Filii est(n. 50)... Sed alia voluntas hominis, alia Dei, ut scias vitam in voluntate hominis esse, passionem autem Christi in voluntate divina, ur pateretur pro nobis {ibid. c. 7, n, 52). His testimoniis evidenter docetur, in Christo duas fuisse voluntates : quod quia negavit Macarius3 Archiepiscopus, in metropolitana Synodo condemnatus est. Et ex affectu humano, sensualitatis quidem, non rationis, illud voluit et petiit quod non impetravit. Nec ideo petiit ut impetraret, quia sciebat Deum non esse facturum illud ; nec illud fieri volebat affectu rationis, vel voluntate Divinitatis. « Quare oravit illud4 Ad quid igitur® petiit ? Ut membris formam præberet, imminente per­ turbatione6, clamandi ad Dominum et subjiciendi voluntatem suam divinæ voluntati, ut si pulsante molestia turbantur7, pro ejusdem amotione orent ; sed si nequeunt vitare, dicant quod ipse Christus. Non ergo ad insipien­ tiam fuit quod Christus clamans non auditur ad salutem corporalem. Bo­ num quidem petiit, scilicet ut non moreretur ; sed melius erat ut morere­ tur : quod et factum est. De eo quod Ambrosius dicit, Christum dubitasse AFFECTU HUMANO 4. — Ceterum non parum nos movent verba Ambrosii, quibus signi­ ficare videtur, Christum secundum humanum affectum de potentia Patris dubitasse, sic dicens in Π8 libro. De Trinitate2, (cap. 5, n. 43-42 ; L. 16, 568) :De quo dubitat ? De se, an de Patre ? De eo utique cui dicit : « Trans­ fer », dubitat hominis affectu. Nam Deus de Patre non dubitat, nec de morte formidat. Propheta etiam non dubitat, qui nihil « Deo esse10 impossibile » asserit, (Job., xxii, 17)11. Num infra homines constitues Deum ? Propheta non dubitat, et Filium dubitare tu credis ? Ut ergo homo dubitavit12, ut homo locutus est13. His verbis innui videtur quod Christus, non inquantum Deus est vel Dei Filius, sed inquantum homo, dubitaverit affectu humano. Quod ea ratione dictum accipi potest, non quia ipse dubitaverit, sed quia modum gessit dubitantis et hominibus dubitari videbatur. Verba Hilarii longe diversam exprimentia SENTENTIAM A PRÆMISSA. 5. — Illud etiam ignorandum non est quod Hilarius (lib. X De Trin., n. 29, et 30 ; L. 10 n. 368) asserere videtur Christum non sibi, sed suis orasse, cum dixit (Mat., xxvi, 39) : « Transeat a me calix iste » ; sicut nec sibi, sed suis timuit ; nec eum voluisse ut sibi non esset passio, sed ut 1. Quar. s eadem est Christi voluntas quæ paterna ». — 2. Quar. om. « est ». — 3. De Macario, patriarcha Antiocheno, videsis (L. 128, 807), ex Quar. — 4. Quar. om. « titulum ». ■— 5. Quar. « ergo ». — 6. Quar. « turbatione. » — 7. Quar. « tris­ tantur ». — 8. F. a III ». — 9. Ed. » Fide ». — 10. F. om. · esse ». — 11. F. om. « Job... » et ad. « psalm. 134, 6 : Omnia quæcumque voluit fecit. »—-12. Quar. adubitat». — 13. Cf. Abæl. Sic et non, c. 80 (L. 178, 1457 sq.). Quar. 526 scriptum super lib. hi sententiarum a suis transiret calix passionis ; ita inquiens : Si passio honorificatura eum erat, sicut Juda exeunte, ait (Joan., xiii, 31) : « Nunc honorificatus est filius hominis » : quomodo tristem eum metus passionis effecerat ? Nisi forte tam irrationabilis fuerit ut1 mortem timuerit, quae patientem se glorificatura erat2. Sed forte timuisse usque eo aestimabitur3, ut transferri a se calicem deprecatus sit dicens (Luc., xxii, 42) : « Pater transfer calicem hunc* a me. » Quomodo enim per patiendi metum transferri deprecaretur3 a se quod per dispensationis studium festinaret implere ? Non enim convenit ut pati nolit quod pati velit ; et cum pati eum velle cognosceres, religiosius fuerat hoc con­ fiteri, quam ad id impiae stultitiae prorumpere, ut eum assereres, ne pateretur, orasse, quem pati velle cognosceres... Non ergo sibi tristis, neque sibi orat transire calicem, sed discipulis, ne in eos calix passionis incumbat, quem a se transire orat, ne in his scilicet maneat [ibid., n. 37 ; L. 10, 373)... Non enim rogat ne secum sit, sed ut a se transeat. Deinde ait : « Non sicut ego volo, sed sicut tu vis. » Humanæ in se sollicitudinis significans consortium, sed non discernens sententiam sibi communis cum Patre voluntatis (coi. 372)... Pro hominibus ergo vult transire calicem, per quem omnes tentandi erant discipuli ; et ideo pro Petro rogat3 ne deficiat fides ejus (n. 38 ; L. 10, 373)... Sciens igitur hæc omnia post mortem suam desitura, usque ad mortem tristis est et scit hunc calicem non posse transire, nisi biberit ; ideo ait : « Pater mi, si non potest transire calix iste, nisi bibam illum, fiat voluntas tua », sciens, consummata in se passione, metum calicis transiturum, qui nisi eum bibisset, transire non posset nec finis terroris nisi consummata passione terrori succe­ deret, quia post mortem ejus per virtutum gloriam, apostolicæ infirmitatis scandalum pelleretur (n. 39 ; L. 10, 374). Intende, lector, his verbis pia diligentia, ne sint tibi causa mortis. DIVISIO TEXTUS 6. -— « Post prædicta considerari oportet... » (1). Postquam Magister7 determinavit de his quæ[Christus8]cum natura humana assumpsit, hic determinat de his quæ per natu­ ram humanam fecit. Operis autem humani voluntas principium est, sine quo opus nec meritorium nec laudabile est ; et ideo dividitur hæc pars in duas partes. Primo determinat de voluntate Christi. Secundo de merito ejus quod ex voluntate processit, 18 d., ibi : « De merito quoque Christi... » Prima in duas3. Primo determinat de voluntate Christi. Secundo removet quædam dubia quæ ex dictis oriri possent, ibi : « Ceterum non parum nos movent » (4). Prima in ires. Primo ponit dubitationem de efficacia volun­ tatis Christi et orationis quæ est signum voluntatis. Secundo solvit, distinguendo voluntatem Christi, ibi : « Quocirca ambi­ gendum non est » (2). Tertio solutionem confirmat, ostendens 1. Quar ad. « pa.ti ». — 2. Quar. « esset ». — 3. F. « æstimabatur », — 4. F. « is­ tum ». — 5. F. « deprecatur ». —■ 6. Quar. « rogatur ». —· 7. α om. « Magister ».— 8. αβγό om. « Christus ». ■— 9. a ad. « partes ». Î I | ' ; j DISTINCTIO XVII, ART. I 527 diversas voluntates esse in Christo, ibi : « Ex affectu igitur1 humano » (3). « Ceterum non parum » (4). Hic removet quædam quæ possent esse ex dictis dubia. Et primo removet dubium quod oritur ex dictis Ambrosii. Secundo dubium quod oritur ex dictis Hilarii, ibi (5) : « Illud etiam non est ignorandum ». Hic quæruntur quatuor. Primo, de pluralitate voluntatum Christi. Secundo de conformitate vel contrarietate earum ad invicem. Tertio de oratione quæ voluntatem exprimit. Quarto, de dubitatione quam Ambrosius ponit in Christo quantum ad aliquam voluntatum2 Christi. ARTICULUS I Quæstiuncula I IU, q. 18, a. 1 ; IV Cg., c. 36 ; Compend., c. 212 ; Mal., c. 26 ; Joan., c. 6, I. 4. 7. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod in Christo non sit nisi3 voluntas4 divina. 1. Velle enim, cum sit agere, personæ est. Sed in Christo est tantum una persona, scilicet divina. Ergo et tantum una volun­ tas, scilicet divina. 2. Præterea. Voluntatis est ducere et non duci. Sed in Christo affectus humanus divina voluntate ducebatur, quæ eo sicut instrumento® utebatur, ut dicit Damascenus (lib. III, c. 15 ; G. 94). Ergo affectus humanus non debet dici voluntas in Christo. 3. Præterea. Quanto aliquis homo est magis sanctus, tanto voluntas sua magis unitur divinæ, quia « qui adhærel Deo, unus spiritus est ». I Cor., vi, 17. Sed Christus homo fuit sanctissi­ mus. Ergo voluntas sua humana fuit perfecte una cum volun­ tate divina. 8. — SED CONTRA. Christus assumpsit naturam nostram ut eam curaret, quia « quod est inassumptibile, est incurabile », ut dicit Damascenus (lib. Ili c. 6 ; G. 94, 1006). Sed volun­ tas nostra per quam peccatum intraverat, maxime curatione indigebat. Ergo ipsam assumpsit. Ergo est in Christo aliqua voluntas præter voluntatem divinam 1. Ed. « ergo ». — 2. ANVP. « voluntatem ». — 3. Ed. ad, « una ». —4. Ed.. ad. « scilicet ». — 5. Ed. « ministro ». 528 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 9. — Præterea. Sicut se habet unitas voluntatis ad unitatem naturæ, ita se habet pluralitas ad pluralitatem. Sed in tribus personis est una voluntas, quia est una natura. Ergo et in Christo sunt plures voluntates, quia sunt plures naturæ, quamvis sit una persona. Quæstiuncula II III, q. 18, a, 2. 10. — ULTERIUS. Videtur quod in Christo non sit aliqua voluntas humana præter voluntatem rationis. 1. Quia, sicut dicit Damascenus in III lib., (c. 14 ; G. 94, 1034) « voluntas naturam sequitur ». Sed in Christo sunt tantum duæ naturæ. Ergo et tantum duæ voluntates. Ergo non est tertia præter voluntatem divinâm et rationis. 2. Præterea. Sicut ratio est alia virtus apprehensiva a sensi­ tiva apprehensione, ita sensus interior a sensu exteriori. Sed non est alia voluntas consequens apprehensionem sensus exte­ rioris ab ea quæ consequitur apprehensionem sensus interioris. Ergo non oportet ponere aliam voluntatem quæ consequatur apprehensionem rationis et sensitivæ partis. 3. Præterea. Philosophus dicit in III De anima, (y 9. 432», 5 ; 1. 14, n. 802-803) et Damascenus (lib. II c. 22; G. 94, 943) quod « voluntas solum in ratione est; in sensibili autem desi­ derium et animus, idest irascibilis et concupiscibilis ». Sed sen­ sualitas est a ratione discreta, ut patet d. 24, II lib. Ergo non est aliqua voluntas sensualitatis. 4. Præterea. Sensualitas significatur per serpentem, in qua est primus motus peccati. Sed in Christo non est aliquid ser­ pentinum, nec aliquod peccatum. Ergo in ipso non est volun­ tas sensualitatis. 5. Præterea. Motus sensualitatis sunt subiti. Sed in Christo non fuit1 aliquid subitum, quia totum ab ipso fuit prævisum. Ergo in Christo2 non fuit voluntas sensualitatis. 11. — SED CONTRA. Sensualitas est medium inter corpus et rationem. Sed positis extremis ponitur medium. Cum igitur in Christo fuerit corpus humanum et anima3 rationalis, oportet quod in ipso fuerit sensualitas. 12. — Præterea. Philosophus dicit in II De anima (β 3. 414b, 1. Ed. « est ». — 2. Ed. « ipso ». — 3. a ad. « etiam ». DISTINCTIO XVII, ART. I 529 20 sq. ; 1.5, n. 295-298) : « Sicut trigonum in tetragono et tetragonum in pentagono, sic nutritivum in sensitivo et sensitivum in intel­ lectivo. » Sed in Christo fuit anima intellectiva. Ergo in Christo fuit sensitiva quantum ad omnes sui partes : ergo et voluntas sensualitatis quæ est pars sensitivæ. « Quæstiuncula III III, q. 18, a. 3. 13. ■— ULTERIUS. Videtur quod in Christo sint plures VOLUNTATES RATIONIS. 1. Quia Damascenus in II lib., (c. 22 ; G. 94, 943) distinguit duas voluntates rationis, scilicet thelisin, quæ est voluntas naturalis et boulisin, quæ est1 voluntas rationalis. Sed nihil eorum quæ ad perfectionem humanæ naturæ pertinent, Christo defuit. Ergo in Christo fuit duplex rationis voluntas. 2. Præterea. Peccatum proprie est in voluntate. Dicitur autem aliquando esse in superiori ratione, aliquando autem in inferiori. Ergo utrique rationi respondet sua voluntas, quas oportet in Christo ponere. 3. Præterea. Philosophus in VI Eth., (ζ. 2. 1139a, 11-12 ; 1. 1, k) ponit diversas potentias apprehensivas in parte intellec­ tiva ; scilicet scientificum quod cognoscit necessaria, et ratio­ cinativum sive opinativum per quod comprehendimus contin­ gentia operabilia a nobis. Sed apprehensionem sequitur suus2 appetitus. Ergo in parte intellectiva sunt plures voluntates. 4. Præterea. Omnis .virtus humana est in ratione, ex qua habet homo quod sit homo. Sed dicitur a Magistris quod est quædam irascibilis et concupiscibilis humana. Ergo oportet eas ponere in ratione. Sed [hæc3] pertinent ad voluntatem. Ergo in ratione sunt plures voluntates. 5. Præterea. In parte intellectiva est liberum arbitrium, quod est electivum eorum quæ sunt ad finem, et voluntas quæ est finis, ut dicitur in III Eth., (y 4. 1111”, 26 sq. ; 1. 5, m.). Neutrum autem4 eorum quæ sunt ad finem Christo defuit5. Ergo idem quod prius. 6. Præterea. Hugo de sancto Victore (in lib. De 4 volunt, in Christo ; L. 176, c. 841) ponit in Christo præter voluntatem sensualitatis et rationis et divinam, voluntatem pietatis. Pietas 1. Θΐλησιν et βονλησιν. RA. « id est ». — 2. a om. « suus ». — 3. ayS om. « hæc » et β habet in marg. « quæ sunt in ratione ». — 4. αγ am. « autem ». — 5. Ed. « horum defuit Christo ». 530 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM autem in ratione est. Ergo videtur quod sint plures voluntates in ratione. 14. — SED CONTRA est quod1 Philosophus in III De anima, (γ 9. 432b, 5 ; 1. 14, n. 802-803) voluntatem rationis non dis­ tinguit, siqpt distinguit appetitum partis sensitivae. 15. — Præterea. Homo dicitur minor mundus, quia assimilatur universo. Sed in universo est tantum unus primus motor. Ergo et in homine. Sed primus motor est voluntas rationis quæ movet omnes alias vires secundum Anselmum2 (in lib. De casu diaboli, c. 1 ; L. 158, 325). Ergo oportet ponere tantum unam voluntatem rationis in Christo, et in8 aliis hominibus. Solutio I 16. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod voluntas consequitur naturam humanam’: quod quidem Damascenus in III lib., (c. 14 ; G. 94, 1038) quinque rationibus probat. —Primo, quia quælibet natura habet motum proprium : motus autem naturæ rationalis proprius est ut libere in aliquid tendat, quod voluntatis est. — Secundo, quia nullus addiscit velle, sicut nec alia naturalia. —■ Terlio, quia natura in homine non ducit sicut in aliis, sed ducitur ; unde oportet homini liber­ tatem inesse in suo motu, et hoc est voluntatis. — Quarto, quia homo secundum naturam suam ad imaginem Dei factus est : consistit autem imago in memoria, intelligentia et voluntate. — Quinto, quia invenitur in omnibus habentibus naturam. Unde cum Christus nostram naturam integre4 assumpserit, — alias non esset verus homo — constat quod voluntatem assumpsit. Et ita in Christo est voluntas humana et divina : non quidem componentes unam voluntatem, sicut Eutyches dixit, quia tunc neutra esset in eo ; sed utraque distincta in ipso manens, et sic in Christo sunt duæ voluntates. 17. ■— AD PRIMUM igitur® dicendum quod quamvis velle sit personæ, tamen hoc est per potentiam naturalem quæ est principium illius actus. Et ideo, quia in Christo sunt duæ natu­ ræ, sunt duæ voluntates ; tamen est unus volens propter uni­ tatem personæ. 18. — Ad secundum dicendum quod voluntas divina non ducit humanum affectum cogendo ipsum, sed dirigendo ; et hoc non excludit rationem voluntatis. 1. α om. « quod » et habet « qui » post « Philosophus ». — 2. Ut in II lib., d. 24, q. 1, a. 3, c., jam dictum est. — 3. Ed. ad. « omnibus ». — 4 Ed. « integram ». — DISTINCTIO XVII, ART. I i , j . 531 ' 19. ■— Ad tertium dicendum quod voluntas dicitur Iribus modis. Aliquando ipsa potentia volendi ; aliquando autem1 ipse actus volendi ; aliquando, ipsum volitum ; et quantum ad hoc unitur voluntas sancti hominis voluntati Dei, non autem quan­ tum ad duo prima. Solutio II 20. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in Christo fuerunt omnia quæ sunt de perfectione humanæ naturæ. Sicut autem de perfectione humanæ naturæ, inquantum homo est homo, est rationis voluntas; ita de perfectione hominis, inquantum animal, est appetitus sensibilis ; et ideo oportet appetitum sensitivæ partis in Christo ponerè. Sed iste appe­ titus in aliis animalibus non habet rationem voluntatis, quia aguntur instinctu naturæ potius quam agant, ut dicit Damascenus (loc. cit. ; G. 94, 1038), et ita non habent liberum motum quem voluntas requirit. Tamen in homine potest etiam dici vo­ luntas appetitus sensibilis2, inquantum est obediens rationi, ut dicitur in I Eth., (a 13. 1102b, 30 ; 1. 20, g.) ; et ideo participat aliqualiter libertatem voluntatis, sicut et rectitudinem rationis, ut possit dici voluntas participative, sicut et3 dicitur ratio per participationem. Et ita in Christo quantum ad humanam naturam dicimus duas voluntates, scilicet sensualitatis ei rationis. i 21. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod in Christo sunt duæ naturæ integræ quarum una non est pars alterius, ex qui­ bus immediate persona componitur ; sed tamen altera natura> rum, scilicet humana, dividitur in multas partiales naturas, sicut in naturam corporis et animæ, in sensitivam et rationalem ; et secundum hoc etiam voluntas humana in duas voluntates dividitur. 1 22. ■— Ad secundum dicendum quod sicut appetitus rationis i non sequitur quamlibet apprehensionem rationis, sed quando f aliquid apprehenditur ut bonum ; ita et appetitus sensibilis < non surgit nisi quando apprehenditur ut conveniens. Hoc autem ; non fit per sensum exteriorem qui apprehendit formas sensibiles, ) sed per æstimationem quæ apprehendit rationes5 convenien, tis et nocivi quas® sensus exterior non apprehendit. Et ideo in parte sensitiva non7 est nisi unus appetitus secundum genus, 5 » ; ». 1. Ed. om. « autem » hic, sed habent post secundum « aliquando ». — 2. α « Ta­ men potest in homine dici voluntas appetitus sensibilis » ; ed. « Tamen appetitus sensibilis potest in homine dici voluntas ». — .3. Ed. om. « et ». — 4. Ed. « ergo ». — 5. Ed. « rationem ». — 6. Ed. « quam ». — 7. a om. « non ». 532 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM qui tamen dividitur, sicut in species, in irascibilem et concu­ piscibilem, quarum utraque sub sensualitate computatur. 23. — Ad tertium dicendum quod voluntas per essentiam, est in ratione per essentiam ; et voluntas participative, est in ratione per participationem. 24. — Ad quartum dicendum quod sensualitas dicitur serpens et principium peccati, non quantum ad naturam potentiae quam Christus assumpsit, sed quantum ad corruptionem fomi­ tis quæ in Christo non fuit. 25. — Ad quintum dicendum quod in Christo aliquid accidit non prævisum a sensu exteriori vel interiori, quamvis praevisum ab eo per rationem vel per scientiam divinam ; et ideo in ipso motus sensualitatis fuit quidem subitus respectu sensus, sed non respectu rationis vel Divinitatis. Solutio III 26. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod dis­ tinctio potentiarum attenditur secundum diversas rationes. Objectum autem voluntatis est bonum secundum rationem boni. Unde cum ista ratio sit communis omnibus, non potest esse quod appetitus rationis secundum diversas potentias distinguatur. Et ideo in Christo et in aliis hominibus est tantum una poten­ tia voluntatis. Possunt autem esse diversi respectus illius volun­ tatis, secundum quos aliquando invenitur distingui voluntas rationis. Magister autem attendens ad naturam potentiæ, volunta­ tem rationis in Christo non distinguit. 27. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod thelisis secundum Damascenum est voluntas naturalis, quæ scilicet in modum naturæ movetur in aliquid secundum bonitatem absolutam in ipso2 consideratam ; boulisis autem est appetitus rationalis qui movetur in aliquod bonum ex ordine alterius. Et hæc duo aliis nominibus a Magistris3 dicuntur voluntas ut ratio et voluntas ut natura : secundum quæ tamen non diversificatur potentia voluntatis, quia ista diversitas est ex, eo quod move­ mur* in aliquid sine collatione vel cum collatione. Conferre autem non est per se voluntatis, sed rationis. Unde illa divisio voluntatis non est per essentialia ipsius8, sed per accidentalia. Et propter hoc non sunt diversæ potentiæ, sed una differens secundum respectum ipsius ad apprehensionem 1. Ed. < ergo ». -— 2, RA. « Christo » ; NVPF. « eo ». — 3. Ed. « Magistro ». — 4. F. * movetur ». — 5. Ed. om. « ipsius ». DISTINCTIO XVII, ART. I 533 f. ■. praecedentem, quæ potest esse cum collatione vel sine collatione, i Tamen utraque istarum in Christo fuit, scilicet voluntas ut I natura quæ est thelisis, et voluntas ut ratio quæ est boulisis. 28. — Ad secundum dicendum quod peccatum dicitur esse in ratione, non quia in ipsa completur, sed in voluntate conse­ quente rationem. Ratio autem superior et inferior non sunt diversæ potentiæ, quia non distinguuntur secundum rationem objecti, ut in II lib. 24 d., (q. 2, a. 2) dictum est ; sed illa distinctio est rationis secun­ dum ordinem ad diversos habitus, secundum quod ex diversis mediis ad idem procedit, scilicet rationibus æternis et tempora­ libus. Medium autem ex quo proceditur ad aliquid, pertinet ad rationem, non ad voluntatem ; unde quamvis in ratione faciat aliquam diversitatem vel distinctionem, saltem per officia, in voluntate nullam distinctionem causât. 29. ■— Ad tertium dicendum quod objectum intellectus est verum, cujus differentiæ sunt necessarium et contingens ; non autem sunt differentiæ boni inquantum hujusmodi, quod est ; objectum appetitus. Et ideo necessarium et contingens magis possunt diversificare intellectum quam voluntatem. 30. ■— Ad quartum dicendum quod objectum appetitus sen­ sibilis non est bonum simpliciter, sed est1 bonum particulare. Et quia aliam rationem particularis boni habet delectabile et arduum, ideo penes has duas rationes boni dividitur appeti­ tus sensibilis, non autem2 rationalis qui habet pro objecto bonum simpliciter. Unde irascibilis et concupiscibilis non sunt humanæ per esséntiam, sed per participationem. 31. ■— Ad quintum dicendum quod voluntas quæ est finis et liberum arbitrium, non sunt diversæ potentiæ, sicut in II lib. (d. 24, q. 1, a. 3) dictum est ; sed differunt boïilisis et thelisis, quia ad liberum arbitrium pertinet eligere aliquid in ordine ad finem, voluntas autem3 est de fine absolute. 32. — Ex his quæ dicta sunt, potest videri quomodo distin­ guatur voluntas in Christo.· Voluntas enim aliqua, vel attri­ buitur ei4 ratione suæ personæ, vel ratione membrorum quorum peftonam in se transfert. Si autem ratione personæ suæ, aut secundum divinam natu­ ram aut secundum humanam. Si secundum humanam, aut sensualitatis aut rationis. Si rationis, aut secundum absolutam, aut secundum colla­ tivam. 1. α om. « est ». — 2. Ed. » et non ». — 3. αγ « enim ». — 4. Ed. « sibi ». 534 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 33. — Ad sextum dicendum quod voluntas pietatis est voluntas ut natura, inquantum refugit ea quæ sunt nociva sibi vel aliis, non considerato ordine rerum ad finem. ARTICULUS II Quæstiuncula I HI, q. 18, a. 5 ; q. 21, a. 4 ; IV Cg. c. 36. 34. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur VOLUNTAS HUMANA IN CHRISTO CONFORMABATUR1 IN VOLITO. SEMPER DIVINÆ quod VOLUNTATI 1. Quanto enim est major conformitas voluntatis2 humanæ ad divinam, tanto est major rectitudo voluntatis quæ in hoc consistit, sicut patet per Glossam3 super illud psalm, (xxxii, 1) « Rectos decet collaudatio. » Sed Christus habuit rectissimam voluntatem. Ergo conformabatur divinæ voluntati etiam quan­ tum ad volita. 2. Præterea. Voluntas beatorum conformatur Deo quantum ad volitum4, quia omnia habent quæ volunt. Sed Christus fuit verus comprehensor. Ergo quantum ad volitum divinæ volun­ tati ejus voluntas conformis erat. 3. Præterea. Ex hoc licet nobis aliud velle quam Deus vult, quia nescimus quid Deus velit in aliquibus. Sed Christus scie­ bat in omnibus quid Deus vellet. Ergo quantum ad omnia volita voluntatem humanam divinæ8 conformabat. 35. — SED CONTRA. Christus flevit de destructione Jeru­ salem. Ergo volebat eam non destrui. Sed Deus volebat eam destrui. Ergo voluit aliquid quod Deus non voluit. 36. — Præterea. Ipse dicit6 Luc., xxii, 42 : « Non mea volun­ tas, sed tua fiat. » Ergo volebat secundum voluntatem humanam aliquid quod non volebat secundum divinam. 1 α « conformetur ». — 2. « F. om. « voluntatis ».— 3. Ex Augustino desump­ ta (L. 35, 277). — 4. a ed. « volita » ; α om. « quia omnia habent quæ volunt ». ■— 5. α « Deo ». — 6. Ed. « dixit ». DISTINCTIO XVII, ART. II ,* 535 Quæstiuncula II III, q. 18, a. 6; Compend., c. 232. 37. ·— ULTERIUS. Videtur quod voluntas sensualitatis SIT CONTRARIA VOLUNTATI RATIONIS IN CHRISTO. 1. Sicut enim dicit Augustinus in lib. De Trinit1., volunta­ tum contrarietas est ex contrarietate volitorum, non ex contrarietate naturarum, ut Manichæi dicunt. Sed volita2 sensua­ litatis et rationis in Christo fuerunt contraria, quia sensua­ litas refutabat mortem quam ratio eligebat. Ergo contraria■ ' batur voluntas sensualitatis voluntati rationis in Christo. '; 2. Præterea. Sicut dicit Damascenus (lib. III, c. 15 ; G. 94, 1059), in Christo unicuique potentiæ permittebatur operari3 quod est4 sibi proprium et naturale. Sed naturale est appeti­ tui sensitivo® ut appetat hoc quod est delectabile secundum sensum. Ergo hoc appetebat in Christo. Sed ex hoc est pugna sensualitatis contra rationem in nobis quod6 sensualitas appetit delectabilia secundum sensum. Ergo in Christo hujusmodi pugna fuit. 3. Præterea. Quicumque affligitur in hoc in quo alius delec­ tatur, habet contrariam voluntatem illi. Sed voluntas rationis Christi delectabatur7 in jejunio, sicut in opere virtutis, in quo sensualitas affligebatur, quia « esuriit », ut8 dicitur Mat., iv, 2 Ergo sensualitas rationi contrariabatur in Christo. 38. — SED CONTRA. In rebellione sensualitatis ad rationem consistit primus motus qui est peccatum veniale. Sed in Christo non fuit aliquod peccatum. Ergo in ipso® non fuit contrarie­ tas sensualitatis ad rationem. 39. — Præterea. Augustinus Super Gen. dicit10 : « Omne animal fuit in arca Nae, quia omnes motus fuerunt pacati11 in Christo. » Sed hoc non contingit in illis in quibus est pugna sensualitatis contra rationem. Ergo in Christo talis pugna non12 fuit. 1. In lib. de Trinitate nihil tale occurrit, etsi passim hunc errorem Manichaeorum Augustinus refellat. Aliquid ad sensum hujus sententiæ pertinens lib. de Herœsibus n. 46 (L. 42, 34), prope finem insinuat. Ex N. — 2. α « voluntas.— 3. Ed. « agere ». — 4. Ed. « erat ». —- 5. Ed. « sensualitatis ». — 6. α « quia ». — 7. αβ « delecta­ tur » contra γδ ed. —■ 8. aS « sicut ». — 9. Ed. « in Christo ». — '10. Nec ibi, nec alibi occurrit. Insinuat de justis vetus Glossa. N. ; a ad. « quod ». — 11. F. « peccati ». — 12. V. om. « non ». 536 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Quæstiuncula III III, q. 18, a. 6 ; Compend., c. 232. 40. — ULTERIUS. Videtur quod voluntas rationis ERAT SIBI CONTRARIA. 1. Medium enim communicat cum utroque extremorum Sed voluntas rationis media erat in Christo inter voluntatem divinam et sensualitatem. Ergo conformabatur utrique. Sed sensualitas volebat contrarium ejus quod Deus volebat. Ergo voluntas rationis volebat contraria. 2. Præterea. Voluntas ut natura vult illud quod est ad conservationem naturæ. Sed voluntas ut ratio in Christo vole­ bat mortem et alia hujusmodi quæ ad corruptionem naturæ pertinent. Ergo in voluntate rationis erat contrarietas in Christo. 41. ·— 3. SED CONTRA. Contraria non possunt esse in eodem simul. Sed voluntas rationis est tantum una potentia, ut dic­ tum est. Ergo non potest esse in ea aliqua contrarietas. 42. — 4. Præterea. Voluntas sequitur apprehensionem rationis Sed in ratione Christi non fuit aliqua contrarietas, sed fuit determinata ad unum. Ergo nec in voluntate. 43. — 5. Præterea. Sicut dicit Augustinus in lib. Con­ fess., (vni, c. 9 ; L. 32, 758) contrarietas voluntatis causatur ex imperfectione voluntatis, quia voluntas non est perfecta neque hujus1 neque illius. Sed in Christo non fuit voluntas imper­ fecta. Ergo voluntas rationis non contrariabatur sibi. Solutio I 44. - RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod cum voluntas sequatur rationem, processus voluntatis proportionatur processui rationis. Ratio autem habet aliquod principium per se notum, ad quod resolvendo reducit illud cujus cognitionem quærit ; et quando ad illud reducere poterit2, habet certitudinem de re et senten­ tial quod ita est. Sed antequam ad istud3 principium reducere possit, movetur aliquibus verisimilitudinibus ; et si quidem4 illis detineatur tanquam certis, decipitur et errat quandoque5 ; si autem illis non detineatur, tunc habet opinionem unius partis cum formidine alterius. 1. Ed. « istius ». — 2. Ed. « potuerit » contra αβγ^θικ. — 3. Ed. « illud ». — 4. Ed. ad. « rationibus ». — 5. Ed. om. « quandoque ». DISTINCTIO XVII, ART. II , , j ' j 537 45. — Finis autem, ut dicit Philosophus, VII Elh., (η 9.1151a, 16 ; 1.8, g.), se habet in voluntariis sicut principium in speculativis. Unde quando voluntas reducit aliquod1 considiabile in finem in quo totaliter quiescit, sententialiter2 acceptat ' illud ; si autem reducat in finem in quo non totaliter quiescit, trepidat inter utrumque. Sed si consideretur hoc quod est ad finem sine ordine ad finem, movetur voluntas in ipsum secundum bonitatem vel malitiam quam absolute in eo inveniet3. Sed quia voluntas non sistit in motu quem habet circa hujusmodi, cum non feratur in ipsum sicut in finem ; ideo non sententiat flnaliter secundum prae­ dictum suum motum de illo4, quousque finem in quem ordinat • illud, non consideret ; unde voluntas non simpliciter vult illud, sed vellet, si nihil5 repugnans inveniretur. J 1 46. ■— Voluntas autem ut natura movetur in aliquid absoute, ut dictum est (art. præced. sol. 3). Unde si per rationem non ordinetur in aliquid aliud acceptabit illud absolute, et erit illius tamquam finis ; si autem ordinet6 in finem, non acceptabit . aliquid absolute circa hoc7, quousque perveniat ad considerationem finis quod facit voluntas ut ratio. Patet igitur quod volunlas ut natura imperfecte vult aliquid, V' et sub conditione, nisi feratur in ipsum sicut in finem ; sed eorum Squæ ordinantur ad finem, habet volunlas ut ratio ultimum judi­ cium et perfectum. 47. — His visis, potest patere qualiter voluntas rationis, % divinæ voluntati in Christo conformatur in volito ; quia voluntas ut natura nunquam in Christo movebatur in aliquid sicut in 7' finem, nisi quod Deus vult. Et cum volunlas ut ratio nunquam moveatur in aliquid nisi ex ratione finis, patet quod etiam volunj tas ut ratio conformabatur divinæ voluntati in volito. ‘ Sed volunlas ut natura, mota in aliquid non sicut in finem — \ quod quidem non eodem modo se habet in bonitate et malitia , secundum se consideratum et8 in ordine ad finem — non con­ formabatur divinæ voluntati in volito ; quia sic9 Christus volebat non pati. Deus autem mori eum volebat ; mors autem secundum se mala erat, sed relata ad finem, bona. Hoc autem, Ά ut dictum est, non est perfecte velle aliquid, sed sub condiÿ tione ; unde et10 a Magistris velleitas appellatur. ' 48. — Patet igitur quod secundum voluntatem rationis confor« mabatur divinæ voluntati in volito quantum ad omne quod U <·; ί i 1. Ed. « aliquid ». — 2. αβ « finaliter » contra yS ed.— 3. β « invenit ». — 4. α ad « nisi ». — 5. Ed. « nil ». — 6. β « ordinetur ». — 7. Ed. om. « circa hoc ». — 8. α om. « et ». — 9. NVP. om. « sic » ; RA. « si ». ■— 10. Ed. om. « et ». 538 scriptum super lib. hi sententiarum perfecte et absolute volebat, non autem quantum ad illud1 quod volebat imperfecte. Similiter etiam nec voluntas sensualitatis conformabatur divi­ næ voluntati in volito in his quæ erant nociva naturæ ; quia sensualitatis non est ordinare ad finem, ex quo illa habebant quod essent bona et Deo accepta. Tamen sensualitatis voluntas et rationis conformabatur divinæ voluntati in actu volendi, quam­ vis non in volito ; quia quamvis Deus non vellet hoc quod sen­ sualitas vel voluntas ut natura volebat in Christo, tamen vole­ bat illum actum utriusque, inquantum, secundum Damasce­ num (lib. III c. 15 ; G. 94, 1059 b.) « permittebat unicuique partium animæ pali et agere quod sibi erat naturale et proprium, quantum expediebat ad finem redemptionis et ostensionem veri­ tatis naturæ. » 49. — AD PRIMUM ergo dicendum quod conformitas quæ est in volito2, non facit rectitudinem voluntatis, quia aliquis potest peccando velle illud volitum quod Deus vult, et meretur in hoc quod illud non3 vult, ut in fine I lib. (d. 48) dictum est. Sed rectitudo voluntatis causatur ex conformitate in modo volendi, ut scilicet velit ex caritate sicut Deus ; et itterum in causa finali, ut propter idem velit ; et iterum in causa'efficiente, ut scilicet Deus velit eum4 velle, ut dictum est. 50. — Ad secundum dicendum quod in beatis qui sunt solum comprehensores, quia5 erunt6 dotati impassibilitate, nihil eis quantum ad sensitivam pariem læsivum occurret ; et ideo non erit aliquid in quo eorum sensualitas a divina voluntate discordet. Secus autem fuit in Christo qui simul beatus et passibilis fuit. Et similiter nec voluntas ut natura, quantum ad ea quæ ad ipsos pertinent, quia ob omni malo liberati erunt. Sed mala damnatorum vellent imperfecte7 modo prædicto, scilicet voluntate conditionata, non esse ; in quo etiam, quamvis non conformentur quantum ad volitum divinæ voluntati conse­ quenti, conformantur tamen divinæ voluntati antecedenti quæ vult omnes homines salvos fieri. Et quantum ad hoc est similitudo inler voluntatem hominis Christi et voluntatem beatorum. 51. — Ad tertium dicendum quod quamvis Christus sciret quid Deus vellet in quolibet, non tamen qualibet sua vi appre­ hendebat divinam voluntatem, nec rationem quare Deus id vellet secundum ordinem ad finem aliquem. Et ideo non oportebat quod quælibet vis ejus conformaretur divinæ voluntati in volito. 1. Ed. « id ». — 2. RANVP. « in volitione ». — 3. RA. om. « non ». — 4. Ed, « ipsum ». — 5. Ed. « quando ». — 6. a om. « erunt ». — 7. α « imperfecto ». DISTINCTIO XVII, ART. II 539 Solutio II ' È ( j . ; 52. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod pugna sivp contrarietas sensualitatis ad rationem, in nobis causatur ex Iribus. Primo ex diversitate volitorum ; secundo quia sensualitas in suum volitum effrenate et sine regimine rationis fertur ; lerlio ex hoc quod sensualitas effrenata tendens in suum volitum, retardat motum rationis et impedit vel in toto vel in parte. El hæc duo ultima in Christo non fuerunt, quia nun­ quam motus sensualitatis1 in aliquid ferebatur nisi præordinaretur a ratione. 53. — [Et2] sic quamvis voluntas rationis non vellet illud voli­ tum in quod sensualitas tendebat, volebat tamen quod sen­ sualitas in illud’ tenderet, sicut dictum est de voluntate divina et humana. Similiter nec motus sensualitatis impediebat motum rationis, quia non erat violenta refusio de potentia in potentiam in Christo. 54. — AD PRIMUM igitur4 dicendum quod contraria nata sunt fieri circa idem. Unde motus sensualitatis et rationis quam­ vis in contraria tendant, non5 sunt contrarii, nisi quatenus ex sensualitate redundat in rationem aliquod impedimentum : vel quantum ad actum quo regit alias potentias, et hoc est quando effrenate sensualitas in suum objectum fertur ; vel quantum ad actum proprium rationis, et hoc est quando sensualitas retardat vel extinguit motum rationis : quæ duo in Christo non fuerunt, sicut in nobis sunt. Et ideo nulla fuit in Christo pugna vel con(trarielas sensualitatis ad rationem. 55. — Ad secundum dicendum quod naturale est sensualiI tati humanæ quod feratur in delectabile sensus secundum® I < regimen rationis ; sed quod immoderate feratur, hoc facit cor! ruptio fomitis, et hinc est peccatum veniale in sensualitate. I 56. ■— Ad tertium dicendum quod illa ratio probat diversiI tatem volitorum tantum. i j Solutio III I I 57. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod secun­ dum voluntatem rationis, Christus diversa volebat, non tamen uno modo, sed alterum absolute, alterum autem sub conditione et imperfecte. Et ideo non erat contrarietas in voluntate, quia contrarietas in habitu vel in7 actu est ex contraria ratione 1. β ad. v. ejus ». — 2. α$δ « ut ». — 3. Ed. « id ». — 4. Ed. « ergo ». ·— 5. Ed. ad. « tamen ». — 6. α « ad ». — 7. a « ex » ; β om. « in ». 540 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM objecti. Ratio autem secundum quam unum contrariorum volebat voluntas ut ratio, et alterum volebat1 ut natura, non habet contrarietatem. Quod enim aliquid ex ordine ad finem bonitatem habeat, quod sine illo ordine in se malum esset, non habet aliquam repugnantiam secundum quam, ut dictum est, in diversa ferantur voluntas ut ratio et voluntas ut natura. 58. — Unde patet responsio ad DUAS PRIMAS rationes quæ concludunt diversitatem volitorum. 59. ·— Et similiter ad tertiam quæ est ad oppositum, quæ concludit de contrarietate voluntatis. 60. ·— Ad quartum dicendum quod sicut in Christo erat ratio determinata ad unum, quantum ad ultimum judicium ; ita et voluntas erat2 determinata tantum3 ad unum, quantum ad ultimum consensum et absolutum. Tamen in ratione erat appre­ hensio diversarum et contrariarum rationum circa eamdem rem diversimode consideratam ; et sic etiam erat de motu voluntatis. 61. ■— Ad quintum dicendum quod Augustinus loquitur quando voluntas tendit in duo quantum ad ultimum et abso­ lutum consensum : quod in Christo non fuit. ARTICULUS III Quæstiuncula I III, q. 21, a. 1. 62. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur Christo4 orare competens non fuerit. quoD 1. Quia, sicut dicit Damascenus (lib. III, c. 24; G. 94, 1090) : « oratio est ascensus intellectus in Deum ». Sed ascendere in Deum, cum sit distantis a Deo, non competit intellectui Christi, qui sem­ per Deo conjunctus erat. Ergo Christo non competit orare. 2. Præterea. Nullus petit aliquid a seipso. Sed, sicut Damas­ cenus dicit : « oratio est petitio decentium a Deo ». Cum igitur5 Christus sit Deus et non sit alius Deus præter eum, ad eum6 orare non pertinet. 3. Præterea. Oratio est expressio voluntatis, quia est de eo quod quis absolute vult ; alias est fictio. Sed Christus quidquid 1. α « voluntas ». — 2. α om. « erat ». — 3. α om. « tantum ». — 4. α RA. « in Christo ». — 5. Ed. « ergo ». —6. Ed. « ipsum ». DISTINCTIO XVII, ART. Ill 541 f I absolute volebat, hoc sciebat Deum velle. Ergo1 non oportebat quod de hoc ipsum2 rogaret. ! 63. — SED CONTRA. Ejus qui non potest omnia de se est orare. Sed Christus, secundum quod homo, omnia non poterat, ut supra, 14 d. (q. 1, a. 4), dictum est. Ergo ejus, secundum quod homo, est orare. 64. — Præterea. Officium pontificis est preces ad Deum fundere. Sed Christus est pontifex, ut dicitur, Hebr., u, 17. Ergo ejus est orare. 1 Quæstiuncula II III, q. 21, a. 3. 65. — ULTERIUS. Videtur quod non sit ejus orare PRO SE, SED TANTUM PRO ALIIS. 1. Officium enim sacerdotis est eodem modo orare et hos­ tias offerre. Sed Christus obtulit hostiam non pro se, sed pro aliis, ut dicitur Hebr., vu, 27. Ergo nec pro se oravit. 2. Præterea. In quolibet genere moventium est devenire ad primum movens quod non movetur secundum illum motum ; sicut alterantia reducuntur ad primum alterans non alteratum. Sed Christus est primus inter orantes. Ergo ipse est orans et pro eo non oratur. 3. Præterea. Nullus sapiens orat contrarium ejus quod vult. Sed in Christo nihil accidebat nisi quod ipse volebat. Ergo ipse non pro se oravit. 66. ■— SED CONTRA. Oratio fit non tantum contra infirmi­ tatem culpae, sed etiam contra infirmitatem pœnæ. Sed Christus circumdatus erat infirmitate pœnæ, quamvis non infirmitate culpæ. Ergo pro se orare poterat. 67. — Præterea. Per orationem aliquis sibi3 meretur. Sed Christus sibi meruit claritatem corporis. Ergo Christus pro se orare potuit. Quæstiuncula III III, q. 21, a. 2 ; Compend., c. 233. 68. ■— ULTERIUS. Videtur çuod oratio qua pro se ora­ vit, fuit actus sensualitatis. 1. α « igitur ». ·— 2. Ed. « ipso ». — 3. ayâ om. « sibi ». 542 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 1. Ejus enim est orare, cujus est velle. Sed non mori in Christo absolute non volebat nisi sensualitas. Ergo oratio qua mortem petebat a se1 excludi, erat actus sensualitatis. 2. Præterea. Magister dicit in Liltera (3) quod « ex affectu3 humano quem ex3 Virgine contraxit calicem transire orabat. Sed affectum rationis non traxit ex Virgine, quia anima rationalis fit per creationem et non ex traduce. Ergo hoc oravit per affec­ tum sensualitatis. 3. Præterea. « Catuli leonum quærunl a Deo escam sibi » et « pulli conorum invocant eum », ut dicitur in psalm, (cm, 9 et cxLvi, 21.) Sed in eis non est nisi affectus sensualitatis. Ergo et Christus orare potuit per sensualitatem tantum. 69. — SED CONTRA. Ejus est orare, cujus est Deum cognos­ cere. Hoc autem est tantum rationis. Ergo rationis est tantum orare in Christo. 70. — Præterea. Oratio ad vitam contemplativam pertinet. Sed vita contemplativa non habet aliquam communitatem cum sensualitate. Ergo oratio in Christo4 non fuit actus sen­ sualitatis. Quæstiuncula IV III, q. 21, a. 4 ; Compend., c. 233 ; Ps. 21 ; Joan., c. 11,1. 6 ; c. 12,1. 5 ; Heb., c. 5, 1. 1. 71. ·— ULTERIUS. Videtur quod non omnis Christi ( ORATIO FUIT EXAUDITA. [ 1. Per id quod dicitur in psalm, (xxi, 3) : « Clamabo per diem, et non exaudies », quod Glossa (L. 113, 873) exponit de Christo5. 2. Præterea. Oravit ut discipuli servarentur a malo, ut patet Joan., xvii, 15, et omnes qui credituri erant per verbum eorum in ipsum. Hoc autem non fuit impletum nec quantum ad ipsos Apostolos, nec quantum ad alios credentes ; nec de malo culpæ, nec de malo pœnæ. Ergo non omnis Christi oratio fuit exaudita. 3. Præterea. Ut dicitur Lucæ, xxiii, 34, oravit pro crucifixoribus, ut peccatum eis non imputaretur, vel6 parceretur. Sed non omnibus remissum fuit illud peccatum, quia non omnes conversi sunt ad fidem, sine qua non est peccatorum remissio. Ergo oratio sua non fuit exaudita. i 1. a om. « a se ». — 2. αβ RA. « defectu ». ■— 3. α ad. « beata ». — 4. Ed. « Christi ». — 5. De Christo personam Ecclesiæ gerente, ut videre est. — 6. δ om. vel parceretur », ed. « sed ut ». i ) | f | I | I j | > ί > I DISTINCTIO XVII, ART. Ill 543 4. Præterea. Oravit ut calix ab eo transferretur, ut patet Ματ., xxvi, 39. Hoc autem non fuit factum. Ergo, etc. 72. ■— SED CONTRA. Heb., v, 7 : « Exauditus esi pro sua reverentia. » 73. — Præterea. Oratio sua non fuit minus efficax quam aliorum Sanctorum. Sed aliis Sanctis ipse dicit : « Petile et acci­ pietis ». Joan., xvi, 24. Ergo et ipse quod petiit accepit. 74. — Præterea. Joan., xi, 42 : « Ego autem sciebam quia semper me audis. » Solutio I ( : ' 75. — RESPONSIO. AD PRIMAM QUÆSTIONEM dicendum quod Christo secundum quod Deus, non competit orare nec obedire, nec aliquid quod in1 minorationem sonat, aut quod ad diversitatem voluntatis pertinet ; sed secundum quod homo, competit sibi orare propter tria, ut dicit Damascenus (loc. cit. G. 94, 1900 sq.). Primo propter veritatem humanæ naturæ insinuandam, secun­ dum quam minor est Patre et obediens ei et orans ipsum. Secundo ad exemplum orando nobis præbendum ; quia omnis ejus actio nostra est instructio, cum sit nobis datus quasi exem­ plum virtutis. Terlio ad ostendendum quod a Deo venerat et sibi contrarius non erat, dum eum orando principium recognoscebat. 76. — AD PRIMUM igitur3 dicendum quod ascendere est proprie tendere in aliquid quod supra ipsum erat. Intellectus autem Christi non tendit in aliquid quod supra ipsum esset quantum ad contemplationem, quia quidquid de Deo3 contem­ platus est unquam, hoc contemplatus est a primo instanti conceptionis; et secundum hoc dicit Damascenus (loc. cit.), quod « intellectus Christi ascensione quæ est in Deum non indi­ gebat » ; sed tamen potentia divina quam orando implorabat, supra ipsum erat ; et sic ascendens in Deum orabat. 77. ■— Ad secundum dicendum quod in aliis hominibus est una intellectualis voluntas cujus est orare, quæ habet etiam imperium super alias vires in ipso4 existentes ; et ideo ejus non est orare, sed imperare respectu eorum quæ per ipsum8 fieri pos­ sunt. Sed non omnia quæ erant in Christo, erant subjecta rationi 1. Ed. om. « in ». — 2. β ed. « ergo ». — 3. a s eo ». — 4. Ed. « ipsis », contra αργ&θικ et N. — 5. N. « ipsam » ; VPF. « ipsos » contra αβγδθικ. 544 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM et voluntati rationis, sed aliquid supra ipsam, scilicet Divini­ tas1. Unde sicut in aliis hominibus ratio et voluntas imperant aliis viribus ; ita in Christo orabant Divinitatem2. 78. — Ad tertium dicendum quod aliquid oravit Christus quod absolute fieri rationis voluntate volebat, quamvis non omnia, ut dicetur; et quamvis sciret hoc esse in Dei voluntate, nihilominus orabat, quia sciebat f)eum velle hoc impleri per suam orationem ; sicut etiam Deus vult aliquem salvare orationibus alicujus Sancti, unde non est superfluum quod ille Sanctus orat pro eo. Solutio II 79. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod oratio semper esi ad supplendum aliquem defectum. Christus autem non patiebatur aliquem defectum quantum ad bona spiritualia quia beatus erat ; patiebatur autem defectum, inquantum erat passibilis in anima et in corpore. Unde omnis oratio Christi quæ erat pro bonis spiritualibus, non erat pro se, sed pro aliis ; sicut illud : « Ut sint unum in nobis sicut et nos unum sumus », Joan., xvii, 21. Sed oratio quæ erat pro his quæ perlinent ad corpus, erat etiam ipsi pro seipso, sicut patet per illud psal. (xl, 111) : « Resuscita me, et retribuam eis » : quæ quidem oratio, etsi sit pro se, idest ut ipse resuscitaretur, tamen est pro aliis, inquantum ad aliorum salutem tendit, quia « resurrexit propter justificationem nostram », Rom., iv, 25, et instructionem, quia ejus exemplo ab ipso Deo petere3 discunt. 80. — AD PRIMUM igitur4 dicendum quod oratio effunditur pro quolibet defectu amovendo ; sed hostia præcipue contra peccatum offertur, ut per eam Deus placatus, aliquid conce­ dat. Christus autem quamvis aliquem defectum pœnæ habue­ rit, non tamen habuit defectum culpæ ; et ideo pro se oravit, non autem pro se hostiam obtulit. 81. ·— Ad secundum dicendum quod orans pro quo non oratur, est ipse Christus, secundum quod beatus, non autem secundum ea quæ ad statum viatoris pertinent. 82. — Ad tertium dicendum quod in Christo non erat aliquid 1. Ed. « Deitas ». — 2. Ed. « Deitatem ». — 3. αβ “ et instructionem, quia ejus exemplo discunt Deo petere ab ipso » ; γδθι « et instructionem, quia ejus exemplo ab ipso petere discunt Deo » ; RANVP. « et ad instructionem, quia ejus exemplo ab ipso Deo petere debemus » ; F. « quia ejus exemplo ab ipso discunt Deo petere » contra k. — 4. β ed. « ergo ». DISTINCTIO XVII, ART. Ill 545 quod voluntate rationis et1 absolute et simpliciter non vellet in se tunc esse ; erat tamen in ipso passibilitas quam volebat, peracto redemptionis opere, per gloriam resurrectionis a se removere ; et erat in eo aliquid, scilicet passio imminens quam volebat etiam tunc non inesse, voluntate sensualitatis et ratio­ nis ut natura2. Solutio III 83. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod actus sensualitatis dicitur dupliciter. Uno modo sensualitatis sicut principii elicientis actum ; et sic oratio non potest esse actus sensualitatis in Christo, ut probant3 rationes secundo inductæ. Alio modo dicitur sensualitatis ut objecti, idest de eo quod sensualitas volebat ; et sic erat aliqua ejus oratio sensualita­ tis, quia ratio orans erat4 quasi advocatus sensualitatis, propo­ nens Deo sensualitatis appetitum. Hoc autem non faciebat quasi ratio vellet hoc quod pro sensualitate petebat, sed ut doceret omnem hominis voluntatem Deo subdendam esse, et in omnibus necessitatibus ad eum recurrendum ; unde subdit : « Non mea voluntas, sed tua fiat. » Luc., xxn, 42. 84. — AD PRIMUM igitur5 dicendum quod quando aliquis orat propter suam utilitatem, ratio non petit nisi hoc quod vult ; et ideo tunc cujus est orare ejus est velle. Sed Christus hoc non petebat propter suam utilitatem, ut scilicet ipse effectum hujus petitionis consequeretur, sed propter utilitatem aliorum, ut dictum est. Et ideo ratio non petebat hoc, secundum quod ipsa volebat, sed secundum quod sensua­ litas appetebat. 85. ■— Ad secundum dicendum quod ex sensualitate oravit, quamvis sensualitas non oraret ; quia appetitus sensualitatis erat causa quare ratio6 orationem7 proponebat. 86. ■— Ad tertium dicendum quod illud quærere et invocare non designat orationem proprie dictam, sed ordinationem quæ est in his sicut et in omnibus aliis creaturis, ad recipiendum a Deo ea quæ ad conservationem sui pertinent. Solutio IV 87. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod omnis oratio quam Christus obtulit hac intentione ut ipsam impe1. Ed. om. « et ». — 2. VP. « naturæ ». — 3. a « probabant ». — 4. a « oratio orantis orat ». — 5. β ed. « ergo ». — 6. Ed. om. « ratio » ; α « tunc ».— 7. F. « oraione ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - III. — 19 546 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM traret, fuit exaudita. Sed cum aliquis impetrare non intendat quod absolute non vult ; hæc sola oratio Christi exaudita fuit quæ erat de eo quod Christus absolute voluit. Hoc autem dicitur aliquis simpliciter et absolute velle in quo ultimus ejus consensus stat. Ultimus autem consensus est secundum supremam partem appetitus in homine. Appetitus autem rationis est supra appetitum sensus, et in appetitu ratio­ nis est supremum quod in finem tendit vel in aliquid conjunc­ tum fini. Et ideo hoc solum Christus absolute voluit quod secun­ dum rationem voluit ut1 finem, vel2 in ordine ad finem ; et omnis talis sua oratio fuit exaudita. 88. — Quod autem secundum sensualitatem voluit, absolute non voluit. Et ideo ratio non ad3 hoc orando proposuit ut impe­ traret. Nec tamen simulatio fuit, quia appetitum sensualitatis exprimebat ratione jam dicta. Similiter quod volebat ratio ut natura, si in eo non sicut in fine quiescebat, non simpliciter volebat, ut prius dictum est ; et ideo hæc etiam non ad hoc proposuit orando ut impetraret. Ei propter hoc hujusmodi orationes non fuerunt exauditæ. 89. — AD PRIMUM igitur4 dicendum quod hoc dixit Christus in persona Ecclesiæ, ut dicit Glossa. Vel loquitur de oratione exprimente voluntatem sensuali­ tatis, aut velleitatem rationis ut natura6. 90. ■— Ad secundum dicendum quod voluntas rationis ut natura, est de eo quod habet in se bonitatem, non conside­ rato ordine ejus ad aliud. Unde voluntas talis in [Christo®] fuit de salute omnium hominum, sicut voluntas antecedens7 in Deo ; sed secundum hanc non8 simpliciter et absolute dicitur aliquis velle. Hanc autem voluntatem Hugo de sancto Vic­ tore (in lib. De 4 volunt., in Christo; L. 176, 841) dicit voluntem pietatis. 91. — Sed voluntas ut ratio, est de eo quod habet bonitatem etiam in ordine ad aliud. Et secundum hanc voluntatem non volebat Christus omnes salvari, sicut nec Deus voluntate conse­ quente ; et secundum hanc dicitur aliquis simpliciter et absolute velle. Et ideo oratio Christi quæ fuit secundum hanc volun­ tatem, fuit exaudita ; non autem quæ fuit secundum primam. Et ideo dicit Hieronymus quod Christus exauditus est pro prædestinatis, non autem pro non prædestinatis. Et similiter dicendum est ad tertium. 1. F. « in ». — 2. Ed. « et ut ». — 3. NVP. om. « ad ». — 4. β ed. « ergo ». — S. Ed. « naturam ». — 6. ayâ « Deo » ; β « eo ». — 7. Ed. om. « antecedens ». et ad. « fuit ». — 8. R.A. om. « non ». DISTINCTIO XVII, ART. IV 547 92. ■— Ad quartum dicendum quod in illa oratione ratio expressit motum sensualitatis, et non suum ; unde illud quod orabat, non simpliciter voluit. ARTICULUS IV 93. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur Christus, secundum quod homo, dubitavit. quod 1. Per hoc quod dicit Ambrosius in Littera. (4) quod ut homo, dubitat1. 2. Præterea. Quicumque nescit omnia, potest dubitare. Sed Christus secundum aliquam scientiam nescivit omnia, ut supra 14 d., (q. 1, a. 3) dictum est. Ergo secundum illam potuit dubitare. 3. Præterea. Ubicumque est timor2, est dubitatio. Sed in Christo fuit verus timor, ut supra dictum est, 15 d. (q. 2, a. 2). Ergo in Christo fuit dubitatio. 4. Si dicatur quod dubitabat secundum sensualitatem eta non secundum rationem. Contra. Sensualitas sequitur apprehensionem sensitivæ partis. Sed futurum periculum de quo erat passio, non præsciebat sensus. Ergo sensualitas de ipso non dubitabat, sed ratio. 5. Si dicatur quod sensualitas dubitabat ex apprehensione rationis vel ex scientia Divinitatis4. Contra. Christus non magis præscivit tunc5 sibi futuram pas­ sionem quam a principio. Sed a principio sensualitas in ipso non trepidabat. Ergo nec tunc. ί 94. ■— SED CONTRA. Dubitare est ignorantis. Sed in Christo non fuit ignorantia, sicut supra dictum est. Ergo nec dubitatio. 95. ·—Præterea. Dubitatio ligat rationem ne possit procedere, sicut dicitur in III Meta., {β 1. 995a, 31 ; 1. 1, n. 339). Sed in Christo non fuit ratio ligata. Ergo non fuit in ipso dubitatio rationis. 96. — Præterea. Ubi est summa securitas, ibi non est aliqua dubitatio. Sed in Christo fuit summa securitas, psal. (xxvi, 3) : « Si consistant adversum me castra, non timebit cor meum. » Ergo in ipso non fuit dubitatio. t I 97. ■— RESPONSIO. Dicendum quod dubitatio dupliciter dicitur. ·— Primo enim et principaliter significat motum rationis l ! t. Ed. « dubitabat ». — 2. Ed. ad. « ibi ». — 3. δ/ F. om. « et ». — 4. Ed. « Deita­ tis ». — 5. α om. « tunc ». k 548 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM super utraque parte contradictionis cum formidine determi­ nandi alterum1. — Secundo translatum fuit hoc nomen ad signi­ ficandum formidinem affectus in aggrediendo vel sustinendo aliquod terribile. 98. ■—■ Primo autem modo dicta dubitatio contingit ex defectu medii sufficientis ad veritatem inveniendam ; et ideo contingit ex defectu scientiæ ; et propter hoc in Christo non fuit. Secundo autem modo dicta contingit ex infirmitate ejus quod læsivum imminens evadendi facultatem non videt. Et quia Christus habebat infirmitatem in carne, ut supra dictum est, et læsivum mortis imminens, sensualitas trepidabat ; ideo erat talis dubitatio in Christo quantum ad sensualitatem, quamvis esset summa securitas quantum ad rationem quæ auxilium divinum imminere videbat : quod sensualitas appre­ hendere non poterat. 99. ·—AD PRIMUM ergo dicendum quod Ambrosius loquitur quantum ad sensualitatis timorem : quem dum ostendit, videba­ tur hominibus etiam dubitare quantum ad rationem. 100. ·— Ad secundum dicendum quod non omnis nescientia dubitationem causât, sed quando aliquis rationem ejus quod quærit et de quo contraria apparent, videre non potest ; et ideo in Christo non fuit talis dubitatio. 101. ■— Ad tertium dicendum quod dubitatio prout pro timore ponitur, in Christo fuit quantum ad sensualitatem. 102. ·— Ad quartum dicendum quod sensualitas movetur etiam ex his quæ ratio apprehendit, quia formantur formæ par­ ticulares in imaginatione ex quibus sensualitas nata est moveri. 103. ■— Ad quintum dicendum quod quamvis mors a prin­ cipio conceptionis esset prævisa, non tamen prævidebatur ut mminens ; et ideo dubitationem non faciebat, sed solum quando jam imminebat. Alias2 concedimus, quia procedunt de dubitatione rationis. EXPOSITIO TEXTUS 104. — « Anima per aurem audit... » (2) : idest est principium audiendi homini per aurem. 105. ■— « Sicut in viris sanctis fit3... » (2). Videtur quod magis fuit in impiis, quia seipsos interficiunt 1. Ed. « Iterum ». — 2. α ad. « rationes », contra βγδ : ed. « alia ». — 3. Ed. « fuit ». V DISTINCTIO XVII, EXPOSITIO TEXTUS 549 Æ i' suorum peccatorum pondere afflicti, ut dicitur in IX Elh. (i 4. 1166* 12; 1. 4, p.). Et1 dicendum quod voluntas sensualitatis semper refugit mortem, similiter voluntas rationis ut natura. Sed voluntas rationis ut ratio quandoque appetit mortem ; et hoc dupliciter : vel propter amorem futuræ vitæ, et hoc est in sanctis ; vel prop. ter remorsum læsæ conscientise, et hoc fit in peccatoribus. 106. — « Pius mentis affectus... » (2). ί Contra. II Cor., v, 4 ; « Nolumus expoliari, sed supervestiri. « 4 Et2 dicendum quod pius affectus bonorum refugit vestitum t corporis quantum ad corruptionem, sed amat quantum ad naturam. Vel dicendum quod non vult expoliari propter se, sed ut cum Christo sit ; cum quo si esse posset non expoliatus, sed superves" titus, melius vellet. 107. — « Sed quia modum gessit dubitantis... » (4). Contra est quod supra dixit Augustinus, d. 15 (9) quia3 eadem ratione omnia quæ de Christo dicuntur, non fuerunt vera. Et1 dicendum quod erat vera dubitatio quantum ad sensuali­ tatem quæ faciebat apparere dubitationem in ratione, in qua dubitatio non erat. 108. ■— « Intende, lector... » (5). Verba Hilarii sunt exponenda secundum quod ratio pro se, non pro sensualitate proponebat : sic enim non pro se, sed pro suis orabat. Secundum autem quod pro sensualitate proponebat, sic orabat pro se, ut5 dictum est < 1. Ed. om. « et ».— 2. Ed. om. « et ». 3. β α Contra est quod dixit Augustinus supra d. 15 quod eadem... » — 4. Ed. om. « et ». — 5. Ed. ad. «jam ». DISTINCTIO XVIII ■ii Si Christus meruerit sibi et nobis, et quid sibi et quid nobis 1. — De merito etiam Christi praetermittendum1 non est, de quo Qui­ dicere solent quod non sibi, sed membris tantum meruerit. Meruit quidem membris redemptionem a diabolo, a peccato, a poena, et regni resurrectionem, ut, amota ignea romphæa2, libere pateret introitus. Sed et sibi meruit impassibilitatis et immortalitatis gloriam secundum carnem3, sicut ait Apostolus (Phil., n, 8) : Christus factus est pro nobis obediens usque ad mortem, mortem autem crucis; propter quod etDeus exalta­ vit illum et dedit illi nomen quod est super omne nomen. Aperte dicit Apo­ stolus, Christum propterea exaltatum per impassibilitatis gloriam, quia est humiliatus per passionis obedientiam. Humilitas ergo passionis meri­ tum fuit exaltationis, et exaltatio præmium humilitatis. Unde Augustinus exponens praemissum capitulum, ait [Super Joan., tract. 104, η. 3, L. 35, 1903) : Ut Christus resurrectione clarificaretur, prius humiliatus est passione. Humilitas claritatis est meritum, claritas humi­ litatis est præmium. Sed hoc totum factum est in forma servi : in forma enim Dei semper fuit et erit claritas. Item Ambrosius [super Ep. ad Phil, u, 9 ; L. 17, 409) ait : Quid et quantum humilitas mereatur, hic ostenditur. His testimoniis evidens fit quod Christus per humilitatem et obedien­ tiam passionis meruit clarificationem corporis ; nec id solum, sed etiam impassibilitatem animæ. Anima enim ipsius ante mortem erat passibilis, sicut caro mortalis ; sed post mortem merito humilitatis et anima impas­ sibilis facta est, et caro immortalis. 2. — Utrum autem anima facta sit impassibilis quando caro facta est immortalis, scilicet ipso resurrectionis momento, de auctoritate nobis certum non est ; sed vel mox post carnis separationem anima impassibilitate donata est, aut in resurrectione quando caro refloruit [Ps. xxvn, 7). dam Quod a conceptu meruit Christus sibi hoc quod MERUIT PER PASSIONEM. 3. — Nec solum hæc4 meruit Christus quando Patri obediens crucem subiit, sed etiam ab ipsa conceptione, ex quo homo factus est, per carita­ tem et justitiam et alias virtutes, in quarum plenitudine fuit secundum hominem conditus, sibi tantum meruit, quantum post per martyrii tole­ rantiam. Tanta enim plenitudo spiritualium charismatum in eo fuit quod in eis proficere non potuit. Et ideo melior ipsius anima fieri non potuit quam ab initio suæ conditionis exstitit, quia proficere in meritis non valuit. Unde5 Gregorius [Hom. 6 in Ezech., η. 8 ; L. 76, 832) ait : Non habuit omnino Christus juxta animæ meritum quo potuisset proficere. In membris autem quæ nos sumus, quotidie proficit. 1. Quar. « prætereundum ». ·— 2. Cf. Gen. m, 24. Quar. ■— 3. Quar. om. ■ secunum carnem ». — 4. Ed. om. « hæc ». — 5. Quar. « Ut. enim ». DISTINCTIO XVIII 551 Non ergo plus meruit sibi per crucis patibulum quam a conceptione meruit per gratiam virtutum. Non igitur profecit secundum animæ meri­ tum quantum ad virtutem meriti ; profecit tamen quantum ad numerum meritorum. Plura enim habuit merita in passione quam in conceptione ; sed majoris virtutis non exstiterunt in merendo plura quam ante fuerant pauciora. Meruit ergo a conceptione non modo gloriam impassibilitatis et immortalitatis corporis, sed etiam impassibilitatem animæ. Per quid ? Per obedientiam et voluntatem perfectam quam non tunc primum habuit, nec majorem cum pati coepit et mori. Obediens enim perfecte et bonus exstitit secundum hominem, ex quo fuit homo. Habuit igitur anima illa aliquod1 bonum in se post mortem quod non habuit ante. Num igitur melior vel beatior fuit quam ante ? Absit quod melior fuerit, quia non sanctior, nec2 gratia cumulatior ; nec etiam bea­ tior fuit in Dei contemplatione, in quo præcipue beatitudo consistit. Potest tamen dici in hoc fuisse beatior, quia ab omni miseria immunis : ex quo nequit inferri simpliciter quod beatior fuerit. De eo quod scriptum est : « Donavit illi nomen QUOD EST SUPER OMNE NOMEN. » 4. — Nec tantum gloriam impassibilitatis et immortalitatis meruit, sed etiam donari sibi nomen quod est super omne nomen {Philip, n, 9), scilicet honorificentiam, quod vocatur Deus. Hoc tamen nomen ante mor­ tem habuit. Habuit enim hoc nomen Dei Filius, inquantum Deus est ab æterno per naturam ; inquantum vero est homo factus, habuit ex tempore per gratiam. Verum Augustinus dicit (lib. I Contra Maxim., c. 5 ; L. 42, 686 ; et lib. Π, c. 2 ; coi. 759) : homini donatum esse illud nomen, non Deo, quia illud nomen habuit cum in forma Dei tantum erat. Sed cum dicitur : « Prop­ ter quod Deus illum exaltavit, et dedit illi nomen quod est super omne nomen », satis apparet propter quid exaltaverit, scilicet propter obedientiam, et in qua forma exaltatus sit. In qua enim forma crucifixus est, in ea exaltatus est, et in ea donatum est ei nomen, ut cum ipsa « forma servi » nominetur unigeni­ tus Filius Dei. Hoc illi donatum est ut homini quod fam habebat idem ipse Deus. Hoc igitur per gratiam accepit, ut ipse ens homo, vel subsistens in forma servi, id est in anima et in3 carne, nominetur et sit Deus. Sed numquid hoc meruit ? Supra enim (d. 7) dictum est, quia hoc tan­ tum bonum homo ille non meruit. Quomodo ergo hic dicitur : Propter obedientiam donatum est ei hoc nomen ? Secundum tropum illum in Scriptura creberrimum hoc accipiendum est, quo dicitur res fieri quando innotescit11; Post resurrectionem vero, quod ante erat, in evidenti positum est, ut scirent homines et dæmones. Manife­ stationem ergo illius nominis donavit ei Deus post resurrectionem ; sed illam meruit per obedientiam passionis, qui eo quod obedivit patiendo, exaltatus est resurgendo, et per hoc manifestatum est nomen. Hoc eodem tropo Dominus5 usus est etiam post resurrectionem dicens (Mat., xxvih, 18) : Data est mihi omnis potestas in cælo et in terra ; non quod tunc primo acceperit ; sed quam ante habebat, tunc manifestata est potestas. Ceterum Ambrosius dicit {in Philip., u, 9 ; L. 17, 410) nomen illud dona­ tum esse Deo, non homini : et videtur secus6 verborum superficiem oppo, situs Augustino ; sed intelligentia non obviat, licet diversum sapiat. Nam 1. F. « aliquid ». — 2. Quar. « non ». — 3. Quar. om. « in ». :— 4. Ita Gualtervs a s. Vict.f?) Quæst. in Ep. ad Phil. q. 9 (L. 175, 578). Quar. — 5. Quar. om. « Domi­ nus ». — 6. F. « secundum ». 552 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Ambrosius de naturali donatione id dictum intelligit, qua aeternaliter Pater generando dedit Filio nomen quod est super omne nomen, scilicet esse Deum per naturam, quia genuit ab æterno Filium plenum et sibi aequa­ lem Deum : quod tamen nomen Apostolus propter passionis obedientiam Christo donatum dicit. Sed praemisso locutionis modo accipiendum est. Si Christus sine omni merito habere valuit QUOD MERITO OBTINUIT. 5. — Si vero quæritur iitrum Christus illam immortalitatis et impassi bilitatis gloriam et nominis Dei manifestationem sine omni merito haber potuerit ; sane dici potest, quia humanam naturam ita gloriosam suscipere potuit sicut in resurrectione exstitit, nomenque suum etiam1 aliter horni' nibus manifestare potuit ; sed homo passibilis esse non potuit, sicut fuit’ et ad illam gloriam sine merito pervenire. Potuit quidem pervenire ad illam sine merito passionis, quia potuit, consumpta mortalitate, immortalitatis gloria vestiri, sed non sine merito justitiæ et caritatis, aliarumque virtutum. Non enim Christus homo esse potuit in quo plenitudo virtutum et gratiæ non fuerit ; nec virtutes ei inesse potuerunt cilicio mortalitatis induto, quin per eas mereretur. Habens igitur has virtutes secundum hominem passibilem ac mortalem, non potuit non mereri gloriam immortalitatis. Non potuit igitur2 factus mortalis sine merito gloriam impassibilitatis et immortalitatis ac manifestationem Dei nominis consequi. Potuit tamen hoc3 assequi sine merito passionis, quia per passionem nil sibi meruit quod non ante per virtutes sibi meruerit. De causa mortis et passionis Christi. 6. —■ Ad quid ergo voluit pati et mori, si ei virtutes ad merendum illa sufficiebant ? Pro te, non pro se. Quomodo pro me ? Ut ipsius passio et mors tibi esset forma et causa. Forma virtutis et humilitatis ; causa gloriæ et libertatis ; forma Deo usque ad mortem obediendiet causa tuæ libera­ tionis ac beatitudinis. Meruit enim nobis per mortis ac passionis toleran­ tiam, quod per praecedentia non meruerat, scilicet aditum paradisi et redemptionem a peccato, a poena4, a diabolo ; et per mortem ejus hæc nos adepti sumus, scilicet redemptionem et filiorum gloriæ adoptionem. Ipse enim moriendo factus est hostia nostræ liberationis. Sed quomodo per mortem nos a diabolo et a peccato redemit et aditum gloriæ aperuit ? 7. — Decreverat Deus in mysterio, ut ait Ambrosius {In Ep. ad Rom., v, 14 ; L. 17, 94) propter primum peccatum non intromitti hominem in Paradisum, scilicet5 ad Dei contemplationem non admitti, nisi in uno homine6 tanta existeret humilitas quæ omnibus suis proficere7 posset, sicut in primo homine tanta fuit superbia quæ omnibus suis nocuit. Non est autem inventus inter homines aliquis qui8 id posset implere, nisi Leo de tribu Juda, qui aperuit librum et solvit signacula (Apoc., v, 5) implendo in se omnem justitiam (Mat., hi, 15) id est consummatissimam humilitatem, qua major esse non potest. Nam omnes alii debitores erant, et vix uni­ cuique sua virtus sufficiebat et humilitas. Nullus ergo eorum hostiam pote­ rat offerre sufficientem nostræ redemptioni vel reconciliationi. Sed Christus homo sufficiens et perfecta fuit hostia, qui multo amplius est humiliatus, amaritudinem mortis gustando, quam ille Adam superbierit9per esum ligni 1. Quar. « et ». ■— 2. Quar. « ergo ». ·— 3. Quar. « hæc ». — 4. F. ad. « et ». — 5, Quar. « idest ». — 6. Quar. « hominum ». — 7. Quar. « sufficere ». — 8. Quar. « quo ». —■ 9. Quar. « superbiit ». DISTINCTIO XVIII, DIVISIO TEXTUS 553 XS noxia delectatione perfruendo. Si igitur illius superbia omniurn exsti­ ti tit ruina, ipsum de Paradiso mittens foras, aliisque occludens1 januam ; ‘"4 multo magis Christi humilitas qua mortem gustavit, ingressum regni V» caelestis omnibus suis, impleto Dei decreto, aperire valuit, atque decreti delere chirographum (Coloss., ii, 14). Ut enim ait Ambbosius2 : Tantum fuit peccatum nostrum, ut salvari non possemus, nisi unigenitus Dei Filius pro nobis moreretur debitoribus . mortis. Sed sic dignos nos fecit testamenti et promissx hereditatis. Quod non ita intelligendum est, quasi non alio modo salvare nos potuerit quam per • mortem suam ; sed quod per aliam hostiam non potuit nobis aperiri regni aditus et fieri salus, nisi per mortem Unigeniti, cujus tanta fuit, ut dictum est, humilitas et patientia, ut ejus merito pateret credentibus in eum aditus regni. Magna ergo in morte Unigeniti præstita sunt nobis ut liceat nobis redire in patriam ; sicut olim in morte summi Pontificis his qui ad civitatem refugii confugerant, secure ad propria remeare licebat3. Ecce aliquatenus ostensum est, qualiter per Christi mortem aditus regni sit nobis paratus. DIVISIO TEXTUS · ! 1 1 ' ■■■ '■ . i ' . 8. —· « De merito Christi etiam etc. » (1) Postquam determinavit Magister de voluntate Christi quæ est principium merendi, hic determinat de merito ipsius. Dividitur autem hæc pars in duas. Primo determinat de merito4 Christi secundum quod ordinatur ad consecutionem boni. Secundo, secundum quod ordinatur ad remotionem mali, 19 d., ibi : « Nunc igitur quaeramus. » Prima adhuc dividitur in duas. Primo determinat de merito Christi, secundum quod sibi aliquid meruit. Secundo de merito ipsius prout nobis meruit, ibi : «Ad quid ergo pati voluit?» (6) Prima in duas. Primo ostendit quid sibi Christus5 meruit. Secundo inquirit utrum hoc sine merito habere potuisset, ibi : « Si vero quæritur, utrum Christus, etc. » (5) Prima in duas. Primo ostendit quid sibi Christus6 meruit in seipso. Secundo quid sibi7 meruit in aliis quia manifestationem8 ibi : « Nec tantum gloriam impassibilitatis etc. » (4) Prima in duas. Primo ostendit quomodo Christus sibi meruit glorificationem corporis et impassibilitatem animæ et corporis ab9instanti10 conceptionis. Secundo ostendit quomodo hoc meruit per passionem, ibi : « Nec solum meruit. » (3) Circa primum duo facit. Primo determinat veritatem. Secundo movet quamdam dubitationem, ibi : « Utrum autem anima etc. » (2) ■· 1. Quar. « accludens ». — 2. In Glossa ad Hebr. jx, 15 apud Lyranum, sumpta ex Alcuino (ibid.), qui, paucis mutatis, eam sumpsit ex S. Chyrsostomo (ad eumdem locum). Amrbosius autem (in P$. xlvii, n. 17), tantum dicit : « Ut sanguine euo mundum lavaret, cujus peccatum nullo alio modo potuisset aboleri. » (L. 14, 1152.) Quar. — 3. Quar. « secure ad propria remanere ».— 4. Ed. ad. «ipsius ».— 5. Ed. om. a Christus ». — 6. Ed. om. « Christus ». — 7. Ed. om. « sibi ». om. < quia manifestationem ». — 9. Ed « in ». «— 10. Ed. ad. « suæ ». 8. Ed. 554 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM « Ad quid ergo1 ? etc. » (6) Hic ostendit quid nobis meruit per passionem : circa quod duo facit. Primo enumerat utilitates quæ nobis ex passione Christi proveniunt. Secundo prosequitur unam quæ pertinet ad consecutionem boni, ibi : « Decreverat Deus etc. » (7) Hic quaeruntur sex. Primo, utrum in Christo sit aliqua operatio præter divinam. Secundo, utrum per illam potuit mereri. Tertio, utrum ab instanti conceptionis meruit. Quarto, quid sibi meruit. Quinto, utrum per passionem mereri potuerit2. Sexto, utrum nobis meruerit2 apertionem januæ. ARTICULUS 1 ΠΙ, q. 19, a. 1 ; IV Cg., c. 36 ; Ver. q. 20, a. 1, ad 2 ; de Unione Verb. Incarn., q. 1, a. 1, ad 16 ; a. 5 ; Compend., c. 212. in 9. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur ρυοϋ Christo sit tantum una actio. 1. Dionysius enim (Ep. iv ad Caium, G. 3, 1071) actionem Christi vocat3 theandricam1, id est deivirilem. Hoc autem non diversas actiones,’ sed unam significat. Ergo® in Christo est tan­ tum una actio Divinitatis et humanitatis. 2. Præterea. Actiones, ut dicit Philosophus (in prologo Mela., A 1. 981a, 17 ; 1. 1, n. 21), suppositorum singularium sunt. Sed in Christo est tantum unum suppositum. Ergo tantum una actio. 3. Præterea. Cujus est esse, ejus est agere. Sed in Christo propter unitatem hypostasis est tantum unum esse. Ergo et6 tantum una actio. 4. Præterea. Instrumenti et principalis agentis est tantum una actio. Sed, sicut7 dicit Damascenus (lib. III c. 19; G. 94, 1079) : « caro est instrumentum Divinitatis ». Ergo una est actio Christi secundum Divinitatem et humanitatem. 5. Præterea. Ubi est idem actum8, est eadem actio, quia actiones diversificantur penes terminos. Sed in Christo est idem opus operatum Divinitatis et humanitatis; sicut munda­ tio leprosi quem Divinitas9 tactu corporali mundavit, ut dici­ tur Mat., vii, 3. Ergo etiam10 in ipso est tantum una actio. 1. Ed. « igitur ». — 2. Ed. « potuit » et « meruit ». — 3. Ed. « nominat ». — 4. « 0car3ρικήν. ». — 5. « icitur ». — 6. Ed. om. « et ». ·— 7-/3 « ut ». — 8. Ed. « activum ». — 9. Ed. « Divinitatis ». — 10. Ed. om. « etiam ». DISTINCTIO XVIII, ART. I * 1 i ! "■ j i ■ I l I’ • 555 10. — SED CONTRA. Sicut se habet unitas actionis ad unita­ tem naturæ, ita pluralitas ad pluralitatem. Sed in diversis per­ sonis propter unitatem naturæ est una actio. Ergo et in persona Christi propter diversitatem naturarum est diversa actio. 11. — Præterea. Magis distant divina natura et humana in Christo quam diversæ potentiæ animæ in Christo. Sed diversarum potentiarum in Christo sunt diversæ actiones. Ergo multo fortius duarum naturarum sunt diversæ actiones. 12. — Præterea. Actio divinæ naturæ est ipsa divina essentia, et est æterna1. Actio autem humanæ naturæ in ipso est accidens, et aliquid tempore mensuratum. Ergo sunt duæ actiones in Christo. 13. -— RESPONSIO. Dicendum quod Quidam negaverunt in ' Christo duas esse actiones. Et ad hoc ponendum diversis rationibus moti sunt. Quidam enim ut2 Eutychiani dicebant in Christo3 unam tantum naturam esse, compositam ex divina et humana4, et ideo sequebatur quod etiam Christus haberet tantum unam actionem compositam. Sed ex hoc sequitur5 quod actio sua6 non fuerit neque divina neque humana, neque nobis neque Patri conformis ; et ita frustratur opus redemptionis ad quod exigi­ tur divina actio et humana. Unde hoc est haereticum sicut et primum, ut dicitur, d. 5. (q. 1, a. 1). 14. — Alii vero negaverunt duas actiones in Christo, dicentes in comparatione ad divinam, humanam operationem7 non esse dicendam actionem, sed potius passionem : quod refellit Damas­ cenus, in III libro8 (loc. cit.). Quia si propterea humana operatio • Christi non est dicenda actio, quia divina est actio, eadem ratione, quia natura divina est bona9, humana non esset bona : non enim oportet quod10 si divina natura11 excedit humanam in bonitate, quod propter hoc humana sit mala aut non bona. ;; 15.— Alii12 viderunt quod actio dependet a natura quæ est principium actionis, et a persona quæ agit ; et13 ideo voluerunt non esse dicendum in Christo unam actionem, ne unitatem naturæ ponere videantur ; similiter nec esse plures, ne ponere videantur personarum pluralitatem. Sed ex hoc sequitur, ut dicit Damascenus, quod Christus . non sit neque unius neque duarum naturarum : quod absurdum est. 1. ζ om. « et est æterna ». — 2. Ed. om. « ut ». — 3. ζ om. « in Christo ».— 4. α ad. « natura ». — 5. α « habetur ». — 6. Ed. « sua actio ». — 7. ζ om. « operationem ». •— 8. F. om. « in III libro ». — 9. Ed. ad. « natura ». — 10. NVPF. om. « quod ». ■— 11. Ed. om. « natura ». — 12. Ed. ad. « vero ». — 13. Ed. om. « et ». 556 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 16. — Et dicendum propter hoc, quod simpliciter in Christo oportet concedere duas actiones ; quia ad diversitatem causa­ rum sequitur diversitas in effectibus. Causa autem actionis est species, ut dicitur in III Phys., (y 2. 202a, 9 ; 1. 4, n. 6) ; quia unumquodque agit ratione formæ alicujus quam habet. Et ideo ubi sunt diversæ formæ, sunt etiam diversæ actiones , sicut ignis qui1 desiccat et calefacit per caliditatem et sicci­ tatem ; et homo audit et videt per visum et auditum. Et simi­ liter Christus ratione diversarum naturarum habet diversas actiones. 17. — AD PRIMUM ergo dicendum quod actionem Christi dicit Dionysius deiuirilem, non quia sit simpliciter una actio Divinitatis2 et humanitatis in Christo ; sed quia actiones dua­ rum naturarum quantum ad tria uniuntur. Primo quantum ad ipsum suppositum agens actionem divinam et humanam, quod est unum. Secundo quantum ad unum effectum qui dicitur opus opera­ tum, vel apotelesma secundum Damascenum, (loc. cit.) sicut mundatio leprosi. Tertio quantum ad hoc quod humana3 actio ipsius Christi participabat aliquid de perfectione divina4 sicut intellectus ejus aliud eminentius intelligebat ex virtute divini intellectus sibi in persona conjuncti ; quamvis divina actio in nullo infir­ maretur ex consortio humanæ. 18. — Ad secundum dicendum quod quamvis agere sit suppo­ siti, tamen forma sive natura5 est principium vel causa agendi6 supposito, sicut et aliarum proprietatum in supposito existentium. Unde sicut idem suppositum est subjectum proprieta­ tum diversarum propter diversa principia ejus7 causantia proprietates illas ; ita idem suppositum habet diversas actiones propter diversas formas sive naturas. 19. ·— Ad tertium dicendum quod unitas rei consequitur esse suum. Unde eodem modo prædicatur de re ens et unum quod convertitur cum ente. Non autem ex actione sua habet res unitatem. Et ideo non potest esse quod sit suppositum unum, et esse ejus non sit unum. Potest autem esse quod sit suppositum unum et actio ejus non [sit8] una. 20. — Ad quartum dicendum quod non potest esse eadem actio numero per essentiam principalis agentis et instrumenti, quia idem accidens non est in diversis subjectis; sed dicitur una secundum quid9, inquantum scilicet instrumentum non agit 1. Ed. om. « qui ». — 2. Ed. « Deitatis ». — 3. ζ ad. « natura in actione ». — 4. ayS et ed. « divinæ » ; ed ad. e naturæ ». — 5. αζ « sine materia ». — 6. F. ad. « in ». — 7. βζ om. « principia ejus ». — 8. αβγ8 « est ». — 9. a om. « secundum quid ». DISTINCTIO XVIII, ART. II 557 nisi motum principali agente, et agit in virtute principalis agentis. Et hoc modo in ipsa actione humanitatis Christi est aliqua virtus, inquantum ipsa humanitas est instrumentum Divinitatis1. ■ ‘! 21. — Ad quintum dicendum quod actionis unitas non solum . dependet ex termino, sed etiam ex multis aliis causis. Et ideo non oportet quod2 si sit idem actum3 quod sit eadem actio. Contingit autem quod idem actum ex diversis actionibus cau'i satur quadrupliciier. Uno modo, quando unum agens non est sufficiens ad com­ plendum effectum, sed multi simul ; sicut multi simul trahunt navem, quam nullus per se trahere posset ; et tunc omnes illi sunt quasi unus agens non simpliciter, sed congregationis4 ' ' unitate ; et similiter actio eorum non est una simpliciter, sed ? quasi una congregata ex multis. 22. — Alio modo, quando unus agens potest perficere effectum, ‘. sed non simul una operatione, sed multis operationibus succes­ sivis ; sicut est in generatione habituum acquisitorum. Et tunc ultima actio5 complens effectum agit in virtute omnium prae­ cedentium dispositionum6 ad illum7 effectum. Et his duobus modis non fuerunt in Christo plures actiones ad unum8 effectum. 23. — Tertio modo, quando effectus non est unus simpli­ citer, sed unus subjecto, sicut vulnus adustum, et ideo actiones causantes sunt diversæ simpliciter, conveniunt tamen in sup­ posito, scilicet incisio et adustio ; et a diversis formis per essen­ tiam causantur, scilicet ab acumine ferri et9 caliditate. 24. — Quarto modo, quando duæ actiones sunt diversorum agentium ordinatorum, quorum scilicet10 unum movet aliud11, ■te et unum est instrumentum alterius. Et hi duo ultimi modi sunt in Christo, secundum quod diversæ ejus actiones ad idem opus operatum terminabantur. Î 'fc Jfe ARTICULUS II III, q. 19, a. 3 ; Ver., q, 29, a, 6 ; Compend., c. 231. ï. 25. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Christus non meruerit. Videtur quod 1. Christus enim semper fuit comprehensor. Sed comprehensoris qui est in termino, non est mereri, quia meritum est via ad terminum. Ergo Christus non meruit. 1. Ed « Deitatis ». — 2. Ed. om. « quod ». — 3. Ed. α activum ». ·— 4. Ed. « aggregationis ». — 5. F. om. « actio ». — 6. Ed. « disponentium ». ·— 7. αζ om. « ilium ». — 8. ζ om. « unum ». — 9. Ed. ad. « a ». — 10. Ed. om. « scilicet ». — 11. a < alterum » ; ζ « alium ». 558 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 2. Præterea. Non potest esse idem meritum et præmium, sicut nec causa et causatum. Sed actus caritatis perfects est præmium, quia est ipsa fruitio. Ergo cum in Christo fuerit caritas consummata, per ipsam mereri non potuit ; et ita1 nullo modo merebatur, cum omnis meriti principium sit caritas. 3. Præterea. Anima Christi a principio suæ conceptionis fuit beata, sicut modo est. Sed modo non meretur. Ergo nec unquam mereri potuit. 4. Præterea. Quicumque meretur, merendo proficit quantum ad illud quod est principium merendi ; quia caritas per meritum augetur. Sed caritas Christi augeri non potuit, nec ipse in spi­ ritualibus bonis proficere. Ergo ipse non merebatur. 5. Præterea. Naturalibus non meremur, propter hoc quod sunt determinata ad unum. Sed liberum arbitrium in Christo erat determinatum ad bonum. Ergo ipse per liberum arbitrium mereri non potuit ; et ita nullo modo, cum omne meritum sit ex libero arbitrio. 6. Præterea. Nullus meretur id quod suum est. Et propter hoc apud homines filii non merentur a patribus, sed servi ; quia ea quæ patrum2 sunt, hereditario jure competunt filio. Sed omnia quæ Patris sunt, Christi sunt, ut dicitur Mat., xi, 27 et Joan., xvi, 15. Ergo ipse apud Patrem non merebatur. 7. Præterea. Nullus meretur a seipso. Sed quicumque meretur, meretur aliquid a Filio Dei. Cum ergo Christus sit Filius Dei, ipse nullo modo mereri poterat. 26. ■— SED CONTRA. Super illud psal. (xv, 1) : « Conserva me, Domine, quoniam speravi in te », Glossa : « Ecce meritum quo servari debet », et loquitur de Christo. Ergo Christus aliquid meruit. 27. ■— Præterea. Omnis viator habens caritatem meretur. Sed Christus fuit hujusmodi. Ergo, etc.3 28. ■— Præterea. L’bicumque est difficultas in operatione virtutis4, ibi est meritum. Sed Christus habuit difficultatem in operibus virtuosis, non quidem ex parte animæ, sed ex parte corporis quod affligebatur. Ergo ipse merebatur. 29. ·— RESPONSIO. Dicendum quod in justitia duæ personæ requiruntur, scilicet faciens justitiam et patiens justitiam. ■— Facientis autem justitiam, reddere unicuique quod suum est actio propria est. — Patientis autem justitiam actio propria est facere sibi debitum quod est ei per justitiam reddendum : 1. ζ « ideo ». ■— 2. Ed. « patris », contra « virtutum ». αβγδζ. —3. Ed. om. « etc. ». — 4. Ed. DISTINCTIO XVIII, ART. II 559 et hoc proprie mereri est. Unde et id quod secundum justitiam ■ * redditur, merces dicitur. 30. —- Sed quia justitia reddit unicuique quod ei debetur et in bonis et in malis ; bona autem simpliciter sunt ea quæ ad f vitam æternam pertinent, et mala simpliciter ea quæ ad mise' riam æternam1 ; inde est quod secundum Theologos meritum > j proprie dicitur respectu horum ; quamvis magis proprie respeciu ' bonorum dicatur meritum, demeritum vero respectu malorum. i 31. — Ad hoc igitur quod aliquis mereatur, tria necessaria sunt 1 scilicet agens qui meretur, actio per quam meretur et merces * quam meretur. Et ideo ad meritum tria requiruntur. ; Primum est secundum comparationem merentis ad mercedem, ut scilicet ille qui meretur sit in statu acquirendi mercedem. Et propter hoc illi qui sunt omnino in termino, nihil merentur, quia nihil acquirere possunt. Secundum est ex comparatione agentis ad actionem, ut scilicet - sit dominus suæ actionis; alias per actionem suam non dignificatur ad aliquid habendum, nec laudatur. Et ideo ea quæ agunt per necessitatem naturæ vel etiam per violentiam, non merentur. Tertium est secundum comparationem actionis ad mercedem, ut scilicet æquiparetur mercedi, non quidem secundum æqualitatem quantitatis — quia hoc requiritur in justitia commutativa quæ consistit in emptionibus et venditionibus ·— sed secundum æqualitatem proportionis quæ requiritur in justitia distributiva, secundum quam Deus præmia æterna partitur. 32. — Actio autem3 proportionata ad vitam æternam est v actio ex caritate facta ; et ideo per ipsam3 ex condigno meretur quis ea quæ ad vitam æternam pertinent. Opera autem bona ' quæ non sunt ex caritate facta, deficiunt ab ista proportione ; et ideo per ea ex condigno non meretur quis vitam æternam, sed improprie his4 dicitur aliquis mereri, secundum quod habent similitudinem aliquam cum operatione informata5 caritate. Et si quidem sit similitudo6 in substantia actus et in inten­ tione, ut cum aliquis in peccato existens mortali dat eleemosy­ nam propter Deum, dicitur meritum congrui. Si vero sit simi­ litudo in substantia actus et non in intentione, sic dicitur meri­ tum interpretatum, sicut cum quis dat pauperi eleemosynam propter inanem gloriam. 33. — Et hæc tria in Christo reperiuntur. Ipse enim quamvis 1. Ed. ad. « pertinent ». — 2. ζ « vero ». — 3. Ed. « eam », — 4. F. om. « his 5. Ed. ad. « a. » — 6. Ed. ad. « illa ». — 560 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM , quantum ad aliquid in termino perfectionis fuerit, scilicet i quantum ad operationes animæ quibus beatus erat et compre- j hensor ; tamen quantum ad aliquid defectum patiebatur eorum quæ ad gloriam pertinent, inquantum scilicet erat passi- 1 bilis anima et corpore et inquantum erat corpore mortalis ; et ideo secundum hoc erat viator in statu acquirendi. Similiter et omnis actus ejus informatus erat caritate. Et iterum actus sui dominus erat per libertatem voluntatis. Et ideo1 omni actu suo meruit. 34. — AD PRIMUM igitur2 dicendum quod quamvis esset comprehensor quantum ad aliquid, erat etiam viator quantum ad aliquid ; et sic mereri potuit. 35. ·— Ad secundum dicendum quod non potest esse idem præmium et meritum respectu ejusdem et secundum idem. Unde ipse motus caritatis in quo consistit præmium3 hominis Christi quantum ab beatitudinem animæ, potest esse meritum respectu beatitudinis corporis : quod in aliis beatis non con­ tingit, quia non sunt in statu acquirendi secundum aliquid sui ; et ideo nec sibi nec aliis merentur, quia quod impetrant modo nobis, contingit ex hoc quod prius dum viverent, merue­ runt ut hoc impetrarent. 36. — Ad tertium dicendum quod Christus modo est tantum comprehensor. Tunc autem erat et viator et comprehensor et ideo tunc mereri potuit, nunc autem non. 37. ·—Ad quartum dicendum quod ille qui meretur non oportet quod proficiat quantum ad rationem merendi — hoc enim accidit ei4 ex hoc quod radix merendi, scilicet caritas, non est in suo termino5 ■— sed oportet quod omnis qui meretur, profi­ ciat quantum ad mercedem quam meretur, ut scilicet eam sibi debitam faciat vel simpliciter, vel quantum ad aliquem mo­ dum quo sibi prius debita non erat. 38. — Ad quintum dicendum quod liberum arbitrium Christi non est6 determinatum ad unum secundum numerum, sed ad unum secundum genus, scilicet ad bonum, quia in malum non potest ; sed tamen potest hoc facere et non facere ; et hoc non excludit libertatem arbitrii, quia « posse peccare non est libertas arbitrii nec pars libertatis », ut dicit Anselmus (in Dia­ logo de lib. arbii., c. 1 ; L. 158, 489). Et hæc quidem determi­ natio7 ex perfectione liberi arbitrii contingit secundum quod per habitum gratiæ et gloriæ terminatur in eo ad quod est natu­ raliter ordinatum, scilicet in bono ; quia liberum arbitrium, 1. αβ ad. « in ». — 2. β ed. « ergo ». — 3. Ed. ad. « ejus ». — 4. Ed. « sibi ». — 5. Ed. « in ipsius merito » contra αβγδζ. — 6. Ed. « erat ». — 7. αβδ « terminatio ». DISTINCTIO XVIII, ART. Ill * 561 quamvis in nobis se habeat ad bonum et ad mqlum, non tamen est propter malum, sed propter bonum. 39. ■— Vel dicendum quod si etiam determinatum esset ad unum numero, sicut ad diligendum Deum -— quod non facere non potest — tamen ex hoc non amittit libertatem aut rationem laudis sive meriti, quia in illud non coacte, sed sponte tendit ; et ita est sui actus dominus. 40. — Ad sextum dicendum quod Christus non meretur secun­ dum Divinitatem, secundum quam habet quod omnia sunt sua ; sed meretur secundum humanitatem, ex qua non habet quod omnia sua sunt. 41. ·— Et per hoc patet solutio ad septimum; quia a Filio Dei meremur ratione Divinitatis suæ, ex qua parte ipse non merebatur. ARTICULUS III III, q. 34, a. 3; Ver,, q. 29, a. 8. 42. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus non potuerit mereri in instanti suæ concep­ tionis. 1. Nullus enim meretur nisi agendo. Sed prius est esse rei quam ejus agere. Ergo in primo instanti conceptionis, quando Christus primo esse habuit secundum humanam naturam, mereri non potuit. 2. Præterea. Opus meritorium cum deliberatione est, cum sit ex electione liberi arbitrii quæ sequitur consilium. Sed deli­ beratio, cum sit quidam motus, requirit tempus. Ergo in1 instanti conceptionis mereri non potuit. 3. Præterea. Quidquid Christus habuit in primo instanti suæ conceptionis, habuit ab alio2, non a se. Sed meriti sui ipse causa fuit. Ergo3 in primo instanti conceptionis non meruit. 4. Præterea. Sicut meritum est per liberum arbitrium, ita et peccatum. Sed diabolus non potuit peccare in primo instanti suæ creationis. Ergo nec anima Christi in primo instanti suæ creationis mereri potuit. Sed primum instans conceptionis fuit primum instans creationis animæ. Ergo in illo instanti mereri non potuit. 5. Præterea. Christus quantum ad corpus, in pueritia similis erat aliis pueris. Sed alii pueri propter imbecillitatem 1. Ed. ad. α primo ». — 2. αχδζ « aliquo ». — 3. Ed. «igitur ». 562 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM organorum corporalium non habent perfectam imaginationem, nec usum liberi arbitrii ; per consequens ergo nec Christus. Et ita tunc, ut videtur, mereri non potuit. 43. — SED CONTRA. Christus in primo instanti suæ concep­ tionis fuit vir. Jerem., xxxi, 22 : « Novum faciet Dominus super terram : femina1 circumdabit virum. » Sed perfecti viri est mereri. Ergo Christus in primo instanti suæ conceptionis mereri potuit. 44. ■— Præterea. Perfectior est anima perfecta prima et secunda perfectione, quam perfecta solum prima perfectione. Sed Christo non accrevit aliqua spiritualis perfectio. Ergo cum operatio sit perfectio secunda et habitus perfectio prima, quandocumque habuit habitum virtutis, habuit actum ejus. Sed actu virtutis merebatur. Ergo Christus in instanti conceptionis2 merebatur. 45. — RESPONSIO. Dicendum quod Christo attribuere debemus secundum animam, omnem perfectionem spiritua­ lem quæ sibi potest attribui. Unde, cum possibile sit ipsum in primo instanti suæ conceptionis actum meritorium perfe­ cisse, dicendum est Christum in3 primo instanti4 conceptionis meruisse. 46. — Quod enim aliqua res in primo instanti6 quo est non possit suam actionem habere, non potest contingere nisi tri­ bus modis. Primo, ex hoc quod deest sibi aliqua perfectio quæ requiri­ tur ad agendum ; sicut catulus in primo instanti suæ nativi­ tatis non potest videre, quia non habe# organum videndi com­ pletum. Alio6 modo, propter aliquod impediens extrinsecum ; sicut aqua generata in aliquo loco, conclusa7 ut non possit motu pro­ prio moveri. Tertio, ex natura operationis quæ successionem habet ; et tunc in primo instanti quo res est, incipit illam actionem, non tamen illa actio est in illo instanti, sed in tempore ; sicut patet quod primum instans in quo ignis est ignis, quod est ultimum instans suæ generationis, est primum instans motus sui sursum ; sed tamen motus ejus non est in illo instanti, quia motus suc­ cessivorum est. 47. — Constat autem quod in Christo non deficiebat aliqua perfectio ex parte ipsius agenlis, quæ est necessaria ad meri­ torium actum. Et iterum nihil erat quod impedire posset. Ipse '1. α « mulier ». — 2. α ad. « suæ ». — 3. α et F. om. « in ». — 4. Ed. ad. « suæ ». — 5. Ed. ad. « in ». — 6. α « secundo ». — 7. Ed. « concluso impeditur. ». DISTINCTIO XVIII, ART. Ill 563 etiam motus caritatis quo movebatur indivisibilis erat et1 ! non successivus ; et ideo in ipso instanti [conceptionis2] mereri potuit. 48. — Quidam autem dicunt quod in ipso3 instanti concep­ tionis non meruit quantum ad usum virtutum ; sed solum habuit meritum in radice, scilicet in habitu caritatis et alia­ rum virtutum ex quibus dignus fuit gloria ; sed quantum ad usum virtutum non meruit in ipso instanti, sed post ipsum in­ stans. Et ad hoc moventur rationibus inductis in objiciendo. Sed prima opinio mihi magis placet, et secundum eam res­ pondeo4 ad argumenta in contrarium facta. 49. — AD PRIMUM igitur^ dicendum quod esse est prius quam agere natura, non tempore de necessitate. 50. ·— Ad secundum dicendum quod deliberatio et consilium, ut dicit Philosophus, III Elh., (y 5. 1112b, 11 ; 1. 8, a.) « non sunt de fine sed de6 his quæ sunt ad finem », quando non est cer­ tum quæ expediunt’ ad finem intentum. In ipsa autem inten­ tione finis aliquis meretur. Unde non exigitur deliberatio ad meritum, etiam in aliis hominibus, quantum ad appetitum finis. 51. — Et præterea. In Christo non exigebatur deliberatio etiam quantum ad ea quæ sunt ad finem, quia de his certus erat. 52. ■— Ad tertium dicendum quod illud quod Christus habuit in primo instanti suæ conceptionis, scilicet meritum, et ab alio habuit, scilicet inquantum ad meritum8 exigitur gratia, et a seipso habuit, inquantum meritum procedit ex libero arbitrio. Non enim semper necessarium est ut causa causatum tempore præcedat, sed quandoque sufficit quod præcedat natura. 53. ■—Ad quartum dicendum quod motus voluntatis in bonum finem, est sibi naturalis ; unde in primo instanti creationis suæ potest habere motum in bonum finem, quia ad finem natura­ liter desideratum appetendum non indigemus deliberatione ; et in hoc potest esse meritum. Sed peccatum contingit ex hoc quod voluntas movetur in aliquid quod non competit fini naturaliter desiderato ; unde oportet quod contingat ex falsa collatione illius ad finem. Et ideo requiritur ad peccatum collatio ejus quod habet apparen­ tem bonitatem ad id quod est per se bonum naturaliter desi­ deratum. Unde in primo instanti creationis non potest mens peccare. 54. — Ad quintum dicendum quod Christus non habebat 1. F. om. « et ». — 2. αβγδζ om. « conceptionis ». — 3. α « primo ». — 4. Ed « respon­ dendum est, » contra αβγδζ. — 5. βο ed. « ergo ». — 6. F. om. « fine sed de » per homot. ■— 7. Ed. « expediant ». — 8. F. om. « ad meritum ». 564 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM acceptam a sensibus scientiam, sed infusam. Et ita habitus scientiæ perfectæ poterat esse etiam cum infirmitate organorum. Et iterum dictum est quod infirmitas corporis in ipso non refun­ debatur in mentem, sicut nec gloria mentis corporis infirmitatem tollebat. Et ideo imperfectio organorum corporalium usum mentis1 non tollebat in ipso. ; ARTICULUS IV Ï III, q. 19, a. 3 ; Ver., q. 29, a. 6 ; Compend., c. 231. ; Quæstiuncula I 55. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus non meruerit sibi immortalitatem corporis. 1. Mereri enim2 est extranei, cui non debetur merces nisi per meritum ; sicut et adoptari est extranei, cui non debetur here­ ditas nisi per adoptionem. Sed Christus ad bona Patris quæ sunt sua, non dicitur adoptari quasi extraneus. Ergo nec eadem ratione immortalitatem vel aliquid hujusmodi meruit. 2. Præterea. Præmium est dignius merito. Sed bonus motus animæ Christi quo merebatur, est dignior quolibet corporali. Ergo non merebatur immortalitatem3. 3. Præterea. Christus non erat debitor mortis, quia peccatum non habebat quod mortis debitores facit. Ergo cum nullus mereatur illud malum evitare cujus non est debitor, videtur quod ipse immortalitatem non meruit. & ' 56. ·— SED CONTRA est quod in Littera (1) dicitur quod claritas corporis est præmium humiliationis. Sed immortalitas corporis ad claritatem corporis pertinet. Ergo etiam immor­ talitatem meruit. 57. — Præterea. Bona gloriæ nulla creatura habet sine merito. Sed immortalitas pertinet ad gloriam. Ergo ipsam Christus meruit. Quæstiuncula II 58. ■— ULTERIUS. Videtur Christus non meruit. 1. quod impassibilitatem animæ Id enim quod nobis est naturale, non meremur. Sed anima 1. Ed. « rationis ». — 2. α « autem ». — 3. RANVP. ad. a corporis », > DISTINCTIO XVIII, art. iv i 565 1· 1 secundum suam naturam est impasssibilis. Ergo impassibili­ us· tatem non meruit. 2. Præterea. Omne quod inest alicui per accidens, ex hoc ipso quod accidens removetur, ei non inest. Sed anima patitur sicut et movetur per accidens, scilicet per corpus. Ergo ex hoc ipso quod separatur a corpore, fit impassibilis. Sed Christus non meruit animam a corpore separari, quia meritum mortis peccatum est, ut dicitur Rom., vi, 23. Ergo non meruit impassibilitatem animæ. 3. Præterea. Impassibilitas animæ pertinet ad beatitudinem animæ, sicut impassibilitas corporis ad beatitudinem corporis. Sed anima Christi a principio fuit beata. Ergo impassibilitatem animæ non meruit. 59. — SED CONTRA. Anima Christi post resurrectionem fuit impassibilis. Sed ante passibilis fuit. Ergo sicut gloriam resurrectionis, ita et impassibilitatem animæ meruit. 60. ·— Præterea. Animæ damnatorum sunt passibiles quia impassibilitatem non meruerunt. Ergo cum anima Christi non fuerit passibilis post resurrectionem, videtur quod impassi­ bilitatem meruerit. Quæstiuncula III 61. ■— ULTERIUS. Videtur quod non meruerit exalta­ tionem. 1. Quia ex hoc ipso quod humana natura assumpta fuit, exaltata est et nomen Divinitatis sibi debetur1. Sed assump­ tionem non meruit, ut supra, d. 4, (101) dictum est. Ergo nec exaltationem. 2. Præterea. Nomen quod est super omne nomen, est nomen in quo omne genu flectitur. Sed hoc est nomen Jesu, ut dicitur Philip., u, 9. Cum igitur2 hoc nomen non meruerit, sed ante conceptionem sibi impositum fuerit, videtur quod non merue­ rit nomen3 super omne nomen. 3. Si dicatur quod meruit quantum ad manifestationem. Contra. Hoc etiam ante manifestum erat ; unde daemones ante eum confessi erant4, et pueri et prophetæ prædixerunt. Ergo ipse hoc non meruit. 4. Præterea. Meritum ordinatur ad præmium. Sed facere aliquid propter æstimationem hominum pertinet ad inanem5 gloriam quæ in Christo® non fuit. Ergo exaltationem quantum ad manifestationem hominum non meruit. 1, ζ « debebatur ». ·— 2. Ed. « ergo ». — 3. Ed. ad. « quod est. ». — 4. Ed. « fuerunt ». — 5. Ed. « vanam ». — 6! Ed. « ipso » * 566 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 62. — SED CONTRA. Luc.xiv, 11 : « Qui se humiliai, exallabilur. » Sed Christus se humiliavit. Ergo exaltari meruit. 63. — Praeterea. Ipse se fecit dignum tali exaltatione quæ est in manifestatione ad homines per ea quæ gessit. Ergo meruit ipse hanc exaltationem. Quæstiuncula IV 64. — ULTERIUS. Videtur quod etiam1 præmium sub­ stantiale ANIMÆ, SCILICET FRUITIONEM DIVINAM, IPSE ME­ RUERIT. 1. Majoris enim meriti majus est præmium. Sed meritum Christi fuit majus omnibus aliis meritis sanctorum2. Ergo et major fuit merces quam meruit. Nihil autem majus cadit sub merito. quam fruitio Dei quam sancti merentur. Ergo ipse etiam meruit ipsam. 2. Præterea. Gloriosius est habere aliquid per seipsum quam ab alio habere omnia. Sed quod quis meretur, quodammodo habet per seipsum. Cum igitur Christus fruitionem divinam gloriosissime habuerit, videtur quod eam meruerit. 3. Præterea. Secundum illos qui ponunt angelos in solis naturalibus creatos, simul in eis fuit meritum et præmium. Sed nihil prohibet Christum meruisse divinam fruitionem, nisi quia ab initio suæ conceptionis eam habuit. Ergo videtur quod in ipso3 instanti4 conceptionis mereri potuerit ut simul in eo esset meritum et præmium. 65. — SED CONTRA. Nullus meretur secundum quod est comprehensor. Sed Christus quantum ad fruitionem erat comprehensor. Ergo nunquam fruitionem meruit. 66. ·— Præterea. Ex hoc ipso quod intellectus ejus erat Deo conjunctus in persona, sibi debebatur fruitio. Sed unionem non meruit. Ergo nec fruitionem. Solutio I 67. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod, sicut prædictum est (29), meritum secundum se est operatio ejus qui justitiam patitur, secundum quam facit5 suum id quod sibi reddendum est. Non autem datur aliquid alicui qui habet illud eo modo quo habet, nec aliquis facit suum quod suum est 1. αζ om. « etiam » ; β « videtur etiam quod ». — 2. Ed. « fuit majus omnium sanc­ torum meritis ».— 3. α « primo ». — 4. Ed. ad. « suæ ». — 5. αζ « faciat ». > DISTINCTIO XVIII, ART. IV 567 eo modo quo suum est. Unde ad meritum, secundum quod Theologi de ipso loquuntur in ordine ad ea quæ sunt bona simpliciter, quatuor requiruntur quantum ad illud1 quod aliquis mereri dicitur. Primum est quod illud sit de pertinentibus ad beatitudinem. Secundum est quod illud sit non habitum quod per meritum acquiritur reddendum justitia mediante. Tertium est quod illud sit non debitum quod merendo quis sibi debitum facit. Quartum est2 quod illud quod quis mereri dicitur, sequatur ad minus ordine naturæ ad ipsum meritum ; et ideo gratia quæ est principium merendi et alia naturalia quæ exiguntur ad meritum, sub merito non cadunt. 68. — Hæc autem quatuor in Christi immortalitate inveniun­ tur. Quia est de his quæ pertinent ad beatitudinem corporis. Item non fuit ab eo semper habitum, quia a principio mortale corpus assumpsit. Item non fuit sibi debitum ratione naturæ, quamvis esset sibi debitum ratione personæ. Item immortali­ tas non exigitur ad merendum. Et propter hoc immortalitatem meruit. 69. — AD PRIMUM igitur3 dicendum quod quamvis immorta­ litas et omnia alia bona quæ sunt in potestate Patris, essent in potestate Filii quantum ad divinam personam, non tamen ratione humanæ naturæ. Unde nos merendo facimus nobis debitum de eo quod non erat debitum neque personæ neque naturæ. Christus autem fecit merendo debitum naturæ de non debito naturæ, quamvis esset debitum personæ. 70. — Nec est simile de adoptione ; quia adoptio respicit per­ sonam, sicut et filiatio ; meritum autem in operatione consis­ tit, quæ variatur secundum varietatem naturæ, ut prius dictum est. , 71. — Ad secundum dicendum quod quamvis actus mentis quo Christus merebatur, sit simpliciter melius quam immor­ talitas corporis ; tamen illa est melior quantum ad statum, inquantum scilicet pertinet ad statum beatitudinis ; actus vero mentis, secundum quod in eo consistit meritum, pertinet ad statum viatoris. 72. — Vel dicendum quod hoc habet veritatem in præmio substantiali animæ, et non in aliis. 73. ■— Ad tertium dicendum quod Christus quamvis non haberet necessitatem moriendi ex peccato, tamen habebat ex princi­ 1. Ed. « id ». — 2. Ed. om. « est ». — 3. βδ ed. « ergo ». 568 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM piis1 naturalibus, ut supra (d. 16, q. 1, a. 2) dictum est ; et ideo naturæ humanæ in ipso2 immortalitas non erat debita. 74. ■— Vel dicendum quod privatio culpæ quamvis auferat meritum mortis, non tamen dat immortalitatem qua impossibile est mori, qualis est immortalitas quam meruit Christus; sicut patet in Adam quantum ad primum statum, in quo non erat prædicta immortalitas. Solutio II 75. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod anima dupliciter dicitur passibilis. 75. ■— Uno modo secundum justitiam divinam, sicut patitur in inferno ab igne corporali ; et hic est communis animæ et omni spiritui creato in suis tantum naturalibus considerato. 76. — Alio modo dicitur anima passibilis secundum naturam ; et hoc vel per accidens ex passione corporis, sicut3 supra (d. 15, q. 2, a. 3) dictum est quod læsio corporis ad animam pertingit quodammodo, inquantum est forma ejus ; vel per operationem propriam ; sive illa sit communis animæ et corpori, sicut in delectationibus et tristitiis quæ sunt secundum partem sensi­ tivam ; sive sit propria ipsius4 animæ, sicut in delectationi­ bus et tristitiis intellectivæ partis. 77. — Quia autem3 anima est6 secundum suam naturam forma corporis, formæ autem est ut sit materiæ proportionata ; ideo in ipsa natura animæ etiam sine corpore existentis, est ut sit nata pati ad passionem corporis, quamvis non patiatur actu7 sine corpore quantum ad illas passiones quæ naturaliter ei inesse possunt vel ex corpore vel cum corpore. 78. — Hæc autem aptitudo non tollitur per id per quod natura per gratiam reformatur. Quamvis enim homo refor­ metur quantum ad actus personales per gratiam, tamen non reformatur quantum ad naturam nisi per gloriam quæ omnes defectus naturæ tollit : cujus signum est quod reformati per gratiam, in actu naturali defectum patiuntur, quia in origi­ nali peccato generant. 79. — Unde oportet quod istam aptitudinem naturalem ab anima habitus gloriæ tollat, per quem anima perficitur non solum in potentiis quantum ad actus personales, sed inquantum est natura quædam ; unde ex ipsa glorificata in corpus gloria trans­ funditur. Per habitum etiam gloriæ excluditur et tristitia intellecti1. β om. « principiis ». — 2. Ed. « Christo ». — 3. Ed. « ut ». — 4. Ed. « ipsi ». ■— 5. aS om. « autem ». — 6. Ed. « Quia autem anima secundum suam naturam est ». — 7. F. om. « actu ». B C DISTINCTIO XVIII, ART. IV 569 væ partis, et iterum possibilitas peccandi, per quam est possibilitas ad passionem ex justitia divina. 80. — Unde constat quod impassibilitas animæ ad gloriam pertinet ; et quod Christus gloriam animæ, inquantum est natura corporis, non habuit a principio suæ conceptionis — quia cor­ pus passibile fuit ■— quamvis haberet animam gloriosam quan­ tum ad operationes quibus Deo fruebatur. Ideo sicut meruit immortalitatem corporis, ita etiam meruit impassibilitatem animæ. I ■ > J x . 81. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod anima secundum suam naturam est impassibilis, ut pati non possit, quantum ad passiones proprie dictas de quibus loquimur, sine corpore. Est tamen secundum suam naturam passibilis, id est potens pati has passiones in corpore et per corpus. Unde hæc determinatio per naturam, potest determinare passibilitatem vel2 quantum ad potentiam3, sic falsa est propo­ sitio ; vel quantum ad actum4, sic vera est, quia passibile est potens pali. 82. ■— Ad secundum dicendum quod quamvis per accidens inesset animæ passio, non tamen per accidens aptitudo ad patiendum simul cum corpore. Et ideo quamvis5 separata a cor­ pore, tollatur passio secundum actum, non tamen tollitur apti­ tudo patiendi. Unde si iterum corpori uniretur, non faceret conjunctum sibi corpus impassibile, sed in eo per accidens pateretur, sicut et6 prius, nisi quando glorificata est : tunc enim si corpori uni­ tur, corpus impassibile facit. 83. — Ad tertium dicendum quod impassibilitas animæ per­ tinet ad beatitudinem animæ, inquantum est7 natura et forma corporis. Et talem beatitudinem anima Christi non habuit a principio8 conceptionis, sed beatitudinem quæ consistit in actu fruitionis. Solutio III \ 84. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dicit Philosophus in I Elh., (a 10. 1099b, 25 s ; 1. 14, g. — 11. 1100b, 8 s. ; 1. 16, a.), in felicitate aliquid invenitur essentiale ipsius, sicut virtutes quæ faciunt operationem perfectam ; aliquid autem quod facit ad bene esse felicitatis, sicut divitiæ et amici et hujusmodi. 1. βύ ed. « ergo ».— 2. α « et ». — 3. Ed. ad. a et », contra αβγύζ. — 4. αζ ad. « et ». — 5. Ed. ad. « ea ». — 6. ζ om. « et ». — 7. F. om. « est ». — 8· Ed. ad. « suæ ». 570 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 85. —Similiter dico quod aliqua sunt quæ sunt de substantia beatiludinis, sicut dotes animæ et corporis ; aliquid autem quod est de bene esse ipsius, sicut manifestatio beatitudinis ad alios : in quo etiam gloria consistit, quia gloria est « clara cum laude no­ titia1 » : Glossa Rom. ull. 27 ; sicut etiam Philosophus dicit (/ Eth., a 11. 1101», 1 s. ; 1. 17, e.) quod de bene esse ipsius felicitatis est ut felix etiam post mortem vivat in memoriis hominum. 86. — Quia igitur12 in Christo debuit esse completissima bea­ titude, ideo non solum in seipso beatificatus est, sed ad perfec­ tionem beatitudinis suæ etiam sua beatitudo aliis ostensa fuit. Et secundum hoc dicitur exaltationem meruisse : quæ quidem exaltatio in tribus consistit ; scilicet in notitia cordis, secundum quod dicitur « nomen super omne nomen » accepisse, quia nomen de re notitiam facit ; item in reverentia corporis, quantum ad genuflexionem ; item in confessione oris, et hoc est quod dicit Apostolus, Philip., n, 11 : « et omnis lingua confi­ teatur, etc. » 87. — AD PRIMUM igitur3* dicendum quod quamvis fuerit exaltatus ab initio suæ conceptionis, non tamen sua exaltatio fuit tunc manifesta. Et res in sacra Scriptura tunc fieri dicitur, quando innotescit*. 88. ■— Ad secundum dicendum quod nomen super omne nomen dicitur esse vel quantum ad id a quo imponitur ; et sic est nomen Jesus vel Christus, quia utrumque imponitur5 ex unione humanæ naturæ ad divinam, quia secundum hoc unctus dicitur quod Deo est unitus, et secundum hoc etiam a peccatis salvos potest facere : — vel quantum ad id cui nomen imponitur ; et sic hoc nomen Deus est super omne nomen, quia ifnponitur sibi secundum divinam naturam. Et hæc omnia quamvis fuerint in eoe secundum rei verita­ tem a principio conceptionis suæ7 non tamen erant in notitia hominum. 89. ■— Ad tertium dicendum quod ante resurrectionem erat quidem manifesta Christi exaltatio non omnibus, sed paucis et quibusdam etiam non per certitudinem, sed per quamdam conjecturam, sicut dæmonibus et aliquibus Judæis. Sed post resurrectionem sua8 altitudo toti mundo innotuit et® per cer­ titudinem fidei. 1. Hæc definitio est Augustini lib. II Contra Maximinum, c. 13, n. 2 (L. 40, 770)* — 2. Ed. « ergo ». — 3. β ed. « ergo ». — 4. cfr. Litteram, 4. — 5. RA. « exponitur »._ 6. ζ « ipso i. — Ί. β « suæ conceptionis » ; ed. om. « suæ ». — 8. NVP. « suam ». __ 9. γ et ed. om. « et ». DISTINCTIO XVIII, ART. IV 571 90. —■ Ad quartum dicendum quod meritum non fit propter præmium, nisi ad quod ordinatur principaliter : hoc autem est illud quod est de substantia beatitudinis. Unde etiam quamvis honor civilis sit quo praemiatur virtus civilis, tamen cives non operantur propter illum honorem virtutis opera, sed prop­ ter bonum ipsius virtutis. i’ ' Solutio IV 91. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod gloria animæ consistit in hoc quod anima ipsi Deo unitur per visionem et amorem. Et quia posterior unio præsupponit priorem, sicut hoc quod Déus est in sanctis per gratiam præsupponit hoc quod est in omnibus per essentiam, præsentiam et potentiam ; ideo eadem ratione unio quæ est in persona — quæ est ultima et completissima ■— præsupponit omnem aliam unionem ad Deum. Unde ex hoc ipso quod anima Christi erat Deo in persona conjuncta, debebatur sibi fruitionis unio, et non per operationem aliquam est1 ei facta debita. Et ideo, quia meritum consistit in operatione quæ facit nobis aliquid debitum, Christus fruitionem non meruit. 92. ■— Secus auiem esi de gloria corporis, quia2 gloria corporis non consistit in unione ad Deum ; unde sine ea corpus Divinitati unitum esse potuit et fuit dispensative propter opus redemptionis implendum. Et. propter hoc fruitionem in qua consislil gloria animæ, Chris­ tus semper habuit et ipsam non meruit, sicut meruit gloriam corporis. 93. — AD PRIMUM igitur3 dicendum quod hoc quod Christus sibi beatitudinem quæ est in fruitione non meruit, non fuit ex insufficientia meriti, sed ex perfectione merentis. 94. — Ad secundum dicendum quod Christus magis habuit ex seipso quod ex unione habuit, quam aliquis habeat id quod ex operatione acquirit, quia habuit illud naturaliter ; et ideo etiam gloriosius habuit fruitionem quam aliquis alius. 95. ■— Ad tertium dicendum quod secundum illam opinionem, angeli non semper habuerunt beatitudinem, nec iterum aliquid erat in eis unde eis deberetur ; et ideo mereri potuerunt simul quando gratiam acceperunt, ut in II lib., d. 54 (q. 2, a. 2), dic­ tum est. Non est autem ita de Christo, qui semper beatus secundum animam fuit, et cui ex ipsa unione debebatur gloria. 1. Ed. om. « est ». — 2. F. ad. « de ». — 3. β ed. « ergo ». — 4. αβγδζ « dist. 6 ». 572 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS l’ III, q. 49, a. 6 ; Ver , q. 26, a. 6, ad 4 in contrar., Compend., c. 240. 96. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus per passionem non meruerit sibi. 1. Mereri enim est aliquid sibi debitum facere. Sed qui sibi semel aliquid debitum fecit, puta emendo, non ulterius emit illud. Ergo et qui meretur1 aliquid semel, ulterius non potest mereri illud. Sed Christus ab instanti conceptionis meruit sibi ea quæ dicta sunt. Ergo per passionem nihil sibi meruit. 2. Præterea. Meritum facit vel de non debito debitum, vel de debito magis debitum. Sed ea quæ Christus sibi2 meruit, non fuerunt sibi magis debita post3 passionem quam ante, quia per primum meritum fuerunt sibi sufficienter facta debita. Ergo per passionem Christus nihil sibi meruit. 3. Præterea. Passio in corpore Christi fuit. Sed meritum non est nisi in anima. Ergo per passionem Christus nihil4 meruit. 4. Præterea. Meriti principium est in nobis, quia est volun­ tarium cujus principium est intra, ut dicit Philosophus5 in III Eth. (γ 3. lllla, 22-23; 1. 4, a.) Sed principium passionis non est in patiente, sed in agente. Ergo Christus per passionem non meruit. 5. Præterea. Meritum omne consistit in caritate. Sed pati passiones laudabiliter, non est opus caritatis, sed patiCntiæ vel fortitudinis. Ergo Christus per passionem non meruit. 97. ■— SED CONTRA est quod dicitur in Littera (1), quod « passio claritatis est meritum ». 98. —· Præterea. Actibus virtutum meremur. Sed Christus ex maxima caritate passus est. Joan., xv, 13 : « Majorem carita­ tem, etc. » Ergo ipse per suam passionem meruit. 99. — Præterea. Passio sua fuit major passionibus aliorum sanctorum, ut supra, d. 15 (q. 2, a. 3, sol. 3) dictum est. Sed alii sancti suis passionibus meruerunt. Ergo et Christus per suam passionem meruit. 100. ■— RESPONSIO. Dicendum quod mereri, sicut dictum est, est facere aliquid sibi debitum. Hoc autem contingit tri­ bus modis. Uno modo, quando aliquis facit de non debito debitum ; 1. Ed. « meruit ». — 2. Ed. om. « sibi ». — 3. F. « per ». — 4. Ed. ad. « sibi ». — 5. Ed. « dicitur ». [a * distinctio i i , \ 1 > . xviii, art. v 573 sicut aliquis primo motu caritatis meretur vitam æternain, faciens eam debitam sibi, quæ prius ei debita non erat. Alio modo, quod erat minus debitum faciendo sibi magis debitum : quod contingit in eo quod caritas augetur. Tertio modo1 contingit, quando aliquid quod est uno modo debitum sibi, facit alio modo debitum sibi ; sicut puer baptizatus cui debetur vita æterna ex habitu gratiæ in baptismo infusæ, quando usum liberi arbitrii habere incipit, facit sibi debitam eam ex actu. 101. — Primo igitur modo Christus meruit in primo instanti suæ conceptionis claritatem corporis : quæ quidem non erat ei debita neque ex conditione naturæ in sco considerate, neque consequebatur ex necessitate unionis, sicut gloria fruitionis, ut dictum est. Seeundo autem modo Christus mereri non potuit, quia cari­ tas non est augmentata in Christo. 102. — Tertio modo meruit in omnibus actibus suis post pri­ mum instans suæ conceptionis, quia fecit sibi debitum aliqui­ bus actibus quod prius ex2 aliis actibus debebatur. Actus autem quo quis meretur, est ille cujus agens est dominus, ut dictum est supra, et qui est proportionatus mercedi. Est autem homo dominus suorum actuum per voluntatem, quam quia caritas perficit in ordine ad ultimum finem, ideo actum fini proportionatum facit, scilicet beatitudini quæ proprie est merces nostrorum meritorum. Et ideo omnis actus voluntarius cari­ tate informatus, meritorius est. Cum igitur Christus passionem suam voluntarie sustinuerit, « oblatus enim est quia3 voluit », Is., lui, 7, et voluntas ista caritate fuerit informata, non est dubium quod per passionem suam meruerit. 103. —AD PRIMUM igitur4 dicendum quod emptio princi­ paliter est propter habendam rem quæ emitur ; et ideo post­ quam semel empta est, ulterius non emitur. Sed actio qua quis meretur non est principaliter propter præmium conse­ quendum, sed propter bonum caritatis. Unde homo habens caritatem5 operaretur etiamsi nulla retributio sequeretur; ■unde etiam postquam meruit aliquid operatur ; et id quod primo sibi uno modo debebatur, postea alio modo sibi debetur. 104. ■— Ad secundum dicendum quod non oportet quod faciat sibi magis debitum, quia hoc est secundum intensionem cari­ tatis quæ est radix merendi ; sed facit sibi pluribus modis debitum. 1. Ed. om. « modo ». ·— 2. αγδζ om. « ex ». — 3. Ed. ad. « ipse ». — 4. βδ ed. « ergo. ,» — 5. α ad. « bonum ». 574 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 105. — Ad tertium dicendum quod quamvis passio sit in cor­ pore, tamen voluntas acceptans passionem fuit in anima. 106.* — Ad quartum dicendum quod passio, inquantum passio, non est meritoria, quia sic principium ejus est extra ; sed est meritoria inquantum est acceptata per voluntatem, sic enim est voluntaria, et principium ejus est intra. Acceptatur autem passio a voluntate dupliciter : — vel sicut voluntarium absolute, sicut in Christo qui se voluntarie passioni obtulit, ut nostræ redemptionis opus expleretur ; — vel sicut voluntarium mixtum, sicut quando aliquis etsi vellet non pati, tamen magis vult sustinere passionem quam aliquid contra Deum faciat. » 107. ■— Ad quintum dicendum quod quamvis meritum sit in caritate sicut in radice, non tamen meremur sola caritate, sed etiam aliis virtutibus inquantum earum actus sunt a caritate imperati. ARTICULUS VI Quæstiuncula I I-II, q. 114, a. 6 ; III, q. 19, a. 4 ; q. 48, a. 1 ; Ver., q. 29, a. 7 ; Compend., c. 231. 108. — AD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur Suod Christus noe^s mereri non potuit. 1. Sicut enim laus requirit voluntarium, ita et meritum. Sed propter hoc quod laus requirit voluntarium in laudato, ideo unus non laudatur^propter1 actum alterius. Ergo similiter nec unus alteri mereri potest ; et sic Christus nihil nobis meruit. 2. Præterea. Ezech., xviii, 4, dicitur : « Anima quæ pecca­ verit, ipsa morietur. » Ergo eadem ratione anima quæ opera­ bitur2 ipsa praemiabitur ; et ita videtur quod Christus nobis mereri non potuit. 3. Præterea. Christus non meruit secundum quod Deus, sed secundum quod homo habens caritatem. Sed unus homo3 habens caritatem non meretur alteri nisi e congruo: quod non est per se loquendo meritum. Ergo, etc. 109. — SED CONTRA. Christus, secundum quod homo, est caput nostrum. Ergo nobis aliquid influit. Sed nonnisi meritorie. Ergo Christus nobis aliquid meruit. 110. — Præterea. Nullus pervenit ad gloriam sine merito. 1. αβγζ · per » contra δ et ed. — 2. RANVP. » operatur ». — 3. Ed om. « homo ». DISTINCTIO XVIII, ART. VI 575 Sed pueri baptizati perveniunt1 ad gloriam. Ergo cum non per­ veniant per meritum proprium, perveniunt per meritum Christi ; et ita Christus nobis aliquid meruit. > Quæstiuncula II III, q. 49, a. 5 ; Symbol., a, 4. 111. — ULTERIUS. Videtur quod non meruit nobis JANUÆ APERTIONEM. 1. Quia Enoch et Elias ante Christi incarnationem in para­ disum introierunt. Ergo ante Christum janua erat aperta. 2. Præterea. Quicumque paradisum meretur, meretur etiam apertionem januæ paradisi. Sed antiqui patres meruerunt paradisum, cum haberent caritatem ita perfectam sicut et nos, et cum propter paradisum omnia operarentur. Ergo meruerunt apertionem januæ paradisi. 3. Præterea. Posita causa sufficienti non requiritur aliquid aliud ad effectum. Si ergo Christus sufficienter meruit nobis apertionem januæ paradisi, videtur quod non oporteat nos aliquid propter paradisum operari : quod falsum est. Ergo et primum. 112. — SED CONTRA. Ante Christum nullus in paradisum intravit, quia sancti patres ad limbum descendebant. Sed postea homines in paradisum intraverunt, sicut dicitur Luc., xxm,43: « Hodie mecum eris in paradiso. » Ergo paradisi apertionem Christus nobis2 meruit. 113. — Præterea. Per peccatum Adæ clausa est janua paradisi, ut patet Gen., m, 23-24. Sed 'Christus pro peccato Adæ satis­ fecit. Ergo ipse apertionem januæ nobis meruit. Quæstiuncula III Infra, d. 22, q. 3, a. 1, ad 4 ; IV S. d. 4, q. 2, a. 2, sol. 6 ; III, q. 39, a. 5, ad 3 ; q. 49, a. 5 ; Symbol., a. 4. 114. ■— ULTERIUS. Videtur quod non tantum per pas­ sionem APERTIONEM JANUÆ NOBIS MERUIT. 1. Caritas enim ejus in passione non fuit major quam ante. Si ergo per passionem meruit et3 ante etiam meruit. 2. Præterea. In baptismo « cæli aperli sunt super eum* ». 1. Ed. « pervenient ». — 2. RANVP. om. nobis ». — 3. Ed. om. « et ». — 4. Vers. Respons. II matutitini Epiphaniæ. 576 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Sed baptismus passionem præcessit. Ergo ante passionem cæli apertionem nobis meruit. 3. Præterea. Videtur quod per ascensionem : per id quod dicitur Mich., ii, 13 : « Ascendit1 pandens iter ante eos. » 115. — SED CONTRA. Christus satisfaciendo, nobis januam aperuit. Sed satisfecit per passionem. Ergo per passionem2 januæ apertionem meruit. 116. ■— Præterea. Clausio januæ fuit decretum quod erat contrarium nobis. Sed hoc « tulit Christus de medio affigens illud cruci ». Coloss., u, 14. Ergo per passionem Christus3 apertionem januæ nobis meruit. Solutio I 117. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod, sicut dicit Damascenus in III lib., (c. 15 ; G. 94, 1005) caro Christi et anima erat quasi instrumentum Divinitatis4. Unde quamvis esset alia operatio Dei et hominis, tamen operatio humana habebat in se vim Divinitatis sicut instru­ mentum agit vi5 principalis agentis. Et propter hoc dicit Damas­ cenus quod « ea quæ hominis sunt, supra hominem agebat. » Unde et actio Christi meritoria, quamvis esset actio humana, tamen agebat in virtute divina ; et ideo erat potens6 supra totam naturam ; quod non poterat esse de aliqua operatione puri7 hominis quia homo singularis est minus dignus quam natura communis ; quia divinius est bonum geniis quam bonum unius hominis (I Eth., a 1. 1094b, 9-10 ; 1. 2, g) ; et quia omnes homines sunt unus homo in natura communi », ut dicit Por­ phyries (in Isag. cap. 2, de specie). 118. — Inde est quod meritum Christi, quod ad naturam se extendebat, etiam ad singulos se extendere poterat. Et ita aliis mereri potuit. 119. ■— AD PRIMUM igitur8 dicendum quod Christum mereri pro alio dicitur dupliciter. Aut ita quod ipse mereatur loco alterius, idest quod pertinet ad aliud ut® mereatur ; et sic Chri­ stus pro aliis non meruit, quia meritum oportet quod procedat ex voluntate merentis, ut objectio procedebat. Aut ita quod ipse aliquid alteri mereatur quod sub merito illius10non cadit; et sic Christus aliis meruit ea quæ ipsi sibi mereri non potuerunt. 1. Ed. « ascendet ». — 2. α « eam ». — 3. Ed. om. « Christus ». — 4. Ed. « Deitatis ». — 5. αζ « in virtute ».— 6. RANVP. « potestas ei ». — 7. αγ8ζ « pura». — 8. β ed. «r ergo ». — 9. NVP. « ad alium », F. om. « ut ». — 10. ζ « ipsius ». DISTINCTIO XVIII, ART. VI 577 120. — Ad secundum dicendum quod membra et caput ad eamdem personam pertinent ; unde cum Christus fuerit caput nostrum propter Divinitatem1 et gratiæ plenitudinem in alios redundantem, nos autem simus membra ejus, meritum suum non est extraneum a nobis, sed in nos redundat propter unitatem corporis mystici. 121. — Ad tertium dicendum quod Christus « ea quæ sunt hominis supra hominem agebat », ut dictum est. Solutio II 122. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut clausio januæ est obstaculum prohibens ab ingressu do­ mus ; ita per similitudinem dicitur janua paradisi clausa, inquan­ tum est aliquod obstaculum prohibens ab introitu paradisi. Obstaculum autem potest esse duplex : unum ex parte personæ, quod est per peccatum actuale ; aliud ex parte naturæ, quod est per peccatum originale. 123. ■— Primum quidem obstaculum non est commune omni­ bus, sed tantum peccatoribus ; sed secundum obstaculum est om­ nibus commune. Et hoc quidem obstaculum auferri non potuit nisi per eum cujus operatio2 in totam naturam potuit, scilicet Christum. Et ideo3 ipse nobis quantum ad hoc apertionem januae meruit, quæ per peccatum primi hominis toti vitiatæ naturæ clausa erat. 124. — AD PRIMUM igitur4 dicendum quod est duplex para­ disus, scilicet terrestris et cælestis quæ est ipsa beata® visio Dei. Per peccatum6 hominis autem clausa fuit janua paradisi terrestris in signum quod humanæ naturæ claudebatur ostium paradisi cælestis. Enoch igitur’ et Elias, quamvis paradisum terrestrem ante passionem ingressi sint, non tamen paradisum cælestem, de cujus janua hic loquimur8. 125. ■— Ad secundum dicendum quod antiqui patres merue­ runt introitum paradisi quantum ad id quod personæ est, sicut et nos ; tamen quod removeretur impedimentum quod erat ex parte natura?, mereri non potuerunt ; et ideo semper remanebat eis janua clausa. 126. ·— Ad tertium dicendum quod quamvis remotum sit impedimentum quod ex parte naturæ erat per Christum, tamen oportet quod per actum meritorium efficiatur homini paradi­ sus debitus quantum ad id quod est personæ ; et ideo oportet quod homo agat ad hoc9 ut paradisum intrare mereatur. 1. ζ « dignitatem ». — 2. RA. « apertio ». — 3. F. om. « ideo ». — 4. β ed. « ergo ». — 5. Ed. om. « beata » , a « ipsa visio Dei beata », contra βζ. — 6. Ed. ad. « primi ». — 7. γζ « enim », ed. « ergo ». ·— 8. F. « loquitur ». — 9. ζ om. « ad hoc ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - HI. — 20 578 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Solutio III 127. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod obstaculum quod januam paradisi claudebat, ut dictum est, fuit peccatum totam naturam inficiens. Et ideo1 quia peccatum per satisfactionem tollitur, nec2 satisfactio potuit congrue aliter fieri, ut infra dicetur, nisi per passionem Christi ; ideo per passionem ipsius tantum aperta est nobis janua et non per alia3 quæ prius operatus est. Tamen per alia4 quæ prius operatus est meruit nobis conver­ sionem ad ipsum, inquantum meruit se nobis manifestari, per quam nos proficimus et non ipse. 128. ■— AD PRIMUM igitur5 dicendum quod meritum, satis­ factionis non consistit tantum in caritate, sed requirit passionem Christi, ut infra dicetur. Per satisfactionem autem oportebat nobis januam aperiri. 129. — Ad secundum dicendum quod in baptismo aperti sunt cæli, quia baptismus est id per quod efficimur participes passionis Christi,» consepulti cum ipso in mortem ».Rom., vi,4. Unde bap­ tismus non aperit januam nisi supposita passione. 130. ■— Ad tertium dicendum quod ascensio non aperuit fanuam quantum ad id quod est essentiale in paradiso, scilicet visionem Dei — quia etiam ante ascensionem Deum viderunt sancti educti de limbo —· sed quantum ad locum congruentem beatis. EXPOSITIO TEXTUS 131. —«Ut amota ignea rhomphæa... » (1) quæ quidem posita in paradiso terrestri significabat impedimentum quod prohibe­ bat ingressum paradisi cælestis. 132. — « Sed vel mox post carnis etc. » (2) Hoc probabilius est ; quia etiam aliæ animæ sanctorum quæ nihil purgabile habent, mox post separationem a corpore impassibiles fiunt. 133. — « In qua forma crucifixus est, in ea exaltatus. » (4) Contra. Exaltatio est usque ad æqualitatem Patris : quod non convenit sibi secundum humanam naturam in qua crucifixus est. Ete dicendum quod exaltatio potest dupliciter intelligi aut quantum ad cognitionem nostram ; et sic debetur personæ ratione utriusque naturæ : aut quantum ad rem ; et sic cum exaltatio 1. F. om. « ideo ». — 2. Ed. « neque ». — 3. α « aliqua ». — 4. α « aliqua ». — 5. βδ ed. « ergo ». — 6. Ed. om. α et ». 1 DISTINCTIO XVIII, EXPOSITIO TEXTUS 579 duo importet, scilicet1 terminum ad quem et motum ad ipsum ; terminus convenit personæ secundum quod dicitur exaltari usque ad æqualitatem Patris, naturæ autem assumptæ secun­ dum quod dicitur exaltari ad potiora bona Patris ; motus autem convenit tantum naturæ. Et ideo exaltatio convenit personæ ratione naturæ. 134. —« Non est autem inventus inter homines aliquis » (7). Quia meritum unius puri hominis non poterat in totam naturam. 135. — « Vix unicuique sua etc. » (7) quia justitiæ nostræ imperfectionem habent admixtam ; et ideo vix valent quantum ad personale meritum, nullo autem modo ad merendum pro tota natura. 136. — « Impleto Dei decreto... » (7) Decretum dicitur Dei præceptum, quod Adam transgressus est, quod Christus obediendo implevit. Vel decretum dicitur sententia mortis, quam in Adam tulit ; •et hoc etiam decretum Christus implevit quando mortem sus­ tinuit. Chirographum autem dicitur memoria prævaricationis Adæ sive reatus ipsius, quod Christus pro nobis satisfaciendo delevit. 137. —■ « Tantum fuit peccatum nostrum. » (7) De hoc infra, d. 20, quæretur2. 1. Ed. om. « scilicet ». — 2. RANVP. a quære ». DISTINCTIO XIX Qualiter a diabolo et a peccato redemit NOS PER MORTEM. 1. — Nunc igitur quæramus quomodo per mortem ipsius a diabolo et a peccato et a pœna redempti sumus. A diabolo igitur et a peccato per mortem Christi liberati sumus, quia, ut ait Apostolus (Rom., m, 24, 25), in sanguine ipsius justificati su­ mus, et in eo quod sumus justificati, id est a peccato soluti, a diabolo sumus liberati, qui nos in vinculis peccatorum tenebat. 2. — Sed quomodo a peccatis per ejus mortem soluti sumus ? Quia per ejus mortem, ut ait Apostolus (Rom., v, 8, 9), commendatur in nobis caritas Dei, id est, apparet eximia vel commendabilis caritas Dei erga nos, in hoc quod Filium suum tradidit in mortem pro nobis peccatoribus. Exhibita autem tantæ erga nos dilectionis arrha, et nos movemur accendimurque ad diligendum Deum, qui pro nobis tanta1 fecit ; et per hoc jus­ tificamur, id est soluti a peccatis, justi efficimur. Mors igitur Christi nos justificat, dum per eam caritas excitatur in cordibus nostris. Dicimur quoque et aliter per mortem Christi justificari, quia per fidem mortis ejus a peccatis mundamur. Unde Apostolus (Rom., m, 22) : Justitia Dei est per fidem Jesu Christi. Et Idem ibidem2 (25) : Quem Deus proposuit propitiatorem per fidem in sanguine ipsius, id est per fidem passionis ipsius3, ut olim aspicientes in serpentem æneum in ligno erectum, a morsibus serpentum sanabantur (Num., xxi, 9). 3. — Si ergo rectæ fidei intuitu in illum respicimus qui pro nobis pependit in ligno, a vinculis diaboli solvimur, idest a peccatis ; et ita a diabolo liberamur ut nec post hanc vitam in nobis inveniat quod pu­ niat. Morte sua quippe, uno verissimo sacrificio, quidquid culparum erat, unde nos diabolus ad luenda supplicia detinebat, Christus extinxit (Augus­ tinus IV De Trin., c. 13, n. 17 ; L. 42, 899), ut in hac vita nos tentando nobis4 non prævaleat. Licet enim nos tentet post mortem Christi quibus modis ante tentabat, non tamen vincere potest, sicut ante vincebat. Nam Petrus, qui ante Christi mortem voce ancillæ territus negavit (Luc., xxir, 56 sq.), post mortem, ante reges et præsides ductus, non cessit. Quare ? Quia fortior, id est Christus, veniens in domum fortis, id est in corda nostra, ubi diabolus habitabat, alligavit fortem, id est a seductione compescuit fide­ lium (Luc., xi, 22), ut tentationem quæ ei adhuc permittitur, non sequa­ tur seductio. Itaque in Christi sanguine, qui solvit quæ non rapuit (Ps. lxviii, 5), redempti sumus a peccato, et per hoc a diabolo. Nam, ut ait Augustinus (De agone christ., c. 2, n. 2 ; L. 40, 291), in ipso vincuntur inimicæ nobis invisibiles potestates, ubi vincuntur invisibiles cupiditates. Fuso enim san­ guine sine culpa, omnium culparum chirographa deleta sunt, quibus debito­ res qui in eum credunt, a diabolo ante tenebantur. Unde (Mat., xxvi, 1. Quar. « tantum ». — 2. Quar. loco « et idem ibidem », habet « item ». — 3. Quar. om. « ipsius ». — 4. Ed. om. « nobis ». DISTINCTIO XIX 28) : « Qui pro multis effundetur. » (Aug. De peccat, meritis et remiss, c. 30, η, 49 ; L. 44,49). Per ilium ergo redempti sumus in quo princeps mundi (Joan., xiv, 30) nihil invenit. 4. — Unde Augustinus1 causam et modum nostræ redemptionis insinuans, ait : Nihil invenit diabolus in Christo, ut moreretur, sed pro voluntate Patris mori Christus voluit ; non habens causam mortis de pec­ cato, sed de obedientia et justitia mortem gustavit, per quam nos redemit a servitute diaboli. Incideramus enim in principem hujus sæculi, qui sedu­ xit Adam et servum jecit, cœpitque nos quasi vernaculos possidere. Sed venit redemptor, et victus est deceptor. Et quid fecit Redemptor captivatori nostro ? Tetendit ei muscipulam suam, posuit ibi quasi escam sangui­ nem suum. Ille autem sanguinem fudit non debitoris, per quod recessit a debitoribus. Ille quippe ad hoc sanguinem fudit ut peccata nostra deleret. Unde ergo nos diabolus tenebat, deletum est sanguine Redemptoris. Non enim tenebat nos nisi vinculis peccatorum nostrorum ; istse erant catense captivorum. Venit ille, « alligavit fortem » vinculis passionis suæ ; in­ travit in « domum ejus », idest in corda eorum2, ubi ipse habitabat, et « vasa » ejus, scilicet nos, diripuit3 quæ ille impleverat amaritudine sua. Deus autem noster vasa ejus eripiens et sua faciens, fudit amaritudinem et implevit dul­ cedine, per mortem suam a peccatis redimens, et adoptionem gloriæ filio­ rum largiens. J Cur Deus homo mortuus. 5. — Factus est igitur homo mortalis, ut moriendo diabolum vinceret. Nisi enim homo esset qui diabolum vinceret, non juste sed violenter homo ei tolli videretur, qui se illi sponte subjecit. Sed si eum homo vicit, jure manifesto hominem perdidit. Et ut homo vincat, necesse est ut Deus in eo sit, qui eum a peccatis immunem faciat. Si enim homo per se esset, vel angelus in homine, facile peccaret, cum utramque naturam per se constet cecidisse^. Ideo Dei Filius hominem passibilem sumpsit, in quo et mortem gustavit ; quo cæ­ lum nobis aperuit et a servitute diaboli, id est a peccato — servitus enim diaboli peccatum est — et a poena redemit. 6. — A qua poena ? Temporali et æterna. Ab æterna quidem, relaxando debitum ; a temporali vero penitus nos liberabit in futuro, quando novis­ sima mors inimica destruetur (I Cor., xv, 26). Adhuc enim expectamus redemptionem corporis (Rom., vm, 23), secundum animas5 vero jam redempti sumus ex parte, non ex toto ; a culpa, non a poena, nec omnino a culpa : non enim ab ea sic redempti sumus, ut non sit, sed ut non dominetur (Rom., vi, 14). , Quomodo > 581 ‘ pœnam nostram portavit. 7. — Peccata enim6 nostra, id est pœnam peccatorum nostrorum, dicitur in corpore suo super lignum portasse (I Petri, n, 24), quia per ipsius poenam quam in cruce tulit, omnis pœna temporalis quæ pro peccato conversis7 debetur, in baptismo penitus relaxatur, ut nulla a baptizato exigatur, et in poenitentia minoratur. Non enim sufficeret illa pœna qua pœnitentes ligat Ecclesia, nisi Christi poena cooperaretur, qui pro nobis 1. Ita verbotenus in Glossa ad Hebr. II, 14 ( apud Lyranum), quam Beda (ibid) sumpsit ex August., Serm., 130, n. 2 (L. 38, 726) ; et II De peccator, meritis etc. c. 31, n. 51 (L. 44, 181) Quar. — 2. F. « nostra ». — 3. Quar. « eripuit ». — 4. Glossa ad Hebr., II, 11, apud Lyranum. Quar. — 5. F. «animam ». — 6. Quar. « quoque ». — 7. Quar. « converso » SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 582 solvit. Unde peccata justorum qui fuerunt ante adventum, in sustenta­ tione Dei fuisse usque ad Christi mortem, dicitArosTOLus (Rom., m, 26), ad ostensionem ejus justitiee in hoc tempore. Ecce ex parte expositum est quomodo et quid Christus per mortem nobis meruit et impetravit. Si solus Christus debeat dici redemptor, ut SOLUS DICITUR MEDIATOR. 8. —■ Unde ipse vere dicitur mundi redemptor, Dei et hominum1 mediator. Sed mediator in Scriptura dicitur solus Filius2 ; redemptor vero aliquando etiam Pater vel Spiritus sanctus ; sed hoc propter usum potestatis, non propter exhibitionem humilitatis et obedientiæ. Nam secundum potes­ tatis simul et obedientiæ usum Filius proprie dicitur redemptor, quia et in se explevit per quæ justificati sumus, et ipsam justificationem est ope­ ratus potentia Deitatis cum Patre et Spiritu sancto. Est igitur redemptor, inquantum est Deus, potestatis usu, et inquantum homo, humilitatis effectu. Et sæpius dicitur redemptor secundum humanitatem, quia secundum eam et. in ea suscepit et implevit illa sacramenta quæ sunt causa nostræ redemptionis. Proprie igitur Filius dicitur redemptor. DE MEDIATORE. 9. — Qui solus dicitur mediator, non Pater vel Spiritus sanctus. De quo Apostolus (Z Tim., n, 5) : Unus mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus, idest, per hominem, quasi in medio, arbiter est ad componendam pacem, idest ad reconciliandum homines Deo. Hic est arbiter quem J ob desiderat3 (ix,33) : « Utinam esset nobis arbiter»! (August. in Ps. 103, serm. 4, n. 8 ; L. 37, 1383). « Reconciliati enim sumus Deo, ut ait Apostolus (Rom., v, 10), per mortem Christi ». Quod non sic intelligendum est, quasi nos ei sic reconciliaverit Christus, ut inceperit1 amare quos oderat, sicut reconciliatur inimicus inimico, ut deinde sint amici qui ante9 se oderant ; sed jam nos diligenti Deo reconciliati sumus. Non enim ex quo ei reconciliati sumus per sanguinem Filii, nos cœpit diligere, sed ante mun­ dum, priusquam nos aliquid essemus (August, in Joan., tr. 110, n. 6 ; L. 35, 1923). Quomodo igitur diligenti nos Deo sumus reconciliati ? Propter peccatum cum eo habebamus inimicitias, qui habebat erga nos caritatem, etiam cum inimicitias exercebamus adversus eum operando iniquitatem (August, ibid.). Ita ergo inimici eramus Deo, sicut justitiee sunt inimica peccata. Et ideo, remissis peccatis, tales inimicitiæ finiuntur, et reconcilia­ mur9 justo quos ipse justificat (August., XIII De Trin., c. 16, n. 21 ; L. 42, 1030). Christus ergo dicitur mediator, eo quod medius inter Deum et homines, ipsos reconciliat7 Deo. Reconciliat autem, dum offendicula hominum tollit ab oculis Dei, idest dum peccata delet quibus Deus offendebatur et nos inimici ejus eramus. 10. — Sed cum peccata deleat non solus8 Filius, sed et® Pater et Spi­ ritus sanctus, quorum deletio est nostra ad Deum reconciliatio, quare solus Filius dicitur mediator ? Nam de Patre legitur quod reconcilia­ verit sibi mundum. Ait enim Apostolus (II Cor., v, 19) : Deus erat in Christo mundum sibi reconcilians. Cum igitur reconciliet, quare non dicitur mediator ? 1. Quar. « hominumque ». — 2. I ad Tim., n, 5 ; Gal. m, 20 ; Is., xli, 14. — 3. F. ad. « dicens ». — 4. Quar. « inciperet ». — 5. F. om. « ante ». — 6. Quar. « reconcilian­ tur». — 7. Ed. « reconciliavit ».— 8. Ed. « non solum Deus ». — 9. F. om. « et ». DISTINCTIO XIX 583 Quia nec medius est inter Deum et homines, nec in se habuit ilia sacra­ menta quorum fide et imitatione justificamur1, idest reconciliamur2 Deo. Reconciliavit igitur nos tota Trinitas virtutis usu, scilicet dum peccata delet ; sed Filius solus impletione obedientiæ, in quo patrata sunt secun­ dum humanam naturam per quæ credentes et imitantes justificantur. Secundum quam naturam sit mediator. 11. — Unde et mediator dicitur secundum humanitatem, non secun­ dum Divinitatem. Non est enim mediator inter Deum et Deum, quia tantum? unus est Deus ; sed inter Deum et hominem, quasi inter duo extrema, quia medius esse non potest nisi inter aliqua (August., in ep. ad Gal., n. 24 ; L. 35, 2122). Mediator est igitur inquantum homo ; nam inquantum Deus non mediator, sed æqualis Patri est, hoc idem quod Pater, cum Patre unus Deus. Mediat ergo inter homines et Deum Trinitatem secundum hominis naturam in qua suscepit illa per quæ reconciliamur Deo Trinitati ; et secundum eam­ dem habet aliquid simile Deo et aliquid simile hominibus : quod media­ tori congruebat, ne per omnia similis hominibus longe esset a Deo, aut per omnia Deo similis longe esset ab hominibus, et ita mediator non esset. Verus igitur mediator Christus inter mortales peccatores et immortalem justum, apparuit mortalis cum hominibus, justus cum Deo, per infirmi­ tatem propinquans nobis, per justitiam Deo. Recte igitur mediator dictus est, quia inter Deum immortalem et hominem mortalem est Deus et homo4, reconcilians hominem Deo, intanlum mediator, inquantum est homo ; inquantum autem Verbum, non est medius, quia unus cum Patre Deus5. Si ergo Christus secundum vos, o hæretici, unam tantum habet naturam, unde medius erit ? Et® nisi ita sit medius, ut Deus sit propter naturam Divinitatis, et homo propter humanitatis naturam ; quomodo in eo humana reconciliantur divinis7 ? Nam ipse veniens prius in se humana sociavit divinis per utriusque naturæ conjunctionem in una persona. Deinde omnes fideles per omnia reconciliavit Deo, dum sanati sunt ab impietate, quicumque humilitatem Christi credendo dilexerunt, et dili­ gendo imitati sunt. SUMMATIM INTELLIGENTIÆ PR7EMISSA PERSTRINGIT. Ecce hic aliquatenus insinuatur, quare Christus solus dicitur mediator Dei et hominum ; et secundum quam naturam mediet, scilicet huma­ nam ; et cui mediet, scilicet Deo Trinitati. Trinitati enim nos reconciliavit per mortem, per quam etiam nos redemit a servitute diaboli. Nam, ut Petrus ait, (I Ep., i, 18-19) non corruptibilibus auro vel argento redempti sumus, sed pretioso sanguine Agni immaculati. Ί. Quar. « justificemur ». — 2. Quar. « reconciliemur ». — 3. Quar. om. » tantum ». — 4. Quar. « Deus homo ».— 5. Quæ præcedunt, secundum sensum, retentis pluribus verbis, Magister contraxit ex August., X Confess., c. 42 ct 43, n. 67 ac 68 (L. 32, 807 et seq.) Inveniuntur etiam in Glossa ad I Tim., ii, 5, apud Lyranum. Cfr. Acgust., i de Consnsu Evangelist. c. 35, n. 53 (L. 34, 1069). Quar. — 6. Quar. om. «et». — 7. Quæ præcedunt sumpta esse videntur ex Vigilio Tarsensi, lib. V. Contra Eutycheten, u. 15 (L. 62, 145). Quar. 584 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM DIVISIO TEXTUS 12. — « Nunc igitur quæramus etc. » (1) Postquam determinavit Magister de merito Christi secun­ dum quod ordinatur ad bonum consequendum sibi et nobis, hic determinat de merito ipsius secundum quod ordinatur ad remotionem mali in nobis. Ipse enim in se neque1 subjectus est culpae neque debitor est pœnæ. Dividitur autem in partes duas. In prima ostendit quomodo per passionem Christi liberamur a malis ; in secunda de causa passionis Christi, d. 20 ibi2 : « Si vero quæritur etc. » Prima in duas. Primo ostendit quomodo per meritum passio­ nis Christi sumus liberati a malo. Secundo determinat de his quæ dicuntur de Christo ratione hujus liberationis, ibi : « Unde et’ ipse vere dicitur.... » (8) Prima in duas. Primo* ostendit quomodo per Christi passionem liberati sumus a malo culpæ et a potestate instigantis ad cul­ pam, scilicet dæmonis. Secundo ostendit quomodo per dictam passionem sumus liberati a malo pœnæ, ibi : « A pœna redemit. A qua pœna etc. » (6). Circa primum duo facit. Primo ponit intentum. Secundo exequitur propositum, ibi : « Sed quomodo a peccatis... » (2) Circa quod duo facit. Primo prosequitur modum quo per Christi passionem et mortem liberati sumus a peccato. Secundo quo­ modo sumus liberati a potestate diaboli, ibi : « Et a diabolo liberamur5. » (3) Circa quod tria facit. Primo ostendit quantum ad quid libe­ rati sumus a potestate diaboli. Secundo exponit modum libe­ rationis, ibi : « Unde Augustinus causam et modum... » (4). Tertio quod hoc fieri non poterat nisi per Deum et hominem ibi : « Factus est igitur homo mortalis » (5). «Et a pœna redemit6 etc. » (6) Hic ostendit quomodo sumus liberati a pœna per Christi passionem. Circa quod duo facit. Primo ostendit a qua pœna nos liberavit. Secundo modum libe­ rationis, ibi : « Peccata quoque nostra... » (7). « Unde ipse vere mediator dicitur. » (8) Hic determinat de his quæ dicuntur de Christo ratione dictæ liberationis : et circa hoc7 duo facit. Primo ostendit8 quare dicatur redemptor ; secundo quare dicatur mediator, ibi : « Qui solus dicitur media­ tor. » (9) Circa quod tria facit. Primo ostendit rationem quare dicitur mediator. Secundo ostendit quod ipse solus est mediator, non Pater vel Spiritus sanctus, ibi : «Sed cum peccata deleat... » (10) Tertio ostendit secundum quam naturam ipse sit mediator, ibi : « Unde et mediator dicitur... » (11) 1. Ed. « nec ». — 2. α ad. « determinat d. 20 ibi » ; ed. om. « ibi ». — 3. Ed. om. « et ». — 4. β « In prima ». — 5. Paulo post initium sententiæ. — 6. In fine sententiæ praecedentis. » — 7. ζ « quod », omisso « et ». — 8. α ad. « rationem ». 585 DISTINCTIO XIX, ART. I Hic quæruntur quinque. Primo, utrum per passionem Christi simus1 liberati a pec­ cato. Secundo, utrum per ipsam2 simus liberati a potestate diaboli. Tertio, utrum per ipsam simus liberati a pœna. Quarto, utrum ratione illius liberationis, [Christus3] dicendus sit redemptor. Quinto, utrum eadem ratione sit mediator. ARTICULUS I Infra Expos, textus ; III, q. 49, a. 1 ; q. 69, a. 1, ad 2 et 3 ; Compend., c. 239 ; Symb. a. 4. Quæstiuncula I 13. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod PER PASSIONEM CHRISTI NON SIMUS LIBERATI A PECCATO. 1. Christus enim non est passus secundum divinam naturam sed secundum humanam. Sed peccata delere solius est Dei, ut patet Is., xliii, 25, quia ipsius solius est gratiam dare per quam delentur peccata. Ergo per passionem Christi, peccata nostra deleri non potuerunt. 2. Praeterea. Corporale non potest agere in spirituale. Sed passio Christi fuit quoddam corporale. Ergo non potuit agere in animas nostras ad delenda peccata. 3. Praeterea. Liberatio a peccato dicitur esse justificatio. Sed hæc attribuitur resurrectioni. Rom., iv, 25 : « Resurrexit enim propter justificationem nostram. Ergo liberatio a peccato non debet attribui passioni, sed resurrectioni. 4. Praeterea. Sicut passio Christi excitat in nobis caritatem, ita et alia beneficia Dei, quia ipse nobis temporalia et spiri­ tualia bona tribuit. Similiter etiam sanctorum exempla nos ad caritatem excitant. Et tamen non dicitur quod per omnia bene­ ficia Dei a peccato liberemur. Ergo neque debet dici quod per passionem liberamur4 a peccato quia nos ad caritatem excitat, ut dicit Magister. (2) 5. Præterea. Sicut habemus fidem de passione, sic et5 habemus fidem de creatione mundi. Et tamen non dicitur quod per bona creationis a peccatis6 mundemur, quamvis fides corda purificet, ut dicitur Act., xv, 9. Ergo videtur quod nec etiam ista 1. αζ hic et infra « sumus ». —■ 2. β ed. « ipsum ». — 3. αβγδζ om. " Christus ». — 4. Ed. « liberemur ». — 5. α om. « et », ed. « etiam ». — 6. Ed. « peccato >. 586 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM ratione dicendum sit quod per passionem a peccato1 liberati simus2, ut dicit Magister (1). 14. — SED CONTRA. Apoc., i, 5 : « Lavil nos a peccatis nostris in sanguine suo. » Sanguinem autem in passione fudit. Ergo per passionem a peccatis nos liberavit. 15. — Præterea. Signum respondet signato. Sed ritus veteris legis fuit signum et figura Christi. Cum igitur in veteri lege non fuerit sine effusione sanguinis remissio, ut dicitur Hebr., ix, 22, nec peccatorum remissio fit nisi per sanguinis Christi effusionem. Quæstiuncula II 16. — ULTERIUS. Videtur quod Christi mortem deleta sint. non omnia peccata per 1. Nullus enim damnatur nisi pro peccato. Sed multi post Christi passionem damnantur. Ergo non quidquid culparum erat, delevit. 2. Præterea. Quod semel deletum est, ulterius deleri non potest. Sed peccata præcedentium patrum deleta erant et quan­ tum ad actualia per poenitentiam, et per circumcisionem quan­ tum ad originale. Ergo per Christi passionem non omnia peccata humani generis deleta sunt. 3. Præterea. Peccatum non potest deleri antequam fiat, quia tunc nunquam fieret. Sed multa peccata facta sunt post Christi passionem. Ergo non omnia peccata delevit. 4. Præterea. Poenitentia et baptismus et alia bona opera nobis indicuntur ad peccatorum remissionem. Hoc autem non esset, si omnia peccata per mortem Christi deleta essent. Ergo videtur quod non omnia deleta fuerunt. 5. Præterea. Eorum quæ sunt æqualîa, unum non destruit alterum. Sed quantum bonum fuit passio Christi ex parte pa­ tientis, tantum malum fuit occisio ipsius ex parte occidentium, quia occidebatur Deus qui erat infinitum bonum. Ergo videtur quod illud peccatum per Christi mortem expiari non potuit. 17. — SED CONTRA. Coloss., u, 13 : « Vivificavit nos cum illo, donans nobis omnia delicia. » Sed donare delicta est debita3 demittere. Ergo per Christum omnia peccata sunt dimissa. 18. — Præterea. Passio Christi, quantum in se est, se habet 1. Ed. « peccatis ». — 2. αβζ « sumus », contra yâ et ed. — 3. α « delicta », ed. « re­ mittere peccata ». DISTINCTIO XIX, ART. I 587 æqualiter ad omnia peccata delenda. Si ergo aliqua peccata non delevit, nulla delevit : quod absurdum est. Solutio I 19. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod delere peccatum dicitur dupliciter. Uno modo formaliter, sicut albedo dicitur delere nigredinem per hoc quod advenit in subjecto ; et sic gratiæ est delere pecca­ tum. 20. — Alio modo dicitur effective. Ei hoc contingit tripliciter, secundum tria genera causæ efficientis. Dicitur enim1 efficiens uno modo perficiens effectum, et hoc est principale agens inducens formam. Et sic Deus solus peccatum delet, quia ipse solus gratiam infundit. 21. — Alio modo dicitur efficiens, disponens materiam ad reci­ piendum formam. Et sic dicitur peccatum delere ille qui meretur peccati deletionem, quia ex merito efficitur aliquis dignus quasi materia disposita ad recipiendum gratiam, per quam peccata deleantur2. Hoc autem contingit dupliciter : vel sufficienter, vel insufficienter. — Sufficienter quidem disposita est materia, quando fit necessitas ad formam. Et similiter sufficienter aliquis per meritum disponitur ad aliquid, quando illud sibi efficitur debi­ tum ; et hoc est meritum condigni. Et sic nullus homo neque sibi neque alteri potest gratiam mereri vel peccati deletionem. Sibi non, quia antequam gratiam habeat, non est in statu merendi, ut patet ex prædictis3. Aliis non, quia actio unius non sufficienter potest in alterum transire nisi inquantum habet aliquam communitatem cum illo, quæ potest esse vel per communionem in natura vel per conjunctio­ nem affectus. Sed prima conjunctio est essentialis, secunda autem accidentalis. Purus autem homo non potest in naturam, quia, ut supra (d. 18, q. 2, a. 6, sol. 1) dictum est, est inferior quam natura. Et ideo non potest actio ejus in alium hominem transire secundum quod conjungitur ei in natura, sed solum quantum ad conjunc­ tionem affectus, quæ est conjunctio accidentalis. Et propter hoc non potest sufficienter mereri, sed ex congruo. 22. ■— Solus autem Christus aliis potest sufficienter mereri quia in naturam potest, inquantum Deus est, et caritas sua quodammodo infinita est, sicut et gratia, ut supra (d. 13, q. 1, a. 2, sol. 2) dictum est. In hoc autem pro tota natura meruit 1. Ed. ad. « causa ». — 2. αζ « delentur ». —- 3. Ed. « dictis ». 588 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM in quo debitum naturæ, scilicet mortis quæ pro peccato ei debebatur, exsolvit ipse peccatum non habens ; ut sic non pro se mortem solvere teneretur, sed pro natura exsolveret1. Unde satisfaciendo pro natura tota, sufficienter meruit deletionem2 peccatorum aliis qui peccata habebant. 23. ■—■ Terlio modo dicitur agens instrumentale. Et hoc modo sacramenta peccata delent, quia sunt instrumenta divinæ misericordiæ salvantis. 24. — AD PRIMUM igitur3 dicendum quod ea quæ hominis erant, Christus4 supra hominem faciebat, secundum quod ejus actio habebat virtutem ex divino consortio, ut supra dictum est. Et· ideo quamvis passio esset ejus secundum quod homo, tamen per passionem peccata delevit, sicut per tactum5 corporalem leprosum mundavit. 25. — Ad secundum dicendum quod quamvis esset passio in corpore, tamen erat in spiritu acceptare passionem. Et ideo per passionem meruit spirituum nostrorum emundationem. 26. — Ad tertium dicendum quod Christus est unius naturæ nobiscum ; unde ejus actio in nos est aliquo modo univoca, idest similitudinem habens cum effectu. Quamvis autem in justi­ ficatione peccata deleantur, tamen justificatio6 nominat illam mutationem de culpa in gratiam secundum terminum ad quem ; peccati autem deletio secundum terminum a quo. Et ideo attribuitur peccati deletio morti quæ vitam passi­ bilem, vitæ peccatrici similem in poena, a Christo ademit ; justificatio autem, resurrectioni per quam nova vita in Christo inchoata est. Et hoc est quod Apostolus dicit, Rom., iv, 25, quod « resur­ rexit propter nostram justificationem et traditus est propter nostra delicta ». 27. ■— Ad quartum dicendum quod Christus, inquantum nobis influxit per meritum, dicitur caput nostrum, ut supra d. 13, dictum est. Ex capite autem non recipitur influxus in membris divisis, sed in membris conjunctis capiti, quantumcumque caput in7 se sit sufficiens ad influendum. Unde quam­ vis meritum Christi sit sufficiens ad delendum peccata, tamen ad efficientiam deletionis requiruntur ea quæ capiti conjun­ gunt8. Hujusmodi autem sunt fides et caritas. Et ideo Magister assignat fidem® et caritatem quasi causas efficientiæ deletionis culpæ ; causam tamen sufficientia: 1. Ed. « solveret ». — 2. Ed « peccatorum remissionem ». — 3. δ ed. « ergo ». — 4. aom. « Christus ». — 5. Ed. « contactum ». — 6. α « illa ». — 7. Ed α ex » — 8. α « sunt conjuncta » ; « conjunguntur » ; ζ « uniuntur ». — 9. Ed. ad. passionis ». DISTINCTIO XIX, ART. I 589 assignat in hoc quod dicit quod mors Christi est verum sacrifi­ cium, per quod peccata delentur. (3) 28. —■ Unde quamvis ex aliis divinis1 beneficiis et sanc­ torum exemplis caritas excitetur, non tamen conjungit merito sufficienti ad culpæ deletionem inquantum ex illis2 excitatur, sed inquantum excitatur ex3 passione Christi. Et4 similiter dicendum ad quintum de fide. Solutio II 29. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod ad hoc quod aliquid in alterum effectum inducere possit, duo requiruntur : unum5 ex parte ipsius6 ut scilicet7 habeat virtutem sufficientem ad inducendum illum effectum ; alterum ex parte recipientis, ut scilicet sit dispositum ad suscipiendum actionem agentis. 30. — Ex parte autem ipsius Christi8 qui nobis meruit dele­ tionem peccatorum, invenitur sufficientia ad delendum omnia nostra peccata ex duobus : scilicet ex actione, in qua meritum consistit, quæ agit in vi9 divina, eo quod est actio Dei et homi­ nis, ut dictum est ; et ex hoc habet infinitam in merendo effi­ caciam ; —· et iterum ex eo quod passio abstulit, scilicet animam Deo unitam quæ etiam habebat infinitum valorem ex hoc quod est Deo unita ; et ex hoc est infinita efficacia in satisfa­ ciendo. 31. ·— Ex parte autem nostra requiritur ut nos præparemus ad meriti Christi effectum in nobis suscipiendum per fidem intel­ lectus et caritatem affectus et per imitationem Operis : quod qui­ dem non contingit in omnibus. Et ideo quoad sufficientiam satisfactionis et meriti, omnia peccata per Christi passionem deleta sunt, non autem quantum ad efficientiam. 32. — AD PRIMUM igitur10 dicendum quod in illis qui dam­ nantur, est indispositio ad recipiendum effectum meriti Christi ; unde ex hoc contingit quod eorum peccata non delentur, non ex insufficentia meriti passionis Christi. 33. — Ad secundum dicendum quod etiam in sanctis qui fuerunt ante incarnationem, habuit effectum passio Christi, inquantum fidem habebant passionis ipsius per quam justificabantur. Quia autem passio nondum erat in rerum natura, sed in 1. ζ « ex his beneficiis ». — 2. Ed. « eis ». — 3. α « a. ». —· 4. Ed. om. « et ». — 5. β ad. « scilicet ». — 6. Ed. « agentis ». — 7. Ed. om. « ut » et ad. hic « quod ». — 8. P. om. « agentis. Ex parte autem ipsius Christi » — 9. βγ « ex vi » ; ed. « ut ». — 10. δ ed. « ergo ». 590 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM fide eorum, inquantum personali actione in Christum credebant · ideo illa justificatio qua per fidem passionis Christi justifica­ bantur, non se extendebat nisi ad removendum personale impedimentum, non autem ad removendum impedimentum naturæ. Et propter hoc ipsi quidem a peccato mundabantur, sed paradisi januam non intrabant, quia nondum erat amotum impedimentum naturæ. 34. — Ad tertium dicendum quod passio Christi quantum ad sufficientiam potest delere peccata etiam antequam fiant, sed efficientia deletionis non est nisi postquam aliquis a peccato commisso avertitur ; sicut medicina sufficiens ad sanandum paratur interdum etiam1 antequam aliquis infirmetur, sed non sanatur per ipsam actu, nisi postquam2 infirmus fuerit. 35. — Ad quartum dicendum quod baptismus, poenitentia et alia sacramenta exiguntur ad deletionem peccatorum, sicut instrumentaliter agentia ad deletionem culpæ ; unde agunt in virtute dominicæ passionis et ipsam passionis virtutem quo­ dammodo in nos transfundunt. 36. — Ad quintum dicendum quod quamvis ille qui occide­ batur esset Deus, non tamen cognoscebant occisores ipsum esse Deum, quia « si cognovissent, nunquam Dominum gloriæ cruci­ fixissent », I Cor., n, 8 ; unde eorum peccatum ex ignorantia minuitur, quamvis non ex toto excusetur. Et etiam quamvis habeant æqualitatem eorum peccatum et meritum Christi secundum quid, scilicet quantum ad objec­ tum actus — quia vitam corporalem quam Christus carita­ tive dedit, illi nequiter extinxerunt — ; non tamen habent æqua­ litatem quantum ad molivum3, quia multo major fuit caritas ex parte Christi animam ponentis quam nequitia ex parte illo­ rum qui animam illam nequiter extorserunt, et iterum bonum est efficacius quam malum quod non nisi virtute boni agit, ut dicit Dionysius 4 cap. De divinis nominibus, (n. 31-32 ; G. 3, 731). ARTICULUS II III, q. 48, a. 4 ; q. 49, a. 2 ; Hebr., c. 2,1. 4. 37. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christi passionem non simus4 a diabolo liberati. per 1. Libertas enim in hoc consistit quod cogi non potest. Sed sicut nunc liberum arbitrium cogi non potest a diabolo, ita nec5 1. Ed. om. « etiam ». — 2. a « priusquam ».— 3. Ed. « modum ».— 4. a « sumus > — 5. α ad. « et ». DISTINCTIO XIX, ART. II 591 ante Christi passionem. Ergo passio Christi non liberavit nos a potestate dæmonis. 2. Præterea. Diabolus non habuit potestatem in res ipsius Job nec1 in carnem ejus, nisi cum accepit eam a Deo. Sed modo etiam accepta potestate a Deo, potest homines affligere et2 in rebus et in personis. Ergo in nullo sumus modo magis liberi ab ejus potestate quam ante. 3. Præterea. Ante passionem Christi, dæmon non aliter hominibus nocebat, nisi tentando quantum ad animas3 et vexando quantum ad corpora. Sed hoc etiam quotidie facit. Ergo in nullo ejus virtus est diminuta. 4. Præterea. Illi proprie sub servitute diaboli detinentur qui ipsi servitutem latriæ impendunt. Sed adhuc hodie sunt multi idololatrae. Ergo humanum genus non est liberatum a servitute diaboli. &. Præterea. Apostolus dicit, II Tim., nx, 1,2, quod « in novis­ simis diebus instabunt tempora periculosa, et erunt homines seipsos amantes, etc. » ; et etiam tempore Antichrist! magis praevalebit quam nunquam fecerit. Ergo videtur quod per passionem Christi non sit virtus dæmonis extincta. 38. — SED CONTRA. Joan., xii, 31, Dominus dixit instante passione : « Princeps hujus mundi ejicietur foras. » Ergo per passionem Christi sui principatus dominium amisit. 39. —- Præterea. Victoris est adversarium4 a potestate dominii ejicere. Sed Christus per passionem victor fuit. Apoc., v, 5: « Ecce® vicit leo de tribu Juda. » Ergo potestatem dæmonibus abstulit. 40. — Præterea. Diabolus per peccatum homini dominatur. Sed Christus per passionem homines a peccato liberavit. Ergo et a potestate dæmonis. 41. — RESPONSIO. Dicendum quod potestas dæmonis in duobus consistit, scilicet in impugnando, et delinendo devictos. Ex eo autem quod quis impugnatur, nondum servus factus est, sed ex eo quod victus est, ut patet II Pelr., n, 19. Devicerat aptem diabolus lotum genus humanum in primis parentibus et eis dominabatur, dum eos ad hoc secundum suum votum deduxerat ut nullus paradisi januam introiret. Devincit etiam unumquemque singulariter, dum eum ad peccatum inclinat, quia « qui facit peccatum, servus est peccati », Joan., viii, 34. 42. — Potestatem igitur diaboli qua victos detinet, Christus per 1. Ed. « neque ». — 2. Ed. om. « et ». — 3. Ed. « animam ». — 4. α adt « suum ». — 5. Ed. om. « ecce ». 592 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM passionem ex toto amovit quantum ad sufficientiam, quamvis1 non quantum ad efficientiam nisi in illis2 qui vim passionis suscipiunt per fidem et3 caritatem et sacramenta ; et per hoc dicitur dominium diaboli evacuasse. 43. — Sed potestatem qua impugnat, non ex toto evacuavit, sed debilitavit, dum ipsum hostem vicit, et dum4 hominibus auxilia multa ad resistendum tribuit, sicut sacramenta, gratiam abundantiorem et alia hujusmodi. 44. — AD PRIMUM igitur dicendum quod quamvis ante passionem Christi non posset cogere liberum arbitrium, sicut nec modo, tamen poterat magis inclinare, inquantum homo erat debilior ad resistendum. 45. — Ad secundum dicendum quod hoc quod homines in rebus et personis affligit, vel est ex merito culpæ ipsorum, vel ad probationem ipsorum® justorum et exercitium patientiae ipsorum ; et non est ex insufficientia passionis Christi. 46. — Ad tertium dicendum quod quamvis modo tentet sicut et ante, non tamen ita de facili superat, inquantum homo plura remedia habet. 47. — Ad quartum dicendum quod hoc quod idololatra' adhuc sub servitute daemonis manent, contingit ex hoc quod auxilia quæ sunt ex passione Christi, accipere negligunt. 48. — Ad quintum dicendum quod multitudo malorum qui erunt in ultimis temporibus, non erit ex hoc quod virtus passio­ nis Christi deficiat, sed quia armaturam Dei qua armati sunt per passionem Christi abjicient vel® contemnent, quia « refrigescet caritas multorum » Mat. xxiv, 12 ; et ideo non est mirum, si devincantur. ARTICULUS III Quæstiuncula I III, q. 48, a. 6, ad 3 ; q. 49, a. 3 ; Symbol., a. 4. 49. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod PER PASSIONEM CHRISTI NON SUMUS LIBERATI A PŒNA ÆTERNA. 1. Pœna enim æterna est pœna inferni. Sed « in inferno nulla est redemptio'1 ». Igitur a pœna æterna passio Christi non liberat. 2. Præterea. Si Christus non fuisset passus, nullus in infer1. Ed. « licet ». — 2. F. « aliis ».— 3. Ed. om. « et ». — 4. Ed. om. « dum ». — 5. Ed. om. « ipsorum ». — 6. a « et ». — 7. vu Respons. officii Defunctorum. DISTINCTIO XIX, ART. Ill ! ' 593 num ivisset, nisi mortaliter peccasset. Sed nunc etiam1 Christo passo, solum mortaliter peccantes in infernum vadunt. Ergo passio Christi2 non liberavit nos a pœna æterna. 3. Præterea. Pœna quæ finiri potest, æterna non fuit. Sed pœna a qua Christus homines liberavit, finita est. Ergo a pœna æterna non liberavit. 50. — SED CONTRA. Peccatum est causa mortis æternæ. Sed Christus liberavit3 a peccato. Ergo et a pœna æterna. 51. — Præterea. Zach., ix, 11 : « Tu autemi in sanguine testamenti eduxisti vinctos5 de lacu, etc. » Quæstiuncula II 52. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON LIBERAVIT NOS A PŒNA TEMPORALI. 1. Quia adhuc pro peccatis pœna temporalis injungitur pœnitentibus. Ergo ab ea per Christum liberati non sumus. 2. Præterea. I Petr., π, 21 : « Christus passus est pro nobis, vobis6 relinquens exemplum, ut sequamini vestigia ejus. » Hoc au­ tem non est nisi patiendo. Ergo Christus per suam passionem nos obligavit ad patiendum poenam temporalem, magis quam ab ea liberavit. 3. Præterea. Per resurrectionem mortuorum liberamur ab omni pœna temporali. Sed etiam si Christus non fuisset passus, mortui resurgerent, quia resurrectio mortuorum est articulus fidei. Ergo passio Christi non liberat nos a pœna temporali. 4. Præterea. Posita causa sufficienti ponitur effectus. Sed adhuc in illis qui vim passionis Christi omnibus modis in se excipiunt, manet temporalis pœna. Ergo passio Christi non libe­ rat a pœna temporali. z 53. — SED CONTRA. Per claves Ecclesiæ remittitur pœna temporalis. Sed claves Ecclesiæ virtutem habent a passione Christi. Ergo per passionem Christi tollitur pœna temporalis. 54. ■—Præterea. Deus non punit bis in idipsum : Nahum, i, 12. Sed Deus posuit in Christo iniquitates omnium nostrum, dum « ipse dolores nostros portavit ». Is., liii, 4. Ergo nos a pœna temporali per suam passionem liberavit. 1. ζ om. « etiam ». — 2. βγ om. « Christi ». — 3. a ad. ~ nos ». — 4. ζ « vero ». — 5. ζ « me ». — 6. ζ om. « vobis. 594 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Solutio I 55. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod pœna æterna dicitur per oppositum ad vitam aeternam ; unde poena per quam vita æterna privatur1, dicitur pœna æterna. Homo autem vitam, aeternam amittere potest dupliciter : scilicet per peccatum naturæ, scilicet originale, cujus pœna est carentia visionis divinæ, et per peccatum personale actuale, scilicet mor­ tale. 56. — Pœnam igitur æternam, secundum quod ex peccato2 originali consequitur, omnes incurrerunt ; sed quidam secundum reatum tantum, sicut qui adhuc vivebant in carne ; quidam autem secundum experientiam illius pœnæ, sicut qui jam mortui erant. Similiter in3 pœnam æternam quæ debetur peccato actuali, non omnes incurrerant4, sed quidam vel quantum ad reatum tantum sicut existentes in mortali, vel quantum ad experientiam sicut damnati. 57. Christus igitur per passionem suam a pœna æterna quæ debetur originali quod omnes contrahunt, dupliciter absolvit : scilicet auferendo reatum quantum ad illos qui participes effi­ ciebantur redemptionis ejus et adhuc vivebant ; et auferendo pœnam quantum ad illos qui mortui erant, ab omnibus quidem quantum ad sufficientiam, sed quantum ad efficientiam ab illis in quibus nullum impedimentum® inveniebatur. 58. — Sed a pœna debita mortali actuali dupliciter absolvit : uno modo, præbendo auxilia6, ne aliquis reatum illius7 incurre­ ret ; alio modo etiam præbendo medicamenta quibus reatus posset auferri ab illis qui in se vim passionis ejus receperunt. Sed quod a pœna illa jam actualiter suscepta aliquis libe­ retur, esse non potest ; quia non est in statu viatoris ut gratiam suscipere possit et caritatem, per quam vis passionis Christi in homines transfunditur. 59. — AD PRIMUM igitur8 dicendum quod pœna æterna non solum dicitur pœna inferni in qua sunt damnati, a qua non potest esse redemptio, quia illi nec gratiam habent nec gratiæ capaces sunt, ut possit eis continuari passio Christi ; sed dicitur pœna æterna etiam pœna6 limbi, in qua10 erant sancti patres, a qua poterat esse redemptio propter gratiam et caritatem 1. Ed. « privantur ». ■— 2. Ed. om « peccato ». — 3. Ed. « etiam ». — 4. Ed. « incur­ rerunt ». — 5. Ed. om. « impedimentum ». — 6. α et ed. « auxilium », contra βγ8ζ. — Ί. β « ejus », ed. « illum ». — 8. Ed. « ergo ». — 9. Ed. om. « pœna ». — 10. Ed. « quo » DISTINCTIO XIX, ART. Ill 595 quæ in illis sanctis erat per quam eis passio Christi continua­ batur. 60. — Ad secundum dicendum quod quamvis illi qui peccant mortaliter post passionem Christi in infernum vadunt, tamen passio Christi poterat eos præservare a peccato et etiam sanare vulnus peccati in ipsis ; et ideo quantum in se est, a pœna infer­ nali liberat. 61. — Ad tertium dicendum quod pœna inferni dicitur æterna, tum quia in eo qui punitur non est virtus ad liberandum se a pœna illa, tum quia non est dispositio ut virtus libérans in eo effectum possit habere ; et ideo nullo modo terminari potest. 62. — Sed pœna limbi erat æterna inquantum deficiebat in punito virtus ad liberandum ; unde in æternum durasset, nisi liberatio affuisset, quamvis esset dispositio ad recipiendum effec­ tum liberantis, et ideo terminari poterat. 63. — Sed pœna purgatorii neutro modo est æterna, quia per virtutem gratiæ quam habet ille qui punitur, pœna illa purgat et terminatur purgatione completa. Solutio II 64. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod pœna temporalis dicitur per quam privatur aliquod bonum temporale, quia bonum temporale non est natum semper manere. Hæc autem temporalis pœna in homine est duplex. Quædam quæ universaliter in tota natura invenitur humana, sicut necessitas moriendi, passibilitas, inobedientia carnis ad spiritum et hujusmodi. Et hæc quidem pœna naturæ huma­ næ ex peccato originali debetur. Nihilominus hujusmodi1 ex principiis naturæ consequuntur gratia innocentiæ destitutæ. 65. — Has igitur pœnas per suam passionis pœnam Christus sufficienter ab omnibus exclusit, quamvis non efficaciter ab omnibus, scilicet illis qui ejus passionis participes non sunt ; nec tamen ita quod statim post passionem ab omnibus auferantur vel ita quod auferantur ab illis qui passionis ejus sacramentum2 percipiunt, statim post perceptionem sacramenti ; sed in fine mundi ab omnibus sanctis simul auferentur, quia istæ pœnæ naturæ debentur, in qua omnes unum sunt ; unde tunc non solum hominum, sed totius mundi natura per resurrectionem reparabitur, quia « et ipsa creatura liberabitur a servitute cor­ ruptionis in libertatem gloriæ filiorum Dei. » Rom., vni, 21. 66. — Aliæ vero3 pœnæ sunt quæ aliquibus hominibus spe­ cialiter infliguntur ; et hæ pœnæ dupliciter ad eos comparantur. 1. RA « hujus ». — 2. Ed. « sacramenta ». —· 3 Ed « autem ». r 1 596 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Uno modo ut vindicantes culpam, secundum quod culpa facit debitum hujus pœnæ. Et hoc modo Christus omnes istas poenas sua morte quantum ad sufficientiam abstulit, removendo causam. 67. — Sed ad hoc quod aliquis his pcenis quantum ad effi­ caciam liberetur, exigitur quod passionis Christi particeps fiat : quod quidem dupliciter contingit. Primo quidem per sacramentum passionis, scilicet baptismum, in quo consepelimur Christo in mortem, ut dicitur Rom., vi, 4, in quo divina virtus operatur salutem1 quæ inefficaciam nescit ; et ideo omnis talis pœna in baptismo tollitur. 68. — Secundo aliquis fit particeps passionis2 Christi per realem conformilalem ad ipsam3, quando scilicet cum4 Christo patiente patimur : quod quidem fit per poenitentiam. 69. — Et quia hæc conformatio fit per nostram operationem, ideo contingit quod est imperfecta et perfecta. — Et quando quidem est perfecta conformatio secundum proportionem ad reatum culpæ, tunc pœna totaliter tollitur, sive hoc sit in contri­ tione tantum, sive etiam sit in aliis partibus pœnitentiæ. — Quando autem non est perfecta conformatio, tunc adhuc manet obligatio ad aliquam poenam vel hic vel in purgatorio. Non tamen oportet quod sit conformatio ad passionem Christi secundum experientiam tantæ pœnæ ad quantam5 aliquis obligatur ex culpa, quia passio capitis in membra redundat ; et tanto plus, quanto est ei aliquis magis conjunctus per caritatem. Unde ex vi passionis Christi diminuitur quantitas debitæ pœnæ ; et secundum hoc dicitur has pœnas auferre, inquantum eas diminuit. 70. — Alio modo dictæ pœnæ comparantur ad eos quibus infliguntur, ut medicinæ, quia « pœnæ sunt medicinæ quædam » ut dicitur in II Eth., (j8 2. 1104”, 17 ; 1. 3 d.), vel sibi, inquantum scilicet præservant a culpa vel6 ad virtutem promovent ; vel aliis, inquantum scilicet est aliis exemplum, [ut7] unus pro aliis aliqua­ liter satisfaciat8. Et hoc modo per passionem Christi pœna tempo­ ralis non est neque totaliter ablata, neque diminuta, sed ma­ gis augmentata caritate crescente, quantum ad præsentem statum, in quo et peccare possumus et proficere nobis et aliis ; sed in futuro, quando erit terminus viæ, omnino pœna tolletur per virtutem passionis Christi. 71. — AD PRIMUM igitur9 dicendum quod pœna temporalis 1. NVPF. « divina virtus quæ inefficaciam nescit, operatur salutem », Nicolai pro­ prio marte mutavit sententiam. — 2. Ed. om. « passionis ». — 3. Ed. « ipsum ». ■— 4. Ed. « scilicet inquantum », om. « cum ». — 5. ζ « quam ». — 6. Ed « seu ». — 7. αβγδζ et ». — 8. αδ « satisfacit ». — 9. β ed. « ergo ». DISTINCTIO XIX, ART. IV fc‘11 I 597 injungitur —■ vel ut satisfacloria ; et hoc fit ut aliquis passioni Christi per imitationem conformetur, unde ubi est conformitas per sacramentum baptismi, non injungitur aliqua pœna satisfactoria —· vel etiam injungitur ui medicina præservans vel promovens, et non tamquam debita. Et per hoc patet etiam solutio ad secundum. 72. — Ad tertium dicendum quod sicut causalitas justifica­ tionis attribuitur resurrectioni quantum ad terminum ad quem, passioni autem quantum ad terminum a quo ; ita glorificationis causalitas attribuitur resurrectioni quantum ad gloriam quæ dabitur, sed passioni quantum ad pœnalitates quæ tolluntur. 73. — Ad quartum dicendum quod in causis quæ agunt ex ordinatione sapientiæ, non est necessarium quod posita causa statim ponatur effectus ; sed tunc effectus ponitur, quando sapientiæ ordo requirit. Et taliter agit passio Christi. \ a < » ! , ARTICULUS IV Quæstiuncula I ΙΠ, q. 48, a. 4 ; a. 6, ad 3 ; Rom.t c. 3,1. 3. 74. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod RATIONE PRÆDICTÆ LIBERATIONIS CHRISTUS NON DEBEAT DICI Redemptor. 1. Redemptio enim emptionem significat iteratam. Sed Christus nos nunquam alias emerat. Ergo nec redimere dicendus est ex hoc quod nos liberavit. 2. Præterea. Nullus quod suum est emit, nisi forte solvendo pretium ei qui injuste detinebat. Sed diabolus injuste nos detinebat ; ei autem Christus proprii sanguinis pretium non solvit. Ergo nullo modo nos redemit. 3. Præterea. Ab eo qui aliquid usurpavit, non oportet quod suum est emere, sed violenter auferre, si facultas adsit. Sed Christo nos liberandi de potestate diaboli facultas non defuit. Ergo non liberavit nos per modum emptionis. " « 75. — [SED1] CONTRA2. Apoc., v3, 9, « Redemisti nos Deo* in sanguine tuo », dicitur Christo8. Ergo® ipse est redemptor. 76. — Præterea. Ubicumque est aliqua commutatio, ibi videtur emptio. Sed in passione Christi fuit quædam commutatio ; quia accepit mortem et largitus est vitam. Ergo fuit ibi emptio. 1. ayS om. « sed ». — 2. RAN. ad. « dicitur Christo », et om. infra ; P. « dicitur de Christo ». — 3. αβγδζ « iv ». — 4. δ « Domine ». — 5. F. « et dicitur de Christo ; ζ « dicitur Christus ». — 6. αγ « igitur ». 598 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Quæstiuncula II III, q. 48, a. 5. 77. — ULTERIUS. ATdetur Redemptor. QUOD NON SOLUS Filius SIT dicendus 1. Ejus enim est redimere cujus est pretium dare. Sed Deus Pater dedit nobis Filium in pretium redemptionis Gal., iv, 4 : « Misit Deus Filium suum... factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret. » Ergo Deus Pater redemit. 2. Præterea. Ejus est redimere ab hoste cujus est hostem vincere. Sed Christus per potentiam quam habet simul cum Patre, hostem qui nos detinebat vicit. Ergo Pater nos redemit. 3. Præterea. Omne nomen significans1 effectum in creatura, est commune totius Trinitatis2. Sed redemptor est hujusmodi3. Ergo etc. 78. — SED CONTRA. Redempti sumus per passionem Christi : I Pelr., i, 18 : « Redempti estis pretioso sanguine Agni etc. » Sed solus Filius passus est. Ergo solus ipse4 nos redemit. 79. — Præterea. Ad hoc incarnatus est, ut nos redimeret. Solus autem Filius incarnatus est. Ergo ipse solus5 est redemptor. Solutio I 80. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod per peccatum primi parentis lotum humanum genus alie­ natum erat a Deo, ut dicitur Ephes., π, 12, non quidem a potes­ tate Dei, sed a visione faciei ejus6, ad quam filii et domes­ tici admittuntur ; — et iterum in potestatem diaboli usurpantis deveneramus, cui consentiendo homo se subdiderat, quantum in ipso erat, quamvis de jure non posset, quia suus non erat, sed alterius. 81. — Et ideo per passionem suam Christus duo fecit : libera­ vit enim nos a potestate hostis, ipsum vincendo per contraria eorum quibus hominem vicerat, scilicet7 humilitatem et8 obedientiam et austeritatem pœnæ quæ delectationi cibi vetiti opponitur ; — et iterum, satisfaciendo pro culpa, Deo conjunxit et domesticos Dei et filios fecit. 82. — Unde ista liberatio duas rationes habuit emptionis : inquantum enim a potestate diaboli eripuit, dicitur nos redemisse, sicut Rex regnum occupatum ab adversario, per laborem cer­ 1. a ad. « vel denotans ». — 2. Ed. « toti Trinitati », contra αβγδζ. —■ 3. RA « hujus ». —- 4. Ed. « Filius ». — 5. PF. om. « solus ». — 6. Ed. « Dei ». — 7. α ad « per ». — 8. Ed. om. « et ». DISTINCTIO XIX, ART. IV 599 taminis1 ; inquantum vero Deum nobis placavit, dicitur nos rede­ misse, sicut pretium solvens suæ satisfactionis pro nobis, ut a pœna et a peccato liberemur. 83. — AD PRIMUM igitur2 dicendum quod iteratio importata per præpositionem, non refertur ad actum emptionis, quasi alias empti fuerimus ; sed ad terminum actus, quia alias sui fueramus in statu innocentiae. Emere enim est aliquid suum facere. 84. —■ Vel dicendum quod dicitur3 redemptio habito respectu ad illam venditionem .qua nos diabolo per consensum peccati * vendideramus : a qua venditione hæc emptio secunda est. 85. ·— Ad secundum dicendum quod pretium sanguinis sui non diabolo, sed Deo obtulit, ut pro nobis satisfaceret. A dia­ bolo autem nos per victoriam suæ passionis eripuit, ut dictum est. 86. — Ad tertium dicendum quod quamvis diabolus injuste nos usurpaverit, nos tamen juste4 in ejus potestatem devenimus ex quo ab eo victi sumus. Et ideo oportuit etiam ut ipse vincere­ tur per contraria eorum quibus vicit : non enim violenter vicit, sed ad peccatum fraudulenter inducens. Solutio II 87. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod effectus redemptionis potest attribui causæ proximæ et causae remotæ. Si attribuatur causæ proximæ, sic Christus nos redimit per ea quæ in humana natura fecit et sustinuit ; quibus et Patri satis­ fecit pro omnibus hominibus et hostem vicit, ejus tentationibus resistendo. 88. — Si autem referatur ad causam primam et remotam, sic attribuitur toti Trinitati, inquantum tota Trinitas acceptavit nostram redemptionem et Filium dedit nobis redemptorem, ets inquantum per virtutem Divinitatis habuit passio effica­ ciam ad satisfaciendum pro toto humano genere. 89. — Sed quia ille proprie dicitur emere qui emptionis pre­ tium solvit, magis quam ille qui emptorem mittit ; ideo proprie loquendo dicitur Christus tantum redemptor, quamvis et6 tota Trinitas possit dici redemptor7. Et per hoc patet solutio8 ad utramque partem. 1. NVP. ad. « redimit ». — 2. β ed. « ergo ». — 3. α om. « dicendum quod » et ad. « etiam ». — 4. PF. om. « juste ». — 5. Ed. om. « et ». — 6. Ed. « etiam ». —-7. N. « redemptrix ». — 8. α ad. « ad rationes ». 600 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM ARTICULUS V OUÆSTIUNCULA I I Tim., c. 2, I. 1. 90. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus non reconciliaverit nos Deo : quod Mediatoris EST OFFICIUM. 1. Nullus enim diligenti reconciliatur, sed odienti. Sed Deus Pater nos diligebat, quia ipse « diligit omnia quæ sunt et nihil odit eorum quæ fecit ». Sap., xi, 25. Ergo Christus nos ei1 non reconciliavit. 2. Præterea. Joan., hi, 16 : « Sic Deus dilexil mundum, ut Filium suum unigenitum daret. » Ergo magis amor Patris est causa passionis quam e converso. Et ita videtur quod per mor­ tem Christi non sumus Deo reconciliati. 3. Præterea. Mat., xxii2, dicitur quod homo rex cujus filium vineæ cultores occiderant, veniens « perdidit homicidas illos », sed3 per illum hominem significatur Deus pater, cujus filius occi­ sus est4. Ergo per mortem Christi magis sunt inimicitiæ auctæ quam ablatæ. 91. — SED CONTRA. Rom., v, 10 : « Cum inimici essemus, Deo reconciliati sumus per mortem Filii ejus. » 92. ■— Præterea. Per satisfactionem Deo reconciliamur. Sed Christus per passionem suam pro nobis satisfecit. Ergo nos Deo reconciliavit. Quæstiuncula II ΠΙ, q- 26, a. 2 ; Ver., q. 29, a. 5, ad 5 ; I Tim., c. 2, I. 1. 93. — ULTERIUS. Videtur quod ipse non sit Mediator SECUNDUM HUMANAM NATURAM. 1. Non enim est idem extremum et medium. Sed humana natura est extremum istius reconciliationis quæ fit hominis ad Deum. Secundum ergo quod homo, Christus non est media­ tor. 1. α « Deo ». — 2. Hic S. Doctor verba : « perdidit homicidas illos » desumit non ex parabola de vinitoribus homicidis, sed ex parabola de nuptiis regis. Cæterum bæc ultima parabola narratur apud S. Mat., cap. χχπ ; prima autem non cap. xxii, ut RANVP. sed cap. xxi. Ex F. — 3. Ed. « et ». — 4. Sic Hieronymus interpretatur in Mat., xxi (L. 26, 157) et Hilarius, c. xxii in Mat., (L. 9, 1041). 601 DISTINCTIO XIX, ART. V τ· •> ,· .. ' >. 2. Præterea. Medium compositum est ex extremis. Sed compositum ex humana natura et divina non est in Christo nisi persona. Ergo non ratione naturæ humanæ, sed ratione compositæ personæ est mediator. 3. Præterea. Secundum hoc est mediator1 quod nos Deo conjunxit. Sed non potuisset nos Deo conjungere, nisi inquantum est Deus. Ergo secundum quod Deus, est mediator. 94. — SED CONTRA. Mediator non est unum cum his inter quos mediat. Sed Christus, secundum quod Deus, est unum cum Patre. Joan., xi, 29. Ergo secundum quod Deus, non est media­ tor. 95. — Præterea. Secundum hoc est mediator secundum quod est redemptor. Sed redemit nos secundum humanam naturam. Ergo et secundum ipsam est mediator. V OUÆSTIUNCULA III IV S., q. 48, q. 1, a. 2 ; III, q. 26, a. 1 ; Gai., c. 3, 1. 7 ; 7 Tim., c. 2, 1. 1. 96. — ULTERIUS. ÂhüETUR Mediatorem. QUOD NON SOLI CHRISTO CON­ VENIAT2 esse 1. Ille enim est mediator qui inter nos et Deum pacem facit. Hic autem est Spiritus sanctus qui est amor, quo Deus nos diligit et in quo nos Deum diligimus, quantum ad caritatis donum in quo ipse nobis datur. Ergo videtur quod Spiritus sanctus debeat dici mediator. 2. Præterea. Medium est quod convenit cum extremis. Sed dæmones conveniunt cum Deo in hoc quod sunt immor­ tales, nobiscum autem in hoc quod sunt miseri. Ergo dæmones sunt3 mediatores4, non solum Christus. 3. Præterea. Angeli beati conveniunt etiam nobiscum et cum Deo : cum Deo quidem, inquantum sunt immortales et beati ; nobiscum vero, inquantum sunt creaturæ. Ergo et ipsi sunt mediatores. 4. Præterea. Dionysios probat in 4 cap. Cæl. hier. (η. 2 et 3 ; G. 3,179), quod divinæ illuminationes non deferuntur ad nos nisi mediantibus angelis. Ergo ipsi sunt mediatores. 5. Præterea. Sacerdos est medium inter Deum et populum ; et similiter alii sancti, inquantum pro peccatoribus intercedunt. Ergo non solum Christus est mediator. 97. ■— SED CONTRA. Officium mediatoris est reconciliare 1. Ed ad. « secundum ». — 2. Ed. a convenit ». — 3. α ad. « etiam ».— 4. β ad. « et » y8 « nec ». 602 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM discordes. Sed solus Christus inimicitias quæ erant inter nos et Deum solvit. Coloss., i, 21. Ergo ipse solus est mediator. 98. — Præterea. Ex hoc dicitur mediator, quia pro nobis satisfecit. Sed solus Christus pro natura humana satisfecit. Ergo ipse solus est mediator. Solutio I 99. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod dilectio Dei ad nos secundum effectum judicatur1. Cum enim ipse, quantum in se est, ad omnes aequaliter se habeat, secundum hoc aliquos dicitur diligere secundum quod eos suæ bonitatis participes facit. Ultima autem participatio suæ bonitatis et completissima consistit in visione essentiæ ipsius, secundum quam ei convivimus socialiter, quasi amici, cum in ea sua vita et2 beatitudo consistat. Unde illos simpliciter dicitur diligere quos admittit ad dictam visionem vel secundum rem vel secundum causam, sicut patet in illis quibus dedit Spiritum sanctum quasi pignus illius visionis. 100. — Ab hac igitur participatione divinæ bonitatis, scilicet a visione essentiæ ipsius, homo per peccatum amotus erat ; et secundum hoc homo dicebatur privatus Dei dilectione. Et ideo inquantum Christus per passionem suam satisfa­ ciens pro nobis ad visionem Dei homines admitti impetravit, secundum hoc dicitur nos Deo reconciliasse. 101. — AD PRIMUM igitur3 dicendum quod omnes creaturas diligit quantum ad aliquem modum quo communicat eis boni­ tatem suam ; sed illas simpliciter dicitur diligere quibus seipsum communicat videndum. Joan., xiv, 21 : « Ego diligam eum, et manifestabo ei me ipsum. » 102. — Ad secundum dicendum quod sicut Deus dicitur dili­ gere creaturas quando jam sunt, inquantum eis actu suam bo­ nitatem communicat, quas antequam essent, dilexit secundum propositum communicandi eis suam bonitatem ; ita etiam dicitur Deus homines dilexisse quantum ad4 propositum commu­ nicandi vel concedendi hominibus suam visionem, ex qua dilec­ tione Filium dedit. Sed per mortem Filii dilexit eos quasi actualiter ad visionem sui admittens, remoto impedimento quod nos® a visione Dei impediebat. 1. αβ8 et ed. « indicatur », contra γ. N. etiam JegiI « judicatur », in ms. quod præ oculis habebat », — 2. β suavitas », Ed. « suavitate », contra αζ. — 3. β ed. « ergo ». — 4. Ed. « secundum ». — 5. Ed. « cos », contra αβγ8ζ. DISTINCTIO XIX, ART. V 603 103. —■ Ad tertium dicendum quod ex parle illorum qui Chris­ tum occiderunt, non fuit aliquid quod misericordiam provo­ caret, sed magis iram ; sed ex parie Chrisli qui pro nobis mortem sustinuit, fuit immensa caritas quæ fecit passionem ex parte patientiæ Deo acceptam ; et sic per ipsam sumus reconciliati. Solutio II 104. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in medio est duo considerare, scilicet rationem quare dicatur medium et actum medii. Dicitur autem aliquid medium ex hoc quod est inter extrema. Actus autem medii est extrema conjun­ gere. Mediator igitur1 dicitur aliquis ex hoc quod actum medii exercet in2 conjungendo disjunctos. Non potest autem actum medii exercere nisi aliquo modo natura medii in ipso inveniatur, ut scilicet sit inter extrema. Esse autem inter extrema convenit quantum ad duo : scilicet — quantum ad hoc quod medium participat utrumque extremo­ rum ; — et secundum ordinem, inquantum est sub primo et supra ultimum ; et hoc exigitur ad rationem medii proprie dicti,'quia medium dicitur secundum respectum ad primum et ultimum, quæ ordinem dicunt. 105. — Christo autem secundum humanam naturam hæc tria conveniunt. ■— Ipse enim secundum humanam naturam3 pro hominibus satisfaciens, homines Deo conjunxit. — Ipse etiam ab utroque extremorum aliquid participat, inquantum homo : a Deo quidem beatitudinem, ab hominibus autem infirmitatem. — Ipse etiam inquantum homo, supra homines fuit per pleni­ tudinem gratiarum et unionem, et infra Deum propter naturam creatam assumptam. Et ideo, proprie loquendo ratione humanæ naturæ est me­ diator. 106. — Ratione vero4 compositæ personæ potest etiam dici mediator quantum ad duas dictarum conditionum, scilicet inquan­ tum conjunxit homines Deo, et inquantum utrique extremorum communicat in natura plenarie, non participative ; sed tertia conditio deficit, quia secundum personam non fuit minor Patre. 107. — Sed quantum ad divinam naturam nullo modo competit sibi ratio mediatoris, quia secundum naturam divinam, neque est inter extrema participative, neque secundum ordinem, neque iterum conjungit ut causa proxima, sed ut causa prima, ut dictum est. 1. ζ « autem ». — 2. Ed. om. « in ». — 3. ζ ad. · passus est et ». — 5. α om.« vero ·. ed. « autem ». 604 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 108. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod humana natura prout est in Christo, non est extremum, quia ipsa non eget reconciliatione, cum in ipsa peccatum non sit. Ad secundum patet solutio per id quod dictum est. 109. ■— Ad tertium dicendum quod quamvis nos conjungere Deo non potuisset nisi Deus fuisset, quia natura humana ex divina sibi conjuncta in persona majorem efficaciam habebat, tamen satisfactionem qua Deo reconciliati et conjuncti sumus, non exhibuit nisi per humanam naturam ; et ideo secundum ipsam est proxima causa conjunctionis. 110. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod quantum ad hanc reconciliationem qua humana natura recon­ ciliata est Deo, solus Christus mediator est; quia in ipso solo est reperire conditiones mediatoris prædictas. 111. — AD PRIMUM igitur2 dicendum quod Spiritus sanctus quamvis conjungat sicut causa prima, non tamen est medium inter extrema nec conjungens proximum ; et ideo non est, proprie loquendo, mediator. 112. — Ad secundum dicendum quod dæmones communicant cum Deo in immortalitate, nobiscum autem in miseria5 ; unde ad hoc se medios interponunt ut nos ad immortalitatem et aeter­ nam miseriam adducant ; et hoc faciunt, a Deo sejungendo1, non autem ipsi conjungendo. Et quia recedendo ab uno primo invenitur multitudo ; ideo ipsi non sunt unus sed plures medii, non mediatores sed separatores. 113. ■— Christus autem cum Deo habuit communem beatitudi­ nem, nobiscum autem mortalitatem ; et ideo ad beatitudinem nos ducit aeternam, mortalitate quam ad tempus habuit consumpta ; et hoc est secundum Augustinum5 IX De civ. Dei, (c. 15 ; L. 41, 268). 114. —1 Ad tertium dicendum quod angeli sunt beati et immor­ tales ; unde non conveniunt nobiscum6 in hoc quod a nobis amovendum est per actum mediatoris. Non enim7 ad hoc datur mediator, ut faciat nos non esse creaturas. Et ideo quamvis conveniant nobiscum in hoc quod sunt creaturæ, non tamen eis competit ratio mediatoris. 115. — Ad quartum dicendum quod illud quod angeli nobis a Deo deferunt, quasi medii inter nos et Deum, non est hoc per 1. β$ ed. « ergo.». ■— 2. β ed. « ergo >». — 3. RANVP. « miseriis » ; F. « miserias ». — 4. RANVP. « nos sejungendo et non conjungendo ». — 5. Ed. « et hoc est quod dicit Augustinus ». — 6. α om. « nobiscum ». — 7. α « autem ». DISTINCTIO XIX, EXPOSITIO TEXTUS > ' 605 quod Deo conjungimur — quia gratia non est ab angelis nobis nec satisfactio — sed illa transfusio conjunctionem præsupponit vel ad1 eam præparat ; et ideo ipsi non sunt mediatores, sed eorum officium sequitur vel disponit ad officium mediatoris ; et ideo ipsi sunt ministri mediatoris. 116. —Ad quintum dicendum quod aliquis sanctus2 non potest esse mediator conjungens totam humanam naturam Deo, quamvis unam specialem personam Deo conjungere possit, non quidem merendo ei gratiam ex condigno, sicut Christus fecit, sed ex congruo et iterum3 ipiducendo ad bonum. f EXPOSITIO TEXTUS 117. ·—«Morte quippe sua una verissima satisfecit4. » (3) Hic est tertius modus quo per passionem a peccatis liberamur. Duo enim prius positi pertinent ad efficientiam5 justificationis ex parte nostra ; hic autem pertinet6 ad sufficientiam ex parte sua, quia sua satisfactio fuit sicut quoddam sacrificium ad delen­ da7 omnia peccata, quantum in se est, sufficiens. 118. ■— «Culparum chirographa. » (3) Chirographum dicitur a chiros3, quod est manus, et grapha9 quod est scriptura ; quasi scriptura manualis, quæ memoriam debitorum facit et obliga­ tionem ad solvendum. Dicuntur autem chirographa nostrorum peccatorum per mor­ tem Christi deleta, inquantum memoria delictorum nostrorum amota est, secundum quod Deus eorum non recordatur ad punien­ dum, vel inquantum obligatio pœnæ sive reatus amotus est. 119. — « In baptismo penitus laxatur. » (7) Contra. Requiritur gemitus interior. Et10 dicendum quod non requiritur inquantum est pœna, sed inquantum11 consequitur ex displicentia veteris vitæ : cujus si non pœniteat, non potest novam vitam inchoare, sed fictus accedit12. 120. ■— « Implevit illa sacramenta... » (8) Sacramentum hic dici­ tur, non sacrum signum, sicut baptismus et hujusmodi, sed sacra­ mentum13 sacrum secretum, sicut passio, incarnatio et hujusmodi. 121. — « Si ergo Christus secundum vos, o haeretici, » (11) Hæc sunt verba [Vigilii14] qui ponit Christum mediatorem ratio­ ne personæ compositæ, ut dictum est. 1. Ed. om. « ad ». — 2. Ed. « sanctorum ». — 3. Ed. « ex congruo tantum «. — 4 Sic in αβγδζ, aliter in littera, ut videre est — 5. α « efficaciam ». — 6. F. « hi autem pertinent ». — 7. Ed. « delendum » contra αβζ. — 8. χειρ, χςιρος. — 9. Ed. « gra­ phes ». — 10. Ed. om. « et ». — 11. F. om. per hotnoi. « est poena, sed inquantum ». — 12. Ed. « victus abscedit ». — 13. Ed om. « sacramentum » contra αβζ. — 14. αβγδζ et omnes codd. dicit F. habent « Vigilantii », sed absque dubio 606 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Possumus tamen dicere quod si haberet humanam naturam tantum, secundum illam non esset sufficiens mediator, quia non haberet unde satisfaceret pro tota natura humana sicut nec alii qui sunt puri homines. legendum est « Vigilii ». Agitur enim de Vigilio Tapsensi in Africa. Hic episcopus Bysacius vergente sæculo quinto floruit. Inter multa quæ scripsit, supersunt tan­ tummodo Contra Arianos dialogus et Contra Entychetem,, ù quo ultimo opusculo, lib. 5, n. 15. (L. 62, 145) reperiuntur verba hic a S. Doctore explanata. DISTINCTIO XX Quod alio modo potuit liberare hominem ET QUARE POTIUS ISTO. 1. — Si vero quæritur utrum alio modo posset Deus hominem liberare quam per mortem Christi, dicimus et alium modum juisse possibilem Deo, cujus potestati cuncta subjacent ; sed nostræ miseriez sanandæ convenientiorem modum alium non juisse, nec esse oportuisse. Quid enim mentes nostras tantum erigit et ab immortalitatis desperatione liberat quam quod tanti nos fecit Deus, ut Dei Filius immutabiliter bonus, in se manens quod erat et a nobis accipiens quod non erat, dignatus est1 nostrum inire consortium, ut2 mala nostra moriendo perferret ? (August., XIII De Trin., c. 10, n. 13 ; L. 42, 1024). 2. — Est et alia ratio quare isto potius modo quam alio liberare voluit ; quia sic justitia superatur diabolus, non potentia (ibid. c. 13, n. 17, coi. 1028) Et quomodo id factum sit, explicabo ut potero (ibid. c. 11, n. 15). Quadam justitia Dei in potestatem diaboli traditum est genus humanum, peccato primi hominis in omnes originaliter transeunte et illius debito omnes obli­ gante. Unde omnes homines ab origine sunt sub principe diabolo. Unde Apostolus (Ephes., iv, 3) : « Eramus natura filii iræ » ; natura scilicet ut est depravata peccato, non ut est recta creata ab initio. Modus autem ille quo traditus est homo in diaboli potestatem, non ita debet intelligi, tamquamDeus hoc fecerit aut fieri jusserit ; sed quod tantum permiserit, juste tamen. Illo enim3 deserente peccantem, peccati auctor illico invasit. Non tamen Deus « continuit in ira sua miserationes suas » (Ps. txxvi, 10), nec hominem a lege suæ potestatis emisit, cum in diaboli potestate esse permisit, quia nec diabolus a potestate Dei est alienus, sicut nec a bonitate. Nam qualicumque vita diabolus vel homo non subsisteret, nisi per eum qui vivificat omnia (Aug., loc. cit., c. 12, n. 16). Non ergo Deus hominem deseruit, ut non se illi exhiberet Deum ; sed inter mala poenalia etiam malis multa præstitit bona. Et tandem hominem quem commissio peccatorum diabolo subdidit, remissio peccatorum per sanguinem Christi data, a diabolo eruit, ut sic justitia vinceretur diabolus, non potentia. Qua justitia sit victus diabolus. 3. — Sed qua justitia ? Jesu Christi. Et quomodo victus est ea ? Quia in eo nihil dignum morte inveniens^, occidit eum tamen. Et utique justum est ut debitores quos tenebat, liberi dimittantur in eum credentes quem sine ullo debito occidit (Aug. loc. cit., c. 14, n. 18; L. 42, 1028). Ideo autem potentia vincere noluit, quia diabolus vitio perversitatis suæ, amator est potentiæ, et desertor oppugnatorque justitiæ ; in quo homines eum magis imitantur, qui neglecta vel etiam perosa justitia, potentiæ magis student ejusque vel adeptione lætantur, vel cupiditate inflammantur. Ideoque placuit Deo ut non potentia, sed justitia vincens hominem erueret, in quo homo eum 1. Quar. om. « est ». — 2. Quar. om. « ut ».— 3. Quar. om. « enim ». — 4. Cfr. Luc. xxiii, 15. Quar 608 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM imitari disceret (ibid., c. 13, n. 17). Post vero in resurrectione secuta est potentia, quia revixit mortuus, nunquam postea moriturus (ibid., c. 14 n. 18). Sed nonne jure æquissimo vinceretur diabolus, si potentia tantum Christus cum illo agere voluisset ? Utique. Sed postposuit Christus quod potuit, ut prius ageret quod oportuit, (ibid, parum superius). Justitia ergo humilitatis hominem liberavit, quem sola potentia æquissime liberare potuit. De causa inter Deum et hominem et diabolum. 4. — Si.enim tres illi in causam venirent, scilicet Deus, homo et1 diabolus, diabolus et homo quid adversus Deum dicerent, non haberent. Diabolus enim de injuria Dei convinceretur, quia servum ejus, scilicet hominem, et fraudu­ lenter abduxit et violenter tenuit. Homo etiam injuriosus2 Deo convinceretur, quia præcepta ejus contempsit et se alieno domino mancipavit. De hominis injuria etiam convinceretur diabolus, quia illum et prius fallaci promis­ sione decepit, et post mala inferendo læsit. Injuste igitur diabolus, quantum ad se, hominem tenebat, sed homo juste tenebatur ; quia diabolus nunquam meruit habere potestatem super hominem, sed homo meruit per culpam pati diaboli tyrannidem (Hugo, lib. de Sacram., p. 8, c. 4 ; L. 176, 307). Si igitur Deus, qui utrique præerat, potentia hominem liberare vellet, sola jussionis virtute hominem poterat rectissime liberare ; sed ob causam praemissam justitia humilitatis uti voluit. Qui dum in carne mortali cru­ cifixus est, justificati sumus, idest per remissionem peccatorum eruti de potestate diaboli : et ita a Christo justitia diabolus victus est, non potentia. Quomodo autem in ejus sanguine nobis peccata sint dimissa, supra (d. 19) expositum est. De traditione Christi quae dicitur facta a Patre, a Filio, a Juda et a Judæis. 5. — Christus ergo est sacerdos, idemque hostia et pretium nostræ reconciliationis, qui se in ara crucis non diabolo, sed Deo Trinitati obtulit, pro omnibus quantum ad pretii sufficientiam, sed pro electis tantum quantum ad efficientiam3 ; quia prædestinatis tantum salutem effecit. De quo etiam4 legitur quod sit traditus a Patre, et quod seipsum tradidit, et quod Judas tradidit eum, et Judæi. Ipse se tradidit, quia sponte ad passionem accessit ; et Pater eum tradidit, quia voluntate Patris, immo totius Trinitatis passus est ; Judas tradidit prodendo et Judæi instigando. Et fuit actus Judæ et Judæorum malus, et actus Christi vel Patris bonus. Opus Christi et Patris bonum, quia bona Patris et Filii voluntas ; et3 malum fuit opus Judæ et Judæorum, quia mala fuit intentio. Diversa fuerunt ibi façta sive opera, idest diversi actus, et una res sive factum, scilicet passio ipsa. Ideoque6 Doctores aliquando uniunt in facto illo Patrem, Filium, Judam et Judæos7 ; aliquando disjungunt. Respicientes enim ad passionem, unum opus illorum dicunt ; attendentes intentiones et actus, facta diversa discernunt. Unde Augustinus (Tract, vu in ep. Joan., n. 7 ; L. 35, 2032) : Facta est, inquit, traditio a Patre, facta est traditio a Filio, facta est traditio a Juda. Una res facta est. Quid ergo discernit inter eos ? Quia hoc Pater et Filius in caritate et ex caritate6 ; Judas vero in proditione. Videtis quia 1. Quar. om. « et ».— 2. Quar. « injurius ».— 3. Quar. « efficaciam ».— 4. Quar. « et ». 1— 5. Quar. om. « et ».— 6. Quar. « ideo ».— 7. Loco « et Judæos », Quar. « Judæum ». ■— 8. Quar. om. « et ex caritate ». DISTINCTIO XX, DIVISIO TEXTUS 609 non quid faciat homo, sed qua voluntate, considerandum est. In eodem facto invenimus Deum quo Judam ; Deum benedicimus, Judam detestamur. Quia cogitavit Deus salutem nostram, Judas cogitavit pretium quo vendidit Dominum, Filius pretium quod dedit pro nobis. Diversa ergo intentio diversa facta facit, cum tamen sit una res ex diversis. Ecce unam dicit rem ibi fuisse et diversa facta, quia ibi una fuit passio, sed diversi actus ; et actus quidem Judæ ac Judæorum mali, quibus ope­ rati sunt Christi passionem, quæ bonum est et opus Dei est. I » Quod Christi passio dicitur opus et quomodo. Dei et Judæorum 6. — Passio ergo Christi et opus Judæorum dicitur, quia ex actibus eorum provenit ; et opus Dei, quia eo auctore, idest eo volente fuit. Unde Augustinus (lib. De unitate Trin. ad Optatum, c. 14 ; L. 42,1169) : Nemo aufert animam Christi ab eo, quia « potestatem habet ponendi eam et sumendi » (Joan., x, 18) : ecce habes auctorem operis. Ponet animam : ecce habes opus auctoris. Et ut generaliter concludam : quoties in carne Christus aliquid patitur, opus auctoris est, quia enim sua voluntate, non alio cogente perpetitur, ipse auctor est operis. Si Judæi sunt ibi operati bonum. 7. — Cum autem passio Christi opus Dei sit, et ideo bonum est1, eamdemque2 operati sint Judas et Judæi, quæritur an concedendum sit Cos operatos ibi esse bonum. Hic distinguendum est. Potest enim dici quod operati sunt bonum, quia ex actibus eorum provenit bonum, idest passio Christi ; et iterum3 quod operati non sint bonum, sed malum, quia actio eorum non fuit bona, sed mala. > DIVISIO TEXTUS ' 8. — « Si vero quæritur utrum alio modo etc. » (1) Postquam determinavit Magister quomodo per passionem Christi liberamur a malis, hic determinat de causis passionis. Dividitur autem in duas partes. Primo assignat passionis congruentiæ causam. Secundo determinat de causa ipsius effi­ ciente, ibi : « Christus ergo est sacerdos etc. » (5) Prima in duas. In prima assignat causam congruentiæ ex utilitate nostra; secundo*, ex decentia justitiæ ipsius, ibi : « Est et alia ratio... » (2) Et circa hoc tria facit. Primo assignat congruentiam passio­ nis ex justitia Dei. Secundo prosequitur justitiæ ordinem, ibi : « Sed quia justitia... » (3) Tertio ostendit quod, etiam isto ordine prætermisso, nulli injuria fieret ; ut sic justitiæ processus com­ mendabilior appareat inquantum non fuit necessarius, ibi : « Si enim tres illi etc. » (4) 1. Quar. om. « est ». — 2. Quar. « eamque ». — 3. Quar. « item ». — 4. Ed. « in se­ cunda ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - ΠΙ. — 21 610 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM « Christus ergo est sacerdos et hostia. » (5) Hic determinat de causa efficiente passionis : et primo quantum ad ipsam operationem causæ efficientis ; secundo quantum ad opus ope­ ratum, ibi : « Passio ergo Christi... » (6) Et circa hoc duo facit. Primo ostendit quomodo opus opera­ tum ex diversis causis processit. Secundo inquirit utrum ipsum opus operatum sit licitum vel malum, ibi : « Cum autem passio Christi... » (7) Hic quæruntur quinque. Primo, de reparabilitate humanæ naturæ. Secundo, an alius quam Christus satisfacere potuerit1 pro humana natura. Tertio, utrum satisfactio convenienter facta sit per Christi passionem. Quarto, utrum potuerit2 humanum genus alio modo liberari. Quinto, de passione Christi per comparationem ad causam efficientem. ARTICULUS I Quæstiuncula I 9.—AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod hu­ mana NATURA NON FUERIT REPARANDA. 1. Peccatum enim hominis non fuit gravius quam peccatum angeli. Sed post peccatum angeli, bona naturalia ipsius3 integra remanserunt, ut dicit Dionysius, 4 c. De divin, nom., (η. 23 ; G. 3, 726). Ergo et4 in homine natura integra permansit, et ita reparatione non indiguit. 2. Præterea. Illud5 quod consequitur naturam humanam, invenitur in omnibus habentibus naturam humanam. Sed non omnes homines erant reparandi, cum multi fuerint prævisi damnari6. Ergo naturæ humanæ reparatio non debetur. 3. Præterea. Natura angelica non est minus pretiosa quam natura7 humana. Sed natura angelica post peccatum reparata non fuit. Ergo nec humana8 reparanda erat. 4. Præterea. Homo primus per peccatum meruit ut ipse et sua posteritas in æternum a divina visione separaretur. Sed ad justitiam Dei pertinet ut reddat unicuique secundum sua merita. Ergo hoc reddere debuit, ut in æternum excluderetur 1. Ed. « potuit ». — 2. Ed. « potuit ». — 3. α om. « ipsius ». — 4. Ed. om. « et ». — ■j Ed. « id ». — 6. N. « damnati ». — 7. F. om. « natura ». — 8. Ed. ad. « natura ». DISTINCTIO XX, ART. I 611 humana natura et humanum genus a divina visione. Et sic reparari non debuit humana natura. 10. — SED CONTRA. Non decet divinam Sapientiam ut aliqua creatura suo fine frustretur, quia tunc vane facta esset. Sed finis ad quem facta est humana natura, est ut videat Deum et fruatur eo. Cum igitur1 ad2 hunc finem pervenire non potuisset nisi reparata fuisset — quia per peccatum primi hominis ab hoc fine- deordinata fuit —· congruum3 fuit ut4 repararetur. 11. — Præterea. Non est decens ut aliqua perfectio universo deesset. Sed de perfectione universi est creatura rationalis5 composita ex anima et corpore. Ergo congruum fuit ad perfec­ tionem universi quod natura talis, scilicet humana, repa­ raretur ad beatitudinem a qua per peccatum abducta erat6. Quæstiuncula II 12. — ULTERIUS. Videtur quod non debuerit per sa­ tisfactionem REPARARI. 1. Per eadem enim res reparatur per quæ constituitur. Sed humana natura instituta fuit solo verbo Dei, quia « dixit et facta sunt. » (Ps. cxlviii, 5). Ergo solo veibo Dei7 debuit repa­ rari et mandato ; et non per aliquam satisfactionem creaturæ. 2. Præterea. Sicut in opere conditionis maxime manifestatur potentia, ita in opere reparationis maxime manifestatur divina misericordia. Sed majoris misericordiae est peccatum absque omni pcena satisfactionis dimittere quam satisfactionem requi­ rere. Ergo absque omni satisfactione humana natura debuit reparari. 3,. Præterea. Ejus est pro peccato satisfacere cujus est pecca­ tum facere. Sed humana natura non est corrupta per actum quem natura fecit, sed per actum quem persona fecit. Ergo satis­ factio non debet aliqua exigi pro natura, sed solum pro persona. 13. — SED CONTRA. Culpa ordinatur per poenam. Sed si peccatum remitteretur absque omni satisfactione, remaneret culpa sine pœna. Ergo remaneret aliquid inordinatum in uni­ verso : quod est inconveniens. 14. ■—Præterea. Satisfactio est medicina peccati. Sed dimittere morbum absque medicina, non est sapientis medici. Ergo non decuit8 Deum naturam humanam sine satisfactione reparare. 1. β « ergo ». — 2. α « in ». 3. α ad. « etiam ». — 4. β « quod ». — 5. Ed. ad. beata » contra αβγδζ. — 6. a « fuit ». — 7. F. om. « Dei ». - 8. F. « debuit ». 612 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Quæstiuncula III 15. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON FUERIT NECESSA­ RIUM NATURAM HUMANAM REPARARI MODO DICTO. 1 1. Solus enim Deus naturam humanam1 reparare potuit2. Sed in Deum non cadit necessitas, sicut nec coactio. Ergo non fuit necessarium humanam naturam reparari modo dicto. 2. Præterea. Quanto aliquid est magis necessarium, tanto est minus voluntarium ; et quanto est minus voluntarium, tanto est minus gratiarum actione dignum. Sed opus repara­ tionis humanæ3 est maxime dignum unde gratias Deo agamus. Ergo nullo modo est necessarium. 3. Præterea. Ad misericordiam Dei pertinet ut peccatum citra condignum puniat, aliquid de pœna peccato debita dimi­ nuens. Sed per quam rationem dimittit partem, per eamdem potest dimittere totum. Ergo non est necessarium quod per satisfactionem humanam naturam reparaverit. 4. Præterea. Eadem ratione dona gratis dantur et debita gratis remittuntur. Unde sicul judex non potest rem unius alteri dare, ita non potest4 offensam alteri factam sine pœna dimittere. Princeps autem cujus sunt omnia, potest pcenas relaxare. Sed Deus gratis dat dona hominibus, nec ex hoc aliqua inordinatio sequitur. Ergo et potest poenas debitas dimittere, præcipue cum pœna ex hoc debeatur, quia per culpam ipse offenditur. 16. — SED CONTRA. Impossibile est aliquid esse frustra factum a sapiente et omnipotente et optimo artifice. Sed si natura humana non repararetur, esset frustra facta. Ergo necesse est eam reparari. 17. — Præterea. Impossibile est aliquid esse inordinatum in universo. Sed si culpæ humanæ naturæ non adhiberetur pœna vel satisfactionis vel condemnationis, esset aliquid inordinatum in universo. Ergo necessarium est, si a damnatione humana natura reparatur, quod hoc fiat per modum satisfactionis, cum culpa per pcenam ordinetur. Solutio I 18. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod congruentissimum fuit humanam naturam, ex quo lapsa fuit, reparari. Fuit enim conveniens quantum ad ipsum Deum, quia in hoc 1. Ed. om. « humanam. » — 2. Ed. « potest ». — 3. a ad. a naturæ » ; F. « et « loco e est ».— 4. β om. « non potest ». DISTINCTIO XX, ART. I 613 manifestatur misericordia Dei, potentia et sapientia : miseri­ cordia quidem sive bonitas, quia « proprii plasmatis non despexit in/irmi7afem » (Damascenus, III lib., c. i ; G. 94,984); potentia vero inquantum ipse omnium defectuum nostrorum sua virtute vicit ; sapientia autem inquantum nihil frustra fecisse invenitur. Conveniens etiam fuit quantum ad humanum naturam, quia generaliter lapsa erat1. Similiter etiam2 ex perfectione universi, quod totum quodam­ modo ad salutem hominis ordinatur. 19. — AD PRIMUM igitur3 dicendum quod naturale dicitur dupliciter. Uno modo id quod consequitur ex principiis speciei ; et hoc non mutatur per peccatum nec in homine nec in dæmone, sicut nec species. Alio modo dicitur naturale id ad quod natura est ordinata ; et quantum ad hoc, naturale per peccatum tollitur, inquantum aufertur beatitudo ad quam natura est ordinata, et diminuitur habilitas ad ipsam ; et sic natura humana4 corrupta erat, quia non poterat perveniri5 ad beatitudinem ab aliquo illius naturæ corrupt®, nisi natura reparata esset. 20. ■— Ad secundum dicendum quod hoc quod omnes homines non reparantur, non est ex insufficientia medicinæ reparantis, cum sit sufficiens, quantum in se est, ad reparandum omnes qui naturam humanam habent vel habere possunt, sed ex defectu eorum qui reparationis effectum in seipsis impediunt ; sicut etiam carentia visus qui hunlRnam naturam consequitur, causatur in cæcis natis ex defectu materiæ. 21. ■— Ad tertium dicendum quod natura angeli non tota corruerat ; et iterum angelus peccans, statim in malo confir­ matus fuit, non autem homo. Et ideo natura humana reparari debuit, non autem6 angelica. De hoc etiam sunt plura notata supra 1 d., 2 art. 22. -— Ad quartum dicendum quod exclusio a visione Dei potest dici æterna propter duo. Aut quia in eo qui excluditur, non est virtus ad finiendum istam exclusionem, neque dispositio ad recipiendum effectum alicujus terminantis. Et sic efficitur æterna in obstinatis qui sunt in inferno, unde ipsi nunquam reparabuntur. Aul dicitur æterna, quia non est virtus in excluso ad termi­ nandum exclusionem, quamvis sit in eo dispositio ad recipiendum effectum alicujus terminantis. Et sic homo per peccatum ori­ 1. a om. « erat ». — 2. α om. « etiam ». ·— 3. βδ ed. « ergo ». — 4. δ et ed. om. «hu. mana ». — 5. Ed. « perduci », contra αβγδθικ. — 6. Ed. ad. « natura ». 614 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ginale et per peccatum1 etiam actuale mortale meretur exclu­ sionem æternam, quamdiu est in vita ista. Sed quando transit a vita ista, si sine gratia transit, efficitur æterna secundum primum modum. Solutio II 23. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod congruum etiam fuit quod humana natura per satisfactionem repararetur. Primo ex parte Dei, quia in hoc divina justitia manifestatur quod culpa per pœnam diluitur. Secundo ex parte hominis, qui satisfaciens, perfectius integratur. Non enim tantæ gloriæ esset post peccatum, quantæ erat in statu innocentiæ, si non plenarie satisfecisset ; quia magis est homini gloriosum ut peccatum commissum satisfaciendo ple­ narie expurget, quam si sine satisfactione dimitteretur. Sicut etiam magis homini gloriosum est quod vitam æternam ex meritis habeat, quam si sine meritis ad eam perveniret ; quia quod quis meretur, quodammodo ex se habet, inquantum illud meretur2. Similiter satisfactio facit ut satisfaciens sit quodam­ modo causa suæ purgationis. Tertio etiam ex parte universi, ut scilicet culpa per pœnam satisfactionis ordinetur, et sic nihil inordinatum in universo remaneat. 24. — AD PRIMUM igitur3 dicendum quod esse rei præcedit operari ipsius ; et ideo non potest esse quod aliquis per suam operationem in esse constituatur, nec quod sit aliquo modo causa sui ipsius ; sed sicut homo est causa suæ corruptionis peccando, ita et decens est ut sit quodammodo causa suæ purgationis satisfaciendo. 25. ■— Ad secundum dicendum quod in hoc quod Deus per satisfactionem hominem reparari voluit, maxime manifestatur ejus misericordia ; quia non tantum culpam ab eo voluit remo­ vere, sed etiam ad pristinam dignitatem humanam naturam integraliter reducere : quæ quidem dignitas perpetuo in natura manet, sed pœna ad modicum transit. Unde magis manifestatur misericordia in perducendo ad perpetuam4 dignitatem, quam in dimittendo temporalem culpam. 26. ·— Ad tertium dicendum quod naturæ, prout consideratur nuda contemplatione5, non est agere ; sed agere6 est personæ 1. F. om. per homot. « originale et per peccatum ». — 2. Ed. « meruit ». — 3. δ et ed. ergo ». — 4. Ed. « æternam ». — 5. Ed. «in nuda contemplatione ». : quæ vox originem ducit a Joan. Damasceno, III De Fide Orthodoxa, c. 11 (G. 94, 1021-24) ubi recurrit «i/fiXjj θεωρίφ, εν τρ θεωρία. » — 6. N. om. « agere ». T DISTINCTIO XX, ART. I 615 subsistentis in natura. Sicul igitur peccatum naturae inductum est exactione personæ peccantis, ita oportet quod actus personæ satisfacientis, pro natura satisfaciat. i ■ Solutio III • 27. —· AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod reparatio humanæ naturæ a Deo facta est ; unde potest dupliciter considerari : scilicet ex parte Dei — et ex parte ipsius naturæ reparandæ. Ex parte autem Dei potest attendi triplex necessitas. — Una est necessitas coactionis ; et hæc respectu nullius potest Deo attribui, quia non potest in eo aliquid violentum esse, neque extra naturam, cum sit immutabilis, ut Philosophus dicit, V Mela., (δ 5. 1015»>, 14 ; 1. 6, n. 841.) 28. — Alia necessitas est absoluta ; et hæc quidem cadit in Deo respectu ipsorum1 quæ in ipso sunt, quæ scilicet naturam suam consequuntur, quia impossibile est ea aliter se habere, sicut necessarium est Deum esse, vel esse bonum et alia hujus­ modi. Sed hæc necessitas non est Dei respectu alicujus effectus, quia non agit ex necessitate naturæ, sed ex libertate voluntatis. 29. — Terlia necessitas esl ex suppositione, non quidem finis, quia non est dubium quin Deus ad aliquem finem posset indu­ cere multis aliis viis etiam quam illis2 quæ modo determinate sunt ad finem aliquem ; sed ex suppositione alicujus quod est in ipso, scilicet præscientiæ vçl3 voluntatis, quæ mutari non pos­ sunt : secundum quem modum dicitur quod necessarium est prædestinatum salvari ; et hæc dicitur necessitas immutabili­ tatis a Quibusdam. Et per hunc modum necessarium fuit ex parte Dei humanam naturam reparari, quia ipse præviderat et ordinaverat reparandam. Sed hæc necessitas, ut dictum est, est necessitas conditionis, non absoluta ; sive consequentis?, non consequentis. 30.’ ·— Et similiter ex parte hominis potest considerari triplex necessitas. — Una necessilasi absoluta quæ est respectu eorum quæ naturaliter homini insunt ; sicut hominem necessarium est esse risibilem et alia hujusmodi. Et sic non est necessarium humanam naturam reparari, quia reparatio non consequitur5 ex principiis naturalibus. 31. — ff/ia est necessitas coactionis; et hæc quidem est res­ pectu illorum6 quæ homo majori virtute coactus facit et invo­ luntarius simpliciter vel secundum quid. Et talis necessitas non fuit in natura humana respectu reparationis, quia Deus ad virtutem non cogit. 1. Ed. « illorum ».— 2. α om. « etiam quam illis ». — 3. α om. « vel ». — 4. ά « una. est » ; β om. « necessitas ». — 5. Ed. « sequitur ». — 6. Ed. « eorum ». 616 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 32. — Tertia vero necessitas est ex suppositione finis, sicut necessarium est homini habere navem, si debet ire ultra mare. Et hac necessitate necessarium fuit humanam naturam reparari, si scilicet ad visionem Dei admitti debuit. 33. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod non omnis necessi­ tas est coactionis, ut patet ex dictis ; et ideo in processu est fallacia consequentis. 34. — Ad secundum dicendum quod necessitas quæ est ex suppositione voluntatis immutabiliter aliquid volentis, non minuit rationem voluntarii, sed auget tanto magis quanto ponitur firmius inhærens volito ut moveri non possit. 35. — Ad tertium dicendum quod quantum est de potentia Dei, Deus posset peccatum absque omni pœna dimittere, nec injus­ tus esset, si hoc faceret. Sed quantum est ex parte istius2 qui peccavit, secundum ordinem quem nunc Deus rebus imposuit, non potest peccatum congrue sine pœna dimitti. 36. — Nec sequitur, si congrue pars pœnæ dimittitur, quod etiam congrue tota dimittatur, propter duo. Primo, quia effectus habet aliquid et3 ab agente et a recipiente. Unde sicut in collatione divinorum donorum, donum colla­ tum4 ex parte dantis elevat recipientem supra statum suum, ex parte autem recipientis est infra modum quo Deus influit ; ita in remissione peccatorum oportet quod sit aliquid ex parte misericordiæ remittentis, ut aliquid de pœna debita dimittatur, et aliquid ex parte recipientis, ut scilicet in aliquo puniatur. 37. — Secundo, quia remissio pœnæ quæ fit aliis homini­ bus — præcipue pœnæ satisfactoriæ — fundatur supra virtutem satisfactoriam Christi quæ superabundavit ad amovendas omnes pœnas quantum in se fuit. Unde oportet quod particulata satis­ factio fundetur supra satisfactionem Christi condignam, sicut imperfectum in quolibet genere oritur ex perfecto. 38. — Ad quartum dicendum quod in eo cui Deus dat sua dona gratis, non est aliquid quod donis illis repugnet, faciens collationem donorum indecentem. Sed in eo qui peccavit, est aliquod quod repugnat impunitati ; et ideo ex parte creaturæ non est simile. ARTICULUS II 39. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD ALIQUA PURA CREATURA SATISFACERE POTERAT PRO HUMANA NATURA. 1. Ed. “ ergo ». — 2. Ed. « illius ». — 3. α om. « et ». — 4. Ed. om. « collatum ». i DISTINCTIO XX, ART. II 617 1. Sicui enim pro peccato debetur satisfactio, ita pro bene­ ficio debetur gratiarum actio. Sed sufficit Deo gratiarum actio quantum homo potest sibi reddere, etiam si non sit suis bene­ ficiis æqualis ; quia, ut dicit Philosophus in1 VIII Eth., (Θ 16. 1163η, 16-18 ; 1. 14, g), « secundum polenliam famulans homo diis ei pairibus, videtur justus esse, quamvis ad æqualia non possit. » Ergo videtur quod similiter sit sufficiens satisfactio quam homo potest reddere ad expiandum peccatum. 2. Praeterea. Bonum potentius est ad agendum quam malum ; quia malum agit in2 virtute boni, ut dicit Dionysius, 4 c. De div. nom., (n. 31 et 32 ; G. 3, 731). Sed una pura creatura potuit per malum actum totam naturam humanam inficere. Ergo multo fortius potest per unum bonum actum pro tota humana natura satisfacere una3 pura creatura. 3. Præterea. Magnæ crudelitatis in judice vel in domino videtur esse4 exigere ab aliquo plus quam possit. Sed a Deo longe est omnis crudelitas. Ergo non exigit ab aliquo plus quam possit. Ergo satisfactionem quam Deus ab homine requirebat, purus homo facere poterat. 4. Præterea. Natura non reparatur nisi in individuis, ut supra dictum est. Sed unus homo est ita bonus sicut humana natura quæ est in ipso. Ergo unus5 homo satisfacere poterat6 pro natura humana quæ in ipso est, et omnes pro humana natura in omnibus individuis existente. 5. Præterea. Natura angelica est supra humanam. Sed quod melius est, potest accipi pro recompensatione minus boni. Ergo angelus poterat pro humana natura satisfacere. 40. ■— SED CONTRA. Ille solus potuit reparare qui potuit condere. Sed solus Deus humanam naturam condere potuit. Ergo ipse solus potuit reparare. Ergo ad hoc quod naturam aliquis satisfaciendo repararet, oportuit quod esset Deus. 41. ■— Præterea. Homo in instanti suæ conditionis tantæ erat dignitatis quod nulli creaturæ debitor erat ratione suæ beatitudinis. Sed est debitor et obnoxius ratione suæ beatitudinis ei qui ipsum ad beatitudinem reparavit. Ergo si per ali­ quam puram creaturam facta esset reparatio, non esset homo pristinæ redditus dignitati. 42. ■— Præterea. Nullus pro alio reddere potest quod pro se ipso debet. Sed quælibet creatura7 totum quod est, Deo debet. Ergo nulla creatura pura potest pro alia sufficienter satisfacere. 43. — RESPONSIO. Dicendum quod, sicut dictum est, opor1. Ed. om. « in ». — 2. Ed. om. « in ». — 3. F. om. « una ». — 4. Ed. « videtur esse i n domino vel judice ». — 5. α om. * unus ». — 6. a « potuit ». — 1. aad « pura ». 618 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM tebat quod pro naturæ humanæ peccato fieret condigna satis­ factio : tum quia aliter homo non restitueretur pristinæ digni­ tati ; tum quia conveniens est esse unum primum in genere satisfactionis perfectum, supra quod omnes aliæ satisfactio­ nes imperfectæ fundentur. Ad hoc autem quod satisfactio esset condigna, oportebat quod haberet virtutem infinitam ; quia peccatum pro quo fiebat satis­ factio, infinitatem quamdam habebat ex tribus. Primo, ex infinitate divinæ majestatis, inquantum offensa fuerat per contemptum inobedientiæ. Quanto enim major est in quem peccatur, tanto est gravior culpa. Secundo, ex bono quod per peccatum auferebatur, quod est infinitum, idest1 ipse Deus cujus participatione fiunt homines beati. Tertio, ex ipsa natura quæ corrupta erat, quæ quidem infini­ tatem quamdam habet inquantum in ea possunt supposita in infinitum multiplicari. 44. — Actio autem puræ creaturæ non potest habere effi­ caciam infinitam ; et ideo nulla pura creatura poterat suffi­ cienter satisfactionem facere. 45. — AD PRIMUM igitur2 dicendum quod impossibile est ut homo ad hoc perducatur ut semper Deo debitor non sit gratiarum actionis, quasi ab eo habens totum quod est ; ideo non exigitur in gratiarum actione ut sit æquivalens donis per­ ceptis. Sed possibile est hominem esse in tanta dignitate, quanta fuit in statu innocentiæ. Et ideo ad perfectam reparationem, per quam totum reparatur quod reparari potest, exigitur quod satisfactio sit æquivalens culpæ. 46. — Ad secundum dicendum quod comparando bonum et malum ad effectus ejus proportionaliter3 respondentes, bonum potentius est quam malum ; quia bonum agit virtute sua, malum autem nonnisi per virtutem boni. Sed tamen homo potest facilius in actum malum quam in actum perfecte bonum ; quia plura requiruntur ad bonum quam ad malum, quod ex uno singulari defectu contingit4. Et ideo primus6 homo potuit in actum malum qui erat proportionatus ad corrumpendum totam humanam naturam ; non autem potuit in actum bonum ita perfecte quod esset proportionatus ad reparationem. 47. — Ad tertium dicendum quod esset crudelitas in domino 1. N. « scilicet ». — 2. δ ed. « ergo ». — 3. Ed. «proportionabiliter. » — 4 Cfr. Dio­ de Div. Nom.t c. 4, n. 30 ; 1. 22 (G. 3, 730). — 5. RAV « prius » NP « purus ». nysium DISTINCTIO XX, ART. Ill 619 exigere plus quam possit, nisi cum hoc etiam servo daretur1 unde solvere quod exigitur possit. Unde in hoc maxime ejus misericordia commendatur quod ab homine perfectam satis­ factionem exegit8, ut perfecte reparetur ; et quia hoc per se non poterat, ei Filium suum qui posset, dedit. 48. ■— Ad quartum dicendum quod quamvis natura non sit corrupta nec reparatione indigens, nisi secundum quod est in persona ; tamen aliqua corruptio debetur naturæ, non secundum quod est determinata in hac persona, sed secundum hoc quod est in omnibus illis qui per vitiatam originem ab Adam natu­ ram humanam accipiunt3. Unde pro ista communi corruptione non potest unus solus satisfacere nec etiam simul omnes ; quia natura etiam excedit omnes illos qui naturam humanam habent, cum ad plures se extendere possit. 49. ·— Ad quintum dicendum quod angelus quamvis sit homine superior quantum ad naturam, non tamen est4 quantum ad gloriam, in qua æquales angelis erimus. Et ideo angelus ad gloriam reparare naturam humanam non potest ; et etiam, cum sit creatura, quidquid potest, Deo debet. ARTICULUS III III, q. 48. a. 2 ; a. 6, ad. 3 ; IV Cg. c. 55, ad 23, 24. 50. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SATISFACTIO NON DEBUIT FIERI PER PASSIONEM CHRISTI. ,1. Minus enim peccatum non expiatur per majus, sed magis aggravatur. Sed majus fuit peccatum occidentium Christum quam comestio pomi vetiti, qua natura humana corrupta est. Ergo corruptio humanæ naturæ non potest expiari per passio­ nem Christi. 2. Præterea. Nihil corporale est æquivalens rei spirituali. Sed vita Christi quam per passionem Christus dedit, fuit vita corporalis. Ergo non fuit sufficiens ad recompensandum vitam spiritualem quæ per peccatum amissa erat. 3. Præterea. Peccatum primi hominis, per quod natura humana est corrupta, fuit peccatum superbiæ, ut in II lib. d. 22, (q. 1, a. 1) dictum est5. Sed major fuit humilitas Christi in assumptione humanæ naturæ, quando « exinanivit semetipsum, formam, servi accipiens (Phil., π, 7). » quam superbia Adæ. Ergo ex ipsa assumptione humanæ naturæ sufficienter satisfactum 1. Ed « detur ». — 2. Ed. « exigit ». — 3. Ed. « acceperunt ». — 4. δ et ed. om· < est ». — 5. α « fuit ». 620 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM fuit pro peccato hominis ; et ita non fuit conveniens quod Christus pateretur. 4. Præterea. Bernardus dicit quod una gutta sanguinis Christi fuit sufficiens pretium nostræ redemptionis. Sed aliquid de sanguine Christi effusum est in circumcisione. Ergo non opor­ tebat quod ulterius pateretur. 5. Præterea. Tanta potest esse contritio in nobis peccantibus quod totum peccatum dimittatur et quantum ad pœnam et quantum ad culpam. Sed in Christo ab instanti suæ conceptio­ nis fuit perfectissima caritas quæ contritioni vim tribuit expur­ gandi peccatum. Ergo Christus ab instanti suæ conceptionis sufficienter satisfecit pro omnibus peccatis nostris ; et ita non oportuit quod per passionem mortis satisfaceret. 6. Præterea. Pœna qua quis punitur, quantitatem accipit, quantum ad virtutem satisfaciendi, ex conditione patientis. Sed Christus, inquantum est Deus et homo, habet infinitam dignitatem. Ergo quælibet pœna quam sustinuit, scilicet fames, fatigatio et hujusmodi, fuit sufficiens ad satisfactionem1 pro toto humano genere ; ergo non oportuit quod mortem pateretur. 51. — SED CONTRA. Hebr., ii, 10 : « Decebat eum... per passionem consummari. » 52. — Præterea. Homo erat debitor mortis. Ergo si debuit pro aliis satisfacere recompensando, oportuit quod ipse mor­ tem quam non debebat, exsolveret. 53. ■— Præterea. Christus non solum debuit hostem vincere, sed etiam exemplum nobis vincendi dare. Ergo debuit in diffi­ cillimis victor existere. Sed difficillimum est mortem sustinere. Ergo debuit per passionem mortis nos liberare. 54. — RESPONSIO. Dicendum quod Christi satisfactio fuit non pro uno homine tantum, sed pro tota humana natura ; unde duas conditiones concernere debuit : scilicet ut2 esset uni­ versalis respectu omnium satisfactionum quodammodo ; et ut esset exemplaris omnium satisfactionum particularium. 55. — Universalis autem erat non per prædicationem de mul­ tis, quasi per multas satisfactiones particulares multiplicata, sed habens virtutem respectu omnium. Unde non oportebat quod ipse omnes pœnas quæ ex peccato quocumque modo conse­ qui possent, assumeret in seipso, sed illam ad quam omnes ordi­ nantur et quæ continet in se virtute omnes pœnas, quamvis non actu. «Finis autem omnium terribilium esi mors, » ut dicit Philoso1. Ed. « satisfaciendum ». — 2. αββικ « sicut > ed. om. «scilicet». DISTINCTIO XX, ART. IV 621 Phus in1 III Eth., (y 9. 1115», 26 ; 1. 14, g.) ; et ideo per passio­ nem mortis debuit satisfacere. 56. — Inquantum vero fuit exemplaris respectu nostrarum satisfactionum, debuit habere magnitudinem excedentem omnes alias satisfactiones, quia exemplar debet esse præstantius exemplato ; et ideo secundum maximam poenarum debuit satis­ facere, scilicet mortem. 57. — AD PRIMUM igitur2 dicendum quod passio Christi non fuit satisfactoria ex parte occidentium Christum, sed ex parte ipsius patientis, qui ex maxima caritate pati voluit ; . et secundum hoc Deo accepta fuit. 58. — Ad secundum dicendum quod vita corporalis Christi habebat quemdam infinitum valorem ex Divinitate conjuncta3, inquantum non erat vita puri hominis, sed Dei et hominis ; et ideo poterat esse sufficiens recompensatio vitæ spiritualis, et præcipue ratione caritatis eximiæ ex qua offerebatur. 59. — Ad tertium dicendum quod in peccato Adæ non solum fuit superbia, sed delectatio ; et ideo in satisfactione non solum debuit esse humilitas, quod in incarnatione factum est, sed etiam acerbitas doloris, quod in passione accidit. 60. ■— Ad quartum dicendum quod quamvis gutta sanguinis quam in circumcisione fudit, esset sufficiens ad omnem satis­ factionem considerata conditione personæ, non tamen quantum ad genus pœnæ, quia pro morte ad quam humanum genus obligatum erat, oportebat quod mortem exsolveret. 61. —Ad quintum dicendum quod contritio non tantum habet vim ex caritate, sed etiam ex dolore ; et ideo ratione caritatis delet culpam, ratione autem doloris computatur in satisfac­ tionem pœnæ. 62. — Ad sextum dicendum quod aliæ pœnæ quas Christus sustinuit, quamvis essent sufficientes ad satisfactionem4 pro humana natura, considerata conditione patientis, non tamen considerato genere pœnæ ; quia in pœnis illis non continebantur omnes aliæ pœnæ, sicut in passione mortis continentur. ARTICULUS IV 63. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ALIUS MODUS NON FUERIT POSSIBILIS. 1. Hebr., n, 10 : « Decebat enims eum per passionem... con­ 1. Ed. om. « in ». — 2. β ed. « ergo ». — 3. RA. « conjunctum ». — 4. δ ad. « hu­ manam », ed. « satisfaciendum ». — 5. Ed. om. < enim ». 622 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM summari etc. » dicit Glossa (L. 114, 647) : « Nisi Christus pate­ retur, homo non redimeretur. » 2. Præterea. Anselmus in I lib. Cur Deus homo (c. 10 ; L. 158, 375): « Non potuit1 transire [calix2] nisi biberet', non quia mortem vitare nequiverit, sed quia aliter mundus salvari non posset. » Ergo videtur quod alius modus possibilis non fuit. 3. Præterea. Minimum inconveniens est Deo impossibile3. Sed inconveniens est peccatum dimittere sine debita satisfac­ tione, ut dictum est. Cum igitur debita satisfactio non potuerit esse nisi per modum istum, videtur quod alius modus possibi­ lis non fuit. 4. Præterea. Fidei non potest subesse falsum. Sed antiqui patres crediderunt Christum passurum. Ergo non potuit aliter esse. 64. — SED CONTRA. Gregorius lib. Moral., (XX, c. 36 ; L. 76, 179) : « Qui fecit nos de nihilo, revocare etiam sine morte et passione sua* nos potuit. » 65. ■— Præterea. Luc, i, 37 : « Non erit5 impossibile apud Deum omne verbum. » Ergo quocumque alio modo potuisset nos liberare. Quæstiuncula II 66. ·— ULTERIUS. Videtur quod alius modus fuisset CONVENIENTIOR. 1. Si enim Christus mortem subiisset naturalem, nihilominus genus humanum redemptum fuisset, quia mortem solvisset quam non debebat. Ete hoc fuisset sine omni7 peccato alicujus. Ergo videtur quod hic fuisset modus convenientior, quia unum­ quodque tanto est convenientius, quanto ad ipsum pauciora inconvenientia sequuntur. 2. Præterea. Diabolus omnino nos injuste invaserat, nec ali­ quod jus in nobis habebat. Sed nihil est convenientius quam quod vis vi repellatur. Ergo convenientissimus modus fuisset ut per potentiam nos eriperet a potestate diaboli, non8 redimendo. 3. Præterea. Ipse venerat a daemonis potestate hominem liberare, non autem a potestate hominis. Ergo convenientius fuisset quod a dæmone passus fuisset, quam ab homine. 4. Præterea. Christus ad hoc venit ut homines ad se traheret. Sed plures eum sequerentur, si per viam deliciarum incessisset, 1. β « poterat » ; N. «potuisse ». — 2. αβγά, RAN. « calicem ». — 3. α « Minimum in­ conveniens Deo est homini impossibile ». — 4. α om. « sua ». — 5. α « fuit ». — 6. Ed. « sed ». — 7 Ed. om. « omni ». — 8. N. « nos «. DISTINCTIO XX, ART. IV I I ·* ' 623 quam quod per viam passionis de hoc mundo exivit. Ergo videtur quod ille fuisset convenientior modus. 67. — SED CONTRA. Super illud psalm. xxi,3 : « Et non ad insipientiam mihi », dicit Glossa : « Nullus convenientior modus nostræ redemptionis fuit, quam quod homo qui per superbiam ceciderat, per humilitatem resurgeret. » 68. — Praeterea. Optimi est optima adducere. Si igitur Deus est optimus, modum optimum nostræ liberationis elegit. Solutio I » 69. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod quantum est ex parte Dei, fuit alius modus possibilis nostræ liberationis, quia ejus potentia limitata non est : quem si elegisset, convenientissimus fuisset, non tamen habuisset rationem redemptionis, sed liberationis tantum, quia liberatio non fuisset facta per solutionem pretii. 70. — Ex parte autem hominis non fuit alius modus possi­ bilis nisi quem Deus ei dedit ; quia per se satisfacere non poterat, sed solum divino munere. Sed ex parte nostra simul et Dei fuit quidem alius modus possibilis, sed nullus ita conveniens. 71. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod homo si alio modo liberaretur, non redimeretur ; quia redemptio sufficientem satis­ factionem importat. Sed tamen alio modo liberari potuit. 72. — Ad secundum dicendum quod Anselmus loquitur quantum est ex parte nostra, supposita Dei ordinatione. 73. ■— Ad tertium dicendum quod quamvis sit inconveniens ex parte nostra secundum, ordinem quem Deus rebus posuit, ut peccatum sine satisfactione dimittatur ; tamen si ipse faceret, convenientissimum esset, quia> ipse simul cum hoc faceret, aliquam convenientiam in re poneret2. 74. ■— Ad quartum dicendum quod fides antiquorum fuit de passione Christi futura, praesupposita Dei ordinatione quod ita fieret ; ex cujus suppositione passio Christi necessitatem habet, ut dictum est. Solutio II 75. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod quantum est ex parte nostra, convenientior modus esse non potuit. Sed tamen Deo non aufertur potentia, quin potuisset 1. δ et ed. « ergo ». — 2. A. « aliquam convenientiam in re ut oportet. » 624 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM alium convenientiorem modum fecisse, cujus potentia limitata non est. Sed hoc esset secundum alium ordinem rebus impositum. 76. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod Christus pro omni­ bus peccatis quantum ad sufficientiam debuit satisfacere, non solum pro originali, sed etiam pro actuali, pro quo infligitur violenta mors ; et ideo, ut sua satisfactio omnem comprehenderet, decens fuit ut morte turpissima quantum ad genus mortis moreretur, ut sic non solum sub angelis descenderet per mortem, sed etiam sub hominibus per genus mortis, quantum ad acer­ bitatem simul et turpitudinem. Nec peccatum aliorum aliquid de convenientia satisfactionis adimit ; quia satisfactio non est ex passione ex parte infligentium passionem, sed ex parte patientis. 77. — Ad secundum dicendum quod quamvis diabolus nos injuste detineret, tamen nos juste ab ipso detinebamur, ejus tyrannidem propter nostram culpam patientes. Unde ex parte nostra fuit congruum ut satisfaciendo nos eriperet ; ut non solum ipse juste nos liberaret, quod esset etiam2 si violentia uteretur, sed etiam nos juste liberaremur. 78. — Ad tertium dicendum quod sicut peccatum hominis fuit commissum ab homine, instigante diabolo ; ita etiam con­ veniens fuit ut medicina morbo responderet, quod Christus occideretur ab homine suadente diabolo. 79. ■— Ad quartum dicendum quod satisfactio debet esse poenalis ; et ideo, ut pro nobis satisfaceret, oportuit ut3 in hoc mundo poenas sustineret et non deliciis uteretur. 80. — Vel dicendum quod Christus ad hoc venit ut a terrenis bonis pro quibus homines a Deo recesserant, ad caelestia nos revocaret ; et ideo decuit ut terrena dona abjiceret, quatenus ea contemnendi nobis exemplum daret. ARTICULUS V Quæstiuncula I III, q. 47, a. 3 ; IV Cg. c. 55, ad 16 ; Joan., c. 3, 1. 3 ; Rom., c. 8, 1. 6. 81. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Deus Pater Filium non tradiderit ad passionem. 1. Maxima enim crudelitas est Filium innocentem tradere. Sed Christus innocentissimus fuit. Ergo cum crudelitas non sit 1. Ed. « ergo ». — 2. Ed. om. · etiam ». — 3. Ed. « quod ». V DISTINCTIO XX, ART. V . *1 625 in Deo, videtur quod ipse Christum ad passionem non tradi­ derit. 2. Præterea. Si Pater Christum in mortem tradidit, hoc non fuit nisi quia Christus ex obedientia ad Patrem mortuus est. Sed quicumque facit aliquid ex obedientia, facit ex debito. Ergo Christus debitor mortis fuit, et sic non fuit mors ejus Deo gra­ tissima : debitum enim diminuit de gratitudine actus. 3. Præterea. Si Pater tradidit Filium, ergo voluit eum mori. Sed hoc etiam voluerunt Judæi. Ergo conformaverunt volunta­ tem suam voluntati divinæ, et ita non peccaverunt. 4. Præterea. Philosophus dicit in VI Eth., (£ 10. 1142b, 22 sq. ; 1. 8, n.) quod pervenire ad finem bonum per mala media est mali consiliatoris. Sed consilium divinum est optimum. Ergo si ex consilio voluntatis Patris Christus esset mortuus, non esset hoc consilium expletum mediantibus malis actibus Judæorum : quod tamen falsum est. Ergo Pater Filium ad passio­ nem non tradidit. 82. — SED CONTRA. Rom., viii, 32 : « Proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum. » 83. — Præterea. Omnis poena est a Deo. Sed passio Christi quædam poena fuit. Ergo fuit a Deo. Quæstiuncula II 84. ■— ULTERIUS. Videtur quod passio Christi non fuerit bona. 1. Quia, secundum Boetium1 : cujus generatio est bona, corruptio est mala. Sed Christi generatio optima fuit. Ergo pas­ sio mortis ipsius fuit pessima. 2. Præterea. Omne injustum est2 malum. Sed Christus injuste passus est. I Pelr., n, 23 : « Tradebat autem judicanti se injuste. » Ergo passio3 illa mala fuit. 3. Præterea. Sicut eadem materia non potest esse in natu­ ralibus sub contrariis formis, ita unus actus in moralibus non potest esse bonus et malus. Sed opus Judæorum, ut dicitur in Littera, (5) fuit passio Christi. Ergo cum opus Judæorum fuerit malum, passio Christi non potest dici bona. 85. — SED CONTRA. Nihil est Deo acceptum nisi bonum. Sed mors Christi fuit Deo acceptissima, quia ipse « tradidit 1. Æquivalenter recolligi ex lib. I De Topicis Aristot^ c. in, prope finem, et ex lib. III, c. iv, circa medium, dicit N. Videsis (L. 64, 912) etc. F. — 2. αγδ om. « est ». — 3. Ed. ad. « Christi ». 626 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM semetipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suavitatis ». Ephes., v, 2. Ergo passio Christi fuit bona. 86. — Præterea. Omne quod est ex caritate, est bonum. Sed Christus ex maxima caritate fuit mortuus et passus. Ergo passio sua fuit optima. F* i ' F ' ff Solutio I 87. — RESPONSIO.Dicendum ADPRIMAMQUÆSTIONEM | & quod in passioneChristi fuit tria considerare. — Unum ex parte patientis, quia scilicet voluntarie passus est ex caritate. — Aliud autem ex parte occidentium, qui ex iniqua voluntate eum occiderunt. — Tertium est ex parte ipsorum pro quibus passus est, scilicet effectus salutis in toto humano genere. 88. — Et secundum hoc tripliciter Deus Pater, immo tota Trinitas, eum tradidit. — Uno modo, praeordinando passionem ejus ad salutem humani generis. — Secundo, Christo homini voluntatem dando, et caritatem ex qua pati voluit. ■— Tertio, dando potestatem, et non cohibendo voluntatem occidentium, sicut dicitur Joan., xix, 11 : « Non haberes in me potestatem, nisi fuisset Ubi data desuper. » 1 89. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod Deus Pater non tradidit Christum in mortem, quasi cogendo ipsum mori, sed dando ei voluntatem bonam qua mori vellet ; et ideo non sequi­ tur quod fuerit aliqua crudelitas in Deo. 90. — Ad secundum dicendum quod Christus non fuit debitor mortis ex necessitate, sed ex caritate ad homines, qua hominis2 sa­ lutem voluit, ei ex caritate ad Deum qua ejus voluntatem implere voluit, sicut dixit3 Mat., xxvi, 39 : « Non sicut ego volo, sed sicut tu visi ; » et hoc debitum non diminuit aliquid de gratitudine actus. 91. ■— Ad tertium dicendum quod conformitas voluntatis humanae ad divinam, non est simpliciter in volendo quod Deus vult, sed in volendo eo5 modo, id est ex caritate, sicut Deus vult, vel ad eumdem finem ; vel in volendo id quod Deus vult nos velle ; et hoc modo Judæi voluntatem suam divinæ non6 conformave­ runt, quia Christum ex nequitia occiderunt et7 ad impediendam salutem quam ex ejus prædicatione sequi videbant. 92. — Ad quartum dicendum quod facere aliquod malum propter bonum finem consequendum, est mali consiliatoris ; sed uti malitia aliorum, quam ipse non facit, ad bonum fmem, hoc est summæ sapientiæ. 1. βδ ed. « ergo ». — 2. a « hominum ». — 3. α « dicitur ». — 4. Ed. om, « vis ». — 5. Ed. « eodem ». — 6. a om. « non ». — 7. Ed. om. « et ». * I ' / | j ! i 4 * DISTINCTIO XX, EXPOSITIO TEXTUS 627 Solutio II 93. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod judicium absolutum est de re, quando consideratur ipsa secundum quod est actu in rerum natura existens ; et hoc est quando consi­ deratur cum omnibus circumstantiis quæ sunt in ipsa. Sed quando consideratur res secundum aliquid quod in re est sine consideratione aliorum, judicium illud non est de re simpliciter, sed secundum quid. 94. — Si igitur consideretur passio secundum quod est in patiente cum omnibus quæ circumstant, scilicet caritate Christi et efficacia ipsius, sic est bona simpliciter dicenda. Si autem consideretur secundum quod est passio tantum, scili­ cet inquantum adimit vitam, nihil aliud considerando, sic est malum in genere mali naturæ ; unde dicenda est bona sim­ pliciter et mala secundum quid. 95. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod passio Christi, inquantum est corruptionis inductioa, sic est mala ; et hoc est considerare ipsam secundum quid. Sed inquantum est passio volita et ad humanam salutem ordinata, sic est optima. 96. ■— Ad secundum dicendum quod injuste illata est ex parte occidentium ; sed ex parte ipsius patientis ex justissima volun­ tate procedit. 97. — Ad tertium dicendum quod opus operans Judæorum est malum simpliciter ; sed passio quæ est opus operatum, est quidem simpliciter bona, secundum quod est in patiente ; quamvis possit dici mala secundum quod est in actione illorum sicut in causa et secundum quod est corruptiva naturæ ; et ita non est ponere contraria circa idem. EXPOSITIO TEXTUS 98. — « Quia sic justitia superatus est diabolus, non poten­ tia. » (2) Contra. Justitia Dei non potest2 esse sine potentia, neque3 e converso. Et4 dicendum quod intelligendum est : « non potentia » tantum. Sed si etiam potentia tantum diabolum superasset, 1. 8 et ed. « ergo ». — 2. α « poterat ». — 3. δ et ed. « nec ».— 4. Ed om. « et». 628 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM adhuc esset justitia ex parte Dei liberantis quamvis non esset ex parte1 nostra. 99. —· « Peccantem peccati auctor2 illico invasit. » (2) Contra. Magis peccavit diabolus quam homo. Ergo magis debuit invadi ipse quam homo. Et3 dicendum quod ambos invasit sententia judicis secundum culpæ modum, sed hominem invasit etiam4 peccati auctor ; tum quia homo illi se subdidit, tum quia homo ex ordine naturæ sub angelis erat ; unde etiam homini ad exercitium datur. 100. — « Prædestinatis tantum efficit8 salutem. » (5) Contra. Aliqui etiam non prædestinati gratiam accipiunt. Et’ dicendum quod loquitur de salute finali, per quam homo ab omni malo liberatur. 101.— « Hic distinguendum est » (7), quia potest intelligi de opere operante, et sic malum operati sunt ; vel de opere operato, et sic bonum operati sunt. 1. αβ « Dei habentis*» F.^om. ex hom. < Dei liberantis, quamvis non esset es parte ». — 2. γδ « actor ». — 3. Ed. om. » et ». — 4. Ed. « et ». — 5. χδ et ed. « effecit ». DISTINCTIO XXI Si in Christo divisio in morte fuit carnis a Verbo. animae vel 1. — Post prædicta considerandum est utrum in morte Christi1 a Verbo sit separata anima vel caro. 2. — Quidam putaverunt tunc2 carnem sicut ab anima, ita a Divini­ tate in morte fuisse divisam. Si enim, inquiunt, anima media Divinitas carnem sibi univit, sicut superius (d. 2) prætactum3 est ; ergo quando , divisa est caro ab anima, divisa est etiam a Divinitate, quia non potuit ab anima sejungi, per quam Verbo erat unita, quin a Verbo divideretur. Fuit autem divisa ab anima in morte, alioquin vera mors ibi non fuisset, quia, ut ait Augustinus (In ps. xlviii, serm. 2, n. 2 ; L. 36, 556), mors quam timent homines, separatio est animæ a carne ; mors autem quam non timent, separatio est animæ a Deo. Utraque vero diaboli suasionibus* homini propinata est. Si ergo in Christo homine vera mors fuit, divisa est ibi anima ac per hoc Divinitas a carne. 3. — Huic suæ probabilitati addunt auctoritatis testimonium. Ambrosius enim (In Luc, x, n. 127 ; L. 15, 1836) tractans de Christi derelictione, qui in cruce voce magna clamans dixit (Mat., xxvii, 46) : « Deus, Deus meus, quare5 me dereliquisti ? » ait : Clamat homo separatione Divinitatis moriturus. Nam cum Divinitas mortis libera sit, utique ibi mors esse non poterat, nisi vita discederet, quia vita Divinitas est. Hic videtur tradi quod Divinitas separata sit in morte ab homine, quæ nisi discessisset, homo ille mori non posset. Quod illi ad carnem referunt, quam dicunt a Deo separatam. 4. — Quibus respondemus illam separationem sic esse accipiendam, sicut intelligitur derelictio quæ illis verbis significatur : Ut quid me dereliquisti ? Quomodo igitur Christus® erat derelictus a Patre, cum in cruce se derelictum clamabat ? Non recesserat Deus ab homine, ita quod esset soluta unio Dei et hominis : alioquin fuit quoddam tempus quando Christus adhuc vivus homo erat et non Deus ; quia adhuc vivus se dere­ lictum clamabat, non derelinquendum. Si ergo derelictio illa, unionis intelligatur solutio, ante facta fuit solutio Dei et hominis quam Christus mortuus esset. Sed quis hoc dicat ? Fateamur igitur Deum quodammodo illum hominem in morte deseruisse, quia potestati persequentium eum exposuit ad tempus ; non suam potentiam exercendo illum defendit, ut non moreretur. Separavit se Divinitas, quia subtraxit protectionem, sed non solvit unionem. Separavit se foris, ut non adesset ad defensionem, sed non intus defuit ad unionem. Si non ibi cohibuisset potentiam, sed exercuisset, non moreretur Christus. Mortuus est Christus Divinitate rece­ dente, idest effectum potenti® in defendendo non exhibendo7. Hic est hircus apopompæus8 qui, altero hirco immolato, in solitudinem mitte­ batur, ut legitur in Levitico (c. xvi, 6.-10) : Duo enim hirci humanitas et 1. Quar om. « Christi ». — 2. Quar. om. « tunc ». — 3. Quar. « prætaxatum ». —. 4. Quar. « suasu ». — 5. Quar. « ut quid ».— 6. F. om. « Christus ». —7. Quar. « exhi­ bente ». — 8. F. om. » apompœus ». 630 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Divinitas Christi intelliguntur. Humanitate igitur immolata, Divinitas in solitudinem abiit, idest in cælum. Unde Hesychius (In Lev. ; G. 93,992) : In solitudinem, idest in cælum, tempore passionis Divinitas abiisse dicitur, non locum mutans, sed quodammodo virtutem cohibens, ut possent impii consummare passionem. Abiit ergo, idest virtutem cohibuit, et « portavit iniquitates nostras », (Is. lui, 11) non ut haberet, sed ut consumeret. « Deus enim ignis consumens est. » (Deut., iv, 24.) Ex his satis ostenditur, præmissa verba Ambrosii sic esse accipienda, ut prædiximus. Aliam ad idem inducunt auctoritatem. 5. — Alii1 quoque auctoritati2 innituntur qui asserunt Divinitatem in morte recessisse ab homine secundum carnem. Ait enim Athanasius : Maledictus qui totum hominem quem assumpsit Dei Filius, denuo assumptum vel liberatum tertia die a mortuis resurrexisse non confitetur. Fiat, fiat. Si, inquiunt, denuo assumptus est homo in resur­ rectione quem assumpserat in incarnatione, deposuit ergo eum in morte. Separata ergo fuit Divinitas in morte ab humanitate. 6. — Quibus respondemus quod si his verbis assumptio talis intelligatur quæ sit secundum unionem, non carnem tantum, sed totum hominem, id est animam et carnem, denuo sibi univit in ressurectione, quia non simpliciter hominem, sed totum hominem assumptum dicit. Totum igitur hominem in morte deposuit, id est animam et carnem. Sed quis nisi hostis veritatis, dicat animam a Verbo depositam? Et tamen, nisi hoc fateantur, quod totus homo sit assumptus, non pro eis facit illa auctoritas quæ totum dicit assumptum. 7. — Sciendum est igitur Athanasium id dixisse contra illorum per­ fidiam qui resurrectionem Christi negabant, putantes in4 morte detineri, qui solus inter mortuos liber (ps. lxxxvii, 6) est. Ideo illum maledicit qui non confitetur totum hominem denuo assumptum resurrexisse, id est, Christum animam corpori denuo conjunxisse et in illis duobus denuo conjunctis, in resurrectione vere secundum hominem vixisse, sicut ante mortem. Nam in morte separata est anima a carne, unde vere dicitur Christus mortuus ; sed neutrum separatum est a Verbo Dei. Astruit carnem a Verbo in morte separatam non ESSE. 8. — Sicut Augustinus Super Joan, (tract, xlvii, n. 11 ; L. 35, 1738) docet, tractans illud Domini5 verbum : Ego pono animam meam, ut iterum sumam eam. Nemo tollit eam a me, sed pono eam a meipso. Potestatem habeo ponendi eam et iterum sumendi eam. Hic animam dicit emissam. A quo emissa est ? A seipsa non est emissa, quia seipsam non posuit ; nec Verbum animam posuit vel carnem. Caro enim6 animam posuit, sed potes­ tate in se manentis Deitatis. Potentia ergo Deitatis anima divisa est a carne, sed neutrum a Verbo Dei. Unde Augustinus (ibid.) : Verbum, ex quo suscepit hominem, idest carnem et animam, nunquam deposuit animam, ut esset anima a Verbo separata ; sed caro posuit animam quando exspiravit, qua redeunte resurrexit"1. 1. Ed. « aliis ». — 2. Ed. « auctoritatibus ».— 3. Apud Vigilium Taps., lib. VI De Trin., (L. 42, 237), — 4. Quar, om. « in ». —- 5. F. om. * Domini ». — 6. Quar. « ergo ». —■ 7. Quar. « surrexit ». 631 DISTINCTIO XXI Mors ergo ad tempus carnem et animam separavit, sed neutrum a Verbo Dei. Caro igitur ponit et sumit animam non potestate sua, sed potestate inhabitantis carnem Deitatis. Hic evidenter traditur, nec animam nec carnem a Verbo Dei in morte divisam, ut aliquo modo soluta fuerit unio. Unde Augustinus Contra Felicianum (De Unitate Trin., c. 14 ; L. 42, 1109) : Absit ut sic Christus senserit mortem, ut quantum in se est, vita vitam perdiderit. Si enim hoc ita esset, vitæ fons aruisset. Sensit igitur mortem participatione humani affectus, quem sponte susceperat ; non naturæ suæ perdidit potentiam, per quam cuncta vivificat. Sic in sepulcro Christus1 carnem suam commoriendo non deseruit, sicut in utero Virginis connascendo formavit. Mortuus est ergo non discedente vita, sicut passus est non pereunte potentia. Nemo tollit animam ejus ab eo qui2 potestatem habet ponendi et sumendi. Ecce et hic habes Christum non deseruisse carnem in morte, et vitam non discessisse a mortuo, et quod sponte tradidit spiritum, non alius extorsit. Unde Ambrosius (De Incarn. dom. sacram., c. 5, n. 39 ; L. 16, 828) : Emisit Christus spiritum, et tamen quasi arbiter eruendi suspendendique corporis emisit spiritum, non amisit. Pendebat in cruce et omnia commo­ vebat... Sed unde emisit ? Ex carne. Quo emisit ? Ad Patrem. (Hugo, lib. II de Sacram, p. 1, c. 11 ; L. 176, 401.) Qua ratione dicitur Christus mortuus et passus. 9. — Decedente vero anima, mortua est caro Christi. Et quia caro mortua est, mortuus est Christus. Sicut enim mortuus dicitur Deus, quando mortuus est homo ; ita mortuus dicitur homo, quando mortua est caro. Separatio animæ, mors carnis fuit. (Hugo, loc. cit.) Propter carnem ergo unitam Verbo, quæ mortua est, dicitur Deus mortuus ; et propter carnem et ani­ mam, quæ utraque dolorem sensit, dicitur Deus passus, cum Divinitas omnis doloris expers existeret. Unde Augustinus (In psal. cxxx, n. 10 ; L. 37, 1711). Verbum caro factum est, ut per carnem panis caelestis ad infantes transiret ; et secundum hoc, ipsum Verbum crucifixum est, sed non est mutatum in homine ; homo in illo mutatus est, ut melior fieret quam erat. Per id ergo quod homo erat, mortuus est Deus ; et per id quod Deus erat, homo excitatus est et resurrexit. Quidquid passus est homo, non potest dici non passus Deus, quia Deus erat homo. Quomodo non3 potes dicere te non esse1 passum injuriam, si vestis tua conscindatur, quamvis vestis tua non sis tu ? Multo magis ergo quidquid patitur caro unita Verbo, debebat dici pati Deus, licet Verbum nec mori nec corrumpi nec mutari potuerit. Sed quidquid horum passus est, in carne passus est. De hoc etiam Ambrosius in III lib. De Spiritu sancto (De Incarn. dominicæ sacram., c. 5, n. 44 ; L. 16,829 sq.) ait : Quod Verbi caro patie­ batur manens in carne Verbum in se pro corporis assumptione referebat ut pati diceretur, quia caro patiebatur, sicut scriptum est, « Christo in carne passo » (I Pet., iv, 1.) Hic docetur qua ratione Deus vel Dei Filius passus vel mortuus dicitur, non quia mortem senserit, inquantum Deus est, sed quia caro ei unita mortua est. Secundum quam rationem dicit Augustinus (Serm. 233, n. 2 ; L. 39, 2176) : Si quis dixerit atque crediderit Filium Dei Deum passum, anathe­ ma sit. Cujus dicti causam ex qua intelligentia sumenda est aperiens, in eodem (ibid. n. 3) subdit : Si quis dixerit quod dolorem in passione sentiebat Filius I. Quar. om. « Christus ». —■ 2. Quar. « quia ». — 3. F. om. « non ». — 4. Quar om. « esse ». 632 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Dei Deus, et non caro tantum cum anima quam sibi acceperat, anathema sit. Sane igitur dici p otest quod mortuus est Deus et non mortuus, passus est Dei Filius et non passus, passa est tertia persona et non passa, cruci­ fixum est Verbum et non crucifixum : secundum alteram naturam passus est, secundum alteram impassibilis. Unde Ambrosius (loc. cit., c. 5, n. 35 ; L. 16, 827 sq.) : Generalis est ista fides, quia Christus est Dei Filius et natus ex Virgine, quem quasi gigantem Propheta describit, (ps. xvui, 6), eo quod biformis1 geminæque naturæ unus sit, consors Divinitatis et corporis... Idem ergo patiebatur et non patiebatur ; moriebatur et non moriebatur ; sepeliebatur et non sepe­ liebatur ; resurgebat et non resurgebat ; resurgebat secundum carnem quæ mortua fuerat, non secundum Verbum quod apud Deum super manebat (ibid., n. 36). DIVISIO TEXTUS 10. — « Post prædicta considerandum est etc. » (1) Postquam determinavit Magister de his quæ Christus cum humana natura assumpsit, scilicet gratia et2 scientia et defec­ tibus, et de his quæ per humanam naturam operatus est, scilicet de meritis ; hic determinat de morte quam in humana natura sustinuit. Dividitur autem hæc pars in duas. Primo determinat ea quæ ad mortem Christi pertinent. Secundo ea quæ ad mortem Christi consequuntur, d. 22, ibi : « Hic quæritur, utrum in illo... » Prima dividitur in duas. Primo inquirit utrum mors fuerit in Christo secundum separationem Divinitatis a carne. Secundo, supposito quod non, ostenditur qua ratione Christus mortuus dicatur ibi : « Recedente vero anima,.. » (9) Circa primum duo facit. Primo movet quæstionem. Secundo eam determinat, ibi : « Quidam putaverunt.... » (2) Et circa hoc duo facit. Primo excludit errorem. Secundo veri­ tatem confirmat, ibi : « Sicut Augustinus super Joan. » (8) Circa primum duo facit. Primo excludit probationem erro­ ris sumptam ex ratione et auctoritate Augustini ; secundo probationem sumptam ex auctoritate Athanasii, ibi : « Alii quoque auctoritati... » (5) Circa primum tria facit. Primo ponit rationem ipsorum ; secun­ do auctoritatem quæ videtur pro eis facere, ibi : « Huic suæ pro­ babilitati,.. » (3) ; tertio solvit, ibi : « Quibus respondemus... » « Alii quoque etc. » (5) Hic tria facit. Primo ponit objectionem ex auctoritate Athanasii. Secundo ostendit quod auctoritas illa non facit pro eis, ibi : « Quibus respondemus... » (4) Tertio auctoritatem Athanasii exponit, ibi : «Sciendum est igitur... » (7) Hic est duplex quæstio. Prima de morte Christi. Secunda de resurrectione ejus. 1. Ed. « deiformis ». — 2. a om. « et > F 'f 633 I DISTINCTIO XXI, QUÆST. I, ART. I , QUÆSTIO I > DE MORTE CHRISTI ; Circa primum tria quæruntur. ■ * i I i Primo, utrum in morte Christi separata fuerit Divinitas ab humanitate. Secundo, utrum corpus Christi fuerit dissolutum vel incineratum. Tertio, utrum debeat simpliciter concedi quod Christus vel Filius Dei sit mortuus. « ARTICULUS I Quæstiuncula I Supra, d. 2, 98, 100, 114, 152 ; III, q. 50, a. 2 ; q. 53, a. 1, ad 2 ; Spirit. Creat., a. 3, ad 5 ; Quodl. n, q. 1, a. 1. 11. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christi Divinitas1 a carne separata sit. in s morte *■ 1. Remoto enim medio separantur extrema quæ per medium conjunguntur. Sed sicut 2 d. (q. 2, a. 1, sol. 1) dictum est, Divinitas conjungebatur carni mediante anima. Ergo separata anima a carne, separatur etiam Divinitas. 2. Præterea. Sicut in2 2 d. (q. 1, a. 3, sol. 2) dictum est, cor­ pus insensibile non est assumptibile. Sed separata anima, caro remanet quoddam corpus insensibile. Ergo non potuit remanere Divinitati3 unita, cum nihil possit esse unitum quod non est assumptibile. 3. Præterea. Nulla res est mortua quæ habet in se vitam. Sed si Divinitas4 in morte a carne separata non fuisset, habuisset in se vitam quæ etiam est fons indeficiens vitæ. Ergo mortua non fuisset. 4. Præterea. Unio humanæ naturæ ad divinam est per gra­ tiam. Sed corpus non est capax gratiæ nisi mediante anima. Ergo corpus, separata anima, non potest Divinitati5 unitum remanere. ' 12. — SED CONTRA. Filius dicitur jacuisse in sepulcro; alias I I 1. Ed. « Deitas ». — 2, F. om. « in ». — 3. Ed. « Deitati ». — 4. Ed. « Deitas ». — 5. Ed. « Deitati ». 634 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM - de hoc non esset fides quæ habet objectum veritatem increatam. Sed hoc non dicitur nisi quia corpus in sepulcro fuit. Ergo Divi­ nitas1 a corpore separata non fuit. 13. — Præterea. Leo papa (Serm. lviii ; L. 54, 373) dicit : « Tania fuit unio Dei el hominis, ul nec supplicio posset diminui nec morle distingui. » Sed supplicium pati et mori est corporis. Ergo corpus in morte a Divinitate non est separatum. III, Quæstiuncula II q. 50 a. 3 ; Quodl. ii, q. 1, a. 1. 14. — ULTERIUS. Videtur quod Divinitas2 sit sepa­ rata AB ANIMA. 1. Ulraque enim mors, ut dicitur in Littera, (2) scilicet qua separatur corpus ab anima et qua sepaiatur anima a Deo, diaboli suasu homini propinata est. Sed Christus in se accepit mortem qua separatur corpus ab anima, ut a nobis excluderet quod suasu dæmonis in nos devenit3. Ergo simpliciter debuit pati mortem quæ est separatio animæ a Divinitate. 2. Præterea. Quicumque deponit aliquid, illud a se separat. Sed Filius Dei dicit de seipso, Joan., x, 17 : « Ego pono animam meam. » Ergo eam a se separavit. 3. Præterea. Sicut supra, d. 5 (q. 1, a. 1, sol. 3) dictum est, uniens est unitum sicut4 ratione unionis Deus est homo. Si igitur anima esset Deo unita post mortem, posset dici quod Deus esset anima. 4. Præterea. Ratione unionis Dei ad hominem est commu­ nicatio idiometum, ut dicit Damascenus. Sed animæ idiomata non dicuntur de Filio Dei : non enim potest dici quod Filius Dei sit forma corporis. Ergo non remanet post mortem anima Verbo unita. 5. Præterea. Si esset Verbum unitum animæ et corpori, cum illa sint ab5 invicem divisa, essent duæ uniones Verbi ad illa duo. Sed ante mortem erat tantum una unio. Ergo aliqua unio facta est de novo in morte Christi : quod est inconveniens. 6. Præterea. Anima et corpus separata fuerunt duo quædam. Si ergo Verbum utrique unitum remansit, videtur quod fuerint6 duo vel tria Christus in morte, quia uniens est unitum. 15. — SED CONTRA. Major est conjunctio animæ ad Deum per unionem in persona quam quæ est per fruitionem. Sed anima 1. Ed. « Deitas ». — 2. Ed. « Deitas ». — 3. RANVP. « in nobis devenit » ; sed. V. ad. « forte in nobis evenit, vel in nos devenit » .— 4. α « sed ». — 5. Ed. « ad ». — 6. Ed. « fuerunt ». DISTINCTIO XXI, QUÆST. I, ART, I 635 conjuncta Deo per fruitionem, nunquam ab ipso separatur. Ergo multo minus conjuncta ei per unionem in persona. 16. — Præterea. Filius Dei dicitur descendisse ad inferos. Sed hoc non convenit sibi nisi ratione animæ. Ergo Filius Dei post mortem habuit animam sibi unitam. Solutio I 17. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod corpus Christi in morte non fuit separatum a Divinitate1 : cujus ratio ex tribus potest accipi. ■ Primo ex parte Dei, quia, cum sit immutabilis, ei quod sibi perfecte conjunctum est incommutabilitatem præstat, ut sci­ licet immutabiliter ei adhæreat. 18. ■— Secundo ex parte ipsius assumpti, quod2 per mortem, quam ex obedientia Patris sustinuit, non debuit suam dignita­ tem amittere, sed magis debuit3 clarificari. 19. — Tertio ex fine assumptionis, quia ea quæ post mortem ipsius circa ipsum acta sunt, salutaria nobis non fuissent, nisi Divinitas4 adjuncta5 esset. 20. — AD PRIMUM igitur5 dicendum quod sicut supra, 2 d. (q. 2, a. 1, sol. 1) dictum est, anima quantum ad unibilitatem corporis, esl medium necessitatis, quia corpus non esset unibile nisi inquantum est animatum ; sed quantum ad unionem in actu, est medium congruentiæ, quo remoto, non necessario7 unio tollitur, ut supra d. 2. (ibid.) dictum est. Et ideo, quia separata anima a corpore, adhuc in corpore remansit ordo ad animam, et unibile remansit et unitum. 21. — Ad secundum dicendum quod quamvis esset actu insensibile, tamen hoc habebat supra alia corpora insensibilia quod inerat ei ordo ad animam humanam. 22. — Ad tertium dicendum quod Divinitas8 non potest esse forma corporis. Ad hoc autem quod corpus sit vivum, oportet quod sit aliquid vivificans formaliter. 23. ·— Ad quartum dicendum quod corpus non est susceptivum gratiæ habitualis, quia illa ordinatur ad actus spirituales qui non possunt corpori communicari. Hæc autem gratia est medium congruentiæ ad unionem ex parte animæ. 24. — Sed gratia unionis quæ est ipsa unio gratis facta, potest esse in corpore, quia ista gratia ordinat ad esse in persona divina, cujus particeps est corpus sicut et anima; ideo et9 corpus potest 1. Ed. « Deitate ».— 2. Ed. « quia ».— 3. RANVP. om. « debuit » ; RA. « clarificare ». -— 4. Ed. « Deitas ». — 5. F. « abjuncta ». — 6. Ed. « ergo ». — 7. α ad. « etiam «. — 8. δ et ed. « Deitas ». — 9. β « et ideo ». ed. « corpus etiam ». 636 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM remanere unitum, anima separata, in quo etiam manet aliquis ordo ad gloriam ex eo quod fuit instrumentum animæ habentis gratiam, ut dictum est ; ut sic etiam habitualis gratia quodam­ modo in corpus redundet, ut supra, d. 13, dictum est. Solutio II 25. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod propter easdem rationes anima a Verbo in morte Christi sepa­ rata non fuit, et adhuc amplius, inquantum anima immedia­ tius et pluribus modis Verbo unitur quam corpus. 26. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod mors animæ est secundum separationem animæ a Deo per peccatum, opposita conjunctioni quæ est per caritatem : quam mortem Christum assumere non decuit sicut nec peccatum, ut supra, d. 15 (q. 1, art. 1) dictum est ; et ideo hæc ratio non est ad propositum, quia etiamsi esset facta2 separatio animæ a Verbo quantum ad conjunctionem quæ est in persona, adhuc anima non esset mortua sed viva, inquantum remaneret Deo per caritatem conjuncta. 27. — Ad secundum dicendum quod Filius Dei dicitur animam ponere, non quidem a se, sed a carne, a qua in morte separata fuit. 28. — Ad tertium dicendum quod anima non nominat per­ sonam, sed partem naturæ. Unde anima non est unita Verbo sicut importans id in quo facta est unio, sicut est de hoc nomine homo. Et ideo non potest dici quod3 Filius Dei sit anima, si­ cut potest dici quod sit homo secundum quod est habens ani­ mam. 29. — Ad quartum dicendum quod sicut ea quæ dicuntur de natura humana secundum rationem naturæ non possunt prae­ dicari de Filio Dei, ut quod dicitur esse communis Christo et aliis hominibus ; ita etiam ea quæ praedicantur de anima Christi inquantum est pars naturæ, non possunt dici de Filio Dei, sicut quod est forma vel aliquid hujusmodi. Ea autem quæ prædicantur de ipsa in quantum est quid subsistens, possunt de Filio Dei praedicari, sicut quod descendit ad inferos et alia hujusmodi. 30. — Ad quintum dicendum quod sicut supra, d. 8 (q. 1, a. 5) dictum est, relationes secundum rem multiplicantur secundum multiplicationem illorum supra quæ fundantur relationes. Unde contingit quod relatio ex parte unius extremorum4 est una, quæ ex parte alterius multiplicatur ; sicut de illo qui una paternitate ■ ; [ l, > 1. Ed. « ergo ». — 2. Ed. « perfecta ». — 3. α homot. « quod... sit homo ». — 4. Ed. « extremi ». I DISTINCTIO XXI, QUffiST. I, ART. II ft 637 ad multos filios refertur, qui ad ipsum multis filiationibus referuntur. 31. —· Ita etiam est hic1 ; quia ex parte ipsius Filii Dei est una tantum, quamvis non sit ex parte ipsius relatio realis sed ratio­ nis tantum ; ex parte autem assumptorum quæ divisa sunt, sunt duæ uniones in actu post mortem — ante autem erat una in actu, et multæ in potentia ■— unde non oportet quod2 aliqua unio fiat ibi de novo, sicut nec in divisione continui fit aliquid de novo, inquantum id quod prius erat multa potentia, unum autem actu, fit3 actu plura. 32. ■— Ad sextum dicendum quod sicut humana natura non est hypostasis in Christo, quamvis possit4 dici singulare et indi­ viduum, ut supra d. 6. (q. 1, a. 1.) dictum est ; ita etiam anima et corpus sunt duæ non completæ hypostases, sed unitæ uni hypostasi Filii Dei, quamvis possint dici duo singularia vel duo individua. Sed non sequitur ex hoc quod Christus sit duo, quia neutrum illorum de Christo praedicatur vel de Filio Dei. “ ' ARTICULUS II ΙΠ, q. 51, a. 3 ; q. 53, a. 1, ad 1 ; Compend., c. 234 ; Joan., c. 2, 1. 3. 33. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christi post mortem debuit dissolvi sive incinerari. corpus ' 1. Hebr., n 17, dicitur quod5 « Christus debuit per omnia fra­ tribus assimilari ». Sed alii homines qui dicuntur fratres Christi, secundum corpus incinerantur. Ergo et corpus Christi incine­ rari debuit. 2. Præterea. Sicut separatio animæ a carne fuit inflicta homini propter peccatum primi parentis, ita etiam incineratio, quia dicitur Genes., m, 19 : « Terra es, et in terram ibis. » Sed Christus pro nobis sustinuit mortem, ut debitum naturæ sol­ veret. Ergo similiter corpus ejus incinerari debuit. 3. Præterea. Humilitas est meritum exaltationis, Philip., n, 8. Sed corpus Christi fuit maxime exaltandum. Ergo debuit usque ad incinerationem humiliari. 4. Præterea. Omne compositum ex contrariis, naturaliter est dissolubile in contraria. Corpus autem6 Christi fuit ex con­ trariis compositum, quia fuit ejusdem naturæ cujus sunt corpora nostra. Ergo cum incineratio nihil aliud sit quam resolutio 1. F. « hoc ». — 2. αγ « ut ». — 3. α « fiat ». — 4. αβ « posset contra yS et ed. — 5. Ed. om. 9 quod ». — 6. Ed. « Sed corpus ». 638 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM corporis ad1 contraria ex quibus constituitur, videtur quod corpus Christi incinerari debuit. 5. Præterea. Anima non recedit a corpore quamdiu in cor­ pore manet æqualitas complexionis quæ requiritur ut dis­ positio in corpore animato ; quia per hanc dispositionem mate­ ria fit necessitas2 ad talem formam. Sed in morte Christi anima recessit a corpore. Ergo in corpore non remansit illa æqualitas quæ exigitur ad corporis3 animationem. Sed ablata æqualitate complexionis, unum contrarium superat aliud et corrumpit illud4 et sic sequitur corporis dissolutio et incineratio. Ergo cor­ pus Christi fuit corruptum et incineratum. 34. — SED CONTRA. Ps., xv, 10 : « Non dabis sanctum tuum videre corruptionem. » Hoc autem non potest intelligi de corrup­ tione mortis, quia ipse mortuus fuit. Ergo intelligitur de corrup­ tione incinerationis. 35. — Præterea. Corpori non debetur incineratio nisi propter corruptionem fomitis. Sed in Christo nunquam fuit corruptio fomitis, quia fuit conceptus et natus sine originali. Ergo corpus Christi non debuit incinerari. 36. — Præterea. Anima conjuncta corpori prohibet ipsum5 ab incineratione. Sed virtus divina est major quam virtus ani­ mæ. Ergo cum corpori sit conjuncta Divinitas6, videtur quod non debuit incinerari. 37. ·—■ RESPONSIO. Dicendum quod mors et incineratio et hujusmodi defectus sunt pœnæ originalis peccati. In Christo autem nunquam fuit originale. Unde Christus non contraxit hujusmodi defectus ex necessitate suæ originis, quia sine ori­ ginali conceptus fuit. 38. — Nec in eo fuerunt quia ipse esset debitor eorum, quia peccatum in eo nunquam fuit sed voluntarie defectus humanæ naturæ assumpsit ad complendum opus nostræ redemptionis et ut in his nobis mereretur. 39. ·— Unde cum opus redemptionis esset in passione com­ pletum, quia dixit : « Consummatum esi, » Joan., xix, 30, et corpus sine anima non est in statu merendi, ideo corpus ejus incineratum non fuit. 40. — AD PRIMUM igitur’ dicendum quod assimilatio illa intelligitur quantum ad illa quæ sunt de veritate naturæ et quantum ad ea quæ pertinent ad opus redemptionis. 1. Ed. « in ». — 2. Ed. « necessaria » contra αβγ3θικ. — 3. Ed. « corpoream », con­ tra αβγδθικ. — 4. Ed. om. « et corrumpit illud », contra άβγδθικ. — 5. Ed. α ipsum servat ». — 6. Ed. « Deitas ». — 7. δ et ed. « ergo ». K, * *' V Γ DISTINCTIO XXI, QUÆST. I, ART. Ill 639 41. — Ad secundum dicendum quod per passionem qua separata est anima a carne, removit a nobis et1 mortem et omnes alios defectus naturæ humanæ, quantum ad sufficientiam causæ ; et ideo non oportuit quod ad removendum incinerationem corpus ejus incineraretur. 42. ·— Ad tertium dicendum quod humilitas illa fuit neces. saria ante opus redemptionis, et quando Christus erat in statu merendi, non autem post mortem2, ut dictum est. 43. — Ad quartum dicendum quod compositum ex contra­ riis, necessario in ipsa resolvitur, nisi sit aliquid prohibens. In Christo autem erat aliquid prohibens, scilicet virtus. Divi­ nitatis et puritas a corruptione fomitis. 44. — Ad quintum dicendum quod quamvis illa temperies complexionis quæ est necessitas ad formam animæ, fuerit amota in morte ; non tamen inde secuta est dissolutio et putrefactio corporis, ratione prædicta. ARTICULUS III 45. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur Christus vel Filius Dei non debeat dici mortuus. quod 1. Ea enim quæ habent repugnantiam intellectuum ad Filium Dei, de eo non prædicantur. Sed cum Dei Filius sit vita, sicut dicitur Joan., xiv, 6, mortuum esse habet repugnantiam intel­ lectus cum ipso. Ergo non debet dici quod sit mortuus. 2. Præterea. Esse creaturam3 convenit alicui secundum quod est a Deo, sed corrumpi secundum quod est ex nihilo. Ergo magis pertinent ad defectum creaturæ ea quæ corruptionem important, quam nomen creaturæ. Sed nomen creaturæ non dicitur de Christo, ut supra, d. 11, dictum est. Ergo multo minus potest dici quod sit mortuus. 3. Præterea. Filius Dei est divina essentia. Sed non potest dici quod divina essentia sit mortua. Ergo non debet dici quod Filius Dei sit mortuus. 4. Præterea. Contradictoria non sunt vera de eodem. Sed de Filio Dei vere dicitur quod est immortalis, et per consequens non est mortuus. Ergo non potest dici quod fuerit4 mortuus. 5. Præterea. Illud quod est partis, non prædicatur de toto. Sed mori est corporis a quo anima separatur. Ergo videtur quod Christus non possit dici mortuus. 46. — SED CONTRA est quod dicitur in Symbolo : « Cruci­ fixus, mortuus et sepultus. » 1. Ed. om. « et ». — 2. Ed. om « mortem ». — 3. VPF. « creatum ». — 4. α « sit ». 640 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 47. ■— Præterea. Nullus humo dicitur mortuus nisi ex eo quod anima ejus a corpore separata est. Sed anima Christi est a cor­ pore separata. Ergo ipse est mortuus. 48. — Præterea. Sicut supra dictum est, redemptio non potuit convenienter fieri nisi per mortem Filii Dei. Ergo si ipse non est mortuus, videtur quod non simus adhuc redempti : quod est haereticum. 49. —- RESPONSIO. Dicendum quod sicut supra, d. 11, (q. 1, a. 4) dictum est, ea quae solum ad naturam pertinent, simpliciter et sine determinatione dici possunt de Christo. Mors autem in nobis est secundum separationem animæ a corpore, et passio est secundam læsionem corporis vel etiam secun­ dum immutationem animæ, quæ sunt partes humanæ naturæ. Et ideo simpliciter concedendum est quod Christus mortuus est et passus. 50. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod non est ibi ali­ qua repugnantia intellectuum2, quia mors, cum sit conditio naturæ, refertur ad humanam ; unde non opponitur divinæ vitæ. 51. ·— Ad secundum dicendum quod nomen creaturae non magis se habet ad naturam quam ad personam, et ideo non potest dici simpliciter ratione naturæ, sicut supra dictum est — præcipue cum creatio respiciat esse, quod magis videtur ad suppositum quam ad naturam pertinere — et ideo quod magis vel minus ad defectum pertineat, nihil’ facit ad propositum. 52. ■— Ad tertium dicendum quod unio non est facta in natura, sed in persona. Et ideo ea quæ sunt naturæ, possunt prædicari de persona, non autem de alia natura. 53. ■— Ad quartum dicendum quod hæc est simpliciter vera : Filius Dei vel Christus est immortalis ; et similiter : Filius Dei est mortuus ; quia ea quæ sunt utriusque naturæ, possunt affir­ mari de persona. Sed tamen hæc : Christus non est mortuus, est vera secundum quid et falsa simpliciter ; quia ad veritatem affîrmativæ sufficit quod secundum aliquam naturam conveniat quod de persona dicitur, sed ad veritatem negativæ oportet quod secundum neutram conveniat. Unde hæc est falsa simpliciter: Christus non est animal, et vera secundum quid, scilicet secundum divi­ nam naturam4. Non est autem inconveniens quod unum contra­ dictoriorum dicatur de aliquo simpliciter, et alterum secundum quid. 1. Ed. « ergo ». — 2. α om. « intellectuum ». — 3. Ed. « non ». — 4. Ed. om. « naturam ». DISTINCTIO XXI, QUiEST. II, ART. I 641 54. — Ad quintum dicendum quod ea quæ sunt partis tantum et parti nata convenire, dicuntur de toto ratione partis ; sicut homo dicitur crispus propter capillos. Et ita mors quæ est conditio corporis, de persona potest praedicari. Tamen sciendum1 quod sicut generari est compositi, ita et corrumpi ; quamvis subjectum generationis et corruptionis sit materia. QUÆSTIO II DE CHRISTI RESURRECTIONE Deinde quæritur de Christi resurrectione. Et circa hoc quæruntur quatuor. Primo, de necessitate resurrectionis. Secundo, de tempore. Tertio, de argumentis resurrectionis in communi. Quarto, de eis in speciali. ARTICULUS I Ill, q. 53, a. 1, 55. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD NON FUERIT NECESSARIUM CHRISTUM RESURGERE. 1. Quia, sicut dicit Damascenus, (lib. IV, cap. 27; G. 94, 1219), resurrectio est ejus quod cecidit et dissolutum est, iterata surrectio. Sed Christus non cecidit per peccatum, nec ejus corpus dissolutum est. Ergo non debetur ei resurrectio. 2. Præterea. Augustinus dicit {Tract. 23 in Joan., n. 6; L. 35, 1585) quod per \?erbum Dei fit resurrectio animarum, per Verbum incarnatum fiet2 resurrectio corporum. Sed Verbum caro factum est in incarnatione. Ergo non fuit necessaria resur­ rectio neque ad resurrectionem corporum neque ad resurrectio­ nem animarum. 3. Præterea. Post ultimam consummationem non est ali­ quid necessarium. Sed ultima consummatio facta est in· passio­ ne, quia tunc dixit : « Consummatum est. » Joan., xix, 30. Ergo non oportuit quod postea resurgeret. 4. Præterea. Ad hoc Christus naturam nostram3 assumpsit, 1. y « dicendum », ed ad. « est ». — 2. Ed. « (it ». — 3. Ed. « humanam natu­ ram », om. « nostram. COMMENT. IN LIB. SENTENT. - ΠΙ. — 22 642 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ut ipsam restauraret. Sed plena restauratio facta est in pas­ sione1, et janua aperta est, et liberati sumus a peccato, pœna et servitute diaboli. Ergo non oportuit ut iterato corpus assu­ meret. 56. — SED CONTRA. I Cor., xv, 17 : « Si Christus non resur­ rexit, inanis esi fides nostra. » Sed sine fide non justificamur. Ergo necessarium fuit Christum resurgere. 57. — Præterea, Gregorius2 dicit quod « vitam nostram resur­ gendo reparavit. » Ergo necessarium fuit quod Christus resur­ geret. 58. — RESPONSIO. Dicendum quod necessitas resurrec­ tionis Christi ex tribus apparet. Primo ex ipsa conditione naturæ assumptæ. Anima enim et corpus sunt partes humanæ naturæ : omnis autem pars est imperfecta respectu totius, ut patet per Philosophum in III Phys., (y 6. 207a, 27 ; 1. '11, n. 7). Unde nec corpori sine anima nec animæ sine corpore potest inesse3 omnis perfectio quam nata sunt habere. Et quia naturæ assumptæ debebatur omnis perfectio quam contingit in natura reperire, ideo ei debebatur quod corpus animæ semper conjunctum esset. Quod autem ad tempus separata fuerunt, hoc fuit propter necessitatem nostræ redemptionis. 59. —Secundo ex merito passionis ejusf quia ex humilitate passionis meruit gloriam resurrectionis. 60. — Tertio ex parte nostra, ut scilicet in capite gloriosa resurrectio inchoaretur, quæ in membris futura erat. Et iterum ut illis qui sunt in patria, non solum sit gloria de visione Divi­ nitatis, sed etiam de visione humanitatis glorificatæ in Christo quantum ad corpus et quantum ad animam. 61. — AD PRIMUM igitur5 dicendum quod illa definitio est resurrectionis secundum quod in aliis hominibus invenitur ; sed resurrectio Christi potest sic proprie definiri : Resurrectio esi corporis facti incorruptibilis ad animam iterata unio. 62. — Vel potest dici quod quamvis Christus non ceciderit per peccatum, cecidit tamen a vita naturæ per mortem ; et cor­ pus quamvis non sit dissolutum per incinerationem, est tamen facta dissolutio animæ et corporis. 63. — Ad secundum dicendum quod Verbum caro factum6 non7 est proxima dispositio ad resurrectionem nostram, sed Verbum caro factum et a morte resurgens. 1. Ed. ad. « quia ». — 2. Prœfat. paschali (L. 78, 92). — 3. Ed. « inest ». — 4. α ad. et ». — 5. α om. « igitur ». — 6. αγ ad. « est ». — 7. RA. om. « dod ». 1 643 DISTINCTIO XXI, OUÆST. II, ART. II ■ , 64. — Ad tertium dicendum quod in morte Christi facta est consummatio omnium eorum quæ exigebantur ad satisfactio­ nem : quæ quidem per resurrectionem non est facta, sed magis novæ vitæ inchoatio. 65. ■—Ad quartum dicendum quod quamvis Christus naturam nostram ad hoc assumpsit ut eam repararet ; non tamen sequi­ tur quod, reparata natura, debeat eam vel aliquam ejus partem abjicere, sed magis perpetuo tenere, sicut perpetua est reintegratio in natura facta. 66. — Vel dicendum quod quamvis per passionem proprie loquendo sit facta reparatio quantum ad amotionem mali, tamen per resurrectionem oportuit quod consummaretur quan­ tum ad perfectionem in bono. ARTICULUS II IV S., d. 43, a. 3, sol. 1, ad 1 ; III, q. 51, a. 4 ; q. 53, a. 2 ; Compend., c. 236 ; Symbol., a. 5 ; Ps.t 15 ; Joan., c. 2, 1. 3. 67. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur Christus non debuit tertia die resurgere. quod 1. Caput enim est conforme membris in natura. Sed per resurrectionem natura reparatur quantum ad passibilitatem et mortalitatem. Ergo Christus debuit simul cum aliis resurgere, et non tertia die. 2. Praeterea. Ut dicit Glossa Hebr., xi : « Ad hoc est dilala resurrectio omnium in finem mundi, ul simul resurgeniibus sit majus gaudium. » Sed de nullius sancti resurrectione est tantum gaudium sicut de resurrectione Christi. Ergo ipse etiam debuit usque ad finem mundi differre suam resurrectionem et non tertia die resurgere. 3. Praeterea. Separatio animæ a corpore in Christo non fuit facta nisi propter redemptionem humanæ naturæ. Sed in in­ stanti mortis, redemptio soluto pretio completa est. Ergo debuit statim resurgere. 4. Præterea. Plus conferendum fuit Christo quam alicui alteri homini. Sed quidam homines qui vivi invenientur in fine mundi, statim post mortem resurgent. Ergo multo magis Christus statim resurgere debuit, et non in tertium diem resur­ rectionem differre. 5. Præterea. Mat., xii, 40, Dominus dicit : « Sicut fuit Jonas in venire ceti... sic erit Filius hominis in corde lerræ Iribus diebus et Iribus noctibus1. » Sed non fuit in corde terræ nisi quamdiu 1. Ed. om. « tribus diebus et tribus noctibus ». 644 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM mortuus fuit. Ergo tribus diebus et tribus noctibus mortuus fuit. Ergo non resurrexit tertia die, sed magis quarta vel quinta. 6. Præterea. Nox contra diem dividitur. Sed Gregorius videtur dicere in Homil. paschae (n. 7 ; L. 76, 1173), Christum de nocte resurrexisse, sicut Samson de nocte portas Gazae tulit. Ergo Christus non resurrexit tertia die, immo magis secunda nocte. 68. ■— SED CONTRA. In Symbolo dicitur : « Resurrexit lerlia die secundum Scripluras. » 69. ■— Præterea. Rom., νι, 6, dicit Glossa (L. 114, 488): « Quievil in sepulcro una die et duabus noctibus, quia nostram dupli­ cem vetustatem sua simpla consumpsit. » Ergo tertia die resur­ rexit. 70. — Præterea. Conveniens erat ut veritas mortis nobis manifestaretur. Sed « in ore duorum vel trium testium slal omne verbum»; II Cor., xm, 1. Ergo conveniens fuit ut tertia die resurgeret. 71. — RESPONSIO. Dicendum quod, sicut dictum est, Christus non sustinuit mortem quia esset debitor mortis, sed ut mortem nostram sua morte destrueret. Ad hoc autem quod mors nostra destrueretur, duo require­ bantur : unum scilicet ut ipse non debitor mortis mortem quam nos debebamus, pro nobis solveret ; aliud est ut nos virtutem mortis ipsius cognosceremus ut1 per fidem mortis, virtus mor­ tis in nobis effectum haberet. Unde non oportuit quod morte detineretur nisi quantum con­ gruebat ad ostendendam mortis veritatem : quæ sufficienter manifestata fuit et congruenter per hoc quod tertia die surrexit2; lum quia sua morte duas nostras mortes destruxit, ut tangit Glossa inducta ; lum quia confirmatio quæ fit per testes, ter­ nario testium approbatur ; tum quia perfectio in ternario con­ sistit, ut dicitur in I Cæli et mundi5, {a 1. 268a, 10 sq. ; 1. 2, n. 3). Alias etiam4 congruentias non difficile est assignare. 72. — AD PRIMUM igitur5 dicendum quod alii homines debitores mortis erant, et mors in eis non fuit6 ex necessitate finis, sed ex necessitate culpæ ; non autem sic est in Christo. Et ideo non oportuit quod Christi resurrectio usque in finem mundi differretur. 73. — Vel dicendum quod illud quod est ultimum in opera1. Ed. « et ». — 2. Ed. « resurrexit ». — 3. Ed. « de ('celo et Mundo ». — 4. a « Et alias ». — ο. δ ed. « ergo ». — 6. α « erat ». b DISTINCTIO XXI, OUÆST. II, ART. II f • > , 645 tione, oportet esse primum in intentione, unde oportet quod resurrectionem quam in fine consequemur1, primo intendamus. Intentio autem et dirigitur et excitatur et roboratur1 2 ex inspectione alicujus exemplaris, in quo finis secundum rem praecedat. Unde sicut intentio nostra qua intendimus in gloriam animæ, excitatur ex inspectione divinæ gloriæ quæ est exemplar nostræ beatitudinis futuræ ; ita oportuit quod gloria resur­ rectionis in aliquo exemplari nobis proponeretur, ad cujus conformitatem tenderemus ; et hoc est resurrectio Christi. Unde dicitur Philip., ili, 21 : « Reformabit corpus humilitatis nostræ configuratum corpori claritatis suæ. » 74. — Ad secundum dicendum quod gaudium de resurrec­ tione Christi movet ut exemplar ex quo dirigimur in finem ; non autem ita est de aliis sanctis. Et ideo non est simile de Christo et de illis. 75. — Ad tertium dicendum quod non solum oportebat quod per mortem fieret redemptio ; sed ad hoc quod redemptio­ nis ejus participes essemus, oportuit quod3 veritas mortis nobis ostenderetur. Et hoc non fuisset, si statim post mortem resur’ rexisset. 76. — Ad quartum dicendum quod mortis aliorum hominum cognitio non est nobis necessaria ad salutem, sicut fides de morte Christi. Et ideo resurrectio non est similis de ipso et de illis qui vivi invenientur in fine mundi. 77. ■—Ad quintum dicendum quod dies, ut in II lib.4, d. 13, dictum est, diversis modis accipitur. Aliquando enim pro die naturali quæ continet spatium viginti quatuor horarum ; unde includit diem et noctem. Aliquando autem pro die artificiali qui est latio solis super terram. 78. ·— Loquendo igitur de die artificiali5, sic Christus fuit mor­ tuus una die integra, scilicet die sabbati et duabus noctibus integris, scilicet præcedente diem sabbati et sequenti, et adhuc plus per quamdam partem sextæ feriæ ; et sic loquitur Glossa Rom., vi. Si autem loquamur de die naturali, sic6 accipiendo partem pro toto, fuit mortuus tribus diebus et tribus noctibus. Illa enim pars diei passionis Christi a nona7 et deinceps computatur pro tota die naturali cujus est pars, unde computatur pro una8 die artificiali et pro una nocte. Similiter nox post sabbatum computatur pro tota die naturali sequente ; et sic computatur pro una die et una nocte artificiali : quibus si conjungatur una 1. αβ « consequimur», γ « consequamur », ed. « in fine mundi consequemur ». — 2. F. om. « et roboratur ». — 3. Ed. « ut ». — 4. F. « 1 lib ». — 5. Ed. om. per homol. « qui est latio solis super terram. Loquendo igitur de die artificiali ». — 6. a om. « aie ». — 7. a om..« a nona ». — 8. Ed. « tota ». 646 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM dies integra, scilicet dies sabbati, et una nox integra, scilicet nox praecedens, invenitur quod Christus fuit mortuus1 tribus diebus et tribus noctibus. 79. ■— Ad sextum dicendum quod Christus creditur resur­ rexisse in sepulcro quando adhuc est lux tenebris permixta. Et ideo aliquando dicitur resurrexisse in dic et aliquando in nocte. ARTICULUS III III, q. 55, a. 5, 6 ; Compend., c. 238. 80. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus resurrectionem suam argumentis probare non DEBUIT. 1. Ambrosius enim dicit (lib. I De fide, c. 13, n. 84; L. 16, 570) : « Tolle argumenta ubi fides quæritur. » Sed de resurrectione quæritur fides. Ergo argumenta fieri ad resurrectionem non debuerunt2. 2. Præterea. Aut illa argumenta fuerunt sufficientia ad probandum resurrectionem, aut non. Si non, hoc videtur in imperfectionem argumenta inducentis redundare. Si autem fuerunt sufficientia — et argumentum sufficiens facit scientiam vel agnitionem, quæ non stat simul cum fide quæ est de non apparentibus — videtur quod evacuaverunt fidem et abstulerunt meritum ejus. 3. Præterea. Sicut est fides de resurrectione, ita et de aliis articulis. Sed ad alios articulos non induxit aliqua argumenta probantia. Ergo nec3 ad resurrectionem inducere debuit. 4. Præterea. Argumenta ex quibus contrarium videtur sequi potius confundunt intellectum quam elucident4. Sed in argu­ mentis a Christo ostensis quasi contraria innuebantur. Per hoc enim quod comedit, ostendit5 in se animalem vitam ; per hoc autem quod januis clausis intravit, ostendit spiritualem vitam. Ergo videtur quod argumenta incongruenter adducta fuerint. 5. Præterea. Sicut subtilitas est de gloria resurrectionis ; ita et claritas. Sed Christus gloriam resurrectionis solum per subtilitatem probavit quando intravit ad discipulos januis clausis. Ergo videtur quod insufficienter ostenderit. 81. — SED CONTRA est quod dicitur Ad., i, 3 : « Præbuit 1. a ad. « scilicet ». — 2. Ed. « debent ». — 3. Ed. « neque ». — 4. Ed. « eluci­ dant >. -— 5. Ed. « ostendebat ». DISTINCTIO XXI, QUÆST. II, ART. Ill 647 seipsum vivum post passionem suam in mullis argumentis, etc. » 82. — Præterea. Apostoli debebant esse testes resurrectio­ nis. Sed nullus potest esse idoneus testis eorum de quibus certi­ tudinem per visum et audiCum non habet. Ergo videtur quod ipse eis argumenta præbere debuit, quibus certificarentur de sua resurrectione. 83. — Præterea. Magis necessarium erat quod apostoli habe- ■ rent fidem de resurrectione quam alii homines, quia ipsi erant qui fidem prædicare debebant. Sed aliis hominibus facta est fides de resurrectione Christi per argumenta miraculorum : Marc., ultim., 20 : « Sermonem confirmante sequentibus signis. » Ergo apostolis per argumenta aliqua fides de resurrectione fieri debuit. 84. — RESPONSIO. Dicendum quod lumen divinum non reci­ pitur 'in nobis, ut1 dicit Dionysius, 1. cap. Cælest. hierar. (G. 3, 119), nisi secundum nostram proportionem. Fides autem causatur in nobis ex influentia divini luminis. Et ideo opor­ tet quod istud divinum lumen secundum nostram proportio­ nem in nobis recipiatur. Cognitio autem nostra naturaliter ex sensu oritur et per principia rationis procedit. Unde licet illa quæ fides tenet sint supra rationem et sensum inquantum sunt fidei subjecta — ratione cujus exigitur ad eorum cognitio­ nem quod infundatur altius lumen, fidei scilicet — tamen ex parte nostra fuerunt aliqua adminicula fidei exhibenda. 85. — Attenditur autem triplex gradus in credendo. Primus est ut aliquis raiionem transcendens his quæ non viden­ tur nec sensu nec ratione, assenlire paratus sit. Et sic admini­ culantur fidei miracula, quæ ex eo quod humana ratione non comprehenduntur, ostendunt aliquid supra rationem esse ei incomprehensibile. Secundus gradus est ut homini ea quæ credenda sunt, determi­ nentur. Et quia fides non innititur nisi veritati primae, inde est quod quantum ad hoc adminiculatur fidei auctoritas, per quam ostenditur divinitus esse dictum2. Tertius est gradus ut fidem quam habet, aliis teslificetur. Et quantum ad hoc requiritur sensibilis cognitio eorum quæ testi­ ficanda sunt ; alias non esset idoneum testimonium. 86. — Primum gradum ascendunt qui de novo ad fidem con­ vertuntur ; et ideo signa infidelibus data sunt, I Cor., xiv, 22. Secundum autem gradum ascendunt qui in fide instruendi sunt ; et ideo eis ex auctoritate fides confirmatur. 1. Ed. « sicut ». — 2. a “ objectum. 648 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Sed apostoli testes fuerunt fidei; et ideo prius inducti sunt ad credendum per miracula, sicut dicitur Joan., ii, 11 : « Hoc ini­ tium signorum etc. » postea instructi sunt per auctoritatem, ut patet in discipulis euntibus in Emaus, Luc., ult., et deinde per visibiles apparitiones idonei testes effecti sunt. I Joan., i, 3 : « Quod vidimus et audivimus etc. » 87. — Sed quia ad resurrectionem, cum sit quædam mutatio, exigitur quod idem sit quod de uno extremo ad alterum1 tran­ sivit, ideo Dominus duo per apparitiones probare voluit, scilicet2 identitatem resurgentis et conditionem resurrectionis. Conditionem autem resurrectionis probavit quantum ad tria : scilicet quantum ad veritatem vitæ per hoc quod cum eis locu­ tus fuit3, similiter4 quantum ad veritatem corporis per hoc quod eis se palpabilem præbuit, et quantum ad gloriam per hoc quod januis clausis intravit. 88. — Identitatem etiam probavit et quantum ad naturam per hoc quod comedit, et quantum ad personam per hoc quod se eis visibilem præbuit in eadem effigie in qua prius eum soliti erant videre, et quantum ad accidentia per hoc quod eis cicatrices ostendit. 89. — AD PRIMUM igitur5 dicendum quod intentio Ambro­ est dicere quod fides non assentit alicui vel dissentit propter argumenta, sed propter veritatem primam ; non autem quin possint induci adminiculantia fidei argumenta. 90. — Ad secundum dicendum quod argumenta illa sufficienter probabant illud ad quod probandum inducebantur, ut dictum est. Sed fides non est directe de illo quod probatur6 sicut de objecto, sed de Divinitate quæ probari non potest homini in via. Unde Thomas de quo dictum est Joan., xx, 29, « Quia vidisti, credidisti », hominem7 vidit et Deum confessus est ; et propter hoc argumenta illa ex suppositione fidei procedebant, quod scilicet homo ille, in quo naturæ humana;8 veritas vel aliquid hujusmodi ostendebatur, esset Deus ; unde non tolle­ batur neque meritum neque ratio fidei. 91. — Ad tertium dicendum quod articuli fidei, quidam sunt de Divinitate tantum ; et isti non potuerunt9 ad sensum probari, sed vel per miracula vel per auctoritates, et sic probata sunt. Quidam autem sunt de humanitate unita Divinitati ; et isti ad sensum etiam omnes probati sunt. Sed quia passio et10 ascensio in seipsa visa11 est, resurrectio sii 1. Ed. « aliud »- — 2. Ed. « idest. » — 3. Ed. « comitatus est ». — 4. d « sed ». — 5. δ ed. « ergo ». — 6. Ed. « probabatur ». — 7. RA. om. « hominem ». — 8. Ed. om. « humana' ». — 9. Ed. « possunt ». — 10. αγδ om. « et ». — 11. α oin. « visa ». DISTINCTFO XXI, QUÆST. II, ART. IV 649 autem non, ideo signa resurrectionis visibiliter ostendi oportuit, ex quibus conferendo ad veritatem resurrectionis perveniretur ; et propter hoc ista probatio dicta est argumenlativa, non autem probatio ascensionis vel passionis. 92. — Ad quartum dicendum quod non erat1 in argumentis aliqua contrarietas2 ; quia comestio referebatur ad naturam et introire januis clausis referebatur ad gloriam, et ita3 non erat respectu ejusdem. 93. — Ad quintum dicendum quod in aliis corporibus etiam secundum naturam invenitur claritas et impossibilitas, sicut in corporibus caelestibus ; sed subtilitas in nullo naturali corpore invenitur. Agilitas autem ostendi visibiliter non potest, quia sensus particularium est, agilitas autem4 est ut possit undecum­ que velit moveri ; et præterea loca multum distantia videri non poterant5 ; et iterum quia simile agilitati in radio6 solis invenitur. Unde dicendum quod discipulis euntibus in Emaus agilita­ tem demonstravit in hoc quod ab oculis eorum statim evanuit. Luc., ult, 31. ARTICULUS IV Quæstiuncula I III, q, 55, a. 5 et 6 ; Compend. 238. 94. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur ARGUMENTUM SUMPTUM EX VISIBILI RIT7 CONVENIENS. APPARITIONE NON quod FUE­ 1. Quia ad veritatem resurrectionis exigitur quod sit verum corpus humanum quod resurgit. Sed angeli qui non habent vera humana corpora, apparuerunt multis in veteri Testamento. Ergo8 per apparitionem visibilem non ostenditur veritas resur­ rectionis. 2. Præterea. Omne corpus videtur secundum formam quam habet. Sed forma corporis Christi est forma gloriosa. Si igitur* eis apparuit in forma gloriosa, ipsum viderunt. Sed claritas gloriosi corporis non est proportionata oculo non glorificato, cum sit major claritate solis. Ergo Christus a discipulis videri non potuit. 3. Præterea. Discipuli euntes· in Emaus viderunt eum in 1. Ed. « erant ». — 2. Ed. « aliquæ contrarietatcs ». — 3. Ed. om. « ita ». — 4. a « quæ ». — 5. Ed. « possunt ». — 6. Ed. « radiis ». — 7. Ed. « fuit ».— 8. α « igitur ».— 9. Ed. « ergo ». 650 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM ’ effigie peregrini. Aut igitur1 illa effigies inerat ei secundum verita­ tem, aut erat tantum in oculis videntium. Si erat in corpore Christi, cum in ipso2 esset effigies propria, tunc duæ effigies erant simul in uno corpore : quod est impossibile. Si autem erat tantum in oculis videntium, ergo erat præstigiosa apparitio. Sed ea quæ praestigiose apparent, non demonstrant veritatem rei. Ergo per hoc non poterat demonstrari veritas resurrectionis. 95. — SED CONTRA. Inter omnes sensus majorem certitu­ dinem facit visus, ut dicitur in principio3 Mela., (A 1. 980a, 26 ; 1. 1, n. 5-9). Sed apostoli qui erant testes resurrectionis debe­ bant habere certissimam fidem de resurrectione. Ergo debuit eis fieri argumentum ex visu. 96. — Præterea. Hoc patet per illud4 quod dicitur I Joan., i, 3 : « Quod vidimus et audivimus etc. » Quæstiuncula II III, q. 55, a. 6, ad 3 ; Compend., c. 238. 97. — ULTERIUS. Videtur quod non debuit se eiss pal­ pabilem EXHIBERE. 1. Palpabile enim incorruptibili contrarium est, ut dicit Gregorius. {Hom. 26 in Evang., η. 1 ; L. 76, 1198). Sed con­ traria non possunt esse in eodem. Cum igitur corpus Christi esset incorruptibile, videtur quod non debuit6 ipsum palpabile exhibere. 2. Præterea. Differentiæ tangibiles sunt calidum et’ fri­ gidum et hujusmodi contraria. Sed in corporibus glorificatis non erunt hujusmodi contraria; qualitates8, ut dicitur, nec etiam in elementis post mundi innovationem. Ergo corpus Christi palpari non potuit. 3. Præterea. Hoc solum palpabile est quod est resistens tac­ tui et cui tactus resistit ; unde aer quamvis sit tangibilis, non tamen est palpabilis. Sed corpori Christi non resistebat aliud corpus, quia januis clausis intravit. Ergo palpari non potuit. 4. Præterea. Spiritus angeli vel daemonis posset assumere corpus solidum quod palpari posset9. Ergo per palpationem non sufficienter probatur corporis veritas. 5. Præterea. Alii sensus sunt magis spirituales quam tactus. Ergo magis per eos debuit resurrectionis veritatem probare quam per tactum. 1. Ed. « ergo ». — 2. Ed. « eo ». — 3. Ed. « 1° ». — 4. γ « hoc », δ ed. « id ». — 5. Ed. « se ipsis ». — 6. Ed. «t debuerit ». — 7. α om. « et ».— 8. Ed. « contrarietates ». — 9. α « possit ». ê DISTINCTIO XXI, ÇUÆST. II, ART. IV 651 98. — SED CONTRA. Luc., ult. 39 : « Palpate el videte etc. » 99. ■— Præterea. Inter alios sensus homo certissimum habet tactum, ut dicitur in II De anima, {β 9. 421a, 19 sq. ; 1. 19, n. 482). Igitur cum cognitio resurrectionis debuerit esse certissima in apostolis, per tactum debuit eis ostendi. Quæstiuncula III III, q. 55, a. 5, ad 2 ; Compend., c. 238 ; Joan, c. 21, 1. 6, η. 2. 100. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON CICATRICES SUAM RESURRECTIONEM PROBARE. DEBUERIT PER 1. Quia per suam resurrectionem Christus nostram demons­ travit. Sed a resurgentibus omnis corruptio removebitur. Cum igitur cicatrix sit quædam corruptio, videtur quod Christus per cicatrices suam resurrectionem probare non debuit. 2. Præterea. Status resurgentium est status immutabilis. Ergo Christus in seipso non debuit demonstrare nisi quod semper in se futurum erat. Sed cicatrices non semper in Christo debe­ bant remanere, quia dicit Damascenus (lib. IV De fide, c. 18 ; G. 94, 1190) quod tantum secundum dispensationem fuerunt in Christo. Ergo cicatrices ostendere non debuit. 3. Præterea. Hieronymus dicit ad Marcellum, (Ep. 120, ad Hedibiam, c. 5 ; L. 22, 990) quod non meretur tangere Chris­ tum qui resurrectionem ejus non credit ; proptei quod dictum est Magdalenæ : « Noli me tangere. » Joan., xx, 17. Sed Thomas resurrectionem non credebat. Ergo Christus cicatrices vulnerum ei palpabiles exhibere non debuit. 101. — SED CONTRA. Leo Papa1, (S. Augustini serm. 162, n. 1 ; L. 39, 2064) : « Quis dubitet a mortuis rediisse Salvatorem, cujus præsentiam agnovit oculus, attrectavit manus, digitus perscrutatus est ? » Ergo cum omnem dubitationem suæ resurrectionis auferre debuerit, videtur quod cicatrices digito perscrutandas praebere debuit. 102. -— Præterea. Decet victorem insignia suæ victoriæ et . habere et ostendere. Sed, sicut dicit Augustinus in lib. De civitate Dei (lib. xxii, c. 19, n. 3 ; L. 41, 781) : cicatrices vulnerum Christi fuerunt victoriæ suæ indicia. Ergo decuit ut eas haberet et ostenderet. 1. F. innuit sicut et Ed. « Serm. i de ascens., » (L. 54, 395). (>Γ>2 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Quæstiuncula IV III, q. 55, a. 5, ad 2 ; Compend., c. 238 ; in Joan., e. 21,1. 2, n. 5. 103. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON DEBUIT MANDUCATIONEM SUAM RESURRECTIONEM OSTENDERE1. PER 1. Comestio enim spectat ad vitam animalem. Sed per resur­ rectionem non3 transitur ad vitam animalem2, ut dicunt Sara­ ceni et Judæi. Ergo Christus per comestionem resurrectionem probare non debuit. 2. Præterea. Cibus comestus convertitur in corpus come­ dentis. Sed in corpus Christi non potuit aliquid converti, quia jam erat extra statum generationis et corruptionis. Ergo videtur quod comedere non debuit. 3. Præterea. Angeli qui apparuerunt Abrahæ manduca­ verunt, nec tamen in eis fuit veritas humanæ naturæ. Ergo per comestionem veram resurrectionem naturæ humanæ pro­ bare non debuit. 104. — SED CONTRA. Ad., x3, 40 : « Dedit eum notum fieri non omni populo, sed nobis, qui manducavimus et bibimus cum eo, postquam resurrexit a mortuis » ; et per hoc testificatus est Petrus resurrectionem. Ergo et hoc argumentum exhibere debuit suæ resurrectionis. 105. — Præterea. Veritas incarnationis probatur per illud4 quod est infimum in partibus hominis, scilicet per carnem ; unde dictum est : « Verbum caro factum est. » Joan., i, 14. Ergo veritas etiam naturæ humanæ debuit probari in Christo per id quod est infimum in operationibus5 animæ. Hæ autem sunt ope­ rationes vegetabilis animæ, quarum prima in animalibus est comestio. Ergo per hoc veritatem resurrectionis probare debuit. Solutio I 106. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod ad veritatem resurrectionis exigitur quod idem numero resurgat. Individuatio autem, secundum quam est aliquid unum numero, ex diversis accidentibus manifestatur, quorum col­ lectio in alio non invenitur. Et quia visus, ut dicit Philosophus in principio Meta., (A 1. 98(Ja, 27 ; 1. 1, n. 5-8), plures rerum differentias nobis ostendit6, ideo quod sit idem numero, nunquam melius quam per visum 1. ayS « demonstrare ». — 2. RA. om. « non » ; A. « ad vitam in animalem ». —· 3. F. « ix ». — 4. Ed. « id ».— 5. Ed. « operibus ». — 6. α « demonstrat ». DISTINCTIO XXI, gUÆST. II, ART. IV 653 cognoscitur1 ; et ideo visibilis apparitio fuit unum de argumentis 1 resurrectionis. 107. — AD PRIMUM igitur3 dicendum quod apparitio visi­ bilis non inducebatur ad probandum veritatem carnis, quia hoc per alia argumenta probabatur, sed ad probandum identitatem suppositi, supposita veritate corporis. 108. — Ad secundum dicendum quod secundum opinionem Phæpositini3 quæ probabilior videtur, corpus glorificatum est omnino in potestate anima? quantum ad omnes actiones ejus ; visibile autem videtur secundum quod agit in visum ; et ideo dicebat quod in potestate corporis gloriosi est quod videatur vel non videatur ; et iterum quando videtur, quod videatur sub forma gloriæ vel non. Cum enim sit in eo forma naturalis corporis et forma gloria:, potest secundum unam tantum immutare visum vel secundum utramque ; et immutare visum secundum formam gloriæ secun­ dum proportionem visus, ut non corrumpatur, sed delectetur, sicut ex visibili proportionato. 109. — Alii vero dicunt quod non potest videri nisi per mira­ culum. Sed primum probabilius esi. 110. — Ad tertium dicendum quod discipulis illis4 Christus formam naturalem sui corporis ostendit qua est quodammodo corpus coloratum, et non formam claritatis gloriæ. Quod autem ipsi eum non cognoverunt, fuit ex interiori eorum dispositione, quia eum resurrexisse non credebant. Unde non ponebant se ad perquirendum judicia propria, quibus possent ipsum cognoscere ; sicut etiam accideret, si videremus aliquem quem mortuum crederemus, quamvis notus nobis fuisset, et maxime si videremus illum in alio habitu. Unde quam cito eis ostendit signum fractionis panis speciale sibi, cognoverunt eum propter specialem modum frangendi ; quia, ut dicitur, sua fractio erat similis incisioni cultelli. Et hac infidelitate vel dubitatione tenebantur oculi eorum ne eum agnoscerent5 ; et ista detentio dicitur8 aorasia7, de qua dicitur in Glossa, Gen., xix, 11 ; (L. 214, 130) ; non quod esset aliquod impedimentum ex parte visus corporalis in discipulis sicut potuit esse in sodomitis. 111. — Vel potest dici quod quamvis visui repræsentaretur propria species, in qua soliti erant videre Christum8 ; tamen divina 1. Ed. « manifestatur ». — 2. Ed. « ergo ». — 3. Ed. « Præpositivi ». — 4. Ed. om. « illis ». — 5. Ed. « cognocerent ». — 6. yS « vocatur ». — 7. αβγδ « aurisia » ex græco αορασια ~ cæcitas. Cfr. August, χχιγ. De Civit. Dei c. 19, η. 2 ; L. 41, 782. — 8. Ed. « eum videre ». 654 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM virtute impediebantur vires interiores, ne sequerentur judicium de persona illa quæ esset ; et sic ea quæ exterius agebantur, con­ formarentur1 his quæ interius contingebant in ipsis, ut præsentem haberent et non cognoscerent ; quia amabant, sed dubi­ tabant, ut dicit Gregorius (Hom. 23 in Evana., η. 1 ; L. 76, 1182). Solutio II 112. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod prop­ ter vehementiam imaginationis contingit aliquando quod illud quod imaginatio apprehendit, videtur esse præsens in visu, non solum in dormiendo, sed etiam in vigilando. Similiter etiam contingit quod ex oppositione aliquorum corporum videntur quædam2 effigies, ac si essent3 hominum, vel aliorum animalium. Iterum etiam apparitiones visibiles dæmonum et etiam ange­ lorum consueverunt fieri per corpora aerea inspissata ; unde statim cum volunt, dissolvuntur. 113. ■— Et ideo Dominus ad ostendendum veritatem resurrec­ tionis, palpationem visui adjunxit, ut excluderetur visio per immutationem visus ab imaginatione, et visio umbrarum, et visio spirituum apparentium. 114. — AD PRIMUM igitur4 dicendum quod omne corpus tangibile est per naturam corruptibile ; unde secundum Phi­ losophos cælum est visibile, sed non tangibile. Sed quod est per naturam corruptibile, potest esse per gloriam incorrupti­ bile. Unde quamvis corruptibile et incorruptibile sint contra­ ria simpliciter, propter quod dicit Gregorius (Homil. 26 in Evang., η. 1 ; L. 76, 1198) quod ostendit in se duo contraria; tamen corruptibile per naturam et incorruptibile per gratiam non sunt contraria. 115. — Unde sicut corpus gloriosum habet in potestate sua quod possit videri et non videri, ita habet in potestate quod possit palpari et non palpari, et utrumque sine miraculo ; sed palpatur per naturam corporis, non palpabile autem est, inquan­ tum corpus est instrumentum animæ gloriosæ. 116. — Ad secundum dicendum quod palpatio non pertinet ad sensum tactus inquantum est discretivus calidi et frigidi et hujusmodi contrariorum ; sed inquantum est discretivus corporum solidorum quæ habent potentiam naturalem resis1. Ed. « conformabantur ». — 2. Ed. «videtur aliqua». — 3. Ed. «esset». — 4. Ed. om. « igitur ». ! 1'1 Τ' . DISTINCTIO XXI, QUÆST. II, ART. IV \ μ · 655 \tendi dividenti. Et hæc quidem soliditas est in corporibus gloriosis, etsi non sint qualitates illae contrariæ. y 117. — Ve] dicendum quod qualitates illæ sint in corpore glorioso et erunt in elementis quantum ad substantiam, sed j . non quantum ad actionem, qua1 unum agat in alterum : continebuntur enim per formam gloriæ ne agant, sicut continentur per formam naturalem ne dissolvant conjunctum. 118. — Ad tertium dicendum quod quamvis corpori glorioso nullum corpus non gloriosum possit resistere ; tamen corpus gloriosum potest resistere cuilibet alteri corpori, et secundum hoc potest palpari quando vult. 119. — Ad quartum dicendum quod quamvis spiritus possit corpus solidum accipere, non tamen potest assumere corpus solidum in quo appareant omnes operationes vitæ, sicut per­ fecte in corpore Christi apparebant ; quia opus artis non potest esse simile operi2 naturæ. Unde quamvis statim non perciperetur deceptio, si spiritus* corpus solidum assumpsisset, tamen ex longa mora qualem contraxit Christus cum discipulis, non potuisset latere ; quia ista4 quæ fiunt per artem dæmonis præter viam naturæ, non sunt diuturna. 120. — [Ad quintum dicendum quod per tactum cognoscimus calidum et frigidum, durum et molle et hujusmodi qualitates, ex quibus naturaliter constituitur corpus ; et ideo quamvis tactus sit minus spiritualis inter alios sensus, tamen per eum veritas naturæ resurgentis certius probari potuit5.] I l 1 ( > < Solutio III 121. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod cica­ trices signa erant mortis Christi. Unde secundum hoc accidens ostendebatur quod ille idem qui mortuus fuerat resurrexit. 122. — AD PRIMUM igitur6 dicendum quod secundum Augus­ XXII De civ. Dei, (c. 19, n. 2 et 3 ; L. 41, 781) hujusmodi cicatrices vulnerum remanserunt in victoribus et in Christo remanserunt ad decorem quasi insignia victoriæ suæ8, non quod aliqua corruptio vel defectus ex istis cicatricibus in eis sit. Unde etsi aliquibus sanctis sunt amputata aliqua membra, non oportet quod sine illis resurgant, sed quod in loco incisio­ nis aliquod vestigium ad decorem gloriæ remaneat. 123. — Ad secundum dicendum quod cicatrices istæ, ut pro­ tinum7, 1. RA. « quod ». — 2. Ed. « operationi ». — 3. Ed. « Christus ». — 4. Ed. « illa ».—5. αβγδ om. totam responsionem. — 6. β et ed. « ergo ». — 7. α « Augustinus xx. De Civit. Dei » γδ « xx ». — 8. Ed. ad. a et ». 656 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM babilius videtur, semper in corpore Christi remanebunt ad decorem. Quod autem dicuntur dispensative assumpiæ, hoc est, non quia ad tempus assumptæ sunt, sed quia non est de necessitate mate­ riæ quod in Christo remaneant, sicut accidit in nobis, sed propter aliquem finem : in omnibus quidem victoribus propter decorem, 'in Christo autem propter hoc et propter alia quatuor. Primo ut veritatem resurrectionis astrueret ; secundo ut eas Patris1 cons­ pectui2 præsentaret, pro nobis implorans ; tertio ut nobis suæ caritatis et misericordiae monstraret indicia ; quarto ut in judi­ cio impiis per eas ostenderet quam juste damnentur. 124. ■— Ad tertium dicendum quod Thomas ad solum aspec­ tum vulnerum credidit ; unde dictum est ei3, Joan., xx, 29 : « Quia vidisti me, credidisti. » Sed tamen tetigit eum, ut a nobis omnem dubitationem excluderet, quia testis erat futuræ resur­ rectionis. Unde Leo Papa dicit : « SuffeciP ad fidem propriam quod viderat ; sed nobis operatus est, ut tangeret quod videbat. » Gloriosa autem Magdalena non eligebatur ut testis resurrectio­ nis in populis5, quia non decet mulierem docere in Ecclesia, I Cor., xiv, 34 ; et ideo non est permissa tangere. Solutio IV 125. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod per comestionem ostendit veram remansisse naturam humanam ex illis vitai operibus quæ sunt infima, ut prius dictum est. 126. — AD PRIMUM igitur dicendum quod magis difficile erat ad credendum veritatem5 resurrectionis quam gloriam7 resurgentis resurrectione supposita ; et ideo maxime facta sunt argumenta ad probandam8 veritatem naturæ9 quæ manet in statu gloriæ quantum ad omnes potentias et membra, ut sit natura integra, quamvis non remaneant omnes usus potentiarum vel10 membrorum, quia non inest necessitas. Et ideo ista comes­ tio non fuit necessitatis, sicut est in animali vita, sed magis fuit potestatis, idest naturalis potentiæ ostensiva. 127. — Ad secundum dicendum quod fuit ibi comestio quan­ tum ad divisionem cibi et quantum ad trajectionem in ventrem non autem quantum ad conversionem in humores. Cibus autem ille, ut dicit Augustinus, (Ep. cu, q. i, n. 6 ; L. 33, 372) in spiritualem naturam conversus est, idest in vaporem resolutus, sicut aqua per radium solis. 1. Ed. ad. « ejus ». — 2. Ed. « aspectui ». — 3. a om. « ei ». — 4. Ed. « suffecerat ». — 5. α ad. « fuerit ». — 6. Ed. « veritas — 7. Ed. « gloria ». — 8. Ed. «probandum ». — 9. Ed ad,. « humanæ ». ·— 10. Ed. « et ». DISTINCTIO XXI, EXPOSITIO TEXTUS 657 \ 128. ■— Ad tertium dicendum quod in angelis non est comestio ad ostendendam1 potentiam naturalem nutritivam, quia eam nqn habent, sicut Christus eam habuit ; et ideo non est simile. Et\ quamvis unum istorum argumentorum ex se non sufficeret, tan^en omnia simul certitudinem faciebant ; et ideo etiam argumenta multiplicata sunt. EXPOSITIO TEXTUS 129. - « Nemo tollit eam a me.... » (8) Contra. Ergo Christus non fuit per violentiam crucifigen­ tium occisus. t Et2 dicendum quod illi quantum erat in eis3, violentiam intulerunt ; quamvis Christo violentia inferri non potuerit* ex parte personæ, sed solum ex parte corporis humani5. 130. — « Homo in illo mutatus est... » (9) Contra. Naturæ manserunt utrinque immutatæ6. Et7 dicendum quod natura humana in Christo per hoc quod est assumpta in unitatem divinæ personal non est mutata a sua conditione naturali ; sed accepit ampliorem perfectionem, secundum quam facta est melior. 1. Ed. « ostendendum ».— 2 Ed. om. « et ». — 3. α « illis ».— 4. RANVP. « potuit ». •— 5. Ed. ad. « Item ». — 6. Ed. « in unitate ». — 7. Ed. om. « et ». DISTINCTIO XXII Si Christus in morte fuit homo. 1. — Hic quaeritur utrum in illo triduo mortis Christus fuerit homo. 2. — Quod non videtur Quibusdam, quia mortuus erat, et homo mor­ tuus non est homo. Addunt etiam : Si tunc erat homo, vel mortalis vel immortalis. Sed mortalis non, quia mortuus ; nec immortalis, quia tantum post resurrec­ tionem. Ergo non erat homo. 3. — Quibus respondemus, quia licet homo mortuus fuerit, erat tamen in morte Deus homo ; nec mortalis quidem nec immortalis ; et tamen vere erat homo. Illæ enim et hujusmodi argutiæ in creaturis locum habent, sed fidei sacramentum a philosophicis argumentis est liberum. Unde Ambrosius (lib. I De fide c. 13, n. 84 ; L. 16, 548) : Aufer argu­ menta, ubi fides quæritur. In ipsis gymnasiis suis jam dialectica taceat ; piscatoribus creditur, non dialecticis. Dicimus ergo in morte Christi Deum vere fuisse hominem, et tamen mortuum ; et hominem quidem nec mortalem nec immortalem, quia unitus erat animæ et carni sejunctis. Alia enim ratione dicitur Deus homo, vel homo Deus, quam Martinus vel Joannes. Homo enim dicitur Deus et e converso, propter susceptionem hominis, idest animæ et carnis. Unde Augustinus (lib. I De Trin., c. 13, n. 28 ; L. 42, 840) : Talis erat illa susceptio, quæ Deum hominem faceret, et hominem Deum. Cum ergo illa susceptio per mortem non defecerit, sed Deus homini et homo Deo, sicut ante, unitus erat vere ; et tunc Deus erat homo et e converso, quia unitus animæ et carni ; et homo mortuus erat, quia anima a carne divisa erat. Propter separationem animæ a carne homo1 mortuus, sed propter utriusque semper2 secum unionem, homo. Non autem sic erat homo ut ex anima et carne simul junctis subsisteret, ex qua ratione dicitur aliquis alius homo. Et ipse forte ante mortem hoc etiam modo erat homo, et post resurrectionem fuit ; in morte vero homo erat tantum propter animæ et carnis secum unionem, et mortuus propter inter illa duo divi­ sionem. Si Christus in morte erat homo alicubi, et si ubicumque est, homo sit. 4. — Hic quæritur, si Christus in morte alicubi erat homo, et si ubi­ cumque est, homo sit. Ad quod dicimus, quia non ubicumque erat, homo erat, nec modo ubicumque est, homo est ; quia ubique est secundum Deitatem, nec ubi­ que homo, quia non ubique homini unitus ; sed ubicumque est secundum hominem, ibi homo est. Tempore autem mortis et ubique erat secundum Deum, et in sepulcro secundum hominem, et in inferno secundum homi­ nem ; sed in inferno secundum animam tantum, et in sepulcro secundum carnem tantum3. In sepulcro ergo erat homo, quia humanitati erat4 1. Quar. om. « homo ». — 2. Quar. om. « semper ». — 3. Quar. om. « tantum ». — 4· Quar. om. « erat ». \ DISTINCTIO XXII 659 unitus, etiamsi1 non toti, quia carni tantum ; et in inferno erat, quia humanitati junctus, sed non toti, quia animæ tantum. Sed si in inferno animæ tantum, et in sepulcro carni tantum unitus erat, ergo nec in inferno unitus erat animæ et carni, nec in sepulcro. Quomodo ergo hic vel ibi homo esse dicitur ? Quæ est ratio dicti ? Q\iia una eademque unione unitus erat animæ in inferno, et carni in sepulcro ; et sic erat illis duobus tunc separatis unitus sicut ante sepa­ rationem, idest ante mortem. Ad hoc autem opponitur : Si Christus animam tantum vel carnem tantum assumpsisset, non fuisset verus homo. Sed propter utriusque assumptionem verus homo fuit. Sic ergo ubi carnem et animam sibi uni­ tam non habebat, verus homo ibi non exsistebat2. Sed tempore mortis nusquam illa duo unita habebat, quia nec in sepulcro nec in inferno nec alibi. Nusquam ergo erat homo. Ad quod dicimus, quia Christus utique verus homo non fuisset, si car­ nem et animam non assumpsisset. Sed tamen ex quo assumpsit, neutrum deposuit ; sed cum utroque eamdem unionem indesinenter tenuit quam assumendo contraxit. Ideo non incongrue ubicumque animæ vel carni, vel utrique unitus est, ibi homo esse dicitur, quia ibi humanatus est. Ergo et in sepulcro erat homo, et in inferno erat homo ; qui in utroque3 humana­ tus erat Christus, et unam eamdemque cum anima et carne, licet separatis, habebat unionem ; et uno eodemque tempore in sepulcro jacuit Christus, et ad infernum descendit. Sed in sepulcro jacuit secundum solam carnem, et in infernum descendit secundum solam animam. Unde Augustinus (In Joan., tract, lxxviii, n. 3 ; L. 16, 1836) : Quis non est derelictus in inferno ? Christus, sed in anima sola. Quis jacuit in sepulcro ? Christus, sed in carne sola ; quia in his singulis Christus est, Christum in his omnibus et singulis confitemur. Ex his evidenter ostenditur quod carni jacenti in sepulcro unitus efat Christus, sicut animæ in inferno. Alioquin si carni mortuæ non esset Unitus, non in ea diceretur jacuisse in sepulcro. Anima igitur ad infernum descendit, caro in sepulcro jacuit, sapientia cum utroque permansit, quæ in inferno positis, ut ait Ambrosius (lib. De Ineam. Dominicæ sacram., c. 5, n. 41-42 ; L. 16, 828 sq.), lumen vitæ fundebat æternæ. Radia­ bat illuc1 lux vera Sapientiæ, illuminabat infernum, sed in inferno nonclaudebatur. Quis enim locus est Sapientiæ, de qua scriptum est (Job xxviii, 12 sq.) « Nescit homo vias ejus, nec inventa est inter homines » : de qua « abyssus dicit : Non est in me ; mare dicit ; Non est mecum ». Ergo nec in tempore nec in loco Sapientia est, cui nec mors tribuenda est... In ligno enim caro, non illa operatrix omnium substantia divina pendebat (c. 6, n. 50). Confitemur tamen Christum pependisse in ligno et jacuisse in sepulcro, sed in carne sola5 ; et fuisse in inferno, sed in anima sola. Quod Christus ubique totus est, sed non totum ; ut totus est homo vel Deus, sed non totum. 5. — Et utique totus eodem tempore erat in inferno, totus in cælo, totus ubique. Persona enim illa æterna non major erat, ubi carnem et animam simul unitam sibi habebat, quam ubi alterum tantum ; nec major erat ubi utrumque simul vel alterum tantum unitum habebat, 1. Quar. « etsi ». — 2. Quar. « erat. » — 3. Quar. « utrubique >. — 4. Quar. « illic ». — 5. Quar. om. « sola ». 660 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM quam ubi erat neutrum habens unitum. Totus ergo Christus et perfectus ubique erat. Unde Augustinus (De unit. Trin. ad Optatum, c. 14 ; L. 42,1170) : Non dimisit Patrem Christus cum venit in Virginem. Ubique totus, ubique perfectus. Uno igitur et eodenP tempore totus erat in inferno, totus in cælo : erat apud inferos resurrectio mortuorum, erat super cælos vita viventium ; vere mortuus, vere vivus, in quo et mortem susceptio mortalitatis excepit, et vitam Divinitas non perdidit... Mortem igitur Dei Filius et in anima non pertulit et in majestate non sensit ; sed tantum2 participatione infirmitatis Rex gloriæ crucifixus est. Ex his apparet quod Christus eodem tempore totus erat in sepulcro, totus in inferno, totus ubique, sicut et modo totus est, ubicumque est, sed non totum. Nec in sepulcro nec3 in inferno totum erat, etsi totus ; sicut Christus totus est Deus, totus homo, sed non totum, qui non solum est Deus vel homo, sed Deus et homo est. Totum enim ad naturam refertur, totus autem ad hypostasim ; sicut aliud et aliquid ad naturam, alius vero et aliquis ad personam referuntur. Unde Joannes (Damascenus, lib. III, De fide orth., c. 7 ; G. 94, 1011) ’· Totus Christus est Deus perfectus, non autem totum Deus est. Non enim solum Deus est, sed et homo ; et totus homo perfectus, non autem totum homo ; non solum enim homo, sed et Deus. « Totum » enim naturæ est repræsentativum, « totus » autem hypostaseos ; sicut « aliud » quidem est naturæ, « alius » autem hypostaseos ; sic et hujusmodi. Si EA QUAE DICUNTUR DE DEO VEL DE FlLIO DEI, POSSINT DICI DE ILLO HOMINE VEL DE FILIO HOMINIS. 6. — Solet etiam quæri, si congruenter dici possit filius hominis vel ille homo descendisse de cælo, vel ubique esse, sicut dicitur Filius Dei vel Deus de cælo venisse vel4 ubique esse. Ad quod dicimus. Si ad unitatem personæ referatur dicti intelligentia, sane dici potest ; si vero ad distinctionem naturarum, nullatenus conce­ dendum est. Unde Augustinus (lib. II, Contra Maximinum, c. 20, n. 3 ; L. 42, 789) : Una est persona Christus, Deus et homo. Ideo dicitur (Joan.,iii, 13) : « Nemo ascendit in cælum, nisi qui descendit de cælo, etc. » Si ergo attendas distinctionem substantiarum, Filius Dei descendit, et filius hominis cruci­ fixus est; si vero unitatem personæ, et Filius hominis descendit, et Filius Dei crucifixus est. Propter hanc unitatem personæ non solum Filium hominis descendisse de cælo, sed etiam dixit esse in cælo, cum loqueretur in terra... Propter hanc eamdem dicitur « Deus gloriæ crucifixus », qui tamen ex forma servi tantum crucifixus est, non secundum hoc quod Deus gloriæ est, cU secundum hoc quod glorificat suos ; et tamen dicitur « Deus gloriæ crucifixus », recte quidem non ex virtute Divinitatis, sed ex infirmitate carnis. Quid ergo propter quid, et quid6 secundum quid dicatur, prudens et diligens et pius lector intellegat (lib. I De Trin., c. 13, n. 28 ; L. 42, 840). Hæc de corrigia calceamenti Domini sufficiant, ne ossa Regis Idumeæ consumantur usque in cinerem7. 1. Quar. « eodemque ». — 2. lid. « tamen ». — 3. Quar. « vel ». — 4. F. « et ». — 5. F. « vel ». — 6. F. om. « quid ». — 7. Amos, n, 1. DISTINCTIO XXII, DIVISIO TEXTUS 661 ■r DIVISIO TEXTUS W 7. — « Hic quæritur utrum in illo triduo etc. « (1) Postquam determinavit Magister de his quæ pertinent ad mortem Christi, scilicet secundum quam rationem dicatur mortuus, hic determinat ea quæ consequuntur ad mortem Christi. Dividitur autem in partes1 duas. In prima determinat de morte Christi per comparationem ad ejus humanitatem absolute; secundo per comparationem ad locum, ibi : « Hic quæritur si Christus in morte... » (4) Circa primum tria facit. Primo movet quæstionem, utrum Christus in triduo fuerit homo. Secundo ponit aliorum opinio­ nem, ibi : « Quod non videtur quibusdam... » (2) Tertio ponit opi­ nionem suam, ibi : « Quibus respondemus, etc. » (3) « Hic quæritur si Christus... » (4). Hic inquirit de morte Christi2 per comparationem ad locum in quo erat ; et facit duo. Primo ostendit quod erat secundum humanitatem in sepulcro et in inferno, et secundum Divinitatem ubique. Secundo inquirit utrum de illo homine possit prædicari esse ubique, ibi : « Solet etiam quæri... » (6) Circa primum duo facit. Primo ostendit quod Christus erat in diversis locis secundum diversa. Secundo inquirit utrum esset3 in illis locis totus, ibi : « Et utique totus etc. » (5) S , 'J % ; " Hic est triplex quæstio. Prima de morte Christi per comparationem ad ejus huma­ nitatem. Secunda de descensu ad inferos. Tertia de ascensione ejus in cælum. QUÆSTIO I DE MORTE CHRISTI PER COMPARATIONEM AD EJUS HUMANITATEM Circa primum quæruntur duo. Primo, utrum Christus in illo triduo mortis homo fuerit. Secundo, utrum ubique fuerit homo tunc, vel etiam ante, vel nunc. 1. β om. « partes ». — 2. Ed. om. « Christi ». — 3. Ed. « fuerit ». 662 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS [ III, q. 50, a. 4 ; Quodl. n, q. 1, a. 1 ; m, q. 2, a. 2 ; Compend., c. 229. 8. AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Chri­ stus IN ILLO TRIDUO FUERIT HOMO. 1. Rationale enim est differentia completiva hominis. Sed Christus poterat dici rationalis in illo triduo propter animam rationalem sibi unitam. Ergo poterat dici homo. 2. Præterea. Omnis persona subsistens in natura humana potest dici homo. Sed persona Filii Dei subsistebat in natura humana, quia habebat omnes partes humanæ naturæ sibi uni­ tas. Ergo poterat dici homo. 3. Præterea. Ad hoc quod aliquis dicatur homo oportet quod anima et corpus sint1 unita. Sed in illo triduo anima et corpus Christi2 erant unita in unam hypostasim Filii Dei. Ergo poterat dici homo. 4. Præterea. Omnis sacerdos est homo. Sed3 Christus in illo triduo sacerdos erat4, quia ei dictum est, ps. (cix, 4) : « Tu es sacerdos in- seternum. » Ergo Christus in illo triduo erat homo. 5. Præterea. Cum omnia esse desiderent, ut dicit Philoso­ phus in II De generatione (β 10. 336b, 27 ; 1. 10, n. 7), nullus desiderat non esse, sed semper verius esse. Sed sancti desiderant mori, ut patet Philip., i, 23 : « Cupio dissolvi, etc. » Ergo per mortem non desinunt esse id quod fuerant, sed verius esse inci­ piunt ; et ita post mortem possunt homines dici. 6. Præterea. Pelrus est nomen cujusdam singularis in natura humana. Sed post mortem Petri invocamus eum dicentes : « Sancte Petre, ora pro nobis. » Ergo post mortem potest5 dici homo ; et sic videtur quod6 eadem ratione Christus. 7. Præterea. Philosophus dicit in IX Eih., (i 8. 1168b, 31 ; 1. 9 d.) quod homo est intellectus suus. Sed intellectus homi­ nis manet post mortem. Ergo post mortem potest dici homo. 9. — SED CONTRA. Pars non prædicatur de toto, nec e converso7. Sed post mortem Christi manserunt tantum partes humanæ naturæ. Ergo ratione illarum partium Christus non poterat dici homo. 10. — Præterea. Homo est nomen speciei. Sed species et genera sumuntur a forma totius ; forma autem totius resultat 1. Ed. ad. « sibi ». — 2. Ed. om. « Christi ». — 3. Ed. om. « sed ». — 4. Ed. « fuit » — 5. α ad. « etiam ». — 6. β ad. « etiam », yS om. « quod ». -— 7. Ed. « e contra ». DISTINCTIO XXII, QUÆST. I, ART. I 663 ex compositione partium. Ergo cum anima et corpus non fuerint in illo triduo ad invicem composita, Christus non poterat dici homo. 11. ■—■ Præterea. Vivum est superius ad hominem, ut dici­ tur in lib. De causis (]ect. 1 ; I, 192). Mortuum autem oppo­ nitur vivo. Sed Christus erat mortuus. Ergo non erat homo. 12. — RESPONSIO. Dicendum quod opinio fuit Magistri et etiam Hugonis de sancto Victore, (lib. II De sacramentis, part. I, c. 11 ; L. 176, 401) quod Christus in illo triduo fuerit1 homo ; sed ad hoc movebantur diversis viis. Hugo enim dicebat quod tota personalitas hominis est in anima et2 ipsa erat homo proprie loquendo ; et ideo anima post mortem potest dici homo non solum in Christo, sed etiam in aliis hominibus. 13. — Hæc autem positio non potest esse vera ; quia postquam aliquid est completum in specie, sua et personalitate, non potest ei advenire aliquid, ut componat cum eo naturam aliquam ; sed vel adjungitur ei in persona, et non in natura, quod est ' singulare in Christo ; vel adjungitur ei accidentaliter. Unde ex hac positione sequitur quod vel ex anima et corpore non efficiatur una natura et sic anima non erit forma corporis, nec vivificabit corpus formaliter ; vel3 iterum quod anima adjungatur4 corpori accidentaliter, ut nauta navi, vel5 homo vestimento, sicut dicebant antiqui Philosophi, quorum Plato, ut Gregorius Nyssenus6 narrat, dicebat quod homo non est aliquid compositum ex anima et corpore ; sed est [anima7] utens corpore. 14. — Et quia hæc inconvenientia sunt, ideo Magister non voluit quod alii post mortem essent homines, sed solum hoc voluit de Christo ; quia etiam post mortem anima et corpus aliquo modo manent unita in Christo, inquantum utrumque manet unitum Verbo. 15. —Sed hæc etiam positio non potest stare, si proprie acci­ piatur hoc nomen homo, propter duas rationes. — Primo, quia ad hoc quod sit homo, oportet quod sint anima et corpus con­ juncta ad constituendum naturam unam : quod fit per hoc quod informatur anima, quod in illo triduo non fuit. — Secundo, quia recedente anima, illa caro non dicebatur nisi æquivoce caro ; unde nec illud corpus erat humanum corpus, nisi æqui­ voce. 1. α « erat », ed. « fuit ». — 2. Ed. ad. « in ». — 3. α « et ». — 4. αβ8 « adjungitur >. — 5. αδ « et ». — 6. Nemesius in lib. De nat. hom., c. 3, (G. 40, 594). — 7. αβγδη «homo ». 664 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 16. — Et ideo omnes Moderni tenent quod Christus in triduo non fuerit homo. 17. — Sciendum tamen quod Magister non vcluit quod Chris­ tus in triduo illo1 diceretur homo, nisi æquivoce ; unde dicit quod non secundum eamdem rationem dicebatur homo post mortem, sicut ante, vel sicut alii homines. Et secundum hoc ex opinione Magistri non sequitur aliquod inconveniens secun­ dum rem ; quia secundum Philosophum in2 IV Mela., (y 4. 1106b, 13 s. ; 1. 7, n. 616 s.) non est inconveniens ut quod nos dicimus hominem alii dicant non hominem quantum ad con­ venientiam nominis ; sed solum est improprietas in modo loquendi quia non est in usu hujus nominis homo quod significet animam et corpus divisa3. 18. - AD PRIMUM igitur* dicendum quod rationale secun­ dum quod est differentia, compositi est5, ut dicit Avicenna, quamvis sumatur ab anima ; et ideo post mortem sicut non erat homo, ita non erat rationale secundum quod rationale nomi­ nat differentiam hominis, sed solum secundum quod nominat potentiam animæ. 19. — Ad secundum dicendum quod non subsistebat in natura humana, quia non erant omnes partes humanæ naturæ : non enim erat caro et os, nisi æquivoce, ut dictum est ; et iterum non erat unio animæ ad corpus. 20. — Ad tertium dicendum quod ad hoc quod sit homo, non solum oportet quod anima et corpus uniantur in persona, sed etiam ad constitutionem naturæ unius. 21. — Ad quartum dicendum quod Christus dicitur sacerdos in aeternum, quia ejus sacerdotio aliud sacerdotium non succedit. 22. — Vel aliter dicendum quod Christus, ut dicitur Heb., ix, 11, erat « assistens Pontifex futurorum bonorum» quæ sunt spiritualia6 ; et ideo illud sacerdotium est etiam animæ Christi separatae a corpore. 23. — Ad quintum dicendum quod desiderabat Paulus verius esse quantum ad animam, quod erat nobilius, quam esse in mortali corpore. 24. — Ad sextum dicendum quod illa· locutiones sunt synecdochicæ, quia ponitur totum pro parte. 25. — Ad septimum dicendum quod Philosophus loquitur figurative, et non proprie. Unde ipse dicit quod ita dicitur homo7 intellectus sicut civitas rex, quia totum quod est in civitate dependet ex voluntate regis. 1. α om. * in triduo illo ». — 2. Ed. om » in «. —3. RANVP. « divisam et corpus ». — 4. γ et ed. «ergo». — 5. Ed. « est ipsius compositi».— 6. Ed. « spiritualium». — 7. RA. om. « homo ». DISTINCTIO XXII, QUÆST. I, ART. II 665 ARTICULUS II 26. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus ubique fuerit homo. 1. Secundum Damascenum enim (lib. III, c. 3 ; G. 94, 994), naturæ communicant sibi sua idiomaia. Sed Christus ubique est Deus. Ergo ubique est homo. 2. Præterea. Ouæcumque sunt unum1 supposito, ubicumque est unum, eta aliud. Sed homo et Filius Dei sunt idem8 in4 supposito. Ergo cum Filius Dei sit ubique, et5 ubique etiam erit homo. 3. Præterea. Sicut Petrus vere est homo, ita et Christus. Sed ubicumque est Petrus, ibi est homo. Ergo et6 ubicumque est Christus, ibi est homo. Sed7 est ubique. Ergo ubique est homo. 4. Præterea. Omne quod est, aut est homo aut non homo. Si ergo Christus non est ubique homo, erit alicubi non homo : quod falsum est. 5. Præterea. Esse ubique, non magis est remotum a creatura8 quam æternitas. Sed dicimus quod iste9 homo fuit ab æterno. Ergo similiter dicere possumus quod ubique est homo. 6. Præterea. Totalitas rei dicitur respectu illorum ex quibus res componitur. Sed totus Christus dicitur esse ubique, ut in Littera (5) dicitur et ut Damascenus dicit. Cum igitur totus ad personam pertineat, et persona sit composita ex Divi­ nitate et humanitate, videtur quod humanitas Christi sit ubique ; et sic ubique est homo. 27. — SED CONTRA. Humanitas Christi non consistit nisi in anima et carne. Sed neque corpus Christi neque anima sunt ubique. Ergo ipse secundum humanitatem non est ubique. 28. — Præterea. Omne quod movetur de loco ad locum, habet locum determinatum et non est ubique. Sed Christus, secundum quod homo, movebatur de loco ad locum. Ergo non erat ubique. 29. — Præterea. Esse ubique solius Dei est. Sed nullum tale convenit Christo secundum quod homo. Ergo non est ubique secundum quod homo. 30. — RESPONSIO. Dicendum quod humana natura Christi non est ubique, neque quando anima et corpus fuerunt divisa, neque quando sunt conjuncta ; sed persona illa ratione sui et ratione divinæ natura* est ubique. 1. αχδ ad. « in ». — 2. Ed. « est ». — 3. β « unum ». — 4. γδ et ed. om. « in ». — 5. Ed. om. « et ». — 6. γ et ed. om. « et ». — 7. Ed. ad. « Christus ». — 8. Ed. « creaturis ». — 9. α « ille ». 666 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 31. — Ad veritatem autem locutionis, ut supra dictum est1 (d. 10, 57 ; d. 12, 26), exigitur quod prædicatum secundum se totum conveniat subjecto ; sufficit autem quod conveniat ei ratione suppositi. Et ideo, quia homo significat2 suppositum humanæ naturæ et ipsam humanam naturam, inde est quod hæc est falsa : Chris­ tus est homo ubique, quia non convenit sibi ubique habere huma­ nitatem. Adverbium autem ubique3 determinat esse hominem in prædicato positum ad id totum quod in homine importatur, et magis etiam quantum ad naturam, secundum quod termini in prædicato positi tenentur formaliter. Sed hæc est vera : Iste homo est ubique, quia esse ubique con­ venit4 personæ. Hæc autem : Christus, secundum quod homo, est ubique, potest esse vera et falsa. Secundum5 enim potest importare conditionem naturæ, et6 sic falsa est ; vel7 veritatem suppositi, et sic est vera. 32. — AD PRIMUM igitur8 dicendum quod idiomatum communicatio fit secundum quod naturæ uniuntur in persona vel9 supposito. Et ideo oportet quod ista communicatio attendatur secundum quod nomen significans utramque naturam, in sub­ jecto ponitur, et non secundum quod ponitur in prædicato10. Non enim sequitur : Est factus homo ; ergo est factus Deus. Et similiter non sequitur : Est ubique Deus; ergo est ubique homo. 33. — Ad secundum dicendum quod ubicumque est Deus, hic homo est in illo11 loco, non tamen ibi est humana natura; et ideo non oportet quod ibi sit homo. 34. — Ad tertium dicendum quod Petrus non habet nisi humanam naturam ; et ideo ubicumque ipse est, oportet quod sit illa natura. Sed Christus habet plures naturas, et ideo non oportet quod ubicumque est, ibi habeat utramque naturam ; sicut non opor­ tet quod ubicumque est totum, quod12 ibi sint omnes partes ejus, sed est13 in uno loco secundum manum et in alio secundum pedem. 35. — Ad quartum dicendum quod cum dicitur : Filius Dei non est ubique homo, locutio non verificatur secundum quod negatio fertur absolute ad hominem, sed secundum quod fertur ad hominem cum hoc quod est esse ubique ; sed quando additur sibi per compositionem, negatio non fertur extra ter1. α in marg. et NVP. ad. « non ». — 2. Ed. « signat ». — 3. α « Hoc adverbium ubique ». — 4. α ad. «■ etiam ». — 5. Ed. ad. « quod ». —■ 6. Ed. om. « et ». — 7. F. « sed ». — 8. Ed. « ergo ».— 9. Ed. ad. « in ». — 10. F. « prædicto ». — 11. F. om« illo ». — 12. Ed. om. « quod ». — 13. Ed. om. « est ». DISTINCTIO XXII, QUÆST. II, ART. I 66T minum illum ; et ideo removet humanitatem absolute et non respectu ejus quod dicitur ubique vel alicubi. Et propter hoc hæc1 est falsa ; Christus alicubi esi non homo ; sed hæc est vera : Non est ubique homo. 36. — Ad quintum dicendum quod similiter est de hoc sicut de æterno. Hæc enim est vera : Iste2 homo fuit ab æterno ; sed hæc est falsa : Christus fuit ab aeterno homo, sicut et de3 ubique dictum est. 37. ■—Ad sextum dicendum quod persona non proprie dicitur composita ex naturis, ut supra dictum est ; unde totus non fer­ tur4 ad personam, secundum quod totum dicitur quod habet partes, sed secundum quod totum dicitur perfectum cui nihil deest. Et secundum hoc dicitur totus ubique, quia nihil deest sibi de sua personalitate, secundum quod5 ubique est : totus enim, cum sit masculini generis, ad personam pertinet. Deest autem ei aliquid de his quæ ad naturam Christi6 pertinent secundum quod est ubique ; quia secundum humanam naturam non est ubique. Et ideo dicitur quod non est totum ubique ; quia lotum, cum sit neutrius generis, ad naturam pertinet. QUÆSTIO II DE DESCENSU CHRISTI AD INFEROS Deinde quæritur de descensu Christi ad inferos7. Et circa hoc quaeruntur duo. Primo, de descensu Christi ad inferos. Secundo, de effectu8 quem ibi fecit. ARTICULUS I Quæstiuncula I III, q. 52, a. 1 ; Compend., c. 235 ; Symbol., a. 5. 38. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod stus AD INFERNUM NON DEBUIT DESCENDERE. Chri­ 1. Sicut enim dicit Augustinus ad Dardanum (Epist. 187, n. 5-6; L. 33, 834), nomen inferni in Scriptura semper in malo 1. α om. « hæc ». — 2. α « Ille ». ·— 3. a om. « de ». — 4. α « refertur ». — 5. α « quam ». — 6. Ed. « humanam naturam ».— 7. α « de descensu ad inferos, scii. Chris­ ti ». —- 8. α ad. « scilicet ». 668 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM accipitur. Sed id quod semper in malo accipitur, Christo non competit. Ergo neque1 descendere ad infernum. 2. Præterea. Christus non descendit in mundum, nisi ut mun­ dum liberaret. Sed per passionem non solum liberavit eos qui in mundo erant, sed etiam eos qui in inferno detinebantur2, solu­ to pretio pro peccato pro quo detinebantur. Ergo videtur quod ad infernum descendere non debuit. 3. Præterea. Descendere ad infernum importat pcenam dam­ nationis pro peccato. Sed in Christo nullum peccatum fuit. Ergo nec aliqua damnatio sibi competit. Ergo ad infernum des­ cendere non debuit. 39. — SED CONTRA est quod dicitur in Symbolo : « Descendit ad inferos etc.3 » 40. ■— Præterea. Act., n, 24 : « Quem Deus suscitavit solutis doloribus inferni. » Ergo videtur quod in inferno fuerit. Quæstiuncula II III, q. 52, a. 2. 41. — ULTERIUS. Videtur QUOD DESCENDERIT USQUE AD INFERNUM DAMNATORUM. 1. Ipse enim non solum sua morte humanum genus a peccato originali liberavit, sed etiam ab actuali. Sed infernus damnato­ rum est locus pcenalis respondens peccato actuali, sicut limbus patrum locus debitus pro peccato4 originali. Ergo videtur quod etiam in illum infernum descendere debuerit, sicut in limbum descendit. 2. Præterea. Christi ascensio respondet suo descensui, quia qui descendit ipse, esi et qui ascendit, Eph., iv, 10. Sed ipse ascen­ dit super omnes cælos. Ergo debuit etiam usque ad inferiorem infernum descendere. 3. Præterea. Eccli., xxiv, 45, dicitur : « Penetrabo omnes inferiores parles terree et inspiciam omnes dormientes. » Sed infe­ riores partes terræ sunt infernus damnatorum, in quo aliqui de dormientibus, idest mortuis, sunt. Ergo videtur quod ipse in illum infernum descenderit. 42. — SED CONTRA. Luc., xvi, 26, dicitur : « Diter nos et vos chaos magnum firmatum esi, ut illi qui volunt illuc ex nobis transire, non possint. » Sed istud11 chaos magis erat firmatum inter 1. Ed. « nec ». — 2. a homol. «■ detinebantur... Ergo ». — 3, Ed. om. « etc ». — 4. α om. « peccato ». — 5. Ed. « illud ». DISTINCTIO ΧΧΠ, QUÆST. II, ART. I 669 Christum qui jam erat comprehensor, et1 damnatos, quam inter sanctos qui erant in limbo expectantes beatitudinem2 et illos qui erant in inferno. Ergo Christus ad illos non descendit. 43. — Præterea. Sicut cælum empyreum est locus æternæ gloriæ, ita infernus est locus æternæ miseriæ. Sed nullus dam­ natus potest esse in cælo empyreo. Ergo nulli beato competit esse in illo3 inferno, et sic nec Christo. Quæstiuncula III III, q. 52, a. 4. 44. — ULTERIUS. Videtur quod in limbo illo moram NON CONTRAXERIT4. 1. Ad hoc enim descendit in infernum, ut sanctos qui ibi detinebantur liberaret. Sed statim illic5 descendens sanctos liberavit. Ergo videtur quod moram illic trahere non debuit. 2. Præterea. Sicut per peccatum aliquis a cælo excluditur, ita per emundationem a peccato aliquis ab inferno liberatur. Sed diabolus, statim ut peccavit, de cælo cecidit. Ergo videtur quod sancti statim ut mundati fuerunt a peccato, de inferno educti sunt6, et ita Christus etiam statim exivit. 3. Præterea. Anima Christi non potuit simul esse in diversis locis. Sed Christus in die mortis suæ fuit in paradiso, quia latroni dixit, in cruce pendens, Luc., xxui, 43 : « Hodie mecurn eris in paradiso. » Ergo videtur quod illa eadem7 die de inferno exierit. 45. — SED CONTRA. Act., n, 24 dicitur8 : « Quem Deus suscitavit solutis doloribus inferni. » Ergo videtur quod in inferno fuerit usque ad horam resurrectionis suæ. 46. — Præterea. Locus animæ separatæ est infernus vel cælum. Sed anima Christi ante diem ascensionis in cælum non ascendit, et ita ante resurrectionem in cælo non fuit. Ergo mansit in inferno usque ad diem resurrectionis. Solutio I 47. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod Christus, ut nos ab omnibus defectibus liberaret, in se nostros defectus qui universaliter omnium erant et in defectum gratiæ non vergebant, accipere voluit. 1. α ad. « inter ». — 2. α om. « beatitudinem ». — 3. Ed. om. « illo ». — 4. N. om. « illo » ; P. « ullam moram non traxerit ». -— 5. Ed. «illuc ». — 6. αβ « sunt d· inferno educti » contra νδ ed. — 7. α om. » eadem ». —8. Ed. om. « dicitur ». 670 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Hoc autem erat omnibus hominibus commune ante Christi passionem quod pro debito originalis peccati ad infernum descendebant. 48. —■ Sed in nomine inferni duo importantur, scilicet locus, et pœna vel damni vel sensus, scilicet afflictiva. Pœna autem damni, scilicet carentia divinæ visionis, vergebat in defectum gratiæ, quia scilicet non poterat in eis esse gratia consummata, scilicet gloria. Similiter· etiam pœna sensus post hanc vitam non est satisfactoria, quia illi non sunt in statu merendi ; sed est vel pur­ gativa' vel damnativa. Purgatio autem debetur alicui impuri­ tati et damnatio debetur peccato mortali. Unde etiam pœna sensus post hanc vitam in defectum gratiæ vergit. 49. — Et ideo Christo fuit competens in infernum descendere secundum quod infernus importat locum, non autem secundum quod importat pœnam. 50. — AD PRIMUM [ergo1 dicendum quod nomen inferni secundum quod importat locum, non sonat in malum tantum, et sic potest competere Christo ; secundum autem quod importat pœnam damni vel sensus, sic Christo competere non potest, quia sic sonat etiam in malum culpæ. 51. — Vel] dicendum2 quod descendere ad infernum, quasi sub potestate infernalium deductus3, in malum sonat ; sed des­ cendere in infernum ad expoliandum ipsum per modum dominiP sonat in maximam dignitatem ; et sic Christo competit. 52. —■ Ad secundum dicendum quod per passionem ejus solu­ tum erat pretium, unde amotum erat impedimentum quo sancti prohibebantur a visione Dei, et ideo statim Deum vide­ runt ; sed tamen oportuit quod in infernum localiter descende­ ret quantum ad liberationem eorum a loco pœnali, et iterum ut in se omnes defectus acciperet. 53. ■—■ Ad tertium dicendum quod secundum quod nomen inferni importat pœnam sensus vel damni, sic Christus non dici­ tur in infernum descendisse ; sed secundum quod tantum locum nominat. Solutio II 54. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod quadruplex est infernus. ' Unus est infernus damnatorum, in quo sunt tenebræ et quan­ tum ad carentiam divinæ visionis et quantum ad carentiam5 1. γ « igitur ». — 2. αβγδ « Ad primum dicendum quod descendere etc ». om. præcedentia per homot. γ ad. « igitur ». — 3. Ed. « deduci ». — 4. Ed. « domini ». —- 5; F. om. per homot. « divinæ visionis et quantum ad carentiam ». distinctio j- . xxii, QuæsT. n, art. i 671 gratiæ, et est ibi pœna sensibilis ; et hic infernus est locus damnatorum. 55. -— Alius est infernus supra istum, in quo sunt tenebræ et propter carentiam divinæ visionis et propter carentiam gra­ tiæ, sed non est ibi pœna sensibilis ; et dicitur limbus puerorum. 56. — Alius supra hunc est1, in quo est tenebra2 quantum ad carentiam divinæ visionis, sed non quantum ad carentiam gra­ tiæ, sed est ibi pœna sensus ; et dicitur purgatorium. 57. — Alius magis supra est, in quo est tenebra quantum ad carentiam divinæ visionis, sed non quantum ad carentiam gratiæ, neque est ibi pœna sensibilis ; et hic est infernus sanc­ torum patrum ; et in hunc tantum Christus descendit quantum ad locum, sed3 non quantum ad tenebrarum experientiam. 58. — AD PRIMUM igitur4 dicendum quod Christus libe­ ravit sua passione a peccato mortali eos qui in via sunt, ut vel non committant vel a commisso absolvantur, si velint ; non autem eos qui jam cum peccato mortali decesserunt, quibus debetur ille infernus damnatorum. 59. — Ad secundum dicendum quod ascensio congruit Christo ratione sui, et ideo quia ipse est altissimus, super omnes5 ascen­ dere debuit ; sed descendere non competit sibi nisi pro nobis et6 ideo tantum descendit quantum nostræ liberationi ex> pediebat et non sub omnibus simpliciter. 60. — Ad tertium dicendum quod inferiores partes terræ dicuntur etiam illa loca in quibus sancti patres erant ; et qui ibi continebantur, dormientes dicebantur, propter spem gloriosæ resurrectionis ; non autem illi qui damnati erant in inferno. Solutio III 61. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod cum anima et corpus sint proportionalia7, tantum debuit stare anima in inferno quantum corpus in sepulcro, ut per utrumque fratribus suis similaretur, et ut in resurrectione novam vitam inchoaret et quantum ad animarum liberationem, et quantum ad corporum resurrectionem in suo corpore inchoatam. 62. — AD PRIMUM igitur8 dicendum quod liberare Christus nos voluit, defectus nostros in se portando; et ideo quamdiu mortuus fuit, voluit secundum animam in inferno esse, sicut secundum corpus in sepulcro. 1. a om. « est ». — 2. Ed. « in quo sunt tenebræ ». — 3. α « et ». — 4. β ed. « ergo » — 5. Ed. ad. « cœlos ». — 6. Ed. om. « et ». — 7. Ed. ’proportionabilia ». — 8. Ed. « ergo ». 672 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 63. — Ad secundum dicendum quod dispensative factum est ut Christus tamdiu mortuus esset, ut veritas mortis ostende­ retur ; et tamdiu debuit anima ejus esse in inferno et corpus in sepulcro, quamdiu mortuus fuit, sicut et de aliis1 ante ejus resurrectionem fuit. 64. — Ad tertium dicendum quod paradisus est triplex. Unus, corporalis2 terrestris, in quo Adam positus est ; alius corporalis cælestis, scilicet cælum empyreum ; alius spiritualis, scilicet gloria de visione Dei, et de isto paradiso intelligitur quod Do­ minus latroni dixit, quia statim peracta passione et ipse latro et omnes qui in limbo patrum erant Deum per essentiam vide­ runt. ARTICULUS II Quæstiuncula I III, q. 52, a. 5 ; Compend., c. 235 ; Symbol., a. 5 ; Ephes., c. 4, 1. 3. 65. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quoo Christus limbum patrum non illuminaverit. 1. De ratione enim inferni videtur esse tenebra, sicut de ratione paradisi lux. Ergo inferno non competit illuminari. 2. Præterea. Si locus aliquis illuminatur, omnes qui sunt in loco illo lumen percipiunt. Sed aliqui erant in inferno qui non debebant percipere lumen Christi, sicut dæmones. Ergo3 videtur quod locum illum non illuminaverit. 3. Præterea. In ps., (cvi, 14,) dicitur : « Eduxit* eos de tene­ bris et umbra mortis. » Sed si Christus locum illum illuminasse!, tenebræ ibi non fuissent. Ergo Christus locum illum non illu­ minavit. 66. — SED CONTRA. Damascenus dicit (lib. III, c. 29 ; G. 94, 1102, a.) : « Descendit ad infernum anima deificata, ut quemadmodum his qui in terra sunt, ortus est sol justitiæ, ita et his qui in inferno et tenebris et umbra mortis sedent, superlucescat. » 67. ·— Præterea. Ambrosius dicit in Litlera (4) quod5 : « In inferno lumen viiæ fundebat æternæ. » 1. RA. « eis ». —- 2. Ed, « paradisus ». — 3. Ed. « igitur ». — 4. a « eduxisti ».— 5. Ed. « ubi supra in textu ». gE DISTINCTIO XXII, QUÆST. Π, ART. II ■ 673 Quæstiuncula II III, q. 52, a, 7 ; Symbol., a. 5. Λ 68. — ULTERIUS. Videtur quod Christus animas extra­ xerit ETIAM DE INFERNO DAMNATORUM. v i' >i- 5 1. Ipse enim dicit1, ps. (lxxxv, 13) : «.Eduxisti2 animam meam ex3 inferno inferiori, » et Job xvii, 16 dicitur4 : « In profundissimum. infernum descendent omnia5 mea. » Sed profundissimum inferni in quod descendit Job et de quo fuit eductus, constat quod fuit infernus damnatorum. Ergo animas eduxit de inferno damnatorum6. 2. Præterea. Zachar., ix, 11 super illud7 : « Tu aulem9 in sanguine testamenti etc. » dicit Glossa9 : « Eos qui tenebantur vincti [zn10] carceribus, ubi nulla misericordia eos refrigerabat quam dives ille petebat, tu liberasti. » Sed tales erant damnati in inferno. Ergo ipsi11 fuerunt liberati. 3. Præterea. Sap., vu, 30, dicitur : « Sapientia vincii mali­ tiam. » Sed hoc non esset, si non omnes qui per malitiam in infernum descenderant, per Sapientiam quæ Christus est, liberati sunt. Ergo omnes sunt liberati, etiam de inferno dam­ natorum. 4. Præterea. Is., xxn, 22 : « Congregabuntur congregatione unius fascis in lacum, et claudentur in carcerem12, et post multos dies visitabuntur » ; et loquitur ibi de damnatis, quod patet per hoc quod ipse praemisit de militia cæli. Ergo videtur quod etiam damnati per Christum visitati et liberati sunt. 69, — SED CONTRA. Is., ult.,24: «Ignis13 eorum non morietur». 7θ· — Præterea. In inferno nulla est redemptio. Ergo inde aliqui liberati non sunt. Quæstiuncula III 71.— ULTERIUS. Videtur quod liberaverit illos14 qui ERANT IN LIMBO PUERORUM. 1. Quia ipsi non detinentur15 nisi pro peccato originali, 1. Ed. « dixit ». — 2. Ed. « eruisti ». — 3. αη «■ de ». — 4. Ed. om. « dicitur ». -— , 5. Ed. « ossa ». — 6. β « Ulterius videtur quod Christus extraxit etiam animas ex inferno dammatorum. Ipse enim dicit : « Eduxisti animam meam ex inferno infe­ riori. » Et Jon, χιό dicitur : «Zn profundissimum inferni descendent omnia mea.» Sed Christus descendit in profundissimum infernum in quem descendit Job. Sed constat quod Job fuit eductus de inferno in quem descenderat. Infernus autem inferior et pro­ fundissimus est infernus damnatorum. Ergo animas eduxit de inferno damnatorum. ». — 7. Ed. om. « super illud ». — 8. Ed « quoque » — 9. Ex Hieronymo desumpta (L. 25, 1485 b.). —10. αβγ8η om. « in », et legunt l< victis », aut « vinctis ». — 11. a om. « ipsi ». — 12. Ed. « carcero. ■— 13. α « vermis ». — 14. αβ « illos ». ·— 15. Ed. « detinebantur ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - HI. — 23 674 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM sicut et1 patres sancti. Sed illi sunt educti. Ergo et pueri. 2. Præterea. In eis non est peccatum nisi per alium. Ergo et1 per alium liberari debuerunt. 3. Præterea. Impotentia maximam meretur indulgentiam. Sed pueri non potuerunt peccatum originale vitare. Ergo ipsi maxime debuerunt consequi liberationem. 72. ·— SED CONTRA. Nullus liberatur per Christum nisi membrum Christi. Sed pueri nunquam fuerunt membrum Christi2neque per sacramentum fidei, neque per fidem. Ergo per Christum non sunt liberati. 73. — Præterea. Post hanc vitam non datur gratia alicui, nisi habenti. Sed pueri non habuerunt gratiam cum decesserunt. Ergo non potest eis dari post vitam ; et ita non possunt educi ad gloriam. Quæstiuncula IV III, q. 52, a. 8. 74. — ULTERIUS. Videtur quod liberaverit illos qui ERANT IN PURGATORIO. 1. Quia majus erat impedimentum peccati originalis quam peccati venialis. Sed ab impedimento peccati originalis libera­ vit trahens de limbo. Ergo multo fortius ab impedimento pec­ cati venialis ; et ita videtur quod a purgatorio animas eduxerit. 2. Præterea. Passio Christi non minorem habet efficaciam quam sacramentum passionis. Sed per [sacramentum3] passio­ nis Christi, scilicet per4 baptismum, aliquis liberatur ab omni pœna quæ debetur in purgatorio. Ergo videtur quod multo am­ plius per passionem Christi illi qui ibi erant, liberati sunt. 3. Præterea. Christus quos6 curavit in hac vita, totaliter curavit. Sed illos qui erant in purgatorio, curavit Christus a reatu peccati6 originalis. Ergo similiter curavit a reatu peccati venialis ; et ita videtur quod a purgatorio eos liberavit. 75. — SED CONTRA. Passio Christi aequalem virtutem habet nunc quam tunc habuit. Sed nunc virtute passionis non libe­ rantur omnes qui sunt in purgatorio. Ergo nec tunc. 76. ■— Præterea. Pro peccato7 quod per se quis commisit, per se debet purgationem pati. Sed pœnam purgatorii sustinet 1. Ed. om. « et ». — 2. α om. per homot. « Sed pueri nunquam fuerunt membrum Christi ». — 3. αβγ^-ηλ « sacramenta ». — 4. β om. « per ». — 5. F. « quod ». — 6. Ed. om. « peccati ». — 7. Ed. « peccati ». DISTINCTIO XXII, QUÆST. II, ART. II K 675 homo pro peccatis quæ ex seipso commisit. Ergo per pœnam quam S. ipse sustinet debet purgari, et non per pœnam tantum Christi. || Solutio I ■' 77. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod cum tenebræ exteriores inferni tenebris interioribus respondeant, ex quo Christus a patribus qui erant in limbo omnes tenebras interiores expulerat per demonstrationem suæ Divinitatis1, congruum etiam fuit per præsentiam suæ humanitatis quantum ad animam etiam tenebras exteriores ab eis excluderet2, locum illum3 illuminando. ,: A ; 78. —■ AD PRIMUM igitur4 dicendum quod jam ille infernus evacuandus erat, quia post tempus illud nullus ad illum limbum descendit ; et ideo decens fuit ut aliquid in eo fieret quod est contra rationem inferni. 79. — Ad secundum dicendum quod sicut pœna quæ est ignis5 inferni, inquantum agit ut instrumentum divinæ justitiæ, non affligit nisi illos qui habent reatum pœnæ, etiam si aliquis alius ibi esset ; ita lux illa ut instrumentum divinæ misericordiæ agens, illos tantum illuminabat exterius qui interius illuminati erant. 80. ■— Ad tertium dicendum quod eduxit eos de tenebris dum eos illuminavit; et educens eos de loco illo, dicitur de tene­ bris eduxisse quas locus ille de sui natura prius habuerat. rf' > < ■ ï. .* '· Solutio II • ■ s? 81. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod pœna non potest tolli manente culpa. Illi autem qui sunt damnati in inferno, sunt obstinati in malitia, sicut dæmones. Et ideo de pœna illi liberari non potuerunt. Et hoc non fuit ex insufficientia liberantis, sed ex indispositione ipsorum. 82. —■ AD PRIMUM igitur6 dicendum quod limbus patrum dicitur infernus inferior, non simpliciter, sed respectu hujus habitationis de quo anima David vel etiam Christi deducta7 fuit. 83. — Similiter etiam ille locus potest dici profundissimum inferni comparative ; ut profundum sit respectu cæli aer caligi­ nosus in quo sunt dæmones ; profundius locus nostrai habita­ tionis ; profundissimum autem limbus patrum de quo Job libe­ ratus fuit. 1. Ed. « Deitatis ». — 2. Ed. α excludere ». — 3. Ed. om. « illum ». —4. β el; ed. « ergo ». ■— 5. α om. « ignis ». — 6. Ed. « ergo ». — 7. Ed. « educta ». 676 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 84. — Ad secundum dicendum quod Glossa illa est impro­ pria : loquitur enim de inferno communiter, secundum quod com­ prehendit omnes praedictas distinctiones inferni ; unde inferno aliquid attribuit ratione unius partis, aliquid ratione alterius. 85. — Quod autem dicitur : « Nulla eos misericordia refrige­ rabat», intelligitur quantum ad eos qui erant in alia parte inferni ; vel dicitur1 de misericordia omnino absolvente quam etiam dives magis desiderabat, quamvis aliam peteret. 86. — Ad tertium dicendum quod quantum in se est, Sapien­ tia omnem malitiam vincit ; sed quod in aliquibus non vincit2, est ex eorum indispositione. 87. ■— Ad quartum dicendum quod loquitur de visitatione quæ erit in generali resurrectione, quando educentur de inferno, iterum in perpetuum includendi. Solutio III 88. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod redemp­ tio Christi non habuit locum nisi in illis qui fuerunt membra Christi. Unde cum pueri qui erant in limbo, nunquam fuerint membra Christi neque per propriam fidem, neque per fidei sacramentum — quod nunc est baptismus, tunc autem erat circumcisio vel sacrificium — constat quod ipsi liberati non fuerunt. 89. — AD PRIMUM igitur3 dicendum quod in patribus erat gratia quæ non erat in pueris, per quam patres erant membra Christi ; et ideo effectum redemptionis perceperunt, quod non fuit de pueris. 90. — Ad secundum dicendum quod puerorum peccatum quamvis esset per alium expiabile quantum ad genus peccati, tamen non habebant in se fidem et caritatem per quam conjun­ gerentur illi per quem potuissent4 liberari quantum ad genus peccati. 91. ■— Ad tertium dicendum quod quamvis quantum ad genus peccati esset eorum peccatum propitiabile5, tamen ex indispositione6 eorum, propitiationis participes esse non potue­ runt ; sicut etiam patet de veniali in illis qui peccaverunt mor­ taliter. Solutio IV 92. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod quamvis hoc non inveniatur determinatum a Sanctis, tamen potest dici 1. α om. « dicitur ». — 2. γ et ed. « vincitur ». — 3. Ed. « ergo. » — 4. a « possent » — 5. RA. « proportionabile... proportionationis ». — 6. RAVP. « dispositione ». DISTINCTIO JfXII gUÆST. II, ART. II 677 quod illi qui erant in purgatorio, non fuerunt liberati ; quia cum pœna purgatorii debeatur peccato actuali, oportet quod expietur per proprium actum vel passionem illius qui peccavit vel alterius specialis1 personæ agentis pro ipso. In purgatorio autem non potest culpa expiari per actum ali­ quem meritorium, quia non sunt in statu merendi. Unde opor­ tet quod expietur eorum culpa per pœnam quam ipsi sustineant, nisi per suffragium2 eorum qui sunt in statu merendi, liberentur. ’ 93. — Passio autem Christi immediate removet impedimentum . · ex peccato originali proveniens, quod ex altero contractum est ; sed ad removendam3 pœnam debitam actuali peccato, quod quisque ex seipso commisit, pertingit ejus efficacia mediante aliquo sacramento circa personam exhibito, aut aliquo actu ipsius personæ vel alterius ad ipsam relati4 ; et ideo non dece­ bat ut per solam Christi passionem a purgatorio liberarentur. 94. — Nisi dicatur quod in vita sua hoc meruerunt ut per passionem Christi liberarentur, vel hoc5 ex speciali gratia fuit ' quod illi qui in purgatorio inventi fuerunt, absoluti sint per passionem Christi ; quamvis nunc illi qui sunt in purgatorio, I non consequantur effectum plenæ liberationis ex sola passione I Christi. 3F ΉΓ 7 F ’ ; -'F 95. — AD PRIMUM igitur® dicendum quod quamvis impedi» mentum peccati originalis sit gravius, tamen est solubile per alium totaliter; quod non est de impedimento venialis peccati >7 ratione prædicta. ; 98. —Ad secundum dicendum quod pœna nunquam dimittif tur virtute passionis7, nisi inquantum aliquis passioni conformatur : quod potest esse tripliciter. Uno modo sacramentaliter, sicut fit in baptismo ; alio modo per meritum dilectionis et fidei ‘f’ ex passione surgentis ; tertio modo per pœnæ similitudinem. ·$·, 97. — Primi autem duo modi non possunt esse in purgatorio, quia e non sunt in statu lecipiendi sacramentum neque in statu merendi. ■ Unde oportet, si passio a veniali eos liberet, quod conformentur / Christo passo per pœnæ passionem. 98. ■— Ad tertium dicendum quod quidquid erat in eis curabile per alium, totum curavit ; sed pœna purgans non erat eis per alium totaliter remissibilis, ut dictum est. AD EA QUÆ OBJICIUNTUR IN OPPOSITUM, patet solu­ tio ex praedictis8. 1. RA. « spiritualis ». — 2. Ed. « suffragia». — 3. Ed. « removendum ». — 4. Ed. « relato ». — 5. α om. « hoc ». — 6. β et ed. « ergo ». —- 7 Ed. ad. « Christi ». — 8. Ed. « dictis ». Ίί <78 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM QUÆSTIO III DE ASCENSIONE CHRISTI Deinde quæritur de ascensione Christi. Et circa hoc quæruntur tria. Primo, an1 Christus ascenderit. Secundo, de modo ascensionis. Tertio, de termino ipsius. ARTICULUS I III, q. 57, a. 1 ; Compend., c. 240 ; Symbol., a. 6. 99. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur Christus ν·ν ascenderit. quod 1. Omnis enim motus, cum sit exitus de potentia ad actum, est actus imperfecti et est propter indigentiam. Sed ascensio motus est. Cum igitur in Christo jam glorificato totaliter per resurrectionem non fuerit aliqua imperfectio vel indigentia, videtur quod ipse non ascenderit. 2. Præterea. In Christo non est nisi duplex natura, scilicet divina et humana. Sed secundum divinam naturam Christo non competit ascendere neque localiter*, cum ipse, secundum quod Deus, sit ubique ; neque secundum dignitatem3, cum Divini tas proficere non possit ; neque iterum secundum humanam secundum locum; quia ipsa4de caelo non descendit, dicitur autem Joan., ni, 13 : « Nemo ascendit in cadum, nisi qui descendit de caelo ; » neque iterum secundum dignitatem, quia gloria sua post resurrectionem gloriosam non crevit. Ergo videtur quod Chris­ tus nullo modo ascenderit. 3. Præterea. Aliis sanctis competit ascendere ad cælum empyreum, quia per locum illum congruenter5 gloriæ auge­ tur suum gaudium8. Sed gaudium anima· Christi non potuit aliquo modo crescere, sicut nec gratia vel gloria. Ergo videtur quod ipse non ascenderit.· 4. Præterea. Omne quod Christus in carne assumpta propter nos fecit, in nostram utilitatem cedere debuit. Sed per ascen­ sionem nihil nobis accrevit ; quia ante per passionem et descen­ sum ad inferos omne impedimentum remotum fuit et janua per 1. Ed. « utrum ». — 2. α ad. « moveri ». — 3. Ed. « divinitatem ». — 4. F. « ipse ».— 5 ltd. « congruentem » et ad. « suat ». — 6. β '■< gloria augetur sive gaudium ». DISTINCTIO XXII, QUÆST. Ill, ART. I 679 passionem aperta est, et similiter per baptismum, quando cæli aperti sunt. Èrgo non fuit necessarium quod Christus ascenderet. 5. Præterea. Omnis actio Christi ad nostram salutem ordi­ natur. Sed magis esset ad salutem nostram ejus præsentia corporalis quam ejus absentia, Ergo videtur quod a nobis per ascensionem discedere non debuit. 100. — SED CONTRA est quod in Symbolo dicitur : « Ascen­ dit ad coelos. » 101. — Præterea. Corpori nobilissimo debetur locus nobi­ lissimus. Sed coelum empyreum est locorum nobilissimus1. Ergo corpus Christi quod est nobilissimum, ad locum illum ascendere debuit. 102. ·— Præterea. In Christo præmonstrata est gloria resur­ rectionis quæ membris ejus promittitur. Sed promittitur etiam membris Christi locus cælestis, unde lucifer cecidit. Ergo vide­ tur quod ipse prius ascendere debuit « pandens iter ante eos », ut dicitur Mich., ii2 13. 103. — RESPONSIO. Dicendum quod ascendere in cælum fuit congruum et ipsi Christo et nobis. ?·, Christo quidem, quia3 ei omne quod ad gloriam pertinet, ■ debebatur. Unde cum cælum empyreum sit locus congruus glo4’ riæ et aliquod quasi præmium accidentale, Christo etiam debe­ batur ut ad locum illum ascenderet. " 104. — Nobis autem congruum fuit quantum ad tria. — Primo \ ut nos quasi in corporalem possessionem induceret cæli, quam ;; nobis pretio sui sanguinis emerat. ■— Secundo ut spem nostram ’i- ad cælum erigeret ; quia « dum humanam conditionem sideriÇ bus importat, credentibus cælum posse* patere monstravit » ; I ut dicit Leo Papa (append. Serm. S. Augustini ; serm., 176, n. 1 ; L. 39, 2081). — Tertio ut jam Christum non secundum car/ nem cognoscentes5, spiritualiter tantum ipsi conjungamur ; t et sic idonei efficiamur ad dona Spiritus sancti accipienda, secun*! dum quod dictum est, Eph., iv, 8 : « Ascendit6 in altum, dedit dona hominibus. » ” 105. — AD PRIMUM igitur7 dicendum quod motus localis, ut dicit Philosophus in VIII Phys., (e 7. 261a, 20 ; 1. 14, n. 10) non mutat aliquid de eo quod est intra rem, sed solum est secundum id quod est extra. Unde motus8 localis non ponit exitum 1. αβ om. per homot. « Sed cælum empyreum est locorum nobilissimus » contra y3 et ed. — 2. F. perperam « xi ». — 3. Ed. « quoniam ». — 4. α « post se ».— 5. α « agnos­ centes » ; β « secundum carnem non cognoscentes ». — 6. αγδη « ascendens ». — 7. γ ed. « ergo ». — 8. RA. « ul motus ». 680 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM de potentia ad actum aliquem intraneum rei, sed ad actum extrinsecum. Et propter hoc non ponitur per motum localem aliqua imperfectio per hoc quod desit aliquid eorum quæ debent inesse ; sed ponit imperfectionem secundum quid per hoc quod dum est in loco isto non est in alio. 106. — Similiter dicendum est quod ascensio Christi non fuit propter aliquam indigentiam qua indigeret ipse ex parte sua1 in seipso habere, sed propter nostram indigentiam et ut esset in loco sibi convenienti, in quo nondum erat. 107. — Ad secundum dicendum quod ascendere et descendere possunt dici proprie, et sic significant motum localem ; unde non conveniunt Christo secundum divinam naturam, sed secun­ dum humanam, secundum quam descendit ad inferos et ascen­ dit localiter ad caelos. 108. — Dicitur2 etiam3 metaphorice : et sic dicitur descendisse secundum divinam naturam inquantum se exinanivit formam servi accipiens, Phil., n,. 7, et inquantum per novum effectum fuit in terris, secundum quem ibi ante non fuerat ; ascendisse autem quantum ad notitiam aliorum. Similiter quantum ad humanam naturam, ascendit secundum quod exaltatus est ad gloriam resurrectionis et notitiam popu­ lorum ; descendit autem secundum passionis ignominiam. 109. — Quod autem dicitur : « Nemo ascendit, nisi qui descen­ dit, » ad personam referendum est, cui secundum naturam unam convenit descendere de cælo, scilicet secundum divinam inquantum sibi carnem in persona copulavit ; et secundum aliam, scilicet humanam, ascendere. 110. — Ad tertium dicendum quod Christo in ascensione non accrevit aliquod gaudium neque quantum ad intensionem, neque quantum ad numerum eorum de quibus gaudendum erat, quia Christus4 perfectum gaudium de omnibus ab instanti suæ conceptionis habuit ; sed accrevit novus modus gaudendi sibi5, quia de illo de quo prius gaudebat ut de futuro, tunc gaudebat ut de præsenti. 111. — Ad quartum dicendum quod per passionem Christi omnia impedimenta fuerunt a nobis amota et omnia bona data quantum ad meritum, quia scilicet per passionem Christus nobis meruit praedicta ; sed oportuit ut per effectum in illa bona per eum induceremur, quasi in corporalem possessionem eorum quæ jam nobis emerat. 112. — Dona autem gloriæ in iribus consistunt. Primo in 1. NVP. ad. « aliquid ». — 2. F. « dicuntur ». — 3. A. « enim »; RANVP. « dicitur etiam metaphorice descendisse ».— 4. yS « secundum », ed. om. « Christus ». — 5. Ed. « sed accrevit sibi novus modus gaudendi ». DISTINCTIO XXII, QUÆST. Ill, ART. II 681 divina visione, quæ est beatitudo animæ ; et hoc per effectum contulit descendendo ad inferos. Secundum est gloria corporis ; et hoc inchoavit in sua resurrectione. Tertium est locus congruus ; et hoc præstitit in sua ascensione. 113. — In baptismo autem cæli aperti sunt in signum quod per baptismum quem tunc inchoabat, in quo passio ejus ope­ ratur, plenarie cæli aditus pateret nobis. 114. — Ad quintum dicendum quod corporalis præsentia Christi in duobus poterat esse nociva. — Primo quantum ad fidem ; quia videntes eum in forma in qua erat minor Patre, non ita de facili crederent eum æqualem Patri, ut dicit Glossa1 Super Joqnnem. - Secundo quantum ad dilectionem ; quia eum non solum spiritualiter, sed etiam carnalitcr diligeremus con­ versantes cum ipso corporaliter, et hoc est de imperfectione dilectionis. ARTICULUS II Quæstiuncula I Utrum motus ascensionis fuerit violentus III, q. 57, a. 3 ; Compend., c. 240. 115. AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod MOTUS ASCENSIONIS FUERIT VIOLENTUS. 5 ; ( , 1. Act., i : « Elevatis manibus ferebatur in cælurn 1 2». Sed latio, ut dicitur VII Phys., [η 2. 243a, 10 ; 1. 3, n. 2 s.), est species motus violenti. Ergo ascensio sua fuit motus violentus. 2. Præterea. In corpore suo, cum esset solidum, domina­ batur terra. Sed omne tale naturaliter movetur deorsum, et per violentiam sursum. Ergo illa ascensio erat violenta. 3. Præterea. Omnis motus naturalis causatur ex motu cæli. Sed caelum non habebat aliquam causalitatem supra corpus Christi. Ergo motus ille non erat naturalis. 4. Præterea. Omnis motus qui est in locum peregrinum mobili, est motus innaturalis. Sed ascensio Christi fuit hujusmodi ; quia Gregorius dicit {Hom. ix in Evang.) super illud Mat., xxv, 14, « Homo quidam peregre proficiscens etc.» (L. 76. 1106, b.) : « Caro ad peregrinandum ducitur, dum per Redemplorem in cælo collocatur. » Ergo illa ascensio fuit motus violentus, 116. — SED CONTRA. Omnis motus violentus inducit lassi­ tudinem. Sed ascensio Christi non fuit talis. Ergo non fuit motus violentus. 1. Ex Augustino, Tract. 94-95 in Joan., xvi, 7 seq. (L. 35, 1869 seq. 2. Nullibi in Actibus ; sed « ferebatur in ccelum », est Lucæ xxiv, 51. i i Κύ * 680 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM de potentia ad actum aliquem intraneum rei, sed ad actum extrinsecum. Et propter hoc non ponitur per motum localem aliqua imperfectio per hoc quod desit aliquid eorum quæ debent inesse ; sed ponit imperfectionem secundum quid per hoc quod dum est in loco isto non est in alio. 106. — Similiter dicendum est quod ascensio Christi non fuit propter aliquam indigentiam qua indigeret ipse ex parte sua1 in seipso habere, sed propter nostram indigentiam et ut esset in loco sibi convenienti, in quo nondum erat. 107. ·—Ad secundum dicendum quod ascendere et descendere possunt dici proprie, et sic significant motum localem ; unde non conveniunt Christo secundum divinam naturam, sed secun­ dum humanam, secundum quam descendit ad inferos et ascen­ dit localiter ad cælos. 108. — Dicitur2 etiam3 metaphorice : et sic dicitur descendisse secundum divinam naturam inquantum se exinanivit formam servi accipiens, Phil., n,. 7, et inquantum per novum effectum fuit in terris, secundum quem ibi ante non fuerat; ascendisse autem quantum ad notitiam aliorum. Similiter quantum ad humanam naturam, ascendit secundum quod exaltatus est ad gloriam resurrectionis et notitiam popu­ lorum ; descendit autem secundum passionis ignominiam. 109. — Quod autem dicitur : « Nemo ascendit, nisi qui descen­ dit, » ad personam referendum est, cui secundum naturam unam convenit descendere de caelo, scilicet secundum divinam inquantum sibi carnem in persona copulavit ; et secundum aliam, scilicet humanam, ascendere. 110. — Ad tertium dicendum quod Christo in ascensione non accrevit aliquod gaudium neque quantum ad intensionem, neque quantum ad numerum eorum de quibus gaudendum erat, quia Christus4 perfectum gaudium de omnibus ab instanti suæ conceptionis habuit ; sed accrevit novus modus gaudendi sibi5, quia de illo de quo prius gaudebat ut de futuro, tunc gaudebat ut de præsenti. 111. — Ad quartum dicendum quod per passionem Christi omnia impedimenta fuerunt a nobis amota et omnia bona data quantum ad meritum, quia scilicet per passionem Christus nobis meruit prædicta ; sed oportuit ut per effectum in illa bona per eum induceremur, quasi in corporalem possessionem eorum quæ jam nobis emerat. 112. — Dona autem gloriæ in tribus consistunt. Primo in 1. NVP. ad. « aliquid ». — 2. F. « dicuntur ». — 3. A. « enim »; RANVP. « dicitur etiam metaphorice descendisse ».— 4. l( secundum », ed. om. « Christus ». — 5. Ed. « sed accrevit sibi novus modus gaudendi ». f DISTINCTIO XXII, QUÆST. Ill, ART. II 681 divina visione, quæ est beatitudo animæ ; et hoc per effectum contulit descendendo ad inferos. Secundum est gloria corporis ; et hoc inchoavit in sua resurrectione. Tertium est locus congruus ; et hoc praestitit in sua ascensione. 113. — In baptismo autem cæli aperti sunt in signum quod per baptismum quem tunc inchoabat, in quo passio ejus ope­ ratur, plenarie cæli aditus pateret nobis. 114. — Ad quintum dicendum quod corporalis præsenlia Christi in duobus poterat esse nociva. — Primo quantum ad fidem ; quia videntes eum in forma in qua erat minor Patre, non ita de facili crederent eum æqualem Patri, ut dicit Glossa1 Super Joannem. — Secundo quantum ad dilectionem ; quia eum non solum spiritualiter, sed etiam carnaliter diligeremus con­ versantes cum ipso corporaliter, et hoc est de imperfectione dilectionis. ARTICULUS II Quæstiuncula I Utrum motus ascensionis fuerit violentus III, q. 57, a. 3 ; Compend., c. 240. 115. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod motus ascensionis fuerit violentus. 1. Act., i : « Elevatis manibus ferebatur in cælum 1 2». Sed latio, ut dicitur VII Phys., (η 2. 243a, 10 ; 1. 3, n. 2 s.J, est species motus violenti. Ergo ascensio sua fuit motus violentus. 2. Præterea. In corpore suo, cum esset solidum, domina­ batur terra. Sed omne tale naturaliter movetur deorsum, et per violentiam sursum. Ergo illa ascensio erat violenta. 3. Præterea. Omnis motus naturalis causatur ex motu cæli. Sed cælum non habebat aliquam causalitatem supra corpus Christi. Ergo motus ille non erat naturalis. 4. Præterea. Omnis motus qui est in locum peregrinum mobili, est motus innaturalis. Sed ascensio Christi fuit hujus­ modi ; quia Gregorius dicit (Horn, ix in Evang.) super illud Mat., xxv, 14, « Homo quidam peregre proficiscens etc. » (L. 76. 1106, b.) : « Caro ad peregrinandum ducitur, dum per Redemp­ torem in cælo collocatur. » Ergo illa ascensio fuit motus violentus, 116. — SED CONTRA. Omnis motus violentus inducit lassi­ tudinem. Sed ascensio Christi non fuit talis. Ergo non fuit motus violentus. 1. Ex Augustino, Tract. 94-95 in Joan., xvt, 7 seq. (L. 35, 1869 seq. ). 2. Nullibi in Aclibus ; sed « ferebatur in cælum », est Lucæ xxiv, 51. 682 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 117. ■— Præterea. Nullus motus violentus est propria virtute mobilis. Sed Christus propria virtute ascendit, sicut1 patet Is., lxiii, 1 : « Gradieris in multitudine uirtuiis2 suæ. » Ergo ejus ascensio non fuit motus violentus. Quæstiuncula II 118. ULTERIUS. Videtur quod ascensionis motus fue­ rit subitus. 1. Quia Augustinus dicit in quæstionibus de resurrectione, (Ep. en, q. 1, n. 6, L. 33, 372) quod tales sunt motus corporum glorificatorum, sicut motus radii solis. Sed motus radii est in instanti. Ergo et motus corporis Christi gloriosi. 2. Præterea. Corpus Christi gloriosum, omnino erat sub­ jectum voluntati spiritus. Sed voluntas in instanti potest moveri de loco ad locum. Ergo et corpus Christi glorificatum. 3. Præterea. Potentia corporis Christi glorificati est improportionabilis3 potentiæ alicujus corporis mobilis non glorifi­ cati. Sed secundum proportionem virtutis moventis est propor­ tio temporis in quo fit motus, quia major virtus in minori tem­ pore movet. Ergo si aliqua virtus movet in tanto tempore, vir­ tus corporis Christi glorificati movebat4 in instanti ipsum cor­ pus, quod instans tempori non proportionatur. 119. — SED CONTRA. Corpus Christi, cum sit divisibile, habet partem post partem. Sed ubi est una pars, ibi non est alia pars5. Ergo oportet quod parti succedat pars. Ergo motus ille non est subito. 120. — Præterea. Motus subitaneus non potest percipi. Sed apostoli viderunt Christi ascensionem. Ergo non fuit subita. Quæstiuncula III III, q. 57, a. 1, ad 4. 121. — ULTERIUS. Videtur quod statim post resur­ rectionem ASCENDERE DEBUERIT. 1. Quia ascensio sua est exemplar aliorum sanctorum. Sed alii sancti post resurrectionem corporum futuram ascendent. Ergo et Christus statim post resurrectionem ascendere6 debuit. 2. Præterea. Sicut debuit probari veritas resurrectionis, ita debuit probari veritas mortis. Sed ipse, ut probaret verita1. y ed. « ut ». — 2. Ed. « fortitudinis ». — 3. ayS « improportionalis ». — 4. Ed. * mo­ vebit ». — 5. Ed. om. « pars ». — 6. Ed. om. « statim post resurectionem ascendere »? DISTINCTIO XXII, QUÆST. Ill, ART. II 683 tem mortis, distulit resurrectionem usque in1 tertiam2 diem. Ergo3 similiter debuit ascendere tertia die post resurrectionem. 3. Præterea. Non est aliquis locus animarum, nisi infernus vel cælum. Sed animæ sanctorum patrum qui erant in limbo, Christo resurgente eductæ sunt de inferno. Ergo statim ascen­ derunt in cælum. Sed nullus debuit in cælum ascendere ante Christum, sicut nullus ante ipsum resurgere. Ergo et Christus statim post resurrectionem debuit ascendere. 122. — SED CONTRA. Act., i, 3 : « Præbuil se4 vivum per dies quadraginta. » 123. — Præterea. Consolationes divinæ excedunt tribula­ tionem humanam. Sed apostoli fuerunt in angustia post mortem Christi per tres dies. Ergo multo amplius debuerunt esse in gaudio propter ipsius resurrectionem. Solutio I 124. — RESPONSIO. Dicendum5 quod motus naturalis dicitur cujus principium est natura. Natura autem dicitur dupliciter : scilicet de forma quæ est principium activum motus ei de materia quæ est principium passivum. 125. ·— Secundum hoc igitur dupliciter dicitur aliquis motus naturalis. Uno modo quia in ipso® quod movetur est principium acti­ vum motus ; et sic corpora gravia et levia moventur naturaliter. Alio modo quia in eo quod movetur est dispositio naturalis per quam aliquid est mobile ab aliquo7 movente ; et hoc contingit dupliciter. — Quia vel est8 ista aptitudo ad hoc quod moveatur ab illo movente cum inclinatione ad contrarium9 motum, sicut est in corpore animalis ; et10 tunc motus ille11 dicitur vio­ lentus quantum ad naturam corporis, inquantum est corpus ; naturalis autem quantum ad naturam corporis, inquantum est animatum, ut dicit Philosophus in12 VIII Phys., (0 4. 254”, 18 ; 1. 7, n. 3). Aut non est aptitudo ad contrarium inclinans, sicut patet in motu corporum13 cælestium quæ moventur a substantia sepa­ rata, et tamen dicuntur moveri naturaliter, ut dicit Commen­ tator in I Cæli et mundi (text. 89). 126. — Et14 hoc modo motus ascensionis Christi fuit naturalis; quia cum corpus glorificatum omnino sit subjectum animæ, 1. α « ad ». — 2. γ ed. « tertium ». — 3. α ad « et ». — 4. Ed. « seipsum ». — 5. αβγδηλ et ed. om. « ad primam quæstionem ». — 6. Ed. « eo ». — 7. α ad. « etiam ». — 8. Ed. « inest ». — 9. F ad. « et », — 10. F. om. « et ». — 11. β om. « ille ». — 12. Ed. om. « in ». — 13. Ed. om. « corporum ». — 14. Ed. om. « et ». 684 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM non potest esse aliqua inclinatio ad contrarium ejus quod ani­ ma vult ; unde removetur in eis1 inclinatio gravitatis et levi­ tatis repugnans voluntati, sicut inclinatio calidi et frigidi, qua? est ad mutuam corruptionem. 127. — Quidam autem2 dicunt quod fuit etiam motus natu­ ralis ex hoc quod principium activum fuit in corporis natura, sicut in motu gravium et levium ; quia in corpore glorificato regnat natura cæli empyrei, quæ et est de compositione cor­ pora humani. 128. — Quod est impossibile. Quia si aliquid de cælo empyreo esset pars corporis nostri, oporteret quod esset commixtum3 elementis ; alias4 esset distinctum ab eis, et non esset pars, quia non esset unum nisi aggregatione. 129. —Præterea. Si esset pars, non inclinaret ad motum rec­ tum sed ad nullum ; quia de natura cæli empyrei non est quod moveatur nisi ad motum circularem qui est naturalis quintie essentiae. 130. — AD PRIMUM igitur6 dicendum quod ferebatur qui­ dem ab angelis in obsequium dignitatis, non in adjutorium necessitatis, sicut reges etiam feruntur6 et episcopi ; unde non sequitur quod fuerit motus violentus. 131. — Ad secundum dicendum quod motus ille non erat7 naturalis corpori inquantum corpus, sed inquantum instrumen­ tum animæ glorificate, per quam tollebatur inclinatio quali­ tatum contrariarum ad actiones et motus suos. 132. — Ad tertium dicendum quod hoc intelligitur de corpo­ ribus quamdiu sunt in statu generationis et'corruptionis, et non de corporibus gloriosis. 133. — Ad quartum dicendum quod locus ille est peregrinus carni inquantum est caro, non autem inquantum est instru­ mentum animæ gloriosæ. Solutio II 134. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod illa opinio est facilior ad sustinendum quæ ponit quod corpus Christi in ascensione movebatur tempore perceptibili quidem sua volun­ tate, sed poterat8 tempore imperceptibili moveri, non autem in instanti ; quia oportebat quod corpus Christi in ascensione transiret per media, cum per suam substantiam determinaretur ad locum, et impossibile est quod sit in diversis locis simul; 1. VP. » eo », — 2. α « tamen » γ om. autem ». — 3. α « conjunctum ». — 4. α ad. « autem ». — 5. Ed. « ergo ». — 6. α om. « feruntur ». — 7. Ed. « est ». — 8. β ad. « in ». DISTINCTIO XXII, QUÆST. Ill, ART. II 685 et ita oportebat quod in mediis locis esset in diversis instantibus, et sic oportebat motum illum esse successivum. 135. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod similitudo quantum ad imperceptibilitatem, et non quantum ad genus motus attenditur ; quia motus radii est motus alterationis, ut dicitur in lib. De sensu et sensato, (c. 6. 446b, 27 ; 1. 16, n. 240, s.) unde potest esse subitus2 ; motus autem corporum glorificatorum est motus localis, et ideo oportet quod sit successivus. 136. — Ad secundum dicendum quod quamvis corpus sit subjectum spiritui, tamen esse non potest ut corpus ad naturam spiritus convertatur. 137. ·— Ad tertium dicendum quod ratio illa procedit de vir­ tute movente ex necessitate naturæ, non autem de virtute mo­ vente per voluntatem, quæ movet secundum exigentiam mobilis. Solutio III 138. -- AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod ea quæ circa Christum acta sunt, dispensative facta sunt prop­ ter aliquam utilitatem. Et ideo ad ostendendam^ veritatem suæ resurrectionis oportuit quod non statim post resurrectionem ascenderet, sed diu cum apostolis conversaretur, ut ex magna familiaritate omnis dubi­ tatio tolleretur ; quia si tantum apparuisset semel, potuisset videri esse aliqua illusio, et ideo pluries in illis quadraginta diebus illis apparuit. 139. — Fuit etiam dilata ascensio ad consolationem discipulorum* qui de morte contristati fuerunt. Et ideo dicit Glossa Aci., i, 3, (L. 114, 426) quod sicul quadraginta horæ fuerunt mortis Christi, ita quadraginta diebus cum eis conversatus est post resurrectionem, quia consolatio divina excedit tristitiam humanam. 140. — AD PRIMUM igitur5 dicendum quod aliorum sanc­ torum non oportebit resurrectionem probare, quia omnibus manifesta erit ; et ideo non oportet quod differatur. 141. — Ad secundum dicendum quod major poterat esse dubitatio de resurrectione quam de morte ; et ideo oportuit quod longiori tempore confirmaretur. 142. — Ad tertium dicendum quod interim animæ sancto1. β ed. « ergo. » — 2. RANV. « quia motus radii est motus alterationis..., unde non potest esse subitus# PF. « quia motus radii non est motus alterationis..., unde po­ test esse subitus ». — .3 Ed. « ostendendum ». —4. Ed. « apostolorum ». — 5. Ed. « ergo ». Ί 686 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM rum erant cum Christo, ut de ejus corporali præsentia gauderent ; vel erant in paradiso terrestri, quamvis locus ille non sit locus spirituum proprie ; sed erant ibi dispensative ad tempus. ARTICULUS III OUÆSTIUNCULA I Supra, 59 ; III, q. 57, a. 4 ; IV Cg., c. 87. 143. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Christus non ascenderit supra omnes cælos. i 1. Corpus enim Christi necessario est in loco. Sed extra omnes cælos non est locus, secundum Philosophum lib.11 Cæli ei mundi, (a 9. 279a, 9 ; 1. 21, n. 1). Ergo supra2 omnes cælos ascendere non potuit. 2. Præterea. Duo corpora non possunt esse in eodem loco. Cum igitur mon possit fieri motus de extremo in extremum nisi per medium, videtur quod supra omnes cælos ascendere non potuit nisi cadum divideretur : quod est impossibile. 3. Præterea. Cælum empyreum est locus spirituum. Sed diversorum diversa sunt loca. Ergo nec corpus Christi nec aliud corpus3 cælum empyreum ascendit, quod est cælum ultimum. 144. ■— SED CONTRA. Hebr.. vii. 26 : « Excelsior cœlis Jactus. » 145. — Præterea. Ephes., vi, 1 : « Ascendens in alium » ; Glossa : « loco ei dignitate. » OUÆSTIUNCULA r I | ! II III,q. 58, a. 1-3 ; Compend., c. 240, 246 ; Symbol., a, 6 ; Ephes., c. 1, L 7 ; Hebr., c. 1, I. 2, 6 ; c. 8, 1. 1 ; e. 10, 1. 1. 146. — ULTERIUS. Videtur Patris. quod non ascenderit ad dex­ teram 1. Dextera enim vel sinistra sunt differentiae situs vel positionis. Sed Deus, cum sit summe spiritualis, non habet situm. Ergo non habet dexteram et sinistram. 2. Præterea. Metaphorice Filius ipse dicitur dextera Patris, psA. « Manus tua confregit inimicum. » Sed hæc præpositio ad denotat distinctionem, quia præpositiones transitivæ sunt. 1. y ad. « in », δ « in 1° », cd. om. « lih. ». — 2. a « super ». — 3. F. om. per homot. « Christi nee aJiud corpus » ; αβ ad. « ad ». ■— 4. Nullibi in psalmis, sed Exod. xvi, 6 : « Dextera tua percussit inimicum ». ί I | , DISTINCTIO XXII, QUÆST. Ill, ART. Ill 687 Cum ergo Filius a seipso non distinguatur, videtur quod ei non conveniat ad dexteram Patris sedere. 3. Præterea. Proverb., in, 16, dicitur; « In dextera ejus1 longi­ tudo dierum; el in sinislra illius diviliæ el gloria2·. » Sed omnium bonorum Patris Christus habet plenitudinem. Ergo non magis debet dici sedere ad dexteram quam ad3 sinistram. 4. Præterea. Ipse dicitur esse in sinu Patris, Joan., i, 18. Ergo non est ad dexteram. 147. — SED CONTRA. Heb., i, 3 . « Sedet ad dexteram majes­ tatis in excelsis. » 148. — Præterea. In Symbolo dicitur ; « Ascendit ad caelos, sedet ad dexteram Dei Patris omnipotentis. » Quæstiuncula III III, q. 58, a. 4. 149. — ULTERIUS. Videtur quod non soli veniat AD DEXTERAM PATRIS SEDERE. ' Christo con­ 1. Eph., ii, 6 ; « Consedere nos fecit Christo in caelestibus1. » Si eigo Christus sedet ad dexteram, et nos ad dexteram sedere faci et. 2. Præterea. Ephes., i, 20 : « Constituens illum ad dexteram. » Glossa (L. 114, 590 b.) : « Id est aeternam beatitudine.m. » Sed omnibus sanctis communicatur æterna beatitudo. Ergo omnibus sanctis convenit ad dexteram sedere, et non soli Christo. 2. Præterea. Beatæ A irgini convenit esse in potioribus donis Dei, quæ est super omnes choros angelorum exaltata ; unde et in ps. (xliv, 10), a dextris astare5 dicitur ; « Astitit Regina a dextris tuis etc.6. » Ergo non soli Christo convenit sedere ad dexteram. 4. Præterea. Dextera Patris est æqualitas Patris7. Sed Spi­ ritus sanctus est æqualis Patri, sicut Filius. Ergo ipsi8 convenit sedere ad dexteram. 150. ■— SED CONTRA. Sedere ad dexteram convenit Christo secundum humanam naturam et divinam. Sed in nullo alio invenitur natura divina et humana simul. Ergo nulli convenit sicut Christo. 1. Ed. om. « ejus ». — 2. F. « Longitudo dierum in dextera et in sinistra illius divitiae et gloria ». — 3. Ed. om. « ad ». — 4. F. « Consedere nos fecit in coelestibus in Chris­ to » ; V. om. « In ». — 5. Ed. « stare ». — 6. Ed. om. « etc. ». — 7. β om. « Patris ». — 8. Ed. « sibi, » ί 1 688 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 151. — Præterea. /Equalitas est in Filio, ut dicit Augus­ in lib. LXXXIII Qq. (q. 74 ; L. 40- 85) per appropriatio­ nem. Sed dextera importat æqualitatem. Ergo videtur quod sedere ad dexteram soli Filio convenit1. tinus Solutio I 152. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod terminus ascensionis Christi est et locus et dignitas, non quam2 tunc de novo acceperit, sed quæ3 tunc innotuit. Secundum aulem quod terminus est locus, sic est exaltatus usque ad supremum locorum corporalium ; non quod non possit inde moveri, sed secundum congruentiam debetur sibi locus altissimus etiam ubicumque sit ; sed ad illud4 quod sibi secundum congruentiam debetur, tunc actu exaltatus fuit. 153. — AD PRIMUM igitur5 dicendum quod non dicitur ascen­ disse super cælos quia extra cælum empyreum sit, sed quia in altissimam partem cæli empyrei ascendit. 154. — Ad secundum dicendum quod quamvis de natura corporis non sit quod possit esse in eodem loco cum alio corpore, · tamen potest hoc Deus facere per miraculum ; sicut et6 fecit -ut7 corpus Christi de clauso utero virginali exiret8, ut dicit Gregorius (Homilia xxvi in Evang., L. 76, 1197, d.). 155. — Ad tertium dicendum quod quamvis corporalis natura sit citra naturam spiritus, tamen natura corporis Christi transcendit omnes spiritus, inquantum Divinitati unita est, quæ est major et dignior unio quam ea quæ est per fruitionem ; et ideo altior locus debetur corpori Christi quam etiam9 ipsis spiri­ tibus creatis. Unde Glossa Hebr., vn, 26, super illud : « Excelsior cælis factus est, » dicit : « Id est omni rationali creatura. » r ( | l : ! i | ! ! Solutio II 156. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod dextera est nobilior pars corporis ; unde qui alteri ad dexteram sedet, nobilissimo modo ei conjungitur. Modus10 autem secundum quem aliquis Patri conjungitur, vel est nobilissimus simpliciter, et sic est esse aequalem sibi, ei hoc convenit Filio secundum divinam naturam ; vel est nobilissimus quantum possibile est creaturæ ; et hoc est conjungi ei in unione 1. Ed. « conveniat. ». — 2. α « quod » ; β « quem ». — 3. β « qui ». — ό. Ed. « id ». — 5. δ ed. « ergo ». — 6. Ed. « etiam ». — 7; Ed. om. α ut ». — 8. Ed. « exire ». — 9. α « et ». — 10. Ed. « Nobilissimus autem modus ». I I i ) } > J ΓΙ DISTINCTIO XXII, QUÆST. Ill, ART. HI 689 *Λ personæ Filii ejus, el sic sedere ad dexteram convenit Christo V\ secundum humanam naturam : significat enim sessio firmiΌ ' tatem illius conjunctionis. «â ■ 5 F « 4 / V -, ( v’ 157. AD PRIMUM igitur1 dicendum quod non dicitur proprie dextera, sed metaphorice. 158. — Ad secundum dicendum quod non est inconveniens quod Filius dicatur dextera et sedere ad dexteram secundum diversas similitudines, quia metaphorice utrumque dicitur. Dextera enim dicitur secundum quod per ipsum Pater opera­ tur ; sed2 sedere ad dexteram3, ratione jam dicta. 159. ·— Ad tertium dicendum quod quamvis sint Christi et majora et minora bona Patris, tamen ipse in majoribus est collo­ catus ; et ideo dicitur ad dexteram sedere. 160. ■— Ad quartum dicendum quod Christus inquantum exit a Patre per generationem, dicitur in sinu Patris sedere, per quem4 significatur generative potentia ; sed inquantum est æqualis Patri et ei conregnat, dicitur ad dexteram ejus sedere. Solutio III 161. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod nulli creaturæ convenit esse æqualem Patri, neque conjungi Filio ejus in unitate personæ, secundum quod dicitur Christus ad dexteram sedere ; et ideo nulli creaturæ convenit. 162. — AD PRIMUM igitur5 dicendum quod fecit nos conse­ dere inquantum nos gloria stabilivit et judiciariam potestatem dedit ; non autem consedere6 ad dexteram. 163. —Vel dicendum quod nos consedere fecit etiam ad dexte­ ram, sed non in nobis, sed in Christo, inquantum ipse est unius naturæ nobiscum, quam, prout est in Christo, ad dexteram Patris collocavit. 164. — Ad secundum dicendum quod non quælibet beatitudo potest dici dextera simpliciter, sed quæ debetur illi naturæ assumptae. Vel si quælibet beatitudo dicatur dextera, hocnon erit secundum excellentissimum modum possibilem creaturæ, sed possibilem creaturæ non unitæ ; et hoc est secundum quid. 165. ■— Ad tertium dicendum quod quamvis beata Virgo sit super angelos exaltata7 non est tamen exaltata usque ad æqualitatem Dei8 vel unionem in persona ; et ideo non dicitur 1. Ed. « ergo ». — 2. α « et ». — 3. α et ed. ad. « dicitur » contra βγ$· — Ed. « quod ». — 5. β om. « igitur », cd. « ergo ». — 6. Ed. « sedere ». — 7. α ad. « usque ad æqualitatem ». — 8. a om. & Dei ». — 690 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM sedere ad dexteram sed astare a1 dextris, inquantum honor Filii aliquo modo participative, non plenarie, redundat in ipsam. inquantum dicitur mater Dei, sed non Deus. 166. — Ad quartum dicendum quod Spiritus sanctus potest dici sedere ad dexteram Patris, inqüantum est æqualis Patri secundum veritatem ; sed non appropriatur ei æqualitas, sed Filio, et ideo nec sessio dextera?. EXPOSITIO TEXTUS 167. — « Fidei argumentum a philosophicis argumentis est liberum, » (3) quia per ea nec probari nec improbari potest. 168. — « Et ipse forte ante mortem... » (3) Hoc dicit propter tertiam opinionem quæ nondum erat suo tempore damnata quæ dicebat quod etiam ante mortem erat hoc modo homo. 169. — « Quia una eademque unione... » (4) est2 quantum ex parte ipsius assumentis, non quantum ex parte assumptorum 170. — « Ad quod dicimus. » (4) Hoc dicit, non quia præmissæ locutiones simpliciter sint concedendae, sed ut ostendat quam causam veritatis habeant. 171. — «Nemo ascendit...» (6) Ergo alii homines in cælum non ascendunt. Et3 dicendum quod alii non propria virtute scandunt, quod est ascendere. Vel loquitur decælo sanctæ Trinitatis, ad quod ascendit ratione divinæ naturæ. Vel dicendum quod loquitur secundum quod caput et membra sunt una persona. 172. — « Hæc de corrigia calceamenti... » (6) Calceamentum est humanitas tegens pedem, scilicet Verbum quo quasi omnia portantur, Heb., i, 3. Corrigia, ipsa4 unio. Rex Idumææ, Christus, qui communicavit carni et sanguini ; Hebr., Π, 14. Idumæa enim sanguinea interpretatur. Ossa ejus sunt fortiora et difficiliora ad intelligendum de mysteriis humanitatis ejus, quæ non sunt igne curiosi studii usque ad minima inqui­ renda, quod est ossa in pulverem redigere ; sed sunt silentio honoranda, quasi intellectum excedentia. Et sumitur de Amos ii. 1. 1. Ed. om. < a ». — 2. Ed. om» « est ». — 3. Ed. om. « et ». — 4. Ed. ad. « est ». DISTINCTIO XXIII Si Christus habuit fidem et spem, ut caritatem 1. — Cum vero1 supra (d. 13) perhibitum sit Christum plenum gratia luisse, non est supervacuum inquirere, utrum fidem et spem, sicut cari­ tatem, habuerit. Si enim his caruit, non videtur plenitudinem gratiarum habuisse. Ut autem hæc quæstio valeat apertius explicari, de his singulis aliqua in medium proferenda sunt ; et primum de fide, secundum mensuram cujus præcipit Apostolus (Rom., xn, 3) unicuique sapere. Quid sit fides 2. — Fides est virtus qua credunturquæ non videntur (August. Enchir., c. 8 ; L. 40, 234). 3. — Quod tamen non de omnibus quæ non videntur, accipiendum est, sed de his tantum quæ credere, ut ait Augustinus, (Enchir., c. 9, n. 3 ; L. 40, 235) ad religionem pertinet. Multa enim sunt quæ si Christianus ignoret, nihil metuendum est, quia non ideo a religione deviat. Quot modis dicitur fides 4. ■— Accipitur autem fides tribus modis: scilicet pro eo quo creditur, et est virtus ; et pro eo quod2 creditur, et non est virtus : et pro eo quod3 creditur, quod aliud est ab eo quo creditur. Unde Augustinus (lib. XIII De Triait., c. 2, n. 5 ; L. 42, 1016) inquit : Aliud sunt ea quæ creduntur, aliud fides qua creduntur : illa enim in rebus sunt, quæ vel esse vel fuisse vel futura esse creduntur ; hæc autem in animo credentis est, et tantum conspicua cujus est. Et tamen nomine fidei censetur utrumque ; et illud scilicet quod cre­ ditur, et id quo creditur. Id quod creditur dicitur fides, sicut ibi {Symbol. Athan. Denz., 40) : Hæc est fides catholica quam nisi quisque fideliter firmiterque crediderit, salvus esse non poterit. Fides autem qua creditur, si cum caritate sit, virtus est, quia caritas, ut ait Ambrosius, (in Epist. ad Rom., xiv, 1 : L. 17, 167) mater est omnium virtutum, quæ omnes informat, sine qua nulla vera virtus est. Fides ergo operans per dilectionem virtus est, qua non visa creduntur. Hæc est fundamentum quod mutari non potest, ut ait Apostolus, [1 Cor., m, 11) qi æ posita in fundamento neminem perire sinit. Unde Augustinus (De fide et operibus, c. 16, n. 27 ; L. 40, 215.) : Fun­ damentum est Christus Jesus, id est^ Christi fides, scilicet quæ per dilec­ tionem operatur, (Galat., v, 6) per quam Christus habitat in cordibus, (Ephes., m, 17) quæ neminem perire sinit. Alia vero non est fundamentum : Fides^ enim sine dilectione inanis est. 1. Quar. om. « vero ». — 2. F. « pro eo in quod ».— 3. F.«pro eo in quod», sed videtur legendum :« Accipitur autem fides duobus modis: scilicet pro eo quo creditur, et est virtus ; et pro eo quod creditur ·— quod aliud est ab eo quo creditur ■— ct non est virtus ». — 4. F. om. « Christus Jesus, id est ». — 5. Cfr. etiam tract. 10 in ep. Joan., n. 2 (L. 35, 2055.) 692 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Fides cum dilectione Christiani est ; alia dæmonis est : nam et « dæmones credunt et contremiscunt, » (Jacob., ii, 19.) Quid sit credere Deum, vel Deo, vel in Deum Sed multum interest, utrum quis credat Christum vel Christo vel in Christum; nam ipsum esse Christum dæmones crediderunt, nec tamen in. Christum crediderunt. (August. Serm., 144, c. 2, n. 2 ; L. 38, 788). 5. — Aliud enim est credere in Deum, aliud credere Deo, aliud credere. Deum. Credere Deo, est credere vera esse quæ loquitur, quod et mali jaciunt ; et nos credimus homini, sed non in hominem. Credere Deum, est credere quod ipse sit Deus, quod etiam mali faciunt. Credere in Deum, est cre­ dendo amare, credendo in eum ire, credendo ei adhærere et ejus membris incorporari1. Per hanc fidem justificatur impius, ut deinde ipsa fides incipiat per dilectionem operari2. Ea enim sola bona opera dicenda sunt quæ fiunt per dilectionem Dei. Ipsa enim dilectio opus fidei dicitur. Fides igitur quam dæmones et falsi Christiani habent, qualitas mentis est, sed informis, quia sine caritate est. INam et malos fidem habere, cum tamen caritate careant, Apostolus ostendit dicens. (I Cor., xni, 2) : Si habuero omnem fidem etc..., caritatem autem non habuero. Quæ fides etiam donum Dei dici potest, quia et in malis quædam Dei dona sunt. An illa informis qualitas mentis quæ in malo est, fiat virtus cum fit bonus Christiano 6. -— Si vero quæritur utrum illa informis qualitas qua malus chri· stianus universa credit qu/e bonus Christianus, accedente caritate, rema­ neat et fiat virtus, an ipsa eliminetur et alia qualitas succedat quæ virtus sit; utiumlibet sine periculo dici potest. Mihi tamen videtur quod qualitas illa quæ prius erat, remaneat et accessu caritatis virtus fiat. Quo SENSU dicatur una fides 7. — Cumque diversis modis diçatur fides, fatendum est tamen unam esse fidem, ut ait Apostolus (Ephes., iv, 5) : Unus Dominus, una fides. Sive enim accipiatur fides pro eo quod creditur, sive pro eo quo creditur, ■ ecte dicitur una fides. Si enim3 pro eo quod creditur accipiatur, ex hac intelligentia dicitur una fides, quia idem jubemur credere, et4 unum idemque est quod creditur a cunctis fidelibus ; unde fides catholica dicitur, idest universalis. Si vero accipiatur fides pro eo quo creditur, ea ratione dicitur una esse fides, non quia sit una numero in omnibus, sed genere, idest similitudine. Unde Augustinus (lib. XIII De Trinit., c. 2, n. 5 ; L. 42, 1016) : Fides, quam qui habent fideles vocantur et qui non habent infideles, communis est omnibus fidelibus ; sicut pluribus hominibus facies communis esse dicitur, cum tamen singuli suas habeant. Non enim fides numero est una, sed genere; quæ cum sit in uno, est5 et in aliis, non ipsa, sed similis, el propter similitudinem magis unam dicimus esse quam multas ; sicut idem volentium dicitur voluntas una, cum tamen6 cuique sit sua voluntas ; et duorum simillimorum dicitur facies una. 1. August., serm. De symb., c. 1 (L. 40, 1190) et Enarrat, in ps. 77, n. 8 (L. 36, 988) et in Joan., tract. 29, η. 6 (L. 35, 1630.) Quar. — 2. August. Enarrat, in ps. 67, n. 41 (L. 36, 838.). — 3. Quar. om. « enim. ». — 4. Ed. « quia. ». ,— 5. F. om. « est » hic, sed ad. post « aliis. ». — 6. Quar. om. « tamen ». distinctio χχιιι ■TE/ \ ( J <. ' .··-* t < Quod fides est de his quæ non videntur, proprie QUÆ TAMEN VIDENTUR AB EO IN QUO EST 693 : 8. — Notandum quoque est quod fides proprie de non apparentibus tantum est. Unde Gregorius (Lib. II in Evang. homil. 26, n. 8 ; L. 76, 1201) : Apparentia non habent fidem, sed agnitionem. Idem (lib. IV Dial., c. 6 ; L. 77, 329) : Cum Paulus dicat [Hebr., xi, 1) : « Fides est substantia rerum sperandarum, argumentum non apparen­ tium » ; hoc veraciter dicitur credi quod non valet videri. Nam credi jam non potest quod videri potest... Thomas aliud vidit, et aliud credidit : hominem vidit, et Deum confessus est, dicens (Joan., xx, 28) : « Deus meus et Domi­ nus meus. » De hoc etiam Augustinus ait (lib. De Trinit., c. 1, n. 3 ; L. 42, 1014) : Fidem ipsam videt quisque in corde suo esse, si credit ; vel non esse, si non credit ; non sicut corpora quæ videmus oculis corporeis, et per ipsorum imagines quas memoria tenemus, etiam absentia cogitamus ; nec sicut ea quæ non vidimus, ex his quæ vidimus cogitatione utcumque formamus, et memorise commendamus ; nec sicut hominem, cujus animam etsi non vide­ mus, ex nostra conjicimus, et ex motibus corporis hominem, sicut videndo didicimus, intuemur etiam cogitando. Non sic videtur fides in corde, in quo est, ab eo cujus est, sed eam tenet certissima scientia. Cum igitur ideo credere jubeamur, quia id quod credere jubemur, videre non possumus, ipsam tamen fidem, quando est in nobis, videmus in nobis, quia et rerum absentium præsens est fides, et rerum quæ foris sunt, intus est fides et rerum quæ non videntur videtur fides ; et ipsa temporaliter fit in cordibus hominum ; et si ex fidelibus infideles fiunt, perit ab eis. His1 evidenter traditur, fidem ipsam in coi de hominis ab ipso homine videri non corporaliter, non imaginarie, sed intelleçtualiter ; et ipsam tamen absentium et eorum quæ non videntur, esse. Ut enim Augustinus alibi [In Joan., tract. 40, η. 9 ; L. 35, 1690) ait : Credimus, ut cognoscamus ; non cognoscimus, ut credamus. Quid est enim fides, nisi credere quod non vides ? Fides ergo est quod non vides credere; veritas, quod credidisti videre. Unde recte fides dicitur argumentum, vel convictio rerum non appa­ rentium, quia si fides est, ex eo convincitur et probatur aliqua esse non apparentia2, cum fides non sit nisi de non apparentibus. Descriptio fidei 9. — Ait enim Apostolus (Hebr., xi, 1) : Fides est substantia rerum sperandarum, argumentum vel confictio non apparentium ; quia per fidem subsistunt in nobis etiam modo speranda et subsistent in futuro per ex­ perientiam. Et ipsa est probatio et convictio non apparentium, quia si quis de eis dubitet, per fidem probantur; ut adhuc probatur futura resurrectio, quia ita crediderunt Patriarchæ et alii Sancti ; vel probatio est et certitudo, quod sint aliqua non apparentia, ut supra dictum est. Proprie autem fides dicitur substantia rerum sperandarum, quia spe­ randis substat, et quia fundamentum est bonorum quod nemo mutare potest. Si ILLA DESCRIPTIO SPEI CONVENIAT 10. — Si vero quæritur an hæc descriptio spei conveniat, sane concedi potest utrumlibet. Si autem dicatur convenire, sunt et alia plura, quibus 1. Ed. ad. < verbis. ». — 2. F. ad.‘< quia si quis de eis dubitet, per fidem probantur. 694 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM differunt fides et spes. Sed non improbe dici potest soli fidei conveniri , non spei ; quia fides sola fundamentum dicitur, non quia fides virtus possit esse sine spe et caritate. Unde AccvsTiJTs (Enchir., c. 8 ; L. 40, 235) : Fides operans per dilc-elionem utique sine spe non potest esse, nec amor sine spe, nec sine amore spes, nec utcumque sine fide ; et fides sine amore nihil pirodest. Potest tamen credi aliquid quod non speratur ; nihil autem potest sperari quod non creditur. Ideoque credere quod est actus fidei, natura liter præcedit sperare quod est actus spei; quia nisi aliquid credatur·, non potest sperari ; creditur autem quod non speratur. Inde est quod in Scriptura plerumque reperitur quod fides præcedit spem,et spes sequitur fidem : non quod virtus fidei præcedat virtutem spei tempore vel causa ; sed quia actus fidei naturaliter præcedit actum spei. Quod etiam Quidam concedunt de ipsa virtute fidei, ut naturaliter præcedat spem, non tempore. Quare sola fides dicitur fundamentum1 Unde ct recte ea sola dicitur fundamentum omnium virtutum, et boncrum operum. Non autem fundamentum est caritatis, quia non ipsa caritatis2, sed caritas ipsius virtutis fidei causa est. Caritas enim causa est et mater omnium virtutum : quæ si desit, frustra habentur cetera; si autem adsit, habentur omnia. (August. in Joan., tract. 9, η. 8 ; L. 35, 1462). Caritas enim Spiritus sanctus est, ut in superioribus (Lib. I, d. 17) prætaxatum3 est. Ipsa est ergo causa omnium virtutum, non ipsius aliqua virtutum causa est, quia omnia munera excellit. Unde Augustinus (Enarrat., in ps. 103, serm., 1, n. 9 ; L. 37, 1343) Hespice ad munera Ecclesiæ, et universis excellentius caritatis munus cognos­ ces... quæ ut oleum non potest premi in imo, sed supere.rsilit. (In Joan., tract, 6, η. 20 ; L. 35, 1435). Non ergo ejus causa’ vel fundamentum fides ■st. Gregorius tamen Super Ezechielem (Libr. II, hom., 4, n. 13; L. 76, 981) dicit, quia nisi prius fides teneatur, nullatenus ad spiritualem amorem attin­ gitur : non enim caritas fidem, sed fides caritatem præcedit, quia nemo potest amare quod non crediderit, sicut nec sperare. Sed hoc accipi potest dictum de fide quæ virtus non est; ipsa enim spem et caritatem frequenter præcedit, vel de actu fidei qui forte naturaliter actum caritatis præcedit, sicut actum spei : quod verba præmissa dili­ genter notata innuunt, et ea etiam quæ addit dicens : Nisi ea quæ audis, credideris, ad amandum ea quæ audis, non in flammaberis ; quæ tantum de non visis est, ut ante diximus. Unde Chrysostomus (bom., 21 in ep. ad Hebr., n. 2 ; G. 63, 151). Fides in anima nostra facit subsistere ea quæ non videntur, de quibus proprie fides est ; de visis enim non est fides, sed agnitio. DIVISIO TEXTUS 11. — « Cum vero supra sit habitum etc. » (1). Postquam determinavit Magister de his quæ ad Christum pertinent, quibus nos effective reparavit, hic incipit determinare 1. F. om. titulum. — 2. F. om. « quia non ipsa caritatis », per homot.— 3. F « praetactum ». DISTINCTIO XXIII, DIVISIO TEXTUS 695 yT de reparantibus formaliler, quæ sunt habitus gratuiti animam informantes. jS Dividitur autem hæc pars in duas. In prima determinat de ’P8’8 habitibus gratuitis ; in secunda de praeceptis quibus habitus * ipsi in suos actus diriguntur, 37 d., ibi : « Sed jam distributio v* decalogi, etc. » Prima dividitur in duas1. In prima determinat de ipsis habitibus secundum se per singula. In secunda determinat connexio·%'. nem eorum ad invicem, 36 d., ibi : « Solet etiam quæri, utrum virtutes etc. » Prima in duas. In prima determinat de habitibus virtutum ; A in secunda de donis, 34 d., ibi : « Nunc de septem donis. » Prima in duas2. In prima determinat de virtutibus theologicis, in secunda de virtutibus cardinalibus, 33 d., ibi : « Post praedicta i, ■ de3 virtutibus etc. » Prima dividitur in tres*. In prima determinat de fide ; in secunda de spe, 26 d., ibi : « Est autem spes virtus etc. » In tertia t determinat5 de caritate, 27 d. ibi : « Cum autem Christus fidem et spem etc. » , , Prima in 1res. In prima determinat de fide secundum se ; in secunda de fide per comparationem ad ea quæ creduntur, 24 d. ■f. ibi6: «Hic quæritur, si fides... »; in tertia de ipsa per compara­ tionem ad eos qui credunt, 25 d. ibi : « Prædictis adjiciendum est etc. » C Circa primum duo facit. Primo continuat se ad praecedentia. 'f1 Secundo prosequitur propositum, ibi : « Fides est virtus etc. « (2). Et hæc pars dividitur in duas7, secundum quod duas defini' tiones fidei ponit. Secunda incipit ibi : « Notandum quoque8 quod fides etc. » (8). Circa primum tria facit. Primo definit fidem. Secundo exponit definitionem quantum ad hanc particulam, « quæ non videntur », ibi : « Quod tamen non de omnibus etc. » (3) ; quantum autem9 * ad hanc particulam, « virtus », ibi : « Accipitur autem fides » (4) ; quantum vero ad hanc particulam, « qua‘° creduntur, » ibi : , « Aliud est credere in Deum:» (5). Tertio manifestat11 quædam quæ possunt esse dubia ex prædictis, quæ duo sunt : primum12 ibi : «Si vero quæritur utrum illa etc... » (6), secundum ibi : « Cum­ que diversis modis... » (7) « Notandum quoque est quod fides etc. » (8). Hic ponit aliam definitionem fidei. Et circa hoc tria facit. Primo venatur defini­ tionem. Secundo definit, ibi : « Ait enim Apostolus etc. » (9) Tertio movet quamdam13 quæstionem circa praedictam definitionem, , ibi : « Si vero quæritur etc. » (10) 1. Ed. ad. « partes. ». — 2. Ed. « Prima dividitur in duas partes. ». — 3. Ed. ad. « quatuor. » — 4. Ed. ad. « partes. ». — 5. Ed. om. « determinat. ». — 6. Ed. om. « ibi ». — 7. Ed. ad. « partes ». — 8. Ed. ad. « est » ■— 9. 0 u vero ». — 10. pelster « que ».— il. NVPF. «manifestantur. », contra αβθίκ.— 12. Pelster ad. « est» — 13. αβθ om. « quamdam », contra γδηικ et ed. 696 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Hic est triplex quæstio. Prima de virtutibus in generali. Secunda de fide communiter. Tertia de formatione et informitate fidei. QUÆSTIO I DE VIRTUTIBUS IN GENERALI Circa primum quæruntur quinque. Primo, de necessitate habituum. Secundo, quomodo habitus qui sunt in nobis cognoscamus1. Tertio, utrum virtutes sint habitus. Quarto, de divisione virtutum in intellectuales, morales et theo­ logicas. Quinio, de numero virtutum theologicarum. ARTICULUS I I-Π, q. 49, a. 4 ; Ver. q. 20, a. 2 ; Viri, com., a. 1. 12. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ha BITIBUS NON INDIGEAMUS IN OPERIBUS HUMANIS. 1. Potentiæ enim rationales, quae sunt hominis inquantum homo, sunt nobiliores potentiis naturalibus. Sed potentiæ naturales non indigent habitibus ad suos actus producendos. Ergo nec potentiæ rationales humanæ. 2. Præterea. Potentiæ per se ordinantur ad actum proprium, et non per accidens. Sed habitus sunt accidentia. Ergo non ordinantur ad suos actus proprios mediantibus habitibus. 3. Præterea. Nihil est tam facile quam id quod in sola volun­ tate consistit. Sed actus morales ad minus in sola voluntate consistunt. Cum igitur habitus ponat facilitatem operationis, videtur quod saltem ad dictos actus habitibus non indigeamus. 4. Præterea. Difficultas cooperatur ad meritum. Sed habitus tollit difficultatem. Ergo ad actus illos quibus meremur, non sunt dandi nobis habitus. 5. Præterea. Scientia quæ est habitus, nihil aliud videtur esse quam generatio specierum intelligibilium. Sed species non sunt in parte affectiva, sed in intellectiva tantum. Ergo ad minus in parte affectiva habitibus non indigemus. 1. & « cognoscimus. DISTINCTIO XXIII, QUÆST. I, ART. I 697 13. · — SED CONTRA. Augustinus dicit in libro De bono conjugali (c. 21 ; L. 40, 390) : « Habitus est quo quis agit cum iempus afjueril ; » et Commentator dicit in III De anima (text. 18), quod « habitus est quo quis agit cum voluerit >;; et quasi in idem redit. Sed hoc valde est necessarium homini. Ergo indi­ gemus habitibus. 14. — Praeterea. Ad hoc quod bonum opus operemur, oportet quod in ipso opere delectemur, quia « nullus est /ustus, qui non gaudeat justa operatione, » ut dicit Philosophus I Eth., (a 9. 1099a, 18 ; I. 13, e.) Sed delectationem in opere1 facit habitus, quia « signum oportet2 accipere habitus fientem in opere delectationem », ut dicitur II Eth., (/$2.1104», 4 ,· 1. 3, a.) Ergo habitibus indigemus. 15. ·— Præterea. Bonitas hominis in bonis operationibus consistit ; unde ex eis laudatur. Sed impossibile est semper agere », ut dicitur in lib. De somno et vigil., (c. 1. 454b, 8.), nec sufficit ad laudem quod actus sit tantum in potentia ; quia quod est in potentia bonum, non est bonum simpliciter, sed secundum quid. Ergo indigemus habitibus. 16. ·— Præterea. Oportet quandoque ex impræmeditato3 bene agere. Sed hoc non contingit nisi in eo qui habet habitum, sicut de forti dicit Philosophus in III Eth., (y 11. 1117a, 16 sq. ; 1. 17, g.). Ergo indigemus habitibus. 17. — RESPONSIO. Dicendum quod in omnibus quæ habent regulam et mensuram4, eorum bonitas et rectitudo consistit in conformitate ad suam regulam vel mensuram ; malitia autem, secundum quod ab ea discordant. Prima autem mensura et regula omnium est divina Sapientia. Unde bonitas et rectitudo sive veritas5 uniuscujusque consistit secundum quod attingit ad hoc ad6 quod ex divina Sapientia ordinatur, ut Anselmus dicit {Dial, de veritate, c. 10 ; L. 158, 478). Et similiter est etiam de aliis secundis regulis, quod in conformitate ad ipsas, bonitas et rectitudo regulatorum consistit. 18. — Sunt autem quasdam potentiæ limitatae ad determinatas actiones vel passiones ; et secundum quod illas implent, suæ regulæ conformantur, quia per divinam Sapientiam ad talia sunt ordinatæ. Et quia naturæ inclinatio semper est ad unum, ideo tales potentiæ cx ipsa natura-potential rectitudinem suffi­ cienter habere possunt et bonitatem ; malitia autem in eis con­ tingit ex defectu potentiæ. 19. — Potentiæ vero altiores et universaliores, cujusmodi sunt 1, ayS « operatione ». ■— 2. α « debet ». — 3. RANV « ex præmcditato ». — 4. a ad. < oportet ut, » et infra habet « consistat ». — 5. α et ed. « virtus », contra βγδηλ. — 6. F. otn. « ad ». 698 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM rationales potentiæ, non1 sunt limitate ad aliquid unum vel ob­ jectum vel modum operandi ; quia secundum diversa et diver­ simode rectitudinem habere possunt. Et ideo ex natura potentia: non potuerunt determinari ad rectum et bonum ipsarum ; sed oportet quod rectificentur, rectitudinem a sua regula recipientes. Hoc autem contingit dupliciter. 20. — Uno modo ut recipiatur per modum passionis, sicut in hoc ipso quod regulata potentia a regulante movetur. Sed quia in hoc quod aliquid patiatur et nihil ad actum conferat, violentiæ definitio consistit, ut patet in III Elh. (γ 1. 1110% 2 ; 1110b, 16 : 1. 1, d. 1.), violentia autem et difficultatem et tristitiam habet, ut in V Meta., (δ 5. 1015a, 26 s. ; 1. 6, n. 829-830) dicitur ; ideo prædicta receptio rectitudinis non sufficit ad perfectam rectificationem potentiæ regulatæ. 21. — Oportet ergo ut alio modo recipiatur, scilicet per modum qualitatis inhaerentis, scilicet2 ut rectitudo regulæ efficiatur forma potentiæ regulatæ ; sic enim faciliter et delectabiliter quod rectum est operabitur, sicut id quod est conveniens suæ formæ. Et hæc quidem qualitas sive forma, dum adhuc imperfecta est, dispositio dicitur ; cum autem jam consummata est et quasi in naturam versa, habitus nominatur, qui, ut ex II Elh. (β 4: 1105», 25 ; 1. 5, d.) et V Mela., (δ 19. 1022», 10 ; 1. 20, n. 1064) accipitur, est secundum quem nos habemus ad aliquid bene vel male. Et inde est quod in Prædicamentis (c. 8. 9a, 8-10) dicitur dispositio facile mobilis, et habitus difficile mobilis; quia quod naturale est non cito transmutatur. Inde est3 quod habitus ad unum inclinant4, sicut et natura, ut dicitur in5 V Elh., (e 1. 1129% 14 ; 1. 1, d.) Et propter hoc etiam6, signum generati habitus esi delec­ tatio in opere facta, ut dicitur in II Elh. {β 2. 1104b, 4 ; 1. 3, a.) ; quia quod est naturæ conveniens, delectabile est et facile. Et propter hoc habitus a Commentatore in III De anima (text. 18) definitur, quod « esl quo quis agit cum voluerit », quasi in promptu habens quod operandum est. Et ideo habitus possessioni comparatur in I Elh., (a 9. 1098b, 31 s. ; 1. 12, i.) secundum quam res possessæ7 ad nutum habentur ; operatio vero usui. 22. — Patet ergo quod potentiæ naturales, quia sunt ex seipsis determinate ad unum, habilibus non indigent. Similiter etiam nec apprehensivæ sensitivæ, quia habent deter­ minatum modum operandi, a quo non deficiunt nisi per potentia· defectum. 1. F. om. « non ». — 2. Ed. om. « scilicet ». — 3. Ed. ad. « etiam ». — 4. α « in­ clinat ». —5. Ed. om. «in ». — 6. Ed. om. « eliani ». — 7. RA. «rei possessæ »; NVP. « res possessa ». DISTINCTIO XXIII, QUÆST. I, ART. I 699 Similiter etiam nec voluntas humana, secundum quod est deter­ minata naturaliter ad ultimum finem et ad bonum, secundum quod est objectum ejus1. Similiter etiam nec intellectus agens, qui habet determinatam actionem, scilicet2 facere intelligibilia in actu; sicut lux facere visibilia in actu. Similiter etiam3 nec in ipso Deo est aliquis habitus, cum ipse sit prima regula ab alio non regulata ; unde essentialiter bonus est, et non per participationem rectitudinis ab alio ; nec malum in ipso incidere potest. 23. — Sed intellectus possibilis qui de se indeterminatus est, sicut materia prima, habitu indiget quo participet rectitudinem suæ regulæ : ei naturali quantum ad ea quæ ex ipso4 lumine intellectus agentis qui est ejus regula, statim determinantur, sicut sunt principia prima ; et acquisito, quantum ad ea quæ ex his principiis educi possunt ; et infuso, quo participat rectitu­ dinem primæ regulæ in his quæ intellectum agentem excedunt. 24. — Similiter etiam in voluntate quantum ad illa ad quæ ex natura non determinatur, et in irascibili et in concupiscibili, indigemus habitibus, secundum quod participant rectitudinem rationis quæ est eorum regula, vel rectitudinem primæ mensuræ in his quæ naturam humanam excedunt, quantum ad habitus infusos. 25. — Et similiter in corpore animato est habitus sanitatis, prout participat ab anima dispositionem qua potest opus suum recte perficere ; quia oculus sanus dicitur qui opus oculi recte perficere potest ut X De animal. (« 1. 633», 20), dicitur. 26. — Unde patet quod hujusmodi qualitates quas habitus dicimus, in rebus animatis inveniuntur, et præcipue in habenti­ bus electionem, ut in V Mela, (δ 14. 1020b, 23-25 ; I. 16, n. 1000 dicitur.) 27. —AD PRIMUM ergo dicendum quod potenliæ naturales sunt delerminatæ ex seipsis ad unum, et ideo non indigent ali­ quibus habitibus determinantibus ; nec facit hoc dignitas, sed indignitas earum, inquantum ad pauciora se extendunt. 28. ·—Ad secundum dicendum quod ad actum proprium per se rei potest res ipsa ordinari mediante aliquo accidente, non qui­ dem extraneo, sed quod consequitur ex principiis rei ; quia inter accidentia propinquius est substantia', unum quam aliud, sicut qualitas quam actio, et ideo ignis mediante calore calefacit. Et similiter erit in proposito, quia virtutes conformantur principiis naturalibus. 1. α om. « ejus ». — 2. γδηλ om. «■ stili«.Ή ». — 3. a om. « etiam ». — 4. Ed. « naturali ». ■ 700 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 29. ■— Ad tertium dicendum quod quamvis producere talem actum sit in potestate voluntatis, tamen non est in voluntate tantum, sed etiam in inferioribus viribus ex quibus potest accidere repugnantia et difficultas ; et ideo indigemus habitibus quibus omnis difficultas tollatur. 30. — Ad quartum dicendum quod, sicut dicitur in II Mela., (a 1. 993ο, 7 ; 1. 1, n. 279) difficultas potest esse ex nobis et ex rebus, et similiter facilitas. Facilitas ergo quæ est ex ratione actuum, qui non sunt magni pondeiis, diminuit, quantum est in se, rationem meiiti ; sed facilitas quæ est ex prompliludine operantis, meritum non diminuit respectu præmii essentialis, sed auget ; quia quanto caritate majori facit, tanto facilius tolerat et magis meretur. Et similiter quanto delectabilius operatur propter habitum virtutis, tanto actus ejus est delectabilior et magis merito­ rius. 31. ■— Ad quintum dicendum quod perfectiones porportionantur suis perfectibilibus ; quia proprius actus est in propria potentia, ut dicitur in II De anima1 (β 2.414a, 25 ; 1. 4, n. 277). Et ideo non oportet quod habitus cognitivæ et affectives partis sint unius modi, sicut nec ipsæ potentiæ quæ eis perficiuntur. ! ARTICULUS II I, q. 87, a. 2 ; Ver., q. 10, a. 9 ; Quodl. vm, a. 4. 32. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod HABITUS IN NOBIS EXISTENS COGNOSCI NON POSSIT. 1. Inter alios enim habitus præcipuus est caritas. Sed habens caritatem nescit se habere eam, quia « nemo scit utrum dignus odio vel amore2 sil », ut dicitur Eccle., ix, 1. Ergo nec alios habitus potest aliquis3 cognoscere. 2. Præterea. Magis sunt spirituales habitus virtutum quam4 angeli, quia ipsi per habitus virtutum spirituales efficiuntur. Sed angelos in via cognoscere non possumus quantum ad eorum essentiam. Ergo nec habitus virtutum. 3. Si dicatur quod habitus cognoscuntur per hoc quod sunt præsentes in anima, non autem angeli. Contra. Per essentiam suam præsentialiter non sunt in intellectu, sed in affectu, habitus virtutum. Sed affectus non est cognoscere. Ergo hujusmodi habitus cognosci non possunt per præsentiam. 1. αβ « n Phys. » γύηλ « in II Phys. «. — 2. Ed. « an amure vel odio dignus sit ». — 3. Ed. « quis ». — 4. λ ed ad. « etiam ». ' ; Î j j DISTINCTIO XXIII, QUæST. I, ART. II 701 4. Præterea. Multi sunt qui habent virtutes et de eis nihil cognoscunt : nesciunt enim quid sit virtus. Quidam etiam non habentes virtutem sciunt multa de eis. Ergo non cognoscuntur per sui præsentiam. 5. Si dicatur quod cognoscuntur per hoc quod habent sui similitudinem in intellectu. Contra. Similitudo quæ est in intellectu, fundatur in simili­ tudine quæ est in imaginatione vel sensu ; quia nequaquam sine phantasmate intelligit anima, ut dicitur in III De anima (y 8. 432a, 8 ; 1. 13, n. 791.) Sed hujusmodi habitus non habent similitu­ dinem in imaginatione vel sensu. Ergo non possunt cognosci per suam similitudinem. 6. Præterea. Similitudines rerum sunt magis spirituales quam res a quibus abstrahuntur. Sed ea quæ sunt in intellectu non sunt magis spiritualia quam ea quæ sunt in affectu. Ergo ab habitibus existentibus in affectu non abstrahit intellectus similitudines, ut per eas cognoscat ; et sic habitus illos nullo modo cognoscit. 33. — SED CONTRA. Augustinus dicit in Littera (8) quod « fidem ipsam quisque videt esse in corde suo, si credit. » Ergo eadem ratione et alios habitus. 34. — Præterea. Philosophus dicit in lib. Poster, {β 19. 99s, 26 sq.) quod inconveniens est nos habere habitus princi­ piorum et nos lateant1. Ergo eadem ratione2 alios habitus. 35. — Præterea. Omne illud cujus est accipere signum, est cognoscibile. Sed « habituum est accipere signum fientem in opere delectationem », ut dicitur in II Eth. (β 2. 1104s, 4; 1.3, a.). Ergo habitus cognosci possunt. 36. ·— RESPONSIO. Dicendum quod aliqua res potest cognosci dupliciter. Uno modo secundum id quod est ; alio modo quantum ad ea quæ ipsam consequuntur. 37. — Cognitio autem de re secundum id quod est potest dupliciter haberi : scilicet dum cognoscitur quid est et an est. Quid autem res est cognoscitur, dum ipsius quidditas compre­ henditur3 : quam quidem non comprehendit sensus, sed solum accidentia sensibilia ; nec imaginatio, sed solum imagines corpo­ rum ; sed est proprium objectum intellectus, ut dicitur in III De anima (y 4. 429b, 10 sq. ; 1. 8, n. 717-18). Et ideo Augustinus dicit quod intellectus cognoscit res per essentiam suam, quia objectum ejus est ipsa essentia rei. 1. Ed. « latere ». — 2. Ed. ad. « et ». — 3. α « apprehenditur » et inîra « appre­ hendit ». 702 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Essentiam autem alicujus rei, intellectus noster tripliciter comprehendit. Uno modo comprehendit essentias rerum quæ cadunt in sensu, abstrahendo ab omnibus individuantibus, sub quibus cadebat in sensu et1 imaginatione ; sic enim2 remanebit pura essentia rei, puta hominis, quæ consistit in eis3 quæ sunt hominis inquan­ tum est homo. Alio modo essentias rerum quas non videmus, cognoscimus per causas vel effectus eis proportionatos, cadentes in sensu. Si autem effectus non fuerint proportionati causæ, non facient causam4 cognoscere quid est, sed quia est tantum, sicut patet de Deo. Terlio modo cognoscit essenlias artificialium nunquam visorum, investigando ex proportione finis ea quæ exiguntur ad illud artificiatum. 38. — Similiter an res sit, tripliciter cognoscit. Uno modo quia cadit sub sensu. Alio modo ex causis et effectibus rerum cadentibus sub sensu, sicut ignem ex fumo perpendimus. Tertio modo cognoscit aliquid in seipso esse ex inclinatione quam habet ad aliquos actus : quam quidem inclinationem cognoscit ex hoc quod super actus suos reflectitur, dum cognoscit se operari. 39. ■— Loquendo autem de cognitione habituum, qua cognos­ cuntur quid sint, eorum cognitio ex duobus ultimis modis com­ miscetur5 ; ' quia habitus ipsos per actus cognoscimus, sicut causam per effectum. Et quia nos sumus causa actuum, ideo actus cognoscimus per actum rationis investigantis quid sit necessarium in actu illo ex proportione objecti boni et finis, sicut dictum est de artificialibus. 40. — Similiter cognitio qua cognoscitur an habitus sint, ex duobus ultimis modis est ; quia enim cognoscere quid est est principium ad sciendum quia est, ideo aliquis prædicto modo cognoscendo quid sit aliquis habitus, ex hoc quod videt talem actum exire qualis requiritur ad illum habitum, cognoscit quod ille habitus est in aliquo, etiam si ipse illum habitum non habeat; sed ille qui habet habitum, prater hunc modum, tertio modo cognoscit.se habere habitum, inquantum percipit incli­ nationem sui ad actum, secundum quam se habet aliqualiter ad actum illuni. Et hoc quidem cognoscit homo per modum reflexionis, inquantum scilicet cognoscit se operari quæ operatur. Et ideo dicit Augustinus quod hujusmodi habitus cognos­ cuntur per suam prasentiam6 quantum ad hunc modum. 4. γ ed. ad. « in ». — 2. Ed. « et sic remanebit » ; α « manchit ». — 3. I'd. « his n. — 4. α « essentiam ». — 5. α « cognoscitur ». — 6. Ed. » potentiam,». P I ·/■ h 1 DISTINCTIO XXIII, QUÆST. I, ART. II 703 41. ·— Ea vero quæ consequuntur ad habitus, id est proprie­ tates et accidentia ipsorum, cognoscuntur partim ex cognitione naturæ habituum, secundum quod cognitio quid est est principium ad cognoscendum quia est ; partim vero ex eorum actibus, secun­ dum quod conditiones causarum in effectibus repræsentantur. 42. — AD PRIMUM ergo dicendum quod caritas bene potest cognosci quid1 est ex hoc quod homo scit quid requiritur ad actum caritatis ratione instructa auctoritate et fide ; sed an sil caritas, non potest certitudinaliter cognosci neque ab habente, neque ab alio ; quia cum ad actum caritatis requiratur aliquid per quod sit meritorius vitæ æternæ, an hoc sit in actu, videri non potest pro certo, sed ex aliquibus signis et de se et de alio potest aliquis conjecturare quod caritatem habeat. 43. ■— Ad secundum dicendum quod angelorum essentiam non comprehendimus2, nisi3 quia cognoscimus eos per actum nostri intellectus, qui est improportionatus 4 actui intellectus ipsorum, cum multo altiori modo cognoscant ; sed actus nostri sunt proportionali habitibus ex quibus educuntur. 44. — Ad tertium dicendum quod animam reflecti per cogni­ tionem supra seipsam, vel supra ea quæ ipsius sunt, contingit dupliciter. Uno modo secundum quod potentia cognoscitiva cognoscit naturam sui, vel eorum quæ in ipsa sunt; et hoc est tantum intellectus cujus est quidditates rerum cognoscere. Intellectus autem, ut dicitur in III De anima, (y 4. 429», 26 ; L 9, n. 724) sicut alia, cognoscit seipsum, quia scilicet per speciem non quidem sui, sed objecti, quæ est forma ejus ; ex qua cognos­ cit actus sui naturam, et ex natura actus naturam potentiæ cognoscentis, et ex natura potentiæ naturam essentiæ, et per consequens aliarum potentiarum. Non quod habeat de omnibus his diversas similitudines, sed quia in objecto suo non solum cognoscit rationem veri, secundum quam est ejus objectum, sed omnem rationem quæ est in eo, unde et rationem boni ; et ideo consequenter per illam eamdem speciem cognoscit actum voluntatis et naturam voluntatis, et similiter etiam alias poten­ tias animæ et actus earum. 45. — Alio modo anima reflectitur super actus suos cognos­ cendo illos actus esse. Hoc autem non potest esse ita quod aliqua potentia utens organo corporali reflectatur super actum pro­ prium, quia oportet quod instrumentum quo cognoscit se, caderet medium inter ipsam potentiam et instrumentum quo 1. Ed.« quia est ». —2. Ed. « apprehendimus ». — 3. PF om. « nisi » αβ RANV. « comprehendimus, quia non», γόη non quia ». —4. β RANV. «proportionatus »; PF. « qui non est proportionatus ». 704 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM primo cognoscebat. Sed una potentia utens organo corporali potest cognoscere actum alterius potentiæ inquantum impressio inferioris potentiæ redundat in superiorem, sicut sensu communi cognoscimus visum videre. Intellectus autem cum sit potentia non utens organo corporali, potest cognoscere actum suum, secundum quod patitur quo­ dammodo ab objecto et informatur per speciem objecti ; sed actum1 voluntatis percipit per redundantiam motus voluntatis in intellectum2 ex hoc quod colligantur in una essentia animæ et secundum quod voluntas quodammodo movet intellectum, dum intelligo quia volo ; et intellectus3 voluntatem, dum volo aliquid quia intelligo illud esse bonum. Et ita in hoc quod cog­ noscit intellectus actum voluntatis, potest cognoscere habi­ tum in voluntate existentem. 46. — Ad quartum dicendum quod illi qui non habent virtu­ tem, habent apud se aliqua principia ex quibus possunt cognos­ cere naturam virtutum modo prædicto, et esse virtutes non in se, sed in aliis, dum vident aliquos operari tales actus quales sunt actus4 virtutum, et eo modo quo virtuosi debent operari. 47. ■— Ad quintum dicendum quod, sicut dictum est, tota cognitio qua cognoscit intellectus ea quæ sunt in anima, fundatur super hoc quod cognoscit objectum suum, quod habet phantasma sibi correspondons. Non enim oportet quod solum in phantasmatibus cognitio stet, sed quod ex phantasmatibus sua cognitio oriatur et quod imaginationem in aliquibus relinquat. 48. ·— Ad sextum dicendum quod non cognoscit voluntatem et ea quæ ad ipsam pertinent, per aliquam similitudinem ab eis abstractam, sed solum per similitudinem objecti sui, ut dictum est. | i i > ■ » ί j i ; ; ' ARTICULUS III Il S. d. 27, a. 1 ; I-II, q. 55, a. 1-3 ; Virt. com., a. 1 ; II Eth., 1. 5. Quæstiuncula I 49. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod VIRTUTES NON SINT HABITUS SED POTENTIÆ. 1. Nulla enim res habet esse per habitum, sed per potentiam naturalem. Sed omnis res habet3 virtutem essendi vel semper vel9 1. α ad. « etiam ». — 2. Ed. « intellectu ». — 3. α ad. « movet ». — 4. Ed. om. « actus ». -— 5. Ed. « omnes res habent ». — 6. F. om. « semper vel ». / DISTINCTIO XXIII, QUÆST. I, ART. Ill 705 determinato tempore, ut dicitur in I Cæli et mundi (α 12. 283a, 7 ; 1. 29, η. 3). Ergo virtus non est habitus. 2. Præterea. Eadem est proportio potentiarum animæ ad suos actus, et potentiarum naturalium ad suos ; quia utrobique potentia est principium actus. Sed ipsæ potentiæ naturales virtutes dicuntur. Ergo et virtutes sunt ipsæ potentiæ. 3. Præterea. [Nomen1] virtutis a vi sumitur. Sed potentiæ animæ dicuntur vires. Ergo ipsæmet sunt virtutes. 50. ■— SED CONTRA. Ex virtutibus laudamur, non autem2 ex potentiis. Non enim laudatur quis3 quod potest ab ira abs­ tinere, sed quod moderate abstineat. Ergo virtutes non sunt potentiæ. 51. -— Præterea. Potentia; sunt a natura et omnibus com­ munes : quod de virtutibus non contingit. Ergo etc.· Quæstiuncula II i 52. — ULTERIUS. Videtur quod virtutes siones. sint pas­ 1. Medium enim et extrema sunt unius generis. Sed quædam virtutes sunt medium in passionibus, ut in II Eth., dicitur (β 5. 1108a, 30 sq., ; 1. 9, i.). Ergo ad minus illae sunt passiones. 2. Præterea. Laudabile est proprietas virtutis. Sed quædam passiones sunt laudabiles, sicut verecundia, poenitentia et hujus­ modi. Ergo ad minus aliquæ virtutes sunt passiones4. 3. Præterea. Contraria sunt in eodem genere. Sed quædam passiones, sicut primi motus, sunt peccata. Ergo et aliquæ virtutes sunt passiones. 53. ■— SED CONTRA. In omnibus virtutibus requiritur volun­ tarium, cujus principium est in nobis, ut dicitur in III Eth., (r 3. 11 lla, 21 ; 1. 4, a.). Sed principium passionum non est in nobis. Ergo virtutes non sunt passiones. 54. Præterea5. Secundum virtutes dicimur6 boni, non autem secundum passiones : non enim qui irascitur, sed qui recte irascitur, laudatur. Ergo etc. 1. αβγδηλ « subjectum ». — 2. Ed. « tamen ». — 3. α « aliquis ». β om. — RANVP. « Ergo ad minus aliquæ passiones sunt virtutes ». — 5. RANVP. « sed ». — 6. Ed. « dicuntur ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - III. — 24 706 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Quæstiuncula III 55. — ULTERIUS. Videtur quod virtutes non sint HABITUS, SED ACTUS. 1. Solis enim virtutibus meremur. Sed non meremur nisi actibus : « non enim optimi et fortissimi coronantur, sed agonizantes qui vincunt », ut dicitur in I Eth., (a 9. 1099a, 3 sq. ; 1.12, k.) Ergo virtutes sunt actus. 2. Præterea. Virtus est ultimum potentiæ, ut dicitur in I Cæli et mundi (a 11.281a, 7 sq. ; 1.25, n. 4). Sed ultima perfectio potentiæ est actus. Ergo virtus est actus. 3. Præterea. Sicul non laudamur ex hoc quod sumus potentes irasci vel non irasci ; ita nec ex hoc solo quod sumus habiles ad hoc vel ad illud. Sed ex dicta ratione Philosophus in II Eth., (β 4. 1106a, 11 ; 1. 5, 1.) probat quod « potentiæ non sunt virtutes. » Ergo habitus virtutes dici possunt eadem ratione ; et sic relinquitur quod sint actus. 56. —SED CONTRA est quod dicit Philosophus in II Eth., (β 5. 1106b, 36 ; 1. 7, b.), quod virtus est habitus voluntarius. 57. ■— Præterea. Augustinus dicit (lib. IV Contra Julianum c. 8, n. 48 ; L. 44, 762) quod « virtutes solus Deus in nobis operatur. » Sed nostrorum actuum etiam nos causa sumus. Ergo virtutes non sunt actus. Solutio I 58. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod nomen virtutis, secundum sui primam impositionem, videtur in quamdam violentiam sonare. Unde in III Cæli et mundi, (γ 2. 301b, 18 ; 1. 7, n. 5) dicitur quod motus accidentalis, idest violentus, est qui esi a virtute, idest a violentia, non cum auxilio naturæ. Sed quia non potest aliquid alteri violentiam inferre nisi per potentiam perfectam, secundum quam agat et non patiatur ; inde tractum est nomen virtutis ad significan­ dum omnem potentiam perfectam, sive qua1 potest aliquid in seipso subsistere, sive qua1 poi^pst2 operari. Et sic dicitur in I Cæli et mundi, (a 11. 281a, 7 sq. ; 1. 25, n. 4), quod virtus est ultimum potentiæ, quia perfectio potentiæ mensuratur ex ultimo et maximo quod quis potest. Et quia malum in actu contingit ex defectu potentiæ exigitur 1. αγδ « quo », sed δ expungit in « qua ». — 2. β ad. ' aliquid ». DISTINCTIO XXIII, QU7EST. I, ART. Ill 707 quod bene operetur in genere suo. Et propter hoc dicitur in II Elh., (β 5. 1106a, 15-16 ; 1. 6, b.) quod virtus est quæ bonum facit habentem et opus ejus bonum reddit ; et in VI1 Phys., (η .3, 246b, 23 ; 1. 5, n. 6) dicitur quod virtus est dispositio perfecti ad optimum, eorum scilicet ad quæ potentia se extendit. Et quia de virtutibus humanis loquimur ; ideo virtus humana erit quæ perficiet humanam potentiam ad actum bonum et opti­ mum. 59. — Cum autem homo ex hoc sit homo quod2 habet ratio­ nem et intellectum, illæ potentiæ humanæ sunt quæ aliqualiter rationales sunt, vel per essentiam, sicut quæ sunt in parte intel­ lectiva, vel per participationem, sicut quæ in parte sensitiva sunt rationi obedientes. Hæc autem potentiæ, ut prius dictum est, ex natura potentiæ non possunt esse determinatæ ad actus bonos, nec perfecte determinantur nisi per habitus. Unde virtutes humanæ de quibus loquimur non sunt potentiæ, sed habitus. ' < . \ • 0* k ·«* 60. — AD PRIMUM ergo dicendum quod potentia naturalis qua quis potest esse, est determinata ad unum, scilicet ad esse ; ideo ipsius perfectio secundum ipsam naturam potentiæ esse potest, et ideo ipsa potentia virtus dicitur. Et similiter dicendum est de aliis potentiis naturalibus. Secus autem est de3 potentiis naturalibus quæ ad plurima se extendunt. Et per hoc etiam4 patet responsio ad secundum. 61. ■— Ad tertium dicendum quod vis accipitur pro omni eo quod est principium opprationis et non solum operationis6 perfect®, quod importat nomen virtutis. Unde potentiæ animæ magis possunt dici vires quam virtutes, et illæ præcipue quæ habent ordinem ad actus qui exercentur per corporalia instru­ menta. Solutio II 62. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod ratio passionis contrariatur rationi virtutis, quia virtus in perfectionem potentiæ sonat, ut dictum est. Omnis autem passio contingit ex hoc quod passum vincitur ab agente et trahitur ad terminos ejus. Unde passio virtus dici non potest. Sed in hoc perfectio potentiæ consistit quod non permittat6 1. αβγδ « vu ». — 2. Ed. « Cum autem homo ex hoc quod sit homo habet... » χδλ ad. « quod » ante « habet ». — 3. a ad. « aliis ». — 4. Ed. om. « etiam ». — 5. λ ed. om. « et non solum operationis ». — 6. Ed. « permittit ». 708 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM se trahi ad aliud nisi secundum quod ei congruit. Unde virtutis est potentiam continere, ne per passiones immoderate distra­ hatur. Et ideo virtus non est passio, sed passionum ordinatrix. 63. — AD PRIMUM ergo dicendum quod virtus dicitur medium in passionibus active, inquantum passiones ad medium reducit ; unde non oportet quod sit in genere passionum. 64. — Ad secundum dicendum quod laudabile non solum debetur ei quod habet plenam rationem virtutis, sed etiam ei quod participat aliquid virtutis — sicut laudantur actus virtutem praecedentes, si ordinati sint —; et hoc modo verecundia, misericordia et hujusmodi passiones laudantur, inquantum ex bona voluntate consequuntur, quæ turpia vitat et aliorum mala quasi sua reputat. Bona autem voluntas est eorum quæ ad virtutem exiguntur. 65. — Ad tertium dicendum quod peccatum sonat in defec­ tum potentiæ operantis. Unde passio magis potest esse pecca­ tum quam virtus ; nec tamen plenam rationem peccati habere potest, inquantum non ex electione procedit. Unde primi motus non sunt peccata mortalia quæ directe virtutibus opponuntur, sed venialia ; non tamen ut habitus, sed ut actus. Solutio III 66. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod virtus proprie loquendo includit respectum ad aliquid cujus princi­ pium sit, sicut currendi vel essendi. Et quia actus, inquantum hujusmodi, cum sit ultimum, non ordinatur ad aliquid sicut principium sed magis sicut alicujus1’ effectus ; ideo actus virtus dici non potest nisi eo modo loquendi quo habitus per actus nominantur, sicut causæ per effectus ; et de hoc in II, 1., 27 d. plenius dictum est. 67. — AD PRIMUM ergo dicendum quod meremur et habi­ tibus et actibus ; sed actibus quasi instrumentis merendi, quia merita essentialiter sunt actus ; sed habitibus12 quasi principiis meritorum, et sic virtutibus mereri dicimur. 68. — Ad secundum dicendum quod virtus dicitur ultimum potentiæ in eodem genere, quod est genus principii respectu ejus cujus dicitur potentia vel virtus ; sed actus est ultimum extra genus illud. Et ideo non oportet quod actus sit virtus. · 69. ■— Ad tertium dicendum quod habitus sunt determinati 1. PF. om. « principium sed magis sicut alicujus » ; RANV om. « alicujus ». — 2. Ed. « habitibus autem ». DISTINCTIO XXIII, QUÆST. I, ART. IV 709 ad actus laudabiles, potentiæ autem non, sed sunt contrariorum, ut dicitur in V Elh., (e 1. 1129a, 13 ; 1. 1, d.). Et ideo non est ratio eadem de habitibus et potentiis. ARTICULUS IV Quæstiuncula I l-Π, q. 57, a. 1 ; Virt. com., a. 7. 70. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod HABITUS INTELLECTUALES NON POSSINT DICI VIRTUTES. 1. Virtus enim, ut dicitur1 II Eth., (βΐ). 1106b, 36; 1. 7, b.) est habitus voluntarius, et circa voluptates et tristitias optimo­ rum operativa. {β 2. 1104b, 27 sq. ; 1. 3, e.). Sed hoc habitibus intellectualibus non competit. Ergo non sunt virtutes. 2. Præterea. Philosophus in IV Top., (8 2. 12P, 37) dividit scientiam contra virtutem, quasi diversa genera non subalternatim posita. Sed talium generum unum non prædicatur de alio. Ergo scientia non est virtus, et eadem ratione neque alii habitus cognitivi. 3. Præterea. Ahrtus dicitur per ordinem àd bonum, quia virtus esi quæ bonum facit etc. [β 5. 1106a, 15-16 ; 1. 6, b.), ut prætactum est. Sed habitus cognitivi et præcipue speculativi non ordinantur ad bonum sed ad verum, ut dicitur in II Meta., (α 1. 993b, 21 ; 1. 2, n. 290). Ergo prædicti habitus non sunt vir­ tutes. 4. Præterea. Virtutes ordinantur ad operandum, quia ipsa est quæ « opus bonum reddit », ut dictum est. Sed prædicti habitus ncn crdinantur ad operandum, sed ad cognoscendum. Ergo non sunt vi i tui es. 71. — SED CONTRA. Vita contemplativa est nobilior quam activa. Si ergo habitus morales qui perficiunt in vita activa dicuntur virtutes, multo fortius habitus intellectuales qui per­ ficiunt in contemplativa virtutes dici debent. 72. — Præterea. « Propter quod unumquodque2, et illud magis. » (I Post, a 2. 72a, 29 ; 1. 6, n. 3.) Sed secundum Philosophum in VI Elh., [ζ 13. 1144», 12; 1. 11, a.) temperantia, fortitudo et hujusmodi, non possunt proprie dici virtutes, nisi intellec­ tum accipiant.3 Ergo intellectuales habitus debent dici virtutes. 1. α ad. « in ». —· 2. a ad. « tale ». — 3. Ed. « in intellectu accipiantur ». 710 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Quæstiuncuia II I-II, q. 58, a. 1-2 ; Viri, com., a. 12 ; I Elh., 1. 20 ; II, 1. 1. 73. ·— ULTERIUS. Videtur quod virtutes morales intellectualibus non distinguantur. ab 1. Morales enim virtutes a more dicuntur : qui videtur idem quod consuetudo vel parum differre, ut dicitur in II Elh., [β 1. 1103a, 17 ; 1. l·, a.) Sed consuetudo facit facilitatem, ut dicit Victorinu s. Et hoc patet tam in agendis quam in considerandis. Ergo virtutes morales ab in tellectualibus distingui non debent. 2. Præterea. Ad scientiam moralem nihil pertinet nisi morale. Sed ad eam pertinent virtutes intellectuales, unde de eis1 Phi­ losophus in VI Elh. (ζ 6 sq. ; 1. 5 sq.) determinat. Ergo intel­ lectuales virtutes sunt morales. 3. Præterea. Prudentia in VI Elh., (ζ 5. 1140b;4, 1. 4, e.) inter intellectuales ponitur. Numeratur etiam et ipsa inter morales, cum sit una de quatuor cardinalibus. Ergo idem quod prius. 4. Præterea. Omnis virtus moralis consistit in medio. Sed medium determinatur secundum rationem rectam, ut dicitur in II Elh. (β 6. 1107a, 1 ; 1. 7, b.) Cum igitur2 per intellectuales virtutes rectiflcetur, videtur quod ipsæ intellectuales virtutes sint morales. 74. — SED CONTRA est quod Philosophus in3 II Elh. (β 1. 1103a, 14 sq. ; 1. 1,), morales contra intellectuales dividit. 75. — Præterea. Diversorum perfectibilium diversæ sunt perfectiones. Sed virtutes intellectuales perficiunt rationale per essentiam, virtutes autem morales rationale4 per participatio­ nem. Ergo dictæ virtutes ad invicem distinguuntur. Quæstiuncula III I-II, q. 62, a. 1-2 ; Ver., q. 14, a. 3, ad. 9 ; de Virt. com., a. 10, 12. 76. — ULTERIUS. Videtur quod virtutes theologic/e NON DEBEANT DISTINGUI AB UTRISQUE. 1. Ad ea enim ad quæ potentia est naturaliter determinata, non indiget aliquo habitu superinducto. Sed cognitio Dei omni­ bus naturaliter est inserta, ut dicit Damascenus (lib. I. c. 1 ; G. 94, 790) ; et similiter desiderium summi boni, ut dicit Boetius, 1. Ed. « de quibus ». — 2. Ed. « ergo ». — 3. Ed. om, « in ». — 4. α ad. « per­ ficiunt ». DISTINCTIO XXIII, QUÆST. I, ART. IV 711 IV De consolat, (pros. 2 ; L. 63, 792). Ergo non indigemus ali­ quibus virtutibus quæ Deum habeant pro objecto : quod dicitur ad virtutes theologicas pertinere. 2. Præterea. Sicut nos ponimus fruitionem divinam finem omnium actuum humanorum, ila Philosophi posuerunt felici­ tatem. Sed ipsi non posuerunt aliquas virtutes quæ haberent felicitatem pro objecto. Ergo nec nos indigemus aliquibus virtu­ tibus quæ Deum habeant pro objecto. 3. Præterea. Ad eumdem habitum pertinet cognoscere prin­ cipia et quæ ex principiis cognoscuntur. Sed finis est princi­ pium. in operabilibus, ut dicit Philosophus in VII Elh., (ij 9. 1151 % 16 ; 1. 8, g.) et II Phys., (β 2. 200*, 22. 1. 15, n. 5). Ergo virtutes theologicæ quæ habent finem ultimum1 pro objecto, non debent distingui a cardinalibus quæ dirigunt nos in his quæ sunt ad finem. 4. Præterea. Perfectiones perfectibiiibus proportionantur. Sed in nobis non est aliqua potentia perfectibilis per virtutem humanam nisi rationale per essentiam quod perficitur virtute intellectuali, et rationale per participationem quod perficitur •■’virtute morali. Ergo non2 potest esse aliud genus virtutum præter prædicta duo genera. 77. — SED CONTRA est quod Apostolus I Cor., xm, 13, ponit has virtutes, fidem, spem et caritatem, quæ nec sunt intellectuales nec morales, ut patet discurrendo per singulas viitutes quæ a Sanctis et Philosophis numerantur. Ergo oportet ponere tertium genus virtutum quæ theclogicæ dicuntur. 78. — Præterea. Magis distat Deus a creaturis quam quævis creaturæ ab invicem. Sed diversitas aliquarum creaturarum requirit diversitatem habituum. Ergo virtutes quæ* habent Deum pro objecto, ab aliis distinguuntur. Solutio I 79. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod, sicut ex prædictis (58) patet, virtus est habitus perficiens potentiam humanam ad bonum actum. Contingit autem aliquem actum3 dici bonum dupliciter : uno modo formaliter et per se ; alio modo materialiter et per accidens. Ouia enim actus a proprio objecto formam recipit4, ille actus jormaliler bonus dicitur cujus objectum est bonum secundum 1. Ed. om. « ultimum. » — 2. Ed. « nec ». — 3. F. om. « aliquem actum ». — 4. α « accipit ». I 11 712 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM rationem boni. Et quia bonum est objectum voluntatis, ideo per modum istum actus bonus dici non potest nisi actus volun­ tatis, aut appetitivæ partis. Materialiter autem actus bonus dicitur qui congruit potentia' operanti, quamvis objectum ejus non sit bonum sub ratione boni, sicut cum quis recte intelligit et oculus clare videt. 80. —■ Et inde est quod voluntas imperat actus1 aliarum poten­ tiarum inquantum actus earum materialiter se habent ad rationem boni, quod est voluntatis objectum. Et secundum hoc aliquid de formali bonitate voluntatis pervenit ad alios actus qui a voluntate imperantur, secundum quam laudabiles et meritorii sunt ; ut cum quis ex recta intentione considerat vel ambulat. Tamen ista bonitas est præter propriam rationem actus secun­ dum suam speciem. Contingit enim actum alicujus potentiæ non appetitivæ esse bonum bonitate voluntatis, non autem bonitate sui generis ; sicut cum quis propter Deum ambulat claudicando vel ex bona intentione considerat ea in quibus hebes est. 81. — Sic ergo virtus potest dici dupliciter. Uno modo habitus perficiens ad actum bonum potentiæ humanæ, sive sit bonus materialiter sive formaliter ; et sic habitus intellectuales et speculativi virtutes dici possunt, quibus intellectus et ratio ad verum determinantur, cujus consideratio bonus actus ipso­ rum est ; et sic loquitur Philosophus in Eth., de virtute. 82. —■ Alio modo potest dici virtus magis stride, et secundum quod est in usu loquendi, habitus perficiens ad actum qui est bonus non solum materialiter, sed2 formaliter ; et sic solum habitus respicientes appetitivam partem virtutes dici possunt, non autem intellectuales, et specialiter speculativi. 83. — AD PRIMUM ergo3 dicendum quod verba illa intelliguntur de virtute morali, de qua Philosophus ibi agit, quai secundo modo virtus dicitur ; ét sic etiam accipit virtutem in IV Top. (δ 2. 121b, 25 sq.) Ex quo patet solutio ad secundum. 84. ·—Ad tertium dicendum quod ipsa veritas4 est materialiter bonum intellectus, cum sit finis ejus : finis enim habet rationem boni, ut dicitur in5 III Meta, (β 2. 996a, 24 ; 1. 4, n. 374). 85. ■— Ad quartum dicendum quod ipsa6 consideratio veri est quædam operatio intellectus, ad quam virtus intellectualis ordinatur ; sed habitus qui operativi dicuntur, ordinantur 1. α < aliis actibus » ; RA. « importat ». — 2. Ed. ad. « etiam ». — 3. β « igitur ». — 4. Ed. « virtus ». — 5. Ed. om. » in ». — 6. Ed. om. « ipsa ». DISTINCTIO XXIII, QUÆST. I, ART. IV 713 ulterius ad exteriorem operationem quæ dicitur factio, secundum quod transit in exteriorem materiam transmutandam, ut patet in operibus mechanicis, et dicitur actio secundum quod sistit1 in operante, prout ejus operationes et passiones modificantur, quod contingit in operibus virtutum moralium. Et ideo prudentia quæ in eis dirigit, dicitur in VI Eth., (ζ 4. 1140a sq., 1. 3) recta ratio agibilium ; ars vero mechanica, recta ratio factibilium. Solutio II 86. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod mos dupliciter dicitur. Uno modo est idem quod consuetudo. Consuetudo autem impor­ tat frequentiam quamdam circa ea quæ facere vel non facere in nobis est. Naturalia enim et quæ semel2 fiunt, consueta non dicuntur. 87. — Sed quia3 per voluntatem contingit aliquid esse4 in nobis facere vel non facere, inde tractum est nomen moris ad significandum actus voluntarios vel appetitivæ partis, secundum inclinationem appetitus ad hujusmodi actus : quæ quidem inclinatio quandoque est ex natura, quandoque ex consuetudine, quandoque ex infusione. Unde et dicuntur mores animalium ea quæ proveniunt in ipsis ex passionibus appetitivæ partis, sicut quod sollicitantur circa filios et quod repugnant et hujusmodi ; sicut patet in IX De animal. (Hist, animal, i 1. 608a, 10 sq.) ; quamvis mores in eis dicantur magis secundum similitudinem quam secundum proprietatem, quia non agunt quasi dominium suorum actuum habentia, sed magis a natura aguntur, ut dicit Damascenus (Lib. II, c. 22 ; G. 94, 946). 88. — Et sic etiam apud Gp.æcos hoc nomen ethos, dupliciter sumitur5 : et secundum quod importat diuturnitatem quamdam, dicitur febris ethica; secundum autem quod importat morem secundo modo acceptum dicitur6 scientia ethica, quam nos mora­ lem dicimus. 89. ■— Sic ergo loquendo de more, actus noster7 ita se habet ad hoc quod sit moralis, sicut se habet ad voluntatem et appe­ titum. Sunt enim aliqui actus a parte appeliliva eliciti, sicut velle, eligere, concupiscere et hujusmodi ; et tales actus essentialiter morales sunt. Alii vero actus sunt a parte appeliliva non eliciti, sed imperati sicut ambulare, considerare et hujusmodi ; et isti non sunt 1. α « consistit » γ « constat ».— 2. Ed. « vel quæ semper fiunt ». — 3. Ed. om. * quia ». — 4. Ed. om. « esse ».— 5. α ad. « vel dicitur »δ « dicitur ».— 6- uyS ad. « inde ». — 7. Ed. om. « noster ». 714 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM morales quantum ad speciem suam, sed solum quantum ad usum eorum, prout imperantur a voluntate. 90. — Et ita virtutes quæ perficiunt appetitivam partem, proprie dicuntur morales. Virtutes autem perficientes intellectivam, perficiunt eam ad actus perfectos in genere cognitionis, non autem secundum ordi­ nem ad imperium voluntatis. Per scientiam enim non fit ut aliquis recta intentione consideret, sed ut verum in singulis videatur ei. Et ideo virtutes morales ab intellectualibus distin­ guuntur. • 91. — AD PRIMUM ergo patet solutio ex æquivocatione moris. 92. ·— Ad secundum dicendum quod virtutes intellectuales non pertinent ad scientiam ethicam quasi essentialiter mora­ les sint, sed inquantum earum usus moralis est, secundum1 quod a voluntate imperatur. 93. — Ad tertium dicendum quod, sicut Commentator dicit in VI Eth., (£ 5. 1140», 31 sq. ; 1. 4) prudentia media est inter morales et intellectuales virtutes2 : est enim essentialiter intel­ lectualis, cum sit habitus cognitivus, et rationem perficiens; sed est moralis quantum ad materiam, inquantum est directiva moralium virtutum, cum sit « recta ratio agibilium », sicut dictum est. 94. — Ad quartum dicendum quod medium determinatur per virtutem intellectualem scilicet3 prudentiam et moralem, sed diversimode ; quia prudentia determinat medium per modum dirigentis et ostendentis ; sed virtus moralis per modum exequentis et inclinantis in medium ; unde dicit Tullius (II lib. De inveni.) quod operatur per modum naturæ. Et in hoc defecit Socrates, morales ab intellectualibus non distinguens. Posuit enim omnes virtutes esse scientias quasdam, ut dicitur in VI Eth. (i 13. 1144», 28 sq ; 1. 11, c.) Solutio III 95. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in omnibus quæ agunt propter finem oportet esse inclinationem ad finem, et quasi4 quamdam inchoationem finis5 : alias nunquam operarentur propter finem. ‘ Finis autem ad quem divina largitas hominem ordinavit vel prædestinavit, scilicet fruitio sui ipsius, est omnino supra facul­ tatem naturæ creatæ elevatus ; quia « nec oculus vidit nec auris 1. RANVP. om. a secundum ».— 2. Ed. om. « virtutes ».— 3. Ed. « secundum ». — 4. Ed. om. < quasi ». — 5. a < ad finem ». DISTINCTIO XXIII, QUÆST. I, ART. IV f 715 audivit, nec in cor hominis ascendit, quæ præparavit Deus diligentibus se », ut dicitur I Cor., n, 9. Unde per naturalia tantum homo non habet sufficienter inclinationem in1 finem illum; et ideo oportet quod superad­ datur homini aliquid pér quod habeat inclinationem in finem illum, sicut per naturalia habet inclinationem ad2 finem sibi connaturalem ; et ista superaddita dicuntur virtutes theologicæ ex iribus. 96. — Primo quantum ad objectum; quia3 cum finis ad quem ordinati sumus, sit ipse Deus, inclinatio quæ præexigitur, consistit in operatione quæ est circa ipsum Deum. Secundo quantum ad causam ; quia sicut ille finis est a Deo '/ nobis ordinatus non per naturam nostram, ita inclinationem in finem operatur in nobis solus Deus ; et sic dicuntur virtutes theologicæ, quasi a solo Deo in nobis creatæ. Tertio quantum ad cognitionem naturæ, quia cum finis sit supra cognitionem naturæ4, inclinatio in finem non potest per rationem naturalem cognosci, sed per revelationem divinam ; » . et ideo dicuntur theologicæ, quia divino sermone sunt nobis manifestatæ, unde Philosophi nihil de eis cognoverunt. , 'i 97. — AD PRIMUM ergo5 dicendum quod quamvis homo naturaliter ordinetur ad Deum et per cognitionem et per affec­ tionem, inquantum est naturaliter ejus particeps, tamen quia est quædam ejus participatio supra naturam, ideo requiritur® quædam cognitio et affectio supra naturam ; et ad hanc exi­ guntur virtutes theologicæ. 98. ·— Ad secundum dicendum quod felicitas illa quam Phi­ losophi posuerunt, est ad quam per vires naturales homo pervenile potest ; et ideo ex seipso habet inclinationem natura­ lem in finem illum. Unde non præexiguntur aliquæ virtutes inclinantes in finem, sed solum diligentes in operibus quæ sunt ad finem. Non sic autem est in proposito. 99. — Ad tertium dicendum quod principia speculativa cognos­ cuntur per alium habitum naturalem quam conclusiones, scilicet per intellectum; conclusiones vero per scientiam. Sed in ajfeclu non præcedit aliquis habitus naturalis, sed ex ipsa natura potentiæ est inclinatio ad finem ultimum naturæ proportio natum, ut dictum est. Sed ad finem supra naturam elevatum oportet habitum gra­ tuitum præcedere alios habitus et in intellectu, ut fidem, et in affectu, ut caritatem et spem ad quam naturalis inclinatio non pertingit7. 1. Ed. « ad. ». — 2. Ed. « in ». — 3. α om. « quia ». — 4. F. om. per homol. « quia cum finis sit supra cognitionem naturæ ». — 5. a om. « ergo » γ « igitur ». — 6. Ed. « quæritur ». -— 7. α « attingit ». 716 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 100. ·— Ad quartum dicendum quod habitus non solum dis­ tinguuntur ex subjectis, sed etiam ex objectis. Virtutes ergo morales et intellectuales distinguuntur ab invicem ex parte sub­ jecti, ut dictum est ; sed virtutes theologicae distinguuntur ab utrisque ex parte objecti, quod est supra naturale posse utriusque partis. Unde theologicarum virtutum aliqua respicit cognitionem, sicut fides, et habet communionem quamdam cum intellectualibus virtutibus ; et aliqua respicit affectionem, sicut caritas, et habet communionem cum moralibus. ARTICULUS V Infra, d. 26, 115 ; I-II, q. 62, a. 3 ; II-II, q. 17, a. 6 ; Virt. com., a. 10, 12 ; I Cor., c. 13, ]. 2, 4. 101. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SINT PLURES VIRTUTES THEOLOGICÆ QUAM TRES. 1. Quia virtus theologica, ut dictum est, habet Deum pro objecto. Sed timor Dei habet Deum pro objecto. Ergo est theolo­ gica virtus. 2. Præterea. Sapientia est de divinis, scientia autem de crea­ turis. Ergo sapientia etiam est virtus theologica. 3. Præterea. Latria colit Deum. Sed colere Deum habet Deum pro objecto. Ergo latria est virtus theologica. 4. Præterea. Fides habet Deum pro objecto, inquantum est prima veritas1 ; spes vero, inquantum est summa largitas vel majestas; caritas autem, inquantum est summa bonitas. Cum ergo sint plura alia2 attributa3 Deo, videtur quod sint etiam plures virtutes theologicæ. 102. — SED CONTRA. Videtur quod sint tantum duæ. 5. Quia ad operationem finis non præexigitur nisi cognitio finis, quod facit fides; et desiderium finis, quod facit caritas. Ergo videtur quod sint tantum duæ virtutes theologicæ. 103. — Item. Abdetur quod sola una. 6. Quia sola caritas Deum attingit. Sed omnis virtus attingit suum objeclum. Ergo sda caritas habet Deum pro objecto et ita sola4 debet dici virtus theologica. 1. RA. « virtus ». — 2. Ed. præter F. om. « alia ». — 3. NVPF. ad. « in ». — 4. α ad. < caritas ». DISTINCTIO XXIII, QUÆST. I, ART, V 717 104. — Item. Videtur quod très. Per hoc quod dicitur I Cor., xm, 13 : « Nunc aulern manent fides, spes, caritas, tria hæc. » 105. ■— Præterea. Per virtutes theologicas conformamur Trinitati. Ergo debent esse tres. 106. ■— RESPONSIO. Dicendum quod, sicut dictum est, virtutes theologicæ faciunt in nobis inclinationem in finem, scilicet in Deum. In omni autem agente propter finem quod agit per volunta­ tem, duo præexiguntur quæ circa finem habeat1, antequam ad finem operatur : scilicet cognitio finis et intentio perveniendi ad finem. Ad hoc autem quod finem intendat, duo requiruntur ; scilicet possibilitas finis, quia nihil movetur ad impossibile; et bonitas ejus, quia intentio non est nisi boni. 107. — Et i deo requiritur fides, quæ facit finem cognitum ; et spes, secundum quam inest fiducia de consecutione finis ultimi, quasi de re possibili sibi ; et caritas, per quam finis reputatur bonum ipsi intendenti, inquantum facit quod homo afficiatur ad finem ; alias nunquam tenderet2 in ipsum. 108. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod limor non dicit motum in Deum, sed magis fugam ab ipso, inquantum homo ex ipsius majestatis consideratione per reverentiam resilit in propriam parvitatem ; et ideo non dicit aliquid quod præexigatur ad motum in finem. 109. — Ad secundum dicendum quod sapientia est de divinis in statu viæ per rationem creaturarum3 ex quibus Creatorem cognoscimus ; unde non est circa Deum secundum id quod in seipso est ut finis supra posse naturæ elevatus, sicut fides. 110. — Ad tertium dicendum quod lalria non habet Deum pro objecto, sed illud4 quod Deo exhibet tamquam debitum5. Deum autem habet pro fine proximo ; unde non est virtus theologica sed cardinalis. 111. — Ad quartum dicendum quod virtutes theologicæ non distinguuntur penes attributa divina, sed penes ea quæ exi­ guntur in eo qui operatur propter finem, antequam propter finem operetur. 112. — Ad quintum dicendum quod cognitio et affectio finis non sufficiunt ad hoc quod homo incipiat operari propter finem 1. Ed. « habet ». — 2. α « intenderet ». — 3. RA « creaturæ ». —4. Ed. « id », γ « perhibet ». — 5. Ed. ad. « Deo ». 718 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM nisi habeat fiduciam de consecutione finis ; quia alias nunquam inciperet operari, et præcipue quando finis est elevatus supra naturam operantis. 113. — Ad sextum dicendum quod caritas conjungit quodam­ modo realiter Deo, et sic attingit ipsum realiter : quod non facit fides et spes. Nec hoc requiritur1 ad operationem quæ est circa Deum, sed quod operans uniatur ei quasi objecto opera­ tionis, sicut visus2 visibili etiam distanti. QUÆSTIO II DE FIDE Deinde quæritur specialiter de fide. Et circa hoc quæruntur quinque. Primo quid sit fides. Secundo, de actu ejus. Tertio, de subjecto. Quarto, an3 sit virtus. Quinto, de ordine ejus ad alias virtutes. ARTICULUS 1 II-II, q. 4, a. 1 ; Ver., q. 14, a. 2 ; Hebr., c. 11, ]. 1. 114. - AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Apostolus Hebr., xi, 1, dicit quod « fides est substantia sperandarum rerum, argu­ mentum non apparentium ». Et videtur quod inconvenien­ ter DEFINIAT FIDEM. 1. Nullus4 habitus est substantia. Fides est habitus. Ergo non est substantia. 2. Præterea. Definitio debet dari ex prioribus et ex his quæ per se sunt. Sed objectum per se fidei non est res speranda, sed res credenda ; et spes est posterior fide. Ergo debuit dicere rerum credendarum et non rerum sperandarum3. 3. Et6 præterea. Sicut ad fidem sequitur spes, ita et caritas ; quia caritas est magis propinqua fini7 quam spes. Ergo debuit dicere quod est substantia rerum diligendarum magis quam rerum8 sperandarum. 1. α « Et hoc requiritur non ». — 2. N. ad. « unitur ». — 3. Ed. « utrum », con­ tra αβγ&θικ. — 4. Ed. ad. « enim». — 5. Ed. « non sperandarum ». — 6. Ed. om. «et ». — 7. α « fidei ». — 8. Ed. om. « rerum ». DISTINCTIO XXIII, QUÆST. II, ART. I 719 4. Præterea. Fides est de his quæ sunt supra rationem. Sed argumentum est actus rationis. Ergo fides non est argumentum. 5. Præterea. Idem non debet poni in diversis generibus. Sed argumentum est aliud genus quam substantia. Ergo male defini­ tur1 per utrumque. 6. Præterea. Ea quæ sunt vera et non apparentia, sunt dubia. Sed non apparentia possunt esse vera ignota. Ergo cum fides sit cognitio quædam, videtur quod magis debuit dicere dubio­ rum quam non apparentium. 7. Præterea. Cognitio præcedit affectionem. Sed hoc quod dicit « argumentum non apparentium », pertinet ad cognitio­ nem; quod autem dicit substantia rerum sperandarum, pertinet ad affectionem. Ergo male ordinavit partes definitionis. 8. Præterea. Unius rei una est definitio sicut unum esse. Sed de fide dantur multæ aliæ definitiones. Ergo hæc non videtur esse sufficiens. 115. — RESPONSIO. Dicendum quod dicta assignatio Apostoli est recta et propria definitio fidei quantum ad ea quæ exiguntur ad definitionem, quamvis non quantum ad modum definitionis quem2 auctores et Philosophi3 neglexerunt, sicut etiam et formam syllogismi prætermittunt ponentes ea ex quibus syllo­ gismus formari potest. Habitus autem quilibet per actum cognoscitur et actus ex objecto specificatur et ex fine bonitatem habet. Et ideo Apos­ tolus definit fidem per duo, scilicet per comparationem ad objec­ tum, quod est res non apparens, scilicet secundum naturalem cognitionem ; et per comparationem ad finem, in hoc quod dicit : « substantia rerum sperandarum ». 116. ■— Quamvis enim idem sit objectum et finis fidei, tamen non secundum eamdem rationem. Est enim Deus objectum ejus, inquantum est prima veritas supra posse naturale nostri intel­ lectus elevata. Et sic dicitur non apparens. Est vero finis ejus secundum quod est quoddam4 bonum sui5 altitudine facul­ tatem humanam excedens, sed sua liberalitate seipsum commucabilem præbens. Et exe hoc dicitur res speranda. 117. — AD PRIMUM ergo’ dicendum quod fides dicitur « sub­ stantia », non quia sit in genere substantiæ, sed quia quamdam proprietatem habet substantiæ. Sicut enim substantia est fun­ damentum et basis omnium aliorum entium, ita fides est fun­ damentum totius spiritualis ædificii. Et per hunc modum dici1. Ed. « definit ». — 2. Ed. « quam ». — 3. Ed. ad. « etiam ». — 4. Ed. • quodammodo ». — 5. Ed. « sua ». — 6. Ed. om. e< ».— 7. α « igitur ». 720 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM tur etiam quod lux est hypostasis coloris, quia in natura lucis omnes colores fundantur. 118. — Ad secundum dicendum quod in hoc quod dicit « rerum sperandarum » non intendit ponere objectum fidei, sed finem. Finis autem fidei ultimus quamvis sit ipsa veritas, cujus visio per fidem creditur1 : non tamen verum dicit rationem finis. Sed cum spes designet quemdam motum tendentis in finem, res speranda importat terminum illius motus et ita importat rationem finis. Finis autem quantum ad intentionem primus’ est in omnibus habitibus qui ad voluntatem pertinent, quamvis sit posterius3 in adeptione. 119. — Ad tertium dicendum quod amor est communiter et rei jam adeptæ et rei adipiscendae ; spes autem est tantum rei adipiscendæ, quia « quod videt quis, quid sperat ? » Rom., vm, 24. Unde cum fides sit de non visis, res speranda importat relatio­ nem ad finem proprium, secundum statum in quo est fides, non autem res diligenda. Et ideo magis dicit rerum sperandarum, quam diligendarum, quia definitio ex propriis debet dari. 120. —■ Ad quartum dicendum quod argumentum proprie dicitur processus rationis de nolis ad ignota manifestanda, secun­ dum quod dicit Boetius (lib. 1 De differentiis topicis, L. 64, 1174) quod « est ratio rei dubiæ faciens fidem ». Et quia tota vis argumenti consistit in medio termino, ex quo ad ignotorum probationem proceditui; ideo dicitur ipsum medium argumentum sive sit signum sive causa sive effectus. Ei quia in medio termino ve) in principio ex quo argumen­ tando proceditur continetur viitute totus piocessus argumen­ tationis ; ideo tractum est nomen argumenti ad hoc quod quælibet brevis prælibalio fuluræ narrationis dicatur argumentum, sicut in epistolis Pauli singulis praemittuntur argumenta. Et quia medium vel principium dicitur ai gumen tum inquan­ tum habet virtutem manifestandi conclusionem, et hoc verius inest ei ex lumine intellectus agentis, cujus est instrumentum, quia « omnia quæ arguuntur a lumine manifestantur », ut dicitur Ephes., v, 13 ; ideo ipsum tumen quo manifeslanlur principia, sicut principiis manifestantur conclusiones, potest dici aigumentum ipsorum principiorum. 121. — Et his tribus modis ultimis potest dici fides argumen­ tum. Primo, inquantum ipsa fides est manifestativa alterius, sive inquantum unus articulus manifestat alium, sicut resurrectio Christi resurrectionem futuram ; sive inquantum ex ipsis arti1. Ed. « pro fide redditur ». αβγδι « pro fide creditur ». — 2. RA. « praevius ». — 5. β « posterior ». j * | I i I F® ’ r’ , F' s M I * . b. i 4 t • ‘‘ . ’ DISTINCTIO XXIII, QUÆST. II, ART. I 721 culis quædam alia in theologia syllogizantur ; sive inquantum fides unius hominis confirmat fidem alterius. Secundo potest dici argumentum, inquantum est praelibatio futuræ visionis, in qua veritas plenarie cognoscitur. Tertio inquantum lumen infusum, quod est habitus fidei, manifestat articulos, sicut lumen intellectus agentis manifestat principia naturaliter cognita1. Sed esse argumentum secundum primum modum accidit fidei. Et ideo in definitione2 ponitur argumentum secundum alterum duorum ultimorum modorum. 122. — Ad quintum dicendum quod argumentum et substantia non ponuntur in definitione fidei quasi3 genera, sed quasi actus, sicut consuetum est quod habitus definiuntur per actus, quia ex eis cognoscuntur ; et4 illorum actuum unus importat comparationem fidei ad objectum, alius comparationem ejus ad finem ultimum, ut dictum est. 123. ·— Ad sextum dicendum quod dubietas tollit firmitatem adhæsionis, quod non tollit hoc quod dicitur non apparens ; sed tollit tantum visionem rei creditæ. Et ideo non potuit dici dubiorum, quia fides habet firmam adhæsionem ; sed dicitur non apparentium, quia non habet visionem plenam. 124. ■— Ad septimum dicendum quod cognitio fidei ex volun­ tate procedit, quia nullus credit nisi volens. Et ideo non est mirum, si in definitione fidei ea quæ ad affectionem pertinent, his quæ pertinent ad cognitionem praeponantur5. > 125. ■— Ad octavum dicendum quod si definitio de re aliqua daretur quæ complete comprehenderet omnia principia rei, non esset unius rei nisi una definitio. Sed quia in definitionibus quibusdam6 ponuntur quædam principia sine aliis, ideo con- tingit variari definitiones de una et eadem re. Definitio ergo7 fidei data ab Apostolo comprehendit omria principia fidei ex quibus habitus consueverunt definiri, scilicet finem, objectum et actum. Ex quibus etiam intelligitur genus et subjectum, quia ex actu cognoscitur quæ potentia sit subjectum fidei; et iterum ex actu cognoscitur habitus, quod est genus fidei remo­ tum ; et ex fine cognoscitur virtus, quod est genus proximum. 126. — Et hoc etiam ponit Damascenus in IV lib. (c. 10 ; G. 94, 1127), dicens quod « fides est rerum quæ sperantur hypostasis, rerum quæ non videntur redargutio. » Et addit quod­ dam accidens fidei, scilicet certitudinem, subdens : « Injudicabilis species ei certa et'quæ comprehendi non potest eorum quæ a Deo 1. Ed. « nota ». — 2. Ed. ad. « fidei ». — 3. Ed. « sicut ». — 4. β « unde », Pelster « istorum » γλ « ultimorum ». — 5. Ed. « praeponuntur ». — 6. β om. « qui­ busdam ». — 7. Ed. « autem ». IVi, SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM nobis annuntiata sunt, el petitionum nostrarum fruitionis, » idest adimpletionis. Facit enim fides certitudinem et de credendis, secundum quod est « argumentum », et de adipiscendis, secun­ dum quod est « substantia rerum sperandarum ». 127. — Dionysius autem in libro De divin, nom. (c. 7, n. 4 ; G. 3, 872; 1.5, p. 536), definit fidem dicens : fides est « manens credentium collocatio, quæ justos collocat in virtute et in eis veri­ tatem1 ». Et hoc est idem quod Apostolus dicit : « substantia rerum sperandarum ». 128. — Augustinus autem (Quæst. Evang. lib. II, n. 39; L. 35, 1352) dicit quod fides est « virtus qua creduntur quæ non videntur. » Et hoc est idem quod Apostolus dicit : « argu­ mentum non apparentium. Et etiam2 in idem redit quod Damascenus dicit (lib. IV, c. 11; G. 94, 1128) quod « fides est non inquisitus3 consensus », quia per hoc quod dicit, « non inquisitus3 », ostenditur4 quod ea quæ fidei sunt, non sunt pervia rationi inquirenti. 129. — Hugo autem de Sancto Victore (lib. I De sacram., part. 10, c. 2 ; L. 176, 330) definit fidem per accidens quoddam5 ejus, scilicet certitudinem, dicens quod « fides est certitudo quæ­ dam animi de absentibus supra opinionem et infra scientiam constituta. » Et hoc etiam accidens fidei potest haberi ex defini­ tione Apostoli ex hoc quod fides est « argumentum non appa­ rentium » : « argumentum » enim importat certitudinem ; unde ponit scientiam supra opinionem : « non apparentium » vero importat absentiam cognoscibilis, per quod ponitur fides sub scientia. Unde patet quod definitio Apostoli includit omnes alias defini­ tiones de fide datas. ARTICULUS II Quæstiuncula I II-II, q. 2, a. 1 ; Ver., q. 14, a. 1 ; Hebr., c. 11, 1. 1. 130. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod « cum assensione cogitare », ut Augustinus dicit (De prædesl. sanet., c. 2, n. 5 ; L. 44, 963). credere non sit 1. Assentire enim voluntatis esse videtur, sicut consentire. Sed credere ad cognitionem pertinet. Ergo credere non est ass entire. 1. Ed. om. « et in eis veritatem ». — 2. Ed. om. « etiam ».— 3. NVPF. « inquisitivus ». — 4. Ed. « ostendit ». — 5. Ed. « aliquod ». DISTINCTIO XXIII, QUffiST. II, ART. II 723 2. Præterea. Cogitare inquisitionem importat, quia cogitare est simul cogitare. Sed fides, ut Damascenus dicit (ubi supra) « est non inquisitus1 consensus ». Ergo credere quod est actus fidei, magis est assentire sine cogitatione quam cum cogitatione. 3. Præterea. Cogitare est actus cogitativæ potentiæ quæ ponitur a Philosophis in parte sensitiva, cum habeat organum determinatum. Sed ea quæ fidei sunt, solus intellectus percipit. Ergo credere non habet cogitationem adjunctam. 4. Præterea. Si credere est cum assensione cogitare, et scire etiam est hujusmodi2. Ergo scire est idem quod credere : quod falsum est. Quæstiuncula II II-II, q. 2, a. 2 ; Ver., q. 14, a. 7, ad 7 ; Joan., c. 6, 1. 3 ; Rom., c, 4. 1. 1. 131. ■— ULTERIUS. Videtur quod inconvenienter mul­ tiplicetur CREDERE, SECUNDUM QUOD EST ACTUS FIDEI. 1. Unius enim habitus unus est actus, ex quo habitus per actus discernuntur. Sed fides est unus habitus. Ergo tantum unus actus debet assignari. 2. Præterea. De eo quod demonstratur ncn est fides, sed scientia ; quia quod demonstratur, non est non apparens. Sed Deum esse, demonstrative probatur etiam a Philosophis. Ergo actus fidei non est credere Deum esse. 3. Præterea. In actu fidei discernitur fidelis ab infideli. Sed nullus est ita infidelis quin credat quod Deus non3 loquitur nisi verum. Ergo credere vera esse quæ Deus loquitur non est actus fidei, sed magis credere vera esse quæ nuntius Dei loquitur. Et sic credere homini magis est actus fidei quam credere Deo. 4. Præterea. Fides et caritas sunt virtutes distincte. Sed amare Deum est actus caritatis. Ergo credendo amare non est actus fidei. 5. Præterea. Per hoc quod homo Deum amat, in eum tendit et adhæret ei et membris ejus incorporatur. Ergo videtur quod superflue ponatur ista verborum conculcatio4. Quæstiuncula III II-II, q. 4, a. 8 ; Ver., q. 10, a. 12, ad 15 ; q. 14, a. 1, ad 7 ; Boet, de Trin., q. 13, a. 1, ad 4 ; Joan., c. 4, 1. 5. 132. ■— ULTERIUS. Videtur quod actus fidei habeat MINOREM CERTITUDINEM QUAM ACTUS SCIENTIÆ. 1. Quia, ut dicit Hugo de Sancto Victore : (ubi supra) 1. NVPF. « inquisitivus ». — 2. Ed. « est scire et hujusmodi. » — 3. F. om. « non ». — 4. NVPF. α inculcatio » 724 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM « fides est certitudo de absentibus infra scientiam, et supra opi­ nionem. » Ergo sicut fides est certior quam opinio, ita est minus certa quam scientia. 2. Præterea. Certius est quod est1 dubitationi impermixtius, sicut albius est quod est nigro impermixtius. Sed ea quæ sunt scita nullo modo possunt habere dubitationem ; ea autem quæ sunt credita possunt habere aliquem motum dubitationis salva fide. Ergo fides non habet tantam certitudinem sicut scientia. 3. Præterea. Omnis certitudo nostræ cognitionis procedit vel2 ex visione sensus, vel ex visione intellectus. Sed fides est de his quæ non videntur a sensu neque intellectu. Ergo fides non habet aliquam certitudinem, ut videtur. 133. — SED CONTRA. Augustinus dicit (lib. XIII De Trin., c. 1, n. 3 ; L. 42, 1014) quod nihil est certius homini sua fide. 134. — Præterea. Quanto ratio quæ facit fidem firmior est, tanto fides fit3 certior. Sed scientiam facit ratio humana, quæ in infinitum deficit a ratione divina quæ facit fidem4. Ergo fides est multo certior quam scientia. Solutio I 135. — RESTONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod, sicut dicit Philosophus in III De anima, (7 6.430a, 25 sq. ; 1. 11, n. 746) duplex est operatio intellectus. Una quæ comprehendit quidditates simplices rerum, et hæc operatio vocatur a Philosophis formatio vel simplex i nielli genita. Et huic intellecto5 respondet vox incomplexa significans hunc intellectum. Unde sicut in voce incomplexa non invenitur veritas et falsitas, ita nec in hac operatione intellectus. Et ideo sicut vox incomplexa propter hoc quod non est in ea veritas et falsitas, non conceditur nec negatur, ita secundum hanc opera­ tionem intellectus non assentit nec6 dissentit. Et propter hoc in hac operatione non potest inveniri fides, cujus est assentire. 136. — Sed in alia operatione qua intellectus componit et dividit, in qua jam invenitur verum et falsum, sicut in enuntia­ tione. Et propter hoc intellectus in hac sua operatione assentit vel dissentit, sicut et enuntiatio conceditur aut negatur. Et ideo in hac operatione invenitur fides, quæ habet assensum. 137. — Cum autem ab assentiendo sententia dicatur, quæ ut dicit Isaac, est determinata acceptio alterius partis contradictionis, 1. αγ&ηκ om. « quod est », l om. « est ». — 2. Ed. om. « vel ». — 3. Ed. « est >». —· 4. F. « quæ finem facit ». — 5. Ed. « intellectui ». -— 6. Ed. « vel ». 1 FF ΐ I I i ' i I 1 , DISTINCTIO XXIII, QUffiST. II, ART. II 725 oportet quod qui assentit, intellectum ad alteram partem con­ tradictionis determinet. Quod quidem contingit tripliciter, secundum triplicem intellectus nostri considerationem. 138. — Potest enim uno modo1 considerari intellectus noster secundum se. Et sic determinatur ex præsentia intelligibilis, sicut materia determinatur ex præsentia formæ. Et hoc quidem contingit in his quæ statim lumine intellectus agentis intelligibilia fiunt, sicut sunt prima principia quorum est intellectus ; et similiter determinatur judicium sensitivæ partis ex hoc quod sensibile subjacet sensui2 quorum principalior et certior est visus. Et ideo prædicta cognitio intellectus vocatur visio. 139.—A lio modo potest considerari intellectus noster secundum ordinem? ad rationem quæ ad intellectum terminatur, dum resolvendo conclusiones in principia per se nota, earum certitu­ dinem efficit. Et hic est assensus scientiæ. 140. — Tertio modo consideratur intellectus in ordine ad volun­ tatem , quæ quidem omnes vires animæ ad actus suos movet. Et hæc quidem4 ad aliquid quod neque per se ipsum videtur, neque ad ea qua; per se videntur resolvi potest, intellectum5 determinat, ex hoc quod dignum reputat illi esse adhærendum propter aliquam rationem qua bonum videtur et illi rei6 adhærere; quamvis illa ratio ad intellectum terminandum non sufficiat propter imbecillitatem intellectus, qui non videt per se hoc cui assentiendum ratio judicat, neque ipsum ad principia per se nota resolvere valet. Et hoc assentire proprie7 vocatur credere. Unde et fides captivare dicitur intellectum, inquantum non secundum proprium motum ad aliquid deteiminatur, sed secun­ dum imperium voluntatis. Et sic in credente ratio per se intel­ lectum non terminat, sed mediante voluntate. 141. — Quando vero ratio quæ movet ad alteram partem, neque8 sufficit ad intellectum terminandum, quia non resolvit conclusionem9 in principia per se nota ; neque sufficit ad volunta­ tem terminandam10, ut bonum videatur illi parti adhærere ; tunc homo opinatur illud cui adhæret, et non terminatur intel­ lectus ad unum, quia semper remanet motus ad contrarium. Accipil enim unam pariem cum formidine alierius. Et ideo opinans non assentit. 142. — Quando vero homo non habet rationem ad alteram11 partem magis quam ad alteram, vel quia ad neutram habet — quod nescientis est ■— ; vel quia ad utramque habet, sed 1. Ed. « Potest enim intellectus noster considerari uno modo». — 2. Ed. « sensi­ bus ». — 3. α « in ordine ». — 4. Ed. ad. « voluntas determinat intellectum ». — 5. Ed. om. « intellectum », et habent « posse ». — 6. α om. « illi rei ». — 7. F. «pro­ prio ». — 8. θι « non ». — 9. Ed. « conclusiones ».— 10. Ed. « terminandum ».— 11. a « unam ». 726 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM æqualem— quod dubitantis est; —tunc nullo modo assentit, cum nullo modo determinetur ejus judicium, sed æqualiter ad diversa1 se habeat. 143. — Palet ergo ex prædictis quod cum assensione cogitare separat credentem ab omnibus aliis. Cum enim cogitatio discursum rationis importet, inlelligens2 assensum sine cogitatione habet, quia « intellectus principiorum est. quæ3 quisque statim probat audita », secundum Boetium in lib. De hebdomadibus (L. 64, 1311 ; lect. l,p. 169). Sciens autem et assensum et cogitationem habet ; sed non cogitationem cum assensu, sed cogitationem ante assensum, quia ratio ad intellectum resolvendo perducit, ut dictum est. Credens autem habet assensum simul et cogitationem, quia intellectus ad principia per se nota non perducitur. Unde, quan­ tum est in se, adhuc habet motum ad diversa, sed ex4 extrinseco terminatur5 ad unum, scilicet ex voluntate. Opinans autem habet cogitationem sine assensu perfecto ; sed habet aliquid assensus, inquantum adhæret uni magis quam alii. Dubitans autem nihil habet de assensu, sed habet cogitationem. Nesciens autem neque assensum neque cogitationem habet. 144. — AD PRIMUM ergo dicendum quod6, quia sensus non habet se ad multa, sed determinate unum accipit, quia non confert’ ; ideo determinatio potentiæ, etiam superioris, a sensu denominatur8, sed differenter ; quia determinatio cogitationis ad aliquid dicitur assensus, quia aliquid non praecedit ; determi­ natio autem voluntatis ad unum, dicitur consensus, quia cogita­ tionem præsupponit, cum qua simul sentit, dum in illud tendit quod ratio bonum esse judicat. Et ideo consentire dicitur voluntatis, sed assentire intellectus. 145. — Ad secundum dicendum quod per hoc quod dicit Damascenus quod« fides est non inquisitus consensus9 », exclu­ ditur inquisitio rationis intellectum terminantis, non inquisi­ tio voluntatem inclinans. Et ex hoc ipso quod intellectus termi- . natus non est, remanet motus intellectus1 °, inquantum naturaliter tendit in sui determinationem. Unde fides consistit media inter duas cogitationes, una quarum voluntatem inclinat ad creden­ dum, et hæc præcedit fidem; alia11 vero tendit ad intellectum eorum quæ jam credit, et hæc est simul cum assensu fidei. Unde dicitur Is. vu, 9 ; « Si non credideritis, non inlelligetis. » Ed. « diversas ». — 2. βθκ « intellectus ». — 3. α « quo ».— 4. Ed. « ab ». — 5. Ed. « determinatur ». — 6. a om. « quod ». — 7. αγδηι ad. α et ». — 8. α « determinatur ». — 9. Ed. « inquisitivus assensus ». — 10. RAVPF. « intellectui ». — 11. Ed. «illa ». DISTINCTIO XXIII, QUÆST. II, ART. II 727 146. — Ad tertium dicendum quod ifia potentia quæ a Phi­ dicitur cogitativa, est in confinio sensitivæ et intellectivæ partis, ubi pars sensitiva intellectivam attingit. Habet enim aliquid a parte sensitiva, scilicet quod considerat1 formas parti­ culares et habet aliquid ab intellectiva, scilicet quod confert2. Unde et in solis hominibus est. Et quia pars sensitiva notior est quam intellectiva, ideo sicut determinatio intellectivæ partis3 a sensu denominatur, ut dictum est, ita collatio omnis intel­ lectus a cogitatione nominatur. 147. — Ad quartum dicendum quod jam patet ex dictis quod illa assignatio soli credenti convenit. losophis Solutio II 148. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut ex prædictis patet, actus credentis ex Iribus dependet, scilicet ex intellectu, qui terminatur* ad unum ; ex voluntate, quæ deter­ minat intellectum per suum imperium5 ;ex ratione, quæ inclinat voluntatem. Et secundum hoc 1res actus assignantur fidei. 149. — Ex hoc enim quod intellectus terminatur ad unum, actus fidei est credereDeum, quia objectum fidei Deus est, secun­ dum quod in se consideratur vel aliquid circa ipsum vel ab ipso. Ex hoc vero6 quod intellectus determinatur a voluntate, secundum hoc actus fidei est credere inDeum7, idest amando in eum tendere. Est enim voluntatis amare. Secundum autem quod ratio voluntatem inclinat8, actus fidei est credere Deo. Ratio enim quare9 voluntas inclinatur ad assentiendum his quæ non videt, est quia10 Deus ea dicit; sicut homo in his quæ non videt, credit testimonio alicujus boni viri qui videt11 quæ ipse non videt. 150. — AD PRIMUM ergo12 dicendum quod per omnia prædicta non nominatur nisi unus actus completus fidei ; sed ex diversis quæ in fide inveniuntur diversimode nominatur. Illo enim actu quo credit Deum, credit Deo et credit in Deum13. 151. — Ad secundum dicendum quod, quamvis Deum esse simpliciter possit demonstrari, tamen Deum esse trinum et unum et alia hujusmodi quæ fides in Deo credit, demonstrari non possunt : secundum quæ est actus fidei credere Deum. 1. Ed. « consideret ». — 2. Ed. « conferat ». — 4. Ed. ad. « a sensu ». — 4. α « de­ terminatur ». — 5. Ed. ad. « et ». — 6. Pelster « enim ». — 7. α « Deo ». — 8. Ed. ad. « ad ». — 9. Ed. « qua ». — 10. Θ « quod ». — 11. Ed. ad. « ea », Pelster « quod ». — 12. Pelster « igitur ». — 13. Θ et ed. « Illo enim actu quo credit in Deum, credit Deo et credit Deum ». 1 728 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 152. — Ad tertium dicendum quod fidelis credit homini non quia1 homo, sed inquantum Deus in eo loquitur : quod ex certis experimentis colligere potest. Infidelis autem non credit Deo in homine loquenti. 153. ■— Ad quartum dicendum quod amare simpliciter est actus caritatis, sed amando credere est actus fidei per caritatem motæ ad actum suum. 154. ·— Ad quintum dicendum quod illa quatuor pertinent ad fidem secundum ordinem ad voluntatem, ut dictum est. Voluntas autem est finis. Et ideo ista quatuor distinguuntur secundum ea quæ exiguntur ad consecutionem finis. — Præexigitur enim primo affectio ad finem ; et ad hoc pertinet credendo amare. — Ex amore autem et desiderio finis, aliquis in finem moveri incipit ; et ad hoc pertinet credendo in eum ire. — Motus autem ad finem perducit ad hoc quod aliquis fini conjungatur ; ‘et ad hoc pertinet credendo ei adhserere. — Ex conjunctione autem ad finem aliquis in participationem perfectionum finis perducitur ; et ad hoc pertinet credendo membris ejus incorporari. Solutio III 155. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod certitudo nihil aliud est quam determinatio intellectus ad unum. Tanto autem major est certitudo, quanto est fortius quod deter­ minationem causât. Determinatur autem intellectus ad unum tripliciter, ut dic­ tum est. — In intellectu enim principiorum causatur determi­ natio ex hoc quod aliquid per lumen intellectus sufficienter inspici per ipsum potest. -— In scientia vero conclusionum cau­ satur determinatio ex hoc quod conclusio secundum actum rationis in.principia per se visa resolvitur. ■— In fide vero ex hoc quod voluntas intellectui imperat. 156. — Sed quia voluntas hoc modo non determinat intellec­ tum ut faciat inspici quæ creduntur, sicut inspiciuntur principia per se nota vel quæ in ipsa resolvuntur, sed hoc modo ut intel­ lectus firmiter uni2 adhæreat ; ideo certitudo quæ est in scientia et intellectu,est exipsa evidentia eorum quæcerta esse dicuntur; certitudo autem fidei est ex firma adhæsione ad id quod creditur. 157. — In his ergo quæ per fidem credimus, ratio voluntatem inclinans, ut dictum est, est ipsa veritas prima sive Deus cui creditur, quæ habet majorem firmitatem quam lumen intellec­ tus humani in quo conspiciuntur principia, vel ratio humana secundum quam conclusiones in principia resolvuntur. Et ideo 1. Ed. « inquantum ». — 2. Ed. om. « uni ». DISTINCTIO XXIII, QU/EST. II, ART. Ill 729 fides habet majorem certitudinem quantum ad firmitatem adhae­ sionis, quam sit certitudo scientiæ vel intellectus, quamvis in scientia et intellectu sit major evidentia eorum quibus assentitur. 158. — AD PRIMUM ergo1 dicendum quod certitudo fidei dicitur media inter certitudinem scientiæ et opinionis non intensive per modum quantitatis continuæ, sed extensive per modum numeri. Certitudo enim scientiæ consistit in duobus, scilicet in evidentia, et firmitate adhæsionis. — Certitudo veroi. 2 fidei consistit in uno tantum, scilicet in firmitate adhæsionis. — Certitudo vero opinionis in neutro. Quamvis certitudo fidei de qua loquimur, quantum ad illud unum sit vehementior quam certitudo scientiæ quantum ad illa duo. 159. — Vel dicendum quod loquitur de fide quæ est opinio firmata rationibus, non autem de fide infusa. 160. ■— Ad secundum dicendum quod credenti accidit aliquis motus3 dubitationis ex hoc quod intellectus ejus non est terminatus secundum se in sui intelligibilis visione sicut est in scientia et intellectu, sed solum ex imperio voluntatis. Et ideo sciens quantum ad id4 recedit a dubitante5 magis quam credens ; sed credens secundum unum scilicet6 firmitatem adhæsionis magis recedit quam sciens secundum illa duo. 161. — Ad tertium dicendum quod ratio illa ex insufficienti procedit, ut dictum est. ARTICULUS III Quæstiuncula I 1I-II, q. 4, a. 2 ; Ver., q. 14, a. 4. 162. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur çuod FIDES SIT IN VOLUNTATE SICUT IN OBJECTO. 1. Quia, secundum Hugonem de S. Vict. (Jib. 1 De sacramentis part. 10, c. 3 ; L. 176, 3.31), fides habet in cognitione7 materiam, sed in affectu substantiam. Sed illud est subjectum accidentis ubi est sua essentia quæ substantia dicitur. Ergo fides est in affectu sicut in subjecto. 2. Præterea. Sicut certitudo scientiæ est ex intellectu, Ha i. Θ « igitur », contra αβγδικ et ed. — 2. Ed. » autem». — 3. αβδθικλ «modus ». — 4. α Ed. ad. « non ». — 5. Ed. « dubietate ». — 6. Ed. om. « unum scilicet ». — 7. Ed. « cogitatione » 730 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM certitudo fidei est ex voluntate ; quia credere non potest homo, nisi velit, ut dicit Augustinus (In Joan., tract. 26, n. 2 ; L. 35, 1607). Sed subjectum scientiæ est intellectus. Ergo eadem ratione subjectum fidei est voluntas. 3. Præterea. Meritum in voluntate1 consistit. Sed actus fidei est meritorius. Ergo est actus voluntatis. 4. Præterea. Opposita sunt circa idem. Sed infidelitas est in voluntate, quia, secundtim quod est in intellectu, habet ignoran­ tiam quæ non est peccatum, sed excusat. Ergo et2 fides est in voluntate. f i 163. — SED CONTRA. Objectum habitus concordat objecto potentiæ quæ est ejus subjectum. Sed objectum fidei est verum quod est objectum intellectus, non autem bonum quod est objectum voluntatis. Ergo subjectum fidei non est voluntas sed intellectus. 164. — Præterea. Ad eamdem vim pertinet fides et id quod fidei succedit in gloria. Sed id quod fidei succedit, scilicet visio, pertinet ad intellectum. Ergo et fides. | Quæstiuncula II I-II, q. 56, a. 3, c. ; q. 58, a. 3, c. ; II-II, q. 4, a. 2, 3m ; q. 9, a. 3, c. ; Ver., q. 14, a. 4 ; Virt. com., q. 1, a. 7, c. ; Rom., c. 12, 1. 3. 165. — ULTERIUS. Videtur quod pertineat ad intel­ lectum practicum. 1. Sicut enim dicit Philosophus in III De anima (γ 9. 432», 27 ; 1. 14, n. 813) intellectus speculativus nihil dicit de3 fugiendo vel imitabili4. Sed per fidem instruimur quid facere et quid vitare debeamus. Ergo fides est in intellectu practico. 2. Præterea. Intellectus speculativus proportionaliter res­ pondet imaginationi, sicut intellectus practicus æstimationi quæ est in parte sensitiva. Sed imaginatio non facit confiden­ tiam et terrorem, ut dicitur in II De anima, (γ 3. 427b, 23 ; 1. 4, η. 634) immo per eam nos habemus ad terribilia ac si essemus in pictura considerantes. Ergo nec intellectus speculativus. Sed fides est principium spei et facit tremorem; quia « dæmones credant et contremiscunt », ut dicitur Jacob., ii5. 19. Ergo fides non est in intellectu speculativo. 3. Præterea. Intellectus speculativus non permiscetur volun­ tati, sed practicus. Fides autem consistit in voluntate et intel1. RA. « veritate ». -— 2. Ed. om. « et ». — 3. α/δ£0ικλ « nisi ». — 4. β N. « immuta­ bili », F. « amabili ». — 5. αβγδθικ « 1 ». I ' DISTINCTIO XXIII, QUÆST. II, ART. Ill Ï ( i. ' ! 731 lectu, ut dictum est. Ergo subjectum ejus non est intellectus speculativus sed practicus. 166. — SED CONTRA. Intellectus practicus est contingentium operabilium a nobis. Sed fides est æternorum. Ergo fides non est in intellectu practico. 167. — Præterea. Cognitio practica est causa cognitorum. Sed fides non est causa rerum quæ creduntur. Ergo non est in intellectu practico. Quæstiuncula III Infra a. 4, sol. 1, c. ; Ver., q. 14, a. 3, 9m ; Rom., c. 4, I. 1. 168. — ULTERIUS. Videtur quod sit virtus intellec­ tualis. ' ’ 1. Virtus enim intellectualis est quæ habet pro subjecto1 intellectum. Sed fidei subjectum est intellectus. Ergo est virtus intellectualis. 2. Præterea. Articuli fidei quorum est fides, sunt sicut principia in aliis scientiis, ex quibus theologia procedit. Sed intel­ lectus principiorum est virtus intellectualis, ut patet per Philo­ sophum in VI Elh. (ζ 6. 1141a, 7 ; 1. 5, a). Ergo et fides articu­ lorum est virtus intellectualis. 3. Præterea. Virtus intellectualis, ut dicit Philosophus in VI Elh., (ζ 3. 1139b, 15 ; 1. 3, a) est per quam non dicitur nisi verum. Sed fidei falsum subesse non potest. Ergo fides est virtus intellectualis. 169. ·— SED CONTRA est quod Philosophus dicit in VI Elh., (ζ 3. 1139b, 17; 1. 3, a) quod suspicio non est virtus intel­ lectualis, sicut nec opinio ; et eadem ratione nec fides quæ est ex eorum genere. 170. — Præterea. « Virtus est ultimum in re de potentia », ut dicitur in I Cæli ei mundi2 (ali. 281a, 7 sq. ; 1. 25, n. 4). Sed fides non ponit intellectum in ultimum sui, quia per ipsam intellectus non terminatur in aliqua visione. Ergo fides non est virtus intellectualis. Solutio I 171. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod voluntas importat actum intellectus sicut etiam3 actum irascibilis et concupiscibilis. Ad hoc autem quod actus irascibilis 1. αγικλ « objecto ». — 2. Ed. « de coelo et inundo ». — 3. Ed. « et ». 732 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM et concupiscibilis sit perfectus, oportet quod non solum sit aliquis habitus in voluntate vel ratione imperante1, sed etiam quod sit aliquis habitus in irascibili vel2 concupiscibili exequente, ut faciliter actum exequatur. Unde et oportet aliquem habitum esse in intellectu ad hoc quod voluntati faciliter obediat in his quæ supra rationem sunt. Et hic3 est habitus fidei. Et ideo subjectum fidei est intellectus. 172. — AD PRIMUM ergo dicendum quod substantia non sumitur ibi pro essentia, sed pro forma. Fidei autem forma quodammodo est caritas, ut infra patebit (203 sq.), quæ in voluntate est. 173. — Ad secundum dicendum4 quod scientia et intellectus habent certitudinem per id quod ad cognitionem pertinet, scilicet evidentiam ejus cui assentitur. Fides autem habet certi­ tudinem ab eo quod est extra genus cognitionis, in genere affec­ tionis existens. Et ideo scientia et intellectus est sicut in subjecto in eo a quo habet certitudinem, non autem fides. 174. — Ad tertium dicendum quod meritum consistit in voluntate sicut in causa, inquantum ipsa semper importat actum meritorium ; non autem semper in ipsa est sicut in sub­ jecto, quia actus meritorius quandoque elicitur ab aliis potentiis. 175. — Ad quartum dicendum quod est infidelitas etiam in intellectu sicut in subjecto ; in voluntate autem sicut in imperante infidelitatis actum. Et5 est actus infidelitatis demeritorius. Solutio II 176. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod intellectus speculativus et practicus in hoc differunt, quod intellectus speculativus considerat6 verum absolute, practicus autem considerat verum in ordine ad opus. Contingit autem quandoque quod verum ipsum quod in se considerabatur, non potest considerari ut regula operis, sicut accidit in mathematicis et in his quæ a motu separata sunt. Unde hujusmodi veri consideratio est tantum in intellectu specu­ lativo. 177. — Quandoque autem verum quod in se7 consideratur, potest ut regula operis considerari. Et tunc intellectus specula­ tivus fit practicus per extensionem ad opus. 1. αβγδκλ « operante ». — 2 Ed. « et », β ad. « in ». — 3. Ed et Pelst. « hoc ». — 4. α « sciendum ». 5. NVI’. « ut ». — 6. F. om. per homot. « verum absolute, practicus autem considerat ». — 7. F. « re ». DISTINCTIO XXIII, QUÆST. II, ART. Ill 733 Hoc autem contingit dupliciter. Quia1 aliquando illud verum quod utroque modo potest considerari non habet magnam utilitatem, nisi inquantum ordinatur ad opus ; quia cum sit contingens, non habet fixam veritatem, sicut est consideratio de operibus virtutum. Et tunc talis consideratio, quamvis possit esse et speculativi et practici intellectus, tamen principaliter est practici intellectus. 178. —- Aliquando autem2 illius veri consideratio habet in se quamdam dignitatem, etiam si nunquam ad opus ordinetur, sicut accidit in consideratione divinorum quorum cognitio dirigit in opere. Et tamen visio Dei est finis ultimus operis. Et tunc illa consideratio principaliter est in intellectu speculativo, et secundario in practice. 179. — Cum ergo fidei objectum proprium sit veritas prima, quæ, inquantum est finis operis, regulat in opere, fides princi­ paliter erit in intellectu speculativo et3 secundario in practice ; quia intellectus practicus et speculativus non sunt diversæ potentiæ, sed differunt fine, ut dicitur in II Mela, (a 1. 993b, 21 ; 1. 2, n. 290) et in4 III De anima (y 10. 433», 15 ; 1. 15, n. 820), inquantum practicus ordinatur ad opus, speculativus autem5 ad veritatis inspectionem tantum. 180. — AD PRIMUM ergo dicendum quod fides inclinat ad operandum et fugiendum, inquantum illud verum quod in se potest considerari, accipitur ut regula operis. 181. ■— Ad secundum dicendum quod inquantum verum quod fides considerat, accipitur ut conveniens vel contrarium, secundum hoc fides inducit vel tremorem6 vel spem vel aliquid hujusmodi. 182. — Ad tertium dicendum quod conjunctio intellectus ad voluntatem non facit intellectum practicum, sed ordinatio ejus ad opus ; quia voluntas communis est et speculativo et practico. Voluntas enim est finis. Sed finis invenitur in speculativo et practico intellectu7. Solutio III 183. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod, cum virtus ponat potentiam in ultimo quantum ad actum, non sufficit ad rationem virtutis quod potentia per actum ponatur in ultimo quantum ad objectum, sed oportet quod ponalur in ultimo quantum ad modum agendi, ut scilicet actus8 sit bonus 1. a ad. « etiam ». — 2. Ed. « vero ». — 3. α om. «et ». — 4. Ed. om. « in ». — 5. α om. « autem ». — 6. Θ « timorem ». — 7. α « sed finis invenitur et in speculativo intellectu et ia practico ». — 8. F. « actu ». 734 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM non solum ex eo quod bonum est quod fit, sed eo quod bene fit, sicut patet in virtutibus moralibus. 184. — Bonum autem intellectus est verum, quod est finis et perfectio ejus. Unde non sufficit ad rationem virtutis intellectualis quod per eam cognoscatur verum ; sed oportet quod actus quo verum consideratur sit perfectus etiam ex modo, ut bene quis intelligat. Bene autem operari intellectum1 non contingit ex hoc quod ex bona voluntate ejus operatio procedit2, ut dictum est, sed ex3 efficacia intellectus ad objectum· proprium conspiciendum vel in4 se vel per resolutionem ad id quod in se conspicitur. 185. — Fides autem per actum suum ponit intellectum in ultimo quantum ad objectum, inquantum facit assentire primæ veritati, non autem quantum ad modum proprium ipsius intel­ lectus ; quia intellectus noster non est per fidem tantæ effîcaciæ ut id quod credit, inspicere per se possit vel ad ea quæ inspicit reducere. Et ideo fides non est virtus intellectualis. 186. - AD PRIMUM ergo dicendum quod non omnis habitus qui habet pro subjecto intellectum potest dici virtus intellec­ tualis, nisi perficiat intellectum et quantum ad objectum et quantum ad modum actus. 187. — Ad secundum dicendum quod ad principia aliarum scientiarum videnda sufficit lumen intellectus agentis. Et ideo habitus illorum principiorum est virtus. Sed ad visionem arti­ culorum neque lumen intellectus agentis sufficit, neque lumen fidei. Et ideo non est virtus intellectualis. 188. ·— Ad tertium dicendum quod hoc quod fides non errat, sed semper verum dicit, non est ex modo perfecto intelligendi, sed magis ex alio quod est extra intellectum, scilicet ex ratione infallibili quæ dirigit voluntatem. ARTICULUS IV Quæstiuncula I Infra, 238-9 ; I-II, q. 65, a. 4, ; Ver., q. 14, a. 3, 6 ; Viri, com., a. 7 ; Rom., c. 1, 1. 6, 189. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod FIDES NULLO MODO SIT VIRTUS. 1. Nulla enim virtus præter intellectualem habet verum pro objecto, nec est habitus cognitivus, sed operativus. Sed fides est 1. a « intellectui ». — 2. α « procedat ». — 3. Θ et ed. om. « ex ». — Θ « per ». ς. S DISTINCTIO XXIII, QUÆST. II, ART. IV * L habitus cognitivus habens1 verum pro objecto. Ergo cum non sit virtus intellectualis, videtur, quod nullo modo possit dici virtus. 2. Præterea. Credere videtur univoce dici, secundum quod credimus articulos et secundum quod12 dicimur alia3 credere. Sed fides aliorum non est virtus. Ergo nec fides articulorum. 3. Præterea. Omne quod est contra rationem est vituperabile, quia malum hominis esi contra rationem esse, ut dicit Dionysius 4 cap. De divin, nomin., (n. 32 ; G. 3, 731 ; 1. 22, p. 467). Sed fides cum faciat abnegare rationem, videtur contra rationem esse. Ergo credere est vituperabile. Ergo fides non est virtus. 4. Præterea. Sicut per fidem cognoscimus ea quæ supra rationem sunt, ita et per prophetiam. Sed prophetia non dicitur virtus. Ergo nec fides. 5. Præterea. In Deo dicuntur virtutes exemplares esse. Sed fides non habet exemplar in Deo. Ergo fides non est virtus. *> ' Γ '· ■: 735 190. ·— SED CONTRA. Nihil justificat nisi virtus, sed fides justificat. Rom., v, 1 : « Justificati ergo ex fide. » Ergo fides est virtus. 191. —Præterea. Vita spiritualis est per virtutem. Est autem vita spiritualis per fidem4, ut dicitur Rom., i et n. Ergo fides est 'virtus. 192. — Præterea. Per virtutem5 efficimur filii Dei. Hoc autem . fit per fidem. Joan., i, 12 : « Dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine ejus. » Ergo fides est virtus. . Quæstiuncula II II-II, q. 4, a. 6 ; Ver., q. 14, a. 12 ; Ephes., c, 4, 1. 2. 193. — ULTERIUS. Videtur quod fides non sit una virtus. 1. Quidam enim articuli fidei sunt de æternis, ut qui pertinent ad Trinitatem personarum ; quidam vero de temporalibus, sicut qui pertinent ad Incarnationem Christi. Sed scientia et sapientia sunt diversa dona per hoc quod sunt de temporalibus et æternis. Ergo fides non est una virtus. 2. Præterea. Spes et timor differunt per hoc quod spes est de bonis futuris, timor vero de malis. Sed fides est de utrisque, quia est de suppliciis et præmiis. Ergo fides non est una virtus. 3. Præterea. Ad fidem pertinent multa quæ sunt moralis 1. Ed. « et habet ». — 2. F. ont. « credimus articulos et secundum quod », per homot. — 3. Ed. « aliis ».— 4. 0 « sed vita spiritualis est per fidem ».— 5. Ed. « per virtutes «. 736 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM philosophiae, sicut fornicationem esse mortale peccatum ; el, quæ sunt naturalis, sicut mundum non esse æternum ; et quæ sunt primæ philosophias, sicut1 Deum habere curam de actibus humanis. Ergo videtur quod fides non sit unus habitus. 194. — SED CONTRA. Ephes., iv, 5 : « Una fides. » 195. ·— Præterea. Sicut prudentia dirigit intentionem in politicis, ita fides in gratuitis, ut dicit Augustinus (Enarr. in ps. 31, n. 4 ; L. 36, 259). Sed prudentia est una, quamvis in diversis intentionem dirigat. Ergo et fides. Solutio I 196. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod, sicut supra dictum est, cum virtutis sit reddere opus bonum, operatio potest dici bona vel formaliter, inquantum procedit ex potentia quæ movetur in bonum secundum ratio­ nem boni ; vel materialiter, secundum quod est congrua8 et connaturalis potentiæ. 197. — Et utroque modo actus fidei est bonus ; quia el congruit intellectui inquantum est verorum ; et iterum procedit a volun­ tate imperante quæ movetur in bonum quasi in objectum. Ex parte autem intellectus, quamvis habeat bonitatem ratione objecti, non tamen habet perfectionem, quia deficit modus, ut dictum est, eo quod non habet3 conspicuam veritatem cui adhæret. Sed ex parte voluntatis potest habere perfectionem, inquan­ tum voluntas perfecta in appetitu boni firmitatem et certitudi­ nem facit in fide. Et ideo Bernardus dicit (lib. V De consideraratione, c. 3, n. 6 ; L. 182, 791) quod « fides est voluntaria quæ­ dam et certa prælibatio nondum propalatae veritatis. » 198. — Unde patet quod fides est virtus, non quidem intellec­ tualis, sed eo modo quo communiter loquimur de virtute quæ producit actum bonum ex bonitate voluntatis procedentem. 199. — Nec tamen est virtus moralis, quia non est ordinativa appetitus sensibilis, ut consistat circa delectationes et tristitias et operationes, sicut circa materiam vel4 objectum ; sed est virtus theologica quod quidem genus Philosophi non cognoverunt. 200. — AD PRIMUM ergo dicendum quod prima propositio habet veritatejn de virtutibus quas Philosophi cognoverunt qui præter intellectuales, nullas virtutes nisi morales posuerunt. 1. α « ut ». — 2. αχδλ et Pelster « congruus ». — 3. Ed. « habeat ». — 4. Ed. « et ». DISTINCTIO XXIII, QUÆST. II, ART. IV $ 737 201. — Ad secundum dicendum quod ratio inclinans volun­ tatem ad credendum articulos, est ipsa veritas prima quæ est infallibilis; sed ratio quæ inclinat voluntatem ad credendum alia, est vel aliquod signum fallibile vel dictum alicujus scientis qui et falli et fallere potest. Unde voluntas non dat infallibilem veritatem intellectui credenti alia credibilia, sicut dat infallibilem veritatem [credenti1] articulos fidei. Et propter hoc hæc fides est virtus et non alia. 202. — Ad tertium dicendum quod fides non est contra ratio­ nem, sed supra rationem. Et ideo non dicitur quod facit2 abne­ gare rationem quasi rationem veram destruens, sed quia3 eam captivans « in obsequium Christi, » ut dicit Apostolus II Cor., x. 203 — Ad quartum dicendum quod prophetia nullo modo^ potest esse virtus : neque intellectualis, cum non perficiatur per eam operatio intellectus secundum modum intellectui connaturalem, quia ea quæ per prophetiam revelantur non possunt re­ solvi ad principia naturaliter cognita ; neque est virtus theologica, quia non habet Deum pro objecto, sed res temporales; neque iterum actus intellectus per prophetam a voluntate imperatur. 204. — Ad quintum dicendum quod fides habet exemplar in Deo quantum ad id quod perfectionis in ipsa est, scilicet cogni­ tionem et certitudinem, sed non quantum ad id quod est imper­ fectionis : ex hoc enim non habet rationem virtutis. Solutio II 205. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod habitus multitudinem et unitatem habet ex objecto. Objectum autem fidei est veritas prima, quæ est simplex et invariabilis. Et ideo in fide invenitur duplex unitas : ex hoc enim quod unum et simplex est cui fides innititur, habitus fidei in habente non dividitur in plures habitus ; ex hoc autem quod veritas est, habet potentiam uniendi diversos habentes fidem in similitu­ dinem unius fidei quæ attenditur secundum idem creditum, quia, sicut dicit Dionysius, 7 cap. De div. nom., (n. 3 ; G. 3, 871 ; 1. 5, p. 538) : «veritas habet vim colligendi et uniendi ; e contra­ rio error et ignorantia divisiva sunt. » 206. — AD PRIMUM ergo dicendum quod fides non est de aliquo temporali sicut de objecto ; sed inquantum pertinet ad veritatem æternam quæ est objectum fidei, sic cadit sub fide ; sicut fides credit passionem, inquantum Deus est passus5. 1. αβγδθικ « credendi ». — 2. F. om. « quod facit ». — 3. Ed. « quasi ». — 4. F. om. « modo ». — 5. α om. « est ». cd. « Deus passus est ». COMMENT. JN MB. SENTENT. - III. — 25 738 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 207. — Ad secundum dicendum quod spes et timor ad affec­ tum pertinent, cujus proprium objectum est bonum et malum, inquantum hujusmodi ; et ideo diversificantur secundum diffe­ rentiam boni et mali. Sed bonum et malum non differunt in ratione veri. Et ideo fides cujus objectum est verum, non distinguitur ex hoc quod aliquo modo est de bonis et malis. 208. — Ad tertium dicendum quod fides considerat omnia illa diversa sub una ratione, scilicet secundum quod innituntur veniali primæ. Et ideo fides non diversificatur penes ea, quamvis scientiæ diversæ sint de eis, quæ ea considerant1 sub2 rationibus propriis quæ diversæ sunt. ARTICULUS V I-Π, q. 62, a. 4 ; II-II, q. 4, a. 7 ; Ver., q. 14, a. 2, 3m. 209. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod FIDES NON SIT PRIOR ALIIS VIRTUTIBUS. 1. Omnes enim virtutes simul infunduntur. Sed eorum quæ sunt simul, unum non est post alterum. Ergo fides non est prior aliis virtutibus. 2. Præterea. Fundamentum est prima3 pars ædificii. Sed J .uc., xii, 4 : super illud « Dico vobis amicis meis, ne terreamini », dicit Glossa (L. 114, 294) : « Fortitudo est fundamentum fidei. » Et Bernardus dicit (lib. V De Consider., c. 14, n. 32 ; L. i82, 806) quod in humilitate fundantur aliæ virtutes. Et similiter timor videtur esse fundamentum, quia dicitur, ps., (cx, 2) : « Initium sapientiæ timor Domini. » Ergo videtur quod fides non sit prima. 3. Præterea. Virtutes theologicæ, ut prius dictum est, ad hoc sunt ut fiat quædam hominis ordinatio ad finem. Sed spes et caritas propinquiores sunt fini quam fides, quia habent finem pro objecto sub ratione finis. Ergo fide priores sunt. 4. Præterea. Super ps. (xxxvi, 1) « Noli æmulari etc. », dicit Glossa quod spes introducit ad fidem. Ergo spes est prior fide. 5. Præterea. Secundum ordinem potentiarum est ordo habi­ tuum. Sed fides est in intellectu secundum quod est motus a voluntate, ut ex prædictis patet. Cum ergo caritas sit in voluntate videtur quod caritas sit prior fide. Et sic fides non est prima. 6. Præterea. Fides est principaliter in intellectu speculativo. Sed speculativa vita sequitur activam, quia nullus pervenit ad 1. 6 Pelster « quæ considerantur ». — 2. Ed. om. « sub ». — 3. α om. « prima «. > v DISTINCTIO XXIII, QUÆST. II, ART. V 739 contemplativæ otium, nisi prius depuretur mens per exerci­ tium activae. Ergo virtutes morales quæ pertinent ad vitam activam, sunt prius1 fide. 210. — SED CONTRA. Cognitio praecedit affectionem, quia nihil diligitur nisi cognitum, ut Augustinus dicit (lib. VIII De Trinit., c. 4, n. 6 ; L. 42, 951). Sed fides est in cognitione, cete­ rae autem virtutes in affectione consistunt. Ergo fides aliis prior est. 211. ■— Præterea. In omnibus virtutibus requiritur recta intentio. Sed fides intentionem dirigit, ut dicit Augustinus (Enarr. in ps. 31, n. 4 ; L. 36, 259). Ergo fides est ante alias virtutes. 212. — Præterea. Per omnes virtutes homo accedit ad Deum. Sed « accedentem ad Deum2 oportet credere », ut dicitur Heb. xi, 6. Ergo fides est ante alias virtutes. 213. ·— RESPONSIO. Dicendum quod aliquid potest dici prius altero et tempore et natura. — Tempore quidem omnes virtutes simul sunt, quia simul divinitus infunduntur ; — sed secundum naturam ordo virtutum pensandus est ex actibus, sicut et ordo potentiarum quæ simul in anima concreantur. 214. — Actus autem fidei consistit in cognitione veri quam præsupponit affectioboni quæ in omnibus aliis virtutibus exigitur. Et ideo fidos, quantum ad id quod fidei est, prior est omnibus aliis virtutibus secundum naturam. 215. — AD PRIMUM ergo dicendum quod objectio illa pro­ cedit de ordine temporis. 216. ■— Ad secundum dicendum quod fundamentum dicitur in spiritualibus metaphorice ad similitudinem fundamenti mate­ rialis. Potest autem ista similitudo attendi quantum ad duo : scihcet quantum ad ordinem, quia fundamentum praecedit alias partes3 ; et etiam4 quantum ad virtutem fundamenti, quia fundamentum totum ædificium sustentat : quorum utrum­ que in fide per similitudinem invenitur, quia ipsa5 omnibus aliis naturaliter prior est et aliæ in ipsa firmantur, quia « sine ipsa impossibile est placere Deo », Hebr., xi, 6. 217. — Fortitudo autem dicitur fundamentum quantum ad alterum, inquantum scilicet spirituale ædificium contra adversa firmum reddit6 ; humilitas contra prospera quæ sunt occasio culpae ; sed timor contra ipsam culpam, quia « timor Domini 1. RANV. « priores ». — 2. Ed. « Sed credere oportet accedentem ad Deum » — 3. α ad. « ratione fundamenti ». — 4. β om. « etiam ». — 5. RA. ad. « in ». — 6. α facit ». I 740 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM expellit peccatum », Eccli., i, 27 ; et præterea1 timor præcedit alia quæ ad affectionem pertinent, cum caritatem introducat, ut Au­ gustinus dicit (In Ep. I Joan., tract. 9, η. 4 ; L. 35, 2048). 218. — Ad tertium dicendum quos spes et caritas sunt pro­ pinquiores fini quantum ad consecutionem, quia caritas quodam­ modo attingit finem. Unde ex hoc non habent quod sint secun­ dum naturam prius fide ; sed consequuntur eam, quia eis finem ostendit. 219. ■— Ad quartum dicendum quod sicul finis est prior in intentione et posterior in esse ; ita quanto aliquid est propin­ quius fini est prius in proposito, quamvis sit posterius in esse vel tempore vel natura. Et ideo spes, secundum quod magis propinquat ad consecutionem finis quam fides, præcedit fidem in proposito, sed non in esse. Et secundum hoc dicitur spes intro­ ducere ad fidem, non quæ jam sit, sed quæ proponitur futura ; sicut cum alicui proponuntur bona æterna, primo vult ea, secundo vult eis inhærere per amorem, et tertio vult sperare ea, et quarto vult credere ea, ut credens possit jam sperare et amare et habere. I nde in essendo fides prior est. 220. ·— Ad quintum dicendum quod quamvis fides præsupponat voluntatem, non tamen præsupponit voluntatem jam amantem, sed amare intendentem, inquantum est fides ; quia non potest affectus firmari in aliquo per amorem in quo intel­ lectus firmatus non est per assensum ; sicut etiam non potest tendere in aliquod per desiderium quod prius intellectus non apprehendit. 221. — Unde iste3 est naturalis ordo actuum, quod prius apprehenditur Deus—quod pertinet ad cognitionem praecedentem fidem — deinde aliquis vult ad eum pervenire, deinde amare vult, et sic deinceps, ut prius dictum est. 222. — Ad sextum dicendum quod fides non pertinet tantum ad vitam contemplativam ; immo est principium et activæ et contemplativæ, inquantum ostendit finem utriusque. 1. RA. om. « et præterea », NVPF. « unde ». — 2. α « ille ». DISTINCTIO XXIII, QUÆST . HI. ART. I 741 QUÆSTIO III DE FORMATIONE FIDEI Deinde quaeritur de formatione fidei. Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo, utrum fides per caritatem formetur. Secundo, utrum fides informis sit donum Dei. Tertio, utrum sit in daemonibus. Quarto, utrum remaneat caritate adveniente. ARTICULUS I J» > W' JlL 'K Quæstiuncula I II-II, q. 4, a. 3 ; q. 23, a. 8 ; Ver., q. 14, a. 5 ; Car., a. 3. 223. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ® FIDES NON FORMETUR PER CARITATEM. Wi 1. Formæ enim est praecedere, cum sit principium rei. Sed caritas est posterior fide, ut dictum est. Ergo fides non formatur per caritatem. 2. Præterea. Omnis res habet speciem a propria forma. Sed fides secundum speciem suam differt a caritate. Ergo caritas non est forma fidei. 3. Præterea. Unius rei non sunt diversæ formæ. Sed fides formatur per gratiam. Ergo non formatur per caritatem. . W* Λ & ? I , ; S I y·*’ -i '· '· 224. ■— SED CONTRA. Fides sine caritate non potest elicere actum meritorium quem caritate veniente elicit. Ergo caritas dat fidei aliquam vim. Et ita videtur aliquo modo eam formare. 225. ·— Præterea. A1 forma rei est decor ejus. Sed fides fit decora, ut Deus eam acceptet, per caritatem. Ergo caritas format fidem. 1. Ed. om. « a ». 742 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Quæstiuncula II I-II, q. 62, a. 3, 2m ; q. 65, a. 4 ; II-II, q. 4, a. 5 ; Ver., q. 14, a. 3 et 6 ; Spe, a. 3, 8m ; Quodl., vi, a. 6. 226. —■ ULTERIUS. Videtur quod fides informis sit virtus. 1. Quia Augustinus dicit in lib. de vera Innocentia1, quod ceteræ virtutes præter caritatem possunt inesse bonis et malis. Ergo fides secundum quod est virtus, potest esse in malis. Sed fides quæ est in malis, est fides2 informis. Ergo fides informis est virtus. 2. Præterea. Virtus est circa difficilia et ex hoc habet laudem, ut dicit Philosophus, II Eth. (β2. 1105® 12 ; 1. 3, i. —β4. 1106a, 1 ; 1. 5, f.) Sed difficillimum est credere articulos fidei. Unde Augustinus dicit et habetur in sequenti distinctione3 (1) (Zn Joan., tract. 79, η. 1 ; L. 35, 1837) quod « laus fidei est credere quod11 non videt. » Ergo videtur quod fides informis quæ omnes articulos credit, sit virtus. 3. Præterea. Nihil opponitur vitio, nisi5 virtus aut vitium. Sed infidelitatis vitio opponitur fides informis. Cum ergo fides informis non sit vitium, videtur quod6 sit virtus. 227. ■— SED CONTRA. Fides informis est mortua, ut dicitur Jac., ii7, 26. Sed nihil mortuum habet rationem virtutis. Ergo fides informis non est virtus. 228. —Præterea. « Virtute nullus male utitur», ut dicit Augustinus (lib II De lib. arb., c. 19 ; L. 32, 1268). Sed fide informi aliquis male utitur. Ergo fides informis non est virtus. j ; i i 1 Quæstiuncula III II-II, q. 4, a. 4 ; Ver., q. 14, a. 7 ; Rom., c. 1, 1. 6. . 229. — ULTERIUS. Videtur quod fides formata et in­ formis DIFFERANT SPECIE. 1. Quia, ut dicit Philosophus in8 V Meta., (1.12. —18. 1058a, 25 ; 1. 10 n. 2124 sq.) quæcumque differunt genere, differunt et specie. Sed fides formata et informis differunt genere, quia fides formata est virtus, non autem fides informis. Ergo fides formata et informis differunt specie. 1. Id est Sententiae Prosperi Aquitani quæ sic incipiunt : « Innocentia vera est etc. » (sent. 7 ; L. 45, 1859). ■— 2. Ed. om. « fides » contra βγ$, a « potest esse fides infor­ mis ». — 3. Ed. om. « et habetur in sequenti distinctione ». — 4. Ed. « quæ ». — 5. Ed. ad. « sit ». ■— 6. β ad. « non ». — 7. αβγδ « I ». — 8. Ed. om. « in ». i | i DISTINCTIO XXIII, QUÆST. Ill, ART. I ■· S p* ÿ ; } 743 2. Præterea. Species rei est de forma sua. Sed fidei forma est caritas. Ergo fides informis non est illius speciei cujus est fides formata. 3. Præterea. Ejusdem formæ secundum speciem est idem actus secundum speciem. Sed fidei format® actus est credere in Deum, non autem fidei informis. Ergo fides formata et informis differunt specie. 230. — SED CONTRA. Habitus diversificantur ex actibus et objectis. Sed fides informis et formata non differunt quantum ad objectum proprium fidei, quod est veritas una. Ergo fides • informis et formata non differunt specie. 231. ■— Præterea. Illud quod est extra essentiam rei, non variat speciem ; sicut lumen adveniens aeri in corpore lucenti. Sed caritas est habitus separatus a fide per essentiam. Ergo fides formata caritate non differt specie a fide informi. Solutio I 232. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod in agentibus ordinatis fines agentium secundorum ordi­ nantur ad finem agentis primi sicut totum universum ordinatur ad bonum quod Deus est, ut Philosophus dicit in XI Mela., (λ 10. 1075a ; 12 sq. ; 1. 12, n. 2629 sq.) quasi1 exercitus ad bonum ducis. Et ideo actio primi agentis est et prior et posterior. Prior in movendo2, quia actiones omnium secundorum agen­ tium fundantur super actionem primi agentis, quæ cum sit una, communiter omnes firmans, specificatur ejus effectus in hoc et in illo secundum exigentiam illius ; sicut uno præcepto ducis præcipientis bellum unus accipit gladium, alius parat equum, et sic de aliis. Esi aulem posterior2 utendo aliorum actibus ad finem pro­ prium ; et sic omnes actiones aliorum agentium modificantur per actionem primi agentis. 233. — Cum ergo4 in viribus animæ voluntas habeat locum primi motoris, actus ejus est prior quodammodo actibus alia­ rum virium, inquantum imperat eos secundum intentionem finis ultimi et utitur eis in consecutione ejusdem. Et ideo vires motæ a voluntate, duo ab ea recipiunt. Primo formam aliquam ipsius secundum quod omne movens et agens imprimit suam similitudinem in motis et patientibus ab eo. Hæc autem forma vel est secundum formam ipsius volun1. Ed. « sicut ». — 2. β « modificando ». — 3. Ed. ad. « in ». — 4. β « igitur». 744 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM talis, secundum quod1 omnes vires motæ a voluntate liberta­ tem2 ab ea participant ; vel est secundum habitum perficientem voluntatem qui est caritas ; et sic omnes habitus qui sunt in viribus motis a voluntate caritate3 perfecta, participant for­ mam caritatis. Hæc tamen forma quam a voluntate vires mota· participant est omnibus communis. Unde præter eam habitus qui sunt perfectiones earum, habent speciales4 formas, secun­ dum quod congruit potentiæ quam perficiunt, per compara­ tionem ad actus et objecta5. Secundo recipiunt a voluntate consummationem in fine. Et sic caritas dicitur finis aliarum virtutum, inquantum per eam. fini ultimo conjunguntur. 234. — Quia ergo fides, ut dictum est, est in intellectu secun­ dum quod movetur a voluntate ; ideo per caritatem quæ est perfectio voluntatis, formatur forma communi6 sibi et aliis virtutibus ; tamen præter eam habet formam specialem ex ratione proprii objecti et potentiæ in qua est ; et similiter consumma­ tionem per caritatem recipit. 235. — AD PRIMUM ergo dicendum quod fides præcedit simpliciter caritatem, quia velle quod ad fidem exigitur, sine caritate esse potest ; sed fides formata caritatem sequitur. 236. ■— Ad secundum dicendum quod omnes virtutes conve­ niunt in fine ; unde earum actus non differunt secundum modum illum quem recipiunt ex ordine ad finem — quem modum dat eis caritas — sed secundum modum quem habent ex natura potentiæ et objecto proprio. Et ideo secundum hanc etiam for­ mam distinguitur fides a caritate ; et secundum hanc non for­ matur ab ea. 237. — Ad tertium dicendum quod fides formatur a gratia mediante caritate ; quia inquantum actus fidei est ex caritate, secundum hoc est Deo acceptus. Solutio II 238. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum7 quod virtutis est facere actum perfectum. Actus autem potentiæ motæ ab alia potentia non potest esse perfectus nisi et superior potentia sit perfecta per habitum ut non deficiat in dirigendo vel movendo, et inferior, ut non deficiat in exequendo ; sicut patet in actu concupiscibilis, qui ad hoc quod sit perfectus, 1. β « quam ». — 2. β « libertates ». — 3. Ed. om. « caritate ». — 4. RA. « spiritua­ les ». — 5. RA. « nec comparationem ad actus objecta». — 6. F. « communis ».— 7. β om. « dicendum ». DISTINCTIO XXIII, QUÆST. Ill, ART. I 745 requiritur quod concupiscibilis sit perfecta per habitum temperantiæ et ratio per habitum prudentiæ : quod si desit prudentia in ratione, quantumcumque sit dispositio in concupiscibili ad actum temperantiae, virtutis rationem non habebit, ut dicit Philosophus in VI Eth. (ζ 13. 1143», 15 sq. ; 1. 10 et 11). 239. — Quia ergo credere est actus intellectus, secundum quod est motus a voluntate, ad hoc quod iste actus perfectus sit, oportet quod intellectus sit perfectus per lumen fidei, et volun­ tas sit perfecta per habitum caritatis. Et ideo informis fides non habet actum perfectum et ideo non potest esse virtus. 240. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod Augustinus large accipit nomen virtutis pro quacumque dispositione inclinante ad actum quo bonum agitur. 241. ·— Ad secundum dicendum quod ad hoc quod sit virtus non solum oportet quod homo faciat ea quæ sunt virtutis, ut quod faciat justa vel fortia, sed quod faciat eo modo quo virtuosus facit ; quamvis etiam aliquo modo ex hoc quod facit ea quæ virtutis sunt laudari possit. Hic autem modus, ut1 ex dictis patet, deficit in actu fidei informis ; et ideo non est virtus. 242. ·— Ad tertium dicendum quod etiam dispositio ad virtu­ tem opponitur vitio. Unde non oportet quod fides informis quæ infidelitati opponitur sit virtus. , Solutio III. 243. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod differentia habituum pensanda est ex actibus. Contingit autem aliquos actus dupliciter considerari : vel secundum speciem natu­ ræ, vel secundum speciem moris. Et quandoque conveniunt secundum speciem quantum ad unum dictorum et differunt secundum aliud ; sicut occidere nocentem et innocentem non differunt secundum speciem naturæ, sed secundum speciem moris, quia unum est actus vitii, scilicet homicidii, alterum actus virtutis sive justitiæ ; sed occidere lationem et liberare inno­ centem, sunt actus diversi secundum speciem naturæ et con­ veniunt secundum speciem moris, quia sunt actus justitiæ. 244. — Si ergo actus fidei formatæ et informis considerentur secundum speciem naturæ, sic sunt idem specie, quia speciem naturalem habet actus ex objecto proprio. Si autem considerentur secundum esse moris, tunc differunt 1. Ed. « qui ». 746 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM secundum completum et incompletum in eadem specie ; sicut actus quo quis1 facit justa non ut justus, et qui2 facit justa ut justus. 245. — Et similiter fides formata et informis in specie na­ tures sunt penitus idem ; sed in specie moris differunt, non quasi in diversis speciebus existentes, sed sicut perfectum et im­ perfectum in eadem specie, sicut dispositio et habitus virtutis. 246. — AD PRIMUM ergo dicendum quod virtus est genus fidei secundum esse moris : a quo tamen non penitus fides informis est aliena, sed est sicut imperfectum in illo genere. 247. -— Ad secundum dicendum quod a forma quam habet virtus ex ratione potentiæ et objecti proprii, habet speciem naturæ ; sed speciem moris habet a forma quam habet a potentia movente et dirigente. Et ideo non sequitur quod differant specie, nisi sicut dictum est. 248. ■— Ad tertium dicendum quod, sicut supra dictum est, per illa tria unus numero actus designatur quantum ad diversa. Unde aliquid est in actu fidei formatæ quod non est in actu fidei informis ; non tamen est penitus alius. ARTICULUS II ΙΙ-Π, q. 6, a. 2. 249. - AD QUOD FIDES ACQUISITUS. SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur NON SIT DONUM DeI, SED HABITUS INFORMIS 1. Augustinus enim dicit (lib. XIV De Trin., c. 1, n. 3; L. 42, 1037) quod per scientiam « fides acquiritur, nutritur et defenditur. » Sed nullus habitus acquisitus per scientiam aliquam est donum Dei, quasi habitus infusus. Ergo fides informis non est habitus infusus. 2. Præterea. Rom., x, 17, dicitur quod « fides ex auditu » est ; et Joan., xx, 29, dicitur Thomæ : « Quia vidisti me, credi­ disti » ; et Joan., iv, 16 : « Voca virum tuum·», Glossa et Augus­ tinus dicit (In Joan., tract. 26, η. 2 ; L. 35, 1607) quod nullus credit nisi volens. Ex quibus omnibus habetur quod fides est ex aliquo quod in nobis est. Sed omne tale est habitus acquisitus. Ergo fides est habitus acquisitus. 3. Præterea. Philosophi crediderunt Deum omnipotentem. Sed non habuerunt habitum infusum. Ergo fides non est habitus infusus. 1. F. om. « quis ». — 2. Ed. « quo ». 747 DISTINCTIO XXIII, OUÆST. Ill, ART. II 4. Præterea. Habitus per seipsum est sufficiens ad movendum potentiam in actum. Sed in actum fidei homo fidelis non potest, nisi instruatur. Ergo fides est habitus acquisitus. 5. Præterea. « Dei perfecta sunt opera » Deui., xxxn, 4. Sed fides informis est imperfectum quid. Ergo non est a Deo. 6. Præterea. Actio peccati non dicitur esse a Deo, propter deformitatem quam habet annexam, quæ a Deo non est. Sed ex hoc ipso quod fides informis est, habet quamdam deformi­ tatem. Ergo fides informis non est a Doo. 250. — SED CONTRA. I Cor., xiii, 2 : « Si habuero omnem fidem », dicit Glossa quod « fides quæ est sine caritate, donum Dei est » ; quia etiam in malis sunt multa dona Dei. Ergo fides informis est a Deo infusa. 251. ■— Præterea. Nullus potest in his quæ sunt supra naturam, nisi per aliquid divinitus datum. Sed aliquis habens fidem informem assentit his quæ sunt supra naturam. Ergo oportet quod hoc fiat per aliquid divinitus infusum. 252. -— Præterea. Altiora sunt ea de quibus est fides, quam ea de quibus est prophetia. Sed prophetia non potest esse sine lumine infuso, sicut in bonis similiter in malis. Ergo multo minus fides. 253. — RESPONSIO. Dicendum quod, sicut supra dictum est, habitus ad hoc sunt necessarii, ut potentiæ quæ per naturam non sunt determinatae ad actum perfectum, determinentur per habitum. Contingit autem quandoque quod inferior potentia non est determinata ad illum actum perfectum, sed superior potentia determinatur1 ad ipsum ; sicut concupiscibilis non est deter­ minata ad tenendum medium in delectatione2 ex propria natura, sed ratio determinatur per naturam suam ad [illud3], et ideo habitus temperantiae acquiritur in concupiscibili ex vi superioris potentiæ. 254. ·— Nulla autem potentia secundum naturam suam deter­ minatur ad illa quæ sunt supra naturam rationis nostræ, quo­ rum est fides. Et ideo ad hunc actum indigemus habitu qui non est acquisitus : qui quidem in duobus nos adjuvat: in hoc scilicet quod intellectum facit facilem ad credendum credenda contra duritiem, et discretum ad refutandum non credenda contra errorem. 255. — AD PRIMUM ergo dicendum quod habitus infusus 1. β « determinat eam ». — 2. β « delectationibus ». — 3. αβγδηλ «illum ». 748 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM similis est habitui innato ; quia sicut naturalis habitus datur in creatione, ita infusus in reparatione. Naturalis autem habitus, sicut intellectus principiorum, indiget ut cognitio determinetur per sensum, quo acquisitus non indi­ get ; quia dum acquiritur, per actum1 determinationem recipit. 256. — EI similiter oportet quod fidei habitus determinatio­ nem recipiat ex parte nostra, et quantum ad istam determina­ tionem dicitur fides acquiri per scientiam theologicam2 quæ articulos distinguit ; sicut habitus principiorum dicitur acquiri per sensum quantum ad distinctionem principiorum, non quan­ tum ad lumen quo principia cognoscuntur. 257. -— Ad secundum dicendum quod in fide quatuor conside­ rantur : scilicet ipsum quod credendum est, ratio voluntatem determinans ad credendum, voluntas intellectui3 imperans, et4 intellectus exequens. Et secundum hoc fides quantum ad ejus determinationem et quantum ad ejus actum qui ex5 nobis est, quamvis habitus sit infusus, dicitur esse ex quatuor quæ in nobis sunt. Quia quantum ad ipsum credendum dicitur esse ex auditu, quia determinatio credendorum fit in nobis vel6 per locutionem interiorem qua Deus7 nobis loquitur, vel per8 vocem exteriorem. Quantum vero ad rationem quæ inducit voluntatem ad cre­ dendum, dicitur esse ex visione alicujus quod ostendit Deum esse qui loquitur in eo qui fidem annuntiat. Quantum vero ad imperium voluntatis dicitur fides esse ex voluntate. Quantum autem ad execuiionem intellectus, dicitur esse actus fidei ex intellectu. 258. ■—■ Ad tertium dicendum quod Philosophi, [proprie loquendo9 non10] crediderunt Deum esse11 omnipotentem, sed sciverunt, quia demonstrative illud probaverunt. Quod12 si aliqui sine demonstratione illud crediderunt, non crediderunt illud quasi Deo dicenti hoc, sed alicui signo ex quo illud conjeci urati sunt. 259. — Ad quartum dicendum quod non potest habitus infusus fidei in actum exire, nisi fides determinetur vel a Deo per revelationem vel ab homine per doctrinam. Et simile est de habitu principiorum. 260. — Ad quintum dicendum quod perfectio divinorum operum est ex ipso ; sed quod sit in eis aliqua imperfectio, hoc accidit ex parte recipientis. 1. β ad. «rationis ». — 2. Ed. « theologiæ ». —3. αβ RA. « intellectum» contra γδηλ NVPF. — 4. Ed. om. « et ». — 5. Ed. « in ». — 6. a et ed. om. « vel ». — 7. αγδ ad. « in ». — S. a et ed. om. « per ». — 9. αβγ&ηλ « secundum eloquentiam ». — 10. α,βγ&ηλ om. « non ». — 11. Ed. om. « esse », a « omnipotentem esse ». —12. Ed. « sed ». DISTINCTIO XXIII, QUÆST. Ill, ART. Ill 749 261. —Ad sextum dicendum quod in actu peccati non solum est defectus debitæ circumstantiæ, sed est ibi positio indebitae; et ideo non tantum est imperfectus, sed est etiam malus. Et ideo non dicitur peccatum a Deo esse. 262. — Sed in aclu fidei informis est defectus alicujus quod debet1 esse ; non autem est ibi positio alicujus quod esse non debeat. Et ideo actus ille est imperfectus, non autem malus. Et propter hoc a Deo est actus, non autem defectus. * j. ARTICULUS 111 Quæstiuncula I >· Infra d. 26, 162 ; II-II, q. 5, a. 2 ; q. 18, a. 3, ad 2 ; Ver., q. 14, a. 9, ad 4, 263. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod FIDES INFORMIS NON SIT IN DÆMONIBUS. 1. Visio enim fidei est « in speculo et in ænigmate », ut dicitur I Cor., xiii, 12. Sed ænigmatica et specularis cognitio est in nobis ex hoc quod per sensum naturaliter cognitionem acci­ pimus : quod non est in daemonibus. Ergo in eis non potest esse fides informis. 2. Præterea. Fides informis est donum gratuitum, ut dictum est. Sed post peccatum, angelo non est infusum aliquod donum gratuitum ; ante autem in eis fides non erat, sed visio. Ergo non habent fidem informem. 3. Præterea. Actus fidei2 ex voluntate est. Sed nullus actus dæmonum ex voluntate deliberata procedens bonus est, ut in II lib. d. 7, dictum est. Ergo cum actus fidei informis sit bonus, videtur quod non habeant fidem informem. > 264. — SED CONTRA. Jac., ii3, 19 : « Dæmones credunt et contremiscunt. » 265. ■— Et4 præterea, Rom., i, 17, super illud : « Ex fide in fidem », dicit Glossa : « Fides informis dæmonum est. » Quæstiuncula II II-II, q. 5, a. 3 ; Ver., q. 14, a. 10, ad 10 ; Car., a. 13, ad 6 ; Quodl., vi, a. 4. , 266. — ULTERIUS. Videtur * QUOD IN HÆRETICIS MANEAT FIDES INFORMIS. 1. Ipsi enim credunt Deum trinum et unum et Deum factum 1. β homot. « debet... debeat ». — 2. Ed. « dæmonum ». — 3. αβδγ « i », F. « xi ». — 4. Ed. om. « et ». 1 750 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM hominem. Sed hæc sunt supra naturam. Cum ergo ea quæ sunt supra naturam non possint credi sine habitu fidei infuso, vide­ tur quod in eis maneat fides infusa. 2. Præterea. In scientiis ita est quod qui obliviscitur unum scibilium quæ pertinent ad unam scientiam, adhuc manet habitus quantum ad alia scibilia. Sed fides est habitus articulorum. Ergo si aliquis hæreticus discredit unum articulum, adhuc manet fides in eo quantum ad alium articulum. 3. Præterea. Fides informis est principium timoris servilis qui est in dæmonibus1. Ergo fides informis est in eis. 267. — SED CONTRA. Omnis habitus infusus expellitur per actum contrarium, sicut patet inducendo in aliis. Sed hæreticus habet actum oppositum fidei. Ergo habitus fidei in eo non manet. 268. ■— Præterea. Esset simul fidelis et infidelis : quod est impossibile. Solutio I 269. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod de ratione fidei est quod credens assentiat aliquibus quæ non videt nec secundum se, nec resolvere ea potest ad ea quæ videt, sed inclinatur ad credendum ex aliqua ratione quæ sufficit ad determinandum assensum in illud2 quod creditur, quamvis non sufficiat ad inducendum3 visionem ejus quod creditur. Ratio autem hæc inducens ad credendum potest sumi vel ex aliquo creato, sicut quando per aliquod signum inducimur ad aliquod credendum vel de Deo4 vel de aliis rebus ; vel sumitur ab ipsa veritate increala, sicut credimus aliqua quæ nobis divi­ nitus dicta sunt per ministros. 270. -— Et primo modo dicta fides cogit intellectum ad creden­ dum per hoc quod non apparet aliquid contrarium ; sed secundo modo intellectus non cogitur, sed ex voluntate inclinatur. 271. ■— Et primo modo est fides in dæmonibus, inquantum ex ipsa naturali cognitione simul et ex miraculis quæ vident supra naturam esse multo subtilius quam nos, coguntur ad credendum ea quæ naturalem ipsorum cognitionem excedunt ; non autem secundo modo. 272. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis in intel­ lectu dæmonis non sit obscuritas quæ est in nobis ex sensu, est tamen alia obscuritas per hoc quod non possunt per natura1. Ed. ad. « vel hæreticis ». — 2. Ed. « id. ». — 3. Ed. ad. « ad. ». — 4. β « eo ». . DISTINCTIO XXIII, QUÆST. Ill, ART. HI 751 lem1 cognitionem ad visionem veritatis pertingere, quam credere per aliqua signa compelluntur. 273. — Ad secundum dicendum quod fides quæ est in eis non est habitus infusus, sed ex naturali cognitione procedit. 274. ■— Ad tertium dicendum quod in eis intellectus cogitur ad assentiendum ; unde non omnino ex libera voluntate pro­ cedit. Solutio II 275. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut supra dictum est, fidei habitus infusus in duobus nos adju­ vat, scilicet ut credamus quæ credenda sunt, et ut eis quæ non sunt credenda nullo modo assentiamus. Primum autem homo potest ex ipsa æstimatione sine habitu infuso ; sed secundum, scilicet ut discrete in hæc et non in illa inclinetur, est ex habitu infuso lanium : quæ quidem discretio est secundum quam non credimus omni spiritui, quæ quia in hæretico non est, constat quod habitus fidei in ipso non manet. Et si aliqua credenda credat, hoc est ex ratione humana : si enim habitu fidei ad hæc credenda inclinaretur, contraria fidei refutaret, sicut omnis habitus renititur eis quæ contra illum habitum sunt. 276. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis credant aliquid quod est supra naturam, tamen non credunt illud per habitum infusum quo dirigantur, sed per æsiimationem huma­ nam. 277. ·— Ad secundum dicendum quod habitus scientiæ inclinat ad scibilia per modum rationis2. Ideo potest habens habitum scientiæ aliqua ignorare quæ ad habitum illum pertinent. Sed habitus fidei cum non rationi innitatur, inclinat per mo­ dum naturæ, sicut et habitus moralium virtutum et sicut habitus principiorum ; et ideo quamdiu manet, nihil contra fidem credit. 278. ■—Ad tertium dicendum quod ex illa æstimatione humana etiam causatur in eis timor servilis sicut in dæmonibus. 1. RA « quod possunt per cognitionem naturalem » ; VP. quod possunt per cognitio­ nem supernaturalem ». — 2. Ed. ad. « et ». 752 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS IV Π-ΙΙ, q. 4, a. 4 ; Ver., q. 14, a. 7 ; Hom., c. 1, 1. 6. Quæstiuncula I 279. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod FIDES INFORMIS EVACUETUR CARITATE ADVENIENTE. ’ 1. 1 Cor., xiii, 10 : « Cum venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est », sicut veniente visione evacuabitur fides. Sed fides informis est imperfecta respectu fidei formatæ. Ergo fides informis tollitur adveniente formata. 2. Præterea. Fides informis est principium timoris servilis. Sed adveniente caritate tollitur timor servilis. Ergo et fides informis. 3. Præterea. Gratia adveniens non habet minorem efficaciam in fideli quam in infideli. Sed in infideli totum fidei habitum causal. Ergo et in fideli qui habet fidem formatam. Sed fides formata et informis est ejusdem1 speciei, ut ex dictis patet. Ergo cum duæ formæ unius speciei non possunt esse simul in eodem subjecto, oportet quod adveniente caritate et gratia, fides informis tollatur. i ! ; J 280. ·— SED CONTRA. Dona infusa sunt permanentiora quam acquisita. Sed gratia adveniens non tollit habitus acquisitos. Ergo multo minus tollit habitum infusum fidei. 281. -— Præterea. Nihil corrumpitur nisi a suo contrario. Sed informis non contrariatur gratiæ ; quia habitus boni non sunt contrarii ad invicem, sed solum mali seu malus bono2. Ergo fides informis non tollitur secundum habitum adveniente cari­ tate. Quæstiuncula II 282. — ULTERIUS. Videtur quod etiamsi maneat quan­ tum ad habitum, non manet3 quantum ad actum. 1. Per actum enim fidei informis etsi aliquid fiat quod est bonum, non tamen aliquid bene. Sed per actum fidei formatæ aliquid bene fit. Ergo fides informis non manet quantum ad actum suum adveniente caritate. 2. Præterea. Lumen minus non illuminat præsente majore 1. β ed. « sunt », a et ed. « unius ». — 2. Ed. «bonus malo ». — 3. Ed. « ma­ neat », αγλ « quod non manet ». i DISTINCTIO XXIII, QUÆST. Ill, ART. IV 753 lumine. Sed fides informis est minUs lumen quam caritas. Ergo præsente caritate actus fidei informis non manet. 3. Præterea. Unusquisque virtuosus operatur quanto melius potest, sicut et natura. Sed actus fidei formatæ quam1 virtuosus habens caritatem exercet, est melior actu fidei informis. Ergo in eo actus fidei informis vacat ; sicut ille qui potest aliquid per demonstrationem2 cognoscere, non curat per syllogismum dialecticum illud considerare. 283. ■— SED CONTRA. In moralibus multo minus est aliquid frustra quam in naturalibus, et præcipue quantum ad habitus infusos. Sed habitus sine actu frustra est, cum actus sit finis ejus, sicut et potentiæ. Ergo non est habitus fidei sine actu. 284. ■— Præterea. Actus fidei informis est credere Deo vel Deum. Sed hoc3 manet veniente4 caritate. Ergo actus fidei infor­ mis non evacuatur. Quæstiuncula III 285. — ULTERIUS. Videtur quod fides informis possit fieri fides formata. non 1. Fides enim informis mortua est, ut dicitur Jac., ii5, 26. Sed opus mortuum non vivificatur. Ergo nec fides informis vivificatur6 per formam caritatis. 2. Præterea. Fides est accidens. Sed « accidentia, ut dicit Boetius, (lib. I In Arislot. categor. ; L·. 64, 199) variari non possunt. » Ergo videtur quod illa eadem fides quæ fuit informis, non possit fieri formata. 3. Præterea. Ex duobus accidentibus non fit unum. Sed gratia7 adveniens est unum accidens. Ergo ipsa non format fidem infor­ mem prius, sed novum habitum fidei formatæ causât. 286. ■— SED CONTRA. Natura semper operatur via brevis­ sima. Ergo similiter et gratia. Sed hæc via est magis brevis, ut habitus prius informis formetur quam novus habitus infundatur. Ergo illa fides quæ prius erat informis, formatur8. 287. — Præterea. Habitus infusus plus convenit cum gratia quam potentia naturalis. Sed potentia naturalis imperfecta et informis per gratiam advenientem formatur. Ergo multo fortius habitus fidei informis. 1. Ed. « quem ». — 2. Ed. « per syllogismum demonstrativum ».— 3. Ed. « hæc ».— 4. Ed. « adveniente ». — 5. αβγδ « i ». — 6. F. homot. « ergo nec fides informis vivifi­ catur ».— 7. F. «gratiæ». — 8. Ed. « informatur ». 754 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Solutio I 288 — RESPONSIO. AD PRIMAM QUÆSTIONEM dicendum quod remoto eo quod non pertinet ad speciem rei, non oportet quod substantia rei tollatur ; sicut si ab aere tollatur tenebra, adhuc manet aer. Informitas autem fidei non perlinet ad speciem fidei ; qui a species fidei est per modum quem habet ex natura potentiæ, in qua est sicut in subjecto per relationem ad objectum suum. Dicitur autem formata et informis per relationem ad aliquid extrinsecum, scilicet ad voluntatem, ut dictum est ; sicut aer formatur lumine per oppositionem luminosi corporis. Et ideo patet quod informitas non pertinet ad speciem fidei. Cum ergo caritas adveniens non tollat nisi informitatem a fide, constat quod substantia habitus fidei adhuc manet. 289. ·— AD PRIMUM ergo1 dicendum quod imperfectio quam habet fides respectu visionis est secundum genus cogni­ tionis et ideo pertinet ad speciem fidei ; et propter hoc visio adveniens fidem evacuat. Non autem ita est in proposito, ut dictum est. 290. ■— Ad secundum dicendum quod etiam timor servilis non tollitur quantum ad habitum sed quantum ad servilitatem. 291. ·— Ad tertium dicendum quod gratia in habente fidem non causât alium habitum fidei. Et hoc non est per inefficaciam gratiæ, sed accidit ex parte subjecti quod non potest recipere id quod jam habet. Solutio II 292. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut manet habitus fidei informis sine informitate, ita et actus sine informitate ; quia « habitus est quo quis agit, cum tempus affuerit », ut dicit Augustinus (in lib. De bono conjug., c. 21 ; L. 40, 390). 293. ·— AD PRIMUM ergo2 dicendum quod hoc quod ali­ quis per fidem informem3 faciat bonum, pertinet ad substan­ tiam habitus ; et ideo hoc manet. Sed quod faciat non bene, hoc pertinet ad informitatem ; et ideo non manet. 294. -— Ad secundum dicendum quod lumen fidei informis et caritatis non sunt unius rationis ; et ideo unum non offuscat aliud, sed perficit illud, cum unum sit materiale respectu alterius. 295. ■— Ad tertium dicendum quod actus fidei informis deficit 1. α « igitur ». — 2. α « igitur ». — 3. « informetur ». DISTINCTIO XXIII, EXPOSITIO TEXTUS 755 ab actu fidei formatæ ratione informitatis, et secundum hoc non manet. Solutio III 296. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dicit Philosophus in VI Elh. (ζ 13. 1144», 16; 1. 11, a.) in homine ante completum esse virtutis moralis, existit quædam naturalis inclinatio ad virtutem illam quæ dicitur virtus natu­ ralis ; et hæc eadem virtutis rationem sumit, secundum quod a superiori potentia, scilicet ratione, perfectionem accipit. 297. — Et similiter fides informis præexistit in intellectu ante completum esse virtutis ; sed rationem virtutis accipit ex perfec­ tione superioris potentiæ, scilicet voluntatis. Unde una et eadem fides quæ prius erat informis, postea fit formata. Nec est alia fides quæ advenit ; quia fides formata et informis non diffe­ runt specie, ut ex dictis patet. Duæ autem formæ unius speciei simul esse non possunt, quia formæ diversificantur secundum numerum ex diversitate materiæ vel subjecti. 298. — AD PRIMUM ergo dicendum quod opus mortuum transit et non potest idem numero iterum sumi, et ideo vivificari non potest ; sed habitus informis manet, et ideo potest formari. 299. — Ad secundum dicendum quod accidens non variatur quasi subjectum variationis, sed quia secundum ipsum, subjec­ tum diversimode se habet, quod subjectum variationis est, sicut patet in intensione et remissione caloris. 300. — Ad tertium dicendum quod ex gratia et fide non fit unum accidens ; sed modus caritatis participatur ad perfec­ tionem fidei, sicut modus prudentiæ participatur ad perfec­ tionem virtutis moralis. Et ideo caritas adveniens dicitur for­ mare fidem præexistentem. EXPOSITIO TEXTUS 301. — «Accipitur autem fides etc. » (4) Fides proprie dicitur ex hoc quod aliquis assentil eis quæ non videt. Hoc autem1 con­ tingit dupli' iter. Uno modo secundum quod homo inducitur per rationem humanam. Et sic dicitur fides opinio vehemens. Et adhuc magis extenso nomine omnis certitudo quæ fit per rationem humanam, etiamsi ad visionem inducat, dicitur fides, secundum quod argumentum dicitur2 « rei dubiæ faciens fidem ». 1. β « et hoc ». — 2. Ed. ad. « ratio ». 756 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Dicitur autem et veraciias hominis fides, inquantum est causa quod etiam credat quis de his quæ non videt. Et sic dicit Tullius (lib. I De offic., cap. 8) quod « fides est fundamentum justitiæ », fidem pro fidelitate accipiens. Et ulterius ipsa conscientia secundum quam aliquis hanc veracitatem tenet, dicitur fides. Rom., xiv, 23 : « Omne quod non est ex fide », Glossa : id est ex conscientia. Alio modo secundum quod homo inducitur per rationem divi­ nam. Et sic dicitur fides ipse habitus quo creditur, sive sit for­ matus sive informis, et actus et objectum et sacramentum, inquantum est causa et signum hujus fidei, et quælibet certitudo quæ habetur de divinis, extenso nomine, dicitur fides etiamsi videantur. 302. — « Non sicut corpora1... » (8) Sciendum quod hic2 experimentalem cognitionem quam quis habet de fide sua, sepa­ rat Augustinus a quatuor generibus visionum : scilicet a visio­ ne exteriori per hoc quod dicit : « sicut corpora etc. » ; et α visione imaginationis qua· ex ipsa relinquitur in hoc. quod dicit : « et per ipsorum imaginationem etc. » ; et α visione imaginalivæ quæ ex diversis imaginibus rerum visarum format aliquam rem nunquam visam in hoc quod dicit : « non sicut ea quæ non vide­ mus etc. » ; et α visione intellectuali eorum quæ sunt extra nos per hoc quod dicit3': « nec sicut hominem etc. » 303. — « Quid est fides nisi credere quod non vides ? » (8) Hic definit habitum fidei per actum proprium. 1. a. ad. « etc ». -— 2. Ed. ad. « Augustinus », om. infra. — 3. Ed. » dixit ». DISTINCTIO XXIV Quomodo intelligitur quod scriptum est : « Ut, cum factum fuerit, credatis » 1. — Hic quæritur, si tantum fides de non visis est, quomodo Veritas Apostolis ait (Joan., xiv, 29) : Nunc dico vobis priusquam fiat, ut, cum factum fuerit, credatis ? Ubi innui videtur quod fides illis fuerit de factis et visis. Super quo Augustinus [In Joan, tract., 79, η. 1 ; L. 35, 1837) movet quæstionem et absolvit, ita inquiens : Quid sibi vult : « Ut, cum factum fuerit, credatis ? » Hæc est laus fidei, si quod creditur non videtur. Nam et Thomas cui dictum est (Joan., xx, 29) : « Quia vidisti me, credidisti, » non hoc credidit quod vidit. Cernebat enim et tangebat carnem viventem, quam viderat morientem ; et credebat Deum in carne ipsa latentem. Credebat ergo mente quod non videbat per hoc quod sensibus corporis apparebat. Si vero dicuntur eredi quæ videntur, sicut dicit unusquisque oculis suis cre­ didisse, non ipsa est quæ in nobis ædificatur fides ; sed ex rebus quæ viden­ tur, agitur in nobis, ut ca credantur quæ non videntur. Ex his aperte intelligitur quod proprie fides non apparentium esf ; nec illa est fides in qua Christo ædificamur, qua dicimus usitata locutioninos ea credere quæ videmus. Alibi tamen (Lib. II, Quæst., evangelic., q. 39, n. 1 ; L. 35, 1352) dicil Augustinus fidem esse de rebus præsentibus : quod erit in futuro, cum per speciem Deum præsentem contemplabimur : quæ tamen non proprie dicitur fides, sed veritas : Est, inquit, fides qua creduntur ea quæ non viden­ tur; sed tamen etiam est rerum fides, quando non verbis, sed rebus ipsis præsentibus creditur : quod erit cum per speciem manifestam se contemplan­ dam sanctis præbebit Dei Sapientia. Sed non proprie hæc dicitur fides immo fidei merces, ad quam credendo pervenietur, ut ex fide verborum transeat justus in fidem rerum. Si Petrus habuit fidem passionis, quando vidit HOMINEM ILLUM PATI 2. — Si vero quæritur utrum Petrus fidem passionis habuerit, cum hominem Christum pati oculis cernebat, dicimus eum fidem passionis habuisse, non in eo quod credebat hominem pati, quia hoc videbat, sed in eo quod credebat Deum .esse qui patiebatur. Non enim virtus fidei erat quod credebatur homo pati et mori, quod Judæus cernens credebat ; sed quod credebatur Deus esse qui patiebatur. Unde Augustinus super illum locum psalmi (c. 1, 24) : Respondit ei in via virtutis suæ, (Enar., in ps. ci, serm. 2, n. 7 ; L. 37, 1308) : Laus fidei est, non quia credit hominem illum mortuum, quod et paganus credit ; sed quia credit illum glorificatum et verum Deum. Credit igitur fides Deum mortuum et glorificatum hominem. Non igitur fuit Petro fides credere hominem illum mori, quod oculis cernebat, sed credere Deum esse qui moriebatur. Nec nobis etiam fides in hoc meretur quod credimus hominem 758 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM illuni mortuum, quod et Judæus credit, sed quia credimus hominem Deum mortuum esse1. Si ALIQUA SCIUNTUR QLJE CREDUNTUR 3. — Post hocquæri solet, cum fides sit de non apparentibus et non visis, utrum sit etiam de incognitis tantum. Si enim de incognitis tantum est, de his videtur tantum esse quæ ignorantur. Sed sciendum est quod cum visio alia sit interior, alia exterior, non est lides de subjectis exteriori visioni ; est tamen de his quæ visu interiori utcumque capiuntur. Et quædam utique hic2 sic capiuntur, ut intelligantur, etsi non ut in futuro ; quædam autem non, quia cum fides sit ex auditu nonmodo exteriori, sed interiori, non potest esse de eo quod omnino ignoratur, quia3 ipsa ad sensum corporis non pertinet, ut ait4 Augus­ tinus (XIII De Trin., c. 2, n. 5 ; L·. 42, 1016) dicens : Quamvis ex auditu fides in nobis sit, non tamen ad eum sensum corporis pertinet qui dicitur auditus, quia non est sonus ; nec ad ullum sensum corporis, quoniam cordis est res ista, non corporis. Quædam ergo fide creduntur quæ intelli­ guntur naturali ratione ; quædam vero quæ non intelliguntur. Unde Propheta (Is., vii, 9) : Nisi credideritis, non intelligetis* : quod Augustinus [Enar., in ps. cxvm, 73, serm. 18, n. 3 ; L. 37, 1552) aperte distinguit : Alia sunt, inquit, quæ nisi intelligamus, non credimus ; alia, quæ nisi credamus, non intelligemus. Nemo tamen potest credere in Deum nisi aliquid intelligat, cum fides sit ex auditu prædicationis. Idem in lib. De Trin., (IX, c. 1, n. 1 ; L. 42, 961) : Certa fides utcumque inchoat cognitionem ; cognitio vero certa non perficitur nisi post hanc vitam. Ambrosius quoque ait [Serm. 10 in ps. cxvm, n. 31, L. 15, 1342) : Ubi fides, non statim cognitio ; ubi cognitio est.6, fides præcedit. Ex his apparet aliqua credi quæ non intelliguntur vel sciuntur, nisi prius credantur; quatdam vero intelligi aliquando, etiam antequam cre­ dantur. Nec tamen sic intelliguntur modo, ut in futuro sciantur ; et nunc etiam per fidem qua mundantur corda, amplius intelliguntur, quia, nisi per fidem diligatur Deus, non mundatur cor ad eum sciendum. Unde Augustinus (VIII De Trin., c. v, n. 6 ; L. 42, 951) : Quid est Deum scire, nisi mente eum conspicere, jirmeque percipere ? Sed et prius quam valeamus perspicere et percipere Deum sicut percipitur a mundis cordibus, nisi per fidem diligatur, non poterit cor mundari, ut ad eum videndum sit aptum. Ecce hic aperte habes quia non potest sciri Deus, nisi prius diligendo credatur. Supra (3) autem dictum est quod nemo potest credere in Deum, nisi aliquid intelligat7. Unde colligitur non posse sciri et intelligi credenda quædam, nisi prius credantur ; et quædam non credi, nisi prius intelligantur ; et ipsa per fidem amplius intelligi. Nec ea quæ prius creduntur quam intelligantur, penitus ignorantur, cum fides sit ex auditu. Ignorantur tamen ex parte, quia non sciuntur. Creditur ergo quod ignoratur, sed non penitus ; sicut etiam amatur quod ignoratur. Unde Augustinus (ubi supra) : Sciri aliquid et non diligi potest ; diligi vero quod nescitur*, quæro utrum possit. Si non potest, nemo diligit Deum antequam sciat. Ubi autem sunt illa tria, spes8, fides, caritas, nisi 1. Quar. om. « esse ». — 2. Quar. om. « hic ». -—3. Quar. « quæ ». — 4. Quar. « ut Augustinus tradit dicens ». — 5; Quar. « nisi credideris, non intelleges ». — 6. Quar om. « est »■ — 7. Quar. « intelligatur ». — 8. F. «nesci». — 9. F. «spes, fides et. caritas ». » y distinctio Λ \ i xxiv, art. i 759 . . in animo credente quod nondum scit, et sperante et amante quod credit ? Amatur ergo et quod ignoratur, sed tamen creditur. DIVISIO TEXTUS 4. — « Hic quæritur si fides tantum de non visis est. » (1) Postquam determinavit Magister de fide secundum suam substantiam, hic déterminai de ea in comparatione ad suum objectum. Et introducitur pars ista1 occasione definitionis fidei ab Apostolo datæ, qua fidem « argumentum non appa­ rentium » dicit. Dividitur autem pars hæc in duas. In prima inquirit utrum fides sit de non visis ; in secunda utrum sit de incognitis, ibi : « Post hoc2 quæri solet etc. » (3) Circa primum duo facit. Primo ostendit fidem, proprie loquendo, de non visis esse. Secundo removet quamdam instantiam quæ fieri posset, ibi : « Si vero quæritur utrum Petrus etc.3 » (2) Hic tria quæruntur. Primo, quid sit objectum fidei. Secundo, qualiter se habeat ad nostram cognitionem. Tertio, de merito et laude fidei. ARTICULUS I Quæstiuncula I II-II, q. 1, a. 1, ; Ver., q. 14, a. 8 ; De Spe, a, 1. 5. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD VERITAS INCREATA NON SIT OBJECTUM FIDEI. 1. Fides enim est de his quæ sub Symbolo continentur, quod est collectio credendorum. Sed in Symbolo continentur quæ­ dam quæ ad creaturam pertinent, sicut passio et hujusmodi. Ergo objectum fidei non est veritas increata. 2. Præterea. Fides, ut Augustinus dicit (L. 40, 1304), per sanciam Scripturam instruitur. Sed in ea multa de creaturis continentur. Ergo fidei objeclum non est tantum veritas increata. 3. Præterea. Fides a prophetica revelatione initium sumpsit. Sed prophetia est de rebus creatis, cum contineat differentias temporis quibus creatura subjacet. Ergo et fides. 1. α ad. « ex ». — 2. Ed. « hæc ». — 3. Ed. om. « etc. ». 760 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 4. Præterea. Forma universalis non est principium operandi, quia est a motu remota. Unde ratio universalis quæ est forma­ rum universalium non movet, sicut patet per Philosophum in III De anima (γ 11. 434a, 19-20 ; 1. 16, n. 846). Sed veritas prima est magis a materia et motu remota quam aliqua forma universalis. Cum ergo fides sit operativus habitus quodammodo, quia per dilectionem operatur, ut dicitur Galat., v, 6, videtur quod objectum fidei non possit esse veritas prima. o. Præterea. Virtutes theologicæ, ut supra dictum est, ordi­ nant nos in finem. Sed finis noster non tantum est Deus, sed etiam gloria creata. Ergo et fides etiam circa veritatem creatam est1. 6. ·— SED CONTRA est quod dicit Dionysius, 7 cap. De dio. nom., (n. 4 ; G. 3, 871 ; 1. 5, p. 538) quod «divina fides esi circa simplicem ei semper exislenlem veritatem. » Hoc autem est veritas increata. Ergo objectum fidei est verum increatum. 7. ■— Præterea. Ab eodem res denominatur a quo recipit speciem. Sed habitus speciem recipiunt ab objecto. Cum ergo fides dicatur a Deo theologica virtus, videtur quod objec­ tum proprium ejus est veritas increata. Quæstiuncula II 7 S. d. 41, Expos. textus ; II-II, q. 1, a. 2 ; Ver., q. 14, a. 8, ad 5 et 12 ; a. 12. 8. ■— ULTERIUS. Videtur quod fides non sit circa VERUM COMPLEXUM. ' 1. Quia, ut dictum est, objectum fidei est simplex veritas. Sed in simplici non cadit aliqua complexio. Ergo non est circa verum complexum. 2. Præterea. Fidei succedit visio. Sed visio patriæ erit de incomplexo. Ergo et fides. 3. Præterea. Fides formatur caritate. Sed caritas habet pro objecto bonum incomplexum. Ergo et fides verum incomplexum. 4. Præterea. Sicut dicit Philosophus in III De anima (y 5. 430b, 1 ; 1. 11, n. 751), in compositione intellectuum2 cadit tempus. Sed de substantia fidei non3 videtur esse tempus ; alioquin nullus fuisset tempore nativitatis Christi fidelis, nisi qui credidisset eum tunc nasci. Ergo fides non est circa verum complexum. 5. — Præterea. Fides eadem est semper. Sed enuntiabilia 1. α om. « Ergo et fides etiam circa veritatem creatam est ». — 2. F. «intellectum ». — 3. RA. om. « non ». DISTINCTIO XXIV, ART. I 761 non manent eadem, quia nos credimus Christum natum quem patres crediderunt nasciturum. Ergo fides non est enuntiabilium. 9. ■— SED CONTRA. Fides est media inter opinionem et scientiam. Sed tam scientia quam opinio est enuntiabilium. Ergo et fides. 10. ·— Præterea. Per fidem differt fidelis ab infideli. Non autem differt per incomplexum sed per complexum1, quia Judæus credit adventum Christi sicut et nos ; sed in hoc distinguimur, quia nos credimus eum venisse quem ipsi expectant venturum. Ergo fides est de complexis. Quæstiuncula III II-II, q. 1, a. 3. 11. — ULTERIUS. Videtur quod fidei possit subesse FALSUM. 1. Omne enim verum contingens potest esse falsum. Sed fidei subest aliquod verum contingens, sicut2 passio Christi, quia fuit voluntaria et ex libero arbitrio tam Christi quam Judieorum dependens. Ergo fidei potest subesse falsum. 2. Præterea. Simus3 in tempore ante Christi passionem, postquam credidit Abraham passionem Christi futuram, cons­ tat4 quod possibile fuit tunc Deo alio modo genus humanum liberare : quod si fuisset, fides Abrahæ falsificata fuisset. Ergo fidei potest subesse falsum. 3. Præterea. Spei potest subesse falsum, quia aliquis sperat se habiturum vitam æternam qui nunquam habebit ; et simi­ liter caritati, quia aliquis promittit aliquid ex caritate quod non faciet, sicut de Apostolo patet I Cor.5, i. Ergo ei fidei5. 4. Præterea. Latria per fidem dirigitur. Sed in actu latriæ aliquis potest errare, sicut qui credit esse7 hostiam consecratam quæ non est consecrata et eam adorat. Ergo et fidei potest subesse falsum. 12. ■— SED CONTRA. Fides est certior quam scientia, ut supra dictum est. Sed scientiæ non subest falsum. Ergo mullo minus fidei. 13. 1— Præterea. Per nullam virtutem producitur actus malus, quia bonus usus potentiæ est actus virtutis, ut Augustinus 1. F. om. per honiot. « sed per complexum ». — 2. Ed. « scilicet ». — 3. αβγδίζβικ habent verbum quoddam ante « in tempore », contra ed. ; c « sumus » ; β « simus », sed corrigit in « scimus » ; δ ad. in marg. « posito supple. ». — 4. β ad. « autem ». — 5. Forsan Bom., xv, 24-28. — 6. α ad. « potest subesse falsum ». — 7. α om. < esse ». 762 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM dicit (De lib. arb., lib. II, c. 19, n. !)0 ; L. 32, 1268). Sed opinari falsum est malus usus intellectus. Ergo cum fides sit virtus, non contingit fidei subesse falsum. Solutio I 14. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod in objecto alicujus potentiæ contingit1 tria considerare : scilicet id quod est formale in objecto et id quod est materiale et id quod est accidentale ; sicut patet in objecto visus, quia formale in ipso est lumen quod facit colorem actu visibilem, materiale vero ipse color qui est potentia visibilis, accidentale vero, sicut quantitas et alia hujusmodi quæ colorem concomitantur2. Et quia unumquodque agit secundum quod est in actu et per formam suam, objectum autem est activum in virtutibus passi­ vis, ideo ratio objecti ad quam proportionatur potentia passiva, est id quod est formale in objecto. Et secundum hoc diversificantur potentiæ et habitus, qui ex ratione objecti speciem reci­ piunt. 15. — Et hæc tria est invenire in objecto fidei. Cum enim fides non assentiat alicui nisi propter veritatem primam credi­ bilem, non habet quod sit actu credibile nisi ex veritate prima, sicut color est visibilis ex luce. Et ideo veritas prima est formale in objecto fidei et a qua est tota ratio objecti. Quidquid autem esi illud quod de Deo creditur, sicut est passum esse vel si quid3 hujusmodi, hoc est materiale in objecto fidei. Ea autem quæ ex istis credibilibus consequuntur, sunt quasi accidentaliai. Et ideo concedendum est quod objectum fidei, proprie loquendo, est veritas prima. 16. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod passio et alia hujus­ modi quæ continentur in Symbolo, se habent materialiter ad objectum fidei. 17. — Ad secundum dicendum quod in sacra Scriptura ins­ truitur fides quantum ad essentialia fidei, sicut sunt quæ de Deo in ipsa dicuntur, el quantum ad accidentalia, sicut sunt gesta patrum et alia hujusmodi quæ ad fidem pertinent, inquan­ tum divinitus sunt inspirata et dicta. 18. — Ad tertium dicendum quod prophetia et fides quamvis sint5 de eodem, sicut de passione Christi, non tamen secundum6 1. est».— 2. Ed.« comitantur». —3. κ et ed. « vel aliquid », contra αβγδθι. k. Ed. « accidentaliter ».------- 5. Ed. « sunt ». — 6. ad om. « secundum », t et Pelster « sunt ». DISTINCTIO XXIV, ART. I ·> 763 idem ; quia fides respicit formaliier passionem ex parte ilia qua subest aliquid æternum. scilicet inquantum Deus est passus, hoc autem quod est temporale respicit materialiter; sed prophetia e contrario. 19. ■— Ad quartum dicendum quod formae universales non movent secundum quod in sua universalitate considerantur, sed secundum quod applicantur ad aliquid particulare. Et similiter veritas prima movet ad operandum, inquantum appli­ catur ad hunc vel ad1 illum, sicut dum consideratur quod est finis ad quem iste vel ille pervenire potest. 20. -— Vel dicendum quod formæ universales non sunt sub­ sistentes in rerum natura ; et ideo ad operationem se habere non possunt2 neque sicut principium neque sicut terminus. Et ideo non est similis ratio de Deo, qui3 in seipso subsistit4. 21. ■— Ad quintum dicendum quod beatitudo creata consistit in operatione nostra ad Deum. Operatio autem ex objecto cognos­ citur. Unde principaliter est fides de ipso Deo et secundario de beatitudine creata. Solutio II » 22. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut Augustinus dicit, (De Prædest. sanctor., c. 2, n. 5 ; L. 44, 963) credere esi cum assensione cogitare. Assentire autem non potest aliquis nisi ei quod verum est. Veritas autem non consis­ tit nisi in complexione vel intellectuum vel vocum. Ets ideo fidei objectum oportet quod sit verum complexum. Et hoc patet per hoc quod Quidam philosophi illam opera­ tionem intellectus qua componit et dividit, appellaverunt fidem. 23. — Unde Illi qui dixerunt quod fidei objectum est incomplexum, propriam vocem ignoraverunt. Quod enim dicitur credo incarnationem, non potest intelligi in formando6 concep­ tionem incarnationis, quia sic quilibet qui intelligit quid signi­ ficatur per nomen, crederet incarnationem. Unde sensus est : Credo incarnationem esse vel fuisse. Patet ergo quod fidei inquan­ tum est fides, convenit circa verum complexum esse. 24. — Convenit etiam sibi ex ipsa ratione objecti proprii, quod est veritas prima, de qua non potest sciri quod est, ut intellectus7 in ejus cognitione formatione utatur, sed cognoscitur quia est : quod fit per intellectum componentem et dividentem. 1. α om. « ad ».— 2. αγδθικ « et ideo ad operationem se habere non possunt ad ac­ tionem », sed δ expungit : « ad operationem », β om. « ad actionem » quod forsan prius exstabat in margine ut alia lectio; ed. «ad operationem vel ad actionem se habere non possunt ». — 3. β « quia ». — 4. α « consistit ». — o. Ed. om. « et ». — 6. δ « in­ formando de conceptione», RA. Pelster « informando ». ·— 7. F. « intellectum ». 764 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 25. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis prima veritas sit simplex secundum rem, tamen in ea inve­ niuntur multa secundum rationem, prout intellectus diversas conceptiones veras1 de ipso2 format. Et secundum hoc etiam illas conceptiones diversas potest componere et dividere et enuntiationem de Deo formare. 26. — Ad secundum dicendum quod operatio intellectus componentis et dividentis resolvitur ad operationem ejus qua respicit aliquod incomplexum ; quia quod quid3 est, est princi­ pium demonstrandi an est simpliciter et quia est hoc4. Et ideo etiam illud quod fidei succedit, in quo fides consummabitur, erit visio incomplexi. 27. — Ad tertium dicendum quod objectum caritatis est bonum quod, secundum Philosophum in VI Meta., (e 4. 1027b, 2<> ; 1. 4, n. 1230) est in rebus. Objectum autem fidei est verum, quod completur per operationem animæ. Et quia compositio et divisio quæ est in enuntiabilibus, non est nisi per animam ; ideo complexum est objectum fidei, quamvis incomplexum sit objectum caritatis. 28. *— Ad quartum dicendum quod tempus determinatum est de his quæ accidentaliter se habent ad fidem, sicut etiam se habet5 accidentaliter ad prædicatum et subjectum, quæ com­ ponit et dividit intellectus. Ea autem quæ se habent accidentaliter ad fidem, non sunt de necessitate salutis, nisi postquam determinata sunt per prædicationem et doctrinam. 29. ·— Ad quintum dicendum quod sustinentium fidem esse circa verum complexum. Quidam dixerunt quod est idem enuntiabile quod secundum tria tempora variatur : quod in I libro, 42 d., (a. 5, c.) improbatum est. Et propter hoc Alii dixerunt quod articuli fidei non sunt idem quantum ad essentiam, sed quantum ad utilitatem : quod etiam non bene dictum est, quia sic fides non esset eadem simpliciter sed secundum quid. 30. ■— Et ideo dicendum est quod in ipso articulo quod6 est objectum fidei complexum, est aliquid materiale scilicet ipsa passio, et aliquid formale scilicet res divina, et aliquid accidentale scilicet ipsum tempus. Unde fides variatur quantum ad accidens, non quantum ad essentiam7. 1. Ed. om. « veras ». — 2. Ed. « ipsa », contra αβθικ. — 3. ιό ni. unum « est », Pelster ■ quia quidquid est principium demonstrandi an, est simpliciter... ! » — 4. Ed. om. « hoc ». — 5. αβγ « habent ». — 6. Ed. « qui ». — 7. Ed. « Unde fides variatur non quantum ad essentiam, sed quantum ad accidens ». DISTINCTIO XXIV, ART. II 765 Solutio III 31. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod fides nnititur veritati primæ. Unde cum illa sit infallibilis, fidei non potest subesse falsum. i 32. - - AD PRIMUM ergo dicendum quod contingens non potest esse objectum fidei nisi secundum quod stat sub divina præscientia ; et secundum hoc habet necessitatem consequentiae, et sic cadit sub fide. Unde sicul præscientia non potest falli, ita1 nec fides. 33. — Ad secundum dicendum quod post tempus Abrahæ Deus poterat2 alio modo genus humanum liberare quam per passionem Christi, loquendo de potentia absoluta, sed non secundum quod consideratur in ordine ad præscientiam. Non enim poterat Deus ut aliquid præscitum ab eo sit, et postmodum non fiat, sicut non potest falli vel mutari. Et sic fides Abrahæ fuerat de passione Christi, secundum quod stat sub divina præ­ scientia3. 34. — Ad tertium dicendum quod spes non tendit in beatitudinem nisi ex suppositione meritorum ; alias esset praesumptio et non spes. Unde si deficientibus meritis iste ad beatitudinem non pervenit ut speravit, spes non decipitur4. Ei similiter nec caritas decipitur quia semper vult illud5 quod Deo placitum est. Unde si aliquis postea comperiat aliquid6 non esse Deo placitum quod prius placitum aestimabat, aestima­ tio humana fallitur, non caritas. 35. ■— Ad quartum dicendum quod fides non est de hac hostia7 rite consecrata. Sed quod hæc hostia sit rite consecrata, hoc est humanæ aestimationis. Et ex hac parte potest accidere error in latria. ARTICULUS II Quæstiuncula I II-II, q. 1, a. 4 ; Ver., q. 14, a. 9 ; Hebr., c. 11, 1. 1. 36. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod FIDES SIT DE VISIS. ’ 1. I Cor., xiii, 12 : « Videmus nunc per speculum in aenigmate », et loquitur ibi de fide ; ideo fides est visio. Ergo credita sunt visa. 1. α · sic ». — 2. RANF. « potuit », VP. « potest ». — 3. Ed. « subsistit divinæ præscientiæ ». — 4. Θ et Pelster ad. « Sed si starent merita et non obtineretur vita ætcrna sperata tunc subesset falsum ». — 5. Ed. « id ». — 6. Ed. om. « aliquid ». — 7. Ed. et Pelster ad. « nisi ». 766 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 2. Præterea. Lumen fidei se habet ad articulos sicut lumen naturale ad principia naturaliter cognita. Sed lumen naturale facit videre principia perse nota. Ergo et lumen fidei facit videre articulos. 3. Præterea. Intelligere videre est. Sed oportet eum qui audit intelligere quæ dicuntur, ad hoc quod credat. Ergo fides quæ ex auditu est, de visis est. 4. Præterea. Prophetia visionis causa est. Sed fides et pro­ phetia in idem concurrunt, ut supra dictum est. Ergo fides de visis est. 5. Præterea. Illud1 quod est materiale in objecto fidei, est res creata, ut dictum est. Sed res illa creata visui humano subjacet etiam sensibili, sicut passio. Ergo cum fides sit de toto objecto suo, fides de visis erit. 37. — SED CONTRA. Hebr., xi, 1 : « Fides esi argumentum non apparentium. » Ergo non est de visis. 38. ·— Præterea. « Deum nemo vidit unquam. » Joan., i, 18. Sed fides proprie est de Deo. Ergo fides est de non visis2. 39. — Præterea. Fides gignit spem. Glossa Mat., i. Sed spes est de non visis. Rom., vm, 24. Ergo et fides. Quæstiuncula II I-II, q. 67, a. 3 ; II-II, q. 1, a. 5 ; Ver., q. 14, a. 9 ; Hebr., c. 11, 1. 1. 40. ■— ULTERIUS. Videtur quod fides possit esse de scitis. 1. Deum3 esse est creditum. Sed hoc est scitum, quia demons­ trative est probatum. Ergo fides est de scitis. 2. Præterea. Unum de generantibus scientiam est doctrina. Sed fides, quantum ad distinctionem credendorum, est per doctrinam, quia « fides ex auditu » est. Rom., x, 17. Ergo fides est de scitis. 3. Præterea. Omne illud ad quod habetur ratio probans, est [scitum1.] Sed ad ea quæ sunt fidei, potest haberi ratio pro­ bans. I Pelr., in, 15 : « Parali semper ad reddendum rationem de ea quæ in nobis est fide et spe >». Et Commentator supra i De divin, nom. dicit quod « ratio est prior auctoritate ». Et Richardus de sancto Victore dicit (in I De Trinit., c. 4 ; L. 196, 892) quod « ad nullam veritatem probandam deficit ratio. » Ergo fides est de scitis. 4. Præterea. Omnis5 probatio convincens intellectum ad 1. Ed. « id ». — 2. βδ om. hoc argumentum, sed habent infra. — 3. Θ « quia Deum », ed. « Deum enim ». — 4. αβγδθικ, RA. Pelster « creditum ». — 5. α om. « omnis ». f ' :· I*. I ■ I . f > . . * I jv DISTINCTIO XXIV. ART. π 767 assentiendum, facit scientiam. Sed ad assentiendum his qua· sunt fidei, convincitur. intellectus per miracula, sicut supra dictum est de daemonibus. Ergo fides est de scitis. 41. — SED CONTRA. Scientia ex intellectu principiorum causatur. Sed de his quae fides credit non possumus habere intellectum fide manente, scilicet in statu viæ. Ergo fides non potest esse de scitis. 42. ·— Præterea. Scientia est effectus rationis. Sed ea de quibus est fides sunt supra rationem. Ergo de his quæ sunt fidei non potest esse scientia1. Quæstiuncula III £.1 ' I, q, 12, a. 13, ad 3 ; II-II, q. 1, a. 5, ad 1· j i ■ : ! ( "* 43. — ULTERIUS. Videtur QUOD EA DE QUIBUS EST ’ 1. Quia secundum Gregorium, (Hom. 26 in Evang., n. 8; L. 76, 1202) «.apparentia non habent fidem, sed agnitionem ». Sed ea quæ non habent agnitionem sunt ignota. Ergo ea quæ fidem habent ignota sunt. 2. Præterea. I Cor., n, 9 : « Oculus non vidit et auris non audivit et in cor hominis non ascendit quæ præparavit Deus dili­ gentibus se. » Sed quæcumque cognoscuntur in cor ascendunt. Ergo fides quæ est de praedictis, de ignotis est. 3. Præterea. Omnis nostra cognitio ortum habet a sensu, secundum Philosophos. Sed ea quæ cadunt sub fide nullo modo possunt reduci ad cognitionem sensibilem. Ergo de eis non est cognitio aliqua. 4. Præterea. Omne quod cognoscitur est præsens aliquo modo cognoscenti. Sed fides, ut dicit Augustinus, !Ep. 147 ad Paulin., c. 2 ; L. 33, 599) est de absentibus. Ergo ea quæ sunt fidei sunt ignota. FIDES, SINT IGNOTA. > j 44. — SED CONTRA. Omnis habitus in potentia cognitiva existens facit cognoscere suum objectum. Sed fides est in poten­ tia cognitiva existens sicut in subjecto, ut prius (d. 23, 171) dictum est. Ergo ea quæ sunt fidei aliquo modo cognoscuntur. 45. -— Præterea. Infidelitas est ignorantia, ut patet I Tim., i, 13 : « Misericordiam consecutus sum, quia ignorans feci in I i 1. /33 et ed. ad. « Præterea. « Deurn nemo vidit unquam. » Joan. I. Sed fides proprie de Deo est. Ergo de non visis est etc. » ; sed jam habetur hoc argumentum in quæstiun. cula præcedenti, et ad rem. * 768 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM incredulitate mea. » Ergo fides est cognitio, et ita credita sunt cognita. Solutio I 46. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod visio, proprie loquendo, est actus sensus visus. Sed propter nobilitatem istius sensus translatum est nomen visionis ad actus aliarum potentiarum cognitivarum secundum similitudinem ad sensum visus. 47. Potest ergo attendi similitudo quantum ad genus cognitionis lanium. Et sic largo modo et1 improprie omnis cognitio visio dicetur ; et secundum hoc2 fides est de visis utcumque, sicut3 Magister dicit, non quidem visu exteriori, sed interiori. 48. — Potest etiam ulterius attendi hæc similitudo non solum quantum ad genus cognitionis, sed etiam quantum ad modum cognoscendi. Modus autem quo sensus visus4 videt, est inquantum species visibilis facti5 in actu per lumen formatur in ’ visu. Unde transferendo nomen visionis ad intellectum, proprie intelligendo videmus, quando per lumen intellectuale ipsa forma intellectualis fit in intellectu nostro ; sive illud lumen sit naturale, sicut cum intelligimus quidditatem hominis aut aliquid hujus­ modi ; sive sit supernaturale, sicut quo Deum in patria videbi­ mus. 49. — Et ulterius videri per intellectum dicuntur illa complexa quorum cognitio ex prædicta visione consurgit ; sicut per lumen naturale videmus principia prima quæ cognoscimus statim ut terminos cognoscimus6 ; sive per lumen supernaturale, sicut est visio prophetiæ. 50. ■— Et ulterius etiam ea quæ in ista principia resolvere possumus per rationem dicuntur videri, sicut ea quæ scimus demonstrative probata. 51. — Et secundum hoc patet quod fides non potest esse de visis, quia forma illa intelligibilis quæ principaliter est objectum fidei, scilicet7 Deus, formationem intellectus nostri subterfugit et non est ei pervius in statu viæ, ut Augustinus dicit (Ep. 92 et 147 ; L. 33, 318 sq. ; 596 sq.). Nec iterum ea quæ sunt fidei, ad principia visa reducere demonstrando possumus. 52. — AD PRIMUM ergo dicendum quod visio ibi large acci­ pitur secundum primum modum. 53. — Ad secundum dicendum quod termini principiorum 1. Ed. om. « et ».— 2. δ “ et sic ».— 3. β « ut », a ail. « etiam ».— 4. F. om. « visus ». — 5. Ed. om. « facti ». — 6. Ed. om. « cognoscimus ». — 7. Ed. « idest ». DISTINCTIO XXIV, ART. II 769 naturaliter notorum sunt comprehensibiles nostro intellectui ; ideo cognitio quæ consurgit de illis principiis, est visio. Sed non est ita de terminis articulorum. Unde in futuro, quando Deus per essentiam videbitur, articuli erunt ita per se noti et visi, sicut modo principia demonstrationis. 54. —Ad tertium dicendum quod fidem1 præcedit intellectus, quo intelligimus quid significatur per nomen et non quo intelligimus quid sit res ipsa ; quia nomina ex effectibus Deo2 impo­ nuntur. 55. — Ad quartum dicendum quod prophetia respicit tempo­ rale quasi proprium objectum quod intellectu comprehendi potest ; et ideo prophetia est visio. 56. — Ad quintum dicendum quod de eo quod est materiale in objecto fidei, scilicet incarnatio, non est fides, nisi secundum quod stat sub illo formali ; sicut visus non est de colore nisi secundum quod stat sub lumine. Et sic non cadit sub visu corpo­ rali, nec intellectuali. . Solutio II 57. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod fides, ut dictum est, comparatur ad aliquid dupliciter, scilicet per se et per acccidens. Et quod per se pertinet ad fidem, pertinet ad eam semper et ubique ; ideo quod pertinet ad fidem ratione hujus vel illius, non est fidei per se, sed per accidens. 58. — Sic3 ergo quod simpliciter humanum intellectum excedit ad Deum pertinens, nobis divinitus revelatum ad fidem per se pertinet. 59. — Quod autem excedit intellectum hujus vel illius et non omnis hominis, non per se, sed per accidens ad fidem pertinet. 60. — Ea autem quæ omnem intellectum humanum excedunt non possunt per demonstrationem probari, quia demonstratio in intellectu principiorum fundatur ; et ideo hujusmodi non possunt esse scita. 61. ■— Sed quædam quæ sunt præcedentia ad fidem, quorum non est fides nisi per accidens, inquantum scilicet excedunt intellectum hujus4 hominis et non hominis simpliciter, possunt demonstrari et sciri, sicut hoc quod est Deum esse : quod quidem est creditum quantum ad eum cujus intellectus ad demonstra­ tionem non attingit ; quia fides, quantum in se est, ad omnia quæ fidem concomitantur vel sequuntur vel præcedunt suffi­ cienter inclinat. 1. Θ Pelster « fidei », F. om. « fidem ». — 2. Ed. om. « Deo ». — 3. F. om. «■ sic ». — 4. Ed. «illius». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - III. — 26 770 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Et per hoc patet solutio AD PRIMUM. 62. — Ad secundum dicendum quod fides determinatur per auditum doctrinæ proponentis quid1 tenendum sit, sed non probantis propositum. Et ideo scientiam talis doctrina non facit. 63. — Ad tertium dicendum quod ratio humana præcedit auctoritatem humanam et ratio divina præcedit auctoritatem divinam cui fides innititur. Unde fides nostra ila se habet ad rationem divinam qua Deus cognoscit, sicul se habet fides illius qui supponit2 principia subalternatæ scientiæ a scientia subal­ ternante quæ per propriam rationem illa probavit. Unde Apostolus non monet rationem humanam inducere ad probandum fidem, sed3 divinam, ut quid Deus dixit4 ; humanam aulem ad defendendum, ut per eam ostendatur quod ea quæ fides supponit5 non sunt impossibilia ; non autem ita quod suffi­ cienter per rationem humanam ea quæ sunt fidei probari pos­ sunt6. Et ideo verbum Richardi intelligendum est de probatione non sufficienti, sed aliquo modo persuadenti. 64. — Ad quartum dicendum quod argumenta quæ cogunt ad fidem, sicut miracula, non probant fidem per se, sed pro­ bant veritatem annuntiantis fidem. Et ideo de his quæ fidei sunt scientiam non faciunt. Solutio III 65. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod ad perfectam rationem cognitionis intellectivæ tria requiruntur. Primo quod id quod cognoscitur, intellectui proponatur ; secundo quod intellectus illis7 adhæreat ; tertio quod ea videat. 66. — Ea ergo quae fidei sunt, intellectui proponuntur non quidem in seipsis, sed quibusdam verbis quæ ad eorum ex­ pressionem non sufficiunt, et quibusdam similitudinibus ab eorum repræsentatione deficientibus ; et ideo8 dicuntur cognosci « in speculo et in aenigmate. » Et propter hoc non videntur, pro­ prie loquendo, sed tamen intellectus assentit eis. Et propter hoc imperfecte cognoscuntur, nec omnino ignorantur. 67. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Gregorius loquitur de agnitione perfecta quæ visionem includit. 68. — Ad secundum dicendum quod in cor ascendit quod 1. Ed. ad. « evitandum sit et quid ». — 2. F. « ponit ». — 3. Pelster contra αβγ^ΐθικ < L ed. « scilicet ». — 4. VP. « ut ostendatur quod Deus dixit », Pelster ad. in notula : « Sed videtur addendum esse cognoscatur, vel tale quid. ». — 5. Ed. « præsupponit ». — G. Ed. « possint ». — 7. α « his ». — 8. RA. om. « ideo », Θ om. « et ». DISTINCTIO XXIV, ART. Ill 771 per operationem cordis formari potest ; et hoc est1 quod videtur. Et per istum modum quæ præparavit Deus diligentibus se, in cor hominis non ascendunt. 69. ■— Ad tertium dicendum quod cognitio fidei ortum habet a sensu, inquantum significationes nominum quæ proponun­ tur, a sensibilibus cognovit2. Sed hæc3 deficiunt a representatione ejus circa quod est fides proprie. Ideo fides non habet cogni­ tionem perfectam. 70. — Ad quartum dicendum quod illud proprie dicitur prae­ sens cujus essentia intellectui vel sensui praesentatur. Et ideo4 quia hoc facit visionem, ideo dicit Augustinus quod videntur præsenlia sed creduntur absentia. Et propter hoc etiam fides similatur5 auditui, quia de absentibus est, sicut auditu cognos­ cimus quæ, cum sint absentia, nobis recitantur. ARTICULUS III Quæstiuncula I II-II, q. 2, a. 3 ; I Cg., c. 5 ; III, c. 118,152 ; Ver., q. 14, a. 10 ; Expos. Symboli ; In Boet, de Trin., q. 3, a. 1. 71. ■ AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON SIT NECESSARIUM QUOD HOMO CREDAT ALIQUID CUJUS NON HABET6 SCIENTIAM NEQUE VISIONEM, JSUFER NATURALEM RATIONEM EXISTENS. 1. Nulli enim rei perfecte providetur nisi sibi conferantur ea per quæ potest in finem suum devenire. Sed naturae humanae sufficienter in sui7 creatione divina providentia providit. Ergo ei tribuit ea per quæ possit in finem suum tendere. Et ita videtur quod ratio naturalis sufficienter hominem in finem ordinet8; et ita non oportet quod aliqua supra rationem credat. 2. Præterea. L'ltimus finis nostræ vitæ est Deus, inquantum est summum bonum. Sed aliquid esse summum bonum, est pro­ batum per rationem naturalem. Ergo non oportuit aliquid aliud credere supra rationem naturalem ad ordinationem hominis in finem. 3. Præterea. Sapientia divina in infinitum nostram rationem excedit. Ergo infinita sunt in sapientia Dei quæ rationem nostram excedunt. Sed non de omnibus illis possumus habere 1. RA. om. « est ». — 2. RANVP. Pelster : « in quantum significationes nominum quæ proponuntur a sensibus, cognovit », contra αβγδεζι. — 3. Pelster « hoc », sed sine dubio legendum esi « hæc ». — 4. Ed. om. « ideo ». -— 5. Ed. « assimilalur ». — 6. α « habeat ». — 7. Ed. « sua ». — 8. α « ordinat ». 772 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM cognitionem. Ergo pari ratione nec de aliquibus quæ supra rationem sunt, quia de similibus est idem judicium. 72. — SED CONTRA. Ubi est altior vita debet esse altior operatio vitæ. Sed vita gratiæ est altior quam vita naturæ. Ergo et cognitio gratiæ debet excedere cognitionem naturæ, cum cognitio sit operatio vitæ. 73. —Præterea. .« Fides est substantia rerum sperandarum», Hebr., xi, 1. Sed ea quæ speramus sunt supra rationem, quia « oculus non vidit nec auris audivit nec in cor hominis ascendit quæ præparavit Deus iis qui diligunt illum. » I Cor., u, 9. Ergo et fides debet esse de his quæ sunt supra rationem. Quæstiuncula II II-II, q. 2, a. 9 ; III, q. 7, a. 3, ad. 2 ; Ver,. q. 14, a. 3 ; Pol., q. 6, a. 9 ; Hebr., c. 11, 1. 1. 74. — ULTERIUS. Videtur quod credere his quæ non VIDEMUS, NON SIT LAUDABILE NEQUE MERITORIUM. 1. Quia i.: qui cito credit levis est corde», ut dicitur Eccli., xix, 4. Sed qui credit his quæ nullo modo videt, nimis cito credit. Ergo magis est vituperandus quam laudandus. 2. Præterea. Abnegare rationem quæ est nobilissimum eorum quæ in nobis sunt, est vituperabile. Sed qui credit ea quæ non sunt rationi consona, rationem abnegat. Ergo est vituperabilis. 3. Præterea. Discretio est illa quæ facit omne opus hominis laudabile. Sed cum omnis nostra discretio sit per rationem, in his quæ præter rationem sunt, non habemus aliquid quo discer­ namus. Ergo hoc credere non est laudabile, quia ita potest aliquis credere falsis sicut veris. 75. — SED CONTRA est quod dicitur Joan., xx, 29 : « Beati qui non viderunt et crediderunt. » 76. — Præterea. Omnis actus virtutis est laudabilis et meri­ torius, quantum in se est. Sed credere quæ non videntur, est actus fidei quæ virtus est. Ergo est laudabile et meritorium. Quæstiuncula III II-II, q. 2, a. 10 ; q. 55, a. 5, ad 3 ; I Cg., c. 8. 77. — ULTERIUS. Videtur quod ratio humana dimi­ nuat MERITUM FIDEI. 1. Ratio enim sufficienter probans totaliter meritum fidei DISTINCTIO XXIV, ART. Ill 773 evacuaret ; quia, ut dicit Gregorius : (Hom. 26, in Evang., n. 1 ; L. 76, 1197) « Fides non habet meritum cui humana ratio præbet experimentum. » Ergo ratio aliqualiter persuadens meritum fidei diminuit. 2. Præterea. Illud quod inducit ad corruptionem fidei, dimi' nuit meritum fidei. Sed ratiocinationes1 et disputationes indu­ cunt corruptionem fidei, ut dicit Averroes in III2 Phys., (in prologo) ex hoc quod homo audit alia et ex hoc minus adhae­ ret illis3 quæ consuevit audire, et dubitare incipit. Ergo videtur quod ratio humana meritum fidei diminuat. 3. Præterea. Opus quod pure propter Deum fit magis est meritorium quam quando cum hoc fine admiscetur aliquid aliud temporale. Ergo pari ratione humana ratio fidei admixta meri­ tum fidei diminuit. 78. — SED CONTRA. Per rationes humanas fides elucidatur. Sed elucidantibus vita æterna promittitur, ut patet Eccli., xxiv, 31 : « Qui elucidant me, vitam æternam habebunt » : quod non esset, si per elucidationem meritum fidei diminueretur. Ergo videtur quod ratio humana meritum fidei non diminuit. 79. — Præterea. Quanto virtus est magis propinqua fini, tanto est magis meritoria. Sed finis fidei, est intelligentia veritatis ad quam homo propinquat per rationes humanas. Ergo ratio humana fidei meritum non diminuit, sed auget. Solutio I 80. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod in fide sunt quædam quæ sunt supra rationem humanam simpliciter, de quibus essentialiter est fides ; et quædam quæ sunt supra rationem humanam alicujus, quamvis non supra rationem cujuslibet hominis. Et ad uraque fuit nectssarium dari fidem. 81. — Quia enim homini Deus providit finem qui est supra naturam hominis, scilicet plenam participationem suæ beatitudinis ; oportet autem eum qui in finem tendit, si libero arbitrio agat, cognoscere finem ex cujus consideratione dirigitur in his quæ sunt ad finem ; ideo oportuit ut homo alicujus rei cogni­ tionem haberet quæ rationem naturalem4 ejus excedit : quæ quidem cognitio homini per gratiam fidei datur. 82. — Sicut autem est in gratia perficiente allectum quod præsupponit naturam, quia eam perficit ; ita et fidei subster­ nitur naturalis cognitio quam fides præsupponit et ratio pro1. Ed. « rationes ». — 2. αβγό « iv ». — 3. Ed. « his ». — 4. Ed. « naturalem cogni­ tionem ». 774 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM bare potest ; sicut Deum esse et Deum esse unum, incorporeum, intelligentem et alia hujusmodi. Et ad hoc etiam sufficienter fides inclinat, ut qui rationem ad hoc habere non potest, fide eis assentiat : quod quidem necessarium fit propter quinque, ut dicit Rabbi Moyses (in prima parte, c. 30). 83. ■— Primo, propter altitudinem materiæ secundum eleva­ tionem a sensibus, quibus vita nostra connutritur. Unde non est facile sensum et imaginationem deserere : quod tamen est necessarium in cognitione divinorum et spiritualium, ut Boetius dicit (lib. De Trinit., c. 2; L. 64, 1250; q. 6, a. 1). 84. — Secundo, quia quamvis intellectus hominis naturaliter sit ordinatus ad divina cognoscenda, non tamen potest in actum exire per seipsum. Et quia non cuilibet potest adesse doctor paratus, ideo Deus lumen fidei providit quod mentem ad hujusmodi elevet. 85. — Tertio, quia ad cognitionem divinorum per viam ratio­ nis multa præexiguntur, cum fere tota philosophia ad cogni­ tionem divinorum ordinetur : quæ quidem non possunt nisi pauci cognoscere. Et ideo oportuit fidem esse ut omnes aliquam cognitionem de divinis haberent. 86. ■— Quarto, quia quidam naturaliter sunt hebetes et tamen cognitionem divinorum indigent qua in vita dirigantur. 87. ■— Quinto, quia homines occupantur circa necessaria vita? et retrahuntur a consideratione divinorum diligenti. 88. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod finis humanae vitæ est cognitio Dei etiam secundum Philosophos (X Eth., K Ί. 1177a, 19 sq. ; 1. 10 c.) qui ponunt felicitatem ultimam in actu sapientiæ secundum cognitionem nobilissimi intelligibilis. Cognitio autem Dei quædam excedit nostram naturam, sicut visio quæ est per essentiam. Et ad istum finem non potuit suffi­ cienter nobis provideri per nostra naturalia. Et ideo necessaria fuit fides eorum quæ essentialiter ad fidem pertinent. 89. — Alia autem cognitio Dei est commensurata nostræ naturæ, scilicet per rationem naturalem. Sed quia hæc habetur in ultimo humanæ vitæ, cum sit finis, et oportet humanam vitam regulari ex cognitione Dei, sicut ea quæ sunt ad finem ex cognitione finis, ideo etiam per naturam hominis non potuit sufficienter provideri quantum etiam ad hanc cognitionem Dei. Unde2 oportuit quod per fidem a principio cognita fierent, ad quæ ratio nondum poterat pervenire ; et hoc quantum ad ea quæ ad fidem3 præexiguntur. 90. ■— Ad secundum dicendum quod bonum ut dicit Diony1. βδ ed. « ergo ». —· 2. a « non ». — 3. F. « finem ». 775 !■ DISTINCTIO XXIV, ART. ni P ' f sius (cap. 4, De div. nom., G. 3,694 ; lect. 1, p. 331) est difïusivum sui1. Unde ubi cognoscitur alia ratio diffusionis, cognoscitur alia ratio bonitatis. Per rationem ergo naturalem potest cognosci summum bonum secundum quod diffundit se communicatione naturali, non autem secundum quod diffundit se communicatione supernaturali. Et secundum hanc rationem summum bonum est finis nostræ vitæ : de quo oportet haberi fidem, cum ratio in illud non possit. 91. — Ad tertium dicendum quod ea quæ sunt ad finem, debent proportionari fini. Unde cum finis humanæ vitæ ultimus sit supra facultatem2 naturæ et per consequens rationis -— quæ ratio3 ex his quæ sunt ad finem, de fine conjectat — oportet quod etiam ea1 quæ sunt ordinata ad finem illum, supra facultatem huma­ næ naturæ sint et supra rationem. Et ita non omnia quæ in divina sapientia supra rationem sunt ad fidem pertinent, sed solum cognitio finis supernaturalis et eorum quibus in finem illum supernaturaliter ordinamur. f' ✓· V φ ' ■ Wv 3· 3 -1'· . y r) ' Solutio II 92. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut Philosophus dicit, I Eth., (a 12. 1101», 12 sq.; 1. 18) laus proprie secundum respectum ad alterum quod dignius est attenditur; sicut videmus quod actus concupiscibilis laudatur inquantum ordinate se habet ad rationem ; actus vero rationis inquantum ordinate se habet ad intellectum quo dirigitur ; et actus etiam supremarum potentiarum secundum quod convenienter se habent ad finem. Et propter hoc illa quæ sunt optima, non laudantur, sed hono­ rantur. Et quia « virtus est dispositio perfecti5 ad optimum», ut dicitur in VII Phys., 3. 216b, 23; 1. 5, n. 6) ideo proprie virtutis actus laudabilis est. 93. — Nostra autem naturalis cognitio se habet ad divinam sicut ad superiorem. Et ideo cum ratio nostra divinæ consentit, actus laudabilis est, sicut cum irascibilis rationi subditur. Et ideo credere veritati primæ in his quæ non videntur, laudabile est et6 meritorium et opus virtutis. 94. — AD PRIMUM ergo dicendum quod credere homini absque ratione probabili est nimis cito credere ; quia cognitio unius hominis non est naturaliter ordinata ad cognitionem alte1. αγδ om. « sui ». —2. α ad. « humanæ ». — 3. ayô om. « ratio ». — 4. Ed. « illa ». — 5. α « perfecta ». — 6. Ed. ad. « opus ». Γ 776 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM rius, ut per ipsam reguletur. Sed hoc modo est ordinata ad veri­ tatem primam. 95. — Ad secundum dicendum quod homo dum credit, ratio­ nem non abnegat quasi contra eam faciens ; sed eam transcendit altiori dirigenti innixus, scilicet veritati primæ ; quia ea quæ fidei sunt, etsi supra rationem sint, tamen non sunt contra rationem. Ea autem quæ supra hominem1 sunt quærere, non est vitu­ perabile sed laudabile ; quia homo debet se ad divina erigere quantumcumque potest, ut dicit Philosophus, X Elh., (« 7. 1177», 2G sq. ; 1. 11, b.). 96. — Ad tertium dicendum quod discretionem credendorum habet homo per lumen fidei, sicut discretionem spirituum per aliquam gratiam gratis datam. Unde homo lumen fidei habens non consentit his quæ contra fidem sunt, nisi inclinationem fidei derelinquat ex sua culpa. Solutio III I 97. ■— AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod quan­ titas meriti ex duobus potest attendi : scilicet ex parte operis et ex parte operantis Opus quidem oportet quod2· sit virtuosum. Et quia virtus est circa difficile et bonum, oportet quod habeat difficultatem et bonitatem quantum in se est. Et ideo quod addit ad alterum eorum addit ad meritum, quantum est ex parte operis. 98. — Ex parte vero operantis requiritur voluntas. Unde quanto magis quis voluntarie3 facit, tanto magis meretur. Et semper quantitas meriti attenditur secundum radicem caritatis. Hæc autem quantitas est quasi formale respectu alterius. Unde se­ cundum eam certius est judicium de quantitate meriti. 99. — Ratio ergo4 naturalis dupliciter5 potest induci in his quæ fidei sunt : vel cum fide6, vel contra fidem. Ratio autem inducta contra fidem addit ad7 difficultatem actus quantum in se est. Unde manente eadem voluntate credendi, magis meretur qui credit3 ad quod videt multas rationes natu­ rales in contrarium, quam qui eas non videt ; sicut qui cum tentatur vehementius de luxuria, si resistat9 æquali voluntate, magis10 meretur. 100. — Ratio autem quæ secundum fidem inducitur non facit 1. α « rationem ». — 2. Ed. « ut ». — 3. F. « voluntate ». — 4. ay « autem ». — 5. α duplex ». — 6. β « vel pro fide », ed. « vel cum ratio inducitur secundum fidem ». — 7. Ed. om. « ad ». — 8. α ad. « illud ». — 9. Ed. « resistit ». — 10. Ed. « plus ». DISTINCTIO XXIV, EXPOSITIO TEXTUS 777 videri illud1 quod creditur, et ideo difficultatem operis, quantum in se est, non minuit2 ; sed quantum in se est, facit voluntatem magis promptam ad credendum, et ex parte ista potest augere3 meritum fidei, sicut habitus virtutis qui inclinat ad actum in se difficilem, quem4 facilem reddit operanti. 101. — Unde patet quod tam causa rationalis5 pro fide inducta, quam contra fidem, quantum in se est, meritum fidei auget, quamvis possit etiam diminuere utrumque ex defectu credentis. 102. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ratio praebens experimentum sufficienter fidei facit visionem ; et ideo difficul­ tatem credendi evacuat. Sed talis ratio de his quæ per se ad fidem pertinent, non potest haberi. 103. ·— Ad secundum dicendum quod ex disputationibus corrumpitur fides in eo qui fidem firmam non habet, ex culpa ipsius. 104. — Ad tertium dicendum quod ratio humana adducta non facit ut homo non6 pure propter Deum credat, quia ea remota7 nihilominus crederet ; unde quantum in se est, non diminuit meritum fidei8 nisi ex culpa credentis. EXPOSITIO TEXTUS 105. — « Quæ non proprie dicitur fides, sed veritas. » (1) Contra. Hic dividit fidem contra veritatem. Ergo fides veritatem non habet. EtB dicendum quod hic accipit veritatem manifestam quæ succedit fidei. 106. — « Ex fide verborum etc.10 » (2) Contra. Nunc etiam non credimus tantum verbis ; quia cum apud diversas gentes sint diversa verba, esset diversa fides. Et dicendum quod non dicitur esse fides verborum ut eorum in quæ credatur ; sed quia ea quæ credenda sunt nobis per verba proponuntur, insufficienter nobis res creditas ostendentia. 107. ■— « Cum fides sit ex auditu etc. » (3) Contra. Auditus interior a visu non differt. Et11 dicendum quod utrumque dicitur in intellectu per simili­ tudinem. Unde proprie de illis rebus intellectus visio habetur quarum formæ se ei offerunt sed auditus de illis quæ non videt. 1. Ed. « id ». — 2. Ed. « diminuit ». — 3. α « augeri ». — 4. α « quam ». — 5. ay « voluntas », β « ratio ». — 6. β om. «non». — 7. Ed. « qua remota ». — 8. Ed. om. «fidei ». — 9. Ed. om. « et ». — 10. Ed. om. « etc ». — 11. Ed. om. « et ». 778 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 108. — « Alia sunt quæ non intelligimus etc.1 » (3) Sicut prin­ cipia naturaliter cognita. 109. ■— « Alia quæ non credimus2 etc. » (3) sicut ea qua^ supra rationem sunt. Et accipit hic credere communiter pro omni assensu. (3) 110. — « Nisi aliquid intelligat » scilicet quid3 significatur per nomen. 1. F. « quæ nisi intelligamus non credimus ». — 2. F. « quæ nisi credamus, non intelligemus ». — 3. Ed. « quod ». DISTINCTIO XXV De fide antiquorum 1. ·— Prædictis adjiciendum est de sufficientia fidei ad salutem. Illis enim qui præcesserunt adventum Christi et qui sequuntur, videtur profecisse fides secundum temporis processum, sicut profecit cognitio. Fides quippe magna dicitur cognitione et articulorum quantitate, vel constantia et devotione. Est autem quædam fidei mensura sine qua nunquam potuit esse salus. Unde Apostolus (Hebr., xi, 6) : Oportet accedentem credere quia est, et quod remunerator est sperantium in se. . 2. — Sed quæritur utrum hoc credere ante adventum vel ante legem ad salutem suffecerit. Nam tempore gratiæ constat certissime hoc non sufficere. Oportet enim universa credi quæ in Symbolis1 continentur. Sed nec ante adventum nec ante Legem videtur hoc suffecisse, quia sine fide Mediatoris nullum hominem vel ante vel post fuisse salvum, Sancto­ rum auctoritates contestantur. Unde Augustinus Ad Optatum (Epist. cxc, c. 2, n. 5 et 6 ; L. 33 858) : Illa fides sana est, qua credimus nullum hominem sive majoris sive parvulæ ætatis liberari a contagione2 mortis et obligatione peccati quod prima nativi­ tate contraxit, nisi per « unum mediatorem Dei et hominum Christum Jesum » (7 Tim., n, 5), cujus hominis ejusdemque Dei saluberrima fide etiam illi justi sunt salvi facti qui priusquam veniret in carnem, credide­ runt in carne venturum. Eadem enim fides est et illorum et nostra... Proinde cum omnes justi sive ante incarnationem, sive post, nec vixerint5 nec vivant nisi ex fide incarnationis Christi, profecto quod scriptum est (Act., iv, 12) : « Non est aliud nomen sub cælo in quo oporteat salvari nos », ex illo tempore valet ad salvandum genus humanum ex quo in Adam vitiatum -est (ibid., n. 8). Idem (lib. De corrept. et grat., c. 7, n. 11 ; L. 44, 923) : Nemo liberatur a damnatione quæ facta est per Adam, hisi per fidem Jesu Christi. Idem (lib. II De nuptiis et concup., c. 11, n. 24 ; L. 44, 450) : Eadem fides Mediatoris quæ nos salvat, salvos justos faciebat antiquos, pusillos cum magnis, quia sicut credimus Christum in carne venisse, ita illi venturum ; et sicut nos mortuum, ita illi moriturum ; et sicut nos resurrexisse, ita illi resurrectu um ; et nos et illi ad judicium vivorum et mortuorum venturum. Gregorius Super Ezechielem, (lib. II, hom. 5, n. 2 ; L. 76, 985) : « Et qui præibant et qui sequebantur clamabant, dicentes : Hosanna, filio Dei, etc.* » (Marc., xi, 9) : Quia omnes electi qui in Judæa esse potuerunt, sive qui nunc in Ecclesia sunt, in MediatoremDei et hominum crediderunt et credunt5. His aliisque pluribus testimoniis perspicue docetur, nulli unquam salu­ tem esse factam nisi per fidem Mediatoris. Oportet ergo accedentem credere quæ supra dixit Apostolus, sed non sufficit. De fide simplicium 3. — Quid ergo dicetur de illis simplicibus quibus non erat revelatum mysterium Incarnationis, qui pie credebant quod eis traditum fuit ? 1. Ed. « symbolo ». —2. Quar. « contagio ». ·—■ 3. Ed. « viverint ».— 4. F. «Ho­ sanna, Benedictus etc ». — 5. Ed. om. « et credunt ». 780 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Dici potest nullum fuisse justum vel salvum, cui non esset facta revela­ tio vel distincta vel velata, vel1 in aperto vel in mysterio. Distincta, ut Abrahæ et Moysi aliisque majoribus, qui distinctionem articulorum fidei habebant ; velata, ut simplicibus, quibus revelatum erat ea esse credenda quæ credebant illi majores et docebant ; sed eorum distinctionem apertam non habebant. Sicut et in Ecclesia aliqui minus capaces sunt qui articulos Symboli distinguere et assignare non valent ; omnia tamen credunt qua· in symbolo continentur; credunt enim quæ ignorant, habentes fidem velatam in mysterio ; ita et tunc minus capaces ex revelatione sibi facta majoribus credendo inhærebant, quibus fidem suam quasi committebant. Unde Job (i, 14) : Boves arabant, et asinæ pascebantur juxta eos. Simplices et minores sunt asinæ pascentes juxta boves, quia humilitate majoribus adhærendo, in mysterio credebant quæ et illi in mysterio docebant, qualis forte fuit vidua Sareptana. (Ill Reg., xvn, 10 sq.). Quæ ante adventum credere de Mediatore SUFFICIEBAT 4. — Sed quæritur, cum sine fide Mediatoris antiquis non fuerit salus sicut nec modernis, utrum oportuerit illos credere omnia illa de Mediatore quæ nunc credimus. Quibusdam videtur quod suffecerit illis quatuor tantum credere, scilicet nativitatem, mortem, resurrectionem et adventum ad judicium : quod ex praunissis verbis Augustini colligunt, ubi ista quatuor posuit. Aliis autem videtur, habita fide Trinitatis, id de mysterio Incar­ nationis fidei suffecisse, ut crederetur Dei Filius nasciturus de homine et judicaturus ; qui de Joanne Baptista documentum hujus rei assumunt, qui de morte Christi et descensu ad inferos in Evangelio dubitasse vide­ tur, secundum expositionem Gregorii, (Lib. i in Ezech., hom. 1, n. 5 : L. 76, 788 ; et Homil. 6 in Evang., n. 1 ; L. 76, 1096) quando inter­ rogavit per discipulos (Luc., vu, 20) : «Tu es qui venturus es, an alium expectamus » ? quasi diceret2 : Es tu per leipsum descensurus ad infer­ num ? an alium ad hæc sacramenta missurus es ? . Quidam tamen dicunt eum non dubitasse de ignorantia, sed de pietate; id est, dubitare se ostendisse, non quia ignoraverit, sed pietatis affectu compassum esse Christo, et ejus humilitatem admirando insinuasse. De fide Cornelii 5. — Solet etiam quæri de Cornelio, utrum fidem Incarnationis habuerit, cum dictum est ei per Angelum (Act., x, 31) : Acceptæ sunt eleemosyna; tuæ, et exauditæ sunt orationes tuæ. Si enim fidem Incarnationis non habe­ bat, tunc ergo sine fide Incarnationis erat ei justitia, quia de illo scriptum est (Act., n, 22) quod justus erat et timens Deum. Si vero Incarnationis fidem habebat, ad quid ergo missus est ad eum Petrus ? Sane dici potest eum, sicut fidem unitatis, ita et Incarnationis habuisse Dei revelatione ; sed incarnatum jam esse Dei Filium ignorasse. Et ideo missus est ad eum Petrus, ut jam natum Dei Filium et annuntiaret et sacramentum regenerationis ei conferret. Habebat igitur fidem Incarna­ tionis, sed an facta an futura esset, non noverat ; et ita per fidem venit ad opera et per opera amplius est solidatus in fide. Per fidem enim, ut ait Gregorius, (Lib. II in Ezech., hom. 7, n. 9; L. 76, 1018) venitur ad opera. Cornelius etiam per fidem venit ad opera. Deum enim unum cre1. Quar. om. « vel ». —■ 2. Quar. om. « diceret ». DISTINCTIO XXV, DIVISIO TEXTUS 781 débat, sed Filium ejus nesciebat incarnatum. Per fidem placuerunt Deo opera ejus : sine fide enim impossibile est placere Deo. (Hebr. xvi, 6). Augustinus vero dicit (in c. 7 De præd. Sanet., n. 12 ; L. 44, 970), Cornelio dictum esse per Angelum (Act., x, 31) : « Acceptæ sunt eleemosynæ tuæ et orationes tuæ », antequam in Christum crederet ; nec tamen sine aliqua fide donabat et orabat. Nam quomodo invocabat in quem non credebat ? Sed si posset sine fide Christi esse salus, non ad eum mitteretur architectus Ecclesise Petrus. Attende quod ait, sine fide Christi non posse esse salutem, et tamen Cornelium exauditum, antequam crederet in Christum : quod ita potest intelligi,scilicet antequam sciret Christum incarnatum, in quem credebat in mysterio. De ægUALITATE FIDEI, SPEI, CARITATIS ET OPERIS 6. — Illud etiam non est praetermittendum, quod fides, spes, caritas et operatio, secundum aliquid æqualia sunt in præsenti. Unde Gregorius (Lib. II in Ezechiel., hom. 10, n. 17 ; L. 76, 1068) : Fidem, spem, caritatem atque operationem, dum in hac vita vivimus, æquales sibi esse apud nos invenimus, quia quantum credimus, tantum amamus ; et quantum amamus, tantum de spe præsumimus. Quisque enim fidelis tantum credit quantum sperat et amat, et tantum operatur quantum credit et amat et sperat. Sed tamen major fide et spe caritas dicitur, quia, cum ad Dei speciem pervenitur, spes et fides transit, sed caritas permanet ; et quia caritas mater est omnium virtutum. (Hieron., ep. 82 ad Theophil., n. 11 ; L. 22, 742) quæ non ideo post fidem et spem ponitur, quod ex eis oriatur, sed quia post illa remanebit aucta : Caritas enim nunquam excidit, I Cor., xili, 83. Præmissa autem æqualitas proprie secundum interiorum1 actuum intensionem consideranda est. 7. — Huic vero quod hic et superius dictum est, scilicet quod caritas non est ex fide et spe sed e converso, videtur obviare quod ait Apostolus (ITim.,i, 5) : Finis præcepti est caritas de corde puro et conscientia bona et fi.de non ficta progrediens : quod exponens Augustinus (Lib. I de doctr. christ., c. 40, n. 44 ; L. 34, 36 et Enchir., c. 121, n. 32 ; L. 40, 288) cor accipit pro intellectu et conscientiam pro spe : Qualis, inquit, caritas est « finis præcepti » procedens « de corde puro », id est de puro intellectu, ut nihil nisi Deus diligatur; « et conscientia », id est de spe bona ; α et fide non ficta», id est simulata. Non igitur caritas fidem vel spem, sed fides et spes caritatem præcedere videntur. Hoc ergo ea ratione traditum intellige, non quod fides et spes causa vel tempore caritat em omnium bonorum matrem præcedant; sed quia caritas sine illis in aliquo esse non potest, sed illæ sine caritate possunt esse, quamvis non sit pia fides vel spes sine caritate. Ideo igitur ex fide et spe procedere dicitur caritas, quia nulli provenit sine istis. DIVISIO TEXTUS 8. — « Prædictis adjiciendum est. etc. » (1) Postquam determinavit Magister de fide quantum ad suam essentiam quæ per definitionem cognoscitur, et de objecto fidei ; hic determinat de ipsa per comparationem ad habentem 1. F. om. «interiorum ». 782 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ratione quantitatis, secundum quam crescit in habente fidem. Dividitur autem hæc pars in duas. In prima determinat de fide prout comparatur ad credentes secundum quantitatem quam habet ex numero credibilium ; in secunda secundum quantitatem quam habet ex intensione habitus, ibi : « Illud etiam non est prætermittendum etc.1. » (6) Circa primum tria facit. Primo ostendit quod fides sufficiens ad salutem, se extendit ad cognitionem Divinitatis2 ; secundo quod se extendit ad cognitionem Redemptoris, ibi : « Sed quæ­ ritur utrum hoc credere etc.1. » (2) Tertio ostendit ad quos arti­ culos Redemptoris fides se extendit, ibi : « Sed quæritur, cum sine fide mediatoris, etc.1. » (4) « Sed quæritur, utrum hoc credere etc.1. » (2) Hic duo facit. Primo ostendit propositum. Secundo removet quamdam quæs­ tionem ex dictis, ibi : « Quid ergo dicetur etc.1. » (3) « Sed quæritur, cum sine fide etc.1. » (4) Hic etiam duo facit. Primo ostendit propositum. Secundo movet quæstionem, ibi : « Solet etiam quæri etc1. » (5) « Illud etiam non est prætermittendum etc.1. » (6) Hic ostendit quod fides secundum quantitatem quam habet ex intensione habitus, æquatur spei, caritati et operationi. Et circa hoc duo facit. Primo ostendit propositum. Secundo solvit dubitationem ibi : « Huic vero quod hic3 etc.1. » (7) Hic est duplex quæstio. Prima de definitione articulorum. Secunda de explicita eorum cognitione. QUÆSTIO I DE DEFINITIONE ARTICULORUM Circa primum quæruntur duo. Primo, de articulo secundum se. Secundo, de distinctione articulorum ab4 invicem. 1. F. om. « etc ». — 2. α « veritatis », ed. « Deitatis ». — 3. αβγά « hic vero quod hic », RA. « hic vero quod hæc etc ». — 4. Ed. « ad DISTINCTIO XXV; QUÆST. I, ART. 783 ARTICULUS I Quæstiuncula I Infra, 42 ; 11-11, q. a, a. 6 ; I Cor., c. 15, 1. 1. 9. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Et PONITUR1 DEFINITIO Richardi de Sancto Victore2 quæ talis est : « Articulus est indivisibilis veritas de Deo, arctans nos ad credendum. » Videtur AUTEM QUOD SIT3 INCOMPETENS. 1. Quia indivisibilis veritas est veritas incomplexi. Sed fides est de complexis, ut supra dictum est. Ergo articulus fidei non est « indivisibilis veritas. » 2. Praeterea. Inter articulos fidei ponuntur aliqua quæ non pertinent ad Deum nisi4 sicut ad causam, sicut carnis resurrectio5. Sed hoc non sufficit ad hoc quod dicatur veritas esse de Deo, quia sic omnis veritas a Deo est, non tamen omnis veritas ad articulum fidei pertinet. Ergo videtur quod inconvenienter dicatur « veritas6 de Deo. » 3. Praeterea. Arctatio necessitatem importat. Sed fides voluntaria est, quia « nullus credit nisi volens », ut dicit Augusti­ nus {In Joan., tract. 26,η. 2 ; L. 35, 1607). Ergo male dicit quod est « arctans ad credendum ». 4. [Item7.] Ponitur alia definitio Isidori8 : « Articulus est perceptio divinae veritatis tendens in ipsam. » Contra. Ipsa9 perceptio divinæ veritatis est etiam per ratio­ nem naturalem, sicut quod scimus Deum esse ; et tamen de hoc non est articulus. Ergo male definit articulum. 5. Item. Objicitur de definitione Hugonis de Sancto Victore10 : « Articulus est natura cum gratia. » Quia articulus est res credita. Sed natura cum gratia est cre­ dens. Ergo, cum credens non sit creditum, articulus male defi­ nitur. 1. Ed. « exponitur ». — 2. Sine auctoris nomine refertur in II-II, q. 1, a. 6; sed de facto est Guillelmi Antissiodorensis, Summa Aur., lib. Ill, tract, 3, cap. 2, q. 1. — 3. a. « esse ». — 4. RA. om. « nisi ». — 5. αβγ8 « resurrectionem ». — 6. Ed. om. «veritas». —7. ayS om. « Item », β habet « Præterea ». — 8. «Locus non' ocurrit ». — 9. γ8 ed. « Quia perceptio ». — 10. Locus non occurrit. 784 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Quæstiuncula II II-II, q. 1, a. 6 ; I Cor., c. 15,1. 1. 10. — ULTERIUS. Videtur QUOD ARTICULUS POSSIT DICI FORMATUS ET INFORMIS. 1. Objectum enim proportionatur habitui. Sed fidei1 objectum est articulus. Cum ergo fides sit formata et informis, videtur quod etiam articulus2. 2. Præterea. Tendere in Deum est actus fidei formats. Sed articuli est tendere in Deum, ut patet per alteram definitionum assignatarum. Ergo articulus potest esse informis et formatus. 3. Præterea. Unus articulus est : « Credo in Deum. » Sed hic est actus fidei formatae. Ergo articulus est etiam formatus et informis. 11· — SED CONTRA. In articulis fidei non differt peccator et justus. Differt autem secundum formationem et informitatem. Ergo formatio et informitas non pertinent ad articulos. 12. ■— Præterea. Mutare articulos non est in potestate hominis. Sed informitas est in potestate hominis3 inquantum ex peccato causatur. Ergo informitas non consideratur circa articulum. Quæstiuncula III II-Π, q. 1, a. 9. 13. — ULTERIUS. Videtur quod Symbolo. articuli non debue­ runt colligi in 1. Quia tota fides sufficienter per sacram Scripturam instrui­ tur. Ergo superfluum fuit symbolos4 condere. 2. Præterea. Symbolum proponitur ut regula fidei, cujus actus est assentire. Sed, sicut dicit Augustinus (Epistola lxxxii ad Hieronymum, n. 3 ; L. 33, 277) : solis Apostolis et Prophetis est hic honor exhibendus, ut quæcumque dixerunt, hæc ipsa vera esse credantur. Ergo post symbolum Apostolo­ rum non debuerunt alia symbola fieri. 3. Præterea. Quæritur quare Symbolum Apostolorum el Nicænum dividitur in5 partes secundum tres personas ; Symbo­ lum autem Athanasii secundum Divinitatem et humanitatem partitur. 1. F. « fides ». — 2. Ed. « articuli ». — 3. RA. om. per homot. « sed informitas est in potestate hominis ». — 4. P. « symbolum ». — 5. Ed. ad. « tres ». DISTINCTIO XXV, QUÆST. I, ART. I 1' 4. Præterea. Quæritur quare Symbolum Apostolorum dicitur submisse in Prima et Completorio ; alia vero duo dicuntur1 alte, unum post evangelium, alterum in Prima2. 1 T" Solutio I J i L ' i t > 785 Hv , ' 14. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM3 quod articulus nomen græcum est et importat indivisionem. Unde membra quæ non dividuntur in alia membra dicuntur articuli. Et secundum istum modum conclusiones quæ inquiruntur in aliqua scientia vel in4 aliquo tractatu dicuntur articuli ; quia ex eis, sicut ex quibusdam principiis indivisibilibus, consurgit collectio quæ tractatum perficit. Et sic in judiciis ea quæ per testes probata sunt vel probanda, dicuntur articuli. 15. — Fides autem non inquirit sed supponit ea quæ fidei sunt ex testimonio5 Dei ea dicentis. Unde illud quod habet spe­ cialem difficultatem in fide et cujus suppositio non dependet ab alio supposito, proprie dicitur articulus fidei. 16. ·— Et ideo in definitione prædicta Richardus secutus est .etiam6proprietatem nominis, dicens quod est « indivisibilis veritas», et etymologiam, secundum quod sonat in lingua latina, dicens quod « arctat nos ad credendum ». 17. AD PRIMUM ergo dicendum quod in incomplexis, per se loquendo, non est veritas nisi æquivoce. Unde indivisi­ bile inlelligendum est non simpliciter, sed in genere complexo­ rum. 18. ■— Ad secundum dicendum quod articuli fidei dicuntur esse de Deo, aut quia pertinent ad divinam naturam, aut quia ad personam sive7 ratione sui sive ratione naturæ assumptæ, aut quia effectus proprius ejus8 qui non potest fieri aliqua virtute creata nec percipitur ratione humana ; et ideo objectio cessat. 19. — Ad tertium dicendum quod articulus dicitur' arctare ad credendum non de necessitate coactionis, sed de necessitate finis ; quia sine fide articulorum non potest esse salus. 20. — Ad quartum dicendum quod perceptio divinæ veritatis quæ fit per rationem naturalem tendit, sicut in id cui innititur, in intellectum principiorum ; sed perceptio divinæ veritatis quæ est articulus tendit in primam veritatem non solum sicut 1. Ed. om. « dicuntur ». — 2. α « post Primam ». — 3. F. ad. « ad ». ■— 4. Ed. om. «in». — 5. Ed. « testimoniis». — 6. Ed. « et ». — 7. Ed. om. «sive ». — 8. αβ « est ». 786 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM finem vel objectum, sed sicut in id in quod resolvitur sicut in causam suæ credulitatis. 21. ■— Ad quintum dicendum quod Hugo non intendit defi­ nire articulum, sed ostendere quæ sunt ea de quibus est fides ; quia est de operibus conditionis quibus instituta est natura et de operibus reparationis quibus collata est Dei1 gratia. Solutio II 22. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod articulus nominat id quod credendum est quasi objectum fidei. Diversa autem dispositio operantis nihil variat in objecto opera­ tionis ; nec objectum denominatur ex dispositione operantis, sed magis e converso ; sicut color non denominatur ex diversa dispositione videntis, secundum quod quidam habent lippos oculos et quidam claros. 23. — Unde cum formatio fidei et informitas ad dispositionem credentis pertineant — nec etiam secundum id quod est pro­ prium intellectus in quo est fides, sed secundum relationem ejus ad voluntatem in qua est caritas — non potest proprie dici quod articulus sit formatus vel2 informis. 24. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod objectum proportionatur habitui in his quæ ad naturam habitus pertinent, non in his quæ ex dispositione habentis habitum accidunt. 25. — Ad secundum dicendum quod illa definitio est data de articulo per actum fidei ; unde dicit : « perceptio divinæ veri­ tatis. » Et ideo ex parte actus accidit ibi id quod est fidei forma­ tae, non ex parte objecti. Et similiter dicendum ad tertium. Solutio III 26. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod nomen symboli similitudinem et collectionem importat. Unde a quatuor collectionibus nomen symboli imponitur. Primo, a collectione multorum hominum in unam fidem. Secundo, a collectione prædicantium fidem ; quia omnes Apostoli collecti hanc regu­ lam fidei ediderunt, unusquisque quod suum est3 apponens. Tertio, quia ex diversis locis sacræ Scripturæ colliguntur ea quæ credenda sunt, ut in promptu habeantur. Quarto, quia omnia beneficia nobis4 divinitus collata ibi colliguntur. Unde Diony­ sius, 35 cap. Eccl. hierar., (G. 3. 423), dicit quod religionis sym1. α « divina ». — 2. α « et ». — 3. α « erat ». — 4. Ed. om. « nobis ». — 5. F. « iv ». 787 I·? DISTINCTIO XXV, QUÆST. I, ART. I f bolum congruentius potest appellari hierarchia eucharistica, quasi bona gratia. - 27. — AD PRIMUM ergo dicendum quod oportuit ea quæ in diversis locis sacræ Scripturæ tradita sunt in unum locum colligi, ut fides magis in promptu haberetur. 28. — Ad secundum dicendum quod Patres qui alia symbola post Apostolos ediderunt, nihil de suo apposuerunt ; sed ex sacris Scripturis ea quæ addiderunt, exceperunt. Et quia quædam difficilia sunt in illo Symbolo Apostolorum, ideoad ejus explanationem editum est Symbolum Nicænum quod diffusius fidem quantum ad aliquos articulos prosequitur. Et quia quædam implicite continebantur in illis symbolis, quæ oportebat propter insurgentes hæreses explicari, ideo additum est Symbolum Athanasii qui specialiter contra hæreticos se opposuit. 29. — Ad tertium dicendum quod quia tempore Athanasii specialiter hæreses insurrexerunt contra personam Filii quantum ad utramque naturam, ideo secundum duas naturas symbolum illud in duas partes dividitur. Alia autem symbola quæ non sunt ex principali intentione contra hæreticos facta, sed ad doctrinam fidei proponendam1 et2 elucidandam dividuntur per'1 tres personas, in quibus prin­ cipaliter fides nostra fundatur. 30. — Ad quartum dicendum quod Symbolum Apostolorum fuit editum quando fides nondum erat propalata, et ideo in secreto dicitur. Et quia editum fuit ad proponendum fidei doctrinam, ideo quotidie dicitur et in Prima et in Completorio, quasi in principio diei et noctis, in signum quod omnis nostra operatio a fide debet accipere initium, et quia per ipsam contra adversa et in prosperis protegimur. Alia autem symbola edita fuerunt tempore fidei jam propalatæ et ideo publice cantantur. Et quia non ad proponendum fidem, sed ad defendendum vel elucidandum edita fuerunt, ideo non in singulis diebus dicuntur, sed in illis in quibus homines maxime ad Ecclesiam venire consueverunt et in4 quibus fit aliqua solemnizatio de illis quæ ad articulos pertinent. Et quia5 symbolum Nicænum editum est ad manifestationem fidei, ideo dicitur statim post Evangelium, quasi expositio ipsius. Symbolum autem Athanasii quod contra hæreticos editum est, in Prima dicitur, quasi jam pulsis hæreticorum tenebris. ! I ·. I ( 1. α et ed. « propalandam », contra βγ$. — 2. Ed. « vel ». — 3. Ed. «in». — 4. Ed. ad. « illis in ».— 5. aom. «quia». 788 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS II II-II, q. 1, a. 9. 31. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod INCONVENIENTER ARTICULI DISTINGUANTUR IN SYMBOLO. 1. Tres enim personæ sunt æquales. Sed articuli pertinentes ad personam Filii et Spiritus sancti ponuntur plures. Ergo similiter debent plures poni pertinentes ad personam Patris. 2. Praeterea. Deum esse unum est probabile per demonstra­ tionem, et similiter Deum esse creatorem rerum ; unde etiam1 quidam philosophi, ut Avicenna, hoc, demonstratione moti, con­ cedunt. Sed articuli qui essentialiter ad fidem pertinent non possunt demonstratione2 probari, ut ex dictis patet. Ergo incon­ venienter ponuntur in symbolis pro articulis. 3. Præterea. Sicul potentia appropriatur Patri, ita sapientia Filio. Ergo sicul fit mentio in Symbolo de omnipotentia, ita debet mentio fieri de sapientia et de3 aliis etiam attributis. 4. Præterea. In Symbolo debet exponi fides quantum ad omnes credentes. Sed non omnibus credentibus convenit credere in Deum, sed tantum habentibus fidem formatam. Ergo videtur quod male dictum sit : « Credo in unum Deum » ; et quod habens fidem informem, hoc dicens peccet mentiendo. 5. Præterea. Cum dicitur credere in Deum, designatur finis fidei. Sed solus Deus est finis fidei. Ergo cum in Symbolo con­ tineatur aliquid quod est pure creatum, sicut4 Ecclesia catholica, videtur quod inconvenienter ponatur iste modus loquendi. 6. Præterea. Sicut Incarnationis sacramentum incepit in conceptione et terminatum est in nativitate, ita et mysterium Passionis incepit in passione et terminatum est in sepultura. Sed assignatur alius articulus de conceptione et nativitate. Ergo et alius articulus debet assignari de passione et sepultura. 7. Præterea. Sicul Patri appropriatur aliquod opus et Spi­ ritui sancto, ita et Filio. Ergo sicul cum fide de Patre ponitur aliquod opus divinum sicut creatio, et cum articulo Spiritus sancti opus remissionis peccatorum ; ita et cum articulis Filii deberet aliquod opus divinum poni. 8. Præterea. In Nicseno Symbolo nulla fit mentio de descensu ad inferos. Ergo videtur insufficienter articulos continere. 9. Præterea. Quæritur quare in Nicæno Symbolo dicitur, non creatorem, sed « factorem ». 1. a om. «etiam». — 2. Ed. « per demonstrationem». — 3. Ed. om. « de. ». —■ 4. α ad. in marg. « est ». DISTINCTIO XXV, QUJEST. I, ART. II 789 10. Præterea. Fides de corpore Christi in sacramento altaris maximam habet difficultatem. Cum ergo in nullo symbolorum de hoc dicatur aliquid, videtur quod insufficienter in eis fides tradatur. 32. — RESPONSIO. Dicendum quod articuli fidei distinguun­ tur dupliciter. Uno modo quantum ad ipsa credibilia ; et sic sunt quatuordecim. Alio modo quantum ad ipsos qui articulos distinxerunt ; et sic sunt duodecim secundum numerum duodecim Apostolorum. Quia autem articulus est veritas de Deo, hoc contingit esse dupliciter ; quia aut est de ipso Deo tantum aut de Deo ratione naturæ assumptæ. 33. — Si primo modo, hoc1 contingit esse tripliciter ; quia aul est de eo ratione naturæ aul ratione personarum aut ratione effectus proprii. Si ratione naturæ, sic habemus primum articulum : « Credo in unum Deum. » Si rationæ personæ ; aul ratione personæ Patris, et sic habemus secundum : « Patrem omnipotentem » ; aut ratione Filii ; et sic habemus tertium : « Et in Jesum Christum Filium ejus » ; aul ratione personæ Spiritus sancti, et sic habemus quartum : « Credo in Spiritum sanctum. » Si ratione effectus ; aul pertinet ad conditionem naturæ, et sic est quintus : « Creatorem cæli et lerræ » ; aut ad bonum gratiæ et sic habemus sextum : « Sanctam Ecclesiam catholicam, sanc­ torum communionem, peccatorum remissionem » ; aut ad perfec­ tionem2 gloriæ, et sic habemus septimum : « Carnis resurrectio­ nem, vitam æternam. » Quidam autem aliter distinguunt hos tres articulos ; quia opus creationis includunt in primo articulo qui pertinet ad veri­ tatem essentiae ; et ultimum opus dividunt in duos articulos, scilicet « carnis resurrectionem » unum articulum dicentes3, et « vitam æternam » alium. Sed prima distinctio melior videtur, quia Apostolus expresse ponit unum articulum de creatione. Hebr., xi, 3 : «Fide credimus aptata esse etc.4. » Et iterum completio vitæ æternæ et gloriæ includit conjunctionem animæ et corporis. 34. — Item sciendum quod opus creationis conjungitur arti­ culo de persona Patris, quia pertinet ad potentiam quæ appro­ priatur Patri. Duo autem alia opera adjunguntur articulis de Spiritu sancto I. Ed. om. « hoc ». — 2. Ed. « de perfectione ». — 3. α om. « dicentes ». — 4. F. ad. sæcula verbo Dei ». 790 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM quia pertinent ad bonitatem quæ appropriatur Spiritui Sancto1. Unde sibi appropriatur unio Ecclesiæ, quæ importatur per hoc quod dicitur : « Sanctam Ecclesiam catholicam, remissionem pec­ catorum », et communicatio bonorum operum quæ est per caritatem, ut bonum unius alteri prosit. 35. — Articuli autem pertinentes ad naturam assumptam sunt etiam septem. Primus pertinet ad conceptionem : « Qui conceptus est ex12Spiritu sancto. » Secundus ad nativitatem : «Natus ex Maria Virgine3. » Tertius ad passionem : « Passus sub Pontio Pilato, crucifixus, mortuus et sepulius. » Quartus ad descensum ad inferos : «Descendit ad inferos1. » Quintus ad resurrectionem : « Tertia5 die resurrexit a mortuis. » Sextus ad ascensionem : « Ascendit in cælos, sedet ad dexteram Dei Patris. » Septimus ad adventum ad judicium6 : « Inde venturus est judicare vivos et mortuos. » 36. — Horum autem articulorum tres Petrus in unum com­ plexus est, scilicet articulum de unitate essentiæ, de omnipotentia Patris et de opere creationis, ideo quia opus creationis propter potentiam quam indicat, Patri appropriatur qui etiam est fons totius Deitatis ; et ideo competit Petro qui est caput Apostolo­ rum, sicut Pater Trinitatis. Posuit autem Joannes articulum de persona Filii. Articulum autem de conceptione et nati­ vitate conjunxit in unum Jacobus Zebedæi. Articulum autem de passione posuit Andreas. Descensum ad inferos posuit Philippus. Resurrectionem Thomas. Ascensionem Bartholo­ meus. Adventum ad judicium Matthæus. Articulum de Spi­ ritus sancti persona Jacobus Alphæi. Opus gratiæ diviserunt duo Apostoli. Nam Simon posuit effectum gratiæ in consecu­ tione boni scilicet : « Sanciam Ecclesiam catholicam, sanctorum communionem » ; Judas Jacobi quantum ad remotionem mali, scilicet « peccatorum remissionem ». Effectum gloriæ posuit Mat­ thias, vel iterum Thomas, ut Quidam dicunt. Alii autem aliter articulos prædictos attribuunt Apostolis. Sed in hoc non est magna vis. 37. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Pater non est missus sicut aliæ personæ ; et ideo eis propter effectum missionis plures articuli appropriantur quam Patri. 38. ■— Ad secundum dicendum quod Deum esse simpliciter non est articulus; sed Deum esse sicut fides supponit, scilicet habentem curam de omnibus, remunerantem et punientem ut 1. F. om. «quia pertinent ad bonitatem quæ appropriatur Spiritui Sancto ». — 2. y et ed. « de. ». — 3. Ed. om. « Virgine ». —■ 4. Ed. « inferum ». — 5. Ed. « tertio ». — 6. RA. om. « ad judicium ». * DISTINCTIO XXV, QUÆST. I, ART. II 79] patet par Apostolum Hebr., χι ; quia sic determinat quia est et quia est remunerator. Similiter Deum esse creatorem non cognoverunt Philosophi, , sicut fides ponit, ut scilicet postquam non fuerunt, in esse pro­ ducta sunt1 ; sed secundum alium modum accipiunt creationem, ut II2 lib., (d. 1), dictum est. 39. — Ad tertium dicendum quod omnes articuli, præcipue qui pertinent ad opera divina, probantur per omnipotentiam Dei sicut etiam3 angelus probavit incarnationem4 ad Virginem. Luc., i, 37 : « Quia non erit impossibile apud Deum omne verbum », et ideo ponitur præcipue omnipotentia quasi fidei radix. 40. ■— Ad quartum dicendum quod in Symbolo proponitur nobis regula fidei ad quam omnes debent pertingere. Non autem debent pertingere solum ad actum fidei informis, sed etiam ad actum fidei formatæ, et ideo ponitur in symbolis actus fidei 1 formatæ. Nihilominus habens fidem informem dicens symbolum non peccat, quia hoc dicit in persona Ecclesiæ. 41. ■— Ad quintum dicendum quod Leo Papa5 dicit quod non debet ibi addi hæc præpositio in, ut dicatur : « et in unam sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam1* », sed debet dici : « et unam sanctam, etc. » -- ' Anselmus7 vero dicit quod potest dici : « In unam etc.8 », ~ inquantum in isto effectu intelligitur veritas increata, scilicet ut sit sensus « In unam sanciam etc.9 », id est in Spiritum sanc­ tum unientem Ecclesiam. 42. — Ad sextum dicendum quod, sicut prædictum10 est, articulus est : « indivisibilis veritas supra rationem exislens », et ubi occurrunt diversæ difficultates quibus hoc quod dicitur est supra rationem, oportet ponere diversos articulos. Ponere autem Deum sepullum, non habet aliam difficultatem quam ponere eum passum vel mortuum ; et ideo totum hoc comprehenditur sub uno articulo. Sed nativitas habet aliam difficultatem præter difficultatem conceptionis ; quia in conceptione est difficultas ex hoc quod Deus homo factus est et quod est facta conceptio sine virili semine ; in nativitate autem ex hoc quod clauso Virginis utero exivit. Et ideo sunt duo articuli. > 43. — Ad septimum dicendum quod ex parte potentiæ Filii ponitur opus quod in natura assumpta operatus est quantum ad septem articulos, ut dictum est. ’’ ' i 1. Ed. « sint ». — 2. F. « I lib. ». — 3. Ed. «et». — 4. Ed. ad. «veniens». — 5. Apud Rufinum, comment, in Symbol., n. 36 ; L. 21, 373. — 6. Ed. om. « et apostoli, cam ecclesiam ». — 7. Locum invenire non contigit. — 8. Ed. om. « etc ». — 9. a om. « sanctam ». — 10. Ed. « dictum ». 792 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 44. — Ad octavum dicendum quod, sicut dicit Innocentius tertius, Nicæna synodus praecipue congregata fuit contra Arium qui negabat Filium esse Deum verum ; et ideo descensus ad inferos suppressus fuit in quo maxime videbatur derogari Divinitati Filii. 45. — Vel dicendum quod quia illud symbolum editum est ad manifestandum fidem contra haereticos ; nullus autem error accidit1 de descensu ad inferos ; ideo illum articulum explicare non curaverunt, sed implicite posuerunt in articulo de resurrec­ tione in quo intelligitur terminus a quo resurrexit. Sicut in articulo conceptionis implicite tradiderunt articulum nativitatis, quia non fuerat de nativitate aliquis specialis error. 46. — Ad nonum dicendum quod quia Quidam philosophi posuerunt mundum creatum a Deo et tamen ab aeterno fuisse, ut Augustinus dicit, XI lib. De civ. Dei, (c. 4, n. 2 ; L. 41, 319) ideo Symbolum Nicænum quod specialiter ad evacuandos errores editum fuit, posuit « factorem », quod magis ostendit initium durationis mundi, et quod est a Deo agente per voluntatem, non per necessitatem naturæ. 47. — Ad decimum dicendum quod fides de corpore Christi et de omnibus sacramentis et de clavibus et de omnibus hujusmodi includitur in articulo qui est de effectu gratiæ, qui est : « sanc­ iam Ecclesiam catholicam etc.2 »; et ideo in Nicæno Symbolo additum est : « Confiteor unum baptisma. » Quidam vero3 dicunt quod reducitur ad articulum de pas­ sione. Sed primum est probabilius. QUÆSTIO II DE EXPLICATIONE FIDEI Deinde quæritur de explicatione fidei. Et circa hoc quæruntur duo. Primo, de necessitate explicationis. Secundo, quantum ad quæ oportet esse fidem explicitam. 1. Ed. « acciderat ». — 2. Ed. om. « etc ». — 3. Ed. « tamen ». 793 DISTINCTIO XXV, QUÆST. Π, ART. I ARTICULUS I T Quæstiuncula I j 1 S., d. 33, a. 5 ; II-II, q. 2, a, 5 ; Ver., q. 14, a. 11. I I 48.— AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur FIDEM I • i ESSE EXPLICITAM NON SIT DE NECESSITATE quod SALUTIS. 1. Ad salutem enim sufficit gratia et liberum arbitrium. Sed ad explicationem fidei non sufficit habitus gratuitus fidei infu­ sus, nec etiam liberum arbitrium gratia informatum ; sed oportet quod adveniat1 doctrina fidei determinans, quia « fides ex auditu » est, Rom., x, 17. Ergo explicatio fidei non est de necessitate salutis. 2. Præterea. Nullus damnatur ex hoc quod vitare non potest.· Sed aliquis natus in silvis vel inter infideles, non potest distincte de fidei articulis cognitionem habere, quia doctor fidei non adest nec unquam de fide audivit mentionem. Ergo iste non damnatur et tamen non habet fidem explicitam. Ergo videtur quod explicatio fidei non sit de necessitate salutis. 3. Præterea. Explicita cognitio de articulis fidei non potest esse nisi in eo qui usum liberi arbitrii habet. Sed multi salvantur qui usum liberi arbitrii non habent, sicut pueri baptizati morientes. Ergo explicatio fidei non est de necessitate salutis. 4. Præterea. Simplicibus non sunt proponenda subtilia, sicut patet per Apostolum I Cor., m, 1-2. Sed nihil est subtilius his quæ supra rationem sunt, qualia sunt ea quæ ad fidem pertinent. Ergo simplicibus non e=t explicanda fides, et tamen ipsi sal­ vantur. Ergo explicatio fidei non est de necessitate salutis. 49. — SED CONTRA. Heb., xi, 6 : « Accedentem ad Deum oportet credere quia est, et quia diligentibus se remunerator est. » Sed accedere ad Deum est de necessitate salutis. Ergo et habere fidem explicitam quantum ad aliqua. 50. — Præterea. Nullus sine spe salvatur. Sed ad spem opor­ tet adesse explicitam cognitionem rerum quæ sperantur, quia « fides est substantia rerum sperandarum », Hebr., xi, 1. Ergo habere fidem explicite de aliquibus est de necessitate salutis. Ed. « veniat ». — 794 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Quæstiuncula II I S.t d, 33, a. 5 ; ΙΙ-Π, q. 2, a. 5 ; Ver., q. 14, a. 11. 51. — ULTERIUS. Videtur QUOD QUILIBET TENEATUR HABERE FIDEM EXPLICITAM DE OMNIBUS QUÆ AD FIDEM PER­ TINENT. 1. Omnes enim articuli fidei æqualiter ad fidem pertinent. Si ergo de aliquibus oportet habere cognitionem explicitant!, pari ratione de omnibus. 2. Præterea. Secundum id quod in universali scitur, non distinguitur unus homo ab alio ; quia cognitio universalium prin­ cipiorum omnibus hominibus est innata. Sed habere fidem impli­ cite de aliquo articulo est habere fidem in universali in illo1 articulo. Ergo per hoc quod habet fidem tantum implicitam de aliquo articulo, non differt quantum ad illum articulum a non credente. Ergo oportet habere fidem explicitam de omnibus articulis. 3. Præterea. Sicut per præcepta legis vitantur peccata mor­ talia, iia per articulos fidei2 vitantur errores hæresum. Sed ali­ quis ita tenetur servare præcepta legis ut omnia peccata vitet. Ergo et ita tenetur cognoscere articulos fidei ut omnes errores et bæreses evitet2. Sed hoc non potest facere nisi quia4 habet fidem explicitam de omnibus articulis, quia qui scit aliquid implicite et in universali potest errare in particulari. Ergo habere fidem explicitam de omnibus articulis est de necessitate salutis. 52. — SED CONTRA. Explicita cognitio de5 articulis fidei non habetur nisi per studium. Sed studere non est de necessitate salutis. Ergo explicita cognitio de omnibus articulis fidei non est de necessitate salutis. 53. — Præterea. Secundum hoc pauci essent qui haberent fidem, cum vix inveniatur aliquis qui possit explicare articulos quantum ad omnia quæ in articulis implicite continentur. Quæstiuncula III IV S., d. 24, q.1, a. 3, sol. 2 ; Π-ΙΙ q. 2, a. 6 ; Ver., q. 14, a. 11 ; Hebr., c. 11, 1. 2. 54. — ULTERIUS. Videtur TENEANTUR QUAM quod majores non magis MINORES. 1. Quia homines simplices examinantur de difficilibus arti1. NVP « de illo ». — 2. Ed. om. « fidei ». — 3. Ed. « vitet ». — 4. Ed. « qui ». — 5. α ad. « omnibus ». « He distinctio 7lJ5 xxv, quæst. ii, art. i culis et damnantur hæretici, si male respondeant. Hoc autem non esset, nisi illos scire tenerentur. Ergo minores non minus tenentur scire quam majores. 2. Præterea. Nullus tenetur ad plura quam alius, nisi inquan­ tum ad illa se obligavit. Sed majores non obligaverunt se ad articulos sciendos explicite, ut videtur. Ergo non magis tenentur quam minores. 3. Præterea. Videntur majores illi qui magis sciunt. Si ergo ad plura credenda obligarentur, videtur quod ex sua scientia incommodum reportarent. B I 55. ■— SED CONTRA. Majores debent docere fidem minoribus. Sed qui docet debet plenius scire. Ergo tenentur magis explicite scire quam minores. 56. ■— Præterea. Ei cui plus est commissum plus exigitur1 ab eo. Sed majoribus plus est commissum quam minoribus. Ergo plus ab eis exigetur de fidei cognitione. L ■ . ? 'Q i ; ; Quæstiuncula IV :, ! II-IÏ, q. 2. a. 6 ; Ver., q. 14, a. 11 ; Hebr., e. 11. I. 2. 57. — ULTERIUS. Videtur quod minores non habent2 FIDEM IMPLICITAM IN FIDE MAJORUM. ‘ I ’ i 1. Sicul enim est fides implicita et explicita, ita et scientia. Sed scientiam habet quis implicitam, non in aliquo sciente, sed in universali rei scibilis. Ergo nec fidem habet unus implicitam in fide alterius. 2. Præterea. Illud in quo implicatur cognitio alicujus habentis cognitionem implicitam est regula suæ cognitionis. Sed regula nostræ fidei non est cognitio humana quæ potest decipi sed cognitio divina quæ falli non potest3. Ergo videtur quod homo non debeat habere fidem implicitam in fide alterius hominis, sed in cognitione Dei. 3. Præterea. Nullus peccat si se conformet suæ regulæ. Sed majores sunt prælati vel etiam doctores. Si ergo simplices debent habere fidem implicitam in fide majorum non peccaret aliquis simplex dicens aliquid contra fidem, si ab aliquo prælato vel magistro prædicaretur : quod falsum videtur. 4. Præterea. Illud in quo implicatur cognitio alicujus oportet esse notum ; sicut qui habet scientiam alicujus particularis implicitam in universalibus principiis oportet quod illa princi1. Ed.« exigetur ». — 2. αγδ « habeant ». — 3. α « quæ non potest decipi ». 796 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM pia cognoscat. Ergo homo non debet habere fidem implicitam in cognitione alterius hominis. 58. ·— SED CONTRA. Omnis addiscens habet fidem implici­ tam in cognitione docentis ; quia, secundum Philosophum, (I Elench., a 2.165b, 3) « oportet credere addiscentem. » Sed majores sunt positi ad docendum fidem minoribus. Ergo minores debent habere fidem implicitam in cognitione majorum. 59. — Præterea. Hoc patet per auctoritatem inductam in Littera. (2). Solutio I 60. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod ad salutem aliquis dupliciter pervenit. Quidam enim non perveniunt merito proprio, sed merito alieno, sicut pueri et stulti baptizati, quibus suffragatur meritum Christi, cui1 facti sunt participes in perceptione sacramenti, quia meritum proprium habere non possunt, cum non habeant usum liberi arbitrii : quod ad meritum exigitur. 61. — Quicumque autem usum liberi arbitrii habent, tenentur ad merita Christi etiam2 meritum proprium addere. Meritum autem consistit in actu virtutum3. Unde ad salutem ipsorum oportet quod sit et actus et habitus virtutum. Actus autem omnium virtutum dependent4 ab actu fidei, quæ intentionem dirigit. Unde in omni qui habet liberum arbi­ trium exigitur ad salutem ejus quod habeat actum fidei et non solum habitum. Fides autem non potest exire in actum, nisi aliquid determi­ nate et explicite cognoscendo quod ad fidem pertineat. Et ideo omni ei qui habet usum liberi arbitrii, habere fidem explicitant quantum ad aliquid est de necessitate salutis. 62. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in his quæ sunt necessaria ad salutem nunquam Deus homini quærenti salutem suam deest vel defuit, nisi ex culpa sua remaneat. Unde expli­ catio eorum quæ sunt de necessitate salutis vel divinitus homini provideretur per prædicatorem fidei, sicut patet de Cornelio, Aci., x ; vel per revelationem : qua supposita, in potestate liberi arbitrii est ut in actum fidei exeat. 63. ■— Ad secundum dicendum quod si talis faceret quod in se est de quærendo salutem, Deus illi aliquo dictorum modorum provideret de salute sua. 1. Ed.«cujus». — 2. Ed. «et». — 3. ahomot. « virtutum... Actus ». — 4. Ed. « dependet ». 797 |κ DISTINCTIO XXV, QUÆST. II, ART. I ■κ T W Ad tertium patet solutio per ea quæ dicta sunt. 64. ■— Ad quartum dicendum quod ea quæ sunt supra rationem ad fidem pertinentia non proponuntur hominibus simpli-cibus ita quod res ipsa discutiatur, sed in verborum ænigmate quibus assentiant ; et ideo dicitur esse fides verborum, ut supra dictum est, dist. præcedenti. ■r !- ■c 1 Γ .· Solutio II 65. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod actus fidei ad hoc necessarius est ad salutem, quia intentionem dirigit in omnibus actibus aliarum virtutum. Et ideo tantum oportet habere unicuique1 de fide explicita, quantum sufficit ad dirigendum ipsum in finem ultimum. Unde non est de necessitate salutis ut homo omnes articulos fidei explicite cognoscat, quia sine aliquorum explicatione potest homo habere rectam intentionem in finem. Et per hoc patet responsio AD PRIMUM quia non est eadem ratio de omnibus articulis. 66. — Ad secundum dicendum quod principia universalia in quibus implicatur cognitio particularium conclusionum, sunt homini nota per lumen naturale. Et ideo quantum ad implici­ tam cognitionem scientiæ non distinguitur unus homo ab alter > Sed lumen fidei, secundum quod habetur cognitio implicita, est lumen infusum quod uni infunditur et alii non. Et ideo non est similis ratio. 67. — Ad tertium dicendum quod ad præcepla negativa tenemur semper et ad semper ; et per hoc sufficienter vitantur pec­ cata transgressionis. Sed ad præcepla affirmativa tenetur homo semper, sed non ad semper, sed loco et tempore determinato. Præcepla autem affirmativa sunt de actibus virtutum. Ergo2 ad actum virtutis semper exercendum homo non tenetur, nec quantum ad omnes modos quibus potest ille actus3 exerceri, sed sufficit quod homo tempore debito operetur. 68. — Et ideo etiam non oportet quod homo habeat explicitam cognitionem de omnibus articulis fidei, sed de aliquibus qui sunt necessarii secundum tempus illud ; et per hoc sufficienter vitantur omnes errores et dubitationes, quia sicut habitus temperantiæ inclinat ad resistendum luxuriæ, ita habitus fidei inclinat ad resistendum omnibus quæ sunt contra fidem. 69. —■ Unde in tempore quando emergit necessitas explicite cognoscendi vel propter doctrinam contrariam quæ imminet vel propter motum dubium qui insurgit, tunc homo fidelis ex incliα « unumquemque ». — 2. α « et ». — 3. Ed. om. « actus », β « actus ille ». 798 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM natione fidei non consentit his quæ sunt contra fidem, sed differt assensum, quousque plenius instruatur. Solutio III 70. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod expli­ care articulos fidei contingit dupliciter. Uno modo quantum ad ipsorum articulorum substantiam, secundum quod ipsos arti­ culos distincte scit. Alio modo quantum ad ea quæ in articulis continentur implicite : quod quidem contingit dum homo scit ea quæ ex articulis consequuntur et vim veritatis ipsorum articulo­ rum per quam possunt defendi ab omni impugnatione. 71. — Ad primam quidem explicationem totalem1 tenentur omnes qui habent officium docendi fidem sive ex dignitatis gradu sicut sacerdotes, sive ex revelatione sicut prophète, sive ex ministerio sicut doctores et prædicatores ; non autem alii quibus non incumbit officium docendi fidem, quia cum ipsi non habeant nisi seipsos regulare, eis sufficit illos articulos cognoscere2 per quos possint propriam intentionem dirigere in finem debitum3. 72. — Ad secundam autem explicationem articulorum non tenetur aliquis totaliter4 ut sciat omnia explicare quæ in articulis de salute continentur, quia hoc non potest esse nisi in patria ubi ipsa articulorum veritas plene videbitur, sed unusquisque, cui incumbit officium instruendi alios de fide, qui majores dicuntur tenentur5 tantum scire de ista explicatione quantum pertinet ad officium suum. Sed ad hanc explicationem minores quibus officium docendi non incumbit non tenentur. 73. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non condemnantur simplices pro haereticis, quia nesciunt articulos, sed quia perti­ naciter defendunt ea quæ sunt contraria articulis : quod non facerent, nisi per hæresim fidem corruptam haberent. 74. — Ad secundum dicendum quod ex® hoc ipso quod aliquis officium docendi assumit, obligatur ad sciendum ea quæ docere debet. 75. ■—■ Ad tertium dicendum quod majores non dicuntur qui magis sciunt, sed quibus incumbit officium docendi fidem ; qui quandoque peccatis exigentibus minus sciunt, quibus dicitur Os., iv, 6 : « Quia scientiam repulisti, repellam te et ego, ne sacer­ dotio jungaris mihi.» Nec tamen ex scientia quæ ab eis exigitur, aliquod incommodum reportant, quia habere scientiam eis honorificum est. 1. NVP. « totaliter ». -— 2. afiom. «cognoscere». ■— 3. Ed. « ultimum ». — 4. α/3δ ad. « nisi ». — 5. Ed. « tenetur ». — 6. F. om. « ex ». DISTINCTIO XXV, QUÆST. II, ART. I 799 Solutio IV — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod illi > incumbit officium docendi fidem, sunt medii inter Deum aines ; unde respectu Dei1 sunt homines, et respectu homiunt dii, inquantum divinæ cognitionis participes sunt per am Scripturarum vel per revelationem, ut dicitur Joan., : « Illos dixit deos ad quos sermo Dei factus est.» Et ideo t quod minores qui ab eis de fide doceri debent, habeant implicitam in fide illorum non inquantum homines2, quantum sunt participatione dii. I 800 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Nec per ignorantiam subditus excusatur a toto, quia habitus fidei facit inclinationem ad contrarium, cum unctio1 doceat de omnibus quæ pertinent ad salutem, I Joan., ii, 27. Unde si homo non sit nimis facilis ad credendum omni spiritui quando aliquid insolitum prædicatur non assentiet, sed aliunde requiret vel Deo se committet in ejus secreta supra suum mo­ dum non se ingerendo. 82. — Ad quartum dicendum quod ad hoc datum est homi­ nibus facere miracula, ut ostendatur quod Deus per illos loquitur. Nec oportet quod in tali homine revelationem habenti2 ali­ quis suam fidem implicet, quousque talis homo ad ejus notitiam deveniat vel divinitus vel per famam humanam. ARTICULUS II Quæstiuncula I Π-Π, q. 1, a. 7 ; q. 2, a. 7 ; q. 174, a. 6 ; Ver., q. 14, a. 12. 83. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD PER SUCCESSIONEM TEMPORUM FIDES NON PROFECERIT QUANTUM AD EA QUÆ EXPLICITE SUNT CREDENDA. 1. Fides enim, ut in Littera (6) dicitur, caritati proportionatur. Sed caritas est eadem et æqualis per omnia tempora. Ergo et fides. 2. Praeterea. Quod in scientiis crevit humana cognitio hoc est propter imperfectionem eorum qui primitus artes adinvenerunt imperfecte, ut dicitur in II Eleneh. (cap. 33. 183b, 17 sq). Sed fidei doctrina non habet principium ab inventione humana, sed ab inspiratione Dei, in quo non cadit aliqua imperfectio. Ergo non debuit per incrementa temporum proficere. 3. Præterea. Fides quantum ad substantiam semper eadem manet. Si ergo cognitio fidei secundum diversa tempora proficit, oportet quod in primo tempore habeatur, saltem implicite tantum, quod in sequenti etiam explicite cognoscitur. Sed mino­ rum est habere fidem in cognitione majorum. Ergo quandocumque fuit fides implicita alicujus articuli in aliquo homine, fuit ejusdem articuli fides explicita in aliquo homine. Hoc etiam3 secundum omne tempus convenit, quod aliqui articuli a qui1. RAF. « necessario ». — 2. Ed. « habente ». — 3. N. om. « etia m », VP. « autem. » DISTINCTIO XXV, QUÆST. II, ART. II 801 busdam implicite et ab aliquibus explicite cognoscantur. Ergo fides non crevit per successionem temporum. 4. Præterea. « Articulus est indivisibilis veritas. » (9) Sed quod est indivisibile non potest ulterius distingui. Ergo cum semper fuerit fides contenta sub aliquibus articulis, videtur quod non potuerit magis distingui, ut articuli explicite cognoscerentur. 5. Præterea. Per hoc videtur quod etiam modo eadem ratione possent articuli multiplicari per successionem temporum : quod falsum esse videtur. 84. — SED CONTRA. Exod., in, 6, Dominus dixit ad Moysem : « Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac et Deus Jacob ; et nomen meum Adonai non manifestavi eis. » Ergo Moysi fuit aliquid revelatum de Deo quod patribus revelatum non fuerat. Similiter etiam David dicit, psal. (cxviii, 10 : « Super senes intellexi. » Et Petrus suo tempore completum asserit, Aci., u1 17, quod dicitur Joelis, ii, 28 : « Effundam de spiritu meo. » 85. ■—Præterea. Gregorius dicit (In Ezbch., lib. II hom., 4, n. 12; L. 76, 980) quod per successiones temporum crevit divinæ cognitionis augmentum. Quæstiuncula II Infra, 124 ; IV S., d. 6, q. 2, a. 2, sol. 1 ; II-II, q. 2, a, 7 ; Ver., q. 14, a. 11 ; Hebr.,c. 11,1. 2. 86. — ULTERIUS. Videtur EXPLICITAM FIDEM HABERE DE QUOD NON OPORTUIT SEMPER REDEMPTORE. 1. Non enim cognoverunt homines de Deo2 per fidem quod angeli ignoraverunt, quia cognitio fidei per revelationem quæ est a Deo est mediantibus angelis, ut dicit Dionysius, 4 cap. Cæl. hier. (η. 2 etc ; G. 3, 179). Sed angeli mysterium redemptionis3 non cognoverunt. Unde Apostolus dicit Ephes., m, 9, quod « erat absconditum in Deo*. » Ergo nec homines de hoc; fidem explicitam habuerunt. 2. Præterea. Adam suum casum non præscivit. Sed si non peccasset, humana redemptio non fuisset. Ergo homo non semper explicite cognovit mysterium redemptionis humanæ. 3. Præterea. Sicut Dionysius dicit, 9 cap. Cael, hier., (n. 3 ; G. 3, 262), multi etiam de gentilibus ante Christi adventum salvati sunt. Sed illi non habebant fidem explicitam de redemp­ tione, quia eis revelatio non fuerat facta ; ps., (cxlvii, 20) : 1. F. « xi ». — 2. Ed. « eo ». — 3. R. « Redemptoris ». — 4. A. « a Deo ». — 5. Ed. « eo ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - ΙΠ. — 27 802 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM « Non fecit taliter omni nationi. » etc.1. Nec iterum in fide Judæorum suam fidem implicitam habebant. Ergo fides Redemptoris non fuit necessaria ad salutem secundum omne tempus. 4. Præterea. Adventus Redemptoris non est de dictamine legis naturalis. Sed qui erant in lege naturali salvabantur implen­ tes ea quæ erant de dictamine legis naturalis, sicut tempore legis scriptæ est de his quæ dictat lex scripta. Ergo non fuit semper necessarium habere fidem explicitam de Redemptore. 87. — SED CONTRA. Christus est caput totius Ecclesiæ. Nullus autem salvatus est extra Ecclesiam. Ergo nullus salvatus est qui non est membrum Christi vel non fuit. Sed nullus fuit membrum Christi qui in Christum non credidit. Ergo nullus salvatus est unquam sine fide Christi. 88. -— Præterea. Sicut Creator est principium essendi in natura condita, ita et2 Redemptor est principium reparationis naturæ lapsæ. Sed nullus potest salvari sine reparatione, sicut nec esses sine esse naturali. Cum ergo fides de Creatore semper fuerit necessaria ad salutem, pari ratione et fides Redemptoris sem­ per fuit necessaria ad salutem post casum hominis. Quæstiuncula III II-II, q. 2, a. 7 ; Ver., q. 14, a. 11 ; Hebr., c. 11, 1. 2. 89. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON OPORTUIT DE Redemptore istos articulos credere quos Magister tan­ git in Littera. 1. Quia Joannes Baptista inter majores fuit qui tenebantur fidem habere explicitam secundum tempus illud. Sed ipse dubi­ tavit de morte Christi, ut dicit Magister in Littera. (4) Ergo non videtur quod de morte Christi habuerunt4 fidem explicitam antiqui patres. 2. Præterea. Conceptio nativitatem præcedit. Sed non dicitur quod necessarium fuerit eos habere fidem explicitam de concep­ tione. Ergo necs fuit necessarium quod haberent fidem expli­ citam de nativitate. 3. Præterea. Sicut resurrectio est causa nostræ resurrectionis, ita ascensio causa nostræ ascensionis. Sed salus nostra consistit in resurrectione corporum et in ascensione ad locum gloriæ. Ergo fuit necessarium credere ascensionem, sicut et resurrec­ tionem. I. Ed. om. « etc ». — 2. Ed. « etiam ». — 3. α ad. « etiam ». — 4. Ed. « habue­ rint ». — 5. « non ». DISTINCTIO XXV, QUffiST. II, ART. II 803 4. Præterea. Per descensum ad inferos nos ab inferis retraxit. Hoc autem est necessarium ad salutem. Ergo et credere Christum ad inferos descendisse. 5. Præterea. Salus homini esse putatur1 sine hoc quod Christus ad judicium veniret quia per hoc Christus nihil nobis meretur. Ergo videtur quod non fuerit necessarium credere Christum ad judicium venturum. Quæstiuncula IV Infra, 122 ; IV, d. 6, q. 2, a. 2, sol. 1 ; II-II, q. 2, a, 8 ; Ver., q. 14, a. 11. 90. · - ULTERIUS. Videtur QUOD NON FUERIT NECESSA­ RIUM HABERE COGNITIONEM TRINITATIS EXPLICITAM. 1. Quia Hebr., xi, 6, dicitur quod de Deo « oporlel credere quia est, etc.2. » Ergo videtur quod non oportuit cognoscere distinctionem personarum. 2. Præterea. Cognitio fidei est necessaria inquantum nos in finem dirigit. Sed Deus est finis noster inquantum est summum bonum, quod ad essentiam pertinet. Ergo videtur quod suffi­ ciebat de Deo credere essentialia. 3. Præterea. Sacra Scriptura est regula fidei. Sed in Scrip­ tura veteris Testamenti non fuit expressa mentio facta de · Trinitate. Ergo non erat necessaria ad credendum. 91. — SED CONTRA. Magis est salutifera cognitio de Christo inquantum est Deus quam inquantum est homo. Sed necessa­ rium fuit habere cognitionem de humanitate ipsius. Ergo multo fortius de Divinitate3. Sed secundum quod est in sua Divinitate3 y est Filius Patris. Ergo necessarium fuit habere cognitionem de Patre et Filio. 92. ■— Præterea. Missio divinarum personarum semper fuit de necessitate salutis. Sed Augustinus dicit (VI De Trin., cap. 20, n. 29 ; L. 42, 908) quod « mitti est cognosci quod ab alio - sil. » Ergo semper fuit necessarium cognoscere in Deo quod sit ! ibi aliquis ab alio, et ita cognoscere Trinitatem per fidem. Solutio I 93. —RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod fides cognitio quædam est. Quantitas autem cognitionis i'' I 1 1. NVP. < hominum », NVP « poterat», contra a/fySRAF. — 2. « F. om. « etc. », et ad. et « inquirentibus se remunerator sit ». — 3. Ed. « Deitate ». 804 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM dupliciter attenditur : scilicet secundum objecta, et secundum efficaciam actus circa objectum. 94. ■— Quia autem habitus specificatur ex objecto, ideo prima quantitas est habitui essentialis. Et secundum hanc attenditur magnitudo fidei, quæ est secundum articulorum quantitatem. Et ideo secundum hanc quantitatem fides non crescit nec deficit, cum semper eadem maneat. 95. — Efficacia autem in agendo est ex conditione agentis. Et ideo quantum ad alias tres magnitudines potest fides pro­ ficere, iusa eadem manente secundum diversas hominum condi­ tiones. In actu autem fidei tria inveniuntur secundum quæ potest efficaciæ1 quantitas attendi : duo secundum naturam propriam : scilicet cogitare, et secundum hoc dicitur fides magna cognitione ; et assentire, et secundum hoc dicitur fides magna constantia, quia assensus certitudinem et determinationem importat, ut supra, d. 23, dictum est ; tertium autem est in actu fidei secun­ dum quod informatur caritate, et secundum hoc dicitur fides magna devotione. 96. — Sed quia certitudo fidei est ex voluntate determinante intellectum ad unum, et similiter formatio ex caritate quæ est in voluntate ; voluntas autem est domina sui actus etiam secundum quodcumque tempus ; ideo per se loquendo magnitudinis fidei quæ est secundum constantiam vel2 devotionem attenditur profectus secundum promptitudinem voluntatis quæ est ex gratia, non3 ex successione temporum nisi per accidens, inquan­ tum in aliquo tempore sit plenior influentia gratiæ quam in alio quantum ad communem statum, quamvis non quantum ad omnes personas. Sed cogitare ad intellectum pertinet, cujus virtutes experimento indigent et tempore, ut dicitur in4 II Eth., (β 1. 1103% 15 ; 1. 1, a). Et ideo quantitas fidei quæ est secundum cognitionem articu­ lorum, per se loquendo, crescit secundum diversitatem temporis. 97. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod caritas in volun­ tate est. Ea autem quæ ad voluntatem pertinent non indigent experimento et tempore, sicut ea quæ in intellectu sunt in quo est fides, nisi quatenus oportet quod per exercitium acquiratur habitus, quod de caritate non est. Et ideo profectus caritatis non attenditur, proprie loquendo, secundum diversa tempora, nisi per accidens, inquantum tem­ pore redemptionis plenior gratia infunditur quantum ad commu1. Ed. ad. « fidei ». — 2. Ed. « et ». — 3. α om. « non ». — 4. Ed. om. « in ». * DISTINCTIO XXV. QUÆST. II. ART. II ; nem statum, non autem quantum ad omnes singulares personas. 98. — Ad secundum dicendum quod hoc quod scientiae pro­ fecerunt per successionem temporum non tantum est ex imper­ fectione inventorum, sed etiam ex impotentia addiscentium qui a principio totum capere non possunt. Et ita in his quæ fidei sunt accidit quod oportuit paulatim humanum intellectum assuefieri ad ea quæ fidei sunt. Propter quod Dominus discipulis dixit :« Multa habeo vobis dicere quæ1 non potestis porlaremodo. » Joan., xvi, 12. 99. ■— Ad tertium dicendum quod illi qui immediate a Deo cognitionem fidei receperunt, quantum ad ea quæ eis non expli­ cabantur, non habebant fidem implicitam in fide alterius hominis, sed in cognitione ipsius Dei cui reponebant id quod de secretis divinæ sapientiæ eis fuerat revelatum. 100. — Ad quartum dicendum quod articulus dicitur « indi­ visibilis veritas » quantum ad id quod actu explicatur in articulo ; sed est divisibilis2 quantum ad ea quæ potentia con­ tinentur in articulo, secundum quod qui dicit unum, quodammodo dicit multa. Et hæc suntea quæ præcedunt ad articulum et consequuntur ad ipsum; et quantum ad hoc potest explicari et dividi articulus fidei. 101. ■— Ad quintum dicendum quod aliquid quod in articulo continetur explicari polest dupliciter. Uno modo secundum quod unus articulus continetur quandoque in alio, vel duo in uno communi, sicut resurrectio mortuorum continetur quodammodo in resurrectione Christi ; et passio et incarnatio in hoc communi quod est mysterium redemptionis. Et sic fidis implicita explicatur in articulis fidei determinatis. Et hæc explicatio completa est per Christum; unde ejus doctrinæ quantum ad essentialia fidei nec diminuere nec addere licet, ut dicitur Apoc., ult., 18-1'J. Sed ante Christi adventum non erat completa; unde etiam quantum ad majores crescebat secundum diversa tempora. 102. ~ Alio modo id quod in articulo continetur non est articulus, sed aliquid concomitans articulum ; et quantum ad hoc quotidie potest fides explicari et per studium Sanctorum magis explicata fuit. f ■ ’, • * -,... ’ A .X •ÿ; ■ Vrt\. •3? ' “ it/4 ’ 805 Solutio II 103. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod ad fidem Redemptoris tripliciter se habet humanum genus secun­ dum diversa tempora. ‘ “Sed ». — 2. αβ « indivisibilis » contra yS ed. 806 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM In primo enim statu ante peccatum non oportebat ab aliquo homine haberi fidem explicitam de Redemptore, quia nondum servitus erat inducta ; sed sufficiebat haberi1 fidem implicitam in2 cognitione Dei, ut scilicet homo crederet quod Deus ei provi­ deret in eis quæ necessaria essent ad salutem. 104. — In secundo autem statu post peccatum ante adventum Christi, quidam habebant fidem explicitam de Redemptore qui­ bus revelatio facta erat, qui majores dicebantur ; quidam autem, ut minores, filem implicitam habebant in fide majorum, unde et3 eis sacramentum redemptionis sub signis sacrificiorum, propo­ nebatur. 105. — In tertio autem statu post adventum Christi, quia jam mysterium redemptionis impletum est corporaliter et visibiliter et prædicatum, omnes tenentur ad explicite credendum; et sit aliquis instructorem non haberet, Deus ei revelaret, nisi ex sua culpa remaneret. 106. ■— AD PRIMUM ergo4 dicendum quod angeli primitus Incarnationis mysterium sunt edocti quam homines, ut dicit Dionysius, 4 cap. Cælest. hierar., (n. 4 ; G. 3, 182) quantum ad ipsam substantiam ejus quod credendum est, quamvis non quantum ad omnes circumstantias articulorum quas postea rebus evenientibus cognoverunt. Et de hoc plenius dictum est in5 II lib. d. 11. 107. ·— Ad secundum dicendum quod auctoritates inducta· in Littera loquuntur post peccatum, sive ante legem sive post. 108. — Ad tertium dicendum quod quamvis aliis gentibus non esset data lex divinitus communiter omnibus sicuti Judæis, ex quibus Christus nasciturus erat, et sic oportebat in eis potius fidem vigere ; tamen multis etiam gentilibus6 revelationes per angelos factæ sunt etiam de Christo, sicut patet de Sybilla quæ expresse de Christo prophetavit, (ut refert Isidor.7 in VIII Etymol., c. 8, n. 7 ; L. 82, 310). In historiis Romanis8 etiam legitur quod temporibus Cons­ tantini imperatoris inventum fuit in Græcia quoddam corpus in sepulcro quoddam habens laminam auream supra pectus, in qua scriptum erat : « Christus nascetur ex Virgine et credo in eum. O sol sub3 Irenæ10 et Constantini temporibus iterum me videbis. » 1. Ed. « habere ». — 2. Ed. om. «in ». — 3. Ed. om. « et ». — 4. aom. «ergo», y « igitur ». — 5. yâ ed. om. « in ». — 6. Ed. « gentibus ». — 7. Cf. etiam August., XIII Contra Faust., c. 15 ; L. 42, 290. — 8. Cf. August., lib. XVIII de civ. Dei, c. 23 ; L. 41, 579 et Lactantium, IV Institutionum, c. 18 ; L. 6, 506, et Theophan. Chronog. Ed. Acad, Litt. Reg. Bor. vol. I, p. 704. Ultimuin locum indicavit ed. Léonin;) — 9. Ed. om. « sub ». — 10. RA. « Helenæ », al. ed. « Irenes ». DISTINCTIO XXV, QUÆST. II, ART. II 807 109. — Illi etiam quibus specialis revelatio facta non fuerat, potuerunt1 salvari, etiam si nihil de lege Moysi audissent neque aliquid de ea scirent, quia lex illa non erat omnibus data, sed tantum Judæis; unde alii non peccabant si observantias legis non servarent. — Secus autem est de lege Christi quæ omnibus pronuntiata est. — Salvabantur tamen fide implicita Redempto­ ris, implicando fidem suam in cognitione Dei vel eorum qui a Deo edocti2 erant, indeterminate, quicumque illi essent ; sicut et3 majores Judæorum quantum ad ea quæ eis nondum fuerant revelata, dum tamen4 contrarium pertinaciter non tenerent contra prædicantem fidem. 110. ■— Ad quartum dicendum quod quamvis ad cognitionem Redemptoris non sufficeret natura per se, sufficiebat tamen cum lege scripta tempore legis ; ante legem vero adjuta per gratiam. Solutio III 111. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod fides explicita ad hoc necessaria est quod in finem ultimum intentionem dirigat. Et quia per peccatum homo a fine illo5 abductus fuerat6, non poterat reduci nisi per Mediatorem Dei et hominum7 Jesum Christum. Ideo post peccatum oportuit haberi cogni­ tionem explicitam de Redemptore et præcipue quantum ad ea quibus nos in finem reduxit victo hoste8 quo captivi detinebamur. 112. — Ad hoc autem quod nos in finem reduceret, quatuor requirebantur. Primum est quod propugnator noster institue­ retur9 : quod factum est in nativitate. Secundum est quod pugnaret10 : quod factum est in passione. Tertium est quod vinceret : quod factum est in resurrectione quando æternitatis aditum devicta morte reseravit. Quartum11 quod victoriæ suæ omnes suos12 participes faceret : et hoc erit in judicio, quando bonis bona et malis mala reddet. Et ideo ista præcipue require­ bantur ut de Redemptore explicite scirentur. 113. ·— Tamen possibile est quod secundum diversa tempora horum distinctio ante Christi adventum creverit, ut quanto adventui Salvatoris viciniores existèrent, tanto sacramenta salutis plenius perceperint, ut Gregorius dicit (In Ezech., Jib. II hom., n. 9 sq. ; L. 76, 979). Et se.undum hoc utraque opinio in Littera posita13 potest habere veritatem : prima quantum ad propinquos, secunda quantum ad remotos. 1. Ed. « poterant ». — 2. Ed. « docti ». — 3. Ed. om. « et ».— 4. Ed. ont. « tamen ». ~ 5. Ed. « ab illo fine ». — 6. Ed. ad. « et ». — 7. Ed. ad. « Dominum ». — 8. γ “ dexicto », ed. ad « a ». 9. RA « instrueretur ». — 10. Ed. « propugnaret ». — 11. Ed « quarto ». — 12. a om. « suos ». — 13. Ed. om. « posita ». 808 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 114. —AD PRIMUM ergo dicendum quod Joannes Baptista hos articulos plenissime scivit ; unde de his non dubitavit. Potuit autem dubitare sine praejudicio salutis de alio articulo passionis implicito tunc temporis, scilicet de descensu ad inferos, non pertinaciter : quod patet, quia doceri quaerebat. 115. —Vel dicendum, ut Alii dicunt quod ipse non dubitavit, sed quasi dubitasse visus est inquantum quævisit non propter se, sed propter suos discipulos instruendos. Vel fuit dubitatio non ignorantiae sed admirationis et pietatis. 116. ·— Ad secundum dicendum quod articulus conceptionis implicite continebatur in articulo nativitatis in quantum est via ad nativitatem ; articulus autem de descensu ad inferos, in articulo de passione ; articulus autem de ascensione in articulo de resurrectione, quia ibi terminatur victoria resurgentis. Unde patet responsio ad tertium et quartum. 117. -— Ad quintum dicendum quod in judicio Christus nihil nobis merebitur, sed id1 quod prius meruit reddet. Solutio IV 118. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod per missiones divinarum personarum in nos, homo in finem ulti­ mum ducitur non solum post peccatum, sed etiam ante pecca­ tum2. Et ideo explicita cognitio de Trinitate fuit necessaria non solum post peccatum, sed etiam ante peccatum. Non tamen eodem modo ante adventum Christi et post; quia ante adventum soli majores de ho< fidem explii itam habue­ runt ; post Incarnationem vero omnes fidem explicitant de tribus personis habere tenentur, sicut et de mysterio Incarnationis quod cognosci non potest, nisi cognoscatur personarum distinctio, et quia sacramenta salutis cum invocatione Trinitatis confe­ runtur. 119. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Apostolus posuit illa quæ oportuit credi explicite a quolibet homine in quocumque statu ; hoc autem non fuit cognitio Trinitatis. 120. — Ad secundum dicendum quod ad dirigendum in finem non solum oportet cognoscere finem, sed etiam ea sine quibus in finem iri non potest et ideo oportuit habere explicitam cognitionem de fide Trinitatis, quia sine earum missione in finem beatitudinis veniri non potest. 1. α « illud ».— 2. α homot. « peccatum... Non tamen... DISTINCTIO XXV, EXPOSITIO TEXTUS 809 121. — Ad tertium dicendum quod quia non erat necessa­ rium ut explicite omnes cognoscerent, ideo non fuit positum mysterium Trinitatis manifeste in veteri Testamento, sed velate ut sapientes capere possent1. EXPOSITIO TEXTUS 122. —«Sicut in Ecclesia aliqui sunt minus capaces etc. »(3) Contra. Modo non sufficit ad salutem ut etiam explicite mysterium Incarnationis credatur. Et2 dicendum quod est similitudo non quantum ad omnia sed quantum ad quaedam de articulis ; quia nesciunt eos distin­ guere, quamvis explicite cognoscant illud quod in articulis con­ tinetur. Tenentur autem præcipue3 illos4 articulos explicite scire de quibus Ecclesia solemnizat et facit continuam mentionem, sicut de Trinitate. 123. — « Credunt hoc quod ignorant. » (3) Hoc est contra id5 quod supra6 dictum est, quod fides non est de ignotis. Et2 dicendum quod sicut implicite creditur, ita et implicite cognoscitur. Dicitur autem ignorari quod nescitur explicite. 124. ■— « Solet etiam quadri de fide Cornelii etc7. » (5) Sciendum quod Cornelius habebat fidem explicitam de mysterio Incarnationis, quamvis suffecisset ei ad salutem, etiamsi de hoc fidem implicitam habuisset ; sed non habebat fidem distinctam de tempore incarnationis ; et ideo, quia hoc jam incipiebat esse necessarium ad salutem, missus fuit ad eum instruendum Petrus. 125. — « Illud etiam non est prætermittendum, etc. » (6) De hac æqualitate habituum et operatione dicetur8 infra. d.36B. Hic tamen sciendum est quod operationem hic videtur nomi■ nare virtutes regulantes in opere exteriori, sicut sunt virtutes cardinales quæ etiam habent actus interiores, secundum quos10 oportet istam aequalitatem attendi. 126. — Vel si loquitur de operationibus11 exterioribus, atten­ denda est æqualitas quantum ad formationem12 operationis13 magis quam secundum quantitatem actus ; quia interdum aliquis ex majori caritate facit opera ex suo genere minora quam alius majora. 1. F. « possunt ». — 2. Ed. om. « ct ». — 3. Ed. om. « præcipue ». — 4. Ed. om. «illos».— 5. Ed. «illud ». — 6. Ed. «superius». — 7. Ed. om. « etc ». — 8. Ed. «dicitur». — 9. Ed. om. « d. 36 ». — 10. F. « quas ». — 11. Ed. «operibus». — 12. RA. « confirmationem ».— 13. Ed. « operis ». 'SIO SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 127. — « Non ideo post fidem etc. » (6) Contra. Mat., i, 2 : « Abraham genuit Isaac, Isaac Jacob » : id est, fides spem, spes caritatem. Et1 dicendum quod intelligitur quantum ad actus non quantum ad habitus. 128. — « Non quod fides et spes causa vel tempore etc. » (7). Contra. Aliquis habet fidem qui non habet caritatem, sicut qui ficte accedit ad baptismum fidem tantum habens. Et1 dicendum quod loquitur de fide et spe secundum quod est virtus. I. Ed. om. « Et ». DISTINCTIO XXVI De spe, quid sit 1. —Est autem spes virtus qua spiritualia et æterna hona sperantur, id est cum fiducia expectantur. Est enim spes1 certa expectatio futuræ beatitudinis, veniens ex Dei gratia et ex præcedentibus meritis vel ipsam spem, quam natura præit caritas, vel speratam rem, idest beatitudinem æternam. Sine meritis enim aliquid sperare non spes, sed præsumptio dici potest. De quibus sit spes 2. ■— Et sicut fides, ita et spes est de invisibilibus. Unde Augustinus {Enchir., c. 8 ; L. 40, 235) : Fidem appellamus earum rerum quæ non videntur. De spe quoque dicitur (Rom., vm, 24) : « Spes quæ videtur, non ed spes : quod enim videt quis, quid sperat ? » Quod attinet ad non videre vel quæ creduntur vel quæ sperantur, fidei speique commune est. Quo differant Fides et Spes 3. — Distinguitur tamen fides a spe sicut vocabulo, ita rationabili differentia. Est enim fides malarum rerum et bonarum ; quia et bona creduntur et mala ; et hoc fide bona, non mala. Est etiam fides et præteritarum rerum et præsentium et futurarum : credimus enim mortem Christi, quæ jam præteriit ; credimus sessionem, quæ nunc est ; credimus venturum ad judicandum, quod futurum est. Item fides et suarum rerum est et alienarum : nam et se quisque credit esse coepisse nec fuisse utique sempiternum, et alia atque alia non modo de aliis hominibus multa quæ ad religionem pertinent, verum etiam de angelis credimus. Spes autem non nisi bonarum rerum est2, nec nisi futurarum rerum et ad eum pertinentium qui earum spem gerere perhibetur. (Enchir., c. 8 ; L. 40, 234.) Si in Christo fuerit fides vel spes 4. — Post hæcs superest investigare utrum fides et spes in Christo fuerint, unde tractatus ille sumpsit exordium. Quibusdam non indocte videtur, fidem-virtutem et spem in eo non fuisse, sicut in sanctis jam beatificatis, vel in angelis non sunt; et tamen sancti credunt et sperant resurrectionem futuram, et angeli eamdem credunt; nec tamen in eis fides vel spes-virtus est, quia et Deo per speciem contemplando fruuntur, et in Dei Verbo resurrectionem futuram 1. Quar. om. «spes ». — 2. Quar. om. « est ». — 3. Ed. « hoc ». 812 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM sive judicium, non per speculum et1 in ænigmate (I Cor., xm, 12), sed præclarissime inspiciunt. Si enim quia credunt resurrectionem futuram, ideo verum est eos fidem habere, ergo ea consummata post judicium similiter et fidem habere dicentur, quia credent eam præteritam. Sed sicut tunc credent, nec tamen fidem quæ fideles facit, habebunt — quia non credent absque scientia, quæ non erit ænigmatica, sed per speciem — ita et modo credunt et sperant resurrectionem ; nec tamen fidem habent, quia credendo cognoscunt. Venit enim eis quod perfectum est, et evacua­ tum est quod ex parle est. (I Cor., xin, 10.) Venit enim cognitio, et evacua­ ta est fides ; venit species, et desiit spes. Ita Christus in quo fuerunt bona patriæ, credidit quidem et speravit resurrectionem tertia die futu­ ram, pro qua et Patrem oravit ; nec tamen fidem-virtutem vel spem habuit, quia non perfectius eam cognovit præteritam quam intellexit futuram. Speravit tamen Christus, sicut in psalmo (xxx, 1) : In te Domine, speravi ; nec tamen fidem vel spem-virtutem habuit, quia per speciem videbat ea quæ credebat. Si IN INFERNO JUSTI FIDEM ET SPEM HABUERUNT 5. — De antiquis vero patribus qui2 apud inferos usque ad passionem tenebantur, non incongrue dici potest quod fidem et spem-virtutem habuerint, quia credebant et sperabant se visuros Deum per spetlem, qualiter eum tunc non videbant ; quia eis non patuit cognitio Dei per speciem ante passionem Christi, qua consummata a fide transierunt ad speciem. DIVISIO TEXTUS 6. — « Est autem spes virtus etc. » (1) Postquam determinavit Magister de fide, hic secundo deter­ minat de spe. Et dividitur in partes duas. In prima determinat de spe. In secunda ostendit in quibus spes inveniatur3, ibi : « Post hoc superest investigare, etc.4 » (4) Circa primum duo facit. Primo determinat de spe secundum se : secundo de spe per comparationem ad fidem, ibi : « Et sicut fides, etc. » (2) Et circa hoc duo facit. Primo ostendit convenientiam inter fidem et spem ; secundo differentiam, ibi : « Distinguitur tamen etc. » (3) « Post hoc superest investigare, etc. » (4) Hic ostendit quo­ rum sit habere fidem. Et circa hoc duo facit. Primo inquirit utrum in Christo fuerit fides5. Secundo utrum in antiquis patribus in limbo existentibus ibi : « De antiquis vero6 patribus, λ (5) Hic duo quæruntur. Primo de spe secundum quod est passio. Secundo de ipsa secundum quod est virtus. 1. Quar. om. « et ». -— 2. F. « quia ». — 3. Ed. « invenitur ». — 4. F. om. « etc. », ei prosequitur textum. — 5. NVPF. ad. « vel spes », contra αβγδ. — 6. Ed. om. « vero ». DISTINCTIO XXVI, QU/EST. I, ART. I 813 QUÆSTIO I DE SPE SECUNDUM QUOD EST PASSIO Circa primum quæruntur quinque. Primo, utrum spes sit passio. Secundo, in quo sit. Tertio, de differentia ejus ad alias passiones. Quarto, utrum sit una de quatuor principalibus passionibus. Quinto, utrum possit esse in parte intellectiva. ARTICULUS I I-II, q. 25, a. 3 ; q. 40, a. 2, 3. 7. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SPES NON SIT PASSIO. 1. Spes enim est expectatio. Sed expectatio dicit immobili­ tatem. Cum ergo omnis passio in motu consistat, videtur quod spes non sit passio. 2. Præterea. Opposita sunt in eodem genere. Sed Philosophus in1 VII Phys., (η 3. 247a, 9 sq. ; 1. 6, n. 4) dividit spem contra memoriam, dividens delectationes2 utriusque ad invicem. Cum ergo memoria non sit passio, nec spes passio erit. 3. Præterea. Exspectare a spectando dicitur. Spectare autem videre est. Cum ergo videre non sit passio animalis secundum quod proprie loquimur de passionibus animæ, videtur quod spes quæ est expectatio non sit passio. 4. Præterea. passio animæ in parte sensitiva est, ut dicit Philosophus in VII Phys. (^3. 248a, 8 sq., 1. 6, n. 7). Sed spes, cum sit de futuro bono, non potest esse in parte sensitiva, quia sensus præsentium tantum est. Ergo spes non est passio. 5. Præterea. Nihil patitur nisi ex præsentia agentis. Sed spes non est de præsentibus, sed de futuris. Ergo non est passio. 8. — SED3 CONTRA. Spes contra timorem dividitur. Sed timor est passio. Ergo et spes. 9. ■— Præterea. Spes ad appetitivam potentiam pertinet, quia habet bonum pro objecto. Sed motus appetitivæ partis dicitur passio animæ, quia ad eum sequitur delectatio et tristitia 1. Ed. om. « in ». — 2. Ed. « actiones ». — 3. α om. « Sed ». 814 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM quod proprium est passionum, ut dicitur in II Eth. (β 4. 1105, 3 sq. ; 1. 5, b.). Ergo ut prius. 10. — Præterea. Præsens et præteritum non diversificant genus. Sed gaudium quod est de præsenti bono, est in genere passionis. Ergo et spes quæ est de bono futuro. 11. — RESPONSIO. Dicendum quod, sicut prius, d. 15 (50) dictum est, quamvis omnis operatio potentiarum animæ quæ per sua. objecta in actum reducuntur, sicut intellectus possibilis, sensus et appetitus, possint dici passiones, tamen proprie loquen­ do passio est in operationibus appetilus partis sensiliore, secun­ dum quod Damascenus dicit in II libro, (c. 22 ; G. 94, 939) quod « passio est motus appetitivæ virtutis sensibilis1, ex imagina­ tione boni vel mali. » 12. - Spes autem dicit extensionem appetitus in illud quod appetibile est. Invenitur autem non solum in hominibus, sed etiam in aliis animalibus : quod patel, quia inveniuntur animalia operari propter aliquod futurum bonum æstimatum possibile, sicut aves faciunt nidum propter filiorum educationem ; nec propter finem aliquid facerent nisi in finem illum quasi eis possi­ bilem tenderent, quia naturalis appetitus non est impossibilium. Similiter etiam palet quod unum animal aggreditur aliud non nisi ex spevictoriæ. Patet ergo quod spes sit in appetitu sensitivæ partis quæ nobis et brutis communis est ; et ita sequitur quod sit passio. ί b i 13. — AD PRIMUM ergo dicendum quod appetitivæ partis duplex est motus : scilicet prosecutio et fuga. Objectum autem spei quod est bonum difficile vel2 arduum, ratione suæ bonitatis natum est movere ad prosecutionem ; sed ratione suæ difficultatis natum est movere ad fugam. Hic tamen motus retardatur per spem. Et i^eo spes importat motum primum, in quo salvatur ratio passionis, tamen cum quiete privante3 secundum motum, qui est fuga. 14. — Ad secundum dicendum quod dividitur spes contra memoriam non quantum ad essentiam suam, sed quantum ad .affectum qui communis est memoriæ et spei, scilicet delectatio ; unde non sequitur quod in genere conveniant. 15. — Ad tertium dicendum quod frequenter nomina impo­ nuntur rebus occultis ex suis signis, sicut differentia essentiales ex accidentibus nominantur. Signum autem alicujus quiescentis 1. Ed. ad. « qui est ». — 2. Ed. « et ». — 3. αβ RAF. « privative », RA. « in » loco « cum. » Sed absque dubio legendum est « privante », cum non solum N. hoc legat in inanuscripto S. Jacobi 1’arisiensis, sed etiam ipse S. Thomas infra (48) habeat « privante. ». f “ , i DISTINCTIO XXVI, QUÆST. I, ART. II 81 a cum extensione appetitus in aliquid desideratum solet esse quod frequenter visum dirigit in illud, ut videat si ex aliqua parte ad ipsum accedat. Et ideo dispositio prædicta quietis cum motu dicitur expectatio. 16. — Ad quartum dicendum quod sicut animalia cognoscunt rationem convenientis et nocivi non per inquisitionem rationis, ut homo, sed per instinctum naturæ qui dicitur æstimatio ; ita etiam cognoscunt aliquid quod futurum est, sine hoc quod cognoscant rationem futuri, non conferendo præsens ad futurum, sed ex instinctu naturali, secundum quod aguntur ad aliquid agendum vel ex impulsu naturæ interioris vel exterioris ; sicut quando agunt aliquid ad præcavendum de futuris quæ dependent ex motu cæli, quasi ex eo impulsa. Unde ex eorum operibus homines possunt aliquid scire de hujusmodi futuris, sicut nautæ præsciunt tempestatem futuram ex motu delphinorum ad superficiem aquæ ascendentium1 ; et formica- veniente pluvia reponunt granum in cavernis. 17. ■— Ad quintum dicendum quod id quod est futurum secun­ dum rem, potest esse præsens in imaginatione. Et quia bonum est natum movere appetitum secundum quod est imaginatum vel intellectum, ut dicitur in III De anima, (y 10. 433b, 11 ; 1. 15, n. 830) ideo ex tali præsentia potest sequi passio in appetitu. ARTICULUS II I-II, q. 23, a. 1 ; q. 40, a. 2. 18. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD SPES NON SIT IN ALIA VI QUAM IN CONCUPISCIBILI. 1. Arduum enim vel difficile non addit aliquam rationem appetibilis supra bonum, quia difficile magis habet rationem fugibilis quam appetibilis. Arduum autem2 non differt a bono non arduo nisi secundum magis et minus. Sed vis concupiscibilis est (boni quod desideratur. Cum ergo objectum spei sit bonum arduum vel difficile, videtur quod spes sit in concupiscibili. I 2. Præterea. Sicut voluntas est boni3 appetibilis in parte ■ intellectiva, ita concupiscibilis in parte sensitiva. Sed in parte intellectiva omne quod ad appetitum pertinet, est voluntas. Ergo et in parte sensitiva omne quod ad appetitum pertinet ■ est vis concupiscibilis ; et ita, cum spes ad appetitum pertineat, ut dictum est, videtur quod sit in concupiscibili. 3. Præterea. Gaudium et delectatio in concupiscibili sunt.. 1. y ed. « descendentium ». — 2. α « enim ». — 3. RAV. « bonum ». 816 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Sed spes facit gaudium, Rom., xn, 12 « : spe gaudentes » ; et delectationem, ut dicit Philosophus in VII Phys., (η 3. 247a, 9 sq. ; 1. 6, n. 4). Ergo spes est in concupiscibili. 4. Præterea. Præsens et futurum non diversificant poten­ tiam appetitivam, cum accidant appetibili inquantum hujus­ modi. Sed gaudium et spes non differunt nisi secundum id quod gaudium est de bono præsenti, spes autem de bono futuro. Ergo cum gaudium sit in concupiscibili, et spes in eodem erit. 5. Piœterea. Ejusdem est moveri ad terminum et in termino quiescere. Sed spes importat motum in aliquem terminum in quem cum aliquis devenerit, gaudet. Cum ergo gaudere sit concupisci­ bilis, et sperare erit concupiscibilis. 19. ■— SED CONTRA. Concupiscibilis, per se loquendo, non ordinatur ad arduum, sed magis irascibilis. Cum ergo objectum spei sit arduum, oportet quod spes non sit in concupiscibili, sed in irascibili. 20. — Praeterea. Idem est subjectum contrariorum. Sed spei opponitur timor. Cum ergo timor sit in irascibili1, non in concu­ piscibili, sicut et audacia quæ iterum timori opponitur ; videtur quod spes etiam sit in irascibili. 21. — Præterea. Ira sine spe esse non potest, ut Avicenna dicit in VI De naturalibus. Unde ex offensa illa de cujus vindicta non est spes, sicut cum2 quis a rege offenditur, non est ira, sed magis odium et3 timor. Ergo cum ira non sit in concupiscibili, nec spes. 22. ■— RESPONSIO. L icendum quod potentiæ passivæ varian­ tur secundum quod sunt natæ moveri a diversis activis, per se loquendo. Proprium autem motivum appetitivæ virtutis est bonum apprehensum. Unde oportet quod secundum diversas virtutes apprehendentes sint etiam diversi appetitus : scilicet appetitus rationis qui est de bono apprehenso spcundum ratio­ nem vel intellectum, unde est de tono apprehenso simplici­ ter et in universali ; et appetitus sensitivus qui est de appre­ henso secundum vires sensitivas, unde est de bono particulari et ut nunc. 23. — Sed quia potentia passiva non extendit se ad plura quam virtus sui activi, secundum quod dicit Commentator in IX Mela., quod nulla potentia passiva est in natura cui non res­ pondeat sua potentia activa naturalis; ideo appetitus sensitivus ad illa bona tantum se extendit ad quæ se extendit appre­ hensio sensitiva. 24. — Quia autem, ut dicit Dionysius, 7 cap.De divin, nomin., 1. α ad. « et ». — 2. α om. « cum ». — 3. γ ed. « vel ». — 4. α « respondet ». ; I 1 ï I DISTINCTIO XXVI, QUÆST. I, ART. II 817 \n. 3; G. 3, 871; 1. 4, p. 536), «divina sapientia conjungit fines primorum principiis secundorum », quia omnis natura inferior in sui supremo attingit ad infinitum naturæ superioris, secun­ dum quod participat aliquid de natura superioris, quamvis deficienter ; ideo tam in apprehensione quam in appetitu sensi­ tivo invenitur aliquid in quo sensitivum rationem attingit. 25. ■— Quod enim animal imaginetur formas apprehensas per sensum, hoc est de natura sensitivæ apprehensionis secundum se ; sed quod apprehendat illas intentiones quæ non cadunt sub sensu sicut amicitiam, odium et hujusmodi, hoc est sensitivæ partis secundum quod attingit rationem. Unde pars illa in hominibus, in quibus est perfectior propter conjunctionem ad animam ratio­ nalem, dicitur ratio particularis, quia confert de intentionibus particularibus ; in aliis autem animalibus, quia non confert, sed ex instinctu naturali habet hujusmodi intentiones appre­ hendere, non dicitur ratio, sed æsiimatio. 26. —Similiter etiam ex parte appetitus, quod animal appetat1 ea quæ sunt convenientia sensui, delectationem facientia, secun­ dum naturam sensitivae2 est et pertinet ad vim concupiscibilem; sed quod tendat3 in aliquod bonum quod non facit delectatio­ nem in sensu, sed magis natum est facere tristitiam ratione suæ difficultatis, sicut quod animal appetat4 pugnam cum alio animali, vel aggredi quamcumque aliam difficultatem, hoc est in appetitu sensitivæ5 secundum quod natura sensitiva attingit intellectivam ; et hoc pertinet ad irascibilem. 27. ■— Et ideo sicut æstimatio est alia vis quam imaginatio, ita irascibilis est alia vis quam concupiscibilis. Objectum enim concupiscibilis est bonum quod natum est facere delectationem in sensu ; irascibilis autem bonum quod difficultatem habet. Et quia quod est difficile, non est appetibile inquantum hujusmodi, sed vel in ordine ad aliud delectabile, vel ratione bonitatis quæ difficultati admiscetur—conferre autem unum ad aliud et discerneie intentionem difficultatis et bonitatis in uno et eodem, est rationis ; — ideo proprie istud bonum appetere est rationalis appetitus, sed convenit sensitivæ, secundum quod attingit per quamdam imperfectam participationem ad rationalem, non quidem conferendo vel discernendo, sed naturali instinctu movetur6 in illud, sicut dictum est de æstimatione. 28. — Et propter1 hoc palet etiam quod irascibilis est altior quam concupiscibilis et propinquior rationi. Et ideo incontinens propter concupiscentiam, qui nulla lege utitur, magis est turpis 1. α « appetit ». — 2. α « secundum naturalem modum sensitivæ partis est », Ed. « secundum naturam sensitivam est ». — 3. α « tendit ». — 4. aS « appetit».— 5. a ad. « partis », ed. « sensitivo ». — 6. /?RA. « movet », NVPF. « movendo se ». — 7. Ed. « per ». i 818 SCRIPTUM SUPER LIB. HI SENTENTIARUM quam iracundus qui utitur legibus, sed perversis, ut dicitur1 VII Eth. (i/ 7. 1149a, 24; 1. 6, a.). Unde etiam vilia quæ sunt in concupiscibili, sunl majoris infamise quam ea quæ sunt in irascibili. 29. — Ex his ergo jam planum est videre quæ passio sit in irascibili, et quæ in2 concupiscibili. Omnis enim passio de cujus intellectu est appetitus in bonum vel conveniens simpliciter, est in concupiscibili, sicut amor3, delectatio et hujusmodi et opposita horum4. 30. — Omnis autem passio de cujus intellectu est motus5 in bonum cum circumstantia difficultatis, est in irascibili ; et hujusmodi sunt omnia illa quæ important bonum vel malum cum determinatione alicujus quantitatis, sicut ira quæ non ex qualibet læsione consurgit, sed ex ea quam potest aliquis vindicare et tamen non habet in promptu vindictam. Timor etiam non est de quolibet malo, sed de malo cui non potest resisti vel difficulter resistitur. Spes aulem importat motum appetitus in aliquod bonum commensuralum appetenti ; non enim est de bono tanto ad quod nullo modo possit perveniri, nec iterum de tam6 parvo quod pro nihilo habeatur, sed de eo quod est possibile haberi et tamen est difficile ad habendum, propter quod dicitur arduum. Unde patet quod spes, secundum quod est passio, est in iras­ cibili. 31 ·— AD PRIMUM ergo dicendum quod difficile vel arduum addit quamdam specialem rationem bonitatis, scilicet pretiosi­ tatem quamdam, ex hoc ipso quod non de facili habetur, sicut dicitur omne rarum carum. 32. — Ad secundum dicendum quod natura rationalis ex seipsa habet conferre et discernere ; unde bonum quod est ex seipso appetibile vel quod indiget collatione et discretione ad hoc quod appetatur, secundum naturam rationalis apprehen­ sionis appetitum rationalem movet ; et ideo ex hoc non diversificatur appetitus rationalis, sed dicitur voluntas universaliter. Non sic autem est de appetitu sensitivæ7 ut ex dictis patet.. 33. ■— Ad tertium dicendum quod in quantum spes est de difficili3 arduo non delectat sed magis affligit, cum ex hoc ipso sit distans ; sed inquantum est de bono possibili acquiri sic facit delectationem, quia sicut quod est in potentia jam habet inchoa­ tionem sui esse, ita quod apprehenditur ut possibile adipisci, apprehenditur ut jam quodammodo præsens. Et ideo spes 1. Ed. ad. « in ». — 2. αχδ om. « quæ in ». — 3. Ed. ad. « et ». — 4. Ed. « eorum ». — 5. Ed. « appetitus ». — 6. α « tanto ». — 7. Ed « sensitivo », β ad. « partis ». — DISTINCTIO XXVI, QU/EST. I, ART. II 819 delectationem facit; et hæc delectatio non est in concupiscibili, sed in irascibili. 34. — Quælibet enim potentia appetit sibi conveniens et de eo delectatur, ut infra (d. 27, 38 seq.) dicetur. Bonum autem arduum ex hoc ipso quod est possibile adipisci est conveniens1 irascibili, unde in ipsum tendit. 35. ■— Ad quartum dicendum quod objectum irascibilis est bonum difficile : quod autem habetur, non est jam difficile, sed tantum dum non habetur. Et ideo'2 omnes passiones irascibilis sunt futuri, sicut timor et spes. 36. ■— Ad quintum dicendum quod objectum irascibilis est bonum difficile, quod quandoque habet bonitatem ex ordine ad aliud. Unde in actu vel motu irascibilis est duplex terminus. Primus est proximus, secundum quod terminatur in objectum proprium, ut quando consequitur victoriam. Et quia objectum proprium irascibilis habet difficultatem, ideo non est delectabile alicui simpliciter, sed est delectabile ei secundum hanc vim, cujus actus est perfectus per hoc quod pertingit ad objectum proprium quod jam consecutum est ; sicut quando aliquis delec­ tatur de hoc quod vincit, quamvis simpliciter sensibilem dolo­ rem de vulneribus sustineat et de fatigatione tristitiam habeat ; et ideo hæc delectatio non est concupiscibilis, sed est proprie irascibilis, sicut delectatio quæ est3 in actu videndi est propria ipsius visus. 37. — Secundus terminus est ultimus finis in quem objectum proprium ordinatum est. Hoc autem est aliquid quod secundum seipsum est conveniens et delectabile, sicut quod animal post­ quam vicit4 aliud animal utitur ad libitum voluntate propria ; et hæc delectatio pertinet ad concupiscibilem. Irascibilis enim ad conservationem concupiscibilis ordinatur, ut scilicet propter difficultatem intervenientem delectatio con­ veniens non praetermittatur. Et ideo dicit Damascenus in II lib. (c. 16; G. 94, 931), quod « ira est audax concupiscentiæ vindex»; et propter hoc etiam dicit Philosophus in VIII5 De anima (Θ 12. 596b, 20), quod animalia pugnant ad invicem propter cibum ei propter coitum, quia circa has delectationes praecipue est con­ cupiscibilis. 1. RA. « inconveniens ». — 2. Ed. ad. «non ». — 3. Ed. ad. « propria ». — 4. Ed. « vincit». — 5. Ed. « vi ». 820 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS III I-II, q. 23, a. 2, 3, 4 ; q. 25, a. 1 ; q. 40, a. 1 ; Spe, a. 1 ; Compend., p. 2, c. 7. 38. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SPES NON DIFFERAT AB ALIIS PASSIONIBUS. 1. Spes enim importat expectationem. Sed omnis appetitus motus videtur esse expectatio, quæ nihil aliud dicit quam pro­ tensionem in aliquod bonum. Ergo spes non distinguitur ab aliis passionibus quæ ad appetitum pertinent. 2. Praeterea. Expectatum bonum est objectum spei quæ est expectatio. Sed « expectatum bonum concupiscentiam constituit ». ut Damascenus dicit1, II lib. (c. 12 ; G. 94, 930). Ergo concu­ piscentia est idem quod spes. 3. Praeterea. Idem motus est a termino et in terminum. Sed timor dicit motum appetitus a malo, spes autem dicit motum ejusdem in bonum. Ergo idem est timor et spes. 4. Præterea. Sicut se habet album et nigrum ad visum, ita se habet bonum et malum ad appetitum. Sed album et nigrum non diversificant neque potentiam visivam neque passiones ejus. Ergo nec bonum et malum diversificant passiones appetitus ; et ita timor et spes non sunt diversæ passiones, quamvis sint de bono et malo. 5. Præterea. Spes, ut dictum est, dicit protensionem appetitus in aliquod arduum. Sed hoc idem invenitur in audacia, confidentia sive fiducia et ira. Ergo omnia ista sunt idem quod spes. 39. — SED CONTRA. Quorum definitiones sunt diversæ, et ipsa differunt. Sed definitio spei non convenit aliis passionibus. Ergo et spes ab aliis passionibus distinguitur. 40. ■— Præterea. Quæcumque sunt idem, unum non potest esse2 sine altero. Sed spes potest esse sine aliis. Ergo spes ab aliis differt. 41. ■— Præterea. Motus differunt penes terminos. Sed non est idem terminus seu objectum spei et aliarum passionum ; quia speratum bonum est objectum spei, non autem, per se loquendo, aliarum passionum. Ergo spes differt ab aliis passio­ nibus. 42. ■— RESPONSIO. Dicendum quod passiones animæ de quibus loquimur, primo distinguuntur ex hoc quod quædam important bonum et malum absolute, et hæ3 pertinent ad concu­ 1. a ad. « in ». — 2. α om. « esse ». — 3. F. » hæc ». DISTINCTIO XXVI, QUÆST. I, ART. Ill 821 piscibilem ; quædam vero important aliquam mensuram boni vel mali, ut ex prædictis patet, et hæ pertinent ad irascibilem. 43. — Passionum ergo in < oncupiscibili existentium quædam important habitudinem concupiscibilis ad suum objectum ; quædam vero motum ipsius respectu objecti ; quædam vero impressionem relictam in ipsa ex præsentia objecti. Cum autem objectum appetitus sit bonum et1 malum, quod­ libet istorum per hæc duo dividitur. Amor enim importat habitudinem concupiscibilis ad bonum, odium vero ad malum ; quia amor amatum ponit connaturale et quasi unum amanti, cujus contrarium odium facit. Et quia hæc habitudo perficitur ex præsentia objecti, ideo amor secun­ dum perfectam sui rationem est habiti, ut Augustinus dicit (In Psal. cxvm, serm. 8 ; L. 3G, 1518). Motus autem concupiscibilis in bonum, dicitur desiderium; in malum autem innominatus est, sed dicatur fuga. Impressio vero relicta in concupiscibili ex præsentia boni, dicitur delectatio vel gaudium ; sed ex2 præsentia mali dicitur tristitia vel dolor. Qualiter autem tristitia et dolor differant, supra 15 d. dictum est. Eodem etiam3 modo differunt delectatio sensibilis et gau­ dium. Lætilia autem dicit effectum gaudii in dilatatione cordis ; unde dicitur lætitia quasi latitia ; exaltatio autem effectum ipsius in signis exterioribus, inquantum gaudium interius ad exteriora prorumpens, quodammodo exilit. 44. — Quia autem irascibilis propter concupiscibilem est animalibus data, ut non deficiat in suo actu ; ideo passiones irascibilis ex passionibus concupiscibilis originem habent. Adju­ vat autem concupiscibilem irascibilis et in bono et in4 malo. In bono quidem, ut delectabile concupiscibili conveniens non obstante difficultate prosequatur ; in malo autem, ut nocivum difficile repellatur5. Passio ergo irascibilis vel oritur ex passione concupiscibilis quam facit apprehensio appetibilis, vel quam facit præsentia ipsius. Si primo modo, vel respectu boni, et hoc vel possibilis consequi in quod tendendum est, et sic est spes ; vel non possibilis, quod dimittendum est, et sic est desperatio ; aut respectu mati, et hoc vel possibilis repelli6, cui resistendum est, et sic est audacia; vel non possibilis repelli, quod fugiendum est, et sic est timor. 1. Ed. « vel ». — 2. Ed. om. « ex ». — 3. α « autem ». — 4. Ed. om. « in ». — 5. Ed. «repellat».— 6. a homot. « repelli... quod fugiendum est... ». 1i 822 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Si autem ex præsentia appetibilis, hoc non potest esse respectu boni ; quia ex quo concupiscibilis suo delectabili fruitur non indiget irascibili, quia non habet difficultatem in illo ; sed est respectu mali quod repellendum est1 difficultatem habens ; et sic causatur ira si est possibile repelli, alias passio in concupis­ cibili sistit. Et ideo ira non habet passionem contrariam, neque secundum contrarietatem boni vel mali, sicut gaudium et tris­ titia, quæ contrarietas est propria passionum concupiscibilis ; vel2 secundum contrarietatem possibilis et non possibilis, sicut spes et desperatio, quæ contrarietas est propria passionum irascibilis. Sciendum tamen quod ira causatur non solum ex re corporali3 inconvenienti præsenti, sicut cum quis irascitur de vulneratione, sed etiam de4 inconvenienti animali5 præsenti, sicut cum quis irascitur ex injuriis illatis et etiam ex apprehensione incon­ venientis habiti ; et ideo6 causatur ex dolore quantum ad pri­ mum, et ex tristitia ut dicit Damascenus (lib. II, cap. 16 ; G. 94, 931), quantum ad secundum. Sic ergo passiones animæ per essentiales differentias dividuntur. 45. ■— Inveniuntur etiam diversificari nomina passionum per differentias accidentales : quæ quidem accidunt vel ipsi passioni, ut intentio ejus ; vel ex objecto. Si primo modo, sic concupiscentia dicit intensionem desiderii, zelus intensionem amoris non patiens consortium in amato, abominatio intensionem odii, exaltatio intensionem gaudii, ut in signo exteriori prorumpat generaliter, et similiter hilaritas quantum ad signum quod ostenditur in facie, et jucunditas quantum ad signa quæ ostenduntur etiam in actibus, acedia‘: autem intensionem tristitiæ, intantum ut immobilitet hominem, actionem retardans, unde dicitur a Damasceno quod est tris­ titia aggravans, idest immobilitans, vel achos inquantum pro­ hibet locutionem, quia, ut dicit Damascenus (Lib II, c. 14 ; G. 94, 931), est vocem auferens, præsumptio autem intensionem spei, audacia autem excessum confidentiæ in aggrediendo terri­ bilia, furor autem intensionem iræ. 46. ■— Cum autem objectum proprium et per se istarum passio­ num sit bonum vel malum apparens, ea quæ accidentaliter se habent ad hæc faciunt accidentalem differentiam in passionibus ex parte objecti ; sicut tristitia quæ est de malo quod est appa­ rens malum tristanti ; hoc autem accidit esse bonum alteri vel malum. Si ergo tristitia sit de malo quod est malum alteri, et per hoc apprehenditur malum ipsi tristanti sic est misericordia. 1. Ed. ad. « et ». — 2. RVPF. « neque » contra αβ RA. — 3. y ed. om. « corporali ». -— 4. Ed. « ex ». — 5. Ed. « aliquando ». —6. Ed. ad. « ira ». —7. Codices et Ed. præter N. «accidia». ; . 1 j i i 1 DISTINCTIO XXVI, QUÆST. I, ART. Ill 823 Si autem sit bonum alteri, et per hoc apprehenditur ut malum proprium, sic est invidia quæ est tristitia de prosperitate bono­ rum, vel nemesis quæ est tristitia de prosperitate malorum, ut dicitur II Eth., (β 7. 1108b, 15 sq. ; 1. 9, k.). 47. — Similiter et1 timor distinguitur ; quia malo difficili superanti facultatem timentis accidit aliquid2 dupliciter : vel ex parte ipsius mali, vel ex parte timentis. Primo modo accidit sibi turpitudo; et hoc vel in se, et sic est verecundia quæ est de turpi actu ; vel in opinione, et sic est erubescentia quæ est« limor de convicio », ut dicit Damascenus, (lib. II c. 15 ; G. 94, 931, 1) ; vel verecundia de turpitudine culpæ, erubescentia de turpitudine pœnæ. Ex parte autem timentis sumuntur accidentales differentiatimoris hoc modo ; quia terribile vel excedit facultatem timentis in agendo, et sic est segnities vel ignavia quæ est timor futuræ operationis, ut dicit Damascenus, (ubi supra) ; vel in cognos­ cendo et hoc tripliciter : vel propter cognoscibilis altitudinem, et sic est admiratio quæ est timor ex magna imaginatione ; vels propter ejus inconsuetudinem, et sic est stupor qui est timor ex inassueta4 imaginatione ; vel propter incertitudinem et sic est agonia quæ est timor infortunii et hoc idem dicitur tre­ pidatio vel dubitatio. Sic ergo patet quomodo spes ab aliis passionibus differat, et quomodo etiam omnes aliæ5 passiones ab invicem distinguantur. 48. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod, sicut supra (13, 15) dictum est, expectare importat protensionem appetitus in aliquid cum quiete privante fugam vel recessum. Hæc autem quies con­ tingit ex difficultate ejus in quod motus appetitus tendit, sed non in promptu est ut habeatur : quod enim in promptu est6, sine mora acquiritur. Et quia bonum cum difficultate proprie est objectum irascibilis, ideo expectare proprie ad irascibilem pertinet tendentem in aliquod bonum. Habet autem se ad spem sicut commune ad proprium in quantum spes addit certitudinem circa expectationem. 49. ■— Ad secundum dicendum quod Damascenus loquitur large; accipit enim expectatum bonum pro bono quod nondum habetur : quod quidem est commune concupiscentiæ et spei. 50. ■— Ad tertium dicendum quod motus a termino et in terminum quandoque sunt contrarii, quandoque idem, quandoque disparati. Si enim termini a quo et in7 quem sunt contrarii ; 1. Ed. « etiam ». — 2. α om. « aliquid ». — 3. α homot. « vel... propter incertitudi­ nem ». — 4. RA. « assueta ». — 5. α om. « aliæ ». — 6. F. om. per homot. « ut habea­ tur : quod enim in promptu est ». — 7. Ed. « ad ». j 824 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM sic motus est idem1 sicut a nigredine in albedinem. Si autem sit idem terminus a quo et in quem ; sic motus sunt diversi et con­ trarii2 sicut motus ab albedine in albedinem. Si autem sint diversi, non contrarii ; sic sunt motus diversi disparati, sicut motus ab albedine ad calorem. 51. — His modis ultimis spes et timor se habent, quia contra­ rietas quæ attenditur in irascibili est secundum facile et diffi­ cile, sive possibile et impossibile ; non autem circa bonum vel3 malum, quia4 hoc est concupiscibilis. Unde si consideretur propria ratio objecti irascibilis tantum5, sic timor contrariatur spei, quia timor est a difficili, ad quod est spes. Si autem consideretur ratio difficilis, sic sunt disparata, quia timor est a® difficili in genere malorum ; spes autem ad difficile7 in genere bonorum. 52. ■— Ad quartum dicendum quod passiones cognitivarum virtutum sunt a rebus secundum esse spirituale. Et quia secun­ dum hoc esse non habent contraria8 contrarietatem, ideo non causantur contrariæ passiones ex contrariis in potentiis cogni­ tivis. Sed passiones appetitivæ sunt ex rebus secundum esse suum naturale ; quia appetitus est de bono et malo quæ sunt in rebus, ut dicit Philosophus in VI Meta., (e 4. 1027h, 26 ; 1. 4, n. 1230) et ideo cum secundum esse naturale contrarietatem habeant, contrarias passiones c; usant. 53. — Ad quintum dicendum quod cum arduum sive difficile sit proprium objectum irascibilis, dilïerentiæ facientes opposi­ tiones in passionibus irascibilis sunt difficile facultatem superans, vel non superans ; et9 utrumque vel est bonum vel malum. Fiducia ergo1 seu confidentia, importat motum irascibilis in id quod æstimatur ut facultatem non excedens, quod quidem specialiter circa bona importat ‘pes, circa mala autem audacia, nisi quod audacia excessum importat quandoque, unde in malum quandoque accipitur. Motus autem appetitus in id quod æstimatur ut superans facul­ tatem sive in bonum sive in malum, est diffidentia. In bonum autem specialiter est desperatio, in malum autem limor. Ira autem est passio composita ex audacia et tristitia1 et spe, ut ex dictis patere potest. 1. Ed. « contrarius », cf. etiam tabulam auream verbo contrarius 28. — 2. Ed. < sic motus sunt idem ». — 3. Ed. « et ». — 4. Ed. ad. « circa ». — 5. Ed. om. « tantum ». — 6. β « de ». — 7. Ed. « a difficili ». — 8. N. om. « contraria ». — 9. α om. « et ». — 10. α « autem ». — 11. Ed. « vel dolore ». * w ■ » DISTINCTIO XXVI, QUÆST. I, ART. IV 825 ARTICULUS IV ; I-II, q. 25, q. 4 ; q. 84, a. 4, ad 2 ; II-II, q. 141, a. 7, ad 3 ; Ver., q. 26, a. 5. 54. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SPES NON SIT PRINCIPALIS PASSIO. * I 1 , , » 1. Amor enim vehementius affectionem immutat quam spes ; unde hominem extra se facit, ut dicit Dionysius, 4 cap. De dio. nom. (n. 13 ; G. 3, 711 ; 1. 10. p. 395). Sed amor non ponitur una de principalibus passionibus. Ergo nec1 spes. 2. Præterea. Concupiscere est de futuro bono, sicut et spes. Sed concupiscentia vel desiderium, non ponitur passio princi­ palis. Ergo nec spes. 3. Præterea. Denominatio semper fit a principaliori. Sed irascibilis denominatur ab ira. Ergo est principalior spe quæ est in irascibili. 4. Præterea. Objectum irascibilis est difficile et arduum. Sed audacia tendit in arduum magis quam spes vel non minus. Ergo audacia est magis principalis quam spes. 5. Præterea. Sicul spes est de futuro, iia pcenitentia est de præterito. Sed præteritum est certius quam futurum. Ergo cum pcenitentia non ponatur principalis passio, nec spes principalis passio debet poni. 55. — SED CONTRA est quod Boetius in lib. I De consolat., (metr. vu ; L. 63, 657) dicit : « « « « Gaudia pelle, Pelle timorem ; Spemque fugato, Nec dolor adsit. » Et ita spes connumeratur aliis passionibus principalibus. 56. — Præterea. Spes opponitur quodammodo timori. Sed timor est principalis. Ergo et spes. 57. -— Præterea. Passio quæ est in concupiscibili de bono est principalis sicut gaudium. Ergo eadem ratione passio quæ est de bono in irascibili est principalis. Hac autem est spes. Ergo spes est principalis passio. i 58. ■— RESPONSIO. Dicendum quod principalitas passionis in duobus consistit : quorum unum est ex parte objecti, ut scili­ cet2 passio sequatur secundum rationem et aptitudinem objecti, ut scilicet bonum prosequatur et malum fugiat ; secundum est 1. Ed. « neque ». — 2. a homot. « ut scilicet... bonum ». 826 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ex parte ipsius passionis, ut scilicet motus ille sit perfectus quantum possibile est secundum genus illud. Et ideo in concupiscibili sunt duæ principales passiones tantum, scilicet gaudium et tristitia ; quia motus concupiscibilis terminatur in ipsa re conjuncta quæ facit gaudium et tristitiam, et iterum bonum de sua ratione natum est facere gaudium, inquantum est conveniens, et malum1 tristitiam inquantum est nocivum. 59. ■— In irasci bili etiam sunt tantum2 duæ, scilicet timor et spes, quia in his perficitur motus irascibilis quantum est possi­ bile in genere illo ; [ unde non important motum perfectum simpli­ citer, sed inquantum possibile est in genere irascibilis3], quia motus irascibilis, inquantum huj usmodi, non perficitur ad præsens, ut prius dictum est (art præc.), sicut concupiscibilis ; sed perfi­ citur in certitudine inclinationis respectu sui objecti4. [ Unde timor et spes habent quamdam certam inclinationem ad objectum suum ; timor ad non posse fugere malum, spes ad posse consequi bonum ; ] unde confidentia non dicitur principalis passio, quæ habeat certitudinem, nec importat. Similiter etiam timor conse­ quitur ex malo inquantum est malum, qui.i dénatura sui habet ut fugiatur; spes autem ex ratione boni inquantum est bonum, quia de natura sui habet ut expectetur. 60. — Et ideo consuevit numerus principalium passionum hoc modo accipi. Quia aut sunl de præsenti, in quo perficitur motus concupiscibilis5 ; aut de fuluro in quo consistit6 motus irasci­ bilis, inquantum est de difficili. Si primo modo : aut de bono, et sic est gaudium ; aut de malo, et sic est trisiilia. Si secundo modo : aut de bono, et sic est spes ; aut de malo, et sic est timor. 61. — AD PRIMUM ergo dicendum quod amor non dicit terminum in motu concupiscibilis, cum non sequatur ex conjunc­ tione rei, sicut delectatio7. 62. — Ad secundum dicendum quod moins concupiscibilis potest ulterius terminari quantum ad futurum, et ideo concupis­ centia et desiderium non sunt passiones principales. Motus autem irascibilis non et ideo in futuro terminatur. Et propter hoc spes ei timor sunl principales passiones. 63. ■—· Ad tertium dicendum quod potentia in qua est spes 1. Ed. om. « malum ». — -.a om. « tantum ». — 3. αβγ om. « unde non important mo­ tum perfectum simpliciter, sed inquantum possibile est in genere irascibilis ». — 4. αβγ om. per hoinot. « Unde timor ct spes... unde ». ■— 5. α « in quo accipitur motus concupiscibilis aut perficitur ». — 6. α « si sit », βγ « sistit ». — 7. F. « delectanti » , RANVP. ad. « vel gaudium ». DISTINCTIO XXVI, QUÆST. I, ART. V 827 denominatur ab ira, quia est ultimum in passionibus ejus. Deno­ minatio autem consuevit fieri ab his quæ ultima sunt in re. Non tamen est principalis, quia habet motum in nocivum, non qui­ dem fugiendum quod est de ratione mali et nocivi, sed aggre­ diendum. 64. ■— Ad quartum similiter dicendum1 de audacia quod timor qui fugam importat, consequitur ex ratione mali quod de se fugibile est, non autem aggressibile quod audacia facit ; et ideo non est principalis passio. 65. — Ad quintum dicendum quod paniteniia continetur sub tristitia. Unde sciendum est quod omnes prædictæ passiones ad has principales passiones reducuntur vel sicut species ad genus, sicut admiratio ad timorem; vel sicul imperfectum ad perfectum, sicut concupiscentia ad gaudium ; vel sicut effectus ad causam el participans ad participatum, sicut audacia et ira ad spem, quia spes tendit in arduum bonum quod de se est tale ut in illud debeat tendi, audacia autem et ira tendunt in arduum nocivum repellendum, quod quidem non est tale ut in ipsum tendi debeat, sed magis ut fugiatur ; tendunt tamen in ipsum inquantum par­ ticipat aliquid de ratione boni quod est victoria ipsius ; et ideo etiam spes participatur quodammodo in audacia et ira, sicut quod est per se, in eo quod est per accidens. ARTICULUS V Infra, 101 ; II-II, q. 18, a. 1 ; Spe, a. 2. 66. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SPES NON POSSIT ESSE IN PARTE INTELLECTIVA. 1. Quia passiones sunt tantum in parte sensitiva, ut dicit Philosophus in2 VII Phys., (η 3. 248a, 8 sq. ; 1. 6, n. 7). Sed spes est passio. Ergo est in parte sensitiva. 2. Præterea. Ea3 quæ sunt in parte intellectiva, sunt ipsius animæ secundum se sine hoc quod communicat corpori. Sed spes4 non est ipsius animæ secundum se, sed cum conjunctione corporis, eadem ratione qua gaudium et amor, ut dicit Philoso­ phus in5 I De anima [a 1. 403a, 17 ; 1. 2, n. 22). Ergo spes non est in parte intellectiva. 3. Præterea. Subjectum spei est irascibilis. Sed irascibilis non est in parte intellectiva, sed in sensitiva quæ animus dicitur in III De anima, (y 9. 432b, 6 ; 1. 14, n. 802-807). Cum ergo passio non excedat subjectum suum, nec spes erit in rationali. 1. γ ad. « quod », ed. « est ». — 2. Ed. om. « in ». — 3. α om. « ea ». — 4. Ed. « spes vero ». — 5. Ed. « ut dicitur I De anima ». 8’28 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 4. Præterea. Sicut dicit1 Philosophus in lib. De memor., (cap. 1. 450a, 14 sq. ; 1. 2, n. 320) memoria non est in parte intellectiva, quia concernit determinatam temporis differentiam, scilicet præteritum. Sed sicut memoria concernit præteritum, ita spes concernit futurum. Ergo spes non potest esse in parte intel­ lectiva. 5. Præterea. In parte intellectiva non sunt contrariae pas­ siones, quia delectationi quæ est secundum intellectum nihil est contrarium, ut dicit Philosophus2 I Top., (a 15. 106a, 9.). Cum ergo spes sit passio contrarietatem habens ad timorem et desperationem, videtur quod non possit esse in parte intellectiva. 67. ■— SED CONTRA. Quidquid invenitur communiter in Deo et in nobis de operibus" animæ, ad partem intellectivam pertinet quæ solum est immaterialis, et in hoc Deo similis. Sed delectatio convenit non solum nobis, sed etiam4 Deo, ut dicit Philo­ sophus5 in VII Eth., (η 15. 1154b, 26; 1. 14, c.) « quia ipse simplici operatione gaudet. » Ergo delectatio est in nobis etiam in parte intellectiva ; et ita eadem ratione8 spes quæ est de delectatione futura. 68. ■— Præterea. Quidquid permanet in nobis post separatio­ nem animæ a corpore, hoc ad partem intellectivam pertinet quæ sola separabilis est secundum Philosophum, II De anima, (β 2. 413b, 26 ; 1. 4. n. 268). Sed spes est hujusmodi, quia erat in illis patribus qui in limbo erant, ut dicitur in Littera (b). Ergo spes est in parte intellectiva. 69. — Præterea. Ad quamcumque potentiam pertinet objectum passionis, et passio. Sed objectum spei est bonum arduum quod etiam ad partem intellectivam pertinere potest. Ergo spes potest esse in parte intellectiva. 70. ■— RESPONSIO. Dicendum quod operationes sensitivæ’ sunt nobis magis notæ quam operationes partis intellectivæ, quia cognitio nostra incipit a sensu et terminatur ad intellectum. Et quia ex notioribus minus nota cognoscuntur, nomina autem ad innotescendum rebus imponuntur, ideo nomina operationum8 sensitivæ partis transferuntur in9 operationes intellectivæ partis et ulterius ex humanis in divina. 71. ■— Et hoc patet in apprehensivis operationibus, quia illud quod certitudinaliter quasi præsens tenemus per intellectum, dicimur sentire et10videre; et imaginari dicimur, cum quidditatem 1. Ed. om. « dicit ». — 2. βγ ad. « in ». — 3. α « operationibus ». —· 4. α om. « etiam ». ·». Ed. « ut dicitur ». — 6. a ad. « et ». — 7. α ad. « partis ». — 8. α om. « opera­ tionum ». — 9. Ed « ad ». — 10. Ed. « vel ». DISTINCTIO XXVI, QUÆLST. I, ART. V 829 rei intellectu concipimus ; et sic de aliis, quamvis ista diversimode intelligantur, cum dicantur1 de apprehensione sensitiva quæ apprehendit materialiter et in particularibus2 ; et de intellectiva, quæ apprehendit immaterialiter et in universali. Et ideo etiam imponitur aliquod3 nomen intellectivæ operationi, per quod discernitur a sensitiva, sicut intelligere et scire et4 hujusmodi. 72. — Similiter nomina operationum appelitivæ sensibilis partis transferuntur in operationes appetitivæ intellectivæ partis ; tamen in sensitiva parte sunt per modum materialis passionis, in parte autem intellectiva per modum simplicis actus non mate­ rialiter ; et ideo etiam aliqua nomina imponuntur appetitui intel­ lectivo quæ distinguunt ipsum ab aliis, sicut velle, eligere et hujusmodi. 73. -— Sic ergo spes in parte sensitiva nominat quamdam pas­ sionem materialem, in parte autem® intellectiva simplicem ope­ rationem voluntatis immaterialiter tendentis in aliquod arduum. 74. — AD PRIMUM ergo dicendum quod spes, secundum quod est in appetitu rationali, scilicet6 voluntate, non est passio proprie loquendo, ut patet ex his quæ dicta sunt in7 [13] d. (39) 75. ■— Ad secundum dicendum quod Philosophus loquitur ibi de istis secundum quod3 sunt passiones sensitivæ partis, et ita indigent corpore materialiter ; vel secundum quod sunt in parte intellectiva quæ indiget corpore, inquantum accipit a sensibus vel a sensitivis potentiis, quantum ad statum viæ. 76. ■— Ad tertium dicendum quod Quidam distinguunt irascibilem humanam et brutalem, similiter et concupiscibilem ; et dicunt quod brulalis est in parte sensitiva, hujnana autem in parte intellectiva. Sed hoc non est verum, quia appetitus rationalis non dividitur per irascibilem et concupiscibilem, ut prius (32) dictum est. Unde irascibilis dicitur humana, non per essentiam, sed per participa­ tionem, sicut dicit Philosophus in I Eth., (a 13. 1102n, 30 ; 1. 20, g.) et etiam Damascenus in II lib. (c. 12 ; G. 94, 927). Unde quod objicitur quod spes in irascibili est, verum est de spe secundum quod est passio. 77. ■— Ad quartum dicendum quod intellectiva apprehensio est secundum motum a rebus ad9 animam. Et quia in anima intel­ lectiva recipitur aliquid abstractum ab omnibus conditionibus materialibus individuantibus, ideo nulla apprehensio intellec­ 1. Ed. « dicuntur m. — 2. Ed. « particulari ». —-3. Ed. om. « aliquod ». — 4. aom. por homot. « scire et ». — 5. Ed. « sed in parte ». — 6. α ad. « in », γ om. « scilicet ». — 7. Ed. om. « in » αβγ8 et ed. « 15 d. ». — 8. F. « quad ». — 9.. Ed. « in ». 830 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM tiva concernit aliquod tempus determinate, quamvis possit esse de quolibet tempore ; unde in1 componendo et dividendo implicat tempus, ut dicitur in III De anima (y 6. 430b, 1 ; I. 11, n. 749-752) ; et ideo etiam memoria quæ est pars imaginis, cum sit in parte intellectiva, est omnium temporum, ut dictum est in2 I lib., 3 d. 78. — Operatio autem appetitus est secundum motum ab anima in res ; et ideo quia3 res per se cadunt sub hic et nunc, ideo et operatio intellectivi appetitus potest aliquod tempus concernere. 79. ·— Ad quintum dicendum quod delectatio, ut prius dictum est, ex duobus consurgit. Uno modo ex ipso actu qui est conveniens potentiæ; et hoc modo delectationi intellectus non est aliquid contrarium. Cum enim intelligibile omnino immaterialiter in intellectu recipiatur, non potest aliquam læsionem intellectui inferre, sicut sensibile excellens, quod corrumpit sensum. Et ideo omnis actus intellec­ tus est conveniens intellectui et delectabilis, quidquid sit illud quod intelligitur. Et sic delectationi intellectus non est aliquid contrarium. Alio modo consurgit delectatio ex conjunctione rei conve ientis, circa quam est operatio. Et quia id quod apprehenditur potest esse conveniens intelligent! vel inconveniens inquantum est res quadam, licet inquantum intellectum semper sit conveniens ; ideo ex parte ista, delectationi quæ est in parte intellectiva potest esse tristitia contraria, non quæ sit passio, ut dictum est. i '· QUÆSTIO II DE SPE SECUNDUM QUOD EST VIRTUS Deinde quæritur de spe secundum quod est virtus. ’ Et circa hoc quæruntur quinque. Primo, utrum spes vit virtus. Secundo, utrum sit virtus4 theologica. Tertio, quomodo se habeat ad alias5 virtutes theologicas. Quarto, de certitudine ipsius. Quinto, quorum sit habere spem. l i i 1. Ed. om. « in ». — 2. Ed. om. « in ». — 3. αγ ad. « in ». — 4. Ed. om « virtus ». — 5. F. om. « alias ». « DISTINCTIO XXVI, QUÆST. II, ART. I 831 ARTICULUS I II-II, q. 17, a. 1 ; Spe, a. 1. 80. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SPES NON SIT VIRTUS. 1. Spes enim dividitur contra timorem, gaudium et tristitiam. Sed nullum aliorum1 ponitur in genere virtutis ; quinimmo tristitia ponitur in genere vitii, quantum ad acediam ct invidiam ; ct ponitur etiam inter sacramenta quantum ad poenitentiam ; gaudium, autem in genere fructus, ut patet Gal., v ; limor autem in genere doni ut patet2 Is., xi. Ergo nec,' spes debet esse virtus. 2. Præterea. Sicut virtutes infusæ ordinantur ad aliquod arduum quod est4 vita æterna ; ita et virtutes acquisitæ ad5 arduum quod est felicitas civilis vel contemplativa. Sed Philo­ sophi tractantes de virtutibus acquisitis non posuerunt spem esse virtutem. Ergo apud Theologos spes non debet poni virtus. 3. Præterea. Nulla virtus ex meritis provenit, quia virtutem Deus operatur in nobis sine nobis, ut Augustinus ait6 {In Ps. cxvm, 121 ; L. 32, 598). Sed spes provenit ex meritis, ut in Lit­ tera (1) dicitur. Ergo spes non est virtus. 4. Præterea. Nulla virtus opponitur alicui bono, quia bonum bono non est contrarium, sicut malum malo, ut dicitur in prædicamenlis. (Categ. 11. 13b, 36 sq.). Sed spes opponitur timori, quod est bonum et laudabile. Ergo spes non est virtus. 5. Præterea. Nulla virtus habet actum mercenarium, quia virtus operatur bonum propter seipsum. Sed spes habet actum mercenarium, cum intendat in remunerationem. Ergo spes non est virtus. » 81. ·— SED CONTRA. Nihil inducit ad vitam æternam nisi virtus. Spes autem7 inducit ad vitam æternam, ut patet in ps., (v, 12) : « Laetentur omnes qui sperant in te : in ælernum exalta­ bunt8. » Ergo spes est virtus. 82. — Præterea. Spes est propinquior caritati quæ est mater omnium virtutum quam fides, quia est in affectu. Sed fides est virtus. Ergo et spes. 83. ·— Præterea. Nihil est meritorium, nisi actus virtutis. Sed spei actus est meritorius, quia a confusione9 liberat. Ps. (xxx, 1) : « In te Domine speravi : non confundar in ælernum. » Ergo spes est virtus. L α NVP. « istorum ». — 2.Ed. « dicitur ».— 3. Ed. « neque ».— 4. ayS RA. ad. « in ». — 5. Ed. ad. « aliquod ». — 6. a « ut dicit Augustinus ». — 7. Ed. « Sed spes ».— 8. Ed. ad. « et habitabis in eis ». —9. F. « confessione ». 832 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 84. -— RESPONSIO. Dicendum quod sicut supra d. 23 (58) dictum est, virtus secundum communem usum loquendi dicitur habitus inclinans ad actum; qui est bonus dupliciter, scilicet secundum convenientiam ad potentiam agentem et secundum objec­ tum quod habet rationem boni, inquantum est objectum talis actus. 85. — Haec autem duo sunt in actu spei. Cum enim spes in appetitiva parte sit, oportet quod objectum ejus sit bonum sub ratione boni ; et sic habet bonitatem actus spei ex ratione objecti. Similiter etiam spes supra expectationem addit certitudinem, ut patet per definitionem in Littera (1) positam. Certitudo autem importat determinationem respectu ejus ad quod dicitur certi­ tudo. Unde cum certitudo spei sit de bono expectato, importat determinationem ad bonum. Et ex hoc aliquis actus est perfec­ ts potentiæ conveniens, quod ad bonum ipsius determinationem habet ; sicut actus scientiæ qui determinat intellectum ad verum quod est bonum intellectus ; non autem actus opinionis quæ est veri et falsi : propter quod scientia est virtus et non opinio, ut dicitur in VI Elh., (ζ 3. 1139b, 17 ; 1. 3, a). Unde patet quod spes virtus debet dici etiam secundum com­ munem usum loquendi. 86. —AD PRIMUM ergo dicendum quod spes, secundum quod est passio, non est virtus, sed secundum quod est in appetitu intellectivæ partis. Nec aliarum passionum nomina ita convenien­ ter ad virtutes transumi possunt sicut nomen spei, quia spes dicitur in ordine ad bonum ; et propter hoc importat motum appetitus in bonum tendentis, et sic habet quamdam similitu­ dinem cum electione et intentione boni quæ requiruntur in omni virtute. 87. — Timor autem dicitur in ordine ad malum. Recedere autem a malo, quamvis ad virtutem pertineat, non tamen in hoc con­ sistit perfectio virtutis, sed in electione boni. 88. — Gaudium autem et tristitia magis dicunt impressionem boni et mali in appetitum quam motum appetitus in ea ; unde non habent similitudinem cum electione virtutis. 89. — Ad secundum dicendum quod illud arduum in quod ordinant virtutes acquisitæ, est finis proportionatus facultati naturæ. Et ideo natura per seipsam determinata est ad speran­ dum illum finem; unde non1 indiget aliquo superaddito, per quem determinetur in illud. Sed hoc arduum2 quod est vita æterna, excedit facultatem 1. β om. « non ». — 2. a ad. « in quod ordinant virtutes infusa1 », γ ad. « in » DISTINCTIO XXVI, i QUÆST. II, ART. I 833 naturæ. Unde cum ex se natura non sit determinata ad sperandum illud, oportet quod determinetur per aliquem habitum infusum ; et hic1 est spes quæ est virtus. 90. — Ad tertium dicendum quod spes mullis modis dicitur. Quandoque enim nominat passionem; et sic non est virtus. Quandoque nominat habitum, inclinantem ad actum voluntatis similem spei quæ est in parte sensitiva, quæ est passio ; et sic est virtus. Quandoque vero nominat2 ipsum actum; et sic est actus virtutis. Quandoque vero3 nominat ipsam rem speratam. Tit., n, 13 : « Expectantes beatam spem » ; et sic est objectum virtutis. Quandoque autem nominat certitudinem quæ sequitur4 spem. Rom., v, 4 : « Probatio vero spem », id est spei certitudinem ; et sic nominat statum perfectionis in virtute5 quantum ad certi­ tudinis intentionem. 91. —Habitus ergo spei quæ est virtus, ex meritis non procedit, sed objectum, id est ipsa res sperata, pro meritis redditur. Et ideo6 actus spei in suum objectum tendit ex præsuppositione meritorum ; et secundum hoc dicitur ex meritis provenire ratione sui actus. 92. — Ad quartum dicendum quod spes quæ est virtus, non opponitur timori qui est donum, quia spes extendit se in Deum ex consideratione divinæ largitatis, timor vero dicit resilitionem ex consideratione propriæ parvitatis. Et ita non est secundum idem resilitio timoris et extensio spei ; unde non sunt contraria. 93. — Ad quintum dicendum quod facere aliquid propter aliquod commodum temporale facit actum mercenarium, non autem facere propter remunerationem æternam ; quia « conti­ nentia non sibi sufficit ad salutem, si pro solo amore pudiciliæ retinetur, » ut dicitur in lib. De eccles. dogmat. (c. 31 ; L. 42, 1219) ; et eadem ratio est de aliis humanis actibus. 94. — Vel dicendum quod actus dicitur esse mercenarius qui propter mercedem fit, non autem qui est circa mcrcedem. Quamvis ergo actus spei sit expectare beatitudinem quæ est merces, non tamen eam expectat propter mercedem ipsam, sed ex inclinatione habitus, sicut et in aliis virtutibus contingit. El præterea. Non expectat eam inquantum est merces, sed inquantum est quoddam summum arduum : habet enim Deum pro principali objecto. 1. Ed. « hæc ». — 2. a hoinol. « nominat... ipsam rem ». — 3. Ed. « autem ». — i. Ed. « consequitur ». — 5. F. « virtutem ». — G. Ed. ad. « etiam ». COMMENT. IN L1B. SENTENT. - HI. — 28 S34 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS II I-Π, q. 62, a. 3 ; II-II, q. 17, a. 5 ; Spe, a. 1, ad 6, 7. 95. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur SPES NON' quod SIT VIRTUS THEOLOGICA. 1. Omnis enim virtus theologica habet Deum pro objecto. Sed irascibilis objectum Deus esse non potest, quia cum sit appetitus sensitivæ partis, non extendit se ultra bonum sensi­ bile. Cum ergo spes ad irascibilem pertineat, videtur quod spes non sit virtus theologica. 2. Præterea. Is., xxx, 15, dicitur : « In spe erit fortitudo vestra. » Sed fortitudo non est virtus theologica, sed carnalis. Ergo et spes. Et praecipue cum eadem extrema videantur habere, scilicet timiditatem et audaciam. 3. Præterea. Expectare est longanimitatis. Gal., v, 22 : Longanimitas expectationis. Similiter videtur esse patientiae. Rom., vin, 25 : « Si quæ non videmus speramus, per patientiam expeclamus. » Ergo cum spes sit expectatio, videtur quod spes sit idem quod patientia vel longanimitas : quæ quidem non sunt virtutes theologicæ ; ergo nec spes. 4. Præterea. Spei est in arduum tendere. Sed hoc est magna­ nimitatis quæ maxime magnum attendit. Ergo spes est idem quod magnanimitas. Sed magnanimitas est virtus moralis et non theo­ logica. Ergo et1 spes. 96. — SED CONTRA. Spes dividitur ex opposito aliis virtuti­ bus theologicis. I Cor., xm, 13 : « Nunc autem manent fides, spes, caritas, tria hæc. » Ergo est virtus theologica. 97. ·— Præterea. Omnis virtus quæ habet finem ultimum pro objecto, est virtus theologica. Talis autem est spes, cum sit expectatio futuræ beatitudinis. Ergo spes est virtus theologica. 98. -— Præterea. Omnis virtus moralis est circa passiones, ut dicitur in II Eth. (β 2. 1104”, 9 ; 1. 3, a.). Hoc autem non competit spei. Ergo non est virtus moralis. Nec2 est intellectualis, quia non pertinet ad cognitionem, ut prius dictum est. Ergo est virtus theologica. 99. — RESPONSIO. Dicendum quod spes de ratione sua dicit extensionem appetitus in aliquod arduum quod non omnino excedit facultatem sperantis. Ea enim quæ excedunt et velut 1. RA « est ». — 2. Ed. «neque». DISTINCTIO XXVI, QUÆST. II, ART. II 835 excedentia apprehenduntur, desperationem magis quam spem faciunt. Unde secundum hoc quod inest alicui facultas in aliquod arduum, secundum hoc est inclinatio in illud arduum. Et ideo in illud arduum quod proportionatur facultati naturæ sensitivæ, inclinatio sensitivi appetitus spem facit quæ est passio. In illud vero arduum quod proportionatur naturæ intellec­ tivae, inclinatio illius facit spem qua; est actus voluntatis. Sed quia est aliquod arduum quod excedit facultatem naturæ ad quod homo per giatiam potest pervenire, scilicet ipse Deus, inquantum est nostra beatitudo ; ideo oportet quod ex aliquo dono gratuito naturæ supperaddito fiat inclinatio in illud arduum. Et illud donum est habitus spei. Et quia habet objectum ipsum Deum, ideo oportet quod sit virtus theologica. 100. — Et ideo in secunda definitione spei quam Magister ponit (1), exprimitur tota ratio spei secundum quod est virtus theologica. « Expectatio » enim, ut ex dictis patet, proprie loquendo dicit extensionem appetitus in aliquod arduum ; « certa » autem dicit completionem1 prædictæ extensionis et quasi determina­ tionem ; et in hoc completur ratio spei absolute. Objectum autem quod facit spem esse theologicam virtutem est« futura beatitudo. » Illud autem unde2 est facultas perveniendi in finem istum, est « gratia et merita », sive accipiatur gratia pro divina liberalitatc, sive pro3 dono gratuito. 101. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Quidam dicunt quod etiam appetitus rationis dividitur per irascibilem et concu­ piscibilem ; et secundum hoc propositio habet falsitatem. Sed quia omnes auctores distinguentes irascibilem a concupiscibili, sive Sancti sive Philosophi, ponunt irascibilem et concupisci­ bilem in appetitu sensitivo ; ideo dicendum quod subjectum spei, prout dicitur virtus theologica, non est vis irascibilis, sed voluntas, inquantum actus ejus spes dici potest ; nisi forte ipsam volunta­ tem inquantum habet actus similes actibus irascibilis, irasci­ bilem dicamus ; sed tunc irascibilis et concupiscibilis non erunt diversæ potentiæ, sed nominabunt eamdem potentiam, scilicet voluntatem, secundum diversos actus. 102. — Ad secundum dicendum quod, sicut supra dictum est, quod4 extendi in aliquod arduum est dupliciter, quia vel est bonum in quod extenditur ut acquiratur, et sic extendi est spei ; vel in aliquod arduum ut repellatur, et hoc est audaciæ. Et similiter resilire ab aliquo arduo est dupliciter, quia vel est 1. α « explet ionem ». — 2. α « l’ndc illud ex quo est facultas ». — 3. α om. « pro ». 4. Ed. om. « quod ». 836 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM bonum quod propter difficultatem1 dimittitur, et sic est despe­ ratio; vel est malum quod propter difficultatem fugitur, et sic est timor. Et sic patet quod spes non inter audaciam et timiditatem est, sed inter præsumptionem et desperationem. 103. — Fortitudo autem quæ habet pericula pro objecto est infra2 audaciam et timiditatem. Et ideo spes et fortitudo non est idem. Nec fortitudo potest esse virtus theologica, quia Deus qui est objectum virtutis theologicæ non habet rationem periculi quamvis habeat rationem ardui. 104. — Sed quia ex fine diriguntur ea quæ sunt ad finem3, ideo virtutes theologicæ quæ habent finem ultimum pro objecto, non solum operantur circa ipsum secundum se, sed ut est directivum aliarum4 quæ sunt ad finem ; et ideo sunt quodam nodo principia'aliarum virtutum. 105. — Sicut fides non solum cognoscit verum primum, sed etiam alia quæ ex veritate prima manifestantur ordinantia in ipsam ; unde et in articulis fidei multa continentur quæ ad creaturas pertinent. Similiter et caritas non solum facit diligere Deum, sed etiam proximum propter Deum. Similiter et spes non solum5 facit tendere in ipsum Deum ut quoddam arduum consequendum, sed etiam ut ex ipso est auxi­ lium in omnibus aliis arduis, vel bonis acquirendis, vel malis6 vitandis. Unde qui habet spem, sperat Deum consequi, speratque per ipsum omnia necessaria, quantumcumque sint difficilia, obtinere ; sperat omnia nociva, quantumcumque sint difficilia, repellere. 106. — Et secundum hoc spes est principium in homine omnium operationum quæ ad bonum arduum ordinantur, sicut caritas omnium quæ in bonum tendunt, et sicut fides omnium quæ ad cognitionem pertinent. Unde fides est in gratuitis, sicut intellectus principiorum in naturalibus et acquisitis. Unde secundum hoc dicitur : « In spe erit fortitudo vestra » ; non quasi spes sit ipsa fortitudo, sed quia est principium7 fortitudinis. 107. — Ad tertium dicendum quod expeclalio palienliæ est expectatio divini auxilii in periculis ; expeclalio autem longani­ mitatis est expectatio divini auxilii in laboribus actionis tendentis in aliquod bonum arduum obtinendum. Unde patet ex prædictis quod expectatio patientiæ et longani­ mitatis est per participationem expectationis a spe, secundum quod virtutes posteriores participant aliquid a prioribus ; sicut 1. RA « facultatem ». — 2. Ed. « inter ». — 3. a ad. « et ». — 4. Ed. « aliorum ». — 5. Ed. om. « solum ». — G. α om. « malis ». — 7. Ed. ad. « ipsius ». DISTINCTIO XXVI, QUÆST. II ART. Ill, 837 omnes morales a prudentia, et omnes aliæ virtutes participant aliquid a caritate, scilicet desiderium summi boni propter quod operantur. 108. — Ad quartum dicendum quod magnanimitas magis accedit ad spem quam aliqua dictarum virtutum, quia est secun­ dum extensionem appetitus in aliquod bonum arduum obtinen­ dum, et ideo circa spem-passionem1 versatur et ejus opposita, ut sic sint in irascibili 1res virtutes quantum ad tria genera passionum. Magnanimitas quidem quantum ad genus spei et aliarum passionum circumstantium ipsam, quæ habent bonum arduum expectatum pro objecto ; fortitudo autem circa timorem et audaciam ; mansuetudo autem2 circa iram. Sed tamen magnanimitas non est idem quod spes3-virtus, quia est circa arduum quod consistit in rebus humanis, non circa arduum quod est Deus ; unde non est virtus theologica, sed moralis participans aliquid a spe. ARTICULUS III Quæstiuncula I II-II q. 17, a. 6 ; Spe, a. 3, ad 9. 109. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SPES NON SIT VIRTUS DISTINCTA AB ALIIS VIRTUTIBUS THEOLO­ GICIS. 1. Virtutes enim distinguuntur per actus et4 objecta. Sed spes est expectatio futuræ beatitudinis quæ est etiam objectum omnium virtutum theologicarum. Ergo spes non distinguitur ab aliis virtutibus theologicis. 2. Præterea. Virtutes theologicæ ordinant nos immediate ad Deum. Sed aliquis sufficienter ordinatur per hoc quod cognos­ cit eum et amat ipsum : quod facit fides et caritas. Ergo spes non distinguitur ab utraque. 3. Præterea. Expectare est actus spei. Sed5 pertinet ad fidem, quia in Symbolo dicitur. : « Expeclo resurrectionem mortuo­ rum. » Ergo spes non differt a fide. 4. Præterea. Ahdetur quod nec a caritate. Quia spei est ten­ dere in Deum, quod est proprium caritatis. Ergo spes non differt a fide et caritate. 1. α « passio ». — 2. a om. « autem ». — 3. a ad « qua· est ». — 4. α ad. « actus per ». — 5. Ed. ad. « expeclare ». 838 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 110. — SED CONTRA. I Cor., xm, 13, spes connumeratur aliis duabus. Ergo differt ab eis. 111. — Praeterea. Spes in voluntate dicitur ad similitudinem spei quæ est in irascibili, ut prius dictum est. Sed spes quæ est passio irascibilis, differt a cognitione quæ est1 fidei et amore qui est caritatis. Ergo spes quæ est in voluntate, differt a fide et caritate. Quæstiuncula II I-Π, q. 62, a. 4 ; II-II, q. 17, a. 8 ; Car., a. 3, 15- ; Spe, a. 3. 112. - ULTERIUS. Videtur QUOD SPES NON POSSIT ESSE NISI FORMATA CARITATE. 1. Spes enim præsupponit merita, ut patet ex definitione ipsius (1). Sed meritum non potest esse in habente virtutem ali­ quam informem. Ergo spes non potest esse informis. 2. Praeterea. Ex hoc ipso quod fides tendit in Deum, est fides formata. Sed spes habet in Deum tendere. Ergo spes semper est formata. 3. Praeterea. Augustinus dicit (lib. XIV De civ. Dei, c. 19, n. 1 ; L. 41, 413) quod omnis affectio ex amore est. Sed spes est affectio quædam. Ergo est ex amore. Sed omne quod est ex amore est formatum, quia caritatis est formare alias virtutes. Ergo spes semper est formata. i j 113. ■— SED CONTRA. Sicut timor est suppliciorum æternorum, ita2 spes præmiorum. Sed timor potest esse formatus et informis. Ergo et spes. 114. — Praeterea. Quicumque non habet spem est desperatus. Sed quicumque peccat mortaliter non habet spem foi matam. Si ergo omnis spes esset formata, quicumque peccat mortafiter esset desperatus. Sed desperatio est peccatum in Spiritum sanc­ tum. Ergo quicumque peccaret mortalitei peccaret in Spiritum sanctum : quod falsum est. Solutio I 115. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod, sicut supra, d. 23 (106-7) dictum est, virtutes theologicæ sunt ad ordinandum nos in finem ultimum. Ad hoc autem quod aliquis incipiat operari propter finem aliquem, oportet primo quod cognoscat finem illum, et secundo quod desideret ipsum. 1. α ont. « quæ est ». — 2. Ed. ad. « et ». T--------------- ------! > ’ DISTINCTIO XXVI, QUÆST. II, ART. III 839 ed quia voluntas est possibilium et impossibilium, neque aliquis operatur propter aliquid quod est impossibile adipisci, quamvis illud appetat ; et ideo oportet quod voluntas ad hoc quod operari incipiat tendat in illud sicut in possibile. Et hæc inclinatio volun­ tatis tendentis in bonum ælernum quasi possibile sibi per gratiam est actus spei. 116. — Et ideo spes est aliquid distinctum a fide et caritate, quia fides facit cognitionem de fine, inquantum ostendit finem bonum esse, et sic insurgit motus caritatis ; inquantum vero ostendit finem esse possibilem, sic insurgit motus spei ; quia fides est fundamentum omnium virtutum, praecedens omnes quantum ad naturalem ordinem actuum. 117. — AD PRIMUM ergo dicendum quod idem secundum rem est objectum omnium virtutum theologicarum, sed differt secundum rationem ; quia inquantum est primum verum, est objectum fidei ; inquantum est summum bonum, est objectum caritatis ; inquantum est altissimum arduum, est objectum spei. Et quia béatitude nominat maxime arduum, cum sit « status omnium bonorum aggregatione completus », ut dicit Boetius (III De consol., pros, n ; L. 63, 724), ideo in definitione spei præ­ cipue ponitur beatitudo. 118. ■— Virtus autem et potentia non differunt ex objectis secundum differentiam realem objecti, sed secundum diversas rationes objecti : quæ quidem rationes formaliter complent objectum ipsum. 119. — Ad secundum dicendum quod illa duo non sufficiunt ad hoc quod aliquis operari incipiat propter finem, ut dictum est. 120. ■— Ad tertium dicendum quod fides dicitur expectare inquantum est origo expectationis, ostendendo illud quod est expectandum ex se possibile acquiri. 121. — Ad quartum dicendum quod tendere in appetibile est tam irascibilis quam concupiscibilis, sed differenter; quia tendere in aliquod bonum ut est bonum simpliciter est concupis­ cibilis, sed tendere in aliquod1 ut est arduum et difficile est iras­ cibilis. Et per hunc modum diversimode etiam tendit in Deum spes et caritas. Solutio II f 122. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dictum est supra (43), desiderium et amor in hoc differunt quod amor2 importat quamdam convenientiam et connaturalitatem ad amatum, quod quidem perficitur dum amatum aliquo I. α om. « in aliquod » γ ad. « bonum ». — 2. Ed. ad. « quodammodo ». 840 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM modo habetur; desiderium autem importat motum in ipsum amabile nondum habitum. Unde motus appetitus incipit in desiderio et terminatur in amore completo. Et ideo desiderium est quædam inchoatio amoris et quasi quidam amor i mperfectus. 123. —Sed quia primum habere rei est secundum quod est in potentia—quia quod est in facultate habentis, quasi jam haberi reputatur — ideo primum quod amorem inducit, est facultas habendi id quod desideratur. Et ideo amor rei distantis quæ actu non habetur, præsupponit spem. Sed quia spes non est nisi boni, et primus motus appetitus in1 bonum, est desiderium ; ideo spes præsupponit desiderium et est media inter amorem et desiderium. 124. — Et hoc rationabiliter accidit. Quia enim irascibilis est propter concupiscibilem, ideo actus irascibilis a concupiscibili incipit et in concupiscibili terminatur. Amor enim et desiderium in concupiscibili sunt, spes autem in irascibili ; et similis est eorum ordo secundum quod sunt2 in voluntate. Unde patet quod actus fidei præcedit desiderium, quia omnis actus affectivae præsup­ ponit actum cognitivæ ; desiderium autem præcedit spem, spes autem amorem. 125. — Et ideo sicut fides potest esse informis, quia actus ejus præcedit actum amoris ; ita et spes. 126. - - AD PRIMUM ergo dicendum quod spes non præsup­ ponit merita in actu, sed in proposito. Non enim aliquis3 sperat propter merita, quasi merita existentia producant actum spei, sed quia per merita quæ proponit ad beatitudinem se pervenire sperat. 127. — Ad secundum dicendum quod fides formata tendit in Deum ex amore ; sed spes informis non est ex amore, sed ex desiderio. 128. — Ad tertium dicendum quod ibi accipitur amor large pro amore imperfecto, quod est desiderium, quod est primus motus appetitivæ virtutis. Desiderium autem non sufficit ad formandum actus virtutum. ARTICULUS IV II-II, q. 18, a. 4 ; Spe, a. 2, ad 4. 129. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD SPES NON HABEAT CERTITUDINEM IN SUO ACTU. 1. Certitudo enim ad cognitionem pertinet, quia dubitationi 1. ayS om. « in ». — 2. Ed. « est ». — 3. a om. « aliquis ». DISTINCTIO XXVI, QUÆST. II, ART. IV i , * 841 opponitur. Sed spes non pertinet ad cognitionem, sed ad affec­ tionem. Ergo ad spem non pertinet1 certitudo. 2. Præterea. De eo quod nunquam erit, non potest esse certitudo. Sed aliquis habet spem de vita æterna quam nunquam habebit. Ergo spes non habet certitudinem. 3. Præterea. Omne quod dependet ex contingenti non potest habere certitudinem nisi quando jam est. Sed hunc habere vitam æternam dependet ex meritis quæ sunt ex libero arbitrio quod est maxime contingens causa. Ergo non potest esse certitudo de hoc quod iste habeat vitam æternam. Ergo cum spes sit de hoc, videtur quod spes non habeat certitudinem. 4. Præterea. Non potest esse de eodem certitudo seu securitas et timor. Sed homo quamdiu in vita ista2 est, habet timorem castum de separatione a Deo. Ergo non potest habere certitudi­ nem de habendo vitam æternam. 5. Præterea. Nullus habebit vitam æternam nisi habeat caritatem et gratiam. Sed nullus scit se habere gratiam et carita­ tem, necdum ut finaliter habeat. Ergo non potest esse in spe certitudo de vita æterna. 130. — SED CONTRA. II Tim., n3 12 : « Scio cui credidi et certus sum quia potens est depositum meum servare in illum diem. » Sed hoc ad spem pertinet. Ergo spes habet certitudinem. 131. — Præterea4. Philosophus dicit (II Eth., β .·. 1106*», 14 ; 1. 6, h.) quod virtus est certior omni arte. Sed spes est virtus. Ergo habet certitudinem. 132. — Præterea. Sicut fides innititur veritati primæ, ita spes innititur5 summæ largitati, quia ex gratia provenit, ut in Littera ( ) dicitur. Sed summa largitas non potest alicui deficere, sicut neque prima veritas aliquem decipere. Ergo sicut fides habet certitudinem, ita et spes. 133. —■ RESPONSIO. Dicendum quod Quidam dixerunt ouod spes non habet aliam certitudinem nisi a fide ; sed in hoc diffe­ runt quod certitudo fidei est in universali, sicut quod quilibet bonus habebit vitam æternam ; certitudo autem spei est in particulari, sicut quod iste, si bene facit, habebit vitam æternam. Et ideo certitudo fidei est universalis et absoluta, certitudo autem spei particularis est e£ conditionata. 1. α ad. in marg. « esse ». — 2. Ed. « in hac vita ». — 3. Ed. « I ». — 4. 8 om. « totum argumentum per homot. — 5. Ed. om. « innititur ». 842 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Sed hoc non potest stare ; quia universale et particulare non diversificant essentiam neque habitum. Unde secundum hoc spes a fide non differret secundum habitum, neque in alia potentia esset : quod omnino est falsum. 134. ■— Et ideo aliter est dicendum quod certitudo proprie dicitur firmitas adhaesionis virtutis cognitivae in suum cognoscibile. Sed omnis operatio et motus cujuscumque tendentis in finem est ex cognitione dirigente, vel conjuncta, sicut in agentibus per volun­ tatem, vel remota, sicut in agentibus per naturam. Quia vero non tenderet determinate in finem suum nisi ab aliqua cognitione praecedente in ipsum ordinaretur, inde est quod opus naturæ est simile operi artis, inquantum per determi­ nata media tendit in suum finem. Et hoc habet ex determinatione divinæ Sapientiæ instituentis naturam. 135. — Et ideo nomina quæ ad cognitionem pertinent, ad naturales operationes transferuntur ; sicut dicitur quod natura sagaciter operatur et infallibiliter ; et sic etiam dicitur certitudo in natura tendente in finem. 136. — Et quia virtus in modum naturæ operatur inclinando in determinatum finem, ideo virtus dicitur esse certior arte ; sicut et natura inquantum inclinat infallibiliter, quantum ex eis1 est, in finem. Et talis est certitudo spei, aliter tamen quam in aliis virtutibus. 137. — Quia enim spes supponit facultatem in finem perve­ niendi quæ quidem est ex liberalitate divina2 et ex meritis, secundum quæ omnes virtutes in finem ultimum perveniunt ; ideo certitudo spei causatur ex liberalitate divina ordinante nos in finem et etiam ex inclinatione omnium aliarum virtutum et etiam ex inclinatione ipsius habitus ; et ideo præter certitudinenf quam habet ut quædam virtus, includit certitudinem quæ est in omnibus aliis virtutibus et ulterius certitudinem divinæ or­ dinationis. 138. — AD PRIMUM ergo dicendum quod certitudo primo et principaliter est in cognitione ; sed per similitudinem et par­ ticipative est in3 operibus naturæ et virtutis. 139. — Ad secundum dicendum quod certitudo cognitionis est ex seipsa ; certitudo autem naturæ est ex alio ordinante in finem. Et ideo certitudo cognitionis nunquam deficit, sed cer­ titudo naturæ deficit quidem non per se, sed per accidens, quia talis defectus non est ex ipso directivo in finem ex quo habet certitudinem, sed ex aliquo accidente ; sicut ignis habet certi­ tudinem absolutam calefaciendi et tamen deficit quandoque ex aliquo impedimento. Et similiter est de spe. Unde etiam ipsa 1. Ed. « ea ». — 2. Ed. ad. « ordinante nos in finem ». — 3. Ed. ad. « omnibus ». DISTINCTIO XXVI, * 1 ~ OU/EST. Π, ART. V 843 certitudo inclinationis naturæ spes dicitur, ut patet Rom., iv, 18 : « Qui contra spem in spem1 credidit. » Et similiter dicendum2 ai tertium. 140. — Ad quartum dicendum quod quamdiu in hac vita sumus, potest esse accidentale impedimentum ne spes quæ de se certitudinem habet, finem suum consequatur. Et ideo nunc cum spe adjungitur timor separationis ; sed in futuro quando non poterit esse accidentale impedimentum, tunc non erit timor separationis neque etiam spes, quia quod sperabatur tunc habe­ bitur. 141. ■— Ad quintum dicendum quod licet nesciam utrum finaliter habiturus sim caritatem, tamen scio quod caritas et merita quæ in proposito habeo ad vitam æternam certitudinaliter perducunt. 142. ■— Ex prædictis patet quod certitudo fidei et spei in qua­ tuor differunt. Primo, in hoc quod certitudo fidei est intellectus, certitudo autem spei est affectus. Secundo, quia certitudo fidei non potest deficere, sed certitudo spei per accidens deficit. Tertio, quia certitudo fidei est de complexo, certitudo spei3 de incomplexo quod est objectum appetitus. Quarto, quia certitudini fidei opponitur dubitatio, spei autem certitudini opponitur diffidentia vel·1 hæsitatio. Ideo sciendum est quod certitudo spei, quantum ad incli­ nationem habitus, est major in habente spem formatam, etiam præscito ad mortem, quam in prædestinato habente spem infor­ mem ; sed inquantum includit certitudinem quæ est ex Dei ordinatione et ex meritis quæ sunt in proposito, est æqualis in utroque. ARTICULUS V Quæstiuncula I Supra, d. 13, 39 ; I-Π, q. 65, a. 5, ad 3 ; II-II, q. 18, a. 2, ad 1. III, q. 7, a. 4 ; a. 6, ad 1 ; a. 8, ad 2 ; a. 9, ad 1 ; Ver., q. 29, a. 4, ad 15 ; Spe, a. 1, ad 12 ; a. 4, ad 16 ; in Ps. xv, xxx ; Hebr., c. 2, 1. 3. i in 143. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur 0uod Christo fuerit spes. 1. Ps. (xxx, 1) : « In te Domine speravi »; et exponitur in persona Christi. Ergo habuit spem. 1. α om. « in spem », β « in spe ». — 2. a ad « est ». — 3. Ed. « certitudo autem spei . est ». — 4. β « et ». 844 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 2. Præterea. Deerat aliquid ei ad beatitudinem, scilicet gloria corporis. Ergo potuit illam sperare, cum spes sit expectatio beatitudinis. 144. ■— SED CONTRA. Spes est de non visis. Rom., vm, 24. Sed Christus videbat bona aeterna quorum est spes. Ergo non habuit spem. Quæstiuncula II Infra, d. 31, q. 2, a. 1, sol. 2 et 3 ; I-II, q. 67, a. 4 et 5 ; II-II, q. 18, a 2 ; q. 19, a. 11, ad 3 ; Spe, a. 4 ; Viri. card., a, 4, ad 10. 145. — ULTERIUS. Videtur QUOD ANGELI ET ANIMÆ SANC­ TORUM SPEM HABEANT. 1. Angelis enim accrescit gaudium ex salute illorum quos custodiunt, Luc., xv, 10 : « Gaudium esi angelis Dei1 super uno peccatore penilenliam agente » ; et similiter etiam Sancti gaudent de bonis aliorum quæ quotidie fiunt. Ergo habent aliquid quod sperent2. 2. Præterea. Animæ sanctorum expectant stolam corporis ; unde dictum est eis, Apoc., vi, 11, ut expectorent adhuc3 modicum tempus1. Sed expectatio est spei. Ergo ipsi habent spem. 146. — SED CONTRA. « Cum venerit quod perfectum esi, evacuabitur quod ex parte est». I Cor., xm, 10. Sed spes ex parte est, quia est de non habitis. Ergo cum sanctis venerit quod per­ fectum est, videtur quod spem non habeant. Quæstiuncula III IV S., d. 45, q. 1, a. 2, sol. 3, c. 147. — VIDETUR QUOD NEC PATRES QUI ERANT IN LIMBO. SPEM HABUERUNT5. 1. Quia « spes quæ differtur affligit animan », ut dicitur in Prov., xm, 12. Sed in sanctis patribus qui erant in limbo, non erat aliqua afflictio. Ergo non habebant spem. 2. Præterea. Spes procedit ex meritis. Sed ipsi non erant in statu merendi ; similiter nec illi qui sunt in purgatorio. Ergo non habent spem. 1. α om. « Dei ». — 2. α « sperant ». — 3. α om. « adhuc ». —- 4. Ed. ad. « donec compleantur conservi eorum ». — 5. Ed. « habuerint ». ! i DISTINCTIO XXVI, QUÆST. II, ART. V j ' 845 148. — SED CONTRA. Quicumque cupit aliquid quod nondum habet, expectat illud. Sed patres qui erant in limbo cupie­ bant beatitudinem quam nondum habebant. Ergo expectabant illam. Ergo habebant spem. Quæstiuncula IV II-II, q. 18, a. 3. 149. — ULTERIUS. Videtur ouod etiam damnati et DÆMONES HABENT1 SPEM. 1. Job, xi, 28, dicitur de ipso2 : « Spes ejus frustrabili r eum. » Ergo habet spem. 2. Præterea. Sicul fides est informis, ila et spes. Sed habent fidem informem. Ergo et spem. 150. — SED CONTRA. Spes non est de impossibili. Sed dæmones et damnati cum sint in malitia obstinati, non possunt pervenire ad vitam æternam. Ergo non possunt habere spem. Solutio I 151. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod Christus non hahuit spem; quia spes imperfectionem importat, cum fundetur supra cognitionem3 ænigmaticam ; nihil autem imperfectionis ex parte perfectionum animæ fuit in Christo ; et ideo non fuit in ipso spes4. 152. — AD PRIMUM igitur dicendum quod spes sumitur ibi pro expectatione præmii accidentalis de quo non est proprie spes quæ habet Deum pro objecto. Et ideo non sequitur quod Christus proprie spem habuerit. 153. — Et similiter dicendum ad secundum, quia gloria corporis non est principale6 in beatitudine. Solutio II X 154. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod angeli et animæ beatorum spem non habent, proprie loquendo ; et hoc patet ex duobus. Primo quia cum spes sit virtus theologica, habet Deum pro 1. Ed. « habeant ». — 2. RA « de scipso ». — 3. Ed. « agnitionem ». — 4. α « in Christo non fuit spes ». — 5. δ ed. « ergo ». — 6. Ed. « principalis ». 846 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM objecto. Et ideo1'quia gaudium eorum quod de Deo habent, crescere non potest, ideo illud quod2 eis accrescit, non pertinet ad spem. 155. — Secundo, quia est de arduo et difficili. Et3 quia habenti gloriam essentialem quæ in visione Dei consistit, quidquid aliud creatum4 est, est parvum ; et ideo non potest esse spes neque de gaudio quod de salute aliorum eis accrescit, neque de gaudio quod accrescit animæ de gloria corporis; sed potest esse de eis desiderium, et hoc desiderium expectatio large dicitur. Et per hoc patet solutio ad objecta. Solutio III ’ i ' i 156. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod illi qui sunt in purgatorio et patres qui erant in limbo habebant spem, quia spes non evacuatur nisi secundum hoc quod aliquis actu habet id quod speravit ; sicut fides evacuatur per id quod videt illud quod credidit. Illi autem qui in limbo patrum erant et qui sunt modo in purga­ torio nondum habent bealitudinem de qua est spes ; et ideo spes eorum quam in hac vita5 habebant, non est evacuata. 157. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod dilatio spei antiquis patribus non faciebat afflictionem, quia afflictionis capaces non erant. 158. -—Vel aliter6 dicendvm quod spes quamvis ratione absen­ tiae speranti afflictionem faciat, tamen ratione certitudinis delec­ tationem facit. Et quia certitudo spei in eis deficere non poterat, ideo delectatio quæ ex certitudine causabatur, absorbebat om­ nes7 afflictiones quæ ex absentia contingere possent. 159. — Ad secundum dicendum quod quamvis non sint in statu merendi, tamen prius meruerunt, et ex illis meritis spes eorum provenit. , Solutio IV 160. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod spes fundatur super facultatem perveniendi ad illud quod spera­ tur, vel veram vel æstimatam. In daemonibus autem et damnatis non est facultas ad beatitudinem perveniendi neque in rei veritate neque in eorum æstimatione, quia suæ damnationis ignari non sunt ; et ideo in eis spes futuræ beatitudinis esse non potest. 1. Ed. om. « ideo ». — 2. α ad. «■ in ». — 3. α om. « et ». — 4. α « causatum » in marg. — 5. α « quam ibi ». — 6. F. om .« aliter ». — 7. RANVP. « omnem aiïictionem quæ... posset ». i J- DISTINCTIO XXVI, EXPOSITIO TEXTUS 847 161. — AD PRIMUM ergo dicendum quod spes ibi improprie sumitur pro expectatione dilationis judicii ; unde etiam1 Christo dicebant, Ματ., viii, 29 : « Venisti ante tempus torquere nos. » 162. — Ad secundum dicendum quod fides est non tantum de illis quæ pertinent ad se, sicut spes ; et ideo fidem possunt habere de Deo et de aliis, non autem spem de seipsis. 163. —Vel aliter2 dicendum quod fides informis nullo modo facit tendere in Deum, sicut facit spes etiam informis aliquo modo, ut prius dictum est ; et ideo non est simile de" fide et spe. EXPOSITIO TEXTUS 164. — « Quia spiritualia æterna4 ». (1) Contra. 1. Æternum est unum tantum. Ergo non debuit pluraliter dicere « æterna ». 2. Præterea. Spes est de futuro. Omne autem futurum5 tem­ porale ; nullum temporale æternum6. Ergo’ spes non est de æternis. 3. Præterea. Nullum temporale æternum. Ergo superfluit quod dixit « spiritualia. » 165. — Et dicendum quod illud quod per se est æternum, est unum tantum ; sed ejus æternitas participatur quantum ad multa bona in beatis, scilicet quantum ad diversas dotes. Et hæ participationes8 dicuntur bona æterna, non quia careant principio, sed quia carent fine. Vel referendum est ad pluralitatem attributorum. 166. — Ad secundum9 dicendum quod illud quod est in se aiternum est futurum speranti ; et sic de eo10 potest esse spes. 167. — Ad tertium dicendum quod « spiritualia » dicit propter dotes corporis, quæ corporalia sunt et quodammodo æterna, inquantum in perpetuum durabunt. 168. — Vel dicendum quod utrumque posuit, ut quasi gradatim ad objectum proprium spei perveniretur ; quia est de bono spirituali neque de quolibet, sed de æterno11, quod est Deus. 169. — « Est enim spes etc12. » (1) Hæc definitio datur per actum ut dictum est. Prima autem data fuit per genus. 170. — « Natura13 præit caritas etc. » (1) Verum est ut14 est virtus, quod non habet nisi secundum quod est informata caritate. Vel « natura præit», sicut perfectum imperfecto prius est natura, tempore posterius. 1. α om. « etiam ». — 2. F. om. « aliter ».— 3. α ad. « illis scilicet ».— 4. F. « Qua spiritualis et æterna bona sperantur ».— 5. Ed. ad. « est ».— 6. N. om. « nullum tem­ porale æternum ».— 7. a om. per homot. « ergo [spes non est... ergo] superfluit ». — 8. Ed. « hac participatione ». — 9. RA. « ad tertium » et mox « ad quartum ». — 10. Ed. « Deo ». — 11. Ed. « neque quolibet sed de æterno », a « sed æterno ». — 12. Ed. om. « etc ». — 13. Ed. « Quam natura ». — 14. Ed « secundum quod ». 848 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 171. — « Spes est de invisibilibus. » (2) Contra aliquis sperat pecuniam quam videt. Et1 dicendum quod spes, proprie loquendo, est de non habitis. In spiritualibus autem et aeternis ea videre, est ipsa habere ; non autem in corporalibus. Et ideo dicitur esse de invisibilibus. 172. ■— Vel dicendum quod dicitur esse de invisibilibus, in­ quantum est de futuris ; quia pecunia etsi' videatur in se, non tamen videtur ut possessa. Et hoc modo spes in ipsam tendit. 173. ■— « Spes autem non nisi bonorum2 etc. » (3) 1. Contra. Luc., xxrv, ‘21 : « Nos autem sperabamus quod ipse redempturus esset Israel. » Ergo spes etiam est3 de alienis. 2. Praeterea. Aliquis desperat de aliquo alio sicut dicit Augus­ tinus {In psal. xxxvi ibi : « Peccatores peribunt, » n. 11 ; L. 36, 370), quod « de nemine est desperandum, quamdiu est in vita ista4 ». Ergo et sperari potest de alienis. 3. Praeterea. Sicut homo expectat bonum proprium, ita etiam5 per invidiam malum alienum. Ergo spes est etiam de malis. 4. Praeterea. Beatitudo nec in se est futura, sed æterna ; nec respectus praesciti, quia nunquam habebit eam. Ergo spes non est semper de futuris. 174. — Et dicendum ad primum quod spes est de re aliqua, sicut dicitur : spero bealiludinem ; et sic non est nisi de pertinen­ tibus ad se. Est etiam de eventu, sicut dicimus : spero quod hoc eveniat; et sic est de illis quæ ad alios pertinent, tamen de hoc eventu non est spes nisi inquantum æstimatur ut bonum speranti. Et per hoc patet solutio ad secundum. 175. — Ad tertium dicendum quod malum alterius invidus aestimat bonum suum ; unde est de malo alieno sicut de bono suo. 176. — Ad quartum dicendum quod quamvis præscitus non sit habiturus vitam æternam et ita non sit ei futura in rei veri­ tate6; est tamen ei futura quantum ad suam æslimalionem, alias autem7 non speraret ; et iterum inquantum est in ordine divinæ largitatis et possibilitatis istius vel ad recipiendum gratiam et8 merendum ; sicut dicitur illud futurum ad cujus eventum sunt causæ ordinata? in natura, quamvis nunquam eveniat, secundum quod dicit Philosophus II De gener., {β 11. 337b, 7 ; 1. 11, n. 2) quod « futurus quis incedere non incedet. » 1. Ed. om. « et ». — 2. Ed « bonarum rerum ». — 3. Ed. om. « est ». — 4. Ed. « in hac xita ». — 5. Ed. « et ». — 6. Ed. « Quamvis præscitus non sit habiturus vitam æternam in rei veritate, et ita non sit ci futura. » — 7. NVPF. om. « autem ». _ 8. Ed. « vel ». DISTINCTIO XXVII De caritate qua diligitur in Christo vel Deus et proximus, quæ etiam in nobis est 1. — Cum autem Christus fidem et spem non habuerit, dilectionem tamen habuit, inquantum homo, tantam1 qua major esse non valet, qui ! ex caritate eximia animam posuit pro amicis et inimicis. Habuit enim 1 in corde caritatem, quam2 opere nobis exhibuit, ut exhibitionis forma nos a DISTINCTIO XXVII DE MODO DILIGENDI 851 ÜEUM 5. — Dilectionis autem Dei modus insinuatur cum dicitur : Extoto corde, id est ex toto intellectu ; ex tota anima, id est voluntate ; ex tota mente, id est memoria1, ut omnes cogitationes et omnem vitam et omnem intellectum in illum conferas a quo haltes ea quæ confers. (August., lib I, Doctr. christ., c. 22, n. 21 ; L. 34, 27). Hæc dicens nullam partem vitæ nostræ reliquit quæ vacare debeat, sed quidquid venerit in animum2, illuc rapiatur quo dilec­ tionis impetus currit, (ibid.) Et diligere Deum propter se modus est dili­ gendi Deum. Et sunt isti duo modi diligendi Deum, ut Quibusdam placet. De impletione illius mandati 6. — Illud autem præceptum non penitus impletur ab homine in hae mortali vita, sed ex parte, non ex toto ; quia ex parte diligimus sicut ex parte cognoscimus. (I Cor., xm, 9.) In futuro autem implebitur ex toto. Unde Augustinus (lib. De perf. humanae justitiae, c. 8, n. 19 ; L. 44, 101) : Cum adhuc est aliquid carnalis concupiscentiae, non omnino ex tota anima diligitur Deus. Caro tamen non dicitur concupiscere, nisi quia carnaliter anima concupiscit. « Cum autem venerit quod perfectum est, ut des­ truatur quod ex parte est, » (J Cor., xiu, 10) id est jam non ex parte sit sed ex toto, caritas non auferetur, sed augebitur et implebitur. In qua plenitu­ dine illud præceptum caritatis implebitur : « Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo etc. » Tunc erit justus sine peccato, quia nulla erit lex repugnans menti ; tunc prorsus « toto corde, tota anima, tota mente dili­ gens3 Deum » : quod est summum præceptum. Quæstio de præcepti ratione 7. — Sed cur praecipitur homini ista perfectio, cum in hac vita eam nemo habeat ? Quia non recte curritur, si quo currendum est nesciatur. Quomodo autem sciretur, si nullis praeceptis ostenderetur ? (ibid). Ecce habes cur illud præceptum est quod hic penitus impleri non potest. Impletur tamen ex parte, scilicet secundum perfectionem viæ. Alia est enim perfectio currentis, alia pervenientis. Facit hoc mandatum, ut cursor, qui Deum ante omnia et præ omnibus diligit, nec tamen omnino perficit. Quod alterum mandatum in altero est 8. — Cum autem duo sint præcepta caritatis, pro utroque sæpe unum ponitur, nec immerito... (Aug., VIII de Trin., c. 7, n. 10; L. 42, 956), quia nec Deus sine proximo, nec proximus sine Deo diligi potest. Unde Apostolus, (Rom., xm, 9,) omne mandatum Legis dicit instaurari, id est contineri et impleri in hoc verbo : « Diliges proximum tuum sicut te ipsum »... (In Evang. Joan, tract. 65, η. 2 ; L. 35, 1809). Et Christus dilectionem proximi specialius commemorat dicens (Joan., xiu, 34) : « Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem sicut dilexi vos; ubi illud majus mandatum dilectionis Dei videtur praetermissum ; sed bene intelligentibus utrumque invenitur in singulis; quia qui diligit Deum, non potest eum contemnere quem Deus praecepit diligi ; et qui diligit proximum, quid in eo diligit nisi 1. Aug. üb. I Doctr. christ., c. 25, n. 26 ; L. 34, 29. — 2. Ed. « animam ». — 3. Ed. « diligemus ». 852 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Deum? Ipsa est dilectio ab omni mundana dilectione discreta, quam distin­ guens Dominus ait : « Sicut dilexi vos ». Quid enim nisi Deum dilexit in nobis ? Non quem habebamus, sed ut haberemus. Sicut medicus ægrotos dili­ gere dicitur1. Et quid in eis diligit, nisi salutem quam cupit revocare, non morbum quem venit expellere ? Sic et nos invicem diligamus, ut quantum possumus invicem, ad habendum Deum in nobis ex dilectione attrahamus. (August., loc. cit.). Quæ CARITATE DILIGENDA sint 9. — Sed quæ hac dilectione diligenda sint, jam inquiramus. Non enim omnia, ut ait Augustinus (lib. I De doctr. christ., 23. n. 22 ; L. 34, 27),quibus utendum est d ligenda sunt; sed ea sola quæ vel nobiscum societate quadam referuntur in Deum, sicut est homo vel angelus, vel ad nos relata beneficio Dei per nos indigent, ut corpus,... quod ita praeceptum est diligi, ut ei ordinate prudenterque consulatur, (ibid, c, 25, n. 26). DIVISIO TEXTUS 10. — « Cum autem Christus fidem et spem non habue­ rit etc. » (1) Postquam determinavit Magister de fide et spe, hic tertio determinat de caritate. Dividitur autem hæc pars in duas. In prima determinat de caritate qua nos diligimus Deum ; in secunda de caritate qua Deus diligit nos, 32 d. : « Præmissis adjiciendum est etc. » Prima in duas. In prima determinat de ipsa caritate ; in secunda de caritatis duratione, 31 d2. : « Illud quoque non est praeter­ mittendum etc. » Prima in duas. In prima determinat de ipsa dilectione cari­ tatis ; in secunda de his quæ per caritatem diliguntur, 28 d.3 : « Hic quæri potest, etc. » Prima in 1res partes. In prima continuat se ad præcedentia. In secunda prosequitur suam intentionem, ibi : «Caritas est dilec­ tio etc. » (2) In tertia continuat se ad sequentia, ibi : « Sed quæ hac dilectione etc. » (9) Secunda harum partium dividitur in duas. In prima determinat de dilectione caritatis secundum quod duobus præceptis impe­ ratur. In secunda ostendit quod illa duo præcepta mutuo se includunt, ibi : « Cum autem duo sint præcepta, etc. » (8) Prima in duas. In prima determinat de dilectione caritatis, secundum quod per duo præcepta in duo diligenda dirigitur, scilicet Deum et proximum. In secunda inquirit modum dilec­ tionis quantum ad utrumque diligibile, ibi : « Consequenter modum etc. » (4) Circa primum duo facit. Primo ostendit quod4 per caritatem Deus et proximus diligitur. Secundo ostendit quod eadem5 caritate, ibi : « Hic quæritur, si ex eadem... » (3) 1. Quar. « sicut medicus ægros ». — 2. Ed. ad. «ibi». — 3. Ed. ad. « ibi ». — i. a homot. « ostendit quod... eadem ». — 5. Ed. « ex eadem caritate ». DISTINCTIO XXVII, QU7EST. I, ART. I I \ 853 « Consequenter modum etc. » (4) Hic ostendit modum prædictæ dilectionis. Et primo quantum ad dilectionem proximi ; secundo quantum ad dilectionem Dei, ibi : « Dilectionis autem Dei. » (5) Et circa hoc Iria facit. Primo ostendit modum dilectionis nostræ respectu Dei. Secundo ostendit ubi modus ille observari possit, ibi1 : « Illud autem praeceptum etc. » (6) Tertio movet quamdam quæstionem, ibi : « Sed cur præcipitur homini ista perfectio. » (7) Hic est triplex quæstio. Prima de amore in generali. Secunda de caritate. Tertia de actu et caritatis modo. QUÆSTIO I DE AMORE IN GENERALI Circa primum quaeruntur quatuor. Primo, quid sit amor. Secundo, in quo sit. Tertio, de comparatione ejus ad alias animi affectiones. Quarto, de comparatione ejus ad ea quæ in cognitione sunt. ARTICULUS I I, q. 20, a. 1 ; I-Π, q. 28 ; de div. nom., c. 4, I. 12. 11. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Dionysius, 4 cap. De div. nom. (n. 15 ; G. 3, 714 ; 1. 12, p. 405), sic definit amorem : « Amor virtus est unitiva et concretiva2 movens superiora ad provi­ dentiam minus habentium, » idest inferiorum : « coordinala autem», idest æqualia «rursus ad communicativam alternam habitudinem, subjecta » idest inferiora, « ad meliorum » idest superiorum, « con­ versionem. » Sed videtur quod inconvenienter definiatur HIC AMOR. 1. Nulla enim passio est virtus, ut dicitur in3 II Eth., ( 4. 1105b, 28 ; 1. 5, e.). Sed amor est passio. Ergo non est virtus. 2. Præterea. Augustinus dicit (Serm. vm in ps. cxvm ; L. 37, 1521) quod amor est jam habili. Sed illud quod jam habi­ 1. α om. « ibi ». — 2. Ed. om. « et concretiva ». — 3. Ed. om. « in. ». 854 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM tum est, quodammodo est unitum. Ergo amor non est virtus unitiva, sed unionem sequens. 3. Præterea. Illud quod magis salvatur in dissimilitudine quam in similitudine1 non habet vim uniendi. Sed amor magis salvatur in dissimilitudine. Videmus enim quod artifices unius artis, sicut figuli, corrixantur ad invicem ; cum aliis autem aitificibus pacifice vivunt. Similiter stomachus vacuus cibum amat quem plenus abhorret. Ergo amor non habet vim uniendi. 4. Præterea. Dionysius2 7 cap. Cæl. hierar. (n. 1 ; G. 3, 206) inter proprietates amoris ponit acutum et fervidum ; et etiam liquef actio amoris effectus ponitur. Cani, v, 6 : « Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est3. » Dionysius etiam, 4 cap. De div. nom. (n. 13 ; G. 3, 711 ; 1.10, p. 394), ponit effectum amoris extasim, idest extra se positionem. Hæc autem omnia ad divi­ sionem pertinere videntur, quia acuti est penetrando dividere, fervidi vero per exhalationem resolvi ; liquefaclio etiam4 divisio quædam, est congelationi opposita ; quod est etiam5 extra se positum, a seipso dividitur. Ergo amor magis est vis divisiva quam unitiva. 5. Præterea. Omnis concretio est unio quædam. Ergo super­ fluum fuit utrumque ponere in definitione amoris, unitivum et concrelivum. 6. Præterea. Amor est passio. Sed passionis non est movere, immo motionis et actionis effectum esse. Ergo amor non est movens superiora, ut ipse dicit. 7. Præterea. Superiora inclinantur ad agendum in inferiora ex propriis formis. Sed agendo in ipsa eis provident. Ergo non est amoris movere superiora ad providendum inferioribus, sed naturæ. 8. Præterea. Omne quod communicat aliquid alicui præfertur illi. Ergo non est æqualium ut sibi mutuo per amorem commu­ nicent. 9. Præterea. Omne quod fit ex amore, procedit ex principio intrinseco quod est voluntarium. Sed conversio inferiorum ad superiora est ex principio extrinseco, scilicet ex ipsa actione superiorum qua sibi ea assimilant. Ergo amor inferiora non convertit ad superiora. 12. — RESPONSIO. Dicendum quod amor ad appetitum pertinet. Appetitus autem est virtus passiva. Unde in III De anima, (γ 10. 433b, 15 sq. ; 1. 15, n. 831) dicit Philosophus quod 1. Ed. om. « quam in similitudine. » sed ad. infra ». — 2. α om. « Dionysius ». — 3. Ed. om. « ut dilectus locutus est ». — 4. Ed. « autem ». ■— 5. Ed. « quod etiam est... » DISTINCTIO XXVII, QUÆST. I, ART. I 853 appetibile movet sicut movens1 non motum, appetitus autem sicut movens motum. Omne autem passivum perficitur secundum quod formatur2 per formam sui activi et in hoc motus ejus ter­ minatur et quiescit. Sicut intellectus, antequam formetur per formam intelligibilis, inquirit et dubitat : qua cum informatus3 fuerit, inquisitio cessat et intellectus in illo figitur ; tunc et dicitur intellectus firmiter illi rei inhærere. Similiter quando affectus vel appetitus omnino imbuitur forma boni quod est sibi objectum, complacet sibi in illo et adhaeret ei quasi fixum in ipso ; et tunc dicitur amare ipsum. Unde amor nihil aliud est quam quædam transformatio affectus in rem amatam. f 13. — Et quia omne quod efficitur forma alicujus, efficitur unum cum illo ; ideo per amorem amans fit unum cum amato, quod est fa tum forma amantis. Et ideo dicit Philosophus in4 IX Elh., (t 4. 1166a, 32 ; 1. 4, I.) quod « amicus est alter ipse » ; et I Cor., vi, 17 : « Qui adhæret Deo unus spiritus est. » 14. ■— Unumquodque autem agit secundum exigentiam su;e formæ quæ est principium agendi et regula operis. Bonum autem amatum est finis. Finis autem est principium in operabilibus sicut principia prima in cognoscendis. Unde sicut intellectus formatus per quidditates rerum ex hoc dirigitur in cognitione principiorum quæ scitis terminis cognoscuntur, et ulterius in cognitionibus conclusionum quæ notae fiunt ex principiis ; ita amans cujus affectus est informatus5 ipso bono quod habet rationem finis, quamvis non semper ultimi, inclinatur per amorem ad operandum secundum exigentiam amati. Et talis operatio® est sibi maxime delectabilis, quasi formæ suæ conveniens. 15. — Unde amans quidquid facit vel patitur pro amato totum est sibi delectabile et semper magis accenditur in amatum inquantum majorem delectationem in amato experitur in his quæ propter ipsum facit vel patitur. Et sicut ignis non potest retineri a motu qui competit sibi secundum exigentiam suæ for­ mæ, nisi per violentiam ; ila nec7 amans quin agat secundum amorem. Et propter hoc dicit Gregorius (Hom. xxx in Evang., n. 2 ; L. 76, 1221) quod « non polest esse otiosus, immo magna operatur, si est. » 16. — Et quia « omne violentum est trisiabile, quasi voluntati repugnans », ut dicitur V Meta. (8 5. 1015a, 28 ; 1. 6, n. 829-30), 1. F. homot. « quod appetibile movet sicut movens... motum ».— 2. Ed. « informa­ tur ». — 3. α « formatus ».— 4. Ed. om. « in». — 5. ayS « cujus affectus informa­ tus ipso bono » ; cujus affectus formatus est ipso bono ».— 6. α ad. « ejus ». — 7. Ed. « neque ». 856 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ideo etiam est pœnosum contra inclinationem amoris operari vel etiam præter eam ; operari autem secundum eam est operari ea quæ amato competunt. Cum enim amans amatum assum­ pserit quasi idem sibi, oportet1 ut quasi personam amati amans gerat in omnibus quæ ad amatum spectant ; et sic quodammodo amans amato inservit, inquantum amati terminis regulatur. 17. — Sic ergo Dionysius completissime amoris rationem in prædicta assignatione ponit. Ponit enim ipsam unionem amantis ad amatum quæ est facta per transformationem affectus amantis in amatum, in hoc quod dicit amorem esse unitivam et concrelivam virtutem. Et ponit inclinationem ipsius amoris ad ope­ randum ea quæ ad amatum spectant, sive sit superius, sive inferius, siv4æquale, in hoc quod dicit : « movens superiora, etc. » 18. — AD PRIMUM ergo dicendum quod virtus hic non sumitur pro habitu, sicut in II Eth., (β 4. 1105», 25; 1. 5, d.) sed communiter pro omni eo quod potest esse principium opera­ tionis alicujus vel motus. Et quia amor inclinationem facit ad operandum, ut dictum est, ideo amorem virtutem dicit. 19. — Ad secundum dicendum quod amor dicitur esse habiti2, sicut formatum habet suam formam : quam quidem formatio­ nem desiderium3 præcedit in ipsam tendens, sicut' ratio intel­ lectum vel scientiam ; et ideo dicitur esse non5 habiti. Unde amor dicitur virtus uniiiva formaliter, quia est ipsa unio vel nexus vel transformatio qua amans in amatum transformatur et quodammodo convertitur in ipsum. 20. ■— Vel dicendum quod quietatio affectus in aliquo quam amor importat non potest esse nisi secundum convenientiam unius ad alterum : quæ quidem i onvenientia est secundum quod ab uno participatur id quod est alterius ; et sic amans6 quodam­ modo habet amatum. Unde conjunctio quæ in habere impor­ tatur est conjunctio rei ad rem et præcedit unionem rei ad affec­ tum quæ est amor. 21. — Ad tertium dicendum quod amoris radix, per se loquendo, est similitudo amati ad7 amantem, quia est ei bonum et conve­ niens. Contingit autem per accidens dissimilitudinem esse8 amoris et similitudinem esse odii causam9 tripliciter. 22. — l no modo, quando affectus amantis non sibi complacet neque quiescit in conditione vel aliqua proprietate sui ipsius, sicut cum quis aliquid in se ipso odit. Et tunc oportet quod diligat ipsum qui est sibi in hoc dissimilis, quia ex hoc ipso quod 1. α om. « oportet ». — 2. β. homot. « habiti... Unde amor ». — 3. α « desiderat el ». — 4. F « scilicet ». — 5. α « jam ». — 6. α om. « amans », β « amor ». — 7. a ad. « amatum seu ad ». *— 8. Ed. om. « esse ». — 9. αδ om. « causam » sed δ ad. in marg DISTINCTIO XXVII, QUÆST. I, ART, I 857 sibi est dissimilis in conditione, edicitur similis affectui suo et e contrario odit illum qui sibi similatur et affectui suo non similatur. 23. — Secundo, quando aliquis ex ipsa similitudine impe­ dit amantem ab amati fruitione. Et hoc invenitur in omni­ bus rebus quæ non possunt simul a multis haberi, sicut sunt res temporales. Unde qui amat lucrum de aliqua re vel delecta­ tionem, impeditur a fruitione sui amati per alium qui sibi vult similiter illud appropriàre. Et hinc oritur zelotypia quæ non patitur consortium in amato, et invidia inquantum bonum alter rius æstimatur impeditivum boni proprii. 24. — Tertio1 secundum quod dissimilitudo præcedens facit percipi amorem sequentem. Quia enim sentimus in hoc quod sensus movetur, quæ quidem motio cessat quando sensibile jam effectum est forma sentientis, ideo ea quæ consuevimus non ita percipimus ; sicut patet de fabris quorum aures plenæ sunt sonis malleorum. Et propter hoc2 magis sentitur, quando affectus de novo per amorem ad aliquid transformatur. Et ideo etiam quando aliquis non habet præsentiam sui amati, magis fervet et arctatur de amato, inquantum magis amorem percipit, quam­ vis apud præsentiam amati non sit amor minor, sed minus per­ ceptus3. 25. — Ad quartum dicendum quod in amore est unio amantis ad amatum, sed est ibi triplex divisio. Ex hoc enim quod amor transformat amantem in amatum, facit amantem intrare ad interiora amati et e converso4, ut nihil amati amanti remaneat non unitum ; sicut forma pervenit ad intima formati et e converso. Et ideo amans quodammodo penetrat in amatum, et secundum hoc amor dicitur acutus. Acuti enim est dividendo ad intima rei devenire. Et similiter ama, tum penetrat amantem ad interiora ejus perveniens. Et propter hoc dicitur quod amor vulnerat, et quod transfigit jecur. 26. — Sed quia nihil potest in alterum transformari nisi secun­ dum quod a sua forma quodammodo recedit, quia unius una est forma, ideo hanc divisionem penetrationis præcedit alia divisio qua amans a seipso separatur in amatum tendens. Et secundum hoc dicitur amor extasim facere et fervere, quia quod fervet extra se ebullit3 et exhalat. 27. — Quia vero nihil a se recedit nisi soluto eo quod intra seipsum continebatur, sicut res naturalis non amittit formam 1. « α tertium ». — N V P. ad. « amor », N. « et propter hoc magis amor senti­ tur ». — 3. tRANVP. ad. Unde Augustinus, X De Trinit., capil. ult. : « Amor ipse non ita sentitur cum eum non prodit indigentia, quoniam semper præsto est quod ama­ tur ». — 4. Ed. « contra ». — 5. Ed. « bullit ». 858 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM nisi solutis dispositionibus quibus forma in materia retine­ batur, ideo oportet quod ab amante terminatio illa qua infra terminos suos tantum continebatur, amoveatur. Et propter hoc amor dicitur liquefacere cor, quia liquidum suis terminis1 non continetur ; et contraria dispositio dicitur cordis duritia. 28. — Ad quintum dicendum quod unio est duplex : Quædam quæ facit Unum secundum quid, sicut unio congrega­ torum se superficialiter tangentium ; et talis non est unio amoris, cum amans in interiora amati transformatur2, ut dictum est. Alia est unio quæ facit unum simpliciter, sicut unio continuo­ rum et formæ et materiæ ; et talis est unio amoris, quia amor facit amatum esse formam amantis ; et ideo supra unionem addidit3 concretionem ad differentiam primæ unionis, quia concreta dicuntur quæ simpliciter unum sunt effecta ; unde et alia littera habet continualiva'h 29. — Ad sextum dicendum quod appetitus, ut dictum est, movet motus. Unde passio, quia movetur ab amato, est ulterius movens secundum exigentiam amati. 30. — Ad septimum dicendum quod ipsa inclinatio superio­ rum ad providendum inferioribus, quæ est eis ex formis propriis, amor eorum dicitur, ut infra patebit. (32) 31. — Ad octavum dicendum quod non est inconveniens æqualium simpliciter, unum altero quoad quid majus esse, secun­ dum quod unum indiget altero. 32. ■— Ad nonum dicendum quod conversio qua inferiora ad superiora convertuntur, est ordinatio eorum in5 finem a supe­ rioribus intentum. Et quamvis hujusmodi ordinatio sit [a prin­ cipio extrinseco6] inquantum ab ipsis superioribus inferiora ordinantur in fines superiorum, nihilominus est et a principio intrinseco inquantum in inferioribus est quædam inclinatio ad hoc, oel ex natura sicut est in naturali amore, vel ex volun­ tate sicut est in amore animali. Et propter hoc dicitur Deus omnia suaviter disponere, inquantum singula etiam ex seipsis faciunt hoc ad quod ordinata sunt. I. αβδ « qui liquidum sui interius non continetur » sed δ cor. — 2. Ed. « transfor­ metur ».— 3. Ed. « addit », — 4. Littera nempe Scoti Euigena·: « unitivam quandain et continuativam » (L. 1 22, 1137) : « Τον ίρωτα... ζνωτικήν τινα και σνγκρατικην έννοήσωμςν δύναμ,ιν... » sic legitur in textu Dtonysït. ((1. 3, 713 b). — 5. Ed. « ad. » —■ 6. αβγ8 « principium sit ab extrinseco » : RA. « sit principium ab intrinseco », DISTINCTIO XXVII, QUÆST. I, ART. II 839 ABTICULUS II Supra, d. 26, q. 2, a. 1 ; I-II, q. 26, a. 1. 33. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod AMOR NON SIT TANTUM IN CONCUPISCIBILI. 1. Dionysius enim, 4 cap. De div. nom., (n. 15 ; G. 3, 714 ; 1. 12, p. 404) ponit amorem esse divinum, angelicum, intellec­ tualem, animalem1, naturalem. » Sed quidquid est in nobis per­ tinet ad intellectum vel animalitatem vel naturam. Ergo in omnibus quæ sunt in nobis, invenitur amor. 2. Præterea. Commentator ibidem ponit duas definitiones amoris. Prima est hæc : « Amor est connexio vel vinculum quo omnium rerum universitas ineffabili amicitia insolubilique unitate copulatur. )> Secunda est : « Amor est naturalis motus omnium rerum quæ in motu sunt, finis quietaque statio, ultra quam nullius creaturae progreditur motus. » Ex quibus est accipere quod amor in rebus omnibus2 invenitur. Ergo et in omnibus quæ in nobis sunt, sive sint animæ partes sive corporis. 3. Præterea. Omnis potentia delectatur in conjunctione sui convenientis. Sed delectatio non est nisi in re amata3. Ergo et cuilibet potentiæ inest amor sui convenientis. 4. Præterea. Sicut prædictum est4 (12) et ex prædicta defini­ tione colligitur, amor est finis et quieiatio appelilivi motus. Sed cuilibet potentiæ quæ in nobis est, inest appetitus proprii boni et tendit in ipsum. Ergo et5 in qualibet potentia est invenire amorem. 5. Præterea. Ad minus irascibilis ad partem appetitivam pertinet. Appetitivæ autem partis universale objectum est bonum. Cum ergo amor sit boni, videtur quod amor non sit tantum in concupiscibili sed etiarri6 in irascibili. 34. — SED CONTRA est quod Philosophus dicit in II Top., (β 7. 113b, 2) quod amor est in concupiscibili. 35. ■— Præterea. Ordo partium animæ proportionatur ordini partium corporis. Sed in partibus corporis unum membrum solum officium suum exercet respectu omnium membrorum, sicut pes non solum se, sed omnia alia membra portat. Ergo et concupiscibilis non solum sibi, sed omnibus aliis concupiscit et amat ; et ita7 amor eorum quæ ad omnes potentias pertinent, in concupiscibili esse videtur. 1. F om. « animalem ». — 2. α om. « omnibus ». — 3. Ed. « animata ». — 4. α « Sicut supra dictum est ». — 5. Ed. om. « et. » — 6. α om. « etiam. » — 7· α om. « ita ». 860 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 36. ■— Præterea. Amor non est nisi cogniti. Si ergo in omnibus viribus esset amor proprii boni, pari ratione in omnibus esset cognitio proprii boni : quod falsum est. 37. — Præterea. Objectum concupiscibilis est bonum concu­ piscenti conveniens absolute. Sed quidquid est bonum secundum unamquamque potentiam est concupiscenti conveniens. Ergo appetere bonum uniuscujusque potentiæ pertinet ad concupis­ cibilem, et eadem ratione amor ; et ita amor non erit nisi in concupiscibili. Probatio primæ. Si enim objectum concupiscibilis non esset bonum conveniens concupiscenti simpliciter, esset objectum ejus bonum conveniens solum vi1 concupiscibili. Bonum autem conveniens unicuique potentiæ est per compa­ rationem ad suum actum, sicut bonum conveniens visui, id quod est bonum ad videndum. Ergo secundum hoc objectum concupiscibilis esset bonum sub hac ratione quia2 est bonum ad concupiscendum. Sed hoc est impossibile, quia concupiscere id quod est bonum ad concupiscendum sequitur reflexionem concupiscibilis supra3 suum actum, set undum quod concupiscit se concupiscere vel bene concupiscere. Illud enim ad quod aliquid est bonum per prius desideratur, cum sit finis. Sed reflexionem potentiæ supra4 suum actum praecedit naturaliter simplex actus ipsius potentiæ in suum objectum directe tendens, sicut per prius video colorem quam videam me videre. Ergo objectum concupiscibilis non potest esse aliquid sub hac ratione quod est bonum ad concu­ piscendum ; quia concupiscere hoc esset naturaliter prius et posterius reflexione concupiscibilis supra suum actum : quod est impossibile. Ergo necessarium est alterum dare, scilicet quod bonum con­ veniens concupiscenti absolute sil objectum concupiscibilis. 38. ■—■ RESPONSIO. Dicendum quod omne quod consequitur5 aliquem finem, oportet quod6 fuerit determinatum aliquo modo ad finem illum ; alias non magis in hunc finem quam in alium perveniret. Illa autem determinatio oportet quod proveniat7 ex intentione finis8 non solum ex natura tendente in finem, quia sic omnia essent casu, ut Quidam philosophi posuerunt. Inten­ dere autem finem impossibile est, nisi cognoscatur finis sub ratione finis, et proportio eorum quæ sunt ad finem in finem ipsum. Cognoscens autem finem, et ea quæ sunt ad finem, 1. y RA '< în », Νλ’ΡΙ·’. om. « vi. » — 2. Ed. « qua ». — 3. Ed. « super ». _ 4. Ed. « super ». — 5. yS ed. « sequitur ». — 6. β ad « ante ». — 7. F. « sit ». _ 8. αβ RA « extra intentionem tinis. ». DISTINCTIO XXVII, QUÆST. I, ART. II 861 non solum seipsum in finem dirigit, sed etiam alia, sicut sagit­ tator emittit sagittam ad signum. 39. ■— Sic ergo dupliciter aliquid lendit in finem. Uno modo directum in finem a seipso, quod est tantum in cognoscente finem et rationem finis. Alio modo directum ab alio ; et hoc modo omnia secundum suam naturam tendunt in fines proprios et naturales, directa a sapientia instituente naturam. Et secundum hoc invenimus duos appetitus : scilicet appeti­ tum naturalem qui nihil aliud est quam inclinatio rei in finem suum naturalem qui est ex directione instituentis naturam, et iterum appetitum voluntarium qui est inclinatio cognoscentis finem et ordinem ad finem1 illum. Et inter hos duos appetitus est medius unus, qui procedit ex cognitione finis sine hoc quod cognoscatur ratio finis et pro­ portio ejus quod est ad finem, in finem2 ipsum ; et iste est appetitus sensitivus. 40. ■— Et hujusmodi duo appetitus inveniuntur tantum in natura vivente et cognoscente. Omne autem3 quod est proprium naturæ viventis, oportet quod ad aliquam potentiam animæ reducatur in habentibus animam ; et ideo oportet unam potentiam animæ esse cujus sit appetere, condivisam contra eam cujus est cognoscere, sicut etiam substantiæ separatæ dividuntur in intellectum et volun­ tatem, ut dicunt Philosophi. 41. — Sic ergo patet quod in hoc differt appetitus naturalis et voluntarius quod inclinatio naturalis appetitus est ex princi­ pio extrinseco, et ideo non habet libertatem, quia « liberum est quod est causa sui » ; inclinatio autem voluntarii appetitus est in ipso volente, et ideo habet libertatem voluntas4. 42. — Sed inclinatio appetitus sensitivi partim est ab appetente, inquantum sequitur apprehensionem appetibilis, unde dicit Augustinus quod animalia moventur visis ; partim ab objecto, inquantum deest cognitio ordinis in finem, et ideo oportet quod ab alio cognoscente finem, expedientia eis provideantur. Unde ad ea naturali inclinatione moventur5. Et propter hoc non omnino habent libertatem, sed participant aliquid libertatis. 43. — Omne autem quod est a Deo, accepit6 aliquam naturam qua in finem suum ultimum ordinetur. Unde oportet in omnibus creaturis habentibus aliquem finem inveniri appetitum naturalem etiam in ipsa voluntate respectu finis ultimi. Unde naturali 1. δ ed. « in finem ». — 2. α om. « in finem ». —-3. F om. « autem ». - 4. α « vo­ luntatis » ; ed. « voluntas libertatem ».— 5. Ed om. « Unde ad ea naturali inclinatione moventur ». -— 6. γ ed. « accipit ». 862 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM appetitu vult homo beatitudinem et ea quæ ad naturam volun­ tatis spectant. Sic ergo dicendum est quod appetitus naturalis inest omnibus potentiis animæ et partibus corporis respectu proprii boni ; sed appetitus animalis qui est boni determinati, ad quod non sufficit naturæ inclinatio, est alicujus potentiæ determinatæ vel voluntatis vel concupiscibilis vel irascibilis1. 44. — Et inde est quod omnes aliæ vires animæ coguntur a suis objectis præter voluntatem ; quia omnes aliæ habent appe­ titum naturalem tantum respectu sui objecti ; voluntas autem habet præter inclinationem naturalem aliam cujus est ipse volens causa. 45. — Et similiter dicendum est de amore qui esi terminatio appelilivi motus ; quia amor naturalis est in omnibus potentiis et in2 omnibus rebus ; amor autem animalis, ut ita dicam, est in aliqua potentia determinata, vel voluntate, secundum quod dicit terminationem appetitus intellectivae partis, vel in concupis­ cibili, secundum quod dicit terminationem3 sensitivi appetitus. 46. -— AD PRIMUM ergo dicendum quod Dionysius accipit amorem communiter ad naturalem, sensitivum quem animalem4 dicit, et intellectivum quem dicit intelligibilem, quantum ad homines ; angelicum et divinum, quantum ad substantias separaratas. Et ponit hæc quinque, quia non possunt esse plures gradus appetitus ; quia in Deo est voluntarius appetitus tantum, quia ipse determinat omnia et non determinatur ab aliquo ; in angelis autem voluntarius cum naturali, inquantum determinatur a Deo ad aliquid volendum naturaliter ; in homine autem volun­ tarius cum spirituali5 et naturali ; in animalibus sensibilis cum naturali ; in aliis naturalis tantum. 47. ■— Et similiter etiam6 dicendum ad secundum quod Commentator definit amorem, secundum quod se habet ad omnes communiter. 48. — Ad tertium dicendum quod delectatio causatur ex conjunctione convenientis. Conveniens enim adveniens perficit id cui advenit et quietat inclinationem in illud. Et hæc quietatio secundum quod est percepta, est delectatio. Unde Plato (Eth., v 12. 1152», 13 ; I. 11, f. - «2. 1172U 28 ; 1. 2 g.) dixit quod delectatio est « generatio sensibilis, » idest incognita, « in natu­ ram », idest connaturalis. Unde in his quæ cognitionem non habent, non est delectatio aliquo modo. 1. Ed. om. « vel irascbilis ».— 2. Ed. om. « in ».— 3. Ed. « determinationem ».— ό. RA. « naturalem ». — 5. NVP. « animali ». — 6. α < est ». DISTINCTIO XXVII, gUÆST. I, ART. Ill 863 49. — In quodlibet autem conveniens non habenti cognitio­ nem est duplex inclinatio : scilicet appetitus naturalis et appe­ titus animalis. Et utraque inclinatio quietatur per rem præsentem, et utraque etiam quietatio percipitur ; unde ex utraque parte delectatio causatur. Delectatio ergo quæ est quietatio appe­ titus naturalis, invenitur in omni potentia cui conjungitur suum objectum ; delectatio vero quæ est quietatio appetitus animalis, est tantum in concupiscibili vel voluntate. Prima autem delectatio dicitur tantum delectatio, proprie loquendo, et opposita passio dolor1 ; secunda delectatio habet etiam nomen2 gaudii et opposita passio dicitur tristitia. Unde quamvis delectatio et dolor sint aliquo modo in omnibus potentiis animæ, tamen gaudium et tristitia sunt tantum in con­ cupiscibili vel voluntate. 50. ■— Ad quartum dicendum sicut ad primum ; quia ratio procedit de appetitu naturali. 51. — Ad quintum dicendum quod amor animalis non per­ tinet ad irascibilem, quia objectum amoris est bonum sine ad­ junctione ardui vel difficilis, quod est proprium objectum iras­ cibilis. ARTICULUS III I, q. 20, a. 1 : 1-1J, q. 25, a. 2 ; q. 27, a. 4 ; III Cg. e. 19 ; T«·., q. 26, a. 4 : Spe, a. 3 : de. div. nom.. c. 4, 1. 9. 52. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod AMOR NON SIT PRIMA ET PRINCIPALIS INTER OMNES ALIAS ANI­ MÆ AFFECTIONES. 1. Motus enim præcedit terminum. Sed amor est determinatio appetitivi motus, ut ex dictis patet. (12) Ergo amor sequitur desiderium quod motum ipsum appetitus importat. 2. Præterea. « Propter quod unumquodque tale3, illud magis » [Post, a 2. 72b, 29; 1.6, n. 3). Sed amoris causa est delectatio; unde et quædam amicitia super delectabili fundatur. Ergo delectatio est principalior affectio quam amor. 3. Præterea. Augustinus dicit in lib. LXXXIII Qq. (q. 36, n. 1 ; L. 40, 25)4: « nemo est qui non magis dolorem fugiat quam appetat voluptatem. » Sed fuga doloris facit amorem. Ergo odium est vehementior passio quam amor. 4. Præterea. Illud quod vincitur ab alio est minus potens. 1. δ ed. ad. « sed » γδ om. h etiam ». — 2. a « rationem ». — 3. δ ed. om. « talo » — 4. Ed. ad. « quod ». 864 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Sed amor vincitur ab ira, quia ira odium parit, ut dicit Augus­ Ergo ira est vehementior passio quam amor. 5. Praeterea. Illud propter quod agunt quæcumque agunt est efficacissimum. Sed sicut dicit Dionysius in lib. De divin, nom.., (cap. 11, η. 1 ; G. 3, 947 ; 1. 1, ρ. 600) « propter pacem agunt quæcumque agunt1 ». Ergo pax inter omnes affectiones est efficacissima, etiam respectu amoris. tinus. 53. — SED CONTRA est quod Augustinus dicit (XIV De civit. Dei, c. 9, n. 1 ; L. 41, 413) quod omnis affectio ex amore est. 54. ·— Præterea. Bonum est objectum affectus. Sed illud quod primo respicit ad bonum, est amor. Ergo amor est prin­ cipium totius affectionis, et principalior passio. 55. ■—■ Præterea. Amor igni comparatur et etiam morti, ut patet Gant., vin, 6. Sed his nihil est vehementius. Ergo nulla passio vehementior est amore. 56. ■— Præterea. Chrysostomus dicit : « Magnum2 amor, nec est aliquid quod ejus impetum sustinere possit. » 57. — RESPONSIO. Dicendum quod inter alias affectiones animæ amor est prior. Amor enim dicit terminationem affectus per hoc quod informatur suo objecto. 58. — In omnibus autem hoc invenitur quod motus procedit a primo immobili quieto. — Quod quidem patet in naturalibus ; quia primum movens in quolibet genere est non motum illo genere motus, sicut primum alterans est non alteratum. — Similiter patet in3 intellectualibus ; quia motus rationis discur­ rentis procedit a principiis et quidditatibus rerum, quibus intel­ lectus informatus terminatur. 59. — Cum ergo affectus informetur amore et terminetur, sicut intellectus principiis et quidditatibus, ut prius dictum est ; oportet quod omnis motus affectivæ procedat ex quietatione et terminatione amoris. Et quia omne quod est primum in aliquo genere est perfectius, sicut intellectus principiorum in demons­ trabilibus, et motus cæli in naturalibus ; ideo oportet quod amor inter alias4 affectiones etiam sit vehementior, ut patebit per singula. 60. — AD PRIMUM ergo dicendum quod sicut in operatione intellectus concluditur quidam circulus, ita et in operatione affectus. Intellectus enim ex certitudine principiorum quibus immobiliter 1. Ed. om. « agunt ».— 2. α ad. « quid est », β ad. « bonum ». — 3. Ed. « de ». — 4. Ed. « ceteras ». DISTINCTIO XXVII, QUÆST. I, ART. Ill 865 assentit, procedit ratiocinando ad conclusiones in quarum cogni­ tione certitudinaliter quiescit, secundum quod resolvuntur in prima principia quæ in eis sunt virtute. 61. — Similiter etiam1 affectus ex amore finis qui est quasi2 principium, procedit desiderando in ea quæ sunt ad finem, quæ prout accipit ut finem in se aliquo modo continentia per amorem in [eis]3 quiescit; et ideo desiderium sequitur amorem finis, quamvis præcedat amorem eorum quæ sunt ad finem. Est etiam amor vehementior affectio quam desiderium, inquan­ tum dicit terminationem et formationem4 affectus per appe­ tibile ad quod movetur desiderium. 62. — Ad secundum dicendum quod amor naturaliter praecedit delectationem. Delectatio enim contingit ex conjunctione rei con­ venientis realiter ; amor autem facit quod amatum sit amanti conveniens et quasi connaturale, inquantum unit5 affectum aman­ tis amato, ut dictum est ; et ideo ex amati reali præsentia consur­ git delectatio. Sed quia delectatio6 etiam potest amari ut quoddam bonum, ideo contingit per accidens ut aliquis amor ex delectatione causetur, sicut actus ab7 objecto vel fine. Qui enim aliquid propter delectationem amat, delectationem ipsam præcipue amat. Quamvis ergo quædam delectatio quodam amore sit prior, tamen amor delectatione simpliciter prior est. — Similiter etiam vehementior ; quia amor est per informationem appetitus ab appe­ tibili, delectatio autem per conjunctionem rei ex re præsente sibi conveniente. Non autem est tanta conjunctio rei ad rem quanta conjunctio8 appetitus ad appetibile ; quia res adveniens quæ delectationem causât, non conjungitur secundum naturam, quia hoc non fit illud ; unde est ibi quasi conjunctio contactus, sed appetitus est ipsius appetibilis secundum suam naturam et sub­ stantiam. Unde quando appetitus informatur per appetibile, est quasi conjunctio continuitatis et concretionis. Unde amor plus unit quam delectatio, quia facit quod amans sit secundum affectum ipsa res amata ; delectatio autem est per participationem alicujus ab illo, secundum quod est realiter præsens. 63. — Sciendum autem quod quando amatum est præsens realiter, secundum quod possibile est, tunc est delectatio, sicut ex conjunctione maxime convenientis. Quando autem est omnino absens secundum rem, tunc maxime affligit ; sicut ex divisione continui sequitur dolor, quia amor est continuativa vis, ut dic­ tum est ; et inde dicitur quod amor languere facit. Quando autem 1. α « et ». — 2. Ed. om. « quasi ». — 3. αβγύ « ea ». - 4. Ed. « informa, tionem ». — 5. RA. « vult ». — 6. Ed. « delectabile ». — 7. α « ex ». — 8. Ed. 1 oco e quanta conjunctio », habent « sicut ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - ΙΠ. — 29 866 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM est secundum aliquid præsens et secundum aliquid absens, tunc habet delectationem admixtam afflictioni. 64. — Ad tertium dicendum quod bonum est vehementius in agendo quam malum ; quia bonum non habet de necessitate admixtionem1 mali, sicut malum habet de necessitate admix­ tionem boni. Et2 iterum bonum agit in virtute propria, sed malum agit in virtute boni, ut dicit Dionysius, 4 cap. De diuin. nomin., n. 31 et 32 ; G. 3, 731 ; 1. 22 et 23), unde magis amatur bonum quam odiatur malum illi oppositum. Sed dolor corporalis est magis malum quam delectatio quæ­ dam sit bonum; quia delectatio de qua Augustinus ibi3 loquitur contingit ex superadditione perfectionum secundarum, sicut in cibis vel in venereis ; sed tristitia vel dolor, propter quæ dimitti­ tur delectatio talis, contingit ex subtractione primarum4 quæ pertinent ad esse rei, sicut ex divisione continui5. Unde si acciperetur tristitia opposita delectationi illi, magis appeteretur delectatio quam fugeretur tristitia ; sicut si ali­ quis6 appeteret delectationem in cibo, ut postea pateretur7 tristitiam quæ est de subtractione cibi vel alicujus hujusmodi. 65. — Ad quartum dicendum quod amor est prior ira et vehementior. Ira enim ex8 tristitia causatur, ut prius dictum est, sicut omnes passiones irascibilis ex passionibus concupiscibilis9. Et ideo, cum amor sit prior et vehementior passionibus concupis­ cibilis, erit prior et vehementior passionibus irascibilis. Quamvis autem ira odium pariat, non tamen amorem destruit ; sed amo­ ris destructionem sequitur, quia non posset appetitus moveri in nocumentum alicujus, nisi antea affectus ab amore separatus10 esset. 66. ■— Ad quintum dicendum quod pax non distinguitur ab amore, sed est aliquid amoris — dicit enim quasi quietationem appetitus — sed amor dicit ulterius transformationem et quam­ dam conversionem ipsius in amatum. Unde pax est medium inter desiderium et amorem. ARTICULUS IV I-II, q. 3, a. 4, ad. 4. 67. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod COGNITIO SIT ALTIOR AMORE. 1. Quia altissimæ potentiæ est altissimus actus. Sed intellec1. PF. homot. « admixtionem... boni ». — 2. a om. » et ». — 3. χδ « hic ». —4. Ed. ad. « perfectionum ». — 5. RANV. « communiter ». ·— 6. Ed. « qui. » — 7. α « pe­ teret ». — 8. PF. « et ».— 9. PF. om. « ex passionibus concupiscibilis ». — 10. P. « superatus ». ] ■ ' f DISTINCTIO XXVII, QUÆST. I, ART. IV 867 lus esi ollissima potentia in nobis, ut dicit Philosophus1 X Eth., (k 7. 1177a, 13 sq. ; I. 10, a.). Ergo cognitio est altissima operatio eorum quæ in nobis sunt, et ita dignior amore. 2. Præterea. Sicut Boetius dicit in libro de consolai. (III, pros, x, L. 63, 765), natura a perfectis sumpsit originem. Sed cognitio præcedit amorem. Ergo cognitio est alti or quam amor. 3. Præterea. Illud quod est proprium homini est nobilius quam illud in quo convenit2 cum brutis. Sed intelligere est proprium hominis, in amore autem cum brutis convenit. Ergo scientia et intellectus sunt digniora quam amor. 4. Præterea. Vita contemplativa est nobilior quam3 activa et altior. Sed scientia pertinet ad vitam contemplativam. Amor autem videtur ad praxim pertinere, quia objectum ejus est bonum. Ergo scientia est altior quam amor4. 5. Præterea. Objectum amoris est bonum simpliciter. Sed verum est melius quam bonum simpliciter, quia verum est sum­ mum in genere bonorum ; sicut et optimus homo est melior quam homo simpliciter. Ergo scientia et cognitio est altior quam amor. 6. Præterea. Quanto aliquid est spiritualius tanto est altius. Sed cognitio est spiritualior quam amor ; quia secundum motum a rebus ad animam est cognitio, secundum autem motum ab anima ad res, amor. Ergo cognitio est nobilior quam amor. 7. Præterea. Præmium est præstantius merito. Sed cognitio est præmium amoris. Joan., xiv, 21 : Qui diligit me, diligetur a Paire meo ; et ego manifestabo ei me ipsum. » Et Augustinus dicit {In psal. xc, n. 13 ; L. 37,1170) quod « visio est lota merces. » Ergo cognitio præeminet amori. 68. — 8. SED CONTRA est quod dicitur Ephes., in, 19 : « supereminentem scientiæ caritatem Christi. » 69. ■—· 9. Præterea. I Cor., xm, 13, dicitur quod caritas est major fide. Ergo eadem ratione quilibet amor est major et dignior cognitione sibi respondente. 70. —10. Præterea. Hugo de Sancto Victore (L. 175,1038 d.) super illud Dionysii, « Mobile et acutum etc. » 7 cap. Cæl. hier.5, dicit :« Dilectio supereminet scientiæ et major est inielligentia, plus enim diligitur quam inlelligilur, et6 intrat dilectio ubi scientia foris est. » Ergo amor excedit scientiam. 71. — 11. Præterea. Finis in unaquaque re est potissimum. Sed objectum amoris est bonum quod habet rationem finis. 1. Ed. ad. « in ». — 2. Ed. « communicat ». — 3. Ed. ad. « vita ». — 4. F. om. per homot. lotum argumentum. — 5. Ed. habent « 7 cap. Cœl. hier. » ante « mobile et acutum ». — 6. Ed. « quia ». 868 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Ergo cum operationes distinguantur penes objecta, amor inter omnes operationes animæ est potior1. 72. — 12. Præterea. Sicut se habet potentia ad potentiam, ita se habet operatio ad operationem. Sed voluntas est altior omnibus aliis potentiis animæ ; quia movet omnes alias et non cogitur. Ergo et amor, qui est2 operatio voluntatis, præeminet omnibus aliis animæ operationibus3. 73. — 13. Præterea4. Sicut dicit Dionysius, 5 cap. De div. nomin., (G. 8, 815 ; 1. 1) illud quod in pluribus invenitur sim­ plicius et nobilius est ; sicut esse nobilius est 5 quam vivere, quam­ vis viventia sint nobiliora quam existentia tantum, inquantum etiam viventia nobilius esse participant. Sed amor pluribus par­ ticipatur quam cognitio, quia in omnibus aliquo modo est amor, ut prius dictum est, non autem cognitio. Ergo amor est præstantior cognitione. Ridiculum enim est dicere quod in lapidibus sit cognitio naturalis, sicut amor vel appetitus naturalis. 74. — RESPONSIO. Dicendum quod in rebus omnibus duplex perfectio invenitur : una qua in se subsistit, alia qua ad res alias ordinatur. Et utraque perfectio in rebus materialibus finita et terminata est ; quia et formam unam determinatam habet per quam in una tantum specie est; et etiam per det rminatam virtutem ad res quasdam sibi proportionatas habet inclinatio­ nem et ordinem, sicut grave ad centrum. 75. — Ex utraque autem parte res immateriales infinitatem habent quodammodo, quia sunt quodammodo omnia : sive in­ quantum essentia rei immaterialis est exemplar et similitudo omnium, sicut in Deo accidit ; sive quia habet similitudinem omnium vel actu vel potentia, sicut in angelis et animabus acci­ dit ; et ex hac parte accidit eis cognitio. Similiter etiam6 ad omnes res inclinationem et ordinem habent, ex qua parte7 accidit eis voluntas, secundum quam omnia placent vel displicent vel actu vel potentia Et secundum quod aliquam immaterialitatem participant, secundum hoc cognitionis et volun­ tatis participativa fiunt8. Unde et animalia cognoscunt, inquan­ tum species sensibilium immaterialiter in organis sensuum reci­ piuntur et secundum intentiones spiritualiter ex rebus perceptas per appetitum sensibilem ad diversa inclinantur. 76. — Patet ergo quod cognitio pertinet ad perfectionem co­ gnoscentis qua in seipso perfectum est ; voluntas autem pertinet 1. α « potentior ». - - 2. a om. « movet omnes alias ut non cogitur. Ergo et amor qui est». — 3. α « præeminet omnibus aliis animæ potentiis vel operationibus. Ergo, ole. »L — 4. a « Item ». — 5. α om. « est ». — 6. α « et ». — 7. a om. « parte ». — £. Ed. « sunt ». DISTINCTIO XXVII, QUÆST. I, ART. IV I ■ ' . i 1 t 869 ad perfectionem rei secundum ordinem ad alias res ; et ideo objectum cognoscitivæ virtutis est verum quod est in anima, ut dicit Philosophus, in1 VI Meta., («4. 1027b 18 sq. ; 1. 4) objectum autem appetitivæ bonum quod est in rebus, ut ibidem dicitur. 77. — Potest ergo comparari potentia cognoscitiva ad appeliiivam tripliciter. Primo, secundum ordinem ; et sic cognitiva potentia naturaliter prior est, quia prius est perfectio rei in seipsa quam secundum ordinem ad aliam. 78. -—Secundo, quantum ad capacitatem ; et sic sunt æquales2, quia sicut cognoscitiva3 est respectu omnium, ita et appetitiva ; unde etiam mutuo se includunt, quia intellectus et4 voluntatem cognoscit et voluntas ea quæ ad intellectum pertinent appe­ tit vel5 amat. 79. — Tertio possunt comparari secundum eminentiam vel digni­ tatem ; et sic se habent ut excedentia et excessa, quia si con­ sideretur intellectus et voluntas et quæ ad ipsa pertinent, ut quædam proprietates et accidentia ejus in quo sunt, sic intellec­ tus est præstantior, et quæ ad ipsum pertinent. Si autem considerentur ut potentiæ, id est secundum ordinem ad actus et objecta ; sic voluntas et quæ ad ipsam pertinent excedit. Si autem quæratur quid harum6 simpliciter dignius sit, dicendum quod res quædam sunt anima superiores et quæ­ dam inferiores. Unde cum per voluntatem et amorem homo in ipsas res volitas et amatas quodammodo trahatur, per cognitionem autem e converso res cognitæ in cognoscente efficiantur per sui’ simili­ tudines ; earum8 quæ sunt supra animam, est nobilior et altior amor quam cognitio ; illarum vero quæ sunt infra animam, est cognitio potior. Unde etiam multarum rerum quarum est malus amor, est bona cognitio. 80. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Philosophus loquitur de potentiis secundum quod sunt proprietates quæ­ dam ejus in quo sunt. 81. — Vel dicendum quod Philosophus sub intellectu com­ prehendit voluntatem intellectui respondentem, sicut et sub ratione quandoque comprehenditur. Et ideo non est ibi com­ paratio intellectus ad voluntatem, sed intellectus ad inferiores vires. 1. Ed. om. « in ». - 2. RA. « et sunt æquales », NVP. « et secundum lioc sunt æquales ». — 3. α « cognitiva ». — 4. Ed. om. « et ». — 5. Ed. « et ». — 6. Ed. . - horum ». — 7. Ed. « suas ». — 8. Ed. « respectu carum rerum ». 870 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 82. — Ad secundum dicendum quod quamvis primum prin­ cipium in quolibet genere sit perfectissimum, non tamen opor­ tet quod omne quod est prius sit perfectius, cum aliquid sit prius in via generationis quod imperfectius est, sicut puer viro et addiscens sciente. Et ita etiam cognitio amorem quodammodo præcedit. 83. — Ad tertium dicendum quod illa ratio procedit de volun­ tate et intellectu secundum respectum ad id in quo sunt. Vel dicendum quod intellectu aliquo modo alia animalia participant per quamdam obscuram resonantiam, inquantum sentiunt ; sicut et voluntate participant, inquantum habent appe­ titum sensualem ; unde et in brutis voluntarium invenitur, ut dicit Philosophus III Eth., (y 4. 1111”, 8 ; 1. 4, b.) non quod simpliciter voluntatem habeant. 84. — Ad quartum dicendum quod a vita contemplativa non excluditur voluntas et amor, sicut nec intellectus a vita activa et ideo non potest harum gradus distingui secundum gradus duarum vitarum. 85. ·— Ad quintum dicendum quod particulare non habet rationem et naturam sui universalis nisi secundum quod natura universalis in ipso invenitur. Unde impossibile est quod ratio universalis magis sit in particulari quam in ipso universali, quam­ vis ratio alicujus alterius possit inveniri magis in particulari quam in universali ; sicut homo non potest esse magis animal quam animal commune ; potest tamen esse magis bonum vel aliquid hujusmodi ; et ideo neque verum neque aliquod1 bonum [particu­ lariter2] acceptum potest dici præstantius quam ipsum bonum. 86. — Ad sextum dicendum quod ratio illa procedit quantum ad res illas quæ sunt infra animam, quæ sunt minus spirituales quam anima. 87. — Ad septimum dicendum quod visio illa non erit sine amore in præmio, sicut nec amor fuit sine cognitione in merito ; ideo tamen præmium magis attribuitur cognitioni, meritum vero amori, quia præmium est secundum receptionem qua aliquis in seipso perficitur, meritum vero secundum operationem qua aliquis in renumerationem se extendit et ei se conjungit. 88. ■— Et quia oportet etiam ad alia respondere, ideo3 dicen­ dum ad octavum et nonum quod illæ rationes procedunt de cognitione Dei quæ est supra animam ; unde amor ejus cogni­ tionem de ipso excedit. 89. — Ad decimum dicendum quod amor magis intrat ad rem quam cognitio ; quia cognitio est de re secundum id quod 1. αβγό « aliquid ». — 2. αβγό particulare ». — 3. α ad. « etiam ». DISTINCTIO XXVII, QUÆST. I, ART. IV 871 recipitur in cognoscente ; amor autem est dum1 ipse amans in rem ipsam transformatur, ut dictum est prius. In hac autem via qua anima perficitur in ordine ad res alias, dictum est quod voluntas cognitionem excedit, ad quam viam pertinet esse magis vel minus intimum rei. 90. — Ad undecimum dicendum quod finis ratio proprie respicit motum et operationem et ordinem rei ad rem, et non esse rei2 absolute. Unde in mathematicis in quibus non est ope­ ratio et motus, non invenitur finis, ut dicitur in III Mela., (β 2. 996a, 29 ; 1. 4, n. 374-375). Et ideo etiam hæc ratio procedit secundum illum modum quo voluntas dicitur intellectui præeminere. 91. ■— Ad duodecimum dicendum quod movere alias vires et non cogi ab objecto, pertinet ad voluntatem secundum quod ipsa est primum determinans alias potentias humanas in ordine ad res illas3 circa quas operantur, et ipsa non determinatur ab alio. Unde quantum ad hoc ad quod a Deo determinatur1 naturali inclinatione, quodammodo libertatem non habet, sed quasi cogi­ tur naturali inclinatione, sicut respectu beatitudinis quam nullus non velle non potest. Ex hac autem parte qua homo ab alio ordinatur, dictum est quod amor cognitionem excedit. 92. ■— Ad tertium decimum dicendum quod amor, proprie loquendo, non est nisi in illis in quibus est cognilio ; sed amoris nomen transumitur ad ea ad quæ cognitionis nomen extendi non5 potest ; quia amor dicitur secundum quod amans ad rem aliam6 ordinatur, aliquid autem ad alterum ordinari potest etiam ab exteriori ordinante. Et ideo illa quæ ad aliquid ordinantur ab habentibus cognitionem, quorum proprie est amor, inquantum ex seipsis ad amata ordinantur, nomen amoris vel appetitus recipere possunt. 93. — Cognitio autem dicitur secundum quod res cognita fit in cognoscente per modum cognoscentis, scilicet secundum esse spirituale et immateriale. Dispositio autem talis non inest alicui nisi ex proprietate suæ naturæ. Unde nomen cognitionis ad alia7 quæ talem naturam non habent, extendi non potest, ut dicantur insensibilia naturaliter cognoscere sicut naturaliter amant vel appetunt. J. Ed. « amor autem de re inquantum ». — 2. α ad. « ad rem ». — 3. Ed. « alias .» -— 4. a « determinetur ». — 5. RA. om. « non ». — 6. a « illam ». _ 7. Ed. « ani­ malia ». 872 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM QUÆSTIO II DE CARITATE Deinde quæritur de caritate. Et circa hoc quæruntur quatuor. Primo, quid sit caritas. Secundo, utrum sit virtus. Tertio, in quo sit sicut in subjecto. Quarto, de comparatione ipsius1 ad alias virtutes. ARTICULUS I I-II, q. 65, a. 5 ; Π-Π, q. 23, a. 1. 94. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod CARITAS SIT IDEM QUOD CONCUPISCENTIA. 1. Augustinus (III De doctr., christ, c. 10, n. 16; L. 34, 72) enim dicit quod caritas est virtus qua Deum videre perfruique eo desideramus. Hoc autem concupiscentias est. Ergo caritas est concupiscentia. 95. — Item. Videtur quod sit idem quod amor. 2. Quia sicut dicit Dionysius, 4 cap. De div. nom., (η. 12, G. 3, 710 ; 1. 9, p. 92) « dilectio est idem quod amor. » Sed in Littera (2) dicitur quod caritas12 3est 4 dilectio qua diligitur Deus propter se et proximus propter Deum. » Ergo caritas est idem quod amor. 96. —Item. Videtur quod sit idem quod benevolentia. 3. Benevolentia enim est qua alicui aliquod bonum optamus. Sed hoc facit caritas, quia optat sibi et aliis vitam æternam, secun­ dum quod dicitur habens caritatem diligere proximum sicut seipsum. Ergo caritas est idem quod benevolentia. 97. —Præterea. Videtur quod sit idem quod concordia. 4. Quia caritas unitatem Ecclesiæ facit, quæ in hoc consistit ut 1, Ed. e ejus ». — 2. Ed. « amor ». t I DISTINCTIO XXVII, QUJEST. II, ART. I 873 idem dicamus omnes et « non sinl in nobis schismala », ut dicitur I Cor., i, 10. Hoc autem ad concordiam pertinet. Ergo caritas est idem quod concordia. ’ 98. — Præterea. Videtur quod sit idem quod benefi­ centia. ] 5. Quia modus caritatis est ut diligamus, non lingua tantum, « sed opere ei veritate ». I Joan., m, 18. Sed diligere per effectum ad beneficentiam pertinet. Ergo caritas videtur esse idem quod beneficentia. 99. —-Præterea. Videtur quod sit idem quod pax. 6. Caritas enim est vinculum faciens spirituum unitatem. Hoc autem paci attribuitur. Ephes., iv, 3 : « Solliciti servare unitatem spiritus in vinculo pacis. » Ergo caritas est idem quod pax. 100. ■—■ Præterea. Videtur quod sit idem quod amicitia. 7. Quia ut dicit Philosophus in IX Eth., (ι4. 1166b, 1 ; 1.4, m.), « amicitia superabundant^ amoris similatur. » Sed caritas habet superabundantissimum amorem ; unde et caritas dicitur, eo quod sub inæstimabili pretio quasi carissimam rem ponat ama­ tum. Ergo caritas est idem quod amicitia. 101. 8. — SED CONTRA. Amicitia, ut dicit Philosophus (VIII Eth., Θ 3. 1156a, 8 sq. ; 1. 3, a.), est redamantium. Sed caritas est etiam ad inimicos. Ergo non est idem quod amicitia. 102. ·— 9. Præterea. Amiticia est eorum qui conveniunt1 ad invicem et communicant in eisdem operibus. Sed caritas est ad Deum et ad angelos quorum conversatio non est cum homi­ nibus. Ergo caritas non est amicitia2. 103. — 10. Præterea. Amicitia est non latens. Sed caritas maxime latet. Ergo non est amicitia. 104. — 11. Præterea. Amicitia quaerit maxime colloqui et videre amicum ut dicit Philosophus (IX3 Eth., 111.1171a, 27 sq. 1.13). Sed hoc non quaerit caritas, ut dicit Hieronymus (Ep. 53 ad Paulin., n. 1 ; L. 2, 540) in prologo Bibliæ. Ergo non est idem quod amicitia. 105. — 12. Præterea. Amicitia non est nisi ad paucos et virtuo­ sos. Sed caritas est ad omnes, etiam malos. Ergo caritas non est idem quod amicitia. 1. Ed. « convivunt ». — 2. Objectio 10 in αβγό et ed. præcedit objectionem 9, sed ne mutetur ordo responsionum qui tantum in β est præposterus, proprio marte ordinem hic immutavimus. — 3. Ed. « xi ». 874 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 106. — RESPONSIO. Dicendum quod amor est quædam appetitus1 quietatio, ut supra (12) dictum est. Unde sicut appe­ titus invenitur in parte sensitiva et intellectiva, ita et amor. Ea autem quæ ad sensitivum appetii um pertinent ad intellec­ tivum transferuntur, sicut nomina passionum. Quod autem appe­ titus intellectivi est proprium, sensitivo appetitui non convenit, ut nomen voluntatis. Et ideo amor in utroque appetitu invenitur. Et secundum quod invenitur in appetitu sensitivo, proprie dicitur amor eo quod passionem importat ; secundum autem quod inve­ nitur in intellectiva parte, dicitur dilectio quæ electionem includit quæ ad appetitum intellectivum pertinet. ( Nihilominus nomen amoris etiam ad superiorem partem trans­ fertur ; nomen autem dilectionis ad inferiorem nunquam. Omnia autem alia nomina2 quæ ad amorem pertinere videntur, vel includuntur ab istis, vel includunt ea quasi addentia aliquid supra dilectionem et amorem. 107. — Quia enim amor unit quodammodo amantem amato, ideo amans se habet ad amatum, quasi ad seipsum, vel ad id quod est de perfectione sui. Ad seipsum autem et ad ea quæ sui sunt, hoc modo se habet ut primo velit sibi præsens esse quidquid de perfectione sua est. Et ideo amor includit concupiscentiam amati qua desideratur ipsius3 præsentia. Secundo, homo alia in seipsum retorquet per affectum et sibi appetit quæcumque sibi expediunt. Et secundum quod hoc ad amatum efficitur, amor benevolentiam includit, secundum quam aliquis bona amato desiderat. Tertio, homo ea quæ sibi appetit, operando sibi acqui­ rit. Et secundum quod hoc ad alium exercetur, beneficentia in amore includitur. Quarto, homo ea quæ sibi bona videntur implere consentit. Et secundum quod hoc ad amicum fit, amor concor­ diam includit, secundum quam aliquis consentit in his quæ amico videntur : non quidem in speculativis, quia « concordia in his, secundum Philosophum4, IX Eth., (<■ 6. 1167a, 25 ; 1. 6, b.) ad amicitiam non perlinet », et discordia in eisdem esse potest sine amicitiæ præjudicio, eo quod in his concordare vel discor­ dare voluntati non subjacet, cum intellectus ratione cogatur. Amor tamen super quatuor prædicta aliquid addit, scilicet quietationem appetitus in re amata, sine qua quodlibet prædictorum quatuor5 esse potest. 108. — Sunt etiam quædam quæ super amorem vel dilec­ tionem aliquid addunt. Amatio enim addit super amorem inten­ 1. Ed. om. « appetitus ». — 2. α om. « nomina «. — 3. Ed. « ejus ». — 4. a ml. « in ». — 5. a om. « quatuor ». DISTINCTIO XXVII, QUJEST. II, ART. I 875 sionem quamdam amoris, quasi fervorem quemdam. Amicilia vero addit duo : quorum unum est societas quædam amantis1 et amati in amore, ut scilicet mutuo se diligant2 et mutuo3 se dili­ gere sciant; aliud est ut ex electione operentur, non tantum ex passione. Unde Philosophus (Θ 7.11571,28-29 ; 1.5, g.) dicit quod amicitia similatur habitui, amatio autem passioni. Sic ergo patet quod amicitia est perfectissimum inter ea quæ ad amorem perti­ nent, omnia prædicta includens. Unde in genere hujusmodi po­ nenda est caritas, quæ est quædam amicitia hominis ad Ceum per quam homo Deum diligit et Deus hominem ; et sic efficitur quædam associatio hominis ad Deum, ut dicitur4 I Joan., i, 7 : « Si in luce ambulamus, sicul et ipse in luce est, societatem habe­ mus ad invicem. » 109. ■—■ AD PRIMUM ergo dicendum quod amicitia quælibet concupiscentiam seu desiderium includit, et aliquid super eam addit, ut dictum est. 110. ■— Ad secundum dicendum quod caritas addit aliquid supra dilectionem et amorem. 111. ■— Et similiter dicendum ad tertium de benevolentia et ad quartum de concordia et ad quintum de beneficentia. 112. ■— Ad sextum dicendum quod pax ad concordiam redu­ citur, nisi quod pax magis dicitur quantum ad remotionem discordiæ, concordia autem quantum ad ipsam unionem. 113. — Ad septimum dicendum quod caritas est amicitia, sed aliquid addit supra ipsam, scilicet determinationem amici ; quia est amicitia ad Deum5 omnibus pretiosior6 et carior. 114. — Ad octavum dicendum quod amicus non tantum diligit amicum ad quem amicitiam habet, sed omnia quæ ad ipsum per­ tinent, quamvis ab illis non ametur, sicut filios ejus7, fratres et hujusmodi. Similiter et caritas diligere facit principaliter Deum qui amantes se amat et in amando prævenit8 ; homines autem9 inquantum illius sunt. Unde quod dicitur quod amicitia est redamantium, intelli­ gitur quantum ad eos inter quos principaliter est amicitia. 115. — Ad nonum dicendum quod inquantum homines per caritatem deiformes efficiuntur, sic supra homines sunt et eorum conversatio in cælis est. Et sic10 Deo et angelis ejus conveniunt, inquantum ad similia se extendunt, secundum quod Dominus 1. αγδ « societatem quamdam amoris ». — 2. αγδ diligerent ». — 3. Ed. homot. « mutuo se... diligere sciant ». — 4. Ed. om. « dicitur ». — 5. Ed. ad. « quæ ». — 6. Ed. ad. <· est ». — 7. α ad. « et ». — 8. P. ad. « et ». — 9. Ed. om. « autem ». — 10. Ed. ad. « cum ». 876 SCRIPTUM SUPER LIB, III SENTENTIARUM docet (Mat., v, 48) : « Estote perfecti, sicut el Pater vester perfec­ tus est. » 116. — Ad decimum dicendum quod amicitia dicitur esse non latens, non quod per certitudinem amici amor cognoscatur, sed quia per signa probabilia amor mutuus habentium colligitur. Et talis manifestatio potest esse de caritate inquantum per ali­ qua signa potest aliquis1 probabiliter æstimare se habere cari­ tatem2. 117. ■— Ad undecimum dicendum quod amicitia vera desi­ derat videre amicum et colloquiis mutuis gaudere facit, ad quem principaliter est amicitia ; non autem ita quod delectatio quæ est ex amici3 visione et perfruitione, finis amicitias ponatur, sicut est in amicitia delectabilis. Et hoc intendit removere Hiero­ nymus, scilicet quod non est amicitia caritatis principaliter ad homines, sed « est Christi glutino copulata » et quod delectatio principaliter de amicis non est quærenda, 118. — Ad duodecimum dicendum quod objectio illa procedit quantum ad illum ad quem attenditur principaliter amicitia, et non de illis qui diliguntur inquantum ad amicum principaliter pertinent, quia sic multorum est. ARTICULUS II II-II, q. 23, a. 3 ; Car., a. 2. 119. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur ouod CARITAS NON SIT VIRTUS. 1. Caritas enim, ut dictum est, est quædam amicitia hominis ad Deum. Sed amicitia a Philosophis non ponitur4 virtus, sed habet virtutem pro fundamento, quia est5 propter bonum hones­ tum quod est virtus. Ergo caritas non est virtus. 2. Præterea. Præcepta legis sunt de actibus virtutum. Sed « finis præcepti est caritas. » I Tim., i, 5. Ergo caritas est finis virtutum. Sed finis virtutum non est virtus sed felicitas. Ergo caritas non est virtus. 3. Præterea. « Virtus est ultimum potentiæ », ut dicitur in lib. Cæli et mundi6 (a 11. 281a, 11 ; I, 1. 25, n. 4). Sed delectatio est magis ultimum quam amor, quia ipsa est ex ipsa conjunc­ tione rei amatæ quam amor quaerit. Ergo delectatio magis debet esse virtus quam amor. Cum ergo delectatio non ponatur virtus, nec7 caritas virtus dici debet. 1. α RA. om. « aliquis ». — 2. β immutat ordinem responsionum præponendo decimam nonæ. ·— 3. Ed. « unici ». — 4. α « dicitur ». — 5. α ad. « bonum ». — 6. Ed. « I de Cælo et mundo ». — 7. Ed. « neque ». ! ; ? ■ I ■ t t DISTINCTIO XXVII, QUÆST. II, ART. II 877 4. Præterea. Ad illud ad quod natura sufficit, non oportet quod per virtutem elevetur. Sed diligere Deum super omnia, quod est actus caritatis, potest etiam1 homo per naturalia, inquantum naturali ratione potest cognoscere ipsum esse summum bonum. Ergo non oportet superaddi aliquam virtutem caritatis6. 5. Præterea. Ad hoc quod tendamus in finem, sufficit ipsum cognoscere et desiderare. Sed caritas plus facit, quia facit ipsum3 amare et amicitiam ad ipsum habere. Ergo non fuit necessarium quod caritas esset virtus theologica, sed suffecisset4 desi­ derium. 6. Præterea. « Virlus esi circa difficile », ut dicitur II Elh. (0 2. 1105a, 9; 1. 3, i). Sed amare non est difficile, immo amor omnia difficilia levigat. Ergo caritas non est virtus. 120. ■— SED CONTRA. Præcepta legis sunt de actibus virtu­ tum. Sed caritas est quæ implet omnia præcepta legis, quia « ple­ nitudo legis esi dilectio. » Rom., xm, 10. Ergo caritas est virtus. 121. — Præterea. Esse spirituale est a virtute. Sed non est sine caritate. Unde Apostolus dicit I Cor., xm, 2 : «Si habuero omnem fidem... caritatem autem non habeam, nihil sum. » Ergo caritas est maxima virtutum. 122. — Præterea. Nihil expellit peccatum nisi virtus. Hoc autem maxime facit caritas quæ « operit universa delicia », ut dicitur Prov., x, 12. Ergo caritas est virtus. 123. — RESPONSIO. Dicendum quod finis humanæ vitæ est felicitas. Unde secundum diversas vitas etiam diversæ feli­ citates distinguuntur. Qui enim sunt extra vitam civilem, ad felicitatem civilem non possunt pervenire quæ attingit summum illius vitæ. Similiter ad hoc quod ad felicitatem contemplativam quis perveniat, oportet quod illius vitæ particeps fiat. Unde felicitas ad quam homo per sua naturalia potest devenire, est secundum vitam humanam ; et de hac Philosophi locuti sunt ; unde in5 I Eth., (a 11. 1101a,20 ;1. 16, g.), dicitur : « beatos autem6 ul homines. » 124. ■— Sed quia nobis promittitur quædam felicitas in qua erimus angelis æquales, ut patet Mat., xxii, 30, quæ non solum vires hominis sed etiam angelorum excedit qui per gratiam etiam’ ad hanc perducuntur sicut et8 nos ·— soli autem Deo est naturalis — ideo oportet ad hoc quod ad felicitatem illam divinam homo perveniat quod divinæ vitæ particeps fiat. 1. Ed. om. » etiam ». — 2. F. « caritati ». — 3. α ad. « cognoscere ». _ 4. F « subjecisset ».— 5. Ed. om. « in ». — 6. ay ad. « homines ». — 7. Ed. om. « etiam ». ■— 8. Ed. om. « et ». i d 878 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Illud autem quod ad alterum convivere facit, maxime ami­ citia est; quia, ut dicit Philosophus1 IX Eih., (» 12. 1172a, 5 ; 1. 14, d.) « unusquisque conversatur cum amico suo in illis quæ maxime diligit, et quæ suam vitam reputat, quasi amico convivere volens. » Unde quidam simul venantur, quidam simul2 potant, quidam philosophantur, et sic de aliis. Et ideo oportuit haberi quamdam amicitiam ad Deum, ut3 sibi conviveremus ; et hæc est caritas, ut dictum est. Hæc autem communicatio divinæ vitæ facultatem naturæ excedit, sicut et felicitas ad quam ordinatur. Et ideo oportet quod per aliquod bonum superadditum natura in hoc perficiatur ; et hæc est ratio virtutis. Unde oportet dicere caritatem esse4 virtutem theolo­ gicam quæ diffunditur « in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis. » Rom., v, 5. i j 125. — AD PRIMUM ergo dicendum quod amicitia de qua Philosophus tractat, causatur vel ex inclinatione naturæ quan­ tum ad amicitiam delectabilis et utilis ; vel ex inclinatione habitus virtuosi præsupposita inclinatione naturæ quantum ad amicitiam honesti, inquantum omne quod facit similitudinem cum aliquo, inclinat ad amorem illius. Et ideo non ponitur aliqua virtus, sed quiddam consequens ad virtutes. 126. ■— Sed amicitia quam habemus ad Deum, non potest habere aliquod hujusmodi fundamentum, cum naturæ metas excedat ; et ideo oportet quod per speciale donum in dictam amicitiam elevemur ; et hoc donum dicimus virtutem. 127. — Ad secundum dicendum quod caritas non dicitur esse finis præcepti quasi ultimus finis virtutum, sed sicut id quo omnes aliæ virtutes in finem ultimum ordinantur. Et excludit ibi Apostolus tria a caritate quæ veræ amicitiæ repugnant : quorum primum est fictio, sicut est in simulantibus amicitiam cum non sint amici : quod removet per hoc quod dicit : « fides non ficta », fidem pro fidelitate accipiens. Secundum est malum fundamentum, sicut eorum qui communicant in peccato et ex hoc fiunt amici. Et ad hoc removendum dicit : « conscientia bona. » Tertium, obliquata intentio, sicut cum quis diligit amicum propter lucrum. Et hoc excludit per hoc quod dicit : « de corde puro. » 128. ■— Ad tertium dicendum quod actus virtutum cum sint laudabiles, oportet quod habeant principium in nobis. Delec­ tatio autem cum sit ex conjunctione rei convenientis, in quamdam receptionem sonat, et ita in passionem cujus principium est ab 1. α ad. « in ». — 2. Ed. om. « venantur, quidam siinul ». — 3. Ed. « qua ». [ 4. Ed. om. a esse ». DISTINCTIO XXVII, QUÆST. II, ART. Ill 879 agente ; et ideo magis se tenet ex parte præmii. Sed dilectio1 dicit extensionem appetitus in rem amatam et hoc operationem impor­ tat. Et ita caritas ponitur virtus ; sed fruitio quæ delectationem importat, ponitur dos. 129. — Ad quartum dicendum quod caritas, ut ex prædictis patet, amicitiam et amorem et desiderium includit. Desiderium autem naturale non potest esse nisi rei quæ natu­ raliter haberi potest. Unde desiderium naturale summi boni inest nobis secundum naturam, inquantum summum bonum participabile est a nobis per effectus naturales. Similiter amor ex similitudine causatur. Unde naturaliter diligitur summum bonum super omnia, inquantum habemus similitudinem ad ipsum per bona naturalia. Sed quia natura non potest pervenire ad operationes ejus quæ sunt sua vita et sua2 beatitudo, scilicet visio suæ3 essentiæ ; ideo etiam ad amicitiam non pertingit quæ facit amicos convi­ vere4 et in omnibus communicare ; et ideo oportet superaddi caritatem per quam amicitiam ad Deum habeamus et ipsum amemus assimilati5 ei per participationem spiritualium dono­ rum, et desideremus6 ut participabilem per gloriam ab amicis suis. 130. ■— Ad quintum dicendum quod non sufficit desiderium, sed oportet esse communicationem in vita, ut dictum est (107). 131. — Ad sextum dicendum quod difficultas quæ est7 in operibus virtutum, non8 semper est laboris vel alicujus contris­ tantis ; sed proprie ea quorum est virtus dicuntur habere diffi­ cultatem, inquantum supra vires elevantur eorum qui virtutem non habent. ARTICULUS III I-II, q. 56, a. 6 ; II-II, q. 24, a. 1 ; Viri, com., a. 5. 132. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod SUBJECTUM CARITATIS SIT RATIO. 1. Omnis enim virtutis, ut in I Elh., (a 13. 1103a, 3 ; 1. 20, k) dicitur, subjectum est rationale per participationem, vel rationale per essentiam. Sed caritas est virtus, ut dictum est. Cum ergo subjectum ejus non sit rationale per participationem, quia sic esset virtus moralis, videtur quod subjectum ejus sit rationale per essentiam. 1. a RAN. « delectatio ». — 2. Ed. om. « sua ». — 3. Ed. « divinæ ». — 4. RA. « convenire ». — 5. Ed. « et desideremus assimilai! ». — 6. Ed. om. « et deside­ remus » — 7. a om. « quæ est ». — 8. α ad. « tantum ». 880 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 2. Præterea. Ea quæ mutuo se expellunt oportet esse in eodem. Sed caritas et peccatum mortale mutuo se expellunt. Cum ergo omne peccatum mortale sit vel in ratione supe­ riori vel inferiori, ut II lib., d. 30, dictum est ; videtur quod etiam caritas sit in ratione. 3. Præterea. Sicut caritas est principalis1 in gratuitis virtu­ tibus, ita prudentia in moralibus. Sed prudentiæ subjectum est ratio. Ergo et caritatis2. 4. Præterea. Cum caritas sit virtus theologica, non potest esse in parte sensitiva cujus objectum Deus esse non potest. Ergo oportet quod sit in parte intellectiva. Sed non esi in libero arbitrio ; quia objectum ejus est contingens operabile a nobis ; caritas autem est finis ultimi, supra quod" non cadit contingentia, nec * opera nostra3, neque electio. Similiter non potest esse in voluntate ; quia voluntas non habet determinatum actum, sed imperat omnes actus6 animæ. Unde si caritas esset in volun­ tate, eadem ratione quælibet alia virtus. Ergo restat quod sit in ratione. 5. Præterea. Philosophi de virtutibus tractantes nullam virtutem in voluntate posuerunt, ponentes intellectuales in rationali per essentiam, morales vero in rationali per partici­ pationem, cujusmodi est irascibilis et concupiscibilis ut patet ex I Eth. (a 13. 1103% 5 ; 1. 20, k). Cum ergo caritas sit virtus, videtur quod non sit in voluntate. 133. — SED CONTRA. Objectum rationis est verum ; caritatis autem non, sed magis bonum. Ergo caritas est in voluntate, non in ratione. 134. — Præterea. Amor ad appetitum pertinet. Sed ratio pertinet ad cognitionem7. Ergo caritas non est in ratione. 135. — RESPONSIO. Dicendum quod ad sciendum in qua potentia est aliqua virtus, oportet considera e cui p tentiæ actus ejus competat. Actus autem caritatis principalis est Deum diligere ; qui quidem rationis est quasi dirigentiss, sed appetitus quasi exequentis. Unde oportet quod ad appetitum reducatur. Non potest autem hunc actum exequi appetitus sen­ sitivus, quia ejus objectum Deus esse non potest. Ergo oportet quod ad appetitum intellectiv ■ partis pertineat, non inquan­ tum est electivus8 eorum quæ sunt ad finem, sed inquan1. α « principalis est », β « principatur ». — 2. BA. « caritas ». — 3. Ed. « quem». — 4. Ed. « neque ». — 5. Ed. « nostra operatio ». — 6. α » omnibus actibus ». — 7. α loco « sed ratio... », habet « et non ad rationem » — 8. α « diligentis ». — 9. a « elicitivus ». F « intellectivus ». Sit DISTINCTIO XXVII, QU/EST. II, ART. Ill ,/ r t81 tum se habet ad ipsum ultimum finem ; et hoc est voluntatis. Unde proprium subjectum caritatis est voluntas. 1-6. — Quidam autem dicunt caritatem in concupiscibili esse : quod esse non1 potesl ; quia concupiscibilis pars appetitus sensitivæ partis est. Et si dicatur concupiscibilis humana, hoc non est3 nisi per participationem rationis ; nisi forte ipsam voluntatem æquivoce irascibilem et concupiscibilem vocare velint3. 137. — AD PRIMUM ergo dicendum quod pars rationalis per essentiam non dicitur solum ipsa ratio, sed etiam appetitus rationi annexus, scilicet voluntas. Unde Philosophus dicit in III De anima (γ 9. 432b, 5 ; L 14, n. 802) quod « voluntas in ratione est ». Et ideo caritas non est virtus moralis quia4 non est circa pas­ siones quæ sunt in appetitu sensitivo, qui est rationalis5 per participationem ; neque est virtus intellectualis : non enim est ,in ratione per essentiam quantum ad vires apprehensivas, sed est virtus theologica. 138. ■— Ad secundum dicendum quod peccatum mortale non semper dicitur esse in ratione sicut in subjecto, cum quando­ que sit in irascibili, quandoque in concupiscibili ; sed est semper in ratione sicut in dirigente et,in voluntate seu libero arbitrio, sicut imperante et eligente6 actum ejus. Et sic etiam caritas habet rationem quasi dirigentem in actu suo, vel magis intellec­ tum7. 139. ■— Ad tertium dicendum quod prudentia est principalis in virtutibus moralibus, inquantum est directiva omnium, et ideo ad rationem pertinet ; sed caritas est principalis per modum imperantis et conjungentis8 fini et informantis : quod pertinet ad voluntatem. 140. — Ad quartum dicendum quod nec appetitus sensitivus, nec liberum arbitrium, proprie loquendo, est subjectum carita­ tis ; sed voluntas, quæ quamvis habeat se ut causam9 quodam­ modo ad omnes actus humanos, non tamen eodem modo se habet ad omnes. Quosdam enim actus ipsa elicit, inquantum est quædam specialis10potentia, sicut velle; quosdam11 vero imperat, ut est universalis motor virium animæ. 141. ·— Unde virtutes perficientes ad actus quos12 voluntas tantum imperat non sunt in voluntate quasi13 in subjecto, sed 1. F. om. « —- 5. RA. ad. « contingentis busdam ». — non ». — 2. Ed. « habet ». — 3. « moralis ». — 6. Ed. « dirigente ». ». — 9. Ed. « causa ». — 10. RA. 12. α « quibus ». — 13. Ed. « sicut Ed. « vellent ». — 4. a « quæ ». — 7. α « in alterum ». —8. α « spiritualis ». ■— 11. α « qui­ ». 882 scriptum super lib. iii sententiarum ' in illis1 potentiis quæ illos actus eliciunt ; sed virtutes perficientes ad actus quos voluntas elicit sunt in voluntate quasi in subjecto, et sic non est eadem ratio de omnibus. 142. —Diligere autem est actus a voluntate elicitus, cum impor­ tet quietationem voluntatis et transformationem quamdam in rem amatam. Et ideo caritas quæ ad hunc actum perficit, in voluntate est sicut in subjecto. 143. — Ad quintum dicendum quod virtutes, ut supra dictum est, sunt nobis necessariæ ad hoc quod potentiæ naturales deter­ minentur ad bonum. Unde in illis in quibus potentiæ naturales sunt ex sui natura ad bonum determinate, non requiruntur aliæ virtutes. 144. — Voluntas autem habet bonum quod est finis pro objecto ; unde quantum in se est, naturaliter est determinata ad bonum quod est finis humanæ naturæ proportionates. Et ideo in volun­ tate respectu finis ultimi, Philosophi nullam virtutem posue­ runt. 145. — Tamen oportet ponere aliquam virtutem acquisitam, in voluntate secundum quod est eorum quæ sunt ad finem, sci­ licet justitiam, ut infra (d. 33, 233 s.) dicetur, quæ est circa bona quæ in usum vitæ veniunt et tamen inter morales computatur ; quia voluntas quamvis secundum essentiam suam in rationali per essentiam sit, tamen quantum ad similitudinem actus con­ venit cum irascibili et concupiscibili quæ dicuntur rationales per participationem ; et ipsa etiam voluntas aliqualiter rationem participat, inquantum a ratione apprehensiva dirigitur. 146. — Sed2 secundum doctrinam fidei ponitur finis ultimus naturalem inclinationem excedens. Et ideo secundum Theologos oportet ponere virtutem aliquam in voluntate ad elevandum in prædictum finem ; et hanc dicimus caritatem. ARTICULUS IV Quæstiuncula I II-II, q. 23, a. 5 ; Car., a. 4. 147. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD CARITAS NON SIT UNA VIRTUS. 1. Habitus enim distinguuntur per actus et actus per objecta. Sed caritas habet duo objecta maxime distantia, scilicet Deum et proximum. Ergo non est una virtus. 1. a « aliis ». — 2. RA. « et ». NVPF. « at ». DISTINCTIO XXVII, QUÆST. II, ART. IV 883 2. Præterea. Virtutes theologicæ a moralibus distinguuntur ; quia virtutes morales dirigunt in his quæ sunt ad finem, theolo­ gicæ autem sunt de ipso fine. Sed caritas est et de fine, inquantum peream diligitur Deus ; et de his quæ sunt ad finem, inquantum per eam diligitur proximus. Ergo caritas continet duas virtutes1 quarum una est moralis et alia theologica. 3. Præterea. Xirtutes ad actus aliquos ordinantur quia virtus est optimorum operativa, ut dicitur in II Eth., (β 5. 1106b, 22 ; 1. 6, i) ; et modum aliquem in suis actibus ponunt, quia virtus est in hoc quod non solum bona sed bene fiant2 ; et iterum actus virtutum per præcepta legis imperantur. Sed caritas habet duos actus et duos modos et duo præcepta. Ergo non est una virtus. 148. — SED CONTRA. Motor in quolibet genere est unus tantum. Sed caritas movet omnes alias virtutes ad suum finem per actus proprios. Ergo caritas est una virtus. 149. — Præterea. Objectum caritatis est Deus, cum sit virtus theologica. Sed Deus est summe unus. Ergo caritas est una tantum virtus. Quæstiuncula II ΙΙ-Π, q. 23, a. 4; Mal.·, q. 8, a. 2; q. 11, a. 2; Car., a. 5. I ( ' 150. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON SIT DISTINCTA AB 1 ALIIS VIRTUTIBUS. ; 1. Quidquid3 cadit in distinctione virtutis non distinguitur a virtutibus. Sed caritas est hujusmodi. Unde Hieronymus (August. Ep., 168 ad Hieron., c. 4, n. 15 ; L. 33, 739) dicit : « Ut breviter omnem virtutis definitionem complectar, virtus est caritas qua diligitur Deus et proximus » ; et Augustinus dicit (De civ. Dei, lib. xv, c. 22 ;L. 41, 467) quod «virtus est ordo amo­ ris ». Ergo caritas non distinguitur ab aliis virtutibus. 2. Præterea. Virtutes distinguuntur per actus. Sed actus omnium aliarum virtutum caritati attribuuntur, ut patet I Cor., xiii. Ergo caritas non est virtus distincta ab aliis virtutibus. 3. Præterea. Quælibet virtus specialis habet speciale objectum. Sed caritas non habet speciale objectum, sed omnibus commune, scilicet bonum. Ergo caritas non est specialis virtus. 4. Præterea. Præcepta legis sunt de actibus virtutum. Sed præceptum quod ad caritatem pertinet non distinguitur ab aliis præceptis ; sed omnia alia præcepta complectitur. Ergo et caritas non distinguitur ab aliis virtutibus. . 1. a om. « virtutes ». — 2. α « non solum bona fiant, sed ut bene fiant ». — 3. Ed. ad. « enim ». 884 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 151. — SED CONTRA. Omne quod condividitur1 contra alia est distinctum ab illis. Sed caritas distinguitur contra alias virtutes theologicas, ut patet I Cor., xm, et per Gregorium, qui dicit (I Moral., c. 27 ; L. 75, 544) quod caritas significatur2 per unam de filiabus Job. Ergo est virtus specialis. 152. — Præterea. Philosophus in3 V Eth., (e 4. 1130, 14 ; 1. 3, b.) probat justitiam esse specialem virtutem per hoc quod habet aliquod vitium speciale sibi tantum oppositum. Sed caritas habet aliquod4 vitium speciale5 sibi tantum oppositum, scilicet odium. Ergo caritas est virtus specialis. Quæstiuncula III Il S. d. 26, a. 4, ad. 5 ; supra, d. 23, 232 ; II-II, q. 23, a. 8, Ver. q. 14, a. 5 ; Mal. q. 8, a. 2 ! Car., a. .3. 153. — ULTERIUS. Videtur quod caritas non sit forma ALIARUM VIRTUTUM. 1. Omnis enim forma vel est exemplaris vel intrinseca. Sed caritas non est forma exemplaris virtutum, quia tunc in eamdem speciem traherentur aliæ virtutes ; nec iterum est forma intrin­ seca, quia daret esse et speciem aliis virtutibus ; et sic omnes virtutes essent eædem specie et essent in eodem subjecto ubi est caritas nec ab ipsa distinguerentur. Ergo caritas nullo modo est forma virtutum. 2. Præterea. Caritas a gratia differt. Sed gratia dicitur esse forma omnium virtutum [quia6] facit actum meritorium. Ergo caritas non est forma. 3. Præterea. Sicut se habet potentia ad potentiam, ita habitus ad habitum. Sed ratio imponit modum omnibus aliis viribus. Ergo et habitus existens in ratione omnibus aliis habitibus7. Et ita fides est magis forma virtutum quam caritas ; vel etiam prudentia quæ etiam ponitur a Philosophis quasi forma omnium aliarum virtutum. 4. Præterea. Forma et efficiens ets finis non incidunt in idem numero, ut dicitur9 II Phys. (β 7. 198a, 25; 1. 11, n. 2). Sed caritas est finis præcepti et ita virtutum ; est etiam et1 “motor, inquantum imperat actus eorum. Ergo ipsa non est forma. 5. Præterea. Habitus judicantur11 per actus. Sed unaquæque virtus ponit suum modum vel formam in actu suo, secundum 1. Ed. « dividitur ».— 2. Ed. « signatur ».— 3. Ed. om. « in ». — 4. a « unum » — 5. α om. « speciale ». — 6. αβγδηλ « quæ ». — 7. a ad. « modum imponit ». — 8. Ed. om. « et ». — 9. Ed. ad. « in ». ·— 10. Ed. om. « cl .» — 11. Ed. « indican­ tur ». DISTINCTIO XXVII, QUÆST. II, ART. IV 885 quem1 justus juste facit et fortis fortiter. Ergo virtutes non formantur per caritatem, sed per seipsas formatæ sunt. 154. —■ SED CONTRA. Ambrosius (Ambrosiast., I ad Cor., vili, 2; L. 17, 226) dicit quod caritas omnes alias virtutes informat et est mater earum. 155. ■— Præterea. Illud quod est principale etiam in corpo­ ralibus, est formale respectu aliorum ; sicut ignis est quodammodo forma aeris, aer aquæ et aqua terræ, ut dicitur IV Phys. (δ 5. 213a, 1 sq. ; 1. 8, n. 7). Sed caritas est principalis inter alias vir­ tutes. Ergo ipsa est forma aliarum virtutum. Quæstiuncula IV I-Il, q. 65, a. 2, 4 ; ΙΙ-ΙΙ, q. 23, a. 7. 156. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD CARITAS POSSIT ESSE INFORMIS. 1. Sicut enim fides est in eo qui non operatur bene, ita etiam2 et dilectio qua Deus diligitur, quia etiam peccatores et infi­ deles Deum diligunt. Sed fides quæ est sine operibus est informis Ergo similiter caritas. 2. Præterea. Nullus scit se habere gratiam. Potest autem aliquis scire se habere dilectionem. Ergo dilectio Dei potest esse sine gratia ; et ita potest esse informis. 3. Præterea. Ex fide oriuntur et3 timor et amor. Sed timor potest esse informis, ut patet de timore servili. Ergo et4 amor. 157. — SED CONTRA. Spiritus sanctus non potest esse sine gratia. Sed caritas Dei diffunditur « in cordibus nostris per Spiri­ tum sanctum qui datus est nobis5. » Rom., v, 5. Ergo caritas non potest esse informis. 158. Præterea. Forma non potest esse informis. Sed caritas est forma omnium aliarum virtutum. Ergo ipsa non potest esse informis6. Solutio I 159. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod virtus specificatur ex objecto suo secundum illam rationem qua principaliter in ipsum tendit. Unde cum caritas diligat 1. α « quam ». — 2. Ed. om. « etiam ». — 3. Ed. om. « et ».— 4. F. « est ». — 5. Ed. om. « qui datus est nobis ». — 6. αβ om. totum argumentum, forsan ex homol. contra γδηλ ed. 886 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Deum principaliter et omnia alia non diligat nisi inquantum sunt Dei, constat quod ex unitate divinæ bonitatis quam caritas primo respicit, unitatem recipit2 et est una virtus. 160. — AD PRIMUM ergo dicendum quod proximus non est objectum principale ipsius caritatis, ut dictum est. 161. — Ad secundum dicendum quod virtutes etiam theolo­ gicae dirigunt in his quæ sunt ad finem, non quidem secundum proprias rationes rerum quæ sunt ad finem sed secundum ratio­ nem finis ; sicut fides facit etiam quædam credere de creaturis propter veritatem priinam, a qua accipit ; similiter etiam2 caritas facit diligere homines inquantum sunt participabiles divinæ bonitatis, quæ est ultimus finis. 162. — Ad tertium dicendum quod materialis diversitas objectorum sufficit ad diversiflcandum actum secundum nume­ rum ; sed secundum speciem actus non diversificantur nisi ex formali diversitate objecti. Formalis autem objecti diversitas est secundum illam rationem quam principaliter attendit vel habitus vel potentia. 163. —Et ideo diligere Deum et proximum sunt quidem diversi actus, sed ad eumdem habitum pertinent ; sicut etiam ’ videre album et nigrum, et propinquum et distans, sunt4 diversæ visiones secundum numerum et diversos modos habent, et tamen ad unam potentiam visivam pertinent. Et sic etiam5 de actibus caritatis dantur diversa præcepta secundum diversos modos quos habent. Solutio II 164. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod, ut dictum est, habitus specificantur ex objectis suis secundum rationem quam principaliter attendunt. Ratio autem objecti sumitur secundum proportionem rei circa quam est operatio habitus vel potentiæ, ad actum animæ in qua sunt habitus vel potentiæ. Quia autem per operationem animæ dividuntur quan­ doque quæ secundum rem conjuncta et summe unum sunt ; ideo contingit quod ubi est res eadem, sunt diversæ rationes objecti, sicut eadem res objectum est liberalitatis, ut est [donabilitas5,] et justitiæ, ut habet rationem debiti. Et similiter ubi res est communis, est ratio objecti particularis et propria ; sicut philosophia prima est specialis scientia, quam­ vis consideret ens secundum quod est omnibus commune, quia 1. RA. « respicit ». — 2. Ed. « et ». — 3. a « et ». — 4. α om. « etiam ». — 5. αβγδηλ « damnabilitas » sed δ cor. in marg. DISTINCTIO XXVII, QUÆST. II, ART. IV 887 specialem rationem entis considerat secundum quod non dependet a materia et1 motu. 165. — Ei similiter est in proposito. Objectum enim caritatis proprium et principale est bonitas divina. In omnibus autem aliis virtutibus est aliquod bonum divinum ; sed tamen hoc quod est commune secundum rem, habet specialem rationem. Et ideo caritas est specialis virtus ab omnibus aliis distincta. 166. — AD PRIMUM igitur 2 dicendum quod sicut in scientiis est quod una scientia ab aliis distincta specialis3, scilicet philo­ sophia prima1, omnibus aliis scientiis perfectionem impartitur, inquantum objectum suum est commune secundum ratio­ nem objectis omnium aliarum scientiarum ; ita etiam est in virtutibus, ut5 illud quod ad aliquam virtutem pertinet, potest poni in definitione virtutis communis. 167. — Sicut palet de prudentia quæ perficit rationem vir­ tutis in omnibus virtutibus moralibus ; et ideo ratio recta, quæ ad prudentiam pertinet, ponitur in definitione virtutis, ut patet II Eth., {β 6. 1106b, 36 ; 1. 7, a.) : « Virtus est habitus electivus in medietate6 consistens determinata ratione prout sapiens deter­ minabit. » Nec ex hoc habetur quod prudentia non sit specialis virtus, sed quod est generalis regula omnium virtutum. 168. — Ei ita etiam caritas quæ perficit omnes alias virtutes, ponitur in definitione virtutis ; nec ex hoc habetur quod sit gene­ ralis virtus, sed generalis perfectio virtutum. Tamen hoc quod dicit Augustinus (L. 41, 467) quod « virtus est ordo amoris », potest dupliciter accipi : et7 pro ipso amore caritatis et tunc prædicta responsio tenet ; vel8 pro amore in communi, et sic amor sumitur pro amore naturali qui inest cuilibet potentiæ respectu sui objecti quem9 virtus determinat, quia est ordinatio affec­ tionum animæ. 169. — Quidam autem non attendentes differentiam naturalis amoris vel appetitus, ad amorem et appetitum animalem, intantum erraverunt quod posuerunt concupisbibilem non esse specialem vim, sed diffusam in omnibus aliis viribus et simi­ liter caritatem indistinctam ab aliis virtutibus. 170. — Ad secundum dicendum quod actus aliarum virtutum non attribuuntur caritati quasi ipsa eos eliciat, sed quia ipsa eos imperat. Habet autem specialem actum quem elicit, scilicet'11 diligere Deum. 1. Ed. « a ». — 2. γ ed. « ergo ». — 3. α '< specialiter », ed. t( Sicut est in scien­ tiis quod una scientia specialis, ab aliis distincta...» — 4. αβ ad. « quæ ».— 5. NVP. « ubi ». — 6. Ed. « mediocritate ». — 7. Ed. « vel » -— 8. α om. « vel ». — 9. αβ « quam ». — 10. Ed. om. « scilicet ». 888 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 171. — Ad tertium dicendum quod non quodlibet bonum est objectum caritatis, sed bonum divinum ; et hoc etiam quamvis sit in omnibus bonis aliqualiter, tamen habet specialem ratio­ nem ut dictum est. 172. — Ad quartum dicendum quod praeceptum ad caritatem pertinens non comprehendit omnia alia præcepta sicut universale ad illa, sed per quamdam reductionem, quia omnia præcepta ad illud ordinantur, sicut etiam actus omnium aliarum virtutum ad actum caritatis, inquantum omnes imperat. Unde ex hoc non ostenditur quod caritas sit generalis virtus, sed quod est1 generalis motor omnium virtutum. Solutio III 173. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod caritas ad omnes alias virtutes comparatur et ut molor et ut finis et ut forma. Quod aidem motor sit omnium aliarum virlulum ex hoc patet quia ipsum bonum quod est objectum caritatis sub ratione finis, est finis virtutum. In omnibus autem potentiis vel artibus2 ordinatis ita accidit quod ars vel potentia qu <· est circa finem, ordinat aliarum actus ad finem proprium ; sicut militaris quæ est propter victoriam ad quam om ie officium bellicum ordinatur, ordinat equestrem et navalem et omnia hujusmodi in suum finem. Ei ideo dicitur caritas mater aliarum, virlulum, inquantum earum3 actus producit ex conceptione finis qui4 habet se per modum seminis, cum sit « principium in operabilibus », ut dicit Philosophus (Eth., η'.). 1151a, 16; VII5,1.8, g.) ; et secundum hoc dicitur imperare actus inferiorum virtutum, secundum quod facit eas operari propter finem suum ; et secundum hoc movet alias artes inferiores ad finem suum. Unde caritas etiam omnes alias virtutes ad suum finem movet, et secundum hoc dicitur earum actus imperare. Hoc enim interest inter elic 're actum et 'mpera^e, quod habitus vel potentia elicit illum actum quem producit circa suum6 objec­ tum nullo mediante ; sed imperat actum7 qui producitur mediante potentia vel habitu inferiori circa objectum illius potentiæ. Sic ergo caritas est motor aliarum virtutum. 1. α « sit ». — 2. αβ « actibus ». — 3. αβγ « eorum ». — 4. RA. « inquantum », NVP. "inquantum ipse finis». ■— 5. Ed. habent « vm Elhic. ». ■— 6. Ed. om. « suum ». — 7. a ad. « illum ». DISTINCTIO XXVII, QUÆST. II, ART. IV 88» H 174. — Similiter etiam est1 finis ; quia hoc commune est in 3 omnibus virtutibus quod actus ipgarum sunt proximi fines earum, ® cum actus sit perfectio2 secunda et habitus perfectio prima ; et minus completum ordinatur ad magis completum sicut ad finem. Finis autem inferioris potentiæ vel habitus ordinatur ad finem superioris, sicut finis militaris ad finem civilis. Unde actus omnium aliarufn virtutum ordinantur ad actum caritatis sicut _. ad finem ; et propter hoc dicitur caritas finis præcepti. ,, 175. — Similiter etiam patet3 quod est forma perficiens unam* quamque virtutem in ratione virtutis. Inferior enim potentia non ( habet perfectionem virtutis nisi secundum quod participat perfectionem potentiæ superioris ; sicut habitus qui est in irascibili a, non habet rationem virtutis, ut dicitur in VI4 Eth., (ζ 1.3. 1144”, 1 sq. ; 1. 11, b.) nisi inquantum intellectum recipit et discretionem a ratione quam perficit prudentia ; et secundum hoc prudentia ponit formam et modum in omnibus aliis mora­ libus virtutibus. Omnes autem5 virtutes quæ sunt meritoriæ vitæ æterna1, secundum quod nunc loquimur de virtutibus, sunt in potentiis > voluntati subjectis ; quia nullus actus alicujus potentiæ potest esse meritorius nisi inquantum habet aliquid de voluntario : > quod contingit ex hoc quod voluntas movet et imperat actus ; aliarum potentiarum. Unde non potest esse quod aliquis habitus ς existens in aliqua potentia animæ habeat rationem virtutis ■ loquendo de virtutibus meritoriis, de quibus hic loquimur, nisi secundum hoc quod in illa potentia participatur aliquid de per­ fectione voluntatis quam caritas perficit. j Et ideo caritas est forma aliarum virtutum omnium, sicut prudentia moralium. Et hic est unus modus quo caritas est forma aliarum virtutum. Alii autem duo modi possunt accipi ex hoc quod ipsa est motor et finis, inquantum movens ponit modum6 suum in instrumento, et ea quæ sunt ad finem diriguntur ex ratione finis. Et ita modus caritatis participatur in aliis virtutibus, inquantum moventur a caritate, et inquantum ordinantur in ipsam sicut in finem. 176. — AD PRIMUM ergo dicendum quod caritas est forma exemplaris virtutum ; sed forma exemplaris est duplex. Una ad cujus repræsentalionem aliquid fit, et ad hanc non exi­ gitur nisi similitudo tantum ; sicut dicimus res veras pictura­ rum esse formas exemplares. 1. Ed. om. « est ». — 2. PF. homot. « perfectio... prima ». — 3. α ■< oportet ». —■ 4. Ed. « IV Eth. ». — 5. Ed. ad. « aliæ ». — G. Ed. « motum ». S90 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 177. — Alio modo dicitur forma exemplaris ad cujus similitudinem aliquid fit et per cujus1 participationem esse habet ; sicut divina bonitas est forma exemplaris omnis bonitatis, et divina sapientia omnis sapientiæ. Et talis forma exemplaris non oportet quod sit unius speciei cum causatis ; quia participantia non semper parti­ cipant per modum participati. Et hoc modo prudentia est forma aliarum virtutum moralium, inquantum [sigillatus2] ordo quidam prudentiæ in inferioribus viribus dat habitibus qui ibi sunt, rationem virtutis. Et similiter est de caritate respectu omnium aliarum virtutum. 178. ■— Ad secundum dicendum quod inferiores vires non perficiuntur perfectione virtutis, nisi per participationem perfec­ tionis a superioribus. Cum autem superiora sint formalia res­ pectu inferiorum quasi perfectiora, quod participatur a superio­ ribus in inferioribus formale est. Unde ad perfectionem virtutis in aliqua potentia tot formæ exiguntur quot superiora sunt res­ pectu illius potentiæ. Sicut ratio superior est quam concupisci­ bilis quasi ordinans ipsam. Et ideo prudentia quæ est perfectio rationis, est forma temperantiae quæ est virtus concupiscibilis. 179. — Similiter voluntas est superior ratione, secundum quod actus rationis consideratur ut voluntarius et meritorius. Et ideo caritas est forma prudentiæ et temperantiae. 180. — Similiter essentia animæ est superior voluntate, inquan­ tum ab essentia et voluiitas et omnes aliæ3 vires animæ fluunt. Et ideo gratia quæ est perfectio essentiæ animæ, constituens ipsam in esse spirituali, est forma et caritatis et prudentiæ ei temperantiae. Nec caritas esset virtus si esset sine gratia, sicut nec prudentia si est4 sine caritate, loquendo de virtutibus infusis ordinatis ad merendum, neque temperantia sine cari­ tate et prudentia. 181. — Quidam autem dicunt quod caritas et gratia sunt • idem per essentiam. Et5 de hoc dictum est in® II lib. d. 26. 182. -— Ad tertium dicendum quod ratio imponit modum omnibus viribus quæ sunt sub ipsa, et voluntas similiter omnibus viribus inferioribus ea. Sed ideo non posuerunt Philosophi virtu*’ tem nisi a prudentia formari, quia in voluntate prout est finis ultimi et in essentia animæ non posuerunt aliquam perfectionem superadditam naturæ. Naturalis autem perfectio constat quod in omnibus virtutibus participatur. 183. — Ad quartum dicendum quod forma exemplaris incidit , in idem numero cum agente et fine, sicut patet in Deo ; non autem forma intrinseca. 1. α om. « cujus ». —- 2. αβγδλ « sigillatio ». ,— 3. Ed. « esset ». — 5. Ed. « sed ». — 6. Ed. om. « in ». odi. « aliæ ». — 4. Ed. DISTINCTIO XXVII, QU/EST. II, ART. IV ’’ 891 184. — Ad quintum dicendum quod inferiora participant perfectiones superiorum secundum modum suum ; et ideo partici­ pationes determinantur in participantibus ex capacitate et natura participantium. Et ideo unaquæque virtus quæ est in inferiori potentia habet quamdam formam quæ est virtus, ex participa­ tione perfectionis superioris potentiæ ; sed formam quæ est hæc virtus habet ex natura propriæ potentiæ per determinationem ad proprium objectum, et hanc formam et modum ponit una­ quæque virtus circa suum actum, et iterum illam formam vel modum quem habet ex superiori ; sic temperantia in actu suo ponit modum proprium et prudentiæ et caritatis et gratiæ. Solutio IV , . I ' 1 & 185. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod caritas nunquam potest esse informis. Et in hoc omnes concordant. 186. — Hoc autem contingit secundum Quosdam ex hoc quod caritas nihil est aliud quam Spiritus sanctus ; sed1 hoc in I lib. (d. 17, q. 1, a. 1 et 2), destructum est. 187. — Secundum Alios vero caritas est idem quod gratia : quod in II lib. (d. 26, a. 4), reprobatum est. 188. — Et ideo oportet alias rationes assignare. Potest autem hujusmodi ratio ex jam dictis haberi duplex. Prima ratio accipitur ex effectu caritatis ; quia cum caritas sit2 amicitia quædam quæ requirit convictum inter amatos, non potest esse caritas, nisi sit participatio divinæ vitæ quæ3 est per gratiam. Et4 ideo caritas sine gratia esse non potest. 189. — Secunda ratio potest assignari ex hoc quod ipsa est molor omnium virtutum et forma. Unde omne peccatum caritatem tollit, inquantum opponitur actui alicujus virtutis. Et quia gra­ tia non potest tolli nisi per peccatum, ideo caritas tollitur ablata gratia. 190. — AD PRIMUM ergo dicendum quod fidei non oppo­ nitur omne peccatum, sed omnis infidelitas. Et ideo sicut per hoc quod homo errat in uno articulo, tollitur habitus fidei, ut supra dictum est ; ita per hoc quod fit quodcumque peccatum quod caritati opponitur, tollitur totaliter habitus caritatis. Unde in caritate nihil manet informe, sicut in aliis virtutibus. 191. — Ad secundum dicendum quod de dilectione quam aliquis scit se habere, nescit utrum sit dilectio caritatis ; unde sicut homo nescit se5 habere gratiam, ita nescit se habere cari­ tatem. 1. α om. « sed ». — 2. α om. « se ». est ». — 3. a « quod ». — 4. Ed. om. « et ». — 5. F. 892 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 192. — Ad tertium dicendum quod timor non requirit parti­ cipationem divinæ vitæ, sicut amor caritatis ; et ideo non est simile de timore et amore. QUÆSTIO III DE ACTU CARITATIS Deinde quæritur de actu caritatis, secundum [quem1] diligitur2 Deus ; quia de dilectione proximi infra erit locus quærendi. Quæruntur autem quatuor. Primo, utrum Deus immediate per essentiam suam possit amari. Secundo, utrum possit totaliter amari. Tertio, utrum dilectio qua Deum diligimus, habeat modum. Quarto, utrum ille modus qui in præcepto de caritate impli­ catur, scilicet « ex loto corde, etc. » possit in via servari. ARTICULUS I 11-11, q. 27, a. 4 ; Ver., q. 10, a. 11, ad 6 ; Car., a. 2, ad 11. 193. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD Deus non possit a nobis in statu viæ immediate amari. 1. Intellectus enim velocior est quam affectus. Unde dicit Augustinus quia3 « præcedit intellectus, sequitur tardus aut nullus affectus. » Sed intellectus noster in statu viæ non potest Deum immediate videre. Ergo nec affectus amare. 2. Præterea. Amor non potest esse incogniti et non visi. Unde Philosophus dicit4 in IX Eth., (i 5. 1167, 4 ; 1. 5, e) : « nullus amare incipit specie non prædelectatus. » Sed nos5 in statu viæ non videmus essentiam divinam. Ergo nec ipsum immediate per essentiam amare possumus. 3. Præterea. Cognitio patriæ excedit cognitionem viæ, in­ quantum homo in patria videt Deum per essentiam immediate. Si ergo in via homo Deum immediate amaret, caritas patriæ non excederet caritatem viæ. 4. Præterea. Ex hoc contingit quod Deum in statu viæ immediate videre non possumus, quia ex visibilibus in invisibiI. αβ RA « quod ». — 2.RA. « intelligitur ». — 3. Ed." quod ». — 4. Ed. «Undo Philosophus in IX Eth. dicit quod ».— 5. Ed. ont. nos ». 1 ® Γ ·:· . I j I DISTINCTIO XXVII, QUÆST. Ill, ART. I 893 lium cognitionem devenimus. Sed similiter devenimus ex amore visibilium in amorem invisibilium. Unde Gregorius dicit in quadam Homil. (xi ii Evang. n. 2 ; L. 76, 1114) : « Cælorum regnum rebus terrenis simile dicitur, ut per hoc quod animus novit diligere, discat et incognita amare »; et in Præfatione (nativit. Dom.; L. 78,31) dicitur : « Ut dum visibiliter1 Deum cognoscimus, per hunc in invisibilium amorem rapiamur. » Ergo similiter in statu viæ non diligimus Deum immediate. 5. Præterea. X^oluntas quæ est prima radix peccati, magis debuit corrumpi per peccatum quam aliqua alia potentiarum animæ. Sed intellectus non potest actum suum qui est videre, exercere circa Deum immediate. Ergo nec2 voluntas actum dilectionis3. 194. -—■ SED CONTRA. Augustinus in lib. Confessionum (II Lib. arb. c. 16, n. 43 ; L. 32, 1264) : « Væ illis qui diligunt nutus tuos pro te. » Nutus autem divini dicuntur partipatio divinæ bonitatis in creatura4. Ergo Deus a sanctis amatur in statu viæ immediate, non solum secundum quod ejus bonitas in creaturis participatur. 195. — Præterea. Cognitio viæ propter hoc quod Deum mediantibus creaturis cognoscit, evacuatur et est ænigmatica. Sed «caritas nunquam excidii », I Cor., xm, 8. Ergo non diligit Deum mediante creatura. 196. — Præterea. Illud quod est medium cognoscendi est ratio cognitionis ; et similiter debet esse de dilectione. Sed ratio diligendi Deum non sunt creaturæ, immo magis5 e converso, maxime de dilectione caritatis loquendo. Deus ergo immediate per essentiam amatur. 197. — RESPONSIO. Dicendum quod in potentiis ordinatis ita est quod ubi terminatur operatio prioris potentiæ, ibi incipit operatio sequentis ; sicut patet quod sensus terminatur ad ima­ ginationem quæ est motus factus a sensu secundum actum. Et intellectus in termino imaginationis incipit, quia phantas­ mata accipit pro objecto, ut dicitur in III6 lib. De anima, (y 7. 430a, 15 sq. ; 1. 12, n. 770-772). Et ideo illarum rerum quæ non habent phantasmata, cognitionem non potest accipere, nisi ex rebus quarum sibi repræsentantur phantasmata. Unde in statu viæ in qua accipit a phantasmatibus, non potest immediate Deum videre ; sed oportet ut ex visibilibus quorum phantas­ mata capit in- ejus cognitionem deveniat. Quamvis autem ipsam 1. a« invisibilem », β « visibilium ». ·— 2. Ed. « neque ». — 3. Ed. « delectatio­ nis ». — 4. Ed. « creaturis ». —· 5. Ed. « potius ». — 6. Ed. « II ». L 894 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM essentiam non videat immediate, tamen cognitio intellectus ad ipsum Deum terminatur, quia ipsum esse ex effectibus appre­ hendit. [Unde cum ad intellectum affectus sequatur, ubi terminatur operatio intellectus ibi incipit operatio affectus sive voluntatis. Dictum est autem quod operatio intellectus, scilicet ejus cognitio ad ipsum Deum terminatur quem esse ex effectibus apprehendit]1. 198. — Unde operatio voluntatis circa ipsum Deum immediate esse potest, nullo medio interveniente quod ad voluntatem perti­ neat ; multis tamen mediis præcedentibus ex parte intellectus quibus in Deum cognoscendum pervenit. 199. — AD PRIMUM ergo dicendum quod intellectus est velocior quantum ad hoc quod praevenit affectum ; sed affectus in amando magis pertingit ad intima, ut supra dictum est. 200. — Ad secundum dicendum quod oportet quod amor sit cogniti et visi aliqualiter, sed non2 cogniti et visi in se ; unde illud quod cognoscitur in alio, potest in seipso amari. 201. — Ad tertium dicendum quod quanto bonum plenius cognoscitur tanto magis est amabile, et præcipue illud bonum quod est finis et in quo non invenitur aliquid3 quo offendatur affectus. Et ideo, quia Deus plenius cognoscetur in patria quam nunc, etiam plenius amabitur. Sed ista diversitas ex parle cognitionis erit per id quod est proprium cognitioni, scilicet cognoscere per se, non in alio4, et ideo non erit unius rationis cognitio. In affectu autem erit per diversitatem, non ejus quod per se ad ipsam pertineat, sed per diversitatem cognitionis ; et tamen erit eadem ratio amoris, sed differet5 amor per magis et minus. 202. — Ad quartum dicendum quod hoc quod amor ex visibi­ libus in6 invisibilia tendat, non est ex parte sui, sed ex parte cognitionis scilicet7 præcedentis. Unde in utraque auctoritate inducta fit mentio de cognitione. 203. — Ad quintum dicendum quod per peccatum non est ablata potentiarum animæ natura, nec illud quod eas secundum naturam suam consequitur. 1. ajSySA et F. om. textum uncinis inclusum. —2. a ad. « oportet quod ». —3. Ed. « aliquod ». — 4. a « non alio modo », y8A ed. « non alio ». — 5. Ed. « differt ». — G. Ed. « ad. » —■ 7. Ed. om. « scilicet ». DISTINCTIO XXVII; QUÆST. Ill, ART. II 895 ARTICULUS II II-II, q. 27, a. 5 ; Car., a. 10, ad 5. 204. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur Deus non possit totaliter diligi. quod 1. Dilectio enim cognitionem præsupponit. Sed Deus non totaliter cognoscitur etiam in patria a sanctis. Ergo nec ab aliqua creatura potest totaliter diligi. 2. Præterea. Divina lux est infinita et divina bonitas1. Sed lux divina ratione suæ infinitatis comprehendi non potest intel­ lectu, ut totaliter videatur. Ergo nec divina bonitas comprehendi potest affectu, ut totaliter diligatur. 3. Præterea. Deus seipsum non diligit plusquam totaliter. Si ergo aliqua creatura Deum totaliter diligere posset, dilectio alicujus creaturæ adæquaretur divinæ dilectioni : quod falsum est. 205. — SED CONTRA. Deui., vi, 5 : « Diliges Dominum Deum iuum etc.2 ; Hoc servabitur ad minus in patria. Ergo Deus potest ab homine totaliter diligi. 206. — RESPONSIO. Dicendum quod ad dilectionem tria concurrunt : scilicet diligens, dilectio et dilectum ; et cuilibet horum respondet suus modus. Habet enim res dilecta modum quo est diligibilis ; et diligens modum quo est dilectivus, id est natus diligere. Sed dilectionis modus attenditur in comparatione diligentis ad dilectum, quia dilectio media est inter utrumque. Et similiter etiam est de visione. 207. —Si ergo totaliter dicat modum rei dilectae et visæ, sic sancti qui sunt in patria, totaliter vident et totaliter diligunt Deum; quia sicut nihil est de essentia sua quod non videant et diligant, propter quod dicuntur totum videre et diligere, ita etiam nihil de modo quo Deus est, remanet ab eis non visum aut non dilectum ; unde totaliter vident et diligunt, quia vident et diligunt totum quod Deus est. 208. ■— Similiter etiam si totaliter dicat modum diligentis ; quia secundum totum modum suum, scilicet secundum totum suum posse diligent et videbunt, nihil suæ potentiæ subtrahentes divinæ visioni et dilectioni ; et sic Deus intelligitur diligi ex toto corde. I. Ed. « sicut divina lux... ita et divina bonitas ». tuo », loco « etc. », et NVPF. ad. insuper « ubi Glossa ». 2. Ed. ad, «. ex toto corde 896 SCRIPTUM SUPER LIB'. III SENTENTIARUM 209. — Si autem1 dicat modum dilectionis, sic nec2 totaliter diligent nec2 totaliter videbunt ; quia modus dilectionis et visio­ nis, ut dictum est, attenditur in comparatione diligibilis ad dili­ gentem et visibilis ad videntem3. Modus autem quo Deus diligi­ bilis est et visibilis, excedit modum quo homo diligere et4 videre potest, quia lux et bonitas ejus est infinita ; et ideo non totaliter videtur et diligitur ab aliis, quia non diligitur ita intense et fer­ venter nec videtur ita clare, sicut est diligibilis et visibilis, nisi a seipso ; et ita ipse solus se comprehendit amando et videndo. Et per hoc patet solutio ad omnia objecta5. ARTICULUS III II-II, q. '27, a. 6 ; Car., a. 2, ad 13 ; liom. e. 12, 1. 1. 210. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur DILECTIO QUA DEUM DILIGIMUS, QUOD MODUM HABEAT. 1. Omne enim finitum habet mensuram. Sed modus6 ex mensura causatur, sicut7 dictum est I Lib. d. 3. Cum ergo dilec­ tio qua Deum diligimus, finita sit, oportet quod modum habeat. 2. Præterea. Sicut dicit Bernardus (Gvillelmus abbas; in c.2, n. 5 de natur, amor.; L. 184, 383). « caritas in sapientiam pro­ ficit. » Sed sapientia habet modum. Rom., xii, 3 : « Non plus sapere quam oportet. » Ergo dilectio habet modum. 3. Præterea. Omnis actus virtutis moderatus est, quia quod immoderatum est, vituperabile et vitiosum est. Sed dilectio qua Deum diligimus est actus præcipuæ virtutis. Ergo habet modum. 4. Præterea. Omnes actus aliarum virtutum ex caritate fiunt. Si ergo caritas in suo actu non habet modum, nec aliæ virtutes modum habebunt8. 211. ■— SED CONTRA. Bernardus9 in lib. De diligendo Deum, (c. 1, n. 1 ; L. 182, 974) : « Causa diligendi lanium10 Deus est, modus sine modo diligere. » 212. — Præterea. Dilectio mensuranda est ad diligibile. Sed divina bonitas est immensa. Ergo dilectio ipsius non habet modum. 213. — RESPONSIO. Dicendum quod modus mensurationeni 1. NVPF. ad. « totaliter ». — 2. Ed. « neque ». — 3. Ed. « attenditur in compa­ ratione diligibilis et visibilis ad diligentem et videntem ».— 4. α « vel ».— 5. RANVP. om. « Et per hoc patet solutio ad omnia objecta ». — 6. Ed. « motus ». — 7. Ed. « ut ». —· 8. α ed.« habent ». — 9. β « Sed contra est quod Bernardus dicit ». — 10. Ed. « Deum ». DISTINCTIO XXVII, QUÆST. III. ART. IV 897 quamdam importat. Actus autem mensuratur ab eo quod est ratio agendi ; sicut misericordia accipit mensuram in subventione misero facienda ex quantitate miseriae quæ misericordiam movet. 214. — Causa autem diligendi Deum divina bonitas est quæ infinita est. Actus autem creaturæ est finitus, cum ex potentia finita procedat ; et ideo non potest esse commensuratus rationi dilectionis. Et propter hoc in dilectione Dei non ponitur aliquis modus ultra quam non oporteat progredi ; sed quantumcumque diligat semper ad ulteriora se extendit. Et propter hoc dicitur quod non habet modum, scilicet præfixum, ultra quem non opor­ tet progredi. ■ ' 215. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quia dilectio qua Deum diligimus est finita, ideo habet quemdam modum ad quem pertingit ; non autem habet modum in quo sistat vel sistere debeat, sicut est ab aliis virtutibus. 216. —Ad secundum dicendum quod sicut supra (79) dictum est, per cognitionem quodammodo res trahitur ad cognoscentem. Et ideo ea quæ ad cognitionem pertinent ex potentia cognoscentis sunt mensurata, quamvis veritas cognitionis ad rem mensuretur. 217. — Sed per amorem amans trahitur ad ipsum amatum. Et ideo amor1 [mensurandus est2] ad ipsam rem amatam magis quam ad amantem. 218. — Ad tertium dicendum quod quantumcumque Deus diligatur, actus non erit immoderatus, quia non excedit propor­ tionem sui objecti. 219. — Ad quartum dicendum quod hoc quod dicitur quod caritas non habet modum, intelligitur quantum ad actum quem caritas elicit, non quantum ad actus quos imperat ; quia illi modos suscipere3 debent ex ratione proprii objecti circa quod fiunt. ! ARTICULUS IV i, II-II, q. 44, a. 6 ; Car., a. 10 ; de Perf. vitæ spirit., c. 4 et 5. 220. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD MODUS ILLE QUI IN PRÆCEPTO IMPLICATUR POSSIT IN VIA ■ t SERVARI. 1. Quia Hieronymus dicit (in Expos, cath. fid.) : « Qui dicit Deum aliquid impossibile praecepisse homini, anathema sit. » 1. α « amans ». — 2. αγδλ RA. « mensuratus est » ; β « mensuratur ». — 3. Ed. « accipere ». \ I 1 COMMENT. IN Γ.ΙΒ. SENTENT. - ΙΠ. — 30 898 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Sed hoc Deus praecepit omnibus in statu viæ existentibus. Ergo haereticum est dicere quod non possit in via observari. 2. Præterea. Caritas est magis necessaria virtus quam aliae. Sed praecepta1 data de actibus aliarum virtutum, in via possunt impleri. Ergo et praeceptum datum de actu caritatis. 3. Præterea. Omne praeceptum legis ligat, quia lex a ligando dicitur. Sed nullus potest dimittere illud ad quod obligatus est, quin peccet. Si ergo lex aliquid praecipiat quod observari non possit, non solum occasionaliter, ut dicit Apostolus, sed etiam directe occideret ; et sic erit mala : quod est inconveniens. 221— SED CONTRA. Non possumus in hac vita sine peccato manere, sicut patet / Joan., i. Sed cum quis peccat, non diligit Deum ex toto corde. Ergo illud praeceptum non potest totaliter in via impleri. 222. ■—Præterea. Homo non potest simul cor ad multa habere. Sed oportet, dum in hac vita sumus, quod cor rebus tempora­ libus aliquando apponamus. Ergo non potest homo in hac vita Deum ex toto corde diligere. 223. — RESPONSIO. Dicendum quod totum et perfectum idem est, ut dicit Philosophus (X Mela., <■ 4, 1055a, 12 ; 1. 5, n. 2028). Ratio autem perfecti in hoc consistit ut nihil ei desit. Sed hoc contingit dupliciter : aut ila quod nihil desit eorum quæ2 natum est3 habere, aut ita quod nihil desit eorum quæ debet habere ; sicut aliquis habet perfectam quantitatem, quando habet tantam quantitatem quantam requirit humana natura, etsi non habeat quantitatem gigantis quam possibile est esse in humana natura. 224. — Prima ergo perfectio humanæ naturæ est in statu gloriæ, quando homo habebit totum hoc quod possibile est esse in humana natura; sed secunda perfectio est naturæ conditae, quando scilicet homo habuit totum hoc quod debebat habere secundum tempus illud. 225. — Et secundum hoc etiam duplex totalitas in dilectione Dei attenditur. Una, qua nihil deerit de his quæ homo potest expendere in amorem Dei, quin in dilectione ponat. Et hæc quidem perfectio seu totalitas, non praecipitur ut facienda, sed magis ostenditur ut sciatur quo perveniendum est, ut Augustinus4 dicit (7). Et per hanc5 perfectionem seu totalitatem' excluditur omne quod etiam ad tempus actum dilectionis intercipere6 posset. 1. RA. om. « prajcepla ».-— 2. a homot. eorum qua·... debet habere ».— 3. β « de­ bet ». — 4. Ed. ad. « in Littera ».— 5. RA. « Et propter hanc ».— 6. Ed. « interrum­ pere ». DISTINCTIO XXVII, EXPOSITIO TEXTUS 899 226. — Alia secundum quam nihil homo subtrahit de his quæ debet ponere secundum tempus illud in amore Dei. Et hæc per­ fectio seu totalitas ponitur in præcepto etiam ut nunc implenda, ut scilicet nihil omittat eorum quæ debet ponere in amore Dei. Et hæc totalitas excludit omne illud quod est contrarium1 repugnans dilectioni divinæ, non autem illud quod ad tempus actum dilectionis intercipit ; quia semper agere secundum actum virtutis non est nisi eorum qui sunt in statu beatitudinis, quia perfectio felicis est in operatione ; perfectio autem virtutis est in habitu. 227. — AD PRIMUM ergo dicendum quod id2 quod præcipit lex ut faciendum impleri potest et impletur ab omnibus in statu salutis. 228. — Ad secundum dicendum quod actus aliarum virtutum non sunt finis præcepti, quemadmodum caritatis actus. Et ideo actus caritatis habet aliquem modum qui competit uno modo fini, et alio modo viæ. Non autem ita est in aliis virtutibus. 229. — Ad tertium dicendum quod secundum hoc quod ponitur ut legis præceptum, secundum hoc ligat ad id quod implendum est in via ; quantum vero ad id quod impletur de ipso in patria, magis ponitur ut documentum fidei quam ut præceptum legis. Ad alia etiam patet solutio per ea quæ dicta sunt. EXPOSITIO TEXTUS 230. ■— « Non ergo jam se-diligit. » (4) Contra. Omne peccatum, secundum Augustinum, (XIV De civ. Dei, c. 28; L. 41, 436) est ex amore sui. Ergo videtur etiam quod immoderate se diligat. Et3 dicendum quod diligit in se naturam exteriorem quam se æstimat esse, non autem naturam intellectivam, secundum quam vere est id quod est ; et ita diligit id quod4 se esse æstimat5, non autem id quod vere est ; quia « unaquæque res proprie est id quod est potissimum in ipsa, sicul civitas rex6 », sic ut dicit Philosophus in7 IX Elh., (t 8. 1168b, 31 ; 1. 9, d). 231. — « Sic condita est mens humana etc. » (4) De his quæ in hac notula dicuntur, dictum est in I lib. d. 38. 1. Ed. ad. « ct ». — 2. γ ed. « illud ». — 3. Ed.o/n. « et ». — 4. α ad. « secundum ». — 5. Ed. « existimat ». — G. Ed. « sicut civitas sic rex».-— 7. Ed.om. « in». ■—8. Ed. om. « d. 3 ». 90Û SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 232. — « Ex loto corde, etc. » (5) Sciendum quod ad caritatem aliquid exigitur tripliciter : uno modo sicut subjectum caritatis quod est ipsa voluntas ; alio modo sicut praecedens ad caritatem, sicut memoria et intelligentia ; tertio modo1 sicut consequens ad caritatem, quemadmodum irascibilis et concupiscibilis et etiam membra corporalia quæ imperium caritatis exequuntur. Quia ergo actum caritatis oportet esse perfectum, sicut actum2 cujuslibet virtutis ; ideo præceptum de actu caritatis includit perfectionem omnium praedictorum secundum diversas expositiones, ut scilicet neque in voluntate neque in omnibus præcedentibus aut sequentibus aliquid sit quod caritati obsistat quantum ad perfectionem viæ, vel quod actum earitatis intercipere3 possit quantum ad perfectionem patriæ. 233. — Et ideo secundum unam expositionem dicitur : « Ex tota mente », idest ex tota memoria, ut absit oblivio ; ex toto corde », idest intellectu, ut desit error.; a ex lota anima », idest voluntate ut tollatur omnis contraria affectio. 234. — Alio modo exponitur : « ex loto corde », quantum ad concupiscibilem ; « ex tota anima », quantum ad irascibilem ut nulla passione sensitivi appetitus dilectio Dei impediatur ; « ex tota mente », quantum ad rationalem quæ includit intellectum et voluntatem. 235. — Item Gregorius Nyssenus {Tract, de creatione hominis, c. 8 ; G. 35, 143) exponit : « Ex toto corde », quantum ad animam vegetabilem ; « ex lota anima, » quantum ad sensibilem ; « ex tola mente », quantum ad rationalem. Sed Deui., vi, 5, ponitur : « ex tota fortitudine », quod referendum est ad membra exteriora quæ imperium caritatis exequuntur ; vel etiam ad irascibilem, ut Quidam dicunt ; vel ponitur circumstantia dilectionis, ut scilicet sit firma.i. i. Ed. om. « modo ». — 2. Ed. om. « actum ·> — 3 Ed. « interrumpere ». 1 ! 1 DISTINCTIO XXVIII Si illo præcepto jubemur diligere totum PROXIMUM 1. — Hic potest quæri utrum illo mandato dilectionis proximi totum proximum, id est animam et corpus, nosque ipsos totos diligere præcipiamur. Ad quod dicimus omne genus diligendarum rerum illis duobus mandatis contineri : Quatuor enim diligenda sunt, ut ait Augustinus (lib. I De doctr. christ., c. 23, n. '2'2. L. 34, 27) : Ununaquod supra nos est, scilicet Deus ; alterum quod nos sumus ; tertium quod juxta nos est, scilicet proximus ; quartum quod infra nos est, scilicet corpus. De secundo et quarto nulla præ­ cepta danda erant, scilicet ut. diligeremus nos vel corpus nostrum. Præ­ cipitur autem Deus diligi et proximus. Ut autem quisque se diligat, præ­ cepto non est opus, (c. 26, n. 27), quantumlibet enim homo excidat a veritate remanet illi dilectio corporis sui ; quia « nemo unquam carnem suam odio habuit » (Ephes., v, 29). Nam viri justi qui corpus suum cruciant, non cor­ pus, sed corruptionem ejus et pondus oderunt, (c. 23, n. 24). 2. — Hic videtur Augustinus tradere quod ex præcepto non teneamur diligere nosmetipsos vel corpus nostrum. Quod si est, non omne genus diligendarum rerum illis duobus præceptis continetur, quia1 cum et nos ipsos et corpus nostrum diligere debeamus, ad quid necessarium est prae­ ceptum, cum scriptum sit (ps. x, 6) : Qui diligit iniquitatem odit animam suam ? Sed speciale de hoc praeceptum non erat dandum, nec speciali præ­ cepto opus erat id tradi, ut quisque se vel corpus suum diligeret, quia hoc in illo præcepto continetur : Diliges proximum tuum sicut teipsum (Mat., xix, 19). Ibi enim et proximum totum et te totum intelligere debes. Unde Augustinus in eodem (lib. i de doctrin. christ, c. 26, n. 27 ; L. 34, 29) : Si te telum diligas, id est animam et corpus, et proximum totum, id est animam et corpus — homo enim ex anima constat et corpore — nullum rerum diligendarum genus in his duobus præceptis prætermissum est. Cum enim præcurrat dilectio Dei, ejusque dilectionis modus præscriptus appareat et sequatur dilectio proximi, de tua dilectione nihil dictum videtur. Sed cum dictum est : « Diliges proximum tuum sicut te ipsum », simul et tui abs te dilectio praetermissa non est. Ecce hic aperte dicit in illo præ­ cepto non tantummodo2 proximi, sed etiam mei contineri dilectionem et totius proximi totiusque mei. Ex quo apparet quod dictum est de secundo et quarto, id est de dilec­ tione nostri et corporis nostri, nulla præcepta esse danda, ita esse intelligendum, scilicet specialia et divisa, quia in illo uno totum continetur. Et quia id quod sumus et quod infra nos est, ad nos tamen pertinens, naturæ lege diligimus, quæ etiam in bestiis est, ideo3 et de illo quod supra nos et de illo quod juxta nos est, divisa præcepta sumpsimus ; in quorum altero ejus quod sumus et illius quod infra nos est, dilectio continetur. 1. Quar. om. « quia ». — 2. Quar. « modo ». — 3. Quar. « ideoque ». 902 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Si IN ILLO PRÆCEPTO CONTINEATUR DILECTIO ANGELORUM 3. — Oritur autem hic de angelis quæstio, utrum ad illud praeceptum dilectionis proximi etiam dilectio pertineat angelorum. Nam quod nullum hominem exceperit qui præcepit proximum diligere, Dominus in parabola semivivi derelicti ostendit, eum dicens proximum qui erga illum extitit misericors. Deinde subdit (Luc., x, 36) : «Vade, et tu faC similiter » ut eum proximum intelligamus cui vel exhibendum est officium misericordia·, si indiget, vel exhibendum esset, si indigeret. Nullum vero exceptum esse, cui misericordiæ negandum sit officium, quis non videat ? cum usque ad inimicos porrectum sit, Domino dicente (Mat., v, 44) : « Diligite inimicos vestros benefacite his qui oderunt vos».... (loc. cit.) Manifestum est igitur præcepto dilectionis proximi omnem hominem esse deputandum proximum. (ibid. n. 32). Quod hoc nomen « proximum » ad aliquid est Proximi vero nomen ad aliquid est, nec quisquam esse proximus nisi pro­ ximo potest, (loc. cit. n. 31). Unde consequens est, et cui praebendum et a quo praebendum est officium misericordiæ, recte proximum dici. Manifestum est igitur praecepto dilectio­ nis proximi etiam sanctos angelos contineri, a quibus tanta bonis misericor­ diae impenduntur officia. Ex quo et Dominus proximum nostrum se dici voluit, ut in parabola saucii (Luc. x) significat. Et in Propheta, (ps. xxxix, 14) : « Quasi proximus et quasi fratrem nostrum sic complacebam. » Sed quia excellentior ac supra nostram naturam est divina substantia, praeceptum dilectionis Dei a proximi dilectione distinctum est. (n. 33). Ideoque*licet Deus omnia nobis impendat beneficia, non tamen nomine proximi includitur in illo præcepto, quem non sicut nos diligere debemus, sed plusquam nos toto corde et anima. Christum vero, inquantum homo est, sicut nos diligere debemus, ejusque secundum hominem dilectio illo continetur mandato ; quem etiam secun­ dum hominem magis quam nos, sed non quantum Deum debemus diligere, quia inquantum est homo, minor est Deo. Quibus modis dicitur proximus 4. — Hic notandum est proximum dici diversis modis, scilicet condi­ tione primae nativitatis, spe conversionis, propinquitate cognationis, ratione beneficii exhibitionis. (Glossa, in ps. xi, 3, apud Lyranum.) DIVISIO TEXTUS 5. — « Hic quæri potest utrum illo mandato etc. » (1) Hic determinat1 de carilale per comparationem ad ipsum dili­ gibile. Et dividitur in partes duas. In prima inquirit quid sit per caritatem diligendum ; in secunda quo ordine, distinet, xxix, ibi : « Post praedicta de ordine caritatis.... » Et2 prima in tres. In prima ostendit ad quos se extendit 1. α ad. '< Magister ». — 2. Ed. om. ‘et ». DISTINCTIO XXVIII, ART. I 903 praeceptum caritatis quantum ad homines ; in secunda quantum ad angelos, ibi : « Oritur autem hic quæstio1. » (3) In tertia elicit ex dictis quamdam distinctionem, ibi : « Hic notandum est, etc. » (4) Circa primum duo facit. Primo determinat veritatem. Secundo removet dubitationem quamdam2, ibi : « Hic videtur Augustinus tradere, etc. » (2) Hic quaeruntur septem. Primo, utrum ex caritate diligendæ sint virtutes. Secundo, utrum inanimata3. Tertio, utrum angeli. Quarto, utrum dæmones. Quinio, utrum mali homines. Sexto, utrum homo ex caritate seipsum diligere possit. Septimo, utrum proprium corpus. ARTICULUS I I S„ d. 17, q. 1, a. 5 ; II-II, q. 25, a. 2 ; Rom., c. 12, 1. 2. 6. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod VIRTUTES EX CARITATE SINT DILIGENDÆ. 1. Augustinus enim dicit (VIII De Trin., c. 8 ; L. 42, 957) : Qui diligit fratrem, dilectionem qua diligit magis diligat*. Sed dilectio qua proximus diligitur, est virtus caritatis. Ergo virtutes ex caritate sunt diligendæ, cum proximus ex caritate diligatur. 2. Præterea. « Propter quod unumquodque5 et illud magis. » (Post, a 2. 72a 29 ; 1. 6, n. 3). Sed amicitia vera diligit amicum propter honestum. Ergo diligit honestum etiam magis quam amicum. Ergo et caritas quæ est amicitia quædam, ut (d. 27, 108) dictum est, magis est virtutum quam etiam pro­ ximorum dilectiva8. 3. Præterea. Actus primi et actus reflexi super eos ad eamdem potentiam pertinent, quia sunt ejusdem rationis ; sicut intel­ ligere aliquod intelligibile et intelligere se intelligere. Sed ad actus ejusdem rationis perficit7 eadem virtus. Ergo cum per caritatem diligatur proximus, per caritatem diligetur8 dilectio qua diligitur proximus ; et eadem ratione aliæ virtutes. 1. αδ ad. « ctc ». — 2. Ed. om. « quamdam ». — 3. RA. « animata «. — 4. Ed. «di­ ligit ». — 5. αβ ad. « tale » ; ed. om. «et». — 6. Ed. «magis est dilectiva virtutum quam etiam proximorum ». — 7. Ed. « pertinet ». — 8. F. om. per homot. « proximus per caritatem diligetur ». 904 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 4. Præterea. Ex caritate diligenda sunt illa quæ ad beatitudinem referuntur. Sed virtutibus in beatitudinem ducimur, et nobiscum manent in beatitudine. Ergo virtutes ex caritate sunt diligendæ. 5. Præterea. Caritas est dilectio finis ultimi. Sed ultimus finis nostræ vitæ est beatitudo. Ergo beatitudinem ex caritate diligere debemus. Sed virtutes et gratiae, cum consummantur, in beatitudinem transeunt. Ergo et1 virtutes diligendæ sunt ex caritate. 7. — SED CONTRA est quod Augustinus sufficienter enu­ merat ea quæ diligenda sunt ex caritate, et nullam mentionem facit de virtutibus, ut patet in Littera. (1) 8. — Præterea. Illud quod propter nos tantum diligimus, non diligitur ex caritate ; quia « caritas non quærit quæ sua sunt ». I Cor., xiii, 5. Sed virtutes propter nos tantum diligimus, quia in seipsis non subsistunt, cum accidentia sint ; unde nec2 boni­ tatem habent, nisi secundum quod in nobis sunt. Ergo non sunt3 diligendæ ex caritate. 9. — Præterea. Illa sola sunt ex caritate diligenda quæ nobis­ cum participant beatitudinem. Sed virtutes, cum sint acci­ dentia, non sunt capabilia1 beatitudinis nec etiam vitæ. Ergo non sunt ex caritate diligendæ. 10. — RESPONSIO. Dicendum quod cum caritas amorem includat et aliquid addat, diligi aliquid ex caritate contingit dupliciter. Uno modo, sicut id ad quod amicitia caritatis terminatur ; et hoc modo non diligitur ex caritate nisi illud ad quod nata est amicitia esse. Amicitia autem non potest esse ad virtutes nec ad aliqua acci­ dentia propter duo. Primo, quia amicitia facit ut homo velit amicum esse et bona habere. Accidentia autem non habent esse per se, nec bonita­ tem per se5, sed eorum esse et bene esse est eis in substantiis. Unde quod volumus virtutes et accidentia esse, hoc ad subs­ tantiam refertur quam volumus sub illis accidentibus esse vel bene esse habere. Secundo, quia amicitia consistit in quadam societate, secun­ dum quod amati seipsos redamant et eadem operantur et simul conversantur. Unde amicitia non potest esse nisi ad aliquid 1. Ed. om. « et ». — 2. Ed. « neque ». — 3. α om. per homot. « Ergo non sunt ». — 4. RA. : capacibilia », NV. « capacia ». — 5. β om. « per se ». DISTINCTIO XXVIII, ART. II 905 quod sit natum agere. Et quia agere non est accidentium, sed substantiarum, ideo non potest esse amicitia ad virtutes nec1 ad aliqua2 accidentia ; et3 ideo non possunt virtutes diligi ex caritate, sicut ad quæ caritas terminetur. 11. — Alio modo potest dici4 aliquid diligi ex caritate sicut ad quod terminatur amor seu dilectio5 qui in caritate inclu­ ditur, quamvis ad illud amicitia non sit ; et hic amor ordinatur ad amorem alicujus quod principaliter amatur et concupiscentiæ dilectio dicitur, sicut amicus dicitur amare sanitatem amici sui ; et hoc modo virtutes ex caritate diliguntur. 12. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Augustinus loqui­ tur de dilectione quæ Deus est, qua diligitur proximus effective et exemplariler. 13. — Ad secundum dicendum quod virtus vel honestum non est causa Analis quare amicus diligatur, sed formaliter facit eum diligibilem ; unde non sequitur quod virtus sit magis dili­ gibilis vel eadem ratione diligibilis ; sicut non sequitur quod albedo sit magis alba quam corpus album. 14. — Ad tertium dicendum quod diligere dilectionem ad cari­ tatem pertinet, sed non sicut ad quod caritas terminetur6. 15. — Ad quartum dicendum quod caritas terminatur ad illa quæ ad beatitudinem referuntur sicut possibilia participare beatitudinem. Sic autem non refertur ad beatitudinem virtus, quia virtus beata fieri non potest. 16. — Ad quintum dicendum quod finis ad quem principaliter terminatur caritas, est ipsa beatitudo increata. Sed de beatitudine creata est eadem ratio et de virtutibus. ARTICULUS II II-II, q. 25, a. 3 ; Car., a. 7. 17. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD CREATURÆ IRRATIONALES EX CARITATE DILIGENDÆ SINT. 1. Omnis7 dilectio meritoria ad caritatem pertinet. Sed ali­ quis potest meritorie diligere aliqua irrationalia, sicut cum quis diligit ea referendo in Deum, vel quia8 factæ sunt a Deo, vel quia juvant tendentes in Deum. Ergo creaturæ irrationales sunt diligendæ ex caritate. 2. Præterea. Caritas facit hominem conformem Deo in dili1. α ed. « neque ». — 2. Ed. « alia ». — 3. Ed. om. « et ». — 4. NVP. om. « dici ». ■— 5. NV om. « scu dilectio ». — 6. Ed. « terminatur ». — 7. Ed. ad. « enim ». — 8. F. ad. sunt e Deo, vel quia ». 906 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM gendo. Sed Deus ex caritate diligit creaturas irrationales. Sap., xi, 25 : « Diligis omnia quæ sunt ». Ergo et homo ex cari­ tate creaturas irrationales diligere debet. 3. Præterea. Creaturæ rationales sunt ex caritate diligendæ, quia in ipsis est similitudo Dei. Sed in creaturis irrationalibus invenitur aliqua similitudo Dei, licet non tanta sicut in rationa­ libus. Ergo irrationalia sunt ex caritate diligenda. 4. Præterea. Fides est virtus theologica, sicut et caritas. Sed fides extendit se etiam1 ad irrationales creaturas, secundum quod homo eas a Deo creatas credit et divina providentia regi. Ergo et caritas. 18. — SED CONTRA. Augustinus dicit (lib. I De doctr. christ., c. 23, n. 22 ; L. 34, 27) quod « illa sola sunt ex caritate diligenda quæ nobiscum societate quadam referuntur in Deum ». Sed irra­ tionalia non sunt hujusmodi. Ergo non sunt ex caritate diligenda. 19. ■— Præterea. Caritas includit benevolentiam, ut supra dictum est. Sed benevolentia non potest esse ad irrationalia, ut Philosophus dicit in VIII Eih. (β 2. 1155b, 27 ; 1. 2, f.) Ergo nec caritas. 20. -— RESPONSIO. Dicendum quod ad res irrationales non potest esse amicitia eisdem rationibus quibus nec ad accidentia. Quamvis enim esse habeant in quo subsistant et operationes aliquas habeant, non tamen nobiscum in vita communicant humana neque quantum ad esse neque quantum ad operatio­ nes2 vitæ ; et ideo non est ad ea benevolentia, secundum quam volumus amicum esse et habere bona : quod irrationalibus non volumus, nisi secundum quod ad hominem referuntur ; neque concordia, secundum quod eadem volumus et agimus amicis : quod ad irrationalia esse non potest, cum nobiscum in eisdem operibus non possunt communicare. Et ideo non possunt diligi ex caritate, sicut ad quæ caritas terminatur. 21. —Possunt autem3 diligi ex caritate, sicut ea ad quæ amor quem caritas includit terminatur, qui est amor concupiscentia· ; sicut amicus amat et4 possessiones et alia amici sui, non tamen ad ea amicitiam habet. Nec ista dilectio est tantum imperata ex caritate, sed etiam elicita ; quia caritas elicit actum dilec­ tionis non tantum ad ea ad quæ principaliter est caritas, sed etiam ad alia quæ in illa ordinantur. Et sic diliguntur ex caritate inanimata, inquantum ordinantur ad ea ad quæ prin­ cipaliter et directe est caritas. 1. aom. « etiam ». — 2. Ed. « operationem». — 3. a ed. « tamen ». —4. Ed. om.« et ». DISTINCTIO XXVIII, ART. Ill 907 22. —■ AD PRBMUM ergo dicendum quod dilectio inanima­ torum ad caritatem pertinet non sicut ad quæ caritas habeatur1. 23. — Ad secundum dicendum quod Deus diligit ex caritate creaturas, non tamen habet caritatem nisi ad creaturas ratio­ nales quas ad beatitudinem creavit per quam efficiuntur suæ vitæ participes. 24. — Ad tertium dicendum quod similitudo imaginis quæ est in creaturis rationalibus, facit eas cum Deo et ad invicem capaces unius et ejusdem vitæ, scilicet gloriæ, ad quod non suf­ ficit similitudo vestigii quæ est in aliis creaturis ; unde non est simile. 25. — Ad quartum dicendum quod fides non importat aliquam associationem [credentis2] ad creditum, sicut caritas amantis ad amatum ; et ideo non est similis ratio utrobique. ARTICULUS III II-II, q. 25, a. 10 ; Car., a. 7, ad 9 ; Rom., c. 13, 1. 2. 26. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD ANGELI NON SINT DILIGENDI EX CARITATE. 1. — Quia, ut dictum est (20), caritas non est hominis ad ea quæ vitam humanam non participant. Sed angeli non vivunt vita humana. Ergo caritas non facit angelos ab hominibus diligi. 2. Præterea. Caritas, cum sit amicitia, est inter eos qui ad invicem nati sunt conversari. Sed angelorum qui dicuntur dii, conversatio non est cum hominibus, ut dicitur Daniel., ii3, 11. Ergo angeli ex caritate non sunt diligendi. 3. Præterea. Caritas, cum sit amicitia, æqualitas quædam est. Sed angeli sunt nobis multo superiores. Ergo ad eos caritas vel amicitia haberi non potest. 4. Præterea. Plus distant a nobis angeli, cum sint incorporei et ita alterius generis, quam animalia irrationalia quæ sunt ^inius generis nobiscum. Sed animalia irrationalia non possumus diligere ex caritate. Ergo multo minus angelos. 27. — SED CONTRA. Proximi diligendi sunt ex caritate. Sed angeli sunt nobis proximi, ut in Littera (3) dicitur. Ergo sunt ex caritate diligendi. 1. N. ad. in marg. « Sic tantum in omnibus Exemplaribus quæ ad manum sunt, etiam manuscriptis ; quamvis hiante (ut videtur) ac imperfecto sensu, qui sic suppleri potest : Dileclio inanimatorum ad charitatem pertinet, sicut eorum quæ aliis volumus, tanquam bona ex charitate, non sicut ad quæ charitas habeatur. » Ex fine corp. art. 3, q. 25, II-II. — 2. αβγδλ « credendi » sed δ cor. — 3. PF. « xi ». ΐ I 908 scriptum super lib. hi sententiarum 28. — Præterea. Amicitia facit amicos idem velle, et ejusdem amicos esse. Sed Deus ex caritate diligit angelos, sicut et nos. Ergo et nos debemus ex caritate angelos diligere. 28. ~~~ I^ESP^IffSI^I. Dicendum1 quod, sicut dictum est (20), caritas non potest esse sicut nec amicitia, nisi inter eos qui eamdem vitam participant. Vita autem hominis et angeli est duplex. Una quæ competit eis secundum naturam suam. Et sic homines et angeli non communicant in eadem vita ; sed homines ad invi­ cem et angeli ad invicem, quia convenit2 circa easdem opera­ tiones occupari. 30. — Alia vita utriusque est per gratiam, secundum quam fiunt participes divinæ vitæ ; et in hac vita communicant et ad invicem et3 cum Deo. Et ideo secundum hanc vitam potest esse amicitia eorum4 ad invicem et hæc amicitia est caritas5. 31. — AD PRIMUM ergo dicendum quod vita humana dicitur dupliciter : vel quæ est secundum humanam naturam, et sic non communicant angeli in vita humana ; vel quæ est hominis secun­ I ! I |l , II i •I '| I' j dum participationem divinæ vitæ, et sic communicant in humana vita. 32. — Ad secundum dicendum quod nati sunt ad invicem conversari homines et angeli in patria, quando erimus æquales angelis, ut dicitur Mat., xxii, 30 ; et etiam6 in hac vita aliquo modo cum angelis conversamur, inquantum angelicam vitam in terris ducimus. 33. — Ad tertium dicendum quod amicitia non requirit æqualitatem æquiparantiæ, sed æqualitatem proportionis, ut scilicet unus amicorum operetur ad alterum secundum suam propor­ tionem, ut dicitur in VIII Eth., (Θ 7-8.1157b, 26 sq. 1.6-7) ; tamen magna inæqualitas amicitiam solvit, quando scilicet non communicant in eadem vita. 34. — Ad quartum dicendum quod cum angelis magis commqnicamus quam cum brutis quantum ad animam ; sed cum brutis quantum ad corpus et ad virtutes corporeas. Homo autem, ut dicit Philosophus in IX Eth., (i 18. 1168b 30, sq. ; 1. 9) magis est id quod est ex parte animæ quam ex parte corporis ; quia « unumquodque est id quod est potissimum in ipso »; et7 ideo, simpliciter loquendo, magis distamus a brutis quam ab angelis. 1. α ad. « est », — 2. Ed. ad. « eis ». — 3. α om. « et ». -— 4. V. ad. in nota « forte supplendum : et nostrum », PF. « forte supplendum : et hominum ». — 5. α om. " et hæc amicitia est caritas ». — 6. Ed. « sic ». — 7. a om. « et ». DISTINCTIO XXVIII, ART. IV 909 ARTICULUS IV Il S. d. 7, q. 3, a. 2, ad 2 ; II-1I, q. 25, a. 6 ; Car. a. 8} ad 8, 9 ; Deduobus præcept. cap. de dilectione prox. ; Gal., c. 6, 1. 2. 35. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR, Videtur olod AD MALOS HOMINES CARITATEM HABERE NON POSSIMUS. 1. Caritas enim exigit communicationem in divina vita quæ est per gratiam, ut dictum est. (Lib. II, d. 27, q. 2, a. 2). Sed hæc vita non est in peccatoribus. Ergo non sunt ex caritate diligendi. 2. Præterea. Sicut similitudo est causa dilectionis, ita dissi­ militudo est causa contrarii. Sed mali sunt dissimiles bonis. Ergo non sunt ab eis ex1 caritate diligendi. 3. Præterea. Sicut Philosophus dicit IX Eth., (t3. 1165b, 27; 1. 3, i), impossibile est amicitiam esse inter eos qui non eisdem gaudent. Sed boni et mali non gaudent eisdem sed contrariis, Ergo non potest esse amicitia eorum ad invicem. 4. Præterea. Amicitia esl redamantium, ut Philosophus dicit (VIII Eth. ; 6 2.1155% 28 ; 1. 2, f. — c. 3, 1156% 8, 1. 3, a). Sed mali non redamant bonos2, sed odiunt bonos. Ergo nec boni ex caritate debent diligere malos. 5. Præterea. Amicorum est ad3 eumdem amicitiam habere. Si ergo boni ex caritate diligunt malos, et mali seipsos diligent. Hoc autem falsum est ; quia Philosophus probat in IX Eth., (<■ 4. 1166b, 17 sq. 1. 4, q) quod nullus malus sui ipsius amicus est. Ergo mali non sunt ex caritate diligendi. 36. ·—SED CONTRA. Mat., v, 44 : « Diligite inimicos vestros». Sed omnis qui inimicatur, malus est. Ergo mali ex caritate sunt diligendi. 37. — Præterea. Quibuscumque est benefaciendum, illi sunt ex caritate diligendi. Sed malis debemus benefacere, convertendo eos et in necessariis subveniendo eis. Ergo mali sunt ex cari­ tate diligendi. 38. — RESPONSIO. Dicendum quod in malis est duo consi­ derare : scilicet naturam qua homines sunt et malitiam qua mali sunt. Quia ergo secundum naturam suam sunt ad imaginem Dei et vitæ divinæ capaces sunt, ideo secundum naturam suam1 sunt ex caritate diligendi. 1. A « in ». — 2. ySA ed. « nos ». — 3. α « eamdem » et supra ad. « invicem — i. Ed. om. « suam ». 910 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Malitia autem ipsorum est contrarium divinæ vitæ1, et ideo ipsa in eis odienda est. Unde Augustinus [Sentent. Prosper., c. 2 ; L. 10, 1859) dicit : «Sic diligendi sunt homines, ut eorum non diligantur errores. 39. - AD PRIMUM ergo dicendum quod caritas non exigit communicationem in divina vita in actu, sed sufficit ut sit in potentia, quia quod est in potentia quodammodo est. 40. — Ad secundum dicendum quod illud secundum quod nobis dissimiles sunt, odire debemus in eis et destruere quan­ tum possumus ; et hoc est eorum naturam diligere, quia eorum malitia bonitati naturæ repugnat. 41. — Ad tertium dicendum quod quamvis quantum ad id quod nunc est, non gaudeant eisdem, possibile tamen est ut eisdem gaudeant. Et ideo dicit Philosophus in IX Eth., (t 3. 1165b, 18 sq. ; 1. 3, fg.) quod non confestim dissolvenda est amicitia ad eum qui ex bono factus est malus, sed multo plus adjuvandi sunt ad recuperandam bonitatem virtutis quam recu­ perandam possessionem temporalium bonorum. 42. ·—Ad quartum dicendum quod quamvis actu non redament, tamen nati sunt redamare, et præcipue in vita futura cujus vitæ conjunctionem præcipue attendit caritas ; unde bene potest esse etiam inter eos qui se in hac vita non cognoscunt. 43. — Ad quintum dicendum quod malus in seipso divisus est, quia per affectum malitiæ impugnat bonitatem naturæ ; et secundum hoc dicitur seipsum odire. Nos autem malos quan­ tum ad naturam quam habent diligere debemus, non quantum ad malitiam. ARTICULUS V Infra, d. 31, 129 ; Π-Π, q. 25, a. 11 ; Car., a. 8, ad 9 ; Rom., c. 13,1. 2. 44. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod DÆMONES EX CARITATE SUNT12 DILIGENDI. 1. Lev. xix, 18 : « Dilige proximum tuum ». Glossa : « Pro­ ximus non propinquitate sanguinis intelligendus est, sed societate rationis. » Sed dæmones et damnati nobiscum habent societa­ tem in ratione. Ergo sunt ex caritate diligendi. 2. Præterea. Dictum est quod malos debemus diligere ratione naturæ quæ in eis bona est. Sed, sicut dicit Dionysius, 4 cap. 1. RAN. « contrarium divinæ bonitati », VP, « contraria divinæ bonitati ». 2. δ ed. « sint ». — DISTINCTIO XXVIII, ART. V 911 De divin., nomin., (n. 23 ; G. 3, 726 ; 1. 19, p. 441 sq.) in dæmonibus est etiam natura bona, quia bona naturalia per peccatum non amiserunt. Ergo sunt ex caritate diligendi. 3. Præterea. Omnem creaturam rationalem quam Deus diligit, ex caritate diligit. Sed Deus diligit dæmones, quia diligit omnia quæ fecit. Ergo ex caritate diligit eos, cum sint rationales creaturæ. Ergo et nos ex caritate debemus eos diligere. 4. Præterea. Quod facit ad cumulum nostri meriti et ad Dei gloriam, debemus ex caritate diligere. Sed dæmones, inquan­ tum nos tentant, nobis proficiunt, sicut in II libro d. 61 dictum est ; et iterum gloria Dei in eis manifestatur. Ergo sunt ex ca­ ritate diligendi. 45. — SED CONTRA. Cum amicis communicandum est. Sed omnis communicatio ad dæmones est nobis interdicta. Is., xxviii2, 14 sq. reprehenduntur illi qui dicuntur cum morte et inferno pactum iniisse. Ergo dæmones non sunt ex caritate diligendi. 46. — Præterea. Augustinus dicit in Littera (3) quod pro­ ximus ex caritate diligitur quia vel justus est, vel ut justus sit. Sed dæmones neque justi sunt, neque justi esse possunt. Ergo non ex caritate diligendi sunt3. 47. — RESPONSIO. Dicendum quod sicut prædictum est, ex caritate diligitur aliquid dupliciter : uno modo sicut id ad quod habetur caritas ; alio modo sicut id ad quod terminatur aliquo modo amor quem includit caritas, inquantum ordinatur ad aliquid4 eorum ad quæ habetur caritas. 48. — Primo igitur5 modo dæmones non sunt ex caritate dili­ gendi, quia non communicant nobiscum in vita divina neque actu neque potentia ; et similiter est etiam de damnatis. Unde Philosophus dicit in IX Eth., (i 3. 1165” 18, 36 ; 1. 3 g. 1.) quod « amicitia est dissolvenda ad illos qui sunt insanabiles propter malitiam abundantem ». Hæc autem insanabilitas quamvis in hac vita contingat in quibusdam, consideratis humanis viribus, non tamen contingit nisi post hanc vitam, considerato ordine divinæ misericordiae. Caritas autem attendit quod divinum est, sed amicitia quod humanum est6 ; et ideo amicitia politica dissolvitur ad illos qui se­ cundum humanas considerationes insanabiles sunt effecti — quod etiam in hac vita quandoque contingit ; — sed caritas non dissol­ 1. Ed. om. in textu « in libro II, d. 6 ». — 2. NVPF. ad. « unde », et ed. habent /s\ xxxvin. » — 3. Ed. « Ergo ex caritate diligendi non sunt ». — 4. Ed. « aliquod »’ — 5. β « ergo ». — 6. Ed. om. « est. » ,912 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM vitur ad aliquem in hac vita quantumcumque sit malus, quia adhuc secundum ordinem divinæ misericordiæ manet possibilitas ad vitam gratiæ1, sed post hanc vitam non manet ; et ideo per modum prædictum neque damnati neque dæmones sunt ex caritate diligendi. Quantum autem ad secundum modum, dæmonum natura ex caritate diligi potest, inquantum est creatura Dei ; non autem dæmones, quia hoc nomen vitium principaliter ipsorum designat. 49. — AD PRIMUM ergo dicendum quod intelligendum est de societate rationis in qua manet ordo ad vitam gratiæ, cujusmodi communicationem requirit caritas. 50. — Ad secundum quod in peccatoribus quamdiu in hac vita sunt, adhuc ratione naturæ, manet possibilitas2 ad gratiam, non autem in damnatis et dæmonibiis. Et ideo non est similis ratio3. 51. — Ad tertium dicendum quod Deus diligit naturam dæmonum, non quasi ad eam caritatem habeat, sed inquantum est effectus ejus; et hoc modo etiam nos eam debemus diligere. 52. — Ad quartum dicendum quod hoc quod dæmones prosint nobis ad meritum et quod eorum actus et vita in gloriam Dei cedant est per accidens, præter intentionem eorum ; et ex eo quod est secundum accidens, non est sumendum judicium de re aliqua. ARTICULUS VI II-II, q. 25, a. 4 ; Car., a. 7. 53. — AD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod HOMO NON DEBEAT SEIPSUM DILIGERE EX CARITATE. 1. Quia, sicut dicit Gregorius, {Horn, xvn in Evang. n. 1 ; L. 76, 1139) « caritas minus quam inter duos haberi non potest ». Ergo non potest esse alicujus ad seipsum. 2. Præterea. Amicitia redamationem exigit et communica­ tionem in vita et alia hujusmodi quæ non sunt hominis ad seipsum. Sed caritas amicitia quædam est. Ergo caritas non est hominis ad seipsum. 3. Præterea. Caritas amor quidam est. « Amor autem, ut dicit Dionysius, 4 cap. De dio. nom. (n. 15, ; G. 3, 714, ; 1. 12, p. 404) est unitiva virtus ». Cum ergo unio non sit nisi diverso­ rum, videtur quod caritas non possit esse ad seipsum. 1. Ed. « gloriæ ». — 2. Ed. « potestas ». — 3. F. om. totam responsionem. DISTINCTIO XXVIII, ART. VI 913 4. Præterea. Amicitia in æqualitate consistit, sicut justitia, ut dicitur VIII Elh. (0 8. 1158b 1 ; 1.6, n. — 911. 1159*, 26; 1. 9 a). Sed justitia non est ad seipsum, proprie loquendo, ut Philosophus dicit in V Elh. (e 15, 1138a, 5 sq., 1. 17). Ergo nec1 amicitia seu2 caritas. 5. Præterea. Nihil vituperabile est3 ex caritate. Sed amare seipsum est vituperabile, ut patet II Tim., m, 2 : « Erunt homines seipsos amantes ». Ergo ex caritate homo seipsum non diligit. 54. — SED CONTRA. Homo debet diligere proximum sicut seipsum. Sed proximum debet ex caritate diligere. Ergo et seipsum. 55. —■ Præterea. Misericordia ex caritate causatur. Sed homo sibi ipsi potest misericors esse. Ergo et seipsum potest ex cari­ tate diligere. - 56. — RESPONSIO. Dicendum quod processus amoris se habet ad similitudinem processus cognitionis. In cognoscilivis autem invenitur aliquid ubi primo figitur intellectus cognoscentis, sicut in primis principiis, et ex his ad alia derivatur ; et ipsa quidem cognitio, secundum quod stat in principiis, accipit nomen intellectus ; secundum autem quod derivatur ad conclusiones quæ ex principiis cognoscuntur, acci­ pit nomen scienliæ. Sed quia cognitio principiorum est in con­ clusionibus sicut causa in causato, et e converso cognitio conclu­ sionum4 etiam5 est6 in principiis sicut causatum in causa ; ideo7 dicimur et intelligere conclusiones et scire principia8. 57. — Similiter etiam9 affectus amantis primo figitur in ipso amante et ex eo derivatur ad alios. Undel° Philosophus dicit in IX Eth., (i 4. 1166a, 1 ; 1. 4, a) quod ex his quæ sunt hominis ad ' seipsum venerunt ea quæ sunt hominis ad amicum, dum scilicet11 se habet ad amicum sicut ad seipsum. Propter quod etiam in præcepto legis est ut quis proximum sicut seipsum diligat12. Nec est mirum, quia unita ad similitudinem se habent eorum quæ sunt unum. Et quamvis nomen13 amicitiæ imponatur proprie secundum quod amor ad alios se diffundit, tamen etiam amor quem quis habet ad seipsum amicitia et caritas potest dici, inquantum amor quem quis habet ad alterum, procedit a similitudine amoris quem quis habet ad seipsum. 1. Ed. « neque ». — -. β « nec ». — 3. βγδ ed. «d. « diligendum». -— 4. Ed. « conclusionis ». — 5. Ed. om. « etiam ». — 6. a om. « est ». — 7. Ed. ad. « etiam ». — 8. « ideo etiam dicuntur intelligi conclusiones et sciri principia ». — 9. Ed. « et ». —■ 10. Ed. « ut ». — 11. Ed. om. « scilicet ». — 12. Ed. om. « Propter quod etiam in præcepto legis est ut quis proximum sicut seipsum diliga ». — 13. αδ « natura ». 914 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 58. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Gregorius loquitur quantum ad primam impositionem nominis caritatis. 59. — Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit de amicitia secundum quod importat amorem diffusum ad alios. 60. — Ad tertium dicendum quod illa quæ sunt unum secundum naturam1, possunt adhuc uniri per affectum ; et ideo potest esse amor, etiam proprie dictus, ad seipsum. 61. — Ad quartum dicendum quod amicitia consistit in adæquatione quantum ad affectum; sed justitia in adæqualione rerum. Sed per operationem animæ possunt accipi sicut diversa ut unum, ita idem ut plura : quod contingit quando actus ani­ mæ in ipsum agentem reflectitur. Et ideo amicitia magis potest esse ad se quam justitia, quamvis etiam justitia possit esse hominis ad seipsum metaphorice dicta2, inquantum in homine etiam diversa secundum rem inveniuntur, scilicet diversæ vires quarum adæquatio in eo quod unicuique competit, justitiam metaphoricam facit, iit in V Eth., (e 15. 1138b, 6; 1. 17, q.) dicitur. 62. — Ad quintum dicendum quod amare seipsum quantum ad exteriorem hominem nimis est vituperabile ; sed amare seipsum quantum ad hominem interiorem est valde laudabile, et hoc est caritatis. ARTICULUS VII il-II q. 52, a. 5 ; Car., a. 7. 63. — AD SEPTIMUM OUOD CORPORA NOSTRA NON SIC SINT PROCEDITUR. EX CARITATE Videtur DILIGENDA. 1. Caritas enim non refugit conversationem cum eo ad quem est caritas. Sed caritas facit refugere communicationem ad corpus, ut patet Rom., vn3, 24 : « Quis me liberabit de corpore mortis hujus. » Ergo corpus non est ex caritate diligendum. 2. Præterea. Philosophus dicit in4 IX Eth. (<■ 8. 1168”, 15 ; 1.8, i) quod « vituperabile est hominem seipsum diligere quantum ad id quod est exterius in seipso ». Sed corpus nostrum est maxime exterius. Ergo vituperabile est corpus nostrum diligere. Ergo non diligitur ex caritate. 3. Præterea. Beatitudo nostra erit in fruitione Dei. Sed illius fruitionis corpus nostrum particeps esse non potest. Ergo non est particeps nostræ beatitudinis. Ergo non est caritate dili­ gendum. 1. Ed. « numerum ». — 2. Ed. ' dictum ». — 3. αβγό « vm ». — 4. Ed. om. « in » γδ x ». DISTINCTIO XXVIII, ART. VII 915 4. Præterea. Pars non1 ponitur in numerum contra totum. Sed corpus nostri pars est. Ergo non debet poni aliud diligi­ bile corpus nostrum quam nos ipsi. 5. Præterea. Proximum debemus diligere sicut nos. Sed non ponitur aliud diligibile proximus et corpus proximi. Ergo non debet poni aliud diligibile nos ipsi et corpus nostrum. 64. — SED CONTRA. Eph. v, 28, viri debent diligere uxores suas sicul corpora sua2. Sed uxores debent diligere3 ex caritate. Ergo et corpora. 65. — Præterea. Omne beatificabile est ex caritate diligendum. Sed corpus nostrum est beatificabile. Ergo est diligendum ex caritate. 66. — RESPONSIO. Dicendum quod corpus nostrum est unum de quatuor quæ sunt ex caritate diligenda. Dilectio enim caritatis habet pro fundamento communicationem beatæ vitæ principa­ liter, ut ex dictis patet, et vitæ gratiæ secundum quod ordi­ nat4 ad ipsam. Hæc autem vita tripliciter habet relationem ad habentem caritatem. Est enim uno modo in aliquo sicut in principio diffundente vitam istam in aliis, et sic est in Deo. Est autem in ipso amante sicut in participante vitam istam ; et hoc dupliciter : quia secundum animam principaliter, et per quamdam redundantiam secundum corpus. Est etiam in aliis sicut in6 comparticipantibus ; et sic est in proximo. Et ideo quatuor sunt ex caritate diligenda, scilicet Deus, pro­ ximus, nos et corpus nostrum. 67. — AD PRIMUM ergo dicendum quod caritas non refugit communicationem corporis secundum quod est capax gloriæ, sed secundum quod est subjectum miseriæ quæ impedit ad glo­ riam. 68. — Ad secundum dicendum quod hominem diligere seipsum secundum exteriorem naturam in his quæ repugnant rationi, est vituperabile ; sed in his in quibus natura exterior interiori con­ cordat, est laudabile. 69. — Ad tertium dicendum quod quamvis corpus non fruatur Deo immediate, tamen ex anima fruente erit quædam redun­ dantia gloriæ in corpus. 1. α om. « non ». — 2. Ed. om. « sua ». — 3. α « diligi ». — 4. Ed. « ordinatus ». — 5. α NVPF. « etiam », contra RA. — 6. Ed. om. « in ». 916 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 70. ·— Ad quartum dicendum quod unusquisque homo1 proprie dicitur esse id quod est nobilissimum in eo, ut dicit Philoso­ phus in IX Eth. («8. 1168°, 31-33 ; 1. 9, d.). Unde dilectio sui ipsius intelligitur quantum ad ea quæ ad animam pertinent ; et ideo dilectio corporis dividitur contra dilectionem sui ipsius, non sicut pars contra totum, sed sicut pars contra partem. 71. — Ad quintum dicendum quod corpus proximi et anima in eadem relatione se habent ab habentem caritatem respectu beatæ vitæ, scilicet ut simul participans; et ideo non distin­ guitur diversum diligibile penes animam et corpus proximi. EXPOSITIO TEXTUS 72. — « De secundo et quarto nulla praecepta etc. » (1) 1. Contra. Lex debet universaliter hominem de omnibus ordi­ nare quæ ad virtutes pertinent. 2. Præterea dilectio Dei similiter erat omnibus insita naturaliter. Et dicendum quod sicut se habent scientiæ speculativæ ad cognoscenda, ita se habet lex ad operanda. Unde sicut in scientiis speculativis non traditur doctrina de principiis per se notis, quia per naturam cognoscuntur, sed tantum de conclusionibus quæ per ea cognoscuntur ; ita necs lex determinat explicite de dilectione sui ipsius ad quam natura inclinat, sed de dilectione proximi quæ ex illa oritur, sicut conclusiones ex principiis. 73. — Dilectio autem Dei, quamvis nobis naturaliter insit, non tamen hoc modo quo per caritatem diligitur, ut supra dictum est. Ex hoc autem ipso quod præcipitur Deus diligi spiritualiter3, docemur nos ipsos spiritualiter diligere. 74. — « Nemo unquam carnem suam odio habuit (1). Contra. Multi seipsos interficiunt, ut dicit Philosophus in IX Eth., (i 4. 1166b, 8-9; 1. 4, p.) propter abundantem malitiam. Et dicendum quod vitam suam corporalem quilibet diligit naturaliter ; sed quod aliqui ad mortem suam corporalem anhe­ lant, hoc contingit per accidens : vel inquantum retardantur ab aliquo bono magis amato per vitam corporalem, sicut in4 quærentibus aliam vitam accidit ; vel inquantum5 corporalem vitam ipsorum aliquo modo consequuntur aliqua mala, quibus carere melius æstimant quam vitam corporalem habere. 75. ■— « Oritur autem hic quæstio etc.6. » (3) Videtur quod dilectio angelorum et beatæ Virginis et Christi secundum quod homo, non contineatur in dilectione proximi, sed magis debeat reduci ad dilectionem Dei, quia supra nos sunt. 1. β om. « homo ». — 2. Ed. « neque ». — 3. « specialiter ». — 4. αδ om. « in ». — 5. Ed. ad. « per ». — 6. Ed. om..« etc. ». in DISTINCTIO XXVIII, EXPOSITIO TEXTUS 917 Et dicendum quod Deus est supra nos quasi influens nobis æternam vitam ; sic autem neque angeli neque homo virtuosus neque Christus secundum quod homo supra nos sunt ; quia sicut sola Trinitas nos creavit ad vitam naturæ, ita ipsa sola nos sanctificat vita gratiæ et beatificabit vita gloriæ. Sed sunt dili­ gendi sicut simul nobiscum participantes a Deo vitam æternam ; et in hoc juxta nos sunt, quamvis sint supra nos in hoc quod plenius participant. DISTINCTIO XXIX De ordine diligendi, quid prius, quid posterius 1. ■— Post prædicta de ordine caritatis agendum est, quia dicit sponsa li ant., n, 4) : Introduxit me Rex in cellam vinariam et ordinavit in me caritatem. Videamus ergo ordinem, quid prius, quid posterius1 esse debeat. Peccat enim qui præpostere agit : nam scire quid facias, et nescire ordi­ nem faciendi, non perfect® cognitionis est ; ordinis namque ignorantia conturbat meritorum formam. Ordinem autem diligendi Augustinus insinuat (lib. I De doct. christ., c. 27, n. 28 ; L. 34, 29) dicens : Ipse est qui ordinatam habet dilectionem, ne aut diligat quod non diligendum est, aut non diligat quod diligendum est, aut amplius diligat quod minus est diligendum2, aut æque diligat quod minus vel amplius diligendum est, aut minus vel amplius' quod æque diligendum est. Omnis peccator, inquantum est peccator, non est diligendus ; et omnis homo, inquantum est homo, diligendus est propter Deum ; Deus vero propter seipsum. Et Deus propter se omni homine amplius diligendus est ; et amplius quisque debet Deum diligere quam seipsum. Item amplius alius homo dili­ gendus est quam corpus nostrum, quia propter Deum omnia ista diligenda sunt, et potest nobiscum Deo homo3 perjrui, quod non potest corpus, quia cor­ pus per animam vivit qua fruimur Deo. Audisti aliqua de ordine caritatis, ubi expressum est nos amplius debere diligere Deum quam omnes homines vel nos ipsos, et amplius animam alterius hominis quam corpus nostrum. In enumeratione etiam quatuor diligendorum superius posita prius ponitur quod supra nos est ; secundo quod nos sumus ; tertio quod juxta nos est ; quarto quod infra nos est. Ubi ordo diligendi insinuari videtur ex ratione enumerationis. Non est autem apertum, utrum omnes homines pariter debeamus diligere et tantum quantum nos4, vel minus. An omnes homines pariter diligendi sint 2. — Unde et super hoc sæpe movetur quæstio, quam perplexam faciunt Sanctorum verba varie prolata. Quidam enim tradere videntur quod pari affectu omnes diligendi sunt ; sed in effectu, idest in exhibitione obsequii, distinctio observanda sit. Unde Augustinus (lib. 1 De doct. christ., c. 28, n. 29 ; L. 34, 30) : Omnes homines æque diligendi sunt ; sed cum omnibus prodesse non possis, his potissime consulendum est, qui pro locorum et temporum vel quarumlibet rerum opportunitatibus constrictius tibi quasi quadam sorte junguntur. Pro sorte enim habendum est, quo quisque tibi temporaliter colligatius adhæret, ex quo legis potius illi dandum esse. Idem Super Epistolam ad Galat., (c. vi, 10, n. 61 ; L. 34, 2146) : « Ope1. Quar. « post ». — 2. Quar. om. « aut amplius diligat quod minus est diligen­ dum ». — 3. Quar. om.« homo ». ·— 4. Ed. « tantum quantum et nos ». DISTINCTIO XXIX 919 remur bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei », idest ad Christianos : Omnibus enim pari dilectione vita æterna optanda est, etsi non omnibus eadem possunt exhiberi dilectionis officia, quæ fratribus maxime sunt exhibenda, quia sunt invicem membra quæ habent eumdem patrem. His aliisque testimoniis1 innituntur qui dicunt omnes homines pariter diligendos esse caritatis affectu, sed in operis exhibitione differentiam faciunti. 2. QUÆ HIS REPUGNARE VIDENTUR 3. — Quibus obviat illud præceptum Legis (Exod., xx, 12), de dili­ gendis parentibus : Honora patrem tuum et matrem tuam, ut sis longævus super terram. Ut quid enim specialiter illud acciperetur de parentibus, nisi majori dilectione forent diligendi ? Sed hoc illi referendum dicunt ad exteriorem exhibitionem, in qua præponendi sunt parentes. Unde honora dixit, non dilige. Obviat etiam illis illud quod Hieronymus Super Ezechielem (cap. xliv, 25), ait, scilicet ut ordine caritatis, sicut scriptum est : « Ordinavit in me caritatem », post omnium patrem Deum carnis quoque pater diligatur et mater, et filius et filia3, frater et soror. Ambrosius4 quoque diligendi exprimens ordinem, super illud Cant. : « Ordinavit in me caritatem », 2 capitulo, ait : Multorum caritas inordinata est. Quod in primo est, ponunt tertium vel quartum. Primo Deus diligendus est, secundo parentes, tertio5 filii, post domestici ; qui si boni sunt, malis filiis praeponendi sunt. Secundum hoc in Evangelio ad cujusque dilectionem pro­ prium ponit. (Marc., xii, 30 et 31) : « Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex totis viribus tuis, et proximum tuum sicut teipsum », et inimicos non ex tota virtute, non sicut te ipsum, sed simpliciter. Sufficit enim quod diligimus, et non odio habemus. Ecce hic6 ex præmissis aperte insinuatur quæ in affectu caritatis dis­ tinctio sit habenda, ut differenti affectu, non pari, homines diligamus, et ante omnia Deum, secundo nos ipsos, tertio parentes, inde filios et fratres, post domesticos, demum inimicos diligamus. 4. — Sed inquiunt illi, quæ de ordine dilectionis supra dicuntur, esse referenda ad operum7 exhibitionem, quæ differenter proximis exhibenda sunt : primo parentibus, inde filiis, post domesticis, deinde inimicis ; Deum vero tam affectu quam obsequii exhibitione ante omnia diligendum. Quod ALIQUI ILLORUM TRADUNT, TANTUM PROXIMUM QUANTUM NOS ESSE DILIGENDUM 5. — Quorum etiam Nonnulli tradunt, affectu caritatis tantum pro­ ximos esse diligendos, quantum nos ipsos diligimus. Quod confirmant auctoritate Augustini qui ait (lib. VIII De Trin., c. 8, n. 12 ; L. 42, 959) Nec illa jam quæstio moveat, quantum caritatis fratri debeamus impendere, quantum Deo. Incomparabiliter plus Deo quam nobis, fratri vero quantum nobis. Nos autem tanto magis diligimus, quanto magis diligimus Deum. Ex hoc et ex præmissis testimoniis Augustini asserunt, omnes homines pariter esse diligendos a nobis, et tantum quantum nos ; Deum autem plus ί j > I i. L» ; 1. Ed. ad. « vel auctoritatibus ». — 2. Quar. om. « faciunt ». — 3. Ed. ad. « et », — 4. Sic in Glossa (L. 113, 1137) sub nomine Ambrosii, sed est ex Origene (hom. 2. n. 8). — 5. Quar. « inde ». — 6. Quar. om. « hic ». — 7. F. operis ». 920 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM quam nos, corpus vero nostrum minus quam nos vel proximos. Nec in enumeratione præmissa quatuor diligendorum, ordinem diligendi assi­ gnari dicunt, sed tantum quæ sunt diligenda. Secundum alios non pari affectu omnes diligendi sunt 6. — Verum quia præmissa verba Ambrosii ordinem diligendi secun­ dum affectum magis quam secundum effectum diligenter intuentibus expli­ care videntur, non indocte alii dicunt non solummodo exhibitione operis, sed etiam in affectu caritatis ordinem differentem esse statutum, ut ante omnia diligamus Deum, secundo nos, tertio parentes, quarto filios vel fratres et hujusmodi, postea domesticos, demum inimicos. Determinatio auctoritatum quæ videntur adversari Quod vero Augustinus dicit pariter omnes esse diligendos, et pari dilectione omnibus vitam optandam, ita accipi potest, ut paritas non ad affectum referatur, sed ad bonum quod eis optatur, quia caritate1 omnibus optare debemus, ut paria bona mereantur, sicut Apostolus dicit (7 Cor., vu, 7) : Volo omnes homines esse sicut me. Optanda est enim minoribus per­ fectio majorum, ut ipsi fiant perfecti et sic parem mereantur beatitudinem ; vel pari dilectione, id est eadem dilectione omnes diligendi sunt. Item quod ait : Ut tantum diligamus fratres quantum nos, ita intelligi potest, id est, ad tantum bonum diligamus fratres ad quantum nos, ut tantum bonum eis optemus in æternitate quantum nobis, etsi non tanto affectu : vel ibi quantum similitudinis est, non quantitatis. Quæstio de parentibus malis et aliis bonis 7. — Solet quæri, si parentes nostri mali sint, vel filii, vel fratres, an magis vel minus diligendi sint aliis bonis hac ratione nobis non copulatis. Videtur quod magis sint diligendi boni qui nobis carne non sunt con­ juncti, quam alii4 carne conjuncti, quia nobis sunt conjuncti corde, glutino caritatis. Sanctior est enim copula cordium quam corporum. Unde Beda (/n Luc., vili, 19 ; L. 92, 433) : « Mater mea et fratres mei hi sunt qui verbum Dei faciunt », ait : Non injuriose negligit matrem, nec mater negatur, quæ etiam de cruce agnoscitur, sed religiosiores monstrantur copulæ mentium quam corporum. Verumtamen latebrosa quæstio est hæc, nec a nobis plene absolvenda properantibus ad alia. Movemur enim super illis verbis (Origenes, sub nomine Ambrosii ; L. 113,1137) : Inimicos non ex tota virtute, non sicut teipsum jubet diligere, sed simpliciter : sufficit enim quod diligimus, et non odio habemus6. Quod non ita est accipiendum, quasi sufficiat tibi diligere inimicum et non sicut teipsum, quia omnes et amicos et inimicos sicut teipsum diligere debes. Sed ad ostendendum gradus diligendi Deum et proximum et inimicum, qui tamen proximus est, propria* Dominus ponit cum ait (Mat., xxii, 37) : Diliges Deum ex tota virtute, et proximum tuum sicut teip­ sum6. Non ait : ex tota virtute, ut ostendat proximum diligendum minus 1. Ed. « caritatem ». — 2. Quar. « mali ». — 3. Quar. « habeamus ». — 4. Ed. « quos ». — 5. Quar. « te ». DISTINCTIO XXIX, DIVISIO TEXTUS I > 921 quam Deum. Dicit etiam (Luc., vi, 27) : Diligite inimicos vestros, nec addit : ex tota virtute, nec : sicut teipsum, sed simpliciter. Sufficit enim quod dili­ gimus et non odio habemus, id est, sufficit dicere, ut diligamus et1 non odio habeamus, non quin eos diligere debeamus sicut nos, quia proximi sunt ; sed sufficit si eos minus diligimus quam alios proximos : quod dilectionis genus innuit. Quæstio Augustini in libro Retractationum 8. — Quæri etiam solet, cur Dominus praeceperit diligere inimicos, cum alibi praecipiat odio habere parentes et filios. (August, lib. I Retract, c. 19, n. 5 ; L. 32, 615). Ad quod dicendum est, duo esse diligenda in homine, naturam et vir­ tutem, vitia vero et peccatum esse 2 odiendum. Et parentes ergo, inquantum mali sunt, odiendi sunt ; et inimici diligendi, inquantum homines. Diliga­ mus ergo inimicos lucrandos regno Dei, et odiamus vitia in propinquis, quæ nos3 impediunt a regno Dei, et in omnibus communiter naturam dili­ gamus quam Deus fecit. De gradibus caritatis 9. — Sciendum quoque est diversos esse gradus caritatis. Est enim caritas incipiens, proficiens, perfecta et perfectissima. Unde Augustinus [Tract, v in Epist, i Joan., c. 3, n. 4 ; L. 35, 2014) : Perfecta caritas hæc est, ut quis paratus sit pro fratribus etiam mori. Sed numquid mox ut nascitur, etiam prorsus perfecta est ? Immo ut perficiatur, nascitur ; cum fuerit nata, nutritur; cum fuerit nutrita, roboratur ; cum fuerit roborata, perficitur ; cum ad perfectionem venerit, dicit [Philip., i, 23) : « Cupio dissolvi et esse cum Christo etc. » Hic aperte progressus et perfectio caritatis insinuatur, quam perfectio­ nem etiam Veritas commendat dicens (Joan., x, 12) : Majorem hac dilec­ tionem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis Quod utique dictum est de opere dilectionis, quia major dilectionis effec tus non est quam ponere animam pro aliis. Nec te moveat quod ait : pro amicis, qui enim ponit animam pro amicis, et pro inimicis ponit, ad hoc ut et ipsi fiant amici. DIVISIO TEXTUS ί i 10. — « Post prædicta de ordine caritatis etc. » (1) Postquam determinavit Magister quid esset ex caritate diligendum hic determinat de ordine caritatis. Dividitur autem hæc pars in duas. In prima determinat ordinem caritatis respectu diligibilium quantum ad quantitatem dilectionis ; in secunda quantum ad quantitatem meriti, d. 30, ibi : « Hic quæri solet... » Prima pars dividitur in duas. In prima determinat de ordine caritatis quantum ad diversos gradus diligibilium ; in secunda 1. Ed. « ut » — 2. Quar. om. « esse ». — 3. Quar. « si impediunt ». Il I 922 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM quantum ad diversos gradus1 respectu status ipsius diligentis, ibi : « Sciendum quoque etc. » (9) Prima in duas. In prima determinat ordinem caritatis res­ pectu diligibilium. In secunda movet quasdam quæstiones circa determinata, ibi : « Solet2 quæri, etc. » (7) Circa primum duo facit. Primo ostendit caritatem habere ordinem. Secundo ostendit secundum quid attendendus sit ordo iste, ibi : « Unde et super hoc sæpe etc. » (2) Et circa hoc duo facit. Primo ponit diversas circa hoc opi­ niones. In secunda3 determinat quid sibi videatur, ibi « Ve­ rum quia præmissa... » (6) Circa primum duo facit. Primo ponit opiniones4 diversas, et rationes earum. Secundo ostendit quomodo prima opinio ratio­ nibus alterius partis respondet, ibi: «Sed inquiunt illi, etc. » (4) Circa primum duo facit. Primo ponit opinionem illorum qui dicunt ordinem caritatis attendendum esse solum secundum effectum ; secundo illorum qui dicunt etiam secundum affectum attendendum esse, ibi : « Quibus obviat etc. » (3) « Sed inquiunt illi, etc. » (4) Hic ostendit quomodo prima opi­ nio rationibus alterius partis respondet. Et circa hoc duo facit. Primo ostendit quomodo prima opinio respondet rationibus secundae. In secunda5 ostendit quomodo prima opinio addit [aequa­ lem6] dilectionem esse impendendam proximo quantum ad affectum7, sicut et sibi ipsi, ibi : Quorum etiam nonnulli etc. » (5) « Solet autem quæri, etc. » (7) Hic movet quasdam quæstio­ nes circa veritatem determinatam. Et dividitur in duas partes secundum duas quæstiones quas movet. Secunda incipit ibi : « Quæri etiam solet, etc. » (8) Hic quæruntur octo. Primo, utrum caritatis sit habere ordinem. Secundo, utrum ille ordo sit attendendus secundum affectum vel8 effectum simul, vel secundum affectum tantum. Tertio, utrum Deus super omnia diligendus sit. Quarto, utrum ejus dilectio admittat intuitum alicujus mer­ cedis Quinio, utrum proximos quantum nos ipsos diligere debeamus. Sexto, utrum inter proximos propinqui extraneis præferendi sint. Septimo, de ordine propinquorum ad invicem. Octavo, de perfectione caritatis, et9 gradibus enumeratis. 1. Ed. om. « gradus », unde V. ad. in nota « forte omittendum « respectu », vel legendum « respectus ». — 2. Ed. ad. « etiam ». — 3. α « secundo ». — 4. Ed. « quæstiones ». 5. a « secundo ». — 6. αβγδ RA. « inaequalem ». — 7. γ RA. « effectum ». — y. 5VPF. « et ». — 9. α « in ». I DISTINCTIO XXIX, ABT. I I ARTICULUS 1 > 923 II-II, q. 26, a. 1 ; Car., a. 9. 11. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod CARITAS ORDINEM NON HABEAT. . d , A» ) 1. Bernardus1 enim dicit quod amor gradum nescit, digni­ tatem non considerat. Sed omnis ordo habet aliquem gradum. Ergo in caritate non est aliquis ordo. 2. Præterea. Philosophus dicit (VIII Eih., Θ 7. 1157ft, 36 ; 1. 5, k.) quod « amicitia aequalitas quaedam est. » Sed æqualitas est uniformis diversitatem non patiens, sicut nec unitas divi­ sionem. Ergo caritas non habet ordinem. 3. Præterea. Ordinare rationis est cujus est conferre. Sed caritas non est in ratione, sed in voluntate quæ non est vis collativa. Ergo in caritate non est ordo. 4. Præterea. Ordo distinctionem requirit. Sed caritas est magis unitiva inter alias virtutes. Cum ergo in aliis virtuti­ bus non assignetur ordo, nec2 in caritate assignari debet. 5. Præterea. Omne illud quod pertinet ad actum virtutis sicut circumstantia quædam necessaria, cadit sub præcepto®. Sed ordo dilectionis non cadit sub præcepto ; quia ex quo im­ pendo alicui quod debeo, lex non prohibet quin illi cui non teneor plus impendam. Ergo ordo dilectionis non est circumstantia debita in caritate. 12. — SED CONTRA. Sicut dicit Dionysius, 4 cap. De divin, nomin., (n. 32 ; G. 3, 734 ; 1. 22, p. 468) malum hominis est contra bonum rationis esse4. Sed malum hominis est contra virtutem esse. Ergo in qualibet virtute oportet bonum rationis esse. Sed bonum rationis est quod homo ordinate faciat unumquodque quod facit. Cum ergo caritas sit virtus, oportet quod ordinem habeat. 13. — Præterea. Actus virtutum variatur secundum exigen­ tiam objectorum. Sed objectum caritatis quod est bonum ordi­ nem habet, cum quoddam sit melius altero. Ergo et caritas debet ordinem habere. 14. —■ Præterea. Ubicumque unum est propter alterum, ibi est aliquis ordo. Sed caritas diligit aliquid propter alterum, sicut omnia propter Deum. Ergo caritas ordinem habet. 1. Quoad sensum in Serm. 64 in Cani., n. 10, (L. 183, 1088) ; serni. 79, n. 1 (L. 182, 1163) ; serm. 83, n. 3 (L. 182, 1182.) — 2. Ed. « neque ». —■ 3. β homot. « præcepto... quia ex quo ». — 4. α homot. « esse... Sed bonum ». 9·24 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 15. ■— RESPONSIO. Dicendum quod in quolibet actu virtutis oportet esse modum, quia non est justus aliquis1 nisi justa juste faciat. Modus autem in actu virtutis est ex commensuratione potentiæ ad objectum, ut ab eodem a quo speciem habet mensuram recipiat. Objectum autem caritatis bonum est hoc modo quod « bonum simpliciter, ut dicit Philosophus in VIII Elh., (Θ 7. 1157b, 26 ; 1. 5, f.), est amabile simpliciter2, unicuique autem proprium bonum. » Unde cum in hoc contingat esse magnam diversitatem et gradus diversos, secundum quod unum est altero melius vel magis propinquum, oportet quod etiam et actus dilectionis ordinem habeat ad hoc quod sit virtuosus. 16. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in amore potest accipi duplex gradus. Unus diligibilis ad diligibile, et de hoc gradu loquimur ; alius gradus diligentis ad diligibile, et de hoc loquitur Bernardus. ■ Hunc tamen gradum quodammodo scit amor, quodammodo nescit. Scit quidem quantum ad exteriorem effectum, quia non eadem superioribus et æqualibus impendit ; sed nescit quantum ad affectum, inquantum unit amantem amato ; et interdum aliquid de affectu in effectu relucet, ut scilicet ad superiores nos magis confidenter habeamus et ad inferiores magis socialiter. 17. ■— Ad secundum dicendum quod amicitia non consistit in æqualitate æquiparantiæ solum, quia potest esse ad superiores, inferiores et æquales ; sed consistit in æqualitate proportionis : quæ quidem æqualitas diversitatem non refugit quantitatis ; sicut eadem proportio, scilicet sexquialtera, est trium ad duo et sex ad quatuor, quamvis inæqualis sit quantitatis excessus. 18. — Ad tertium dicendum quod actus rationis dilectionem præcedit. Priora autem aliquid sui in posterioribus relinquunt et ita3 ordo quem facit ratio in dilectione invenitur, ut dilectio sit ordinata ; non quod ipsa ordinem faciat, sed quia in ordinata bona per rationem accepta ordinate tendit. 19. — Ad quartum dicendum quod aliæ virtutes ordinant hominem in seipso, sicut fides, temperantia et hujusmodi. Justitia vero ordinat ad alium, secundum quod æquatur ei quantum ad res circa quas est justitia. Sed caritas ordinat ad alium secundum quod unit per affectum quantum ad ipsum ; et ideo proprium objectum caritatis est ipsa rationalis natura5 ad quam caritas habenda est in qua plurimi gradus inveniuntur. Et ideo magis assignatur ordo in caritate quam in aliqua alia virtute. 20. — Ad quintum dicendum quod in uno genere non potest I. β « quis ». — 2. α om. « simpliciter ». — 3. F. om. « ita ». — 4. β « creatura ». DISTINCTIO XXIX, ART. II 925 esse nisi unum summum. Et ideo si diligo aliquid quasi ultimum finem, non possum Deum diligere quasi ultimum finem. Ex hoc ergo ipso quod alterum quod est minus diligendum æquiparo in dilectione ei quod diligendum est magis, non totum dilectionis quod debeo impendo ei quod magis diligendum est ; et similiter etiam patet in aliis. Unde ordo caritatis est in præcepto ; et « peccat qui præposlere agit », ut in Littera (1) dicitur. ARTICULUS II 21. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur ouod ORDO CARITATIS NON SIT ATTENDENDUS SECUNDUM AFFECTUM, SED SECUNDUM EFFECTUM TANTUM. 1. Sicut enim prima veritas cui innititur fides, est una in omnibus ; ita summa bonitas cui innititur caritas, una est. Sed fides æqualiter certa est de omnibus quæ ex fide creduntur. Ergo et caritas æqualiter afficitur ad omnia quæ ex caritate diligit. 2. Præterea. Actus mensuratur secundum rationem objecti. Sed quamvis plura sint quæ ex caritate diligantur1, tamen in omnibus est una dilectionis ratio, scilicet divina bonitas quæ est objectum caritatis. Ergo ad omnia quæ ex caritate diliguntur est æqualis affectio. 3. Præterea. Quanto aliquis ad alterum magis afficitur tanto majus bonum ei desiderat. Sed omnibus quæ ex caritate dili­ gimus idem bonum optamus, vel de habito complacet nobis, scilicet vita æterna. Ergo æquali affectione omnes diliguntur. 4. Præterea. Ordo caritatis est in præcepto. Non autem est in præcepto quantum ad affectum, quia dum exhibeam unicuique quod sibi debeo, etiamsi sine affectu faciam, non sum reus præcepti. Ergo ordo caritatis non attenditur secundum affectum sed secundum effectum2 tantum. 5. Præterea. Ubi est major affectus est etiam majus meritum, quia meritum secundum radicem caritatis3 mensuratur. Sed non magis meretur homo in dilectione propinquorum quam alio­ rum4, vel etiam sui ipsius quam aliorum. Ergo ordo amoris non est accipiendus secundum affectum. 22. ·— SED CONTRA. Gregorius dicit (Hom. xxx in Evang., n. 1 ; L. 76, 1220) quod « probatio dilectionis est exhibitio operis. » Î. Ed. « diliguntur ». — 2. Ed. om. « sed secundum effectum ». — 3. F. « caritas ». — 4. α homol. « aliorum... Ergo ordo ». 926 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Si ergo secundum effectum est ordo, oportet quod etiam sit secundum affectum. 23. ■— Præterea. Bonum est objectum caritatis quantum ad affectum. Sed ordo caritatis, ut dictum est (15), attenditur secun­ dum diversitatem bonorum. Ergo caritas habet ordinem non solum secundum effectum, sed etiam secundum affectum. 24. — Præterea. Sicut caritas principaliter respicit affectum, ita beneficentia respicit effectum. Si ergo ordo esset solum secundum effectum, non esset hæc ordinatio caritatis, sed solum beneficentiæ : quod est contra auctoritatem Canticorum in Littera (3) inductam. 25. — RESPONSIO. Dicendum quod effectus exterior non pertinet ad caritatem nisi inquantum ex affectu procedit, in quo primo est caritatis actus. Unde si esset ordo in effectu tantum attendendus, ordo ille nullo modo ad caritatem pertineret, sed ad alias virtutes magis, sicut ad liberalitatem vel mise­ ricordiam. Unde cum caritas ordinata perhibeatur, oportet quod ordo, in affectu observetur et ex affectu in effectum pro­ deat1 ; non hoc modo quod ei qui plus ex affectu diligitur magis in effectu impendatur ; sed quod homo sit paratus magis impen­ dere, si necesse foret, quia quandoque qui diliguntur nostris auxiliis non indigent. Et hoc etiam patet per simile in natura ; quia unicuique rei naturali tantum inditum est a Creatore2 de amore naturali erga aliquid, quantum necessarium est ut effectum circa id exhibeat. Et similiter secundum gradum qui necesse est ut observetur in effectu, ordo affectus lege divina imperatur. 26. — AD PRIMUM ergo dicendum quod objectum fidei non est veritas prima secundum quod est in re existens tantum, sed secundum quod est nobis divinitus annuntiata, quia fides ex auditu est. Et ideo quia omnia quæ sunt fidei annuntiata sunt nobis eodem modo, ideo æqualis certitudo de eis habetur. Sed caritatis objectum est bonum, secundum quod est in rebus ; et ideo cum in diversis rebus diversimode1 divina bonitas inveniatur, oportet quod diversimode affectio nostra in illa transeat. 27. — Ad secundum dicendum quod quamvis sit eadem ratio communis diligendi in omnibus, tamen illa ratio non æqualiter participatur in singulis ; et ideo nec æqualis affectio eis debetur. 28. — Ad tertium dicendum quod intensio actus, præcipue in actibus animæ quæ non necessario secundum totum suum; 1. Ed. « procedat ». — 3. RA. « inductum est a causatore ». i 927 DISTINCTIO XXIX, ART. Ill posse agit sicut naturalia, non mensuratur ad quantitatem objecti tantum, sed ad efficaciam agentis et conatum in agendo. Unde non melius videt qui majorem rem intuetur, sed qui clarius videt. Ideo etiam non oportet quod æqualiter afficiar ad illud cui æquale bonum desidero. 29. — Ad quartum dicendum quod ille qui impendit quod debet alicui sine affectu, quamvis non sit reus præcepti quod est de actu justitiæ, est tamen reus præcepti quod est de caritate ; unde Rom., i, 31, sicut vitium reputatur « sine affectione » esse. 30. ■—■ Ad quintum dicendum quod de quantitate meriti diligibilium diversorum quæstio erit in sequenti dist., et ideo ibi reservetur. ARTICULUS III ΙΪ-Π, q. 26, a. ‘2; Car., n. 4 ad 2; 31. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur Deus NON SIT SUPRA OMNIA DILIGENDUS EX CARITATE. ouod 1. Quia sicut dicit Dionysius, 4 cap. De div. nom. (n. 15 ; G. 3, 714 ; 1. 12, p. 405), « amor est uniliva virtus. » Sed magis est sibi unusquisque unitus quam Deo. Ergo magis ex caritate debet se diligere quam Deum. 2. Præterea. Philosophus dicit in VIII Eth., [Θ 7. 1157b, 27 ; 1. 5, f.) quod « unicuique est amabile quod est sibi bonum. » Sed quidquid diligitur2 propter hoc quod est sibi bonum, prop­ ter seipsum diligit3 homo. Ergo quidquid diligit propter seipsum diligit. Ergo se magis diligit omnibus quæ diligit ; et ita non diligit Deum supra omnia. 3. Præterea. Philosophus dicit in IX Eth., (t 4. 1166a, 1 sq. ; 1. 4) quod amicabilia quæ sunt ad alterum veniunt ex amicabilibus quæ sunt ad seipsum. Sed primum in quolibet genere est potis­ simum. Ergo amor quem quisque habet ad seipsum, est potior amore quem habet ad alterum ; et ita quisque plus seipsum quam Deum diligit secundum naturam, et ita etiam secundum caritatem, cum gratia naturam non destruat. 4. Præterea. Sicut dicit Gregorius, [Hom. xxx in Evang., n. 1 ; L. 76, 1220) « probatio dilectionis est exhibitio operis ». Sed tantum quisque facit pro gratia conservanda sive beatitudine creata habenda, quantum pro Deo. Ergo tantum diligit quis gratiam vel beatitudinem creatam, quantum Deum. Sed 1. Ed. om. « diversimode ». — 2. Ed. » diligiL ». —· 3. a Sc magis. ». homot t diligit.... Ergo 928 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM dilectio qua dicimur diligere virtutem vel aliquod accidens, refer­ tur ad ipsum subjectum accidentis cui desideratur illud acci­ dens. Ergo tantum quisque diligit se habens caritatem, quan­ tum Deum. 5. Præterea. Tantum quisque diligit proximum quantum diligit Deum in ipso ; sed quantum quisque diligit Deum in se tantum diligit Deum in proximo vel in seipso1, quia Deus non est melior in se quam ubicumque est. Ergo tantum quisque diligit vel2 seipsum vel proximum quantum diligit Deum ; et ita non diligitur Deus ex caritate super omnia. 32. — SED CONTRA. Finis magis diligendus est his quæ sunt ad finem. Sed Deus est finis omnium diligibilium ex caritate. Ergo ipse est maxime diligendus. 33. — Præterea. Unicuique est diligibile proprium bonum, secundum Philosophum. Sed Deus est majus bonum quam ali­ quid aliud, et est proprium magis alicui quam aliquid aliud ; quia est magis intimum animæ quam etiam ipsa sibi, ut dicitur in libro De spiritu et anima (c. 14 ; L. 40, 789). Ergo Deus super omnia diligendus est. 34. — Præterea. Quod est causa aliorum in unoquoque genere, maximum est in genere illo, ut dicitur in II Meta., (a 1. 993r', 24; 1. 2, n. 292). Sed Deus est causa et ratio quare omnia ex caritate diligantur, quia diyina bonitas est per se objectum cari­ tatis. Ergo magis diligendus est Deus quam aliquid aliud. 35. — RESPONSIO. Dicendum quod cum objectum amoris sit bonum, dupliciter aliquis tendere potest in bonum alicujus rei. Uno modo, ita quod bonum illius rei ad alterum referat, sicut quod bonum unius rei optet alteri, si non habet ; vel complaceat sibi, si habet ; sicut amat quis vinum in quantum dulcedinem vini peroptat3, et in hoc gaudet quod eo fruatur, non quod vinum ipsum habeat ; et hic amor vocatur a quibusdam amor concupiscentiæ. Amor autem iste non terminatur ad rem quæ dicitur amari, sed reflectitur ad rem illam cui optatur bonum illius rei. 36. — Alio modo amor fertur in bonum alicujus rei ita quod ad rem ipsam terminatur, inquantum bonum quod habet complacet quod habeat, et bonum quod non habet optatur ei ; et hic est amor benevolentiae qui est principium amicitiæ, ut dicit Philo­ sophus in IX Eth. (i 5. 1167a, 3 ; 1. 5, e). Unde gradus caritatis secundum hunc modum amoris atten1. Ed. « Tantum quisque diligit Deum in proximo vel in seipso... ». — 2. Ed. om « vel » — 3. β « praioptat. ». DISTINCTIO XXIX, ART. Ill 929 dendi sunt, quia caritas1 amicitiam includit, ut supra (d. 27, 108) dictum est. 37. — Bonum autem illud unusquisque maxime vult salvari quod est sibi magis placens ; quia hoc est appetitui informato per amorem magis conforme ; hoc autem est suum bonum. Unde secundum quod bonum alicujus rei est vel æstimatur magis bonum ipsius amantis, hoc amans magis salvari vult in ipsa re amata. Bonum autem ipsius amantis magis invenitur ubi perfectius est. Et ideo, quia2 pars quælibet imperfecta est in seipsa, perfectio­ nem autem habet in suo toto, ideo etiam naturali amore pars plus tendit ad conservationem sui totius quam sui ipsius. Unde etiam naturaliter animal opponit brachium ad defensionem capitis ex quo pendet salus totius. Et inde est etiam quod particulares homines seipsos morti exponunt pro conservatione communi­ tatis cujus ipsi sunt pars. 38. ■— Quia ergo bonum nostrum in Deo perfectum est, sicut in causa universali prima et perfecta bonorum, ideo bonum in ipso esse magis naturaliter complacet quam in nobis ipsis. Et ideo etiam amore amicitiae naturaliter Deus ab homine plus seipso diligitur. Et quia caritas naturam perficit, ideo etiam secundum caritatem Deum supra seipsum homo diligit et super omnia alia particularia bona. Caritas autem supra naturalem dilectionem ipsius addit quamdam associationem in vita gratiæ ut supra (d. 27, 108) dictum est. 39. — Quidam autem dicunt quod aliquis naturaliter amore concupiscentiæ Deum plus seipso diligit, inquantum divinum bonum est sibi delectabilius ; sed amore amicitiæ plus seipsum naturaliter quam Deum diligit, dum plus se vult esse et vivere et habere aliqua bona quam Deum ; sed caritas ad hoc naturam elevat ut etiam per amicitiam aliquis plus Deum diligat quam seipsum. 40. — Sed prima opinio probabilior est ; quia inclinatio naturæ hominis inquantum est homo, nunquam contratendit3 inclina­ tioni virtutis, sed est ei conformis. 41. — AD PRIMUM igitur dicendum quod amor non est unio ipsarum rerum essentialiter, sed affectuum. Non autem est incon­ veniens ut illud quod est minus conjunctum secundum rem, sit magis conjunctum secundum affectum, dum plerumque ea quæ realiter nobis conjuncta sunt, nobis displiceant et ab affectu maxime discordent. Sed amor ad rerum unionem inducit, quan­ tum possibile est4. Et ideo amor divinus facit hominem, secun1. F. « caritatis. » — 2. RA. om. « quia ». — 3. α ed. conlradicil ». — 4. a h<>mot. « possibile est... non sua vita ». comment, tn lib. sentent. - ru. — 31 1 930 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM dum quod possibile est, non sua vita, sed Dei, vivere, sicut Apos­ dicit Gal., n1,20 : « Vivo ego, jam non ego, vivit vero in me tolus Christus. » 42. — Ad secundum dicendum quod quamvis unicuique sit amabile quod sibi est bonum, non tamen oportet quod propter hoc sicut propter finem ametur, quia est sibi bonum, cum etiam amicitia non retorqueat ad seipsum bonum quod ad alterum optat. Diligimus enim amicos, etiamsi nihil nobis debeat inde fieri. 43. — Ad tertium dicendum quod amicabilia quæ sunt ad alterum venerunt ex amicabilibus quæ sunt ad seipsum, non sicut ex causa finali, sed sicut ex eo quod est prius in via gene­ rationis. Quia sicut quilibet sibi prius est notus quam alter, etiam2 quam Deus ; ita etiam dilectio quam quisque habet ad seipsum est prior ea dilectione quam habet ad alterum, in via generationis. 44. — Ad quartum dicendum quod opera nostra, proprie loquendo non proportionantur affectioni qua Deum3 in seipso diligimus, quia ex nostris operibus nihil ei accrescit vel accres­ cere potest. Sed si esset possibile quod ex nostris operibus aliquid ei accresceret, habens caritatem multo plura faceret propter beatitudinem ei conservandam quam propter eam sibi adipis­ cendam. 45. — Ad quintum dicendum quod Deus ubique æqualiter diligitur ; tamen divinum bonum esse in isto, non est tantum amabile sicut ipsum esse in Deo, quia non æque perfecte in omni­ bus est. ABTICULUS IV JI-II, q. 27, a. 3. 46. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Df.I NON POSSIT HABERI RESPECTUS AD ALIQUAM IN DILECTIONE MERCEDEM4. 1. Quia Joan., x, mercenarius vituperatur. Sed mercenarius dicitur qui mercedem quærit. Ergo dilectio Dei ex caritate non admittit respectum mercedis. 2. Præterea. Augustinus (in Serm. ccclxxxv, c. 4 ; L. 38, 1692) dicit : « Deo licet sine præmio serviri non possit, tamen sine 1. F. « xi ». — 2. Ed. « et ». -— 3. aySA RA « ipsum », β « ipsum Deum ». — 4. a « Et quod in dilectione Dei haberi respectus ad aliquam mercedem non videtur posse fieri. » DISTINCTIO XXIX, ART. IV 931 intuitu præmii serviendum est1. » Sed. præmium nihil aliud est quam merces laboris. Ergo sine respectu mercedis Deo servien­ dum est. 3. Præterea. Amicitia civilis quamvis habeat multas delec­ tationes2 et utilitates, tamen ad eas non respicit, sed supra hones­ tum fundatur. Sed amicitia caritatis magis est honesta quam ami­ citia civilis. Ergo nec ipsa ad aliquam utilitatem respicit. 4. Præterea. Merces est finis eorum quæ propter mercedem fiunt. Sed finis diligitur magis quam ea quæ sunt ad finem. Si ergo Deus propter aliquam mercedem diligeretur, aliquid aliud magis diligeretur Deo : quod est contra rationem caritatis. 5. Præteiea. Sicut per caritatem homo adipiscitur præmium, ita etiam fugit pœnam. Sed caritas expellit timorem pœnæ, maxime si sit perfecta (I Joan., n, 18). Ergo videtur quod etiam excludat3 intuitum mercedis. 47. — SED CONTRA. Sicut dicitur in4 Glossa Ματ., i, « spes generat caritatem. » Sed spes est expectatio mercedis. Ergo caritas potest esse cum intuitu mercedis. 48. — Præterea. Hebr., xi, 26, dicitur de sanctis patribus quod aspiciebant in remunerationem. Sed constat quod ipsi diligebant Deum ex caritate. Ergo dilectio Dei ex caritate compatitur intui­ tum mercedis. 49. — Præterea. Amicorum est quod quærunt invicem perfrui. Sed nihil aliud est merces nostra quam perfrui Deo, videndo ipsum. Ergo caritas non solum non excludit, sed etiam facit habere oculum ad mercedem. 50. — RESPONSIO. Dicendum quod merces proprie dicitur præmium quod quis ex labore vel opere aliquo meretur. Præmium autem est quod alicui in bonum ejus redditur5. Unde merces, inquantum hujusmodi, importat aliquid referibile per amorem ad id cui merces redditur. Mercedem enim aliquis propter seip­ sum amat. Non tamen est de ratione mercedis quod sit inten­ tionis finis, quia plerumque aliquis mercedem ex opere non quaerit, cuie merces datur. 51. ■— Ea autem quæ propter se aliquisxdiligit, vel sunt perfec­ tiones illius formaliter, sicut sanitas, virtus, operatio, dilectio et hujusmodi ; vel sunt effectiva vel conservativa horum, aut contrariorum prohibitiva. 1. Implicite in dicto loco. Expressius autem Bernardus in lib. De diligendo Deo, e. 7, n. 17 (L. 182, 894) : « Non enim sine praemio diligitur Deus, etsi absque præmii intuitu diligendus sit. » — 2. Ed. « dilectiones ». — 3. Ed. '<■ excludit ». — 4. a. « dicit Glossa ». — 5. a homot. « redditur... Mercedem enim ». — 6. α ad. « tamen ». 932 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Unde si aliquis amat aliquid extra se propter seipsum, illud potest dici merces, inquantum ex eo aliquid in ipso relinquitur vel conservatur. Sed, sicut supra dictum est, de ratione amicitiæ est quod amicus sui gratia diligatur. Unde amicus non habet in ami­ citia rationem mercedis, proprie loquendo, quamvis ea quæ ex amico in nobis fiunt, rationem mercedis habere possint, sicut delectationes et utilitates quas ex ipso amans consequitur, ratione quarum1 ipse amicus merces dicitur quasi causaliter, sicut dicitur Deus merces nostra ratione eorum quæ ex ipso in nobis sunt. 52. — Patet ergo quod ponere mercedem aliquam finem amoris ex parte amati, est contra rationem amicitiæ. Unde caritas per hunc modum oculum ad mercedem habere non potest : hoc enim esset Deum non ponere ultimum finem, sed bona quæ ex ipso consequitur. Sed ponere mercedem esse finem amoris ex parte amantis, non tamen ultimum, ut2 scilicet ipse amor est quædam operatio aman­ tis, non est contra rationem amicitiæ ; quia ipsa amoris i/peratio cum sit quoddam accidens, non dicitur amari nisi propter suum subjectum, ut ex dictis patet. Et inter ea quæ propter se aliquis diligit, potest esse ordo, salva amicitia. Unde et ipsam operarationem amoris possum amare, non obstante amicitia, propter aliquid aliud. Erit tamen contra rationem virtutis, si yirtutis operatio propter aliquid aliud virtute inferius, cujusmodi sunt tempo­ ralia bona, diligatur. 53. — Patet ergo quod habens caritatem non potest habere oculum ad mercedem, ul ponat aliquid quodcumque finem amati, scilicet Dei — hoc enim esset contra rationem caritatis, ut est amicitia quædam — nec iterum ut ponat aliquod bonum temporale finem ipsius amoris; quia hoc est contra rationem caritatis, ut est virtus. Potest lamen habere oculum ad mercedem, ut ponat beatitudinem creatam finem amoris, non autem finem amati : hoc enim nec3 est contra rationem amicitiæ, neque contra rationem virtutis, cum beatitudo virtutum sit finis. 54. — AD PRIMUM ergo dicendum quod mercenarius ibi dicitur qui opus spirituale propter mercedem temporalem exercet. 55. — Ad secundum dicendum quod sine intuitu præmii ser­ viendum est, ita quod præmium non ponatur finis ejus quod amatur et cui servitur, sed quod ponatur finis ipsius servitii vel amoris. 1. αβγόηλ « quorum ». — 2. Ed. « prout ». —· 3. Ed. « neque ». DISTINCTIO XXIX, ART. V 933 56. ·—■ Ad tertium dicendum quod amicitia non respicit delec­ tationes et utilitates amicorum quasi finem, propter quem amicus amat. Ad quartum patet solutio per ea quæ dicta sunt. 57. — Ad quintum dicendum quod bonum de quo est spes, magis est consonum amori quam malum de quo est timor. Et ideo quamvis perfecta caritas foras mittat1 timorem pœnæ, non tamen oportet quod foras mittat intuitum mercedis. 1 ARTICULUS V II-II, q. 26, a. 4 ; q. 44, a. 8, ad 2 ; Car. a. 9 ; II Tim., c. 3, 1. 1. 58. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod HOMO EX CARITATE NON DEBEAT SEIPSUM MAGIS QUAM PROXIMUM DILIGERE. 1. Illud enim propter quod aliud2 relinquitur, magis amatur. Sed caritas facit hominem seipsum relinquere quodammodo et amato inhærere ; quia Dionysius dicit (De div. nom., c. 4, n. 13 ; G. 3, 711 ; 1. 10, p. 395) quod amor ponit hominem extra se et collocat eum in amato. Ergo plus amat amicum quam se. 2. Præterea. Deum magis quam nos ipsos diligimus, inquan­ tum bonum nostrum perfectius in eo quam in nobis invenitur. Sed similiter perfectius invenitur in aliquo proximorum quam in nobis ; [quia3] bona quæ nos habemus perfectius habent. Ergo debemus magis proximum quam nos ipsos diligere. 3. Præterea. Illud quod aliquis maxime in seipso diligit est vivere et esse. Sed caritas facit ponere vitam corporalem pro fratribus. Quidam autem4 gentiles pro amore amicorum se morti exposuerunt sine aliqua spe vitæ æternæ. Ergo amicitia et cari­ tas facit magis diligere proximum quam seipsum. 4. Præterea. Illos magis diligimus quorum bona magis opta­ mus et mala magis vitamus. Sed, sicut dicit Philosophus in IX Eth., (ili. 1171b, 15 sq. ; 1. 13, i k) in tristitiis6 amicos tarde vocandum, ad eorum autem tristitias prompte eundum ; in læliliis autem e converso, quia eos prompte vocandum, difficulter ad eorum laetitias6 se ingerendum. Ergo caritas facit magis amare proximos quam seipsos. 5. Præterea. Beneficentia est effectus caritatis. Sed magis laudantur qui sunt benefici ad amicos quam qui sunt benefici ad seipsos. Ergo caritas facit magis amare proximos quam seip­ sum. 1. αβ « mittit ». — 2. a « aliquid ». — 3. αβγ&ηλ « qui ». — 4. Ed. « enim ». — D. Ed. « tristitia ». — 6. Ed. » lætitiam ». 934 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 6. Præterea. Amicitia facit hominem gaudere de conversa­ tione cum amicis. Sed homo magis delectatur de conversatione ad amicos quam de conversatione sui ad seipsum. Ergo plus amicos et proximos quam seipsum diligit. 59. — SED CONTRA. Quanto quis amat salutem alicujus, tanto vitat peccatum ejus. Sed homo magis debet vitare peccatum suum quam peccatum alterius. Ergo magis debet amare vitam suam quam salutem alterius. 60. — Præterea. Misericordia ex amore causatur. Sed homo debet incipere misereri a seipso1, secundum quod dicit Augus­ tinus (in Serm. cvi, c. 4 ; L. 38, 626). Ergo et a seipso2 debet incipere amorem. 61. — Præterea. Illud quod est naturale vehementius est quam illud quod est voluntarium tantum. Sed amor sui est ex inclinatione naturæ ; amor autem aliorum est ex voluntate ratio­ nis tantum. Ergo ex caritate homo plus seipsu.m quam alios diligit. 62. — RESPONSIO. Dicendum quod sicut aliquid invenitur perfectius in causa perfecta in universali quam in effectu parti­ culari ; ita aliquid perfectius invenitur in re quam in sui simi­ litudine. Unde cum bonum proprium alicujus inveniatur in Deo sicut in causa3 universali, in se autem sicut in effectu, in proximo autem sicut in similitudine ; sicut Deum plus quam seipsum dili­ gere debet benevolentiæ dilectione, ita etiam plus se quam pro­ ximum. 63. — Sed sciendum quod, cum in homine sit duplex natura, scilicet interior, videlicet rationis quæ dicitur homo interior ; et exterior, scilicet natura sensualis quæ dicitur homo exterior ; plus homo debet diligere se quantum ad naturam interiorem quam quantum ad naturam exteriorem. Et ideo ea quæ sunt bona naturæ interioris, plus debet optare quam ea quæ sunt bona sibi secundum naturam exteriorem. 64. — Omnia autem opera virtutis sunt sibi bona secundum interiorem naturam, inter quæ etiam sunt illa quæ quis ad amicum operatur ; et ideo plura bona exteriora sunt impendenda amicis quam nobis ipsis, inquantum consistit in hoc bonum virtutis quod est nostrum maximum bonum ; sed de bonis spiritualibus semper plus nobis quam amicis impendere debemus et velle, et similiter etiam1 de malis vitandis. 65. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in amore amatum 1. α Quid est, facite misericordiam ? Si intelligis, a te incipe ». — ‘2. α ad. « secun­ dum quod dicit Augustinus ». — 3. α om. « causa ». — 4. β « est ». DISTINCTIO XXIX, ART. V » 1 ” 935 ut amatum potius est quam amans ut1 amans. Sed quia, ut2 amans est etiam amatum a seipso ; ideo potius potest esse in amore, inquantum est amatum, quam amatum extrinsecum, et magis collocatur in ipso affectus amantis quam in exteriori amato. 66. — Ad secundum dicendum quod quamvis bonum quod ego habeo possit in proximo perfectius inveniri quam in meipso, tamen in me semper invenitur perfectius ut proprium ; quia bonum quod est in ipso non est meum nisi per similitudinem. Bonum autem quod est in Deo est meum etiam secundum causam. 67. — Ad tertium dicendum quod tradere seipsum morti propter amicum est perfectissimus actus virtutis ; unde hunc actum magis appetit virtuosus quam vitam propriam corpora­ lem. Unde quod aliquis vitam propriam corporalem propter amicum ponit, non contingit ex hoc quod aliquis plus amicum quam seipsum diligat ; sed quia in se plus diligit quis bonum vir­ tutis quam bonum corporale. 68. — Ad quartum dicendum quod in hoc ipso quod homo non vult esse onerosus3 amico, tristitias suas communicando eidem, sed magis beneficus et delectabilis, secundum virtutem operatur ; et ita spirituale bonum plus sibi quam amico tribuit. 69. — Ad quintum dicendum quod de bonis spiritualibus magis nobis impendimus quam amicis ; de corporalibus autem magis amicis quam nobis, ratione jam dicta. 70. — Ad sextum dicendum quod conversatio cum amicis est nobis delectabilis, inquantum cognoscimus bonum ipsorum quod nobis quasi nostrum complacet. Et quia per visum melius cognoscuntur res quam per alium sensum, ideo amici magis se videre desiderant. Et quia magis potest homo cognoscere quæ4 alterius quam quæ propria5, ideo magis delectatur in conversando ad amicum quam etiam ad seipsum6, quamvis virtuosus ad seipsum delectabiliter conversetur, inquantum in seipso consi­ derat memoriam et propositum et spem bonorum quæ ei delec­ tationem ingerunt, ut dicitur in IX Eth. (i 4. 1166a, 3 sq. 1· 4, i.) 1- β homot. « amans ....... est etiam ». — 2. ay8 om. « ut ». —-3. F. « operosus ». •—4. Ed. ad. « sunt ». — 5. F. « proprie ». — 6. F. « ad scriptum ». 936 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS VI II-II, q. 26, a. 7 ; Car., a. 9, ad 12, 14. 71. — AD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD HOMO EX CARITATE MAGIS DEBEAT DILIGERE EXTRANEOS QUAM PROPINQUOS. 1. Caritas enim, sicut et amicitia, fundamentum habet hones­ tum. Sed major honestas vel virtus invenitur quandoque in extraneis quam in1 propinquis. Ergo magis sunt diligendi ex caritate extranei quandoque2 quam propinqui. 2. Præterea. Caritas facit conformitatem hominis ad Deum. Sed Deus plus diligit extraneos nostros quam propinquos, si sunt meliores. Ergo et nos magis eos diligere debemus. 3. Præterea. Effectus respondet affectui. Sed in aliquibus debemus majorem effectum3 amoris ostendere ad extraneos quam ad propinquos, sicut in collatione beneficiorum ecclesias­ ticorum, si extranei meliores sint. Ergo magis sunt diligendi etiam ex affectu quandoque extranei quam propinqui. 4. Præterea. Concordia in caritate importatur et ex caritate efficitur. Sed aliquando magis concordandum est extraneis quam propinquis, sicut in bellis magis obediendum est duci exercitus quam patri. Ergo magis sunt diligendi extranei quam propinqui. 5. Præterea. Illud quod est debitum, præponendum est ei quod non est debitum. Sed reddere retributionem beneficio­ rum est debitum ; benefacere autem propinquis non est debitum quandoque. Ergo magis benefaciendum est extraneis quam propinquis ; et ita, ad minus quantum ad effectum amicitia/, extranei proponendi sunt. 72. SED CONTRA. Galat., vi, 10 : «Operemur bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei ». Ergo propinqui præferendi sunt extraneis. 73. ■—Præterea. I Tim., v4, 8, dicitur : « Qui suorum et maxime domesticorum curam non habet, fidem negavit et est infideli dete­ rior». Ergo magis habenda est cura propinquorum quam aliorum. 74. ■— Præterea. Magis homo debet seipsum diligere quam alios. Ergo quanto. aliqui sunt sibi magis propinqui, magis debet eos diligere. 75. — RESPONSIO. Dicendum quod, sicut dictum est (70), pro1. Ed. om. « in ». — 2. Ed. om. « quandoque ».— 3. F. « affectum ».— 4. αβγ&η « m ». DISTINCTIO XXIX, ART. VI 937 ximos diligimus, inquantum in eis bonum nostrum per simili­ tudinem invenitur, loquendo de amore benevolentiae. Hæc autem similitudo attenditur secundum quod cum eis communicamus. Unde et secundum diversas communicationes, diversas ami­ citias Philosophus distinguit. Est enim communicatio alia quidem naturalis, secundum quod in naturali origine aliqui communicant ; et in ista communica­ tione fundatur amicitia patris et filii et aliorum consanguineo­ rum. Alia vero communicatio est oeconomica, secundum quam homi­ nes sibi in domesticis officiis communicant. Alia1 vero communicatio est politica, secundum quam homines ad concives suos communicant. Quarta communicatio est divina, secundum quam omnes homines communicant in uno corpore Ecclesiæ vel actu vel potentia ; et hæc est amicitia caritatis quæ habetur ad omnes, etiam ad inimicos. 76. — Quia ergo caritas benevolentiam importat quæ amicis bona optat et operatur bonum ad ipsos ; et2 ideo secundum unamquamque prædictarum amicitiarum amandi sunt amici quan­ tum ad bona pertinentia ad communicationem illam super quam amicitia fundatur. Unde ad patrem et consanguineos amicabiliter nos habere debemus in eis quæ ad conservationem naturæ · pertinent3 ; ad domesticos in his quæ ad dispensationem domus pertinent ; ad concives in his quæ civilem vitam spectant, sicut est simul conversari et morari in operibus civilibus ; ad omnes autem homines in his quæ ad Deum spectant ut omnibus opte­ mus vitam æternam et operemur ad salutem ipsorum secundum modum nostrum. 77. — Tamen simpliciter loquendo secundum illam amicitiam major debet esse dilectio quæ magis accedit ad id quod magis diligendum est. Maxime autem diligendus est Deus ; et post hoc maxime debet homo seipsum diligere, ut dictum est. Et quia ultima dictarum amicitiarum, scilicet caritas, magis appro­ pinquat ad dilectionem Dei ; ideo si ab illa priores amicitiæ separantur, potior simpliciter esset ipsa4 sine aliis quam alia· sine ipsa. Non autem separantur quantum ad aliquem qui in hac vita vivat5 ; sed post mortem separentur, ab amicitia cari­ tatis damnati. Unde plus debeo diligere hominem Christianum quam patrem meum infidelem defunctum, simpliciter loquendo ; quamvis liceat secundum affectum naturalem in illud magis ferri 1. α « Tertia ». — 2. Ed. ont. « et ». — 3. Ed. ad. « et ». — 4. α « illa ». — 5. α « vivit ». 938 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM quod magis secundum naturam nobis conjunctum est. Prima autem1 amicitia magis proxima est ei qua aliquis seipsum diligit, quam secunda ; et secunda quam tertia ; et tertia similiter2 quam quarta tantum. 78. — Et ideo Ambrosius (super illud Canlic., cap. n : Ordi­ navit in me caritatem; L. 113, 1137) hunc ordinem dilectionis ponit, ut primo diligantur consanguinei ad quos habetur prima amicitia ; secundo domestici ad quos habetur secunda, quantum ad illos qui in domo conversantur nobiscum ; et tertia quantum ad illos qui nobis in civilibus et honestis actibus familiares sunt ; tertio [inimici3], ad quos solum quarta amicitia habetur; et hoc intelligendum est simpliciter loquendo. Sed secundum quid potest ordo iste mutari, ut scilicet magis amicabiliter me habeam ad familiarem qui mihi convenit in operibus honestis quantum ad societetam in istis, quam ad patrem si4 in istis non communicat ; et sic intelligendum de aliis. 79. —· AD PRIMUM ergo dicendum quod amicitia politica fundamentum habet communicationem in operibus honestis in quibus simul aliqui conversantur ; sed amicitia naturalis habet fundamentum communicationem naturalem et hæc communi­ catio propinquior est illi qua homo sibi communicat. Unde sicut homo simpliciter debet se ipsum magis diligere quoad naturam, etiam si malus sit, quam alium bonum ; ita etiam naturam patris sui magis debet diligere, simpliciter loquendo, quam alium bonum ; non quidem inquantum malus, sed ad hoc ut bonus sit. 80. — Ad secundum dicendum quod in hoc Deo conformamur quod diligimus eos magis qui nobiscum magis5 communicant, sicut et ipse eos qui secum magis communicant, magis diligit, quamvis non sint iidem qui nobiscum et cum eo magis commu­ nicant. 81. -— Ad tertium dicendum quod in illis quæ non pertinent ad communicationem naturalem quam cum patre vel consangui­ neis habemus, non oportet quod magis consanguineis benefa­ ciamus, sed illis qui magis conjuncti sunt nobis secundum illam6 communicationem ad quam illa bona pertinent. Et ideo beneficia ecclesiastica non sunt danda magis consanguineis, sed eis qui magis sunt idonei ad regimen Ecclesiae, quia illi, quantum ad hoc quod dispensatores divinorum sumus, magis nobiscum com­ municant. Sed de patrimonio proprio et de his quæ homo pro­ prio et licito lucro acquirit, potest benefacere’ consanguineis 1. Ed. om. « autem ». — 2. Ed. «simpliciter ». — 3. αβγδηλ « inimicos ». — 4. Ed. « qui ». — 5. α om. « magis ». — 6. α « suam ». — 7. a « facere bonum ». DISTINCTIO XXIX, ART. VII 939 potius quam aliis, et debet, nisi ex alia parte sit aliquid quod1 præponderet, vel2 indigentia, vel utilitas. 82. — Ad quartum patet solutio per jam dicta ; quia ad unum­ quemque magis amicabiliter nos debemus habere in eis quæ ad communicationem illam pertinent, secundum quod amicitia nobis junguntur. 83. —- Ad quintum dicendum quod his quæ ad conservationem naturæ pertinent, magis sumus debitores parentibus a quibus naturam accepimus, quam aliquibus aliis, et consanguineis consequenter ; et ideo magis liberare debemus patrem a morte quam extraneum, etiamsi ille nos in casu simili liberasset. Sed in aliis beneficiis possumus nos quandoque magis amicabiliter habere ad extraneos quam ad propinquos. ARTICULUS VII De ORDINE PROPINQUORUM AD INVICEM3 II-II, q. 26, a. 8-12 ; Car. a. 9 ; Ephes., c. 5, 1. 10 ; VIII Eth., 1. 12 ; IX, 1. 7. 84. — AD SEPTIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD PATER NON SIT MAXIME DILIGENDUS. 1. Effectus enim affectui respondet et ipsum demonstrat. Sed magis ostendere debemus effectum amoris filiis quam patri­ bus ; non enim debent filii parentibus thesaurizare sed e con­ verso. II Cor., xii, 14. Ergo filii magis amandi sunt quam parentes. 2. Præterea. Caritatis ordo naturæ ordini non repugnat, cum caritas naturam non destruat, sed perficiat. Sed naturaliter homo plus diligit filium quam patrem ; sicut etiam naturaliter plus diligit beneficians4 beneficiatum quam e converso, inquantum relucet in eo suum bonum magis, ut dicitur in ÏXElh. (i7. 1167°, 17 sq. ; 1. 7). Ergo et secundum caritatem filii parentibus hunt magis amandi. 3. Præterea. Unusquisque debet seipsum plus diligere quam aliquem alium post Deum. Sed uxorem debet homo diligere sicut seipsum, cum sint unum corpus5. Ergo debet magis uxorem quam aliquem alium diligere. 4. Præterea. Magis diligere debemus eos qui nos magis dili­ gunt. Sed matres magis diligunt filios quam patres. Ergo et filii magis debent diligere matres quam patres. 5. Præterea. Similitudo est causa amicitiæ. Sed filiæ magis 1. β ad. « magis ». — 2. Ed. « ut i>.— 3. Titulus bic sumitur ex divisione articulo­ rum data in principio distinctionis post divisionem textus. — 4. PF. om. « beneiicians ». — 5. Ed. « cum sit unum » et ad. « cum ea ». 940 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM similantur matribus quam patribus. Ergo ad minus filiæ debent plus amare matres quam patres et sorores quam fratres ; et ita ordo qui ponitur in Littera (3) non est universalis. 6. Præterea. Fratres Petri sunt propinquiores patri ejus quam filii sui. Si ergo pater esset super omnes alios diligendus, fratres essent magis diligendi quam filii : cujus contrarium in Littera (3) dicitur. 85. — SED CONTRA. Super omnia debemus diligere Deum. Sed amor quem habemus ad patrem, magis similatur1 amori quem habemus ad Deum, qui est pater noster. Ergo patrem super omnes alios magis debemus amare. 86. — Præterea. Ille cui nunquam sufficienter potest retribui maxime est amandus. Sed, sicut dicit Philosophus in VIII Eth., (Θ 14. 1162a, 2 sq. ; 1. 12 o) nunquam sufficienter possumus retri­ buere patribus a quibus esse, nutrimentum et disciplinam accepi­ mus. Ergo maxime inter proximos debemus patrem amare. 87. ■— Præterea. Quanto major est amor, tanto firmior2. Sed est amor filii ad patrem firmior quam e converso ; quia filii non possunt abnegare parentes, sicut possunt3 patres filios abnegare et eos propter aliquod crimen4 accusare et expellere a se, ut dicitur VIII Eth. (0 16. 1163b, 18 sq. ; 1. 14, h.). Ergo magis sunt diligendi patres quam filii. 88. — RESPONSIO. Dicendum quod amicitia propinquorum, ut dictum est, fundatur super communicatione naturali. Omnis autem communicatio naturalis fundatur super originem, secun­ dum quam est pater et filius. Fratres enim dicuntur5 aliqui in hoc quod ab eodem patre nascuntur et sic deinceps. Unde tota amicitia propinquorum fundatur super amicitia patris ad filium ; et ideo hæc amicitia est major quam aliqua alia propinquorum. In hac autem amicitia quodammodo filii praeponuntur parenti­ bus, quodammodo parentes filiis, secundum duplicem modum amoris. Amatur enim aliquid ut res distincta, sicut amo homi­ nem ; et aliquid ut alterius existens, sicut amo manum meam vel aliud membrum uno amore quo amo me ipsum. 89. — Loquendo ergo de amore alicujus rei in se, sic magis amantur parentes quam filii. Loquendo autem de amore quo aliquid amatur in allero, sic filii magis diliguntur quam parentes. Cujus ratio est, quia unumquodque tanto magis diligitur, quanto nobis magis propinquum est. Propinquius autem est aliquid alicui quod habet ordinem essentialem ad illum, quam quod acci1. α « assimilatur ». — 2. Ed. « est. » — 3. Ed. « possent ». — 4. α « vitium ». — 5. α « sunt ». DISTINCTIO XXIX, ART. VII 941 dentaliter ad ipsum ordinatur. Causa autem essentialis est effectui sicut genus speciei ; sed effectus ad causam accidentaliter se habet, quia sequitur esse ejus sicut species ad genus, nisi effec­ tus sit aliquid causæ ; quia sic effectus comparabitur ad causam per modum partis integralis quæ est actu et essentialiter in toto ; secundum autem quod est aliquid causæ, non est distin­ ctum ab ea, sed est unum cum ipsa. 90. — Considerando ergo patrem et filium ut sunt personæ in se distinct®, sic pater magis amatur, cum sit causa, quam filius, qui est effectus. Sed quia filius est quædam res patris, et non e converso ; ideo filius diligitur alia dilectione, inquantum res patris est, diligentis ut membrum ipsius. Unde Philosophus dicit IV Eth., (0 14. 1161b 19 sq. ; 1. 12 g.) quod illud quod est ex aliquo genitum, est propinquius, sicut membrum, puta pes vel dens. Et quia hoc modo quasi una dilectione diligitur cum illa qua aliquid seipsum diligit ; ideo secundum hoc filius magis quam pater cfiligitur. 91. — Et secundum hanc viam assignat Philosophus 1res rationes quare filii magis diliguntur parentibus. Prima est quia filii sunt sicut membrum patris ; unde aliquis diligit filium sicut seipsum. Secundo, quia patres sciunt magis aliquos esse suos filios quam e converso. Tertio, quia bonum patris in filios1 refulget, sicut bonum causæ in effectu ; unde naturaliter quilibet artifex diligit opera sua sicut filios. Sed quia amor quo diligitur aliquid in seipso, magis habet de ratione benevolentiæ quæ est principium amicitiæ et radix; ideo amiticia magis habetur ad patrem quam ad filium, et caritas similiter, quamvis aliquo modo amor sit magis ad filium. 92. — Quidam autem dicunt quod amantur magis filii affectu naturali, sed patres affectu caritatis. Sed hoc non placet mihi ; quia nihil naturalium inordinatum est; esset autem inclinatio inordinata, si inclinaret in diligendum magis quod minus diligendum est. Unde caritas ordinem naturæ non mutat, sed perficit. 93. — Præterea. In quibusdam homo magis inclinatur natu­ raliter ad amorem patris quam ad amorem filii ; sicut homo facilius expejlit a se filium quam patrem, quem non expellit nisi propter superabundantem2 malitiam, ut Philosophus dicit in VIII Eth., (0 16. 1163» 25, 1. 14, k). 94. — Similiter etiam quædam animalia3 inclinantur magis 1. Ed. « filio ». -— 2. Ed. « abundantem ». — 3. RA. « alia ». 942 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ad parentes quam ad filios inclinatione naturali in quibusdam, sicut narrat Basilius in Hexameron, lib. VIII, (Horn., vin, n. 5; G. 29, 175) de ciconiis quæ parentes suos ætate confectos fovent plumis, alimenta ministrant et in volatu supportant. Unde constat quod etiam secundum naturalem inclinationem et secundum caritatem distinctione opus est. 95. — AD PRIMUM ergo dicendum quod pater causa est1 filii ; causæ autem est influere in causatum, et non e converso. Unde amor naturalis ad filium attenditur secundum inclina­ tionem naturalem affectus ab benefaciendum sibi2, sed amor fdii ad patrem attenditur secundum inclinationem naturalem ad subjiciendum se ei ; et hæc inclinatio non est minor quam prima, immo major. Unde majorem malitiam oportet advenire ad hoc quod homo avertatur ab ista inclinatione quam a prima. Quamvis autem aliquando3 in casu pater sit inferior filio, inquan­ tum indiget auxilio ejus ; hoc tamen non cènvenit patri inquan­ tum pater est, quia inquantum pater est semper est superior et causa. Et ideo4, quia natura semper inclinat ad illud quod semper est et per se, non ad illud quod accidit in casu ; ideo non est tanta inclinatio naturalis ad benefaciendum patri sicut ad be­ nefaciendum filio. Sed hanc inclinationem facit ratio quæ in hominibus supplet illud ad quod natura non sufficiebat. In aliis autem animalibus, in quibus hoc frequenter contingit quod patres propter senec­ tutem indigent filiorum auxilio, quia rationem non habent, indidit natura inclinationem filiis ut patribus providerent, sicut e converso, ut dictum est de ciconiis. 96. — Ad secundum dicendum quod ratio illa procedit de amore filii, secundum quod diligitur ut bonum patris ; sic enim beneficiatum naturaliter plus diligitur quam beneficians, inquan­ tum est factura beneficiantis5. 97. — Ad tertium dicendum quod uxor in actum generationis assumitur ; unde videtur in eodem gradu ponenda esse, quan­ tum ad amorem benevolentiæ, cum filiis. 98. — Ad quartum dicendum quod matres naturaliter plus diligunt filios quam patres propter 1res rationes. Primo, quia magis laborant in eorum generatione, unde ponunt magis ibi de suo. Secundo, quia magis sciunt quod sunt sui fdii ^uam patres. Terlio, quia statim natos secum tenent et nutriunt, non autem patres. Sicut et consanguineos cum quibus conversati sumus 1. α ad. « influential ». — 2. N. om. « sibi ». — 3. NVP. « aliquo ». — 4. NVPF. om. « ideo ». — 5. RANVP. « benefacientis » et ad. « quia relucet in eo opus suum ». DISTINCTIO XXIX, ART. VIII 943 magis diligimus, quia amicitiæ naturali adjungitur amicitia socialis ; et hoc totum redit ad hoc quod plus de suo ponit mater in filio quam pater. Sed plus de eo quod est filii ponitur a patre quam a matre, quia pater dat formam et mater dat materiam. Et ideo natura­ liter homo plus diligit patrem et consanguineos ex parte patris quam ex parte matris. 99. — Ad quintum dicendum quod filia in his quæ ad perfec­ tionem pertinent quæ ipsa magis in se diligit plus similatur patri quam matri ; sed in his quæ pertinent ad defectus plus similatur matri quam patri, et hoc non est dilectionis ratio. Et ideo etiam homo plus diligit naturaliter fratres quam sorores, inquantum perfectius imitantur patrem quam sorores. 100. — Ad sextum dicendum quod quamvis fratres sint pro­ pinquiores patri, tamen filii sunt propinquiores1 nobis. Nos au­ tem debemus nosipsos magis diligere quam patres, et ideo magis filios quam fratres2. ARTICULUS VIII Quæstiuncula I II-IJ, q. 24, a. 9 ; Is., c. 44. 101. — AD OCTAVUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD INCONVENIENTER DISTINGUANTUR ISTI GRADUS CARITATIS. 1. Quia perfectio caritatis consistit in hoc quod Deus ex toto corde diligatur. Sed hoc non est possibile in via, ut supra dictum est. Ergo caritas in via non potest esse perfecta. 2. Præterea. Illud quod est semper in augeri non potest esse perfectum. Sed caritas, quamdiu in hac vita sumus, sem­ per potest augeri, ut in I lib. 17 d., dictum est. Ergo non potest esse perfecta. 3. Præterea. In quolibet motu possunt accipi infinita media inter primum et ultimum. Sed caritas incipiens est quasi prin­ cipium motus, terminus autem perfectio caritatis est. Ergo pos­ sunt infiniti gradus assignari. 4. Præterea. Quando incipit, etiam est proficiens. Ergo non debet distingui proficiens ab incipiente. 102. — SED CONTRA. Vita spiritualis similatur vitæ natu1. F. om. per horn. « patri, tamen filii sunt propinquiores ». — 2. Ed. ad. « dili­ gimus ». 944 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM rali. Sed in profectu naturalis vitæ assignantur determinati gradus ætatum. Ergo et in caritate, secundum quam est spi­ ritualis vita animæ, debent determinati gradus assignari. Quæstiuncula II Car., a. 11. a. 1. 103. — ULTERIUS. Videtur CARITATEM QUOD OMNES TENEANTUR AD PERFECTAM. 1. Quia « slave in via Dei, ut dicit Bernardus, (Epist. ccliv, ad abbatem Garinum n.4et5; L. 182, 460-461) retrocedere est. » Sed omnis qui procedit in via Dei ad perfectionem tendit. Ergo omnes tenentur ad perfectionem caritatis tendere. 2. Præterea. Quilibet tenetur magis diligere proximum quam corpus proprium. Sed ponere vitam corporalem pro fratribus est perfect® caritatis. Ergo quilibet tenetur ad perfectam caritatem. 3. Præterea. Illi qui negaverunt Deum propter timorem mortis, a peccato non excusantur. Sed non peccassent nisi tene­ rentur ad hoc. Ergo quilibet tenetur ad moriendum pro Christo : quod est perfect» caritatis. 4. Præterea. Philosophus dicit in VIII Eth., (Θ 16. 1163b, 16; 1. 14, g.) quod in honoribus qui sunt ad parentes et ad Deum, non possumus reddere æquivalens ; sed justitia attenditur in hoc quod reddit [illis1] quod potest. Sed ad opus justitiæ omnes tenentur. Ergo quilibet debet pro Deo facere totum quod potest. Potest autem ad opera perfectionis se extendere. Ergo tenetur ad illa. 104. — SED CONTRA. Quilibet peccat omittens id ad quod tenetur. Si ergo omnes tenentur ad perfectam caritatem, omnes imperfecti damnarentur : quod falsum est. Quæstiuncula III II-II, q. 186, a. 2 ; Car., a. 11, ad 12 ; Quodl. i, q. 7, a. 2 ; Contra impugn., c. 2. 105. — ULTERIUS. PERFECTAM V IDETUR TENEANTUR AD QUOD OMNIA HABENTES QUÆ SUNT CARITATEM PERFECTIONIS. 1. Quia, sicut dicit Gregorius (Homil. ix in Evang., n. 1, ; L. 76, 1106) «cum crescunt dona, rationes etiam crescunt dono­ rum ». Et Luc. xii, 48, dicitur : « Cui plus committitur, plus 1. αβγδλ « aliquis ». DISTINCTIO XXIX, ART, VIII I» 945 «6 eo exigitur ». Sed ei qui habet perfectam caritatem, plus committitur. Ergo et ad1 plus tenetur secundum exigentiam doni accepti ; et ita2 videtur quod teneatur ad ea quæ perfectionis sunt. 2. Præterea. Sicut se habet imperfectus ad communia, ita se habet perfectus ad ea quæ perfectionis sunt. Sed imperfectus tenetur ad communia. Ergo et perfectus ad ea quæ perfectio­ nis sunt. 3. Præterea. Apostolus tenebatur ad evangelizandum, quia dicit I Cor., ix, 16 : « Si non evangelizevero, væ mihi ed ; neces­ sitas enim mihi incumbit » : quod est perfectionis, nonnisi quia habebat perfectam caritatem. Ergo illi qui habent perfec­ tam caritatem, tenentur ad ea quæ perfectionis sunt. 106. — SED CONTRA. Quanto aliquis plus habet de caritate, plus habet de libertate, quia « ubi Spiritus Domini, ibi libertas ». II Cor., m, 17. Sed habens perfectam caritatem potissime habet [libertatem3]. Ergo minus habet de obligatione. Ergo obliga­ tus est ad minora quam alii. 107. — Præterea. Perfectionis est lingua non offendere et peccata venialia vitare. Sed hoc nullus facit4, etiam Apostoli. Ergo perfecti non obligantur ad ea quæ perfectionis sunt. Solutio I 108. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod sicut in augmento corporali distinguuntur diversæ ætates secundum diversos effectus notabiles in quos natura proficit quos prius exercere non poterat ; ita etiam in augmento spiri­ tuali assignantur gradus diversi caritatis secundum aliquos notabiles effectus quos in habente caritatem caritas relinquit. 109. — Primus ergo effectus caritatis est ut homo a peccato discedat et ideo mens caritatem habentis in primis circa hoc maxime occupatur ut a peccatis præteritis emundetur et a futuris præcaveat ; et quantum ad hunc effectum dicitur caritas incipiens. 110. ■— Secundus effectus est ut jam fiduciam de liberatione peccatorum habens ad bonum adipiscendum se extendat ; et quantum ad hunc effectum dicitur caritas proficiens, non quin in aliis statibus proficiat, sed quia in hoc statu præcipua cura est de adipiscendis bonis, dum homo semper ad perfectionem anhelat. 111. — Tertius effectus est ut homo jam ad ipsa bona quasi 1. Ed. om. « ad ». — 2. F. « vita ». — 3. αβγδηλ « caritatem ». — 4. a NVP. ad. « nec ». 946 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM connutritus, quodammodo sibi1 naturalia2 habeat ipsa et in [eis3] quiescat et delectetur ; et hoc ad perfectam caritatem pertinet. 112. ■— Status autem medius duo habet : unum secundum quod comparatur ad primum statum, quia roboratur contra mala de quibus caritas incipiens sollicita est ; aliud quod nutritur, secundum quod tendit in statum tertium, semper magis ac magis bona quasi sibi incorporando. 113. — Similiter etiam perfecta caritas duos habet gradus : unus est secundum quod in bonis communibus quasi jam secura4 conquiescit et secundum hoc dicitur perfecta ; alius secun­ dum quod ad quælibet difficilia manum mittit, et secundum hoc dicitur perfectissima, vel perfecta quantum ad statum viæ, perfectissima quantum ad statum patriæ. 114. — AD PRIMUM ergo dicendum quod praeceptum illud quodammodo servatur in via quantum ad perfectionem viæ, quodammodo in patria quantum ad perfectionem patriæ. 115. — Ad secundum dicendum quod quamvis caritas semper augeatur quantum ad intensionem circa eosdem effectus, non tamen augetur ut addantur ei aliqui notabiles effectus qui prius non fuerunt. 116. — Ad tertium dicendum quod quamvis possint accipi infinita media, non tamen habent notabilem diversitatem. 117. — Ad quartum dicendum quod quamvis incipiens pro­ ficiat, magis tamen occupatur mens ejus circa remotionem malo­ rum quam circa profectum in bona ; et ideo non dicitur proficiens quantum ad statum, quia moralia denominantur a fine. Solutio II 118. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod quantitas caritatis5 dupliciter potest attendi : uno modo secundum intensionem caritatis ; alio modo secundum objecta ; sicut est etiam de quantitate cujuslibet virtutis vel moralis vel naturalis. Et secundum hoc etiam potest attendi duplex perfectio caritatis : una secundum intensionem, scilicet ut perfecte diligat6, alia secundum objecta vel effectus, ut perfecta faciat. 119. — Unaquaeque autem harum perfectionum potest dupliciter attendi in caritate. . Habet enim perfectionem quantum ad esse suum, secundum quod est perfecta in specie sua ; et hæc est perfectio safficienliæ, et ad hanc omnes tenentur’, sicut ad caritatem ; quia caritas 1. PF. « ibi ». — 2. γλ PF. « connaturalia ». — 3. αβγδηλ RA. « ea ». — 4. α ad, '< mens ». — 5. β om. « caritatis ». — 6. F α diliget ». — 7. Ed. « tenemur ». DISTINCTIO XXIX, ART. VIII * ! , ■ i 947 habet quantitatem determinatam utroque modo citra quam non porrigitur ; et in hoc stat perfectio essentialis ipsius. 120« — Habet etiam perfectionem quantum ad bene esse. Et in hac perfectione distinguendum est quia ad perfectionem quæ est per intensionem tenetur tendere, quamvis non teneatur eam habere; sed ad perfectionem quæ est secundum objecta non tenetur simpliciter quis neque1 tendere, neque eam habere, sed tenetur eam non contemnere nec contra eam se obfirmare. Et ratio est, quia præmium essentiale ad quod tendere tenemur, mensuratur secundum intensionem caritatis, non secundum magnitudinem factorum; quia Deus magis pensat ex quanto quam quantum fiat. 121. — Sed tamen tenentur in casu ad aliqua opera perfectionis operibus similia, ut dicetur. 122. — AD PRIMUM ergo dicendum quod intelligitur de profectu qui est secundum intensionem, in quem debet homo semper conari. 123. — Ad secundum dicendum quod cum scimus fratrem posse liberari per mortem corporis a morte animæ sine periculis animæ nostræ, tunc tradere animam pro fratribus non est per­ fectionis, sed necessitatis ; alias autem est perfectionis. 124. ■— Et similiter dicendum ad tertium quod perfectionis est quod homo persecutionibus se offerat, quando incumbit periculum fidei ; sed quod comprehensus non neget, hoc neces­ sitatis est. 125. — Ad quartum dicendum quod in illis quæ non sunt determinata ad unum, non potest tota potentia obligari ad ali­ quid unum ; quia periret ratio contingentiæ, secundum quam aliquid deficere potest in minori parte. Cum ergo homines in statu isto non habeant liberum arbitrium determinatum, non exigitur quod totum posse expendatur in servitium Dei — hoc enim erit in patria, quando jam defectus incidere non poterit — sed sufficit quod nihil de posse nostro contra Deum expenda­ mus et illa quæ nobis determinata sunt faciamus ; alias periret ratio nostri status. Unde sicut Deus non exigit a nobis quantum ipse dedit nobis, quia non possumus ; ita non exigit a nobis quantum possumus, quia hoc esset contra rationem nostri status. Solutio III t h 126. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod habens caritatem perfectam potest intelligi dupliciter. 1. β om. « neque ». I l j I • 948 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Uno modo quantum ad perfectionem caritatis quæ est penes objecta ; sicut dicuntur perfecti illi quibus competit opera perfectionis facere vel ex voto, sicut religiosis, vel ex officio, sicut prælatis ; et sic ex debito non tenentur tales perfecti ad1 quæ alii non teneantur, nisi ad illa quæ voverunt, vel quæ officio suo sunt annexa. Unde nec prælati nec religiosi tenentur ad omnia consilia. 127. — Alio modo quantum ad perfectionem caritatis quæ est secundum intensionem sicut aliquis sæcularis laicus fervens in caritate ; et talis non obligatur ad opera perfectionis nisi sicut alii, et2 obligatur ad intensius Deum diligendum pro bonis acceptis et ad hoc ex habitu caritatis perfecto inclinatur. 128. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod tenetur ad plus diligendum Deum, id est intensius3 et perfectius agendum, sed non ad opera alia facienda ex commisso ; quamvis alius forte plus teneatur ex dimisso. Sed commissum multo magis4 est quam dimissum ; quia bonum est magis bonum quam malum sit malum5. Tamen ille qui est debitor ex dimisso, tenetur ad aliqua ad quæ iste non tenetur, sicut ad satisfaciendum. 129. — Ad secundum dicendum quod illa ratio falsum suppo­ nit, nisi intelligatur de perfectis qui voverunt aliqua perfectio­ nis opera ad quæ tenentur præ aliis. 130. — Ad tertium dicendum quod Paulo competebat hoc propter officium prælationis. Sciendum tamen quod ratio facta ad oppositum, minus concludit; quia perfecti non minus tenentur sed minus ex debito moventur, quia amor magis eos quam debitum movet, etiam in his quæ debent ; et quantum ad hoc dicitur major in eis esse libertas. EXPOSITIO TEXTUS ’ 131. — « Multorum caritas inordinata est. » (3) Caritatem hic large pro dilectione vel amicitia ponit. 132. — « Qui si boni sint, malis filiis præponendi sunt (3) non in illis quæ ad naturalem communicationem pertinent, sicut est hæreditatis dimissio, educatio et hujusmodi ; nisi forte superabundans malitia filiorum eos indignos paterno beneficio faciat. ■ 1. β ad. « aliqua ad ». — 2. Ed. « sed ». — 3. Ed. om. !( diligendum Deum id est intensius ». — 4. Ed. « majus ». — 5. a ad. « et ». ! r· DISTINCTIO XXIX, EXPOSITIO TEXTUS 949 133. — « Perfecta caritas est, ut quis sit paratus pro fratribus mori. (9) Contra. Imperfectus non est paratus pro Deo mori. Ergo perfectus magis diligit proximum quam imperfectus Deum. Et dicendum quod hoc contingit ex hoc quod perfectus minus amat vitam corporalem quam imperfectus. Et iterum perfectus hoc facit ex superabundantia1 divinæ caritatis. Non enim potest esse ut aliqua caritas tantum diligat proximum quantum aliqua Deum. Sed hæ duæ dilectiones non sunt2 unius generis ; sed una est ut finis et causa diligendi, alia ut ejus quod est ad finem et ut ejus quod rationem diligendi ex alio sortitur; unde non sunt comparabiles. 134. — « Cum ad perfectionem pervenerit, etc. » (9) Instantiam videtur habere in beato Petro cui Dominus dixit, Joan., xxi, 18 : « Extendes manum luam et alius ducet te quo non ois ». Et in beato Martino qui vivere non recusavit. 135. — Ad primum ergo3 dicendum quod illud intelligitur de voluntate naturali ; hoc autem de voluntate rationis. 136. — Ad secundum dicendum quod perfecta caritas, inquan­ tum habet aliquid de amore concupiscentiæ, sic vult potissime frui Deo ; sed secundum quod consistit principalius in benevo­ lentia, sic facit appetere id quod est Deo placitum ; et secundum hoc loquebatur beatus Martinus1. De augmento autem caritatis dictum est in I lib., d. 17. (q. 2, a. 1-4). 1. αβ « abundantia ». ·— 2. Ed. ad. « nisi ». — 3. αβ om. « ergo. » — 4. Cum imminente morte dicebat: «Domine, si adhuc populo luo sum necessarius, non recuso laborem », ut in ejus officio videre est. F. l· DISTINCTIO XXX Si melius est diligere inimicos quam amicos 1. — Hic solet quæri quid potius sit plurisque meriti, diligere amicos an diligere inimicos. 2. — Sed hæc comparatio implicita est. Si enim conferatur dilectio amicorum tantum dilectioni amicorum et1 inimicorum, perspicua est absolutio. Sed si in aliquo uno homine qui diligit simul amicum et inimi­ cum, quid horum potius sit quæratur, obscura est responsio, quia de2 motu mentis3 agitur de quo non est nobis facile judicium, an unus et idem motus sit erga amicum et inimicum, sed erga amicum intensior; an duo, unus erga inimicum, qui dicitur difficilior, alter erga amicum, qui videtur ferventior. Nec incongrue putatur melior qui est ferventior. Vel si unus idemque est, inde4 potior ubi est ardentior, non improbe æstimatur. 3. — Augustinus tamen sentire videtur majus esse diligere inimicum quam amicum, quia5 perfectorum esse dicit diligere inimicos et benefacere eis ; neque hoc a tanta multitudine impleri quanta exauditur in oratione dominica, cum dicitur, (Mat., vi, 12) : Dimitte nobis debita nostra sicut ei nos dimittimus debitoribus nostris. Illam enim sponsionem dicit a multis impleri qui nondum diligunt inimicos. Ait enim sic (Enchir. c. 73, L. 40, 266) :Magnum est erga eum qui tibi nihil mali fecerit, esse benevolum vel* beneficum. Illud multo grandius et magnificentissimae bonitatis est, ut tuum quoque inimicum diligas, et ei qui tibi vult malum, et si potest, facit, tu sem­ per velis bonum faciasque quod possis, audiens dicentem Jesum (Mat., v, 44) : « Diligite inimicos vestros, et benefacite his qui oderunt vos, et orate pro persequentibus et calumniantibus vos. » Sed quoniam perfecto­ rum filiorum Dei est istud, quo quidem se debet omnis fidelis extendere et humanum animum ad hunc affectum orando Deum secumque agendo luctandoque perducere ; tamen quia hoc tam magnum bonum tantæ multitu­ dinis non est quantam credimus exaudiri, cum in oratione dicitur : « Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris » ; proculdubio verba sponsionis hujus implentur, si homo qui nondum ita profecit ut etiam diligat inimicum, tamen quando rogatur ab homine qui peccavit in eum, ut ei dimittat, dimittit ex corde ; qui etiam sibi roganti vult dimitti cum orat, et dicit : « Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris »... Qui­ cumque vero rogat hominem in quem peccavit, si peccato suo movetur ut roget, non est adhuc deputandus inimicus, ut eum diligere sit difficile sicut erat quando inimicitias exercebat. Quisquis vero roganti et pœnitenti non dimittit, non æstimet a Domino sua peccata dimitti, quia mentiri Veritas non potest, quæ cum docuisset orationem, hanc in ea sententiam positam commendavit dicens (Mat., vi, 14) : « Si dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet1 et vobis Pater vester7. Si vero non dimiseritis, nec Pater vester dimittet vobis peccata vestra. » (August., ibid., c. 74.) Ecce hinc haberi videtur quod et prætaxavimus, scilicet majoris 1. Quar. ad. « etiam ». — 2. F. om « de ». — 3. F. ad. « id ». — 4. Ed. « idem » — 5. Quar. « qui ».— 6. Quar. « et ».— 7. Ed. « dimittentur et vobis peccata vestra », DISTINCTIO XXX, DIVISIO TEXTUS I ! > I ' ( 1 Ί 951 virtutis esse diligere inimicum et benefacere ei, quam illum qui nihil mali nobis fecit1 vel amicum. 4. — Quod si quis concedere simpliciter noluerit dicens : Intensius diligitur amicus quam inimicus, et ideo illud potius isto ; determinet ista secundum praemissam intelligentiam dicens, ibi comparationem1 factam inter dilectionem qua tantum diligitur amicus, et illam qua amicus et inimicus diligitur. 5. — Illud vero quod sequitur, magis nos movet, quod scilicet dicit non esse tantæ multitudinis diligere inimicos, quanta exauditur cum dici­ tur : Dimitte nobis, etc. : ubi dat3 intelligi quod alicui a Deo dimittantur* peccata non diligenti inimicum, si tamen fratri roganti qui in se pecca­ vit, dimittat. Sed cum peccata non dimittantur alicui adulto nisi carita­ tem habeat, sequitur ut caritatem habeat qui non diligit inimicum. Quo modo ergo nomine proximi omnis homo intelligitur in illo mandato (Mat., xxii, 39) : Diliges proximum tuum sicut teipsum ? Si enim omnis bomo proximus est, tunc et5 inimicus. Praecipimur ergo inimicos diligere. Et quia illud præceptum generale est, omnibus præcipitur omnes homines diligere, etiam inimicos. 6. — Quidam quod hic dicitur, simpliciter tenere volentes, illud præ­ ceptum determinant dicentes, illic perfectis dari in præceptum diligere omnem hominem, etiam inimicos6; minoribus vero in consilium, in præ­ ceptum vero eos diligere qui nihil mali fecerunt eis, et inimicos non odire. 7. — Sed melius est ut intelligatur omnibus illo mandato præcipi cunc­ tos diligere etiam inimicos : cui sensui attestantur auctoritates superius positæ et ahæ multæ. Illud vero Augustini novissime positum, de perfecta caritate dictum intelligitur, quæ tantum perfectorum est, qui non solum amicos, sed inimicos perfecte diligunt eisque bene faciunt : quæ perfectio dilectionis non est tantæ multitudinis quanta exauditur in oratione dominica. Et hoc revera grande est et eximiæ bonitatis, scilicet perfecte diligere ini­ micum. Ita et cum dicit impleri verba illius sponsionis ab homine qui non ita profecit ut diligat inimicum, de dilectione perfecta accipiendum est. DIVISIO TEXTUS 8. —· « Hic quæri solet quid potius sit etc. » (1) Postquam determinavit Magister de ordine caritatis res­ pectu diversorum diligendorum quantum ad quantitatem dilec­ tionis, hic determinat ordinem quantum, ad efficaciam merendi. Dividitur autem hæc pars in duas. In prima prosequitur suam intentionem. In secunda movet quamdam dubitationem ex dic­ tis, ibi : « Illud vero quod sequitur, etc. » (5) Prima in duas. In prima ponit quæstionem. In secunda deter­ minat eam, ibi : « Sed hæc comparatio etc. » (2) Et circa hoc tria facit. Primo determinat quæstionem. Secundo objicit in contrarium, ibi : « Augustinus tamen sentire videtur etc. » (3) Tertio solvit, ibi : « Quod si quis simpliciter etc. » (4) 1. Ed. « fuit ». — 2. Ed. ad. « esse ». — 3. Ed. « datur ». — 4. Ed. « dimittun­ tur ». — 5. Quar. om. « et ». — 6. Quar. « inimicum ». 952 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM « Illud vero quod sequitur, etc. » (5) Hic Iria facit. Primo ponit dubitationem. Secundo ponit quamdam falsam solutionem, ibi : « Quidam quod hic dicitur, etc. » (6) Tertio ponit opinionem pro­ priam, ibi : « Sed melius est ut intelligatur etc. » (7) Hic quæruntur quinque. Primo, utrum omnes diligere teneantur inimicos. Secundo, utrum teneantur eis signa dilectionis exhibere. Tertio, quid sit majoris meriti, diligere inimicum vel diligere amicum. Quarto, quid sit majoris meriti, diligere Deum vel proximum. Quinio, utrum tota virtus merendi penes caritatem consistat. ARTICULUS I II-ÏI, q. 25, a. 8 ; q. 83, a. 8 ; Car., a. 8 ; De duob. prcecept., cap. de dilect. prox. ; De perfeci, vitæ spir., c. 14 ; Rom., c. 12, 1. 3. 9. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod non OMNES TENEANTUR AD DILIGENDUM INIMICOS. 1. Ματ., v, 44:« Diligite inimicos ronymi (L. 26, 41) « Hoc perfectorum vestros»; dicit Glossa Hie­ est. » Sed ad ea quæ sunt perfectionis non omnes tenentur, ut supra dictum est. Ergo non tenentur omnes inimicos diligere. 2. Præterea. Non tenentur ad plura homines in nova lege quam in veteri, ut patet Mat., xiv [ubi]1, super illud : « Et acci­ piens panes etc.2 » dicit Glossa : (L. 114, 136) : « Non alia quam quæ scripta erant prædicat, sed Legem et Prophetas gravia esse de­ monstrat. » Sed in veteri lege non tenebantur homines ad dili­ gendum inimicos. Mat., v, 43 :« Dictum est antiquis : Diliges amicum iuum, el odio habebis inimicum tuum ». Ergo nec modo3 tenemur ad dilectionem inimicorum. 3. Præterea. Natura non inclinat in aliquid contrarium cari­ tati. Sed omnis natura inclinat in detestationem contrarii. Cum ergo inimicus, inquantum hujusmodi, sit contrarius nobis, videtur quod non teneamur ex caritate inimicos diligere. 4. Præterea. Illos quibus malum4 optamus et de quorum malis gaudemus, non diligimus. Sed licet optare mala inimicis et de eorum malis gaudere. Unde in Scriptura sacra frequenter ponuntur imprecationes contra inimicos ; et in consolationem fidelium inducitur hostium destructio. Ergo non tenemur ini­ micos diligere. 1. αβγδηλ om. « ubi ». — 2. Ed. « acceptis quinque panibus etc. ». — 3. Ed. « non ». — 4. PF. om. « malum. ». DISTINCTIO XXX, ART. I 953 5. Præterea. Caritas facit voluntatem hominis voluntati divinae conformari. Sed Deus odit aliquos, sicut dicitur Malach.. i, 2 ’. « Esau odio habui ». Ergo licet inimicos odio habere. 6. Præterea. Hoc videtur expresse in ps. (cxxxvm, 22) : « Perfecto odio oderam illos. » Sed omnis perfectio" ex caritate est. Ergo caritas facit inimicos odire, non solum quod non faciat eos diligere. 10. — SED CONTRA. Levit., xrx, 18 : « Non quæras ultionem, nec memor eris injuries civium tuorum. » 11. — Præterea. Prov., xxiv, 17 : « Si ceciderit inimicus , tuus, ne gaudeas. » 12. ■— Præterea. Caritas attendit in homine1 imaginem Dei. secundum quam possibiles sunt ad communicandum nobiscum in vita gratiæ, ut supra dictum est. Sed hoc invenitur in inimi­ cis. Ergo tenentur diligere inimicos ex caritate. 13. — RESPONSIO. Dicendum quod secundum hoc tenemur aliquem diligere secundum quod nobiscum aliquam communi­ cationem habet. Inimicus autem noster habet quidem2 nobiscum communicationem in natura, secundum quam est possibilis ad communicandum nobiscum in divina vita. Et ideo in his quai pertinent ad naturam suam et ad gratiam habendam, debemus eum diligere ; sed inimicitiam suam quam adversus nos habet, non debemus diligere, quia secundum eam nobiscum non com­ municat, nec etiam sibi ipsi, sed magis contrariatur ; sicut etiam de aliis peccatis dictum est. 14. — AD PRIMUM ergo dicendum quod diligere inimicos quantum ad ostensionem signorum benevolentiae, hoc perfectio­ nis est, et ad hoc non omnes tenentur ; sed quod homo inimico suo optet gratiam Dei et vitam æternam, quod specialiter cari­ tas respicit, hoc necessitatis est. 15. ■—Ad secundum dicendum quod in veteri lege etiam homines tenebantur ad dilectionem inimicorum, sicut patet per auctori­ tatem Levitici inductam. Unde quod dicitur : « Odio habebis ini­ micum tuum », non est ex lege sumptum, quia nusquam hoc in littera invenitur ; sed est additum ex prava3 interpretatione Judaeorum, qui ex quo praecipiebatur dilectio proximi, conclu­ debant quod inimici essent odiendi. Additum autem est consi­ lium4 in nova lege de ostensione signorum5 benevolentiæ ad ini­ micum. 1. N. « hominibus ». — -. Ed « quamdam ». — 3. α ad. « intentione seu ». — 4. F. « concilium ». — 5. β om. « signorum ». I. 954 16. — Ad tertium dicendum quod natura inclinat ad odien­ dum inimicum, non inquantum est similis secundum conve­ nientiam in natura aut in perceptibilitate gratiæ, sed inquan­ tum est dissimilis. Hoc autem contingit, inquantum est ini­ micitias exercens : quod summopere nobis displicere debet. 17. —Ad quartum dicendum quod caritas attendit1 ad quædam bona per se, scilicet ad bona gratiæ ; ad quædam autem per accidens, inquantum ad ista ordinantur. Bona autem temporalia quæ per accidens caritas attendit et ex consequenti, possunt se invicem in diversis impedire, quia prospe­ ritas unius inducit adversitatem alterius. Unde quia caritas ordinem habet, et plus debet diligere quisque se quam alium, et propinquos quam extraneos, et amicos quam inimicos, et bo­ num commune multorum quam bonum privatum unius ; potest aliquis salva caritate optare malum temporale alicui et gaudere si contingit, non inquantum est malum illius, sed inquantum est impedimentum malorum alterius quam plus tenetur diligere, vel communitatis vel2 Ecclesiæ. Similiter de malo etiam ejus qui in malum temporale incidit, secundum quod per malum pœnæ impeditur frequenter malum culpæ ejus. 18. ■— Sed bona gratiæ mutuo se non impediunt, quia spiri­ tualia bona a pluribus integre possideri possunt. Et ideo quan­ tum ad hoc, nullus salva caritate potest malum alteri optare vel de malo gaudere nisi inquantum in malo culpæ vel damna­ tionis alicujus relucet bonum divinæ justitiæ, quam3 plus tene­ tur diligere quam aliquem hominem. Sed hoc non est per se de malo gaudere, sed de bono quod adjunctum est malo. 19. — Ad quintum dicendum quod Deus etiam non vult malum alicujus, loquendo de malo culpæ, sed permittit, et hæc permissio bona est. Malum autem pœnæ cujus ipse est auctor4, vult non inquantum malum — quia non delectatur in poenis — sed inquantum justum. 20. — Ad sextum dicendum quod non oderat eos perfecto odio, nisi inquantum Deo inimici erant. Hoc autem est inquantum peccabant. Unde non odiebat in eis quos perfecto odio oderat, nisi peccatum. i \ ! i 'I I ' ; (I I i' « SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM ' 1. α « attenditur ». —■ 2. Ed. « aut ». - - 3. Ed. « quod ». — 4. « actus s. RA. DISTINCTIO XXX, ART. Il 155 ARTICULUS II duob. precept., cap. de dilectione proa·. ; De perfect, vitæ spir., c. 14. Il-II, q. 25, a. 9 ; q. 83, a. 8 ; Car., a. 8 ; De 21. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quo d OMNES TENEANTUR AD OSTENDENDUM SIGNA AMICITIÆ INIMICIS. 1. Signa enim amicitiæ sunt præcipue beneficia ad amicos. Sed homo tenetur benefacere inimicis. Proe., xxv, 21 : « Si esurierit inimicus tuus, ciba illum ». Ergo tenetur ostendere signa amicitiæ ad inimicos. 2. Præterea. Ecclesia orat pro inimicis, ut patet per Glossam Mat., v, et in Collecta1 : « Pietate tua », ubi dicit : « Amicis et inimicis nostris veram caritatem largire. » Sed oratio est præcipuum beneficium quod alicui impendi potest. Cum ergo actus Ecclesiæ cuilibet membro Ecclesiæ conveniat, videtur quod qui­ libet qui est membrum Ecclesiæ, teneatur inimicis beneficus esse. 3. Præterea. Nullus debet habere simulatam dilectionem. Sed dilectio quæ non ostendit se in opere, non est vera dilectio ; quia « probatio dilectionis est exhibitio operis » ut Gregorius dicit {Hom. Pentec., η. 1 ; L. 76, 1220) et I Joan., in, 18, dicitur ; « Non diligamus lingua el verbo, sed opere et veritate ». Ergo cum quilibet debeat inimicum diligere, quilibet tenetur opera dilectionis ad illum extendere. 4. Præterea. Simul præcipitur Mat., v, diligere inimicos et benefacere eis. Ergo eadem ratione homines obligantur ad utrumque. Sed ad primum omnes tenentur. Ergo et ad secun­ dum. 5. Præterea. Abnegare homini signa familiaritatis et sua beneficia, quædam vindicta est. Sed homo tenetur non se vin­ dicare, sicut patet Rom., xn, 19 : « Non vosmelipsos vindicantes ». Ergo tenetur non subtrahere sua beneficia inimicis. 22. — 6. SED CONTRA. Mat., v, dicit Glossa quod benefacere inimicis et orare pro eis, est cumulus perfectionis. Sed ad illa quæ sunt perfectionis, non omnes tenentur. Ergo nec12 ad præstandum inimicis beneficia. 23. — 7. Præterea. In veteri lege [frequenter filiis Israel præceptum fuit ut persequerentur hostes suos et non inirent cum eis fœdus. Ergo non tenebantur benefacere eis ; ergo nec modo. 1. In missali O. P. inter orationes votivas addiversa, or. 36, « Pro vivis et defunctis «. — 2. Ed. « neque ». ί)56 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 24. — 8. Præterea. Videmus quod etiam modo Ecclesia indicit bella contra tyrannos et infideles. Ergo licet inimicis mala facere. Multo igitur1 minus non oportet eis benefacere. 25. ■— RESPONSIO. Dicendum quod effectus caritatis debet affectui respondere. Unde secundum, quod tenetur quis affec­ tum caritatis ad inimicum habere, ita et effectum ad eum extendere. Caritas autem, ut dictum est (17), respicit bona gratiæ quæ sunt communia omnibus viventibus vel actu vel potentia. Et ideo est communior et2 latior quam aliqua alia amicitia quæ ad pauciores se extendit, inquantum fundatur super communicatione aliqua3 quæ non ad omnes est. In omnibus autem illud quod est commune vehementius est, sed illud quod est proprium plura complectitur actu ; et perfec­ tio communis est in hoc quod se extendit ad illa quæ complec­ titur proprium, ut genus perficitur per additionem differenti®. Sicut esse vehementius inhæret quam vivere, et tamen vivere aliquid complectitur actu quod esse non habet nisi in potentia ; unde perfectio esse est secundum quod se extendit ad vitam. 26. — Sic ergo caritas vehementius optat alicui bona gratiæ circa quæ est principaliter, quam aliqua alia amicitia bona correspondentia illi amicitiæ ; tamen non est de necessitate caritatis, sed de perfectione, quod ad illa bona se extendat. Et ideo quilibet ex necessitate tenetur odienti se optare bona æterna, non autem bona temporalia ; sed hoc est de perfectione caritatis ut etiam ad ista se extendat. 27. — Sed quia remotio mali præcedit ordine generationis adeptionem boni, ideo affectus nulli optat aliquod bonum cui aliquod malum, inquantum est malum, optat. Unde quamvis sit de perfectione caritatis ut bona temporalia optemus inimicis, tamen est de necessitate11 ut mala eis non optemus vel optemus non inquantum mala, sed per accidens, ut prius dictum est. 28. — Et similiter est de effectu, quia cooperari in his quæ sunt ad vitam æternam pro loco et8 tempore et modo suo, tenetur homo etiam inimico, saltem orando in communi, ut eum a suis orationibus non excludat, quamvis forte specialem mentionem de eo non faciat ; sicut nec oportet quod de omni­ bus ad quos caritatem habet, specialem orationem faciat, sed communem. 29. .·— In aliis autem bonis non tenetur ei cooperari, nisi necessitas incumbat ; sed est de perfectione caritatis. Sed tenetur non facere ei malum, nisi inquantum est impedimentum majoris a om. « igitur ». βδη « ergo ». — 2. Ed. « vel ». — 3. α om. « aliqua ». — 4. RANVP. ad. « salutis », RANV. homot. » ut mala eis... optemus » ; undo V. ad in nota « forte deest aliquid ». — 5. Ed. om. « et ». DISTINCTIO XXX, ART. Ill 957 mali, vel promotivum majoris boni, ut justitiæ vel alicujus hujusmodi. 30. — AD PRIMUM ergo dicendum quod beneficia amicabilia procedunt ex liberalitate1 non ex debito. Necessitas autem facit omnia communia ; et ideo in2 necessitate subveniendum est etiam inimicis. Sed hic est magis effectus justitiæ quam amicitiæ. 31. ·— Ad secundum dicendum quod oratio est de his bonis quæ pertinent ad communicationem spiritualis vitæ quæ cari­ tas principaliter attendit ; et ideo non est simile de hoc et de aliis. 32. ■— Ad tertium dicendum quod non est simulata dilectio, quando tantum exhibetur in opere quantum habetur in affectu. 33. ■— Ad quartum dicendum quod illa duo æquali passu currunt, ut dictum est. 34. — Ad quintum dicendum quod negare homini signa fami­ liaritatis quando necessitas expeteret, esset vindicta, vel etiam quando veniam peteret, vel quando se ille qui hostis habetur ad familiaritatem ingereret, si habeatur præsumptio quod non simulate vel irrisorie faciat3 ; quia tunc diligit et inter amicos deputandus est. Sed quod aliquis ultro se ad familiaritatem inimico ingerat, hoc perfectionis est. 35. -— Ad sextum dicendum quod Glossa loquitur de illo beneficio quod sequitur caritatem perfectam, secundum quod procedit in illa quæ sunt aliarum specialium4 amicitiarum. 36. — Ad septimum dicendum quod præceptum fuit antiquis ut persequerentur hostes et' cum eis fcedus non inirent, inquan­ tum per eorum amicitiam in idololatriam pertrahebantur et inquantum erant executores divinæ justitiæ ex præcepto ejus qui auctoritatem habebat ; non autem ita quod ex vindicta facerent. 37. — Et similiter dicendum ad octavum quod Ecclesia hoc ’ modo movet bella adversus iniquos, ce/ ut justitiam faciat vel ut majus malum evitet at.il majus bonum inducat. ARTICULUS III II-II, q. 27, a. 7 ; Car., a. 8. 38. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod MAJORIS MERITI SIT DILIGERE INIMICUM QUAM AMICUM. I. Ματ., v, 46, Dominus dicit5 : « Si dilexerilis eos qui vos 1. F. « liberatione ». — 2. F. om. « in ». — 3. Ed. « facit ». — 4. RA. « spiritua­ lium ». — 5. β « dixit ». 958 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM diligunt, quam mercedem habebitis ? » Sed meritum dicitur res­ pectu mercedis. Ergo majoris meriti est diligere inimicum quam amicum. 2. Præterea. Illud quod est perfectionis est majoris meriti, quia caritas perfecta plus meretur quam imperfecta. Sed dili­ gere inimicum est caritatis perfect®, diligere autem amicum non. Ergo diligere inimicum est majoris meriti. 3. Præterea. Ubi est major difficultas, ibi est1 majus meritum, quia magis pertinet ad virtutem quæ est circa difficile. Sed diligere inimicum est difficilius quam diligere amicum. Ergo est majoris meriti. 4. Præterea. Secundum Gregorium, servilia tanto sunt magis accepta quanto minus debita. Sed minus est debitum diligere inimicum quam diligere2 amicum. Ergo magis Deo acceptum et magis meritorium. 5. Præterea. Virtus merendi est ex gratia. Sed ad dilectionem inimicorum movet tantum gratia, ad dilectionem amicorum movet simul natura cum gratia. Ergo magis est meritorium dili­ gere inimicum quam diligere amicum. 39. ·— 6. SED CONTRA. Quanto aliquis actus est3 magis bonus, tanto est magis meritorius. Sed melius est diligere amicum quam inimicum, quia est actus magis cadens supra debitam materiam. Ergo melius est diligere amicum quam inimi­ cum. 40. — 7. Præterea. Minus bonum dimittendum est pro magis bono, si necessitas incumbit. Sed dilectio inimicorum dimit­ tenda esset magis quam dilectio amicorum : quod patet ex effec­ tu qui affectui proportionatur, quia quando non possumus amicis et inimicis in extrema necessitate existentibus subvenire, tene­ mur magis subvenire amicis quam inimicis. Ergo diligere ami­ cum est magis4 bonum quam diligere inimicum. 41. — 8. Præterea. Illud quod est commune et principium5, melius est quam illud quod superadditur, sicut esse melius6 quam vivere si sine esse consideretur, ut dicit Dionysius, 5 cap. De divin, nom. (η. 3 ; G. 3,818 ; 1.1 ; p. 481). Sed diligere amicum est commune et primum fundamentum caritatis, cui superad­ ditur dilectio inimicorum. Ergo diligere amicum est melius7 quam diligere inimicum. 42. — RESPONSIO. Dicendum quod prædicta comparatio 1. β et ed. ont. « est ». — 2. a om. « diligere ». — 3. ayâÀ om. « est ». — 4. a « ma­ jus ». — 5. 5VPF. « primum ». — 6. Ed. ad. « est ». — 7. Ed. ad. « et magis meri­ torium ». DISTINCTIO XXX, ART. Ill , > 959 dilectionum potest intelligi dupliciter, scilicet quantum ad actus et quantum ad habitus. Si quantum ad actus, sciendum est quod quando quæritur de duobus actibus qui1 sit melior et magis meritorius, oportet quod quæstio intelligatur de illis per se loquendo secundum genus suum. Contingit enim quod illud quod secundum genus est minus bonum vel meritorium, aliquo adveniente efficiatur magis bonum vel meritorium, sicut parvum opus ex magna cari­ tate factum magis est meritorium quam magnum ex parva. 43. — Bonitas autem actus ad duo mensuratur ex quibus bonitatem recipit ; scilicet ex termino vel objecto, et ex prin­ cipio quod est voluntas. Ex termino autem2 habet speciem boni­ tatis, sed ex voluntate habet rationem merendi, quia secundum hoc est in potestate facientis quod ex voluntate procedit. 44. — Si ergo comparemus dilectionem amici et inimici quan­ tum ad terminos sive objecta, cum objectum magis competens dilectioni sit amicus quam inimicus, sic melius est diligere amicum quam inimicum. 45. -— Si vero comparemus duas prædictas dilectiones ad prin­ cipium quod est voluntas, sic ubi est major conatus voluntatis, ibi oportet esse majus meritum ; quia quanto est major conatus voluntatis, tanto est ferventior voluntas de fine propter quem attentat illud quod secundum se sibi est magis repugnans, quam­ vis sit magis remissa quandoque circa id ad quod magis conatur. Meritum autem consistit ex hoc quod voluntas ad finem affi­ citur. 46. — Et ideo si comparemus actus talium dilectionum, dilec­ tio inimici est magis meritoria inquantum hujusmodi ; quia secundum quod hujusmodi exigit majorem conatum et majorem fervorem circa finem, quamvis dilectio amici sit magis intensa circa objectum ; sed dilectio amici est melior quantum ad bonitatem essentialem quæ consequitur speciem actus quia3 specificatur ex objecto. 47. — Si autem comparentur prædictæ dilectiones quantum ad habitus, sic oportet quod vel intelligatur de dilectione ini­ micorum quæ est necessitatis, et sic nulla est comparatio, quia idem habitus est æqualis respectu utriusque ; vel de dilectione inimicorum quæ est perfectionis, et sic dilectio inimicorum inclu­ dit dilectionem amicorum et non e converso, et sic dilectio inimieorum melior est. 48. — AD PRIMUM ergo dicendum quod dilectio qua tan­ tum amici diliguntur non procedit ex gratia et ideo non potesti i I. Ed. « quis ». - 2. α om. « autem ». — 3. Ed. ad. c actus ». 960 SCRIPTUM SUPER LIB, III SENTENTIARUM esse meritoria, nec mercedem habere ; sed tamen si actus dilec­ tionis qua amicos diligimus sit gratia informatus, meritorius est et mercedem habet. 49. ■— Ad secundum dicendum quod diligere inimicum non omnibus modis perfectionis est ; sed inquantum perfectionis est, efficitur magis meritorium secundum quod exigit majorem conatum. 50. ■— Ad tertium dicendum quod difficultas non facit ad meritum nisi inquantum facit majorem inclinationem et cona­ tum voluntatis in aliquid. 51. ·— Ad quartum dicendum quod debitum non diminuit rationem meriti, nisi quatenus diminuit rationem voluntarii secundum quod quamdam necessitatem importat. Sed si volun­ tarie debitum reddatur, nihilominus ibi erit tantum meriti quantum est ibi de ratione voluntarii. 52. ■—■ Ad quintum dicendum quod natura non est contraria gratiæ. Unde admixtio naturæ ad gratiam non facit remissio­ nem in effectibus gratiæ, quæ causatur ex permixtione contrarii. 53. — Ad sextum dicendum quod actus habet bonitatem ex objecto et ex fine, et bonitas quæ est ex objecto est materialis respectu illius quæ est ex fine quam voluntas attendit, et penes istam potius consistit meritum. 54. -— Ad septimum dicendum quod in illis quæ se habent secundum additionem unius ad alterum, est consequentia in contrario, non consequentia in ipso ; sicut patet in homine et animali. Sicut enim se habet homo ad animal, ita se habet non animal ad non homo. Unde quia conatus qui est in dilectione inimicorum se habet ex additione ad illum qui est in dilectione amicorum ; ideo sicut diligere inimicum est meriti secundum quod est major conatus, ita dimittere dilectionem amicorum est magis malum. 55. ■— Ad octavum dicendum quod ratio illa procedit de boni­ tate quam actus habet ex propria ratione suæ speciei quæ est ex objecto. ARTICULUS IV II-II, q. 27, a. 8. 56. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur DILIGERE PROXIMUM SIT MAGIS MERITORIUM QUAM quod DILIGERE Deum. 1. Naturalibus enim non meremur. Sed diligere Deum est naturale, quia amor summi boni omnibus naturaliter inest, ut dicit Dionysius, 4 cap. De divin, nomin. (n. 10 ; G. 3, 707 ; DISTINCTIO XXX. ART. IV 961 1. 9, p. 384). Ergo diligere Deum est minus meritorium quam diligere proximum quod non est adeo naturale. 2. Præterea. Illud quod est fructuosius videtur esse magis meritorium. Sed ea quæ pertinent ad vitam activam sunt magis laboriosa et fructuosa quam ea quæ pertinent ad contempla­ tivam. Ergo sunt magis meritoria. Sed dilectio proximi pertinet ad vitam activam, dilectio autem Dei ad contemplativam. Ergo est magis meritorium proximum diligere quam diligere Deum. 3. Præterea. Sicut diligere inimicum ponitur in ultimo gradu, ita diligere Deum ponitur in primo gradu caritatis. Sed diligere inimicum est magis meritorium quam diligere amicum. Ergo eadem ratione diligere proximum quam diligere Deum. 4. Præterea. Illud quod præsupponit aliud et non convertitur videtur esse perfectius. Sed dilectio proximi præsupponit dilec­ tionem Dei, quia Deus1 est ratio diligendi proximum. Ergo dilectio proximi est magis meritoria quam dilectio Dei. 5. Præterea. Actus in quo exigitur major conatus, oportet quod sit magis meritorius. Sed major conatus exigitur ad dili gendum inimicum quam ad diligendum Deum. Ergo dilectio proximi, ad minus quantum ad dilectionem inimicorum, est magis meritoria quam dilectio Dei. 57. ■— SED CONTRA. « Propter quod unumquodque tale et illud magis ». (/ Post, a 2. 72a, 29 ; 1. 6, n. 3). Sed dilectio pro­ ximi non est meritoria nisi inquantum ordinatur ad Deum actu vel habitu. Ergo dilectio Dei est magis meritoria. 58. ·— Præterea. Quanto caritas est magis intensa, magis erit meritoria. Sed intensius diligit caritas Deum quam proximum. Ergo in hoc magis meretur. 59. -— Præterea. Quælibet virtus efficacius operatur circa objectum suum, quanto est sibi magis proprium et per se. Sed objectum per se caritati^ est Deus, proximus autem non nisi consequenter ; sicut magnitudo visus consequenter, color per se. Ergo cum mereri sit effectus caritatis, videtur quod sicut visus melius cognoscit colorem quam magnitudinem, quia circa colorem non decipitur sicut circa magnitudinem, Ha caritas magis mereatur in dilectione Dei quam in dilectione proximi. 60. ■— Præterea. Quod est difficilius videtur esse magis meri­ torium. Sed diligere Deum videtur difficilius quam diligere proxi­ mum. Dicitur enim I Joan., iv, 20 : « Qui proximum quem videt, non diligit ; Deum quem non videt, quomodo potest diligere ? » Ergo dilectio Dei est magis meritoria quam dilectio proximi. 1. F. om. « Deus ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - HI. — 32 962 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 61. — RESPONSIO. Dicendum quod dilectio Dei est causa et ratio dilectionis proximi. Unde dilectio Dei includitur virtute in dilectione proximi sicut causa in effectu, et dilectio proximi includitur in dilectione Dei sicut effectus in causa1 potestate. Nihilominus tamen alius est motus dilectionis qui terminatur ad2 proximum et qui sistit in Deo, sicut alius actus est quo considerantur principia et conclusiones, quamvis prædicto modo mutuo se includant. 62. — Comparando ergo duos hos motus ex duabus partibus, ut supra dictum est, invenimus dilectionem Dei potiorem quam dilectionem proximi, scilicet et quantum, ad objectum quod est competentius dilectioni, et quantum ad voluntatem quæ inten­ sius et promptius afficitur in Deum quam in proximum. Et ideo motus dilectionis in Deum est melior et magis meritorius quam motus dilectionis in proximum, nisi dilectio proximi procedat ex majore dilectione Dei quam sit dilectio quæ fertur in Deum immediate in aliquo actu : quod quidem aliquando contingit, sed non semper, quia minima dilectio caritatis in Deum sufficit ut extendat affectum in proximum. 63. — AD PRIMUM ergo3 dicendum quod illa quæ sunt pure naturalia, non sunt meritoria ; sed illa quæ procedunt ex natura perfecta caritate et gratia sunt meritoria, nec natura rationem meriti diminuit, ut dictum est. 64. — Ad secundum dicendum quod supposito quod actus activæ, vitæ sit magis meritorius quam actus contemplativæ — quod forte non est verum, ut infra (d. 35, 90 s.) dicetur — non opor­ tet quod dilectio proximi sit magis meritoria quam dilectio Dei, quia dilectio Dei est principium eorum quæ ad utramque vitam pertinent, ut dictum est. 65. ■—Vel aliter dicendum quod dilectio Dei et proximi, quantum ad actum interiorem, pertinet ad vitam contemplativam. Unde Gregorius dicit super Ezec.h. (lib. II, hom. n, n. 8 ; L. 76, 953), quod contemplativa vita insistit dilectioni Dei et proximi. Sed quantum ad actus exteriores utraque ad vitam activam per­ tinet, quamvis hujusmodi actus in proximos extendantur4, quia Deus operum nostrorum non eget. 66. ■— Ad tertium dicendum quod dilectio inimici non erat magis meritoria nisi inquantum procedebat ex fortiori virtute : quæ fortitudo attendebatur, secundum quod voluntas inten­ sius Deo adhærebat. Unde non sequitur quod dilectio proximi sit magis meritoria, nisi magis etiam® Deus diligeretur®. 1. α ad. « etiam ». - - - 2. δ ed. « in ». — 3. α ·< tur ». — .5. α « et ». - 6. α « diligalur ». Inr ». — 4 αβ RA. » ex pendan­ DISTINCTIO XXX, ART. V 963 67. — Ad quartum dicendum quod dilectio proximi præsup­ ponit dilectionem Dei, non sicut perfectius minus perfectum sicut erat in aliis gradibus, sed sicut effectus causam. Et ideo ratio non sequitur. 68. — Ad quintum dicendum quod ille conatus voluntatis non est nisi ex hoc quod vehementius ad Deum afficitur, ut dic­ tum est prius, quia nullus [conatur1] ad aliquid, nisi secundum desiderium finis. 69. —HOC AUTEM QUOD IN CONTRARIUM OBJICITUR quod diligere Deum est difficilius, intelligendum est non de dilectione naturali, qua omnia ipsum amant, sed de dilectione gratuita. Et hæc etiam dicitur difficilior, non quasi laboriosior cum sit dulcior, sed quia magis vires naturæ excedit, quia est in2 altius objectum. ARTICULUS V IV. S. d. 49. q. 1, a. 4, sol. 4 ; q, 5, a, 1 ; I-1I, q. 114, a. 4 ; Ver., q. 14, a. 5, ad 5 ; Pot., q. 6, a. 9 ; Rom., c. 8, 1. 5 ; I Tim., c. 4, 1. 2 ; Hebr.t c. 6, 1. 3. 70. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod meritum non consistat in caritate principaliter. 1. Gratia enim dicitur esse3 principium merendi. Sed caritas non est idem quod gratia. Ergo non consistit meritum princi­ paliter penes caritatem. 2. Præterea. Actus est meritorius per ordinem ad finem sicut et laudabilis. Sed cujuslibet virtutis est facere actum lauda­ bilem, ergo et facere meritorium. Et ita videtur quod meritum non consistat penes caritatem. 3. Præterea. Nullus meretur nisi justificatus. Sed fidei est justificare, ut patet Rom., v, 1. Ergo apud ipsam præcipue est virtus meritoria. ’ 4. Præterea. Illud quod facit ad diminutionem meriti, non videtur esse radix merendi. Sed caritas4 facit diminutionem meriti, quia facit omnia facilia non solum inquantum est habitus, sed etiam5 inquantum est amor, ut ex prædictis patet. Cum ergo difficultas faciat ad meritum, videtur quod caritas non sit radix merendi. 5. Præterea. Si caritas esset radix merendi, ubicumque esset æqualis caritas, esset æqiiale meritum. Sed aliquando aliquis habens parvam caritatem, facit aliquem actum in quo magis 1. αβγδηλ « amatur ». —■ 2. αβ om. « in ». —3. α om. « esse ». — 4. n ad. « non ». — 5. α om. « etiam ». 964 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM , meretur quam ille qui habet magnam caritatem in aliquo parvo actu quem facit. Ergo caritas non est radix merendi. 71. — SED CONTRA. Illud videtur esse radix merendi sine quo nullum meritum valet. Sed caritas est hujusmodi, ut patet I Cor., xm. Ergo caritas est radix merendi. 72. ·— Præterea. Illud videtur esse radix merendi quod oppo­ nitur omni demerito. Sed caritas est hujusmodi. Ergo ipsa est radix merendi. 73. ■—■ Præterea. Ex hoc meremur quod Deo conjungimur. Sed hoc facit caritas. Ergo ipsa est radix merendi1. 74. ■—■ RESPONSIO. Dicendum quod sicut supra dictum est, meritum proprie dicitur quod aliquis exhibet ad hoc quod faciat aliquid suum, quod est præmium meriti. Unde ad meritum requiruntur duo principaliter. Unum est quod sit exhibitum et non extortum. Et quia nihil potest exhiberi nisi quod in potestate exhibentis est, ideo requiritur quod sit voluntarium, quia voluntas facit nos esse dominos nostrorum actuum. Aliud requiritur ut hoc quod exhibetur sit sufficiens ad faciendum suum illud quod exhibetur. -75.—Et ex ulraque parte principalitas merendi est ex caritate. Ipsa enim est in voluntate, sicut in subjecto, ipsam perficiens quantum ad primum actum ejus et principalem. Et iterum cum sit amor Dei, faci amatum ipsum quod est primum, esse suum, inquantum unit ei. Et ideo principalitas meriti est in caritate, in aliis autem secundum quod caritate informantur. 76. — AD PRIMUM ergo dicendum quod gratia facit meritum sicut principium remotum constituens nos in esse spirituali, sine quo non possumus mereri aliquid2 spirituale ; sed caritas est sicut principium proximum. 77. ·— Ad secundum dicendum quod-fides non justificat nisi per caritatem sit formata. Ideo autem specialiter fidei attri­ buitur justificatio, quia primum in quo distinguitur justus ab injusto est actus fidei ; sicut primum in quo distinguitur vivum a non vivo est actus nutritivæ potentiæ, et ideo dicitur vivere secundum illam potentiam et sentire secundum tactum qui est primus sensuum, ut dicitur II De anima (β2. 413», 4 ; 1.3, n. 260). 78. — Ad tertium dicendum quod actus aliarum virtutum non sunt meritorii nisi inquantum sunt informati caritate ; sicut nec actus virtutum sunt laudabiles nisi inquantum sunt voluntarii. 1. α om. totum argumentum ex homot ». ‘2. Ed. « aliquod ». DISTINCTIO XXX, EXPOSITIO TEXTUS 965 79. ■— Ad quartum dicendum quod difficultas non facit ad meritum, nisi forte dimissionis pœnæ per modum cujusdam commutationis ; sed ad meritum quod ordinatur ad consecu­ tionem boni ad quod proprie ordinem habet, non facit, nisi secundum quod exigitur major conatus qui est secundum majo­ rem inclinationem voluntatis in illud. Et quia habitus et amor ex hoc faciunt facilitatem, quia faciunt majorem inclinationem voluntatis, ideo talis facilitas non diminuit rationem meriti. 80. — Ad quintum dicendum quod habitus virtutum quamvis inclinent voluntatem, tamen non cogunt. Et ideo potest esse quod habitum majorem habens, quandoque minorem intensio­ nem inducit in actu, sicut etiam1 quandoque nullam, et tunc actus ex majori caritate procedens minus intensus est magis meri­ torius respectu præmii accidentalis quod respicit ipsum actum, sed minus respectu præmii essentialis quod respicit capacitatem quæ est ex habitu caritatis. EXPOSITIO TEXTUS 81. ■— « An unus et idem motus etc. » (2) Hoc est impossibile, nisi unus propter alterum diligatur et actuali consideratione referatur in illud. 82. ■— « Erga amicum ferventior... » (2) Hoc intelligendum respectu ipsius objecti ; sed respectu finis, ille qui habet majorem conatum, inquantum hujusmodi, est ferventior. 83. — « Cum dicitur in oratione : Dimitte nobis etc. » (3) Videtur secundum hoc quod quicumque servat rancorem, peccat dicendo hanc2 orationem. Et dicendum quod non peccat, quia non dicit eam in persona sua, sed in persona Ecclesiæ ; vel si in persona sua, non quantum ad id quod agit, sed quantum ad id ad quod optat pervenire. 1. α om. « sicut etiam». —· 2. a L· om. « hanc ». DISTINCTIO XXXI Si caritas semel habita amittatur 1. — Illud quoque non est praetereundum quod Quidam1 asserunt, caritatem semel habitam ab aliquo non posse excidere, nullumque dam­ nandum hanc aliquando habere : qui hanc traditionem subditis muniunt testimoniis2. Apostolus ait (7 Cor., xm, 8) : Caritas nunquam excidit. Augustinus {De salutar. documentis, c. 7 ; L. 40, 1049) etiam inquit : Caritas quæ deseri potest, nunquam vera fuit. Item (in ps. cui, v. 3, L. 37, 1344) : Caritas est fons proprius et singularis bonorum, cui non communicat alienus. Alieni sunt omnes qui audituri sunt : « Non novi vos ». (Mat., vu, 23) De hoc fonte Scriptura ait : « Fons aqua· vivæ sit tibi proprius, et nemo alienus communicet tibi. » (Prov., v, 18). Si autem alieni sunt qui audituri sunt illam vocem, non ergo huic fonti communicant damnandi. Item Augustinus Super Epistolam Joannis (tract. 8, n. 9 ; L. 35, 2041) : Radicata est caritas, securus esto ; nihil mali procedere potest. Item Gregorius in Moralibus (X, c. 21, n. 39 ; L. 75, 942) : « Valida est ut mors dilectio » (Cant., νπι, 6). Virtuti enim mortis dilectio comparatur, quia nimirum mentem quam semel ceperit, a dilectione mundi funditus occidit. (Cant, vm, 6). Item Augustinus Super Epistolam Joannis (tract. 3, n. 12 ; L. 35, 2004) : Unctio invisibilis caritas est, quæ in quocumque fuerit, radix illi erit, quæ ardente sole arescere non potest : nutritur calore solis, non arescit. Item Bed* Super Joannem (in cap. i, 33 ; L. 92, 650) : Quserendum est quomodo speciale Filii Dei agnoscendi signum fuerit, quod super eum des­ cenderit et manserit Spiritus. Quid majus est Filio Dei, quod in ipso manere Spiritus astruatur3 ? Notandumque quod semper in Domino manserit Spiritus, in Sanctis vero, quamdiu mortale corpus gestaverint*, partim sem­ per maneat, partim rediturus secedat. Manet enim apud eos, ut bonis insis­ tant actibus ; recedit vero ad tempus, ne semper infirmos curandi, mortuos suscitandi, dæmones ejiciendi, vel etiam prophetandi habeant facultatem. Manet ergo semper ut possint habere virtutes, uts mirabiliter ipsi vivant ; venit ad tempus, ut etiam aliis per miraculorum signa quales sint intus effulgeant. Item Gregorius (I in Ezech., hom. 5, n. 11 ; L. 76, 825) : Zn sancto­ rum cordibus secundum quasdam virtutes semper permanet Spiritus, secun­ dum quasdam recessurus venit et venturus recedit. In his virtutibus, sine quibus ad vitam non pervenitur, in electorum suorum cordibus permanet ; in his vero per quas sanctitatis virtus ostenditur, ut in exhibitione miracu­ lorum, aliquando adest, aliquando se subtrahit. 1. Cfr. Hugos, de S. Vict., II De Sacram., p. 13, c. 11 (L. 176, 539 sq) ; Abælard, Sic et non, c. 138 (L. 178, 1574 sq.). ■— 2. « Hæc et fere omnia testimonia quæ se­ quuntur, leguntur in Decreto Gratiani, Pe Poeni!., d. 2. Sed apud Gratianum alio ordine occurrunt, ac plerique textus sunt longiores ». Quar. — 3. Quar. « astrui­ tur ». — 4. F. « gestant ». :— 5. F. « et ». DISTINCTIO XXXI 967 Item Ambrosius (in II Cor., vi, 6 ; L. 17, 300) : Ficta caritas est quæ in adversitate deserit. Hæc innuere videntur1 quod caritas semel habita non amittatur. Ideo Quidam in prætaxatam prosilierunt audaciam, dicentes caritatem a damnandis non haberi, nec a quoquam habitam posse amitti. 2. — Quos ratio vincit et auctoritas. Quidam enim ad tempus sunt boni qui postea fiunt mali et e converso. Unde quorumdam nomina Christus dicit (Luc., x, 20) scripta in libro vitæ, qui tamen postea abierunt retro (Joan., vi, 27). Sed scripta dicit non secundum praescientiam, sed secun­ dum præsentem justitiam cui deserviebant, quia digni tunc illo bono erant quod habituri sunt præscripti2 secundum præscientiam. Unde Ambrosius (in Epist. ad Rom., ix, 13-14 ; L. 17, 135) : Quibusdam gratia data est in usum, ut Sauli, Judæ et illis discipulis quibus Dominus dixit (Luc., x, 20) : Ecce nomina vestra scripta sunt in cœlis, et postea « abierunt retro ». Sed hoc dixit propter justitiam cui deserviebant, quia boni erant. Frequenter enim ante sunt mali qui futuri sunt boni, et aliquoties prius sunt boni qui futuri sunt et permansuri mali : secundum quod dicun­ tur scribi in libro vitæ et deleri. Determinatio auctoritatum prædictarum3 3. — Quod vero Apostolus ait (I Cor., xm, 8) : Caritas nunquam excidit, nullatenus pro illis îacit. Dignitatem enim caritatis ostendens, dicit eam non excidere, quia hic et in futuro erit ; sed fides et spes eva­ cuabuntur et scientia1. Item quod dicitur caritas nunquam fuisse vera quæ deseri potest, non ad essentiam caritatis refertur, sed ad efficientiam, quia non efficit caritas quæ deseritur, hominem vere beatum, nec perducit ad verum bonum. Huic etiam fonti alieni, idest damnandi, non communicant, scilicet in fine, quia non perseverant. Potest tamen hoc et cetera quæ de caritate dicta sunt, de perfecta intelligi, quam soli perfecti habent, quæ semel habita non amittitur. Exor­ dia vero caritatis aliquando crescunt, aliquando deficiunt. Sunt enim virtutis exordia et profectus et perfectio : quos gradus ille discernit qui parabolam illam intelligit (Marc., iv, 26) : Sic est regnum Dei quemad­ modum si jactet5 homo semen in terra et dormiat, et exurgat semen et germinet et crescat, etc. Etsi ergo perfecta caritas sic radicata est ut amitti nequeat, incipiens tamen et provecta amitti potest, et sæpe amittitur ; sed6 dum habetur, non sinit habentem criminaliter peccare. Quod Augustinus (Serm. cctxx, n. 1 ; L. 39, 2248) ostendit ita inquiens : Quia « radix omnium malorum cupiditas » est, (I Tim., vi, 10) et radix omnium bonorum est caritas; simul arnbæ esse non possunt. Nisi una radicitus evulsa fuerit, alia plantari non potest. Sine causa1 aliquis conatur ramos incidere, si radicem non contendit evellere. Quare fides, spes et scientia dicuntur evacuari, et NON CARITAS, CUM ET EA EX PARTE SIT 4. — Advertendum etiam est, quomodo fides, spes, et scientia dican­ tur evacuari, quia ex parte sunt (I Cor., xm, 8) ; et non caritas, cum et 1. F. « hoc innuere videtur ». — 2. Quar. « scripti ». — 3. Quar. om. titulum. — 4. Hugo, toc. cil (L. 176, 541 sq.) Quar. — 5. Ed. « jaciat ». — 6. F. « et ».— 7. N. ad. n ergo . 968 scriptum super lib. hi sententiarum ipsa ex parte sit. Ex parte enim, idest imperfecte, diligimus, sicut ex parte scimus, ut ait Hesychius Super Leviticum, (lib. I, n, 2; G. 93, 806). Cum ergo omne quod ex parte est evacuetur, cur caritas excipitur quæ dicitur nunquam excidere ? Caritas quidem etiam ex parte est, ut sæpe Sancti docent, quia ex parte diligimus nunc ; et ideo ipsa evacuabitur, inquantum ex parte est, quia tolletur imperfectio et addetur perfectio, remanebitque ipsa aucta et actus ejus et modus diligendi, ut diligas Deum propter se ex toto corde, et pro­ ximum tuum sicut te1, sed imperfectionis modus eliminabitur. Fides vero et spes penitus evacuabuntur ; scientia vero secundum actum et modum suum, qui nunc est, non secundum sui essentiam tolletur : ipsa enim virtus scientiæ remanebit, sed alium tenebit usum et modum. Si Christus ordinem caritatis præscrjptum servaverit2 5. — Nunc autem3 superest investigare, si Christus, secundum quod homo, ordinem diligendi præscriptum servaverit. Quod si est, omnem hominem sicut seipsum dilexit. Omnibus ergo vitam optavit, omnesque salvos fieri voluit. (I Tim., n, 4). Sed non omnes salvi sunt; et ita non est factum quod optavit. Sed non est ignorandum in eo fuisse caritatem juxta modum patria*, non viæ, eumque ordinem diligendi implesse qui servatur in patria, non in via. Qui enim in patria sunt, idest jam beatificati sunt, adeo justitiæ Dei addicti sunt ut nihil eis placeat nisi quod Deo placet ; ac per hoc illo­ rum tantum salutem volunt quos Deus salvari voluit, eosque solos sicut se diligunt. Ita et Christus electos tantum sicut se dilexit, eorumque salutem optavit. DIVISIO TEXTUS 6. — « Illud quoque non est praetereundum etc. » (1) Postquam determinavit Magister de caritate, hic determinat de ejus duratione. Dividitur autem in partes duas. In prima parte determinat de duratione caritatis quantum ad suam essentiam ; in secunda de duratione ejus quantum ad ordinem ejus, ostendens qualis in Christo fuerit et in beatis futurus sit, ibi : « Nunc autem super­ est investigare etc. » (5) Prima in duas. In prima determinat de duratione caritatis ; in secunda de duratione aliorum habituum, ibi : « Advertendum etiam4 est, etc. » (4) Circa primum tria facit. Primo ponit opinionem falsam quo­ rumdam qui dixerunt caritatem non posse amitti, et rationes opinionis illius. Secundo objicit in contrarium, ibi : « Quos ratio vincit, etc. »(2) Tertio solvit rationes in contrarium inductas, ibi : « Quod vero Apostolus ait, etc. » (3) 1. F. « teipsum ». — 2. F. « habuerit ». — 3. Quar. « jam ». — 4. ayb om. « etiam ». DISTINCTIO XXXI, gUÆST. I, ART. I 969 Hic est duplex quæstio. Prima de evacuatione caritatis per peccatum. Secunda de evacuatione ejus per gloriam. QUÆSTIO I DE EVACUATIONE CARITATIS PER PECCATUM Circa primum quæruntur quatuor. Primo, utrum caritas semel habita possit amitti. Secundo, utrum aliquis possit de libro vitæ deleri. Tertio, utrum minima caritas possit cuilibet tentationi resis­ tere. Quarto, de quantitate caritatis in resurgente. ARTICULUS I II-II, q. 24, a. 11 et 12 ; IV Cg., e. 70 ; Car., a. 6, 12, 13 ; Rom., c. 8, I. 7. ; I Cor., c. 13, 1. 3. 7. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod HABENS CARITATEM NON POSSIT EAM AMITTERE. 1. Omnis enim qui habet caritatem, est natus ex Deo, quia caritas facit filios Dei. Sed omnis qui natus est ex Deo non pec­ cat, ut dicitur I Joan., iii, 6. Ergo1 omnis qui habet caritatem non peccat ; et ita caritas semel habita non potest amitti. 2. Præterea. In quolibet habente caritatem est meritum vitæ æternæ, quia caritas est principium merendi, ut dictum est. Sed injuste agitur cum aliquo, si non reddatur ei quod meruit, quia hoc est ei debitum. Ergo cuilibet habenti aliquando cari­ tatem dabitur vita æterna. Sed nulli dabitur æterna nisi finaliter habeat caritatem. Ergo quicumque habet caritatem, fmaliter habebit eam ; et ita ad minus' finaliter non potest amitti, ut videtur. 3. Præterea. Illud quod est fortissimum, non potest vinci a debilissimo. Sed caritas est fortissima, quia est « fortis ut mors », ut dicitur Cani., ult. ; peccatum autem est debilissimum, quia malum est infirmum et pigrum, ut dicit Dionysius, 4 cap. De diuin. nom. (n. 32 ; G. 3, 731 ; 1. 22, p. 466). Ergo caritas 1. F. om. « ergo ». 970 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM non potest per peccatum expelli. Sed nullo alio modo potest amitti. Ergo caritas semel habita non potest amitti. 4. Præterea. Radix omnis mali est cupiditas : I Tim., vi, 10. Sed caritas non compatitur secum cupiditatem ad minus per­ fecta, ut dicit Augustinus in1 lib. LXXXIII Qq. (q. 26, n. 1 ; L. 40, 25). Ergo qui habet caritatem non potest incidere in aliquod malum et ita non potest [eam2] amittere. 5. Præterea. Si peccatum expellit caritatem, aut peccatum quod est, aut peccatum quod non est. Sed non peccatum quod est, quia illud caritatem non superat ; nec illud quod non est. quia illud quod non est non potest agere. Ergo peccatum nullo modo expellit caritatem. 6. Præterea. Illud quod est in minori parte magis distat ab eo quod est in pluribus, quam ab eo quod est ad utrumlibet. Sed ex eo quod est ad utrumlibet, non potest aliquid procedere, ut dicit Commentator in II Phys. Ergo multo minus ab eo quod est in minori parte. Sed caritas quamvis non faciat neces­ sitatem ad bonum ut semper fiat, facit tamen inclinationem ut pluries fiat. Ergo non potest ille qui habet caritatem facere malum ad quod non3 se habet nisi sicut in minori parte ; et ita non po.est peccare vel caritatem amittere. 7. i-ræterea. Amor caritatis est fortior quam amor naturalis. Sed amor naturalis non amittitur per peccatum. Ergo nec amor caritatis. 8. Præterea. Caritas est major fide, et utrumque est donum Dei. Cum ergo fides non tollatur per peccatum mortale, vide­ tur quod nec caritas. 8. — SED CONTRA. Apoc., u, 4 : « Habeo adversum, le pauca, quia caritatem primam reliquisti. » Ergo caritas potest amitti. 9. — Præterea. In eo qui cadere non potest non est necessa­ ria cautela. Sed stanti per caritatem necessaria est cautela ; I Cor., x4, 12 : « Qui stat videat ne cadat. » Ergo caritas po­ test amitti. 10. — Præterea. David caritatem prius habuit, alias non sibi reddendam lætitiam salutarem peteret ; et tamen peccavit et caritatem amisit quam sibi restitui petit5 (ps l). Ergo caritas semel habita potest amitti. 11. — Præterea. Quicumque non potest peccare habet liberum arbitrium confirmatum. Sed non omnis qui habet caritatem 1. α om. « in ». — 2. αβγό om. « eam ». — 3. NVP. om. « non ». — 4. αβ « II Cor., ix ». — 5. αβ « petiit ». DISTINCTIO XXXI, QU7EST. I, ART. I 971 habet liberum arbitrium confirmatum. Ergo aliquis habens caritatem potest peccare et ita caritatem amittere. 12. — RESPONSIO. Dicendum quod opinio ponentium cari­ tatem non posse amitti propter suam firmitatem, est similis opinioni Socratis qui posuit quod habens scientiam non potest peccare propter nobilitatem et certitudinem scientiae1, ut dicit Philosophus in VII Eth. (η 2. 1145”, 25 ; 1. 2, b.) Et ideo utriusque similis est et probatio et improbatio et probationis solutio. Utraque enim potissime per experientiam improbatur ; probatur autem per firmitatem2 scientiae et caritatis. 13. ■— Solvit autem Philosophus prædictam probationem de scientia per hoc quod scientia principaliter in universali consis­ tit, operationes autem circa singularia sunt. Et ideo concupis­ centia quæ in particulare bonum tendit nisi reprimatur, deduc­ tionem scientiæ universalis ad particulare impedit, conside­ rationem scientiæ in particulari operabili absorbens3, ita ut quamvis incontinens in fervore concupiscentiæ constitutus universale recte consideret et non tantum habitu teneat — ut quod omnis fornicatio fugienda4 — tamen quando ad hoc par­ ticulare descenditur per concupiscentiam, habitu rationis rectæ ligato, in actum rectæ considerationis circa particulare homo prodire non potest. 14. ■— Similiter etiam caritas principaliter est circa bonum æternum ; unde facit universalem conceptionem haberi, quia nihil contra Deum faciendum est ; sed quando ad particulare descenditur, tentatio aliqua inclinationem prædictam caritatis absorbet, ut dictum est de scientia. Sed quia caritas vehementius diligit Deum quam aliqua concupiscentia diligat aliquod com­ mutabile bonum, si aliquis affectum quem habet ad Deum ad opus particulare extenderet ut ad regulam operis, nunquam incideret in peccatum. Sed quia in potestate nostra est uti caritatis actu vel non uti, cum caritas voluntatem non cogat, ideo affec­ tio commutabilis boni prævalet et inducit peccatum. Et propter hoc patet quod omne peccatum est ex errore et ex contemptu negligentiæ. Unde Boetius dicit, in I De consol, (prosa n ; L. 63, 599) : « Talia tibi contuleramus arma quæ nisi prior^ abjecisses, inoicta te firmitate tuerentur ». 15. ■— Sic ergo homo in peccatum lapsus caritatem amittit quia per peccatum a Deo dividitur, cum sibi alium finem cons­ tituat, cum non possint duo esse fines ultimi. Unde cum caritas habeat causam conjunctionem6 ad Deum, statim amittitur unico7 actu. 1. α om. « scientiæ ». ·— 2. αδ «infirmitatem ». — 3. Ed. ad. « et rationem ». — 4. Ed. ad. « est ». — 5. Migne « prius ». — 6. Ed. « conjunctam ». — 7. α « uno ». 972 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Ei hoc invenitur in omnibus accidentibus quæ habent causam extra subjectum, quia nihil potest permanere separatum a sua causa essentiali, sicut patet de lumine. Secus autem est de habi­ tibus qui habent causam in subjecto, quia illi non totaliter des­ truuntur per unum actum peccati. 16. — AD PRIMUM ergo dicendum quod hoc intelligendum est, si velit uti gratia per quod filius Dei est : per eam enim potest peccato resistere. 17. — Ad secundum dicendum quod Quidam dixerunt quod caritas nunquam meretur, nisi finalis. Sed hoc falsum est ; quia caritas finalis non potest dici nisi quæ est in ultimo termino vitæ ; et tunc forte homo nihil meretur, sed dormit. 18. ■— Unde dicendum quod quolibet actu caritatis meretur vitam æternam et efficit eam sibi debitam. Sed quando peccat, jam efficitur quodammodo alius, ut Philosophus dicit IX Elh., (i 3. 1165b. 2'z ; 1. 3, g.) quia transmutatur ab eo quod erat sibi conveniens secundjm naturam in id qaod est prætcr1 nataram ; et idee non oportet quod ei reddatur, sicut etiam id quod est debitum reddi sano non redditur furioso. 19. — Ad tertium dicendum quod non est ex defectu caritatis quod a peccato vincatur, sed ex defectu habentis caritatem, quia caritate non utitur, ut dictum est. 20. -— Ad quartum dicendum quod quamvis cupiditas non sit in actu in eo qui habet caritatem, tamen est in radice, et caritatem potest impedire ne in actum prorumpat ; et quando non impeditur, tunc germinat et caritatem expellit. 21. — Ad quintum dicendum quod in eodem instanti in quo peccatum advenit, caritas expellitur ; et sicut illud est primum instans in quo peccatum esse incipit, ita illud est primum in quo caritas non esse incipit, sicut patet in naturalibus2 de duabus formis contrariis. 22. — Ad sextum dicendum quod illud quod est ad utrum­ libet, inquanium ex alia causa intrinseca movetur, sic deter­ minatur ad alterum et sic potest ab eo effectus procedere. Unde quando non est determinatum totaliter ab aliquo uno, potest etiam determinari ad oppositum. Et sic ab eo quod est in pau­ cioribus respectu ipsius jam determinati per primum, potest contrarium accidere ut in paucioribus propter aliud determinans quod est contrarium illi determinanti ut in pluribus. Et sic est in proposito ; quia sicut caritas, quantum est in se, ut in pluribus inclinat ad bonum, ita affectio sensibilis inclinat 1. A. « propter ». — 2. α ad. « et ». DISTINCTIO XXXI, QUÆST. I, ART. II 973 ad delectabile sensui, et ab hoc sicut ex quodam habitu incli­ natur voluntas ad peccatum. 23. — Ad septimum dicendum quod amor naturalis est secun­ dum voluntatem totaliter determinatam ad unum ; non autem sic est de amore caritatis, nisi in illis qui jam confirmati sunt. 24. — Ad octavum dicendum quod per peccatum non totaliter separatur homo a Deo, quia sic esse desineret ; sed quantum ad ultimam et perfectam conjunctionem quam facit caritas. Et ideo non oportet quod fides per peccatum tollatur, sicut caritas. Sicut per interpositionem nubis aer radios solis amittit, non tamen omnimodam claritatem, sicut quæ est ex reverberatione qualis apparet etiam ubi non sunt radii solis. ARTICULUS II Quæstiuncula I I S. d. 40, q. 1, a. 2, ad 5 ; I, q. 24, a. 1 ; Ver., q. 7, a. 1, 4 : Philip., c. 4, 1. 1. 25. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD LIBER VITÆ SIT QUID CREATUM. 1. Eccli., xxiv, 32 : « Hæc omnia liber vitæ ». Glossa : « Hic liber esi velus et novum Testamentum. » Hoc autem est quid crea­ tum. Ergo et liber vitæ. 2. Præterea. Apoc., xx, 12: « Alius liber apertus est, qui esi1 vitæ. » Glossa (L. 114, 745) : « Christus qui tunc apparebit omni­ bus patens2. » Sed non apparebit omnibus nisi secundum huma­ nam naturam. Cum ergo3 humana natura in Christo creata sit, videtur quod liber vitæ sit quid creatum. 3. Præterea. Liber inquantum scriptura in eo fit, est receptivus extraneæ impressionis. Sed res increata non suscipit peregri­ nam impressionem. Ergo non est quid increatum, sed creatum. 26. — Item. Videtur quod sit proprium Filii. 4. Quia4 ps. (xxxix, 9) : « In capite libri scriptum est de me. » Glossa (L. 113, 903) : « In Patre, qui est caput mei5 ». Sed illud in Divinitate cujus caput est Pater, est Filius. Ergo liber vitæ est Filius. 27. — Item. Videtur quod Spiritus sanctus. 5. Quia Spiritui sancto attribuitur vivificatio et in Symbolo et Joan., vi, 64 : «Spiritus est qui vivificat. «Ergo cum liber vitæ 1. a ad. « liber ». — 2. Migne « potens ». — 3. α « igitur ». — 4. a ad. « in ». __ 5. Migne « Apud Deum Patrem qui est caput mei », ed. « nostrum ». 974 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ordinetur ad vitam, conveniet Spiritui sancto vel proprie vel per appropriationem. 28. — SED CONTRA. Augustinus, XX1 De civil. Dei (c. 15 ; L. 41, 681) : « Liber vitæ est præscientia Dei, quæ falli non potest. » Sed præscientia est quid increatum essentiale et appropriabile Filio. Ergo et liber vitæ. Quæstiuncula II I, q. 24, a. 2 ; Ver., q. 7, a. 5, 6, 7. 29. — ULTERIUS. Videtur quod liber Dei. vitæ sit2 res­ pectu 1. Ps. (lxvii 29) : « Deleantur de libro viventium ». Glossa3 (L. 113, 950) : Liber viventium est Dei notitia. Sed Deus de se habet maximam4 notitiam. Ergo liber vitæ est respectu Dei. 2. Præterea. Ipse est fons vitæ cujuslibet. Si ergo est aliorum quæ habent vitam participative, multo amplius est sui ipsius qui habet vitam originaliter. 30. — Item. Videtur quod sit omnium creaturarum. 3. Quia præscientia est omnium. Sed liber vitæ est divina præscientia, ut supra dictum est. Ergo erit omnium. 4. Præterea. Joan., i, 3: « Quod factum est in ipso vita erat. » Sed omnis creatura est facta. Ergo omnis creatura in libro vitæ scribitur. 31. — Item5. Videtur quod sit etiam de malis. 5. Luc., x, 20, super illud : « Nomina vestra scripta sunt in cselis », dicit Glossa (L. 114, 296) : « Sive6 cælestia sive terrestria opera [gesserit ]quis7, per hoc quasi litteris annotatus, apud Dei memoriam æternaliter est affixus. » Sed gerere8 terrestria opera est malorum. Ergo cum nihil aliud sit liber vitæ quam reservatio divinæ memoriæ, videtur quod liber vitæ sit etiam malorum. 6. Item. Liber vitæ ordinatur ad vitam. Sed vita naturæ est communis bonis et malis, vita autem gratiæ communis præscitis et prædestinatis. Ergo liber vitæ est bonorum et malo­ rum, et prædestinatorum et præscitorum. 32. — SED CONTRA. Illud dicitur esse scriptum in Deo quod habet exemplar in ipso. Sed mala inquantum hujusmodi, non habent exemplar in ipso. Ergo non sunt ibi scripta. 1. αβγ8 « xxi ». — 2. αβ ad. « in ». — 3. Ex Cassiodoro. — 4. ed. « maxime »,— 5. γδλ « Praiterea ». ■— 6. a om. « sive ». — 7. αβγ&ηλ « gessit », a om. « quis ». — 8. F. « genere ». DISTINCTIO XXXI, QUÆST. I, ART. II 975 Quæstiuncula III 1 S., d. 40, q. 1, a. 2, ad 5 ; q. 3, ad 3 ; Philip., c. 1. 1. 33. — ULTERIUS. Videtur QUOD NIHIL 0U0D SCRIPTUM DEBEAT DICI INDE DELERI. SIT IBI 1. Quia liber vitæ est divina praedestinatio, ut dicit Glossa Philip., iv, (L. 114, 607). Sed a praedestinatione non dicitur aliquis excidere. Ergo nec a libro vitæ deleri. 2. Praeterea. Liber in quo potest aliquid describi et deleri est mutabilis. Sed liber vitæ est immutabilis, quia est quid increatum. Ergo non potest inde aliquis1 deleri. 3. Præterea. Illud2 quod est secundum opinionem tantum, cum sit secundum quid, non debet enuntiari simpliciter. Sed Glossa super illud ps. (lxviii, 29) « Deleantur de libro viven­ tium » (L. 113, 950), dicit : hoc accipiendum forte tantum secun­ dum spem illorum qui ibi3 se esse scriptos putabant. Ergo videtur quod non debeat dici aliquem inde deleri. 34. — SED CONTRA. Exod., xxxii, 33 : « Qui peccaverit mihi, delebo eum de libro meo ». Sed multi peccant. Ergo multi delentur. 35. — Praeterea. Nullus simul est scriptus in libro vitæ et damnatus. Sed multi qui prius fuerunt scripti in libro vitæ postea damnantur, sicut patet de discipulis Christi quibus dictum est Luc., x, 20 : « Gaudete, quia nomina vestra scripta sunt in libro vitæ » : ex quibus tamen multi abierunt retrorsum, ut dicitur Joan., vi, 67, Ergo aliqui qui prius fuerunt ibi scripti delentur. Solutio I 36. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod liber vitæ de quo nunc loquimur, metaphorice dicitur. Unde oportet quod ejus significatio accipiatur secundum similitudinem libri materialis de cujus ratione videtur esse quod contineat figuras aliquas quasi similitudines aliquas illorum qui per librum illum cognoscuntur. Unde et liber vitæ dicetur4, quia continet similitudines quibus potest cognosci vita. Non est autem sufficienter liber vitæ, quasi perfectam cogni­ tionem de vita faciens, nisi contineat similitudines de vita cujuslibet in particulari, quia cognitio in universali est imperfecta et in potentia. 1. αβ « aliquid ». — 2. Ed. om. « illud ». — 3. Ed. om. « ibi ». -— 4. Ed. « dici­ tur ». 976 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 37. — Sed habere hoc modo similitudines omnium habentium vitam determinate, non est nisi divinæ mentis, in qua sunt exemplaria rerum omnium propria. Et ideo liber vitæ non est quid creatum, sed est divina notitia de vita non solum in universali, sed in particulari quantum ad omnes in quibus invenitur vita. 38. — Et quia notitia est essentiale et appropriatum Filio, ideo liber vitæ essentiale quiddam est in divinis, et Filio appropriatur. 39. —AD PRIMUM ergo dicendum quod vetus et novum Tes­ tamentum dicitur liber vitæ, quasi faciens cognitionem de vita in1 universali et docens præcepta quibus pervenitur ad vitam, non tamen facit notitiam de vita uniuscujusque ; et ideo aliquo modo potest dici liber vitæ, sed non secundum completam ratio­ nem. 40. — Ad secundum dicendum quod Chrislus secundum humanam naturam dicitur liber vitæ, quasi exemplar universalis* vitæ, sed non quasi similitudo particulariter faciens cognoscere vitam uniuscujusque. 41. — Ad tertium dicendum quod similitudines vel figuræ istius libri non sunt aliquid additum essentiæ ejus, quia rationes exemplares, ut in I (libro) dictum est, sunt ipsa divina essentia ; et ideo non oportet quod recipiat peregrinas impressiones. 42. — Ad quartum dicendum quod Pater dicitur caput libri, idest Filii, secundum quod liber appropriatur Filio. 43. — Ad quintum dicendum quod quamvis vita approprietur Spiritui sancto, tamen notitia de vita appropriatur Filio. Solutio II 44. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod liber vitæ dicitur notitia Dei. Quia autem liber proprie est illo­ rum quorum notitiam facit per figuras et similitudines existentes in libro, ideo illorum solum notitia dici potest liber quæ cognoscit Deus per similitudinem. Mala autem non cognoscit Deus per similitudines existen­ tes malcrum in.se, sed cognoscuntur per modum privalicnis. Similiter etiam Deus seipsum non cognoscit per similitudinem sui ipsius, sed per hoc quod sibi secundum essentiam suam præ­ sens est. Unde neque notitia quam habet Deus2 de seipso neque notitia quam habet de malis potest dici liber vitæ. nisi de malis 1. Ed. om. « in ». — 2. Ed. * universale ». — 3. Ed. om. « Deus ». DISTINCTIO XXXI, QUÆST. I, ART. II i j • ! 977 pœnæ, inquantum sunt justa et bona, secundum quod dicitur liber morlis. Vita autem inter bona computatur. Unde oportet quod liber vitæ intelligatur respectu vitæ quæ in creaturis invenitur. Et quamvis Deus habeat notitiam de vita naturæ et gratiæ et gloriæ, unde respectu cujuslibet dictarum vitarum posset dici Dei notitia liber vitæ, tamen perfecta ratio vitæ non invenitur nisi in vita gloriæ quæ permixtionem mortis non patitur ; et ideo liber vitæ secundum propriam sui acceptionem esl notitia Dei quam habet de vita gloriæ uniuscujusque. - —Sic ergo dijjerl liber vitæ ascientia Dei quæ est de tempo­ 45. ralibus et æternis1 ; a præscientia quæ est de bonis et malis ; et etiam a prædestinalione, quia prædestinatio proprie de futuris est et providentia directionem in finem importat, cum sit propositum miserendi. Sed liber vitæ simplicem notitiam de vita importat et non determinat aliquod tempus ; unde et2 scripti in libro dicuntur et cfui vitam habent et qui habituri sunt. Et per hoc patet solutio ad omnia objecta. Î Solutio III ; I * t , ; i j ' v f I II 46. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod liber vitæ, ut dictum est, est notitia Dei de vita gloriæ alicujus hominis. Res autem aliqua dupliciter habet esse, scilicet in se et in causa sua : in se quidem est simpliciter ; in causa autem sua habet esse secundum quid. Causa autem gloriæ est gratia sufficiens quantum in se est. Unde qui habet gratiam, habet jam vitam gloriæ secundum quid. 47. — Cognitio ergo de vita gloriæ alicujus habetur a Deo3 dupliciter. Uno modo inquantum Deus scit ipsam vitam gloriæ in isto esse vel futuram esse simpliciter ; et tunc talis1 dicitur esse scriptus in libro vitæ simpliciter vel adscriptus, ut Quidam dicunt, ad similitudinem illorum qui adscribuntur ad militiam vel aliquod officium. 48. — A lio modo, inquantum Deus scit vitam gloriæ inesse isti vel futuram esse in eo in causa sua quæ est gratia ; et talis dicitur secundum quid scriptus in libro vitæ vel annotatus, ut Quidam dicunt. 49. — Quia ergo non potest esse ut scientia Dei fallatur, ideo quemcumque scit habiturum vitam æternam, habebit eam. Unde iste qui simpliciter scriptus est vel adscriptus in libro vitæ non potest inde deleri. 1. Ed. ad. « et ». — 2. Ed. om. « et ». — 3. RA. « de Deo ». — 4. F. « aliis ». 978 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 50. — Sed quia gratia quæ est causa gloriæ in eo qui habet præsentem justitiam, quando ipse a justitia per peccatum decidit, desinit esse gloriæ causa in eo, ideo notitia Dei de gratia istius non est ut de causa gloriæ ; unde jam ista cognitio gratiæ istius quam Deus habet non pertinet ad librum vitæ gloriæ. Et secun­ dum hoc dicitur deleri de libro vitæ, non aliqua mutatione facta in libro, sed in ipso ex parte cujus accidit quod gratia non est jam causa gloriæ. Et Deus dicitur aliquem de libro vitæ delere, inquantum permittit eum a juslilia excidere per peccatum. 51. — AD PRIMUM ergo1 dicendum quod prædeslinatio importat directionem in finem quod non importat liber vitæ, ut dictum est. Et ideo non potest dici prædestinatus ille qui habet præsentem justitiam tantum ; potest autem aliquo modo dici scriptus in libro vitæ, ut dictum est. 52. ■— Ad secundum patet solutio per id quod supra dictum est. 53. ■—■ Ad tertium dicendum quod Glossa illa loquitur de scrip­ tura qua aliquis scriptus est in libro vitæ simpliciter. ARTICULUS III III, q. 62, a. 6, ad 3 ; q. 70, a. 4, c. ; Car., a. 10, ad 4. 54. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON QUÆLIBET CARITAS POSSIT RESISTERE CUILIBET TENTATIONI. 1. Sicul enim caritas obsistit peccato, ita et ratio, ut supra dictum est. Sed non quælibet ratio potest tentationi resistere, sicut patet in incontinentibus qui habent rationem rectam et vincuntur, ut dicit Philosophus, VII Eth. {η 9. 1151a, 20 ; 1. 8, h.). Ergo non quælibet caritas potest tentationi cuilibet resistere. 2. Præterea. Major est difficultas in resistendo malo quam in operando bonum simpliciter. Sed caritas minima non potest in quodlibet bonum. Ergo nec potest cuilibet tentationi resistere. 3. Praeterea. In resistendo maximæ tentationi est maximum meritum, cum sit ibi maxima pugna quæ coronam meretur. Sed minima caritas non potest in maximum præmium. Ergo nec resistere maximæ tentationi. 4. Præterea. Caritas imperfecta non resistit venialibus. Sed major est impugnatio mortalium quam venialium. Ergo non resistit maximæ tentationi. 5. Præterea. I Cor., x, 13 : « Fidelis Deus qui non patietur 1. Ed. « igitur. ». DISTINCTIO XXXI, QUÆST. I, ABT. Ill 979 vos ienlari supra id quod potestis ». Sed illi quibus scribebatur habebant gratiam, sicut patet in principio epistolæ. Ergo aliqua tentatio est supra posse habentis gratiam vel caritatem. 55. — SED CONTRA. Non potest evitari omne peccatum, nisi omni tentationi resistatur. Sed minima caritas potest vitare1 omne peccatum, cum etiam homo hoc2, in puris naturalibus existens, potuisset. Ergo caritas quælibet potest omnem tentationem vincere. 56. — Præterea. Plus diligit caritas legem Dei quam cupiditas millia auri et argenti, ut dicit Glossa super ps. cxvm. Sed major dilectio minori tentationi resistere potest. Ergo quæli­ bet caritas resistere potest cuilibet tentationi. 57. — Præterea. Nullus peccat in eo quod i; il ari·'· non potest, ut'Augustinus4 dicit (III Lib. arb., c. 18, n. 50 ; L. 32, 1295). Si ergo habens caritatem non posset cuilibet tentationi resis­ tere, videtur quod tentationi consentiens non peccaret. 58. — RESPONSIO. Dicendum quod resistere tentationi dicitur dupliciter. Uno modo ut quis a tentatione non vin­ catur, alio modo ut quis tentationem vincat. Dicitur enim aliquis a tentatione vinci, quando a proposito bono trahitur per tentationem in consensum peccati ; sicut est in incontinente qui habet rationem rectam, sed deducitur. Qui enim non habet bonum propositum, ut intemperatus sive luxuriosus, non vincitur, quia libenter id agit. Vincit autem qui non solum a tentatione superveniente in actum peccati non deducitur, sed etiam ex magnitudine vir­ tutis quasi nihil tentationem parvipendit. Qui vero difficultatem a tentatione patitur, sed non deducitur ; resistit quidem tentationi cum non consentit, sed non vincit proprie loquendo. 59. — Loquendo ergo primo modo de resistentia peccati, sic quælibet caritas potest resistere peccato propter liberum arbi­ trium liberatum5 a servitute peccati, quamvis difficultatem patiatur propter tentationis impulsum. 60. — Loquendo vero de tentatione secundo modo, sic caritas quæ est parva in principio tentationis potest tentationibus resis­ tere, quia in fine tentationis fit magna, cum Deus pugnanti auxilium semper administret. 1. αβ « evitare ». ■— 2. Ed. « cum etiam homo iu puris naturalibus existens hoc potuisset ». — 3. Ed. «vitare». — 4. « Quis enim peccat in eo quod nullo modo caveri potest ? » Et in libro de duabus anim., c. 12 (L. 42, 108) : « Si ita cogun­ tur ut resistendi potestas nulla sit, non peccat ». ·— 5. F. om. « liberatum ». 980 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Si tamen ponatur quod semper parva maneret, non posset, per modum dictum tentationi resistere. 61. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non est simile de incontinente et habente caritatem ; quia habens caritatem1 habet jam habitum virtutis quem2 non habet incontinens ; et præterea incontinens etiam non vincitur quin3 posset resistere, si vellet ratione recta quam habet uti, ut supra dic­ tum est. 62. — Ad secundum dicendum quod quamvis sit major difficultas laboris, non tamen est major difficultas quæ atten­ ditur secundum excessum operis ad potentiam, quæ attenditur in virtutibus, ut dictum est (d. 30, 80). 63. —[Ad tertium4] potest dici quod etiam minima caritas potest in magnum meritum respectu praemii5 accidentalis, non autem respectu præmii substantialis, ut supra dictum est6. 64. — Ad quartum dicendum quod venialibus etiam resistere posset, si aliquis caritate contra venialium tentationem utere­ tur, non ut vitaret omnia, sed quia potest singula vitare. 65. — Ad quintum dicendum quod Apostolus loquitur quan­ tum ad id quod homo potest sustinere sine animi perturbatione7 : quod non potest nisi caritas perfecta, ut in magnis tribulatio­ nibus æquanimitatem servet. ARTICULUS IV HI, q. 89, a. 2 et 3. Quæstiuncula I 66. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Abdetur quod HOMO SEMPER IN MINORI CARITATE RESURGAT. 1. Amos, v, 2 : « Virgo Israel cecidit, etc. » Glossa8. Non negat ut resurgat, sed ut resurgere virgo possit ; quia semel aber­ rans etsi reportetur humeris pastoris, non habet tantam gloriam quantam qui nunquam aberravit. Sed gloria commensuratur cari­ tati. Ergo homo post peccatum non habet tantam caritatem resurgens, quantam primo. 2. Praeterea. Ezech., xliv, 10 : « Levitæ qui recesserunt a me... nunquam appropinquabunt mihi, ut sacerdotio fungantur ». Sed 1. α «qui habet jam habitum virtutis » om. « habens caritatem ». ■— 2. Ed. « quam n. — 3. Ed. « quando non ». — 4. α.βγδηλ « vel potest dici » loco « Ad ter­ tium ». — 5. α homot. « præmii... substantialis ». — 6 α ad. « et per hoc patet solutio ad tertium ». — 7. α « turbatione ».— 8. Desumitur hæc glossa ex Hieron. (L. 25 1036.) DISTINCTIO XXXI, QUÆST. I, ART. IV 981 aliquis quantum ad spirituale sacerdotium appropinquat Deo per caritatem. Ergo non habet tantam caritatem qui aliquando recessit a Deo per peccatum, quantam ante. 3. Præterea. Caritas incipiens nunquam est tanta quanta proficiens et perfecta. Sed aliquis quando cecidit, habuit cari­ tatem proficientem vel perfectam ; quando autem resurgit, habet caritatem incipientem. Ergo non tantam caritatem quantam prius. 4. Præterea. Nunquam potest tantum disponere se ad reci­ piendum divini luminis influentiam qui est sine caritate, quan­ tum cum caritate. Sed secundum quod aliquis disponit1 se ad gratiam Deus illi gratiam infundit. Ergo semper magis recipit de influentia gratiæ aliquis permanens in caritate, quam de novo caritatem accipiens. Et sic idem quod prius. 67. ·— SED CONTRA. In Malach., m, 4 ; « Placebit Deo sacrificium Juda etc.2. Sed caritas facit omnia nostra Deo esse accepta. Ergo aliquis post lapsum resurgens potest habere tantum de caritate, quantum prius. < I i Quæstiuncula II 68. — ULTERIUS. Videtur quod semper resurgat in majori. 1. Gen., i, 5 : « Factum est vespere ei mane dies unus. » Glossa : « Vespertina lux a qua quis cecidit, matutina in qua resurgit ». Sed lux matutina est major quam vespertina. Ergo et gratia vel caritas in qua quis resurgit, illa quam prius habebat. 2. Præterea. Rom., v3, 20 : « Ubi abundavit delicium, superabundavil et gratia ». Sed ubi superabundat gratia, est1 major caritas. Ergo, etc. 3. Præterea. Peccatum vincit primam caritatem. Vincitur autem a secunda. Ergo secunda caritas est fortior et major quam prima. i 69. — SED CONTRA. Innocens non est minus aptus ad reci­ piendum gratiam quam peccator. Sed primam gratiam accepit5 innocens, secundam accepit6 peccator. Ergo non oportet quod secunda sit major quam prima. 1. Ed. « disposuit ». — 2. Ed. ad « et Jerusalem, sicut dies saeculi et anni antiqui ». — 3. αβ « vi ». — 4. Ed. ad. « ibi ». — 5. Ed. « accipit ». 982 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Quæstiuncula III 70. — ULTERIUS. Videtur .QUOD AD MINUS SEMPER SIT ÆQUALIS. 1. Rom., vin, 28 : « Diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum ». Glossa : « etiam casus in peccatum ». Sed hoc non esset, si in majori caritate resurgeret. Ergo nunquam in minori, sed semper in æquali resurgit. 2. Præterea. Ambrosius dicit quod pcenitentia omnia ablata restituit. Sed hoc non esset si non resurgeret ad minus in æquali caritate. Ergo semper resurgit aliquis in æquali caritate. 3. Præterea. Debet contritio proportionari pra cedenti peccato. Sed peccatum proportionatur quodammodo gratiæ quam expel­ lit. Ergo et gratia vel caritas per quam homo conteritur, debet esse æqualis gratiæ præcedenti. 4. Præterea. Pœnitentia vivificat merita per peccata mortificata. Ergo pœnitens tantam habebit gloriam quantum ante peccatum meruerat. Sed tantum meruerat quantum de cari­ tate habuerat. Ergo gloria quam pœnitens habebit propor­ tionatur caritati quam ante peccatum habuit. Proportionatur autem caritati in qua in morte invenitur post poenitentiam, quia lignum ubi ceciderit, ibi erit. Eccles., penult. 3. Ergo caritas in qua resurgit pœnitens, est æqualis caritati a qua cecidit. 71. — SED CONTRA. Minima contritio sufficit ad deletio­ nem omnium peccatorum. Sed secundum quantitatem contri­ tionis attenditur quantitas caritatis in qua quis resurgit. Ergo cum potuerit, quando prius habuit gratiam, ex magna præparatione gratiam accepisse, videtur quod possibile sit quod recipiet minorem gratiam et caritatem quam prius habuit. Solutio I 72. — RESPONSIO. AD PRIMAM QUÆSTIONEM dicendum quod mensura caritati præfigitur a Deo secundum suam volun­ tatem et aliquo modo commensuratur ad conatum illius qui gratiam recipit. Unde cum aliquis post peccatum2 possit mul­ tum et parum conari ad recipiendum caritatem, et divinæ liberalitati non ponatur terminus per peccatum, cum ipse quan­ tum in se est sit paratus omnia peccata totaliter delere, oportet 1. Non occurrit apud Ambrosium. N. dicit colligi posse ex Hypognost. Jib. 3. r. 9 (L 4.c, 1631} ex his verbis : « Pienilerdia res est optima et perfecta quæ defectos revocat ad perfectum ». — 2. RA. « per peccatum ». DISTINCTIO XXXI, QUÆST. I, ART. IV 983 dicere sicut et communiter dicitur quod aliquis post peccatum potest in majori et in1 minori et æquali caritate resurgere. 73. — AD PRIMUM ergo dicendum quod loquitur de gloria præmii accidentalis quæ non commensuratur caritati, sed actui vel statui ; quia post peccatum virgo aureolam non habebit, et similiter nec peccator resurgens gaudium de innocentia con­ tinuata2. 74. ·— Ad secundum dicendum quod ab officio dignitatis aliquis repellitur propter peccatum commissum etiam si pcenitentiam egerit, sicut propter homicidium repellitur a sacerdotio ; et hoc est propter hoc quod non reducitur ad statum tantæ dignitatis, quamvis reducatur ad æqualem caritatem. 75. — Ad tertium dicendum quod loquendo de una et eadem caritate, verum est quod caritas incipiens minor est quam profi­ ciens vel perfecta ; sed una incipiens potest esse major quam alterius qui est in statu proficientis3, sicut aliquod animal sta­ tim natum est majus quam aliud etiam perfectum. 76. — Ad quartum dicendum quod ceteris paribus semper ille qui habet caritatem recipit plus de influentia divini luminis, sed ille qui non habet caritatem potest plus conari et magis recipiet. Solutio II 77. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod non est necessarium quod semper in majori caritate resurgat, quia etiam minor praeparatio vel4 æqualis sufficit ad hoc quod gratia infunditur. 78. — AD PRIMUM igitur dicendum quod similitudo illa attenditur non quantum ad quantitatem lucis, sed quantum ad ordinem lucis ad tenebras. 79. — Ad secundum dicendum quod Apostolus loquitur de gratia redemptionis quæ superabundavit ad delictum primi hominis, et non loquitur universaliter. 80. — Ad tertium dicendum quod peccatum non vincit cari­ tatem propter ejus debilitatem, sed quia ille qui peccat non utitur auxilio caritatis. Et ideo ratio non sequitur. Solutio III 81. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod etiam in minori caritate potest homo resurgere ; quia quantum1. α om. « in ». — 2. Ed. « continua ». — 3. Ed. « proficientium ». — 4. α «et » 084 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM cumque1 de peccato doleat et ad gratiam se præparet, dummodo ad terminum contritionis perveniat qua plus displicet ei a Deo recessisse quam aliquod temporale commodum2, gratiam habebit etiamsi non tantum præparet se quantum prius, dum fuit innocens, praeparavit. 82. — AD PRIMUM ergo3 dicendum quod hoc intelligitur non semper quantum ad majorem quantitatem caritatis, sed quantum ad majorem diligentiam vel humilitatem in qua pcenitens resurgit, ad minus actualem4. Minus autem malum est ut caritas diminuatur quam ut totaliter amittatur ; et minus malum computatur pro magis bono, ut dicitur V Eth. (« 2. 1129b, 12; 1. 1, k). Et ideo in bonum diligentis Deum cedit peccatum, etiamsi in minori caritate resurgat, quia per humili­ tatem et cautelam ab omnimoda gratiæ amissione curatur5. 83. — Ad secundum dicendum quod poenitentia omnia resti­ tuit, sed non oportet quod æqualia. 84. — Ad tertium dicendum quod quantitas peccati non proportionatur gratiæ quam exclusit ; quia parvum peccatum potest maximam caritatem expellere, sicut e converso parva caritas8, maxima peccata delere, quia pendet ex conatu homi­ nis potius quam ex quidditate habitus. 85. — Ad quartum dicendum quod sicut ex prædictis patet, per priora merita merebatur sibi tantam gloriam quantam cari­ tatem habebat. Sed ipse per peccatum factus est alter et non plenarie ad pristinum gradum restitutus. Et ideo non plenarie recipiet effectum7 priorum meritorum, [nisi8] quantum ad præ­ mium accidentale quod mensuratur actibus magis quam habitu9 caritatis. QUÆSTIO II DE EVACUATIONE CARITATIS PER GLORIAM Deinde quæritur de evacuatione caritatis per gloriam. Et circa hoc quæruntur quatuor. Primo, utrum fides et spes evacuentur gloria adveniente. Secundo, utrum caritas. Terlio, utrum ordo caritatis. Quarto, utrum scientia. 1. NVPF. « quantulumcumque ». — 2. Ed. « placuit ». — 3. Ed. « igitur ». — 4. γ ed. « actuali ». — 5. αβ « tueatur ». — 6. Ed. ad. « dicitur ». — 7. F. « affec­ tum ». — 8. αβγδλ « non » sed γδ cor. — 9. αβ « habitui ». ft DISTINCTIO XXXI, QUÆST. II, ABT. I 985 ARTICULUS I Quæstiuncula I I-II, q. 67, a. 3 ; II-II, q. 4, a. 4, 1“ ; III, q. 3, a. 3, 3m ; q. 18, a. 2, c. ; Spe, a. 4, 14m ; Virt. card., a. 4, 10m. 86. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD FIDES NON EVACUATUR1. . 1. Fides enini est fundamentum spiritualis ædificii. Sed fundamentum immobile manet, quidquid superædifîcetur. Ergo fides non evacuatur adveniente gloria. 2. Præterea. Nihil expellitur nisi a suo contrario. Sed gloria non est contraria fidei. Ergo adveniente gloria non evacua­ tur fides. 3. Præterea. Perfectum et imperfectum circa ea quæ sunt diversa specie bene se compatiuntur, sicut quod homo habeat perfectam geometriam et imperfectam grammaticam. Sed visio gloriæ et fides sunt alterius speciei. Ergo visio gloriæ non expellit fidem. 4. Præterea. Opinio et scientia habent se sicut cognitio perfecta et imperfecta ; et similiter cognitio matutina et vespertina in angelis. Sed in hominibus2 manent simul scientia et opinio, et in angelis simul cognitio matutina et vespertina. Ergo fides manet cum visione patriæ. 87. — SED CONTRA est quod Apostolus dicit I Cor., xm. 88. — Præterea. Fides est non apparentium. Sed in patria nihil eritnon apparens eorum quorum est fides. Ergo ibi fides non erit. Quæstiuncula II Supra, d. 26, 154 ; I-Π, q. 67, a. 4 ; ΪΡΠ, q. 18, a. 2 ; Spe, a. 4. 89. — ULTERIUS. Videtur QUOD Virt. card., a. 4, 10m . NEC ETIAM3 SPES EVA­ CUETUR. 1. Quia sicut se habet spes ad bona, ita se habet timor4 ad mala. Sed in damnatis semper manebit timor servilis. Ergo et simili­ ter in beatis manebit spes. 2. Præterea. Eccli., xxiv, 29 : « Qui edunt me adhuc esurient » ; 1. Ed. « evacuetur ». — 2. α « omnibus ». — 3. Ed. om. « etiam ». — 4. a « servilis ». ad. 986 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM et loquitur de fruitione divinæ sapientiæ quæ erit etiam1 in patria. Sed esuriens expectat aliquid in futurum. Ergo Sancti expectabunt aliquid in futurum etiam de præmio substantiali. 3. Præterea. In fide quæ evacuatur invenitur aliquid commune fidei et gloriæ, scilicet visio. Sed non invenitur aliquid in spe quod possit in patria esse, quia id quod est substantia spei est expectatio quæ non manebit in patria. Ergo videtur quod spes non evacuatur. 90. — SED CONTRA. Rom., vin, 24 : « Quod videt quis quid sperat ? » Sed Sancti videbunt in patria quidquid expectaverunt. Ergo spes in eis non erit. 91. — Præterea. Spes est expectatio futuræ beatitudinis. Sed beatitudo in patria jam non erit futura. Ergo nec2 spes erit ibi. Quæstiuncula III I-U, q. 67, a. 5 ; Viri, card., a. 4. 10™. 92. — ULTERIUS. Videtur QUOD DE ALIQUID SUBSTANTIA HABITUS FIDEI ET SPEI REMANEBIT IDEM NUMERO. 1. Quia in omni mutatione oportet esse aliquid commune utrique terminorum. Sed fides et spes mutantur in bona gloriæ. Ergo oportet quod aliquid de substantia habitus fidei et spei maneat idem numero. 2. Præterea. Sicut caritas adveniens opponitur fidei informi non secundum substantiam fidei, sed secundum informitatem ; Ha gloria adveniens opponitur fidei non secundum substantiam visionis, sed secundum imperfectionem tantum. Sed caritas adveniens3 tollit informitatem et remanet idem habitus numero fidei quantum ad substantiam, ut supra (d. 23, 288) dictum est. Ergo et similiter gloria adveniens tollit tantum imperfec­ tionem et dimittit eamdem substantiam habitus numero. 3. Præterea. Quando scientia imperfecta crescit in perfec­ tam, non tollitur substantia scientiæ ; similiter nec substantia corporis, quando ex puero fit vir, sed manet idem homo. Sed Apostolus evacuationem fidei comparat perfectioni scientiæ et ætatis. Ergo substantia fidei manet eadem numero. 93. ■— SED CONTRA. Forime quando destruuntur, sicut ex nihilo totaliter sunt, ita totaliter in nihilum tendunt. Sed fides et spes cum sint habitus, formæ quædam sunt. Ergo cum adve1. Ed. om. « etiam ». — 2. Ed. « neque ». — 3. α ad. « ». DISTINCTIO XXXI, QUÆSTÏ II, ART. I î I , [ V87 niente gloria destruantur, ut dicit Apostolus, videtur quod nihil ipsarum maneat secundum numerum idem. 94. — Præterea. Impossibile est quod aliquid sit idem numero quod non sit idem specie, sicut Philosophus dicit de fide et opinione in IV Top. (8 5. 125”, 36). Sed visio patriæ et fides differunt specie multo plus quam fides et opinio. Ergo visio fidei et patriæ non est idem numero. Solutio I 95. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod in fide est cognitio quædam et modus cognoscendi, quia cognoscit in1 speculo et in ænigmate ; modus autem imperfectionis est et obscuritatem importat. Unde cum gloria adveniens omnem imperfectionem et obscuritatem tollat, tollet quidem modum fidei quantum ad modum cognoscendi, sed remanebit cognitio eorum quorum est fides, non quidem jam ænigmatica, sed clara. 96. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quantum ad id quod habet de cognitione fides est fundamentum, non2 quantum ad id quod habet de ænigmate ; unde quantum ad id quod est fundamentum manebit. 97. — Ad secundum dicendum quod quamvis gloriæ visio non sit contraria fidei quantum ad id quod habet de cogni­ tione est tamen sibi contraria quantum ad id quod habet de ænigmate, et ex hac parte eam expellit. 98. ■— Ad tertium dicendum quod perfectio et imperfectio cognitionis circa diversa bene se compatiuntur, sed non circa idem. Et ideo aliquis potest habere simul imperfectam cogni­ tionem de his quæ pertinent ad unum et perfectam de his quæ pertinent ad aliud. Sed non est simile in proposito, quia fides et visio gloriæ est de eodem. 99. — Ad quartum dicendum quod opinio ei scientia, quamvis sint de eodem, non tamen secundum idem medium, sed secun­ dum diversa, et ideo possunt esse simul ; sed fides et visio patriæ sunt de eodem et secundum idem medium, quia fides assentit veritati primæ propter se et similiter visio gloriæ, et ideo perfectio unius non patitur imperfectionem alterius. 100. — Cognitio autem matutina et vespertina quamvis sint de eodem secundum rem non tamen sunt de eodem secundum idem esse, quia cognitio matutina est de re secundum quod habet 1. F. om. & in ». — 2. α ad. « tamen » . 988 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM esse in Verbo, cognitio autem vespertina de re secundum quod habet esse in propria natura ; et ideo non est simile. Solutio II 101. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod de habitibus oportet ex actibus judicium sumere. Est autem duplex actus ; scilicet1 qui est actus imperfecti inquantum hujus­ modi, sicut motus ; et actus qui est actus perfecti inquantum hujusmodi, sicut operatio consequens formam. Contingit autem quandoque quod actus perfecti inveniantur in imperfecto secundum quod jam participat aliquid de per­ fectione, sicut aliquid de actu albi est in pallido. Quando ergo imperfectum ad perfectionem venit, actus qui est ejus inquantum habet aliquid de perfectione in quam tendebat, manet quantum ad id quod est de substantia actus, sed tollitur quantum ad id quod erat de imperfectione actus ; sicut loquela balbutientis pueri tollitur quando venit ad perfectam ætatem, quantum ad id quod imperfectionis erat in ipso ; manet autem quidquid erat de perfectione et de substantia loquelæ. Sed motus qui est actus imperfecti, quando pervenitur ad ter­ minum motus, non manet quantum ad aliquid substantiæ actus, sed quantum ad radicem secundum quam motus inerat, quæ erat proportio quædam et ordo imperfecti ad perfectionem. 102. ·— Cognitio autem, inquantum hujusmodi, importat actum perfecti ; et ideo cognitio quæ habetur in statu imperfectionis, manet quantum ad id quod cognitionis est, imperfectione sublata. 103. -—Spes autem inquantum tendit in arduum quod est non­ dum habitum et futurum expectatum, est sicut actus imperfecti, cum sit quasi quidam motus ; et ideo cum ad perfectum venerit non manet id quod expectationis aut spei est, sed hoc tantum in quo hæc expectatio radicabatur, scilicet ordo et proportio ipsius hominis ad illa jam habita, quorum, dum non habeban­ tur, erat spes. Et ideo non ponitur aliquid speciale succedens spei, sed tentio sive comprehensio beatitudinis quæ dicit ordi­ nem hominis ad Deum jam habitum cujus non habiti erat spes, unde ordo iste communis est utrobique2. Quantum ad hunc ordinem spes manet, sed quantum ad naturam actus sui transit. 104. — AD PRIMUM ergo2 dicendum quod illi qui erunt in pcenis, cum sint remoti a participatione æternitatis, erunt sem­ per in motu et successione ; et propter hoc poterit esse timor futuri mali.i. i. Ed. ad. « actus ». — 2. Ed. ad. « el ». — 3. a ora. » ergo » : y rd. « igitur ». DISTINCTIO XXXI, QUÆST. II, ART. I 989 Sed illi qui erunt in patria, erunt maxime quantum ad prærnium substantiale in participatione æternitatis. Et ideo secun­ dum hoc non erit in eis aliquid de præmio futuri, sed totum simul habent. Unde non remanet in eis spes. 105. — Ad secundum dicendum quod illa fames non importat expectationem futuri, sed aufert fastidium jam habiti. Unde respectu præmii substantialis non erit ibi expectatio, sed fruitio plena. Sed respectu aliquorum accidentalium1 vel etiam stolæ corporis, poterit ibi esse expectatio sed non spes, ut supra, ‘20 d. (155) dictum est. 106. ■— Ad tertium dicendum quod etiam in spe invenitur aliquid quod manet in patria, scilicet ordo et proportio ad expectatum bonum. Sed iste ordo erit perfectus in patria, in via autem imperfectus propter absentiam ejus ad quod est. Solutio III 107. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod ablatio alicujus quod est de substantia rei inducit corruptio­ nem rei illius, non autem sublatio alicujus quod se habet accidentaliter ad rem illam. Imperfectio autem illa quam tollit gloria a fide est substantia fidei2 et ad speciem ejus pertinens : quod patet ex hoc quod acci­ pitur secundum rationem objecti a quo fides speciem recipit. Obscuritas enim quam ænigma importat, ad genus cognitionis pertinet. Et ideo oportet quod, remota ista imperfectione, substantia et species fidei destruantur, sicut si ab asino remo­ veatur sua irrationabilitas3. Quia autem fides forma quædam est accidentalis simplex, non composita ex materia et forma, ideo ipsa destructa non rema­ net aliquid fidei idem numero, sed idem genere ; sicut patet quod quando ex albo fit nigrum vel e converso, manet id quod coloris est non idem numero color, sed idem genere ; sed manet eadem lux numero cum est perfecta et imperfecta, quia illa imper­ fectio vel perfectio non pertinet ad speciem lucis, sed acciden­ talis est. 108. — Et similiter est dicendum de spe, in qua etiam quod dictum est, magis apparet. 109. — AD PRIMUM ergo dicendum quod commune quod manet in mutatione, idem numero est subjectum, sed idem genere manet4 natura generis ; et ita in hac transmutatione manet5 idem6 numero anima, sed visio vel cognitio idem genere. 1. α « accidentium ». — 2. F. « fide ». — 3. a « irrationalitas ». —- 4. Ed. ud. « in ». —■ 5. a « remanet ». — 6. Ed. « eadem ». 990 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 110. — Ad secundum dicendum quod informitas illa non est de pertinentibus ad speciem fidei, sicut cognitio1 ænigmatica ; et ideo non est simile. Et similiter dicendum ad tertium. ARTICULUS II I-Π, q. 67, a. 6 ; Ver., q. 27, a. 5, 6m ; Spe, a. 4, 7m, 13m, 14m ; Virt. card., a. 4, 10m ; I Cor., c. 13, 1. 3. 111. —AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod CARITAS VIÆ EVACUETUR. I Cor., ΧΙΠ, 10 : « Cum venerit quod perfectum est, evacuabi­ tur quod ex parte est ». Sed caritas est ex parte, quia illud præceptum : « Diliges Domitium Deum tuum ex toto corde tuo », non totaliter impletur in via, ut supra (d. 27, 225) dictum est. Ergo caritas evacuabitur. 2. Præterea. Destructa causa destruitur effectus. Sed fides generat caritatem, sicut dicitur Mat., i, in Glossa. Cum ergo fides evacuetur, et caritas evacuabitur. 3. Præterea. Sicut fides est ænigmatica, ita et caritas, quia caritas movet affectum in id quod non per speciem videtur. Sed fides quia2 est ænigmatica, evacuabitur. Ergo et caritas. 4. Præterea. Motus cessat cum perventum fuerit ad terminum. Sed caritas est quidam motus mentis in Deum. Ergo cum ad terminum pervenietur, caritas cessabit. 5. Præterea. Ea quæ sunt unius rationis, unum potest in alterum proficere, si differant secundum perfectum et imper­ fectum. Sed caritas viæ quamvis possit crescere, nunquam tamen potest pervenire ad modum caritatis patriæ. Ergo caritas viæ et patriæ non sunt unius speciei. Et ita videtur quod caritas evacuetur. 112. — SED CONTRA. I Cor., xm, 8 : « Caritas nunquam excidit. » 113. ■— Præterea. Præsentia amati non tollit amorem, sed auget. Caritas autem est amor Dei. Ergo quando Deum3 præsentem videbimus, non tolletur caritas, sed magis augebitur. 114. — RESPONSIO. Dicendum quod amor secundum ratio­ nem suæ speciei non importat aliquid imperfectionis, sed magis perfectionem, inquantum importat terminationem affec­ 1. a et ed. « imperfectio », yA « perfectio vel cognitio », δ « cognitio peiii i tio », sed expungit « cognitio ». — 2. Ed. « quæ ». — 3. a ad. « etiam ». DISTINCTIO XXXI, QUÆST. II, ART. Ill 991 tus et quamdam informationem in re amata. Unde gloria adve­ niens nihil de his quæ ad speciem caritatis pertinent tollet, ei ideo caritas non destruetur. 115. — AD PRIMUM ergo dicendum quod illa imperfectio est accidentalis caritati ; et ideo ea remota, nihilominus caritas eadem numero remanebit. 116. — Ad secundum dicendum quod fides est causa caritatis ratione cognitionis ; cognitio autem manebit, ut dictum est. (94) 117. — Ad tertium dicendum quod ænigma est essentiale fidei, quia pertinet ad rationem proprii objecti, sed est acciden­ tale caritati. Et ideo non est similis ratio. 118. — Ad quartum dicendum quod amare non dicit motum qui sit actus imperfecti, sed qui est actus perfecti, sicut sentire et intelligere, ut dicit Philosophus in III De anima {γ 7. 431a, 4 sq. ; 1. 12, n. 765-767). Et ideo ratio non sequitur. 119. — Ad quintum dicendum quod hoc quod caritas viæ manens in via non potest pervenire ad perfectionem caritatis patriæ est propter statum viatoris, et non quantum ad id quod est de ratione caritatis, inquantum viator non possidet perfecte quod amat. ARTICULUS III 11-11, ■< divina ». — 2. Ed. om. « ejus ».— 3. Quar. « eloqui ».— i. Ed. « ite­ rum ». — 5. iiuar. om. “ Deus ». — 6. Quar. om. « Dei ». — ■ /. Quar om. » liuinumis sensus ». — 1000 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Quod duobus modis inspicienda est dilectio Dei1 4. — Consideratur enim duobus modis dilectio Dei : secundum essen­ tiam et secundum efficientiam. Non recipit magis et2 minus secundum essentiam, sed tantum secundum efficientiam, ut magis dilecti dicantur quibus ex dilectione ab æterno majus bonum præparavit et in tempore tribuit, et minus dilecti quibus non tantum. Unde etiam est quod aliqui quando convertuntur et justificantur, dicuntur tunc incipere diligi a Deo, non quod Deus nova dilectione quemquam possit diligere — immo sempiterna dilectione dilexit «ante mundi constitutionem » {Ephes., i, 4) quoscumque diligit — sed tunc dicuntur incipere diligi ab eo, {Hugo de S. V., Sum. Sent., tract. 4, c. 8 ; L. 176, 126) cum æternæ Dei dilectio­ nis sortiuntur effectum, scilicet gratiam in præsenti vel gloriam in futuro3. Unde Augustinus (V De Trin., c. 16, n. 17 ; L. 42, 924) : Absit ut Deus temporaliter aliquem diligat, quasi nova dilectione quæ in ipso ante non erat, apud quem nec preeterita transierunt et futura jam jacta sunt. Itaque omnes Sanctos suos ante mundi constitutionem dilexit, sicut prae­ destinavit. Sed cum convertuntur et inveniunt illum, tunc incipere ab eo diligi dicuntur, ut eo modo dicatur quo potest humano affectu capi quod dicitur. Sic etiam cum iratus malis dicitur et placidus bonis, illi mutantur, non ipse. Ut lux infirmis oculis aspera, firmis lenis est, ipsorum scilicet mutatione, non sua... Ita cum aliquis per justificationem incipit esse amicus Dei, ipse mutatur, non Deus. Si quis magis vel minus diligatur a Deo uno tempore QUAM ALIO 5. — Si vero quæritur de aliquo uno utrum magis diligatur a Deo uno tempore quam alio, distinguenda est dilectionis intelligentia. Si enim refe­ ratur ad dilectionis effectum, concessibile est ; si vera ad dilectionis essen­ tiam, inficiabile est. Si Deus ab æterno dilexit reprobos 6. — De reprobis vero qui præparati non sunt ad vitam, sed ad mortem, si quæritur utrum debeat concedi quod Deus ab æterno dilexit* eos, dici­ mus de electis solis simpliciter hoc esse concedendum quod Deus ab æterno eos dilexit quos ad justitiam et coronam præparavit. De non electis vero simpliciter est concedendum quod odio habuit, id est repro­ bavit, sicut legitur (Malach., i, 3) : Jacob dilexi, Esau. odio habui. Sed non est simpliciter intelligendum quod dilexit, ne prædestinati intelligantur, sed cum adjectione : dilexit eos, inquantum opus ejus futuri erant, id est quos et quales eos facturus erat. DIVISIO TEXTUS 7. — « Præmissis adjiciendum est etc. » (1) Postquam determinavit Magister de dilectione caritatis qua diligimus Deum, hic determinat de dilectione qua Deus diligit nos. 1. Quar. om. titulum. » — 2. Quar. « vel ». « in fuluro. » — 4. Quar. « diluxerit ». 3. Quar. om. « in præsenti » et DISTINCTIO XXXII, ART. 1001 I Et dividitur in partes duas. In prima ostendit quomodo Deus omnem creaturam diligit. In secunda movet quæstionem de reprobis quos diligere non videtur, ibi : « De reprobis vero etc. » (6) Prima in duas. In prima determinat de dilectione Dei, secun­ dum quod absolute dicitur creaturam diligere. In secunda deter­ minat de gradibus divinæ dilectionis, secundum quod unum plus et1 alium minus dicitur diligere, ibi : « Cum autem dilectio Dei etc. » (2) Et dividitur hæc pars in duas. In prima determinat de ordine divinæ2 dilectionis quantum ad diversos ; in secunda quantum ad eumdem, ibi : « Si vero quæritur etc. » (5) Circa primum Iria facit. Primo movet quæstionem. Secundo determinat eam, ibi : « Potest tamen sane, etc. (3) » Tertio confirmat solutionem, ibi : « Consideratur enim duobus modis etc. » (4) > Hic quaeruntur quinqùe. ■ Primo, utrum Deus creaturam diligat. Secundo, utrum omnem creaturam. Tertio, utrum ab æterno3. Quarto, utrum omnia æqualiter. Quinto, quid plus et quid minus sive æqualiter. ARTICULUS I I, q. 20, a. 1; q. 82, a. 5, lm; 1 Cg., c. 91; Dio. nom., c. 1. 9. 8. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur Deo non competat creaturam amare. quod 1. Amor enim quamdam passionem animi importat. Sed aliæ passiones animæ4, ut ira et hujusmodi, non sunt in Deo, nisi secundum effectum et per similitudinem. Ergo nec amor est in ipso. 2. Præterea. Inter multum distantia non potest esse amor. Unde amici non optant amicis maxima bonorum, ne amicitia dissolvatur, ut Philosophus dicit in5 IX Eth. (Θ 9. 1159a, 6 ; 1. 7, 1.). Sed nulla est tanta distantia quanta Creatoris a creatura. Ergo non potest esse amor Dei ad creaturam. 3. Præterea. Amor transfert amantem in amatum, ut vivat jam vita amati, ut dicit Dionysius in lib. De divin, nom. (c. 4, n. 13 ; G. 3, 711 ; 1. 10, p. 395). Sed Deus non transfertur I 7 L 1. α om. « el. ». —- 2. Ed. om. « divinæ ». — 3. F. om. hic hanc quæstionem : unde habentur hic tantum quatuor quæsita, quarto et quinto loco tertii et quarti positis. — 4. Ed. « animi ». — 5. ay8 om. « in ». 1002 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM in aliquid aliud, cum sit immobilis ; sed omnia ad se trahit, ut dicitur Joan., xii. Ergo ipse non amat creaturam. 4. Præterea. Amans quodammodo subjicitur amato, inquan­ tum affectus amantis amato informatur, ut supra dictum est. Sed Deus nullo modo creaturæ subjicitur. Ergo nullo modo amat creaturam. 5. Præterea. Omnis nostra perfectio a divina perfectione exemplatur. Sed omnis virtus perfectio mentis est. Ergo cum quædam aliæ virtutes non sint in Deo, ut temperantia et hujus­ modi, videtur quod nec caritas. 9. ■— SED CONTRA. Sicut essentia sua est exemplar omnis creaturæ, ita bonitas sua est causa omnis bonitatis in creatura. Sed Deus1 cognoscendo essentiam suam2, cognoscit omnia quæ ab ipsa exemplantur. Ergo amando bonitatem suam, amat omnia quæ ab ipsa bonitatem participant. 10. — Præterea. Joan., hi, 16 : « Sic Deus dilexit mundum etc.3 » 11. — Præterea. Dionysius dicit (4 cap. De div. nom., η. 10 ; G. 3, 707 ; 1. 9, p. 388) quod4 divinus amor non permisit ipsum sine germine esse. 12. — RESPONSIO. Dicendum quod unicuique habenti cognitionem amabile est proprium bonum non solum amore naturali, sed amore animali sive intellectuali. Unde cum in Deo sit sui perfecta cognitio, amat suam bonitatem. Bonum autem alicujus non solum dicitur secundum hoc quod in ipso est, sed etiam5 secundum quod in alio est per similitudinem. Unde cum bonitas quæ est in creatura sit similitudo divinæ bonitatis, sequitur quod ipse creaturam diligat. 13. — AD PRIMUM ergo dicendum quod passiones quædam important in sui ratione aliquam materialem transmutationem ; et ideo non possunt transferri in Deum, nisi per similitudinem, sicut ira. Et similiter illæ quæ important defectum, ut tristitia et etiam ira secundum quod ex tristitia causatur. 14. — Quædam vero passiones sunt quæ de ratione sui non im­ portant aliquid materiale vel aliquem defectum, sicut delectatio. Unde etiam in operatione intellectuali delectatio est, non solum in corporali operatione, ut Philosophus probat in VII Eth. (, 14. 1154», 8 sq. ; 1. 14). 1. Ed. om. « Deus ». — 2. Ed. om. « suam ». — 3. y§ om. « etc. », ed. ad. « ut Filium suum unigenitum daret ». — 4. α ad. « unus ». — 5. δ ed. om. « etiam >. DISTINCTIO XXXII, ART. I 1003 15. — Et propter hoc delectatio potest in Deo poni non quidem ut passio, sed operationem suam simplicem et sine motu conse­ quens per modum intelligendi, ut Philosophus dicit in VII Eih. ίη 15. 1154», 26 ; 1. 14, o.) quod « Deus simplici operatione1 gaudet ». Et similiter etiam2 de amore dicendum est. 16. ·— Ad secundum dicendum quod inter multum distantia bene potest esse amor, sed non amicitia, quia non conversantur simul : quod est proprium amicit) æ. Deus autem quamvis in infinitum distet a creatura, tamen operatur in omnibus et in omnibus est ; et ideo potest salvari etiam ratio amicitiæ. 17. — Ad tertium dicendum quod amor omnis transfert quodammodo amantem in amatum, sed diversimode. Uno modo secundum quod amans transfertur in participandum ea quæ sunt amati ; alio modo ut communicet amato ea quæ sunt sua. 18. — Primo ergo modo Deus non transfertur in amatum quod est creatura, sed secundo modo, inquantum bonitatem suam ei communicat ; et sic3 dicit Dionysius, 4 cap. De div. nom. (n. 13 ; G. 3, 711 ; 1. 10, p. 397-8) quod4 ipse Deus est per amo­ rem extasim passus. 19. ■— Ad quartum dicendum quod potentia passiva informatur ex objecto suo, sed potentia activa ponit formam suam circa objectum, sicut patet de intellectu agente et possibili. Unde sicul intellectus divinus non informatur rebus quas cognos­ cit per essentiam suam, ita nec voluntas ejus informatur rebus quas amat, quia eas per bonitatem suam amat et amando communicat eis suam bonitatem. 20. — Ad quintum dicendum quod virtutes quæ habent materiam determinatam circa actus et passiones corporales, vel quæ important aliquem defectum, sicut fides, non possunt habere exemplar in natura divina, ita scilicet quod illæ virtutes in Deo sint ; sed habent exemplar in intellectu divino, sicut habent reliquæ res materiales. Et ideo cum caritas nullum defec­ tum nec aliquod materiale importet, invenitur in Deo præ qui­ busdam aliis virtutibus. 1. Ed. « simplici gaudet delectatione ». In textu habetur : « διό o Θεός aei μιαν χαίρει ηδονην ». — 2. αλ om. « etiam ». — 3. α om. « et » et habet « sicut ». — 4. aySA ad. » etiam ». 1004 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS II II S., d. 26, a. 1 ; I q. 20, a. 2 ; q. 23, a. 3, 1“ ; I-II, q. 110, a. 1 ; 7 Cg„ c. 91 ; Car. a. 7, 2m ; Joan., c. 5, 1. 3 ; Div. nom., c. i, 1. 9. 21. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Deus non diligat omnem creaturam. 1. Quidquid enim Deus diligit, ex caritate diligit. Sed crea­ turæ irrationales non diliguntur ex caritate, ut supra (d. 21, q. 1, a. 2) dictum est. Ergo eas non diligit. 2. Præterea. Sicut dicit Philosophus in VII Elh., (0 2. 1155b, 3 sq. 1. 2. f.) creaturæ inanimate non diliguntur nisi amore concupiscentiæ, sicut patet de vino. Sed Deus non diligit aliquid1 amore concupiscentiæ, quia ipse bonorum nostrorum non eget. Ergo creaturas inanimatas nullo modo diligit. 3. Præterea. Dilectio est causa electionis2. Sed Deus non omnes etiam homines eligit. Ergo non omnes diligit. 4. Præterea. Quicumque diligit aliquid vult ei bonum. Sed Deus non vult reprobis bonum quod est perfectum bonum, scilicet vitam æternam ; quia si vellet, haberent. Ergo Deus non diligit omnem creaturam. 5. Præterea. Non potest esse ejusdem ad idem amor et odium. Sed Deus aliquam creaturam odit Malach., i, 5 : « Esau odio habui ». Ergo non omnem creaturam diligit. 22. - SED CONTRA. Sap., xi3, 25 : « Diligis omnia quæ sunl et nihil odisti eorum quæ fecisti. 23. ■— Præterea. Dionysius dicit (cap. 4. De dio. nom., n. 13 ; G. 3, 711 ; 1. 10, p. 397) quod etiam amor divinus movet superiora in providentiam inferiorum. Sed Deus habet providentiam de omnibus. Ergo ipse omnia diligit. 24. —Præterea. Gen., ι, 31, dicitur : « Vidit Deus cuncta quæ fecerat et erant valde bona ». Et Augustinus4 dicit (De Gen. ad lilter. imperfect, lib., n. 22 ; L. 34, 228) quod per hoc signi­ ficatur quod omnia approbavit. Sed nihil approbatur nisi quod amatur. Ergo Deus omnia amat. 25. ·— RESPONSIO. Dicendum quod amicitia, sicut dictum 1. δ ed. om. « aliquid ». -— 2. A. « dilectionis ». — 3. Ed. « II ». — 4. F. indicat « in I lib. Contra adversarium legis et Prophetarum, c. 6 (L. 42, 608), ubi in hoc ver­ bum « Vidit Deus lucem quia bona est » hæc habet : « Quid autem mirum est quia dis­ plicet humanæ stultitiæ, quod opera sua placent divinæ sapientiæ ? Quid est enim aliud, Vidit lucem quia bona est, nisi quia placuit ei ?» In loco autem citato hæc legun­ tur in idem verbum : « Ista sententia non quasi insoliti boni laetitiam, sed approbatio­ nem operis significari, oportet intelligi ». DISTINCTIO XXXII, ART. II 1005 est1 (d. 27, q. 2, a. 1), addit aliquid supra amorem, quia ad rationem, amoris sufficit quod homo velit bonum quodcumque alicui ; ad rationem autem amicitiæ oportet quod aliquis velit ei bonum quod vult sibi, ut scilicet velit conversari cum ipso et convivere in illis quæ maxime amat. 26. — Sic ergo Deus, communiter loquendo de dilectione, diligit omnia, inquantum vult eis bonum aliquod, scilicet2 naturale ipsorum ; sed bonum quod ipse3 sibi vult, scilicet visionem sui et fruitionem qua ipse beatus est, vult quidem omni creaturæ rationali voluntate antecedente, sed voluntate consequente solum electis, quæ est voluntas simpliciter. Et ideo solos electos diligit amore amicit·æ, alia4 autem diligit amore communiter dicto, inquantum sunt bona. 27. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Deus5 omnia, id est creaturas irrationales, ex caritate diligit, non sicut caritatem habens ad illa, sed sicut6 ordinans ea ad illa ad quæ7 caritatem habet. 28. — Ad secundum dicendum quod quamvis nos non dili­ gamus creaturas inanimatas amore benevolentiæ, quia eorum bonum non est a nobis ; Deus tamen eas diligit amore benevo­ lentiæ, quia per hoc quod eis bonum vult, sunt et bonæ sunt. Tamen Deus quamvis non amet aliquid8 concupiscendo sibi, amat tamen8 concupiscendo alteri, ut non fiat vis in verbo concupiscentiæ quæ anxietatem, non proprietatem desiderii importat. 29. — Ad tertium dicendum quod dilectio amicitiæ est illa quæ electionem causât ; et hanc non habet ad omnia. 30. — Ad quartum dicendum quod Deus omnibus creaturis irrationalibus vult bonum eis proportionatum et cujus sunt capaces. Et ideo simpliciter loquendo potest dici quod Deus eas diligat. Sed reprobis voluntate consequente, secundum quam simpli­ citer dicitur aliquid velle, vult quidem bonum naturæ, non autem bonum cujus sunt capaces, scilicet gratiæ et gloriæ. nisi voluntate antecedente. Et ideo non est dicendum quod diligat9 eos simpliciter, sed secundum quid, scilicet inquantum sunt creaturæ. 31. — Ad quintum dicendum quod non odit reprobos inquantum creaturæ suæ10sunt, sed inquantum mali sunt: quod ah ipso non est. 1. a « prædictum est », ed. ad. « supra ». — 2. NVPF. ad. « bonum ». — 3. a om. « ipse ». — 4. α « alios ». — 5. αδ om. « Deus ». — 6. a ad. « directe ». — 7. Ed. ad. • ille ». — 8. Ed. ad. « in ». — 9. Ed. ad. « Deus ».— 10. Ed. om. « suæ ». 1006 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS III I, q. 20, a. 2, 2ra ; IV Cg., c. 23 ; Rom., c. 9, 1. 2 ; Ephes., J. 1, e. 1. 32. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur Deus ab æterno non dilexerit creaturas. quod 1. Dilectio enim non est nisi boni. Sed creaturæ non fuerunt bonæ ab æterno. Ergo non diligit eas ab æterno. 2. Præterea. Dilectio significat divinam essentiam et connotât effectum in creatura. Sed ea quæ important effectum in crea­ tura dicuntur de Deo ex tempore, sicut Dominus et Salvator et hujusmodi. Ergo et diligere creaturas non dicitur de Deo nisi ex tempore. 3. Præterea. Dilectio unit amantem amato. Sed res non potuerunt conjungi vel uniri Deo antequam essent. Ergo non potuerunt1 ab æterno amari ab eo. 4. Præterea. Eorum quæ similiter se habent, est una ratio amoris. Sed creaturæ antequam essent, in nullo distinguebantur. Ergo non erat in uno quare diligeretur magis quam in alio. Et ita ab æterno non dilexit electos, nisi forte sicut alia. 5. Præterea. Amans vult esse amatum. Sed Deus non volebat esse creaturas antequam essent, quia si voluisset eas esse, fuissent. Ergo non amabat eas antequam essent. 33. —■ SED CONTRA. Ephes., i, 4 : « Elegit nos ante mundi constitutionem. » Sed electio erat2 ex dilectione. Ergo etiam ab æterno dilexit creaturas. 34. ■—■ Præterea. Dionysius dicit, 4 cap. De dio. nomin., (n. 10 ; G. 3, 707 ; 1. 9, p. 387) quod divinus amor fuit causa quare res fecit. Ergo amor rerum fuit in Deo antequam res essent, et ita ab æterno. 35. — Præterea. Affectus boni sequitur cognitionem de bono. Sed Deus ab æterno cognovit quidquid boni est in creaturis. Ergo ab æterno dilexit creaturas. 36. — RESPONSIO. Dicendum quod illa sola nomina ex tempore de Deo dici possunt quæ in principali significato impor­ tant aliquid quod in Deo secundum rem non est ; sicut ea quæ important relationem Dei ad creaturam in principali significato, ut Dominus et hujusmodi: quæ quidem relatio secundum rem est in creatura, sed in Deo est secundum rationem tantum ; similiter ea quæ important in principali significato actionem 1. Ed. « Ergo non poterant amari ab eo ab æterno ». — 2. NVPF. « est ». Îî DISTINCTIO XXXII, ART. IV 1007 divinam terminatam ad aliquid extra se, sicut causare et hujusmodi. 37. — Amor autem non importat in principali significato relationem, sed operationem1 voluntatis : cujus operationes2, sicut et operationes intellectus proximæ et ab eis elicitæ, in operante manent et non transeunt ad constituendum aliquid in exteriori materia. Et ideo amor .Deo ab aeterno convenit. 38. ■— AD PRIMUM igitur dicendum quod quamvis creaturæ ab æterno non fuerint bonæ in propria natura, fuerunt tamen bonæ in Dei praescientia. 39. ■— Ad secundum dicendum quod non connotât effectum in3 actu, sed in habitu. Et hoc est, quia operationes animæ non terminantur ad aliquid extra operantem ; unde possunt extendi etiam ad id quod non est in actu. 40. — Ad tertium dicendum quod amor non unit secundum rem semper, sed est unio affectus : quæ quidem unio potest haberi etiam ad illud quod est absens aut penitus non ens4. 41. — Ad quartum dicendum quod quamvis non differrent secundum id quod non erant in propria natura, tamen diffe­ rentiam habebant in Dei præscientia, secundum quod eorum diversitates futuras præsciebat. 42. — Ad quintum dicendum quod Deus volebat ab æterno creaturas esse, sed non eas esse ab æterno, sed secundum ordi­ nem suæ sapientiae. ARTICULUS IV Supra, d. 19, 99 s. ; 11 S., d. 26, a. 1, 2m ; I, q. 20, a. 3 : 1 Cg., c. 91. 43. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur Deus omnia æqualiter diligat. quod 1. Quia providentia, ut dicit Dionysius, (4 cap. De div. nom., n. 12 ; G. 3, 710 ; 1. 9, p. 393-4) est effectus amoris. Sed æqualiter est illi cura de omnibus, Sap., vi. Ergo æqualiter omnia diligit. 2. Præterea. Dilectio Dei ad creaturas significat habitu­ dinem ipsius ad creaturas. Sed Deus æqualiter se habet ad omnia, ut Philosophus6 dicit, quamvis omnia inæqualiter se habeant ad ipsum. Ergo ipse æqualiter omnia diligit. 1. a « comparationem ». — 2. a homot. « operationes intellectus ». — 3. α ad', « creatura ». — 4. Ed. « existens ». — 5. Quoad sensum invenitur in De mundo κ G. 400b, 28 : « Ισοκλινης νόμος ημΐν d Θεός » ; vel in libro de Causis, prop. 24, p. 289 « Causa prima existit in omnibus rebus secundum unam dispositionem ». — Forsan enim S. Thomas tunc temporis (1254-1256), ignorabat adhuc auctorem hujus libri., sicut jam noverat anno 1269. 1008 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 3. Præterea. Sicut diligit omnia, ita cognoscit omnia. Sed æqualiter cognoscit omnia. Ergo æqualiter omnia diligit. 4. Præterea. Idem actus non potest esse intensior et remissior nisi secundum diversas sui partes. Sed eodem actu simplici diligit omnia. Ergo non diligit unum plus altero. 5. Præterea. Qua ratione diligit unum plus altero, eadem ratione diligit aliquem quandoque plus quandoque minus ; quia sicut una res est melior altera, ita idem secundum diversa tempora est melius seipso. Sed Deus non diligit aliquem quan­ doque plus, quandoque minus ; quia sic amor suus esset mutabilis : quod est impossibile. Ergo non diligit unum plus altero. 44. — SED CONTRA. Prov., xvi, 4 : « Universa propter seipsum operatus est Dominus. » Et similiter etiam dicitur quod omnia fecit propter hominem. Sed illud propter quod aliquid fit, plus diligitur. Ergo Deus magis diligit se quam alia, et inter alia magis amat unum quam aliudh 45. ·— Præterea. Caritas est boni inquantum bonum. Ergo magis2 bonum magis amat. 46. — Præterea. Ordo caritatis est de perfectione ipsius. Sed caritas Dei perfectissima est. Ergo secundum ordinem diligit unum plus alio. 47. —RESPONSIO. Dicendum quod amor dupliciter mensuratur. Uno modo ex suo principio ; et sic dicitur magis amari illud ad quod amandum voluntas efficacius inclinatur. Et sic Deus æqua­ liter omnia diligit, quia in dilectione sua respectu cujuslibet rei habet infinitam efficaciam in diligendo. 48. — Alio modo ex parte objecti, secundum quod dicitur quis3 magis diligere illud cui vult majus bonum. Et sic Deus dicitur magis diligere unum quam aliud inquantum vult ei majus bonum ; et ex hoc etiam habet majorem effectum in illo, quia voluntas ejus est causa rerum. 49. — AD PRIMUM ergo dicendum quod æqualiter est ei cura de omnibus ex parte sollicitudinis ipsius, sed non ex parte eorum quæ eis providentur. 50. -— Ad secundum dicendum quod dilectio non tantum importat id quod est ex parte Dei, sed etiam id quod est ex parte creaturæ, cujus4 bonum, prout est a Deo volitum, in dilec­ tione Dei includitur. Et ideo5 quia creaturæ non se habent æqua­ liter ad Deum nec possunt æqualiter bonitatem ejus partici­ pare, ideo non æqualiter omnia diligit. I. a ad. « scilicet hominem ». — 2. a « majus ». — 3. Ed. « aliquis ». — 4. Ed. « cujusmodi ». — 5. Ed. om. « ideo ». DISTINCTIO XXXII, ART. V 1009 51. — Ad tertium dicendum quod cognitio est secundum motum rei ad animam, amor autem secundum motum animæ ad res. Et ideo cognitio mensuratur tantum ex parte cognos- . centis, sed amor est ex parte utriusque. Non enim dicitur magis cognoscere, qui1 majorem rem inesse alicui cognoscit, sicut dicitur magis diligere cui majus bonum inesse vult. Unde non est simile de dilectione et cognitione. 52. — Ad quartum dicendum quod non dicitur magis diligere quia intensius diligit, sed quia majus bonum vult. 53. — Ad quintum dicendum quod quantum ad affectum2 dilectionis semper eumdem æqualiter diligit, quia semper vult ei idem bonum fmaliter, quamvis non velit quod semper habeat æquale bonum vel idem; et ideo secundum [effectum3] non est æqualis dilectio4. ARTICULUS V I, q. 20, a. 4. Quæstiuncula I 54. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod Deus diligat plus justum præscitum quam peccatorem PRÆDESTINATUM. ’* 1. Prou., vin, 17 : « Ego diligentes me diligo. » Sed iste peccator prædestinatus non amat Deum quem amat justus præscitus. Ergo plus diligit justum præscitum quam peccatorem præ­ destinatum. 2. Præterea. Magis5 bonum Deus magis diligit. Sed iste justus est magis® bonum quam ille peccator. Ergo magis a Deo diligitur. 3. Præterea. In Littera (1) dicitur quod magis diligit membra Unigeniti sui quam alios. Sed peccator prædestinatus non est membrum Christi. Ergo minus a Deo diligitur quam justus præscitus qui est membrum Christi. 55. — SED CONTRA. Dilectio causa est electionis. Sed pecca­ torem prædestinatum Deus elegit. Ergo magis diligit eum quam justum præscitum, quem non elegit. 56. — Præterea. Illud magis diligit cui majus bonum vult. Sed peccatori prædestinato vult majus bonum, quia vitam æternam. Ergo magis eum diligit. 1. Ed. « quia ». — 2. F. « effectum ». — 3. αβγδλ « affectum ». — 4. RANVP om. « dilectio ». ·—-5. α « majus ». — 6. β a « majus ». )!( 1010 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Quæstiuncula II 57. — ULTERIUS. Videtur quod magis diligat pœniten- TEM QUAM INNOCENTEM. 1. Quia gaudium ex amore consequitur. Sed plus gaudet de pœnitente, ut patet Luc., xv. Ergo plus eum amat. 2. Præterea. Ubi homo magis operatur, magis diligit : propter quod, ut1 Philosophus dicit IX Eth., (i 7. 1168®, 25; 1. 7, k.) matres plus diligunt filios quam patres. Sed Deus plus operatur ad salutem pcenitentis quam innocentis. Ergo plus eum amat. 3. Præterea. Affectus amoris ex effectu pensatur. Sed major amoris effectus2 videtur revocare inimicum ad amicitiam quam amicum in amicitia conservare. Ergo plus diligit pœnitentem quam innocentem. 58. — SED CONTRA. Quod est diuturnius est magis eligendum et diligendum. Sed bonum innocentis est diuturnius. Ergo magis diligitur a Deo. 59. — Præterea. Supra (d. 31, 74) dictum est quod resurgens nunquam redit ad tantam dignitatem, quamvis redire possit ad tantam caritatem. Ergo Deus plus diligit innocentem quam pœnitentem. Quæstiuncula III 60. — ULTERIUS. Videtur QUOD DILIGAT PLUS HOMINEM QUAM ANGELUM. 1. Quia nunquam3 angelos apprehendit, sed semen Abrahæ apprehendit » Hebr., n4, 16. Et sic plus fecit pro hominibus h quam pro angelis. Ergo magis diligit eos. 2. Præterea. Homines pluribus modis sunt membra Christi quam angeli, scilicet quantum ad naturæ conformitatem. Sed membra Christi magis diligit, ut in Littera (1) dicitur. Ergo homines plus diligit quam angelos. 3. Præterea. Homines supra angelos collocavit, scilicet Christum et beatam Virginem. Ergo plus homines angelis diligit. 61. — SED CONTRA. Dilectio causatur ex convenientia [amantis5] cum amato. Sed angeli sunt Deo similiores, ut dicit Gregorius (lib. XXXII Morat., c. 23 ; L. 76, 655). Ergo angelos plus diligit. 1. α om. « ut » et ad. « quod » post « dicit IX Eth. ». — 2. a « affectus ». — 3. Ed. « nusquam » — 4. a^ySA «In. — 5. αβγδλ « amati ». DISTINCTIO XXXII, ART. V 1011 62. — Præterea. Angelis in principio gloriam1 contulit, non autem hominibus., Ergo angelos magis2 hominibus diligit. Quæstiuncula IV 63. — ULTERIUS. Videtur QUOD MAGIS DILIGAT HUMANUM GENUS QUAM CHRISTUM. 1. Quia ipsum pro redemptione humani generis dedit, ut patet Joan., hi, 16. 2. Præterea. « Bonum commune esi divinius quam bonum unius ». (Z Eth., a 1. 1094», 9-10; 1.2, g.). Sed bonum humani generis est bonum commune, bonum autem Christi est bonum unius singularis personæ. Ergo plus diligit humanum genus quam Christum. 64. — SED CONTRA. Per Christum totum humanum genus fit Deo acceptum. Ergo Christum magis diligit. 65. ■— Præterea. Datus est ei spiritus non ad mensuram, Joan., hi, 34. Ergo plus eum diligit. Solutio I 66. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod Deus, simpliciter loquendo, majus bonum vult peccatori prædestinato quam justo præscito3 ; sed ut nunc vult justo præscito. Hæc autem determinatio ut nunc non cadit ex parte4 dilectionis, sed magis ex parte objecti, quia dilectio Dei non variatur per tempora : ab æterno enim isti prædestinato voluit majus bonum. Unde simphciier concedendum est quod magis diligit prædestinalum quam præscitum. Et per hoc patet responsio ad objecta, quia procedunt ut nunc. Solutio II 67. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod quantum ad bonum præmii essentialis æqualiter diligit pœni­ tentem et innocentem, si æqualem habeant caritatem, vel illum magis qui majorem caritatem habet ; sed quantum ad praemium accidentale plus diligit innocentem propter dignitatem innocentiæ ad quam non potest pervenire pcenitens. 1. y et ed. « gratiam vel quasi gloriam ». — 2. α « plus ». — 3. a homot. « præscito... Hæc autem ». ·— 4 a homoi. « ex parte... objecti... ». 1012 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 68. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis pœnitens resurgat in æquali caritate, et ita bonum quod sibi vult Deus sit æquale consideratum in se, est tamen majus in compara­ tione ad ipsum cui datur ; sicut quanto aliquis est magis indi­ gens, magis sibi impensum reputatur beneficium. Et propter hoc dicitur Deus et angeli plus gaudere de conversione ejus ; sicut homo plus gaudet de modico signo sanitatis alicujus infir­ mantis quam de integra sanitate, dum eam habebat. 69. — Vel dicendum quod hoc dicitur ex hoc1 quod pœnitens frequenter magis humilis et fervens et cautus resurgit. 70. — Ad secundum dicendum quod Deus non magis operatur in eo cui de novo infundit gratiam quam in eo in quo eam con­ tinuat ; sicut nec sol illuminans aerem tenebrosum plus quam continuans lumen. Nihil enim potest subsistere, nisi Dei operatio continuetur in ipso. 71. — Ad tertium dicendum quod quamvis sit majus respectu illius qui liberatur, non tamen est majus simpliciter. Solutio III 72. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod quantum ad bonum naturæ plus diligit Deus angelum quam homi­ nem ; sed quantum ad bonum gloriæ se habent ut excedentia et excessa ; quia quosdam homines plus et quosdam angelos plus et quosdam æqualiter ; quia homines erunt æquales angelis et quidam etiam superiores angelis, et unicuique providit secundum exigentiam naturæ et status sui. 73. — Et per hoc patet responsio ad objecta. Non enim plus diligit pater filium infirmum quam sanum, quia ei2 impendit remedia quæ non impendit sano. Solutio IV 74. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod Christum diligit non solum plus quam homines, sed etiam plus quam totam creaturam, non solum quantum ad divinam natu­ ram, sed etiam quantum ad humanam, inquantum eam prae­ destinavit ad majus bonum, scilicet ad unionem divinae personae. 75. — AD PRIMUM ergo dicendum quod in hoc etiam quod Christus pro hominibus fuit datus, maximum bonum ipsi Christo fuit, secundum quod in hoc virtus sua manifesta fuit et causa fuit salutis humanæ : quod est sibi valde honorificum. 1. α « de hoc ». β om. « ex hoc ». — 2. α^γδηλ ad. hic « non » et om. infra. DISTINCTIO XXXII, EXPOSITIO TEXTUS 1013 76. — Ad secundum dicendum quod quamvis sit singularis persona Christi, tamen est. universalis causa salutis humani generis ; et causa præstantior est causato. EXPOSITIO TEXTUS 77. ■— « Præmissis adjiciendum est etc. » (1) Videtur quod hoc in primo libro determinare debudrit. Et dicendum quod etiam in primo libro poni convenienter potuit, inquantum divina dilectio est divina essentia ; et hic poni congruenter potest, inquantum est exemplar nostræ dilec­ tionis. 78. — « Dilectio Dei usia est. etc. » (1) Est enim essentia et dilectio in Deo idem re, sed differt ratione tantum, ut in primo libro dictum est. -i DISTINCTIO XXXIII De quatuor virtutibus principalibus 1. ---- Post prædicta, de quatuor virtutibus quæ principales vel cardi­ nales vocantur disserendum est, quæ sunt justitia, fortitudo, prudentia et temperantia. 2. — De quibus Augustinus ait (lib. XIV De Trin., c. 9, η. 12 ; L. 42, 1046) : Justitia est in subveniendo miseriis, prudentia in præcavendis insidiis, fortitudo in perferendis molestiis, temperantia in coercendis delec­ tationibus pravis. De his dicitur in libro Sapientiæ (vm, 7) : Sobrietatem et prudentiam docet, justitiam et virtutem. Sobrietatem vocat temperantiam et virtutem vocat fortitudinem. 3. — Hæ virtutes cardinales dicuntur1, ut ait Hieronymus2, quibus in hac mortalitate bene vivitur, et post ad æternam pervenitur. 4. — Quæ in Christo plenissime fuerunt et sunt, de cujus plenitudine nos accepimus (Joan., i, 12), in quo habuerunt usus eosdem quos in patria habent, et quosdam etiam viæ. 5. ■— Verumtamen an hæ virtutes ■— cum ipsæ in animo esse incipiant, qui cum sine illis prius esset, tamen animus erat — desinant esse cum ad æterna perduxerint, nonnulla quæstio est. 6. — Quibusdam visum est esse desituras ; et de tribus quidem, prudentia scilicet, fortitudine et temperantia, cum hoc dicitur, non nihil videtur dici. Justitia enim immortalis est et magis tunc3 perficietur in nobis quam esse cessabit, cum beate vivemus contemplatione naturæ divinæ quæ creavit omnes cæterasque instituit naturas, qua nihil melius et amabilius est, cui regenti esse subditum, justitiæ est. Et ideo immortalis est omnino justitia, nec in illa beatitudine esse desinet, sed talis ac tanta erit ut perfectior ac major esse non possit. Fortassis et alise tres virtutes : prudentia sine ullo jam periculo erroris, fortitudo sine molestia tolerandorum malorum, temperantia sine repugnantia4, libidinum, erunt in illa felicitate, ut prudentiæ ibi sit nullum bonum præponere Deo vel æquare, fortitudinis ei firmissime cohærere, temperantiæ nullo defectu noxio delectari. Quod vero nunc agit justitia in subveniendo miseriis, quod prudentia in præcavendis insidiis, quod fortitudo in perferendis molestiis, quod tempe­ rantia in coercendis delectationibus pravis, non erit ibi omnino ubi nihil mali erit. Ista igitur virtutum opera huic mortali vitæ necessaria, sicut fides, ad quam referenda sunt, in futuro habebuntur. (Aug. ubi supra) Ecce aperte dicit Augustinus quod prædictæ virtutes in futuro erunt ; sed alios usus tunc habebunt quam modo. Cui Beda consentit super Exodum (xxvi, 32 ; Glossa, L. 113, 275), ita dicens : Columnæ, ante quas expansum est velum, potestates cæli sunt quatuor eximiis virtutibus præclaræ, id est fortitudine, prudentia, temperan­ tia, justitia, quæ aliter in cælis servantur ab angelis et animabus sanctis, quam hic a fidelibus. Et consequenter assignat Beda usus illarum vir­ 1. F. «vocantur». — 2. Augustinus potius loe. cit. Quar. ad. « cfr. xxn. De civ. Dei, c. 24, n. 3 (L. 41, 789). — 3. F. om. « tunc ». — 4. Quar. « repugnatio ». DISTINCTIO XXXIII, DIVISIO TEXTUS 1015 tutum secundum præsentem et futurum statum, imitans Augustinum in præmissis assignationibus. DIVISIO TEXTUS 7. — « Post prædicta de quatuor virtutibus etc. » (1) Postquam determinavit Magister de virtutibus theologicis, hic determinat de virtutibus cardinalibus. Et dividitur in partes duas. In prima determinat de ipsis cardinalibus virtutibus secundum se. In secunda ostendit in quibus esse habeant, ibi : « Quæ in Christo plenissime etc. » (4) Prima dividitur in tres. In prima enumerat eas. In secunda ostendit actus earum, ibi : «De quibus Augustinus ait etc. » (2) In tertia ostendit qualiter cardinales dicantur ibi : « Hæ virtutes cardinales. » (3) « Quæ in Christo etc. » (4) Hic ostendit in quibus sunt virtutes cardinales. Et dividitur in duas partes. Primo ostendit quod sunt et fuerunt in Christo. Secundo inquirit, utrum futuræ smt in patria, ibi : « Verumtamen an hæ virtutes etc. » (5) Et circa hoc duo facit. Primo movet quæstionem. Secundo determinat eam, ibi : «Augustinus autem1 XIV lib. De Trin.2 » (6) Hic est triplex quæstio Prima de virtutibus moralibus in communi. Secunda de virtutibus cardinalibus. Tertia de partibus earum. QUÆSTIO I DE VIRTUTIBUS MORALIBUS IN COMMUNI Circa primum quæruntur quatuor. Primo, de distinctione moralium virtutum ab invicem. Qua­ liter enim ab intellectualibus et theologicis distinguantur, supra d. 23 (q. 1, a. 4) dictum est. Secundo, quæritur de causa efficiente earum, utrum scilicet sint a natura vel per infusionem vel per acquisitionem. Tertio, de medio quod in eis requiritur. Quarto, utrum in patria evacuentur. 1. α om. « tamen verba lib. de Trin. autem ».— 2. Hæc verba ad litteram non sunt in textu Magistri, sed quæ incipiunt a « Quibusdam visum est... » sunt Augustini in XIV 1016 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS I Quæstiuncula I I-II, q. 60, a. 1. 8. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod OMNES VIRTUTES MORALES SINT UNA VIRTUS. 1. Augustinus enim dicit (in lib. De morib. Ecclesiæ, c. 15 ; L. 32, 1322) : « Nihil virtutem esse assignaverim, nisi summum amorem Dei. » Sed amor Dei qui est caritas, est una virtus, ut ex dictis patet. Ergo omnes virtutes sunt tantum una virtus. 2. Præterea. Ubi est unum formale, non potest esse diversitas nisi materialis. Sed omnes virtutes morales conveniunt in uno formali, quia completivam rationem virtutis habent, secundum quod intellectum et rationem accipiunt, ut in VI Eth. (ζ 13. 1144b, 26; 1. 11, e). Ergo non differunt nisi materialiter, et1 non differunt secundum speciem. 3. Præterea. Potentiæ apprehensivæ magis diversificantur, vel non minus, quam appetitivæ. Ergo et habitus similiter, cum potentiis proportionentur. Sed unus habitus cognoscitivus est omnium quæ ad virtutes morales pertinent, sicut patet de scientia morali, et de ipsa prudentia quæ est recta ratio omnium agibilium, ut dicitur in VI Elh.lt, 5. 1140b, 4 sq. ; 1. 4, e. h.). Ergo et virtutes morales non debent esse distincte secundum speciem. 9. — SED CONTRA. Per se accidentia secundum speciem distinguuntur ex sola differentia subjectorum quæ in eorum definitionibus ponuntur. Sed virtutes morales sunt etiam in diversis subjectis, cum quædam sint in rationali, quædam in concupiscibili, quædam in irascibili ; et semper in eisdem, quia temperantia nunquam est in irascibili et sic de aliis2. Ergo videtur quod virtutes morales specie distinguantur. 10. — Præterea. Plures formæ unius speciei non possunt esse in eodem subjecto. Sed plures virtutes morales sunt3 in eodem etiam secundum partem eamdem animæ, sicut forti­ tudo et mansuetudo sunt simul in irascibili. Ergo differunt specie. 1. α ad. « sic », β « ita » contra sunt esse ». et ed. — 2. Ed. « et ca·teris ». — 3. Ed. « pos­ 1017 DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. I, ART. I Quæstiuncula II JI-II, q. 47, a. 5. 11. ■— ULTERIUS. Videtur QUOD ALIÆ VIRTUTES MORALES A PRUDENTIA NON DISTINGUANTUR. l ! 1. Eorum enim quæ ex opposito dividuntur, unum non ponitur in definitione alterius. Sed prudentia est recta ratio, quæ ponitur in definitione moralium virtutum, ut patet in II Elh. {β 2. 1103b, 32 ; 1. 2, d.). Ergo morales virtutes a prudentia non distin­ guuntur. 2. Praeterea. Ad virtutis actum non exigitur nisi cognitio et operatio. Sed totum hoc prudentia facit ; quia prudens non solum cognitivus sed etiam activus est, ut in VI Eth. (ζ 5. 1140b, 5 ; 1. 4, e.) et1 λ^ΙΙ (η 3. 1146a, 8 ; 1. 2, h.) dicitur. Ergo idem quod prius. 3. Præterea. Sicut prudentia est recta ratio agibiliutn, ita ars est recta ratio faclibilium, ut dicitur in2 VI Eth. [ζ 4. 1140, 21 ; 1. 3, 1.). Sed in factibilibus non distinguuntur aliqui habitus exequentes ab artibus quæ sunt habitus dirigentes. Ergo nec in agibilibus morales virtutes quæ sunt exequentes, sunt distinguendæ a prudentia dirigente. 12. ■— SED CONTRA. Virtutes morales ab intellectualibus distinguuntur, ut supra dictum est. Sed prudentia3 est intellectualis virtus, ut in VI Eth. (ζ 2-3. 1139», 10 sq. ; 1. 2 fin., 1. 3) patet. Ergo a virtutibus moralibus distinguitur. 13. — Præterea. Habitus distinguuntur per actus. Sed Augustinus assignat alium actum prudentiæ et aliis virtutibus moralibus, ut patet in Littera (5). Ergo distinguuntur ab invicem. Quæstiuncula III I-II, q. 61, a. 4 ; II-[I, q. 123, a. 2 ; q. 141, a. 2 ; Virt. com., a. 12, ad 23 : Virt. card., a. 1, ad 1 ; II Eth., 1. 8. 14. — ULTERIUS. Videtur in Littera positis virtutibus QUOD NEC AB reliquæ ALIIS TRIBUS morales virtutes DISTINGUANTUR. x I 1. Pars enim non dividitur contra totum. Sed harum aliæ omnes partes esse dicuntur a Tullio (lib. II De inveni., c. 5354). Ergo ab eis non distinguuntur. 1. αγ ad. « iu ». —- 2. αδ tia vero ». om. » in ». ·— 3. α loco « sed prudentia », habet pruden­ 1018 SCRIPTUM SUPER LIB. 111 SENTENTIARUM 2. Præterea. Proprietates rerum spiritualium ex earum nomi­ nibus investigantur, ut patet per Dionysium. Sed nomen temperanliæ temperiem et modum quemdam importat ; similiter autem nomen fortitudinis indeficientiam respectu difficilium ; nomen autem justitiæ æqualitatem vel rectitudinem, unde justum æquale dicimus et quasi regulatum, ut ex V Eth. (« 2. 1129®, 33 ; 1. 1, h.) patet. Cum ergo hæc requirantur in qualibet virtute morali, videtur quod aliæ virtutes morales ab istis non distinguantur nec ipsæ ab invicem. 3. Præterea. Omne peccatum non expellitur nisi per omnem virtutem. Sed per justitiam expellitur omne peccatum, ut patet in justificatione impii. Ergo ad minus ab ipsa aliæ virtutes morales non distinguuntur. 15. — SED CONTRA. Nihil est principale respectu sui ipsius. Sed hæ virtutes dicuntur cardinales vel principales respectu aliarum. Ergo ab eis distinguuntur. 16. —· Præterea. Habitus distinguuntur per actus et objec­ ta. Sed istis virtutibus assignantur diversæ materiæ speciales, ut infra patebit. Ergo sunt speciales virtutes, ab aliis et a se invicem distinctæ. Solutio I 17. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod cum unumquodque quod est ad finem determinetur secun­ dum exigentiam finis, potentiæ et habitus qui ordinantur ad actus sicut ad ultimam perfectionem oportet quod secundum actus diversos distinguantur, sicut etiam potentiæ materiæ distinguuntur per relationem ad diversas formas. 18. — Non autem quælibet diversitas actuum facit diffe­ rentiam potentiarum et habituum, sed illa tantum quæ est ex diversitate objectorum, a quibus actus speciflcantur, sicut motus a terminis1. Solum autem illa differentia terminorum facit diversam speciem motus quæ attenditur secundum illam ratio­ nem secundum quam terminat motum. Unde quod descensus terminetur ad aquam vel ad terram, non facit diversam speciem motus localis ; quia motus localis non erat ad terram vel aquam inquantum hujusmodi, sed inquantum deorsum sunt. Genera­ tiones autem differunt secundum speciem quæ terminantur ad formas aquæ et terrae. 19. — Et similiter objecta diversa non diversificant actus secundum speciem, nisi sit diversitas secundum illam rationem t. c. motus allfiius ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. I, ART. I 10i<> secundum quam est objectum. Videre enim album et nigrum non sunt diversi actus secundum speciem ; quia utrumque est objectum visus secundum unam rationem, inquantum scilicet sunt colorata visibilia actu per lucem. Et inde contingit quod quanto aliqui habitus vel potentiæ sunt immaterialiores, tanto sunt universaliores et minus distinguuntur, quia attendunt uni­ versaliorem rationem objecti ; sicut quinque1 sensibus propriis respondet2 unus sensus communis et una imaginatio. 20. — Sciendum tamen quod cum plures habitus quandoque sint in una potentia, aliqua diversitas sufficit ad distinguendum habitus quæ non sufficit ad distinguendum potentiam ; quia potentia alio modo comparatur ad actum quam habitus ; unde et secundum alteram2 rationem objectum utrique respondet. Potentia enim est principium agendi absolute, sed habitus est principium agendi prompte et faciliter ; et ideo objectum secundum illam rationem qua se habet ad actum simpliciter respondet potentiæ, sed secundum quod se habet ad facilitatem actus respondet habitui. Et ideo diversitas materiæ vel objecti in ordine ad ea quæ faciunt facilitatem in actu, facit diversi­ tatem habitus et non potentiæ. • 21. ■— Et inde est quod in speculativis diversitas materiæ, secundum quod est determinabilis per diversa media et prin­ cipia ex quibus est facilitas considerationis, facit diversas scientias4, sicut naturalis quæ ex effectibus5 et his quai apparent in sensu demonstrat, a mathematica differt quæ circa suam materiam ex eisdem principiis et mediis procedere non potest. 22. ■— Sicut autem in speculativis est principium demon­ strationis et medium ; ita fines sunt in operationibus6, ut dicitur in VII Eth. [η 9. 1151a, 16 ; 1. 8, g.). Ex eorum enim intentione procedimus in ea quæ sunt ad finem, sicut ex dignitatibus in conclusiones. Et ideo secundum relationem ad finem omnes morales habitus distinguuntur, ex quo prima sumpta est diffe­ rentia boni et mali ; quia bonum importat finem, ut dicitur in X Metad (i 4. 1055a, 10 s. ; 1. 5, n. 2027 s.), malum autem deordinationem a fine. Et secundum hoc virtutes a vitiis distin­ guuntur. Et in virtutibus ubi invenitur diversa ratio8 boni sunt diversae virtutes secundum speciem. Bonum autem ad quod humanæ virtutes proxime ordinantur, est bonum rationis, contra quam esse est9 malum hominis, ut dicit Dionysius in lib. De divin, nom. (c. 4, n. 32 ; G. 3, 734 ; 1. a om. « quinque ». 2. Ed. <> correspondet ». - 3. ayâ « aliam ». — 4. α om. « facit diversas scientias ». — 5. α ad. hic « facit diversas scientias ».-- 6. Ed. « op. Hoc idem etiam1 dicit Antonius (in ejus vita, c. 20 ; G. 26, 871), in Exhortatione ad monachos. 2. Præterea. Secundum Philosophum in II Phys, {β 1. 192b, 35 ; 1.1, η. 7), quæ ex principiis naturalibus causantur, a* natura sunt. Sed ratio est de principiis naturalibus hominis. Cum ergo virtutes ex ratione procedant, videtur quod sint naturales. 3. Præterea. Homo est perfectior inter alia animalia. Sed aliis animalibus a natura inest dispositio ad agendum ea qua; eis competunt, sicut hirundini ad faciendum nidum. Cum ergo virtutes nihil aliud sint quam inclinationes ad opera convenientia homini, videtur quod virtutes naturales3 sint homini indita·. 45. — SED CONTRA. Secundum Dionysium, 4 cap. De divin, nom. (η. 23 ; G. 3, 726 ; 1. 19, p. 441), bona naturalia non amittuntur per peccatum. Sed virtutes amittuntur. Ergo non sunt naturales. 46. — Prætèrea. Ea quæ sunt a natura, non assuefacimus. Sed in operibus virtutum plurimum4 valet assuefactio. Ergo virtutes non sunt a natura. Quæstiuncula II II S. d. U, q. 1, a. 1, a.l 6 ; I-II, q. 51, a. 2 : q. 63, a. 2 : 17/1. com., a. 9 ; II Eth. I. L 47. — ULTERIUS. Videtur quod non possint acquiri EX ACTIBUS. 1. Continentia enim secundum Philosophum in VII Eth.5 (η 1. 1145a, 35 s. ; 1. 1, g.), est aliquid minus virtute. Sed conti­ nentiam non possumus ex actibus nostris acquirere. Sap., vm, 21 : « Scio quod non possum esse continens, nisi Deus det ». Ergo multo minus aliæ virtutes ex actibus acquiri possunt. 2. Præterea. In nulla re per aliquam actionem aliquid acqui­ ritur, nisi per actionem6 aliquid res illa recipiat7. Sed operans, inquantum operatur, nihil recipit, immo magis operationem a se emittit. Ergo ex hoc quod operatur, non acquiritur in ipso aliqua virtus. 3. Præterea. Nihil agit ultra suam speciem, quia effectus non potest esse nobilior causa. Sed operationes quæ fiunt ante virtutem, non sunt virtutum, sed potentiarum naturalium tan­ tum. Cum ergo virtus sit nobilior quam operatio, quæ est ex i 1. αβ « El hoc idem » γ <> hoc diam idem », δ '< hoc idem ». — 2. F. om. « a. >. — 3. a « naturaliter ». — A. F. om. « plurimum ». — 5. Cfr. diani δ 15. 1128&, ’ ·“> 1. 17, ni. — 6. Ed. « actiones ». — 7. Ed. « accipiat ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. I. ART. Il 1025 potentia naturali tantum, videtur quod per hujusmodi opera­ tiones virtutes acquiri non possunt1. 4. Præterea. Una operatio non potest habitum virtutis causare, sicut Philosophus dicit in I Eth. (a G. 1098a, 16 s. ; 1. 10, fg.), similiter nec plures, ut videtur, quia plures opera­ tiones non sunt simul, et quod non est, non agit. Ergo nullo modo ex actibus virtutes acquiruntur. 48. — SED CONTRA. Philosophus12, in libro De memoria el reminiscentia (2. 452a, 27 ; L 6, n. 383) : consuetudo est quasi natura. Ergo a3 consuetudine efficitur aliquid homini connaturale et facile. Sed nihil aliud virtus est quam quædam facilitas et inclinatio per ’modum naturæ ad bonum rationis, ut dicit Tullius (lib. II, De inventione, c. 53). Ergo ex consuetudine acquiritur aliqua virtus. 49. ■—Præterea. Malum non est fortius in agendo quam bonum. Sed ex4 malis operibus acquiritur aliquis habitus vitiosus. Ergo ex bonis operibus acquiritur aliquis habitus virtuosus. Quæstiuncula III I-II, q. 51, a. 4 ; q. 63, a. 3 ; Viri, corn., a. 10. 50. - - ULTERIUS. Videtur quod non oporteat ponere aliquas virtutes morales infusas. 1. Ea enim quæ per principia naturalia possunt causari, non oportet quod divinitus præter naturalia principia causentur, nisi aliquando miraculose fiat ; sicut quod sanitas restituitur quam etiam natura posset restituere, licet non statim. Sed ad virtutes morales possumus pervenire per naturalia principia, ut probatum est. Ergo non indigemus quod virtutes nobis infun­ dantur. 2. Præterea. Ad actum quantumcumque perfectum non requiritur nisi quod sit actus rectus, et meritorius. Sed ad faciendum actum rectum sufficit virtus acquisita, ad faciendum autem meritorium sufficit caritas. Ergo non indigemus virtu­ tibus moralibus infusis. 3. Præterea. Virtutes quas Deus in nobis sine nobis operatur, sunt mentis qualitates, ut dicit Augustinus, (lib. IV Contra Julian., c. 3, n. l.> ; L·. 44, 743 et lib. II De tib. arbil., c. 19 ; L. 32, 1268, etc.) et non in viribus organis affixæ. Sed aliqua* moralium virtutum, ut dictum est, sunt in irascibili et concu1. Ed. « possint ».— 2. Ed. ad. « dicit ». — 3. F. om. « a ».— 4. F. om. » ex ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. ~ III. — 34 1026 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM piscibili quæ non sunt partes mentis, cum sint1 vires organis affixæ. Ergo virtutes istæ ad minus non possunt esse infusæ. 4. Præterea. Virtutes morales a consuetudine dicuntur, ut patet II Eth. (β 1. 1003a, 17 ; 1. 1, a.). Sed quod est ex consue­ tudine, non est infusum. Ergo virtutes morales non possunt esse infusæ. 51. — SED CONTRA. Sap.. vm, 7 : « Sobrietatem et pru­ dentiam docet2, justitiam et virtutem » ; et tanguntur ibi istæ quatuor cardinales virtutes, ut in Littera (2) Magister dicit, quæ sunt virtutes morales. Sed sapientia Dei non solum docet intellectum instruendo, sed etiam affectum movendo. Ergo istæ8 virtutes etiam sunt infusæ.· 52. ■— Præterea. In pueris baptizatis et in contritis de pec­ catis, sunt omnes virtutes. Sed non possunt esse acquisitæ ; quia pueri4 actum virtutis non participant, ut dicitur in5 I Eth. (a 10. 1100a, 1 s. ; 1. 14, k.J, neque etiam unus actus contritionis sufficere potest ad acquirendum omnes virtutes. Ergo omnes virtutes morales etiam sunt infusæ. Quæstiuncula Ιλ’ J-l.l, q. 63, a. 4 ; Virt. com., a. 10, ad 7, 8, 9 ; Viri, card., a, 4. 53. — ULTERIUS. Videtur ouod etiam non differant SPECIE INFUSÆ AB ACQUISITIS. 1. Agens enim, cum sit extra rem, non diversificat speciem. Unde ejusdem speciei est oculus quem Deus cæco nato restituit et quem in aliqua creatura creat1. Sed virtutes infusæ differunt ab acquisitis penes agens primum. Ergo non differunt specie. 2. Præterea. Habitus specificantur ex actibus et objectis. Sed idem objectum et idem actus est temperantiæ infusæ et7 acquisitæ. Ergo non differunt specie. 3. Si dicatur quod actus differunt, inquantum sunt meritorii actus infusarum non autem actus acquisitarum8. Contra. Actus virtutis cujuslibet non est meritorius, nisi inquantum est formatus a caritate. Sed formatum et informe in virtutibus non facit differentiam speciei, sicut patet in fide, cum sit differentia penes extrinsecum. Ergo virtutes infusæ ab acquisitis non differunt specie. 4. Si dicatur quod infusæ propter Deum operantur, non autem acquisitæ. Ί. α « non sunt >. - 2. Ed. ad. « el ». — 3. a ·■< illa* ». -RA. « pium », IS VP. « proprium ». ■ — 5. Ed. om. in ». — 6. Ed. *■ causal ». — 7. Ed. « ae ». -— 8. a ad. « sed ». » , I f À DISTINCTIO XXXIII, QUIEST. I, ART, U 1027 Contra. Deus non est objectum cardinalium virtutum, sed theologicarum. Cum igitur virtutes non recipiant speciem a fine ultimo, sed ab objecto et actu, videtur quod adhuc per hoc non differant specie virtutes acquisitæ et1 infusæ. 54. — SED CONTRA. Quælibet pars posita in definitione, facit differre secundum speciem. Sed infusio ponitur in defini­ tione virtutis ab Augustino, secundum quam Deus in nobis operatur sine nobis. Ergo infusa differt specie ab acquisita. 55. ■— Præterea. Duæ formæ ejusdem speciei non possunt esse in uno subjecto. Sed virtus infusa est simul cum virtute acquisita, ut patet in adulto qui habens virtutem acquisitam ad baptismum accedit, qui non minus recipit de infusis quam puer. Ergo virtus acquisita et infusa differunt specie. Solutio I 56. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod sicut in naturalibus posuerunt Quidam formas omnes existere in materia, et quod agens naturale extrahit eas de occulto ad manifestum, inquantum removet ea quæ prohibebant formam illam apparere2 ; ita etiam dixerunt Quidam3 de habi­ tibus animæ. Unde Plato4 dixit5 quod omnes scientiæ sunt in anima a natura, et addiscere non est aliud quam recordari. Et similiter videtur dicere Damascenus (lib. Ill De fide, c. 14 ; G.94,1046), de virtutibus [quod6] insunt nobis a natura et per exercitium tolluntur impedimenta virtutum ; sicut ferri æruginem auferentes, videmur7 claritatem, quæ naturaliter ei inest, indu­ cere. 57. — Omnes autem istæ cpiniones secundum aliquid vera' sunt, et secundum aliquid falsæ. Veræ quidem sunt, inquantum praedictorum aliqua8 inchoatio est in9 natura, sicut forma existit in potentia materiæ et scientia conclusionum in principiis universalibus ; quia quod in parti­ culari discitur, prius in universali sciebatur ; et virtutes præexistunt in naturali ordinatione ad bonum virtutis, quæ est in ratione cognoscente hujusmodi bonum, et etiam in voluntate natu­ raliter appetente illud, et etiam quandoque in inferioribus viribus, inquantum sunt naturaliter subjects rationi ; et in quibusdam ex ipsa complexione est minus de resistentia ad bonum rationis, 1. RA « sed ». —- 2. α ad. « et ». — 3. It de Anaxdiand ko eL Anaxagora indicalurin I (a 4. 187b ; L 8, n.4-5.) - 4. Cfr. I Post. i a 1. 71 a, 29 s ; 1. 3). — 5. α « dicit». — C». αβγδ " quæ ». — 7. αβ » x idenius » contra γ8 . Ed. ad. 1 ut ». DISTINCTIO XXXIII, gUÆST. I, ART. II 1029 agit ex hoc quod est in actu. Unde oportet quod omne quod est in actu aliquid, aliquo modo possit esse activum illius. Et ideo omne naturale principium natum est inducere suam simi­ litudinem per actum suum. 64. — Cum igitur principia scientiarum et virtutum sint natu­ raliter nobis indita, ut dictum est, oportet quod per actiones1 ex illis principiis prodeuntes, virtutum et scientiarum habitus compleantur. Et huic quidem attestatur experientia; quia ex consuetudine efficitur aliquid facile et delectabile quod prius erat difficile ; et hoc est signum habitus generati, scilicet delec­ tatio operis (II Eth., β 2. 1104b, 4 ; 1. 3, a.). 65. — AD PRIMUM igitur dicendum quod nullum bonum potest homo habere, nisi Deus det ; sed quædam habentur a Deo non cooperantibus nobis, sicut ea quæ sunt infusa ; et quædam nobis cooperantibus, sicut acquisita ; et quædam coopé­ rante natura, sicut naturalia. 66. —- Ad secundum dicendum quod in operibus animæ est quidam gradus, secundum quod una potentia alteri subjacet. Et in eadem potentia est invenire2 superius et inferius, secundum quod ad diversa objecta comparatur. Inferius autem natum est recipere a superiori ; et ideo per operationes egredientes a ratione naturali et voluntate, in quibus præexistunt seminaria virtutum, acquiritur habitus in3 irascibili et concupiscibili ; et per opera­ tionem voluntatis et rationis, inquantum sunt finis et principio­ rum primorum, acquiritur in eis, quantum ad ea quæ sunt ad finem, et quantum ad conclusiones, habitus scientiæ et virtutis ; et sic habitus acquititur per operationem quæ ab operante egreditur, secundum quam inferior pars a superiori recipit. In superiori autem parte non est habitus, nisi vel naturalis vel infusus. 67. — Ad tertium dicendum quod sicut principia sunt potiora conclusionibus et virtute eas continentia, ita seminaria virtu­ tum quæ sunt in suprema parte animæ, sunt digniora virtutibus, quæ sunt in partibus inferioribus et continent eas virtute ; et ideo operationes procedentes ex illis principiis, sunt similes operibus virtutum et possunt habitum virtutis perficere ; sicut ex consideratione principiorum adgeneratur4 scientia conclu­ sionum. 68. — Ad quartum dicendum quod sicut multæ guttæ cavant lapidem, inquantum ultima agit in virtute omnium præcedentium, quæ tantum habilitabant materiam ad cavationem, 1. Loco « per actiones >, α « operationes ». — 2. Ed. « inveniri ». c in ». — 4. Ed. « generatur ». 3. Ed. odi. 1030 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM nihil cavantes ; ita ultima operatio agens1 in virtute omnium præcedentium, habitum virtutis causât. Solutio III 69. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut dictum est, seminaria virtutum quæ sunt in nobis, sunt ordi­ natio voluntatis et rationis ad bonum nobis connaturale. Cum autem sit homo ex divina liberalitate ordinatus ad quoddam bonum supernaturale, scilicet æternam gloriam ; ex prædictis virtutum seminariis non possunt virtutes causari fini prædicto proportionate. Unde oportet virtutes quæ vitam nostram ordi­ nant ad finem illum, ex eo causari ex quo est nobis inclinatio in finem illum. Hoc autem est per Dei gratiam. Unde oportet nos aliquas virtutes morales infusas habere. 70. — AD PRIMUM igitur dicendum quod sanitas per mira­ culum restituta, non est ad aliud ordinata quam sanitas qua· fit ex natura. Et ideo illis qui habent sanitatem ex naturalibus principiis, non est necessaria sanitas quæ est per miracula. Et ideo non est simile de sanitate et virtutibus infusis, quæ ad aliud ordinant quam acquisite, ut dictum est. 71. —■ Ad secundum dicendum quod rectitudo actus est ex proportione ad finem ; ad diversos autem fines diversimode accipitur actus proportio. Unde aliquis actus est rectus propor­ tionates bono civili, qui non est rectus proportionates gloriæ æternæ. Unde oportet quod sint aliæ virtutes infusæ, quæ faciant actus rectos ex proportione ad fiâem. 72. — Ad tertium dicendum quod virtutes infusæ et acquisite non sunt in irascibili et concupiscibili nisi secundum quod parti­ cipant aliqualiter rationem ; et ex hac parte non habent depen­ dentiam ab organo corporali, sed continentur sub mente, sicut et sub ratione, inquantum ipsam participant. 73. — Ad quartum dicendum quod mos secundum quem dicitur moralis virtus, importat inclinationem quamdam appetitus ad bonum vel malum faciendum. Et quia hæc inclinatio fre­ quenter est ab assuefactione, ideo mos sic dictus2, a more prout consuetudinem importat, descendit. Sed dicta inclinatio non semper est ab assuefactione, sed quandoque a natura, sicut dicuntur mores brutorum in VIII De animal. (Hisl. ani­ mal., t 1. 608a, 24), vel etiam ex Dei dono; et sic virtutes infusæ morales dici possunt. i 1. ί i' l': αγ i agentis » contra βδ et ed. — 2. F. < dictum ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. I, ART. II 1031 Solutio IV 74. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod vir­ tutes acquisitæ et infusæ differunt specie, fortitudo scilicet a fortitudine et temperantia a temperantia et sic de aliis ; quia, ut dictum est, fines sunt sicut principia in operativis. Si autem esset aliqua scientia quæ non posset reduci ad prin­ cipia naturaliter cognita, non esset ejusdem speciei cum aliis scientiis, nec univoce scientia diceretur. 75. ■— Unde cum fines virtutum infusarum non præexi stant in seminariis naturalibus virtutum, sed naturam humanam excedant ; oportet quod virtutes infusæ a virtutibus acquisitis quæ ab illis seminariis procedunt, differant specie. Unde et in’ alia vita hominem perficiunt2, acquisitæ quidem in vita civili, sed3 infusæ in vita spirituali quæ est ex gratia, secundum quam homo virtuosos est membrum Ecclesiæ. 76. — AD PRIMUM ergo4 dicendum quod effectus proportionatus agenti differt specie secundum diversitatem agentis. Unde animalia generata ex semine et ex putrefactione non sunt ejusdem speciei. Virtus autem divina, quamvis possit super omnes effectus ets in infinitum eos excedat, tamen aliqui effectus sunt qui non possunt esse nisi ex virtute divina ; et tales effectus non sunt proportionati aliis. Unde tales effectus differunt specie ab illis effectibus qui etiam ab illis causis produci possunt, quamvis et divina virtus illos possit producere. 77. — Ad secundum dicendum quod quamvis sit idem actus virtutis acquisitæ et infusæ materialiter, non tamen est idem actus formaliter ; quia per virtutem acquisitam collimitantur circumstantiæ secundum proportionem ad bonum civile, sed per virtutem infusam secundum proportionem ad bonum æternæ gloriæ. Unde etiam aliquid superfluum secundum virtutem civilem est moderatum secundum virtutem infusam, sicut quod homo jejunet et se voluntarie morti offerat propter defensionem fidei. 78. — Ad tertium dicendum quod penes hoc quod est esse meritorium, non differunt specie, nisi inquantum virtutes [infusæ]6 sunt magis propinquæ ad meritum propter finem ad quem ordinantur7. I. β om. · in ». — 2. α « perficient >. — 3, Ed. om. « sed ».— 4. Ed. « igitur ».—Λ. a om. « et ». - - 6. αβγδθι,κ et ed. præter N. « acquisita' ». Sed ut probe animadver­ ti I N. «Sic reponendum satis aperte constat, non sicut prius acquisitæ. Quomodo enim ad meritum propinquiores acquisitæ dicantur quam infusæ ? Ac ita quidem propter finem ad quem ordinantur ; cum ordinari ad altiorem finem videantur infusæ quam ordinari possint acquisita· : licet in manuseripto ipso et in Gothico sic legatur : sed quonam sensu ? ». ■—■ 7. β « ordinant ». ------------------------------------------------------------------------------------------- 1 1032 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 79. — Ad quartum dicendum quod quamvis finis ultimus non faciat identitatem in specie, facit tamen diversitatem, sicut generis diversitas facit diversitatem in specie. Tamen sciendum quod relatio actualis ad remotum finem non facit praedictam differentiam, sed originalis relatio ad ipsum, secundum scilicet1 quod ex diversitate finis fit diversa proportio in actu et habitu. ARTICULUS III Quæstiuncula I I-II, q. 64, a. 1 ; II-II, q. 17, a. 5, ad 2 ; Virt. ccnu, a. 43 ; 6/,e, a 1, ad. 7 ; 1. 6, 7. 80. ■ II Eth. AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod VIRTUTES MORALES NON CONSISTANT IN MEDIO. 1. In nullo enim indivisibili est accipere medium et extrema. Sed passiones et operationes circa quas sunt virtutes morales, sunt indivisibiles. Ergo non sunt in medio. 2. Præterea. Medium æqualiter distat ab extremis. Sed quædam virtutes plus appropinquant uni extremo quam alteri, sicut fortis plus assimilatur audaci quam timido, ut dicit Philo­ sophus in III Eth.* (y 10. 1115”, 28; 1116% 5-10; 1. 15, f. i. k.) Ergo virtutes morales non sunt in medio. 3. Præterea. Non est idem medium et extremum. Sed virtus est extremum, quia est ultimum potentiæ, ut dicitur in I Cæli el mundi (a 1.281a,11 ; 1. 25, n.4). Ergo non est in medio. 4. Præterea. Quandocumque bonum consistit in medio, malum consistit in extremo3. Sed in quibusdam virtutibus nunquam malum consistit in extremo, ad minus uno. Sicut in castitate quantumcumque homo abstineat a venereis, non peccat ; similiter et in magnanimitate quæ est extremum in veritate, quia non potest homo nimis verum dicere. Ergo videtur quod bonum virtutis non consistat in medio. 5. Præterea. Si virtus sit medium, non est medium nisi inter duo vitia. Sed aliqua virtus est quæ non est inter vitia, sicut justitia ; quia si plura accipiat, peccat ; si minus autem ei detur, non peccat. Ergo non omnis virtus moralis consistit in medio. 81. — SED CONTRA est quod dicit Philosophus in II Eth. (β 5. 1106”, 13-17 ; 1. 6, h. ; β 6. 1107% 17 ; 1. 7, c.). 1. α om. « scilicet ». — 2. Cfr. etiam II Eth. (β S. U09a, J0-11 ; 1. 10. g ). — 3. Ed. hornot. « in extremo... ad minus uno ». · i | j DISTINCTIO XXXIII, QUiEST. I, ART. Ill 1033 82. ·—Præterea1. Siait se habet ars ad factibilia, iia se habet virtus ad agibilia2. Sed ars corrumpitur ex superfluo et diminuto. Ergo et virtus. Ergo est in medio. Quæstiuncula II I-IJ, q. 64, a. 2 ; 11-11, q. 58, a. 10 ; Viri, corn., a. 13. Quodl. vi, q. 5, a. 4. 83. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD IN JUSTITIA NON SIT MEDIUM BEI. 1 , < , .. I 1. Definitio enim generis debet salvari in qualibet specierum. Sed in definitione virtutis ponitur quod est medium secundum rationem. Ergo in justitia est medium rationis et non medium rei. 2. Præterea. Propter hoc in aliis virtutibus dicitur esse medium rationis et non medium rei, quia diversimode determinatur medium secundum diversas conditiones ; sicut aliquid est multum ad comedendum uni, quod non est multum ad comedendum alteri. Sed diversa conditio etiam observatur in justitia ; quia justitia distributwa non æqualiter tribuit omnibus, sed unicuique secundum quod dignus est ; similiter etiam in commatativa non tantum punitur qui percutit3 privatum hominem quantum qui percutit principem. Ergo in justitia non est medium rei, sicut nec in aliis virtutibus. 3. Præterea. In illo accipiendum est medium virtutis quod per virtutem rectificatur et perficitur. Sed finis virtutum non est rectificatio rei exterioris, sed operantis secundum rationem ; quia eupraxia, idest bona operatio, est finis in omnibus virtutibus, ut dicit Philosophus in VI Eth. (ζ 2. 1139”, 3 ; 1. 2, h.). Ergo non est ibi medium rei, sed rationis tantum. 84. — SED CONTRA. Medium quod accipitur secundum proportionem rei ad rem, est medium rei. Sed medium justitiæ accipitur secundum proportionem rei ad rem, ut geometricam in justitia distributiva, vel arithmeticam in commutative, ut dicit Philosophus in V Eth. (« 6. 1131b, 13 — «7. 1132a, 1 ; 1. 5 et 6). Ergo est ibi medium rei. 85. — Præterea. Justitia est æqualitas quædam. Sed æqualitas est etiam secundum rem medium inter plus et minus. Ergo etiam in justitia est medium rei. 1. a om. « Præterea ». — 2. αβγδθικ « adibilia ». — 3. F. homot. « percutit... principem ». 1034 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Quæstiuncula III ΙΊΙ, q. 64, a. 3 ; Virt. corn., a. 13 ; Spe, a. 1, ad 7. 86. — ULTERIUS. Videtur QUOD IN VIRTUTIBUS INTELLEC­ TUALIBUS NON SIT MEDIUM. 1. Medium enim accipitur in passionibus, secundum quod mensurantur1 ad rationem. Sed in virtutibus intellectualibus non est accipere aliquid superius ad quod mensurantur8. Ergo in eis non est accipere medium. 2. Præterea. Medium virtutis est inter contrarias passiones. Sed in intellectualibus non sunt contrariæ passiones, quia ra­ tiones contrariorum in intellectu3 non sunt contrariæ. Ergo in intellectualibus virtutibus non est accipere medium. 3. Præterea. Ubicumque est accipere medium, est accipere extrema quæ corrumpunt medium. Sed in intellectu non est accipere extrema corrumpentia medium ; quia intellectus non corrumpitur neque ex magno intelligibili neque ex parvo, ut dicitur in III De anima {γ 4. 429», 3 ; 1. 7, n. 688). Ergo in virtu­ tibus intellectualibus non est medium. 87. ■— SED CONTRA. In virtutibus moralibus non invenitur medium nisi secundum quod participant rationem rectam. Sed ratio recta per prius invenitur in intellectualibus quam in mora­ libus. Ergo verius est medium in intellectualibus quam in mora­ libus. 88. — Præterea. Ars est intellectualis virtus, ut patet in VI Eih. (ζ 3. 1139b, 16 ; 1. 3, a). Sed Philosophus in II Eih. (β 5. 1106b, 13 ; 1. 6, h.), per medium artis probat medium virtutis. Ergo virtus intellectualis habet medium. Quæstiuncula IV I-Π, q. 64, a. 4 ; ΙΙ-Π, q. 17, a. 5, ad 2 ; Viri, com., a. 13 ; Car., a. 2, ad 10, 13 ; Spe, a. 1, ad 7 ; Rom., c. 12, 1. 1. 89. — ULTERIUS. Videtur QUOD ETIAM THEOLOGIC.ffi VIRTUTES MEDIUM HABEANT. 1. In moralibus enim virtutibus est medium, secundum quod earum actus ex ratione recta procedunt. Sed virtutum theolo­ gicarum actus non sunt contra rationem. Ergo4 sunt in medio. 2. Præterea. Spes est medium inter præsumptionem et des1. F. «mensuratur».— 2. Ed. « mensurentur ».— 3. F. « intellectus».— 4. KAr ad. non ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. I, ART. Ill 1035 perationem. Sed spes est virtus theologica. Ergo virtutes sunt medium inter vitia. 3. Præterea. Fides vadit inedia inter duas hæreses, scilicet Nestorii et Eutychis. Sed fides est virtus theologica. Ergo virtutes theologicæ in medio consistunt. 90. — SED CONTRA. Bernardus dicit (in Tract, de dili­ gendo Deo, c. 1, n. 1 ; L. 182, 974) quod modus caritatis est non habere modum. Sed virtutes dicuntur in medio esse, inquan­ tum sunt modificatae. Ergo caritas non est in medio, et eadem ratione nec aliæ duae. 91. — Præterea. Ubi nunquam contingit æquale reddere, ibi non potest esse superfluum. Sed in illis quæ sunt ad Deum, non contingit æquale reddere, ut etiam Philosophus in VIII Eth., (0 16. 1163a, 16 ; 1. 14, g.) dicit. Ergo non contingit super­ fluum in virtutibus theologicis quæ Deum habent pro objecto accipere : et ita non sunt in medio. Solutio I I 1 ' 92. — RESPONSIO. AD PRIMAM QUÆSTIONEM dicendum quod omnes virtutes morales in medio constitutae sunt1. Virtutes enim morales sunt circa passiones et operationes, quas oportet dirigere secundum regulam rationis. In omnibus autem regu­ latis consistit rectum, secundum quod regulæ æquantur. Æqua litas autem media est inter majus et minus. Et ideo oportet quod rectum virtutis consistat in medio ejus quod superabundat et ejus quod deficit a mensura rationis rectæ2. 93. — AD PRIMUM igitur3 dicendum quod actiones et pas­ siones quamvis sint indivisibiles4 per essentiam, sunt tamen per accidens divisibiles, vel secundum intentionem, vel secun­ dum tempus, vel secundum locum5, vel secundum objecta, vel secundum aliquid hujusmodi ; et ideo etiam secundum hoc est in eis medium accipere. 94. — Ad secundum dicendum quod medium accipitur in aliquo dupliciter. Uno modo ex comparatione ad extrema ejusdem rei, sicut medium in circulo ; et tale medium oportet quod æque distet ab extremis. 95. — Alio modo ex comparatione ad aliquam regulam extra ; et tunc non oportet quod medium æque distet ab extremis, sed quod æquetur regulæ — sicut patet quod quando secatur 1. α homot. * sunt... circa ». — 2. P. « recta ». ■— 3. Ed. « ergo ». — 4. « indivisibiles... vel secundum intentionem ». — 5. α « loca ». i 1 β homot. 1036 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM lignum ad aliquam regulam, non semper tantum aufertur quantum dimittitur — et tale medium est medium virtutis mo­ ralis quæ habet rectam rationem pro regula ; unde quandoque appropinquat plus Uni extremo quam alteri, secundum quod competit rationi rectæ. 96. ■— Ad tertium dicendum quod virtus est extremum quo ad contrarietatem boni et mali ; quia bonum hominis in ratione consistit, et ita in medio1 æqualitatis ad rationem ; sed quantum ad contrarietates circa quas est, virtus est in medio, sicut dicit Philosophus in II Elh. (β 6. 1107®, 17 ; 1. 7, c.). 97. — Ad quartum dicendum quod medium virtutis salvatur secundum adæquationem omnium circumstantiarum simul ad rationem. Contingit autem in aliquibus virtutibus, quod ada­ quatis omnibus aliis circumstantiis, non potest accipi extremum in altero ; quia superfluum non potest accipi in illo nisi ex comparatione aliarum circumstantiarum, sicut in veritatis virtute patet, quia non potest homo nimis verum dicere, salvato quod dicat verum quod debet, et quando et ubi et cui et' sic de aliis3. Sed superfluum4 in hac circumstantia accipitur secundum excessum in aliis. Qui enim dicit verum quod non oportet, etiam nimis verum dicit. Et similiter etiam5 in magna­ nimitate est ratione quanti ; et similiter etiam in castitate6, quia non potest homo nimis abstinere, dummodo salventur aliæ circumstantiae. 98. — Ad quintum dicendum quod virtus dicitur medium dupliciter. Uno modo ratione materise circa quam est, inquantum adæquat eam rationi rectæ ; et hoc per se convenit omni virtuti morali, et sic est medium per participationem extremorum. Alio modo dicitur medium ratione habitus, inquantum scilicet habitus virtutis est medium inter habitus duarum malitiarum : et hoc est medium per abnegationem extremorum; et hoc accidit virtuti, nec oportet quod sit in omnibus virtutibus ; et propter hoc non oportet quod justitiae habitus sit medius inter duas malitias, ut in'V Eth. (e 9. 1133», 31-32 ; 1. 10, b.) dicitur, sed quod medium attingat in materia sua. Solutio II 99. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod in justitia oportet esse non soltm medium rationis, sed etiam rei : cujus ratio est, quia justitia est circa operationes7, secun1. RANVP. « extremo ». — 2. α om. « cui et ». — 3. Ed. loco « et sic de aliis ». « et ceteris ». — 4. α ad. « etiam ». — 5. a om. « etiam ». ■— 6. α ad. « quanti ». — 7. Ed. ad. « et ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. I, ART. Ill 1037 dum ordinem ad alterum ; unde ilium ad quern sunt operationes justitiae, accipiunt quasi regulam. Et ideo sicul passiones circa quas sunt aliæ virtutes oportet quod æquentur rationi ; ila oportet quod operationes circa quas est justitia, adæquentur illi ad quem est justitia : quod non potest esse, nisi secundum rem tantum reddatur quantum ei debetur : et ideo ibi est medium rei. 100. — Sed inter aliquos duos potest constitui æqualitas dupliciter. Uno modo secundum quod utrisque aliquid reddendum est ; et in hoc constituit ei aequalitatem justitia distributiva quae non dat æquale utrique secundum quantitatem, sed secundum proportionem, quia utrique dat quantum sibi debetur. Et ideo medium in justitia distributiva dicitur esse secundum proportionaliiatem1 geometricam, in qua salvatur eadem proportio, sed non eadem quantitas ; sicut sex est2 medium inter quatuor ct novem ; quia in qua proportione se habet ab quatuor, scilicet in sesquialtera, in ipsa se habet noveni ad ipsum ; quamvis novem excedant sex in tribus, et sex quatuor in duobus. 101. " - A lio modo constituitur æqualitas justitiae inter aliquos, inquantum unus debet recipere ab alio propter hoc quod ille prius recipit ab isto ; et ad hoc est justitia commuiaiiva. Et quia tantum debet secundum quantitatem aliquis ab altero recipere quantum ei tribuit, ideo in hac specie justitiæ salvatur medium secundum proportionem arithmeticam (V Eih. e 7. 1132a, 1 ; 1. 6, d.) in qua salvatur eadem quantitas ; sicut tria est medium inter quatuor et duo, quia utrinque est excessus in unitate. 102. — AD PRIMUM ergo3 dicendum quod in justitia est medium rationis, quod et idem est medium rei. 103. ■— Ad secundum dicendum quod in justitia non conside­ ratur conditio personæ, nisi inquantum ex conditionibus personæ variatur quantitas rei. Qui enim percutit principem, majoreip offensam facit ; et ideo plus debet puniri. Et similiter etiam patet in justitia distributiva, quod diversitas personarum in diversitatem rei redundat. 104. — Ad tertium dicendum quod in justitia incidit in idem rectificatio operationis et rectificatio rerum, sicut4 dictum est. Solutio III 105. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod bonum virtutum intellectualium consistit in hoc quod verum dicatur. Veritas autem consistit in quadam adæquatione intel1. Ed. « proportionabiJilateni » — 2 α « sunt » — 3. Ed. « igitur ».— 4. Ed. « ut ». 1038 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM lectus1 vocis ad rem. Et quia æqualitas est medium inter majus et minus, ideo oportet quod' bonum virtutis intellectualis in medio consistat, ut scilicet dicatur de re hoc quod est. Si autem excedat vel in plus vel in minus, erit falsum quod se habet ad virtutes intellectuales, sicut vitium ad morales ; et hoc inquantum intellectus absolute aliquid2 considerat ; inquantum vero de uno in aliud discurrit, accipitur medium non solum secundum commensurationem ad rem, sed secundum commensurationem conclusionum ad principia, vel eorum quæ sunt ad finem in opera tivis. 106. — AD PRIMUM eigo3 dicendum quod, sicut dicit Philosophus in X1 Mela. 1. 1053\ 31-33 ; 1. 2, n. 1956-1960), mensura intellectus nostri esi res. Et ideo secundum quod adæquatur rei, est rectum ipsius. Nihilominus et principia sunt regula conclusionum, et intelligens est quodammodo regula princi­ piorum. 107. — Ad secundum dicendum quod contrarietas passio­ num accedit ad medium virtutis moralis ; unde circa iram quæ non habet passionem oppositam, est medium virtutis moralis secundum plus et minus in ipsa eadem passione. 108. —■ Ad tertium dicendum quod extrema in virtutibus intellectualibus non accipiuntur secundum magnum et parvum intelligibile ; sed extremum in plus est, quando attribuitur aliquid alicui quod non inest ei ; extremum autem in minus, quando removetur ab eo quod ei inest. Utroque autem modo falsum contingit ; verum autem, quando dicitur inesse5 quod inest, aut non inesse quod non inest ; et hæc extrema corrum­ punt non substantiam, sed veritatem intellectus. Solutio IV 109. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod medium in omnibus virtutibus quæ habent medium, accipitur ex hoc quod virtus attingit in materia propria illud quod est æquale et competens mensura. Unde si esset aliqua virtus quæ haberet mensuram ipsam pro materia, non essent ibi extrema nec medium ; sed bonum illius virtutis esset simpliciter attin­ gere mensuram illam, sicut si alicujus virtutis materia esset veritas. 110. — Omnium autem prima mensura est ipse Deus, sicut etiam6 Philosophus in X7 Meta. (<■ 1.1053a, 31 s. ; 1.2, n. 1959), 1. NVP. ad. « et ». — 2. Ed. om. « aliquid ». — 3. Ed. «igitur».— 4. α « ix ». — 5. a homot « inesse... quod ». — 6. Ed. ad. « ipse ». — 7. α.γ8 « ix ». DISTINCTIO · XXXIII, QUÆST. I, ART. IV 1039 dicit. Unde virtutes théologieæ quæ habent Deum pro objecto, qui est ultimus finis a quo omnia mensurantur, non possunt habere rationem medii, cum in materia illa non sit accipere extrema : sicut etiam in his quæ conjuncta sunt1 malo fini, non potest accipi medium. 111. — AD PRIMUM igitur* dicendum quod ratio recta non est ad hoc quod in materia illa vitentur extrema, in qua superfluum esse non potest. 112. — Ad secundum dicendum quod fides est virtus theolo­ gica, inquantum adhæret primæ veritati ; et ex hac parte non potest in ipsa medium esse, non enim potest nimis Deo adhærere ; sed ex parte illa qua aliquid affirmat vel negat primæ veritati adhærens, est ibi medium, quia secundum hoc habet similitu­ dinem cum virtutibus intellectualibus. 113. — Et similiter dicendum ad tertium quod spes non habet medium, secundum quod Deo adhæret, sed ex parte subjecti. ABT1 CULUS IV I-II, q. t>7, a. 1 ; II-ÏI, q. 136, a. 1, ad i ; Virt. card., a. 4; 114. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod VIRTUTES MORALES NON MANEANT IN PATRIA. 1. Fides enim et spes sunt nobiliores quam virtutes morales. Sed fides et spes evacuantur. Ergo et morales virtutes. 2. Præterea. Virtutes morales perficiunt in vita activa. Sed hæc vita cessabit in patria, in qua erit tantum contemplatio. Ergo et virtutes morales non erunt in patria. 3. Præterea. Airtutes morales quædam sunt circa passiones. Sed hæ non erunt in patria. Ergo nec virtutes morales3. 4. Præterea. Fortitudo et temperantia sunt in irascibili et concupiscibili. Sed, secundum Quosdam, vires sensibiles non remanebunt in anima separata. Ergo nec temperantia et forti­ tudo. 5. Præterea. In patria erimus « sicut angeli Dei ». Ματ., xxii, 30. Sed derisibiles videntur qui ponunt castitatem et sobrietatem in angelis, quos deos nominat Philosophus in X Mela. (A 8. 1074», 1 s. ; 1. 10, n. 2597). Ergo nec in nobis erunt. 6. Præterea. Patientia est valde nobilis virtus, quia ipsa opus perfectum habet. Sed non remanebit in patria nisi quantum 1. F. om. « sunt ». — 2. β ed. « ergo ». — 3. F. om. « morales ». 1040 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ad fructum, ut Augustinus dicit in lib. De patientia (c. 29 ; L. 40, G2G). Ergo nec aliæ morales virtutes. 115. — SED CONTRA. Istæ virtutes plenissime fuerunt in Christo. Sed illa* virtutes quæ evacuantur in patria, non fuerunt in Christo, ut fides et spes. Ergo virtutes istæ1 non evacuantur. 116. — Praeterea. Sap., i, 15 : « Justitia esi perpetua ei immor­ talis ». Sed non minus est necessaria ordinatio hominis ad seip­ sum quam ordinatio ad alterum quæ est per justitiam. Ergo et aliæ virtutes morales manent in patria. 117. ■— Præterea. In patria erunt homines Deo conformes. Sed hæ virtutes in Deo sunt exemplares, ut dicit Macrobius (lib. I Super somnium Scipionis, c. 81. Ergo et in Sanctis erunt aliquo modo." 118. ·— RESPONSIO. Dicendum quod quælihet virtutum prædictarum habet duos actus : unum quem exercet circa propriam materiam ; alium quem habet quando pervenit ad finem. Sicut fortis dum est in periculo pugnæ, exercet actum qui est circa materiam propriam, scilicet timores et audacias ; sed quando jam domum victor revertitur, habet hunc actum qui est gaudere de victoria per pugnam præcedentem adepta. 119. -— Dictum est autem (q. 3, a. 2) quod virtutes morales quædam sunt infusæ et quædam acquisitæ, et quod acquisita; dirigunt in vita civili, unde habent bonum civile pro fine. Et quia hæc civilitas non manebit'2 in patria, ideo non3 remanebit eis aliquis actus, nec circa finem, nec circa materiam propriam, secundum quam tendunt ad finem ; et ideo habitus tollentur. 120. — Virtutes autem infusæ morales perficiunt in vita spirituali, secundum quam homo est civis civitatis Dei, et mem­ brum corporis Christi quod est Ecclesia ; et hæc quidem civili­ tas in futuro non evacuabitur, sed perficietur. Unde remanebunt istis virtutibus actus qui sunt ciica finem proximum uniuscu­ jusque virtutis, et ideo remanebunt habitus virtutum moralium infusarum. 121. — AD PRIMUM igitur dicendum quod fides et spes sunt nobiliores moralibus^ virtutibus ratione objecti. Sed quia habent essentialiter annexam imperfectionem respectu sui objecti5, 1. a « illæ ». — 2. Ed. « remanebit ».— 3. PF. om. per homol. «manebit in patria, ideo non ». — 4. F. om. « moralibus ». — 5. N. ad. in nota : « Nempe quantum ad modum attingendi objectum quia lides in illud fertur sub ratione revelati obscure tantum, spes autem illud ut futurum respicit. Annon tamen dicendum sic potius quod respectu subjecti etc. ? Sed manuscriptum ipsum habet ut hic ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. I, ART. IV !i , I [ * * t I 1041 quæ non est annexa virtutibus moralibus ; ideo non oportet quod morales evacuentur, sicut spes et fides. 122. ·— Ad secundum dicendum quod virtutes quæ perficiunt in vita activa, etiam acquisitæ, non oportet quod tollantur, cum aliquis se transfert ad vitam contemplativam ; sed habent alios actus, in quantum pertingunt ad finem proximum, quia contemplativa vita est finis activæ. Et ideo distinguit Macro­ bius (loc. cit.) harum virtutum tres gradus, secundum quod sunt in hominibus. Sunt enim politicæ, secundum quod homo per eas in civilibus operibus rectiflcatur ; purgatoriæ autem, secundum quod civilibus utens ad quietem contemplationis aliquis anhelat ; sed dicuntur purgati animi, inquantum aliquis abjecto omni exercitio civilis vitæ, quieti contemplationis totum se tribuit. Et in hoc statu dicit quod actus temperantiæ est cupiditatem non jam refrenare, sed penitus oblivisci ; fortitudinis autem passiones ignorare, non vincere ; et sic de aliis. 123. — Ad tertium dicendum quod quantum ad actus quos habent circa materias proprias, non remanebunt, sed secundum actus quos habent in fine adepto, qui est a passionum tumul­ tibus quietari. 124. ■— Ad quartum dicendum quod qui1 dicunt quod vires sensibiles non manent actu in anima separata, dicunt tamen quod manent in essentia animæ sicut in radice. Et similiter etiam manent habitus virtutum inferioris partis, sicut in radice, in virtutibus quæ sunt in ratione et in ipsa gratia. 125. ■— Ad quintum dicendum quod istæ virtutes sunt in angelis alio modo quam in hominibus, etiam in patria ; quia homines perpessi sunt hujusmodi passiones quæ per dictas virtutes refrenantur, vel naturam habuerunt2 ut perpeti possint : quod non est de angelis. Unde in angelis et in Deo sunt sicut exemplares ; in hominibus autem sicut virtutes purgati animi in patria. 126. — Tamen sciendum est3 quod Philosophus loquitur de virtutibus acquisitis quæ perficiunt hominem in vita civitatis terrenæ, in qua vita non habemus aliquam communicationem cum angelis4 ; unde non est simile de illis virtutibus quæ perfi­ ciunt in vita civili5 civitatis6 quæ constituitur ex angelis et hominibus. 127. — Ad sextum dicendum quod patientia dicitur non manere quantum ad actum quem habet circa mala tolerabilia ; manet tamen habitus, et actus quem habet in quiete finis proprii. 1. Ed. « quidam ». —- 2. Ed « habent ». — 3. γ8 RANV. om. « est ». — 4. β « in qua vita habemus aliquam cum malo communicationem » — 5. VP. om. « civili ». — 6. RANVP. ad. « Dei ». 1042 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM QUÆSTIO II DE VIRTUTIBUS CARDINALIBUS Deinde quaeritur specialiter de virtutibus cardinalibus. Primo, quæ et quot debent dici cardinales. Secundo, de materiis et objectis earum. Terlio, de actibus. Quarto, de subjectis. Quinto, quæ ipsarum sit principalior. ARTICULUS I Quæstiuncula I l-II, q, 61, a. 1, ; Viri. com., a. 12, ad 24 ; Virt. card., a.'l, e. et ad 5, 12. 128. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NULLÆ VIRTUTES DEBEANT1 DICI CARDINALES. 1. Quia eaedem virtutes quæ2 cardinales dicuntur, dicuntur etiam generales ; unde et Tullius (lib. II De inveni., c. 53-54) eis partes assignat. Sed virtutes sunt distinctae ab invicem, ut dictum est. Ergo videtur quod non debeant dici cardinales. 2. Præterea. Ea quæ dividuntur ab invicem, sunt simul, secundum Philosophum (Categ. 13. 14u, 33) ; et ita unum non est principalius altero. Sed virtutes condividunt ab invicem genus virtutis. Ergo una [non3] est principalior altera ; et ita nec una debet dici cardinalis respectu alterius. 3. Præterea. Virtutes dividuntur contra vitia. Sed vitia principalia non dicuntur cardinalia, sed capitalia. Ergo virtutes principales debent dici capitales et4 non cardinales6. 4. Præterea. Si dicuntur cardinales, quia eis pervenitur ad vitam æternam, ut dicitur in Littera (3), eadem ratione omnes virtutes sunt dicendæ cardinales, quia omnibus vitam æter­ nam6 meremur. 129. — SED CONTRA est quod dicitur in Littera. (1) 1. α « debent ». — 2. α « et ». — 3. αβγά ont. « non ». — 5. a om. « et non cardinales ». — 6. F. om. « æternam ». β om. » et ». — 1043 DISTINCTIO XXXIII, QUIEST. II, ART. I Quæstiuncula II Ι-H., q. 61, a. 1 : q. 66, a. 4 ; Virt. com., a. f2-, ad 24 ; Virt. card., a. 1. 130. — ULTERIUS.. Videtur quod morales virtutes NON DEBEANT DICI CARDINALES, SED ALIÆ. 1. Quia theologicæ virtutes propinquiores sunt fini, quia habent finem ultimum pro objecto. Cum ergo finis sit principium in operativis secundum Philosophum, VII Eth. (i) 9. 1151a, 16; 1. 8, g.), virtutes theologicæ erunt principaliores; et ita ipsæ magis debent dici cardinales. 2. Præterea. Caritas dicitur radix virtutum [Eph. iv, 17), fides autem fundamentum [Coi. i, 23), spes vero anchora (Heb., vi, 19). Sed quæ est proportio radicis ad arborem, et fundamenti ad domum, et anchoræ ad navem, eadem est proportio cardinis ad ostium. Ergo virtutes theologicæ possunt dici cardinales, sicut et morales. 3. Præterea. Virtutes intellectuales sunt nobiliores virtutibus moralibus, quia perficiunt in vita contemplativa quæ est nobilior activa. Ergo virtutes intellectuales magis debent dici cardinales quam morales. 131. — SED CONTRA. Una sola de cardinalibus hic enume­ ratis intellectualis est, scilicet prudentia, quæ moralis est aliquo modo. Ergo virtutes cardinales magis sunt in genere moralium virtutum quam intellectualium. Quæstiuncula III I-Π., q. 61, a 2 ; q. 66, 1. 4 ; Virt. com., a. 12, ad 25 ; Virt. card., a. 1 ; Il Eth., 1. 8. 132. — ULTERIUS. Videtur ouod non debeant tot virtutes cardinales in hoc numero. I i ii dici 1. Quia virtutes istæ sunt in tribus viribus animæ. Sed inter eas est una tantum principalis, scilicet rationalis. Ergo et inter virtutes est tantum una cardinalis. 2. Præterea. Si virtutes dicuntur eædem generales et cardina­ les ; generales autem sunt tantum duæ, scilicet justitia et pru­ dentia, ut dictum est prius ; videtur etiam quod tantum duæ sint1 cardinales. 3. Præterea. In qualibet vi est aliquid principalissimum invenire eorum quæ ad illam vim pertinent. Si ergo vires sunt 1. β < sunt ». 1044 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM tres, in quibus sunt virtutes, videtur quod etiam tantum tres debeant esse virtutes cardinales. 133. — SED CONTRA. Videtur QUOD DEBEANT ESSE PLURES QUAM QUATUOR. 4. Quia virtutes vitiis opponuntur. Sed vitia capitalia sunt septem. Ergo et virtutes cardinales debent esse septem. 5. Prœteiea. In rationali ponuntur duæ virtutes cardinales prudentia scilicet et justitia. Ergo similiter in qualibet aliarum virium debent poni duæ virtutes cardinales ; et ita, cum vires sint tres, erunt sex cardinales virtutes. 6. Præterea. Sicut prudentia est perfectio rationis practicæ, ita et ars. Sed rationis practicæ rectitudo et veritas consistit, ut dicitur in VI Eth. {ζ 2. 1139a, 24 ; 1. 2, e.), in conformitate ad appetitum rectum : quod fit per virtutes morales, ut dictum est. Ergo sicut prudentia inter virtutes morales ponitur cardinalis virtus, ita et ars mechanica poni debet. Quæstiuncula IV I-Π, q. 61, a. 3 ; Vit i, com., a. 12, ad 26 ; Viri. card., a. 1 ; II Eth., 1. 8. 134. —· ULTERIUS. Videtur quod aliæ virtutes magis DEBEANT ESSE CARDINALES QUAM ISTÆ. 1. Quia unumquodque denominatur a principaliori quod in ipso est, ut dicit Philosophus in II De anima (β 9. 421 a, 16 s. ; 1. 19, n. 481). Sed vis irascibilis denominatur ab ira. Ergo cum mansuetudo sit circa1 iram, fortitudo.autem circa2 timores et au­ dacias quæ sunt etiam passiones irascibilis ; videtur quod mansuetudo sit magis virtus cardinalis quam fortitudo. 2. Præterea. Illud quod est magnum in quolibet genere, est principalius in illo genere. Sed magnanimitas operatur magna in omnibus virtutibus, ut dicit Philosophus in IV Eli!.2 (δ 7. 1123”, 30; 1. 8, m.). Ergo videtur quod magnanimitas sit magis cardinalis quam fortitudo, quia utraque est in irascibili. 3. Præterea. Virtus cardinalis dicitur in qua aliæ virtutes firmantur. Sed humilitas est firmamentum omnium virtutum ; quia, sicut dicit Gregorius {Hom. 7 in Evang., η. 4 ; L. 76, 1103), « qui celeras virtutes sine humilitate congregat, quasi paleam11 in ventum portat5 ». Ergo videtur quod humilitas præcipue esse debeat cardinalis. 1. Ed. « contra ». — 2. Ed. « contra ». — 3. F. om. « Eth. ». — 4. Ed. « pub e­ rem ». — 5. Migne « Qui enim sine humilitate virtutes congregat, in ventum pulvcrem portat ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. II, ART. I 1015 4. Præterea. Pœnitentia omnes defectus ad perfectum revocat. Sed aliæ virtutes defectus singulares removent. Ergo, cum poeni­ tentia sit quædam virtus, ut dicit Ambrosius (in ps. cvin, serrn. 22, n. 3 ; L. 15, 1512), videtur quod ipsa potissime debeat dici cardinalis. 5. Præterea. Magis est laudabile dare aliquid de proprio quam reddere alienum. Sed liberalitas propria largitur, justitia autem .unicuique quod suum est reddit. Ergo liberalitas magis debet esse1 cardinalis virtus quam justitia. Solutio I 135. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod virtutes quatuor quæ hic. enumerantur, dicuntur et2 generales et principales et cardinales. Quia enim principium cujuslibet rei est potissima pars ejus, etiam plus quam dimidium3, ut dicitur in I Elh. (a 7. 10981’, 7 ; 1. 11, g.) ; ideo illud quod est potissimum in quolibet genere dicitur principale in genere illo. Et quia habitus pensatur4 ex actibus et5 actus ex objectis sive materia, ideo virtutes prin­ cipales dicuntur quæ sunt circa illud quod est potissimum in materia vel materiis virtutum. Sicut potissimum in illis quæ ad concupiscibilem pertinent sunt delectationes secundum tactum. Unde temperantia quæ est circa illas delectationes est virtus principalis ; et eulrapelia quæ est circa delectationes quæ sunt in ludis est virtus secundaria. Sicut ars ad quam pertinet finis navis qui est navigatio, sci­ licet gubernaloria, est principalis respectu illius artis quæ facit · navem, quia finis est potissimum in unoquoque ; et in arte quæ facit navem est principalior illa quæ inducit formam quam quæ præstat materiam. 136. — Et quia ad illud quod est potissimum in qualibet re, ordinantur omnia quæ sunt illius rei6, ideo virtutes et artes principales movent secundum suum imperium virtutes et artes secundarias ad actus proprios. — Sicut ars gubernaloria imperat ei quæ facit navem ; et ex hoc dicitur architectonica respectu ejus, quasi princeps ipsius. Et quia actus moti fundantur super actione moventis, ideo actus secundariæ virtutis fundantur super actione principalis7, sicut fundatur super cardinem ostii motus. Et ideo virtus prin­ cipalis dicitur esse cardinalis, et virtus secundaria dicitur adjuncta illi. 1. α « dici ». — 2. Ed. om. « et ». — 3. α ad. « totius esse ». — 4. αγδ « pensan­ tur ». — 5. α om. « et ». — 6. α om. « rei ». — 7. Ed. « principali ». il 1046 I jl p Ji L· 137. — Omne autem quod movetur ab aliquo, agit in virtute moventis sicut instrumentum ejus. Et ideo etiam motus virtutis cardinalis participatur quodammodo in virtutibus adjunctis, El secundum hoc virtus cardinalis dicitur generalis, inquantum pluribus virtutibus adjunctis modum suum communicat : virtus autem adjuncta1 dicitur pars ejus, inquantum modum suum participat. II | 11 |i| j1 J i j L Ii i ! I i ■ i j i j i SCRIPTUM SUPER I.IB. Ill SENTENTIARUM 138. — Ad PRIMUM igitur dicendum quod non dicuntur generales per prædicationem, sed per quamdam participationem, ut dictum est. Unde eis non assignantur species, sed partes. 139. ■— Ad secundum dicendum quod ea quæ dividunt aliquod commune univocum, simul sunt quantum ad intentionem generis, quamvis unum possit esse causa alterius quantum ad esse, sicut motus localis est causa aliorum motuum contra quos dividitur. 140. — Sed ea quæ dividunt aliquod commune analogum se habent secundum prius et posterius, etiam quantum ad intentionem communis quod dividitur, sicut patet de substantia et accidente. Unde ex hoc quod una virtus condividitur alteri, non oportet quod una non sit altera principalior. 141. — Ad tertium dicendum quod perfectio peccatorum non est per ordinem ad finem, sed magis per aversionem a fine debito. Unde motus peccatorum non assimilantur ostio, per quod intratur in domum. Et ideo peccata principalia non assimilantur cardini ; unde non dicuntur cardinalia, sed capitalia tantum, ex hoc quod important quosdam actus aliorum. 142. — Ad quartum dicendum quod quamvis omnes virtutes gratuitæ introducant ad regnum cælorum, ex hoc tamen non nanciscuntur nomen cardinis, sed ostii. Illæ aulem virtutes quibus ad æternam vitam pervenitur et super eas aliarum virtutum motus fundantur, dicuntur proprie cardinales. Solutio II ! H I I Ii I 143. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod virtutes cardinales dicuntur, ut dictum est, ad similitudinem cardinis, in quo motus ostii firmatur. De ratione autem ostii est ut per ipsum interiora domus adeantur. Et ideo illud per quod non est motus in aliquid ulterius, non habet rationem ostii. 1. RAVP. om. per homot « adjunctis modum suum communicat : virtus autem ». DISTINCTIO XXXIII, QWEST. II, ART. I * 144. — Virtutes autem theologicæ, cum sint circa finem ultimum, non est aliquid aliud ulterius ex parte objecti in quod tendant. Unde in virtutibus theologicis non invenitur ratio ostii, et propter hoc non possunt dici cardinales. Similiter nec in virtutibus intellectualibus, quia perficiunt in vita contempla­ tiva quæ non ordinatur ulterius ad alteram vitam, sed activa ad ipsam ordinatur. 145. — Unde cum1 virtutes morales perficiunt2 in vita activa et habent3 actus suos non circa finem ultimum, sed circa objectum, ex utraque parte manet in eis ratio ostii. El propter hoc cardinales virtutes inveniuntur solum in genere moralium. f • . ‘ ç 1047 146. — AD PRIMUM igitur dicendum quod quamvis possint dici principales, non tamen dicuntur cardinales ratione jam dicta. 147. — Ad secundum dicendum quod fundamentum, anchora et radix nominant id in quo aliquid firmatur quantum ad suam quietem. Et ideo competunt illa nomina virtutibug quæ habent finem pro objecto, in quo est quies. 148. — Sed cardo dicit aliquid in quo alterum firmatur quantum ad motum, ut dictum est. Et ideo convenit hoc nomen virtutibus quæ sunt circa ea quæ sunt ad finem, per quæ est transitus in finem. Ad tertium dicendum4 sicut ad primum. Solutio III I i 149. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod non sunt nisi quatuor virtutes cardinales. Cujus ratio est, quia cum moralium virtutum materia sint ea quæ ad appetitum pertinent — in quibus etiam ratio dirigit — prædicta materia potest du­ pliciter considerari. Uno modo prout habet rationem consiliabilis et eligibilis, secun­ dum quod ratio circa eam operatur. Et sic est prudentia quæ est media inter morales et intellectuales, ut supra dictum est 23 d. (q. 1, a. 3)., Alio modo secundum quod habet rationem boni appetibilis. Ad appetitum autem duo pertinent, scilicet actio et passio. Passio autem est in irascibili et concupiscibili. Circa actiones ergo est justitia; circa passiones irascibilis fortitudo; circa passiones concupiscibilis temperantia. Et sic sunt quatuor virtutes cardinales. 1. γ « sicut », δ om. — 2. Ed. « perficiant ». — 3. Ed. « habeant ». ■— 4. Ed. ad. < est » L 1048 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 150. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod cardo est illud in quo proxime firmatur motus ostii. Unde virtutem cardi­ nalem oportet esse circa id quod est principale in singulis materiis, et non solum circa id quod est principale principium : quod ad rationem pertinet8. 151. ·— Ad secundum dicendum quod justitia et prudentia dicuntur generales respectu omnium virtutum ; temperantia autem et fortitudo non respectu omnium, sed respectu virtu­ tum tantum quæ eis adjunguntur. Et hæc generalitas sufficit ad cardinalem virtutem, prima3 autem non requiritur. 152. — Quamvis justitia, secundum quod est idem quod omnis virtus, non sit virtus cardinalis, ut dictum est, prudentia etiam11 non est generalis quantum ad essentiam, cum contra alias divi­ datur, sed quantum ad materiam, quia in omnibus moralibus dirigit. 153. ■— Ad tertium dicendum quod ratio quandoque compre­ hendit duaS'potentias, scilicet vim cognitivam in qua est pruden­ tia, et vim affectivam quæ voluntas dicitur in qua est justitia, ut infra dicetur (a. 4, sol. 3). Concupiscibilis autem et irascibilis sunt tantum appetitivæ. Et ideo non est ratio similis. 154. — Ad quartum dicendum quod quamvis virtutes vitiis5 opponantur, non tamen oportet quod virtus principalis oppo­ natur vitio principali, quia principalitas virtutis attenditur penes id quod est principale simpliciter ; cum idem sit judicium de re absolute et secundum quod comparatur ad virtuosum, ut Philosophus dicit (I Eih., a 9. 1099 % 22-23 ; 1. 13, f.). 155. ■— Sed principalitas vitii est secundum id quod magis est natum movere a rectitudine rationis. Et hoc quidem in aliqui­ bus consonat, in aliquibus autem non. Unde aliquod vitium capitale opponitur cardinali virtuti, sicut luxuria et gula temperantiæ ; aliquod autem non opponitur principali, sicut ira mansuetudini. 156. ■— Ad quintum dicendum quod irascibilis et concupis­ cibilis non sunt6 cognitivæ sed appetitivæ tantum. Et ideo in eis non potest esse7 duplex virtus cardinalis, sicut in ratione dictum est. 157. — Ad sextum dicendum?quod [ appetitus [dicitur rectus dupliciter. Uno modo in se, secundum quod ea quæ in appeti­ tu sunt, ordinata sunt ; et hanc rectitudinem facit virtus moralis. Et quia prudentia conformat rationem practicam 1. β ed. « ergo ». — 2. β om. « principium : quod ad rationem pertinet ». — 3. RA « prudentia », NVP « præccdens », F. « primo ». ■— 4. γ ed. « autem ». — 5. F. om. « vitiis ». — 6. a « est ». — 7. α ad. « nisi ». IF DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. II, ART. I 1049 appetitui sic directo, ideo cum moralibus virtutibus in materia communicat et in eamdem operationem concurrunt1 : propter quod inter morales computatur. 158. — Alio modo dicitur appetitus rectus a rectitudine quæ est extra ipsum ; et hoc est materialiter, inquantum scilicet tendit in aliquid rectum extra se faciendum, cujusmodi est rectitudo quæ est in artificiatis. Et sic conformat rationem appe­ titui recto ars mechanica ; ideo non computantur inter morales virtutes. Solutio IV Î T j ί ' I 159. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut ex dictis patet, omnis materia moralis ad quatuor redu­ citur quæ vel re vel ratione differunt — hoc enim sufficit ad differentiam habituum, ut prius dictum est — scilicet passio concupiscibilis, passio irascibilis, actio. Et hæc, omnia secundum quod subjiciuntur rationi, sic omnia2 induunt rationem unius objecti vel materiæ. 160. — Inter passiones autem concupiscibilis præcipuæ sunt delectationes secundum tactum, ut ex supra3 dictis4 in 2Ii <1. (q. 1, a. 4) patet, circa quas est temperantia. Et ideo in hac materia ipsa est cardinalis virtus. 161. — In passionibus autem irascibilis præcipuæ sunt illa· quæ sunt ex difficili, quod natum est mortem incutere. Et ideo fortitudo quæ est circa hujusmodi passiones, est in hac materia cardinalis virtus. 162. — In actionibus autem quæ sunt circa res quæ in usum vitæ veniunt, quibus ad invicem communicamus, præcipuæ sunt illae actiones quibus hujusmodi res distinguuntur, quia prædicta distinctio est communicationis principium. Et ideo justitia quæ tribuit unicuique quod suum est, est cardinalis virtus in hac materia. 163. — Inter autem ea quæ ratio circa moralia operatur, præeipuum est praeceptum de agendis, ad quod consilium omnia hujusmodi ordinantur. Et ideo prudentia quæ est praeceptiva, ut in VI Elh. (ζ 11. 1143a, 3 ; 1. 9, d.) dicitur, est cardinalis in ista materia. 164. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non idem requi­ ritur ad hoc quod aliqua passio sit principalis et ad hoc quod 1. NV.PF. « concurrit ». — 2. F. « omni ». -— 3. α (lietis ». om. « supra » — 4. α « piu■- 1050 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM sit, materia principalis virtutis et ad hoc quod denominet poten­ tiam. Quia enim denominatio "fit ex completo et ultimo et manifes­ tiori, ideo potentia irascibilis denominatur a passione iræ quæ est ultima aliarum passionum quæ sunt in irascibili, et compo­ sita passio, sicut supra dictum est. 165. — Sed ad hoc quod sit principalis passio, requiritur quod afficiatur appetitus secundum conditionem appetibilis moventis, ut scilicet bonum prosequatur et malum fugiat. Et ita in irascibili timor et spes sunt principales passiones. 166. — Sed ad hoc quod sit materia principalis virtutis, requi­ ritur quod sit passio excedens per modum intensionis alias passiones existentes in illa vi, sicut circa maximas delectationes concupiscibilis est temperantia. Magis autem intensam passionem facere natum est malum corruptivum imminens, sicut sunt mortis pericula, quam bonum expectatum vel quam vindicta deside­ rata de malo illato. Et ideo circa audacias et timores quæ sunt circa hujusmodi pericula, est principalis virtus, non autem circa spem vel circa iram. 167. — Ad secundum dicendum quod illud circa quod est principalis virtus, non solum debet esse principalius secundum intensionem, sed etiam secundum dependentiam, ut scilicet illud principale non dependeat ab aliis, sed alia quodammodo ordinentur ad ipsum ; sicut delectationes tactus non dependent ah aliis delectationibus, sed magis aliæ ordinantur ad ipsas : alias enim non salvaretur ratio cardinalis virtutis. 168. ■— Magnum autem quod attendit1 magnanimitas dependet ex aliis virtutibus, quia operatur magnum in actibus aliarum virtutum, et ideo præsupponit alias virtutes, ut Philosophus dicit in IV Eth. (8 7. 1123b, 30 ; 1. 8, m.). Et propter hoc magna­ nimitas non potest esse cardinalis virtus. 169. — Ad tertium dicendum quod humilitas dicitur conser­ vatio et fundamentum aliarum virtutum in esse suo, inquantum removet prohibens, scilicet superbiam quæ « bonis operibus insidiatur ut pereant », sicut dicit Augustinus (in Regula, n. 2; L. 32, 1379) ; non autem propter principalitatem materiæ ad quam aliarum virtutum materiæ reducuntur, ut sic aliarum virtutum motus in humilitate firmentur, quod facit cardinalem virtutem. 170. -— Humilitas autem habet idem pro materia quod magna­ nimitas, quamvis sub diversis rationibus ; quia humilitas ratio­ nem parvi ex consideratione propriæ fragilitatis, sed magnam’1. a " intendil ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. II, ART. II 1051 mitas rationem magni ex consideratione1 divini auxilii vel divini doni vel gratuiti vel naturalis, sicut est rationis bonum. 171. — Ad quartum dicendum quod dato quod poenitentia sit specialis2 virtus, non erit cardinalis virtus, eo quod præsup­ ponit aliarum virtutum materias3, sicut et magnanimitas. Poeni­ tentia enim est dolor de peccatis. Peccatorum autem et virtutum eadem est materia. 172. —■ Ad quintum dicendum quod liberalilas etiam præsup­ ponit justitiam ; quia nullus posset aliquid de proprio dare, nisi aliquid suum haberet, et hoc facit justitia. Unde actus liberalitatis actum justitiæ præsupponit. Et ideo non est cardi­ nalis virtus, sed justitiæ annexa. ARTICULUS II Quæstiuncula I I-II, q. 57, a. 4 ; II-II, q. 47, a. 4, ad 2 ; a. 5 ; Viri, com., a. 12 ; VI Eth.. I. 4 173. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD PRUDENTIA NON HABEAT ALIQUAM MATERIAM SPECIALEM. 1. Quia Quidam Philosophus dicit4 quod sub prudentia comprehenduntur physica, dialectica, rhetorica ei politica. Sed nihil est in mundo quod ad aliquid istorum quatuor non redu­ catur ; quia physica est de his quæ sunt a natura, dialectica autem est.de operibus rationis, politica de civilibus operibus. Ergo prudentia non habet aliquam materiam determinatam. 2. Præterea. Secundum Philosophum in VI Eth. (ζ 5. 1140a 28 ; 1. 4, c.), prudens est totaliter consiliativus. Sed consilium est etiam in his quæ ab artibus etiam5 mechanicis fiunt. Ergo circa omnia illa est prudentia. 3. Præterea. Dicit Philosophus in VI Eth. (ζ 5. 1140b, 4 ; 1. 4, h.), quod « prudentia est recta ratio agibilium ». Sed agibilia sunt omnia quæ ad alias virtutes pertinent. Ergo non habet materiam distinctam ab aliis virtutibus. 174. — SED CONTRA. Omnis res6 in cujus definitione'ponitur materia, habet specialem et determinatam materiam. Sed materia aliqua ponitur in definitione prudentiæ ; quia est « recta ratio agibilium?». Ergo habet materiam determinatam. 175. — Præterea. Est virtus specialis. Ergo habet objectum speciale. 1. RA. om. « rationem magni ex consideratione ». — 2. RAF. om. >' spiritualis ». — 3. a om. « eo quod præsupponit aliarum virtutum materias. ». — 'i. Androni*ts βιιωιιι. — 5. NVP. om. « eliam ». — G. Ed. « virtus ». 1052 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Quæstiuncula II II-II, q. 123, a. 3 ; q. 141, a. 3 ; II 176. — ULTERIUS. Videtur Eth., 1. 8 ; III, 1. 14, 19, 21. quod passiones non sunt1 MATERIA TEMPERANTIÆ ET FORTITUDINIS. 1. Materia enim salvatur in omnibus quæ ex materia vel circa materiam fiunt. Sed prædictæ virtutes sunt quietantes a passionibus. Ergo passiones non sunt materia earum. 2. Præterea. Illud penes quod distinguuntur virtutes, debet assignari materia virtutum, quia habitus per objecta distin­ guuntur. Sed virtutes prædictæ et eis annexæ distinguuntur penes res exteriores ; quia quædam sunt circa pericula mortis, quædam circa delectabilia venerea, quædam circa honores, et sic de aliis. Ergo res exteriores, et non passiones, sunt earum materia. 3. Præterea. Illud quod est commune omni virtuti, non debet assignari materia alicui speciali virtuti. Sed delectatio invenitur in omnibus specialibus virtutibus, quia « oporiei accipere signum generali habitus flentem in opere delectationem » (II Elh. β2. 1104b, ■4 ; 1. 3, a.). Ergo delectatio et aliæ passiones non sunt materia alicujus determinate virtutis. 177. ■— SED CONTRA. Philosophus dicit in III Eth. iy 11. UlGa. 11 s. ; 1. 14, a. — 12. 1117”, 25; 1. 19, b.), quod fortitudo est circa timores et audacias, temperantia autem circa concupiscentias. Hæ autem passiones nominant. Ergo videtur quod materia harum virtutum sint passiones. 178. -—Præterea. Id2 est materia rei circa quod ponitur forma ipsius. Sed forma prædictarum virtutum est medium. Ergo cum medium ponatur in passionibus, videtur quod passiones sint materia prædictarum virtutum. Quæstiuncula III Infra, 373 sq. ; IV S. d. 15, q. 1, a. 1, sol. 2, ad 2 : 1-JI, q. 60, a. 2 ; 11-11, q. 58, a. 8, 9 ; V Eth., ]. 1, 3. 179. — ULTERIUS. Videtur quod justitia non sit circa OPERATIONES. 1. Non enim potest esse idem materia, et actus circa materiam. Sed actus justitiæ est quædam operatio. Ergo operationes non possunt esse materia justitiæ. 1 δ et ed. « sint » uonlra αβγ. — 2. a « idem », δ ed. «illud». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. II, ART. II 1053 2. Præterea· Operationes etiam exteriores ex interioribus passionibus oriuntur. Sed justitia non dicitur esse circa passiones, sed magis aliæ virtutes. Ergo non est circa operationes. 3. Præterea. Virtus quæ circuit omnes virtutes, non habet aliquam specialem materiam. Sed justitia est hujusmodi, ut dicitur in Glossa Genes., n, etiam1 specialis ; quia inter com­ mutationes, circa quas est commutativa justitia quæ est species2 specialis justitiæ, ponit Philosophus in V Eth. (e 5. 1131a, 6-7 ; 1. 4, d.) mœchiani quæ est circa materiam temperantiae, et occisionem-dolo quæ est circa materiam mansuetudinis. Ergo videtur quod justitiæ non sit attribuenda aliqua specialis materia. 180. — SED CONTRA est quod dicit Philosophus in prin­ cipio V Eth. (e 1. 1129% 2 ; 1. 1, a.), quod justitia est circa ope­ rationes. 181. — Præterea. Ipsa est circa aliquid circa quod non est aliqua alia virtus, scilicet circa lucrum pecuniarum. Ergo habet aliquam specialem materiam. Solutio I 182. — RESPONSIO.Dicendum AD PRIMAMQUÆSTIONEM quod prudentia circa illa est de quibus est consilium, eo quod ad prudentem pertinet bene se habere circa consilia, consiliando, judicando et præcipiendo. Consilium autem est de contingentibus operabilibus a nobis ; undes circa hoc oportet prudentiam esse. Et quia prudens dicitur bene consiliaiivus simpliciter, oportet quod consilietur de his quæ sunt ordinata ad bonum hominis simpliciter. Hoc autem consistit in animæ perfectione cujus ultima perfectio est debita operatio potentiarum animæ. Et ideo de his in quibus bonum operantis consistit, est prudentia ; et hæc agibilia dicuntur. 183. — Ea enim quæ transeunt in exteriorem materiam ad perficiendum eam, dicuntur factiones magis quam actiones, et circa eas est ars mechanica prædicta. Ergo agibilia, secundum quod sunt consiliabilia, sunt propria materia prudentiæ. 184. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod physica et dia­ lectica5 non continentur sub prudentia quantum ad ea de quibus sunt, sed quantum ad usum et exercitium earum. 1. RA. ad. n circa quas ». β « circa quas est ». — 2. 2! otii. « species ». — 3. Ed. ad. « etiam ». —- 4; β ed. ■< erge ». — 5. N. ad. '< et rotborira ». 1054 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 185. — Ad secundum dicendum quod operationes artis mecha­ nic® ordinantur ad perfectionem exterioris materiæ et non ad perfectionem operantis, nisi per accidens, inquantum scilicet utitur eis quæ facit ; sed hoc accidit arti. Et ideo bene consiliari de his, non est bene consiliari simpliciter, sed ad finem aliquem. Et propter hoc secundum hoc non dicitur aliquis prudens sim­ pliciter, sed prudens in hoc. 186. ■— Ad tertium dicendum quod sicut idem secundum rem est objectum intellectus inquantum est verum et voluntatis inquantum est bonum ; ita etiam idem secundum rem diversa ratione potest esse materia prudentiæ et aliarum moralium virtutum : prudentiæ quidem inquantum est consiliabile, alia­ rum autem virtutum inquantum est agibile. Solutio II 187. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dictum est, materia prudentiæ.est bonum operabile a nobis, pertinens ad perfectionem animæ. Operatio autem animæ recta, in qua perfectio ejus consistit quantum ad vitam activam pertinet, in duobus consistit, scilicet in moderatione passio­ num animæ et in usu debito exteriorum rerum. Quia ergo oportet virtutes morales haberi ad exsequendum illud quod prudentia decrevit, oportet quod sint aliquæ virtutes circa utrumque prædictorum. Circa passiones ergo moderandas est temperantia et fortitudo et alia hujusmodi. Unde propria materia temperantia* sunt passiones circa delectabilia tactus ; fortitudinis autem timores et audaciæ in maximis terribilibus. 188. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod virtutes non omni­ no extinguunt passiones, sed moderant eas. Unde Philosophus dicit in II Eth. (β2. 1104&. 24 ; 1. 3, e.), quod « quidam deter­ minant virtutes impassibilitales et quietes ; non bene autem. » 189. — Ad secundum dicendum quod virtutes istæ non dis­ tinguuntur ex rebus exterioribus, nisi quatenus circa eas contingit animam diversimode passionibus allici. Unde passiones sunt proxima materia, res autem exteriores sunt materia remota, inquantum sunt objecta ipsarum passionum. 190. ■— Ad tertium dicendum quod aliæ virtutes non sunt circa delectationes sicut circa materiam ; sed magis delectat io est consequens actum virtutis. 1. β ed. « ergo ». i !l I DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. II, ART. II 1055 Solutio III i I ' 191. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod non solum oportet hominem moderari circa passiones interiores, sed etiam circa actiones exteriores. Sed moderatio in eis potest esse duplex. Uno modo per ordinem ad agentem. Et sic eadem est ratio moderandi actiones exteriores et interiores passiones. Unde hoc pertinet ad alias virtutes quæ sunt circa passiones. 192. — Alio modo per ordinem ad alium cum quo est convi­ vendum. Et sic habet specialem rationem moderationis. Et ideo requiritur specialis virtus. Unde ad hoc est justitia et illa quæ ad justitiam reducuntur. 193. — Propria ergo materia justitiæ sunt operationes exte­ riores secundum quod ordinantur ad alterum. Bes autem exte­ riores, ut pecunia1 vel aliquid hujusmodi, sunt materia justitiæ inquantum in usum veniunt; et ideo sunt materia remota. »194. — AD PRIMUM igitur dicendum quod actus virtutum primi et principales sunt actus interiores. Unde si ponimus exteriores operationes materiam justitiæ, non erit idem actus et materia. Ad secundum patet solutio per id quod dictum est. 195. — Ad tertium dicendum quod, sicut ex dictis patet, duplex est materia virtutum : scilicet remota, ut res exteriores quæ veniunt in usum vitæ ; et proxima, ut passiones et operationes. 196. — Justitia igitur, secundum quod est specialis virtus, ordinat materiam omnium aliarum virtutum remotam ; quia illæ eædem res quæ sunt natæ inferre passiones violentas, possunt assumi ut materia operationis ad alterum. Tamen quædam assumuntur ut materia operationis ad alterum, quæ non multum natæ2 sunt inferre passionem, sicut pecuniæ et hujusmodi. Et ideo quidquid est materia exterior aliarum virtutum, potest esse materia exterior justitiæ, sed non convertitur. Quan­ tum autem ad materiam proximam justitiæ specialis non circuit materiam aliarum virtutum, quia ad ipsam non spectat qualiter homo irascatur3, dummodo non percutiat. i 1, RA « patientia ». -- -. a « nata ». — .3. α « irascitur ». 1056 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS III II-II, q. 47, a. 6-8 ; Viri. com., a. 12, ad 26 ; Virt. card., a. 1 ; lïorit., c. 8,1. 1 ; VI Eth., I. 9. 197. AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod PRUDENTIA NON HABEAT ACTUM DISTINCTUM AB ALUS VIRTU­ TIBUS. 1. Quia, ut Philosophus dicit VI Eth. (£11. 1143% 3 ; 1. 9, d. % « prudentia praeceptiva est ». Sed praecipere de operandis idem videtur quod electio, quæ est actus virtutis moralis, ut dicit Philosophus in VI Elh. (ζ 2. 1139% 22 ; 1. 2, e.). Ergo prudentia non habet distinctum actum ab aliis virtutibus. 2. Præterea. Medium invenitur secundum rationem rectam quæ pertinet ad prudentiam. Sed attingere medium in qualibet materia est actus virtutis quæ est circa materiam illam. Ergo actus prudentiæ non distinguitur ab actu aliarum virtutum. 3. Præterea. Ejusdem est operari circa finem et circa ea quæ sunt ad finem. Sed aliæ virtutes faciunt rectam electionem de propriis finibus. Ergo etiam dirigunt in hujusmodi quæ suiit ad finem. Sed hoc pertinet ad prudentiam, ut dicitur in1 VI Eth. (ζ 13. 1144% 8 ; 1. 10, i.). Ergo prudentia non habet actum dis­ tinctum ab aliis virtutibus. 4. Præterea. Secundum Philosophum in VI Eth. (ζ 2. 1139", 3 ; 1. 2, h. — 1140b, 7; 1. 4, f.), finis proximus virtutis est bona operatio. Sed prudentia dirigit ad bonam operationem. Ergo dirigit ad finem virtutis. Sed hoc pertinet ad alias virtutes2, nt dicit Philosophus (II Elh. βζ>. 1106% 10 s. ; 1. 6, i.). Ergo actus prudentiæ non distinguitur3 ab actibus aliarum virtutum. 5. Item. Videtur quod inconvenienter ponantur in Littera (2) actus virtutum. Quia subvenire miseris est actus misericordiæ ; præcavere autem insidias pertinet ad cautionem, quam Quidam ponunt prudentiæ partem. 6. Item4. Perferre molestias non videtur actus fortitudinis essa. Tum quia aggredi difficilia videtur esse virtuosius, et ita magis ad fortitudinem pertinere5. Tum quia perferre non videtur dicere actum, sed magis immobilitationem. Tum quia etiam5 perferre molestias videtur esse etiam aliarum virtutum actus, ut patientiæ et caritatis quæ omnia sustinet, et mansuetudinis. Tum etiam quia non circa quaslibet molestias est fortitucjo. ut Philosophus probat in III Elh. (r 9. 1115% 6-7 ; 1. 14, a. 1. om. « in ». — 2. α om. per homot. « Sed hoc pertinet ad alias virtutes *. 3. α « distinguuntur 4. Λ. « Turn etiarn ». — 5. α ad. ■ \ idetur ».—6 . δ Ν\ΊΊ■'· om. « etiam ». 1 DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. II, ART. Ill i ' 1 i r 1057 198. — RESPONSIO. Dicendum quod ad perfectionem virtutis moralis tria sunt necessaria. Primum est præstitutio finis ; secundum autem est inclinatio ad finem præstitutum ; tertium. est electio eorum quæ sunt ad finem. Finis autem proximus humanæ vitæ est bonum rationis in communi. Unde Dionysius dicit in 4 cap. De diu. nomin. (n. 32 : G. 3, 734 ; 1. 22, p. 468), quod malum hominis est contra ratio­ nem esse. Et ideo est intentum in omnibus virtutibus moralibus, ut passiones et operationes ad rectitudinem rationis reducantur. Rectitudo autem rationis naturalis est. Unde hoc modo præsti­ tutio finis ad naturalem rationem pertinet et præcedit pruden­ tiam, sicut intellectus principiorum scientiam. Et ideo dicit Philosophus, VI Elh. (ζ 13. 1144», 31 ; 1. 10, m.), quod prudentia habet principia fines virtutum. 199. — Sed hoc bonum rationis determinatur secundum quod constituitur medium in actionibus et passionibus per debitam commensurationem circumstantiarum : quod facit prudentia. Unde medium virtutis moralis, ut in II Eth. (β 5. 1106b, 28 ; 1. 6, i.) dicitur, est secundum rationem rectam quæ est prudentia. Et sic quodammodo prudentia præstituit finem virtutibus moralibus et ejus actus in earum actibus immiscetur. Sed inclinatio in finem illum pertinet ad virtutem moralem quæ consentit in bonum rationis per modum naturæ. Et hæc inclinatio in finem dicitur electio, inquantum finis proximus ad finem ulti­ mum ordinatur. Et ideo dicit Philosophus (II Eth. β 6. 1106b, 36 ; 1. 7, b.), quod virtus moralis facit electionem redam. 200. — Sed discretio eorum quibus hoc bonum rationis consequi possumus et in operationibus et in passionibus, est actus pru­ dentiæ. Unde præstitutio finis præcedit actum prudentiæ et virtutis moralis ; sed inclinatio in finem, sive recta electio finis proximi, est actus moralis virtutis principaliter, sed pru­ dentiæ originaliter. Unde Philosophus dicit quod rectitudo electionis est in aliis virtutibus a prudentia, sicut rectitudo in intentione1 naturæ est ex sapientia divina ordinante naturam. Et secundum hoc actus etiam prudentiæ immixtus est actibus aliarum virtutum. Sicut enim inclinatio naturalis est a ratione naturali, ita incli­ natio virtutis moralis a prudentia. Electio autem eorum quæ sunt ad finem, secundum quod electio importat præceptum rationis de his prosequendis. Sed actus prudentiæ sibi proprius est* distinctus ab actibus aliarum virtutum. 1. α « intentionis ». contra αβγ8θικ. — 2. Ed. « Sed actus prudentia1 proprius sibi est ct... COMMENT. IN LIB. SENTENT. - III. — 35 1058 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 201. — AD PRIMUM (ergo1 dicendum quod electio finis pro­ ximi pertinet ad virtutem moralem quantum ad hoc quod electio ad appetitum pertinet ; sed electio eorum quæ ad illum finem ordinantur, pertinet ad prudentiam quantum ad id quod cogni­ tionis est (VI Eth. ζ 13. 1144a, 8; 1. 10, i.). Electio enim aliquid habet de cognitione et aliquid de appetitu. 202. —■ Ad secundum dicendum quod eligere medium, est actus uniuscujusque virtutis in propria materia; sed praefigere medium hoc, est actus prudentiæ. 203. — Ad tertium dicendum quod virtutis moralis inclinatio convenit quodammodo cum inclinatione naturæ, et quodammodo differt Convenit quidem in hoc quod2 utraque inclinatio est in finem determinatum. Differt autem in hoc quod in naturalibus sicut est finis determinatus, ita et ea quæ sunt ad finem ; sed in virtuti­ bus moralibus est finis determinatus, non autem viæ ad finem, quia potest medium inveniri in diversis diversimode. Et quia naturalis inclinatio est semper uno modo, ideo3 inclinatio virtutis moralis non sufficit in ea quæ sunt ad finem, sed oportet quod determinetur per virtutem cognitivam, scilicet prudentiam. 204. — Ad quartum dicendum quod non quælibet operatio est finis moralis virtutis, sed illa qua attingitur medium in quo est bonum rationis. Sed operationes illæ in quibus quæruntur debitæ circumstantiae ut inveniatur medium, sunt operationes quæ sunt fines. 205. — Ad quintum dicendum quod Augustinus intendit ponere actus virtutum secundum quod habentur hic differenter quam in patria. Et ideo ponit actus virtutum respectu mali : quod non erit in patria. Nec curat utrum sint actus principales virtutis cui assignantur, dummodo ad ipsam vel ad aliquam virtutem ei annexam, pertineant. 206. — Ad sextum dicendum quod perferre, secundum quod dicitur actus fortitudinis, non dicit immobilitatem, sed elec­ tionem immorandi in molestiis propter bonum virtutis sine perturbatione immoderati timoris. In quo differt ab aliis virtu­ tibus ; quia caritas facit imperturbatum contra odium, mansue­ tudo contra iram, patientia contra tristitiam. Et hic4 quidem, ut Philosophus dicit in III Eth. (y 12. 1117a, 32-35 ; 1. 18, b.), est magis actus fortitudinis quam aggredi difficilia, quanto est difficilius præsentia mala non fugere 1. Ed. « igitur ». — 2. Ed. « quia -- 3. a nd. « illa ». — 4. a ont. « hic ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. II, ART. IV 1059 quam insurgere in mala quæ nondum afficiunt. Quamvis autem1 fortitudo sit contra molestias mortis principaliter, tamen etiam secundario est circa2 omnes alias molestias3, quia in omnibus foriis bene se habet, ut dicit Philosophus in III Eth. (γ 12. 1117“, 29 s. ; 1. 18, a.). ARTICULUS IV Quæstiuncula I 1-11, q. 56, a. 1, 3 ; Virt. com., a. 3, 7. 207. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NULLA POTENTIA ANIMÆ SIT SUBJECTUM ALICUJUS VIRTUTIS. 1. Forma enim simplex, ut dicit Boetius (lib. De Trinit., c. 2 ; L. 64, 1250), subjectum esse non potest. Sed potentiæ animæ sunt formæ simplices. Ergo non possunt esse subjectum virtutis. 2. Præterea. Cujus est operatio, ejus est habitus. Sed potentiæ non est operatio, sed suppositorum. Ergo potentiæ animæ non sunt subjecta habituum virtutum. 3. Præterea. Virtute recte vivitur, secundum Augustinum (1. II De lib. arbr., c. 19, n..50; L. 32, 1268). Sed vita non est per potentiam animæ, sed magis per essentiam. Ergo virtutes non sunt in potentiis sicut in subjecto. 208. ■— SED CONTRA. Virlus est ultimum potentiæ, secundum Philosophum in D Cæli et mundi (ali. 281 », 11 ; 1. 25, n. 4). Sed ultimum est in eo cujus est ultimum. Ergo virtus est in potentia animæ sicut in subjecto. Quæstiuncula II I-IJ, q. 56, a. 4 ; a. 5, ad 1 ; Fer, a. 24, a, 4, ad 9 ; Virt. com., a. 4 ; a. 10, ad 5. 209. — ULTERIUS. Videtur quod temperantia et for­ titudo non sint in irascibili et concupiscibili. 1. Quia, secundum Philosophum, (II Eth., β 9. 1109», 20 ; 1. 11, a.), virtus moralis facit electicnem rectam. Sed electio non est actus irascibilis et6 concupiscibilis, sed liberi arbitrii. Ergo non sunt in irascibili et concupiscibili sicut in subjecto, sed in libero arbitrio. 2. Præterea. Illud quod est perpetuæ corruptionis, non potest 1. αβ RA. « etiam ", contra y80tK ISVPF. — 2. Ed. « contra » confia 3. a ad. « et ». — 4. αβγδ « principio ». — 5. F. om. « et ». αβγΰ. —■ 1060 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM esse subjectum virtutis. Sed sensualitas, cujus partes sunt irascibilis et concupiscibilis, perpetuæ corruptionis est ; unde significatur1 per serpentem. Ergo irascibilis et concupiscibilis non sunt subjectum alicujus virtutis. 3. Præterea. Irascibilis et concupiscibilis sunt imperatæ a ratione. Sed inconveniens est ponere quod actus virtutum imperentur a naturali ratione. Ergo non sunt aliquæ virtutes in irascibili et concupiscibili2. 4. Præterea. Virtutes humanæ debent esse in eo per quod homo ab aliis distinguitur. Sed hoc est ratio. Ergo omnes sunt in ratione et3 non in irascibili et4 concupiscibili. 5. Præterea. Contraria nata sunt fieri circa idem. Sed pecca­ tum mortale opponitur virtuti. Cum ergo ejus subjectum non possit esse nisi ratio vel voluntas, quia omne peccatum in volun­ tate est, nec virtus poterit esse in irascibili et concupiscibili. 6. Præterea. Sicul appetitiva sensibilis deservit voluntati et rationi ; ita apprehensiva sensibilis intellectui. Sed in apprehensivis sensitivæ partis non ponitur aliqua virtus. Ergo nec in appetiva sensibili. 210. — SED CONTRA. Philosophus in I Elh. (a 13. 1103a, 20-22 ; 1. 20 k.), distinguit virtutes morales et intellectuales ; et morales distinguit secundum rationale per essentiam et per participationem. Sed rationale per partipationem est in irasci­ bili et concupiscibili. Ergo, etc. 211. — Præterea. Philosophus (VII Elh., η 11. 1152a, 1 ; 1. 9, n.j, assignat differentiam inter continentem et tempe­ ratum ; quia continens patitur et non deducitur, temperatus autem non patitur. Sed hoc non potest esse nisi in temperato sit aliquid in illa vi in qua sunt natæ esse passiones. Cum ergo passiones in irascibili et concupiscibili sint, videtur quod in irascibili et concupiscibili sit aliqua virtus. Quæstiuncula III l,-q. 21, a. 2, ad I ; 1-11, q, 56, a. 6 ; Il-II, q. 58, a. 4 ; a. 8,ad 1 ; Mal. q. 4, a. 5, ad 4 ; Virt. com., a. 5 ; V Elh., 1. 1. 212. ·— ULTERIUS. Videtur quod justitia sit etiam in irascibili .et concupiscibili. 1. Quia justitia est moralis virtus, cujus subjectum est ratio­ nale per participationem, quod est irascibilis et concupiscibilis. Ergo justitia est5 in irascibili et concupiscibili. 1. Ed. «signatur).- 2. Ed. om. « et concupiscibili » « et ». — 4. β « aut ». - 5. a « erit ». y ad. «in». — 3. Ed. om. DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. II, ART. IV 1061 2. Præterea. Tres sunt vires motivæ : rationalis, irascibilis et concupiscibilis. Sed justitia non est in rationali, quia non est virtus cognitiva. Ergo est in irascibili vel concupiscibili. 3. Præterea. Voluntas se habet aequaliter ad omnia opera virtutum, quia omnes virtutes sunt habitus voluntarii. Ergo eadem ratione vel omnes virtutes sunt in voluntate, vel nulla. Non autem omnes virtutes sunt in voluntate, quia fortitudo est in irascibili, temperantia in concupiscibili. Ergo justitia non est1 in voluntate nec in ratione, ut dictum est ; ergo est in irasci­ bili vel concupiscibili. 4. Præterea. In illa vi2 est virtus aliqua sicut in subjecto ad quam pertinet materia virtutis. Sed materia justitiæ pertinet ad irascibilem et concupiscibilem, quia quantum ad materiam exteriorem circuit actus aliarum virtutum, ut dictum est. Ergo est in irascibili et3 concupiscibili. 213. — SED CONTRA. Anselmus dicit {Dial, de verit., c. 12 ; L. 158, 482) quod « justitia est rectitudo voluntatis propter se servata ». Sed rectitudo voluntatis est in voluntate sicut in sub­ jecto. Ergo justitia est in voluntate, et non in irascibili et4 concupiscibili. 214. —Præterea. Justitia consistit in ordine ad alium. Sed ordinare non est nisi rationis. Ergo justitia non est in irascibili ets concupiscibili, sed in ratione. Quæstiuncula IV I-II, q. 56, a. 2, ad 3 ; a. 3 ; ΙΙ-Π, q. 47, a. 1, 2 ; VI Eth., 1. 4. 215. — ULTERIUS. Videtur QUOD PRUDENTIA NON SIT IN RATIONE. 1. Quia, sicut dicit Philosophus in VI Eth. (ζ 11. 1143a, 8 ; 1. 9, d.), prudentia præceptiva est. Sed praecipere pertinet ad voluntatem, quæ est motor omnium virium, ut dicit Anselmus. (De Concord. Præsc. Dei cum lib. arb. ; cap. 11 s. ; L. 158, 534.) Ergo prudentia est in voluntate sicut in subjecto. 2. Præterea. Eligere videtur esse actus prudentiæ. Sed elec­ tio non® est actus rationis, sed liberi arbitrii, quod est idem quod voluntas. Ergo prudentia non est in ratione sicut in sub­ jecto, sed in voluntate. 3. Præterea. Habitui qui est in ratione sicut in subjecto, magis opponitur error involuntarius quam error voluntarius, 1. F. om. « est ». — 2. α « potentia ve] vi ». — 3. α « vel ». —- 4. α « vel ». — 5. α · vel ». — 6. a « Electio vero ». 1062 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM sicut magis est vituperabilis grammaticus si involuntarius solæcizet quam si voluntarius. Sed magis opponitur prudentia* peccatum quod quis voluntarie committit, quam illud quod quis involuntarius facit. Ergo prudentia non est in ratione sicut in subjecto, sed magis in voluntate. 216. ■— SED CONTRA est quod Philosophus dicit in VI Eth. (ζ 5. 1140b, 4 ;) quod « prudentia est reda ratio operabilium ». 217. — Præterea. Partes prudentiae, secundum Tullium (lib. II De inveni., c. 53), assignantur memoria, inielligenlia. providentia. Sed hæc non pertinent ad voluntatem, sed ad ratio­ nem. Ergo prudentia non est in voluntate, sed in ratione. Solutio I 218. - RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod substantia quæ est subjectum omnium recipit quædam accidentia mediantibus aliis, et quædam causantur ex principiis substantiae, mediantibus aliis accidentibus ; sicut colorem recipit mediante superficie, et ex principiis corporis mixti causatur sapor mediante calido et frigido. Unde subjectum alicujus accidentis potest dupliciter assignari. Uno modo substantia quæ est primum fundamentum acciden­ tium. Et sic habitus virtutum non sunt in potentiis sicut in subjecto, sed magis in ipsa anima vel etiam conjuncto. 219. — A lio modo dicitur accidens quo mediante inest alterum accidens substantiae, esse subjectum illius, sicut superfieres coloris. Et hoc1 modo habitus virtutum dicuntur esse in potentiis sicut in subjecto ; quia habitus ordinantur ad actus, actus autem egrediuntur ab essentia animæ mediante potentia. 220. — AD PRIMUM igitur2 dicendum quod forma quæ neque3 habet materiam ex qua neque in qua, nullo modo potest esse sub­ jectum. Forma autem quæ habet materiam in qua, quamvis non habeat materiam ex qua, potest esse subjectum non sicut primum sustinens accidens, sed sicut id quo mediante accidens substantiæ inest. 221. — Ad secundum dicendum quod quamvis operatio non sit potentiæ sicut operantis, est tamen potentiæ sicut principii operationis quo quis operatur. 222. — Ad tertium dicendum quod vivere uno modo dicitur esse viventis (De an. β 4. 415b, 13 ; 1. 7, n. 319). Et hoc modo vivere non est per potentias, sed per essentiam animæ. 1. F. om. « hoc ». ■— 2. β ed. « ergo ». — 3. α « non ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. II, ART. IV 1063 Alio modo dicitur vivere operatio viventis. Et sic vivere est per potentias quæ sunt operationum vitæ principia. Solutio II 223. ■— AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod virtutes humanæ sunt quibus opus hominis bonum redditur. Unde in omni potentia quæ est principium humani operis oportet esse habitum virtutis quo opus ejus bonum redditur (II Eth. β5. 1106a, 15; 1. 6, b.l ; alias non esset sufficienter homo per virtutem perfectus. 224. ■— Principium autem humani operis est omnis potentia in qua aliquid rationis invenitur, a qua homo habet quod homo sit. Unde cum in irascibili et concupiscibili quæ sunt partes sensibilis appetitus, sit aliquid rationis participative, inquantum rationi obedire possunt — quod non est de potentiis nutritivæ partis — oportet quod in irascibili et concupiscibili sint aliquæ virtutes sicut in subjecto, quibus efficitur ut facile rationi obediant illæ potentiæ in quibus sunt : quod quidem contingit inquantum passiones reprimuntur ut non rationeiq. perturbent. Unde in illo qui passiones vehementiores patitur, sed non deducitur, est quidem habitus in ratione qui tenet eam ne dedu­ catur, non autem in viribus illis in quibus sunt passiones ; sicut patet in continente. Et ideo continens seu abstinens, non est perfecte virtuosus, sed temperatus vel mitis, in quo non solum superior pars est perfecta ut deduci non possit, sed etiam inferior moderata ut passiones vehementes non insurgant. 225. — Et ideo in quacumque potentia est passio circa quam est virtus aliqua, illa potentia est subjectum illius virtutis ; sicut concupiscibilis, temperantiæ ; fortitudinis autem et man­ suetudinis, irascibilis. 226. ■— AD PRIMUM igitur dicendum quod electio, secundum Philosophum in VI Eth. (ζ 2. 1139b, 4 ; 1. 3), est appetitus et intellectus sive rationis1 — completur enim in appetitu, præcedente inquisitione rationis. ■— Unde omnis appetitus ad quem potest pervenire rationis imperium, particeps electionis esse potest, inquantum hujusmodi ; et præcipue illius electionis quæ est de fine, quamvis non sit electio de qua loquitur Philo­ sophus. 227. — Ad secundum dicendum quod sensibilis appetitus, secundum quod in natura sua consideratur, dicitur sensualitas, et sic est perpetuæ corruptionis et secundum ipsum non differt 4. α homot. « rationis... Unde ». 1064 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM homo a brutis nec potest esse subjectum virtutis ; non oulem secundum quod est participans aliqualiter ratione, et ideo nihil prohibet sic in eo esse virtutem sicut in proximo subjecto. 228. — Ad tertium dicendum quod virtutes quædam sunt acquisitæ et quædam gratuitae. Virtutibus autem acquisitis nobilior est naturalis ordinatio in ratione et voluntate ad bonum. Unde non est inconveniens, si a naturali potentia earum actus imperentur, cum ex hoc sint virtutes in inferioribus partibus quod superioribus in eo quod naturale est eis, obediunt. Sed virtutes infusæ sunt nobiliores potentiis naturalibus. Eis tamen omnibus nobilior est caritas quæ est in voluntate, qua mediante ratio inferioribus viribus præcipit. Et ideo non est inconveniens quod a caritate motus aliarum virtutum etiam imperentur. 229. — Ad quartum dicendum quod homo distinguitur a brutis non solum in eo quod est rationale essentialiter, sed etiam in eo quod est rationale per participationem. 230. — Ad quintum dicendum quod non dicitur peccatum mortale semper esse in ratione quasi omnis actus peccati mortalis sit actus rationis elicitive, cum etiam in actibus exteriorum membrorum possit esse mortale peccatum ; sed quia nullus actus peccati mortalis rationem accipit, nisi consensus adveniat. Et similiter nullus actus potest esse virtutis, nisi a ratione ordi­ netur. Et hoc est esse virtutem in inferioribus potentiis, inquan­ tum participant ratione. 231. — Ad sextum dicendum quod apprehensivæ sensitivæ aliter serviunt intellectui quam appetitivæ sensitivæ rationi et voluntati. Apprehensive enim sensitiva servit intellectui ministrando ei suum objectum, et ideo magis intellectus parti­ cipat aliquid a sensu quam e converso ; sed appetitiva sensibilis servit voluntati et rationi quasi moventi et sic participat aliquid ab ea ; et ideo est aliqualiter rationalis, scilicet participative, non autem vis apprehensiva sensibilis. Et propter hoc apprehen­ sive sensibilis non potest esse subjectum virtutis, sicut appeti­ tiva sensibilis. Solutio III I ί I 1 î ï ί ! i ί 232. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod justitia non potest esse in irascibili et concupiscibili sicut in subjecto, cum non sit circa passiones. Ad ipsam enim non pertinet moderari passiones, sed exteriores actiones quæ sunt1 ad alterum. 1. a ad «circa ipsum» DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. II, ART. IV 1065 233. — Unde oportet quod sit in illa potentia sicut in subjecto ad quam pertinet usus rerum exteriorum in ordine ad alterum. Uti autem actus1 voluntatis est secundum Augustinum (X de Trin., c. 11 ; L. 42, 982) ; sed non absolute secundum quod voluntas est finis, sed secundum quod præsupponit collationem rationis ordinantis ad alterum. Et ideo in voluntate hoc modo accepta, est justitia sicut in subjecto. 234. — In voluntate enim, secundum quod est finis, non potest esse aliqua virtus moralis, quia ad bonum civile et naturale hominis, voluntas naturalem inclinationem habet sicut in pro­ prium objectum2. Sed secundum quod voluntas est eorum quæ sunt ordinata ad finem, sic in voluntate potest esse moralis virtus, scilicet justitia, sicut et prudentia in ratione cognitiva. 235. — Hoc autem quod dictum est de subjecto justitiæ, consonat omnibus quæ dicuntur ab3 Aliis de subjecto justitiæ. Quidam enim4 dicunt eam esse in ratione : quod non potest esse5 secundum quod ratio est cognitiva potentia, sed secundum quod ratio comprehendit et cognitionem et affectionem : secundum quod dicitur quod voluntas in ratione est. 236. ■—Alii vero dicunt quod est in tota anima : quod quidem verificatur inquantum voluntas est universalis motor omnium virium animæ. Unde etiam Commentator in V Eth., (cap. ult.,) dicit quod est in rationali et concupiscibili. 237. — Et similis ratio est de omnibus virtutibus quæ non6 sunt circa passiones, sed circa operationes, sicut liberalitas, magnificentia et hujusmodi. 238. — AD PRIMUM igitur dicendum quod rationale per participationem non solum dicitur irascibilis et concupiscibilis, sed universaliter appetitus, ut ibidem dicit. Et ideo voluntas quamvis per essentiam sit in parte intellectiva, tamen quantum ad actum aliqualiter7 ratione participat, et præcipue secundum quod est eorum quæ sunt ad finem, in quæ intendit secundum quod a ratione præordinata sunt ; et ideo potest esse subjectum virtutis moralis. 239. — Ad secundum dicendum quod rationale comprehendit non solum rationem cognitivam, sed etiam voluntatem ; et sic justitia est in rationali sicut in subjecto. 240. — Ad tertium dicendum quod quamvis voluntas æqualiter habeat imperium super omnes materias8 et actus virtutum ; 1. RA. « Ubi jam actus ». —■ 2. Ed. « subjectum ». — 3. α « de ». — 4. αβ «con­ donat omnibus quæ dicuntur ab Aliis. De subjecto enim justitiæ Quidam dicunt...» — Ô. F. om. per homol. « in ratione : quod non potest esse ». — 6. F. om. « non ». — 7. RA. « æqualiter ». — 8. a « naturas ». 1066 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM tamen materiæ quarumdam virtutum, sicut passiones, pertinent etiam ad alias potentias immediatius. Et ideo virtutes quæ sunt principaliter circa passiones, sunt in illis potentiis sicut in subjecto. Sed materiæ quarumdam virtutum non pertinent ad aliam potentiam nisi ad voluntatem. Et ideo virtutes quæ sunt circa illas materias, sunt in voluntate sicut in subjecto. 241. — Ad quartum dicendum quod materiæ aliarum virtu­ tum possunt esse materia justitiæ non secundum quod passio­ nem inferunt, sed secundum quod veniunt1 in usum operationis ad alterum. Solutio IV 242. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM dicendum quod prudentia est in ratione cognitiva practica sicut in subjecto. Sed sciendum quod sicul in voluntate non potest esse virtus moralis ex parte illa qua est finis, propter naturalem inclinatio­ nem, ila etiam nec in ratione ex parte illa qua8 est de fine, quia finis est principium in operativis. Unde sicul in ratione speculativa sunt innata principia demonstrationum, ila in ratione practica sunt innati fines connaturales homini ; unde circa illa non est habitus acquisitus aut infusus, sed naturalis, sicut synderesis, loco cujus Philosophus in VI Elh. ({2. 1139a. 18 ; 1. 2, b.), ponit intellectum in operativis. Relinquitur igitur quod prudentia sil in ratione practica secundum quod nego­ tiatur de illis quæ sunt ad finem. 243. — Sed quia naturalis inclinatio ad finem aliquem est ex præstituente naturam qui talem ordinem naturæ tribuit, ideo naturalis inclinatio voluntatis ad finem non est ex ratione, nisi forte secundum naturalem communicantiam qua fit ut appetitus rationi conjunctus naturaliter tendat ad conformandum se rationi sicut regulæ ; et ex hoc est quod voluntas est naturaliter inclinata ad finem, qui naturaliter est rationi inditus. Unde cum negotiatio de his quæ sunt ad finem, præsupponat naturalem cognitionem finis, quæ sequitur naturalem inclinationem volun­ tatis in finem ; oportet quod habitus perficiens rationem nego­ tiantem de his quæ sunt ad finem, præsupponat inclinationem appetitus in3 finem : quæ quidem inclinatio in appetitu superiori. scilicet4 voluntate, est naturalis ; in appetitu autem inferiori est ex assuetudine5, vel ex Dei dono, quantum ad sui comple­ mentum ; sed aliqua ejus inchoatio etiam est a natura, inquantum est naturaliter obaudibilis rationi. 1. α « conveniunt ». — 2. αβ « quæ », contra γδύικ et ed. — 3. Ed. « ad ». — 4. a ad. « a », β ad. « in ». — 5. a « assuefactione ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. II, ART. V 1067 244. — In hoc igitur differt prudens a continente ; quia con­ tinens habet perfectam rationem de his quæ sunt ad finem, præsupposita tamen naturali inclinatione voluntatis ad finem ; prudens autem1 præsupposita inclinatione quæ est ex virtute acquisita vel infusa in potentiis inferioribus. Et ideo prudentia, ut dicit Philosophus, VI Eth. (ζ 13. 1144a, 31 ; 1. 10, m.) habet sua principia in aliis virtutibus moralibus. 245. ■— AD PRIMUM igitur dicendum quod ratio etiam præcipit mediante voluntate, inquantum sentential aliquid esse faciendum. 246. ■— Ad secundum dicendum quod eligere est actus prudentiæ quantum ad id quod est de cognitione in electione. 247. — Ad tertium dicendum quod hoc convenit prudentiæ, inquantum præsupponit inclinationem voluntatis et inferiorum virium. ARTICULUS V ΙΙ-ΙΙ, q. 47, a. 6. 248. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ALIÆ VIRTUTES CARDINALES NON REDUCANTUR AD PRUDENTIAM SICUT AD PRINCIPALIOREM ET CAUSAM. 1. « Scire enim, ut dicit Philosophus in II Eth. (β 3. 1105b, 2 ; 1.), parum aut nihil facit ad virtutem. » Sed « prudentia quædam scientia esi », ut in2 IV Top. (2. 122a, 31) dicitur. Ergo ipsa minimum habet de ratione virtutis. 2. Præterea. Per virtutes morales sanantur animæ passiones. Sed ad hoc quod aliquis corporaliter sanetur, non est necesse quod ipse scientiam medicinæ habeat, sed sufficit quod aliquis alius habeat ; et ipsa sanatio melius valet quam scientia medi­ cinæ, quia finis ejus est. Ergo non est necessarium ad virtutem quod aliquis prudentiam habeat ; et etiam ipsa est minus prin­ cipalis inter alias virtutes. 3. Præterea. Secundum Philosophum in II Mela, (a 1. 993b, 24-25 ; 1. 2, n. 292, s.), eorum quæ communicant in nomine et definitione, illud cui per prius convenit nomen, est maximum in illo genere et causa aliorum. Sed nomen virtutis, secundum Boetium, ad alias virtutes a fortitudine derivatur. Unde et Sap., vin, per virtutem fortitudo intelligitur. Ergo fortitudo est principalior inter omnes alias virtutes, et non prudentia. 1. αβ RA. « etiam », contra yS NVPF. — 2. β om. « in ». 1068 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 4. Præterea· Illud propter quod intermittitur aliud, est prin­ cipalius eo. Sed propter justitiam intermittuntur omnes aliæ virtutes, ut probat Tullius in I De officiis (c. 10). Ergo ipsa est principalior et non prudentia. 5. Præterea. Si1 oppositum in opposito, et propositum in pro­ posito2, ut docet Philosophus in II Top. {β 8. 114», 3 s.). Sed oppositum temperantiæ est maxime vituperabile et turpe, ut dicit Philosophus in III3 Eth. (y 15. 1119», 25 s. ; 1. 22, c.). Ergo temperantia est maxime laudabilis, et non prudentia. 6. Præterea. Philosophus dicit in VI4 Eth. (ζ 13. 1144», 31 ; 1. 10, m.), quod principia prudentiæ sunt in virtutibus moralibus. Sed principia sunt potiora his quæ sunt ex principiis. Ergo aliæ virtutes morales sunt prudentia digniores. 249. — SED CONTRA. In quolibet genere illud quod dirigit, nobilius est. Sed ad prudentiam pertinet dirigere in omnibus virtutibus moralibus, ut patet per definitionem virtutis in II Eth. (β 6. 1106b, 36 s. ; 1. 7, b.) positam. Ergo ipsa est nobilior aliis virtutibus. 250. —Præterea. Habitus proportionatur potentiis in quibus sunt. Sed ratio, in qua est prudentia, est superior aliis viribus, in quibus sunt aliæ virtutes. Ergo prudentia est nobilior aliis virtutibus. 251. — Præterea. Gregorius dicit (I Morat., c. 32, n. 45; L. 75, 547) : « Virtus quæ plus se posse conspicit, ea sine mode­ ramine rationis deterius in præceps ruit5. » Sed moderatio rationis ad prudentiam pertinet. Ergo sine prudentia aliæ virtutes quanto majores sunt, tanto magis nocent ; et ita videtur quod prudentia sit potissima inter alias virtutes. 252. ■— RESPONSIO. Dicendum quod prudentia inter alias virtutes cardinales principalior est, et ad ipsam reducuntur omnes aliæ quasi ad causam. Unde Antonius dicit (in Vitis Patrum, lib. IV, c. 42 ; L. 73,841. Collai. Patrum, 2, cap. 2 ; L. 49, 526) quod discretio quæ ad prudentiam perlinet est genitrix et custos et moderatrix virtutum. 253. — Et hoc sic patet. Virtus enim, ut dicit Tullius (II De Invent.5, c. 53); movet in modum naturæ, scilicet per quamdam inclinationem affectus. Omnis autem naturæ inclinatio præexi1. /ÏF. « sicut » contra ay§ et RANVP. — 2. Cfr. Mal. q. 4, a. 6, arg. 6 ; q. 13, a. 4, sed contra 2. — 3. αβγά « iv ». — 4. αβγδ « vu ». — 5. Migne : « quo plus s*· posse conspicit, eo virtus sine rationis moderamine deterius in præceps ruit ». Ed. a eo... qua... ». — 6. F. « Rhet. lib III ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. II, ART. V 1069 git aliquam cognitionem quæ et finem præstituat et in finem inclinet et ea quibus ad finem pervenitur provideat : hæc enim sine cognitione fieri non possunt. Propter quod etiam a Philo­ sophis dicitur opus naturæ esse opus intelligentiæ ; alias ea quæ natura fiunt1, a casu acciderent. 254. — Et per hunc modum oportet quod per rationem quam perficit prudentia et rectam facit, præstituatur finis aliis virtu­ tibus1 non solum communis, sed etiam proximus qui est attin­ gere medium in propria natura. Medium autem secundum ratio­ nem rectam determinatur, ut in II Elh. (ββ. 1107a, 1 ; 1. 7, b.), dicitur. 255. —Secundo, per rationem rectam est inclinatio earum in finem proprium, quæ est intentio finis in virtutibus acquisitis, inquantum ex operibus ratione regulatis habitus virtutis prædictam inclinationem causans inducitur ; et quantum ad hoc dicitur genitrix virtutum. 256. — Tertio per prudentiam rectificatur via unicuique virtuti quæ tendit in finem, inquantum per consilium et electionem segre­ gantur utilia a nocivis respectu finis virtutis ; et quantum ad hoc dicitur mediatrix et custos virtutum. Unde Gregorius, II Moralium (c. 463 ; L. 75, 588) dicit : « Nisi virtutes reliquæ ea quæ appetunt, prudenter agant, virtutes esse nequaquam possunt. » 257. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod est duplex scientia. Una in universali. Et hæc quidem facit ad virtutem vel parum’ si sit de operibus virtutis ; vel nihil, si sit de aliis quæ ad virtutem non pertinent. 258. — Alia scientia est directiva in particulari operatione, quam corrumpit delectatio5 faciens ignorantiam electionis. El hæc scientia multum facit ad virtutem, immo sine hac non est virtus nec hæc sine virtute, et hæc pertinet ad prudentiam ; quia, ut Philosophus dicit in V Eth. (ζ 5. 1140», 13 s. ; 1. 4, h.), existi­ mationem prudentiæ corrumpit delectatio. 259. ■— Ad secundum dicendum quod sanitas corporalis non indiget arte medicinæ ad perficiendum opera sani hominis ; et ideo sic ad sanitatem habendam non indiget homo ut ipse medi­ cinam habeat. Sed actum virtuosi non potest homo facere nisi per prudentiam; quia quanto virtus est intensior, tanto est magis nociva, nisi adsit discretio prudentiæ, ut dicit Philosophus (VI Eth. ζ 13. 1144», 9 ; 1. 11, a.), et patet ex auctoritate Gregorii inducta. 1. α « sunt vel fiunt ». — 2. α ad. « et ». — 3. N. « cap. 25 ». — 4. 5. RANV « dilectio ». β « ergo ». — 1070 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 260. —■ Ad tertium dicendum quod virtus est nomen generis ; sed virtus humana vel virtus moralis, est nomen speciei. Quamvis ergo id8 quod est virtutis2, inquantum est virtus, sit principalius in fortitudine propter difficultatem, tamen quod sit virtus moralis vel humana hoc habet a ratione per quam homo est homo et electionem habens suorum operum, ut dicitur in VI Elh. (C 2. 1139b, 4 ; 1. 2, i.). 261. ■— Ad quartum dicendum quod hoc quod dicit Tullius intelligendum est de justitia legali quæ attendit bonum com­ mune : de qua etiam dicit Philosophus, in V Elh. (e 3. 1129», 26-28 ; 1. 2, d.), quod est lucidior aliis virtutibus, sicut lucifer aliis stellis. Hoc autem non dicitur per comparationem virtutis ad virtutem, sed per comparationem privati boni quod attendit virtus simpliciter, ad commune bonum. 262. — Ad quintum dicendum quod in contrariis non semper est consequentia in ipso, sed quandoque consequentia e contrario : quod contingit præcipue in illis quæ sunt ordinata ad invicem secundum perfectum et magis perfectum ; et ideo illud quod de perfectione majoris boni diminuit, est minus malum quam hoc quod etiam ipsum parvum bonum quod restat, tollit. 263. — Ad sextum dicendum quod sicut ratio speculativa procedit ad conclusionem ex principiis per se notis, ita ratio prudentias procedit ad electionem et consilium de his quæ sunt ad finem, ex fine ; et ideo dicuntur fines aliarum virtutum esse principia prudentiæ. Hi tamen fines præexistunt in ratione essentialiter ; quia ad hoc tendit virtus moralis ut appetitus rationi concordet. Unde his finibus maxime3 prudentia quæ rationem perficit, est affinis. QUÆSTIO III DE PARTIBUS VIRTUTUM CARDINALIUM Deinde quæritur de partibus virtutum cardinalium. Et circa hoc quæruntur quatuor. Primo, de partibus prudentiæ. Secundo, de partibus temperantiæ. Tertio, de partibus fortitudinis. Quarto, de partibus justitiæ. 1. Ed. «illud ». — 2. Ed. « virtus ». — 3. RA. « maxima ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. Ill, ART. I 1071 ARTICULUS I Quæstiuncula I I, q. 22, a. 1 ; II-II, q. 48 ; q. 49, a. 1, 2, 6 ; Ver. q. 5, a. 1 ; de Mem., 1. 1, n. 298-299 264. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur ouod PARTES PRUDENTIÆ A TuLLIO MALE ASSIGNENTUR. 1. Dividit enim (lib. II De inveni., c. 53) prudentiam in memo­ riam praeteritorum, intelligentiam præsenlium et providentiam faturorum, Prudentia1 enim, secundum Philosophum in VI Eth. (ζ 8. 1141b, 8-9 ; 1. 6, f.), non se extendit ultra humana bona. Sed inlelligenlia est etiam divinorum. Ergo non potest esse pars prudentiæ. 2. Præterea. Ad prudentem ut dicitur in VI Eth., (ζ 8. 1141b, 9 ; 1. 6, f.), præcipue pertinet bene consiliari. Sed consilium non est de præteritis. Cum igitur2 memoria sit praeteritorum, videtur quod memoria non sit pars prudentiæ. 3. Præterea. Providentia idem videtur quod prudentia. Ergo non debet ei assignari ut pars. Quæstiuncula II I, q. 22, a. 1 ; II-II, q. 48 ; q. 49, a, 3 ; a. 6-8 ; q. 5, a. 1. 265. ------ ULTERIUS. A Quibusdam assignantur partes pru­ dentiæ providentia, cautio, circumspectio, docilitas. Et videtur quod male. 1. Quia ad quemlibet actum prudentiæ oportet omnia præ­ dicta concurrere. Sed habitus distinguuntur per actus. Ergo non sunt virtutes distinctæ ab invicem. 2. Præterea. Docilitas est ex natura. Sed prudentia est virtus acquisita, vel infusa. Ergo non debet poni pars ejus. 3. Præterea. Cavere oppositum pertinet ad quamlibet virtutem. Ergo cautio non debet poni magis pars prudentiæ quam aliarum virtutum. Quæstiuncula III II-II, q. 51, a. 1-4. 266. — ULTERIUS. Philosophus in VI Elh. (ζ 10-13 ; 1. Ed. « providentia », -— 2. α « ergo ». 1072 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 1142», s. ; 1. 8-9), adjungit prudentiæ tres, scilicet eubuliam, synesim et gnomen1. Et videtur quod male. 1. Quia ipse dicit in eodem lib. (ζ 5. 1140a, 30-31 ; 1. 4, c.), quod « prudens est totaliter consiliativus ». Sed eubulia, ut ipse dicit, est bona consiliatio. Ergo eubulia idem est quod prudentia, et non pars ejus. 2. Præterea. Synesis est bona dijudicatio. Sed judicium in operabilibus est ipsa electio. Cum igitur eligere recte sit prudentiæ proprium, videtur quod synesis sit idem quod prudentia. 3. Præterea. Damascenus, in III lib. (De fide, c. 14; G. 94. 1046), dicit quod gnome2 idem est quod sententia. Sed sententia ad judicium pertinet. Ergo videtur quod synesis et gnome non differant. Quæstiuncula IV . 11-11, q. 47, a. 11 ; q. 48 ; q. 50 ; VI Eth., 1. 7. 267. — ULTERIUS. A quodam Philosopho græco8 attri­ buuntur prudentiæ partes decem, scilicet eubulia, solertia, providentia, regnativa, militaris, politica, œconomica, dialectica, rhetorica, physica. ET VIDETUR QUOD MALE. 1. Quia physica scientia quædam est de necessariis et de his non est prudentia, ut dicit Philosophus in VI Eth. (i 6. 1141 », 1 ; 1. 5, a.). Ergo physica non est pars prudentiæ. 2. Præterea. Dialectica et rhetorica artes quædam sunt et scientiæ. Sed prudentia dividitur contra, scientiam et artem in VI Eth. (ζ 6. 1140b, 34; 1. 5, a.). Ergo non sunt partes ejus. 3. Præterea. Philosophus dicit in VI Eth. (loc. cit.), quod politica est idem quod prudentia. Ergo non debet poni pars ejus. 4. Præterea. Multa alia exercitia sunt in civitatibus quam militaris Ergo non debet magis ipsa poni pars prudentiæ quam alia civitatis officia, sicut est gubernatoria, negotiativa et hujusmodi. 5. Præterea. Urbanitates, ut dicit Philosophus in VIII Eth. (Θ 12. 1160a, 31 s. ; 1. 10, a.), sunt tres, scilicet regnum quando unus præsidet ad utilitatem populi, leges condens ; arislocralia, quando plures principantur in diversis officiis propter virtutem ; 1. αβ « gnomin » hic et ubique. — 2. αβ « gnomi » hic et ubique. — 3. Androni­ Rhodii in libro nepirrαθών quem præ manibus habere non contigit. cus DISTINCTIO XXXIII, QU/EST. Ill, ART. I 1073 limocratia1 quando divites æqualiter præsunt. In omnibus autem istis est aliquid prudentiæ. Ergo non magis debuit ponere regnalivam quam alias duas. Solutio I 268. —RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod omne totum ad tria genera reducitur, scilicet universale, integrate et potentiate. El similiter pars triplex invenitur dictis tribus respondens. Integralis enim pars intrat in constitutionem totius, sicut paries* domus. Universalis vero totius pars suscipit prædicationem totius, sicut homo animalis. Potentialis vero pars neque prædicationem totius recipit, neque in constitutionem ipsius oportet quod3 veniat, sed aliquid de potentia totius participat, sicut patet in anima. Rationalis enim anima tota anima dicitur, eo quod in ipsa omnes animæ potentiæ congregantur. Sensi­ bilis vero in brutis et in plantis vegetabilis dicuntur partes animæ, quia aliquid de4 potentia animæ habent, sed non totum. Unde dicitur in lib. I De plantis, (a 2. 817b, 24) quod non habent animam, sed partes animæ. 269. ■— Et secundum hunc modum tripliciter assignantur partes prudentiæ et aliis virtutibus. Uno enim modo assignantur ei partes quasi integrates, cum scilicet partes virtutis alicujus ponuntur aliqua quæ exiguntur ad virtutem, in quibus perfectio virtutis consistit. Et hæ partes, proprie loquendo non nominant per se virtutes, sed conditiones unius virtutis integrantes ipsam. Alio modo, per modum partium subjectivarum. Et sic partes illæ nominant quidem virtutes et ad invicem distinctas, sed non quidem a toto cujus partes assignantur, quia illud de eis præ­ dicatur. Tertio modo, per modum lotius potentialis, inquantum scilicet aliquæ virtutes participant aliquid de modo qui principaliter et perfecte invenitur in aliqua virtute. Et hoc patebit per singula. 270. — Sic igitur dico quod partes quas assignat Tullius prudentiæ, sunt partes intégrales. Quia enim prudentia circa particularia operabilia est, in quibus universalia principia dirigunt propter eorum contingentiam et varietatem, oportet, sicut dicitur de scientiis in libro Post, (a 7. 75a, 38 s.), ex eodem genere principia accipere, ut ex similitudine aliorum factorum 1. α « cyrogaticia », $R.A. « cyrocartia ». — 2. a ad. « in constitutione ». — 3. α «ut ». — 4. α « ex ». 1074 SCRIPTUM SUPER LIB, hi sententiarum de his quæ facere oportet, recte ratiocinetur prudens ; et ideo indiget experientia et tempore, ut ex his quæ fuerunt quæ memoria tenet, et ex his quæ intelligentia respicit, de futuris provideat. Memoria enim est, secundum ipsum, per quam animus repetit illa1 quæ fuerunt ; intelligentia per quam prospicit2 ea quæ sunt ; providentia per quam aliquid facere3 videtur antequam factum sit. Unde providentia esi completiva et formalis pars prudentiæ ; aliæ vero quasi materiales ad ipsam reducuntur. 271. — AD PRIMUM igitur4 dicendum quod intelligentia hic dicitur5 cognitio eorum quæ ad opus eligibile accommodata sunt. Et quia intelligentia proprie est universalium quæ sub tempore non cadunt et ita quodammodo præsentis formam retinent ; ideo intelligentia dicitur præsentium non solum univer­ salium quibus indiget prudens ad recte ratiocinandum de agendis, sed etiam singularium quæ nunc sunt. 272. — Ad secundum dicendum quod memoria præteritorum indiget prudens non propter se, sed in ordine ad priora eligi­ bilia6, ut dictum est. 273. — Ad tertium dicendum quod providentia7 est formalis pars et completiva prudentiæ8, et ideo etiam quodammodo prudentia illa complectitur ex quibus ratio procedit in provi­ sionem futurorum. Solutio II 274. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM de partibus aliis assignatis a Quibusdam dicendum quod etiam illæ sunt sicut partes intégrales. Requiruntur enim ad prudentiam, secundum quod de futuris conjectat non9 ex parte præteritorum et præsen­ tium, ex quibus procedit. Oportet enim prudentem viam accom­ modam ad finem intentum invenire·— quod per [providentiam10] facit quæ est præsens notio futurum pertractans eventum ■— et iterum prohibentia removere. 275. — Contingit autem providentiam tripliciter impediri. Uno modo ex parte ipsius viæ inveniendæ, quæ quandoque vide­ tur bona et non est ; et hoc impedimentum cautio aufërt, cujus est a11 virtutibus vitia virtutum speciem præferentia discernere. 1. α « ea ». — 2. α « respicit ». — 3. NVP « futurum ». — 4. β ed. « ergo ». — 5. α « accipitur ». — 6. α « intelligibilia » ; NV « ad præsentia eligibilia ; » al. « ad plura eligibilia ». — 7. Ed. « prudentia ». — 8. Ed. « providenti® ». — 9. Ed. om. « non » contra αβγδθίκ. -— 10. αβγδ RANVPF. « prudentiam », contra V.— 11. Ed. « ex ». DISTINCTIO XXXIII, QbJEST. Ill, ART. I 1075 276. — Alio modo ex ordine ipsius in finem, ne scilicet via quæ de se apta1 est ad finem, aliquo extrinseco impediatur ne in finem ducere possit ; et hoc ad circumspectionem pertinet quæ est cautela vitiorum contrariorum, quibus præcipue prudentia impeditur. 277. — Tertio modo ex parte ipsius hominis tendentis in finem qui vias accommodas ad finem intentum invenire non potest. Unde oportet quod per doctrinam ab aliis accipiat quia oportet principia operabilia vel a se habere prudentem vel ab alio faciliter accipere. Qui autem neutrum habet, hic inutilis est vir, ut dicitur in I Eth. («2. 1095b, 10-14 ; 1. 4, f.). Et sic est docilitas passive dicta2. Si autem docilitas accipiatur active, tunc pertinebit ad prudentiam secundum suum perfec­ tissimum esse, prout scilicet non solum sibi, sed etiam aliis quæ sunt utilia ad finem invenit ; et sic dicitur prudentia eru­ diendi imperitos. 278. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non est contra rationem partium quasi integralium virtutis quod omnes con­ currant ad actum unum. 279. ■— Ad secundum dicendum quod quamvis docilitas habeat principium in naturali dispositione, tamen complementum habet per gratiam vel per assuefactionem3, ut Philosophus dicit I Eth. (a 2. 1095», 45 ; 1. 4, f.), quod « oportet consuetudi­ nibus duci de civilibus ; quia talis principia operabilium habet vel suscipit*1 faciliter ». 280. — Ad tertium dicendum quod quia prudentia regulat omnes alias virtutes, ideo omnes participant aliquid prudentiæ ; sicut irascibilis et concupiscibilis participant aliqualiter ratio­ nem. Unde illud quod ad alias virtutes pertinet participative, cautio scilicet, ad prudentiam pertinet essentialiter. Solutio III 281. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM de partibus quas ponit Philosophus in VIs Eth. (£10-13. 1242», 31 s. ; 1. 8-9), sciendum est quod sunt partes quasi potentiates, eo quod sunt virtutes et ab invicem et a prudentia distinctae, sicut ipse vult. Ad rationem enim pertinet præcipere8 quod faciendum est, quia aliæ vires obediunt aliqualiter rationi. Ratio autem non præcipit nisi prius in se perfecta sit quantum ad id quod est sui ipsius, sicut nec aliqua res movet ante sui perfectionem. 1. α ad. « nata ». — 2. a om. « Et sic est docilitas passive dicta ». — 3. Ed. e con­ suetudinem ». — 4. Ed. « suscipere potest ». — 5. αβ « vn ». — 6. a « percipere ». 1076 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Perfectio autem rationis practicæ, sicut et speculativae, consistit in duobus, scilicet in inveniendo et judicando de inventis. 282. — Inventio autem in agendis consilium est. Et ideo oportet haberi virtutem per quam ratio consilietur ; et hæc est eubulia, quæ secundum Philosophum in VI Eth. (ζ 10.1142», 16 ; 1. 8, 1.), est rectitudo consilii, qua bonum inquiritur conve­ nientibus mediis secundum debitum tempus et alias circums­ tantias. 283. — Et oportet haberi virtutem qua bene judicet de consi­ liatis ; et hæc est synesis et gnome, quæ qualiter differant dicetur. 284. — Et oportet haberi virtutem quæ bene præcipiat ; et hæc est prudentia quæ, ut Philosophus dicit ibidem, præceptiva est. 285. — Sed quia in operabilibus cognitio ordinatur ad opus, ideo et consilium et judicium de consiliatis ad præceptum de opere reducitur sicut ad finem ; et propter hoc prudentia est usualis et principalis respectu aliarum, et aliæ participant modum ipsius, sicut supra dictum est. 286. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod et consilium et judicium pertinent ad prudentem, non sicut principales actus ejus, sed sicut ea quibus utitur ad suum actum. 287. — Ad secundum dicendum quod judicium consistit adhuc in cognitivis terminis, sed electio est applicatio cognitionis ad opus ; unde judicium præcedit electionem. 288. — Ad tertium dicendum quod ad synesim pertinet recte judicare in illis ad quæ se extendunt legis præcepta communiter, unde synesis est habitus judicativus agibilium ; sed ad gnomen pertinet rectum judicium de illis in quibus lex deficit quæ specialem habent difficultatem in quibus epieikia2 dirigit, ut dicetur3 (407) (VI Eth. ζ 11. 1143a, 20 ; 1. 9, f.) ; unde gnome secundum Philosophum est rectum judicium epieikios*. Solutio IV 289. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM de partibus decem quas assignat Philosophus græcus, dicendum est quod non sunt partes unius rationis ; unde divisio est minus5 artificialis. Sciendum enim est quod prudentia potest dupliciter consi­ derari. Uno modo secundum esse absolutum ; alio modo secun­ dum perfectum esse ipsius. Salvatur autem ratio prudentiæ 1. β « ergo ». — 2. AL « epiceia », vel « epieicia ». ·— 3. Ed. « dicitur VI Eth. » — 4. AI. « epiceios », vel « epicieios ». — 5. α « unius », contra βγδ et ed. DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. Ill, ART. I 1077 in his quæ ad ipsum prudentem pertinent, sed completum esse ejus1 secundum quod etiam ad alios se extendit. 290. — Primo igitur’ modo considerando prudentiam sic pro­ videntia est pars ejus quasi integratis formalis, ut dictum est ; quæ secundum ipsum est « habitus viam3 facere potens ad majus », id est melius, « ut fiat sicut oportet » ; unde ipsa ponitur loco omnium aliarum partium ejusdem rationis. 291. — Eubulia autem est pars ejus quasi polentialis ; quæ secundum ipsum est « scientia conferentium, » id est utilium ad finem de quibus est consilium ; et quia ipsa est prima, ideo ponitur loco aliarum quæ consequuntur et sunt unius rationis. 292. — Solertia autem eodem modo reducitur ad prudentiam, sicut eubulia ; sed in hoc differunt, quia eubulia invenit medium conveniens ad opus ratiocinando et inquirendo, quia « consilium quæstio est », ut dicitur in4 III Eth. (ζ 10.1142»; 1, 1. 8, b.) : sed solertia invenit quasi subito. Est enim habitus ex repentino inveniens quod convenit, vel ut in I Post, (a 34. 89», 10) dicitur, « subtilitas quædam in non prospecto tempore medii » ; non tamen ponitur virtus in VI Eth. (ζ 10. 1142», 5 ; 1. 8, d.), sicut eubulia : tum quia eubulia se habet ad bonum tantum, solertia autem ad bonum et5 malum ; tum quia solertia magis dependet ex naturali ingenio quam ex assuetudine,. 293. — Sciendum etiam quod solertia est inventio medii sine perspecto tempore tam in operativis quam in speculativis, tam in necessariis quam in contingentibus ; sed eustochia est tantum in operativis, quæ est bona conjectaralio6 de contin­ gentibus. 294. — Si autem consideretur prudentia secundum quod ad alios se extendit, sic non assignantur ei intégrales aliæ quam etiam prudentiæ absolute consideratæ ; subjectivæ autem et potentiales aliæ. Potest enim aliquis coordinari alii dupliciter. Uno modo ad aliquem actum specialem, sicut scholares in his quæ ad studium spectant, milites in his quæ ad pugnandum. Unde talis adunatio non remanet, sed quamdiu actus talis exercetur. Et respectu talis coordinationis ad alterum7 ordinat militaris quæ est habitus speculativus et practicus exercitui conferentium. 295. — Alio modo coordinatur8 aliquis alicui in vita simpli­ citer. Unde talis coordinatio nata est semper manere, nisi per accidens dissolvatur. Hæc autem vel est respectu eorum quæ sunt in domo una, et sic est oeconomica quæ est habitus specu1. α « ipsius ». — 2. β ed. « ergo ». — 3. RA. » vitam ». — 4. α om. < in ». — 5. Ed. ad. « ad ». — 6. RA. « continuatio », VNP « conjectatio ». — 7. NVP. « sed quamdiu actus talis exercetur respectu talis coordinationis ad alterum. Et sic ordi­ nat ». — 8. α « ordinatur ». 1078 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM lativus, id est1 considerativus et practicus, id est activus, domui conferentium ; vel est respectu eorum quæ sunt in eadem civi­ tate, et sic est politica quæ est habitus2 speculativus et practi­ cus civitati conferentium. Unde hæ sunt partes subjectivae prudentiae. 296. — Sed quia in qualibet multitudine est duplex ordo, ut in XII3 Mela. (A 10. 1075a, 12 s. ; 1. 12), dicitur : unus quo ordi­ natur tota multitudo ad finem communem ; alius quo singula­ riter partes multitudinis ordinantur ad invicem secundum fines proprios ; ideo politica habet duas partes : unam quæ regi civitatis competit, cujus est bonum commune totius multitu­ dinis conjectare, et hæc dicitur regnativa, quæ est « experientia ejus quod esi gubernare multitudinem innocue », vel legis — positiva, ut in VI Eth. (£ 8. 1141b, 25; 1. 7, a-c.), dicitur. Atia est quæ competit cuilibet de civitate, secundum quod ad bonum commune ordinatur ; et hæc politica dicitur, nomen commune retinens. Et ideo dicit Philosophus in VI Eth. (C 8. 1141*>, 25 ; 1. 7, c.), quod « legis — positiva est architectonica », quia fines proximi ordinantur ad finem communem. » 297. —- Et similiter potest dividi militaris in ductivami quæ competit duci exercitus, et5 militarem simpliciter, et simi­ liter oeconomica in paternam quæ competit patrifamilias, et oeconomicam simpliciter. 298. ■— Partes autem prudentiae sic acceptae potentiates, sunt omnes artes et disciplinae, quia politica de omnibus ordinat a quibus et quantum sunt addiscendæ vel exercendæ, ut dicitur in I Eth. (a 1. 1094 a, 27 s ; 1. 2, d.). Et ideo physica quæ est de operibus quæ non sunt a nobis, quia est scientia eorum quæ circa naturam sunt ; et dialectica quæ est ex operibus quæ sunt a nobis ordinatis ad sciendum, cum sit scientia bene disputandi ; et rhetorica quæ est de his quæ sunt a nobis ordinatis ad oran­ dum, cum sit scientia bene dicendi ad persuadendum, dicuntur partes prudentiæ, ut dictum est. 299. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod physica ponitur pars prudentiæ, inquantum de ipsa ordinat et præcipit pruden­ tia, ut dictum est ; non autem ita quod sit pars ejus subjectiva vel integralis. Similiter autem est dicendum ad secundum de dialectica et rhetorica. 300. ■— Ad tertium dicendum quod politica est prudentia quædam qua homo dirigitur in his quæ ad alium spectant ; 1. β * vel ». — 2. Ed. ad. « et ». — 3. αβ « xi ».— 4. α « ducitivam ».— 5. α ad. « in ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. Ill, ART. II 1079 unde nominat prudentiam completam. Et quia non omnis prudentia habet istam completionem, ideo ponitur pars ejus. Tamen in eo quo completum habet esse, prudentia non differt secundum substantiam habitus prudentiæ et politicae, sed ratione tantum. 301. ·— Ad quartum dicendum quod militare exercitium maxime pertinet ad conservationem communitatis, et ideo militaris potius ponitur quam aliæ, ut negotialis et hujusmodi : per eam enim intelliguntur ; sicut etiam per artes liberales quas tangit dicuntur etiam1 intelligi mechanicæ quæ simili modo sunt partes prudentiæ. 302. — Ad quintum dicendum quod regnum inter alia regi­ mina dignius est, ut Philosophus in VIII Eth. ΙΘ 12. 1160s, 35 ; 1. 10, b.) dicit, et ideo potius regnum quam alia posuit. ARTICULUS II Il II, q. 143 Quæstiuncula I 303. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur in prima Rhetorica {De invent., lib. II c. 54). Dicit enim quod partes temperantiæ sunt continentia, clementia et modestia. QUOD PARTES TEMPERANTIÆ MALE ASSIGNENTUR A TULLIO Et VIDETUR QUOD MALE. 1. Quia continentia, ut dicit Philosophus in VII Eth., (η 1. 1145s, 15 s ; 1. 1, a.) dividitur contra virtutem universalem. Ergo non debet poni pars alicujus virtutis. 2. Præterea. Clementia, ut dicit Tullius (loc. cit.), est virtus « per quam animus concitatus in odium alicujus, benignitate reti­ netur». Hoc autem videtur ad mansuetudinem pertinere. Mansue­ tudo autem non est pars temperantiæ, cum sit in irascibili, temperantia autem in concupiscibili. Ergo videtur quod nec l clementia debeat poni pars temperantiæ. 3. Præterea. A modo observando modestia dicitur. Sed hoc . est necessarium’ in qualibet virtute. Ergo modestia non est pars alicujus virtutis, sed consequitur omnem virtutem. 4. Præterea. Tullius dicit (ibid. c. 54) quod « modestia est pudor honestatis, puram et stabilem comparans auctoritatem ». Pudor autem videtur idem esse quod verecundia. Cum ergo verecundia non sit virtus, sed passio, ut dicit Philosophus in 1. α «’enim », ed.^om. « etiam ». — 2. ay « Et hoc est necessarium », βδ « hoc au­ tem est necessarium/. 1080 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM IV Elh, (8 15. 1128b, 10 s ; 1. 17, a. b.) videtur quod modestia non debeat poni pars virtutis. Quæstiuncula II 304. ■— ULTERIUS. A Quibusdam ponuntur partes temperantiæ sobrietas et castitas ; et potest haberi ex III Eth. (7 13. 1118% 23 s. ; 1. 19 1.). Et videtur quod insufficienter1. 1. Quia sobrietas est circa delectationes gustus, castitas autem circa delectationes tactus. Cum igitur etiam alii sensus habeant suas delectationes, videtur etiam quod circa eas de­ berent* -assignari aliquæ virtutes. 2. Præterea. Contingit peccare non solum in delectationibus sensuum exteriorum, sed etiam in delectationibus sensuum interiorum, et etiam intellectus, sicut patet de curiositate. Similiter etiam in delectationibus et concupiscentiis* exte­ riorum rerum, ut honoris, pecuniæ et hujusmodi quæ secun­ dum se videntur eligibilia, contingit esse peccatum per super­ abundantiam, ut dicitur in VII Eth. (η 15. 1154b, 21 s. ; 1. 14, η. — δ 10. 1125b, 6 s ; 1. 12, b.). Sed virtus est vitium sunt circa idem. Ergo et circa illas delec­ tationes debet aliqua virtus poni. 3. Præterea. Virtus est circa difficile et bonum. Sed magis sunt difficilia ad quæ non omnes tenentur, sicut virginitas et abstinentia etiam ciborum necessariorum, quam sobrietas et castitas. Ergo magis debent poni partes virtutis. Quæstiuncula III 305. — ULTERIUS. Quidam PHILOSOPHUS GRÆCUS4 ponit septem partes temperantiae, scilicet austeritatem, continentiam, humilitatem, simplicitatem, ornatum, bonam ordinationem, perse-sufjicientiam. Et videtur quod male. 1. Austeritas enim, ut ipse dicit, « est habitus secundum quem aliqui neque afferunt aliis delectationes collocutionum, neque ab aliis recipiunt. » Hoc autem videtur esse vitiosum et con­ trarium amicitiæ quæ maxime collocutionibus amicorum gau­ det. Ergo austeritas non debet poni pars virtutis. 2. Præterea. Humilitas superbiæ opponitur. Sed superbiam 1. RA. « sufficienter ». — 2. Ed. « debeant ». — 3. Ed. « concupiscentia ». — ό. Andronicus Rhodii. DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. Ill, ART. II 1081 Philosophus ponit inter vitia quæ opponuntur fortitudini, ut patet in III Eth. (y 10. 11151’, 29; 1. 15, f.). Ergo humilitas non est adjuncta temperantiæ, sed fortitudini. 3. Præterea. Ipse dicit quod humilitas est habitus non superabundans in sumptibus et præparationibus. Sed quicumque non superabundat, est contentus illis quibus oportet. Ergo cum ipse dicat quod hoc pertinet ad per-se-sufflcientiam, videtur quod idem sit humilitas quod per-se-sufficienlia. Solutio I 306. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod illæ partes quas Tullius ponit, partes potentiates sunt, inquantum participant modum temperantiæ. Sicul enim in scientiis modum oportet secundum materiam inquirere, ut dicitur in I Eth., (a 1. 1094>>, 11 s ; 1. 3, a.) ita et in virtutibus. Materia autem virtutum moralium actiones et passiones huma­ næ sunt. In passionibus autem quædam sunt in quibus passio­ nem inferens de sui ratione natum est in prosecutionem mo­ vere, sicut delectabile quod concupiscibili passionem1 infert ; et in his difficile est retrahi a prosecutione et facile est prose­ qui. Unde temperantia quæ circa principalia delectabilia est, modum habet in retrahendo. Et propter hoc temperatus plus assimilatur insensibili qui superabundat in fuga, quam intem­ perato qui superabundat in prosecutione talium delectabi­ lium. 307. — In passionibus autem in quibus passionem inferentia nata sunt ad fugam movere, sicut sunt timores et audaciæ, difficile est prosequi vel sustinere, facile autem fugere. Unde modus fortitudinis quæ circa timores et audacias maximorum terribilium est, modus est in aggrediendo. Et ideo fortis magis similatur audaci qui superabundat in aggrediendo, quam timi­ do qui superabundat in2 fugiendo. 308. — In actionibus autem non consideratur inclinatio affectus magis ad unum quam ad aliud nisi per accidens, inquan­ tum convincitur passionibus. Et ideo justitiæ quæ circa ac­ tiones est, modus est æqualitas, sicut fortitudinis superextensio, et temperantiæ refrenatio et diminutio. 309. — Omnes igitur virtutes in quibus difficultas consistit in refrenando prosecutionem, conveniunt in modo cum tem­ perantia : hoc autem contingit in omnibus in quibus est incli­ natio ad prosequendum. Hæc autem inclinatio duplex est. ί. Ed. « passiones ». ·- 2. a om. per homot « aggrediendo quam timido qui supera* bundat in ». , 1082 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Una qua affectus inclinatur per passionem ; alia qua ex pas­ sionibus ipsius est inclinatio ad exteriores gestus, quæ sunt signa interioris passionis. 310. —■ Affectus autem inclinat ad prosequendum vel bonum proprium ; et hanc inclinationem refrenat continentia quæ, ut dicit Tullius, (c. 54) est « per quam cupiditas consilii guber­ natione regitur ; » vel malum alienum, inquantum est contra­ rium bono proprio ; et hanc inclinationem refrenat clementia quæ, ut dicit Tullius (ibid.), est virtus « per quam animus in odium alicujus concitatus, benignitate retinetur. » 311. — Inclinationem autem quæ ad exteriores gestus est, quibus interior affectus ostenditur, refrenat modestia, ut nihil in eis immoderatum sit, quæ est virtus per quam pudor hones­ tatis puram et stabilem comparat auctoritatem. 312. — Sed quia difficillimum est refrenare a delectationibus tactus, ideo iste modus in temperantia quæ est circa hujusmodi delectationes consistit principaliter et quasi integraliter, in aliis autem participative. 313. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod continentia tripliciter dicitur. Uno modo secundum quod aliquis habet rationem rectam, quæ a passionibus2 excellentibus nondum edomitis refrenat ; et est circa eadem3 temperantia, ut in VII Elh., (■>? 11. 1151b, 33 s. ; 1. 9, 1.) dicitur : sic enim Philosophus continentiam accipit. Et differt a temperantia in hoc quod temperatus hujus­ modi passiones non patitur. Et secundum hoc continentia non est virtus, quia operatur quod bonum est, non delecta­ biliter et faciliter, quod requiritur ad virtutem ; et ita reducitur ad temperantiam sicut imperfectum ad perfectum et ut pars polentialis. 314. — A lio modo dicitur continentia secundum quam homo se refrenat non solum ab illicitis delectationibus, sed etiam a licitis. Et sic dicit quemdam perfectum statum temperantiæ sicut et virginitas. Unde reducitur ad temperantiam per modum partis subjectivæ. 315. — Tertio modo dicitur continentia per quam retinetur4 animus a quibuslibet concupiscentiis. Et hanc acceptionem ponit etiam Philosophus in VII Eth. (v 11. 1151b, 35 ; 1. 7, m.) Et sic videtur eam accipere Tullius, ut patet per definitionem positam. (310) Unde sic ponitur pars temperanti;/· inquantum participat modum temperantiæ, etiam circa alienum. •1. β ed « ergo ». — 2. α ad. « nondum ». — S.Ed. ad. « ac ». — 4. RA « reducitur ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. Ill, ART. II 1083 316. — Ad secundum dicendum quod dementia non est omnino idem quod mansuetudo ; quia mansuetudo refrenat a concitatione, ut scilicet quis per iram non incitetur — est enim secundum Philosophum græcum virtus irascibilis, secun­ dum quam ad iras sumus difficile mobiles — clementia autem refrenat ab executione vindicte etiam post concitationem1 ; et sic clementia magis est circa actiones ; et sic est pars justitiae epieikia, quia epieikes est diminutivus poenarum, ut dicit Phi­ losophus in V Eth. (e 14. 1138a, 1 ; 1. 16, i.). 317. —■ Tamen possunt ratione prædicta clementia et man­ suetudo sicut partes potentials ad temperantiam reduci ; quia partes potentiales virtutum non oportet quod commu­ nicent cum eis in materia et subjecto, sed in modo. 318. — Ad tertium dicendum quod modestia non dicitur ex hoc quod imponat modum in qualibet materia secundum quod hic accipitur, sed tantum in exterioribus gestibus, ut scilicet in eis maturitas debita observetur. 319. — Et hujus virtutis pars potissima est eulrapelia, quam Philosophus ponit (V Eth., 8 14. 1128», 10 s. ; 1. 16, d.), quia etiam in ludicris, in quibus est difficilius, modum debitum non excedit. 320. ■— Ad quartum dicendum quod pudor non ponitur hic pro passione verecundiae, sed pro quadam exteriori compo­ sitione cujus pudor causa esse potest ; sicut etiam castitas interdum pudor dicitur, quia contrarium ejus maxime est turpe quod2 verecundia timet. Similiter contrarium modestiæ est maxime apparens ; et sic est natum confusionem inducere, quam pudor timet. Solutio II 321. - AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum de aliis partibus, scilicet sobrietate et castitate, quod sunt partes sub­ jectivae’ temperantiæ; quia castitas est circa delectabilia tactus absolute quæ4 sunt in venereis ; sobrietas autem circa delec­ tabilia gustus, prout est tactus quidam, quæ sunt in cibis et potibus. 322. — AD PRIMUM igitur5 dicendum quod delectationes aliorum sensuum non sunt vehementes sicut delectationes tactus, eo quod non sunt per conjunctionem rei, sed speciei. Unde difficultas refrenandi istas delectationes non est ex impetu earum. 1. RA. « communicationem », NVP « comminationem ». — 2. α « quia ■>. — 3. α inductivæ ». — 4. Ed. « quia ». — 5. β f*d. ergo ». 1084 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Et idëo non oportet quod sit aliqua virtus in parte affectiva circa eas, sed sufficit ad hoc prudentia quæ est in ratione. Ad secundum dicendum similiter de aliis delectationibus. 323. — Ad tertium dicendum quod virginitas et hujusmodi non sunt virtutes sed nominant statum virtutis ; et ideo de eis non fit mentio. Solutio III 324. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM de aliis partibus quas Philosophus græcus ponit, dicendum est quod accipiun­ tur eodem modo sicut partes Tullii, nisi quod clementiam omittit. Continentiam1 enim ponit, et videtur eam accipere sicut Philosophus in VII Eth. (η 6. H47b, 21 s. ; 1. 4, b.). Unde dicit quod « continentia esl habitus invidus a delectatione ». 325. — Sed modestiam in multa dividit secundum diversa exteriora in quibus oportet hominem modum imponere. Ex­ teriora enim in quibus modestia modum imponit, sunt tria. Primum est collocutiones ad eos quibus convivimus ; et in his ponit modum austeritas cujus definitio in objiciendo supra (305) posita est. 326. — Secundum est bona exteriora, ut vestes, equi et hujus­ modi. Et2 in his ponit modum humilitas quantum ad quanti­ tatem in usu ; unde secundum ipsum, humilitas est « habitus non superabundans in sumptibus et praeparationibus ; » sed simplicitas quantum ad modum quærendi, quæ secundum ipsum est « habitus contentus his quæ contingunt, non enim multum sollicitus est de talibus. » 327. — Tertium est actiones propriæ quæ ad corpus perti­ nent; et in his ponit modum quantum ad ipsum2 agentem, ornatus* qui secundum ipsum est « scientia circa decens in motu et habitudine » ; quantum autem ad exteriora, quæ consideranda sunt ut5 debito tempore et loco et hujusmodi, ordinatio quæ secundum ipsum est « experientia separationis ei discretionis actionum6, ut scilicet7 sciat loqui verum in tempore suo ; quan­ tum vero ad instrumenta vel auxilia quibus indigemus ad actio­ nem, est per-se-sufficientia quæ secundum ipsum est « habitus contentus quibus oportet. » 328. — AD PRIMUM igitur8 dicendum quod austeritas, secundum quod ponitur virtus, non omnino aufert delectatio1. Ai. « conscientiam » dicit F. — 2. F. om. « et ». — 3. Ed. om. « ipsum ». — 4. α « ordinatus ». — 5. V. dicit « forte supplendum : fiant ». - - 6. β « actionis » ed. « actuum ». — 7. Ed. om. « scilicet ». — 8. β ed. « ergo ». f ' DISTINCTIO XXXIII, QU/EST. Ill, ART. Ill 1085 nem quæ est in colloquiis, sed aufert superabundantiam in illa. Et quia major difficultas accidit in abstinendo ab his, ideo a defectu hæc virtus nomen accepit. 329. ■— Ad secundum dicendum quod superbus, inquantum . se superextendit ad ea quæ supra ipsum sunt, sic habet aliquid de modo audacis ; et ideo reducitur aliquo modo ad vitia oppo­ sita fortitudini ; quamvis proprie loquendo, secundum quod communiter de superbia loquimur, magis sit excessus magna­ nimitatis. 330. — Humilitas autem, inquantum diminutio est, habet aliquid de modo temperantiæ ; et ideo ad ipsam reducitur sicut pars potentialis. Ad tertium dicendum quod differentia humilitatis et per-sesufficienlise patet ex his quæ dicta sunt. ARTICULUS III H-II, q. 128. Quæstiuncula I 331. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod 54). Assignat enim has partes : magnificentiam, fidentiam, pa­ tientiam, perseverantiam. PARTES FORTITUDINIS MALE ASSIGNENTUR A TuLLIO (c. 1. Magnificentia enim, ut dicit Philosophus, IV Elh., (8 4. 1122a, 29; 1122b, 10; 1. 6, d et k.) est idem liberalitati. Sed liberalitas ad justitiam reducitur. Ergo et magni­ ficentia. 2. Præterea. Fiducia ad spem pertinet. Sed materia forti­ tudinis non est spei passio, sed timor et audacia, ut dicit Phi­ losophus in III Elh. (7 9. 1115a, 6 ; 1. 14). Ergo pars fortitu­ dinis non est fiducia. 3. Præterea. Philosophus in lib. IV1 Top. (8 5. 125b, 23), reducit in idem mitem et abstinentem, qui videtur idem quod patiens ; quia abstinens est qui patitur et non deducitur, mitis qui non patitur. Sed mansuetudo sive clementia ponitur pars temperantiæ. Ergo et patientia. 4. Præterea. Ad perseverantiam pertinere videtur immobiliter operari. Sed hoc in omni virtute requiritur, ut dicit Philoso1. a om. « iv » ; v « in HI° » ; δ « in ili lib. ». 1086 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM phus in II Eth. (β 3. 1105b, 32-33 ; 1. 4, c.). Ergo perseveranti;, non debet poni pars fortitudinis. Quæstiuncula II 332. — ULTERIUS. A Macrobio (In somnio Scipionis lib. I, c. 8), ponuntur septem partes fortitudinis, scilicet ma­ gnanimitas, fiducia, securitas, magnificentia, constantia, tole­ rantia, firmitas. Et videtur quod male. 1. Magnanimitas1 est circa magnos honores qui inter bona computantur, ut dicitur in IV Elh., (δ 7. 1123®, 34 s. ; 1. 8) ; fortitudo autem est circa audacias et timores quæ sunt magno­ rum malorum. Ergo magnanimitas non est fortitudinis pars, cum sit circa oppositam materiam. 2. Præterea. Unum vitium non opponitur duabus virtu­ tibus. Sed timiditas opponitur securitati et fiduciæ. Ergo non sunt duæ virtutes, sed una. 3. Præterea. Constantia mutabilitati opponitur, similiter autem2 et firmitas. Ergo non debent poni duæ partes fortitu­ dinis. Quæstiuncula III 333. — ULTERIUS. Philosophus in III Eth. (γ 11. 111(5«, 17 s ; 1. 16), ponit quinque modos adjunctos fortitudini veræ, scilicet civilem, militarem, illam quæ ex furore vel tristitia, illam quæ procedit ex experientia quæ facit spem vincendi propter frequenter vicisse, et illam quæ procedit ex ignorantia. Et videtur quod male. 1. Quia istæ virtutes cardinales sunt virtutes politicæ. Sed genus additum speciei non contrahit in partem speciei. Ergo civilis fortitudo non est pars fortitudinis. 2. Præterea. Militaris sub politica ordinatur, ut dicit Philo­ sophus in I Eth. (« 1, 1094b, 2; 1. 2, d. e.). Ergo non debet dividi militaris fortitudo contra civilem. 3. Præterea. Ignorantia excusat a peccato propter hoc quod tollit voluntarium. Sed voluntarium requiritur ad virtutem, sicut ad peccatum. Ergo non debet poni aliqua pars virtutis per ignorantiam. 1. Ed. ad. « enim ».— 2. Ed. « etiam ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. Ill, ART. Ill 1087 Quæstiuncula IV 334. — ULTERIUS. Quidam PHILOSOPHUS GRÆCUS1 ponit septem annexa fortitudini, scilicet eupsychiam, lemam2, magna­ nimitatem, virilitatem, perserverantiam, magnificentiam, andragathiam. Et videtur ouod male. 1. Quia, ut ipse dicit, eupsychia dicitur « robur animæ ad per­ ficiendum opera ipsius. » Hoc autem in omnibus virtutibus requiritur. Ergo non est pars alicujus virtutis. 2. Præterea. Lema secundum ipsum est « habitus promptos tribuens ad conari qualiter oportet et suptinere quæ ratio dicit ». Sed promptitudo idem videtur esse quod facilitas, quæ relin­ quitur ex quolibet habitu. Ergo lema est magis genus virtutis quam species alicujus virtutis. 3. Præterea. Ipse dicit quod andragalhia est « viri virtus adinventiva communicabilium operationum ». Sed opera communicabilia sunt materia justitia1. Ergo hæc virtus non debet poni pars fortitudinis, sed magis justitiæ. Solutio I 335. - RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod partes quas Tullius assignat, sunt partes potentiales inquantum participant aliquid de materia fortitudinis. Forti­ tudo enim, ut dicit Philosophus in IIP Elh. (y 9. 1115®, 6-7; 1. 14, a.), proprie loquendo est circa pericula mortis et maxime quæ in bellicis est, quia in his4 est maxime dillicultas. Unde for­ titudo, secundum Græcum prædictum, est virtus irascibilis non facile obstupescibilis5 a timoribus qui sunt circa8 mortem, circa quæ habet duos actus, scilicet aggredi et sustinere sine stupore ; et hoc est ejus magis proprium, ut ipse dicit. Et quam­ vis principaliter sit fortis circa ista', tamen in omnibus aliis periculis et arduis etiam bene se habet et in aggrediendo et in sustinendo. 336. — Et ideo omnes virtutes in quibus consistit difficultas ex aggressione alicujus ardui, vel ex sustinentia difficilis, aliquid de fortitudinis modo participant, et ad ipsam reducuntur sicut 1. Andronicus Rhodii. 2. αβ, non yS \ iib-nlur habere « leniam « sicut NVPF, sio) sine dubio perperam, quidquid dicat N. Non possum quin verba fus releram < Perperam autcrn pro lenia qua· mox explicabitur, prius intrudebatur lema quæ ocu­ lorum albuginem lacrimabilem vel humorem ex gra-co λήμη dicit, quam extraneo sensu et inepto ! » Quam gratis N. asserat lema ex λημη originem ducere nemo linguæ græcæ peritus est qui non videat, cum a λήμα originem trahat. — 3. αβγδ « vi ». — 4. Ed. « illis ». — 5. Ed. « obstupcfaclibilis ». — G. RA. « contra ». 1088 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM partes potentiates, eo quod non est tanta difficultas in illis periculis circa quæ est fortitudo. 337. — Arduum autem in cujus aggressione consistit diflicultas, est aut1 ad aliquod magnum opus faciendum ; et sic est magnificentia quæ secundum ipsum, est « rerum magnarumi. 2*, excelsarum cum animi ampla quadam” et splendidissima propo­ sitione1 cogitatio atque ministratio. 338. — Aut est ad aliquod bonum magnum consequendum et sic est fidentia quæ est certa spes perducendi ad finem rem inchoatam vel magis consequendi rem speratam. Et secundum hanc acceptionem credo quod magnanimitas est idem quod fidentia. 339. — Id vero quod facit difficultatem in sustinendo, vel est bonum laboriosum, et circa hoc est perseverantia quæ « est5 in ratione bene considerata stabilis el perpetua permansio, » et præcipue ut quis a ratione recta propter tristitiam quæ in laboribus accidit, non recedat ; quia sicut continentia facit in­ victum a delectationibus, ita perseverantia a tristitiis, ut dici­ tur VII» Eth. 8. 1150a, 14, 33; 1. 7, b.e.). 340. — Vel est malum nocivum, et sic est patientia qua; secundum Tullium est « honestatis aut utilitatis causa rerum arduarum el terribilium voluntaria ac diuturna passio7 ». 341. -— AD PRIMUM igitur8 dicendum quod quamvis magnificentia communicet cum liberalitate in materia, quia magna facta magnis sumptibus fiunt, tamen communicat cum fortitudine in modo. 342. ·—· Ad secundum dicendum quod quamvis fortitudo non sit circa spem sicut circa materiam, sed magis magnanimitas ; tamen habet spem concomitantem, quia fortis optimæ spei est circa materiam suam. Unde fidentia et aliæ supradictæ partes, etiam in fortitudine secundum quod est specialis virtus, inve­ niuntur quantum ad id quod est difficillimum in eis, ut quae­ dam conditiones fortis ; et sic etiam possent dici aliquo modo partes quasi integrates fortitudinis. 343. ■— Ad tertium dicendum quod malum nocivum 1res pas­ siones natum est generare : scilicet timorem, tristitiam et iram. Unde 1res virtutes faciunt sustinere hujusmodi nociva. Forti­ tudo, ut homo non perturbetur® per timorem ; patientia, ut non i. Ed. otn. « aut ». — 2. Ed. ad. « et », euntia αβγδθικ. — 3. E. « quædam ». RAVPF. « proportione » et ad « cognitio vel ». N. ex Tullio sic restituit textum : « propositione agitatio vel cogitatio atque ministratio». — 5. N. ad. «secundum Tullium ». — G. a « vi ». — 7. Ed. >< perpessio » contra αβγθδικ : 8 solum expungit « passio » in « perpessio ». — 8. β od. « ergo «. — 9. α « turbetur ». DISTINCTIO XXXIII, 0UÆST. Ill, ART. Ill 1089 perturbetur per tristitiam immoderatam ; et similiter perse­ verantia quæ facit ut propter tristitiam homo a rationis operi­ bus non discedat, sicut patientia1 non permittit propter tris­ titiam discedere ab æquanimitate mentis. Unde Gregorius2 (Hom. 25 in Evang., η. 4 ; L. 76, 1261) : « Vera patientia est mala aliena, » id est ab aliis illata, « æquanimiter perpeti. » Mansue­ tudo autem facit ut homo non perturbetur per iram. Unde abs­ tinens de quo loquitur Philosophus in IV Top., (8 5. 125b, 23) non est idem quod patiens, sed se habet ad fortem et mi­ tem, similiter et3 ad patientem, sicut continens ad temperatum. 344. — Unde non oportet, si mansuetudo reducitur4 ad tem­ perantiam, quod et patientia, quia passio tristitiae est ex victo­ ria nocivi® sicut et timor ; et ideo difficultas in patientia et fortitudine est etiam in non vinci a nocivis. Unde patientia participat modum fortitudinis ; sed ira est ad victoriam supra6 nocivum, unde difficilius est in refrenando : propter quod mansuetudo participat modum temperantiæ. 345. — Ad quartum dicendum quod perseverantia uno modo dicit continuationem virtutis, et sic est actus omnium virtutum. Alio modo dicit propositum persistendi, et sic est specialis virtus, quia habet specialem rationem objecti, scilicet laborio­ sum opus prout natum est tristitiam inferre. Solutio II 346. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM de partibus quas Macrobius ponit, dicendum quod sunt ejusdem rationis cum partibus quas ponit Tullius, nisi quod duas illarum7 dividit in duas species, scilicet fidentiam quam ponit Tullius, dividit in magnanimitatem quæ est in sperando magna consequenda, ut magnos honores, et fiduciam quæ est in consequendis hono­ ribus mediocribus ac hujusmodi : quam Philosophus inno­ minatam dicit (IV Eth., 8 10. 1125», 1 ; 1. 12, a.). 347. — Item perseverantiam dividit in firmitatem quæ facit permanentium in opere et constantiam quæ facit permanentiam8 in proposito animi9. Addit etiam unam, scilicet securitatem quæ timori opponitur ; unde propinquius se habet ad veram fortitudinem, sed tamen differt a fortitudine, quia reprimit timorem non solum circa maxima terribilia quemadmodum fortitudo, sed etiam circa quæcumque. Tolerantia vero est idem quod patientia. Magnificentiam autem proprio nomine ponit. 1. RA. « potentia ». — 2. Ed. « secundum Gregorium ». — 3. αγ om. «et». — 4. α « reducatur ». — 5. F. « nocivia ». — 6. Ed. « contra ». — 7. Ed. « harum ».— 8. PF. om. per homot. « in opere et constantiam quæ facit permanentiam ». — 9. Ed. ad. « et », COMMENT. IN L1D. SENTENT. ~ IJI. — 36 1090 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 348. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod magnanimitas, quamvis non conveniat in materia cum fortitudine, convenit tamen in modo, ut dictum est. 349. ·— Ad secundum dicendum quod limidilas opponitur securitati, non autem fiduciæ, sed magis desperatio. 350. —■ Ad tertium dicendum quod constantia opponitur mutabilitati animi, sed firmitas opponitur mutabilitati1 in facto aliquo. Solutio III 351. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM de partibus quas Philosophus ponit in III Eth., fo 11. 1116a, 17 s. ; 1. 16), scien­ dum quod sunt etiam partes potentiates, aliter tamen quam prædictæ. Prædiclæ enim paries a fortitudine deficiunt quan­ tum ad difficultatem materiæ, sed illæ quas Philosophus ponit, quantum ad rectitudinem motivi ; et ideo non sunt vir­ tutes, sed participant aliquid de virtute fortitudinis. Motivum autem ad actum fortitudinis potest esse triplex. Uno modo intentio boni vel honesti. Et sic fortitudinis virtus est vel alicujus temporalis boni vel honoris vel alicujus hujus­ modi ; et sic deficit a ratione virtutis et est fortitudo quam nomi­ nat politicam. 352. — Alio modo ex hoc quod removetur faciens difficulta­ tem in actu fortitudinis, scilicet magnitudo periculi. Et hoc quidem removetur per ignorantiam, et sic est ultimus modus ; et per spem vincendi quæ potest ex duobus consurgere : vel ex arte sive exercitio, et sic est militaris fortitudo ; vel ex3 experientia victoriæ, sicut illi qui alias talia pericula evaserunt4, et sic est penullimus modus. 353. — Tertio modo ex passione furoris vel tristitiæ illatæ vel etiam timoris vel desperationis, et sic est tertius modus. 354. — AD PRIMUM igitur5 dicendum quod fortitudo politica dicitur ex motivo, quia scilicet aliquod bonum quod a civita­ tibus præstari fortibus solet, ad actum fortitudinis movet. Sic autem non dicuntur politicæ virtutes cardinales, sed inquan­ tum in vita civili perficiunt. 355. —Ad secundum dicendum quod militaris fortitudo dicitur quia eam consueverunt habere milites qui habent exercitium et artem bellandi ; unde æquivocatur in militari et politica. 1. β ed. « ergo ». — 2. PF. om. per homot. « animi, sed firmitas opponitur muta­ bilitati ». — 3. F. om. « ex ». — 4. a « invaserunt ». ■— 5. β ed. « ergo ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. Ill, ART. Ill 1091 356. —-Ad tertium dicendum quod non est ignorantia de peri­ culo omnino, sed de quantitate periculi ; et ideo non tollit tota­ liter rationem fortitudinis, sed diminuit aliquid de laude ejus. Solutio IV 357. — AD QUARTAM QUÆSTIONEM de partibus quas GRÆC.US ponit, sciendum quod sunt fere eædem cum illis quas ponit Macrobius. Magnanimitatem enim et magnificentiam et perseverantiam proprio nomine ponit, et eas sic definit : Magnanimitas est « habitus plus faciens com­ muniter accidente pravis et studiosis. » Magnanimus enim non est contentus vitare prava et facere bona secundum quod com­ muniter sufficit, nisi excellentius hoc faciat ; et ideo dicitur in IV Eth., (8 7. 1123a, 34 s. ; 1. 8) quod operatur magnum in omnibus virtutibus. 358. — Magnificentia vero est « habitus superferens habentes ipsum et elatione adimplens, » inquantum scilicet effert propo­ situm ejus ad aliqua sumptuosa et magna facienda. 359. — Perseverantia vero est « scientia vel habitus eorum quibus immanendum1 », idest bonorum, « ei non immanendum1 », idest’ malorum, « et3 neutrorum, » idest indifferentium. 360. — Eupsychia autem, quæ secundum ipsum est « robur animæ ad perficiendum opera' ipsius, » videtur idem esse quod constantia, et præcipue in spiritualibus quæ sunt opera anima·. 361. — Lema autem, quæ secundum Philophum est « habitus promptos tribuens ad tolerare et sustinere quæ ratio dicit, » vide­ tur idem quod patientia. 362. — Virilitas autem videtur idem quod fiducia, q'iam diximus difïerie a magnanimitate in hoc quod est communium bonorum vel hujusmodi, cum magnanimitas sit magnorum et quæ sunt ultra necessitatem virtutis. Virilitas autem secundum ipsum est « habitus per se sufficiens in his quæ sunt secundum virtutem et de necessitate virtutis. » 363. — Et sicut differt virilitas a magnanimitate ; ita ponit andragathiam4 quæ est « virtus adinventiva communicabilium operum communiter », scilicet juxta magnificentiam qua; tendit ad magna in communitatibus facienda. Et in hoc. differt a Macrobio qui hanc definitionem non ponit prop­ ter hoc quod videtur esse idem liberalitati, nisi quod intanalius philosophus 1. α « commanendum ». — 2. α « scilicet ». — 3. Ed. « vel ». — 4. Ed. differt virilitas a magnanimitate. Item ponit andragathiam » sed perperam contra αβγδθικ et sensum sententiæ in qua hanc proportionalitatem statuit tor « sic se habet andragathia ad magnificentiam, sicut virilitas sc habet ad nimitatem ». « et sir omnino S. Doc­ magna­ 1092 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM tum differat quod liberalilas respicit bonum singulare, sed andragalhia bonum commune. Unde magis accedit ad ma­ gnificentiam ; quia ea quæ indigent magnis sumptibus, maxime sunt ea quæ ad communitatem pertinent. Sed dictus Philosophus omittit securitatem quam Macro­ bius ponit ; quia securitas videtur intrinseca forrtitudini, ut dictum est. 364. — AD PRIMUM igitur1 dicendum quod, sicut dictum est supra de perseverantia, quod potest esse specialis virtus, inquantum respicit specialem rationem objecti, quamvis forte illa ratio possit inveniri in actibus diversarum aut omnium virtutum, sicut esse de magno quod respicit magnanimitas : ita etiam est dicendum de constantia et eupsychia, quod idem est. 365. — Ad secundum dicendum quod promptitudo illa intel­ ligitur, ut homo propter difficultatem terribilium non turbe­ tur, quod ad patientiam pertinet ; unde sicut patientia specia­ lis virtus est, ita et lema quæ idem est. 366. — Ad tertium dicendum quod quamvis communicet cum justitia quantum ad materiam, convenit tamen cum forti­ tudine quantum ad modum, sicut et magnificentia. ARTICULUS IV J-1I, q. 60, a. 3 ; Π-Π, q. 80. Quæstiuncula I 367. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod justitiæ male assignentur a Tullio {De invent., lib. II, c. 53). Assignat enim justitiæ sex species quæ sunt, religio, pietas, gratia, vindicatio, observantia, veritas. Et videtur ouod male. partes I j I I il I ! I 1. Quia Philosophus dicit in VIII2 Eth. {Θ 13. 1161b, 3 ; 1.11,1. j quod servi ad dominum non potest esse justitia. Sed Deus maxi­ me Dominus est. Ergo cum religio sit hominis ad Deum, videtur quod non sit pars justitiæ. 2. Præterea. Sicut latria debetur Deo, ita etiam dulia debetur homini. Ergo sicut religio, quæ est idem quod latria, ponitur pars justitiæ, ita debet poni et dulia. 3. Præterea. Supra d. [93], (24) dictum est quod pielas est 1. β « ergo ». — 2. αβγά « vi ». — 3. Ed. el codices « 11 ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. Ill, ART. IV 1093 idem quod latria ; latria autem idem quod religio. Ergo pietas non debet dividi contra religionem. 4. Præterea. Vindicatio videtur pertinere ad vitium iræ quæ est appetitus vindictæ. Ergo non debet poni pars virtutis. Quæstiuncula II 368. — ULTERIUS. A Macrobio, (lib. I De somnio Scipionis, c. 8) ponuntur hæ partes : Innocentia, amicitia, concordia, religio, pietas, [humanitas1,] affectus2. Et videtur quod male. -■ 1. Quia innocentia omni peccato opponitur. Sed omni pec­ cato non opponitur nisi virtus communis. Ergo et innocentia vel est virtus communis, vel sequens omnem virtutem ; ergo non debet poni pars justitiæ. 2. Præterea. Illud quod consequitur ad omnes virtutes, non debet poni alicujus virtutis pars. Sed amicitia est hujus­ modi, quia verae amicitiæ fundamentum est honestum. Ergo non debet poni pars justitiæ. 3. Præterea. Philosophus in IX Eth. fi 5-7. 1116b, 29 s. ; 1. 5-7), ponit circa amicitiam tria, scilicet beneficentiam, bene­ volentiam et concordiam, a quibus omnibus dicit amicitiam differre. Ergo sicut posuit concordiam, ita debuit ponere alia duo. 4. Præterea. Affectus in omnibus moralibus requiritur. Ergo non3 debet poni pars alicujus virtutis. Quæstiuncula III i- 369. — ULTERIUS. Quidam ponunt quinque partes, quæ sunt obedienlia respectu superioris, disciplina respectu inferioris, æquitasi respectu parium, fides et veritas respectu omnium. Et videtur quod male. 1. Quia justitia generalis, ut dicitur in V5 Eth., (e 5. 1130b, 22; I. 3, 1. m.), attendit præcepta legis. Sed obedire est attendere præceptum. Ergo est idem quod justitia generalis ; ergo non est pars justitiæ quæ est specialis virtus, sed magis e converso. 2. Præterea. Bigor ad justitiam pertinet, sicut et æquilas6. Ergo sicut ponunt æquitatem, ita ponere debent rigorem. 3. Præterea. Fides est virtus theologica. Ergo non debet poni pars justitiæ quæ est virtus cardinalis. 1. αβγά RA. « bonitas ». — 2. F. « effectus ». — 3. RA. om. « non ». — 4. RA. «æquitatem, fidem et veritatem ». — 5. αχδ « vu ». — 6. NF. om. per homot. « et æquitas. Ergo sicut. » 1094 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 4. Præterea. Veritas ad intellectum pertinet; justitia autem magis ad voluntatem, quia, ut dicit Anselmus (Dial, de oer.. c. 12 ; L. 158, 482), est « rectitudo voluntatis propter se servata. > Ergo videtur quod veritas non sit pars justitiæ. Quæstiuncula IV 370. — ULTERIUS. Quidam1 dividunt justitiam in liberalilatem et severitatem : quam dividunt in benignitatem et bene­ ficentiam ; benignitatem vero in septem partes, scilicet religionem, pielatem, innocentiam, amicitiam, reverentiam, concordiam1, mise­ ricordiam. Et videtur quod non bene3. 1. Quia, ut dicit Philosophus, V Eth., (e 14. 1138a, 1 ; 1. 10. )i. virtuosus est diminutivus poenarum. Sed severitas dicit hujusmodi4 oppositum. Ergo non est pars virtutis. 2. Præterea. Liberaliias dat alicui quod est proprium dantis. Sed justitia dat alteri quod suum est et ei debitum. Ergo liberalitas non est pars justitiæ. 3. Præterea. Misericordia passio est, ut dicit Philosophus in II Eth. (β 4. 1105b, 23 ; 1. 5, b.). Sed nulla passio est virtus, nec pars virtutis. Ergo misericordia non est virtus, nec ejus pars. Quæstiuncula V I, q. 21, a. 1 ; I-II, q. 60, a. 3, ad 3 ; II-II, q. 61, a. 1 ; V Eth., 1. 11. 371. — ULTERIUS. Philosophus in V Eth., (c 2. 1129». 33 ; 1. 1, h.) dividit justitiam in legalem et specialem quæ est æqualitas quædam in bonis et malis exterioribus ; quam dividit in distribulivam et commulativam5. (e 5. 1130b, 30 s ; 1. 4). Dividit etiam justum in politicum, paternum et uxorium [e 10. HSd”, 25 s. ; 1. 11) ; politicum autem in legalem et natu­ ralem. Ponit etiam circa justitiam, epieikiam6 et justitiam metaphoricam. Et videtur quod male. 1. Species enim non debet dividi contra genus. Sed justitia particularis est species justitiæ legalis. Ergo non debet dividi contra eam. 2. Præterea. Justitia dirigimur in his quæ ad alterum sunt Sed omnis operatio unius ad alterum commutatio7 quædam 1. Andronicus Rhodii. — 2. a ad. « et m. — 3. α « Et videtur quod male ». — 4. α om. « hujusmodi ». — 5. RA. « communicativam ». — 6. Ed. « epiceiam vel « epiciam ». — 7. αβγ$ et RA. « communicatio » et « communicativa », Hic <■’ postea. DISTINCTIO XXXIII, gUÆSI. Ill, ART. IV 1095 est. Ergo justitia commulativa non debet. poni pars justitia1 specialis, sed idem ei. 3. Præterea. Justum politicum videtur ad justitiam legalem pertinere. Ergo non debet poni pars justitiæ specialis. 4. Præterea. Paternum et dominatuum et uxorium non viden­ tur differre nisi secundum materiam. Ergo non debet distingui justum per prædicta. 5. Præterea. Epieikia ut ipse dicit, est aliquid melius justitia. Ergo magis debet justitia poni pars ejus quam e converso. Quæstiuncula VI II-II, <[. 80. 372. — ULTERIUS. Quidam PHILOSOPHUS GRÆCUS1 dicit quod familiares justitiæ sunt liberaliias, benignitas, vindicaliva, eugnomosyne, eusebia, eucharistia, sanctitas, bona commutatio, legis-posiliva. Et videtur quod male. 1. Ipse enim2 dicit quod eugnomosyne « esi voluntaria justi­ ficatio ». Sed hoc necessarium est in omni justitia3, ut volens quis operetur, ut dicitur in V Eth. (< 11. 1136a, 19 ; 1. 14, d.). Ergo ' non est pars justitiæ, sed idem ipsi4. 2. Præterea. Ad eucharistiam, secundum ipsum, pertinet . quibus sit facienda gratia et a quibus accipienda. Sed hoc videtur ad liberalitatem pertinere, cujus est gratis tribuere. Ergo non debet dividi contra liberalitatem. 3. Præterea. Secundum ipsum, sanctitas « est scientia faciens fideles et servantes quæ ad Deum sunt justa ». Sed hoc ad eusebiam pertinet sive5 religionem. Ergo non debet dividi contra eusebiam. 4. Præterea. Philosophus ponit in VI Eth., (ζ 8. 1141”, 25 ; 1. 7, c.) legis-positivam speciem politicæ quam ponit idem pru­ dentiæ. Ergo legis-positiva magis pertinet ad prudentiam quam ad justitiam. Solutio I 373. — RESPONSIO. AD PRIMAM QUÆSTIONEM sciendum quod6 justitia in hoc differt a temperantia et fortitudine quod 1. Andronicus Rhodii quem Peripateticus vocat ipse S. Doctor in II-IT, q. 80, a. 1, arg. 4. — 2. Ed. ad. « et ». — 3. α ad. « quod »βγ « quia ». — 4. Ed. « sibi ». — 5. Ed. ad. « ad », β α sed hoc ad eusebiam seu religionem pertinet ». — 6. RA. « Res­ pondeo dicendum ad primam quæstionem. Sciendum quod » ; NVP « Respondeo dicendum » sed om. « sciendum ». 1096 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM illæ moderant passiones intrinsecas, sed justitia modérai intrin­ secas operationes. Unde Philosophus dicit (V Eth., e 1. 1129“. 2; 1. 1, a.) circa operationes justitiam esse. 374. — In adulterio enim, secundum quod est contra justitiam attenditur usus inordinatus, scilicet rei alienæ ; secundum autem quod opponitur temperanlise, attenditur concupiscentia non re­ frenata sub debito rationis. 375. — Moderatio autem actionum exteriorum ex duobus regulatur. Primo per comparationem operationis ad ipsum ope­ rantem ; et sic est1 ejusdem rationis regulatio exteriorum ope­ rum2 et interiorum et passionum quæ ad exteriores inclinant operationes. Alio modo per comparationem ad alium ; et in hoc est jam alius modus regulandi, et ideo exigitur alia virtus ; et hoc pro­ prie ad justitiam pertinet. Unde ab eodem actu, scilicet percussione alicujus, retrahit mansuetudo, scilicet3 secundum quod4 procedit ex passione interiori, et justitia in ordine ad alium. 376. — In omni autem moderatione oportet quod illud quod moderatur mensuræ sive regulæ alicui adæquetur. Unde sicut moderatio passionum est adæquatio ipsarum ad rationem ; ita moderatio exteriorum actuum secundum quod sunt ad al­ terum, est quod adæquentur illi ex comparatione ad quem moderantur. Et hæc quidem adæquatio est quando ei redditur quod et quantum ei debetur ; et hæc adæquatio proprius modus justitiæ est. 377. — Unde ubicumque invenitur ista adæquatio complete, et justitia quæ est virtus specialis et omnes virtutes in quibus salvatur, sunt partes subjecliuæ justitiæ. Ubi autem ista5 adæquatio non secundum totum salvatur, sed secundum aliquid, reducitur ad justitiam ut pars potentialis, aliquid de modo ejus participans. 378. — Ista autem adæquatio tria complectitur, ut ex dictis patet : scilicet ut sil ordinatum ad alterum ; ut sit ei debitum : alias superexcederet actio eum ad quem fit ; et ut lanium reddatur quantum debetur6 : alias deficeret in minus. 379. — Sunt autem quædam virtutes quibus redditur alteri quod debetur ex necessitate legis, non tamen tantum, quia impossibile est ; sicut in honore qui est ad Deum, quod facit religio ; et qui ad parentes et ad patriam, quod facit pietas. Unde istæ virtutes deficiunt quidem a justitia et sunt partes ejus potentiates et propinquissime se habent ad ipsam. 1. Ed. ad. «et». — 2. Ed. «operationum». — 3. a om. « scilicet». —4. α ad. « retrahit et ». — 5. Ed. « ipsa ». — 6. a « debeatur ». DISTINCTIO ΧΧΧΙΠ, QUÆST. Ill, ART. IV 1097 380. — Quædam vero sunt quibus redditur alteri quod debetur . non ex necessitate legis, sed quadam honestate, sicut Philo­ sophus dicit in VIII Eih. (9 15. 1162», 31-36; 1. 13, h.) ; sicut gratia quæ est retributio beneficiorum, secundum Tullium, misericordia et hujusmodi. Et hæ virtutes aliquantulum magis distant a vera justitia. 381. — Quædam autem virtutes sunt quibus hoc circa quod principaliter est virtus, ordinatur ad alterum, non tamen secun­ dum rationem debiti, sicut liberalitas et hujusmodi1 ; et’ hæ adhuc magis distant a vera justitia. 382. — Quædam vero hoc circa quod est virtus, non princi­ paliter, sed secundario ordinant ad alterum ; sicut quando fortitudo actum exteriorem circa quem secundario est, ordinat ad alterum ut ad bonum gratiæ, et sic induit quodammodo formam justitiæ et sic omnis virtus potest reduci ad justitiam ; unde justitia legalis dicitur3 idem quod omnis virtus in V Eth. (e 3. 1129», 30 s. ; 1. 2, e.). 383. — Quantum autem4 ad passiones circa quas principaliter sunt illæ virtutes, nihil possunt habere de modo justitiæ, eo quod per passiones immediate homo non ordinatur nisi ad seipsum ; tamen per quamdam similitudinem est ibi quædam forma justitiæ, secundum quod divers» vires computantur ut diversæ personæ. Unde sic est justitia metaphorica de qua Philosophus loquitur in V Eih. (« 15. 1138t>, 6 s ; 1. 17 q.). 384. —- Ex dictis igitur potest patere de facili qualiter omnes partes a Philosophis assignat» sunt partes justitiæ ; quia inter partes quas Tullius (c. 53) ponit, vindicatio et observantia sunt parles subjectivæ ver» justitiæ, quia vindicatio reddit malum debitum, observantia autem bonum ad quod se obligavit. Vindicatio enim, secundum eum, est virtus « qua vis aut6 injuria, ete omnino7 omne quod obfulurum est, defendendo et ulciscendo propulsatur. » 385. —-Religio autem quæ est ad Deum et pietas quæ est ad parentes et conjunctos sanguine vel patria, sunt paries potentiates, sed propinqu»; quia reddunt quod debent et ex obligatione legis, sed non quantum, quia impossibile est. Has autem sic definit : « Religio8 est quæ superiori cuidam naturæ quam divinam vocant, curam cæremoniamque affert » ; et dicitur a religando secundum Isidorum (lib. VIII Elymol., c. 2, n. 2 ; L. 82, 295), vel secundum Augustinum (X De civ. 1. Ed. om. « et hujusmodi ». — 2. α om. « et ». — 3. Ed. « est ». — 4. α om. « autem », ed. β « Quantum ad passiones autem » contra — 5. β « et », contra αγ8 et ed. —- 6. a om. « et ». — 7. Ed. om. « omnino » quod non tantum invenitur in αβγδθικ, sed etiam in textu Tullii. — 8. α ad. «autem». 1098 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Dei, c. 3, n. 2 ; L. 41, 281), a reeligendo Deum quem amiseramus. Pietas vero est « per quam sanguine conjunctis patriæque bene­ volis1 officium et diligens tribuitur cultus. » 386. — Gratia autem et veritas reddunt quod debent ex qua­ dam honestate, qua fit ut homo beneficio gratiam impendat, quamvis non possit ad hoc2 in judicio cogi, et quod talem se in dictis et factis exhibeat qualis est, quod ad veritatem per­ tinet : de qua Philosophus etiam determinat in IV Eth. (8 13. 1127a, 32 s. ; 1. 15, h. i.). Est enim gratia « in qua amicitiarum el obsequiorum alterius memoria et remunerandi voluntas continetur*. > 387. — AD PRIMUM igitur4 dicendum quod objectio ilia probat quod religio non sit pars subjectiva justitiæ, non autem quod non sit pars potentialis propinqua. 388. — Ad secundum dicendum quod sicut pietas quæ prin­ cipaliter debetur parentibus, se extendit ad omnes sanguine conjunctos, inquantum ex eisdem parentibus descenderunt, et ulterius ad compatriotas, inquantum communicant in natali solo; ita religio quæ Deo debetur, se extendit quodammodo ad eos qui Dei imagine sunt insigniti, unde religio et dulia sunt in proximo genere ; et ideo sub una comprehenditur a Tullio altera. Ad tertium dicendum quod pietas alio modo sumitur hic quam ibi. ■ 389. — Ad quartum dicendum quod vindicare ex pœna desiderio, vitiosum est ; sed ex sola justitia et secundum ordi­ nem juris, justitiæ est. Solutio II 390. AD SECUNDAM QUÆSTIONEM de partibus quas ponit Macrobius, sciendum quod una est pars subjectiva jus­ titiæ proprie dictæ, scilicet innocentia ut nullus alteri quod suum est auferat ; êt condividitur contra illam partem quæ unicuique reddit quod debet. 391. — Aliæ vero sunt partes potentiates, quarum duæ8 sunt respectu superioris, scilicet religio et pietas, ut reddant debitum sed non tantum. 392. — Aliæ vero quatuor reddunt debitum ex honestate : et hoc vel æquali et sic est amicitia, de qua Philosophus loqui­ tur6 in IV Eth., (8 12. 1126b, 11 s ; I. 14) qua nostnis operibus 1. β « benevole », RA « henevolentiæ » conlra aySfleic. — 2. Ed. « id ». — 3. Ed. « continentur ». — 4. β ed. « ergo ». — 5. F. « quæ ». -— 6. Ed. om. « loquitur ». DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. Ill, ART. IV 1099 congruenter ad alios utimur ; et concordia qua1 operibus2 alio­ rum auxilia præstamus : et’ respectu inferiorum, quibus quan­ tum ad effectum [exteriorem4] impendimus ex debito honesta­ tis humanitatem., et quantum ad interius5 affectum* subven­ tionis7. v 393. —AD PRIMUM igitur8 dicendum quod innocentia hic sumitur stricte secundum quod privat nocumentum alteri illatum. 394. — Ad secundum dicendum quod amicitia sumitur hic non sicut in VIII Eth. (0 2. 1155b, 17 s ; 1. 2) quæ consistit prin­ cipaliter in affectu, sed ut in IV (8 12, 1126b, 115 ; 1. 14) quæ consistit principaliter in affabilitate exteriori, quæ habetur etiam ad extraneos. 395. ■— Ad tertium dicendum quod beneficentia includitur in humanitate, benevolentia autem in affectu. 396. ■— Ad quartum dicendum quod affectus hic sumitur stricte pro affectu subventionis et compassionis ad alterum. Solutio III 397. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM de partibus aliis sciendum est quod videntur esse subjectivae justitiæ proprie dictæ quia ex obligatione legis tenetur homo ut superiori obediai, ut inferiori suæ curæ commisso disciplinam exhibeat, et ad æquales etiam, et ad omnes servet aequalitatem in rebus, fidem in factis, quæ est idem quod observantia, et veritatem in dictis, si tamen veritas sumatur ea quæ est in confessionibus judicii. Alias si sumeretur sicut supra, esset9 pars polentialis justitiæ. 398. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod obedientia, secun­ dum quod attendit principaliter rationem præcepti, est specialis virtus, unde etiam obedit in illis quæ ad alias virtutes non per­ tinent ; sed secundum quod ex consequenti respicit præceptum et bonum virtutis principaliter in eo quod facit, sic est consequens ad omnem virtutem10. 1. R. ad. « ex — 2. α ad. « congruenter ». — 3. Ed. « vel », contra αβγδθικ RA. — 4. Ed. « affectum », contra αβγδθίκ ; ed. et codices « interiorem ». — 5. Ed. « exte­ rius », contra αβγδθικ- —* 6. N. « effectum, ».— 7. In 1Ι-Π, q. 80, a. 1, ad 2, S. Doctor Paulo aliter distribuit virtutes a Macrobio positas : « Duo videntur pertinere ad æquales : scilicet amicitia in exteriori convictu, et concordia interius. Duo vero pertinent ad superiores : pictas ad parentes, et religio ad Deum. Duo vero ad inferiores : scilicet affectus, inquantum placent bona eorum, et humanitas, per quam subvenitur eorum defectibus ». — 8. β et ed. « ergo ». — 9. a « dictum est ». — 10. Ed. « omnes virtutes ». 1100 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 399. — Ad secundum dicendum quod hic sumitur æquitas secundum æqualitatem simpliciter quæ est in rebus communicabilibus1 ; unde includit severitatem sive rigorem, inquantum servat formam legis in his ad quæ legis intentio se extendit, et æquitatem quæ, dimissa forma legis, intentionem ipsam sequi­ tur. 400. — Ad tertium dicendum quod fides hic sumitur pro fidelitate, non secundum quod est virtus theologica. 401. — Ad quartum dicendum quod veritas hic sumitur secundum quod est in signo exteriori, vel verbo vel quocumque alio. Solutio IV 402. - AD QUARTAM QUÆSTIONEM de aliis partibus a Quibusdam assignatis, sciendum est quod in idem incidunt cum partibus prius tactis ; quia severitas, secundum quod hic accipitur, idem est quod vindicatio. Et dividitur contra omnes alias partes justitiæ, quia ipsa sola malum reddit. 403. — Liberalilas autem valde large sumitur pro qualibet boni exhibitione, vel debiti vel non debiti, vel in affectu vel in effectu ; unde dividitur in beneficentiam et benevolentiam, et hic etiam largissime accipiuntur hujusmodi. Unde dividitur beneficentia in septem partes quæ omnes comprehensæ sunt in superioribus partibus ; quia misericordia comprehenditur in affectu, reverentia vero, quæ videtur idem quod dulia, comprehenditur sub religione, ut prius dictum est, et etiam sub pietate. ■ 404. — AD PRIMUM igitur8 dicendum quod virtuosus dimi­ nuit poenam quam debet3, servata intentione legis, non tamen contra legem. 405. — Ad secundum dicendum quod liberalilas large hic accipitur4, ut dictum est. 406. ·— Ad tertium dicendum quod aliquæ passiones, quamvis non5 proprie loquendo., sint virtutes, tamen inquantum sunt laudabiles, habent aliquid de ratione virtutis ; sicut miseri­ cordia et verecundia ; et præcipue secundum quod est ibi electio. 1. NV. « commutabilibus ». — 2. β et ed. « ergo ». — 3. αβγδθι RAF. « dicit " contra κ NVP. — 4. α « sumitur ». «— 5. Ed. « quamvis, proprie loquendo, non sint virtutes», contra αβγδθικ. DISTINCTIO XXXIII, QUÆST. Ill, ART. IV 1101 Solutio V 407. — AD QUINTAM QUÆSTIONEM de aliis partibus quas Philosophus ponit in V Eth. (371) dicendum quod divisio Philosophi complectitur omnia ad quæ vera justitia se habet extendere ; et ideo ponit justitiam metaphoricam in qua salvatur similitudo tantum justitiæ, et legalem quæ ordinat ad alterum etiam circa illud1 quod non principaliter est virtus, si illud sit ordinatum a lege ; et in idem reducitur epieikia quæ differt a justitia legali in hoc quod servat intentionem legis in his ad quæ forma legis se non extendit ; et similiter dominativum et paternum justum in quibus redditur debitum, sed non tantum ; et iterum distributiva et commutativa quæ sunt partes subjectivæ justitiæ specialis. Legale autem et principale justum non dividunt2 justitiam ; sed illud ex quo est obligatio debiti et justitiæ, quia vel est jus naturale vel positivum. 408. — AD PRIMUM igitur3 dicendum quod species potest dividi contra genus divisione quæ est nominis æquivoci in sua significata4. 409. — Ad secundum dicendum quod commutatio5 proprie est, quando ex mutuis operibus fit6 aliquid alicui debitum ; sicut ex hoc quod unus laboravit in vinea alterius, alter consti­ tuitur debitor in tanto7, quantum valet labor ejus ; et in his dirigit commutativa8 justitia. Est enim in ea æqualitas commuta­ tionis, quia quantum unus dedit alteri debet tantum ab eo reci­ pere ; et propter hoc etiam commutativa dicitur. 410. — Sed in distributiva non attenditur æqualitas recipientis ad eum qui dat, sed ad alium qui etiam recipit ; unde non est ibi æqualitas commutationis, sed distributionis ; et propter hoc dicitur distributiva, non commutativa. 411. — Ad tertium dicendum quod politicum Iribus modis dicitur. Uno modo secundum quod respicit civilem vitam ; et sic omnes virtutes morales quandoque dicuntur politicæ. 412. — Alio modo secundum quod in vita civili ex civili ordi­ natione dirigitur quis ; et hoc modo dicitur etiam justitia parti­ cularis politica, inquantum dirigit9 in commutationibus secun­ dum civilia statuta ; et tunc dividitur politicum justum contra dominativum et uxorium et hujusmodi, quia lex se extendit ad 1. Ed. « id. ». — 2. α « dividens ». — 3. β et ed. « ergo ». — 4. F. « in suo signi­ ficato ». — 5. a^RA. « communicatio » hic et postea. — 6. F. « sit ».— 7. a om. « tan­ to ». — 8. ajSRA. hic et deinceps « communicativa ». — 9. α « dirigitur ». 1102 SCRIPTUM SUPER I.IB. III SENTENTIARUM dirigendum in his, cum servus sit res domini et filius patris et uxor viri. Unde directio in his magis est secundum oeconomi­ cam prudentiam, quam secundum civilia statuta. 413. — Tertio modo dicitur politicum a vita civili et civilibus statutis et ulterius ex intentione communis boni1 ; et sic politi­ cum pertinet ad justitiam legalem. 414. ■— Ad quartum dicendum quod in his tribus est diversa ratio regendi, secundum quod ille ad quem est justitia, minus vel magis est in potestate alterius ; et ideo uxorium justum magis convenit cum justo politico quam paternum, et paternum quam dominativum, quia magis appropinquat ad æqualitatem uxor viri quam filius patris et quam servus domini. Unde non est differentia tantum secundum materiam, sed etiam aliquo modo formalis. 415. — Ad quintum dicendum quod epieikia* adjungitur legali justitiæ et circa eadem est, quamvis non ex eodem diri­ gat3 ; quia legalis dirigit ex4 scripto legis, sed epieikia ex inten­ tione legislatoris ; et quamvis sit excellentior quam justitia lega­ lis, non tamen po.test dici cardinalis : tum quia est in supple­ mentum legalis justitiæ, et etiam quodammodo præsupponit illam ; lum quia est idem omni virtuti aliqualiter, sicut et lega­ lis justitia. Solutio VI 416. — AD SEXTAM QUÆSTIONEM de aliis partibus scien­ dum5 est quod assignatio illius Philosophi non differt a præ­ dictis assignationibus nisi in duobus. Primo, quia dividit religionem in eusebiam quæ ordinat ad Deum in cultu qui exhibetur in protestatione servitutis, sicut sacrificia et hujusmodi, unde dicit quod est « scientia Dei famulatus» ; et sanctitatem quæ ordinat ad Deum in omnibus aliis operibus vitæ, unde dicit quod sanctitas est « scientia6 faciens fideles et servantes quæ ad Deum justa sunt. » 417. ·— Secundo, quia assignat partes subjectivas justitiæ alio modo ; quia justitia et est in judice sicut in regulante, et est in aliis sicut in regulatis. Ad judicem autem duo pertinent : unum est quod æqualitates in aliis faciat, et ad hoc est legis-positiva ; aliud est ut inæqualitatem facientes puniat, et ad hoc est vindicaiiva. 418. — Ex parte autem aliorum similiter duo requiruntur ad 1. α om. per homot. « et ulterius ex intentione communis boni ». — 2. AI. « epivi­ cia, epieia ». — 3. Ed. « dirigit ». — 4. Ed. « in ». — 5. a « dicendum ». — 6. α om. « scientia ». DISTINCTIO XXXIII, EXPOSITIO TEXTUS ' À } 1103 justitiam. Unum est quod æqualitatem in commutando ser­ vent, quia æqualitatem justitiæ distributivæ servare non est subditorum qui recipiunt, sed superioris qui distribuit ; et ad hoc est bona commutatio. Aliud est quod si quando æqualitatem prætereunt, ad eam voluntarie revertantur ; et ad hoc est eugnomosyne, id est voluntaria justificatio. 419. — Aliæ autem partes supra positae sunt : liberalitas quidem et benignitas etiam per nomina ; eucharistia autem idem est quod gratia, quæ etiam supra posita1 est : est enim’ secundum ipsum eucharistia « scientia ejus quod est, quibus et quando impendendum3 gratiam, et qualiter et a quibus sumendum. » 420. — Ponitur autem in definitione dictarum virtutum scientia, secundum quod omnes virtutes morales participant aliquid rationis et prudentiæ ; unde Socrates omnes virtutes dicebat esse scientias, ut dicitur VI Eth. {ζ 13. 1144b, 17-18 ; 1. 11, b. c.) 421. — AD PRIMUM igitur1 d icendum quod voluntaria jus­ tificatio accipienda est hic non quælibet, sed in determinato modo, ut dictum est. 422. ·— Ad secundum dicendum quod impendere gratiam accipitur hic pro rependere ratione beneficii accepti, et sic patet quod non est idem quod liberalilas. 423. — Ad tertium dicendum quod jam patet distinctio sanc­ titatis et eusebiæ ex his quæ dicta sunt. Unde sanctitas eodem modo comparatur ad omnes virtutes, sicut et justitia legalis® : quia sicut justitia legalis operatur actus omnium virtutum propter bonum commune, ita sanctitas propter Deum. 424. -— Ad quartum dicendum quod politica æquivocatur et ad cognitionem prudentiæ et ad executionem justitiæ ; et simi­ liter legis-positioa quæ est pars politicae, ut ipse ibidem dicit. EXPOSITIO TEXTUS 425. — « In quo habuerunt usus eosdem. » (4) Virtutes enim quæ consistunt circa passiones illatas, habuerunt eumdem usum in Christo quem in nobis propter passibilitatem corporis. Habue­ runt etiam usum quem habent in patria propter perfectionem animæ. Sed de virtutibus quæ sunt circa passiones innatas secus est ; quia istæ passiones in Christo non fuerunt ut necessarium esset 1. F. « positas ». — 2. a « etiam ». — 3. jSS 5 α om « sicut et justitia legalis ». ad. « est ». — 4. β ed. « ergo ». — 1104 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM eas per virtutem cohibere. Unde etiam tentari potuit ab hoste, sed non a carne. 426. — « Sed alios usus habebunt. » (6) Ergo sunt aliæ virtutes, quia habitus distinguuntur per actus. Et dicendum quod sicul motus ad terminum et quies in ter­ mino pertinent ad eamdem virtutem naturalem ; ila quies in fine non requirit alium habitum quam motus tendens in finem ipsum. Et hoc modo diversificantur actus virtutum in via et in patria. DISTINCTIO XXXIV DE SEPTEM DONIS SPIRITUS SANCTI 1. — Nunc de septem donis Spiritus sancti agendum est, ubi prius considerandum est an hæc dona virtutes sint ; secundo an in futuro desitura sint, vel omnia, vel horum aliqua ; deinde an in Christo fuerint cuncta hæc dona. Hæc dona virtutes esse nec in futuro desitura, Ambrosius ostendit (lib. \De Spiritu sancto, c. 16, n. 158; L. 16, 740), ea septem fore virtutes dicens et in angelis abundantissime esse, sic : Civitas Dei illa Jerusalem cælestis, non meatu alicujus fluvii terrestris abluitur1 sed ex vitæ fonte procedens Spiritus sanctus, cujus nos brevi satiamur haustu, in illis cseles\ tibus spiritibus redundantius videtur effluere, pleno septem virtutum spiriI tualium fervens meatu. Si enim fluvius riparum crepidinibus editis superI fusus exundat, quanto magis Spiritus omnem supereminens creaturam, (um nostræ mentis arcana2 tamquam inferiora perstringat, cælestem illam \angelorum naturam effusiore quadam sanctificationum ubertate lætificat ? Deinde sanctificationes exponens, subdit : His autem sanctificatio­ nibus significatur plenitudo septem spiritualium virtutum?, quas numeravit Isaias (cap. xi, 2) dicens : « Spiritus sapientiæ et intellectus et consilii et fortitudinis et scientiæ et pietatis et timoris Domini4. » Unum est ergo flumen, sed multi spiritualium donorum meatus... (n. 179). Quamvis ergo multi dicantur spiritus, ut spiritus sapientiæ et intellectus, etc., unus est tamen Dei Spiritus, suæ libertatis arbiter, omnia pro auctoritate volun­ tatis « dividens singulis. » (c. 16, n. 179 et c. 12, n. 140). Hic expresse Iraditum est septem dona et virtutes esse sanctificationesque fidelium mentium, et in futuro non desitura, cum sint et in angelis. Quod in Christo fuerint illa septem dona 2. — In Christo etiam hæc eadem fuisse Isaias ostendit dicens (cap. xi, 1) : Egredietur virga de radice Jesse, et flos de radice ejus ascendet, et requiescet super eum spiritus Domini, spiritus sapientiæ et intellectus, spiritus con­ silii et fortitudinis, spiritus scientiæ et pietatis, et replebit eum spiritus timoris Domini. Quod videtur obviare præmissis 3. — His autem videtur obviare quod Beda de timore Domini dicit Super parabolas (Super Prov., i, 7 ; L. 91, 939), scilicet quod omnis timor in futuro cessabit. Ait enim sic super illum locum : « Timor Domini prin­ cipium sapientiæ5 » : Duo sunt timores Domini : servilis qui principium est sapientiæ j et amicalis qui perfectionem sapientiæ comitatur. Servilis prin1. F. « alluitur ». — 2. F. « arva ». -— 3. Quar. om. « significatur plenitudo septem spiritualium virtutum ». — 4. Quar. « Dei ». 5. F. om. « super illum locum... sa­ pientiae ». 1106 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM cipium sapientiæ est, quia qui post errata sapere incipit, primo timore corripitur divino, ne puniatur ; sed hunc « perfecta caritas foras mittit ». (I Joan., iv, 18). Succedit huic « timor Domini sanctus permanens in sæculum sæculi » (Ps. xviu, 10), quem non excludit caritas, sed auget ; quo timet filius, ne vel in modico oculos ornatissimi patris offendat. Uterque in futuro cessabit, caritas vero « nunquam excidet » [1 Cor., xm, 8). Augustinus quoque super locum psal. (v, 8, n. 9 ; L. 36, 87) « Adorabo ad templum sanctum tuum in timore tuo », timorem Dei desiturum dicit, sic : Ί imor Domini est magnum præsidium proficientibus ad salutem, sed pervenientibus foras mittitur. Non enim timent jam amicum, si ad id quod repromissum1 est, perducti fuerint. Ex his auctoritatibus significatur quod timor non erit in futuro. Si autem timor non fuerit in futuro2, ergo nec septem dona erunt, nec modo sunt in angelis vel3 in animabus sanctis. 4. — Ad quod dicimus, auctoritatum4 præmissarum quæ videtur repugnantiam dirimentes, quod septem dona illa et in angelis modo sunt et in animabus sanctis feliciter viventibus, et in nobis erunt in futuro, sed non habebunt omnino hos usus sive hæc officia quæ nunc habent. Ut, verbi gratia, timor filialis modo facit timere ne offendamus quem diligimus et ne separemur ab eo, facit etiam nos revereri eumdein ; in futuro vero faciet nos revereri, quando non timebimus separari vel offen­ dere. Non ergo metus separationis vel offensionis nunc est in angelis vel5 in animabus sanctis, nec in nobis erit in futuro ; sed reverentia quæ est mixta cum subjectione dilectio : quæ etiam in Christo fuit, sicut Apostolus dicit in Epistola ad Hebræos (cap. v, 7) loquens de Christo : Qui exauditus est pro sua reverentia. Quidam tamen secundum effectum timorem in Christo et in angelis tantum esse contendunt. Plena timorum distinctio 5. — Et quia de timore tractandi nobis occurrit locus, sciendum est quatuor esse timores : scilicet mundanum sive humanum, servilem, ini­ tialem, castum vel filialem sive amicalem. Humanus timor est, ut ait Cassiodorus [Super ps. cxxvu ; L. 70, 931), quando timemus pericula carnis pati, vel perdere bona mundi, propter quod delinquimus. Hic timor malus est, qui in primo gradu cum mundo deseritur, quem Dominus prohibet in Evangelio (Mat., x, 28), dicens : Nolite timere eos qui occidunt corpus, etc. Timor autem servilis est, ut ait Augustinus [Super psalm, cxxyn. n. 7 et 8 ; L. 37, 1680), cum per timorem gehennæ continet se homo a peccato, quo præsentiam judicis et pœnas metuit, et timore facit quid­ quid boni facit, non timore amittendi æternum bonum quod non amat, sed timore patiendi malum quod formidat. Non timet ne perdat amplexus pulcherrimi sponsi, sed timet ne mittatur in gehennam. Bonus est timor iste et utilis, licet insufficiens, per quem fit paulatim consuetudo justitiæ. Et succedit initialis timor, quando incipit quod durum est amari ; et sic incipit excludi servilis timor a caritate. Et succedit deinde timor castus, sive amicalis, quo timemus ne sponsus tardet, ne discedat, ne offendamus, ne eo careamus. Timor iste de amore 1. F. « promissum ». ·— 2. F. om. per homot. : « Si autem timor non fuerit in futuro ». — 3. Quar. « sive ». — 4. F. « auctoritatem ». — 5. F. » et ». DISTINCTIO XXXIV 1107 -venit. Ille quidem servilis est utilis, sed non s permanens in aeternum » ut1 iste ; timor divinus comes est per omnes gradus. Collectio prædictorum 6. — Et attende quod quatuor hic distinguuntur timores, cum supra Beda dixerit duos esse. Sed Beda humanum timorem prætermisit, et nomine servilis duos quos hic distinguimus2, complexus fuit, scilicet servilem et initialem ; amicalem vero castum dicit. Augustinus quoque servilem timorem et castum aperte discernit, dum Epistolae ad Romanos illum locum (vm, 15) exponit : Non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed accepistis3 spiritum adoptionis filiorum Dei ; ita dicens : Duo timores hic insinuantur : unus qui est in perfecta caritate, scilicet timor castus ; alter qui non est in caritate, id est servilis ; in quo quamvis credatur Deo, non tamen in Deum ; et si bonum fiat, non tamen bene. (L. 35, 1842). Nemo enim invitus bene facit, eliarn si bonum est quod facit. (August. De Spiritu et littera, c. 32, n. 56 ; D. 44, 236.) De ; i'; J v '3, «£Jæ ’ " ÿ i.< ' ii ^•1 7. — De his eisdem timoribus latius disputat (Augustinus in Tr. ix, in 1 Joann., n. 2 ; L. 35, 2406), dicens : Coepit aliquis credere diem judicii. Si coepit credere, coepit et timere. Sed qui adhuc timet, nondum habet fiduciam in die judicii, nondum est in illo perfecta caritas... Si perfecta in illo esset caritas, non timeret. Perfecta enim caritas faceret perfectam justitiam, et non haberet quare Umeret, immo haberet quare desideraret, ut transeat iniquitas et veniat regnum Dei. Ergo timor non est in caritate. Sed in qua caritate ? Non in4 inchoata. In qua ergo ? In perfecta. Et « perfecta, inquit, caritas foras mittit timorem ». (I Joan., iv, 18). Ergo incipiat limor, quia « initium sapientiæ timor Domini » [Eccli., i, 16). Timor quasi locum præparat caritati. Cum autem coeperit caritas habitare, pellitur timor qui ei praeparavit locum. Quantum enim illa crescit, ille decrescit ; et quantum illa fit interior, timor pellitur foras. Major caritas, minor limor ; minor caritas, major timor. Si autem nullus est timor, non est quo intret caritas ; sicut videmus per setam introduci linum quando aliquid suitur ; seta prius intrat, et nisi exeat, non succedit linum. Sic timor primo occupat mentem, non autem ibi remanet timor, quia ideo intravit, ut introduceret caritatem (Ibid., n. 4). Quid '· ’’, v ■■■■: casto et servili plenius agit, tangens de initiali videtur prædictis adversari 8. ■— Est autem sententia quæ videtur esse contraria huic si non habet pium intellectorem. Dicitur enim in psal. (xvm, 10) : « Timor Domini castus permanet in sæculum sæculi. » Æternum quemdam timorem nobis ostendit, sed castum. Quod si ostendit ille nobis æternum timorem, numquid contradicit illi ista Epistola quæ dicit : « Timor non est in caritate ; sed perfecta caritas foras mittit timorem » ? Hoc enim dictum est per Joannem (/ Joan., iv, 18), illud dictum est per David. Sed nolite putare alium esse spiritum. Si enim unus flatus inflat duas tibias, non poterit unus spiritus implere duo corda et agitare duas linguas ? Si spiritu uno, id est uno flatu implente t. F. « et iste timor ». — 2. F. « distinximus ». ■— 3. F. om. « accepistis. » — 4. F. om. « in ». 1108 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM duæ tibiæ consonant, impletæ duæ linguæ spiritu Dei dissonare possunt ? Immo est ibi quædam consonantia, est quædam concordia ; sed auditorem desiderat studiosum, non otiosum. Ecce movit duas linguas Spiritus Dei, et audivimus ex una : « Timor non est in caritate » ; audivimus ex alia : « Timor Domini castus permanet in sæculum sæculi. » Quid est hoc ? Dissonant ? Non. Excute aures, intende melodiam. Non sine causa hic addidit « castus », illic non addidit, quia est timor aliquis qui dicitur castus, est autem alius timor qui non dicitur castus. Discernamus istos duos timores, et intelligemus consonantiam tibiarum. Quomodo discernimus ? Attendat caritas vestra. Sunt homines qui propterea timent Deum ne mittantur in ■gehennam, ne forte ardeant cum diabolo in igne æterno. Ipse est timor qui introducit caritatem ; sed sic venit ut exeat. Si enim propter pœnas timeas Deum, nondum amas quem sic times ; non bona desideras, sed mala caves. Sed ex eo quia mala caves, corrigis te et incipis bona desiderare : quæ1 cum desiderare coeperis, erit in te timor castus. Quid est timor castus ? Timere ne amittas illa bona, timere Deum ne recedat a te. Cum autem times Deum, ne te deserat præsentia ejus, amplecteris eum, ipso frui desideras (Ibid., n. 5). Quomodo distent DUARUM duo timores, MULIERUM per similitudinem OSTENDIT 9. — Non potes melius explanare quid intersit inter hos duos timores, quam si ponas duas mulieres maritatas : quarum unam constituas volen­ tem facere adulterium, sed timet ne damnetur a marito. Timet maritum, quia adhuc amat nequitiam. Huic non est grata, sed onerosa mariti præ­ sentia. Et2 si forte vivit nequiter, timet maritum ne veniat. Tales sunt qui timent diem judicii. Fac alteram amare virum, debere illi castos amplexus, nulla se adulterina immunditia maculare velle; ista optat praesentiam, viri. Ista timet, et illa timet. Jam ergo interrogentur quare timeant. Illa dicet : Timeo virum ne veniat ; ista dicet : Timeo virum ne discedat. Illa dicet ; Timeo virum ne damnet ; ista dicet : Timeo virum ne deserat. Pone hoc in animo3, et invenies timorem quem « foras mittit caritas », et alium timo­ rem castum permanentem in sæculum sæculi (Ibid., η. 6)... Illum timorem « peifecta caritas foras mittit » ; quia ille timor tormentum habet ; torquetur conscientia peccatorum, nondum jacta est justificatio. Est ibi quod titillet mentem, quod pungat, quod stimulet. Stimulat ille timor, sed intrat caritas quæ sanat quod vulnerat timor (In Ep. Joan., loc. cit., n. 4 ; L. 36, 2048). Timor castus facit securitatem in animo. Audivimus duas tibias consonantes, scilicet fjavid et Joannem. Illa de timore Dei dicit quo timet anima ne damnetur ; illa de timore quo timet anima ne deseratur. Ille est timor quem caritas excludit ; ille est timor qui « permanet in sæculum sæculi ». (Ibid., η. 8) 1 Ecce his verbis prædictis aperte ostendit Augustinus quis sit timor castus et quis servilis, et qualiter differant. 10. — In quibus etiam initialem timorem significavit, qui nec ex toto est servilis, nec ex toto est castus, sed tamquam medius aliquid de servili et aliquid de casto timore habet. Facit enim servire partim timore pœnæ, partim amore justitiæ, per quem timemus puniri et timemus offendere. Iste timor est in inchoata caritate non in perfecta ; et quantum 1. Quar. om. « quæ ». — 2. F. « sed ». — 3. August, ad. « Christianorum ». DISTINCTIO XXXIV 1109 crescit caritas, tantum decrescit iste timor quantum ad metum1 pœnæ, idest quantum ad id quod facit timere pœnam, et quantum ad tormen­ tum ''conscientia; ; nam quanto magis diligimus, tanto minus timemus. Iste timor notatur in illis verbis Augustini ubi non negat timorem esse in caritate inchoata, sed perfecta. Quod non posset dici de servili, quia, ut ipse supra dixit, servilis timor non remanet veniente caritate ; nec intrat caritas, nisi prius ille timor exeat ; nec in illo timore aliquis credit in Deum etsi credat Deo ; nec bene facit etiam si bonum est quod facit. Non est ergo ille timor in caritate etiam inchoata, quia omnis qui cari­ tatem habet, licet non perfectam, et in Deum credit et bona opera facit. Quare servilis non est timor ille quem in caritate inchoata fore concessit, et quem crescente caritate decrescere dixit ; sed ille est timor initialis, quem non negat esse in caritate, nisi perfecta sit. Quod timor servilis et initialis dicitur initium sapientiæ SED DIFFERENTER 11. — Sciendum tamen est quod uterque timor, scilicet servilis et initialis, in Scripturae diversis locis2 dicitur initium sapientiæ; et ita comperies, si diligenter annotaveris loca Scripturae in quibus de timore Domini fit mentio. Ex alia tamen ratione et causa diversa dicitur servilis initium sapientiæ, et ex alia initialis. Servilis enim ideo dicitur initium sapientiæ, quia praeparat locum sa­ pientiæ et ducit ad sapientiam ; sed tamen non remanet cum ea, immo foras exit. Initialis vero dicitur initium sapientiæ, quia est in3 inchoata sapientia ; quem cum quis habere incipit, sapientiam et caritatem habere incipit. Inde etiam4 est quod uterque timor dicitur initialis : quod invenire pote­ ris per diversa Scripturæ loca. Uterque etiam timor interdum dicitur servilis, quia et ipse initialis qui est in caritate inchoata, aliquid habet de servili, scilicet angorem pœnæ, sicut et aliquid habet de casto, scilicet quod timet offendere ac separari. De hoc quod Augustinus ESSE dicit, castum timorem ffiTERNUM 12. — Illud quoque diligenter est notandum quod in superioribus Augustinus dicit, castum timorem esse æternum ; per quod confirmatur praemissa sententia, scilicet quod spiritus timoris erit in futuro, sicut et alia dona Spiritus sancti. Sed non habebit omnem illum usum quem modo habet. Faciet enim nos tunc revereri Deum, non timore separari vel carere. Fuit ergo in Christo® timor ille, sed juxta illum usum quem habebit in futuro in Sanctis. Non enim timuit Christus separari vel offendere Deum ; sed eum præ omnibus reveritus est. An timor pœnæ: in Christo fuerit servilis, initialis, vel alius 13. — Cum autem fuerit in Christo timor pœnæ, quæritur an iste timor fuerit mundanus vel servilis vel initialis. 1. Ed. « meritum ».— 2. Ps. cx, 10 ; Prov., i, 7 ; ix, 10 ; Eccli., i, 16 ; ex Quar.— 3. Ed. « cum ». — 4. F. om. « etiam ». — 5. Cf. Hebr., v, 7. 1110 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Ad quod dicimus1 nullum eorum fuisse in Christo, quia timor2 mun­ danus malus est, ut supra dictum est, et in primo gradu cum mundo deseritur ; servilis vero vel initialis in perfecta caritate non est. Nullus ergo timor istorum in Christo fuit. Quis ergo fuit timor ille quo pœnam timuit ? Potest timor ille diei naturalis sive humanus qui omnibus hominibus inest, quo horretur mors ct® formidatur pœna. Et dicitur timor iste naturalis, non quod acces­ serit homini ex natura, secundum quod prius fuit instituta, quia non fuit iste timor concretus4 homini, nec de bonis naturalibus, sed quia ex corrupta natura per peccatum omnibus advenit, cui corruptio ino­ levit, tamquam esset naturalis. Et est timor iste effectus peccati, ut dic­ tum est. DIVISIO PRIMÆ PARTIS TEXTUS 14. — « Nunc de septem donis, etc· ». (1) Postquam determinavit Magister de virtutibus, hic incipit determinare de donis. Dividitur autem hæc pars in partes 1res. In prima determi­ nat de donis in communi ; in secunda de quodam donorum, scilicet de timore, quod specialem difficultatem habet propter sui multiplicitatem, ibi : « Et quia de timore etc. » (5) In tertia ostendit differentiam aliquorum donorum ad invicem propter maximam eorum convenientiam, d. 35, ibi : « Post præmissa diligenter... » Prima dividitur in duas. Primo determinat de donis secundum veritatem. In secunda movet quamdam dubitationem contra veritatem prædeterminatam, ibi : « His autem videtur obviare. » (3) Circa primum duo facit. Primo ostendit dona virtutes esse et in patria permanere. Secundo ostendit quod in Christo ple­ nissime fuerunt, ibi : « In Christo etiam, etc. » (2) « His autem videtur obviare etc. » (3) Hic movet dubitationem contra determinata. Et primo objicit. Secundo solvit, ibi : « Ad quod dicimus, etc. » (4) QUÆSTIO I DE DONIS IN COMMUNI Hic quæruntur sex. Primo, utrum dona sint virtutes. Secundo, de numero donorum. Tertio, utrum maneant in patria. Quarto, quomodo se habeant ad beatitudines. Quinto, quomodo se habeant ad fructus. Sexto, quomodo se habeant ad petitiones. î. F. « dicamus ». — 2. Quar. om. « timor ». — 3. Quar. « ac ». — 4. NVPF. «con­ creatus ». 1111 DISTINCTIO XXXIV, QUÆST. I, ART. I ARTICULUS 1 MI, q. 68, a. 1 ; Is., c. 11 ; Gal., c. 5, J. 6. 15. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur ' quw s **-*W t' DONA SINT VIRTUTES. 1. Gregorius enim dicit in Moralibus, (lib. I, c. 27, n. 38 ; L. 75, 544) quod per septem filios Job, septem virtutes intelliguntur, scilicet sapientia, intellectus, scientia, consilium etc. Hæc autem dicuntur septem dona Spiritus sancti. Ergo dona sunt virtutes. 2. Præterea. Jacob., i, dicit Glossa (L. 114, 672) quod per donum perfectum quod dicitur esse desursum descendens a patre luminum, intelliguntur bona1 gratuita. Sed virtutes inter bona gratuita continentur, cum Deus sine meritis praecedenti­ bus eas nobis infundat, ut Augustinus dicit. Ergo virtutes sunt dona. 3. Præterea. Per nomina in proprietates rerum spiritualium oportet devenire. Sed fere omnia nomina donorum ad aliquas virtutes pertinent ; quia pietas ad justitiam pertinet, fortitudo autem una de quatuor cardinalibus est, consilium autem perti­ net ad prudentiam, ut dicit Philosophus, in VI Eth. (ζ 5. 1140a, 25 ; 1. 4, b.), scientia autem et intellectus et sapientia ponuntur a Philosopho virtutes intellectuales. Ergo dona a virtutibus non distinguuntur. 4. Præterea. Cuicumque convenit definitio et definitum. Sed definitio virtutis2, quam ponit Augustinus3, (II De libero arbitrio, c. 19, n. 50 ; L. 32,1268): « Virtus est bonaqualitas mentis, qua recte vivitur, qua nullus male utitur, quam Deus in nobis sine nobis operatur, » convenit donis. Et similiter etiam quæcumque aliæ definitiones1 de virtutibus communiter afferuntur*. Ergo dona sunt virtutes. 5. Si dicatur quod dona differunt a virtutibus quia donum est aliquid perfectius virtute. Contra. Secundum Apostolum (Z ad Cor., xm) et Augus­ tinum6 (lib. XV De Trinit., c. 18 ; L. 42, 1082,) inter omnia alia dona Dei excellentius donum est caritas. Sed caritas ponitur virtus. Ergo donum non est perfectius virtute. 6. Præterea. Macrobius (in I De somnio Scipionis, c. 8) distinguit quatuor gradus virtutum, scilicet politicas, purga­ torias, purgativas7 et exemplares, et unus gradus est super alium. 1. F. a dona ». — 2. α om. « virtutis ». — 3. α ad. « scilicet ». — 4. Ed. ad. «quæ *. — 5. δ « afferantur ». ed. « assignantur ». — 6. αβ « Secundum Augustinum et Apos~ telum «contra y8 et ed. — 7. NVPF. « purgati animi » contra a/?RA. 1112 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM In omnibus tamen gradibus nomen virtutis servatur. Ergo dona non possunt differre a virtutibus pro eo quod sunt supra virtutes. 16. — SED CONTRA. Ea quæ ex opposito dividuntur non sunt idem. Sed Gregorius in I1 Moral, (c. 27, n. 38 ; L. 75, 544), dividit dona contra virtutes, dicens per septem filios Job signi­ ficari septem dona, per tres filias significari virtutes. Ergo dona non sunt virtutes. 17. ·— Praeterea. Ea quæ non sunt unius divisionis, non sunt eadem. Sed virtus alio modo dividitur in suas species quam do­ num. Ergo virtus non est idem quod donum. 18. ■— Praeterea. Timor ponitur inter septem dona. Non tamen potest dici quod sit virtus, quia nec theologica nec cardinalis. Ergo dona non sunt virtutes. 19. — RESPONSIO. Dicendum quod circa hanc quæstionem diversimode determinatum est a diversis. Quidam enim moti ex diversitate nominum, hanc differentiam assignaverunt inter virtutes et dona, quod dona dicuntur per comparationem ad Deum dantem, virtutes autem per comparatio­ nem ad opera specialia et speciales2 materias ; et ideo ponunt dona in superiori parte animæ, virtutes autem in inferiori. 20. ■— Sed hoc non potest stare ; quia comparatio donorum ad Deum dantem non potest esse nisi vel sicut ad efficientem, vel sicut ad objectum, vel finem. Comparatio autem ad Deum sicut ad objectum3, non potest diversificare dona a virtutibus ; quia non omnia dona habent Deum pro objecto, cum scientia de temporalibus sit, fortitudo etiam circa difficilia ; virtutes autem theologicæ magis habent Deum pro objecto quam dona. 21. — Similiter eliam nec comparatio ad Deum sicut ad causam efficientem vel finem, quia hoc commune est omnibus habitibus infusis, et secundum commune non attenditur differentia. Non enim potest dici quod immediatius a Deo procedant dona quam virtutes, quia caritas quæ est virtus, est donum in quo omnia dona alia nobis donantur. 22. — Et ideo Alii dicunt quod dona'sunt magis4 in ratione, sed virtutes sunt magis in voluntate, quia de virtutibus tantum duæ inveniuntur in ratione sive intellectu, scilicet fides et pruden­ tia ; de donis autem quatuor®. 1- αβγδ et ed. « principio — 2. RA. « spiritualia et spirituales ». — .3. a «sub­ jectum ».— 4. a homol. «magis... in voluntate»,— 5. β ad. in marg. « scilicet sapientia, intellectus, consilium et scientia ». DISTINCTIO XXXIV, QUæST. I, ART. I 1113 23. — Sed hoc iterum non potest stare ; quia eadem est differentia quæ est divisiva generis et constitutiva speciei. Unde si habitus infusus dividitur in virtutem et donum per hoc quod est in ratione vel voluntate esse, oportet quod esse in ratione sit differentia constitutiva vel quasi constitutiva doni et esse in voluntate virtutis ; et ita oportet1 quod salvetur in omnibus quæ continentur sub eis, et non in pluribus : quod patet esse falsum. 24. — Et ideo Alii dicunt quod virtutes sunt ad bene operan­ dum, sed dona ad resistendum tentationibus. 25. — Sed hoc iterum nihil est ; quia sicut eadem qualitas natu­ ralis est qua ignis calefacit et qua resistit omni infrigidanti ; ita idem habitus est quo quis bona operatur et contrariis ope­ ribus repugnat, quia unicuique, secundum Philosophum, II Eth. (β2.1104b, 5 s. ; L 3, a) delectabilis est operatio secundum proprium habitum et contrarium est quod illi operationi repu­ gnat. 26. — Et ideo Alii dicunt quod virtutes sunt ad expurgandum animam a peccatis, sed dona ad sanandum animam a sequelis peccati, innitentes verbo Gregorii qui dicit (in II Mor., c. 49, n. 77 ; L. 75, 592) quod sapientia datur contra stultitiam, intel­ lectus contra hebetudinem et sic de aliis2 quæ non nominant peccata, sed sequelas peccati. 27. — Sed3 hoc iterum, ut videtur, non sufficit ; quia ad actum peccati consequitur macula et reatus quæ per gratiam removentur, et iterum dispositio vel habitus, qui per habitus contrarios tol­ luntur. Et sic videtur quod dona non possunt esse ad hoc spe­ cialiter quod sequelas peccati removeant. 28. — Et præterea. Omnia illa quæ Gregorius dicit tolluntur per virtutes, quia præcipitationem tollit prudentia4, superbiam tollit humilitas et sic de aliis ; et sic5 non potest6 esse differentia propria inter virtutes et dona. 29. — Et ideo Alii dicunt quod virtutes sunt ad conformandum nos Christo in his quæ bene operatus est, sed dona sunt ad con­ formandum ipsi in his quæ fortiter passus est. 30. — Sed hoc iterum nihil videtur esse dictu, quia in passione Christi præcipue a Sanctis proponuntur nobis imitanda caritas, humilitas, patientia quæ sunt virtutes, et magis quam sapientia et scientia quæ sunt dona. Unde videtur adinventio quædam esse et rei7 non concordat. 1. Ed. ad. « dicere ». — 2. Ed. « ceteris ».— 3. α Λ et ». -- 4. Ed. ad. « vel pro­ videntia ». —5. Ed. om. per homot. « de aliis et sic ». — 6. Ed. ad. « secandum hoc ». —- 7. NVP. « rationi ». 1114 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 31. ■— Et ideo Alii dicunt quod dona dantur ad altiores actus1 quam sint actus virtutum. 32. ■— El hæc opinio inler omnes vera videtur. Unde ad hujus intellectum sciendum quod cum virtus in omnibus rebus inve­ niri possit, secundum quod habent aliquas proprias operationes, in quibus ad bene operandum ex propria virtute perficiuntur, loquentes tamen in morali materia de virtute, intelligimus de virtute humana quae quidem ad operationem humanam bene exequendam perficit. 33. ■— Operatio autem hominis potest dici tripliciter. Primo ex potentia eliciente vel imperante operationem ; sicut operatio rationis vel alicujus potentiæ quæ obedit rationi, quia a ratione habet homo quod sit homo ; nutriri autem et videre et hujus­ modi3 non sunt operationes hominis inquantum est homo, sed inquantum est vivum vel animal. Et secundum hoc omnes habi­ tus perficientes ad operationes aliquas in quibus non communi­ cat homo cum brutis, possunt dici virtutes humanæ. 34. — Secundo dicitur operatio humana ex materia sive objecto, sicut illæ quæ habent pro materia passiones sive operationes humanas. Sic enim virtutes morales proprie virtutes humanæ dicuntur. Unde dicit Philosophus in3 X Eth. (« 7. 1177b, 28 s. ; I. 11, b. c.) quod opus spcculativæ virtutis magis est divinum quam humanum, quia habet necessaria et æterna pro materia, non autem humana. 35. — Tertio dicitur humana ex modo, quia scilicet in opera­ tionibus humanis vel primo vel secundo modo, etiam modus humanus servatur. Si autem ea quæ hominis sunt, supra huma­ num modum quis exequatur, erit operatio non humana simpli­ citer, sed quodammodo divina. Unde Philosophus in VII Eth. (τ; 1- 1145a, 20 ; 1. 1, c.) contra virtutem simpliciter dividit virtutem heroicam quam divinam dicit, eo quod per excellentiam virtutis homo fit quasi Deus. 36. ■— Et secundum hoc dico quod dona a virtutibus distin­ guuntur in hoc quod virtutes perficiunt ad actus modo humano, sed dona ultra humanum modum : quod patet in fide et intellectu. 37. — Connaturalis enim modus humanæ naturæ est ut divina non nisi per speculum creaturarum et ænigmate similitudinum percipiat ; et ad sic percipienda divina perficit fides, quæ virtus dicitur. 38. — Sed intellectus donum, ut Gregorius dicit (in I Moral., <·. 32, n. 44 ; L. 75, 547), « de auditis mentem illustrai, ut homo etiam in hac vita prælibalionem futuras manifestationis accipiat. » 1. a ont . per hotnol. « quam sint actus ». — 2. Ed. om. « et hujusmodi ». -- 3. Ed. om. c in » DISTINCTIO XXXIV, QUÆST. I, ART. I 1113 39. — Et ad hoc etiam consonat nomen doni. Illud enim proprie donum dici debet quod ex sola liberalitate donantis competit ei in quo est, et non ex debito suæ conditionis. > ‘ . V £ " 40. AD PRIMUM igitur1 dicendum quod dona possunt dici virtutes, inquantum perficiunt ad bene operandum, et humana', secundum quod operationes quæ ex donis eliciuntur non sunt communes hominibus et brutis ; sed sunt supra virtutes, inquan­ tum ultra humanum modum perficiunt. 41. — Ad secundum dicendum quod ratio doni non salvatur in virtutibus etiam infusis, quantum ad omnia, secundum quod salvatur in donis prædictis ; quia modus operandi qui est in virtutibus, est secundum conditionem humanam, quamvis substantia habitus sit ex divino munere ; et ita aliquo modo potest virtus dici donum. 42. — Ad tertium dicendum quod quia ea quæ sunt supra nos non possumus cognoscere nisi ex his quæ secundum nos sunt, ideo nomina donorum sumuntur ex his quæ virtutibus conveniunt, quamvis in donis illa quæ sunt virtutum, sint modo eminentiori quam in virtutibus. Unde æquivoce piædicta nomina de virtutibus et donis dicuntur. 43. — Ad quartum dicendum quod in omnibus definitionibus datis de virtutibus humanis vel exprimitur aliquid quod ad modum humanum pertinet, vel in ipso actu ex quo sumitur definitio virtutis intelligitur modus agendi homini proportio­ natus. Unde definitiones illæ non conveniunt donis secundum quod de virtutibus dantur. 44. — Ad quintum dicendum quod voluntas non habet aliquam imperfectionem de ratione sua in nobis quantum ad modum suæ operationis, sicut intellectus qui cognoscit accipiendo a phantasmatibus. Unde in statu viæ Derm per essentiam amamus, non autem videmus. Et ideo non potest accipi supra illam virtutem quæ est in voluntate, aliquid donum perficiens ad agendum nobiliori modo quam sit modus virtutis. Et ideo cum donum non sit supra virtutem nisi de* ratione modi, non erit inconveniens quod virtus perficiens voluntatem quantum ad sui3 supremum, dignior sit quolibet dono. 45. — Ad sextum dicendum quod dona de quibus nunc loqui­ mur sunt virluies divinae ; unde reducuntur ad virtutes exempla­ res quas ponit in Deo quæ non sunt idem specie cum virtutibus politicis, sed sunt supra eas, ut dicit Philosophus in VII Eth. (t, 1-H45a, 24 s. ; 1. 1, c.) 1. β ed. « ergo ». — 2. δ et ed . otn. « de ». — 3. α vm. « sui ■>. 1116 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS II I-II, q. 68, a. 4 ; II-II, q. 8, a. 6 ; Is., c. 11 46. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. VIDETUR QUOD PLURA DEBEANT ESSE DONA QUAM SEPTEM ASSIGNATA. 1. Dona enim perficiunt ad modum albiorem quam virtus. Ergo singulis virtutibus debent respondere singula dona. Sed inter theologicas virtutes soli fidei videntur dona aliqua1 res­ pondere sicut intellectus et sapientia. Ergo videtur quod debeant esse alia dona quæ respondeant spei et caritati. 2. Præterea. Circa ea quæ sunt temperantiæ magis homo infirmatur quam circa materiam alicujus alterius virtutis’. Sed dona dantur ad tollendam imperfectionem quæ est in vir­ tutum actibus ex conditione humanæ naturæ. Ergo temperantiæ debet respondere aliquod donum. 3. Præterea. Inter ista dona ponuntur tria quæ pertinent ad executionem, ut pietas, fortitudo et timor. Sed fortitudini adjungitur suum motivum, scilicet consilium, pietati vero scientia. Ergo timori debet aliquod motivum3 alterum assi­ gnari. 4. Præterea. Ad justitiam reducuntur sicut partes, pietas, latria, amicitia et multa alia, ut supra dictum est. Ergo qua ratione pietas ponitur donum, eadem ratione omnes aliæ partes justitiæ. 5. Præterea. Ad prudentiam pertinet non solum consilium, sed etiam judicium, sicut supra dictum est. Ergo sicul consi­ lium ponitur donum, ila et judicium. 47. — SED CONTRA. V IDETUR QUOD DEBEANT ESSE PAU­ CIORA. 6. Quia quanto aliqua cognitio est altior, tanto magis univer­ salis et minus multiplex. Sed dona sunt supra virtutes. Cum igitur virtutes ad cognitionem pertinentes sint fides et prudentia, non debent eis quatuor dona ad cognitionem pertinentia respondere. 48. — 7. Præterea. Donum, ut dictum est, videtur aliquid altius quam bonum virtutis esse. Sed timor non videtur sonare in aliquam eminentiam. Ergo non videtur quod debeat inter dona computari. 49. — 8. Præterea. Non potest esse species altior suo genere, neque aliquid altius seipso. Sed donum est aliquid altius vir1. a. om. « aliqua ». — 2. Ed. om. « virtutis ». — 3. α <■ defoctivum vum », contra βγδ. cd. « directi- distinctio xxxiv, guæsT. i, art. ii 1117 W ® tute. Cum ergo pietas sit pars justitiæ et fortitudo sit quædam virtus cardinalis, videtur quod neutra debeat dici donum. W V 50. — RESPONSIO. Dicendum quod, sicut ex prædictis patet, tria sunt genera virtutum. Sunt enim virtutes intellectuales, theologiae et morales : in quibus omnibus hoc commune invenitur quod perficiunt ad actus suos secundum humanum modum. Unde cum donum elevet ad operationem quæ est supra huma­ num modum, oportet quod circa materias omnium virtutum sit aliquod donum quod habeat aliquem modum excellentem in materia illa ; nec tamen oportet quod tot sint dona quot sunt virtutes, quia1 in unoquoque genere in quo multa continentur, convenit esse unum summum ; et ita respectu multarum vir­ tutum quæ sunt unius coordinationis, potest unum donum excellentiam importare. 51. — Sicut etiam supra dictum est quod2 multae virtutes, etiam3 quæ sunt circa diversas materias, assignantur partes unius virtutis, secundum quod in materia ejus communicant. 52. — Operatio autem humana, ad quam humano modo virtus perficit, vel perlinet ad contemplationem, secundum quam conspiciuntur necessaria et æterna ; vel perlinet ad actionem, secundum quam disponuntur contingentia quæ libero arbitrio sunt subjecta. 53. — In contemplatione autem humana duplex est via. — Una secundum quam proceditur ad agnitionem necessariorum et æternorum, quæ pertinet ad inventionem. — Alia secundum quam ex principiis primis alia ordinantur, quæ pertinet ad judicium. 54. — In prima autem via proceditur humano modo ex sensu in memoriam, ex memoria in experimentum et4 ex experimento in prima principia quæ statim notis terminis cognoscuntur. Et hunc processum perficit intellectus, qui est habitus principiorum. 55. — Ulterius in eadem via proceditur inquirendo ex istis principiis in conclusiones. Et ad hoc perficit alia virtus intellec­ tualis quæ dicitur scientia, quantum ad ea quæ rationi subjacent ; in his autem quæ super rationem sunt, perficit fides quæ est inspectio divinorum in speculo et in ænigmate. 56. — Quod autem spiritualia quasi nuda veritate capiantur, supra humanum modum est ; et hoc facit donum intellectus, qui « de auditis per fidem mentem illustrat », ut dicit Gregorius (1 Mor., c. 32, n. 44 ; L. 75, 547). 57. — In alia autem via contemplationis modus® humanus est ut ex simplici inspectione primorum principiorum et altis- -, w>. j| H Î ;· ' £ ♦ 1. β om. « quia » et habet « in unoquoque enim genere ». — 2. Ed. om. « quod ». — 3. α 8 et ». — 4. α om. « et ». — 5. F. « motus ». 1118 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM simarum causarum homo de inferioribus judicet et ordinel. Et hoc fit per sapientiam quam ponit Philosophus intellectua­ lem virtutem in VI Eth. (ζ 3. 1139b, 16 ; 1. 3, a. — 7. 1141“, 9s ; 1. 5 et 6), quia « sapientis est ordinare », ut in principio Meta. (A 2. 282», 18 ; 1. 2, n. 42) dicitur. 58. — Sed quod homo illis causis altissimis uniatur trans­ formatus in earum similitudinem, per modum « quo qui adhærei Deo, unus spiritus est», I Cor., vi, 17, ut sic quasi ex intimo sui de aliis judicet et ordinet non solum cognoscibilia, sed etiam actio­ nes humanas et passiones, hoc supra humanum modum est ; et hoc per sapientiæ donum efficitur. 59. — Ex parte autem actionis duo inveniuntur : scilicet dirigere quod pertinet ad cognitionem, et exequi quod est affectionis. In cognitione autem practica quæ dirigit in operibus morali­ bus, invenitur duplex via, sicut et in contemplationis cognitione, scilicet inventio et judicium. 60. — In inventione autem modus humanus est quod procedatur inquirendo1 et conjecturando ex his quæ solent accidere ; quia ex talibus et circa talia est moralis consideratio, ut Philosophus dicit. Et hæc inventio secundum hunc modum perficitur per eubuliam quæ est bona consiliatio. 61. — Sed quod homo accipiat hoc quod agendum est, quasi per certitudinem a Spiritu sancto edoctus, supra humanum modum est ; et ad hoc perficit donum consilii. 62. — In via autem altera modus humanus est quod ex his quæ frequenter solent accidere, homo de inventis per consilium judicet probabiliter, quod fit per gnomen et synesim ; et ulterius ordinem hujus judicii imponat inferioribus, quod fit per pruden­ tiam quæ præceptiva est. 63. —Sed quod homo certitudinaliter sentiat2 de hisquæ agenda occurrunt, supra hominem est, et hoc fit per donum scientiæ quæ docet conversari in medio pravæ et perversæ nationis ; unde et ipsum nomen certitudinem importat. 64. —■ Executio autem activæ vitæ in duobus consistit : scilicet in operationibus, quibus fit communicatio ad alterum, et in passionibus, quibus homo ad seipsum disponitur. 65. ■— Operationes autem quibus fit communicatio ad alte­ rum secundum humanum modum regulantur vel ex eo ad quem est communicatio, sicut cum ei aliquid exhibetur quod ei debe­ tur’ : quod facit justitia ; vel ex ipso qui ad alterum sua commu­ nicat, inquantum bonum ejus relucet in tali communicatione, 1. α « acquirendo ». — 2. α « sentential. » — 3. Ed. quod ». om. per homot. «ei debe lui* ΓΜΜΚ DISTINCTIO XXXIV, QUÆST. I, ART. II 1119 ar ut mensura harum communicationum : quæ quidem communiÇ catio vel est in hoc quod homo sua tribuit, quod îacit liberalilas : in mediocribus et magnificentia in maximis donis vel sump! * tibus ; vel in eo quod seipsum alteri exhibet sive1 cognitionem, I X. ut scilicet cognoscatur talis qualis est2 per dicta et facta quod i facit virtus quædam quæ a Philosopho (Eth., β 7. 1108a, 18I > 24 ; L. 9, e, s.) dicitur veritas ; sive3 affectionem, inquantum I '■ se delectabilem exhibet sociis, ut in ludis, quod facit eutrapelia; vel in communi vita, quod facit amicitia quæ a Philosopho4 ( IV Eth., δ 12. 1126b, 9 s. ; 1. 14) virtus ponitur per quam homo ad unumquemque decenter se habet in dictis et factis. 66. ■— Sed quod ratio communicationis quantum ad omnia prædicta non attendatur ex bono communicantis vel ejus ad quem est communicatio, ut in his terminis includatur, ut homo alteri tantum tribuat quantum debet, vel quantum ei expedit £ qui tribuit ; sed quantum est Deo acceptum divinum bonum quod in se vel in proximo relucet, hoc supra humanum modum est; A· et hoc Fit per donum pietatis. I' 67. ■— Passiones autem vel pertinent ad concupiscibilem vel “ ad irascibilem. In passionibus ergo irascibilis dirigendis secundum humanum modum accipitur pro mensura vel regula, rationis bonum. Passiones enim irascibilis ad tria reducuntur. 68.—Primum est spes quæ est respectu ardui boni consequendi : quæ quidem dirigitur per hoc quod homo pensatis viribus propriis secundum earum5 mensuram ad ardua virtutis opera se j extendat ; et hoc facit magnanimitas quæ est circa magnos J honores, et quædam virtus innominata quæ est circa medio$ eres. Honor enim virtuti debetur . || 69. ■— Secundum autem est timor et audacia quæ sunt resξ pectu mali difficilis imminentis ; et in his passionibus dirigimur, ut secundum quantitatem suarum virium quis hujusmodi aggrediatur vel fugiat, quod ad fortitudinis virtutem pertinet. " 70. — Tertium est6 ira quæ consurgit ex læsione præcedente, in qua dirigimur ut homo non insurgat in vindictam ultra quan­ titatem offensæ et ordinem juris, quod facit mansuetudo. 71. — Sed quod homo in omnibus his pro mensura accipiat divinam virtutem, ut scilicet ad ardua virtutis opera se extendat, , ad quæ scit se suis viribus non sufficere, et pericula quæ vires suas excedant non formidet divino auxilio innixus, et de illatis injuriis non solum vindictam non requirat, sed etiam gloriam 1. β ad. « secundum » ed. ad. '< per »>, contra ay8 — 2. F. om. « est ». — 3. β ad. « secundum » ed. ad. « per », contra ayS. — 4. Ed. « viit Eth. ». — 5. Ed. « eorum » — 6. Ed. om. « est ». 1120 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM habeat in remunerationem intendens, supra humanum modum est ; et hoc totum efficitur per donum fortitudinis. 72. — In passionibus autem concupiscibilis quæ sunt concu piscentia, amor et delectatio, secundum humanum modum diri­ gimur ad honum rationis, ut scilicet tantum homo ad tempo­ ralia bona afficiatur quantum indiget : quod fit per temperan­ tiam quæ est circa maximas delectationes et concupiscentias, et secundum alias ei annexas. 73. — Sed quod homo ex reverentia divinæ majestatis omnia hæc ut stercora arbitretur, supra humanum modum est ; et hoc per donum timoris perficitur1. Unde in Ps. cxvm, 120, dicitur : « Confige timore luo carnes meas. » 74. — Quidam vero accipiunt numerum donorum secundum pronitates ad peccatum, eo quod donum est ad auferendum defectum potentiæ in qua est virtus. Unde dicunt quod contra proniiatem ad superbiam est timor ad humilitatem inclinans ; conlra proniiatem ad invidiam quæ proximo compati nescit, est pietas ; conlra avariliam scientia cujus est bene conversari cum hominibus, unicuique reddendo quod suum est, quod avaritiæ opponitur ; conlra accidiam, fortitudo ; contra iram quæ agit omnia in præcipitio2, consilium; conlra gulam quae sensus hebetat, intellectus ; conlra luxuriam sapientia, quia gustato spiritu desipit omnis caro. 75. — Alii vero accipiunt numerum donorum secundum ea quæ in Christo exigebantur ad patiendum : quæ quidem fuerunt quatuor : scilicet reverentia ad Patrem mittentem, et sic est timor ; compassio vel misericordia ad eos pro quibus patiebatur, et sic est pietas ; virilitas ad passiones sustinendas, et sic est fortitudo ; et fructus passionis consideratio et sic est intellec­ tus. Consilium autem3 fortitudinem dirigit, scientia pietatem, sapientia intellectum. 76. — Alii vero accipiunt secundum ea quæ ex peccato con­ sequuntur. Consequuntur enim in concupiscibili duritia, ut non subveniatur proximo, et conlra hanc est pietas ; in irascibili timiditas, conlra quam esi fortitudo ; et prsesumptio, sive auda­ cia conlra quam est timor. In rationali vero respectu finis, hebetudo ut non cognoscatur, conlra quam esi intellectus : et stultitia, ut non afficiatur aliquis debite ad finem, et conlra hanc est sapientia. Sed respeclu eorum quæ sunt ad finem, igno­ rantia, qua scilicet homo nescit quid expediat ad prosecutionem finis, et conlra hanc est scientia ; et praecipitatio per quam 1. α « efficitur ». — 2. NVPF. « in præcipiti ».— 3. N. « Adduntur autem tria, quia consilium fortitudinem dirigit... ». DISTINCTIO XXXIV, QUÆST. I, ART. II 1121 homo ex impetu passionis magis ducitur in his quæ sunt agenda, quam ex electione, et contra hanc est consilium. 77. — Alii vero aliter accipiunt, dicentes quod dona pe.ficiunt in duplici vita. In contemplativa quidem sapientia per modum gustus expe­ rientis, intellectus per modum visus inspicientis. In activa autem quantum ad recessum a malo, timor ; quan­ tum ad operationem boni ad quod omnes tenentur, pietas ut exequens et scientia ut dirigens ; quantum vero ad operationem boni ad quod non omnes tenentur, fortitudo ut exequens et consilium ut dirigens. 78. - Sed prima assignatio magis videtur accepta secundum proprias rationes donorum. 79. — AD PRIMUM igitur dicendum quod fides est in intel­ lectu, spes autem et caritas in voluntate, ut prius dictum est. Intellectus autem humanus ex sua natura habet imperfectio­ nem in modo intelligendi, quia spiritualia non potest percipere nisi deveniens in ea ex sensibilibus ; sed voluntas non habet ex sui natura aliquem modum imperfectionis, ut dictum est. Et ideo caritati et spei non respondet aliquod donum quod per­ fectiori modo operetur : imperfectio enim quæ est in actu spei, non est ex modo operandi, sed magis ex distantia objecti. 80. — Ad secundum dicendum quod perfectio temperantia’ consistit in retrahendo a delectationibus1 circa quæ est, unde et nomen accepit ; perfectio autem fortitudinis in sustinendo vel aggrediendo ; fustitiæ in operando quæ ad alterum sunt. Et ideo justitiæ respondet donum quod est ad operandum, scilicet pietas ; et fortitudini donum quod est ad sustinendum et aggrediendum, quod eodem nomine nominatur ; temperantiae autem donum quod sonat in recessum ab aliquo, scilicet timor, ut prius dictum est. 81. ■— Ad tertium dicendum quod idem est directivum in recessu a termino et in accessu ad alium terminum. Et ideo timor qui sonat in recessum, non habet aliquod speciale directi­ vum praeter ea quæ dirigunt in aliis exequentibus quæ perti­ nent ad accessum ad terminum. 82. ■— Ad quartum dicendum quod quia donum elevat homi­ nem ad id quod est supra se, ideo convenienter donum respon­ dens justitiæ ex illa parte justitiæ sumitur quæ2 ei quod maxime supremum est, debetur. Hujusmodi autem est pietas quæ debe­ tur Deo et patri carnali vel etiam patriæ. 1. a « delectabilibus ». — 2. F. « qua ». COMMENT. IN LIB. SENTENT. - Ili. — 37 1122 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 83. —· Ad quintum dicendum quod judicium prudentiæ per donum scientiæ perficitur, sicut et consilium per donum con­ silii. 84. — Ad sextum dicendum quod multæ aliæ virtutes perti­ nent ad cognitionem quam fides et prudentia, sicut patet de omnibus intellectualibus. Et ideo ratio procedit ex falsis. 85. ■— Ad septimum dicendum quod timor sonat in quamdam subjectionem hominis per quamdam reverentiam. Quanto autem creatura magis creatori subjicitur, tanto altior est. — Sicut materia quanto magis subjicitur formæ, tanto perfectior est. — Et ideo timor in excellentiam sonat, secundum quod importat reverentiam ad Deum ; sic enim maxime donum est. 86. — Ad octavum dicendum quod pieias quæ est donum est supra justitiam et supra omnes partes ejus, ut ex prædictis patet ; et ideo non est idem cum pietate quæ est pars justitiæ. ARTICULUS III ΙΙ-Π, q. 68, a 6. 87. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod DONA NON MANEANT1 IN PATRIA. 1. Donum enim fortitudinis videtur esse contra difficultates ordinatum. Sed in patria non erit aliqua difficultas. Ergo ibi non erit fortitudinis donum. 2. Præterea. Pietas est ad compatiendum proximo. Sed in patria non erit compassio. Ergo nec pietas donum. 3. Præterea. Timor est ad retrahendum a malo et ex fide consequitur. Sed in patria evacuabitur fides, et omne malum cessabit. Ergo non erit ibi timor. 4. Præterea. Secundum Damascenum, (lib. II De fide orth., c. 22 ; G. 94, 946), consilium est de dubiis2. Sed in patria non erit dubitatio. Ergo nec consilium. 5. Præterea. I Cor., xm, 8 : « Scientia destruetur ». Ipsa enim docet conversari in medio pravæ et perversæ nationis : quod in patria penitus non erit. Ergo neque donum scientiæ erit in patria. 6. Præterea. Dona omnia, ut dictum est, tollunt imperfec­ tionem quæ est in virtutibus quantum ad modum operandi. Sed in patria non erit imperfectio. Ergo donis non indigebimus, sed ipsæ virtutes perfecte sufficient. 88. — SED CONTRA. Christus fuit simul verus viator et 1. Ed. « remaneant ». — ?. «.'Αγνοιας γαρ ζστι το βονλςύεσθαι, ». DISTINCTIO XXXIV, QUÆST. I, ART. Ill 1123 comprehensor. Sed in Christo fuerunt dona excellentissime1, ut patet per illud’ quod dicitur Is., xi, 2. Ergo per comprehensio­ nem gloriæ non excluduntur, et ita remanebunt in patria. 89. — Præterea. Dona sunt perfectiora virtutibus cardi­ nalibus. Sed illæ manent in patria. Ergo multo fortius dona. 90. ·— Præterea. Per donum elevatur homo supra humanum modum, sicut patet ex dictis. Sed hoc præcipue erit in patria, quando erimus æquales angelis Dei, ut dicitur Mat., xxii, 30. Ergo dona permanebunt in patria. 91. — RESPONSIO. Dicendum quod modus unicuique rei ex propria mensura præfigitur. Unde modus actionis sumi­ tur ex eo quod est mensura et regula actionis. Et ideo cum dona sint ad operandum supra humanum modum, oportet quod dono­ rum operationes mensurentur ex altera regula quam sit regula humanæ virtutis, quæ est ipsa Divinitas ab homine participata suo modo, ut jam non humanitus, sed quasi Deus factus partici­ patione, operetur, ut ex prædictis patet. Et ita omnia dona communicant in mensura operationis. 92. — Differunt autem in materia circa quam operantur. Illa enim quæ in vita activa3 perficiunt, habent materiam communem cum moralibus virtutibus. Illa vero quæ perficiunt in vita con- ' templativa, habent materiam communem cum theologicis et intellectualibus virtutibus, eo quod præcipuum objectum con­ templationis Deus est qui est objectum theologicarum vir­ tutum. 93. ·—Dona igitur illa quæ perficiunt in vita activa non manent quantum ad actus quos habent circa propriam materiam, sicut nec virtutes cardinales ; quia nec timor a noxiis retrahit, nec fortitudo difficilia sustinere facit ; sed manebunt4 quantum ad actus quos habent circa Deum qui est mensura operationis in illis, sicut timor hominem per reverentiam Deo subjiciet. 94. — Dona autem illa quæ perficiunt in vita contemplativa remanebunt quantum ad actus quos habent circa propriam mate­ riam et quantum ad actus quos habent circa propriam men­ suram, sed perficientur quantum ad modum8; quia quantumcumque dona ad altiorem modum elevent quam sit commu­ nis homini6 modus, nunquam tamen in via ad modum patriæ pertingere possunt. 95. — Et per hoc patet responsio AD PRIMA QUINQUE 1. F. « excellentissima ». — 2. Ed. « id. ». — 3. A. om. « activa ». — 4. Ed. « re­ manebunt ». — 5. RA. « motum ». -— β. α « hominum ». 11-24 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM quæ procedunt de donis perficientibus in vita activa secundum actus quos habent circa propriam materiam. 96. -— Ad sextum dicendum quod dona illa quæ communi­ cant cum virtutibus in objecto quod in patria remanebit non remanebunt in patria a virtutibus illis distincta, a quibus non distinguuntur nisi ex imperfectione et perfectione in modo ope­ rationis : quod patet de intellectu et fide, quia visio quæ fidei succedit, ad intellectus donum perfectum pertinet, ut patet in Glossa Mat., v. 97. — Et similiter est de sapientia per quam filii Dei vocabimur in comparatione ad spem quæ ad hanc celsitudinem aspirat. 98. — Sed dona illa quæ communicant cum virtutibus morali­ bus in materia quæ in patria non remanebit1, non remanebunt quoad actus quos habent circa materiam illam in qua cum vir­ tutibus communicabant, sed quantum ad actus quos habent circa mensuram in qua non communicant cum virtutibus. Et ideo actus illorum donorum remanebunt distincti ab acti­ bus virtutum qui erunt in patria, et erunt actus horum donorum medii inter actus virtutum theologicarum et actus moralium virtutum2 qui in patria remanebunt ; quia actus virtutum, theo­ logicarum erunt circa Deum secundum se, sicut caritatis3 in dili­ gendo ipsum. Actus vero doni erunt circa Deum, inquantum est regula dirigens ad operandum in omnibus aliis ; sicut timor reve­ rentiam ad Deum habebit, ex qua in hac vita omnia mundi prospera contempsit. 99. — Actus vero virtutis cardinalis erit circa finem proprium, quem quis consecutus est ex meritoriis actibus virtutum ; sicut [actus4] temperantiæ nullo defectu5 noxio delectari, ut in praecedenti distinctione dictum est. ABTICULUS IV l-II, q 69, a 1 ; Il-ll, q 8, a. 7 ; q. 9, a. 4 : q. 19, a. 12 ; q. 52, a. 4 ; q. 121, a. 2 ; q. 139, a. 2 ; Is., c. 11 ; Mat., e. 5; 100. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD BEATITUDINES NON RESPONDEANT SINGULIS DONIS. 1. Sicut enim supra dictum est, singulis virtutibus non res­ pondent singula dona. Sed beatitudines sunt virtutes, ut dicit Glossa super illud ps. (xi, 7), « purgatum septuplum ». « In ser­ mone, inquit, Domini septem præmillunlur virlules quæ et bealitu'1. RA. « remanebunt ». — 2. Ed. ad. « sicut ». — 3. αβγ " caritas », contra δ et ed. — 6. αβγδ RA. om. « actus ». — 5. N. ad. « vel aftectu ». DISTINCTIO XXXIV, QUÆST. I, ART. IV 1125 dines dicuntur, quia perfectos et beatos1 faciunt. » Ergo beatitudines et dona2 non respondent sibi invicem. 2. Præterea. In via non potest esse beatitudo rei, sed spei tantum. Sed quilibet actus meritorius facit sperare beatitudi­ nem, quia spes est ex meritis proveniens, ut supra 26 d. dictum est. Ergo non oportet quod beatitudines correspondeant’ donis quæ sunt supra modum humanum perficientia, sed virtutibus, quantumcumque imperfectis. 3. Præterea. Beatitudines ponuntur geminatæ, sicut patet Mat., v, 3 : « Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum cælorum. » Hoc totum ad unam beatitudinem pertinet. Dona autem ponuntur singillatim. Ergo dona et beatitudines non cor­ respondent sibi invicem. 4. Præterea. Inter dona [primo1] computatur sapientia. Sed sapientiae non correspondet paupertas spiritus quæ prima inter beatitudines ponitur. Ergo beatitudines non recte respondent donis. 5. Præterea. Dona sunt tantum septem, beatitudines autem octo. Ergo non respondent sibi invicem. 6. Præterea. Inter dona ponuntur quatuor ad cognitionem pertinentia. Sed inter beatitudines una tantum pertinet ad cogni­ tionem, illa scilicet qua dicitur (Mat., v, 8) : « Beati mundo corde, quoniam Deum ridebunt. » Ergo non respondent beatitudines donis. 7. Præterea. Scientia in omnibus actibus5 qui ad vitam acti­ vam pertinent, videtur dirigere. Ergo scientiæ non magis cor­ respondet illa beatitudo : «Beati qui lugent », ut Glossa (L. 114, 90) dicit, quam aliqua aliarum. 101. ■— SED CONTRA est quod dicitur in Glossa Mat., v : ibi enim singulæ beatitudines singulis donis adaptantur. 102. ·— Præterea. Beatitudo, sive felicitas, secundum Phi­ losophum (X ΕΙΙι.,κ Ί. 1177a, 12 s. ; 1. 10, a.) est operatio secun­ dum perfectam virtutem. Sed dona sunt perfectissimæ virtu­ tes, ut ex dictis patet. Ergo® beatitudines donis correspondent. 103. — Præterea. Dona a Magistris ponuntur media inter virtutes et beatitudines. Sed dona respondent virtutibus, ut ex dictis patet. Ergo et beatitudines respondent donis. 104. — RESPONSIO. Dicendum quod Quidam dicunt quod beatitudines sunt quidam habitus perfectiores donis sicut dona sunt perfectiora virtutibus. Unde dicunt quod virtutes ' J. '< Ed. bonos ». — 2. F. « bona ». — <3. Ed. « respondeant ». pi diter VP. » proprie ». — 5 α « artibus ». — 6. Ed ad. « et ». 4. Cod. et ed. 1126 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM perficiunt ad actus primos, dona autem ad actus secundos, sed beatiludines ad actus tertios. Sed non de facili potest assignari differentia inter actus beatitudinum et donorum, quæ sufficiat ad differentiam habituum : quod patet ex differentia quam assignant, quæ non est nisi secundum intensionem et remissionem, quod non sufficit ad diversificandum habitum. 105. — Et ideo aliter1 dicendum quod beatitudines non sunt habitus distincti a virtutibus et donis ; sed sunt operationes virtutum perfectarum ex adjunctione donorum, sive potius2 ipsorum donorum. 106. — EI hoc consonat dictis Sanctorum qui beatitudines virtutes nominant eo modo loquendi quo virtus dicitur actus virtutis. 107. — Consonat etiam ipsi Evangelio, quod inter beatitu­ dines multa enumerat quæ manifeste ad dona vel virtutes pertinent. 108. — Consonare etiam videtur ad hoc Magister, qui de beatitudinibus specialem tractatum non facit, sicut de virtutibus et donis. 109. — Consonat etiam Philosophorum dictis, qui felicitatem dicunt etiam esse operationem secundum perfectam virtutem. Perfectio autem virtutis potest tripliciter, accipi. Primo quantum ad speciem virtutis, sicut prudentia quæ diri­ git alias virtutes morales, et sapientia quæ dirigit alias intel­ lectuales. Unde a Philosopho, (X Eth., κ 8. 1178a, 9 s ; 1. 12) felicitas civilis ponitur operatio prudentiæ ; felicitas autem con­ templativa, sapientiæ. 110. — Secundo quantum ad statum perfectionis, ad quam perfectionem virtus pervenit per augmentum ; et hæc etiam perfectio requiritur ad felicitatem secundum Philosophum in I Eth. (a6. 1098a, 18-19; 1. 10, g.), quia sicut una dies non facit ver, ita nec3 beatum. 111. — Tertio quantum ad modum ; et sic dona possunt dici perfect® virtutes, ut ex dictis patet, vel etiam virtutes quibus dona adjunguntur, secundum quod unus habitus ex additione alterius adjuvatur ; et sic beatitudines de quibus Dominus loquitur, Mat., v, dicuntur operationes perfect® virtutis. 112. — Et quia dona, ut dictum est, habent duplices actus, quosdam qui pertinent ad viam4 et quosdam qui pertinent ad patriam5 ; ideo in singulis beatitudinibus duo ponuntur : unum pertinens ad statum viæ, aliud autem ad statum6 patriæ. 1. a ad. « est ». — 2. NV. ad. « operationes ». — 3. a ad. « ana dies ». — « ad patriam ». —- 5. a <·'■ ad viam ». — 6. A. om. « ad statum ». \. a. DISTINCTIO XXXIV, QUÆST. I, ART. IV w g » ' ·* ·■ ' 4*. S- λ \ te. i I :' 1127 Differt tamen in his quæ pertinent ad vitam activam et contemplativam. 113. — Vita enim contemplativa et hic incipit, et in futuro consummatur. Unde actus qui erunt perfecti in patria, quodammodo in hac vita inchoantur, sed imperfecti sunt. Donum autem intellectus cujus est spiritualia apprehendere, in patria ad ipsam divinam essentiam pertinget, eam intuendo ; unde in sexta beatitudine quæ ad donum intellectus pertinet, ponitur quantum ad statum patriæ : « quoniam ipsi Deum videbunt. » 114. — Sed in statu viæ spiritualia, et præcipue Deum, magis videmus cognoscendo quid non est, quam apprehendendo quid est ; ei ideo quantum ad statum viæ ponitur1 munditia non solum a passionum illecebris — quam munditiam donum intellectus non facit, sed præsupponitur per vitam activam perfectam — sed etiam ab erroribus et phantasmatibus et spiritualibus formis a quibus omnibus docet abscedere Dionysius in lib. De mystica theologia, (c. 1, n. 1 ; G. 3, 998) tendentes in divinam contempiationem. 115. — Similiter etiam donum sapientiæ, cujus est spiritualia quæ intellectus apprehendit judicare sive ordinare sive approbare, infallibiliter et recte judicabit et ordinabit de omnibus quæ ei subduntur, sive sint apprehensiones [sive affectiones2] sive operationes ; et in hoc quædam similitudo Divinitatis3 in homine apparebit, cum Deus a providendo et judicando nomen acceperit, secundum quam homo filius Dei manifeste ostendetur. Unde in septima beatitudine quæ ad sapientiam4 reducitur, dicitur : « quoniam filii Dei vocabuntur. » 116. ■— In statu autem viæ magis operatur6 removendo impedimenta quæ prædictam ordinationem6 perturbare possunt, quam eam assequatur ; et ideo « pacificatio » ponitur in septima beatitudine quantum ad statum viæ, per quam per­ turbantia pacem quæ est ordinationis prædictæ terminus, quietare conatur et in seipso et etiam quantum ad alios qui quocumque modo ei obediunt. 117. — Activæ autem viæ finis est non cognitio, sed operatio. Et ideo actus consilii et scientiæ quæ in vita activa dirigunt, non computantur inter beatitudines; sed tamen beatitudines quæ sunt actus donorum exequentium, in Glossa Mat., v, ei attribuuntur inquantum actus habitus exequentis est etiam quodammodo habitus dirigentis. 118. — Ad donum autem timoris, ut dictum est, pertinet omnia temporalia bona ex reverentia divinæ majestatis despicere : 1. Ed. ad. « cordis ». — 2. et ed. om. « sive affectiones ». -— 3. Ed. » Deita­ tis ». -— 4. a. « septimam ». — 5. Ed. ad. « in ». — 6. α « ordinem ». 1128 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM quorum quædam sunt exlrinseca, sicut divitiæ et honores, et horum contemptus ad primam beatitudinem pertinet qua dici­ tur : « Beati pauperes spiritu ». Paupertas enim spiritus, ut dicit Glossa, duas habet partes : scilicet rerum abdicationem, et spi­ ritus, id est superbiæ, contritionem. In patria enim non erit actus timoris circa temporalia bona, sed circa id quod erat ratio contemnendi ista temporalia. Et ideo1 in hac beatitudine poni­ tur quantum ad statum patrite, « dominium regni cælorum », in quo divitiæ et honores cælestes comprehenduntur, ex quorum consideratione temporalia contemnebantur. 119. — Alia vero temporalium bonorum intrinseca sunt homini, scilicet2 deliciæ ; et horum contemptus pertinet ad tertiam beatitudinem qua dicitur : « Beati qui lugent » ; et ponitur quantum ad statum patriæ consolatio futura, ex cujus respectu consolatio temporalis despiciebatur. 120. — Et quia circa difficiliora magis rationis directione indigemus ; ideo tertia beatitudo attribuitur dono dirigenti, scilicet scientiæ; prima autem dono exsequenti, scilicet timori : difficilius enim abnegantur intrinseca quam extrinseca bona. 121. ■— Ad donum autem fortitudinis pertinet omnia difficilia sustinere cum gaudio. Est autem duplex difficultas. Una in labore operationum, et talis sustinentia ad quartam beatitudinem pertinet qua dicitur : « Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam » ; id est, qui quælibet laboriosa et difficilia in pro­ secutione operationum justitiæ sustinent. Sed quantum ad statum patria; ponitur3 « saturitas11 », in qua comprehenditur omne illud quod laborantes recreare solet. 122. ' — Alia difficultas est in passionibus illatis tolerandis, cujus sustinentia ad octavam beatitudinem pertinet qua dicitur : « Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam ». Sed quia ista justitia est manifestativa omnium præcedentium, ideo nec speciale sibi præmium redditur, sed reditur ad caput, idest ad præmium positum in prima beatitudine, ut per hoc ostendatur quod omnium beatitudinum præmia ei5 debentur ; et propter hoc etiam non attribuitur alicui speciali dono. Sed quarta attri­ buitur dono fortitudinis. 123. ■— Ad donum autem pietatis pertinet perficere in his quæ ad alterum sunt. Ad alterum autem aliquis bene se habet dupli­ citer. Uno modo, ut molestiæ ei non inferantur, etiam si ipse prius intulerit ; et hoc pertinet ad secundam beatitudinem, qua dici­ tur : « Beati mites » ; Glossa : « Qui cedunt improbis, et vincunt e 1. a om. » ideo ». — 2. A.ôm. «scilicet».— 3. αβ « perlinet », sed α cor. in mars·. — 4. a « secuj’itas. »— ύ. RA. om. « ei ». DISTINCTIO XXXIV, OUffiST. I, ART. IV 1129 in bono malum. » Et quia impugnatio proximi plerumque con­ tingit propter pacificam possessionem1 temporalium bonorum, ideo2 in hac beatitudine ponitur quantum ad statum patriæ, « possessio lerræ », scilicet viventium. 124. — Alio modo aliquis se habet bene ad alterum, ut benefi­ cia ei3 exhibeat; et hoc pertinet ad quintam beatitudinem qua dicitur : « Beati misericordes », et ponitur pro praemio liberatio4 ab omni miseria, cujus intuitu aliquis miserias aliorum relevat. Sed quia difficilius est benefacere quam non nocere ; ideo secunda beatitude attribuitur dono exsequenti, scilicet pietati5 ; quinta autem dono dirigenti, scilicet consilio, quod ad alterum est, sicut et pietas. Scientia enim non dicit ordinem ad alterum, sicut nec timor. 125. — Ordo autem harum beatitudinum accipitur secundum quod ab exterioribus homo magis ad interiora progreditur;, quia maxime extrinseca sunt bona temporalia exteriora ; post hoc autem proximus6 ; post hoc autem passiones innatae ; post hoc operationes proprie exteriores ; tamen quia7 in his est labor, post hoc compassio interior ; post hoc apprehensio ; post hoc ordinatio. Passio vero illata8 ponitur ultimo9, quasi aliorum manifesta tiva. 126. — AD PRIMUM igitur dicendum quod beatitudines dicuntur virtutes, inquantum sunt actus perfectarum virtutum, scilicet donorum. Et ideo beatitudines respondent donis sicut operationis habitibus. 127. ■— Ad secundum dicendum quod virtus imperfecta facit sperare beatitudinem futuram solum merendo ipsam ; sed virtus perfecta per meritum et assimilationem ad ipsam ; sicut etiam pueros bonæ indolis dicimus felices secundum Philoso­ phum in I Eth., (a 10. 1100a, 1 s ; 1. 14, k) inquantum in eis quod­ dam indicium futuræ felicitatis apparet. 128. — Ad tertium dicendum quod habitus donorum sunt idem in via et in patria ; actus autem non, et ideo beatitudines geminantur, non autem dona. 129. — Ad quartum dicendum quod dona sunt tantum a Deo, et ideo præordinantur secundum quod sunt perfectiora : sic enim sunt Deo propinquiora. Sed operationes donorum quæ sunt etiam beatitudines, sunt etiam a nobis ; et ideo ordinantur, secundum quod sunt priora quoad nos, quibus est ascensus ab inferioribus ad superiora, et de imperfectis ad perfecta. 1. α » passionem ». — 2. α om. « ideo ».— 3. F. om. « ei ». — 4. RA. « liberativo ». — 5. F. « pietatis ». — 6. Ed. om. « post hoc proximus ». — 7. Ed. « tum quia », N. ex propriis supplet « tum quia sunt priores et manifestiores quoad nos ». — 8. yS om. « illata », sed δ supplet. — 9. Ed. « ultima » 1130 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 130. — Ad quintum dicendum quod non oportet quod singu­ lis donis singulæ beatitudines respondeant ; quia alicui dono1 respondent duæ beatitudines, et alicui beatitudini duo dona, unum sicut dirigens, alterum sicut exsequens, ut ex dictis patet. Sed secundum hoc dicuntur beatitudines donis respon­ dere, quia non est aliqua béatitude quæ directe non respondeat alicui dono, neque aliquod donum cui non respondeat aliqua2 beatitudo. 131. ·— Ad sextum dicendum quod vitæ activæ finis non est cognitio ; et ideo cum beatitudo finem quemdam nominet3, non potest poni in vita activa aliqua beatitudo pertinens ad cognitionem, sed solum in vita contemplativa cujus perfectio in cognitione consistit. Sed dona nominant habitus, qui non sunt fines. Et ideo non est similis ratio de donis et beatitudinibus. 132. — Ad septimum dicendum quod quamvis scientia et consilium dirigant in omnibus actibus activæ, tamen qui­ dam eorum magis per quamdam appropriationem reducuntur ad scientiam vel consilium quam alii, ut ex dictis patet. ARTICULUS V I-II, q. 70, a. 3 ; II-II, q. 8, a. 8 ; Gal., c. 5, 1. 6. 133. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod FRUCTUS NON CORRESPONDEANT DONIS. 1. Quia, ut dicit Ambrosius4 (1) virtutes fructus dicuntur, quia suos possessores sancta et sincera delectatione reficiunt. Sed virtutes non respondent donis, sed praecedunt ea. Ergo nec fructus. 2. Præterea.. Fructus videtur in praemium sonare. Sed dona non tantum ad præmium, sed ad statum etiam5 meriti perti­ nent. Ergo donis fructus non respondent. 3. Præterea. Fructus a fruendo dicitur. Sed Deo solum fruendum est, ut Augustinus dicit (lib. I De doctr. Christ.. c. 5 ; L. 34, 21). Ergo videtur esse tantum unus fructus, sicut una fruitio ; et ita non possunt fructus correspondere donis qu;e sunt septem. 4. Præterea.. Fructus distinguuntur secundum diversos sta­ tus virtutum, ut patet Mat., xiu, in Glossa6 (L. 114, 132) : quia fructus tricesimus debetur conjugatis, sexagesimus autem’ 1. F. om. « dono ». — 2. F. « aliqui ». — 3. α « nominat ». — 4. F. ad Littera ». — 5. F. om. « etiam ». — 6. Ex Rabano. — 7. α om. « autem ». DISTINCTIO XXXIV, QUÆST. I, ART. V 1131 viduis, sed1 centesimus virginibus. Dona autem non distinguun­ tur secundum diversos status, quia in omnibus statibus possunt aliquo modo dona haberi. Ergo fructus non respondent donis. 5. Præterea. Gal., v, ponuntur multo plures fructus quam septem. Cum ergo2 dona sint tantum septem8, videtur quod fructus non respondeant donis. 134. ■— SED CONTRA. Beatitudines respondent donis. Sed beatitudo continet fructum, cum non sit sine delectatione, ut dicitur I Elh. (a 9. 1099a, 10, s ; 1. 13). Ergo fructus donis res­ pondent. & 135. ·— Præterea. Sap., ιιι“, 15, dicitur : « Bonorum laborum gloriosus esi fructus. » Sed non sunt aliqui labores digniores quam in operibus donorum. Ergo fructus donis respondent. 136. ■— Præterea5. Delectationes virtutum dicuntur fructus, ut patet ex auctoritate Ambrosii inducta. Sed non minor est delectatio in donorum actibus quam in actibus virtutum. Ergo fructus respondent donis. 137. ■— RESPONSIO. Dicendum quod nomen fructus a cor­ poralibus ad spiritualia transfertur. Dicitur enim in corporalibus fructus quod de terræ nascentibus expectatur. Et ideo omne illud quod de re aliqua quis consequitur, quasi mercedem labo­ ris circa illam impensi, dicitur fructus. Hoc autem est et illud quod de re aliqua principaliter expectatur ; et sic fructus omnis6 nostri operis Deus est. Et iterum illud quod quis consequitur ex opere7, non principaliter propter hoc operans, dicitur fructus ; et sic delectationes quæ in bonis operibus sunt, sunt quidam fructus bonorum operum ; et hoc modo in auctoritate prædicta accipit Ambrosius fructum, dicens ipsas virtutes esse fructus, inquantum delectant. 138. — Secundum Philosophum autem in8 III Eth., (y 6. 1113a, 31 ; 1. 10, g.) omnis operatio procedens ex habitu per­ ficiente naturam, habet delectationem annexam. Unde cum feli­ citas vel beatitudo sit operatio secundum virtutem perfectam, quoddam formale completivum beatitudinis est ipsa delectatio ; et ideo fructus qui delectationem nominant, beatitudinibus respondent, sicut beatitudines donis. 139. ■— Inter fructus autem computantur quidam qui sunt 1. α om. (| sed ». — 2. β ad. « dicta ». — 3. Ed. ad. « fructus autem duodecim » contra αβγδθικ — k. αβγδ « iv ». — 5. F. dicit in nota « argumentum illud invenimus in uno codice decimi quarti sæculi, sed in codd. decimi tertii sæculi desideratur ». —■ 6. β om. « omnis », F. « omnia ». — 7. Ed. « operatione ». — 8. α om. « autem » ; γ et ed. om. « in », contra α$δ. ------- 1 1132 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM essentialiter delectatio, ut « gaudium » quantum ad unionem et præsentiam bonorum ; et « pax » quantum ad remotionem impe­ dimentorum perturbantium delectationem ; et ideo1 hi duo fruc­ tus respondent omnibus donis et beatitudinibus. Quidam vero ponuntur quasi ratio delectationis et causa. Est autem delectatio in operibus activæ et contemplativæ vita·. 140. ■— In operibus autem activæ vitæ ratio delectationis est duplex. Uno modo ex remotione impedientium veram delectationem spiritus : delectatio enim ex operatione non impedita causatur, secundum Philosophum (VII Eth., η 14. 1153b, 10 ; 1. 13, d.j Alio modo ex præsentia bonorum spiritui convenientium. 141. — Impeditur autem spiritualis2 delectatio vitæ activæ dupliciter. Uno modo per delectationes contrarias, scilicet bonorum temporalium. Sicut enim operationes contraria1 sunt, ita et delectationes, ut dicit Philosophus in X Eth. (K 5. 1175h, 24, s ; 1. 8). Temporalis autem delectatio vel est in bonis exterio­ ribus, scilicet divitiis et honoribus ; et hanc delectationem cohibet « modestia » quæ fructus ponitur, et respondet pauper­ tati spiritus : vel etiam in delectationibus carnis ; et sic expri­ muntur3 vel abstinendo ab illicitis, quod facit « castitas », vel etiam a licitis, quod facit « continentia » secundum Glossam4 ; et hi duo fructus respondent beatitudini luctus ; et per conse­ quens hi tres fructus respondent dono timoris quasi exequenti. Vel aliter secundum Philosophum in VII Eth. (η 11. 1151», 34 s ; 1. 9, 1. o.), potest distingui castitas a continentia, ut per continentiam sic reprimantur concupiscentiæ ut non dominentur, per castitatem autem ut etiam subjiciantur. 142. — Alio modo impeditur delectatio spiritualis per exte­ riores difficultates : quæ quidem5 consistunt vel in labore actio­ num quem vincit « longanimitas », unde hic fructus respondet quartæ beatitudini8 et dono fortitudinis ; vel etiam in dolore passionum. 143. — Et hoc7 dupliciter vincitur. Uno modo ut per eas cons­ tantia animi non frangatur quantum ad seipsum ; et hoc facit « patientia » ; et hic fructus respondet octavæ beatitudini 8 : « Beati qui persecutionem patiuntur etc.9 », et dono fortitudinis. Alio modo ut homo ab inferente non turbetur ad nocendum ei ; et hoc facit « mansuetudo » ; et hic fructus respondet mititati quæ est secunda beatitudo, et dono pietatis. Bonum autem con1. a om. « ideo ». — 2. F. » spiritualia ».— 3. Ed. « reprimuntur », contra αβγδθικ. — 4. « interlincaris » dicit F.— 5. α ad. « difficultates simul ». — 6. N. ad « quia est justitia ». — 7. F. « hic ». — 8. α ad. « qua dicitur ». — 9. F. om. « etc. » |MW' DISTINCTIO XXXIV, QUÆST. I, ART. V 1133 veniens secundum activam vitam, quod delectationem facit, es^ e^am a//e^u, secundum quod homini omne bonum complacet et sui et alterius : hoc enim est hominem dulcem habere animum, et sic est « bonitas », Glossa1 « dulcedo animi » ; ei in ordine ad effectum, secundum quod homo est bene communicativus suorum ad alios ; et sic est « benignitas » ; et hi duo fructus respondent beatitudini quintæ quæ est de misericordia, et a dono pietatis. Omnes autem prædicti fructus respondent donis consilii et scientiæ quasi dirigentibus. i 144. ■— In vita autem contemplativa non potest esse aliquid delectationem impediens, nisi ex parte activæ vitæ2; quia secun­ dum Philosophum3, (I Top., a 15. 106a, 38) delectationi quæ est in considerando, non est contrarium. Unde non est ibi ratio delectationis nisi ex præsentia boni in quo mens quiescit ; et hoc dupliciter. Uno modo per cognitionem spiritualium sine dubitatione, J et sic est « fides », Glossa, « de invisibilibus certitudo » ; et respondet sextæ beatitudini et dono intellectus. ‘ Alio modo per intimam unionem ad spiritualia, ex quo potest judicare de omnibus aliis, quia spiritualis omnia judical, I Cor., <■ n, 15, et sic est « caritas » ; et respondet septimæ beatitudini, ■ scilicet4 « Beati pacifici5 », et dono sapientiæ. M·: : w . a 1 JS f fi ; J ■ I I ,** ' ■ 145. — AD PRIMUM igitur6 dicendum quod virtutes dicun­ tur fructus non ratione habituum, sed quia in operibus delec­ tationem annexam habent ; unde et virtutes quæ inter fructus nominantur, sicut castitas, mansuetudo et hujusmodi, non ponun­ tur inquantum sunt virtutes, sed inquantum habent aliquam rationem delectandi. 146. — Ad secundum dicendum quod sicut peccatum habet suam poenam annexam aliquam7 quia « omnis inordinatus ani­ mus sibi est pœna », ut dicit Augustinus in lib. I Confess., (c. 21; L. 32, 670), ita etiam8 meritum habet suum fructum adjunc­ tum : qui tamen fructus in futuro complebitur, sicut et malorum poena ; et ideo donis respondent fructus etiam quantum ad actus quos in via habent. 147. — Ad tertium dicendum quod frui aliquo, proprie est ipsum ut fructum habere. Hoc autem habet aliquis ut fructum quem expectat principaliter ex suo opere. Unde illo quod conse­ quitur ex opere non principaliter expectatum8, non proprie dici1. « interlincaris » dicit F. — 2. α om. « vitæ ».— 3. F. « XIII Top. ».— 4. a « qua dicitur ». — 5. α ad. « etc. ». — 6. β « ergo ». — 7. F. dicit « forte : aliqualiter », V. notat « forte superfluit vox aliquam». —8. Ed. *< et ». — 9. Ed. « expcclato », contra αβγΰ. 1134 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM tur aliquis frui, sed solum illo quod principaliter expectatur, quod est solum Deus. Et ideo quamvis sit una tantum fruitio, sunt tamen multi fructus ; quia quidquid consequitur, etiamsi non principaliter expectatur, potest dici fructus. 148. — Ad quartum dicendum quod distinctio fructuum fit dupliciter. Uno modo secundum intensionem et remissionem ; et sic fructus distinguuntur in Evangelio, quia de quibusdam operi­ bus majus erit gaudium quam de aliis. Alio modo quantum ad diversas rationes gaudendi ; et sic dividitur quasi essentialiter et per se, et hoc modo distinguitur Galal., v, et sic donis respondent fructus, ut dictum est. 149. — Ad quintum dicendum quod eidem dono possunt respondere multi fructus, secundum quod habet multos actus, ut dictum est ; et ideo non oportet quod sint tot fructus quot dona. ARTICULUS VI II-Il, q. 83, a. 9 ; Compend. p. II, c. 4, s. ; Expos. Orat. Dom. ; Mat., c. 6. 150. — AD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD PETITIONES DONIS NON RESPONDEANT. 1. Augustinus enim dicit in Ench. (c. 115 ; L. 40, 285), quod tribus primis petitionibus æterna poscuntur, reliquis vero quatuor temporalia. Sed unumquodque donorum pertinet ad præsentem vitam in qua temporaliter vivitur, et ad futuram in qua ad æternitatem pervenimus, ut ex dictis patet. Ergo donis peti­ tiones non respondent. 2. Præterea. Augustinus in Epistola ad Probam (c. 12 ; L. 33, 502) dicit : « Quisquis dicit petendo scilicet quod ad istam evangelicam precem1 pertinere non possit, etiam si non illicite orat, carnaliter orat. » Sed multa alia possunt peti Deo non carnaliter quam septem dona, sicut septem virtutes et gratia et necessaria vitæ. Ergo petitiones dominicæ orationis septem donis non respondent. 3. Præterea. Omnia dona sunt quædam bona a Deo donata. Sed petitiones orationis dominicæ non tantum sunt ad conse­ cutionem boni, sed etiam ad remotionem mali. Ergo dona peti­ tionibus non respondent. 4. Præterea. In donis sunt quatuor quæ ad cognitionem pertinent. Sed in petitionibus nulla videtur ad cognitionem pertinere. Ergo petitiones donis non respondent. 1. RA. « partem e. ■f DISTINCTIO XXXIV, QUÆST. I, ART. VI 1135 5. Præterea. Petitiones ad impetrandum ordinatæ sunt. Sed impetrare aliquid a Deo non est nisi habentis virtutem. Cum igitur dona simul cum virtutibus infundantur, videtur quod petitiones non ordinentur ad dona. 6. Præterea. Augustinus in Ench. (c. 116; L. 40, 286) dicit quod hoc totum est una petitio : « Et ne nos inducas in lenlatio' nem ; sed libera nos a malo » ; quod patet ex hoc quod non ponitur ibi : « et libera nos a malo », sed ponitur ibi : « sed ». Similiter dicit quod tertia petitio, scilicet, « Fiat voluntas tua », conclu­ ditur in duabus primis ; et ita videtur quod non sint nisi quinque ' petitiones, sicut etiam Lucas ponit. Sed dona sunt septem. Ergo petitiones non respondent donis. ' 7. Præterea. Secunda petitio, secundum Augustinum ibi­ dem, pertinet ad resurrectionem corporis. Sed nullum donum . ad resurrectionem pertinet. Ergo petitiones donis non respon­ dent. -al· '1 ■I f I 1 ■ I, I , 1 i s 1 ■< 151. ■— SED CONTRA. Idem est quod a Deo petitur et ab ipso accipitur. Unde dicitur Joan., xvi, 24 : « Petite, el accipietis » Sed dona sunt quæ proprie a Deo accipiuntur. Ergo et ipsa sunt quæ1 per petitiones petuntur ; et ita petitiones et dona mutuo sibi correspondent. 152. —-Præterea. In Glossa Mat., vi, dicitur : « In precibus est ut impetremus dona, in donis ut operemur ; de operatione bealitudines consequentur. » Ergo sicut beatitudines respondent donis, ita dona respondent petitionibus. 153. — Præterea. Sicut eadem Glossa dicit, septem petitio­ nibus omnia dona præsentis vitæ vel futuræ continentur. Sed in his omnibus etiam dona perficiunt, ut ex dictis patet. Ergo dona et petitiones sibi correspondent. 154. — RESPONSIO. Dicendum quod reductio petitionum ad dona non intelligitur hoc modo quod in petitionibus solum habitus donorum petantur, sed quia petitur per quamlibet peti­ tionem aliquid eorum quæ ad aliquod donorum pertinent. 155. — Hæc autem reductio potest attendi dupliciter. Uno modo in generali, ut scilicet quidquid ad dona pertinet, etiam ad petitiones pertineat, et e converso. Et sic fit reductio eorum ad invicem non solum per appropriationem sed etiam per proprietatem ; quia sicut dona sufficienter perficiunt in omnibus quæ sunt activæ et contemplativæ vitæ sive in præsenti sive in futuro, ila et in omnibus per petitiones divinum auxilium im­ ploratur. 1. F. om. per homoi. « proprie a Deo accipiuntur. Ergo et ipsa sunt quæ ». 1136 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 156. — Alio modo in speciali. Et sic per proprietatem non potest fieri reductio singulorum donorum ad singulas petitiones ; quia ea quæ in diversis petitionibus postulantur possunt pertinere ad unum donum et e converso, sed per appropriationem quam­ dam, inquantum singulas petitiones habent aliquam similitudi­ nem cum singulis donis, sicut et de beatitudinibus dictum est. 157. — Est enim alia ratio distinguendi dona et petitiones. Cum enim dona sint habitus ordinati ad operandum, oportet quod distinguantur secundum objecta1 quibus diversificari oportet actus secundum speciem. Sed petere oportet omnia qui­ bus indigemus ad operandum, quæ non possumus nisi a Deo habere. Unum autem donum ad sui operationem indiget pluri­ bus auxiliis, et idem auxilium valet ad actus multorum dono­ rum. Indigemus autem auxilio divino tam in operibus conlemplalivæ quam in operibus aclivæ. 158. ■— In operibus autem contemplativae indigemus duplici auxilio. Unum est ut ipsorum contemplabilium2, scilicet divinorum, majestas et dignitas appareat ; alias contemplatione et admira­ tione3 quæ contemplationem allicit digna non essent, et hoc auxi­ lium petitur per primam petitionem « : Sanctificetur nomen tuum » ; in qua petitur « ut nomen ejus quod semper sanctum est etiam apud homines sanctum habeatur, hoc est, non contemnatur », ut Augustinus dicit Ad Probam (c. 11 ; L. 23, 502). Unde idem est4 petere hoc quod illud Eccli. xxxvi, 4 : « Sicut in conspectu eorum sanctificatus es in nobis ita et in conspectu nostro magni­ ficare in eis ». Et quia ex hoc quod homo hujus excellentiæ particeps fit, ordinare et judicare habet, quod est sapientiæ ; ideo hæc petitio ad sapientiam reducitur et ad seplimam beati­ tudinem. Aliud autem auxilium est ut in contemplatione horum magna­ lium nostram beatitudinem cognoscamus, ut sic magis his con­ templandis homo5 inhærescat; et hoc auxilium petitur per secundam petitionem : « Adveniat regnum tuum », Glossa (inv. 10 ; L. 114, 101) : « Id est6, manifestetur hominibus », « ut scilicet in nobis veniat, et in ipso7 regnare mereamur », secundum Augus­ tinum Ad Probam (ubi supra). Unde idem est hoc petere, ut Idem dicit, (c. 12) quod dicere : « Ostende8 faciem luam, et saloi eri­ mus » (Ps. lxxix, 8). Et ideo hæc petitio reducitur ad sextam beatitudinem, et donum intellectus. 159. — In operibus autem activée indigemus duplici auxilio. 1. Ed. ad. «- iis ». — 2. ay « contemplatorum ». — 3. RA. om. « et admiratione » — 4. Augustinus ibid. c. 12 .— 5. αγ om. « homo ». — 6. α « ut ». — 7. Ed. « Christo ». — 8. a ad. « Domine ». DISTINCTIO XXXIV, QUÆST. I, ART. VI 1137 ■MVPrimum est ut bona nobis conferantur, quibus ad bene operan; dum adjuvemur. Secundum est ut mala impedientia removeantur. , Mb Bonum autem duplex est nobis necessarium ad vitam actiW vam•H Unum quod est directe ad opus virtutis ordinans, sicut ipsum >Λ honestum bonum ; et hoc petitur in tertia petitione : « Fiat % ' voluntas tua, etc.1» In qua, secundum Augustinum (ubi supra) « petimus obedientiam ad Deum, ut sic fiat a nobis voluntas ejus in terris, sicut fit ab angelis in cælis ». Unde secundum ipsum, w (c. 12) idem est hoc petere quod dicere : « Gressus meos dirige &· secundum eloquium luum » (Ps. cxviii, 133) ; et hoc reducitur a modo », sed δ ad. poster, manu. —3. α ad.« quasi », RA. ad. « spiritualis », NVP, ad. « specialis ».— 4. Ed. «igitur».— 5. Ed. «pertinent». DISTINCTIO XXXIV, EXPOSITIO 2ae PARTIS TEXTUS 1167 312. — Ad secundum dicendum quod scientia dirigit in omni\ bus humanis, in quibus exequuntur et timor et pietas et fortitu­ do. Sed per quamdam adaptationem scientia et pietas combi­ nantur ; quia in his quæ ad aiterum sunt1, homo operans quasi judicium quoddam exercet. Judicium autem et imperium de agendis ad scientiam pertinet, sicut ad prudentiam. Et similiter quamdam adaptationem fortitudini consilium combinatur ; quia in rebus difficilibus, in quibus habet fortitudo executionem, præcipue consilia inquirimus, quamvis consilium in omnibus humanis dirigat. 313. ■—■ Ad tertium dicendum quod ira et perturbat hominem in seipso, et commovet eum ad alium, inquantum est appetitus vindicte ; et per consequens mansuetudo hominem et in seipso perficit et ad alterum, et ex hac parte mititas ad pietatem reducitur. Solutio III 314. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod de actu pietatis plus potest in patria remanere quam de actu fortitudinis. Potest enim non tantum i emanere actus qui est per comparationem ad mensuram quam pietas donum attendit, scilicet adhaerere ipsi Deo ; sed etiam actus qui est per compara­ tionem ad eos quibus beneficia præstare paratus erat secundum affectum, ut scilicet benevolentiam ad eos servet et de eorum bonis congaudeat et de suis etiam largiatur secundum modum istius vite, secundum quem superiores aliquid influunt inferio­ ribus, secundum doctrinam Dionysii (De csel. hierar., c. 8, n. 1 ; G. 3, 238). 315. — AD PRIMUM ergo d icendum quod non erit commu­ nicatio ad supplendam indigentiam, sed ad augendam laetitiam. 316. — Ad secundum dicendum quod loquitur2 de pietate secundum actum quem habet in via. 317. ■— Ad tertium di cendum quod possessi o terræ præsupponit haustum sufficients a Deo, per quem possint in alios influere vel secundum affectum vel secundum effectum. EXPOSITIO SECUNDÆ PARTIS TEXTUS 318. — « Hic timor malus est.» (5) Non enim quandocumque timetur periculum carnis, dicitur timor humanus, neque quando timetur amissio boni temporalis, dicitur timor mundanus, sed tantum quando talis timor est inordinatus ; et ideo semper sonat in malum. 1. α « ut. y> — 2. RA. « loquimur, » supple « Gregorius. 1168 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 319. — « Gum autem1 Beda dixit etc. » (6) Bed a distinxit timores secundum quod retrahunt a malo culpæ, et distinxit secundum retrahentia quæ sunt duo : pœna futura et separatio a Deo. Sed Magister distinxit timores secundum inclinationes ad malum et secundum retractionem, non solum quantum ad motiva, sed etiam quantum ad status. 320. — « Sed ex2 eo quod mala times, corrigis te3. » (8) Contra. Augustinus dicit {in psal. cxvm, super illis verbis, Confige timore tuo carnes meas, L. 37, 1576) quod in timore servili manet voluntas peccandi. Ergo non conigit se. Et (licendum quod manet voluntas non absoluta, sed conditionata quæ velleitas dicitur, ut scilicet peccaret, si impune liceret. 321. — « Sciendum tamen quod uterque timor, etc. » (11) Videtur hoc esse falsum, quia sapientia est perfectius donum quam timor, et ita timor non est principium ejus. Et dicendum quod non est principium sicut causans4 essentiam ejus, sed sicut dispositio ad ipsam, a quo incipit motus5 in sapien­ tiam perveniens. 1, NVPF. « Cum supra Beda duos dixerit esse timores» . — 2. Ed. om. « ex. » — 3. α om. « te. » — 4. Ed. « creans. » — 5. F. om. « motus. » DISTINCTIO XXXV Quomodo differant sapientia et scientia 1. ■— Post præmissa diligenter considerandum est in quo differat sapien­ tia a scientia. De hoc Augustinus ita ait (lib. XIV De Trin., cap. 1, n. 3 ; L. 42,1037) : Philosophi disputantes de sapientia definierunt eam dicentes : « Sapientia est rerum humanarum divinarumque scientia r1. Ego quoque utrarumque rerum cognitionem, idest divinarum et humanarum, et sapientiam et scientiam dici posse non nego. Verum juxta distinctionem Apostoli qua dicit : ii Cor., ΧΠ, 9) « alii datur sermo scientiæ », illa definitio dividenda est ut rerum divinarum cognitio sapientia proprie nuncupetur, humanarum vero cogni­ tio proprie scientiæ nomen obtineat. Neque vero quidquid sciri ab homine potest in rebus humanis, ubi plurimum supervacuae vanitatis et noxiae curio­ sitatis est, huic scientiæ tribuo, sed illud tantum, quo fides saluberrima quæ ad veram beatitudinem ducit, gignitur, nutritur, defenditur, roboratur : qua scientia non pollent fideles plurimi, quamvis polleant ipsa fide plurimum. Aliud est enim scire tantummodo quid homo credere debeat propter adipis­ cendam vitam beatam, aliud est scire quomodo hoc ipsum et piis opituletur et contra impios defendatur : quæ proprio vocabulo appellatur scientia. De his quoque duabus virtutibus idem Augustinus differentiam inter eas assignans super ps. (cxxxv, n. 8, L. 37, 1760) ait : Distat sapientia a scientia, testante sancto Job, qui quodammodo singula definiens ait (xxvm, 28) : « Sapientia est pietas ; scientia vero est abstinere a malis. » Pietatem vero hoc loco posuit Dei cultum, quæ græce dicitur θεοσέβαα, quæ est in cognitione et dilectione ejus quod semper est et incommutabiliter manet, quod est Deus. Abstinere vero a malis, est « in medio pravæ nationis » (Phil, u, 15) prudenter versari. Idem quoque inter hæc duo aperte distinguens ait (lib. XII De Trin. c. 14, n. 22; L. 42, 1009) : Distat ab æternorum contemplatione actio qua bene utimur temporalibus rebus ; et illa sapientiæ, hæc scientiae deputatur, quamvis et illa quæ sapientiæ est, possit nuncupari scientia, ut Apostolus loquitur (7 Cor., xm, 12) ubi dicit : « nunc scio ex parte » : quam scientiam profecto contemplationem Dei vult intelligi. In hoc ergo differentia est, quia ad contemplationem sapientia, ad actionem vero scientia pertinet. Ecce aperte demonstratum est in quo differat spiritus sapientiæ et spiritus scientiæ, scilicet ut sapientia divinis, scientia humanis attributa sit rebus. Ut docet Augustinus (lib. XIII De Trin.) : Utrumque agnoscimus in Christo, scilicet et rem divinam et rem humanam ; et ideo de ipso habemus sapientiam et scientiam. Cum enim legitur (Joan., i, 14) ; « Verbum caro factum est », in Verbo intelligitur verus Dei Filius ; in carne agnosci­ tur verus hominis filius. Item cum dicitur : Videmus plenum gratiae et veritatis, gratiam refera­ mus ad scientiam et veritatem ad2 sapientiam, quia in Christo sapientia et scientia fuit plenarie, et nos scientiam et sapientiam de eo habemus qui est Deus et homo. 1. Tullius, De offtc., lib. II, c. 2. Cfr. Tuscut. disp., lib. V, c. 3.— 2. F. om. «ad ». 1170 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM In QUO DIFFERAT SAPIENTIA AB INTELLECTU 2. -— Ostensa differentia inter sapientiam et scientiam, quid distet inter sapientiam et intellectum videamus. In hoc differunt illa duo, quia sapientia proprie est de æternis, quæ Veri­ tati æternæ contemplandæ intendit, intelligentia vero non modo de æter­ nis est, sed etiam de rebus invisibilibus et spiritualibus temporaliter exortis. Per eam enim et natura summa quæ facit omnes naturas, idest divina, consideratur, et quæ post ipsam sunt spirituales et invisibiles naturæ, ut angeli et omnes animæ bonæ affectiones conspiciuntur. In hoc ergo diffe­ rentia est, quia sapientia tantum Creator inspicitur, intellectu vero et Creator et creatura quædam. Item intellectu intelligibilia capimus tan­ tum ; sapientia vero non modo capimus superiora, sed etiam in cognitis delectamur1. Sic ergo distingui potest inter illa tria, scilicet scientiam, intellectum et sapientiam. Scientia valet ad rectam administrationem rerum tempora­ lium et ad bonam inter malos conversationem ; intelligentia ad Creatoris et creaturarum invisibilium speculationem ; sapientia vero ad solius æternæ Veritatis contemplationem et delectationem. Quod intellectus et scientia de quibus hic agit, non ILLA SUNT QUÆ NATURALITER HABET HOMO 3. — Et notandum quod intellectus et scientia quæ dicuntur dona Spiritus sancti, alia sunt ab intellectu et scientia quæ naturaliter sunt in hominis anima. Hæ enim virtutes sunt quæ per gratiam infunduntur ani­ mis fidelium, ut per eas recte vivant ; illa vero naturaliter habet homo ex beneficio creationis, a Deo tamen. Per has autem virtutes quæ dicuntur Spiritus sancti dona, illa naturalia reformantur atque adjuvantur. Ut verbi gratia, intellectus naturalis peccato obtenebratus, per virtutem quamdam et gratiam quæ dicitur spiritus intelligentiæ, reformatur atque adjuva­ tur1 2 ad intelligendum ; ita et per illam virtutem quæ dicitur spiritus sapien­ tiae, juvatur atque erigitur mentis ratio ad contemplationem et delecta­ tionem3 æternæ Veritatis. Quod sapientia ista Dei est, nec est illa quæ: Deus est 4. — Illud etiam sciendum est quod sapientia de qua nunc disserimus, non est illa Dei sapientia, ut ait Augustinus, (lib. XIV De Trin., c. 1, n 1 ; L. 42, 1035, 1048) quæ Deus est, sed hominis sapientia ; verumtamen quæ4 secundum Deum est ac verus et præcipuus cultus ejus est. Si ergo colat mens hominis Deum, cujus ab eo capax facta est, et cujus esse parti­ ceps potest, sapiens ista fit ; et non sua luce, sed summæ illius lucis parti­ cipatione sapiens fit. Ista ergo hominis sapientia etiam Dei est ; verumta­ men6 ita Dei est ut non ea sapiens sit Deus. Non enim participatione sui sapiens est Deus8, sicut mentes7 participatione Dei. Sic etiam dicitur justitia Dei non solum illa qua ipse justus est, sed etiam illa quam dat homini cum justificat impium. 1. Quæ hic dicuntur de objecto doni intellectus excerpta esse videntur ex Avgvst. XII De Genes, ad Hit. c. 24, n. 50 (L. 34, 474) ubi idem docetur de « intelligentialumine », quo Deus, spiritus et « omnis animæ allectio bona » intelligitur. Ex Quar. — 2. Quar. « juvatur ». — 3. Quar. « dilectionem ». ■— 4. F. om. « quæ ». — 5. Quar. « verum ». — 6. Quar. am. « Deus ». ·— 7. Quar. « mens ». DISTINCTIO XXXV, QUÆST. I, ART. I 1171 DIVISIO TEXTUS \ 5. ■— « Post præmissa diligenter considerandum est, etc. » (1) Postquam Magister determinavit de donis, hic ostendit differentiam quorumdam donorum ad invicem, quæ maxime convenire videntur, idest sapienliæ, scientiæ et intellectus. Et dividitur in partes duas. In prima assignat differentiam. In secunda removet quædam dubia, ibi : « Et notandum quod intellectus etc. » (3) Circa primum duo facit. Primo assignat differentiam inter scientiam et sapientiam ; secundo inter sapientiam et intellec­ tum, ibi : « Ostensa differentia etc. » (2) « Et notandum, etc. » (3) Hic removet quædam dubia : et primo circa scientiam et intellectum ; secundo circa sapientiam, ibi : « Illud etiam sciendum... » (4) Hic est duplex quæstio. Primo, de vita activa et contemplativa. Secundo, de donis perficientibus in utraque vita. QUÆSTIO I DE VITA ACTIVA ET CONTEMPLATIVA Circa primum quæruntur quatuor. Primo, de divisione vitæ in activam et contemplativam. Secundo, de vita contemplativa. Tertio, de activa. Quarto, de comparatione unius ad aliam. ARTICULUS I II-Il, q. 179, a. 1 et 2 ; Z Elh., 1. 5. 6. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod VITA INCONVENIENTER DIVIDATUR PER ACTIVAM ET CONTEMPLA­ TIVAM. 1. « Vivere enim, ut dicit Philosophus in II De anima (04. 415b, 14 ; 1. 7, n. 319) viventibus est esse. » Sed contemplativum et activum non ostendunt differentiam in essendo, sed magis in operando. Ergo non sunt differentiæ vitæ. 2. Præterea. Philosophus in II1 De anima (β 2. 431b, 1 ; 1. αβγό « I. 1172 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 1. 3, η. 258) dicit quod « Vivere secundum hoc principium, scilicet animam vegetabilem, inest viventibus. » Sed anima vegetabilis nullo modo participat contemplationem, neque etiam agere ipsius est, sicut dicitur in VI Eth. (ζ 13. 1144a, 9-10 ; 1. 10, i. j Ergo vita inconvenienter dividitur per activum et contempla­ tivum1. 3. Præterea. In lib. De causis, (lect. 18 ; I, 273) dicitur quod vita est continuus motus ab ente sempiterno. Sed motus operatio­ nem importat. Cum ergo omnis operatio sit actio quædam. videtur quod omnis vita sit activa ; et ita non erit differentia vitæ activæ2 4. Præterea. Philosophus in II De anima (β 2. 431a, 23 ; I. 3, n. 255) dividit vivere in quatuor, scilicet nutriri, sentire et3 moveri secundum locum et intelligere. Ergo insufficienter dividitur per has duas differentias activum et contemplativum. 5. Præterea. Augustinus in lib. De civ. Dei, (lib. XIX, c. 3 ; L. 41, 625) apponit tertium membrum, scilicet compositum ex utroque. Ergo videtur quod insufficienter dividatur4 per activum et contemplativum. 7. ■— SED IN CONTRARIUM sunt multæ auctoritates Sanc­ quæ dicunt per Martham et Mariam, Luc., x, signi­ ficari6 duas vitas, activam et contemplativam. 8. — Præterea. Vita hominis est secundum id a quo homo est homo. Hoc autem est intellectus. Cum ergo intellectus divida­ tur in activum et contemplativum, id est speculativum et practicum, videtur quod humana vita in hæc duo dividi debeat. 9. — Præterea. Secundum Philosophum in IX Elh., (, 12. 1172a, 1 sq ; 1. 14, d.) illud dicitur esse uniuscujusque vita in quo maxime studet, sicut militis in pugnando et ebriosi in potando : unde et in talibus ad amicos convivere volunt. Sed hoc in quo maxime studet quis, est illud quod finem suæ vitæ ponit. Cum igitur finis humanæ vitæ felicitas ponatur, quæ secundum Philosophos in civilem et contemplativam dividitur, ut patet in X Elh., (« 7-8. 1177a, 12 sq ; 1. 10 sq.) videtur quod etiam vita humana in activam et contemplativam dividi debeat. torum5 10. — RESPONSIO. Dicendum quod nomen vitæ ex hoc sumptum videtur quod aliquid a seipso potest moveri. Et ideo ex hoc dicta sunt primo aliqua vivere, quia visa sunt a seipsis 1. Ed. (< activam ct contemplativam. » — « et. » ·— 4. γ ed. « dividitur. » — 5. Cfr. (L. 15, 1808) ; August. Serm. 103 et 104 (L. c. 37. n. 61 (L. 75, 764). — 6. γ ed. « signari- 2. NVP. « activum. » — 3. α ont. Ambros., in Luc., c. 10, lib. VII, n.-'S'> 38, 614-618) ; Gregor. VI Moral.. » DISTINCTIO XXXV, QUÆST. I, ART. I 1173 moveri, sicut plantæ per motum augmenti et animalia per 'motum insuper localem. Ea vero quæ visa sunt non moveri nisi ab aliis mota, dicta sunt mortua, vel vita carentia, sicut lapides et ligna. 11. — Unde etiam per quamdam transumptionem ea quorum principium motus in ipsis est dicuntur viventia, quamvis non seipsa moveant, sicut aquæ scaturientes impetu sui motus a terra dicuntur vivere1 ; aquæ autem immobiles congregate in lacunis dicuntur aquæ mortuæ. 12. — Ulterius, nomen vitæ attributum est omnibus operatio­ nibus quas aliquis a seipso exercet non ab alio motus, etiam si motus non sint ; sicut nomen motus ad operationem quamlibet solet transferri, sicut dicitur sentire et intelligere motus. Et secundum hoc non solum quæ moventur a seipsis vel per aug­ mentum vel localiter dicuntur vivere, sed omnia quæ ex seipsis appetunt, sentiunt, intelligunt : hæc enim dicuntur operationes vitæ. 13. —Quamvis2 autem plures dictarum operationum in aliquo sint, ex illa tamen dicitur vita ejus quæ principalis in ipso est ; sicut animalium vita dicitur in sentiendo, quamvis etiam nutrian­ tur ; et hominum in intelligendo, quamvis etiam sentiant ; et hoc non solum est accipiendum secundum naturales potentias, sed etiam secundum habitus superadditos. Unde vita unius­ cujusque hominis dicitur in hoc consistere in quo summum stu­ dium impendit et curam, ut dicit Philosophus in IX Elh. (i 12. 1172“, 1 sq. ; 1. 14, d.) 14. — Et sic accipiendo vitam, dividitur in activam et contem­ plativam. Cum enim vita humana ordinata — quia de inordinata non intendimus, sicut est voluptuosa quæ nec humana est, sed bestialis — consistat3 in operatione intellectus et rationis ; habet1 autem intellectiva pars duas operationes : unam quæ est ipsius secundum se, aliam quæ ipsius est secundum quod regit infe­ riores vires, erit duplex vita humana : una quæ consistit in opera­ tione quæ est intellectus secundum seipsum, et hæc dicitur contemplativa ; alia quæ consistit in operatione intellectus et rationis secundum quod ordinat et regit et imperat inferioribus partibus, et hæc dicitur activa vita. 15. — Unde secundum Philosophum in VI Elh., (ζ 4. 1140“, 2 sq ; 1. 3, d. sq.) agere proprie dicitur operatio quæ est a volun­ tate imperata, in ipso operante consistens, non in materiam 1. NVPF. « vivæ. » — 2. A. « quantum. » — 3. ay « consistit. > — 4. Ed. « habeat. » 1174 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM exteriorem transmutandam transiens, quia hoc es^et facere, quod est operatio mechanics artis. Morales enim virtutes quæ in vita activa perficiunt, circa agibilia1 dicuntur. 16. — AD PRIMUM ergo dicendum quod essentia rei ex operatione ipsius cognoscitur. Et ideo ex operationibus quibus per prius convenit nomen vitæ, translatum est nomen ad ipsum esse secundum quod2 aliis est effectivum3 talium operationum. 17. — Ad secundum dicendum quod secundum animam vegetabilem dicitur esse vivere, non quasi in operationibus ejus tantum vita consistat ; sed quia operationes ejus4 sunt primæ operationes vitæ in nobis : per quem modum dicitur secundum tactum inesse sensus animalibus. 18. — Ad tertium dicendum quod illa auctoritas intelligenda est de vita qua corpora cælestia ponebantur a quibusdam vivere velut ex se mota : quam opinionem videtur sequi ille qui librum illum condidit. 19. ■— Ad quartum dicendum quod Philosophus distinxit vitam secundum quod est communis omnibus viventibus; sed nunc loquimur de divisione vitæ humanæ. 20. — Ad quintum dicendum quod illud tertium membrum apponitur ab Augustino non quantum ad diversitatem vitæ, sed magis quantum ad diversitatem viventium. Quidam enim sunt qui exercitiis activæ insistunt principaliter, quamvis etiam quandoque contemplationis actus exequantur. Quidam vero sunt qui postpositis curis activæ, principaliter contem­ plationi student. Alii vero qui circa utrumque insistunt. 21. ■— Sunt nihilominus et quædam operationes quæ utrumque requirunt, sicut prædicatio et doctrina quæ a contemplatione inchoatæ in actionem terminantur5, sicut a causa in effectum procedentes ; et hoc medium in extremis includitur. ARTICULUS II Quæstiuncula I II-II, q. 180, a. 1 ; a. 2, ad 1 ; a. 7, ad 1. 22. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD VITA CONTEMPLATIVA CONSISTAT5 TANTUM IN ACTU COGNI- TIVÆ. 1. Quia contemplationis finis est veritas. Sed veritas tantum 1. αβγδι,κ « actibilia. » — 2. α ad. « in. » — 3. Ed. « alius est effectus », conlra αβγδηθικλμ. —4. A. om. «ejus,»— 5. α « determinant, βγ F. «terminant». — 6. α < consistit ». DISTINCTIO XXXV, QUÆST. I, ART. II ■ρΛ J? . ad cognitionem pertinet. Ergo vita contemplativa tantum in operatione cognitivæ consistit. 2. Præterea. Vita contemplativa a Sanctis « otium » dicitur ; et Philosophus etiam in X Elh., (K 7. 1177b, 4 sq ; 1. 11, a.) dicit ipsam « vacationem ». Sed voluntas est vis motiva. Cum ergo motus otio et vacationi repugnet, videtur quod vita contempla­ tiva non consistat in actu affectivae, sed solum in actu cognitivæ. 3. Præterea. Proportionantur operationes habitibus. Sed dona quæ perficiunt in vita contemplativa tantum, ad cognitionem pertinent, scilicet sapientia et intellectus. Ergo vita1 contemplativa consistit tantum in cognitione. » 4; ■Dy έ V- li ?( 1175 23. — SED CONTRA. Isidorus dicit in lib. Differentiarum, (II, c. 34, n. 130 ; L. 83, 90) quod « contemplativa vita est quæ vacans ab omni negotio, in sola Dei dilectione defigitur2. » Sed dilec­ tio ad affectivam pertinet. Ergo vita contemplativa non consistit tantum in cognitione. 24. ■— Præterea. Gustare ad affectum pertinet, sicut videre ad intellectum. Sed Gregorius dicit (Super Ezech., lib. I, homil. 3, n. 9 ; L. 76, 809) quod « contemplativa vita sapore intimo ventu­ ram jam requiem degustat. » Ergo contemplativa vita non consistit tantum in cognitione. Quæstiuncula II IV S. d. 15, q. 4, a. 1, sol. 2, ad 1 ; a. 2, sol. 1, ad 2 ; II-II, q. 180, a. 3. 25. — ULTERIUS. Videtur quod consistat in operatione rationis. 1. Vita enim contemplativa est vita humana. Sed humana vita est secundum operationem humanam. Cum ergo operatio humana sit secundum rationem a qua dicitur homo, videtur quod vita contemplativa consistat in operatione rationis prin­ cipaliter. · 2. Præterea. Vita contemplativa præcipue consistit in cogni­ tione divinorum. Sed « invisibilia Dei per ea quæ facta sunt cognoscuntur », Rom., i, 20. Cognoscere autem ex aliquibus alia, rationis est. Ergo vita contemplativa præcipue consistit in ope­ ratione rationis. 3. Præterea. Richardus de sancto Victore dicit (in libro I De contemplatione, c. 5 ; L. 196, 69) : « Contemplationis nostræ volatus multiformiter variatur ; nunc de inferioribus ad summa3 1. F. « ita ». — 2. F. « deligitur ». — 3. cendit ». αβγΖ om. per homot. « summa... des­ 1176 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM [ascendit, nunc de superioribus ad ima] descendit ; et nunc de parte ad totum , nunc de toto ad pariem discurrit ; nunc a majori, nunc a minori argumentum trahit. » Sed iste discursus videtur ad ratio­ nem pertinere. Ergo vita contemplativa principaliter in actu rationis consistit. 26. — SED CONTRA. Bernardus in libro De consideratione (II, c. 2 ; L. 182, 745), dicit quod contemplatio in hoc distat a consideratione, quia consideratio « ad inquisitionem magis se habet », contemplatio autem1 est « oerus certusque animi intuitus. » Sed intueri est intellectus, inquirere autem rationis. Ergo con­ templativa vita non consistit in actu rationis, sed intellectus. 27. -— Præterea. Secundum Philosophum in X Eth., (« 8. 1178b, 8 sq. ; 1. 12, d.) secundum vitam contemplativam commu­ nicamus cum Deo. Non autem communicamus cum eo seôundum inquisitionem rationis, sed magis secundum intellectus intuitum. Ergo vita contemplativa non consistit in actu rationis, sed intel­ lectus tantum. Quæstiuncula III II-II, q. 180, a. 4. 28. — ULTERIUS. Videtur QUOD OMNIS ACTUS INTELLEC­ TUS AD VITAM CONTEMPLATIVAM PERTINEAT. 1. Sicut enim se habet vita activa ad agibilia, ita se habet vita12 3contemplativa ad contemplabilia. Sed omnes actus circa agibilia ad vitam activam pertinent. Ergo omnes actus intellectus circa intelligibilia ad contemplativam vitam pertinent. 2. Præterea. Vita contemplativa, secundum I h l< ophum in X Eth. (k 7. 1177a, 25 ; 1. 10, e.) in philosophiae consideratione consistit. Sed philosophia est de omnibus entibus. Eigo omnis operatio intellectus peitinet ad vitam contemplativam, cum intellectus non sit non entium. 3. Præterea. Richardus de sancto Victore (ubi svp., c. 6 ; L. 196, 70) ponit sex species contemplationis. Prima est, quando sensibilia per imaginationem considerantes, in eis divinam sapientiam admiramur. Secunda est, quando earum rationes inquirimus. Tertia, quando ex visibilibus in invisibilia ascen­ dimus. Quarta, quando remota imaginatione in solis intelligibilibus versamur. Quinta, quando ea consideramus quæ ex divina revelatione cognoscimus, non humana ratione. Sexta, quando ea consideramus quibus etiam ratio humana contradi.1. α « vero ». — 2. Ed. om. « vita ». DISTINCTIO XXXV, (JUÆST. I, ART. II 1177 cere videtur. Sed in his speciebus comprehenditur omnis operatio intellectus. Ergo omnis operatio intellectus ad vitam contempla­ tivam pertinet. 29. — SED CONTRA. Isidorus in lib. De sum: bono (III Seni.. c. 15, n. 2 ; L. 83, 690) : « Contemplativa vita mundo renuntians, soli Deo vivere delectatur. » Sed non vivit soli Deo nisi quando solum Deum cogitat. Ergo non omnis operatio intellectus ad contemplativam vitam pertinet. 30. — Præterea. Circa idem videtur esse vita contemplativa et felicitas contemplativa. Sed felicitas contemplativa est tantum in consideratione nobilissimi intelligibilis, quod constat Deum esse secundum Philosophum in X Eth. (κ 1. 1177a, 15 ; 1. 10, a>. Ergo1 contemplativa in sola Dei consideiatione consistit. Solutio I 31. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod vita, secundum quod nunc loquimur, consistit in operatione cui aliquis principaliter mancipatur : cujus ratione omnia quæ impedire possunt, dimittit ; quæ autem adjuvant, quærit et prosequitur. Hoc autem non potest esse nisi per volun­ tatem, cujus est inter opera humana unum præ aliis acceptare, quidquid sit illud. Voluntas autem cum sit motor omnium potentiarum animæ, oportet quod ad objecta et actus omnium potentiarum se habeat, prout habent rationem boni, quia unusquisque actus debitus cujuscumque potentiæ est, bonum est. El ideo vita contemplativa consistit in actu cognitivae virtutis præacceptatæ per affectivam. 32. — Sed cum operatio sit quodammodo media inter operan­ tem9 et objectum, velut perfectio ipsius operantis et perfecta per objectum a quo speciem recipit, ex duplici parte potest operatio cognitivæ affectari. Uno modo inquantum est perfectio cognoscentis ; et talis affec­ tatio operationis cognitivæ procedit ex amore sui, et sic erat affectio in vita contemplativa Philosophorum. Alio modo inquantum terminatur ad objectum ; et sic contem­ plationis desiderium procedit ex amore objecti, quia ubi amor, ibi oculus ; et Mat., vi, 21 : « Ubi est thesaurus tuus, ibi est et cor tuum » ; et sic habet affectionem vita contemplativa Sancto­ rum de qua loquimur. 33. — Sed tamen contemplatio essentialiter in actu cognitivæ consistit, prœexigens caritatem ratione praedicta. Unde Grego1. Ed. ad. « vita ». — 2. α « operationem. 1178 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM rius dicit Super Ezech. (lib. II, hom. 2, n. 8 ; L. 76, 953) : « Con­ templativa vita1 est caritatem Dei et proximi tota mente2 retinere, ab exteriori actione quiescere ; ita ut nil jam agere libeat, sed cal­ catis curis omnibus, ad videndam /aciem sui Creatoris animus inardescat. » 34. - - AD PRIMUM igitur dicendum quod finis contempla­ tionis, inquantum contemplatio, est veritas tantum ; sed secun­ dum quod contemplatio accipit rationem vitæ, sic induit ratio­ nem allectati et boni, ut dictum est. 35. ■—· Ad secundum dicendum quod voluntas non solum est motiva quantum ad exteriores motus qui vacationi repugnant, sed etiam motuum interiorum, etiam3 ipsius intellectus : qui quidem motus æquivoce dicuntur, ut patet in III De anima (r 6. 431a, 6-7 ; 1. 12, n. 766) : sunt enim « actus perfecti » ; et ideo magis assimilantur quieti quam motui. Et propter hoc qui operatur secundum intellectum, vacare dicitur ab exteriori4 actione, ut patet in prædicta auctoritate. 36. — Ad tertium dicendum quod habitus contemplativae, quamvis sit in parte cognitiva, tamen possunt eorum actus a voluntate imperari vel acceptari ; et sic in eis vita contempla­ tiva consistit. Solutio II 37. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod vita contemplativa consistit in illa operatione quam homo præ aliis acceptat ; unde habet rationem finis respectu aliarum huma­ narum operationum, quia aliæ propter ipsam exercentur. Inquisitio autem rationis sicut a simplici intuitu intellectus progreditur, quia ex principiis quæ quis intellectu tenet ad inquisitionem procedit, ita etiam ad intellectus certitudinem terminatur, dum conclusiones inventæ in principia resolvuntur, in quibus certitudinem habent. Et ideo vita contemplativa prin­ cipaliter in operatione intellectus consistit ; et hoc ipsum nomen contemplationis importat, quod visionem significat. 38. — Utitur tamen inquisitione rationis contemplativus, ut deveniat ad visionem contemplationis, quam principaliter intendit ; et hæc inquisitio, secundum Bernardum, (loc. cit.) dicitur consideratio. L Ed. « Contemplativa* vitæ. » — 2. a om. « tota mente ». — 3. α « et. » — 'i. Ed; « exteriorum 4' Distinctio xxxv, quæst. i, art. ii 1179 39. — ad primum ergo1 dicendum quod homo, inquantum est contemplativus, est aliquid supra hominem ; quia in intellec­ tus simplici visione continuatur homo superioribus substantiis quæ intelligentjæ Vel angeli dicuntur, sicut animalia continuan­ tur hominibus in vi æstimativa quæ est supremum2 in eis, secun­ dum quam aliquid simile operibus rationis operantur. 40. — Ad secun(jum dicendum quod quamvis creaturæ visi­ biles sint via3 deveniendi in contemplationem divinorum, tamen in hac [via]4 non consistit principaliter contemplatio, sed in termino viæ, ut dictum est. 41. ·—· Ad tertium dicendum quod Richardus non intendit quod in illis discursibus principaliter consistat vita contempla­ tiva, sed quia Utitur eis ad suum finem, sicut dictum est. Solutio III i i < ÿ ® 5 >, 42. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod vita contemplativa Sanctorum præsupponit amorem ipsius contem­ plati, ex quo procedit. Unde cum vita contemplativa consistat in operatione quam quis maxime intendit, oportet quod sit circa contemplationem maxime amati : hoc autem Deus est ; unde principaliter consistit operatione intellectus circa Deum. Unde Gregorius Siiper Ezech. (loc. cit.), dicit quod « contemplation vita ad solum ridendum principium anhelat », scilicet Deum. 43. — Nihilominus tamen et contemplativus considerat alia, inquantum ad Dei contemplationem ordinantur sicut ad finem, puta creaturas in quibus admiratur divinam majestatem et sapientiam et beneficia Dei ex quibus inaidescit in ejusamorem, et peccata propria θχ quorum ablutione mundatur cor, ut Deum videre possit. Unde et nomen contemplationis significat illum actum principalem quo quis Deum in seipso contemplatur ; sed speculatio magis nominat illum actum quo quis divina in rebus creatis quasi in speculo inspicit. 44. — Et similiter etiam felicitas contemplativa, de qua Philo­ sophi tractaverunt, in contemplatione Dei consistit ; quia secundum Philosophum, X Eth. (« 7. 1177a, 12 sq. ; 1. 10) consistit in ac|,u altissimæ potentiæ quæ in nobis est, scilicet intellectus, et in habitu nobilissimo, scilicet sapientia, et etiam5 objecto dignissimo, quod Deus est. Unde etiam6 Philosophi ultimum tempus vitæ suæ reservabant, ut dicitur, ad content1. Ed « igitur ». _ ο. α « suprema ». — 3. S « janua ». — 4. αβγά RAF. « si­ ta », contra NVP. sed N. ad. in nota : « Id est, creaturarum visibilium aspectu non sicut prius falsi, hac Vlta ». — 5. a Om. « etiam ». — 6. F. « enim »· 1180 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM piandum divina, praecedens tempus in aliis scientiis expendentes, ut ex illis habiliores fierent ad considerandum divina. 45. — AD PRIMUM ergo dicendum quod actus vitæ activæ non habent ex seipsis ordinem sicut actus vitæ contemplativæ ; unde non potest dici, simpliciter loquendo, quod consistat in aliquo illorum principaliter ; sed quoad aliquem consistit princi­ paliter in hoc in quo ille magis exercitatur ; sicut quidam magis insistunt operibus justitiæ, quidam vero operibus temperantiæ, et sic de aliis. 46. ■— Ad secundum dicendum quod Philosophus ibi (« 7. 1177a, 24-25 ; 1. 10, e) accipit philosophiam stride pro sapientia de divinis, quæ speciali nomine philosophia prima dicitur. 47. — Ad tertium dicendum quod quamvis illa consideret interdum contemplativus, non1 tamen in his principaliter con­ sistit contemplativa vita. ARTICULUS III Quæstiuncula I II-II, q. 180, a. 2 : q. 181, a. 1 ; Contra retrahentes, c. 7, ad 7 ; X Eth., 1. 12, 48. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur ACTIVA VITA A LTERUM NON CONSISTAT PRINCIPALITER IN HIS QUOD QUÆ AD SUNT. 1. Vita enim activa ordinatur ad contemplativam, inquan­ tum disponit hominem ad contemplationis actum. Sed per virtutes quæ ordinant hominem in seipso, maxime disponitur homo ad contemplationem, sicut per castitatem, ut dicit Com­ mentator in VII Phys. (text. 20 ; 1. 6, n. 7). Ergo vita activa præcipue consistit in his quæ sunt hominis ad seipsum. 2. Præterea. Vita contemplativa principaliter consistit in contemplatione ejus quod maxime diligitur. Ergo et vita activa similiter. Sed homo magis debet seipsum diligere quam alios in his quæ virtutis sunt, ut supra d. 29 (q. 1, a. 5) dictum est. Ergo et vita activa magis consistit in hoc quod homo seipsum ordinet quam aliis intendat. 3. Præterea. In his præcipue videtur consistere activa vita in quibus a contemplativa2 dividitur. Sed in bis quæ ad alium sunt etiam contemplativa communicat, quia ad eamdem vitam pertinere videtur contemplari et contemplata docere. 1. α om. « non ». — 2. F. « contemplative ». J|? ■¥· DISTINCTIO XXXV, QUÆST. I, ART. Ill 1181 In passionibus autem propriis moderandis non communicat activa vita cum contemplativa. Ergo vita activa præcipue consistit in his quæ sunt ad seipsum. 49. ■— SED CONTRA. Isidorus in lib. Differentiarum (II, c. 34, n. 130 ; L. 83, 90) : « Activa vita est quæ in operibus justitiæ et proximi utilitate versatur. » Sed utrumque istorum ad alterum pertinere videtur. Ergo in his qua? ad alterum sunt, præcipue vita activa consistit. 50. —■ Præterea. Vita activa fecunda dicitur ; unde per Liam significatur. Sed fecunditas ista non consistit nisi in operationibus quæ fiunt ad alios. Ergo vita activa in his præcipue consistit. Quæstiuncula II JI-1I, q. 181, a. 2 ; X Eth., 1. 12. 51. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD COGNITIO NULLO .MODO AD ACTIVAM PERTINEAT. 1. Sicut enim se habet vita contemplativa ad cognitionem, ita se habet vita activa ad actionem. Ergo proportionalitate transversa, sicut se habet vita contemplativa ad actionem, ita se habet vita activa ad cognitionem. Sed nihil actionis ad contemplativam vitam pertinet. Ergo nihil cognitionis pertinet ad activam. 2. Præterea. Vita activa consistit totaliter in operationibus virtutum moralium, ad quas scire parum vel nihil confert, ut Philosophus dicit in II Eth. (β 2. 1103b, 28 ; 1. 2, a.) Ergo videtur quod ad activam nihil cognitionis pertineat. 3. Præterea. Si aliqua cognitio ad activam vitam pertineret præcipue videretur ad ipsam pertinere consideratio propriorum actuum. Sed considerare peccata quæ quis fecit, pertinet ad vitam contemplativam, ut dicit Bernardus (lib. V De consid., c. 14, n. 32 ; L. 182, 806) qui secundam speciem contempla­ tionis ponit, qua quisque judicia Dei et peccata sua recogitat. Ergo nulla cognitio ad activam vitam pertinet. 52. ■— SED CONTRA. Ad activam vitam pertinent consilii et scientiæ dona, quæ quidem cognitionem important. Ergo aliqua cognitio est in vita activa. 53. ■— Præterea. Philosophus dicit in X Eth. (« 8. 1178a, 16; 1. 12, b), quod prudentia est cognata morali virtuti. Sed prudentia cognitionem importat. Ergo cum in moralibus virtu- 1182 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM tibus activa1 constet, videtur quod in activa vita sit aliquid cognitionis. Quæstiuncula III II-II, q. 180, a. 2 ; q. 181, a. 1, ad 3 ; q. 182, a. 3 ; Contra retrahentes, c. 7, ad 7. 54. — ULTERIUS. V IDETUR QUOD VITA ACTIVA NON POSSIT ESSE SIMUL CUM CONTEMPLATIVA. 1. Quia vita de qua hic loquimur, consistit in hoc in quo homo maxime studet. Sed impossibile est quod homo duobus summum studium apponat. Ergo impossibile est quod in homine sit simul vita activa et contemplativa. 2. Præterea. Vita activa significatur per Martham quæ turbatur circa plurima, Luc., x, 41. Sed turbatio vacationi repugnat quam contemplatio requirit. Ergo vita activa non est simul cum contemplativa. 3. Præterea. Vita activa introducit ad contemplativam. Unde Gregorius (lib. VI Moral., c. 37, n. 59 ; L. 75, 763) : Qui ad arcem contemplationis ascendere desiderat, prius necesse est ut in campo actionis se exerceat. Sed quod introducit ad ali­ quid non est necessarium illo adveniente ; quia secundum Bernardum (lib. V De consid., c. 1 ; L. 182, 788) : « Quid necesse est scalis tenenti jam solium2 ? » Ergo activa vita non est simul cum contemplativa. 55. — SED CONTRA est quod Augustinus dicit in lib. De civ. Dei (XIX, c. 3 ; L. 41, 625) quod « quoddam genus hominum est compositum ex otioso et actuoso » ; et loquitur de otio contemplationis. Gregorius etiam dicit Super Ezech. (lib. II, hom. 2, n. 11 ; L. 76, 955), quod « plerumque a contemplativa vita ad activam utiliter animus reflectitur. » Ergo contemplativa vita et activa possunt esse simul. 56. — Præterea. Beata Virgo3 fuit in utraque vita ; et ideo secundum Anselmum (hom. in Lue. x ; L. 158, 644 s.), in Assumptione ejus legitur Evangelium de Martha et Maria quæ significant vitam4 activam et contemplativam. Sed beata Virgo fuit tantum viatrix. Ergo in aliquo viatore potest esse simul activa5 et contemplativa vita. 1. α ad. « vita. »— 2. Migne « Quid opus scalis tenenti jam solium » ; ed. « Quid opus est scalis » ; α « scalam », β « scalas », contra γδ. ■— 3. a ad. « perfecta. » -— 6. a om. « vitam. » — 5. a ad. « vi1a. » DISTINCTIO XXXV, OUÆST. I, ART. Ill 1183 Solutio I 57. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod activa vita consistit in omnibus agibilibus, sive sint ad seipsum, sive ad alium ; sed principaliter consistit in his quæ ad alium sunt, quia « bonum mullorum, secundum Philosophum in principio Elh. (a 1.1094b, 9-10 ; 1. 2, g.), est divinius quam bonum unius ». Unde et justitia quæ ad alterum est, a Philo­ sopho in V Eth. (e 3. 1129b, 17 ; 1. 2, d.) dicitur esse « pulcher­ rima virtutum.» Sicut autem vita contemplativa consistit princi­ paliter in optimo contemplabili, ita vita activa in optimo agibili. 58. — AD PRIMUM igitur dicendum quod per ea quæ ad seipsum sunt homo disponit se tantum ad contemplativam ; sed1 per ea quæ ad alium comparantur, homo et se et alios dispo­ nit2 : quod3 divinius est. 59. — Ad secundum dicendum quod in hoc ipso quod homo aliorum saluti ct regimini studet, se plus diligit et sibi meliorem partem reservat ; quia divinius est et sibi et aliis causam bonæ operationis esse, quam sibi tantum, sicut dicit Philosophus in X Eth. (k 10. 1180% 29, I. 15, a.). 60. — Ad tertium dicendum quod doctrina est duplex. Quædam quæ ad cognitionem veritatis tantum ordinatur ; et hæc quamvis ad alterum sit, limites tamen vitæ contemplativæ non exit. Est autem quædam doctrina quæ ordinatur ad persuadendum bonos mores, quæ prædicatio dicitur ; et hæc ad vitam activam pertinet. Unde Gregorius (lib. VI Moral., c. 37, n. 61 ; L. 75, 764) : « Qui ad laborem praedicationis se dirigit, minus videt et amplius paril », et sic significatur per Liam quæ erat fecunda et lippis oculis. 61. ·—■ Vel dicendum quod doctrina potest dupliciter consi­ derari. Uno modo secundum quod est ad exercitium cognitionis 'et pro­ jectum ipsius docentis ; et sic ad vitam contemplativam pertinet. Alio modo secundum quod intenditur bonum alterius. Sic autem ea quæ cognitionis sunt etiam speculativae, exercentur per modum dispositionis rerum temporalium, inter quæ proximus computatur : quod activæ vitæ est. Et ideo Gregorius dicit Super Ezech. (lib. II, hom. 2, n. 8 ; L. 76, 953), quod « activa vita est panem esurienti tribuere, verbum sapientiæ nescientem docere etc. » I. Ed. « licet. » — 2. Ed. « disponat. » — 3. α « ad id quod », N. « quia », F. id>i », contra βγδ. 1184 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Solutio II 62. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod duplex est cognitio. Una « speculativa, cujus finis est veritas », secundum Philosophum in II Meta, (a 1.993b, 21 ; 1. 2, n. 290:. Alia « cujus finis est operatio », quæ est causa et regula eorum quæ per hominem fiunt. 63. — Quæ autem ab homine fiunt, quædam dicuntur fadi­ bilia quæ fiunt per transmutationem aliquam exterioris materia1, sicut contingit in operationibus artis mechanics ; quædam vero non transeunt in transmutationem exterioris materiæ, sed in moderationem propriarum passionum et operationum. 64. — Ad utrumque autem istorum practice cognitio dirigit. Unde non omnis practice cognitio in vita activa essentialiter invenitur, sed illa tantum quæ in agibilibus dirigit quæ sunt opera virtutis moralis. Hæc enim cognitio ad electionem requi­ ritur, in qua principaliter consistit moralis virtus. 65. — Contemplativa autem cognitio essentialiter non ingre­ ditur activam vitam, quia [in opeiabilibus humanis1], cum non habeant veritatem nisi contingentem, propter seipsam veritas nunquam quæreretur. Unde etiam in scientiis moralibus finis non est cognitio, sed opus, secundum Philosophum in 11 Eth. β 2. HOS», 28 ; 1. 2, a.) Sed tamen cognitio contemplativa aeternorum aliquando pertinet ad activam vitam, non quod sil de essentia ejus, sed quia præexigitur ad ipsam sicut causa, dum rationes vivendi ex contemplatione æternorum sumuntur. Sicut enim intellectus est rationis et principium et terminus, ita et vita contemplativa respectu activæ. Et ideo Gregorius dicit Super Ezech. (lib. II, hom. 2, n. 11 ; L. 76, 955), quod « per hoc quod2 contemplativa mentem accendit, perfectius activa tenetur. » 66. — AD PRIMUM ergo3 dicendum quod actio non dirigit contemplationem, sicut cognitio activa dirigit actionem ; et ideo non est similis ratio. 67. — Ad secundum dicendum quod ad virtutem moralem scire speculative de his quæ ab homine non fiunt, nihil prodest : de his autem quæ ab homine fiunt, parum confert ; sed scientia practica multum confert, cum sit regula actionis. 68. ~ Ad tertium dicendum quod præteritum jam transit in necessarium. Unde consideratio præteritorum peccatorum magis ad contemplationem quam ad practicam pertinet. 1. αβγ&ηθικλμ « quia oprrabilia humana ». — 2. F. om. » quod ». — 3. Ed. « igitur. » DISTINCTIO XXXV, QUÆST. I, ART. HI 1185 Solutio III «s ■ I '4:' i 69. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod in omnibus dispositionibus naturalibus contingit quod dispositio in suo perfecto esse attingit id ad quod disponit, quod etiam erat per quamdam inchoationem, dum dispositio ad perfectio­ nem tendebat. Sicut palet de calore et forma ignis ; quia quando calor com­ pletus est in termino alterationis, forma ignis inducitur, et calor simul cum forma ignis manet ; dum vero alteratio erat, non erat forma ignis, nisi secundum quamdam inchoationem. 70. — Vila autem activa est dispositio ad contemplativam. Unde Isidorus in lib. De sum. bono (III Seni. c. 15, n. 3 ; L. 83, 690) : « Qui prius in vita activa proficit, bene ad contempla­ tionem conscendit. » Et ideo quamdiu homo non pervenit ad perfectionem in vita activa, non potest in eo esse contemplativa vita, nisi secundum quamdam inchoationem imperfecte : tunc enim difficultatem homo patitur in actibus virtutum moralium et oportet quod tota sollicitudine ad ipsos intendat, unde retrahitur a studio contemplationis. Sed quando jam vita activa perfecta est, tunc operationes virtutum moralium in promptu habet, ut eis non impeditus libere contemplationi vacet. Tamen secundum quod homo est magis vel minus perfectus in vita activa, circa plura vel pauciora occupari potest activæ vitæ simul cum contemplativa. 71. — Et quia praelatorum est in utraque vita perfectos esse, utpote qui medii sunt inter Deum et plebem, a Deo recipientes per contemplationem et populo tradentes per actionem, ideo oportet eos in moralibus virtutibus perfectos esse, et similiter praedicatores ; alias indigne quis prælationis vel prædicationis officium assumit. 72. — AD PRIMUM ergo1 dicendum quod ad diversa potest homo principaliter intendere diversis temporibus, quamvis non simul. 73. ■— Ad secundum dicendum quod turbatio in vita activa non contingit postquam ad perfectionem venit ; quia tunc jam delectabiliter et faciliter operatur non perturbatus. 74. — Ad tertium dicendum quod dispositiones quæ essentia­ liter habent imperfectionem annexam, non manent cum eo ad 1. Ed. « igitur. « COMMENT. IN LIB. SENTENT. - III — 39 1186 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM quod disponunt, sicut fides non manet cum visione ; sed aliæ dispositiones possunt simul maneie, sicut dictum est ; et sic est de vita activa. ARTICULUS IV Quæstiuncula I IJ-II, q. 152, a. 2 ; q. 182, a. 1 ; q. 188, a. 6 ; III Cg., c. 63, 133 ; Virt. com. a. 12, ad 24 ; X Eth., 1. 10-12. 75. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod activa vita sit nobilior quam contemplativa. 1. Tullius enim, in lib. De offic., (c. 43, n. 154) probat, præeminentiam justitiæ ad alias virtutes ; quia propter exer­ citium actus ejus, actus aliarum [intermittuntur1]. Sed similiter aliquis revocatur ab otio contemplationis, ut fructum faciat per laborem actionis. Ergo vita activa est dignior quam contem­ plativa. 2. Præterea. « Bonum geniis divinius est quam bonum unius » (I Elh., a 1. 1094», 9-10; 1.2, g.). Sed vita contemplativa consistit in bono unius hominis, vita activa in bono multorum. Ergo vita activa est nobilior quam contemplativa. 3. Præterea. In omnibus artibus et potentiis imperans est nobilius imperato. Sed politica quæ ad vitam activam pertinet, imperat omnibus disciplinis et disponit de his quæ ad contem­ plativam vitam pertinent, secundum Philosophum in I Eth. (a 1.1094a, 27 sq. ; 1. 2, d. e.). Ergo vita activa est dignior quam contemplativa. 4. Præterea. Secundum Dionysium in 3 cap. Cælesl. hier. (η. 2 ; G. 3, 166), nihil est divinius quam Dei cooperatorem2· fieri. Hoc autem fit per exercitium activæ qua homo aliorum reductioni in Deum3 studet. Ergo hoc4 videtur esse nobilis­ simum. 76. — SED CONTRA est quod dicit Dominus, Luc., x, 42 : « Maria optimam partem elegii. » Per Mariam autem vita contem­ plativa significatur. Ergo vita contemplativa nobilior est quam activa. 77. ·—Præterea. Quanto vita alicujus est cælesti vitæ similior, 1. αβγδ et ed. præter N. « interimuntur » N. notat " Non sicut prius interimuntur: Abjici autem aut relinqui Tullius ibi significat, ut videre est versus finem. » Cfr. etiam responsionem ad 1. et d. 37 (93).— 2. α « operatorem ». — 3. F. « Deo ». — 4. F. om. « hoc ». DISTINCTIO XXXV, QUÆST. I, ART. IV 1187 tanto est nobilior. Sed vita contemplativa est similior cælesti quam activa ; quia in cælesti vita, ut dicit Augustinus, ult. lib.,Z>e civit. Dei (c. 30, n. 5 ; L. 41, 804) « vacabimus et videbimus ; videbimus el amabimus ; amabimus et laudabimus » : quod ad vitam contemplativam pertinet. Ergo vita contemplativa est nobilior quam activa. Quæstiuncula II Supra, d. 30, 64-65 ; II-I1, q. 182, a. 2 ; Quodl., i, q. 7, a. 2 ; m, a. 3, ad 6. 78. — ULTERIUS. Videtur quod etiam vita contempla­ tiva SIT MAJORIS MERITI QUAM ACTIVA. 1. Gregorius enim dicit in moral.1 {Super Ezech., hom. 3, n. 9 ; L. 76, 809) : « Contemplativa major est merito quam activa ; quia activa in usu præsentis operis laborat, contemplativa vero in sapore intimo venturam jam requiem degustat. » 2. Præterea. Supra (d. 30, a. 4) dictum est quod magis con­ sistit meritum in dilectione Dei quam proximi. Sed in contem­ plativa vita magis homo insistit dilectioni Dei2, in activa autem magis dilectioni3 proximi. Ergo vita4 contemplativa est majoris meriti quam activa. 3. Præterea. Quanto magis aliquis5 beneficiatur a Deo, tanto est majoris meriti. Sed secundum Philosophum in X Eth. {k 9. 1179a, 23 sq. ; 1. 13 f.) Deus maxime beneficial eos qui contemplationi student, quasi sibi simillimos. Ergo videtur quod vita contemplativa habeat plus de merito quam activa. 79. — SED CONTRA. Totum meritum hominis consistit in acceptatione divina. Sed Gregorius dicit Super Ezech. {hom. 12, n. 30 ; L. 76, 932) : « Nullum sacrificium est Deo magis accep­ tum quam regimen animarum6. » Ergo cum hoc pertineat ad laborem activae, videtur quod in activa sit majus meritum. 80. ■— Præterea. Meritum contra praemium dividitur. Sed vita contemplativa habet plus de ratione’ præmii quam activa; quia pascitur a Domino contemplativa, sed activa pascit, ut Gregorius8 dicit. Ergo activa plus habet de merito. 1. F. om. « in moralibus. » — 2. α ad. « quam proximi. »-— 3. F. om. « dilectioni. » — 4. Ed. om. « vita ». — 5. γ ed. « aliquid », contra αβδ. — 6. Migne « Nullum quippe omnipotenti Deo tale est sacrificium, quale est zelus animarum. » — 7. α « plus habet rationis... » ■— 8. F. om. « dicit ». Apud Gregorivm non occurrere, sed ex Augustino, Serm. civ η. 1 ; L. 38, 616, colligi posse Nicolai notat. F 1188 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Quæstiuncula III l-II, q. 67, a. 1, ad 2 ; q. 68, a. 6, ad 3 ; II-1I, q. 181, a. 4 ; III Cg., c. 63 ; Ver., q. 11, a. 4, ad. 1. 81. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON SIT DIUTURNIOR1 QUAM ACTIVA. CONTEMPLATIVA VITA 1. Vita enim activa fuit in Christo perfecta. Sed ipse fuit perfectus comprehensor. Ergo vita activa manebit in patria et ita non est minus diuturna quam contemplativa. 2. Præterea. Homines in patria erunt æquales angelis. Sed in angelis est utraque vita ; quia quidam sunt assistentes, quod ad contemplationem pertinet ; quidam ministrantes, quod pertinet ad actionem. Ergo utraque vita2 etiam in hominibus in patria erit. Et sic idem quod prius. 3. Præterea. In patria manebunt virtutes cardinales, et habebunt aliquos actus; similiter etiam 'et omnia3 dona. Sed virtutes cardinales perficiunt in vita activa, et similiter quædam dona. Ergo in patria manebit vita activa; Et sic idem quod prius. , 82. — SED4 CONTRA. Luc., x, 42 : « Maria optimam pariem elegit. » Glossa : « Contemplativa hic incipit ei in cælesti patria perficitur ; activa autem cum corpore deficit. » 83. — Præterea. Philosophus in X Eth., (k 7. 1177a, 21 ; 1. 10, d.) dicit quod contemplativa vita diuturnior est quam activa. Solutio I 84. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod duplex est ratio boni. Aliquid enim dicitur bonum, quod propter seipsum est desi­ derandum. Et sic vita contemplativa simpliciter melior est quam activa, inquantum magis assimilatur illi vitæ ad quam per activam et contemplativam nitimur pervenire. Unde et contemplativa est finis activæ et fini ultimo vicinior. Aliquid vero dicitur bonum quasi propter aliud eligendum ; et in hac via vita activa6 præeminet contemplativæ. 85. —■ Vita enim contemplativa non ordinatur ad aliquid aliud in ipso in quo est ; quia vita æterna non est nisi quædam consum­ matio contemplativæ vitæ quæ per vitam contemplativam in 1. α « divinior. » — 2. α om. « vita. » — 3. a om. « omnia. » — 4. a om. « sed. » — 5. β « Et hæc vita activa. » I MF K K Mk·' ■B ■L W: ' Bk fle DSITINCTIO XXXV, QUÆST. I, ART. IV 1189 præsenti quodammodo prælibatur ; unde non restat quod ordinetur ad aliud, nisi secundum quod bonum unius hominis ordinatur ad bonum multorum, ad quod propinquius se habet vita activa quam contemplativa. 86. '— Unde activa quantum ad hanc pariem quæ saluti proximorum studet, est utilior quam1 contemplativa ; sed contemplativa e!st dignior ; quia dignitas2 significat bonitatem alicujus propter seipsum, utilitas vero propter aliud. Sed vita activa quæ non ad alium, sed ad se ipsum tantum3 ordinatur, neque dignior neque utilior est4 quam contemplativa, immo comparatur ad contemplativam sicut utile ad id ad quod est utile. 87. — AD PRIMUM ergo6 dicendum quod vita contemplativa propter activam intermittitur ad tempus, non simpliciter : seuri ratione utilitatis, non7 ratione dignitatis. B| 88. — Ad secundum dicendum quod sicut bonum unius ]B consistit in actione et contemplatione ; ita et bonum multitu|B dinis, secundum quod contingit multitudinem contemplationi Mr vacare. Sed ad bonum multitudinis pervenitur per regimen Bf activæ vitæ ; unde ex hoc non probatur quod activa sit dignior, B sed utilior. |B 89. — Ad tertium dicendum quod politica, ut dicit Philosophus in VI Eth. [i 13. 1145», 8 sq. ; 1. 11, i.), non praecipit sapientiae et aliis quæ ad vitam contemplativam pertinent, Hf sed imperat quædam propter ipsa8 ; sicut etiam imperat quædam propter Deum, cui præcipit sic vel sic cultum exhiberi. B| 89bis. ■—■ [Ad quartum dicendum quod intelligendum est IE ratione utilitatis in alterum provenientis9]. Bt B< Bt. B V B B X m S S H S Ts k Solutio II 90. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod meritum pendet ex radice caritatis. Unde contingit quandoque quod in activa quis plus mereatur quam in contemplativa, vel e converso, secundum quod majorem habet caritatem vel minorem. Nihilominus tamen cum quæritur de duobus in genere quid sit majoris meriti, intelligendum est quantum pertinet ad rationem ipsorum actuum, non quantum ad ipsos operantes. 91. — Est ergo duplex meritum : scilicet dimissionis culpæ, et consecutionis gloriæ. 1. α ad. « sit. » — 2. α ad. « sistit in bonitate et... » — 3. α « est. » — 4. α « neque utilior. » — 5. Ed. « igitur. » — 6. βγόκ om. « seu », contra αθν RANVP. « sed. » — 7. β « sed. » — 8. α « ipsam. » — 9. αβγθικ et F. om. hanc responsionem. 1190 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Quanlum ad primurn1, majoris meriti dicitur activa quam con­ templativa, inquantum laboriosior ; unde habet plus de ratione satisfactionis. 92. — Quanlum autem ad meriium consecutionis gloriæ, sii; contemplativa vita est majoris meriti quam activa quantum ad puritatem ; quia non admiscetur ei tantum de pulvere terre­ norum, sicut fit in activa vita. 93. — Sed quanlum ad intensionem meriti videtur contempla­ tiva iterum majoris meriti illa parle actives quæ circa sui modera­ tionem studet; minoris autem quantum ad illam pariem quæ profectui aliorum invigilat; quia hoc ipsum videtur esse fortioris caritatis secundum genus, quod homo, prætermissa consolatione qua in Dei contemplatione reficitur, gloriam Dei in aliorum conversione quærat2 ; quia etiam in humana amicitia verus amicus quaerit magis bonum amici quam de ejus præsentia delectari. 94. — AD PRIMUM ergo dicendum quod contemplativa dicitur esse a Gregorio « major merilo », quia minus habet de impuritate demeriti admixtum. 95. '— Ad secundum dicendum quod ex dilectione Dei videtur procedere quod homo prætermissa propria consolatione volun­ tatem Dei implere3 studeat in aliorum salutem. Unde Gregorius Super Ezech., (lib. II, hom. 3, n. 9 ; L. 76, 962) : « Est amanti animæ non parva consolatio, si cum ipsa differtur, per eam multæ colligantur. » 96. — Ad tertium dicendum quod Philosophus loquitur de contemplativa vita per comparationem ad activam quæ in rebus humanis negotiatur, non autem respectu illius quæ pioximorum saluti insistit. Solutio III 97. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut dictum est de donis et virtutibus perficientibus in vita activa quod manent4 in patria, sed non quantum ad eosdem actus ; similiter etiam dicendum est de vita activa. Unde vita activa quantum ad illos actus quos modo habet, quibus turbatur de proximorum necessitatibus et de propriis passionibus, non remanebit ; quia tunc panem esurienti non porriget, ut in Glossa inducta subjungitur. Manebit autem quantum ad alios actus qui erunt virtutum et donorum in patria. 1. RA. « præmium. » — 2. α « quærit. » — 3. α « adimplere. »— 4. F. « maneb* DISTINCTIO XXXV, QUÆST. II, ART. ό ι 1191 98. —Vita autem contemplativa nihilominus est diuturnior quam activa ; quia manet etiam quoad illos actus quos in via habet : qui quidem in statu viæ sunt imperfecti, sed in patria perficientur. Unde Gregorius dicit Super Ezech. (lib. II, hom. 2, n. 7 ; L. 76, 953), de contemplativa vita : « Eliam cum conlendimus, vix aliquid1 parum attingere valemus. » JT T w •C E 99. · AD PRIMUM tamen dicendum quod non est simile de Christo et de aliis, quia ipse erat verus viator et comprehensor ; unde simul erat in actu perfecto quantum ad utramque vitam etiam secundum actus viæ. 100. ·— Ad secundum dicendum quod angeli ex ordine natural sunt medii inter Deum et homines, et ideo eis competit ministerium custodiæ et hujusmodi ; non autem animabus sanctorum. 101. — Ad tertium patet solutio per id quod dictum est. Ad alia etiam patet solutio ex dictis2. B QUÆSTIO II I DE DONIS PERFICIENTIBUS IN UTRAQUE VITA B* B B K B Deinde quæritur de donis perficientibus in utraque vita. Primo, de dono sapientiæ. Secundo, de dono intellectus. Tertio, de dono scientiæ. Quarto, de dono consilii. B ARTICULUS I K Quæstiuncula I K K ■ I, q. 1, a. 6, ad 3 ; II-II, q. 45, a. 1. 102. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur B ■ B ■ ■ K QUOD SAPIENTIA NON SIT DONUM. / 1. Sapientia enim in Littera (1) dicitur « cognilio divinorum ». Hoc autem videtur esse fidei, cujus objectum est veritas prima. Cum ergo fides non sit donum sed virtus, videtur quod nec sapientia. 2. Præterea. In Littera (4) dicitur quod « sapientia est cullus 1. Ed. ad. aut. » — 2. Ed. « prædîctis. « 1192 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Dei » : et sumitur de Job, xxviii, 28, secundum aliam transla­ tionem1. Sed latria quæ cultus dicitur, est virtus, et non donum. Ergo sapientia non est donum. 3. Præterea. Nullum donum habetur per acquisitionem. Sed sapientia habetur per acquisitionem ; quia Philosophus (Mela. A 2. 982a, 4 sq. ; 1. 2) philosophiam primam sapientiam nominat, quæ per doctrinam habetur. Ergo sapientia non est donum. 103. — SED CONTRA. Is., xi, computatur inter alia dona. 104. — Præterea. Dona ponuntur virtutibus altiora. Sed inter omnes habitus videtur sapientia nobilissimum, maxime eorum quæ ad cognitionem pertinent, ut Philosophus dicit in X Elh. (k 7. 1177a, 19-20; 1. 10, c.). Ergo sapientia maxime debet dici donum. Quæstiuncula II 1Ι-Π, q. 45, a. 1, ad 2. 105. — ULTERIUS. Videtur QUOD SAPIENTIA NON SIT TAN­ TUM DE DIVINIS. 1. Quia, sicut dicit Philosophus in principio1 2 Mela. (A 2. 982a, 13 ; 1. 2, n. 38), oportet sapientem certissimum esse de omnibus. Ergo non est de divinis tantum. 2. Præterea. Ad sapientem pertinet determinare [medium in virtutibus mpralibus, ut patet per definitionem Philosophi in II Elh., (β 6. 1106b, 37 ; 1. 7, b.) de virtute. Sed divina non sunt operabilia a nobis. Ergo cum medium virtutis moralis sit de operabilibus a nobis, videtur quod non sit sapientia tantum de divinis. 3. Præterea. Sapientia videtur esse circa illa quorum est ars mechanica : I Cor., m, 10 : « Ut sapiens architeclus funda­ mentum. posui. » Ergo non est tantum de divinis. 106. — SED CONTRA est quod « sapientia est de causis ollis­ simis », secundum Philosophum in principio Mela. (A 1. 981b, 28 ; 1. 1, n. 34-35). Sed causæ altissimæ sunt divina. Ergo esi tantum de divinis. 107. — Præterea. Philosophus in VI Elh., (ξ 7. 1141% 20 ; 1. 6, a.) dicit quod sapientia est quasi caput scientiarum. Sed omnis cognitionis caput est cognitio3 quæ est de divinis. Ergo sapientia est circa divina. 1. « Nempe secundum ipsam editionem 70 interpretum, in qua legitur ubi vulgata legit vers. ult. Timor Domini ipsa esl sapientia. » N. — 2. Ed. « I. > — 3. F. om. « caput est cognitio. » DISTINCTIO XXXV, QUÆST. II, ART. I 1193 Quæstiuncula III I, q. 64, a. 1 ; Π-Π, q. 45, a. 2 et 3. 108. —■ ULTERIUS. Videtur quod sapientia non sit in intellectu, sed in affectu magis. 1. Quia « sapientia secundum nomen suum est », ut dicitur Eccli., vi, 23. Sed dicitur a sapore. Cum ergo sapor ad gustum pertineat qui ad affectum transfertur, sicut visus ad intellectum, videtur quod sapientia sit in affectu. 2. Præterea. In Littera (2) dicitur quod sapientia est in cogni­ tione et dilectione ejus quod semper incommutabiliter manet, quod est Deus. Sed dilectio ad affectionem pertinet. Ergo sapientia est in affectione. 3. Piaete^ea. Septima beatitudo, qua dicitur : « Beati pacifici », ad sapientiam reducitur. Sed pax ad affectum pertinet. Ergo et sapientia. 109. — SED CONTRA est quod in Littera (1) definitur per cognitionem. f 110. — Præterea. Omnis virtus intellectualis est in parte cognitiva. Sed sapientia ponitur a Philosopho {Eth. ζ 6. 1141a, 5 sq. ; 1. 5 et 6.) virtus intellectualis. Ergo tam ipsa quam sapien, tia1 donum quod ei respondet, in parte cognitiva est. Solutio I 111. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM CUÆSTIO• NEM quod sapientia secundum nominis sui usum videtur i importare eminentem quamdam sufficientiam in cognoscendo, ut et2 in seipso certitudinem habeat de magnis et mirabilibus ί quæ aliis ignota sunt, et possit de omnibus judicare, quia « unus; quisque bene judicat quæ cognoscit », (I Eth. a 1. lG94h, 28 ; ■ 1. 3, c.) possit etiam et alios ordinare per dictam eminentiam. ; 112. — Hæc autem sufficientia in quibusdam quidem est ■ per studium et doctrinam, adjuncta vivacitati intellectus. Et talis < sapientia a Philosopho ponitur virtus intellectualis in VI Eth. (ζ 6. 1141a, 5 sq. ; 1. 5 et C). 113. — Sed in quibusdam talis sufficientia accidit per quamdam affinitatem ad divina, sicut dicit Dionysus de Hierotheo in 2 cap. De div. nom. (n. 9; G. 3, 647 ; 1. 4, p. 296), quod « patiendo divina, didicit divina » : et de talibus dicit Apostolus, I Cor., Π, 15 : « Spiritualis judicat omnia » : et I Joan., ii3, 27 : « Unctio docebit vos de omnibus ». 1. F. « sapientia·. » — 2. y ed. « eliam. » — 3. αβ « Ill. » 1194 SCRIPTUM SUPER LIB, III SENTENTIARUM 114. — AD PRIMUM ergo1 dicendum quod sicut se habet sapientia quæ est virtus intellectualis ad intellectum principio­ rum — quia quodammodo comprehendit ipsum, ut dicitur in VI2 Eth. (£ 7, 1141a, 19-20 ; 1. 5, d.), secundum quod ex princi­ piis negotiatur circa altissima et difficillima, et de his etiam quodammodo ordinat, inquantum reducit omnia ad unum principium, et ejus est disputare contra negantes ipsa·—ita si· habet sapientia quæ est donum, ad fidem quæ est cognitio simplex articulorum, quæ sunt principia totius Christiana· sapientiae. Procedit enim sapientiae donum ad quamdam deiformem contemplationem et quodammodo explicitam articulorum quos fides sub quodam modo involuto tenet secundum humanum modum. Et ideo sapientia est donum, fides autem virtus. 115. -— Ad secundum dicendum quod sapientia non dicitur pietas quæ est latria, per essentiam, sed quasi per causam, quia proxime ad latriam inclinat. 116. — Ad tertium dicendum quod æquivocatio est in sapientia, ut dictum est. Solutio II 117. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dictum est, ad sapientem pertinet judicare et ordinare. Judicium autem de aliquibus fieri non potest nisi per ea qua sunt lex et regula eorum. Semper autem oportet quod superiora sint inferiorum regula ; et ideo oportet de infimis per superiora judicare. Unde quamvis intentio quandoque ab infimis incipial et ad suprema tendat, tamen judicium nunquam perficitur nisi per superiora in quibus inferiora resolvuntur. Et ideo oportet sapientem de altissimis cognitorem esse. 118. — Altissimum autem dicitur dupliciter. Uno modo simpliciter, quod omnibus præeminet ; et hoc, modo divina altissima sunt. Unde eum qui simpliciter sapiens dicitur, oportet circa divina instructum esse. 119. — Alio modo dicitur3 altissimum in genere aliquo ; et qui circa hoc instructus est, non simpliciter, sed in genere illo sapiens dicitur ; sicut in artificialibus altissimum est usus illo­ rum propter quem4 fiunt. Unde qui habet artem usualem, qua· architectonica dicitur, in singulis artificiis sapiens illius artificii dicitur. 120. — Et per modum istum prudens in rebus humanis quibus præcipit, sapiens dicitur. Et quia per delectationes et alias 1. α om. « ergo. » ·— 2. F. « VII. » — 3. α om. « dicitur. » — 4. Ed. « quod. « DISTINCTIO XXXV, QUÆST. II, ART. I 1195 passiones corrumpitur æstimatio prudentiæ, ut dicitur in VI Elh. (ζ 5. 1140b, 13-15 ; 1. 4, h.), ideo apud Senecam (ep. 59) et alios morales Philosophos translatum est nomen sapieniiæ ad temperantiam et alias morales virtutes, inquantum passiones refrenant, et sic prudentiam conservant ; unde dicunt quod sapiens non perturbatur et hujusmodi. 121. ■— Patet ergo quod sapientia quæ simpliciter sapientia dicitur sive sit virtus intellectualis sive donum de divinis est principaliter; et inquantum per ea de omnibus aliis judicare potest1, omnium certissimus esse dicitur. » Et per hoc patet solutio ad objecta. Solutio III 122. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicut dictum est, sapientiæ donum eminentiam2 cognitionis habet, per quamdam unionem ad divina, quibus non unimur nisi per amorem, ut qui adhæret Deo, sit unus spiritus3 : I Cor., (vi, 17). Unde et Dominus, Joan., xv, 15, secreta Patris se reve­ lasse discipulis dicit, inquantum amici erant. Et ideo sapientiæ donum dilectionem quasi principium præsupponit, et sic in affec­ tione est. 123. ■— Sed quantum ad essentiam' in cognitione est. Unde ipsius actus videtur esse et hic [et4] in futuro divina amata contemplari, et per ea de aliis judicare non solum in speculativis, sed etiam in agendis, in quibus ex fine judicium sumitur. Et ideo Gregorius (lib. II Morat., c. 49, n. 77 ; L. 75, 592) sapientiam contra stultitiam ponit quæ importat errorem circa finem inten­ tum. 124. — AD PRIMUM ergo dicendum quod saporem sapientia importat quantum ad dilectionem praecedentem, non quantum ad cognitionem sequentem, nisi ratione delectationis quæ ipsam cognitionem in actu exequitur5. 125. — Vel dicendum quod dictum Ecclesiastici non intelligitur quantum ad similitudinem nominis cum sapore ; quia illa similitudo, etsi sit in lingua latina, non tamen est in aliis linguis. Sed loquitur quantum ad significatum quod omnes concipiunt de nomine sapientiæ, in quacumque lingua dicatur. Ad secundum patet solutio per id quod dictum est. 126. ■— Ad tertium dicendum quod pacificatio illa pertinet ad 1. NVP. ad. « sapiens ». — 2. F. « eminentia ». — 3. NVPF. ad. « cum eo ». — 4. αβχδ om. « et ». — 5. « Sic etiam in Manuscript©* dicit N. An non potius tamen consequitur vel subsequitur P » 1196 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM effectum ordinationis sapientiæ, quia omnis ordinans pacem intendit ; non autem quantum ad essentialem ipsius1. ARTICULUS II Quæstiuncula I II-II, q. 8, a. 1. 127. —AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD INTELLECTUS NON SIT DONUM. 1. Nullum enim donum, secundum quod nunc de dono loquimur, est nobis a natura. Sed intellectus est nobis natura­ liter insitus. Ergo intellectus non est donum. 2. Præterea. Ea quæ sunt unius divisionis, videntur esse unius rationis. Sed intellectus quandoque dividitur contra volun­ tatem, quandoque autem contra rationem. Sed voluntas non est donum neque ratio. Ergo neque intellectus. 3. Præterea. Gregorius dicit in principio Moral, (lib. I, c. 32, n. 44 ; L. 73, 547), quod « intellectus2 in die suo pascit, dum de auditis mentem illustrat ». Ergo intellectus est ex auditu sicut et fides. Sed fides non est donum, sed virtus. Ergo intellec­ tus non est donum. 128. — SED CONTRA est quod dicitur Is., xi, ubi spiritus intellectus computatur inter septem dona Spiritus sancti. 129. — Præterea. Donorum propria est ratio, ut prius dictum est, ut per ea quis super humanum modum operetur. Sed opera­ tio intellectus præcipue est supra hominem, ut dicitur in3 Elh. (k 9. 1179a, 23 sq. ; 1. 13, f.). Ergo intellectus maxime debet dici donum. Quæstiuncula II II-II, q. 8, a. 3. 130. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON HABEAT ALIQUEM ACTUM IN VIA. DONUM INTELLECTUS 1. Intellectus enim importat quamdam cognitionem sine obumbratione ; unde Isaac dicit quod « ubi obumbratur intellec­ tus, oritur ratio ». Sed impossibile est quod in statu viæ cognos­ camus sine obumbratione phantasmatum, ut Philosophus 1. α «essentiale», β «essentiam» contra γΰθικ F. RANVP. « ad essentialem ipsius actum ». — 2. α homol. « intellectus... est ex auditu. » — 3. Ed. ad. « X ». HT ) æ ® f, •i φ $0 gt 0 ! : ■ i l f t distinctio XXXV, quæst. ii, art. ii 1197 \ostendit in III De anima (y 8. 432», 8 ; 1. 13, η. 791). Ergo intel'lectus non habet aliquem actum in via. j 2. Præterea. Dionysius dicit, 1 cap. Cæl. hier. (η. 2 ; G. 3, 122), quod « impossibile est nobis aliter lucere divinum radium, nisi varietate sacrorum velaminum circumvelalum. » Sed ubi­ cumque est cognoscere per aliqua velamina, oportet esse colla‘ tionem quæ non ad intellectum sed ad rationem pertinet. Ergo non est possibile quod in statu viæ sit nobis intellectus ■ actus. 3. Præterea. Actus intellectus est videre Deum : hoc enim1 ponitur in sexta beatiludine quæ ad intellectum refertur. Sed Deum nullus potest videre in hac mortali carne existens. Ergo in statu viæ non habemus usum intellectus. 4. Præterea. Augustinus dicit in quodam Sermone de timore, quod intellectus vocatur quo ab omni infirmitate corda mundan­ tur, ut pura intentio dirigatur in finem. Sed impossibile est in statu viæ ab omni infirmitate corda mundari. Ergo impossibile est in statu viæ actum intellectus esse. 131. — SED CONTRA. Habitus ordinatur ad actum. Si ergo actus intellectus a nobis in via haberi non possit2, frustra nobis donum intellectus daretur. 132. ■— Præterea. Sexta beatitudo ad intellectus donum refertur. Sed in illa ponitur aliquid pertinens ad statum viæ, et aliquid ad statum patriæ. Ergo intellectus habet actum in nobis et quantum ad statum viæ, et quantum ad statum patriæ. Quæstiuncula III I-II, q. 68, a. 4 ; II-II, q. 8, a. 6. 133. — ULTERIUS. Tdetur quod ) I j intellectus a sapientia non differat. 1. Totum enim a parte essentialiter non distinguitur. Sed intellectus videtur esse totum respectu sapientiæ quæ est tantum de Deo, cum intellectus sit de3 Deo et spiritualibus creaturis. Ergo intellectus essentialiter a sapientia non differt. 2. Præterea. Sapientia, ut in Lillera (2) Magister dicit, delectationem circa divina experitur. Sed hoc idem videtur ad intellectum pertinere. In consideratione enim4 intellectus est maxima delectatio, sicut dicit Philosophus in X Elh. («■ 7. 1177a, 22 sq. ; 1. 10, e). Ergo intellectus a sapientia non differt. 3. Præterea. Ad eumdem actum non oportet ordinari diversos 1. αγ om. « enim. » — 2. Ed. « posset. » — 3. F. om. « de. » — 4. F. om. « enim. « 1198 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM habitus, cum habitus distinguantur per actus. Sed tam sapientia quam intellectus ordinantur ad contemplationem. Cum ergo contemplatio sit unus actus, videtur quod sapientia et intellectus sit unus habitus. 134. — SED CONTRA est quod dividuntur ex opposito. Is., xi. 135. ·— Præterea. Dona correspondent virtutibus. Sed alia virtus est intellectus, et alia sapientia, ut patet in VI Elh. (ζ 3. 1139b, 16 sq. ; 1. 3, a ; et 1. 5-6). Ergo et aliud est unum donum ab alio. Solutio I 136. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod intellectus secundum suum nomen importat cogni­ tionem pertingentem ad intima rei. Unde cum sensus et imagi­ natio circa accidentia occupentur quæ quasi circumstant essen­ tiam rei, intellectus ad essentiam ipsam1 pertingit. Unde, secun­ dum Philosophum in III De anima, (y 6. 430b, 28 ; 1. 11, n. 762) objectum intellectus est quid. Sed in apprehensione hujus essentiæ est differentia. 137. ■— Aliquando enim apprehenditur ipsa essentia per seipsam, non quod ad eam ingrediatur intellectus ex ipsis quæ quasi circumvolvuntur ipsi essentiæ ; et hic est modus apprehen­ dendi a2 substantiis separatis, unde intelligenliæ dicuntur. 138. — Aliquando vero ad intima non pervenitur nisi per circumposita quasi per quædam ostia ; et hic est modus appre­ hendendi in hominibus, qui ex effectibus et proprietatibus procedunt ad cognitionem essentiæ rei. Et quia in hoc oportet esse quemdam discursum, ideo hominis apprehensio ratio dicitur, quamvis ad intellectum terminetur in hoc quod inqui­ sitio ad essentiam rei perducit. 139. — Unde si aliqua sunt quæ statim sine discursu rationis apprehendantur, horum non dicitur esse ratio, sed intellectus ; sicut principia prima quæ quisque statim probat audita. Primo ergo modo intellectus potentia est, sed hoc3 modo accipiendo, habitus principiorum dicitur. Sicut autem mens humana in essentiam rei non ingreditur4 nisi per accidentia, ita etiam in spiritualia non ingreditur nisi per corporalia et sensibilium similitudines, ut dicit Dionysius (cap. i De cæl. hier. G. 3, 122 ; et i cap. De eccl. hier., n. 2 ; G. 3, 374). 1. α « ipsius », ed. « ejus », contra βγδ. ■— 2. F. om. « a. » — 3. Ed. « secundo. » — 4. α homot. « ingreditur nisi... per corporalia. » DISTINCTIO XXXV, QUÆST. II, ART. II 1199 140. — Unde fides quæ spiritualia in speculo et ænigmate quasi involuta tenere facit, humano modo mentem perficit ; iet ideo virtus est. I 141. — Sed si supernatural! lumine mens intantum elevetur Üt ad ipsa spiritualia aspicienda introducatur, hoc supra huma­ num modum est. Et hoc facit intellectus donum quod de auditis mentem illustrat, ut ad modum primorum principiorum statim audita probentur, et ideo intellectus donum est. Et per hoc patet solutio ad objecta. Solutio II ·. f f v .5. 4' fi T ■>$ '* 4 * Ï * % g I ‘ Ï- > I 142. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod intellectus ad spiritualia ingreditur dupliciter. Uno modo per viam remotionis, dum a spiritualibus viam quæ in corporalibus invenitur, removet. Alio modo secundum quod ulterius in ipsa spiritualia1 defigit intuitum. 143. ·— In statu ergo viæ intellectus ingreditur ad spiritualia primo modo12·, maxime ad divina ; quia in hoc perficitur cognitio humana secundum statum viæ, ut intelligamus Deum ab omnibus, separatum, super omnia esse, ut dicit Dionysius in3 lib. De myslica theologia (c. 4 et 5 ; G. 3, 1039). Et ad hoc pervenit Moyses, qui dicitur intrasse ad caliginem in qua Deus erat, Exod., xx4, 21. Et propter hoc etiam quantum ad statum viæ munditia ponitur in sexta beatitudine quæ pertinet ad depurationem intellectus ab omnibus corporalibus. 144. — Sed ad secundum modum pertingere non possumus in statu viæ, maxime quantum ad Deum ; sed hoc erit in patria. Unde Gregorius Super Ezech., (lib. II, hom. 2, n. 14 ; L. 7G, 956) : « Quamdiu in hac carne mortali vivitur, nullus ila in contemplationis virtute proficit, ut in ipso jam incircumscripto luminis radio mentis oculus infigal... sed quidquid de illo modo conspicitur, non est ipse, sed sub ipso esi. » Hoc tamen infirmæ mentis desiderio satisfacit, quia, secundum quod Philosophus dicit in XI De animal. (I Pari, animal, a 5. 64411 24 sq.) « Amans in parvas comprehensione amati magis delectatur quam in magna aliorum comprehensione ». Et ideo, ut ipse dicit, illud parum quod de substantiis separatis cognoscere possumus, plus desideratur et delectat quam quidquid de aliis rebus cognoscimus. 1. αβδ RAF. ad. « virtutum », y « virtutem », sed N. non abs re notat : « Non in spiritualia virtutum, ut superllue prius et inepte ; cum prius forte scriptum esset, in spiritualia intuitum defigit, ct inde quidam spiritualia virtutum reponendum finxerit ». — 2. α ad. «■ etiam. » — 3. F. om. « dicit Dionysius in. » — 4. Ed. « XIX. » — 5. RA. « prima. » 1200 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 145. — AD PRIMUM ergo dicendum quod umbra quæ in statu viæ in intellectu nostro est, nos impedit ut in divinam essentiam mentis oculos defigere [valeamus1]. 146. ■— Ad secundum dicendum quod Dionysius loquitur quantum ad principium revelationis divinorum, in qua quasi per sermonem quemdam nobis in signis et figuris proponuntur ; sed ulterius de auditis sic2 per donum intellectus mens illus­ tratur. 147. — Ad tertium dicendum quod videre Deum defigendo intuitum in essentiam ejus non possumus in statu viæ, sed alio modo, ut dictum est. 148. ■— Ad quartum dicendum quod Augustinus nominat « infirmitatem humanam » corporalia phantasmata, quæ oportet removere per intellectum tendentes in Deum. Solutio III 149. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod intellectus videtur nominare simplicem apprehensionem ; sed sapientia nominat quamdam plenitudinem certitudinis ad judi­ candum de apprehensis ; et ideo intellectus videtur pertinere ad viam inventionis2, sed sapientia ad viam judicii. 150. — Sed4 quia judicium non potest esse de apprehensis nisi per suprema, quibus sapiens mente unitur, ut quasi in supe­ riori collocatus de omnibus judicet — quæ quidem unio ad divina per dilectionem est — ideo sapientia circa divina principaliter est, et habet circa ea delectationem ex dilectione causatam ; intellectus autem est5 indifferenter circa omnia apprehensa spiritualia, et delectationem ex amore ad apprehensa causatam, quantum est in se, non importat. 151. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod non eodem modo considerat de Deo intellectus et sapientia ; et ideo sapientia non includitur in intellectu sed alio modo, ut dictum est. 152. — Ad secundum dicendum quod delectatio quæ est in actu intellectus, causatur ex congruentia operationis ad operan­ tem ; non autem ex dilectione ad ea circa quæ est operatio, sicut est in sapientia. 153. ■— Ad tertium dicendum quod in contemplatione est 1. αβγδ RA F. « nequeamus », contra NVP; N. ad. in nota : « Sic Manuscriptum, etsi praemittit at in pro ne in (quod planius est' non sicut prius, nos impedit ut nequeamus, inepta phrasi. » — 2. NVPF. « sicut. » — 3. RA. « intensionis. » — 4. β « et. » — 5. a om. « est. » \ DISTINCTIO XXXV, QUÆST. II, ART. Ill \ 1201 (necessaria apprehensio quæ est per intellectum et judicium, \quod est per sapientiam ; et ideo necessaria sunt duo1 klona. ARTICULUS III Quæstiuncula I II-II, q. 9, a. 2. 154. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod DONUM SCIENTIÆ NON SIT TANTUM DE HUMANIS, SED ETIAM DE DIVINIS. 1. Dicit enim Augustinus in Lillera (1) quod scientia donum est, « qua fides defenditur et roboratur ». Sed fides est de divinis. Ergo scientia est de divinis. t 2. Præterea. Scientia donum est alti or quam scientia virtus. Sed scientia virtus de divinis est, sicut metaphysica, vel etiam ·’" theologia. Ergo et scientia [donum2] de divinis est. / 3. Præterea. Caput est conforme membris. Sed sapientia < quæ est de divinis, in Mela.3 (A 2. 983a, 5 sq. ; 1. 3, n. 64) dicitur Ϋ caput scientiarum » (VI Eth., ζ 6. 1141a, 20; 1. 6, a.) Ergo scientia de divinis est. < jg C,£ jffp' Jr 155. — SED CONTRA. Per scientiam scimus conversari in medio pravæ et perversæ nationis, ut in Littera (2) dicitur. Sed hoc non pertinet ad divma, sed ad humana. Ergo scientia non est divinorum, sed humanorum. 156. — Præterea. Ad idem non sunt necessarii duo habitus. Sed ad divina ordinatur sapientia. Ergo scientia non est divinorum. Quæstiuncula II S- Π-Π, q. 9, a. 3. 157. — ULTERIUS. Videtur quod non sit tantum prac- TICA, SED ETIAM SPECULATIVA. 9 S ?■ k 1. Quia quanto aliqua cognitio est altior, tanto ad plura se extendit. Sed scientia donum est altior quam scientia quæ ponitur virtus intellectualis. Ergo cum scientia qua; est virtus intellectualis, se extendat ad operabilia et speculabilia, videtur quod multo fortius scientia quæ est donum. 1. α « necessaria », RANVP. om. « duo. » — 2. αβγ$ om. « donum. » — Meta. » * J 1202 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 2. Præterea. Philosophus in principio Meta. (A 2. 982a, 15 ; 1. 2, n. 40), probat quod scientia speculativa est nobilior quam practica, inquantum per se speculativæ expetuntur, non autem practicæ. Sed scientia quæ est donum debet esse altissima scientia. Ergo est magis speculativa quam practica. 3. Præterea. Scientia perficit inferiorem rationem, ut Augus­ tinus dicit (XII De Trin., c. 7 et 14 ; L. 42, 1003-1009) ; inferior autem ratio contra superiorem dividitur. Superior autem est tam speculativa quam practica ; quia, secundum Augustinum (lib. XII De Trin., c. 7 et 14 ; L. 42, 1003-1009), « inhærel æternis conspiciendis » quod speculationis est, « et consulendis » quod actionis est. Ergo similiter ratio inferior. Ergo sapientia et scientia sunt speculativæ et practicæ. 158. ■— SED CONTRA est quod Augustinus dicit (ibid., c. 14, 22 ; L. 42, 1009) quod « actio qua bene utimur rebus temporalibus, scientiæ deputatur ». Sed usus rerum temporalium ad practicam pertinet. Ergo scientia de qua hic loquimur, est practica. 159. — Præterea. Ab omnibus dicitur quod scientia donum dirigit pietatem. Sed pietas ad activam vitam pertinet. Ergo et scientia. Ergo est practica. Quæstiuncula III II-II, q. 167, a. 1. 160. — ULTERIUS. Videtur quod in scientia humano­ rum NON SIT ALIQUID N0XIÆ CURIOSITATIS. 1. Maxime enim cognoscere mala, malum esse videtur. Sed scientia malorum bona est ; alias in Deo non esset. Ergo in scientia non potest esse aliquid noxiæ curiositatis. 2. Præterea. Quanto aliquis magis accedit ad suam perfec­ tionem, tanto magis laudabilis est. Sed homo per scientiam cujuslibet rei perficitur, quia trahitur de potentia ad actum, cum intellectus noster sit potentia omnia intelligibilia, ut dici­ tur in III De anima (γ 5. 430a, 14-15 ; 1. 10, n. 728). Ergo in scientia non potest accidere peccatum. 3. Præterea. In medio non est accipere superfluum, sicut nullus potest esse nimis castus. Sed scientia in medio consistit, cum sit virtus intellectualis, ut dictum est 33 d.1 (q. 1, a. 3). Ergo non potest esse superfluitas in sciendo ; et ita non potest esse aliqua noxietas curiositatis. 1. t. om. « 33 d. » DISTINCTIO XXXV, QUÆST. II, ART. Ill j 1203 161. — SED CONTRA. Nullus punitur nisi pro peccato, rfed Hieronymus (Epist. xxn, ad Euslochium, n. 30; L. 22, '416), se punitum astruit pro eo quod in libris Ciceronis studebat. Ergo potest esse in scientia humanorum peccatum. 162. — Præterea. Expendere tempus in inutilibus, videtur non esse sine peccato. Sed quædam scientiæ videntur esse vel parum vel nihil utiles ad bene vivendum, cui homo debet totus insistere, sicut scientiæ mathematicae. Ergo videtur quod in eis studere sit peccatum. Solutio I i > Γ ’■ \ ! is, • ff ÿ i· 163. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod duorum dividentium aliquod commune, illud quod aliquam excellentiam super rationem communis addit, proprium nomen ex illa differentia addita accipit. Quod autem nullam differentiam dignitatis addit, nomen commune retinet ; sicut patet in proprio et definitione, quia proprium essentiale dicitur definitio, proprium autem non essentiale vocatur nomine communi proprium. 164. —■ Similiter etiam est in proposito. Omnis enim certitudinalis cognitio alicujus, et præcipue si sit complexi, per rationis collationem habita, scientia dicitur. Quæ1 est de altissimis, quasi aliarum ordinatrix et judex, proprium nomen superaddit, et sapientia dicitur ; aliæ vero scientiæ quæ ei subduntur, simpliciter scientiæ nomen retinent. Et hoc modo accipiendo scientiam, est tantum de rebus creatis, sapientia vero de divinis ; sive loquamur in virtutibus intellectualibus, sive in donis. 165. — AD PRIMUM ergo dicendum quod etiam ex humanis cognitio divinorum et nutritur et defenditur, quia « invisibilia Dei per ea quæ facta sunt, intellecta conspiciuntur » (Rom., i, 20). Ad secundum et tertium patet solutio ex dictis. < Solutio II * 166. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut est in sensibus corporis quod sensus qui est ad esse, scilicet tactus, est in omnibus membris ; qui autem sunt ad bene esse sunt in corde tantum, per quod alia membra reguntur ; ita etiam est de donis gratuitis quæ in Ecclesia dantur. Quædam .. 1. Ed. « Sed illa quæ », contra αβγ&θικ, β ad. « vero ». 1204 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM enim sunt de necessitate salutis ; et hæc oportet quod1 omni­ bus membris Christi dentur. Et hujusmodi sunt quæ pertinent ad gratiam gratum facientem, ut virtutes et dona. Quædam autem sunt quæ sunt ad bene esse, sicut gratiæ gratis dalæ, ut operatio miraculorum et hujusmodi ; et hæc non omnibus Christi membris dantur, sed illis tantum quibus expedit ad ædificationem fidei. 167. — Cum ergo scientia sit donum et sit circa res creatas, oportet quod de ratione scientiæ sit tantum illa cognitio quæ est ad necessitatem salutis. Non est autem de necessitate salutis cognitio rerum quantum ad naturas et quidditates suas, sed solum cognitio eorum quæ quis debet facere vel vitare. Et ipsa scientia contemplativa non pertinet ad rationem doni scientiæ sed solum scientia practica qua homo quamdam certitudinem concipit de agendis ea- praesentia Spiritus. Et in hoc differt a prudentia quæ non certitudinaliter, sed magis æstimative de agendis judicium habet ; unde et hoc donum a certitudine judicii nomen habet. Scientia vero quæ ad defensionem fidei ordinatur, pertinet ad gratiam gratis datam, de qua dicitur I Cor., xn, 8 : « Alii datur sermo scientiæ secundum eumdem spiritum » ; et non est de necessitate doni, sed de perfectione fidei I Cor., xiii, 22. Unde3 dicit Augustinus in Littera (1), quod tali4 scientia multi qui fidem habent, non pollent. 168. — AD PRIMUM ergo5 dicendum quod scientia altior non oportet quod extendat se ad plura nisi in illis ad quæ ordi­ natur ; et ita scientia donum ad plura se extendit quam acquisita scientia6 de operibus humanis, quia in multis illa deficit in quibus ista dirigit. 169. ■— Ad secundum dicendum quod non oportet dona quantum ad omnes conditiones esse perfectiora7 virtutibus, sed quantum ad modum operandi qui est supra hominem, ut dictum est. 170. -— Ad tertium dicendum quod non est inconveniens unam potentiam diversis habitibus perfici. Unde et inferior ratio quæ et speculativa et practica potest esse, perficitur dono scientiæ quantum ad operabilia, scientiis vero speculativis inquantum est speculativa. Sapientia autem rationem superio­ rem quantum ad utrumque perficit ; quia superiores rationes quibus contemplandis sapientia inhæret, etiam operationum nostrarum regulæ sunt. Unde secundum quod assumit eas ut regulas operabilium, sic in praxim extenditur. 1. αβδ ad. « in ».— » — 2. F. om. « I Cor., xm, 2. » — 3. a ad. « sicut. d — 4. a. ad. « etiam. » — 5. αβ om. « ergo », ed. « igitur ». — 6. α om. « scientia. » — 7. αβ « perfectioris. » DISTINCTIO XXXV, QUÆST. II, ART. Ill 1205 Solutio III 171. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod scire, quantum in se est, nunquam malum est, et per consequens nec addiscere ; quia cujus generatio est mala, ipsum est malum. Sed per accidens contingit esse peccatum in sciendo vel addis­ cendo1 sive considerando. 172. — Hoc autem accidens potest accidere vel ex parte cognoscibilis, vel ex parte cognoscentis. Ex parte cognoscentis est duplex accidens. Unum est quando propter occupationem in studio alicujus scientiæ impeditur ab executione officii ad quod tenetur ; sicut judex si propter studium geometriæ desisteret a2 causis expe­ diendis, vel sacerdos a confessionibus audiendis quando eas audire teneretur3. Aliud est quando propter delectationem in aliqua scientia veniret in contemptum alicujus quod revereri oportet, sicut de Hieronymo accidit ; quia tantum delectabatur in ornatu verborum Tullii, quod desipiebat4 ei incultus sermo prophe­ tarum, ut ipse dicit. Sicut etiam accidit illis qui tantum adhærent rationibus humanis quod a fide discedunt et eam impugnant. 173. ■—■ Ex parte vero cognoscibilis est Iriplex accidens. Unum est quando cognoscibile de facili ad malum inclinat, et præterea in se parvæ utilitatis est. Et propter hoc prohibitæ sunt scientiæ magicæ, ne homo in exercitium earum labatur. Aliud est quando cognoscibile est supra potentiam cognos­ centis, sicut dicitur Eccli., m, 22 : « Alliora te ne qusesieris. » Tertium est quando in se nullius utilitatis est, sicut facta contingentia hominum. Unde et curiosi dicuntur qui sunt scrutatores conscientiarum proximi. 174: — In omnibus autem istis tribus contingit quod illud est uni curiosum5 quod non est curiosum alteri ; quia aliquid est supra unius intellectum quod non est supra intellectum alterius ; aliquid etiam est utile uni quod non est utile alteri ; aliquid etiam facile in peccatum præcipitat6 unum quod non praecipitat alium. Et per hoc patet solutio ad objecta. 1. a om. « vel addiscendo. » — 2. β « sicut judex si desisteret propter studium geometriæ... » — 3. Ed. « tenetur. » — 4. α « displicebat », γ « despiciebat », δ « do cipiebat ». — 5. F. homot. « curiosum... alteri.» — 6. F. homot. «præcipitat... alium. » 1206 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS IV Quæstiuncula I II-II, q. 52, a. 1. 175. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD CONSILIUM NON SIT DONUM. 1. Donum enim a seipso quis habere non potest. Sed consi­ lium cuilibet est a seipso ; quia « consilium quæslio est », ut dicitur in III Eth. {γό. 1112b, 23 ; 1. 8, c.) Quilibet autem quærere potest. Ergo consilium non est donum. 2. Præterea. Sicut in cognitione practice humana est inqui­ sitio, ita et in cognitione speculativa. Sed in donis pertinentibus ad vitam contemplativam non ponitur aliquid quod inquisi­ tionem importet1. Cum ergo consilium inquisitionem importet, videtur2 quod consilium non debeat poni donum dirigens in vita activa. 3. Præterea. Dona se extendunt ad illa quæ sunt de necessi­ tate salutis, sicut dictum est. Sed consilium, secundum quod communiter dicitur, dirigit in his ad quæ non omnes tenentur. Ergo consilium non est donum. 176. — SED CONTRA est quod Is., xi, inter dona computatur. 177. — Præterea. Virtutibus respondent dona. Sed quædam virtus est ordinata ad bene consiliandum, scilicet eubulia5, de qua Philosophus in VI Eth. (ζ 10. 1142a, 32 sq. ; 1. 8) deter­ minat. Ergo videtur quod debeat esse aliquod donum quod perficiat nos ad recte consiliandum. Quæstiuncula II II-II, q. 52, a. 2, ad 3. 178. ■— ULTERIUS. Videtur quod consilium donum non DIFFERAT A DONO SCIENTIÆ. 1. Scientia enim est qua bene conversamur in medio pravæ et perversæ nationis (Philip., n, 15). Sed hoc non potest fieri sine consilio. Ergo consilium non distinguitur a scientia. 2. Præterea. In donis quæ ad executionem pertinent, idem donum respondet omnibus virtutibus quæ sunt circa mate1. αβ homot. « importet... videtur », sed β supplet in margine. ·— 2. α ad. « ergo. » — 3. α om. « scilicet eubulia. » DISTINCTIO XXXV, QUÆST. II, ART. IV 1207 riam unam, sicut pietas omnibus virtutibus quæ sunt circa communicationes. Sed prudentia et eubulia sunt circa unam materiam, quia circa actum rationis in agibilibus. Cum ergo prudentiæ respondeat scientia, eubuliæ autem consilium, videtur quod consilium et scientia sint unum donum. 3. Præterea. Sicut prudentiæ subservit eubulia, ita et synesis. Sed præter donum scienti æ quod respondet prudentiæ, non invenitur aliud donum quod respondeat synesi ad judicium pertinens. Ergo nec oportet esse aliud donum a scientia quod respondeat eubuliæ. 179. — SED CONTRA est quod Is., xi, unum alteri connu­ meratur : quod non esset, si unum donum forent. 180. — Præterea. Sicut in speculativis est via inventionis et judicii, ita et in practicis. Sed in donis pertinentibus ad vitam contemplativam est aliud donum quod respondet inven­ tioni, scilicet intellectus, et aliud quod respondet judicio, scilicet sapientia. Ergo et in donis dirigentibus in vita activa, præter scientiam quæ respondet judicio, erit aliud donum quod pertinet ad inventionem, et hoc est consilium. Quæstiuncula III II-II, q. 52, a. 3. 181. — ULTERIUS. Videtur ERIT IN QUOD ACTUS CONSILII NON PATRIA. 1. Consilium enim, secundum Gregorium (lib. II Morat., c. 49, n. 77 ; L. 75, 592), contra præcipitationem mentem munit ; et Damascenus dicit, II lib. (De fide, c. 22 ; G. 94, 939) quod consilium, dubitantis est. Sed in patria non erit præcipitatio neque dubitatio. Ergo nec1 consilium. 2. Præterea. Consilium inquisitionem et discursum importat, ut patet per Philosophum in III Eth. (γ 5. 1112b, 20 sq. ; 1. 8) Sed in patria, secundum Augustinum (XV De Trinit., c. 16, n. 26 ; L. 42, 1079), « non erunt volubiles cogitationes », sed utemur deiformi intellectu ad similitudinem angelorum. Ergo in patria non erit consilii actus. 3. Præterea. Eadem ratione esset ibi actus scientiæ ; nec est dare in quo unus actus ab alio ibi differat, quia2 ibi inventio non erit. Ergo non erit ibi actus consilii. 1. Ed. « neque .» — 2. αβ « sed », contra γδ et ed. 1208 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 182. — SED CONTRA. Directivum nobilius est executive. Sed in patria erit aliquis actus timoris, fortitudinis et pietatis, quæ sunt exequentia in vita activa. Ergo multo fortius erit ibi actus scientiæ et consilii quæ sunt dirigentia. 183. ■— Præterea. Sancti in patria erunt Deo similes. Sed in Deo est consilium, Is., xxv, 1 : « Consilium tuum verum fiai secundum aliam litteram. Ergo et in sanctis erit consilii actus. Solutio p 184. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIONEM quod secundum Philosophum in III Eth. (γ 4. 1112a, 31 ; 1. 7, h. — γ 5. 1112», 32 ; 1.8, f.), consilium est quæstio de operabilibus a nobis, non tamen de omnibus. Quæ enim determinata sunt qualiter fieri debeant, sicut litte­ rarum figuræ, in dubitationem non veniunt neque in quæstio­ nem ; et ita de eis non est consilium. Similiter etiam1 cum finis sit principium movens agentem in omnibus operabilibus, non est consilium de fine, sicut nec in aliis scientiis est quæstio de principiis illius scientiæ. Sed de his2 quæ sunt ad finem consilium est3. In his autem recte consiliatur quis, si debitum finem præstituat ; si media accom­ moda ad finem inveniat, ut non faciat mala propter bona ; si tempus sit conveniens rebus agendis, ne per diuturnitatem consilii tempus4 transeat ; et ad hanc rectitudinem consilii perducit eubulia, ut dicit Philosophus in VI Eth. (ξ 10. 1142b, 16 ; 1. 8, 1.). 185. ■— Sed quia operabilia humana contingentia sunt et possunt deficere ne ad finem intentum perducantur5, ideo certitudinem consilii attingere non est humanum, sed divinum, cujus est per certitudinem eventus contingentium prævidere. Et ideo oportet quod ad hanc certitudinem mens elevetur supra humanum modum instinctu Spiritus sancti : « Qui enim spiritu Dei aguntur, hi filii Dei sunt. » Rom., vm, 14. Et ideo consilium est donum. 186. — AD PRIMUM ergo dicendum quod donum consilii non est ad quærendum consilium, sed ad inveniendum. 187. — Ad secundum dicendum quod dona dirigentia in 5 it a activa sunt circa contingentia ; et ideo oportet quod sit ibi magis inquisitio quam in contemplativa vita quæ circa æterna est. 1. α om. « etiam », β « et. » — 2. β homoi. « his... autem. »— 3. β om. « consilii m est. » — 4. α ad. « agendi. » — 5. α « perducant. » DISTINCTIO XXXV, QUÆST. II, ART. IV 1209 188. — Ad tertium, dicendum quod secundum Philosophum in III Eth. (γ 5. 111213, 10 ; 1. 7, p.), consilium adhibetur in diffi­ cilibus, in quibus nobis non credimus. Et propter hoc in arduis ad quæ omnes non tenentur, præcipue est donum consilii, sed non tantum in illis. Solutio II 189. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod habitus dirigentes in vita activa distinguuntur quantum ad tria. Primo quantum ad modum operandi ; et sic a virtutibus pru­ dentia et eubulia quæ operantur humano modo, distinguuntur scientia et consilium quæ operantur supra humanum modum, ut ex dictis patet. 190. — Alio modo quantum ad actus sive vias quæ exiguntur ad directionem, quæ sunt in invenire et judicare ; et sic consi­ lium quod consistit in inveniendo, distinguitur a scientia quæ consistit in judicando de inventis per consilium. 191. — Tertio1 quantum ad medium ; et sic sapientia dis­ tinguitur a scientia, inquantum sapientia quandoque dirigit in agendis per rationes æternas, scientia autem per rationes inferiores. 192. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ad bene conver­ sandum, ut dictum est, duo requiruntur ; et ideo oportet esse duo dona. 193. ‘— Ad secundum dicendum quod diversæ virtutes exequentes circa unum genus materiæ distinguuntur penes diversas partes materiæ, non penes actus agentis. Et ideo ab unitate actus poterit inveniri unus modus altior, qui competit uni dono. Sed virtutes dirigentes pertinent ad diversos actus ex parte agentis ; et ideo requiruntur diversi modi et diversa dona ele­ vantia ad modos digniores. 194. ■— Ad tertium dicendum quod judicium, quod est synesis. et præcipere applicanda ad opus quod est prudenliæ, totum pertinet ad unam viam, scilicet judicativam ; et ideo eis non respondet nisi unum donum. Sed eubuliæ quæ pertinet ad aliam viam, respondet aliud donum. Solutio III 195. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod, sicul dictum est de donis exequentibus in vita activa, quod 1. Ed. ad. * modo ». 1210 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM remanebunt eorum actus circa mensuram ex qua erat modus supra hominem in eorum actibus, non autem circa propriam materiam, quia fortitudo nullam difficultatem sustinebit, ut dictum est ; Ha in scientia et consilio ; quia in pairia non rema­ nebunt eorum actus, nec contingentia operabilia dubia in quibus nunc judicant et inveniunt ; unde non oportet quod sit ibi dubitatio nec1 etiam discursus. Sed2 remanebunt in hoc quod convertent se ad illum a quo erat certitudo in eorum judicio et inventione supra humanum modum, et erit actus scientiæ circa ipsum secundum quod est regula ad judicandum ; actus vero consilii erit circa ipsum secundum quod est illuminans3 ad inveniendum. Et secundum hoc patet solutio ab objecta. EXPOSITIO TEXTUS 196. — « Quo fides saluberrima gignitur. » (1) Hoc intelligendum est quanlum ad distinctionem articulorum, sive quantum ad exhortationem ad finem, secundum quod fides ex auditu est non quantum ad habitum fidei qui est ex infusione. 197. — « Abstinere vero a malis etc. » (1) Hoc est timoris sicut exequentis, scientiae sicut dirigentis. 198. — « Quæ naturaliter sunt in natura hominis, » (3) quanlum ad seminaria scientiæ, non autem quantum ad habitum com­ pletum. Intellectus autem similiter a natura est. 1. Ed. « neque. » — 2. RA. om. « aed. > — 3. a ad. « et. » DISTINCTIO XXXVI De connexione virtutum quæ non separantur 1. — Solet etiam quæri utrum virtutes ita sint sibi conjunct®, ut separatim non possint possideri ab aliquo, sed qui unam habet, omnes habeat. De hoc Hieronymus ait [In Isai. lvi, 1 ; L. 24, 538) : Omnes virtutes sibi hærent, ut qui una caruerit, omnibus careat. Qui ergo unam habet, omnes habet. Quod quidem probabile est. Cum enim caritas mater sit omnium vir­ tutum, in quocumque mater ipsa est, scilicet caritas, et cuncti filii ejus, idest virtutes, recte fore creduntur. Unde Augustinus [In Joan., tract. 83, η. 3 ; L. 35, 1846) : Ubi caritas est, quid est quod possit deesse ? Ubi autem non est, quid est quod possit prodesse ? ...Cur enim1 non dicimus, qui hanc virtutem habet, habere omnes, cum « plenitudo legis sit caritas » [Rom., xm, 10) quæ quanto magis est in homine, tanto magis est virtute praeditus ; quanto vero minus, tanto minus inest virtus ; et quanto minus inest virtus, tanto magis inest vitium. [Ep. 167, c. 3, n. 11 ; L. 33, 738.) Si CONJUNCTÆ VIRTUTES pariter sint in quocumque sunt 2. ■— Utrum vero pariter quis omnes possideat virtutes, an aliæ magis, aliæ minus in aliquo ferveant2, quæstio est. 3. — Quibusdam enim videtur quod aliæ magis, aliæ3 minus habean­ tur ab aliquo ; sicut in Job [Jac., v, 11) patientia emicuit, in David humilitas, in Moyse mansuetudo. Qui etiam concedunt magis aliquem mereri per aliquam unam virtutem quam per aliam, sicut eam plenius habet quam aliam. Non tamen magis per aliquam mereri dicunt quam per caritatem, nec aliquam plenius a quoquam haberi quam caritatem, Alias igitur magis et alias minus in aliquo esse dicunt, sed nullam plenius caritate quæ cæteras gignit. Hasque dicunt esse multas facies quas memorat Apostolus dicens [II Cor., i, 2) : Ex personis multarum facierum, etc. 4. — Am verius dicunt virtutes omnes et simul et pares esse in quocum­ que sunt, ut qui in una alteri par extiterit, in omnibus eidem æqualis sit. Unde Augustinus (VI De Trinit., c. 4, n. 6 ; L. 42, 927) : Virtutes quæ sunt in animo humano, quamvis alio et alio modo singulas intelligantur, nullo modo tamen separantur ab invicem, ut quicumque fuerint ecquales, verbi gratia in fortitudine, aequales sint et prudentia et justitia et temperantia. Si enim dixeris æquales esse istos in fortitudine, sed illum præstare prudentia, sequitur ut hujus fortitudo minus prudens sit ; ac per hoc nec fortitudine æquales sint1, quia est illius fortitudo prudentior. Atque ita de ceteris vir­ tutibus invenies, si omnes eadem consideratione percurras. 1. Quar. « ergo. » — 2. F. « fuerint. »— 3. F. komot. « alia'... minus. »— 4. Quar, « sunt. » 1212 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Ex his clarescit omnes virtutes non solum1 esse connexas, sed etiam pares in animo hominis. 5. ·— Cum ergo dicitur aliquis aliqua præeminere virtute, ut Abraham fide, Job patientia, secundum usus exteriores accipiendum est vel in comparatione aliorum hominum, quia vel humilitatis habitum maxime præfert vel opus fidei vel alicujus ceterarum virtutum praecipue exse­ quitur. 6. — Unde et ea præ aliis pollere vel inter alios homines singulariter excellere dicitur secundum hunc modum, scilicet secundum rationem actuum exteriorum. Alibi (Ep. 167, c. 2, n. 4 ; L. 33, 735) Augustinus dicit, in aliquo aliam magis esse virtutem, aliam minus, et unam esse et non alteram. Ait enim sic : Clarissima disputatione tua satis apparuit non placuisse auctoribus nostris, immo ipsi Veritati, omnia paria esse peccata, etiamsi hoc de virtu­ tibus verum sit;... quia etsi verum est eum qui habet unam, omnes habere virtutes, et eum qui unam non habet, nullam habere, nec sic peccata sunt paria, quia ubi nulla virtus est, nihil rectum est ; nec tamen ideo non est pravo ■pravius, distortoque distortius. Si autem, quod puto esse verius sacrisque Litteris congruentius, ita sunt animæ intentiones ut corporis membra — non quod videantur oculis2, sed quod sentiantur affectibus — et alius illuminatur amplius, alius minus, alius omnino caret lumine ; profecto ut quisque illus­ tratione piæ caritatis affectus est, in alio actu magis, in3 alio minus, in aliquo nihil; sic dici potest habere aliam, et aliam non habere; et aliam, magis, aliam minus habere virtutem. Nam et major est in isto caritas quam in illo. Et ideo11 recte possumus dicere et aliqua in isto, ets nulla in illo, quantum pertinet ad caritatem quæ pietas est ; et in uno homine quidem6 quod majorem habeat pudicitiam quam patientiam, et majorem hodie quam heri, si proficit ; et adhuc non habeat continentiam, et habeat non parvam misericordiam. Et, ut generaliter breviterque complectar quam de virtute habeo notionem, virtus est caritas, qua id quod diligendum est diligitur. Hæc in aliis major, in aliis minor, in aliis nulla est : plenissima vero quæ jam non possit augeri, quamdiu hic homo vivit, in nemine. (Ibid. c. 4, u. 14, 15 ; coi. 738). Hic insinuari videtur quod aliquis ea ratione possit dici habere unam virtutem magis quam aliam, quia per caritatem magis afficitur in actu unius virtutis quam alterius ; et propter differentiam actuum ipsas vir­ tutes magis vel minus habere dici potest, et aliquam non habere ; cum tamen omnes simul et pariter habeat quantum ad mentis habitum vel essentiam cujusque. In actu vero aliam magis7, aliam minus habet, aliam etiam non habet ; ut vir justus utens conjugio non habet continentiam in actu, quam tamen habet in habitu. Cur ergo non dicantur paria peccata ? Forte quia magis facit contra caritatem qui gravius peccat, minus qui levius. Nemo enim peccat nisi adversus illam faciendo quæ est « plenitudo Legis ». Ideo recte dicitur (Jac., ii, 10) : Qui offenderit6 in uno, factus est omnium reus ; idest, contra caritatem facit, in qua pendent omnia. (Cfr. ibid., c. 5, n. 17). Quomodo tota lex in caritate pendet 7··— Cum duo sint præcepta caritatis, in quibus, ut prætaxatum9 est, « tota Lex pendent et Prophetæ » (Mat., xxn, 40), advertendum est 1. Quar. « modo. » — 2. Quar. « locis. » ·— 3. F. « et. » ·— 4. Quar. om. « Et ideo. » ·— 5. Quar. om. « et. » — 6. Quar. om. « quidem. » — 7. F. ad. « et. » — 8. F. “ offendit. « — 9. F. « praitactum. » DISTINCTIO XXXVI, DIVISIO TEXTUS 1213 quomodo hoc fit1, cum in Lege et in Prophetis multa fuerint cæremonialia mandata, quæ, si ad caritatis sanctificationem pertinuissent, viderentur nondum debere2 cessare. Quia vero non justificationis gratia, quam facit caritas, instituta sunt, sed in figura futuri et in onus imposita ; ideo cla­ rescente veritate cessaverunt velut umbra. Verumtamen et ipsa cæremo­ nialia secundum spiritualem sensum quem continent, et omnia moralia, ad caritatem referuntur. Pertinent enim omnia ad decem mandata in tabu­ lis scripta, ubi omnium summa pestringitur, ex quibus cetera emanant, sicut in sermone Domini octo virtutes præmittuntur, ad quas cetera referuntur ; et sicut ad decem mandata decalogi cetera referuntur, ita et3 ipsa decem ad duo mandata caritatis4. Omnia ergo ad duo mandata caritatis pertinent ·, quia per caritatem implentur et ad caritatem tam­ quam ad finem referri debent. Unde Augustinus (Serm. de Laudibus caritatis, n. 2 ; L. 39, 1554) : Totam magnitudinem et amplitudinem divinorum Eloquiorum possidet cari­ tas, qua Deum proximumque diligimus : quæ radix est omnium bonorum. Unde Veritas ait (Mat., xxii, 40) : « In his duobus mandatis universa Lex pendet et prophetæ. » Si ergo non vacat omnes Paginas sanctas perscru­ tari, omnia involucra sermonum evolvere, tene caritatem ubi pendent omnia, quia perfectio est et finis omnium. Tunc enim præcepta et consilia recte fiunt, cum referuntur ad diligendum Deum, et proximum propter Deum. Quod vero timore pœnæ vel aliqua intentione carnali fit, ut non referatur ad caritatem, nondum fit sicut fieri oportet, quamvis fieri videatur. (Enchirid., c. 121 ; L. 40, 288). Inimicus enim justitiæ est qui pœnæ timore non peccat ; amicus vero qui ejus amore non peccat. (Ep. 145, n. 4 ; L. 33, 594.) Omnium enim hæc summa est, ut intelligatur Legis et omnium divinarum Scripturarum plenitudo esse dilectio Dei et proximi. (I Doctr. christ, c. 35, n. 39 ; L. 34, 34.) DIVISIO TEXTUS 8. ■— « Solet etiam quæri utrum virtutes etc. » (1) Postquam determinavit Magister de virtutibus et donis, hic determinat de connexione eorum. Dividitur autem hæc pars in duas. In prima determinat de connexione virtutum ; in secunda de connexione praeceptorum, quibus actus virtutum imperantur, ibi : « Cum autem duo sint præcepta caritatis...» (7) Prima dividitur5 in duas. In prima probat virtutes esse connexas. In secunda probat eas esse æquales, ibi : « Utrum vero pariter etc. » (2) Et circa hoc tria facit. Primo movet quaestionem. Secundo ponit unam opinionem cum sua probatione, ibi : « Quibusdam enim videtur etc. » (3) Tertio ponit aliam opinionem quæ vera est, ibi : « Alii verius dicunt... » (4) Et circa hoc tria facit. Primo ponit opinionem cum sua proba­ tione. Secundo solvit probationem primæ opinionis, ibi : « Cum 1. Quar. « sit. »·— 2. F. « debuisse. » — 3. F. « om. et. «. — 4. F. homot.« duo mandata caritatis... pertinent. » — 5. β om. « dividitur. » 1214 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ergo dicitur aliquis etc. » (5) Tertio confirmat per auctoritatem,, ibi : « Secundum hunc modum, scilicet secundum rationem etc. » (6) Hic quæruntur sex. Primo, utrum virtutes politicæ sint connexæ. Secundo, utrum virtutes gratuitæ. Tertio, utrum dona. Quarto, utrum virtutes sint æquales. Quinto, utrum vitia sint connexa et paria. Sexto, utrum præcepta connectantur in caritate, ita quod modus sit in præcepto. ARTICULUS l IV S., d. 33, q. 3, a. 2, ad 6 ; I-II, q. 65, a. 1 ; Viri, card·, a. 2 ; Quodl., xii, q. 15, a. 1 ; VI Eth.^ L 11. 9. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD VIR­ TUTES POLITICÆ NON SINT CONNEXÆ. 1. Virtutes enim istæ ex actibus acquiruntur, ut probat Philosophus in II Eth. (β 1. 1103a, 16 sq. ; 1. 1, a.). Sed actus non sunt connexi. Ergo neque prædictæ virtutes. 2. Præterea. Quæcumque connectuntur, oportet quod in aliquo uno connectantur. Sed non est dare aliquod unum in quo connectantur virtutes, nisi prudentiam, in qua connecti non possunt ; quia cum prudentia sit quasi ars quædam operabilium, non est inconveniens quod habeat quis prudentiam quantum ad unam materiam et non quantum ad aliam. Ergo non est neces­ sarium quod virtutes sint connexæ. 3. Præterea. Sicut prudentia ordinat omnes virtutes morales, ita sapientia ordinat omnes scientias, quasi caput scientiarum, ut dicitur in1 VI Eth. (ζ 7. 1141a, 20 ; 1. 6, a.). Sed propter hoc scientiæ non sunt connexæ quia communiter ordinantur2 a sapientia. Ergo nec propter hoc virtutes morales sunt connexæ,, quia communiter ordinantur a prudentia. 4. Præterea. Secundum Philosophum in IV Eth. (8 7. 1123b, 5 sq. ; 1. 8, d.), qui circa mediocres honores moderate se habet, non est magnanimus. Constat autem quod virtuosus est secun­ dum aliam virtutem, quam ipse innominatam dicit. Ergo una virtus haberi potest alia non habita. 5. Præterea. Ad unamquamque virtutem politicam pertinet 1. Ed. om. « in. « — 2. α homot. « ordinantur... a prudentia. » DISTINCTIO XXXVI, ART. I S y X 'gf t i 9 1215 medium in propria materia tenere. Sed videmus ad sensum quod quidam se habent moderate circa materiam unius virtutis qui non habent se moderate circa materiam alterius. Ergo una virtus1 politica habetur sine alia. 6. Præterea. Augustinus dicit Ad Hieronymum (Ep. 167, n. 10 ; L. 33, 736), quod « non esi divina sententia qua dicitur : Qui habet unam habet omnes. » Ergo cum omnis vera sententia sit divina, quia secundum Ambrosium2 (In I ad Cor., xu, 3 ; L. 17, 245) « omne verum, a quocumque dicatur, est a Spiritu sancto » ; videtur quod non sit vera sententia. 10. ■— SED CONTRA. Philosophus in VI Eth. (ζ 13. 1144b, 21 sq. ; 1. 11, d.), probat quod nullus potest habere prudentiam nisi habeat virtutes morales, neque potest3 quis habere virtutes morales nisi prudentiam habeat. Ergo oportet ad hoc quod una virtus habeatur, omnes simul haberi. 11. ■— Præterea. Tullius dicit (lib. II Tuscul., c. 14, n. 32) : « Si unam de virtutibus luis amiseris, nullam te habiturum necesse esl confitearis » ; et loquitur de virtutibus politicis, quia de gra­ tuitis nihil ponit. Ergo virtutes politicæ sunt connexæ. 12. — Præterea. Qui habet castitatem, castus est. Sed qui est castus, virtuosus est ; qui autem virtuosus est, nullum vitium ei inest. Ergo qui habet castitatem, caret omni vitio, et ita videtur habere omnem virtutem ; et eadem ratio est de aliis virtutibus. Ergo qui habet unam, habet omnes. 13. ■— RESPONSIO. Dicendum quod virtus potest dupliciter considerari. Uno modo secundum esse ipsius imperfectum, secundum quod seminaria virtutum insunt nobis a natura ; et sic virtus dicitur quædam naturalis inclinatio ad virtutis actum ; et hoc modo una virtus potest haberi sine alia. Quidam enim sunt naturaliter apti ad liberalitatem, quidam sunt proni ad luxuriam ex natura suæ complexionis, et sic etiam contingit in aliis. 14. ·—· Alio modo consideratur virtus secundum esse perfectum quod ex assuef actione recipit ; et sic accipit nomen politicæ virtutis. Et hoc modo oportet virtutes omnes esse simul. 15. ·—■ Et potest triplex ratio ex dictis Philosophorum accipi. Assignatur autem prima a Philosopho in VI Elh. (ζ 13. 1144b, 2 sq. ; 1. 11, a, sq.), quæ sumitur ab eo quo perficitur quælibet virtus politica. Inest enim homini inclinatio quædam 1. RANVP. om. « virtus. » —2. Ambrosiaster. — 3. α om. « potest. 1216 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM naturalis1 ad actum prudentiæ, quæ virtus naturalis dicitur, et vocatur a Philosopho dinolica2, quam nos industriam dicere possumus : quæ quidem et ad bona et ad mala se habere potest. Unde non est virtus ; quia virtus est quæ opus habentis semper bonum reddit. Unde si debeat ad hoc perduci quod semper ejus judicium sit rectum, oportet quod addatur aliquid per quod omnis error prohibeatur. Est autem duplex error in judicio. 16. — Unus qui est circa finem, sicut habens habitum vitii, qui quidem inclinat ad suum actum sicut ad per se bonum. Et talis error in agendis assimilatur errori qui est circa principia in speculandis. Alius error est in prosecutione finis3, qui contingit cum quis a recta conceptione quam habet de fine, abducitur per passiones : sicut dicitur quod delectatio corrumpit æstimationem prudentiæ. Et hic error assimilatur in agendis errori qui est in speculativis circa decursum4 principiorum ad conclusionem. 17. — Utrumque autem errorem prohibet moralis virtus quæ in finem rectum inclinationem facit et passionem compri­ mit. Et ideo non potest esse prudentia sine morali virtute, dico temperantia, fortitudine et hujusmodi. 18. — Similiter etiam® inclinatio naturalis6 ad ea quæ virtutis sunt, quanto major est, tanto est magis noxia, nisi rationis discretio adhibeatur ; sicut cæcus quanto fortius currit, tanto magis offenditur. Et ideo ad hoc quod virtus moralis perficiatur, oportet quod a prudentia dirigatur. Unde prudentia in defini­ tione moralis virtutis ponitur, ut patet in II Eth. (β 6. 1106», 36 sq. ; 1. 7, b.). Et ideo oportet virtutes politicas connexas esse. 19. — Alia ratio connexionis sumitur ex his quæ communiter in omni virtute esse oportet : quorum tamen unumquodque aliqua virtus principaliter sibi vindicat ; sicut difficile vindicat sibi fortitudo ; medium inter superfluum et diminutum, quod est moderatum, vindicat sibi’ temperantia ; rectum vindicat sibi justitia ; scientiam autem sibi habet prudentia. Et ideo ab his conditionibus unaquæque dictarum virtutum nomen accipit. Quia autem « illud quod est maximum in quolibet genere, est causa aliorum », ideo aliae virtutes participant quodammodo aliquam prædictarum conditionum ex virtute quæ illud sibi principaliter vindicat. Quia enim fortis est circa maxime difficilia perseverans, facile etiam in aliis difficultatibus minoribus perseverabit. Et hanc causam assignare videtur Seneca qui dicit, (Episl. 67) 1. α « principalis », γηλμ «inest principalis inclinatio quædam ad actum», δ « inest principalis quædam inclinatio ad actum ». — 2. αδ « Dei noticia. », βγ « demotica. » — 3. α om. « finis », -χδ « quod ». — 4. Ed. « discursum. » — 5. βδ om. « etiam. »·— 6. a « moralis. » — 7. a homot. « sibi... justitia. » DISTINCTIO XXXVI, ART. I 1217 omne quod bene fit, juste, fortiter, prudenter, temperate fieri. 20. — Tertia ratio potest sumi ex fine quem intendit quælibet virtus. Quælibet enim virtus operatur propter bonum virtutis. Unde si bonum virtutis, quemadmodum virtuosum decet, intendit, nullo modo ab ipso intentionem deflectit. Unde Philo­ sophus dicit in IV Eth. (δ 3. 1121a, 30 sq. ; 1. 4, d. sq.), quod pro­ digus qui expendit non curans bonum, facile in quodcumque1 malum declinat. 21. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quando aliquis exercetur in actu alicujus virtutis, si simul exercetur in actu alicujus vitii, nunquam acquiret aliquam virtutem, quia non acquiret2 prudentiam. Unde oportet ad hoc quod una virtus habeatur, quod bene se habeat quis circa omnia quæ in usum vitæ veniunt. Et sic istis virtutibus simul cum prudentia acqui­ sitis, ex hoc causabuntur a]iæ virtutes quæ sunt circa ea quæ non ita frequenter in usum vitæ veniunt, ex hoc ipso quod ratio assuefacta est inferioribus viribus præesse, et inferiores ejus nutum sequi, in quo consistit tota ratio moralis virtutis. 22. — Ad secundum dicendum quod ex eodem principio procedit prudens circa omnes materias virtutum, scilicet ex intentione boni rationis3. Unde non potest esse quod prudentia acquiratur secundum unam partem materiæ moralis virtutis et non secundum aliam, sicut contingit in artibus quantum ad illas materias circa quas eodem modo operantur ; sicut carpen­ tarius de nuce et4 quercu similiter facit arcam. 23. — Et per hoc etiam patet solutio ad tertium ; quia scientiæ aliæ addunt principia specialia ad principia communia sapientiæ, et ideo una illarum potest sciri altera ignorata. Sed morales virtutes non addunt alia principia super principia prudentiæ ; immo principia prudentiæ sunt secundum virtutes morales : quæ quidem principia sunt fines moralium virtutum secundum Philosophum in X Eth. (k 8. 1178a, 17 ; 1. 12, b.). 24. ■— Ad quartum dicendum quod qui moderate se habet circa mediocres honores, non habet semper actum magpanimitatis, quia ejus materia non sibi competit, habet tamen habitum quo etiam circa illas optime se haberet, si materia illa sibi competeret. Et similiter est de liberali et magnifico. Non enim est incon­ veniens quod alicui habenti unam virtutem desit exercitium alterius virtutis, quia non habet materiam. 1. Ed. « quantumcumque ». — 2. Ed. « acquirit ». — k. Ed. ad. « de ». 3. α COMMENT. IN LIB. SENTENT. - HI. — 40 om. « rationis ». — 1218 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 25. — Ad quintum dicendum quod ratio illa procedit de virtu­ tibus naturalibus, ut ex dictis patet. 26. ■— Ad sextum dicendum quod negatur esse divina sententia, quia non est ex sacra Scriptura prolata1, ut ei necesse sit con­ sentire. ARTICULUS 11 Supra d. 27, 178-180 ; I-II, q. 65, a. 2 : I-Π, q. 23, a. 7 : Viri. Card., a. 2. 27. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD VIRTUTES GRATUITÆ NON SINT C0NNEXÆ. 1. Beda2 enim dicit quod Sancti magis illuminantur5 de virtutibus quas non habent, quam de virtutibus quas habent glorienlur. Ergo habent aliquas virtutes et aliquas non habent. 2. Præterea. Constat quod multi habent fidem4 qui non habent caritatem. Utraque autem est virtus gratuita. Ergo, etc. 3. Præterea. Christus habuit omnes virtutes alias, cui tamen defuit fides et spes. Ergo una virtus potest haberi sine alia. 4. Præterea. Perseverantia est quædam virtus. Sed multi habent virtutes aliquas, in quibus non perseverant. Ergo una virtus potest haberi sine alia. 5. Præterea. Conjugati et innocentes possunt habere casti­ tatem. Sed conjugati non habent virginitatem» innocentes autem non habent poenitentiam. Ergo non est necessarium quod qui habet unam, habeat omnes. 6. Præterea. Nihil est laudabile nisi actus virtutis, neque vituperabile nisi vitium. Sed in sacra Scriptura quidam laudantur de uno et vituperantur de alio, ut patet Apoc., n. Ergo potest haberi una virtus sine alia cujus oppositum vitium habetur. 28. — SED CONTRA. Super illud Ps. cxvin, « Feci judicium et justitiam ». Glossa : « A parte totum, ut qui habet unam omnes habeat virtutes ; et qui una caret, omnibus careat. » 29. -s— Idem potest haberi ex Glossa Hieronymi super illud Is., xvi, 11 : « Venter meus ad Moab quasi cithara sonabit » ; ubi dicit Glossa (L. 113, 1258) : « Cithara sonum compositum non emittit, si una chorda rupta fuerit; sic [spiritualis5] venter Prophetæ, si una virtus defuerit. » 1. a « probata. » — 2. Locus non occurrit.— 3. RA. :« humiliantur. »— 4. F. « fidem. » — 5. αβγά RA. « sic spiritus vel venter. » Quarn facile spiritualis spiritus vel legi possit cuique lectionis codicum perito patet. Non abs re N. tat : « Non spiritus vel venter ut carnaliter prius et stolide »; Quar. in textu S. navcnturai habet sicut RA. om. pro no­ Bo- DISTINCTIO XXXVI, ART. II 1219 30. *—■ Præterea. Qui habet caritatem, oportet quod habeat alias virtutes. Similiter qui habet alias virtutes, oportet quod habeat caritatem, quæ est forma virtutum. Ergo qui habet unam virtutem omnes habet. 31. — RESPONSIO. Dicendum quod virtutes gratuitæ, quan­ tum ad id quod essentialiter se habet ad virtutem, connexionem habent ; quantum autem ad id quod accidit virtuti inquantum est virtus, quamvis forte non accidat ei inquantum est talis virtus, non oportet connexionem esse. Ratio autem connexionis ex tribus potest sumi. 32. — Primo ex caritate quæ est forma virtutum, cum qua omnes virtutes simul infunduntur. 33. — Secundo ex gratia quæ est quasi totum potentiale ad virtutes, ex qua quodammodo fluunt virtutes, sicut ex essentia animæ potentiæ. Unde sicut omnes potentiæ sunt simul, inquan­ tum connectuntur in una1 essentia ; ita omnes virtutes gratuita? sunt simul, inquantum connectuntur in gratia. 34. — Tertio ex ipsa justitia generali qua justificatur impius, quæ nihil imperfectum relinquit ; quia impium est a Deo dimi­ diam sperare salutem, ut Sancti2 dicunt. Unde cum quis justi­ ficatur, omnes virtutes ei simul infunduntur. 35. — AD PRIMUM ergo dicendum quod verbum Bedæ intelligendum est de virtutibus quantum ad usus et3 non quan­ tum ad habitus. Diversi enim Sancti diversimode excedunt se invicem in usibus diversarum virtutum, secundum quod de quolibet confessore dictum est, Eccli., xliv, 20 : « Non est inven­ tus similis illi qui conservaret legem excelsi. » 36. ■— Ad secundum dicendum quod sicut virtutes morales non habent perfectam rationem virtutis, nisi sint directe per prudentiam ; ita nec virtutes gratuitæ, nisi sint formate per caritatem. Unde supra d. 23 (q. 3, a. 1, sol. 1) dictum est quod fides informis non est virtus. 37. ■—· Ad tertium dicendum quod in Christo fuit de fide quidquid perfectionis est, scilicet visio : hoc enim per se ad vir­ tutem pertinet. Non autem fuit in Christo imperfectio quæ quidem accidit virtuti, quamvis, per se conveniat fidei. 38. ■— Ad quartum dicendum quod perseverantia uno modo est specialis virtus, secundum quod dicit propositum persistendi, ut non recedat quis a ratione recta propter tristitias, ut dicitur 1. Ed. om. « una . » — 2. Nominatim quidem Augustinus in lib. De vera et jaVa poenitentia, c. 6 ; L. 40, I MS. — 3. α om. et. » 1220 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM VII Eih. (η 8. 1150a, 14 sq. ; 1. 7, b, sq.) ; et sic est simul de necessitate cum aliis virtutibus. Alio modo est quoddam accidens virtutibus, secundum quod dicit continuationem virtutum usque in finem ; et sic non est necessario simul cum aliis virtutibus. 39. ■— Ad quintum dicendum quod virginitas non dicit virtu­ tem, sed quoddam accidens virtuti ; unde potest sine peccato amitti. Poenitentia autem si sit specialis virtus, potest esse in innocentibus sub conditione, ut scilicet si peccarent, pceniterent, sicut Philosophus dicit de verecundia in IV Eth. (δ 15. 1128”, 29 sq. ; I. 17. k). 40. — Ad sextum dicendum quod non solum laudatur actus qui est a virtute, sed actus qui est ad virtutem, quo fiunt bona, sed non bene. Similiter non solum semper vituperatur peccatum mortale quod expellit virtutem, sed etiam veniale quod est simul cum virtute. ARTICULUS III I-II, q. 68, a. 5. 41. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod DONA NON SINT CONNEXA. 1. I Cor., xii, 8 : « Alii datur per spiritum sermo sapientiæ; alii sermo scientiæ secundum eumdem spiritum. » Sed sapientia et scientia sunt dona. Ergo alii datur unum donum, et alii aliud ; et ita non sunt connexa. 2. Præterea. Gregorius dicit in Moral., (lib. I, c. 32, n. 45; L. 75, 547) quod « minor esi sapientia, si intellectu careal ». Ergo sapientia sine intellectu haberi potest. 3. Præterea. Augustinus dicit De sermone Domini in monte (lib. I, c. 4 ; L. 34, 1234) quod ab uno dono paulatim fit processus ad aliud. Hoc autem non esset, si necesse foret ea simul esse. Ergo dona non sunt connexa. 4. Præterea. Plus distat a communi statu virtutum perfectio transcendens genus virtutis quam perfectio manens in genere virtutum. Sed qui habet virtutes non oportet quod habeat eas in perfecto statu virtutum : quæ quidem perfectio in genere vir­ tutis manet. Ergo multo minus oportet quod habeat perfectionem donorum, quæ genus virtutis transcendit ; et ita dona non connectuntur sibi in gratia, caritate vel justificatione ; nec est aliud dare in quo sibi connectantur ; ergo1 non sunt connexa. 5. Præterea. Donorum quædam perficiunt in vita activa, 1 . α ad. « dona. » DISTINCTIO XXXVI, ART. Ill 1221 quædam in contemplativa. Sed multi sunt perfecti in vita activa qui gradum vitæ contemplativæ nondum attingunt. Ergo dona non habentur omnia1 simul. 42. ■— SED CONTRA. Quidquid est de necessitate salutis, oportet esse simul cum gratia. Sed dona sunt de necessitate salutis : quod patet per Glossam Mat., vi, quæ dicit quod « in donis est ut operemur mandata, in quibus est ut ad beatitudinem veniamus ». Ergo videtur quod dona sint connexa in gratia, sicut et virtutes. 43. — Præterea. Sapientiæ donum ex caritate causatur, ut ex dictis (d. præc.) patet. Ergo quicumque habet caritatem habet sapientiam. Sed sapientia ponitur in ultimo gradu. Ergo quicumque habet eam, habet omnia alia dona ; et sic omnia dona sunt connexa in caritate. 44. — Præterea. Justitia generalis defectus qui peccatum implicant tollit. Sed contra tales defectus dona dantur, sicut consilium contra praecipitationem, ut dicit Gregorius (lib. II Moral., c. 49, n. 77 ; L. 75, 592) et timor contra superbiae timo­ rem. Ergo simul cum justificatur anima, omnia dona infun­ duntur. 45. ‘— RESPONSIO. Dicendum quod sicut dictum est (d. 34, q. 3, a. 1), donum in hoc transcendit virtutem quod supra modum humanum operatur : qui quidem modus ex mensura alti ori quam sit humana mensura, causatur. Huic autem mensurae quæ Deus est, mens humana per caritatem innititur. Et ideo modum istum habent2 ex ipsa caritate quantum ad esse absolutum, quod esse dicimus secundum quod perficiunt in his quæ sunt necessaria ad salutem. Sed quantum ad perfectum esse secundum quod dona ad altiora se extendunt, quod quidem est per gratiam gratis datam, non oportet quod sint connexa. 46. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ibi non ponitur simpliciter donum sapientiæ et scientiæ, sed sermo sapientiæ et scientiæ. Et hoc quidem ad perfectionem donorum pertinet, ut scilicet homo ita sapientia et scientia abundet ut non solum sibi sufficiat, sed per sermonem in alios redundet ; unde ponitur inter gratias gratis datas. 47. — Ad secundum dicendum quod dictum Gregorii facit ad ostendendum connexionem donorum. Vult enim ostendere quod perfectio unius doni non est sine alio. Unde sapientia quæ sine intellectu est, et hebes est et rationem doni non habet. I. β « habent » ; αβ om. « omnia. » —2. α om. « habent. 1222 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 48. ■—■ Ad tertium dicendum quod gradus ille sive processus attenditur quantum ad usus donorum ; sicut etiam dicitur quod fides præcedit et gignit alias virtutes, cum quibus tamen simul quandoque infunditur, 49. ■—Ad quartum dicendum quod perfectio virtutum secundum intensionem non est de necessitate salutis, sicut perfectio quæ est ex donis, ut in omnibus scilicet Deum pro regula habeat. 50. ■— Ad quintum dicendum quod quamvis ad perfectum statum contemplationis non perveniat omnis qui in vita activa est, tamen omnis Christianus qui in statu salutis est oportet quod aliquid de contemplatione participet, cum præceptum sit omnibus : « Vacate et videte quoniam ego sum Deus », psal. xiv, 2 ; ad quod etiam est tertium præceptum legis. ARTICULUS IV II S. d. 42, q, 2, a. 5, ad 6 ; I-II, q. 66, a. 1 et 2 ; Mal., q. 2, a. 9, ad 8 ; Virt. Card., a. 3. 51. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod VIRTUTES NON SINT ÆQUALES. 1. I Cor., xiii, 13, dicitur quod caritas est major fide et spe. Sed quaelibet harum est virtus. Ergo una virtus est minor quam alia. 2. Præterea. Quantitas virtutis objecto mensuratur. Sed una virtus ad plura se extendit objecta quam alia. Ergo una virtus est major quam alia. 3. Præterea. Habitus est ad actum habilitare. Sed homo quandoque est magis habilis ad actum unius virtutis quam ad actum alterius. Ergo habet unam virtutem magis intensam quam aliam. 4. Præterea. Supra (d. 25), dictum est quod fides, spes et1 caritas et operatio adæquantur. Sed non omnes operationes virtutum sunt æquales. Ergo nec omnes virtutes. 5. Præterea. De quolibet Sancto legitur (Eccl., xliv, 20) : « Non est inventus similis illi, qui conservaret legem excelsi ». Hoc autem non potest esse nisi quia unus excedit alium secundum unam, et alius secundum aliam. Ergo in uno homine virtutes non sunt æquales : alias qui excederet in una, excederet in omnibus. 52. ■— SED CONTRA est2 quod dicitur Apocal., xxi, 16 : 1. ayS om. « et ». — 2. γ om. « est ». DISTINCTIO XXXVI, ART. IV 1223 Latera civitatis1 sunt æqualia ; in quo significatur secundum Glossam (L. 114, 747) quod virtutes gratuite sunt æquales. 53. — Præterea. Per idem per quod habitus causantur, augen­ tur, secundum Philosophum in II Eth. (β 2. 1104a, 27 sq. ; 1. 2, e). Sed omnes habitus virtutum simul infunduntur cum gratia. Ergo simul augentur cum augmento· gratiæ. Sed quæcumque simul intenduntur et remittuntur, sunt æqualia. Ergo omnes virtutes sunt æquales. 54. — Præterea. Secundum quantitatem virtutis est quantitas meriti, et per consequens quantitas præmii. Si ergo una virtus esset altera major, eidem deberetur majus et minus præmium quam alteri in quo esset, [et2] e converso : quod est impossibile, cum non sit nisi unum præmium. 55. ■—■ RESPONSIO. Dicendum quod est æqualitas secundum quantitatem absolutam, et æqualitas secundum quantitatem com­ paratam, quæ dicitur proportionis æqualitas. Sicut patet in digitis manus qui non sunt æquales secundum quantitatem absolutam, cum unus alteri superpositus excedat ipsum, sunt tamen æquales secundum proportionem ; quia sicut quantitas unius digiti sufficit ad suum officium, ita et quantitas alterius digiti. Unde et digiti proportionaliter augentur. 56. — Quantitas ergo absoluta virtutis potest attendi quantum ad tria : primo quantum ad dignitatem ; secundo quantum ad objecta ad quæ se extendit ; tertio quantum ad intensionem, quæ cognoscitur in efficacia et modo agendi. 57. — Et his Iribus modis contingit quod una virtus exceda­ tur ab alia absolute loquendo ; quia una est dignior alia, sicut caritas fide, et prudentia temperantia. Item3 .Una est plurium objectorum quam alia, sicut prudentia quam temperantia. Hem. Una secundum speciem suam requirit majorem inten­ sionem quam alia ; quia quanto est difficilius objectum tanto oportet magis contendere4, et intensius in ipsum moveri. 58. ·— Sed secundum quantitatem comparatam sunt æquales, quia proportionaliter in his tribus se habent respectu suorum objectorum ; et ideo proportionaliter crescunt. 59. *— AD PRIMUM ergo et secundum patet solutio ex dictis. Ad tertium dicendum quod hoc quod homo est magis habilis ad actum unius virtutis quam ad actum alterius, non est ex di­ 1. α « caritatis. » — 2. αβγδ om. « et. » ■— 3. y « Præterea ». ■— 4. «contra tendere. » RANVP 1224 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM versitate habituum semper, sed ex diversa dispositione natu­ rali, aut etiam ex exercitio. 60. ■— Ad quartum dicendum quod per operationem accipitur ibi exterior actus qui per morales virtutes completur, quas oportet theologicis1 proportionabiliter æquari, ut dictum est. 61. ■— Vel aliter dicendum quod intelligitur de operationibus quæ essentialiter consequuntur ad virtutes, sicut sunt actus interiores quod etiam oportet æquales secundum proportionem esse ; non autem secundum actus exteriores, qui possunt esse vel expeditiores vel impeditiores propter aliqua accidentia. 62. — Ad quintum dicendum quod hoc dicitur quantum ad exercitium virtutum et usum, et non quantum ad habitum. ARTICULUS V IV S. d. 16, q. 2, a. 1, sol. 2 ; I-II, q. 73, a. 1. 63. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod VITIA SINT CONNEXA. 1. Jacob., ii, 10 : « Qui offendit in uno, factus est omnium reus ». Sed non efficitur omnium reus mandatorum nisi per peccata. Ergo qui facit unum peccatum, habet omnia peccata. 2. Præterea. Peccatum nihil videtur esse in anima nisi pri­ vatio virtutis. Sed per unum peccatum mortale privantur omnes virtutes. Qui ergo habet unum peccatum, habet omnia peccata2. 3. Præterea. Sicut virtutes procedunt ex bono amore Dei, ita omnia peccata procedunt ex inordinato amore sui, secundum Augustinum (lib. XIV De civit. Dei, c. 28 ; L. 41, 436). Sed virtutes habent connexionem propter hoc quod conveniunt in caritate. Ergo etiam peccata habebunt connexionem propter inordinatum amorem, ex quo procedunt. 4. Præterea. Virtus et vitium sunt immediate opposita, ad minus secundum Theologos. Sed nulla virtus inest habenti aliquod peccatum. Ergo insunt omnia vitia opposita singulis virtutibus. Et sic egt3 idem quod prius. 5. Præterea. Pronior est homo ad peccatum, ad minus in statu naturæ corruptæ, quam ad virtutem : virtus enim est circa difficile. Sed qui habet unam virtutem, habet omnes. Ergo multo fortius qui habet unum vitium, habet omnia. 64. — SED CONTRA. Peccatum contingit infinitis modis, secundum Dionysium {De div. nom., c. 4, n. 30 ; G. 3, 730 ; 1. a om. « theologicis ». — 2. γ et cd. om. « peccata ». — «3. γ et cd. om. « est ». DISTINCTIO XXXVI, ART. V 1225 1. 22, p. 459) et1 Philosophum (II Eih. β 5. 1106b, 28-29 ; 1. 7, a.). Sed impossibile est infinita inesse eidem. Ergo non possunt omnia peccata2 connexa esse. 65. — Præterea. Philosophus dicit in IV Eth. (δ 11. 1126a, 10-13 ; 1. 13, g.), quod malum si sit integrum, importabile fieret et seipsum corrumperet. Sed si inessent omnia peccata uni, esset malitia moralis integra. Ergo hoc non potest stare. 66. — Præterea. Contraria impossibile est inesse eidem. Sed contrarium est unum vitium alii, sicut prodigalitas illibera­ litati3. Ergo impossibile est esse peccata connexa. 67. ■—■ RESPONSIO. Dicendum quod in peccato duo sunt, scilicet aversio et conversio. Ex parte aversionis peccata connexio­ nem habent, inquantum avertunt4 a bono 'incommutabili; sed ex parte conversionis nullo modo connexionem habere possunt, sicut habent virtutes. 68. — Virtutes enim habent esse ordinatum, quia in ipsa potentiarum ordinatione consistit ratio virtutis ; sed peccata præter intentionem et per accidens fiunt ; et ideo non reducuntur ad rectum ordinem, nec in aliquo uno connecti possunt. 69. — Et præterea. Peccata ex operibus sunt et contingunt omnifariam nec sunt ab aliquo principio infundente, sicut virtutes. 70. — AD PRIMUM ergo dicendum quod hoc intelligitur · quantum ad amissionem summi boni, a quo omne peccatum avertit : quo amisso quidquid virtutis habebatur5 deperit, et omnia virtutum merita mortificantur. 71. ■—■ Ad secundum dicendum quod peccatum quandoque nominat actum ; quandoque autem nominat maculam quæ est privatio gratiæ et virtutis per comparationem ad actum praece­ dentem : quandoque etiam nominat reatum qui est obligatio ad poenam propter actus inordinate commissos. Et ideo secundum diversos actus diversæ maculæ sunt et diversi reatus, quamvis sit eadem virtus vel gratia qua privantur. 72. — Ad tertium dicendum quod a caritate procedunt vir­ tutes secundum ordinem rectum, et ideo consonantiam et con­ nexionem habent. Sed ex amore inordinato sequuntur vitia extra ordinem, et ideo contrarietatem6 ad invicem habent et multifariam dividuntur. 73. — Ad quartum dicendum quod immediata oppositio, 1. F. om. « et. » — 2. a ad. « inesse eidem et. » — 3. F. « liberalitati. » ■— 4. F. « avertuntur. »— 5. a.y8 RA. « debebatur », F. « delebatur », contra /3NV. — 6. RA. »congruitatem. » 1226 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM secundum Theologos, virtutis et vitii, intelligitur quantum ad actus et non quantum ad habitus. Aliquis enim per unum actum peccati mortalis perdit omnes habitus virtutum, non tamen per illum actum aggeneratur1 in ipso aliquis habitus ; unde tunc caret utroque habitu. Non est autem inconveniens2 ut in illo qui habet3 actum luxurjæ, et caret per hoc habitu mansuetudinis inveniatur actus ejus, non quidem ab ipsa procedens, sed4 ei similis, sicut actus virtutum dicuntur qui sunt ad virtutem. 74. -—■ Ad quintum dicendum quod ex hoc ipso quod homo pronior est ad peccandum, non requiruntur tot ad unum pecca­ tum, sicut ad unam virtutem. Et ideo non est necessarium ut qui habet unum peccatum, habeat omnia, sicut qui habet unam virtutem, habeat omnes. Utrum autem omnia peccata sint paria, quære in II lib. d. 42 (q. 1, a. 5). ARTICULUS VI I-II, q. 100, a. 10 ; Ver., q. 23, a. 7, ad 8 ; q. 24, a. 12, ad 16 ; Mal. q. 2, a. 5, ad 7. 75. — AD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD MODUS CARITATIS SIT IN PRÆCEPT0. 1. Sicut enim virtutes connectuntur sibi invicem in caritate, ita et omnia mandata ad caritatem reducuntur. Sed virtutes ideo connectuntur sibi in caritate, quia per caritatem formantur. Ergo et præcepta ad caritatem reducuntur, quia modus caritatis sub praecepto cadit. 2. Præterea. Deui., vi, 5, dicitur : « Diliges Dominum Deum tuum etc5. » Constat quod ibi praecipitur actus caritatis. Sed ex actu caritatis modificantur opera quæ sunt in praecepto. Ergo praedictus modus est in praecepto. 3. Præterea. Mat., xix6, 17, dicitur : « Si vis ad vitam ingredi, serva mandata ». Sed nullus potest ad vitam ingredi sine caritate. Ergo modus caritatis est in praecepto. 4. Præterea. Sicut deformationi opponitur formatio, ita prohibitioni opponitur præceptum. Sed deformatio operum cadit sub prohibitione. Ergo formatio quæ fit per modum cari­ tatis, cadit sub praecepto. 5. Præterea. Per caritatem actus praeceptorum ordinantur in finem debitum. Sed hoc cadit sub praecepto, ut patet per 1. αδ « generatur. » — 2. RA. « conveniens. » — 3. α ad. « aliquem. » — 4. VF. om. « sed. » — 5. F. « prosequitur textum. » — 6. αβ « xvin. » DISTINCTIO XXXVI, ART. VI 1227 Apostolum, I Cor., x1, 31 : « Omnia in gloriam Dei facile ». Ergo et modus caritatis. 76. ■— SED CONTRA. Nihil cadit sub præcepto nisi quod est in potestate nostra ; unde Hieronymus2 (in Exposit. fidei cathol.) anathematizat eos qui dicunt Deum aliquid impossibile homini praecepisse. Sed habere caritatem non est in potestate nostra. Ergo modus caritatis non cadit sub præcepto. 77. — Præterea. Quicumque omittit hoc quod est de substantia præcepti, peccat. Sed aliquis diligens Deum dilectione naturali vel opera pietatis faciens caritate carens, hoc ipso non peccat. Ergo modus non cadit sub præcepto. 78. — Præterea. Homo in statu innocentiæ, etiamsi gratiam non habuit, habebat3 unde poterat stare : quod non esset, si modus esset sub præcepto, quia caderet, si sine modo præcepta servaret. Ergo modus non est in præcepto. 79. ■— RESPONSIO. Dicendum quod circa hoc sunt quatuor opiniones. Prima opinio est quod modus cadil sub præcepto. Quia tamen illud præceptum est affirmativum, non obligat ad semper, quamvis obliget semper ; et sic homo non tenetur ex caritate implere mandata, nisi pro tempore illo quando4 caritatem habet et sic non obligatur ad impossibile. Sed hoc dictum non videtur sufficiens ; quia si modus est de substantia præcepti, simul curret obligatio ad actum et ad modum. Continget5 autem quod erit tempus honorandi parentes quando etiam caritatem non habet ; unde videtur quod tunc teneatur ex caritate implere. 80. — Et ideo Alii dicunt quod æqualiler currit obligatio præcepti et modi, ut scilicet quandocumque homo tenetur im­ plere præceptum, tenetur implere illud ex caritate. Nec prop­ ter hoc Deus aliquod impossibile præcipit ; quia quamvis homo per se caritatem habere non possit, tamen potest facere aliquid unde ipsam a Deo accipiat6 ; quia, secundum Philosophum in III Eth. (y 5. 1112b, 27 ; 1. 8, d.), « quæ per amicos facimus, aliquo modo possibilia sunl ». Sed hoc non potest stare ; quia aliquis7 in peccato mortali existens, in quolibet actu de genere bonorum quo præceptum impleret quoad substantiam operis, peccaret peccato omissionis, inquantum omitteret modum : quod falsum est. 81. — Et ideo Alii dicunt quod modus nullo modo cadit 1. αβ « xiT ». — 2. Pelagius. — 3. α ad. « tamen ». — 4. Ed. « quo ». « contingit ». — 6. αδ « accipiet ». ■— 7. F. « aliquid ». 5. Ed. 1228 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM sub præcepto et quod homo sine caritate præceptum legis implet. Sed hoc videtur vicinum Pelagianæ hæresi quæ ponebat omnia præcepta sine gratia posse impleri. 82. — Ideo Alii mediam viam tenent et dicunt quod modus quodammodo in præcepto cadit et quodammodo non. Dicimur1 enim ad mandata teneri dupliciter. Uno modo ita quod nisi impleamus hoc ad quod tenemur, sumus omissionis vel transgressionis rei ; et secundum hoc tenemur solum ad substan­ tiam mandati non ad modum. Alio modo ita quod si non impleamus id ad quod tenemur, non percipimus mandati fructum ; et sic tenemur ad substan­ tiam operis et ad modum, sine quo, quantumcumque home substantiam operis exequatur, ad vitam non perveniet. 83. — Et hæc opinio videtur rationabilior. Constat enim quod præceptum potest dupliciter considerari. Uno modo inquantum imponitur secundum necessitatem quam­ dam implendi. Et sic nihil debet imponi alicui nisi quod statim est in ipso ut impleat ; quod si non implet, punitur, quia sic lex habet vim coactivam, secundum Philosophum in X Eth. ( K 10. 1180*, 21 ; 1. 10, i.). Alio modo quantum ad intentionem legislatoris qui per legis præcepta intendit ad virtutem perducere, ut dicitur in II Eth. (β 1. 1103b, 3 ; 1. 2, d.). Et sic quantum ad intentionem legis­ latoris modus virtutis cadit sub præcepto, non quantum ad obligationem legis. 84. — AD PRIMUM ergo dicendum quod præcepta quodam­ modo connectuntur in caritate sicut in fine ; quia per ipsam fructum mandati observati quis percipit. 85. ■— Ad secundum dicendum quod illo præcepto præcipitur actus caritatis, non qui sit a caritate, sed qui est2 similis actui caritatis, sicut est actus naturalis dilectionis. Vel si præcipiatur actus caritatis, præceptum illud magis est ad ostendendum quo tendere debeamus, quam ad obligandum, sicut supra d. 273 (7 et 225), dictum est. 86. — Ad tertium dicendum quod ratio illa procedit quantum ad intentionem legislatoris, magis quam quantum ad obliga­ tionem legis. 87. — Ad quartum dicendum quod facere actum deformem et abstinere ab ipso, est in potestate nostra, non autem facere actum formatum ; et ideo non est similis ratio. 88. ■— Ad quintum dicendum quod modus caritatis plus impor1. αβγ « dicuntur », contra S « dicunt », « d. 26. » θίκ et ed. — 2. Ed. « sed actu. » — 3. α DISTINCTIO XXXVI, EXPOSITIO TEXTUS ■ ■R ■y 1229 tat quam relationem operis in finem debitum ; importat enim quod actus ex habitu caritatis procedat, qua multi carentes, actus suos in Deum referunt. 1 EXPOSITIO TEXTUS ■ • 89. — « Ubi caritas est, quid est quod1 possit deesse ? » (1) Ergo omnes aliæ virtutes superfluunt. Et dicendum quod hoc dicitur propter necessariam connexio­ nem aliarum virtutum, quarum ipsa quodammodo est causa. f ’ 90.·— « Sequitur ut ejus fortitudo minus sit prudens. » (4) Hoc dicitur secundum quod ab una virtute aliquid in aliam redun­ dat, ut dictum est. i i ' 91. — « Quia2 non justificationis gratia etc. » (7) De hoc dicendum in i dist. IV libri. t 92. - « Sicut in sermone Domini octo virtutes etc. » Loquitur de beatitudinibus quæ virtutes dicuntur, inquantum sunt ctus virtutum. i ir : ; ‘ , i I 93. — « Quia per caritatem implentur etc. » (7) Videtur quod dicat duo contraria, scilicet quod caritas sit principium et finis mandatorum. Et dicendum quod hoc non est inconveniens; quia sicul in naturalibus forma et finis incidunt in unum et3 idem, ita et in moralibus. Habitus enim, qui est principium actus, ut impe­ rans actum, est etiam quodammodo finis, inquantum ad finem proprium utitur actu imperato. 94. — « Totam magnitudinem et amplitudinem4 etc. » (7) Secundum hoc videtur quod prolixitas sacræ Scripturæ sit superflua. Et dicendum quod continuentur omnia divina eloquia in præcepto caritatis sicut in radice, sed oportuit per ramos distingui. 1. a om. « est quod. » — 2. Ed. ad. « vero. » — 3. yS et ed. om. « unum et. 4. F. om. « et amplitudinem » DISTINCTIO XXXVII De decem præceptis, quomodo contineantur in duobus MANDATIS 1..— Sed jam distributio Decalogi qui1 in duobus mandatis continetur consideranda est. Habet enim Decalogus decem præcepta, quæ sunt decachordum Psalte­ rium, quæ sic sunt distributa, ut tria quæ sunt in prima tabula, pertineant ad Deum, scilicet ad cognitionem et dilectionem Trinitatis ; septem quæ sunt in secunda tabula, ad dilectionem proximi. (August., serm. 9, c. 5, n. 6 ; L. 38, 79.) De PRIMO PRÆCEPTO 2. — Primum in prima tabula est, (Exod., xx, 3) Non habebis deos alie­ nos, non facies tibi sculptile, neque omnem similitudinem, etc. Hæc Obigenes (In Exod., horn. 8, n. 2 ; G. 12, 351) dicit duo esse mandata, sed Augustinus (In Exod., q. 71 L. 34, 621) unum. Hoc ipsum enim quod dixerat : Non habebis deos alienos, perfectius explicat, cum prohibet coli figmenta, scilicet idolum, vel similitudinem alicujus rei : quæ duo Origenes (loc. cit., n. 3 ; coi. 353) ita dicit distare, ut idolum sit quod nihil habet simile sui; similitudo vero quæ2 habet speciem alicujus rei3. Verbi gratia, si quis in auro vel ligno vel alia re faciat serpentis speciem vel avis vel alius* rei, et statuat ad adorandum, non idolum, sed similitudinem facit. Qui vero facit speciem quam non videt oculus, sed animus sibi fingit3, ut si quis humanis membris caput canis vel arietis formet, vel in uno habitu hominis duas facies ; non similitudinem sed idolum facit, quia facit quod non habet aliquid simile sui. Ideo dicit Apostolus (I Cor., vm, 4) quia « idolum nihil est in mundo. » Non enim aliqua ex rebus constantibus assumitur species, sed quod mens otiosa et curiosa reperit. Similitudo vero est dum6 aliquid ex his quæ sunt in cælo vel in terra vel in aquis formatur. Augustinus vero (In Joan., tract. 1, η. 13 ; L. 35, 1386) ita exponit illud « Idolum nihil est in mundo » : Idest inter creaturas mundi non est forma idoli. Materiam enim formavit Deus sed stultitia hominum formam dedit. Quæcumque facta sunt naturaliter, facta sunt per Verbum ; sed forma homi­ nis in idolo non est facta per Verbum, sicut peccatum non est factum per Ver­ bum, sed7 est nihil, et nihil fiunt homines cum peccant. 3. — Sed quæritur quomodo hic dicatur forma idoli non esse facta per Verbum, cum alibi legatur : Omnis forma, omnis compago, omnis concordia partium facta est per Verbum. Hoc autem a diversis varie solvitur. Quidam enim dicunt omnem formam et quidquid est, a Deo esse, inquan­ tum est, et formam idoli inquantum est vel inquantum est forma, a Deo esse, sed non inquantum est idoli, id est posita ad adorandum : in hoc 1. F. « quæ. » — 2. Quar. « quod. » — 3. Quar. ad. « ut. » — 4. Ed. « alicujus ». — 5. Quar. « vidit », « finxit. » — 6. Quar. » cum. » — 7. Ed. « scu ». DISTINCTIO XXXVII 1231 enim non est creatura, sed perversio creaturæ1 ; sicut illud quod peccatum est, inquantum peccatum est, nihil est ; et homines cum peccant, nihil fiunt quia ab illo qui vere est, separantur. Unde Hieronymus [Super Ezech., c. 26, 19 ; L. 25, 245 et Ep. 15, n. 4 ; L. 22, 357) : Quod ex Deo non est, qui solus vere est, non esse dicitur. Ideoque peccatum quod nos a vero abducit, nil esse vel non esse dicitur. Alii vero dicunt omnem formam scilicet quæ naturaliter est, et omne quod naturaliter est, esse a Deo. Sed forma idoli non est naturaliter, quia naturæ justitiæ non servit. Id enim naturaliter esse dicitur quod simplici naturæ justitiæ quæ Deus est, militat, non resultat2 et naturam crea­ tam non vitiat. De SECUNDO PRÆCEPTO 4. — Secundum præceptum est : Non assumes nomen Dei tui in vanum, quod est dicere secundum litteram : Non jurabis pro nihilo nomen Dei ; allegorice vero præcipitur, ut non putes creaturam esse Christum Dei Filium, quia « omnis creatura vanitati subjecta est », [Rom., vm, 20), sed æqualem Patri. (Isinon., in Exod., c. 29, n. 3 ; L. 83, 301), De TERTIO PRÆCEPTO 5. —Tertium vero est : Memento ut diem Sabbati sanctifices ; ubi secun­ dum litteram præcipitur sabbati observantia ; allegorice vei o ut requiem hic a vitiis et in futuro in Dei contemplatione expectes ex Spiritu sancto, idest ex caritate et dono Dei, non quod Spiritus sanctus sine Patre et Filio hoc operetur3. Accepit utique Ecclesia donum hoc, ut in Spiritu sancto fiat remissio pec­ catorum : quam remissionem cum Trinitas faciat, proprie tamen ad Spiri­ tum sanctum dicitur pertinere : quia ipse est « spiritus adoptionis filiorum », (Rom., vm, 15) ipse est Patris et Filii amor et connexio vel communitas. (August., serm. 71, c. 17, n. 28 et 29 ; L. 38, 460 sq.) Ideoque justificatio nostra et requies ei attribuitur sæpius. Hæc sunt tria mandata primæ tabulæ ad Deum pertinentia ; et pri­ mum quidem, quod est de uno Deo colendo, pertinet ad Patrem, in quo est unitas vel auctoritas ; secundum ad Filium, in quo est æqualitas ; tertium ad Spiritum sanctum, in quo est utriusque communitas. De mandatis secundæ tabulæ 6. — In secunda vero tabula erant mandata ad dilectionem proximi per­ tinentia. Quorum primum ad patrem carnalem refertur, sicut primum primæ tabulée ad Patrem caelestem, quod est : « Honora patrem tuum et matrem tuam, ut sis longævus super terram », scilicet viventium. Parentes vero sic sunt honorandi, ut eis debita reverentia exhibeatur et necessaria ministrentur. 7. — Secundum est : Non occides, ubi secundum litteram, actus homi­ cidii prohibetur, secundum spiritum vero etiam voluntas occidendi. Unde huic mandato secundum litteram fit superadditio in Evangelio (Mat., v, 21), quia littera Evangelii exprimitur, quod legis littera non exprimebatur. Evangelii littera exprimit intelligentiam spiritualem, id est quam 1. F. « naturæ. » — 2. N. « vel non resistit. » — 3. F. « operatur. » 1232 SCRIPTUM SUPER LIB. HI SENTENTIARUM spirituales habent et secundum quam spiritualiter vivitur. Littera legis sensum carnalem, id est quem carnales habent et secundum quem carnaliter vivitur, cui facta est superadditio. 8. — Tertium est : « Non mæchaberis », id est, ne cuilibet miscearis, excepto jœdere matrimonii. A parte enim totum intelligitur. Nomine igitur rnœchiæ omnis concubitus illicitus, iliorumque membrorum non legitimus usus prohibitus debet intelligi. (August., in Exod., q. 71, n. 4 ; L. 34, 622.) 9. — Quartum est : Non furtum jacies ; ubi sacrilegium et rapina omnis prohibetur. Non enim rapinam permisit qui furtum prohibuit, sed furti nomine bene intelligi voluit omnem illicitam usurpationem rei alienæ. (Glossa in hunc loc.) Sacrilegium tribus modis committitur, quando scilicet vel sacrum de sacro, vel non sacrum de sacro, vel sacrum de non sacro aufertur. (Ivo, Decret, p. 8, c. 279 ; L. 161, 645). Sacrum vero dicitur quidquid mancipa­ tum est cultui divino, ut ecclesia vel res ecclesiæ. Hic etiam usura prohibetur, quæ sub rapina continetur. Unde Hieronymus (lib. VI in Ezech., xvm, 8 ; L. 25, 171) : Usuras quserere vel fraudare vel rapere nihil interest. Commoda fratri tuo, et accipe quod dedisti, et nil super,luum quæras, quia superabundantia in usura computatur. Est enim usura, ut ait Augustinus (Enarr. in ps. liv. n. 14 ; L. 36, 638), cum quis plus exigit in injuria vel qualibet re, quam acceperit. Item Hieronymus (In Ezech., xviu, 6 ; L. 25, 176) : Putant aliqui usu­ ram tantum esse in pecunia; sed intelligant usuram vocari superabundantiam, scilicet quidquid est, si ab eo quod dederit, plus est, ut si in hieme demus decem modios, et in messe quindecim recipiamus. Si Israel, Ægyptios furtum fecerunt filii quando spoliaverunt 10. —Si vero quæritur de filiis Israel, qui, Domino jubente, ab Ægyptiis mutuaverunt vasa argentea et aurea et vestes pretiosas, et asporta­ verunt, utrum furtum commiserint, dicimus, eos qui, ut parerent Deo jubenti, illud fecerunt, non fecisse furtum nec omnino1 peccasse. Unde Augustinus (In Exod., q. 39 ; L. 34, 608) : Israelites non fecerunt furtum, sed Deo jubenti ministerium præbuerunt. Hoc enim Deus jussit, qui Legem dedit ; sicut minister judicis sine peccato occidit quem lex præcipit, sed si id sponte faciat, homicida est, etiamsi eum occidat quem scit a judice occidendum. ...Infirmi autem qui ex cupiditate Ægyptios deceperunt, magis permissi sunt hoc facere illis qui talia jure passi sunt quam jussi. 11. — Hic opponitur (xxu Contra Faustum, c. 71 ; L. 42, 445) quod etiam boni in illo opere peccaverunt, quia naturalem legem, cui concor­ dat Evangelium et lex moralis præceptionis, transgressi sunt, quæ est : Quod tibi non vis fieri, alii ne feceris ; quam Veritas scripsit in corde hominum ; et quia non legebatur2 in corde, iteravit in tabulis, ut voce forinsecus admota, « redirent3 ad cor » (Is., xlvi, 8) et ibi invenirent quod extra legerent4. Hanc igitur illi prævaricati videntur in illo facto, aliis facientes quod nolebant sibi fieri. Sed ibi subintelligendum est : injuste, ut non alii, scilicet injuste, facias quod tibi non vis fieri. Alioquin hujus prævaricator est judex, dum punit reum nolens aliquid tale sibi fieri. Ita etiam et illud Domini verbum (Mat., vu, 12) : Omnia qusecumque vultis ut faciant vobis homines, de bonis accipiendum est quæ nobis invicem exhibere debemus. 1. F. « omni modo ». — 2. Quar. « legebat ». — 3. Quar. « rediret ». — 4. Quar. « inveniret quod extra legeret». DISTINCTIO XXXVII, DIVISIO TEXTUS De 1233 OUINTO PRÆCEPTO 12. — Quintum praeceptum est : Non loqueris contra proximum tuum falsum testimonium : ubi crimen mendacii et perjurii prohibetur. 13. — Solet autem quæri utrum prohibitum sit omne mendacium. Quidam dicunt illud tantum prohiberi quod obest et non prodest ei cui dici­ tur. Tale enim non est adversus proximum, ut ideo videatur hoc addidisse Scriptura. (August., in Exod., q. 71 ; L. 34, 622). Sed de mendacio magna quæstio est, nec cito explicari potest. DTVISIO TEXTUS 14. — « Sed jam distributio decalogi etc. » (1) Postquam determinaxdt Magister de virtutibus et donis quæ nos ad bene operandum inclinant, in parte ista determinat de praeceptis legis quibus ad opera virtutum et donorum diri­ gimur. Dividitur autem in partes duas. In prima determinat de octo primis mandatis quæ aliquo modo opus respiciunt. In secunda determinat de duobus mandatis ultimis quæ respiciunt tantum concupiscentiam cordis, 40 d., ibi : « Sextum præceptum etc. » Prima in duas. In prima determinat de primis octo mandatis. In secunda determinat de quibusdam quæ Uno illorum manda­ torum intelliguntur prohiberi : quæ specialem difficultatem habent, 38 d., ibi : « Sciendum tamen, tria esse genera manda­ torum etc. » Prima in duas. In prima determinat de præceptis primæ tabulæ. In secunda de præceptis secundæ tabulæ, ibi : « In se­ cunda vero tabula... » (6) Prima in très secundum tria mandata de quibus determinat. Secunda1 incipit ibi : « Secundum præceptum est etc. » (4) Ter­ tia2, ibi : « Memento ut diem sabbati etc. » (5) Circa primum tria facit. Primo distinguit præcepta. Secundo exponit primum ipsorum, ibi : « Primum in prima tabula etc. » (2) Tertio solvit quæstionem ex prædictis ortam, ibi : « Sed quæritur quomodo hic dicatur etc. » (3) « In secunda vero tabula etc. » (6) Hic determinat de præceptis secundæ tabulæ. Et dividitur in quinque partes secundum quinque mandata, quæ satis patent in littera. Quarum quarta pars dividitur in duas. In prima exponit quartum mandatum (9) In secunda movet quæstionem ibi : « Si vero quæritur de filiis Israel etc. » (10) Secunda incipit ibi : « Hic opponitur quod etiam boni etc. » (11) Et2 similiter quinta pars dividitur in expositionem præcepti, (12) et quæstionem quæ incipit ibi : « Solet autem quæri etc. » (13) 1. yâ « Secundum ». — 2. βγδ « Tertium ». — 3. αδ om. « et ». 1234 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Hic quæruntur sex. Primo, de necessitate legis scriptse. Secundo, de distinctione, ordine et assignatione mandatorum. Terlio, utrum omnia mandata legis ad hæc decem referantur. Quarto, utrum dispensationem in aliquo casu recipiant. Quinio, de observatione sabbati. Sexto, de usura. ARTICULUS I 15. —AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur FUIT NECESSARIUM DECEM PRÆCEPTIS. LEGEM SCRIPTAM TRADI, quod non MAXIME DE HIS 1. Ea enim quæ sunt naturaliter scripta in intellectu specula­ tivo, nulla scientia in scripturam colligit, sed utitur eis quantum indiget unaquæque. Sed hæc decem præcepta sunt naturaliter scripta in intellectu practico uniuscujusque. Ergo non fuit necesse ea in scripturam redigere. 2. Præterea. Scriptura videtur esse inventa ad succurrendum labilitati memorise. Sed alia præcepta legis quæ non sunt ita scripta in corde hominis, sicut judicialia et cæremonialia, facilius poterant oblivioni tradi. Ergo ea magis debuerunt in tabulis lapideis scribi. 3. Præterea. Ea quæ scripto traduntur, ad plebem per sapientes perveniunt. Sed hæc decem mandata ipsa plebs immediate audivit a Deo, ut patet Exod., xx. Ergo non debue­ runt in scripto1 redigi. 4. Præterea. Legislator qui intendit sibi subjectos bonos facere, non debet aliquid pro lege ferre ex quo vitia augeantur, eo prævidente. Sed ex hoc quod ista mandata obligatoria populo sunt tradita, prævaricatio crevit. I Cor., xv, 56 : « Virtus peccati lex ». Glossa2 : « Lex prohibendo auget peccati cupiditatem ». Ergo non debuerunt hujusmodi præcepta legis a Deo dari, qui omnia prævidet. 5. Præterea. Servitia coacta sunt minus Deo accepta. Sed per legem fit coactio quædam, inquantum obligat. Ergo videtur quod hujusmodi obligatoriam legem edere non debuit. 16. ·— SED CONTRA. Non minor cura est Deo de rebus 1. Ed. « scriptum ». — 44, 298. 2. Ex August. De perfeci, justitiæ, c. 16, rat. 14 ; L. IT S DISTINCTIO XXXVII, ART. I l humanis quam de rebus naturalibus, quas propter hominem fecit1. Sed rebus naturalibus certas leges posuit. Ergo etiam rebus humanis aliquas leges ponere debuit. 17. — Præterea. In quolibet regimine oportet quod voluntas rectoris rectis2 innotescat. Sed Dei voluntas nobis per legis præcepta innotescit, inquantum est signum divinæ voluntatis. Ergo oportuit quod ab ipso qui orbem regit, præcepta mundo ederentur. 18. — Præterea. In VIII Eth. (0 13. 1161% 11, sq. ; 1. 11, b.) dicit Philosophus quod rex per imperium suum movet eos qui in legno suo sunt. Sed Deus omnia movet. Ergo oportuit quod ad homines ejus imperium deveniret, quo in Deum move­ rentur. ' t* 1235 - fr· $ ï f. X F Ï y 4, j t ! ♦ A J I ; * 13. — RESPONSIO. Dicendum quod necessarium fuit ea quæ naturalis ratio dictat, quæ dicuntur ad legem naturæ pertinere, populo in praeceptum dari et in scriptum redigi, propter quatuor rationes. 20. — Primo, quia per contrariam consuetudinem, qua multi in peccato præcipitabantur, jam apud multos ratio naturalis in qua scripta erant, obtenebrata erat. 21. — Secundo, quia etsi in aliquibus vigebat ratio, tamen amor boni in eis deficiebat ; unde per quamdam coactionem legis obligatoriæ ad bonum inducendi erant. 22. — Tertio ut ad opera virtutis non solum natura inclinaret, sed etiam reverentia divini imperii. 23. — Quarto ut magis memoria3 tenerentur, et frequentius in cogitatione versarentur. 24. — AD PRIMUM ergo4 dicendum quod passiones animæ non corrumpunt existimationem speculativam, sicut corrumpunt existimationem practicam ; et ideo magis oportuit præcepta legis naturæ in scriptum5 redigi, quam principia speculativa. 25. — Ad secundum dicendum quod præcepta judicialia et cæremonialia erant mutabilia secundum diversos status et conditiones hominum6, sed præcepta ista legis naturæ immobiliter permansura erant, in cujus signum in tabulis lapideis Deus ea scribi voluit. 26. — Ai tertium dicendum quod ista præcepta omnibus indita erant in naturali cognitione ; et ideo in hujus signum Deus toti populo per se ea edidit ; sed propter multos qui secun­ dum passiones vivunt, in quibus judicium rationis obtenebratur, 1. α « facit ».— 2. Ed. om. « rectis ». — 3. αβγδ « memorise ».— 4. Ed. «igitur». — 5. δ et ed. « scriptis ». — 6. a om. « hominum ». 1236 scriptum super lib. hi sententiarum voluit ut per sapientiores, in quibus rationis judicium viget, in aliis cognitio horum præceptorum conservaretur ; et ideo ea scribi voluit. 27. —■ Ad quartum dicendum quod lex, quantum erat in se, nullo modo nec occasio nec causa erat augendæ cupiditatis, sed propter corruptionem fomitis hoc contingebat, occasione accepta ex lege ab ipsis peccantibus, non data ipsis a lege. 28. — Ad quintum dicendum quod boni qui habent voluntatem bene faciendi non operantur quasi coacti a lege, sed « ipsi sibi sunt lex » ; unde non propter eos lex est posita, sed propter trans­ gressores, ut dicitur Gal., in, 19, in quibus melius est ut coacti a malo desistant quam ut mala libere exsequantur. ARTICULUS II Quæstiuncula I I-II, q. 100, a. 7 ; II-II, q. 122, a. 2 sq. 29. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod PRÆCEPTA DECALOGI INCONVENIENTER ASSIGNENTUR. 1. Præcepta enim legis ad merendum ordinantur. Sed meritum in aliquo actu consistit. Cum ergo in præceptis negativis non ponatur aliquis actus, sed solum negetur, videtur quod præcepta decalogi non debuerunt per negationem assignari. 2. Præterea. Illud ex quo datur aliud intelligi, debet aliquo modo continere illud. Sed prohibitio majoris mali non continet prohibitionem minoris mali, nec præceptum magis debiti con­ tinet præceptum minus debiti. Cum ergo per prohibitionem mœchiæ detur intelligi « omnis illicitus usus membrorum », ut in Littera (8) dicitur, cum moechia sit gravius quam simplex fornicatio, videtur quod non fuerit rectus modus assignandi præceptum, per prohibitionem moechia: alia minora prohibere. Et similiter potest objici de honoratione parentum quod est magis debitum quam beneficia quæ aliis hominibus sunt exhi­ benda, quæ ad hoc præceptum reducuntur. 3. Præterea. Omnia præcepta legis debent æqualiter in memoria contineri. Ergo cum in tertio præcepto fiat mentio de memoria, videtur quod eadem ratione debuerit in aliis præceptis poni. 4. Præterea. Præcepta decalogi ad legem naturalem perti­ nent. Sed legis naturalis dictamen per rationem naturalem est. DISTINCTIO XXXVII, ART. II 1237 Ergo non oportet in aliquo1 præcepto legis aliam rationem assi­ gnari, nisi quod naturalis ratio dictat. 5. Præterea. Omnibus præceptis observatis præmium debetur. Sed in quarto præcepto præmium ponitur, ut scilicet sit2 longævus super terram. Ergo eadem ratione in aliis præceptis poni deberet. Quæstiuncula II I-II, q. 100, a. 5 ; III Cg., c. 120, 128 ; Car., a. 7, ad 10 ; Rom., c. 13, 1. 2. 30. — ULTERIUS. Videtur quod non debeant esse decem LEGIS PRÆCEPTA. 1. Sicut enim dicitur in Glossa Mat., vi, in precibus est ut impetrentur dona ; in donis ut impleantur mandata ; in mandatis ut beatitudines consequamur. Sed preces et etiam dona, simi­ liter et beatitudines quodammodo sunt septem. Ergo et mandata legis debebant esse tantum septem. 2. Præterea. Bom., vn, 8 : « Dilectio proximi legem implevit. » Sed intentio legislatoris in omnibus præceptis est ut lex impleatur. Ergo sufficiens fuit unum præceptum tantum, scilicet de dilec­ tione proximi, ponere. 3. Præterea. Bom., vu, 7, dicit Glossa (L. 114, 491) : « Bona est lex, quæ dum concupiscentiam prohibet, malum prohi­ bet ». Sed præcepta ordinantur contra peccata, ut patet per Augustinum in lib. De decem chor. (c. 3 ; L. 38, 76). Ergo suffe­ cisset unum præceptum ponere, in quo concupiscentia prohi­ beretur3. 31. ■— 4. SED CONTRA. Videtur quod debeant esse plus1 quam decem. Ubicumque enim contingit esse peccatum in opere, contingit esse peccatum et in interiori concupiscentia ; quia consensus in peccatum, peccatum est. Sed furtum et moechia prohibentur diversis præceptis quantum ad actum et quantum ad concupiscentiam. Ergo eadem ratione et alia peccata debue­ runt duplicibus præceptis prohiberi. 32. — 5. Præterea. Ut in II lib. d. 47, dicit Magister, Iribus modis aliquis peccat : scilicet in Deum, in proximum, in seipsum. Cum ergo quædam præcepta ordinentur contra peccatum in Deum, quædam vero contra peccatum in proximum, videtur quod etiam quædam debuerunt ordinari contra peccatum in seipsum. 33. — 6. Præterea. Secundum Philosophum in II Elh. (β 1. 1103b, 3 ; 1. 2, d.), intentio legislatoris est ad virtutem cives 1. F. « alio. » — 2. αδ « sis ». — 3. αβ8 « prohibetur ». — 4. α « plura ». 1238 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM inducere.. Unde et de singulis virtutibus aliquid lex præcipit, sicut patet in V ejusdem1 (e 5. 1130b, 10; 1. 3, 1.). Sed multo plures virtutes sunt quam decem. Ergo debent esse plura præcepta. Quæstiuncula III I-II, q. 100, a. 6 ; ΙΙ-Π, q. 122, a. 2, sq. 34. — ULTERIUS. Videtur QUOD PRÆCEPTA MALE ORDI­ NENTUR. 1. Quia, sicut Gregorius dicit (in Præfat. Naiiv. ; L. 78, 31), ex visibilibus in amorem invisibilium rapimur. Sed præcepta secundæ tabulæ ordinant ad dilectionem proximi, quem videmus ; præcepta vero primæ tabulæ ad dilectionem Dei, qui invisibilis est. Ergo præcepta secundæ tabulæ prius poni debuerunt. 2. Præterea. Prius est aliquid in corde quam sit in executione operis. Sed præceptum tertium primæ tabulæ videtur ad cor pertinere, præceptum vero2 secundum3 ad opus [interius4] primum autem ad opus exterius, quia ad actus latriæ pertinet. Ergo inconvenienter ordinantur. 3. Præterea. Secundum Boetium (III lib. De consolai., metr. i; L. 63, 722) prius extirpanda sunt vitia quam inserantur virtutes. Sed præcepta negativa ordinantur ad extirpationem vitiorum, affirmativa autem ad habendas virtutes. Ergo in secunda tabula præceptum affirmativum non debuit esse primum, sed ultimum. Solutio I 35. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod cum intentio legislatoris sit ad virtutes homines inducere, quibus legem tradit, oportet quod illo modo in assi­ gnandis præceptis legis utatur, qui competat viæ ad virtutem ; quæ quidem est ut ex his quæ magis in promptu sunt, ad5 diffi­ ciliora tendatur ; sicut etiam in disciplinis ex magis notis in minus nota proceditur. Et ideo legislator in istis decem præceptis quæ sunt quasi prima legis initia, illa prohibuit vel praecepit quæ primo occurrunt facienda vel dimittenda eunti ad virtutem ; et ex his alia intelligi voluit quæ in eis quasi in suis principiis includuntur ; et propter hoc plura negativa posuit quam affirmativa, quia magis in promptu est et facile ut mala dimittantur, quam ut bona perfi1. F. « Ethic. » — 2. αγδ « autem. » — 3. β « secundæ tabulæ. » — 4. αβγ& om. « interius. » — 5. Ed. « in ». DISTINCTIO XXXVII, ART. II 1239 lis etiam illa prohibuit quæ statim in primo aspectu dentur, et similiter in bonis illa præcepit quæ ebita manifestum est. I 1. Ed. om. « scilicet ». 1240 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM quæ sunt ad alterum secundum vitam politicam ; quæ quidem non potest esse nisi hominis ad hominem. Derisibiles enim viden­ tur laudes polilicæ vitæ in deos1 trans/erentes, ut dicitur in X Elh., [k 8. 1178», 10 sq. ; 1. 12, d.). Sed lex divina dirigit nos suis praeceptis in spirituali vita, secundum quam societatem habemus non solum ad hominem, sed ad Deum, I Joan., i2, 3. Ideo oportuit praecepta legis divinæ hoc modo distingui quod quædam dirigerent hominem in his quæ ad Deum spectant, quæ dicuntur præcepta primas tabulæ ; quædam vero in his quæ spectant ad proximum, quae dicuntur præcepta secundæ tabulæ. 42. — Ordinatur autem homo ad Deum tripliciter. Uno modo per meditationem cordis, ut dicitur in ps. xlv, 11 : « Vacale, et videte quia ego sum Deus », et ad hoc dirigit tertium præceptum, scilicet sanctificatio sabbati, quo aliquod tempus deputatur ad vacandum divinis, cessando ab omnibus qua' hoc otium perturbare possent. Alio modo per reverentiam oris, quod fit dum laudatur, et nomen ejus cum reverentia enuntiatur. Et quia primo occurrit in reverentiam3 divini nominis jurare quam laudes debitas Deo4 reddere, ideo in secundo praecepto ponitur : « Non assumes nomen Dei tui in vanum ». Tertio, ut in opere servilium debitum exhibeatur, quod latria dicitur, ad cujus actum primum præceptum ordinatur5 similiter per prohibitionem contrarii6 :[« Non habebis deos alienos7. »] 43. — Ad proximum autem homo dupliciter ordinatur. Uno modo ut ei beneficium impendatur, quod maxime parentibus faciendum est. Unde in primo praecepto secundæ tabulæ honoratio parentum praecipitur, in quo intelligitur esse beneficium proximo exhibendum. Alio modo ut proximo nocumentum non inferatur : quod quidem contingit tripliciter. Primo quantum ad cor ; et sic sunt duo præcepta ultima : « Non desiderabis uxorem proximi tui » ; et « non concupisces domum proximi tui ». Secundo potest inferri nocumentum proximo ore ; et hoc prohi­ betur quinto præcepto : « Non loqueris contra proximum tuum falsum testimonium », in quo secundum regulam prius datam detractio et objurgatio et omnia hujusmodi prohibentur. Tertio infertur proximo nocumentum opere : quod quidem contingit dupliciter : Uno modo inquantum subtrahuntur ea quæ sunt necessaria 1. αβγό RA. « Deo ». — 2. αβγό « 3° ; » ed. ad. « et ». — 3. γ RA. « reverentia », contra αβδθικ. — 4. a om. « Deo ». — 5. N. ad. « Et ». — 6. N. ad. « puta ». — 7. αβγό RA. om. « Non habebis deos alienos ». DISTINCTIO XXXVII, ART. II F' I « i t f' & •t r 1241 vitæ; et sic est quartum præceptum : « Non furtum facies. » Alio modo inquantum ipsi vitæ impedimentum paratur : quod dupliciter contingit. Uno modo contra1 vitam qua ipse in seipso [idem2] numero vivit ; et contra hoc est secundum præceptum : « Non occides » ; in quo etiam omne nocumentum in personam prohibetur. Alio modo contra3 vitam qua aliquis vivit in prole idem specie ; et contra hoc nocumentum est tertium præceptum : « Non mœchaberis », quia adulterium contra certitudinem prolis est. 44. — AD PRIMUM ergo dicendum quod virtutes, dona, beatitudines, petitiones et præcepta legis, sicut dictum est supra, correspondent sibi in generali ; quia quælibet istorum se exten­ dunt ad totam humanam vitam. Non tamen oportet quod parti­ culariter singula singulis respondeant, nisi per adaptationem aliquam, eo quod non est eadem ratio distinguendi in omnibus prædictis. 45. — Ad secundum dicendum quod dilectio proximi est sicut prima radix observandi præcepta, prout in dilectione proximi etiam « dilectio Dei includitur : est enim finis praecepti », ut dicitur I Tim., i, 5 ; unde tenet locum primi principii in disci­ plinis. Unde sicut ibi post primum principium ad quod omnia reducuntur, ut dicitur in IV Mela., (γ 3. 1005», 19 sq. ; 1. 6, n. 600-606) scilicet quod affirmatio et negatio non verificantur4 de eodem, ponuntur alia principia magis propinqua particula­ ribus conditionibus ; ita etiam in lege præter dilectionem proximi oportuit poni aliqua specialia præcepta quæ dirigerent in parti­ cularibus actibus. 46. —■ Et similiter dicendum ad tertium de concupiscentia quæ est sicut « radix omnium malorum ». 47. ■— Ad quartum dicendum quod nocumentum quod alicui in persona infertur, naturalem horrorem habet, nec terminatur ad aliquod5 reale bonum facientis, sed solum ad bonum æstimatum, quod est vindicta. Sed nocumentum quod infertur in subtractione rerum, vel in abusu uxoris, natum est habere quamdam delectationem, inquantum terminatur ad aliquod bonum reale, ad minus sensi­ bile, ipsius operantis. Et ideo ista duo nocumenta distinguuntur praeceptis perti­ nentibus ad cor et ad6 actum ; non autem præceptum quod est de nocumento personæ proximi, talem distinctionem respicit7. 48. —· Ad quintum dicendum quod secundum Philosophum I ί 1. Ed. « circa ». — 2. αβγδ om. « idem ». — 3. Ed. « circa ». — 4. Ed. « vcrificatur ». — 5. a « aliquid ». — 6. a om. « ad ». — 7. NVP. ' recipit ». 1242 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM in V Eth. (e 5. 1130b, 25 ; 1. 3, m.), legislator intendit commune bonum per lationem legis ; et ideo actus particulares unius hominis non præcipit nisi secundum quod ad alium ordinantur1. Et propter hoc etiam quantum ad modum tradendi ista prae­ cepta, hoc medo fuerunt assignanda, ut per ea ordinaretur homo tantum ad alterum, quamvis in ordinatione ad alterum inclu­ datur etiam ordinatio ad seipsum, sicut in dilectione proximi includitur dilectio sui. 49. ■— Ad sextum dicendum quod non oportuit in præceptis decalogi omnium virtutum actus præcipi, quia hoc ad perfec­ tionem virtuosæ vitæ pertinet ; sed oportuit tantum in illis hominem dirigi per præcepta decalogi quæ primo facienda occurrunt tendentibus in virtutem, ut dictum est. Solutio III 50. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod prae­ cepta decalogi ordinantur secundum quod primo et principa­ liter facienda vel vitanda occurrunt. Et quia in spirituali vita, ad cujus directionem decalogus datur, ratio agendi Deus est quasi finis; ideo præcepta quæ ad Deum ordinant primo ponun­ tur, inter quæ talis ordo consideratur ut prius illud præceptum ponatur cujus contrarium magis a Deo elongat ; quia gradatim Deo approximamus a remotioribus discedentes2. Ideo præceptum quo prohibetur contrarius cultus, per quem homo quasi totaliter a Deo recedit, prius ponitur quam præceptum quo prohibetur irreverentia in vane assumendo divinum nomen ; et ultimo ponitur præceptum de quiete cordis in Deum, in quo homo Deo maxime appropinquat. 51. — In præceptis autem secundæ iabulæ etiam similis ordo observatur, ut scilicet prius ponatur illud præceptum quod primo in bona conservatione occurrit. Et quia prius est ordinatio hominis ad domesticos quam ad extraneos, ideo præceptum de honoratione parentum præmittitur aliis quæ ad omnes communiter pertinent, in quibus etiam præmittuntur prohibi­ tiones illorum quæ principaliter occurrunt cavenda. Tendentibus autem ad virtutem prius occurrit vitandum nocumentum operis quam oris, et oris quam cordis. Et inter nocumenta operis gravius nocumentum prius vitandum occurrit ; et ideo prohi­ bitio homicidii præcedit prohibitionem mœchiæ, quæ præcedit prohibitionem furti ; et hæ tres prohibitiones præcedunt prohi­ bitionem falsi testimonii. Et ultimo ponitur prohibitio concu­ piscentis, in quo jam perfectio virtutis consistit. Et per hoc patet solutio ad objecta. I F. « ordinatur. » — 2. Ed. ad. « et. » 1243 DISTINCTIO XXXVII, ART. Ill E ARTICULUS III I-II, q. 100, a. 3 ; II-II, q. 122, a. 6, ad 2 ; K gf I È Mal, q. 14, a. 2, ad 14 ; Quodl. vu, q. 7, a. 1, ad 8. 52.— AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur NON OMNIA LEGIS PRÆCEPTA AD HÆC DECEM quod REDUCANTUR. ' 1. Cum enim hæc præcepta jus naturale contineant, non pote' runt ad ea reduci nisi quæ ex jure naturali proficiscuntur. Sed quædam prohibentur in lege quæ non videntur modo aliquo ex lege naturali proficisci, quæ nihil differunt utrum sic vel sic fiant, : antequam lege posita sint, ut quod sacrificetur hircus vel tan­ tus, sicut etiam Philosophus in V Eih. (e 10. 1134», 20 ; 1. 12, c.) dicit. Ergo non omnia præcepta legis ad hæc decem reducuntur. f 2. Præterea. Ea quæ sunt diversorum generum, invicem non reducuntur1 sicut artificialia non reducuntur in principia naturalia, sed in principium quod est voluntas, ut in VII Meta., s (ζ 7. 1032a, 32 sq. ; 1. 6, n. 1044-1045) dicitur. Sed hæc præcepta naturalia sunt, cum sint de lege naturali. Ergo præcepta cæremonialia quæ sunt alterius generis, ad ipsa non reducuntur. i 3. Præterea. Manente causa, manent effectus. Sed quædam præcepta legis mutata sunt illis præceptis manentibus. Ergo , non reducuntur ad ista sicut ad causam. i 4. Præterea. Omnia ista præcepta naturalis ratio dictat. Sed non omnium quæ in lege posita sunt, quærenda est ratio, ut fl. de leg. et senatus cons. (Pandectarum, lib. I, tit. 3, leg. 20-21). Ergo non omnia præcepta legis ad hæc reducuntur. ; 5. Præterea. Ubi est eadem causa, et idem effectus. Hæc 'f autem præcepta eadem sunt apud omnes. Cum ergo2 multa j præcepta legis divinæ et legis civilis apud diversos diversa sunt3, videtur quod non omnia præcepta legalia ad hæc reducantur. ;> i) ) '■ 53. — SED CONTRA. Omnia præcepta legis ad dilectionem Dei et proximi aliqualiter reducuntur ut in præced. dist. dixit Magister. Sed dilectio Dei et proximi sufficienter continetur in istio præceptis. Ergo omnia alia præcepta legis ad hæc reducuntur. 54. — Præterea. Sicut Celsus4 dixit, jus est ars æqui et boni. Sed quidquid continetur in aliqua arte, reducitur ad prima principia5 illius artis, sicut in scientiis demonstrativis ad digni1. F. homot. « reducuntur... in principia naturalia». —2. a ad.» etiam ». — 3. Ed. « sint ». — 4. Quod hic Celsi nomine prænotatur, esi Juventii Celsi cujus mentio inter civilis juris interpretes ht, et in Digestis lib. I, tit. 1 de justitia et jure, leg. 1, refertur ex professo, ubi dicitur « elegantor a Celso definitum ». Nicolai. ■— 5. αβδ « principalia contra γθικ et ed. » 1244 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM tales. Cum ergo praecepta legis naturalis sint in agibilibus, sicut principia naturaliter cognita in demonstrativis, videtur quod omnia praecepta legalia ad hæc praecepta legis naturaliter reducantur. 55. —· Præterea. Nullum præceptum legis justum est, nisi rationabiliter positum sit. Sed omnis recta ratiocinatio oportet quod a naturali cognitione deducatur, quia principium rationis intellectus principiorum est. Ergo oportet quod omnia legis praecepta, si justa sunt, a praeceptis legis naturæ deducantur ; ct sic omnia alia in hæc praecepta reducuntur. 56. ■— RESPONSIO. Dicendum quod in rebus naturalibus invenitur triplex cursus rerum. Quædam enim sunt semper, quæ nunquam deficiunt, ex natura sua1 hoc habentia ut sint, et impediri non possint ; quædam vero sunt frequenter, quæ in paucioribus impediuntur ; quædam veio sunt raro, sive2 in minori parte. Ea autem quæ sunt semper, sunt causa et origo eorum quasunt frequenter et raro ; unde etiam in ea quæ sunt semper3 reducuntur, ut in VI Mela. (e. 2. 1026b, 27 sq ; 1. 2, n. 1182), probatur ; sicut motus cælestes, qui semper sunt, sunt causa et regula motus pluviarum et imbrium, qui ut frequenter cur­ runt eodem modo ; et utrique sunt regula et causa casualium motuum, ut inventionis thesauri vel alicujus hujusmodi, secun­ dum quod homo vel ex pluvia vel ex aliquo hujusmodi, quod ad motum cæli reducitur, habet occasionem fodiendi in agro4, ubi thesaurum invenit. 57. — Ita etiam est de legibus, quibus humani5 motus diri­ guntur. Quædam enim sunt leges quæ ipsi rationi sunt inditæ, quæ sunt prima mensura et regula omnium humanorum actuum ; et hæc nullo modo deficiunt, sicut nec regimen rationis deficere potest, ut aliquando esse non debeat ; et hæ leges jus naturale dicuntur. 58. ■— Quædam vero leges sunt quæ secundum id quod sunt, habent rationem ut observari debeant, quamvis aliquibus con­ currentibus earum observatio impediatur ; sicut quod depositum reddatur deponenti. Impeditur quando gladius furioso depo­ nenti reddendus esset ; et hæ leges similantur his quæ frequenter in natura accidunt ; et ideo directe et immediate ad jus naturale reducuntur. Et ideo Tullius, in I Rhetor. {II Inveni., c. 36), nominat hujusmodi jus a naturali jure profectum. 59. ·— Quædam vero leges sunt quæ secundum se considerata' I. Ed. om. '<· sua. » — 2. Ed. « vel. » — 3. a ad. « sunt causa et origo et. » — 4. Rd. « agrum. » — 5. α « humana vi. DISTINCTIO XXXVII, ART. Ill 1245 nullam rationem habere videntur suæ observationis ; sed ratio­ nem hujusmodi nanciscuntur ex aliquibus concurrentibus quar faciunt decentiam observandi ; et hujusmodi similantur his quæ raro accidunt in natura. Unde sicut illa non reducuntur in causas naturales nisi observato concursu omnium, quibus aliquis rarus eventus accidebat ; ita etiam hujusmodi legalia quæ dicuntur positiva jura, reducuntur ad legem naturæ non secundum se absolute, sed consideratis omnibus circumstantiis particularibus, quæ faciebant decentiam suæ observationis. Unde patet quod omnia præcepta legis divinæ vel civilis ad hæc præcepta reducuntur aliquo modo. 60. —AD PRIMUM ergo dicendum quod illa [a lege posita1], de quibus Philosophus loquitur, secundum se considerata diffe­ rentiam non habent utrum sic vel sic fieri debeant, sed hujus­ modi differentiam sortiuntur ex diversis concurrentibus, ut dictum est. 61. — Ad secundum dicendum quod artificialia non redu­ cuntur in naturalia ita quod natura sit eorum primum et prin­ cipale principium, sed inquantum ars utitur naturalibus orga­ nis ad complementum artificii. Similiter etiam præcepta cæremonialia vel juris positivi non reducuntur ad naturalia quasi ex ipsa natura vim obligandi habeant ; sed hoc habent ex voluntate instituentis, quæ in ins­ titutione naturali ratione utitur, si recte instituit. 62. — Ad tertium dicendum quod illa præcepta legis quæ mutata sunt, observantiæ suæ rationem habebant non ex ipsa substantia facti, sed ex aliquibus circumstantibus causis, sicut quod oportebat nostræ redemptionis mysterium aliquibus signis praefigurari2 vel aliquid hujusmodi ; unde cessantibus his causis, non manet reductio istorum præceptorum ad præ­ cepta naturalia. 63. ■—■ Ad quartum dicendum quod hoc intelligendum est quantum ad substantiam facti quod lege praecipitur, quod ali­ quando non habet rationem quare sic vel aliter fiat, ut dictum est. 64. —■ Ad quintum dicendum quod præcepta legis quæ apud diversos diversa sunt, dependent a præceptis naturalibus quæ sunt eadem' apud omnes, mediantibus aliquibus circumstantiis, ut dictum est ; et horum varietas varietatem in jure positivo causât. 1. αβγθιβ RAF. « illa lege politica ; » N. ad. in nota : « Id est per legem instituta seu legitima, ut ex græco νομικά dici possunt : Non sicut prius confuso sensu illa lege politica : In Manuscripto autem tantum illa politica. » — Cf. etiam n. 52. — 2. F. « præfigurare. » 1246 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS IV I S. d. 47, a. 4 ; I-II, q. 94, a.5, ad 2 ; q. 400, a. 8 ; II-II, q. 104, a. 5, ad 2 ; Mal., q. 3, a. 1, ad 17 ; q. 15, a. 1, ad 8. 65. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod PRÆCEPTA DECALOGI SINT DISPENSABILIA. 1. Quia secundum Philosophum in V Eth., (e 14. 1137b, 28 sq ; 1. 16, h.) in humanis actibus propter eorum varietatem non potest una communis regula inveniri, quam non opor­ teat in aliquibus casibus deficere ad similitudinem Lesbii" ædificationis. Sed præcepta legis sunt mensura humanorum actuum. Cum igitur omne præceptum quod in aliquo casu inter­ mittendum est dispensabile sit, videtur quod omnia præcepta legis dispensabilia sint. 2. Praeterea. Philosophus dicit in V Eth. (e 10. 1134", 34 sq ; 1.12, g. h.), quod /ustum naturale non est idem apud omnes, sicut nec alia quæ naturam hominis consequuntur, eadem in omnibus1 inveniuntur, ut quod dextera sit fortior sinistra, cum contingat aliquos ambidextres esse. Sed omnia præcepta quæ non ab omnibus sunt observanda, sunt dispensabilia. Ergo præcepta Decalogi quæ sunt de jure naturali sunt dispensabilia. 3. Praeterea. Præceptum divinum non potest esse injustum. Sed Deus aliquando præcepit fieri aliquod contrarium præcep­ tis Decalogi, sicut patet Exod., xn, de spoliatione Ægyptiorum ; et Osee, i, de accessu ad .fornicariam. Ergo aliquando justum est fieri contra præcepta Decalogi. Ergo præcepta Decalogi sunt dispensabilia. 4. Præterea. Inter præcepta Decalogi continetur homicidii prohibitio. Sed aliquibus casibus contingentibus, judex præcipit hominem occidi, et juste. Ergo et similiter alia præcepta aliquibus casibus emergentibus possunt non observanda esse. 5. Præterea. Sicut prius dictum est, omnia piæcepta legis aliquo modo ad præcepta Decalogi reducuntur. Sed prælatis Ecclesiæ licet in aliquibus legis præceptis dispensare. Ergo et similiter in præceptis Decalogi. 66. ■— SED CONTRA. Secundum Bernardum in lib. De præcepto el regula2 (c. 2, n. 3 ; L. 182, 862), nulli licet dispensare in præcepto quod a suo superiore est impositum. Sed præcepta Decalogi sunt imposita a Deo qui est superior omnibus. Ergo nulli licet in præceptis hujusmodi dispensare. 1. α « hominibus ». — 2. F. « et dispensatione ». DISTINCTIO XXXVII, ART. IV 1247 67. — Præterea. In quolibet genere est una prima mensura, quam oportet esse certissimam et infallibilem, ut patet in X Mela. 1. 1052», 18 sq ; I. 2, n. 1938 — g 6. 1016*, 18 sq ; 1. 8, n. 872-876). Sed prima mensura omnium humanorum actuum est lex Decalogi. Ergo in nullo casu ab ea discedere licet, et ita indispensabilis est. 68. ■— Præterea. Illud quod est per se verum, [semper1] et ubique est verum. Ergo illud quod est per se justum, semper et ubique observandum est. Sed præcepta Decalogi sunt hujusmodi. Ergo etc. 69. —■ RESPONSIO. Dicendum quod in qualibet legislatione oportet duo considerare : scilicet substantiam legis quæ ponitur, et id ad quod respicit legislator. Et sicut lex lata est mensura subditorum in suis actibus, ita hoc ad quod respicit legislator, quod est legis intentio et finis, est mensura legis positivae. Sicut ergo actus subditorum sunt distorti si a lege positiva discordant ; ita lex ipsa2 rectitudinem non haberet5 si ab intentione legislatoris deficeret, quæ est rectitudinem constituere et conservare. 70. ■— Si ergo sint aliqua præcepta quæ continent ipsam inten­ tionem legislatoris, impossibile est quod in aliquo casu salva justitia possit aliquis ab eis deflectere ; sicut si esset hoc præcep­ tum : nulli faciendam esse injuriam. Et ideo cum omnia præcepta Decalogi sint hujusmodi, impossibile est quod dispensationem recipiant. Præcepta4 autem quæ legislator edidit, ad mensuram praedictorum metienda sunt. Unde quamdiu illa præcepta posita non possunt præteriri sine praejudicio primæ mensuræ ad quam instituta sunt, nulli licet in eis dispensare. 71. — Si quando vero possunt salva intentione legis præteriri, tunc est licitum dispensare in illis præceplis ei qui auctoritatem habel. 72. — Si vero in aliquibus casibus lex posita ab intentione legislatoris discedat, quia non potuit legislator ad omnes casus intendere legem statuens, sed ad ea quæ pluries accidunt ; tunc etiam licitum est legem positam prælerire et intentionem legislatoris sequi ; sicut patet in eo qui non reddit depositum impugnanti fidem vel patriam ; et ad hoc perficit quædam vir­ tus quæ vocatur a Philosopho, in V Eth. (e 14. 1137a, 31 sq. ; 1. 16) epieikia, per quam homo, praetermissa lege, legislatoris intentionem sequitur. 1. αβγ om. <'· semper », δ « Illud est per se, semper et ubique observandum est, sed... ». — 2. Ed. om. « ipsa ». — 3. F. « habet ». — 4. F. « Præterea ». 1248 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 73. — AD PRIMUM ergo dicendum quod Philosophus loqui­ tur de præceplis legis positivæ, et non de illis quæ intentionem legislatoris includunt. 74. ■—■ Ad secundum dicendum quod justum naturale esi duplex, ut supra dictum est : quoddam quod semper et ubique est justum, sicut hoc in quo consistit forma justitiæ et virtu­ tis in generali, sicut medium tenere, rectitudinem servare et alia hujusmodi ; quoddam vero est ex hoc profectum, secundum Tullium (in II Rhet. de inveni.), et hoc in pluribus ita contingit sed potest in paucioribus deficere, ut dictum est (ubi sup.) : quod contingit ex hoc quod hujusmodi justum est applicatio quædam universalis et primæ mensuræ ad materiam difformem et muta­ bilem ; et de hujusmodi justo loquitur Philosophus. 75. — Ad tertium dicendum quod contra1 præcepta Decalogi, secundum quod ad Decalogum pertinent, nunquam Deus2 fieri præcepit. Prohibitio enim furti ad Decalogum pertinetinquantum res furata aliena est ab accipiente. Retenta ergo hac conditione, si res illa fiat3 ipsius accipientis, jam non erit contra Decalogum. Hoc autem non solum Deus, qui est omnium Dominus facere poterat, sed etiam quandoque homines auctoritatem habentes, rem quæ unius fuerat alteri conferunt, aliqua ex causa. 76. — Potest tamen Deus in aliquibus factis conditiones con­ trarias Decalogo auferre qui et naturam mutare potest, quod homo facere non potest ; sicut ab ea quæ non est matrimonio juncta4, potest auferre hanc conditionem « non suam », sine hoc quod uxor plenarie fiat, ut sic accedere ad eam non5 sit contra Decalogum. 77. ■— Ad quartum dicendum quod non prohibetur in Deca­ logo occisio simpliciter, sed occisio ejus qui mortem pati non debet6. 78. ■— Ad quintum dicendum quod non est eadem ratio de praeceptis Decalogi, et de aliis præceptis legis, ut ex praedictis patet. ARTICULUS V Quæstiuncula I I-II, q. 100, a. 5, ad 2 ; II-II, q. 122, a. 4 ; Dec. præc., de in præc. ; Is., c. 56 ; Coloss., c. 2,1. 4. 79. - - AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur inconveniens 1. fuerit sabbati observationem quod PRÆCIPERE. Sabbatum enim est septima pars temporis totius vitæ 1. Ed. « circa ». — 2. Ed. ad. « contrarium ». — 3. F. « fuit ». — 4. αδ « unila », γ « conjuncta ». — 5. F. om. « non ». — 6. Ed. « debuit ». DISTINCTIO XXXVII, ART. V 1249 hominis. Sed valde irrationabile videtur quod homo septimam partem viæ suæ in otio amittat, sicut Seneca1 dicit deridens cæremonias Judæorum, sicut Augustinus narrat2 in lib. De civ. Dei (lib. VI, c. 11 ; L. 41, 192). Ergo irrationabile fuit sabbati observantiam præcipere. 2. Præterea. Quanto exercitatio alicujus rei magis discon tinuatur, tanto homo in illa, re minus proficit. Sed sabbati observantia instituta ests ad vacandum divinis. Multo autem continuatius esset exercitium divinorum, si ei cujuslibet diei una hora saltem deputaretur. Ergo videtur quod ad majorem profectum hoc fuisset quam diem septimam observare. 3. Præterea. Ab operibus virtutis nullo tempore vacandum est. Sed opera servilia sunt materia virtutis. Ergo non debuit præcipi ut die sabbati a servilibus operibus abstineretur. e i r 80. ■— SED CONTRA. Ad legislatorem pertinet omnes humanos actus moderare. Sed cum « impossibile sit semperi agere », ut Philosophus in lib. De somn. ei vigil, (c. 1. 454b, 8) dicit, ad moderationem humanorum actuum pertinet ut aliquod tempus quieti deputetur. Ergo conveniens fuit ut legislator hoc ins­ titueret. 81. —■ Præterea. Hominibus spirituali5 vita viventibus maxima cura adhibenda est ut Dei omnipotentiam et providen­ tiam cognoscant. Sed lex Moysi data est ad instruendam spi­ ritualem vitam. Ergo præcipue hoc lege illa debuit præcipi, quod ad Dei omnipotentiam et providentiam credendam homines assuefaceret. Hoc autem est observatio sabbati, quæ in memoriam reducit, ut Rabbi Moyses dicit (in lib., Dux haesitan­ tium), principium mundi, cujus factura septima die consummata est : qua supposita, cunctis etiam simplicibus evidens est Deum omnipotentem esse, et ex providentia, non ex necessitate agere. Ergo conveniens fuit ut observatio sabbati lege statueretur. Quæstiuncula II 82. — ULTERIUS. Videtur OBSERVANDO FUERIT MORALE QUOD PRÆCEPTUM DE SABBATO SIMPLICITER. Ea enim quæ in unam divisionem veniunt, unius rationis esse videntur. Sed præceptum de sabbato observando, condividitur aliis præceptis Decalogi, quæ sunt præcepta moralia legis naturæ. Ergo præceptum de sabbato est morale. 1. In eo libro quem contra superstitiones condidit, sicut loquitur Augustinus loc. cit. Sed modo non extat liber iste quem et Tertullianus citat in Apologetico c. 12, n. 6. Sic F. ex N. — 2. α « recitat Augustinus. » — 3. Ed. « fuit. » — 4. α om. « semper. » — 5. RA. « speciali. » COMMENTLN. LIB. SENTENT. - ILI. — 41 1250 i i i j ■ . li i' j' i J ξ II j ) j I ! SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 2. Præterea. Supper illud Luc., xm, 14, «.S'c.r; dies sunt in quibus operari licet1 », dicit Glossa (L. 114, 303) : « Lex in sabbato non hominem curare, sed senilia opera facere, id est peccatis gravari prohibet. » Sed vacare a peccato est morale præceptum. Ergo et præceptum de sabbato observando. 3. Præterea. Illud quod habet rationem moralem, videtur esse morale præceptum. Sed observatio sabbati est hujusmodi ; quod patet ex causa quam assignat Damascenus, lib. IV (c. 23 ; G. 94, 1203) : « Vacationis, inquit, gratia quæ esi ad Deum, ei2 ut particulam vitæ Deo tribuant et requiescant senus et subjugale, sabbati observantia excogitata3 est. » Ergo præceptum de sab­ bato4 observando est morale. 83. — SED CONTRA. Præcepta quæ sunt data in signum non sunt moralia, sed cæremonialia. Sed præceptum de sabbato est hujusmodi, ut patet Exod., xxxi, 13 : « Videte ut sabbatum meum custodiatis, quia signum est inter me et vos. >; Ergo præceptum de sabbato est cæremoniale. 84. — Præterea. Levit., xxvi dicit Glossa5 : « Mandatum sabbati quamvis in decem mandatis numeratum sil, non tamen ex eis est. » Videtur ergo quod sit cæremoniale, et non morale. Quæstiuncula III 85. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON DEBUERIT CESSARE TEMPORE GRATIÆ. ( ; ! 1. Thurificatio enim, ut dicunt Sancti et Magistri non cessavit ; quia significat illud quod semper faciendum est, scilicet devotionem orationis. Sed observatio sabbati significat requiem in Deo, ut Augustinus dicit, Super Exod., (c. 31) quæ quidem semper facienda est. Ergo non debuit tempore gratiæ cessare. 2. Præterea. Observatio sabbati ad maximam perfectionem ordinabat, scilicet ad vacandum divinæ contemplationi. Sed status gratiæ est perfectior statu legis. Ergo etiam6 magis debet observari’ in hoc statu quam in illo. 3. Si dicas quod observatur, sed mutata die, scilicet dominica. Contra. Magis est in reverentia habendum quod ad Divini­ tatem pertinet quam quod ad Christi8 humanitatem. Sed ratio observandi sabbatum fuit mysterium divinæ quietis. Ergo non 1. Vulgata : « oportet operari. » — 2. α om. « ol. » — 3. α « cogitata. » — 4. F « sabbata. » — 5. N. ad. « super illud, ita ut decem mulieres, etc. » et in nota : « Ex Ilesychio sumpta et ejus nomen præ se ferens ». ■— 6. a « et ». — 7. α « servari ». — 8. Ed. om. « Christi ». DISTINCTIO XXXVII, ART. V 1251 fuit observatio sabbati commutanda in observationem dominicæ propter mysterium resurrectionis, quod Christo sçcundum humanam naturam competit. 4. Praeterea. Tempore gratiæ tenemur perfectius Deo vacare quam tempore legis. Sed tempore legis a multis abstinebatur quæ nunc in die dominico licite fiunt ; non enim erat licitum coquere, nec itinerare. Ergo observatio sabbati non est mutata in dominicam. Ergo adhuc debet observatio sabbati remanere. 86. — SED CONTRA. Exod., xxxi, 15 : « Septima dies erit sabbatum », id est requies. Glossa : « Alia præcepta servanda in novo Testamento ad litteram non dubitamus ; illud aulem de sabbato velatum et in mysterio præceptum fuit, ut hodie a nobis non ser­ vetur, sed solum signatum intueamur. » 87. — Praeterea. Damascenus dicit (ubi supra) quod sabbati observatio excogitata fuit parvulis, et sub elementis mundi ser­ vientibus. Sed a tali servitio liberati sumus per adventum Christi. Ergo et sabbati observatio cessavit. . Solutio I 88. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod sicul præceptum de sacrificiis habuit aliquam causam moralem non simpliciter, sed secundum congruentiam illorum quibus lex dabatur, qui ad idololatriam proni erant, ut Deo offerrent quod alias idolis obtulissent ; et aliam causam mysti­ cam scilicet ad significandum sacrificium passionis Christi ; ita et præceptum de observatione sabbati habuit aliquam causam moralem ex conditione eorum quibus lex dabatur, qui propter avaritiam eis1 inditam intantum se et sibi subditos operibus servilibus occupassent quod omnino mens eorum a divinis subtraheretur ; et hanc causam tangit Damascenus (ubi supra). 89. — Similiter etiam quia ad errores gentium proni erant, indicta est eis observatio sabbati ut creationem mundi semper præ oculis haberent, et sic Deum recognoscerent et timerent : quam causam tangit Rabbi Moyses (in lib. cit). 90. ■— Habuit nihilominus et causam mysticam triplicem. Unam allegoricam, ad significandum quietem Christi in sepulcro. Aliam moralem, ad significandum requiem humanæ mentis a peccatis et ab omnibus aliis rebus, in quibus requiem non invenit, nisi in Deo in quo solo est quies. 1. α ad. « naturaliter. 1252 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Tertiam anagogicam, ad significandum æternam requiem qua sancti in gloria quiescent. Et ideo conveniens fuit institutio sabbati pro tempore illo. 91. ■— AD PRIMUM ergo dicendum quod sabbati tempus non amittitur, si hoc in sabbato fiat ad quod deputatum est, scilicet divinorum contemplatio. Sed quia Judæi omissis divinis in sabbatis nugis et1 inutilibus rebus vacabant, ideo eos Seneca derisit, ut dicitur Thren., i, 7 : « Viderunt eam hostes, et deriserunt sabbata ejus. » 92. — Ad secundum dicendum quod labor non solum impedit contemplationis actum2 dum exercetur, sed etiam postquam transiit, dum remanent ex labore membra fessa et mens distracta. Unde convenientius fuit ut unus dies integer divinis deputaretur quam in singulis diebus aliquæ horæ. 93. -— Ad tertium dicendum quod quandoque actus unius virtutis intermittendus est propter actum excellentioris virtu­ tis ; sicut opera aliarum virtutum aliquando propter opus jus­ titiæ intermittuntur, ut dicit Tullius in I De offic. (c. 43, n. 154). Virtutes autem omnes3 contemplativæ sunt digniores virtutibus activæ4, quarum materia esse possunt servilia opera. Unde non est inconveniens quod opus servile intermittatur ad tempus, ut contemplationi vacetur. Solutio II 94. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod præceptum de sabbato observando, quantum ad aliquid morale est, et quantum ad aliquid cæremoniale, et quantum ad aliquid etiam potest dici judiciale. Secundum enim illud ejus quod naturalis ratio dictat, præcep­ tum morale est, ut scilicet5 aliquo tempore homo contemplationi vacet. Sed taxatio temporis in quo vacandum sit, non est de dictamine legis naturalis, et ideo non6 est morale præceptum. Sed secundum quod habet pro causa significationem, sic est cæremoniale. Secundum autem7 quod habet pro causa conditionem illius ■ populi, cui subveniendum erat per hoc præceptum, judiciale est. 95. — AD PRIMUM ergo dicendum quod connumeratur aliis præceptis Decalogi quantum ad id quod habet de ratione moralis præcepti. 1. Ed. « magis. » — 2. F. « actus. » — 3. 5 om. « omnes ». — 4. Ed. « activis », a ad. « vita». » — 5. a om. scilicet. » — 6. F. om. « non. » — 7. α om. » autem », δ om. »< quod ». DISTINCTIO XXXVII, ART. V 1253 96. — Ad secundum dicendum quod opera servilia mystice intelliguntur peccata ; sed ad litteram opera servilia dicuntur ad quorum exercitium servos deputatos habemus, in quibus debent artes mechanic» dirigere, quæ contra liberales dividuntur 97. —Ad tertium dicendum quod causæ illæ non sunt morales nisi considerata conditione illius populi cui lex dabatur. Unde ex hoc magis potest concludi quod sit judiciale præceptum quam morale. Solutio III \ i , : 98. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod sabbati observatio quantum ad illud quod de lege naturali habebat, prout morale præceptum est, tempore gratiæ non cessavit, immo perfectius implendum1 est, sicut et alia moralia præcepta. Et ideo Apostolus, I Cor., vn, dat consilium de virginibus, ut extra sollicitudinem existentes, semper quæ Dei sunt cogitent. Sed taxatio diei vel temporis quæ ad legem moralem non per­ tinebat, veniente2 statu gratiæ cessavit, sicut et alia legalia. 99. — AD PRIMUM ergo icendum quod observatio sabbati, inquantum cæremonialis est, principaliter significat3 requiem Christi in sepulcro, et per consequens quietem quam habemus per ipsum, « consepulti cum eo per baptismum in mortem » Rom., vi, 4. Unde veniente veritate, figura cessavit. Et non est simile de thurificatione quæ principaliter non est signum futuri, sed ejus quod semper esse debet. 100. ■— Ad secundum dicendum quod quia perfectius in nova lege debemus Deo vacare, ideo non fuit taxandum tempus illis quibus injungitur, ut sine intermissione orent. 101. —■ Ad tertium dicendum quod observatio dominicæ non obligat ex præcepto Decalogi nisi quantum ad hoc quod est de dictamine legis naturæ. Taxatio enim illius diei est ex institutione Ecclesiæ volentis resurrectionem Christi, cui nos­ tram vitam conformare debemus, in jugi memoria esse. Quamvis autem resurrectio Christi ei secundum humanitatem conveniat, tamen opus Divinitatis est quæ4 eum a mortuis suscitavit. Unde non in minori reverentia est habenda quam requies artificis, et consummatio operum5 conditionis [facta]6 in die11 1. α « supplendum. » — 2. α 1 jj.·· ad. « ergo. » — 3. Ed. « signat. »— 4. α « quando ». — 6. RAP. om. « operum. » ■— 5. αβγδθικ RAF. « factæ », NVP « conditoris facta», llæc notat N. in marg. : «Non ut in Manuscripto, consummatio operum conditionis factæ, vel in impressis et in gothico exemplari consummatio factæ. An enim condilio (seu creatio) facta esse die Sabbati dici potest ? et non consummatio conditionis, vel planius operum conditoris juxta illud complevit Deus die septimo opus suum quod jecerat, vel in edit. Sixtiana Genes. 2. consummavit. » 1254 scriptum super lib. hi sententiarum sabbati; immo amplius, secundum quod opus conditionis1 opere reparationis perficitur. 102. — Ad quartum dicendum quod in die dominico2 tenemur vacare ex constitutione Ecclesiæ ab operibus quæ nos impe­ dire possent a cultu divino qui indicitur in tali die exercendus, nisi ex causa per eum qui habet auctoritatem, in aliquo dispen­ setur. Neque oportet quod ab omnibus in die dominica cessemus a quibus in die sabbati cessabant ; quia antiquorum cessatio ab omnibus operibus servilibus in significationem erat, non autem nostra cessatio. ARTICULUS VI I-Π, q. 105, a. 3, ad 3 ; II-II, q. 78, a. 1 ; Mal. q. 13, a. 4 ; Quodl., m, q. 7, a. 2 ; De dec. præc., de vu præc. ; I Pol., 1. 8. 103. — AD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod usuras accipere non sit peccatum. 1. Nihil enim est peccatum nisi quod est contra præceptum aliquod morale : cæremonialia autem, et judicialia legis mosaicæ nos non obligant. Sed præceptum de non accipiendo usurâm, non est morale, quia præcepta mora lia obligant respectu omnium, et ad omnes ; sed Deui. xxm, Judæis conceditur quod fene­ rentur, non proximis sed extraneis. Ergo usuras accipere non est peccatum. 2. Præterea. Constat quod ille qui alicui pecuniam mutuat, aliquod commodum ei facit. Sed secundum Philosophum in V Eth. (e 8, 1132b, 33 sq. ; 1. 8, g.), « in retributione commanet civitas, » ut scilicet quantum3 fecit, tantum ei fiat. Ergo non est peccatum, sed licitum et justum, ut pro commodo quod mutuando fecit, aliquod lucrum reportet. 3. Si dicas quod tenebatur ei gratis mutuare, unde in hoc peccat quod vendit alicui quod ei debebat. Contra. Secundum hoc ergo non peccabit lucrum de mutuo quærens, nisi quando mutuare tenetur. Sed non semper tenetur mutuare. Ergo aliquando licet ei usuras accipere. 4. Præterea. Non minus possum accipere ab eo cui beneficus extiti, quam ab eo cui nullum beneficium contuli. Sed si aliquis cui non mutuassem, aliquid mihi daret de suo, etiam si speras­ sem accipere, licite detinere possem. Ergo et ab eo cui beneficus extiti, mutuum concedendo, licet mihi aliquid expectare, reci­ pere et detinere. 1. RA. « conditoris », sicut jam supra. — 2. F. « dominica », contra αβγδ. — 3. Ed. ad. « quis », contra αβγ8. DISTINCTIO XXXVII, ART. VI 1255 5. Præterea. Plus efficitur mihi debitor ille in quem transtuli dominium rei meæ, quam ille cui solum usum rei meæ concessi. Sed in rebus in quibus non transfertur dominium, si conce­ dantur ad aliquem usum, licet inde aliquid accipere, sicut patet in locationibus domorum, equorum et hujusmodi. Ergo multo amplius licet mihi1 accipere ab eo in quem per mutuum pecunias meæ dominium transtuli. 6. Præterea. Quicumque communicat alicui in peccato mortali, peccat mortaliter. Sed ille qui dat usuras accipiens mutuum, communicat ei qui accipit usuras dans mutuum. Si ergo accipiens usuras semper peccat, videtur quod et dans : quod falsum est. 104. — SED CONTRA. Luc., vi2, 35 : « Mutuum date, nihil inde sperantes. » Contra3 hoc veniunt feneratores. Ergo pec­ cant. 105. — Præterea. Ea quæ’ veniunt in eamdem divisionem sunt unius rationis. Sed dare pecuniam ad usuram connumeratur aliis quæ sunt peccata mortalia, ut patet in ps. xiv : « Domine, quis habitabit etc. » Ergo est peccatum mortale. 106. — Præterea. Ubicumque est turpe lucium est pecca­ tum. Sed Philosophus ponit in IV Elh. (8 3. 1121b, 31 sq. ; 1. 5, d.) feneratores inter turpes lucratores. Ergo etc. 107. — RESPONSIO. Dicendum quod ab omnibus dicitur communiter quod dare ad usuram peccatum mortale est. Sed diversi diversas rationes assignant. Quidam enim dicunt quod ideo pecuniam pro certo lucro concedere non licet, sicut domum vel equum vel alia hujusmodi, quia pecunia non deterioratur ex usu, sed aliis rebus aliquid deperit ex usu. Sed ista ratio non est generalis ; quia in aliquibus rebus pro quarum concessione aliquid accipi potest licite, nihil ex usu deperit, sicut in concessione domus ad usum4 ad unum diem. Et præterea. Pretium quod accipitur, non commensuratur damno quod accidit ex usu rei ; non enim tantum5 deperit in mutuo quantum datur. 108. — Et ideo Alii assignant aliam rationem, quia videlicet quando pecunia mutuatur, transfertur dominium, quod non fit in domo et in aliis rebus. Justum autem6 videtur ut pro usu rei quæ mea remanet, scilicet domus, aliquid accipere possim · 1. αδ om. « milii ». — 2. αβγδ « xi ». — 3. RANVP ad. « et », P. « sed », conlra αβγδ. — k. β om. «. ad usum. » — 5. a « tamen. » — 6. RA. om. « autem. » 1256 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM sod pro usu rei, scilicet1 pecuniæ, quæ fit alterius ex hoc ips<> quod mutuatur, aliquid2 accipere, nihil aliud est quam accipere aliquid ab aliquo pro usu rei propriæ ; et ideo videtur quod est quædam exactio et peccatum. Et3 hæc ratio satis probabilis videtur ; et ideo simile accidit in omnibus rebus in quibus transfertur dominium per mutuum, sicut granum, vinum et hujusmodi, pro quorum usu nihil accipere licet ultra valorem ejus quod mutuatum est. 109. — Potest tamen et alia ratio assignari ; quia aliae res4 ex seipsis habent aliquam utilitatem, pecunia autem non. sed est mensura utilitatis aliarum rerum, ut patet per Philoso­ phum in V Eth. (e 8. 1133b, 21 sq. ; 1. 9. i). Et ideo pecuniæ usus non habet mensuram utilitatis ex ipsa pecunia, sed ex rebus quæ per pecuniam mensurantur secundum industriam6 ejus qui pecuniam ad res transmutat. Unde accipere majorem pecu­ niam pro minori, nihil aliud esse videtur quam diversificare mensuram in accipiendo et dando : quod manifeste iniquitatem continet. 110. — AD PRIMUM ergo6 dicendum quod lex Deuteronomii loquitur de Judæis respectu aliarum nationum quæ terram promissionis Judæis divinitus concessam detinebant7 ; et ideo permissum fuit eis ut8 usuris et quibuscumque exactionibus extorquerent9 ab injuste possidentibus quod eis juste debebatur, sicut etiam dicitur de spoliatione Ægyptiorum qui Judæis mercedem laboris quo eis servierant, subtraxerunt. 111. — Vel dicendum quod sicut libellus repudii permissus est eis ad duritiam cordis eorum10, ne uxores interficerent, ad quod proni erant ; ita etiam permissum fuit eis fenerare extraneis, ne fratribus suis fenerarent, ad quod eos innata avaritia incitabat. 112. — Ad secundum dicendum quod beneficium mutui non est amplius quam pecunia mutuata ; unde si plus exigitur, exigitur plus quam debitum est, et ideo est injusta exactio. 113. ■— Ad tertium dicendum quod quamvis homo non teneatur semper mutuum concedere, tenetur tamen ad hoc ut quandocumque11 mutuum exigit12, non plus exigat quam dederat. 114. — Ad quartum dicendum quod ab eo cui beneficium contuli, licet mihi tantum sperare et accipere quantum feci et non plus. Quidquid autem de utilitate contingit ei cui mutuum dedi ultra mensuram mutui ex pecunia mutuata, hoc est ex 1 AVP. om. « rei, scilicet. » — 2. a om. « aliquid. » — 3. a « Hæc enim », γ8 “ sed ». — 4. Ed. ad. « tmnes », β « aliqua* ». — 5. μ « indifferentiam », sed cor. in marg. ; ed. « differentiam. » — 6. αδ om. « ergo. » — 7. F. « destinebant. » — 8. Ed. om. « ut. » ■—■ 9. Ed. « extorquere. » — 10. a om. « eorum », δ « ipsorum ». — 11. o. « quandoque ». — 12 RA. « exigitur ». DISTINCTIO XXXVII, EXPOSITIO TEXTUS 1257 industria ejus qui sagaciter pecunia usus est : industriam autem ejus sibi vendere non debeo, sicut nec pro stultitia ejus minus habere debeo. 115. — Ad quintum dicendum quod hoc ipso quod dominium pecuniae transfertur, est ratio quare pro usu ejus nihil accipere debeam vel sperare quasi1 mihi debitum. 116. — Ad sextum dicendum quod ille qui usuras dat et mutuum accipit in necessitate non peccat nec usurario commu­ nicat inquantum hujusmodi, quia non voluntarius usuram2 dat, sed quasi coactus necessitate. EXPOSITIO TEXTUS 117. — « Hæc Origenes dicit duo esse mandata. » (2) Sicut Origenes primum mandatum dividit in duo, ita duo ultima mandata quæ sunt de prohibitione concupiscentiae, conjungit in unum ; et sic præcepta denarium3 non transcendunt. 118. — « Idolum4 nihil est in mundo. » (2) Hoc autem mul­ tipliciter intelligi potest. Uno modo inquantum idolum est similitudo ; et sic exponit Origenes, ut dicatur idolum nihil esse, quia nulla res est in mundo cujus sit similitudo. 119. — Alio modo potest intelligi de idolo secundum quod est res quædam ; et hoc dupliciter. Lio modo quantum ad formam quæ aestimatur esse in idolo et non est in eo, scilicet forma Divinitatis5. Alio modo quantum ad effectum, quia scilicet ad peccatum inducit, quod nihil est. 120. — « Non assumes nomen Dii lui in vanum. » (4) Assumere est ad aliquid sumere. Sumitur autem nomen Dei ad alicujus veritatis confirmationem per modum juramenti. Si ergo sumatur ad confirmandum aliquod falsum, quod in se nullo modo confirmabile est, tunc in vanum assumitur, et pro nihilo juratur ; quia vanum est quod est ad fmem «liquem quem non inducit6, ut dicitur in II Phys {β 6. 197b, 2 sq. ; 1. 10, n. 9). 121. — « Nomine igitur mu chiæ, omnis illicitus concubi­ tus etc. » (8) Cum peccatum contra naturam sit gravius quam moechia videtur quod illud potius prohiberi debuerit, quasi primo tra­ mite relinquendum. 1. RA. « quam ». — 2. α ad. « non « 3. α ad « numerum. » — 4. a « Sed idolum. » — d. Ed. « deitatis. » — 6. " iiiciudit ». Hæc habet Γ\. in margine : « Inepte porro prius et contradictorie >rg π ·, vanum est quod est ad finem aliquem quem non includit ; nec in impressis tanlu * i i ootjiico exemplari sed ct in ipso Manuscripto per inscitiam Exscripturis, pro mt ■ nai cit vel reipsa non inferi aut adducit». i 1258 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Et dicendum quod quia legislator hominibus legem dabat, ideo in primis legis mandatis non debebat nisi peccata humana prohibere ; peccatum autem contra naturam non est humanum, sed bestiale, secundum Philosophum in VII Elh. (17 6. 1148b, 19 sq. ; 1. 5, b.). 122. — « Ut si in 'hieme credimus decem modios, etc.1» (9) Hoc est intelligendum, si plus valeant in messe quidecim modii secundum commune forum quam in hieme decem ; alias si fiat commensuratio dati et accepti ad valorem pecuniæ, non erit usura, sed æqualis commutatio. 1. β om. » etc. » DISTINCTIO XXXVIII De triplici genere mendacii 1. — Sciendum est tamen tria esse genera mendaciorum. Sunt enim mendacia quædam pro salute vel commodo alicujus, non mali­ tia, sed benignitate dicta, qualiter obstetrices sunt mentitæ et Raab1. Est et aliud mendacii genus quod fit joco, quod non fallit : scit enim cui dicitur, causa joci dici. Et hæc duo genera mendaciorum non sunt sine culpa, sed non cum magna. Perlectis ergo2 non convenit mentiri, nec etiam pro temporali vita ali­ cujus, ne pro corpore alterius animam suam occidant. Licet autem eis verum tacere, sed non falsum dicere ; ut si quis non vult hominem ad mortem prodere, verum taceat, sed non falsum dicat. Tertium vero genus mendacii est quod ex malignitate et duplicitate procedit3, cunctis valde cavendum. His innui videtur mendacia illa quæ fiunt joco vel pro salute alicujus, imperfectis esse venialia peccata ; perfectis vero illud quod pro commodo alterius dicitur, esse damnabile : quod etiam de mendacio jocoso4 putari potest præcipue si iteretur. * Quod mendacium obstetricum et Raab fuit veniale 2. — De mendacio autem obstetricum et Raab, quod fuerit veniale Augustinus tradit dicens (Lib. Ill Qq., in Pent., q. 68 ; L. 34, 708) : Forsitan sicut obstetrices non remunerates sunt quia mentitæ sunt, sed quia infantes liberaverunt, et propter hanc misericordiam veniale fuit peccatum, non tamen nullum ; sic Raab liberata propter liberationem exploratorum, pro qua fuit veniale peccatum. Sed ne putet quisque5 in ceteris peccatis, si propter liberationem hominum fiant, ita posse concedi veniam : multa enim mala detes­ tanda talem sequuntur errorem. ...Possumus enim et furando alicui prodesse si pauper cui datur sentit commodum, et dives cui tollitur non sentit incom­ modum. Ita et adulterando possumus prodesse, si aliqua, nisi ad hoc ei con­ sentiatur, appareat amando moritura, et si vixerit, poenitendo purganda. Nec ideo peccatum grave negabitur tale adulterium. {Enchir., c. 22 ; L. 40, 244.) Quod octo sunt genera mendacii 3. — Sciendum est etiam octo esse genera mendacii, ut Augustinus in libro De mendacio (c. 14, n. 25 ; L. 40, 505) tradit : quæ diligenter notan­ da sunt, ut appareat quod mendacium sit veniale et quod damnabile. Primum capitale est mendacium longe fugiendum, quod fit in doctrina reli­ gionis, ad quod nulla causa quisquam debet adduci. Secundum quod tale est ut nulli prosit et® obsit alicui. '1 ertium, quod ita prodest alicui1, ut obsit 1. Ad rem Aug., in ps. 5, n. 7 ; L. 36, 85. — 2. Quar. « vero. » ■— 3. Quar. « pro­ dit. » — 4. Quar. « joci. »■— 5. Quar. « quisquam. »·— 6. Quar. «sed.» — 7. Quar. « alii, o 1260 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM alteri. Quartum, quod fit sola mentiendi fallendique libidine ; quod mirum1 mendacium est. Quintum, quod fit placendi cupiditate de suaviloquio. His omnibus evitatis, sequitur sextum genus, quod nulli obest et prodest alicui, ut si quis pecuniam alicujus injuste tollendam sciens ubi sit. se nescire men­ tiatur. Septimum, quod et2 nulli obest et prodest alicui, u' si quis nolens hominem quæsitum ad mortem prodere, mentiatur. Octavum, quod nulli obest et ad hoc prodest ut ab immunditia corporali tueatur. In his autem tanto minus quisque peccat cum mentitur, quanto magis a primo recedit. Quisquis vero aliquod3 genus esse mendacii quod peccatum non sit, putaverit, decipit seipsum turpiter, cum honestum esse deceptorem aliorum arbitretur... (ibid. c. 21, n. 42 ; coi. 516.) Omne ergo genus mendacii summopere fuge, quia omne mendacium non est a Deo. (Ivo, VIII Pan., c. 126-27 ; L. 161, 1335 sq.) Quid sit mendacium 4. ■— Hic videndum est quid sit mendacium et quid sit mentiri, deinde utrum omne mendacium sit peccatum et quare. Mendacium est, ut ait Augustinus, (Contra mendacium ad Censentium, c. 12, n. 26 ; L. 40, 537) falsa significatio vocis cum intentione fallendi. Ut ergo mendacium sit, necesse est ut falsum proferatur et cum intentione fallendi : hoc enim malum est proprium mentientis, unum habere clausum in pectore, aliud promptum in lingua. (Enchir., c. 18 ; L. 40, 241.) 5. ■— Mentiri vero est loqui contra hoc quod animo sentit quis, sive illud verum sit sive non. Omnis ergo qui loquitur mendacium mentitur, quia loquitur contra hoc quod animo jentit, idest voluntate fallendi ; sed non omnis qui mentitur, mendacium dicit, quia quod verum est loqui­ tur aliquando mentiendo, sicut e converso falsum dicendo, aliquando verax est. Unde Augustinus (Ench., loc. cit.) : Nemo sane mentions judicandus est, qui dicit falsum quod putat verum, quia, quantum in ipso est, non fallit ipse, sed fallitur. Non igitur mendacii arguendus est quii falsa incautius credit ac pro veris habet ; potiusque e contrario ille mentitur qui dicit verum quod falsum putat. Quantum enim ad animum ejus attinet, non verum dicit, quia non quod sentit dicit, quamvis verum inveniatur esse quod dicit. Nec ille liber est a mendacio qui ore nesciens loquitur verum, sciens autem volun­ tate mentitur. Quæstio de Judæo qui dicit Christum esse Deum 6. — Hic quæri solet5, si Judæus dicat Christum esse Deum, cum non ita sentiat animo, utrum loquatur mendacium. Non est mendacium quod dicit, quia licet aliter teneat animo, verum tamen est quod dicit, et ideo non est mendacium ; mentitur tamen, illud quod verum est dicens. 7. — Quod vero omne mendacium sit peccatum, Augustinus insinuat (ubi supra) : Mihi inquit, videtur omne mendacium esse peccatum ; sed mul­ tum interesse6 quo animo et de quibus rebus quisque mentiatur. Non enim sic peccat qui consulendi, ut qui nocendi voluntate mentitur ; nec tantum nocet 1. F. « merum » contra RA et Quar.— 2. Quar. om. « et ».— 3. F. « aliquid.» — 4. F. « quia. » — 5. Quar. remittit ad Huc. de S. V., Sum. Sent, tract. 4, c. 5 ; M. 176, 123. — 6. F. « interest. » DISTINCTIO XXXVIII 1261 qui viatorem mentiendo in diversa itinera1 mittit, quantum qui viam vitæ mendacio depravat... Porro omne mendacium ideo dicendum est esse peccatum, quia hoc debet loqui homo quod animo gerit, sive illud verum sit, sive putetur et non sit. Verba enim ideo instituta sunt, non ut per ea homines invicem fallant, sed ut2 per quæ in alterius notitiam suas cogitationes ferant. Verbis ergo uti ad fallaciam, non ad quod sunt instituta, peccatum est. Nec ideo etiam ullum mendacium putandum est non esse peccatum, quia possumus alicui aliquando prodesse mentiendo : possumus enim, ut prædictum est, et furando et adul­ terando prodesse. ...(Ench., c. 22 ; L. 40, 243). Mendacium quoque non tunc tantum esse possumus dicere, quando aliquis læditur. Cum enim a sciente dici­ tur falsum, mendacium est, sive quis sive nemo lædatur. (Lib. Ill, in Pent., q. 68 ; L. 34, 707.) Ecce ex his constat omne mendacium esse peccatum. Non tamen de omni mendacio accipiendum est illud (ps. v, 7) : Perdes omnes qui loquun­ tur mendacium ; nec illud (Sap. 1, 11) : Os quod mentitur, occidit animam. Nec omne mendacium isto præcepto prohiberi videtur, nec præmissa descriptione mendacium joci includi. Ubi cum periculo erratur, vel non 8. ■— Illud etiam sciendum est quod in quibusdam rebus magno malo, in quibusdam nullo fallimur... (Ench., c. 19 ; L. 40, 241). In quibusdam rebus nihil interest ad capessendum Dei regnum, utrum credantur an non, vel utrum putentur vera an falsa, sive sint sive non. In his errare, idest aliud pro alio putare, non arbitrandum est peccatum; vel si est, minimum atque levissimum... (c. 21, n. 7.) Et sunt vera, quamvis non videantur, quæ nisi credantur, ad vitam æternam non potest perveniri... (c. 20, n. 7). Et licet error maxima cura cavendus sit, non solummodo in majoribus, sed etiam in mino­ ribus rebus, nec nisi rerum ignorantia possit errari, non est tamen consequens ut continuo erret quisquis aliquid nescit, sed quisquis se existimat scire quod nescit : pro vero enim approbat falsum, quod erroris proprium est. Verumtamen in qua re quisquis? erret, interest plurimum. Sunt enim quæ nescire est melius quam scire. Item nonnullis errare profuit aliquando, sed in via pedum non in viai morum, (ibid. c. 17, n. 5.) De Jacob, si mentitus fuit 9. —Solet etiam5 quæri de Jacob, qui dixit se esse Esau (Gen., xxvu, 19), aliter animo sentiens, utrum mentitus sit. De hoc Augustinus (Contra mendacium, c. 10, n. 24 ; L. 40, 533) ait : Jacob quod matre fecit auctore, ut falleret patrem, si diligenter attendatur, videtur non esse mendacium, sed mysterium. Intendebat enim matri obedire quæ per Spiritum noverat mysterium. Et ideo propter familiare consilium Spiritus sancti quod mater acceperat, a mendacio excusatur Jacob. 1. Quar. « diverso itinere. » — 2. Quar. om. « ut. » — 3. Quar. « quisque. » —4. F. om. per homot. « pedum, non in via. » — 5. Quar. om. « etiam. » 1262 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM DIVISIO TEXTUS 10. —■ « Sciendum est tamen tria esse genera etc. » (1) Distinctis quinque1 præceptis secundæ tabulæ et expositis, hic Magister determinat de quibusdam quæ præcepto quinto contrariantur, scilicet de mendacio et perjurio. Dividitur autem hæc pars in duas. In prima determinat de mendacio ; in secunda de perjurio, 39 d. : « Nunc de perjurio videamus etc. » Prima2 in duas. In prima3 distinguit diversos modos mendacii. In secunda definit mendacium, ibi : « Hic videndum est quid sit mendacium. » (4) Prima in duas. In prima parte ponit quamdam divisionem mendacii per quam scitur quod mendacium sit mortale et quod veniale peccatum. In secunda ponit quamdam aliam, per quam scitur quod mendacium sit alio gravius, ibi : « Sciendum est octo esse genera mendacii etc. » (3) Circa primum duo facit. Primo distinguit tres mendacii modos. Secundo ex dictis manifestat quoddam quod dubium esse po­ terat, ibi : « De mendacio autem obstetricum etc. » (2) « Hic videndum est quid sit mendacium etc. » (4) Hic definit mendacium. Et circa hoc tria facit. Primo ostendit quid sit men­ dacium. Secundo ostendit quod omne mendacium est peccatum, ibi : « Quod vero omne mendacium etc. » (7) Tertio solvit quoddam quod videbatur contrarium, ibi : « Solet etiam quæri de Jacob etc. » (9) Circa primum fria facit. Primo ostendit quid sit mendacium ; secundo quid sit mentiri, ibi : « Mentiri vero est etc. » (5) Tertio solvit quamdam quæstionem, ibi : « Hic quæri solet etc. » (6) « Quod vero omne mendacium etc. » (7) Circa hoc duo facit. Primo ostendit in omni mendacio esse peccati periculum ; secundo ostendit de errore qui est mendacii effectus, quod quandoque potest esse cum peccato, quandoque sine peccato, ibi : « Illud etiam sciendum etc. » (8) Hic quæruntur quinque. Primo, quid sit mendacium. Secundo, de divisione quam ponit. Tertio, utrum omne mendacium sit peccatum. Quarto, utrum omne mendacium sit peccatum mortale. Quinto, de ordine mendaciorum in gravitate peccati. 1. αδ « quatuor. Ed. ad. « pars. » — 3. Ed. « primo. » . DISTINCTIO XXXVIII, ART. I 1263 ARTICULUS I II-II, q. 110, a. 1. 11. AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod incon­ Littera. venienter DEFINIATUR MENDACIUM IN 1. Qui enim verum loquitur quod falsum esse credit, mentitur, sicut dicit Augustinus in lib. De mendacio (c. 3 ; L. 40, 489). Sed ibi non est falsa vocis significatio1. Ergo male mendacium definitur esse falsa vocis significatio. 2. Præterea. Mendacium opponitur veritati. Virtus autem veritatis non solum in dictis, sed etiam2 in factis consistit, secundum Philosophum in IV Eth. (S 13. 1127a, 19 sq. ; 1. 15, d.)· Ergo non omne mendacium est falsa vocis significatio. 3. Præterea. Sicut in II lib. (d. 38, q. 1, a. 3) dictum est, intentio respicit finem ultimum. Sed a fine ultimo non recipit aliquid speciem, sed a proximo quod est objectum cujus est voluntas. Cum autem3 in definitione non debeant poni nisi specificantia definitum, videtur quod inconvenienter ponatur in defi­ nitione mendacii intentio fallendi. 4. Præterea. Id quod est commune bene et male factis, non debet poni in definitione alicujus mali, maxime quasi completivum definitionis. Sed intentio mala potest communiter inveniri et in his quæ sunt bona ex genere et in his quæ sunt mala ex genere ; sicut etiam in proposito patet de illo qui verum dicit, ne ei credatur, si æstimet quidquid dixerit sibi non credi. Ergo intentio fallendi non debet poni in definitione mendacii. 5. Præterea. Ille qui joco mentitur fallere non intendit, quia scit sibi non credi. Sed tamen jocosum mendacium inter mendacia reputatur. Ergo intentio fallendi non debet poni in definitione mendacii. ■I 12. — RESPONSIO. Dicendum quod duobus modis in actibus humanis contingit esse peccatum. Uno modo ex ipsa natura facti, quod in se malum est, sicut in illis quæ sunt mala ex genere. Alio modo ex abusu facientis4·, sicut cum quis ea quæ sunt bona ex genere, ex intentione prava facit. 13. — Mendacium ergo utrumque istorum complectitur ; quia quantum est de se inordinatum est. Et quia inordinatio in significando non potest esse nisi ex falsitate significationis, ideo in mendacio falsa significatio includitur. Falsa autem signifi1. ay om. ultimam sententiam per — 4. Ed. « scientis ». homot. — 2. α « cl. » — 3. NVPF. « ergo.»· 1264 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM .çatio ad rationem peccati in moralibus non sufficit, cum non sit in potestate hominis verum significare, sicut nec verum scire. Unde oportet quod sit talis falsa significatio in mendacio, qua quis volens a redo deviat1. Hoc autem non est, nisi quando sciens falsum loquitur, quia ignorans non voluntarius est. Ex hoc autem ipso quod aliquis scienter falsum loquitur, falsitatem intendit significare. Et ideo completivum in definitione mendacii ponitur intentio fallendi, sed quasi materiale falsa vocis signi­ ficatio. 14. — AD PRIMUM ergo dicendum quod mentiri et menda­ cium in hoc differunt, quia mendacium nominat aliquid quod secundum se est de genere malorum per abstraction em suam ; mentiri autem ratione suæ concretionis importat obliquitatem sive peccatum ex parte dicentis. Unde aliquis dicendo illud quod secundum se a vero non deviat, si2 secundum suam opinionem deviet, mentitur ; non autem quod dicit, est mendacium. 15. ■— Ad secundum dicendum quod vox homini principaliter data est ad significandum. Unde omne signum quo quis aliquid significat, nomine vocis intelligitur, et eo mendacium perfici potest, sicut patet in signis et ritibus monachorum ; sicut et omnes alii sensus sortiuntur nomen visus, qui est principalior inter eos. 16. — Ad tertium dicendum quod finis est duplex. Unus qui est proprius alicui virtuti vel vitio et commensuratur objecto ejus ; et hujusmodi finis intentio ad speciem virtutis vel vitii pertinet sicut et voluntas objecti. Æqualiter enim est essentiale fortitudini velle sustinere difficilia et inten­ dere bonum quod est secundum habitum. Alius est finis communis, sicut felicitas respectu omnium virtutum ; et intentio hujusmodi finis non specificat virtutem. 17. — Intentio autem quæ in definitione mendacii ponitur est finis proprii et objecto proportionati. Sicut enim verax vera3 loquitur amore veri, ita mendax falsum loquitur falsitatem intendens. 18. ■— Ad quartum dicendum quod ex hoc ipso quod factum quod est de genere bonorum, fit perversa intentione alicui vitio appropriata, ad speciem illius vitii trahitur, sicut qui vadit ad Ecclesiam ut furetur. Unde et vera vocis significatio, quando intentione fallendi fit, ad speciem mendacii trahitur. 19. — Ad ultimum dicendum quod intentio fallendi potest intelligi dupliciter. Uno modo respectu fallaciæ prout est in ipso fallente tantum ; alio modo prout est in fallente et in eo fallitur. 1. Ed. « deviet ». — 2. α « sed ». — 3. αγδ « verum ». DISTINCTIO XXXVIII, ART. II 1265 20. — Quicumque enim falsum loquitur, quantum est in se, fallit, quamvis non semper aliquis per ejus verbum fallatur. Ouicumque ergo sciens falsum loquitur, fallaciam intendit secundum quod est in fallente. Unde ista intentio fallendi communis est omni mendacio. Sed intentio qua aliquis intendit fallaciam non solum ut ipse fallat, sed ut alii fallantur, non est in mendacio jocoso ; unde minimum habet de ratione mendacii. ARTICULUS II Infra, a. 5 ; II-II, q. 110, a. 2 ; 21. — AD SECUNDUM De dec. præc., de vni præc. ; in ps. 5. SIC PROCEDITUR. V IDETUR DIVIDATUR IN Littera. OUOD INCONVENIENTER MENDACIUM 1. Ea enim quæ secundum accidens sunt, cum infinita sint, dimittenda sunt. Sed mendacio, inquantum hujusmodi, accidit quod fiat joco vel commodo vel damno alicujus. Ergo secundum ista inconvenienter dividitur mendacium. 2. Præterea. Secundum Philosophum in IV Eih. (δ 14. 1128b, 3-4 ; 1. 16, o) « ludus, cum sit quædam requies, utilis est ad vitam etiam virtuosi1. » Sed mendacium officiosum dicitur quod fit ad utilitatem alicujus, jocosum autem quod fit causa joci. Ergo mendacium jocosum in officioso includitur nec deberet contra ipsum dividi. 3. Præterea. Philosophus in IV Eth. (8 13. 1127b, 10; 1. 15,1.) dicit quod aliquis fallax est qui nullius gratia majora existentibus fingit. Sed mendacium jocosum, officiosum et perniciosum alicujus causa fit. Ergo est aliquod mendacium præter ista tria. 4. Præterea. Augustinus (3) ponit octo mendacii genera. Ergo insufficienter per tria tantum dividitur. 5. Præterea. Videtur quod in illis octo sit etiam aliqua superfluitas. Mendacium enim quod fit in doctrina religionis, (3) non distinguitur ab aliis nisi secundum materiam. Sed materialis multiplicatio relinquenda est. Ergo non debuit hoc mendacium contra alia distingui. 6. Præterea. Philosophus in2 IV Eih. {8 13. 1127a, 13 sq. ; 1. 15), dividit mendacium in jactantiam et ironiam. Cum ergo hæc membra hic prætermittantur, videtur divisio insufficiens. 22. ■— RESPONSIO. Dicendum quod mendacium hic dn iditur, Ut cognoscatur quomodo diversimode contingit mendacio peccare. 1. Ed. « virtuosam ». — 2. Ed. om. « in ». 1266 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Et ideo non assignantur hic1 modi mendacii facientes diversi­ tatem in ipso secundum quod est hujusmodi, sed magis secundum quod est peccatum. Et propter hoc assignantur ires modi men­ dacii, secundum quod fallacia quæ est mendacii complementum, in iribus gradibus consistere potest. 23. — Primus gradus est ut sit tantum in fallente qui fallit, quamvis nullus ab ipso fallatur ; et hoc contingit in mendacio jocoso. 24. — Secundus gradus est ut fallacia tantum ad opinionem audientis perveniat, ut scilicet verum æstimet quod falsum est sibi a2 dicente prolatum; et in hoc gradu consistit menda­ cium officiosum in quo non pervenitur ad plus mali, nisi quod audiens falsam intentionem concipiat quantum ad intentionem dicentis. 25. — Tertius gradus est ut secundum ejusdem intentionem fallacia perducatur ulterius usque ad necessaria3 in rebus vel persona alicujus ; et hoc est mendacium perniciosum. 26. — Et per hoc patet solutio AD PRIMUM, quia quamvis hujusmodi accidant mendacio inquantum hujusmodi, non tamen accidunt ei inquantum peccatum. 27. — Ad secundum dicendum quod quamvis ludus aliquis sit utilis, non tamen ludus illiberalis4 qualis est ludus mentientis. 28. — Ad tertium dicendum quod ille qui nullius gratia men­ titur, ad mendacium jocosum reducitur, maxime si mentiatur de indifferentibus et quæ ad nullius damnum pertinere possunt. Operationes enim ludicræ nullius gratia fiunt, ut dicitur in X Elh., {K 6. 1176”, 9 ; 1. 9, e). 29. ■— Ad quartum dicendum quod illa octo genera mendacii sub tribus primis continentur ; sed ideo magis particulatim divi­ duntur quia in diversis materiis contingit esse majus vel minus peccatum ; unde tria membra secundæ divisionis reducuntur ad mendacium perniciosum. Potest enim alicui inferri nocumen­ tum vel in spirituali vita, et sic est primum5 quod fit in doctrina religionis vel in aliis ; sive nocumentum alicui illatum in nullius profectum cedat6, quod est secundus modus ; sive cedat in profectum alicujus, quod est tertius modus. Duo vero alii modi reducuntur ad mendacium jocosum. Quia aliquando aliquis mentitur propter suam delectationem quam habet in mentiendo, et sic est quarius modus ; aliquando autem propter delectationem alterius cui ex mendacio placet, et sic est quinius modus. 1, α « hujus ». — 2. aj8y om. « a ». — 3. Ed. « damnum », contra αβγδθικ. — 4. Ed. v- ille talis ». 5. RA. « principium ». — 6. αβδ « cadat ». S z/· | a g f K B s > • ? ! l ‘ ' 1267 DISTINCTIO XXXVIII, ART. Ill Tres vero ultimi modi reducuntur ad mendacium officiosum, Aliquando enim aliquis mentitur ad vitandum damnum alterius in pecunia, et sic est sextus modus ; aliquando in persona quantum ad vitam corporalem, et sic est septimus modus ; aliquando vero quantum ad ea quæ virtutis sunt, et sic est octavus. 30. ■— Ad quintum dicendum quod materialis multiplicatio debuit hic tangi, inquantum diversa quantitas culpæ per eam insinuatur. 31. ■— Ad ultimum dicendum quod Philosophus assignat duas species mendacii secundum quod opponitur virtuti ; et ideo divisit mendacium in superfluum quod est jactantia, et diminutum quod est ironia. Jactator enim est qui majora de se fingit quam sint ; ironicus autem qui minora1. Hic autem dividitur mendacium ad cognoscendum quantitatem in ipso ; et ideo oportuit aliter dividere. ARTICULUS III ' r, II-II, q. 69, a. 1, 2 ; q. 110, a. 3 ; Quodl. vm, q. 6, a. 4 ; In Boet, de Trin. a. 9 ; IV Eth., I. 20. 32. - - AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Ç f fIDETUR QUOD NON OMNE MENDACIUM SIT PECCATUM, ? 1. Nullum enim peccatum fit instinctu Spiritus sancti. Sed > Jacob, ut in Littera (9) dicitur, propter familiare consilium » Spiritus sancti quod a matre acceperat, dixit se esse primo- . genitum, cum non esset2 ; et ita mentitus est. Ergo aliquod ' mendacium non est peccatum. 2. Præterea. Nullum peccatum remuneratur a Deo. Sed obs- tetrices Ægypti sunt remuneratæ a Deo3 pro mendacio quod Pharaoni dixerunt, ut dicitur Exod., i, 20-21. Ergo aliquod i mendacium non est peccatum. 3. Præterea. Nullus virtuosus, inquantum4 hujusmodi, peccat. Sed secundum Philosophum in IV Elh. (8 13. 1127”, 7 ; 1. 15, k), ad virtutem veritatis pertinet declinare ad minus, in quo aliquod j mendacium est. Ergo non omne mendacium est peccatum. 4. Præterea. Et dicitur IIs Pelr., i, 21 : « Spiritu sancio inspirati sunl sancti Dei homines » qui Scripturas divinas edi­ derunt. Sed inveniuntur in Scripturis aliquæ locutiones quæ non sunt veræ secundum quod verba sonant, sicut quod ligna silvæ i iverunt ad rhamnum, ut eis imperaret, Judicii ix, 8. Cum ergo 1. RA. « ironia autem quæ majora », N « iron autem qui minora », VP. « ironia autem quæ minora ». ■— 2. Ed. ad. « C'en, xxiv ». ■— 3. α om. « a Deo ». — 4. α ad. «· est ». —- 5. αβγ8 « I ». 1268 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM per inspirationem Spiritus sancti non fiat aliquod peccatum, videtur quod non omne mendacium sit peccatum. 5. Praeterea. Vitium mendacii quod virtuti veritatis oppo­ nitur, non solum est in dictis, sed etiam in factis. Sed sim: peccato potest aliquis aliquando significare facto quod non est. sicut de Christo legitur Luc., ull., 28, quod « finxit se longius ire », similiter et1 Josue qui simulavit se fugere ante habitatores Hai, (Jos., vm) et2 David qui simulavit se stultum ante regem Achis (Z Reg., xxi, 13). Ergo et verbo potest aliquis sine peccato mentiri. 6. Præterea. Mendacium non videtur esse peccatum nisi ex eo quod fallit. Sed aliquando expedit homini ut in aliquo fallatur et erret, ut in Lillera (3) dicitur, et in multis casibus patet. Ergo aliquando potest aliquis sine peccato mentiri. 7. Præterea. Nullus actus congruus est peccatum. Sed men­ dacium officiosum est hujusmodi, quia officium est congruus actus personæ secundum statuta patriæ. Ergo3, etc. 33. — SED CONTRA. Augustinus in lib. De mend. (c. 21 ; L. 40, 516), dicit : « Quisquis aliquod genus mendacii quod pecca­ tum non sil, esse putaverit, seipsum turpiter decipit. » Ergo omne mendacium peccatum est. 34. — Præterea. Omnis inordinatio in actibus humanis, si voluntaria sit, peccatum est. Sed ubicumque est mendacium, est aliqua inordinatio, quia adhibetur vox ad significandum aliquid quod significabile non est. Ergo omne mendacium est peccatum. 35. — Præterea. Nihil opponitur virtuti nisi peccatum. Sed omne mendacium opponitur virtuti, quæ est veritas, ut in IV Elh. (8 13. 1127% 27 sq. ; 1. 15) patet. Ergo omne mendacium est peccatum. 36. ■—■ RESPONSIO. Dicendum quod cum malum omnifa­ riam contingat, cujuslibet circumstantiae perversitas, etiam aliis circumstantiis debitis existentibus, peccatum in moribus facit ; ut si aliquis accipiat unde non debet, quantumcumque bonum intendat vel aliæ circumstantiæ ordinate videantur, peccatum non evitabitur4. Cum autem locutio inventa sit ad exprimendam conceptionem cordis, quandocumque aliquis loquitur quod in corde non habet, loquitur quod non debet. Hoc autem contingit in omni mendacio 1. yS ed. « etiam ». — 2. ay8 ad. « de ». — 3. Ed. « Igitur ». — 4. Ed. « evi­ tabit ». 1 DISTINCTIO XXXVIII, ART. Ill 1269 Unde omne mendacium est peccatum, quantumcumque aliquis propter bonum mentiatur. 37. — AD PRIMUM ergo dicendum quod verba quæ Jacob protulit, secundum aliquem intellectum necessitatem vel veri­ tatem habuerunt, — sibi enim primogenitura Dei electione1 debebatur — et ad illum intellectum Spiritus sanctus verba ordinabat, cujus instinctu et2 intellectu loquebatur, sioe ipse ilium intellectum ex verbis acciperet explicite, sive implicite, hoc significare intendens3 ad quod Spiritus sanctus ordinabat ; unde a mendacio excusatur. Et eadem ratio est de omnibus verbis quæ mendacium sapere videntur ab illis viris prolata in quibus mendacium concedere nefarium videtur. 38. — Ad secundum dicendum quod obstetrices mentitæ sunt ad litteram, nec pro mendacio remuneratæ sunt, sed pro pietate, quia1 pueros Hebræorum liberaverunt. 39. ·—[Ad tertium dicendum quod in majori includitur minus, et non e converso. Et quando virtuosus eligit minus dicere5 quam possit, secundum rei veritatem non mentitur, sed aliquod verum tacet6.] 40. — Ad quartum7 dicendum quod verba quæ in sacra Scriptura scripta sunt, aut sunt verba ejus qui Scripturam edidit, aut sunt verba alicujus qui in Scriptura recitatur loquens. Si primo modo, sic non contingit in eis mendacium, quia in figurativis locutionibus non est® sensus verborum quem primo aspectu faciunt, sed quem proferens sub tali modo loquendi facere intendit, sicut qui dicit quod pratum ridet, intendit sub quadam rei similitudine significare prati floritionem. Si autem sunt verba alicujus qui. recitatur loquens, aut sunt alicujus cujus malitia in Scriptura arguitur, et sic non est inconveniens quod sint ibi etiam perniciosa9 mendacia, sicut verba Judaeorum Christum blasphemantium ; aut alicujus qui commendatur non perfectione virtutis, sed de profectu, sicut obstetrices commendantur quod in hoc profecerunt quod non in damnum alicujus, sed in obsequium divinum mentitæ sunt ; aut sunt verba alicujus qui commendatur de perfectione virtutis, et in exemplum proponitur ; et tunc est eadem ratio sicut de verbis Scripturæ. 41. — Ad quintum10 dicendum quod facta non sunt ordinata de se ad significandum sicut voces ; et ideo non oportet quod si 1. α « dilectione ». — 2. F. om, « et ». — 3. NVP. « intenderet ». — 4. ayb « qua ». ■— 5. RANVP. ad. « de se », contra δ F. — 6. αβγβικλμ. om. totam res­ ponsionem. — 7. αβγΒικλμ « tertium ». — 8. a ad. in marg. « attendendus ». ·— 9. Ed. om. « perniciosa ». — 10. αβγδΒικλμ « quartum»; et deinceps « ad quintum». 1270 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM aliquid fiat per quod aliquod factum1 detur intelligi, quod3 hoc ipso fiat quod non debet fieri, sicut dicitur quod non debet dici quando falsum voce significatur. Unde non oportet quod omne tale factum peccatum sit, et præcipue quando factum in significationem alicujus exhibetur : tunc enim eadem ratio est de illis factis et locutionibus figurativis. Sicut enim locutio figurativa veritatem habet non a sensu quem verba habent in primo aspectu, sed ab eo quem loquens facere intendit ; ita etiam quod Dominus ostendit se velle lon­ gius ire, quasi per similitudinem elongationis in itinere, signi­ ficabat elongationem sui a cognitione discipulorum ; et in hoc veritatem habebat. 42. — Ad sextum dicendum quod quamvis alicui prosit in aliquo casu falli, non tamen propter hoc bonum, aliquod malum faciendum est, sicut nec est furandum ut eleemosynæ dentur. Et ita cum mendacium de se inordinationem habeat, non est mentiendum pro quocumque alterius commodo. 43. — Ad ultimum dicendum quod mendacium dicitur offi­ ciosum non ratione sui, sed ratione causæ quæ ad mentiendum inclinat. ARTICULUS IV II-II, q. 70, a. 4 ; q. 110, a. 4 ; De dec. priée., de vin præc. ; ps. 5. 44. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod OMNE MENDACIUM SIT PECCATUM MORTALE. 1. Omne enim peccatum quod in perditionem adducit, est peccatum mortale. Sed in ps. v, 7, dicitur : « Perdes omnes qui loquuntur mendacium. » Ergo omne mendacium est peccatum mortale. 2. Præterea. Omne illud3 quod in subversionem fidei vergit, est peccatum mortale. Sed mendacium est hujusmodi, ut Augus­ tinus probat in lib. De mendae, (c. 8 ; L. 40, 496). Ergo omne mendacium est peccatum mortale. Minor palet ex hoc quod si in aliquo casu mentiri licet, tunc non semper oportet fidem bono homini adhibere ; et si in aliquo sibi non creditur, non erit necessitas ut in aliis sibi credatur. 3. Præterea. Si aliquod mendacium excusetur a peccato mortali, præcipue mendacium officiosum tale esse videtur. Sed mendacium officiosum est mortale peccatum, cum per ipsum æterna merces in temporalem commutetur. Gregorius enim dicit in Glossa Exod., 1 (XVIII Morat., c. 3 ; L. 76, 41 ), de obste­ tricibus : « Benignitatis4 earum merces, quæ in æterna vita remune1. Ed. « falsum ». — 2. Ed. om. « quod ». — 3. Ed. « id ». — 4. F. « Benigni­ tati ». jf DISTINCTIO XXXVIII, ART. IV 1271 Γ rari paierai, per culpam mendacii in terrenam recompensationem B commutata- est. » Ergo omne mendacium est peccatum mortale. ■ ■ ■ B E ■ I ■ ■ E ■ 4. Præterea. In Littera (1) dicitur quod perfectis viris damnabile est pro commodo alterius mentiri. Sed nullum peccatum dicitur esse damnabile, nisi mortale. Ergo mendacium officiosum perfectis est mortale ; et eadem ratione omne aliud mendacium, cum mendacium officiosum minus videatur esse damnosum ; et ita1 per consequens etiam in2 aliis omne mendacium peccatum mortale est, quia perfecti non sunt pejoris conditionis quam alii. 5. Præterea. Nihil prohibetur divino præcepto nisi peccatum mortale. Sed in prohibitione falsi festimonii prohibetur omne mendacium, sicut Augustinus dicit in lib. De mendacio (c. 5, n. 6 ; L. 40, 491). Ergo omne mendacium est peccatum mortale. E I ■ E ■ I f ■ I I I 45. — SED CONTRA. Propter peccatum mortale non ædificantur spirituales domus. Sed obstetricibus ædificavit Deus spirituales domos3, secundum Hieronymum [in Isai., cap. lxv). Ergo obstetrices mentiendo mortaliter non peccaverunt ; et ita non omne mendacium est mortale peccatum. 46. — Præterea. Nullum peccatum mortale alicui conceditur. Sed in Glossa Super I Exod. dicitur quod infirmis conceditur mentiri. Ergo non omne mendacium est peccatum mortale. 47. — Præterea. Gregorius dicit (ubi supra) quod « mendacium officiosum facile credimus relaxari ». Sed peccatum ex hoc dicitur veniale quod facile remittitur. Ergo mendacium officiosum est peccatum veniale. E f I E I I ! I I E r ? I; 48. — RESPONSIO. Dicendum quod peccatum mortale dicitur quod hominem vita spirituali privat. Spiritualis autem vita per caritatem est. Unde illa peccata ex sui genere mortalia sunt quæ contra dilectionem Dei vel proximi vergunt. 49. — Et ideo duplex genus mendacii peccatum mortale ponendum est. Primum quod contra Deum est, sicut cum quis in doctrina religionis mentitur. Secundum est quod in detrimentum justitiæ ad proximum vergit : sive sit tale mendacium quod ad perversionem judicii ordinatur, sicut cum quis in loco judicii falsum dicit ; sive sit in nocumentum alicujus, quod sine mortali peccato esse non potest. 50. ■— Alia vero mendacia, quia inordinationem quamdam habent, non tamen a dilectione Dei et proximi avertunt, peccata sunt, sed sunt venialia. 51. — AD PRIMUM ergo dicendum quod auctoritas illa non loquitur de omni mendacio, sed de pernicioso tantum. 1. Ed. om. « ita » — 2. αγ om. « in u. — 3. αβ « domus » contra γδ ed. 1’272 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 52. — Ad secundum dicendum quod mendacium prolatum, si æstimetur esse licitum, ipsa æstimatio in subversionem fidei verget ; non tamen oportet quod omne mendacium ad subversionem fidei ordinetur, præcipue cum non sit de his quai ad fidem spectant. 53. ■— Ad tertium dicendum quod de mendacio obstetricum diversa opinio est. Quidam enim dicunt quod mendacium fuit ad conservandum1 vitam puerorum, et sic fuit officiosum et veniale peccatum. Fuit etiam ad conservandum vitam propriam, et sic fuit libi­ dinosum et mortale peccatum. Sed hoc non videtur rationabile ; quia non minus debet homo suam vitam tueri quam alterius. 54. — Et ideo Alii dicunt quod in actibus obstetricum tria2 est considerare. Primo ipsam pietatem qua pueris parcere voluerunt ; et quantum ad hoc vel meruerunt, vel ad meritum disponebantur. Et secundum hoc intelligendum est verbum Hieronymi quod ædificavit eis Deus domos spirituales. Fuit etiam ibi mendacium quod sive pro liberatione puerorum sive pro liberatione vitæ propriæ — quod magis videtur subti­ liter discutienti secundum Gregorii dictum — [fuerit3,] peccatum veniale fuit4 ; et sic habent laudem secundum Augustinum in lib. De mendacio (c. 27 ; L. 40, 510), non perfectæ justitiæ, sed profectus ad justitiam. Fuit etiam ibi omissio confessionis divinæ veritatis et justitiæ, si tamen5 coram Pharaone tunc confiteri tenebantur ; et quantum ad hoc potuit ibi esse peccatum mortale. Et secundum hoc potest intelligi quod merces æterna eis in temporalem commutata est. Vel si ex hoc mortaliter non peccaverunt, dicitur merces æterna in temporalem commutata, quia earum benignitas gratia non informata remunerationem temporalem habuit quæ gratiæ adjuncta habuisset æternam. 55. — Ad quartum dicendum quod secundum Quosdam omne mendacium viris perfectis peccatum mortale est : cujus rationem dupliciter aliqui assignant. Quidam enim sumunt rationem ex perfectione caritatis, per quam mens hominis summæ veritati adhæret, adeo quod omne menda­ cium eorum cum deliberatione et6 contemptu est ; unde non potest esse veniale, sicut nec homo in primo statu venialiter peccare potuit. Sed hoc nihil est dictu ; quia eadem ratione nullum aliud peccatum veniale committere possent : quod falsissimum est in7 1. RA. « observandum ». — 2. A. om. « tria ». — 3. αβ ed. om. « fuerit », contra μ. — 'i. αβ « fuerit », contra γδλμ ed. — 5. N. om. « tamen ». — 6. Ed. ad. « ex ». — 7. αγδ om. « in ». DISTINCTIO XXXVIII, ART. v 1273 quantumcumque perfectissimis viris, cum etiam in Apostolis peccatum veniale fuerit1. I Joan., i, 8 : « Si dixerimus quod peccatum non habeamus etc2. » 56. — Alii vero sumunt rationem ex perfectione status secundum quod aliqui perfectionem in publico prætendunt, ut religiosi et prælati ; et istis adhibetur fides tamquam conservatoribus veritatis ; unde si in aliquo a veritate deviarent, nec eis nec aliis fides adhiberetur, et sic fieret magnum praejudicium veritati. Sed hoc iterum nihil est ; quia non creditur eis tamquam conservatoribus veritatis in omnibus eorum factis vel dictis, sed in illis tantum quæ ad officium conservandæ veritatis spectant, sicut doctrina et judicium, in quibus si a veritate deviarent, non est dubium quin peccarent mortaliter. 57. — Et ideo dicendum quod nec mendacium nec aliud8 peccatum quod ex genere suo peccatum mortale non est, per­ fectis viris mortale peccatum fit, nisi sit contra eorum votum. Sed per accidens potest eis mortale fieri sicut et aliis, ut si fiat contra conscientiam, quamvis errantem, vel ratione scandali, vel4 alicujus hujusmodi. Quod vero dicitur in Littera (1) quod mendacium officiosum perfectis viris est damnabile, intelligendum est comparative ; quia in eodem genere peccati magis peccat perfectus quam imperfectus, quamvis uterque venialiter vel mortaliter. Non tamen hæc circumstantia aggravans in infinitum aggravat, ut quod uni est veniale, alteri mortale fiat. 58. — Ad quintum dicendum quod divino præcepto prohi­ betur aliquid dupliciter. Uno modo directe, quod contra præceptum dicitur ; et sic prohibetur mendacium perniciosum : quod ex ipsa forma præcepti patet : « Non loqueris contra proximum tuum falsum testi­ monium ». [Exod., xxx, 16). Alio modo indirecte, quod præter præceptum dicitur ; et sic mendacium jocosum et officiosum sicut et alia peccata venialia, præcepto divino prohibentur, ARTICULUS V ΙΙ-Π, q. 110, a. 2 ; de dec. præc., de vm præc. ; ps. 5. 59. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur GRADUS MENDACIORUM IN Littera INCONVENIENTER GNENTUR. QUOD ASSI­ 1. Quandocumque5 enim aliquis falsum scienter loquitur. 1. α ad. « Et ». — 2. Ed. ad. « ipsi nos seducimus ». — 3. Ed. κ aliquod ». 4. αγδ « aut ». — 5. α « quandoque » δ quantumcunnjnc ». — 1274 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM mentitur. Sed aliquis disputando falsum scienter loquitur etiam in his quæ ad fidem pertinent. Ergo dicit mendacium in doctrina religionis. Sed hoc non est gravius mendacio perni­ cioso. Ergo mendacium quod fit in doctrina, non est primum et gravissimum mendacium. 2. Præterea. Contingit quod de his quæ ad fidei religionem pertinent, aliquis joco mentiatur ; nec tamen hoc gravius repu­ taretur quam mendacium vergens in grave damnum proximi. Ergo idem quod prius. 3. Præterea. Officiosum mendacium plus habet de ratione mendacii quam jocosum, ut ex dictis patet. Cum ergo1 jocosum mendacium præponatur officioso, videtur quod inconvenienter ordinetur. 4. Præterea. Cuicumque malitia propter seipsam placet, videtur in Spiritum sanctum peccare. Sed peccatum in Spiritum sanctum est gravissimum, ut in II lib. (d. 43, q. 1, a. 2) dictum est. Cum ergo2 ille qui mentitur sola mentiendi libidine, in ipsa malitia delectari videatur, videtur quod hoc mendacium ceteris sit gravius, quod tamen quarto loco ponitur. 5. Præterea. Quanto majus3 nocumentum per mendacium evitatur, tanto est minus peccatum. Sed majus damnum est mors corporis quam corporis immunditia. Ergo septimum men­ dacium quod fit ad tuendam4 vitam, deberet postponi octavo, quod fit ad tuendum aliquem ab immunditia corporali. 60. — IN CONTRARIUM est auctoritas Augustini in libro De mendacio (c. 14 ; L. 40, 505). 61. ■— RESPONSIO. Dicendum quod quodlibet peccatum secundum suum genus habet aliquam quantitatem cui addi vel subtrahi potest ratione alicujus adjuncti. Unde et quantitas mendacii secundum tres gradus potest considerari. Primus gradus est, quando quantitas mendacii ex aliquo adjuncto augmentatur. Hoc autem adjunctum mendacium aggravans, est vel profanatio divinorum quæ est conditio maxime aggravans, et ideo mendacium quod fit in doctrina religionis, ponitur primum ; vel est nocumentum proximorum quod quidem mitigatur, si nocumento aliqua utilitas adjungatur ; et ideo in secundo ordine ponitur mendacium quod5 obest et nulli prodest, in tertio vero mendacium quod alicui prodest et nulli obest. 62. — Secundus vero gradus mendacii6 est in quo quantitas I. α '< igitur ». — 2. α « igitur ». — 3. γ « magis », F. « ejus ». — 4. Ed. tuen­ dum ». — 5. NVP. ad. « alicui ». — 6. F. homot. <■ mendacii... consideratur ». ■— β 'H % '9 i 1 • ® W ® *. ï ® V ■ ■ K DISTINCTIO XXXVIII, ART. V 1275 mendacii consideratur sine additione vel diminutione. Sed1 quia· in quolibet genere peccati gravius est peccatum quod ex habitu procedit inquantum ex majori libidine fit ; ideo in quarto loco ponitur mendacium quod fit ex libidine mentiendi, quia unicuique habenti habitum delectabilis est operatio secundum proprium habitum. Quinio vero loco ponitur mendacium quod non videtur ex habitu procedere, sed ex intentione alicujus finis extranei, quæ tamen mendacium non aggravat nec alleviat, sicut quod fit ex intentione placendi vel delectandi. 63. — Tertius gradus est in quo consideratur quantitas mendacii diminuta ex aliquo adjuncto quod est intentio utilitatis, quæ tanto magis alleviat, quanto damnum est gravius quod vitatur ; et ideo in sexto loco ponitur mendacium quod fit ad vitandum sublevationem pecuniæ, septimum mendacium quod fit ad vitandum occisionem, octavum ad vitandum deturbationem libidinis quod propter propinquitatem consensus vix sine peccato esse potest. K 64. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ille qui disputando K falsum loquitur, quamvis scienter, non mentitur, nisi asserendo ■ dicat ; quia non ex sua persona falsum illud enuntiat, sed gerens B personam veritatem negantis. B 65. ■— Ad secundum dicendum quod distinctio istorum graB duum et ordo accipiuntur ceteiis paribus ; unde in aliquo casu B illud quod est secundum, potest esse primum ; et sic est de aliis. B 66. — Ad tertium dicendum quod quamvis mendacium offi| ciosum habeat plus de ratione mendacii quam jocosum, inquanB tum habet plus de assertione ; tamen officiosum habet minus de K malo ratione utilitatis adjunctæ, et ideo est minus peccatum. B 67. —Ad quartum dicendum quod, sicut in lib. II d. penultima E (q. 1, a. 2) dictum est, non omne peccatum quod fit ex electione ■ habitus, est peccatum in Spiritum sanctum ; alias non esset E speciale genus peccati. Et ideo hoc mendacium quod fit exmen1 tiendi libidine, cum procedat ex inclinatione habitus et non ex l\ rebellione voluntatis ad aliquod eorum quibus a peccato libeI ramur, quod est proprium peccati in Spiritum sanctum, non erit I peccatum in Spiritum sanctum. I 68. — Ad quintum dicendum quod immunditia corporalis I hic intelligitur quæ habet vicinitatem ad peccatum, ratione g cujus majus damnum reputatur quam corporis mors. 1. β « vel ». 1276 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM EXPOSITIO TEXTUS 69. —« Nec pro corpore alterius animam suam occidant. » (1) Quod sic vitari potest secundum Augustinum in lib. De mendacio (c. 13, n. 22 s. ; L. 40, 503). Si enim aliquis ad mortem quaeratur, simpliciter nobis interrogatis de eo sine loci determina­ tione, respondendum est quod eum non prodemus, etiam si oporteat nos tormenta sustinere : pro quo facto quemdam Episco­ pum laudat. Si autem interrogemur1 utrum sit in illo loco determinato, respondendum est : Scio ubi est, sed non dicam. 70. — « Præcipue si iteretur. » (1) Hoc dicitur inquantum multi­ plicatio venialium disponit ad mortale. 71. ■— « Ut ab immunditia corporali aliquem tueatur. » (3) Sed quid faciendum est ipsi mulieri, si propter2 immunditiam quæratur ? Quidam dicunt quod si sentit se perfectam, non debet menti­ ri ; quia in ipsa violatione3 non consentiet, et sic immunis a peccato erit. Si autem sentit se imperfectam, debet veniale peccatum committere potius quam incurrat peccati mortalis periculum. 72. — Sed melius dicendum quod si propositum non consen­ tiendi habet, spem suam in Deo ponere debet, qui non patitur tentari supra posse ; et non debet venialiter peccare. Ex hoc enim ipso quod ponitur aliquid debitum vel dignum fieri, aufertur omnis ratio peccati. Et ita aliquod4 mendacium non esset pecca­ tum, quod est contra Augustinum. 73. — « Nec5 omne mendacium isto præcepto prohiberi videtur. » (7) Intelligendum est directe sicut contrarium præ­ cepto. 74. — « Nec præmissa descriptione mendacium joci6 includi. » (7) Verum est si intelligatur7 intentio fallendi, secundum quod fallacia est, non tantum in dicente, sed etiam in audiente, quia fallitur, ut dictum est. 1. δ ed. « interrogamur ». — 2. Ed. ad. « libidinem vel ». — 3. Ed. « ipsius violationem ». — 4. Ed. « omne », contra αβγδθικ ; a « non videtur esse peccatum ».— 5. a ad. « tamen ». — 6. Ed. « jocosum ». — 7. Ed. « intclligitur ». 2 DISTINCTIO XXXIX I ¥ De perjurio 1. — Nunc de perjurio videamus. Perjurium est mendacium juramento firmatum. (Hugo, Sent, tract. 4, 6, 5 ; L., 176, 123.) κ 2. — Hic quæritur utrum sit perjurium ubi non est mendacium. 9 Quod Quibusdam videtur ex auctoritate Hieronymi dicentis (in ÎJer., iv, 2 ; L. 24, 706) : Advertendum est quod jusjurandum tres habet comites : veritatem, judicium et justitiam. Si ista defuerint, non erit jurai mentum, sed perjurium. Vbi autem falsum juratur, veritas deest. Si ergo falsum juretur, etsi non sit ibi intentio fallendi, videtur esse perjurium, ! quia deest veritas. 3. — Quibusdam placet non esse perjurium, ubi non est mendacium ; ; et sicut dicitur aliquando falsum sine mendacio, ita juratur falsum sine perjurio. Falsum forte dixit Apostolus, cum se venturum ad Corinthios j promisit (I Cor., xvi, 5) ; nec tamen, sicut ei imponebatur, culpam men; dacii contraxit, quia sic animo sentiebat. Et si juramento illud confir) masset, non perjurium incurrisset, quia, quantum in ipso fuit, verum dixit ; et si jurationem addidisset, quantum in se foret, verum jurasset, j etsi aliter evenerit quam dixit. Ideo sicut quis non est mendax nisi aliter f sentiat animo quam dicit, sive ita sit, sive non ; ita videtur Quibusdam i. neminem perjurum1 constitui, nisi aliter sentiat in animo quam loquatur, sive ita sit, sive non. > De i j f triplici modo perjurii 4. — Sed melius creditur et ille pejerare qui falsum voluntate fallendi jurat, et qui falsum putans quod verum est, jurat, et qui verum putans quod falsum est, jurat. Unde Augustinus (De verb. Apost., c. 2, n. 2 ; L., 38, 973) : Homines falsum jurant, vel cum fallunt, vel cum falluntur. Aut putat homo verum esse quod falsum est, et temere2 jurat ; aut scit vel putat falsum esse, et tamen pro vero jurat, et nihilominus cum scelere jurat. Distant autem ista duo perjuria quæ commemoravi. Fac illum jurare qui verum esse putat pro quo jurat ; verum putat esse, et tamen falsum est. Non ex animo iste perjurat, sed fallitur, hoc pro vero habenss quod falsum est, non pro falsa re sciens jurationem interponit. Da alium qui scit falsum esse, et dicit verum esse, et jurat tamquam verum sit quod scit falsum esse. Videtis quam ista detestanda sit bellua ? Fac alium qui putat falsum esse, et jurat tamquam verum sit, et forte verum est. Verbi gratia, ut intelligatis : pluit in illo loco, interrogas hominem, et dicit pluisse ; et tunc cumi pluit ibi, sed putat non pluisse, perjurus est. Interest quemadmodum verbum procedat ex animo. Ream linguam non facit nisi rea mens sit. His evidenter traditur quod tripliciter pejerat homo, ut supra diximus, dum vel sciens falsum jurat, vel putans falsum quod verum est, jurat, vel æstimans verum quod falsum est, jurat. 1. « perjurium ». — 2. F. « tenere ». — 3. Quar. « habet ». — 4. Ed.om. « cum » 1278 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Sed hoc extremum non videtur esse perjurium, vel1 si perjurium nomi­ netur, eo quod falsum juratur, non2 videtur esse reus perjurii qui sie jurat, quia non est mens ejus rea, et ideo nec lingua. Immo ejus mens rea est, dum jurare præsumit quod perspicue verum non deprehendit. Non igitur3 omne perjurium mendacium est, nec omnis qui pejerat, mentitur ; sed omnis mentiendo jurans pejerat, et omnis qui falsum jurat, sive mentiens, sive non, pejerat. 5. — Cum vero quis jurat quod verum est, æstimans esse falsum, quæritm quid sit ibi perjurium. Ipsa enim significatio vocis vera est, quia verum nescienter loquitur. Non igitur ipsa significatio vel falsum vel menda­ cium est, quia vera est ; et quod verum est, perjurium non videtur esse. Ad quod dicimus, loqui sic, scilicet contra mentem, sub attestatione juramenti, esse perjurium. Mentiri ergo adhibita juratione, perjurium est. Perjurium ergo est vel jurando loqui falsum cum intentione fallendi, vel jurando loqui falsum sine intentione fallendi, vel jurando loqui verum cum intentione fallendi. Oppositio 6. — Hic opponitur : Si omnis qui falsum jurat, pejerat, tunc qui alicui promittit dare sub certo termino aliquid, quod tamen non faciei, ex quo juravit, pejeravit, quia falsum juravit : non enim ita futurum erat ut juravit. Ad hoc dici potest, quia non omnis qui jurat quod falsum est, ex quu jurat, perjurus est, sicut iste de quo agimus ; sed ex quo propositum mutat vel terminum transgreditur, juratio talis fit perjurium reatu. An JURATIO SIT MALUM 7. — Si autem quæritur utrum jurare sit malum, dicimus aliquando malum esse, aliquando non. Sponte enim et sine necessitate jurare, vel falsum jurare, peccatum grande est. Ex necessitate autem jurare, scilicet vel ad asserendam inno­ centiam, vel ad fcedera pacis confirmanda, vel ad persuadendum audi­ toribus quod est eis utile, malum non est, quia necessarium est. Unde Augustinus (De serm. Dom. in monte, lib. I, c. 17, n. 51 ; L. 34, 1255) : Juramentum jaciendum est in necessariis, cum pigri sunt homines credere quod est eis utile. Juratio non est bona ; non tamen mala, cum esi necessaria ; id est, non est appetenda sicut bona, non tamen fugienda tamquam mala, cum est necessaria. Non est enim contra præceptum Dei juratio, sed ita intelligitur Dominus prohibuisse a juramento, ut, quantum in ipso est, quisque non juret — quod multi jaciunt in ore habentes juratio­ nem tamquam magnum atque suave aliquid — Apostolus enim novit præceptum Domini, et tamen juravit. (August., in Gal. i, 20, n. 9 ; L. 35, 2110). Prohibemur ergo jurare cupiditate, vel delectatione jurandi. Quod ergo Christus ait in Evangelio (Mat., v, 34) : « Ego dico vobis, non jurare omnino » ; ita intelligitur præcepisse, ne quisquam sicut bonum appetat juramentum et assiduitate jurandi labatur in perjurium. (Augus t., I De serm. in monte, loc. cit.). Quod vero addidit : « Sit sermo vester, esi est, non non » ; bonum est et appetendum : « Quod autem amplius est a malo est » ; id est, si jurare cogeris, scias de necessitate venire infirmitatis eorum quibus aliquid suades : quæ infirmitas utique malum est ; unde quotidie precamur nos liberari, dicentes : « Libera nos a malo ». Ideo non 1. F. « etiam ». — 2. Ed. « ncc ». — 3. Ed. « ergo ». 1 H 1279 DISTINCTIO XXXIX dixit : « Quod amplius est », malum est. Tu enim non facis malum, qui bene uteris juratione ; sed « a malo est » illius qui aliter non credit, (loc. cit.) id est ab infirmitate quæ aliquando pœna est, aliquando pœna et culpa. Ibi ergo Dominus prohibuit malum, suasit bonum, inclusit necessarium. De juramento quod fit per creaturas 8. — Quæritur utrum etiam liceat jurare per creaturam. Quod non videtur, cum in Lege scriptum sit (Mat., v, 33) : Reddes , autem Domino juramenta tua ; et Christus in Evangelio (ibid. 34) præcipiat « non jurare omnino neque per cælum neque per terram, nec per Hierosolymam, nec per caput tuum ». Judeeis1 quasi parvulis concessum fuit jurare per Creatorem, et præceptum ut, si jurare contingeret, non nisi per Creatorem jurarent, non per creaturam ; quia jurantes per angelos et i· elementa, creaturas venerabantur honore; et melius erat hoc exhiberi Deo j quam creaturis. (Hieron., in Mat., v, 34 ; L. 29, 546). Infirmis ergo illud A prohibuit ; sanctis vero qui in creaturis Creatorem venerabantur tantum, g non prohibuit. Unde Joseph per salutem Pharaonis juravit (Gen., xlii, f 15 et 16). Dei judicium in eo veneratus, quo positus erat in infimis. Christus i. vero ita per creaturas jurare prohibuit, ne vel aliquid divinum in eis g. crederetur, pro quo reverentia eis deberetur, vel ne per eas jurantes fal' sum, homines se juramento non teneri putarent. ! 't i, ' i 1 Quæ AN juratio magis teneatur, an quæ fit per Deum, quæ fit per Evangelia, vel per creaturas I f ■ , > ' s -9. — Si quæritur quis magis teneatur, an qui per Deum, an qui per Evangelium, vel per creaturas jurat, dicimus qui per Deum, quia per eum hæc facta et sancta sunt. Unde Chrysostomus : Si qua causa fuerit, modicum videtur facere qui jurat per Deum; qui vero per Evangelium, majus aliquid fecisse videtur. Quibus dicendum est : Stulti, Scripturæ propter Deum sanctæ sunt, non Deus propter Scripturas ; ita et creaturæ sanctæ sunt propter Deum. (Op. imperf. in Mat. homil. 44 ; G. 56, 883). Quid r ( : i est dicere : « Per Deum » 10. — Hic quæritur quid sit dicere : per Deum juro. Hoc est testem adhibere Deum. Juravit enim Apostolus dicens (Rom., i, 9) : Testis est mihi Deus ; ac si dixisset, per Deum ita est. Unde Augustinus (De verb. Apost., c. 6, n. 6 sq. ; L. 38, 975) : Ridi­ culum est putare hoc2 si dicas : « per Deum », juras ; si dicas : « testis est Deus », non juras. Quid enim3, « per Deum », nisi « testis est Deus » ? Aut quid est : « testis est Deus », nisi « per Deum » jurarei ? Quid autem est jurare, nisi jus Deo reddere, quando per Deum juras, jus scilicet veritatis et non falsitatis ? » Item (c. 12, n.13 ; L. 38, 978) : Ecce dico caritati vestræ, et qui per lapidem jurat falsum, perjurus est; quia non lapidem qui non audit, sed ejus Creatorem adhibet testem. Hoc est ergo jurare per quamlibet creaturam, scilicet Creatorem ejus testem adhibere. 11- — Est etiam quoddam genus juramenti gravissimum, quod fit per 1. F. ad. ra re ». « quidem ». — ‘2. F. « quod ». ■—. 3. Ed. ad. « est ». — 4. Ed. om. « ju­ 1280 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM exsecrationem, ut cum homo dicit : Si istud feci, illud patiar, vel illud con­ tingat filiis meis (August, in ps. vu, n. 3 ; L. 36, 99). Secundum quem mo­ dum accipitur etiam interdum, cum aliquis jurando dicit : per salutem meam vel per filios meos, et hujusmodi : obligat enim hæc Deo. Unde Augustinus (De verb. Apost., c. 6, n. 7 ; L. 38, 975) : Cum quis ait : « per salutem meam », salutem suam obligat Deo. Cum dicit : « per filios meos », oppignerat eos Deo, ut hoc eveniat in caput eorum quod exit de ore ipsius : si verum, verum ; si falsum, falsum. Et sicut per hoc jurans aliquando Deo hoc obligat, ita per Deum jurans, ipsum adhibet testem. 1 u omni ergo juratione aut Deus testis adhibetur, aut creatura Deo obli­ gatur et oppigneratur, ut hoc sit jurare, scilicet Deum testem adhibere vel Deo aliquid oppignerare. De ILLIS QUI JURANT PER FALSOS DEOS 12. — Post hoc quæritur utrum fide ejus utendum sit qui perdæmonia vel idola juraverit. De hoc Augustinus scribens ad Publicolam (Epist. xlvii, n. 2 ; L. 33, 184), ait : Te prius considerare volo, utrum si quispiam per deos falsos juraverit et fidem non servaverit ; nonne1 tibi videtur bis peccasse ? Bis utique peccavit, quia et juravit per quos non debuit, et contra pollicitam1 fecit fidem, quod non debuit. Ideoque qui utitur fide illius quem constat jurasse per deos falsos, et utitur non ad malum, sed ad bonum, non peccato illius se sociat quo3 per daemonia juravit, sed bono pacto ejus qui fidem ser­ vavit. Et sine dubitatione minus malum est per deos falsos jurare veraciter, quam per Deum verum fallaciter. Quanto enim per quod juratur, magis sanctum est, tanto magis poenale perjurium est. Quod JURAMENTUM QUO INCAUTE JURATUR, NON EST OBSERVAN­ DUM J NEC VOTUM VEL PROMISSIO INJUSTE FACTA 13. — Nunc superest investigare4 utrum omne juramentum implen­ dum sit. Si enim quis aliquid juraverit contra fidem et caritatem, quod obser­ vatum pejorem vergat in exitum, potius est mutandum quam adimplen­ dum. Unde Ambrosius (De offic., lib. I, c. 50, n. 254 ; L. 16, 100) : Est contra officium nonnunquam promissum solvere sacramentum, ut Herodes fecit. Item Isidorus (in II Synonym., n. 58 ; L. 83, 858) : In malis promissis rescinde fidem ; in turpi voto decretum. Quod incaute vovisti, non facias ; impia enim est promissio quæ scelere adimpletur. Idem (in II Sentent., c. 31, n. 9 ; L. 83, 634) : Non esi observandum sacramentum quo malum incaute promittitur, ut si quis adulteræ perpetuam fidem cum ea permanendi polliceatur. Tolerabilius est enim non implere sacramentum quam permanere in stupro. Item Beda (Homil. in decoll. s. Joan, c. 20 ; L. 94, 239) : Si quid nos incautius jurare contigerit, quod observatum pejorem vergat in exitum, libere illud salubriori consilio mutandum noverimus ; ac magis instante necessitate pejerandum esse nobis quam pro vitando perjurio in aliud cri­ men gravius esse divertendum. Denique juravit David (I Reg., xxv, 13) 1. Quar. « non ». — 2. F. « politicam », contra Migne et Q'u·' Γ· — ·Ί· hd. (( qui » -— 4. Quar. « videre ». 1281 DISTINCTIO XXXIX per Deum occidere Nabal virum stultum ; sed ad primam intercessionem Abigail feminee prudentis remisit minas. Revocavit ensem in vaginam, nec aliquid culpee se tali perjurio contraxisse doluit. Item Augustinus ait (Serm. cccvin, c. 2, n. 2 ; L. 38, 1408) : Quod David juramentum per sanguinis effusionem non implevit, major pietas fuit1. Juravit David temere, sed non implevit jurationem majori pietate. Ex his aliisque pluribus ostenditur quædam juramenta non obser­ vanda esse ; et qui sic jurat, vehementer peccat. Cum autem mutat, bene facit ; qui autem non mutat, dupliciter peccat ; et quia injuste juravit, et quia facit quod non debet. Si EST PERJURUS QUI NON FACIT QUOD INCAUTE JURAVIT 14. — Qui vero mutat, utrum perjurus debeat dici, solet quæri. Beda supra (13) tale juramentum vocavit perjurium. Joannes etiam Apocrisiarius orientalium sedium dixit (Decr., loc. cit., cap. 18 ; col. 1145) : Sermo patris nostri Sophronii significat quod melius est jurantem perjurare quam servare sacramentum in fractione sanctarum imaginum. Sed perjurium dicitur tale juramentum non observatum, et pejerare qui non implet, quia falsum juravit ; non quia inde reus sit quod non observat, sed quia juravit injustum, ex quo reus est, sicut ille qui pejerat. De EO QUI VERBORUM CALLIDITATE JURAT 15. — Hoc etiam sciendum est quod quacumque arte verborum quis juret, Deus tamen qui conscientise testis est, ita hoc accipit, sicut ille cui juratur intelligit. Dupliciter autem reus fit qui et nomen Dei in vanum assumit et proximum in dolo capit. (Ivo, Decret., p. 12, c. 36 ; VIII Pan., c. 112 ; L. 161, 789, 1332). De illo qui cogit aliquem jurare 16. — Quæritur etiam si peccat qui hominem jurare cogit. De hoc Augustinus ait [De verbis Apost., c. 10, n. 11 ; L. 38, 978) : Qui exigit jurationem, multum interest, si nescit illum juraturum falsum, an scit. Si enim nescit, et ideo dicit : jura mihi ut fides ei sit, non est pecca­ tum, tamen « humana tentatio est ». (I Cor., x, 13) : Si vero scit eum fecisse, et cogit eum jurare, homicida est. Idem (in Serm. cccvm de decoll. Joan., c. 4 ; L. 38, 1409) : Si provocat hominem ad juramentum et scit eum falsum jurare, vincit homicidam ; quia homicida corpus occisurus est, ille animam ; immo duas animas, et ejus quem jurare provocavit et suam. Ex concilio Aurelianensi 17. — Sancta Synodus decrevit nisi pro pace facienda, ut omnes fideles jejuni ad sacramentum accedant. (Ivo, Decret., p. 12, c. 33 et 69 ; VIII Pan., c. 120 ; L. 161, 768, 797, 1334.) 1. Prima sententia habetur solum in 1141. Decret. Gratiani, causa 22. q. 4, c. 3 ; L. 187, COMMENT. IN L R. SENTENT. - II'. — 42. 1282 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM DIVISIO TEXTUS 18. — « Nunc de perjurio videamus etc. » (1) ■ Postquam determinavit Magister de mendacio, hic deter­ minat de perjurio. Et dividitur in duas partes. In prima determinat de perjurio ; in secunda de juramento, ibi : « Si autem quæritur utrum jurare sit malum, etc. » (7) (urca primum duo facit. Primo definit perjurium. Secundo circa definitionem movet quamdam quæstionem, ibi : « Hic quæritur utrum sit perjurium etc. » (2) Circa quod tria facit. Primo movet quæstionem et ponit opinionem ad alteram partem quæstionis. Secundo ponit opi­ nionem ad contrariam partem, ibi : « Quibusdam placet, quibus­ dam non placet etc. » (3) Tertio veritatem determinat, ibi : «Sed melius creditur. >. (4) Circa quod duo facit. Primo determinat veritatem. Secundo circa determinationem movet duas quæstiones : quarum prima incipit ibi : « Cum vero quis jurat etc. » (5) ; secunda ibi : « Hic opponitur etc. » (6) « Si autem quaintur1 etc. » (7). Hic determinat de juramento. Et primo determinat de ipso ex parte jurantis ; secundo ex parte juramentum exigentis, ibi : « Quæritur etiam, si peccat etc. » (16). Circa primum tria facit. Primo inquirit an juramentum sit licitum. Secundo determinat de forma juramenti, ibi : « Quæri­ tur etiam si2 liceat etc. » (8) Tertio determinat de obligatione ipsius, ibi : « Nunc superest videre etc. » (13) Circa secundum duo facit. Primo determinat formam debi­ tam juramenti. Secundo inquirit utrum liceat uti juramento quod habet indebitam formam, ibi : « Post hoc quæritur utrum [fide ejus3] etc. » (12) Circa primum duo facit. Primo tangit formam juramenti quod fit per4 attestationem ; secundo illius quod fit per execrationem, ibi : « Est etiam quoddam genus etc. » (11) Circa primum duo facit. Primo ponit formam juramenti. Secundo exponit eam, ibi : « Hic quæritur quid sit dicere etc. » (10) Circa primum duo facit. Primo ponit formam juramenti secundum diversa. Secundo comparat juramenta secundum diversa facta, ibi : « Si autem5 quæritur etc. » (9) « Nunc superest videre etc. » (13) Hic determinat de obliga­ tione juramenti. Et circa hoc tria facit. Primo ostendit in quo casu juramentum obliget ; secundo utrum incurratur perjurium ex juramento non obligatorio, ibi : « Qui vero mutat6 etc. » (14) 1. Ed. « quaeratur ». - - 2. αγ « utrum », δ ad. « juramentum ». — 3. αβγδ RA. » utrum fidei casus etc. ». — 4. F. homot. « quod fit per... execrationem ». — 5. F. om. « autem ». — 6. Ed. « immutat ». Tria annuntiantur, sed de facto habentur tantum 1res divisiones. Forsan tertia incipiebat ibi : « Hoc etiam sciendum est » (15). V ■ DISTINCTIO XXXIX, ART. I 1283 Quæritur etiam, si peccat etc. » (16) Hic duo facit. Primo inquirit, utrum liceat juramentum exigere ; secundo quo tempore ad juramenta convenire debeant, ibi : « Sancta Synodus decre­ vit, etc. » (17). Hic quæruntur quinque. Primo, quid sit juramentum. Secundo, an juramentum sit licitum. Tertio, de obligatione juramenti. Quarto, quid sit perjurium. Quinto, utrum omne perjurium sive juramenti abusio sit peccatum mortale. i ARTICULUS 1 II-1I, q. 89, q. 1. 19. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod JURARE NON SIT IDEM QUOD ÜEUM IN TESTEM INVOCARE. ! ' I i 1. Aliquando enim, ut in Littera (11) dicitur, licitum est per creaturas jurare. Sed tunc non videtur invocari divinum testi­ monium, sed magis testimonium creaturæ. Ergo jurare non est Deum in testem invocare. 2. Præterea. Apostolus ad Hebr. (vi, 16) dicit quod homines per majorem se jurant ; nec1 hoc solum de Deo intelligitur, sed etiam de hominibus qui supra nos sunt, quia Joseph per salutem Pharaonis juravit. Ergo jurare non est idem quod Deum2 testem invocare. 3. Præterea. Non est idem esse judicem et testem. Sed in juramento quod fit per execrationem, Deus videtur invocari ut judex, ut cum dicitur3 : Si hoc feci, ita mihi accidat : qui modus ponitur Job, xxxi. Ergo non omne juramentum fit per invocationem divini testimonii. 4. Præterea. Accipere testimonium a Deo et ab homine non differt nisi materialiter. Sed ille qui invocat hominem in testem, non4 dicitur per hominem jurare. Ergo et ille qui invocat Deum in testem, non dicitur per Deum jurare. 5. Ptæterea. In Littera (10) dicitur ex verbis Augustini : « Jurare est jus veritatis Deo reddere ». Sed quicumque verum dicit, etiam si nullum invocet testimonium, jus veritatis Deo reddit. Ergo ad juramentum non exigitur invocatio divini testimonii. 1. α « non ». — 2. Ed. ad. « in ». — 3. Ed. « dicinit ». — 4. a « in testimonio » 1284 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 20. — SED CONTRA est quod Augustinus dicit et habetur in Littera (10) : « Quid est jurare1 per Deum, nisi, Testis est Deus ? » Sed ista est communissima forma jurandi. Ergo juramentum est invocatio divini testimonii. 21. ■— Præterea. Omne illud quod ad confirmandum aliquid assumitur, quodammodo dat ei testimonium. Sed in juramento divina veritas ad confirmationem nostri dicti inducitur. Ergo jurare est Deum testem invocare. 22. — Præterea. Gontroversiæ non solent nisi testibus termi­ nari. Sed finis omnis controversiæ est juramentum, ut dicit Apostolus ad Heb., vi, 16. Ergo juramentum videtur esse aliqua invocatio divini testimonii. 23. ·— RESPONSIO. Dicendum quod juramentum proprie fit ad confirmationem eorum quæ in dubium veniunt audienti, de quibus loquens vel certitudinem habet vel dicit se habere ; et de illis dubiis quæ ex sui natura dubitationem habent, sicut sunt facta contingentia quæ per rationem confirmari non possunt. In aliis enim ridiculum videtur juramentum exhibere. Horum ergo dubiorum2 certitudo fleri non potest nisi per ali­ quem cujus scientiæ nihil desit et cujus veritas infallibilis sit. Hoc autem in solo Deo invenitur; et ideo ejus testimonium solum ad hujusmodi confirmationem efficax est. Sed testimonium ejus aut assumitur ad hujus confirmationem quod jam exhibitum est ; et hoc non vpcatur juramentum, sed magis probatio per auctoritatem ; vel invocatur ad exhibendum ; et hoc proprie juramentum est. 24. — Et ideo aliquod juramentum fit in quo simpliciter divi­ num testimonium invocatur, ut cum dicitur : Testis est mihi Deus : aliquod vero in quo ipsius testis invocati reverentia, qui testimonium credibile facit, proponitur vel in seipso, ut cum dicitur : Per Deum, vel : Vivit Dominus3 ; vel in aliquo ejus effectu, præcipue4 ut cum juratur per cælum, vel per evangelium, vel per sanctos. Aliquando vero ipse modus testificationis specificatur, ut cum dicitur : Si non esi ita, hoc mihi accidat. 25. — AD PRIMUM ergo5 dicendum quod cum quis6 per crea­ turam jurat, etiam7 ejusdem Deum8 invocat. Hoc enim9 potest dupliciter fieri. Uno modo per aliquam creaturam in qua divina magnificentia ostenditur quæ in testimonium inducitur. Alio modo dicitur in illa creatura effectus divinæ testificationis 1. a ont. « juraro ». —2. αγδλμ «duorum », «ed cor. in marg. — 3. αδ « Deus ». — 4. Ed. « præcipuo ». — 5. a om. « ergo ». — 6. Θ « aliquis ». — 7. β et ed. om. « etiam », contra αγ^Θικ ; κ, ed. « ejus ». — 8. β$ « Dominum ».— 9. NVP. « autem » contra ajSRA. DISTINCTIO XXXIX, ART. II 1285 exquiri, ut cum dicitur : Per capul meum; vel : Per salutem meam. 26. ■— Ad secundum dicendum quod Joseph jurans per salu­ tem Pharaonis, utroque dictorum modorum jurare potuit, vel quasi oppignorans Deo salutem Pharaonis cui astrictus erat ; vel in potestate Pharaonis divinam magnificentiam venerans et in testimonium inducens. 27. *— Ad tertium dicendum quod hoc ipso quod Deus judex efficitur, mendacium vindicans1, testificatur veritatem vel falsi­ tatem dicentis. 28. — Ad quartum dicendum quod sicut veneratio quæ fit summæ majestati habet specialem modum et nomen præ aliis venerationibus exhibitis quibuscumque —dicitur enim latria —; ita etiam invocatio testimonii infallibilis veritatis habet specialem rationem et nomen testificandi præ aliis testimoniis ; et ideo invocare hominem in testem2, non est jurare sicut invocare Deum in testem et similiter servire homini, non est ei latriam exhibere, sicut servire Deo. Ideo3 tamen licet per creaturam jurare, non autem creaturæ latriam exhibere, quia testificatio divina in manifestatione consistit : divina autem4 nobis per creaturas manifestantur. Sed* latria exhibetur ipsi inquantum in se summus est, et ideo non exhibetur sibi in aliqua creatura. 29. ■— Ad ultimum dicendum quod tunc proprie dicitur aliquis jus veritatis dictæ a se Deo reddere, quando in ipsum sicut in primam originem omnis veritatis suum dictum aliquis5 reducit : quod non fit in simplici assertione. Et ideo sciendum quod juramentum quod fit per creaturas, quodammodo est licitum et quodammodo illicitum. Si enim aliquis per creaturam juret quasi per primam originem veritatis, illicitum est juramen­ tum et ad idolatriam pertinet. Si autem juret quis per creaturam ut in qua prima veritas relucet6, sic licitum est juramentum. ARTICULUS II Quæstiuncula I II-II, q. 89, a. 5 ; Mt. c. 5. 30. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quoD JURAMENTUM SIT DE PER SE APPETENDIS. 1. Sicut enim in Littera (10) dicitur, « jurare esi jus veritatis Deo reddere. » IIoc autem est honestissimum et appetendum. Ergo et juramentum. 1. RA. « indicans ». — 2. Ed. homot. « in testem... et similiter ». — 3. α « Ita ». — 4. N. « enim ». ■— 5. Ed. om. « aliquis ». — 6. α « resultet ». 1286 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 2. Præterea. In Littera (8) dicitur ex verbis Augustini' : Quicumque jurat per aliquid, veneratur illud. Sed venerationem Deo exhibere est appetendum et frequentandum. Ergo juramen­ tum est hujusmodi. 3. Præterea. Omnis actus in quo Deo conformamur est per se bonus. Sed jurare est hujusmodi, quia in ps. (cix, 4) dicitur : « Juravit Dominus et non pœnitebit eum. » Ergo juramentum est per se bonum. 31. — SED CONTRA. Nullius per se boni cupiditas vel delectatio prohibetur. Sed, sicut dicit Augustinus, (lib. De mendae., c. 15, n. 28 ; L. 40, 507) prohibemur jurare cupiditate vel delectatione jurandi. Ergo jurare non est per se bonum. 32. ·— Præterea. Cujuslibet per se boni frequentatio est utilis. Sed frequens juratio prohibetur in Eccli. xxm, 9 : « Jura­ tioni non assuescat os tuum. »Ergo jurare non est per se8 bonum. Quæstiuncula II I I-II, q. 89, a. 2 ; De dec. præc., de n præc. ; Mt., c. 5 ; Rom., c. 1,1.5; Heb., c. 6, 1. 4. 33. — ULTERIUS. Videtur QUOD ETIAM NON SIT LICITUM. 1. Omne enim quod prohibetur est illicitum. Sed juramentum est prohibitum, Mat., v, 34 : « Ego autem dico, non jurare omnino etc. » ; et Jac., ult., 12 : «Ante omnia, fratres mei, nolite jurare3 etc. » Ergo juramentum est illicitum. 2. Præterea. Nullius rei voluntas prohibetur, nisi peccati. Sed voluntas jurandi prohibetur, cum dicitur : « Nolite jurare », ut Sancti et Magistri dicunt. Ergo jurare est illicitum. 3. Præterea. In sortibus et judiciis quæ fiunt per ignem et aquam vel per duellum, exspectatur divinum testimonium ; et propter hoc sunt prohibita, quia in his videtur esse quædam Dei tentatio. Sed juramentum est invocatio divini testimonii, ut dictum est. Ergo juramentum est illicitum. 34. — SED CONTRA est quod Apostolus in multis locis juravit, ut patet4 Rom., i, 9 : « Testis est mihi Deus, etc. » 35. — Præterea. Nullus actus cadens supra debitam materiam est illicitus, si non fiat ibi alterius circumstantiæ corruptio. Sed jurare per Deum est actus cadens super debitam materiam. Ergo cum non importetur in hoc alicujus circumstantiæ corruptio, videtur quod sit licitum5. 1. Non ex verbis Augustini revera, sed Hieronymi. -— 2. Ed. om. « per se ». — 3. αβ om. et, Jacob etc... ». — 4. a om. « patet ». — 5. α «illicitum ». DISTINCTIO XXXIX, ART. II 1287 Quæstiuncula III II-II, q. 89, a. 3 ; q. 98, a. 1, ad 1 ; De dec. præc., de u præc. ; Ml., c. 5. 36. — ULTERIUS. Videtur QUOD NON REQUIRANTUR ISTI in Littera (2) ponuntur, ad hoc quod tres comites qui JURAMENTUM SIT LICITUM, SCILICET VERITAS, JUSTITIA ET JUDI­ CIUM. 1. Ubi enim non est veritas, non est justitia, quia veritas justitiæ pars est. Sed pars non debet dividi contra totum. Ergo veritas non debet connumerari justitiæ. 2. Præterea. Judicium non videtur aliud esse quam executio justitiæ. Ergo posita justitia superfluit1 ponere judicium. 3. Præterea. Juramentum quod fit sine istis comitibus, esi perjurium, ut in Littera (2) dicitur. Si ergo judicium est comes juramenti, nunquam licebit jurare extra judicium : quod falsum est. 4. Præterea. Multa alia requiruntur ad juramentum quam ista tria, sicut debita forma jurandi, debitum tempus statutum, ut scilicet jejuni ad juramentum accedant et multa hujusmodi. Ergo videtur quod non sint tantum tres comites juramenti. 5. Præterea. In omnibus factis nostris requiruntur ista tria. Ergo non magis debent poni comites juramenti quam aliorum nostrorum operum. Solutio I 37. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod sicut in confirmatione quæ fit per rationes, duo sunt, scilicet medium probans et id quod probatur ; ita etiam in confirmatione juramenti est dictum humanum quasi probandum, et divinum testimonium quasi medium probans. Medium autem2 secundum artem syllogisticam debet esse ex eodem genere ; unde in necessariis sumuntur media3 necessaria, et in contin­ gentibus contingentia. Veritas autem humanorum verborum est minimæ firmitatis, tum ex hoc quod error facile rationi accidit, tum ex hoc quod lingua prona est ad defectum ; et ideo divinam veritatem quæ est omnino infallibilis, ad dicta nostra confirmanda assumere non multum convenit, nisi necessitas incumbat. Et ideo juramentum non est computandum inter ea quæ sunt per se expetenda4, sed inter ea quæ propter necessitatem fiunt, sicut sunt bona utilia, ut sectio vulneris vel aliquid hujusmodi. 1. i et ed. « superfluum est ». — 2. αβ om. « autem », contra γδ ed. — 3. Ed. om. « inedia ». — 4. Ed. « appetenda ». 1288 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 38. — AD PRIMUM ergo dicendum quod supposito quod jurandum sit, justum est quod per Deum juretur, quia in hoc vis originis omnis veritatis sibi1 recognoscitur ; non tamen oportet quod jurare simpliciter sit per se justum et bonum. 39. — Ad secundum dicendum quod veneratio divina consistit in ipso juramento quasi medio assumpto ; sed applicatio ejus ad materiam in qua de facili est defectus, non est omnino conveniens. 40. — Ad tertium dicendum quod in juramento divino medium assumitur ex eodem genere ; quia sicul Deus est immutabilis. ita2 etiam in dicto suo falsitas esse non potest ; et propter hoc juramentum ejus est per se bonum, nec est simile de nostro juramento. Solutio II 41. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod aliquid potest habere indecentiam dupliciter : vel per se, vel ex eo quod sequitur. Quod autem ex se indecentiam habet, nullo modo potest licitum esse, quantumcumque necessitas incumbat ; sicut patet in stupro et in aliis quæ sunt mala ex genere. Quod autem habet indecentiam propter periculum sequens, duo requirit ad hoc quod convenienter fiat. Unum est cautela suffi­ cienter cavens illud periculum : aliud est utilitas consequens, sicut patet in sectione vulneris. Si enim per eam sanitas reddatur, et talis cautela adhibeatur cjuod membra cetera non lædantur, convenienter fit. Juramentum autem inconvenientiam quamdam videtur habere, ut dictum est, propter defectibilitatem humano­ rum verborum, ad quæ assumitur veritas immutabilis. 42. — Si autem humana verba essent hoc modo defectibilia quod semper necesse esset ea deficere, omnino juramentum de se indecentiam haberet et nulla necessitate liceret jurare. Sed quia verba humana non semper deficiunt, sed aliquando veritatem habent; ideo diligenti cautela adhibita, ut defectus evitetur, licet jurare propter aliquam necessitatem. 43. — AD PRIMUM ergo dicendum quod juramentum non omnino est prohibitum neque per Christum, neque per Aposto­ lum ejus; sed est prohibita3 facilitas jurandi propter periculum, ut scilicet quis non ex quacumque causa juret, nec juramentum affectet tamquam per se bonum. 1. NVP. « originalis », NVPF. « verbi »; N. ad. in margin'· : Ut reponimus ex Manuscripto ; non sicut prius in impressis et in gothico, fts originis omnis veritatis sibi recognoscitur, quo sensu ?» — 2. αβ « et », sed a ad. supra ita », γ « et etiam — 3. αγ « prohibitum ». DISTINCTIO XXXIX. ART. II 1289 44. ■—· Ad secundum dicendum quod voluntas absoluta est per se boni ; sed ejus quod est bonum tantum propter imminen­ tem necessitatem, non est voluntas absoluta, sed ex supposi­ tione. In his ergo quæ sunt per se mala, utraque voluntas prohi­ betur ; in his vero quæ sunt per se bona, neutra ; in his vero quæ sunt bona propter necessitatem aliquam, prohibetur prima voluntas1 et non secunda ; et hoc modo prohibetur voluntas jurandi. 45. ■— Ad tertium dicendum quod in prædictis factis ubi exspectamus divinum judicium vel testimonium, præfigit homo quasi terminum et modum Deo testimonium reddendi2 ; et ideo est quædam Dei tentatio, sed in juramento non fit ita, et ideo non est simile. Solutio III 46. — AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod ad hoc quod juramentum sit rectum, tria requiruntur. Unum ex parte ipsius rei de qua juratur ; et sic requiritur veritas per quam dictum rei adæquatur, alias dictum non esset confirmatione dignum. Aliud requiritur ex parte causae pro qua juratur ; et sic requi­ ritur justitia, alias non esset debita necessitas. Tertium requiritur ex parte jurantis ; et sic requiritur ut cum discretione juret, alias non adhiberetur debita cautela ; et sic est judicium. 47. — AD PRIMUM ergo dicendum quod veritas non acci­ pitur hic secundum quod est pars justitiæ, sed secundum quod est adæquatio vocis ad rem. 48. ■— Ad secundum dicendum quod judicium non accipitur hic quod est unius in ordine ad alterum, quod est executio justitiæ ; sed quod est alicujus ad seipsum in hoc quod discutit quid facere debeat et quid accidere possit. Et per hoc patet solutio ad tertium. 49. ■— Ad quartum dicendum quod in judicio quod est discretio jurantis, includitur debita forma et eventus et tempus et omnia quæ ex parte jurantis consideranda occurrunt. 50. ·— Ad quintum dicendum quod propter periculum quod in juramento imminet, præ aliis nostris actibus præcipue jura­ mento isti comites adhibentur. I. α homot. « voluntas... jurandi ». — 2. αβγμ « reddendo ». 1290 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS III Quæstiuncula I II-II, q. 89, a. 7 ; Quodl., m, q. 5, a. 2, 4 ; v> q. 13, a. 2 ; xn, q. 14, a. 2. 51. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur cuod JURAMENTUM INCAUTUM SIT OBLIGATORIUM. 1. Juramentum enim incautum dicitur quod vergit in exitum malum vel minus bonum. Sed tale fuit juramentum quod Josuc Gabaonitis exhibuit (Jos.1, ix), quod contra præceptum Dei fuit, quo praeceperat ne cum Gentibus foedus inirent ; et tamen obser­ vavit illud juramentum, reputans se obligatum. Ergo juramen­ tum incautum est obligatorium. 2. Præterea. Esto quod aliquis juret nunquam se intraturum religionem, illud juramentum incautum reputatur ; et tamen videtur quod sit obligatorium, quia sine peccato potest religio­ nem non ingredi ; si autem intret, perjurium incurrit. Quilibet autem obligatur ad hoc ut bonum illud dimittat quod sine peccato fieri non potest. Ergo juramentum incautum videtur obligatorium. 3. Præterea. Si aliquis juret se nunquam prælationem reci­ pere, hoc juramentum similiter reputatur incautum2, eo quod impeditur utilitas communis ; et tamen, ut videtur, obligat ad sui observationem ; quia si etiam non jurasset, laudabile est ut prælationem quis fugiat. Ergo juramentum incautum est obligatorium. 52. — SED CONTRA. Sicut dicit Bernardus (De præcepto el dispensatione, c. 2, n. 5 ; L. 182, 863) : Quod pro caritate institiitum est, contra caritatem non militat. Sed juramentum pro caritate institutum est. Cum ergo per juramentum incautum caritas impugnetur, quia est de aliquo malo faciendo vel de aliquo bono omittendo, videtur quod tale juramentum non sit obliga­ torium. 53. — Præterea. Nihil attingit propriam virtutem nisi quando perfectum est, ut dicitur VII Phys. 3. 246b, 28 ; 1. 6, n. 2). Sed virtus juramenti est obligare. Cum ergo juramentum perfi­ ciatur tribus comitibus, videtur quod juramentum, ubi tres comites non occurrant, non sit obligatorium. Sed in omni jura­ mento incauto deest justitia, si illicitum sit quod juratur, ve) judicium, si per hoc aliquod bonum impediatur. Ergo juramen­ tum incautum non est obligatorium. 1. α « Jud. ix », βδ om. — N. in margine. —- 2. α ad, « in ». DISTINCTIO XXXIX, ART. Ill 1291 Quæstiuncula II 54. — ULTERIUS. Videtur QUOD JURAMENTUM COACTUM NON SIT OBLIGATORIUM. 1. Nullus enim potest ad aliquod speciale obligari, nisi seipsum obliget. Sed nullus dicitur aliquid facere nisi quod volens facit. Cum ergo juramentum coactum voluntatem jurantis exclu­ dat, videtur quod tale juramentum non sit obligatorium. 2. Præterea. Major est obligatio matrimonii quam juramenti ; quia si aliquis juravit se nunquam matrimonium initurum, et postea matrimonium consummaverit, tenetur in matrimonio perseverare. Sed coactio impedit contractum matrimonii1. Ergo etiam2 impedit obligationem juramenti. 3. Præterea. Juramentum non obligat nisi hac necessitate3 ut peccatum evitetur. Sed coactio excludit reatum peccati ; unde Lucia dixit4 : « Si invitam me violare feceris, castitas mihi duplicabitur ad coronam. » Ergo et5 obligationem juramenti tollit. 55. — SED CONTRA est auctoritas Augustini (Decret. Gra­ causa 22, q. 4, c. 22; L. 187, 1147) qui respondit ex consilio B. Ambrosii cuidam qui coactus juraverat quamdam ducere m® uxorem, quod matrimonium teneret. Ergo videtur quod coactum juramentum sit obligatorium. 56. ■— Præterea. Juramentum cui non deest aliquis suorum comitum, est obligatorium. Sed coactio non tollit aliquem comi­ tem juramenti. Ergo non aufert obligationem a juramento. tiani, Quæstiuncula III 57. — ULTERIUS. Videtur quod juramentum non obliget SECUNDUM INTENTIONEM RECIPIENTIS. 1. Nullus enim debet ad ignotum obligari. Sed intentio jura­ mentum recipientis est mihi ignota. Ergo juramentum meum non obligat me secundum intentionem illius. 2. Præterea. Juramentum exhibetur ad confirmationem ser­ monis jurantis. Sed intentio jurantis propinquior est sermoni suo quam intentio alterius. Ergo magis obligat secundum inten­ tionem jurantis quam recipientis. 13. Præterea. Ad obligationem juramenti voluntas jurantis requiritur qui seipsum obligat. Sed si desit ei intentio se obii1. Ed. « matrimonium ». — 2. αγδ « et ». — 3. α « nisi hac de causa », ed. « nisi in hac necessitate ». — 4. α « dicit ». — 5. Ed. « etiam ». — 6. Ed. om. « in ». 1292 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM gandi secundum intentionem recipientis1, non est ibi voluntas obligationis. Ergo juramentum illud non erit obligatorium secun­ dum intentionem recipientis. 58. ■— SED CONTRA. Juramentum institutum est ut per ipsum fiat fides de sermonibus jurantis recipienti. Sed hoc non esset nisi secundum suum intellectum juramentum accipiendum esset. Ergo juramentum obligat secundum intentionem reci­ pientis. 59. ·— Præterea. Fraus et dolus nemini debet patrocinari. Hoc autem accideret, si aliquis dolose jurans secundum suam intentionem tantum obligaretur. Ergo obligatur secundum intentionem recipientis. Solutio I 60. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod duplex est juramentum : unum assertorium, et aliud promissorium. Promissorium juramentum est de eo quod in futurum a jurante faciendum exspectatur vel per se vel per alium. Assertorium vero est quod fit ad confirmationem veritatis et præsentis et præteritæ, si etiam ipsius2 causa non simus3. In juramento ergo4 assertorio est una tantum obligatio, scilicet qua quis obligatur ad peccatum, si veritas suo juramento desit. In juramento autem promissorio est duplex obligatio. Una qua quis obligatur ad faciendum hoc quod juramento promisit. Alia qua obligatur ad peccatum, si non fecerit. 61. ·— His ergo visis, sciendum quod sicut non omnis assertio est digna ut juramento firmetur, ita nec omnis promissio, sed illa tantum quæ utilitatem aliquam continet. Unde si promissio quæ est dè aliquo quod salutem impediat, sive sit contrarium saluti, sive viæ perfectæ in salutem, juramento firmetur, ex hoc ipso juramentum efficitur indebitum, quasi actus cadens super indebitam materiam ; unde obligat secunda obligatione quæ est ad peccatum, nec remanet ei virtus obligandi prima obligatione ad faciendum. Prima enim obligatio est ad vitandum secundam obligationem. Unde juramentum quod de necessitate ad pecca­ tum obligat, ipso facto ab alia obligatione vacuatur5. 62. — AD PRIMUM ergo dicendum quod juramentum Josue non erat de eo quod secundum se esset illicitum, sed de eo quod 1. a om. « recipientis ». — 2. Ed. om. « ipsius ». — 3. α « sumus ». — 4. α om. « ergo ». — 5. α « evacuatur ». DISTINCTIO XXXIX, ART, in 12U3 factum erat illicitum, quia prohibitum ; unde in hoc sulficiebat servare intentionem prohibentis. Et ideo, ut dicit Ambrosius in lib. De offic. (lib. Ill, c. 10, n. 69 ; L. 16, 165), mulctavit eos meliori morte, scilicet obsequio ministerii1 divini, ut esset dementior sententia ; et sic quodammodo occisi sunt servilitate quæ est mors interpretativa secundum leges. 63. -— Ad secundum dicendum quod ipso facto quo quis jurat se religionem non intraturum, perjurus est. Quamvis enim sibi liceat religionem non intrare, non tamen licet obicem Spiritui sancto ponere. Et ideo non oportet ut ad cavendum cri­ men perjurii, quod jam vitari non potest, religionis ingressum omittat. 64. ■— Ad tertium dicendum quod quamvis prælationem fugere possit quandoque ex bono procedere, tamen pertinaciter resis­ tere, semper malum est, sicut patet in Glossa Gregorii2 Jerem.. i, qui hoc probat exemplo Jeremiæ et Moysi, qui cum primo récusassent praelationis officium, ad ultimum humiliter obedierunt. Unde hujusmodi juramentum incautum reputatur ; quia, quantum in se est, providentiæ divinæ præjudicat3, et obedientiam ad superiores excludit, quibus in hoc obedire tenetur. Solutio II 65. - - AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod coactio in juramento assertorio non potest esse sufficiens, quia nihil potest sufficienter cogere ad hoc quod homo mortaliter peccet : quod contingit, si falsum cum juramento asserat. Unde tale juramentum quantumcumque coactum, est obliga­ torium ad peccatum. 66. ■— In juramento autem promissorio sciendum, quod coactio potest esse sufficienter cogens ad promittendum ; quia ut vitetur4 majus periculum, potest aliquis aliquid promittere sibi damno­ sum : quod sine peccato contingere potest. Et tunc talis coactio, si sit sufficiens quæ in constantem virum cadere possit, tollit obligationem juramenti in foro contentioso; quia ei qui vim intulit, non competit actio ex obligatione illius juramenti. Sed in foro conscientiae est obligatorium, quia magis debet homo subire temporale damnum quam fidem frangere. Habet tamen remedium ut in judicio ab eo repetat. Quod si juraverit se non repetiturum, potest judici denuntiare qui ex officio suo debet raptorem ad restituendum cogere. Si autem juraverit, se non denuntiaturum, contra correptio­ nem fraternam juravit et non tenetur observare. 1. F. « mysterii ». ■— 2. Ex Gregorio, I lib. Regula· pastor., p. 1, c. 7 : L. 77, 20. — 3. α « dijudicat ». — 4. Ed. « evitetur ». 1294 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 67. — AD PRIMUM ergo dicendum quod coactio non potest facere in tali casu violentum absolute, sed violentum mixtum; quia oportet ut qui jurat, membra moveat ad loquendum, et sua voluntate : tale autem violentum, ut dicit Philosophus in III Elh. (y 1. 1110a, 9 sq. ; 1. 1, c.) quamvis simpliciter sit involuntarium, tamen hic et nunc est voluntarium, quia ad vitan­ dum majus malum vult minus damnum subire. 68. — Ad secundum dicendum quod coactio tollit obligatio­ nem matrimonii, quia non solum requirit consensum, sed etiam consensum liberum : quod non est in obligatione juramenti. 69. ·— Ad tertium dicendum quod Lucia loquitur de violento simpliciter, in quo patiens nihil confert agenti. Tale autem violentum non potest esse in tali. casu. Solutio III 70. ■— AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod jura­ mentum promissorium, ut dictum est, obligat hac necessitate ut culpa evitetur. Unde obligat ad omne illud faciendum quo non facto culpa1 incurritur. 71. ■— Distinguendum est ergo in eo qui jurat ; aut enim simpli­ citer, aut dolose jurat. Si jurat dolose, ex duabus partibus potest culpa sequi : scilicet ex fractione juramenti, et ex dolo. Quamvis ergo ex ipsa ratione juramenti, inquantum juramentum, non obligetur ad servandum ipsum nisi secundum suam intentionem ; tamen ex necessitate juramenti, inquantum fuit dolosum, obligatur ad observandum taliter quod ex dolo alius non lædatur ; et hoc est quando secun­ dum intentionem recipientis implet juramentum. 72. — Si autem simpliter juret absque dolo, tunc in foro cons­ cientiae non obligatur nisi secundum suam intentionem ; sed in foro contentioso ubi intentio ignoratur, obligatur secundum quod verba communiter accipi solent. Et per hoc patet solutio ad objecta. ARTICULUS IV II-II, q. 98, a. 1. 73. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod PERJURIUM NON SIT MENDACIUM JURAMENTO FIRMATUM. 1. Omne enim mendacium est falsa vocis significatio, ut in præcedenti dist. dictum est. Sed perjurium potest esse sine 1. α ad. « non ». DISTINCTIO XXXIX, ART. IV 1295 falsa vocis significatione ; quia sicut in Littera (4) dicitur, « qui jurat verum quod putat esse falsum, perjurus est. » Ergo non omne perjurium est mendacium juramento confirmatum. 2. Præterea. Perjurium quandoque incurritur in juramentis quæ de futuris contingentibus fiunt. Sed in futuris contingentibus non est veritas vel falsitas determinata, ut probat Philosophus (Z Periherm. 6. 17a, 25 ; 1. 9, n. 3), et sic perjurium potest esse sine falsa vocis significatione et sine mendacio. 3. Præterea. In Littera (4) dicitur quod qui falsum jurat quod credit esse verum, perjurus est. Sed talis non mentitur. Ergo perjurium potest esse sine mendacio. 4. Præterea. Hieronymus dicit (In Jerem., iv, 2 ; L. 24, 706), quod juramentum quod tres comites non habet, est perjurium. Sed defectus justitiæ vel judicii non facit mendacium, sed solum defectus veritatis. Ergo non omne perjurium est mendacium. 5. Præterea. Perjurium nihil aliud est, ut videtur, quam perversum juramentum. Sed juramentum pervertitur non tantum mendacio, sed etiam per falsam formam jurandi, sicut qui jurat per idola. Ergo perjurium potest esse sine mendacio. 74. ■— IN CONTRARIUM est definitio quæ in Littera (1) ponitur. 75. ■— Præterea. Juramentum est ad confirmationem veri­ tatis. Sed mendacium veritati opponitur. Ergo perjurium quod est perversitas juramenti, est mendacium. 74. —Præterea. « Jurare esi jus veritatis Deo reddere. » (10) Sed quicumque sine mendacio jurat, jus veritatis Deo reddit. Ergo sine mendacio est juramentum et non perjuiium. 77. ‘— RESPONSIO. Dicendum quod quælibet res denomina­ tur a suo complemento. Et nomen quod sumitur a defectu alicujus rei, proprie denominat defectum qui accidit circa com­ plementum alicujus rei. Juramentum autem in confirmatione veritatis completur, sicut syllogismus in confirmatione conclu­ sionis. Unde sicut dicitur insyllogizatum esse quando conclusio non sequitur ex præmissis, non autem quando aliqua præmissarum est falsa manente forma debita ; ita etiam perjurium, quod defectum juramenti nominat, significat defectum qui accidit in re quæ juramento confirmanda erat1. Defectus autem confir­ mationi veritatis contrarius, est mendacium. Et ideo perjurium, proprie loquendo, nominat defectum mendacii in juramento. 78. — AD PRIMUM ergo dicendum quod quamvis assertio 1. α om. finem responsionis. 1296 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM illius qui dicit verum, putans esse falsum, non sit mendacium absolute, est tamen mendacium in comparatione ad dicentem, unde et ipse mentiri dicitur ; unde et in hoc perjurio est aliquo modo mendacium. 79. *— Ad secundum dicendum quod futurum non potest habere veritatem determinatam nisi in sua causa quæ determinatur ad effectum illum. Causa autem contingentium quæ per nos fiunt, est nostra voluntas : quæ quidem determinatur ad effectum per propositum fixum de aliquo faciendo ; et tale propositum signi­ ficat se habere qui jurat se aliquid facturum. Unde ex hoc ipso quod jurat illud ad quod fixum propositum non habet, menda­ cium incurrit et perjurium. 80. — Ad tertium dicendum quod juramentum non est exhi­ bendum nisi de eo de quo quis certitudinem habet. Unde qui­ cumque jurat aliquid, significat de se hoc certum esse. De falso autem certitudo esse non potest. Unde qui jurat falsum quod putat esse verum, ex ipso modo assertionis1 quodammodo mendacium incurrit, quamvis assertum ipsum secundum se non sit mendacium. 81. ·— Ad quartum dicendum quod juramentum promissorium in quo deest justitia vel judicium, aliquo modo continet mendacium quantum ad id quod fieri debet ; quia unusquisque tenetur abstinere ab eo quod est illicitum, et bonis perfectio­ ribus2 non contra niti. Unde ex hoc quod jurat aliquid illicitum, obligatus remanet quodammodo ad mentiendum. 82. ■— Ad quintum dicendum quod non omnis perversitas juramenti facit perjurium, sed illa tantum quæ est in ejus comple­ mento, ut dictum est. ARTICULUS V Quæstiuncula I II-II, q. 98, a. 3. 83. — AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod NON OMNE PERJURIUM SIT PECCATUM MORTALE. 1. Sicut enim contingit mentiri jocose, ita et perjurare. Sed mendacium jocosum non est peccatum mortale. Ergo nec perju­ rium. 2. Præterea. Contingit quod propter consuetudinem jurandi aliquis ex lapsu linguæ falsum jurat; et esset grave dicere 1. RA. « affectionis ». — 2. αβ RANVP « et bonis et perfectioribus », contra F. « et perfectionibus » om. « et bonis ». DISTINCTIO XXXIX, ART. V 1297 quod talis mortaliter peccaret. Ergo non omne perjurium est mortale peccatum. 3. Præterea. Sicul jurare falsum, ila et1 jurare sine causa prohibetur præcepto secundo Decalogi : « Non assumes nomen12 Dei tui in vanum. » (Exod., xx, 7.) Sed jurare sine causa non sem­ per est mortale peccatum. Ergo nec jurare falsum. Ergo ut prius. i 84. — SED CONTRA. Augustinus in quodam Sermone (ίχχχ, c. 4 ; L. 28, 974) dicit quod falsa juratio perniciosa est. Sèd nihil dicitur esse perniciosum nisi peccatum mortale. Ergo perjurium est peccatum mortale. 85. ■— Præterea. Omne quod est contrarium præcepto legis, est peccatum mortale. Sed perjurium directe contrariatur huic præcepto : « Non assumes nomen Dei tui in vanum3. » Ergo etc. Quæstiuncula II II-II, q. 98, a. 4 ; Rom., c. 1, 1. 5. 86. — ULTERIUS. Videtur quod non liceat juramen­ tum RECIPERE VEL EXIGERE. 1. Super4 *illud Rom., i, 9 : « Testis est mihi Deus », dicit Glos­ : « Tu non facis malum qui bene uteris juratione, ut alteri suadeas quod utile est ; « sed a malo est’», supple illius qui recepit juramentum. » Ergo recipiens juramentum peccat. 2. Præterea. Ille qui exigit ab aliquo juramentum, vel scit eum jurare verum, vel scit eum jurare falsum, vel nescit an falsum an6 verum juret. Si scit eum jurare verum, videtur peccare, quia pro nihilo facit eum jurare. Si scit eum juraturum7 falsum, homicida illius est, ut in Littera (4) dicitur. Si autem nesciat [alterutrum8,] de hoc dicit Augustinus9 çuper illud Rom., i, Testis est mihi Deus : « Non audeo dicere hoc non esse peccatum, sed humana lentalia est. » Ergo exigere juramentum quolibet modo peccatum est. 3. Præterea. Rom., i, dicitur quod qui consentiunt male facientibus, digni sunt morte. Sed qui jurat per idola, peccat mortaliter ; qui autem ab eo juramentum recipit, videtur ei consentire. Ergo ad minus recipiens tale juramentum peccat. sa8 87. — SED CONTRA est quod legitur Gen., xxxi, de Jacob 1, Ed. « et ». — 2. F. om. « nomen ». — 3. α ad. « etc. ». — 4. α « per » ; cd. « Nam super ». — 5. Ex Augustino, lib. 1 De serm. Domini, c. 17 ; L. 35, 1256. — 6. β « vel ». — 7. α « jurare ». — 8. αβγ&ηλμ « alterum » et ad. « quia ». — 9. Ex sermone clxxx, c. 10 ; L. 39, 978. 1298 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM qui recepit juramentum Laban qui scilicet per deos suos juravit, nec est dicendum quod peccaverit. 88. — Præterea. Sine quo non potest ordo judiciarius obser­ vari non videtur esse peccatum1. Sed ordo judiciarius in multis casibus sine receptione juramenti observari non posset. Erso recipere juramentum non est peccatum. Solutio I 89. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod juramentum est duplex. Quoddam in quo aliquis percipit se jurare; et tune si falsum jurat, credo quod semper peccet mortaliter, sive sit juramentum solemne, sive non solemnes ; et præcipue quando percipit esse falsum quod jurat. 90. —Quoddam vero juramentum est in quo homo non atten­ dit ad3 juramentum et quasi non percipit se jurare, sed ex lapsu linguæ in juramentum prolabitur ; et quia tunc quasi nesciens jurat, et nesciens non reputatur voluntarius, ideo in tali casu videtur quis non voluntarie jurare. Unde si sit falsum hoc de quo jurat, sive percipiat esse fal­ sum, sive non, dummodo non sit mendacium perniciosum, non dico quod sit ppccatum mortale, sed veniale, valde tamen cavendum propter vicinitatem ad mortale. 91. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non est simile de mendacio et perjurio ; quia juramentum non est nisi cum magna cautela adhibendum, ut dictum est, et propter utilitatem ali­ quam, unde si jocose aliquis perjurat, non excusabitur. Ad secundum patet solutio ex dictis. 92. ·— Ad tertium dicendum quod jurare sine causa non directe opponitur illi præcepto, sed indirecte. Directe autem opponitur ei jurare falsum ; quia hoc est quod confirmari non potest, unde vana est juratio. Unde non oportet quod jurare sine causa semper sit mortale peccatum, sicut jurare falsum. Solutio II 93. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod sicut jurare non semper malum est, sed quandoque est licitum, quando pro necessitate aliqua et cum cautela juràtur ; ita etiam juramentum recipere vel exigere ex causa necessaria et aliis debitis circumstantiis observatis, potest esse sine peccato. 94. — AD PRIMUM ergo dicendum quod non intelligitur 1. F. om. « peccatum ». — 2. δ « simplex ». — 3. α om. « ad ». DISTINCTIO XXXIX, EXPOSITIO TEXTUS 1299 ’ ibi malum culpæ, sed malum pœnæ, quod est1 ignorantia illius I qui juramentum recipit ; si enim sciret an esset verum hoc pro quo juratur, juramento opus non esset. 95. — Ad secundum dicendum quod quando2 aliquis scii vel probabiliier credit quod aliquis dejerabit3, non licet ei juramen­ tum exigere, nisi forte sit in loco judicii; quia juramentum in judiciis non tantum exhibetur propter judicem, sed propter alios, unde non est in potestate ejus juramentum remittere quod secundum ordinem juris exhibendum esset. Similiter si sciat eum juralurum verum, potest licite juramen­ tum exigere non pro se, sed pro aliis qui hoc nesciunt. Si autem dubitet, dubitatio ex tanta suspicione procedere potest, quod cum peccato erit. Et ideo Augustinus non audet dicere quod sit sine peccato ; non tamen dicit quod semper sit peccatum. 96. — Ad tertium dicendum quod ille qui jurat per idola, peccat quidem quantum ad formam juramenti, sed non quantum ad assertionem veri vel promissionem alicujus quod redundat in bonum commune ; et quantum ad hoc potest ei consentiri sine peccato, sed non quantum ad primum ; et ideo juramento ejus uti possumus quandoque sine peccato. EXPOSITIO TEXTUS 97. — « Nunc de perjurio videamus etc. » (1) Videtur quod tractatum istum ponere debuerit in exposi­ tione secundi præcepti. Sed4 dicendum quod perjurium ad sui cognitionem præsupponit mendacium ; et ideo necessitate tractandi, post mendacium de perjurio tractavit. 98. — « Infirmis ergo illud prohibuit. » (8) Propter duo peri­ cula. Primo ne aliquod numen creaturis inesse crederent. Secundo ne tali juramento se obligari non5 credentes, fidem frangerent. 99. — « Qui vero per Evangelium, majus quiddam fecisse videtur etc. » (9) Hoc ideo contingit quia in solemni juratione ubi major deliberatio adhibetur, tali forma in jurando utimur. 100. — « Sancta Synodus decrevit etc. » (17) Ratio institu­ tionis fuit, quia ad juramentum requiritur summa cautela quæ exigit sobrietatem. Excipiuntur tamen casus illi in quibus mora protraheret6 periculum, sicut est pro pace facienda. 1. Ed. nd. « ex », contra αβγά. — 2. α « quandocumque ». — 3. F. « pejerabit ». — 4. a « Et ». — 5. α om. « non ». — 6. δ N. « traheret ». DISTINCTIO XL De sexto et septimo præcepto secundæ tabulæ 1. — Sextum præceptum est [Deut. v, 21) : Non desiderabis uxorem proximi tui. Septimum : Non concupisces domum proximi tui, non servum, non ancillam, etc. 2. — Sed videtur præceptum de non concupiscendis rebus proximi unum cum eo esse quo dicitur : Non furaberis ; et præceptum de non concupiscenda uxore unum esse cum eo quo dicitur. Non moechaberis. Poterat enim præceptum non furandi in illa generalitate intelligi, ubi de non concupiscenda re proximi præcipitur : et in eo quod dictum est, « non moechaberis », poterat illuc intelligi, « Non concupisces uxorem proximi tui ». Sed in illis duobus præceptis non mcechandi et non furandi, ipsa opera notata sunt et prohibita ; in his vero extremis ipsa concupiscentia. (August., in Exod., q. 71 ; L. 34, 621). Multum ergo differunt illa ab istis. Unde illi præcepto non mcechandi fit superadditio in Evangelic, ubi omnis concupiscentia moechandi prohibetur. Quare lex comprimere dicitur non animum, sed manum 3. — Sed cum hic prohibetur concupiscentia alienæ uxoris et alienæ rei, quare dicitur Lex comprimere manum et non animum, Evangelium vero et manum et animum ? Illud de Lege dicitur secundum cæremonialia, non secundum moralia ; vel puta in Lege non est generalis prohibitio omnis mortifer® concu­ piscentiæ, ut in Evangelio. Quid sit littera occidens 4. — Si vero quæritur quam dicat1 Apostolus (II Cor., m, 6) litte­ ram occidentem, ea certe est decalogus, qui non dicitur littera occidens, eo quod mala sit lex; sed quia prohibens peccatum, auget concupiscentiam, et addit prævaricationem, nisi liberet gratia (August. De Spiritu et litt., c. 4, n. 6 ; L. 44, 203) ; quæ gratia non sic abundabat in Lege ut in Evan­ gelio. Lex ergo bona est et tamen occidit sine gratia, cum sit virtus pec­ cati quæ jubet quod sine gratia impleri non potest. Gratia autem deerat, et ideo littera occidens erat. 5. — Distat autem Evangelii littera a Legis littera, quia diversa sunt promissa : ibi terrena, hic cælestia promittit. Diversa etiam sacramenta ; quia illa tantum significabant, hæc conferunt gratiam. Præcepta etiam diversa quantum ad cæremonialia : nam quantum ad moralia sunt eadem, sed plenius in Evangelio continentur2. 1. Ed. « vocat ». — 2. Quar. notat : ps. 73, n. 2 ; L. 36, 931. « Quæ praecedunt habet August., Enarrat, in DISTINCTIO XL, ART. I 1301 Epilogus 6. — Audistis decem chordas psalterii utrique sexui impositas, quæ caritate tangendæ sunt, ut vitiorum feræ occidantur. Explicit Liber Tertius DIVISIO TEXTUS 7. — «Sextum præceptum est: Non desiderabis etc. » (1) Postquam determinavit Magister de præceptis Decalogi quæ respiciunt opus exterius et locutionem, hic ponit duo ultima præcepta quæ respiciunt concupiscentiam cordis. Et circa hoc tria facit. Primo enumerat ipsa præcepta. Secundo movet quæstiones circa ea, ibi : « Sed videtur præceptum etc. » (2) Tertio récapitulât quæ1 dixerat et continuat se ad sequentia, ibi : « Audistis decem chordas etc. » (6) Circa secundam partem movet duas quæstiones. Prima est de differentia horum præceptorum ad alia præcepta Decalogi. Secunda est de differentia totius veteris legis ad novam quæ ex solutione primæ quæstionis ortum habet ; et hoc ponitur ibi : « Sed cum hic prohibeatur concupiscentia etc. » (3) Et circa hoc tria facit. Primo movet quæstionem et eam solvit. Secundo movet quæstionem de effectu litteræ veteris legis, ibi : «Si vero quæritur quam dicat2 Apostolus etc. » (4). Tertio bre­ viter colligit differentiam inter litteram Evangelii et litteram Legis, ibi : « Distat autem Evangelii littera... » (5). Hic quatuor quæruntur. Primo, de assignatione istorum præceptorum. Secundo, utrum verum sit quod lex Moysi tantum manum cohibuerit. Tertio, utrum eadem lex justificaret vel occideret. Quarto, utrum æterna promitteret vel terrena. ARTICULUS I 8. — AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod hæc DUO PRÆCEPTA INCONVENIENTER ASSIGNENTUR. 1. Præcepta enim negativa ordinantur ad prohibitionem peccatorum. Sed unum est peccatum cordis et operis, sicut in II lib. 42 d. (q. 1, a. 1) dictum est. Ergo non debuit alio præcepto 1. Ed. « quod ». — 2. yâ « quare », ed. « vocat ». 1302 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM prohiberi concupiscentia moechandi vel furandi, quam ipsa moechia vel1 furtum. 2. Præterea. Sicut in furto et moechia contingit peccare corde et opere ; ita et in homicidio et aliis peccatis. Sed alia præcepta non variantur per concupiscentiam2 et opus, neque affirmativa neque negativa. Ergo nec3 præceptum de furto et de moechia debuit hoc modo variari. 3. Præterea. Nihil debet lege prohiberi quod licite fieri potest. Sed licite fieri potest quod aliquis domum proximi sui possideat, ut si emat eam. Ergo licite potest eam concupiscere. Ergo talis concupiscentia non debuit lege prohiberi. 4. Præterea. Sicul contingit peccare in concupiscentia rerum proximi, ita etiam in concupiscentia curiositatis : quam Augus­ tinus dicit esse concupiscentiam oculorum in libro De vera religione, (c. 38, n. 70 ; L. 34, 153) et similiter in concupiscentia dignitatum et hujusmodi, circa quas etiam concupiscentias sunt diversæ virtutes et vitia. Sed præcepta dantur ad inducendum homines ad virtutem et ad vitiorum prohibitionem4. Ergo de omnibus istis concupiscentiis debuerunt diversa præcepta dari. 5. Præterea. Omne quod est contrarium præcepto est pecca­ tum mortale. Sed primi motus qui ex corrupta concupiscentia procedunt, non sunt peccata mortalia. Ergo non debuit dari præceptum de non concupiscendo. 9. — RESPONSIO. Dicendum quod intentio legis est ut homi­ nes ad virtutem inducantur. Ad virtutem autem non sufficit ut actus virtutis qualitercumque fiat, sed oportet ut homo sciens et volens et propter debitum fmem, perseveranter et delectabiliter operetur. Similiter etiam non sufficit quod actus contrarius qualiter­ cumque prætermittatur, nisi etiam voluntas illud faciendi relinquatur®, et passiones inclinantes ad actum illicitum ordi­ nentur. Et ideo in præceptis Decalogi non debuit solum prohiberi actus illicitus, sed etiam concupiscentia illicitarum rerum. 10. — AD PRIMUM ergo dicendum quod peccatum cordis et operis, sicut ibidem dictum est, quando conjunguntur sunt unum peccatum. Sed quia quandoque in corde peccatur non perveniendo ad actum, tunc peccatum cordis a peccato exterioris operis distinguitur ; et ideo etiam diverso præcepto prohibetur. 11. — Ad secundum dicendum quod præcepta affirmativa 1. α « et ». — 2. F. « concupiscentia ». — 3. Ed. « neque ». — 4. RANVP. « a vitiorum prohibitione ». — 5. Ed. « derelinquatur ». DISTINCTIO XL, ART. I 1303 Γ præcipiunt aliquem actum 'bonum. Bonum autem consurgit ex diversis coadunatis ad perfectionem suam, quod est ex una et tota causa, ut dicit Dionysius (De divin, nom., c. 4, n. 30 ;G. 3, 730 ; 1. 22, p. 459). Et ideo hoc ipso quod aliquis bonus actus præcipitur, omnes conditiones implicantur quæ ad bonitatem requiruntur. Et ideo præcepta affirmativa non fuerunt distincta circa idem genus per præceptum operis et cordis. 12. — Peccatum autem quod præcepto negativo prohibetur, contingit omnifariam ex singularibus defectibus, ut Dionysius ibid, dicit ; et ideo ad diversa quæ possunt peccatum inducere, possunt diversa præcepta ordinari. Ideo tamen potius peccatum furti et mœchiæ hoc modo variatur per diversa præcepta, quam homicidium vel alia peccata, quia bonum, quantum1 in se est, C movet concupiscentiam ; objectum autem furti et mœchiæ, est aliquod bonum temporale ; unde etiam per se concupiscentia horum sine progressu ad actum, habet quamdam delectationem : quod non contingit in homicidio, cujus objectum nocumentum illatum proximo, quod de se horrorem potius quam delecta­ tionem facit. 13. -— Ad tertium dicendum quod non potest licite possideri domus proximi nisi dominio translato in alterum, et tunc desinit esse proximi. Et ideo non simpliciter prohibetur concupiscentia domus, sed concupiscentia domus proximi, cum ipsum concu­ piscenti» nomen, quia intensionem desiderii dicit, in quamdam superfluitatem sonare videtur2, et ita in malum. 14. — Ad quartum dicendum quod concupiscentia curiositatis quæ fit per oculos, reducitur ad concupiscentiam delectationis carnis, ad quam etiam reducuntur delectationes aliorum sensuum sicut ad principalius. Concupiscentia autem honoris, dignitatis vel hujusmodi, reducitur ad concupiscentiam temporalium bono­ rum quorum dignitas'numismate mensuratur. Et sic patet quod omnis concupiscentia aliquo modo istis duobus mandatis prohibetur, secundum regulam superius de intellectu præceptorum datam. 15. — Ad quintum dicendum quod lex non datur nisi ratio­ nem habenti. Unde illa concupiscentia tantum directe præcepto legis prohibetur quæ ad rationis consensum pertingit, quæ peccatum mortale est. Concupiscentia autem quæ est in primis motibus non est contra legem, sed præter legem ; et ideo pecca­ tum veniale est. ί I 1. Ed. « inquantum ». — 2. Ed. « videatur ». 1304 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM ARTICULUS II I-II, q. 107, a. 1, ad 2 ; ps. 18. 16. — AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod LEX MOSAICA NON SOLUM MANUM, SED ETIAM ANIMUM COHIBERE DEBEAT. 1. Ejusdem enim est ordinare animum ad virtutem et cohibere a peccato. Sed lex Mosaica ordinat animum ad virtutem, ut patet Deui., vi, 5 : « Diliges Dominum Deum tuum ex tolo corde luo. » Ergo et ipsa etiam cohibet animum a peccato. 2. Præterea. Concupiscentia in anima est. Sed lex vetus cohibet a concupiscentia, ut patet in his duobus præceptis. Ergo cohibet animum a peccato1. 3. Si dicatur quod non cohibeat2 ab omni concupiscentia. Contra. Sub his duobus præceptis, ut dictum est, omnis concupiscentia prohibetur. Sed hæc duo præcepta3 in veteri lege edita sunt. Ergo totaliter animum a peccato cohibebat. 4. Si dicas quod hoc intelligitur quoad cæremonialia. Contra. Cæremonialia enim legis non præcipiebant ab aliquo peccato abstinere, sed potius quid in figuram esset faciendum. Ergo non magis manum quam animum cohibebant. 5. Præterea. Lex Moysi perfectior erat quam lex civilis. Sed lex civilis non tantum cohibet manum, sed etiam animum ; alias ad virtutem non induceret quæ principaliter in animo consistit. Ergo et4 lex Mosaica5 non tantum cohibet manum, sed animum. 17. — SED CONTRA. Lex nova est perfectior quam lex vetus. Sed nihil potest esse perfectius quam cohibitio animi et manus. Ergo in lege veteri non cohibebatur utrumque. 18. — Præterea. Mat., v, Dominus supra præcepta legis quæ ad factum exterius pertinent, sicut de homicidio, facit additio­ nem de interiori actu peccati, sicut de ira : quod non esset, si lex vetus animum cohiberet. Ergo lex vetus animum non cohi­ bebat. 19. — Præterea. Nihil cohibet animum nisi gratia. Sed vetus lex gratiam non conferebat. Ergo animum non cohibebat. 20. — RESPONSIO. Dicendum quod coactio legis, secundum Philosophum in fine Elh. (K 10. 1180a, 4 sq. ; lib. X, 1. 14, f sq.), ad hoc necessaria est, ut illi qui persuasionibus ad bonum non 1. a om. per homot. totam objectionem. — 2. αγ « cohibebat ».— 3. α om. « præ­ cepta ». — 4. Ed. om. « et ». — 5. a « Moysi ». "Ή DISTINCTIO XL, ART. Ill 1305 inclinantur, per pœnas cogantur. Unde cohibitio legis se extendit quantum poena inflicta per legem. Sicut autem1 lex vetus infirmis animis non nisi terrena promittebat, ita etiam pro peccatis temporalem poenam infligebat, oculum pro oculo, dentem pro dente. Pœnæ autem temporales pro peccatis animi infligi non possunt nisi quatenus in actum exteriorem2 prorumpant3 — alias enim ab homine de eis judicari non potest — et ideo lex vetus manum et non animum cohibere dicebatur. 21. — Lex autem nova æterna et4 promittit et comminatur in praemium et in5 pœnam ; æterna autem poena ab illo judice infli­ gitur qui est cordis scrutator ; et ideo non solum manum, sed etiam animum cohibet : quod patet in hoc præcepto : « Non occides », pro cujus transgressione lex vetus hominem occidebat. Sed pro ira interiori lex nova pœnam aeternam comminatur : « qui enim irascitur fratri suo, reus erit consitio5 ». Mat., v, 22. 22. — AD PRIMUM ergo dicendum quod lex præceptis affirmativis et negativis animum ordinabat ad virtutem et a vitio retrahebat, non tamen contra transgressores hujusmodi præceptorum pœnam aliquam ordinare poterat, secundum quam cohibere vel cogere dicitur ; et ideo non sequitur quod animum cohiberet. Et per hoc patet solutio ad secundum. 23. -— Ad tertium dicendum quod omnem concupiscentiam quantum ad genus suum lex prohibebat ; non tamen ab omni cohibebat per pœnas, sed solum ab ea quæ prorumpebat in actum. 24. ·— Ad quartum dicendum quod cæremonialia præcepta indicebant sacrificia pro certis peccatis7, non autem ita pro peccatis cordis sicut pro peccatis operis ; et ita cæremonialia magis manum quam animum cohibebant. 25. ■— Ad quintum dicendum quod lex civilis quamvis intendat per cohibitionem poenarum ad virtutes inducere, non tamen cogit per pœnas animum, sed solum manum. ARTICULUS III I-II, q. 98, a. 1 ; q. 100, a. 12 ; Rom., c. 2, 1. 3 ; c. 3,1. 2 ; Gal., c. 2, 1. 4 ; c. 3, 1. 4. 26. — AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur QUOD LEX VETUS JUSTIFICABAT ET NON OCCIDEBAT. 1. Mat., xix, 17 : « Si vis ad vitam ingredi, serva mandata >■ ; 1. α « enim ». — 2. RA. « in actu ex timore ». — 3. F. « prorumpunt ». — 4. Ed. om. « et ». — 5. Ed. om. « in ». — 6. Ed. « concilio ». ·— 7. α K operis ». 1306 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM et loquitur de mandatis Decalogi, sicut ibidem patet. Sed nullus ad vitam ingreditur nisi justificatus. Ergo lex vetus justificabat. 2. Præterea. Lex est justitiæ quædam doctrina, quia est ars æqui et boni. Ergo non potest justificare nisi docendo justitiam. Sed lex vetus justitiam docebat : « nam concupiscentiam nescie­ bam1 esse peccatum, nisi lex diceret: Non concupisces ». Rom., vn, 7. Ergo lex vetus justificabat. 3. Præterea. Omne quod removet dispositiones et causas mortis non occidit, sed justificat. Lex vetus hoc faciebat, peccatum prohibendo. Ergo etc. 4. Præterea. « In naturis ita contingit quod unumquodque ut fit frequenter, ita natum est fieri », ut dicitur in II Phys. (β 8. 199a, 10 ; 1. 13, n. 3). Si ergo lex vetus occidebat ut frequenter, tunc ad hoc nata erat. Sed omne quod naturam habet ordinatam ad occisionem, est malum. Ergo lex vetus fuisset mala : quod falsum est. 5. Præterea. Mors non sequebatur ex veteri lege, nisi per occasionem. Sed etiam ex lege nova sequitur mors per occasio­ nem2. II Cor., n, 10 : « Aliis sumus odor mortis in mortem ». Sed propter hoc lex nova non dicitur occidens. Ergo nec lex vetus occidens, sed justificans debet dici. 27. — SED CONTRA. II Cor., in, 6 : » Littera occidit, spiritus autem vivificat » ; et loquitur de littera veteris legis. Ergo lex vetus non justificabat, sed occidebat3. 28. ■—Præterea. Rom., x, 5 : « Justitiam quæ ex lege est, etc.4) Glossa5 : « Oui operibus legis justificatur, temporalem habel mercedem, non apud Deum6. » Sed vera justitia est quæ habet mercedem apud Deum. Ergo lex vetus non justificabat. 29. ■—Præterea. Qui justificatur ex operibus, non justificatur gratis. Sed justificatio legis non potest esse nisi per opera. Cum ergo vera justificatio sit gratis, ut patet Rom., m, videtur quod lex non justificaret. 30. — RESPONSIO. Dicendum quod lex quodammodo justi­ ficabat et quodammodo occidebat. Ad cujus intellectum sciendum est quod justificare dupliciter potest hic accipi. Uno modo justitiam facere, alio modo justitiam docere. Justitia autem est duplex : quædam acquisita, quædam infusa. Justitia acquisita ex operibus causatur. Et per hunc modum 1. αδ ad. «scilicet ». — 2. RA. « occisionem ». — 3. Ed. om. « sed occidebat » contra αβγδθικ. — 4. Ed. ad. « qui fecerit homo vivit in ea ». — 5. Ex Augustino in 3 c;ip. ad. Gal., n. 21 : L. 35, 2119. — 6. α homot. « Deum... Ergo ». DISTINCTIO XLj ART. Ill 1307 lex civilis homines justos facit, inquantum per exercitium ope­ rum, habitum justitiæ in observatoribus causât. Et per hunc modum etiam lex Mosaica justificare poterat, justitiam acquisi­ tam causando. Sed de hac justitia nihil ad præsens. Justitia autem infusa a solo Deo effective est ; unde lex per opera eam inducere non potest. Sed per legem novam talis inducitur justitia, quia per sacramenta ejus gratia confertur quæ justificat formaliter. Sacramenta vero veteris legis gratiam non conferebant, ut in IV lib. (d. 1, q. 1, a. 5) dicitur. Et ideo lex vetus nullo modo justificabat quasi justitiam causans, sed quasi justitiam docens ; quia in observatione mandatorum ejus, forma justitiæ consistit. 31. — Occidere autem legis littera dicilur et quantum ad moralia et quantum ad cæremonialia ; sed differenter. Quia quantum ad cæremonialia, per se loquendo ; tempore enim gratiæ revelatæ coeperunt esse mortifera. 32. ■— Sed quantum ad moralia non, nisi accidentaliter, inquan­ tum ex ipsa lege peccatum prohibente et auxilium gratiæ contra ipsam1 non ferente, infirmus periculum mortis sumebat tripli­ citer. Primo2, ex hoc ipso quod peccati commemorationem faciebat ei in quo concupiscentia peccati extincta non erat, magis in ipsum exardescebat, sicut cum aqua ostenditur sitienti. Secundo, quia ex hoc ipso quod prohibebatur, ponebatur quasi in quodam alto et difficili ad habendum ; et ideo mens humana peccato subjecta vehementius in illud tendebat, sicut scriptum est Prov. ix, 17 : u Aquæ furtivæ dulciores sunt ». Tertio, quia lex prohibens peccati specialem reatum addebat, inquantum non solum naturalem legem transgrediebatur, sed etiam legis scriptæ prævaricator erat. 33. · - AD PRIMUM ergo dicendum quod observatio manda­ torum legis necessaria est ad vitam æternam consequendam, quia sine ea ad vitam æternam intrare non potest qui tempus habet operandi ; non tamen observatio mandatorum legis ad vitam consequendam sufficiebat, nisi modus caritatis adjunge­ retur quam lex nullo modo causare poterat ; et ideo non perfecte justificabat. 34. — Ad secundum dicendum quod docere justitiam, non est justitiam facere perfecte, sed solum dispositive. Invenitur autem aliqua lex, scilicet nova lex quæ justitiam facit effective per sacramenta quæ gratiam conferunt. 1. Ed. « ipsum ». — 2. Ed. ad. « quia ». 1308 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 35. — Ad tertium dicendum quod ex1 hoc probatur quod lex non1 occidebat per se loquendo, sed dispositive justificabat. 36. ■— Ad quartum dicendum quod ratio sequeretur, si causa mortis esset ex lege, non autem erat ex ea, immo potius ad contrarium ordinata erat ; sed causa mortis erat ex peccato eorum quibus lex dabatur ; sicut causa mortis non est ex sole, si febricitantes ad solem stantes moriuntur. 37. — Ad quintum dicendum quod in lege nova non est aliquis defectus quin justificare possit, sicut erat in veteri lege ; et ideo magis poterat accipi occasio mortis ex veteri lege quam ex3 nova. Ex4 nova enim lege non sequitur occasio mortis nisi con­ temnentibus ipsam, quia volentibus observare auxilium praebet ; sed lex vetus etiam volentibus observare et deficientibus propter infirmitatem, occasio mortis erat. ARTICULUS IV Quæstiuncula I J-II, q. 91, a. 5 ; q. 99, a. 6 ; q. 107, a. 1, ad 2 ; Rom., c. 8, 1. 3 ; c. 10, 1. 1. 38. — AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod LEX VETUS NON SOLUM TEMPORALIA, SED ÆTERNA PROMITTEBAT. 1. Illud enim in lege promittitur quod merces legis ponitur. Sed Deus seipsum mercedem Abrahæ promisit, qui est bonum æternum, ut patet Genes, xv5, 1. Ergo non solum temporalia, sed æterna promittebat. 2. Præterea. Quod promittitur in lege, est præmium virtutis. Sed virtutis præmium debet esse melius virtute. Cum igitur virtus sit melior omni mercede temporali, videtur quod lex terrena promittere non debuerit. 3. Præterea. Illud quod est contra rationem virtutis, in lege fieri non debet. Sed virtuti contrarium est et ejus corruptivum, ut actus ejus propter bonum terrenum flat. Ergo promissio terrenorum in lege fleri non debuit. 39. -— SED CONTRA. Illis solis potest homo ad bene facien­ dum invitari, quæ in pretio habet. Sed carnalis populus cui lex vetus data fuit, sola bona temporalia in pretio habebat. .Ergo eorum sibi promissio fieri debuit. 40. ·— Præterea. I Cor., xv, 46 : » Non prius quod6 spirituale, sed quod animale ». Sed lex vetus primo danda7 erat. Ergo non spiritualis promissio sed8 temporalis in ea fieri debuit. I. Ed. « per ». ·— 2. F. om. « non ». ·— 3. Ed. om. « ex ». — 4. β « quia ».— 5. αβγ om. « quod ». — 7. F. « data ». — 8. F. om. « sed ». « xii ». — 6. α DISTINCTIO XL, ART. IV 1309 Quæstiuncula II I-II, q. 107, a. 1, ad 2. 41. — ULTERIUS. Videtur QUOD LEX VETUS NON DIFFERAT A NOVA PER RADICEM TIMORIS ET AMORIS. Differentia enim legis non attenditur ex diversitate observan­ tium legem, sed potius e converso ; cum lex sit reguia et mensura observantium ipsam. Sed facere aliquid ex timore vel amore contingit ex diversa dispositione observantium legem. Ergo penes hoc duæ leges non distinguuntur. 2. Præterea. Nullus fructuose legem1 custodit, nisi qui ex amore eam observat. Sed in statu veteris legis multi fuerunt qui eam fructuose observabant, vitam æternam ex hoc prome­ rentes. Ergo lex vetus et nova non distinguuntur per timorem et amorem. 3. Præterea. Timor servilis qui contra amorem dividitur, respicit poenam. Sed majoris pœnæ comminatio fit in nova lege quam in veteri, ut patet Hebr., x2, 29 ; « Quanto, inquit, putatis deteriora mereri supplicia3 etc. ? » Ergo lex nova magis in timore consistit quam vetus. 42. — IN CONTRARIUM est quod Augustinus (Contra Adimant, c. 17, n. 2 ; L. 42, 159) dicit quod brevis differentia legis et Euangelii esi timor et amor1. 43. ■— Præterea. Rom., vm, 15 : « Non accepistis spiritum servitutis iterum in timore » ; dicit Glossa : « Præcepta in veteri lege timore servabantur ». Quæstiuncula III I-II, q. 107, a. 4 ; Quodl., vi, q. 8, a. 2 ; Mi. c. 11. 44. — ULTERIUS. Videtur quod lex vetus non sit magis ONEROSA QUAM NOVA. 1. Quod enim se habet ex additione ad aliud, plura continet. Sed lex5 nova addit supra veterem, Mat., v. Ergo plura continet et ita videtur difficilior. 2. Præterea. Quanto est perfectior status virtutis, tanto majorem difficultatem habet ; quia ars et virtus circa difficile et bonum sunt, ut dicitur6 in //’ Eth. (β 2. 1105a, 9 ; 1. 3, i). Sed '1. a om. « legem ». — 2. αβ « v ». — 3. Ed. ad. « qui Filium Dei conculcaverit ». —4. « Nam hæc est brevissima et apertissima differentia duorum Testamentorum, limor et amor... » F. « De verbis Apostoli ». — 5. Ed. om. « lex ».— 6. α « dicit Philoso­ phus », γ « est bonum », δ om. « ut dicitur »..·— 7. Ed. præter N. « i », contra ο.βγ$. 1310 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM status novæ legis est perfectior quam status veteris. Ergo lex nova est difficilior. 3. Præterea. Infirmis et parvulis levia onera sunt impo­ nenda. Sed illi qui erant in veteri lege, parvulis comparantur ; qui autem sunt in nova, viris perfectis, ut patet Gal., iv. Ergo lex nova est gravior quam vetus. 45. — SED CONTRA est quod dicitur Mat., xi, 30 : « Jugum meum suave est et onus leve. » 46. -— Præterea. Act., xv, 10, dicit Petrus de veteri lege : «Hoc est onus quod nec nos nec patres nostri potuerunt portare. » Ergo etc. Solutio I 47. — RESPONSIO. Dicendum AD PRIMAM QUÆSTIO­ NEM quod secundum Dionysium in 51 cap. Eccles, hier. (η. 2 ; G. 3, 502), lex nova media est inter Ecclesiam cælestem et statum veteris legis ; et ideo æterna bona quæ in cælesti Ecclesia palam et copiose exhibentur, in nova lege manifeste promittuntur : in veteri autem lege non promittebantur, nisi sub quibusdam figuris. Unde Hebr., x, 1, dicitur : « Umbram habens lex juturo­ rum bonorum ». Et hoc propter 1res causas præcipue. Primo ut ex his quæ cognoscebant, assuefierent etiam a Deo majora sperare. Secundo ut non solum cognitio, sed affectus, a temporalibus ad æterna manuduceretur. Tertio, quia bona æterna nondum statim eis poterant exhiberi, nondum soluto pretio ; unde dilatio promissorum inefficacem faceret apud infirmos promissionem. 48. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ubicumque promit­ tuntur æterna in veteri lege, hoc est sub quadam figura et simi­ litudine temporalium ; et secundum hoc 'etiam Deus se merce dem Abrahæ constituit ad litteram, quasi remuneratorem in multiplicatione seminis et in terræ promissæ collatione. 49. — Vel dicendum quod hoc intelligitur de promissione communiter omnibus facta in veteri lege, non autem de illa quæ fiebat specialiter ad aliquos perfectos viros qui ad legem novam pertinebant. 50. ■— Ad secundum dicendum quod promissiones temporales non ponuntur in lege quasi præmia virtutum, sed quasi incita­ menta quædam ad virtutem. 1. αβγδ « iv ». DISTINCTIO XL, ART. IV 1311 51. — Ad tertium dicendum quod sicut facere aliquid timore pœnæ est contra rationem perfect» virtutis, tamen ducit ad virtutem ; ita etiam facere aliquid propter retributionem tem­ poralem. Et ideo sicut in lege fit comminatio pœnæ, ita etiam potest fieri promissio temporalis mercedis. Solutio II 52. — AD SECUNDAM QUÆSTIONEM dicendum quod ex ipso modo legislationis apparet quod lex vetus est lex timoris, lex autem nova lex amoris. Lex enim nova ex ostensione divinæ caritatis initium sumpsit ; quia in effusione Sanguinis Jesu Christi, qui fuit perfectissimæ caritatis signum, novum Testamentum consummatum est. Lex autem vetus in ostensione divinæ potestatis quæ timorem incutit, initium sumpsit ; unde et in ipsa legislatione propter fulgura, voces et tonitrua terror audientes1 invasit, ut dicerent : « Non loquatur nobis Dominus, ne forte moriamur », Exod., xx, 19. Et ideo vetus lex homines præcipue inducebat per commina­ tionem poenarum ; nova vero2 lex per beneficia exhibita et spe­ randa ; et hoc satis competebat statui humani generis, ut prius quasi rudis populus per timorem pœnæ cogeretur, postmodum vero per amorem in bono perficeretur ; sicut enim timor est via ad amorem, ita lex vetus ad novam. 53. — AD PRIMUM ergo dicendum quod ista differentia non tantum sumitur ex parte observantium legem, sed ex modo editionis legis, ut dictum est. 54. ■— Ad secundum dicendum quod illi qui in veteri lege ex amore legem observabant, perfecti erant ; unde ad legem novam pertinebant, in qua est status perfectionis. 55. — Ad tertium dicendum quod quamvis lex ncva majora supplicia comminetur, tamen comminatio suppliciorum non est principalis inductio in legem novam, sicut erat in lege veteri ; sed magis promissio præmiorum et commemoratio beneficiorum quæ ad amorem incitant. Et ideo lex nova non timorem, sed amo­ rem principalem radicem habet. Solutio III 56. ·— AD TERTIAM QUÆSTIONEM dicendum quod diffi­ cile et onerosum mensuratur secundum virtutem sustinentis : aliquid enim onerosum3 est debili quod forti est leve. Et ideo l. F. « audientur ». — 2. α « autem ». — 3. F. ad. « mensuratur secundum virtu teni sustinentis : aliquid enim onerosum ». 1312 SCRIPTUM SUPER LIE. Ill SENTENTIARUM de onere legis et Evangelii possumus loqui dupliciter : aut quantum ad gravitatem præceptorum secundum se, aut per comparationem ad virtutem observantium. 57. — Si primo modo, sic quantum ad numerum præcepta veleris legis erant magis onerosa, quia lex vetus arctabat ad cæremonalia multa et judicialia ; lex autem nova ad moralia tantum, quæ etiam lex naturæ imperat, et in uno verbo abbre­ viate dilectionis Dei et proximi concluduntur. Sed quantum ad explicationem istorum præceptorum, sic præ­ cepta legis novæ quodammodo sunt difficiliora ; quia magis expli­ catur virtus præceptorum moralium in nova lege quam veteri ; el superaddit lex nova consilia, quamvis ad ea non cogat; et quædam etiam prohibet quæ lex vetus permittebat infirmitati1 deferens, sicut libellum repudii et hujusmodi. 58. — Si autem secundo modo, sic absolute lex vetus onero­ sior erat : tum quia auxilium gratiæ non conferebat ad mandata implenda, sicut nova facit ; tum quia vetus lex per modum timoris cogebat ad hoc, ad quod nova lex ex amore inducit2, qui omnia levia facit. 59. - - AD PRIMUM ergo dicendum quod additio novæ legis ad veterem vel est quantum ad consilia ad quæ nova lex non obligat, vel est3 quantum ad explicationem eorum quæ in veteri lege implicite habebantur ; unde ex hoc non potest concludi quod lex nova sit gravior. 60. — Ad secundum dicendum quod virtuosus ea quæ ad virtutem pertinet, delectabiliter exequatur, ut dicitur in I Eth. («9. 1099a, 12 ; 1. 13, c.). Et4 ideo virtus perfecta levius quantumcumque difficilia exequetur, quam carens virtute facilia : cui hoc ipsum triste est, quod a delectationibus illicitis.abstineat. 61. — Ad tertium dicendum quod sicut qui tortuosa ligna dirigunt, ad partem contrariam magis deflectunt, ut sic ad recti­ tudinem veniatur5 ; ita etiam, ut dicitur in 7/ Eth6. (β 9. 1109a, 4 sq. ; 1. 11, d.) tendentibus ad virtutem faciendum est, ut qui a rectitudine virtutis distorti fuerunt, magis a contrariis virtu­ tis7 abstrahantur. Et propter hoc etiam pcenitentibus graviora onera imponuntur quam innocentibus. Et ita etiam8 carnali populo et cervicoso majora opera imponenda fuerunt ad ejus duritiam edomandam, cum tamen modum ejus non excederet8, sicut etiam infirmis diæta arctior et pueris disciplina strictior imponitur. 1. F. « infirmitate ». — 2. α « inducebat », — 3. Ed. " etiam ». — 4. α om. « el. » — 5. VP. « veniant ». — 6. δ om. « dicitur », F. « ut sic ad rectitudinem etiam, ul dicitur in II Eth. cap. ix veniatur ; ita tendentibus ». — 7. NVP. « vitiis ». — 8. a « in ». — 9. F. « excederent ». DISTINCTIO XL, EXPOSITIO TEXTUS 1313 EXPOSITIO TEXTUS 62. — « Non ancillam, etc. » (2) Sciendum quod ancilla dupli­ citer concupisci potest. Uno modo ad concubitum, et sic pertinet ad sextum præceptum ; alio modo ad dominium, et sic pertinet ad septimum. EXPOSITIO EPILOGI 63. — « Audistis1 decem chordas psalterii etc. » (6) Per decem chordas psalterii decem præcepta legis intelliguntur. Sicut enim David egregius psaltes Israel2 sono citharæ et psalterii spiritum malum a Saul expellebat, ut dicitur I Reg. xvi, et ursum et leonem interfecit, ut dicitur3 eodem xvu, ita Christus qui per David significatur, corda nostra quasi psalterium his decem præceptis percutiens omnium mortalium peccatorum feras in nobis occidit, et virtutes perficit quibus ad vitam pervenitur æternam, in qua cum Christo vivamus per omnia sæcula sæculorum. Amen. 1. a ad. « etiam ». — 2. Ed. οηι. « Israel ». — 3. Ed. ad. ·<■ in ». — COMMENT. IN LIB. SENTENT. “ III. ---- 43. INDEX EORUM QUÆ IN HOC TERTIO LIERO CONTINENTUR Prologus Sancti Tiiomie......................................................... 1 DISTINCTIO I Propter quid et quo fine Filius Dei carnem assumpsit........... Quare Filius carnem assumpsit, non Pater vel Spiritus sanctus Utrum Pater vel Spiritus sanctus potuerint incarnari vel possint................................................................................ An Filius qui tantum carnem accepit, aliquid fecerit quod non Pater vel Spiritus sanctus......................................... Divisio Textus 3 4 4 5 6 Quæstio I DE INCARNATIONE I. II. III. IV. Utrum possibile fuerit Deum carnem assumere.......... Utrum fuerit congruum Deum incarnari.................... Utrum si homo non peccasset, Deus incarnatus fuisset. Utrum Filius Dei incarnationem suam debuerit tantum differre................................................................ 24 6 11 19 Quæstio II DE ASSUMENTE CARNEM I. Utrum una persona sine alia possit carnem assumere. . II. Utrum magis fuerit conveniens Filium incarnari quam Patrem vel Spiritum sanctum................................... An incarnatio magis decuerit Patrem quam Filium (obj. 2, 3, 4)........................................... 28 28 31 32 1316 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM An magis congruum fuerit Spiritum sanctum incarnari (obj. 5, 6)....................................... III. Utrum Pater carnem assumere potuerit........................ IV. Utrum Pater et Spiritus sanctus possint assumere unam et eamdem numero naturam..................................... V. Utrum una persona possit duas naturas humanas assu­ mere................................................................................ Expositio Textus 32 35 39 43 47 DISTINCTIO II Ouare totam humanam naturam accepit et quid nomine humanitatis vel humanæ naturæ intelligendum sit...... 49 De unione Verbi et carnis mediante anima........................... 50 Ouod Verbum simul assumpsit carnem et animam ; nec caro prius est concepta quam assumpta................................. 50 Divisio Textus 51 Quæstio I DE IPSO ASSUMPTO I1. Utrum natura humana præ aliis sit assumptibilis. . . . 1. — An natura humana sit magis assumptibilis quam creatura irrationalis............................................. 2. — An angelica natura sit minus assumptibilis quam natura humana..................................................... 3. — An totum universum sit magis assumptibile quam humana natura..................................................... II. In quo assumi debuit. 1. — Utrum Filius Dei humanam naturam assumere debuerit in omnibus suppositis humanæ naturæ 2. — An debuerit assumere naturam humanam in ali­ quo ex stirpe Adæ generato............................... 3. — An naturam humanam assumere debuerit in ipso Adam...................................................................... III. Quid in natura humana assumi debuit. 1. —■ An Filius Dei carnem assumpserit..................... 2. — An carnem tantum assumpserit et non animam. 3. — An assumpserit formam totius ex compositione partium resultantem........ ................................... 52 52 53 54 58 59 60 63 64 65 1. Animadvertere juvat, numeros romanos IT.) articulos indicare, arabes vero ( I.) quæstiunculas. INDEX 1317 Quæstio II 70 DE ORDINE ASSUMPTIONIS I. Virum unam partem humanæ naturæ assumpserit mediante alia. 1. — An carnem assumpserit mediante anima............ 71 2. — An assumpserit animam mediante spiritu.......... 71 3. — An assumpserit totum mediantibus partibus... 72 II. Utrum humanam naturam assumpserit mediante aliquo alio. 1. — An natura humana assumpta sit mediante gra­ tia .......................................................................... 78 2. — An Filius Dei assumpserit carnem mediante Spi­ ritu sancto............................................................ 79 3. — An unio cadat medium inter humanam naturam et divinam............................................................ 79 III. Utrum omnes partes humanæ naturæ simul tempore assumpserit. 1. — An caro prius fuerit concepta quam assumeretur. 83 2. — An caro prius fuerit assumpta quam animata.. . 84 3. — An anima prius sit assumpta quam corpori con­ juncta..................................................................... 84 87 Expositio Textus DISTINCTIO III De carne quam Verbum assumpsit, qualis ante fuerit, et qualis assumpta sit........................................................... Auctoritate confirmat ex tunc fuisse Virginem immunem a peccato..................................................................................... Quare non fuit Christus decimatus in Abraham sicut Levi, cum caro quam accepit in eo fuerit peccato obnoxia.... Qua ratione Christi caro dicta est in Scriptura non fuisse pec­ catrix, sed similis : quo aperitur quare obligata peccato non fuerit in Christo......................................................... Quiddam videtur adversari illi sententiæ qua dictum est carnem Christi non prius conceptam quam assumptam.. 90 91 91 92 92 1318 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Divisio I» Partis Textis Quæstio I DE SANCTIFICATIONE BEATÆ VIRGINIS 94 I. De tempore sanctificationis. 1. — An beata Virgo sanctificata luerit antequam conceptio carnis ejus finiretur.............. 95 i. — An ante animationem sanctificata fuerit.......... 96 3. — An sanctificata fuerit ante nativitatem ex utero. 97 II. De effectu sanctificationis. 1. -— An per sanctificationem in utero Dei Genitrix a peccato originali totaliter mundata sit............ 101 2. — An per sanctificationem in utero immunitatem a peccato actuali consecuta sit........................... 102 3. — An per secundam sanctificationem quæ in Con­ ceptione Salvatoris fuit, confirmationem in bono consecuta sit......................................................... 103 Quæstio II DE POTENTIA GENERATIVA BEATÆ VIRGINIS 110 I. Utrum beata Virgo aliquid active in Conceptione coope­ rata sit................................................................ 110 II. Utrum generatio Christi ex Virgine sit naturalis. ..... 116 Quæstio III DE ANNUNTIATIONE FACTA PER ANGELUM AD BEATAM VIRGINEM 119 L De convenientia Annuntiationis. 1. — An oporteret Virgini annuntiari Salvatoris con­ ceptionem ............................................................... 119 2. — An annuntiatio fuerit per modum corporalis visionis ................................................................ 120 II. De convenientia nuntii. 1. — An annuntiatio per angelum fieri debuerit....... 123 An per virum prophetam annuntiari debuerit Airgini conceptio Filii (Obj. 3)......................... 123 2. — An angelus nuntians fuerit de supremis ordinibus. 123 Expositio læ Partis Textus 126 INDEX Divisio Ilæ Partis Textus 1319 127 Quæstio IV DE PROPAGATIONE CARNIS CHRISTI EX ANTIQUIS PATRIBUS 12« I. Utrum caro Christi in antiquis Patribus peccato infecta fuerit.................................................................... 128 II. Utrum caro Christi fuerit in antiquis Patribus secun­ dum aliquid demonstrabiledeterminatum.... 132 III. Utrum Christus hoc singulariter habeat inter Abrahæ filios ut in eo decimatus nonsit.................... 136 1. — An aliquis qui de stirpe Abrahæ descendit in ipso decimatus sit........................................................ 136 2. — An etiam Christus in Abraham decimatus sit. . . 137 Quæstio V DE PROPAGATIONE CARNIS CHRISTI EX MATRE EJUS 141 I. Utrum corpus Christi fuerit formatum solum ex purissi­ mis sanguinibus Virginis................................. 141 II. Utrum conceptio corporis Christi fuerit subito vel suc­ cessive completa............................................... 144 III. Utrum Christo sanctificari conveniat.......................... 149 Expositio Ilæ PartisTextus 151 DISTINCTIO IV Quare in Scriptura sacra sæpius tribuatur incarnatio quæ est opus Trinitatis Spiritui sancto......................................... 153 Propositio Textus.................................................................... 153 Quo sensu Christus dicatur conceptus et natus de Spiritu sancto................................................................... 153 Alia ratio quare dicatur natus de Spiritu sancto.................... 154 Ouare Apostolus dicat Christus factum, cum nos fateamur eum natum........................................................................... 155 1320 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Quæstio I DE CONCEPTIONE CHRISTI IN COMPARATIONE AD EFFICIENTIAM SPIRITUS SANCTI L Utrum efficientia conceptionis Christi Spiritui sancto appropriari debeat. 1. — An alicui personæ illa efficientia appropriari debeat.................................................................... 2. — An debeat appropriari Patri .................................. 3. — An sit attribuenda Filio.......................................... 4. — An debeat etiam appropriari Spiritui sancto, ut dicatur de Spiritu sancto conceptus................... II. Utrum ratione hujus efficientiæ, Christi, secundum quod est homo, Spiritus sanctus pater dici possit. 1. — An Christus secundum quod homo possit dici Filius Spiritus sancti...................................................... 2. —■ An possit dici Christus Filius Trinitatis .............. 15G 157 157 158 162 163 Quæstio II DE CONCEPTIONE CHRISTI IN COMPARATIONE AD MATREM CONCIPIENTEM I. Utrum beata Virgo possit dici mater illius hominis........ II. Utrum beata Virgo debeat dici Mater Dei .................... 167 169 Quæstio III DE CONCEPTIONE IN COMPARATIONE AD GRATIAM CHRISTI I. Utrum antiqui Patres incarnationem meruerint................ An nos mereamur jam factam incarnationem (Obj. 5)................................................................ An beata Virgo meruerit incarnationem per eam fieri (Obj. 6, 7).................................................... II. Utrum gratia sit illi homini naturalis. 1. — An gratia sit illi homini naturalis ......................... 2. — An Christus divina gratia vel divinitate sit reple­ tus corporaliter...................................................... Expositio textus 172 172 173 175 175 177 INDEX 1321 DISTINCTIO V Si persona vel natura personam vel naturam assumpserit et si natura Dei sit incarnata ................................................... 179 De parte quæstionis perplexa ............................................... 179 Quid, de hoc tenendum sit......................................................... 181 An divina natura debeat dici caro facta................................. 181 Quare non accepit personam hominis, cum hominem acceperit. 182 Contra hoc suppositio qua probare Quidam volunt personam accepisse personam............................................................ 182 Divisio Textus Quæstio I DE UNIONE I. Quid sil unio. 1. — An unio sit aliqua creatura...................................... 2. — An sit minima unionum.......................................... 3. — An unio differat ab assumptione........................... II. Utrum unio sii facia in natura........................................... An humana natura in divinam sit conversa vel humana sit deificata (Obj. 5, 6)...................... III. Ulrum in Christo sit tantum una persona et sic unio facta sit in persona............................................... 194 185 186 186 190 191 Quæstio II DE ASSUMENTE I. Utrum personæ conveniat assumere................................ 198 II. Utrum naturæ conveniat assumere ................................. 201 III. Utrum natura, circumscriptis personis, assumere posset.. 202 Quæstio III DE ASSUMPTO I. Utrum natura humana sit assumpta.............................. II. Utrum anima separata sit persona................................... III. Utrum persona hominis sit assumpta.............................. Expositio Textus 204 206 208 1322 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM DISTINCTIO VI De intelligentia harum locutionum scilicet « Deus factus est homo », « Deus est homo » : An his locutionibus dicatur Deus factus esse aliquid vel non ............... 211 Prima opinio est eorum qui dicunt in incarnatione homi­ nem quemdam ex anima et carne constitutum, et illum hominem factum esse Deum, et Deum illum hominem..... 211 Auctoritates ponuntur quibus suam muniunt sententiam .... 212 Secunda opinio est eorum qui dicunt hominem illum ex tribus substantiis, vel ex duabus naturis constare ; et hunc fatentur unam esse personam, ante incarnationem simpli­ cem tantum, sed in incarnatione compositam.................. 213 Auctoritates etiam ponit quæ hanc probant sententiam........ 213 Tertia opinio est eorum qui non solum personam ex natu­ ris compositam negant, sed etiam aliquem hominem vel aliquam substantiam ibi ex carne et anima compositam diffitentur. Rationem incarnationis secundum habitum accipiunt............................................................................. 214 Auctoritates inducit quibus hæc sententia roboratur ............ 215 Divisio Textus Quæritur Primo in quo tres opiniones conveniant1 ................ Secundo in quo differant........................................... Tertio quid unaquæque earum ponat ..................... 217 217 218 21!' Quæstio I DE HIS QUÆ DICIT PRIMA OPINIO I. 1. — An in Christo sint duæ hypostases....................... 2. — An in Christo sint duo supposita......................... 3. — An in Christo sint duo individua......................... 4. — An sint ibi duæ res naturæ................................... II. Utrum Filius Dei assumpserit hominem.......................... III. Utrum homo dicat tantum compositum ex duabus sub­ stantiis .................................................................... 222 223 223 22-1 22!' 231 1. η ad, « Nota quod ante articulos disputatos tres articuli sine disputatione procedunt in ista distinctione. » INDEX 1323 Quæstio II DE HIS QUÆ PERTINENT AD SECUNDAM OPINIONEM I. Utrum Christus sit duo neutraliter................................. 233 II. Utrum in Christo sit tantum unum esse......................... 237 III. Utrum persona Verbi post incarnationem sit composita... 24b Quæstio III DE HIS QUÆ PERTINENT AD TERTIAM OPINIONEM I. Utrum fuerit aliqua compositio animæ et corporis in Christo.......................................................................... 243 II. Utrum humana natura accidentaliter Verbo uniatur .... 245 Expositio Textus 247 DISTINCTIO VII Positis sententiis, prolatisque testimoniis, intelligentias pro­ positarum locutionum exsequitur secundum singulas sen­ tentias, et prius secundum Primam................................... 252 Hic explanat Secundam sententiam et earumdem locutio­ num sensus.......................................................................... 252 Ex quo sensu dicunt Christum prædestinatum....................... 252 Qualiter exponuntur auctoritates Primæ quæ huic viden­ tur obviare sententiæ ........................................................ 253 Quædam ponit quæ præmissis videntur adversari................... 253 Qualiter his respondeant........................................................... 253 Auctoritate confirmat determinationem.................................. 254 Alia etiam verba auctoritatum annotat, ut determinet.......... 254 Hic quamdam ponit auctoritatem quæ multum videtur huic sententiæ obviare.............................................................. 255 In Tertia sententia quæ sit præmissarum propositionum intelligentia........................................................................ 255 Quo sensu secundum istos dicatur Christus prædestinatus ... 255 Quod non debet dici « homo dominicus »................................... 256 Quod prædicta non sufficiunt ad cognoscendam hanc quæs­ tionem ................................................................................. 256 Divisio Textus 257 1324 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Quæstio I DE LOCUTIONIBUS EXPRIMENTIBUS UNIONEM PER HOC VERBUM « EST » SIMPLICITER I. Utrum hæc sit vera « Deus esi homo »................................ II. Utrum Christus possit dici « homo dominicus » ................ 259 264 Quæstio II DE LOCUTIONIBUS QUÆ EXPRIMUNT UNIONEM PER HOC PARTICIPIUM « FACTUS » I. Utrum hæc sit vera : « Deus factus est homo ».................. II. Utrum hæc sit vera :« Homo factus est Deus »................... 267 269 Quæstio III DE LOCUTIONIBUS EXPRIMENTIBUS UNIONEM CUM HOC PARTICIPIO « PRÆDESTINATUS » I. Utrum homo Christus sit prædestinatus Filius Dei........ II. Utrum Filius Dei sit prædestinatus. 1. — An Filius Dei sit prædestinatus esse homo .......... 2. — An hæc sit vera : « Filius Dei prædestinatus est esse Filius Dei» .......................................................... 3. — An hæc sit vera : « Filius Dei est prædestinatus sim­ pliciter»................................................................. Expositio Textus 272 275 276 276 279 DISTINCTIO VIII An divina natura debeat dici nata de Virgine.......................... De gemina nativitate Christi qua bis natus est........................ Divisio Textus I. Utrum solummodo viventium debeat dici nativitas........ II. Utrum humana natura sit nata in Christo ..................... III. Utrum natura divina in Christo sit nata de Virgine...... 280 280 281 281 285 287 INDEX IV. De duplici Christi nativitate. 1. — An sint ponendæ duæ Christi nativitates.............. 2. — An Christus debeat dici bis natus........................... V. Utrum in Christo sint duæ filiationes.......................... Expositio Textus 1325 289 289 291 295 DISTINCTIO IX De adoratione humanitatis Christi : an eadem sit adoratio humanitati et Divinitati exhibenda..................................... Divisio Textus 296 297 Quæstio I DE LATRIA I. Quid sit latria. 1. — An latria sit virtus.......................... An latria sit donum (Obj. 3, 4). 2. — An sit virtus generalis .......................................... 3. — An sit virtus theologica ........................................ 4. — Ad quam virtutum cardinalium reducatur ......... II. Cui debetur. 1. — An humanitati Christi sit latria exhibenda ......... 2. — An imaginibus Christi sit latriæ cultus exhibendus 3. — An beatæ Virgini sit latria exhibenda................... 4. — An sit exhibenda Cruci............................................ 5. —- An viris sanctis sit exhibendus honor latriæ........ 6. —■ An sine peccato alicui creaturæ possit latria exhiberi................................................................. 7. — An si creaturæ exhibeatur, univoce dicatur cum ea quæ exhibetur Deo...................... III. Quæritur qualiter sit Deo latria exhibenda. 1. — An latria debeatur Deo ratione sapientiæ (Obj. 1) . An ratione potentiæ (Obj. 2). An ratione bonitatis (Obj. 3). 2. — An alia latria debeatur Patri et alia Filio.............. 3. — An debeat Deo exhiberi latria secundum aliquos corporales ritus.................................................... 298 299 299 300 306 306 307 308 308 309 309 316 317 317 1326 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Quæstio II DE DULIA I. Utrum dulia sit idem quod latria................................... II. Utrum dulia habeat diversas species ........................... III. Cui debeatur. An peccatores debeant honorari dulia (Obj. I).... An minus honorandus sit prælatus malus quam subditus bonus (Obj. 3, 4) An dæmonibus debeat dulia exhiberi (Obj. 5). An irrationalibus (Obj. 6). An hominibus bonis (Obj. 7)................................... Expositio Textus 320 321 323 324 325 DISTINCTIO X An Christus secundum quod homo sit persona vel aliquid .... 326 Etsi Christus secundum quod homo dicatur esse substantia rationalis, non inde tamen sequitur quod persona sit secun­ dum quod homo ................................................................. 326 Alia probatio quod Christus sit persona................................... 326 An Christus secundum quod homo vel alio modo sit adoptitivus filius............................................................................ 327 Utrum persona vel natura sit prædestinata ........................... 328 Divisio Textus Quæstio I QUID CONVENIAT CHRISTO, SECUNDUM QUOD HOMO I. 2. 3. II. 1. 2. 3. 1. — An Christus secundum quod homo sit Deus........ 330 — An sit Deus, secundum quod iste homo................... 330 — An Christussitprædestinatussecundumquodhomo 331 — An Christus secundum quod homo sit persona..... 336 — An sit secundum quod homo individuum ............. 336 — An Christus secundum quod homo sit suppositum vel res naturæ..................................................... 337 INDEX 1327 Quæstio II DE FILIATIONE PER ADOPTIONEM I. Quæritur de ea ex parte adoptantis. 1. —An Deo competat aliquem in filium adoptare........ 340 2. — An adoptare sit tantum Dei Patris........................ 341 An toti Trinitati conveniat adoptare (Sed contra).. 341 3. — An per Filium tantum liat adoptatio...................... 342 An liat per Spiritum sanctum (Obj. 3, 4)................ 342 II. Quæritur de adoptione ex parte adoptati. 1. — An omnibus creaturis conveniat adoptari........... 2. — An angelis conveniat adoptari................ 3. — An Christus etiam sit filius adoptivus.................. 344 345 345 Quæstio III DE PRÆDESTINATIONE CHRISTI I. 1. — An prædestinatio Christi sit de natura an de per­ sona ............ 349 2. — An prædestinatio Christi sit conformis prædesti­ nationi nostræ.................................................... 3. — An prædestinatio ejus sit causa efficiens nostræ prædestinationis (Obj.1)................................... An causa exemplaris sit (Obj. 2) ........................... An finalis (Obj. 3)................................................... 350 350 350 351 Expositio Textus DISTINCTIO XI Utrum Christus sit creatus vel factus....................................... 355 Divisio Textus I. Utrum Filius Dei sit creatura......................................... II. Utrum Christus sit creatura ............................................. 357 362 III. Utrum Christus possit dici creatura secundum quod homo................................................................................ 366 IV. Utrum ea quæ sunt humanæ naturæ possint dici de Filio Dei ........................................................................ 368 Expositio Textus 1328 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM DISTINCTIO XII An homo ille semper fuerit vel coeperit esse............................. 373 Si Deus alium hominem assumere potuerit vel aliunde quam de genere Adæ.................................................................... 373 Si homo ille potuerit peccare vel non esse Deus ..................... 374 Quorumdam oppositio quod potuit etiam unita Deo peccare. . 374 Si Deus potuit assumere hominem in sexu muliebri............... 374 Divisio Textus Quæstio I DE INCEPTIONE I. Utrum hæc sit vera : « Iste homo incepit esse ».................. II. Utrum incepit esse Deus.................................................. 376 380 Quæstio II DE POTENTIA PECCANDI I. Utrum potuerit peccare ................................................. II. Utrum Christus habuerit potentiam peccandi................. 380 383 Quæstio III DE CONGRUITATE QUANTUM AD SEXUM I. In quo sexu humanam naturam assumere debuit. 1. — An Christus debuerit aliquem sexum accipere .... 2. — An debuerit assumere femineum........................... II. 385 386 De quo sexu, utrum scilicet de viro vel de muliere. 1. — An debuerit ab utroque sexu carnem assumere.. . . 2. — An debuerit assumere corpus de viro tantum...... Expositio Textus 388 388 390 DISTINCTIO XIII Si Christus secundum naturam hominis in sapientia et gratia proficere potuerit vel profecerit.......................................... 391 Auctoritatem ponit quæ videtur obviare................................. 391 INDEX Prædictis videtur adversari quod Ambrosius ait...................... De intelligentia praemissorum verborum.................................... Quomodo intelligendum sit illud : « Sensus proficiebat huma­ nus »............................................................................... Divisio Textus 1329 392 393 393 393 Quæstio I DE GRATIA CHRISTI SECUNDUM QUOD EST SINGULARIS HOMO I. Utrum in Christo dicta gratia fuerit .............................. IL De plenitudine illius gratiæ. 1. — An. Christus habuerit gratiæ plenitudinem .......... An habuerit virtutes morales, scilicet temperan­ tiam, etc. (Obj. 2)................................................. An habuerit magnificentiam et hujusmodi (Obj. 3) 2. — An gratia ejus fuerit infinita.................................... 3. — An gratia illa potuerit augmentari.......................... 395 398 i 398 398 398 399 Quæstio II DE GRATIA CAPITIS I. Utrum Christus sit caput Ecclesiæ, secundum quod homo... 405 II. Quorum sil caput. 1. ■— An Christus secundum quod homo sit caput angelorum............................................................. 410 2. — An sit caput omnium hominum ............ 411 3. — An sit caput tantum animarum ........................... 412 Quæstio III DE GRATIA UNIONIS I. Utrum gratia unionis sit creata .................................... II. De comparatione istius gratiæ ad alias gratias Christi. 1. — An gratia unionis sit idem quod gratia capitis....... 2. — An sit eadem gratia capitis et etiam gratia singula­ ris ipsius .............................................................. 3. — An gratia singularis personæ præcedat gratiam unionis.................................................................... An sit prius gratia capitis (Obj. 2).......................... 416 , 420 > 421 422 422 1330 SCRIPTUM SUPER LIB. IIII SENTENTIARUM An gratia unionis sit prior quam gratia capitis (Obj. 3)....... ;...................................................... 422 An gratia unionis sit prior quam gratia singularis (Obj. 5)................................................................ 422 Expositio Textus 425 DISTINCTIO XIV Si anima Christi habuerit sapientiam parem cum Deo. et si omnia scit quæ Deus.......................................................... 427 Responsio quæstionum definitivam continens sententiam... . 427 Quare Deus non dedit illi potentiam omnium ut scientiam.... 428 Quomodo intelligenda sunt verba Ambrosii super Lucam... i 428 Divisio Textus I. Quam scientiam habuit. 1. — An in Christo non sit aliqua scientia creata.......... 43o 2. — An si est in eo aliqua cognitio creata, illa sit habi­ tus vel actus tantum............................................. 431 3. — An anima Christi mediante aliquo habitu cogno­ verit Verbum......................................................... 432 4. — An oporteat alium habitum scientiæ ponere quo cognoscit Verbum et quo cognoscit res in Verbo.. 432 5. — An præter hanc scientiam qua cognoscit res in Ver­ bo, habeat aliam scientiam de rebus .................. 433 II. De perfectione humanæ scientiæ ipsius qua videt Verbum. 1. — An anima Christi Verbum videndo comprehenderit 441 2. — An In Acerbo cognoscat omnia quæ cognoscit Verbum............................................. 442 3. — An cognoscat omnia ita limpide ut Deus................ 443 4. — An anima Christi uno intuitu omnia videat quæ in Verbo cognoscit.................................................... 444 III. De perfectione scientiæ ipsius qua videt res in proprio genere .......................................................... 450 1. — An secundum illam scientiam qua anima Christi scit res in propria natura, sciat omnia................ 452 2. — An hanc scientiam Christus habuerit minorem angelis ................................................................... 453 3. — An Christus habuerit scientiam per modum collationis............................................................. 453 4. — An per plures habitus hæc scientia divisa fuerit... 454 5. — An in ista scientia profecerit................................... 455 6. — An ab angelis quantum ad hanc scientiam acceperit 456 IV. Utrum anima Christi habuerit omnipotentiam sicut et omnem scientiam ............................................ 463 Expositio Textus INDEX 1331 DISTINCTIO XV lie hominis defectibus quos assumpsit Christus in humana natura ................................................................................ 467 Ouod ignorantia talis et difficultas non sit peccatum.............. 468 Ouod sola voluntate illos defectus suscepit, non necessi­ tate conditionis suæ........................................................... 468 Auctoritatibus probat Christum secundum hominem vere dolores sensisse et timuisse................................................ 468 Hic ponit quæ prædictis adversari videntur ........................... 470 Determinatio auctoritatum....................................................... 470 De quibusdam verbis Hilauii capitulis valde obscuris quæ videntur communi sententiæ obviare .............................. 471 Divisio Textus Quæstio I DE HIS DEFECTIBUS IN GENERALI I. Utrum Christus naturam humanam cum infirmitatibus hujusmodi defectuum suscipere debuerit ........... 474 II. Utrum Christus debuerit omnes defectus præter pec­ catum assumere................................................... 476 III. Utrum hujusmodi defectus contraxerit ........................ 479 Quæstio II I DE PASSIONIBUS QUAS ASSUMPSIT EX PARTE ANIMÆ I. Si anima Christi fuerit passibilis el cujus proprie sii pati. 1. — An omne corpus possit pati......... ........................... 481 2. — An anima sit passibilis............................................ 481 3. — An anima Christi possit pati.................................... 482 II. De passionibus animalibus quæ consequuntur ex interiori apprehensione, sicut tristitia et hujusmodi. 1. — An Christus habuerit tristitiam .......................... 2. — An in Christo fuerit ira........................................... 3. — An in Christo fuerit timor....................................... 488 489 489 III. De passionibus quæ sunt secundum sensum corporalem, sicut est dolor......... 1. — An in Christo fuerit verus dolor in sensu.............. 492 1332 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM 2. — An dolor usque ad superiorem rationem perve­ nerit...................................................................... 493 3. — An dolor Christi fuerit major omnibus doloribus .. 494 Expositio Textus 502 DISTINCTIO XVI An in Christo necessitas fuerit patiendi et moriendi quæ est defectus generalis......................................................... 507 De statibus hominis et quid de singulis Christus accepit........ 508 Divisio Textus Quæstio I DE NECESSITATE MORIENDI I. Utrum necessitas moriendi sit tantum homini ex peccato 509 II. Utrum in Christo fuerit necessitas moriendi.................... 511 III. Utrum necessitas patiendi vel moriendi subfuerit in Christo voluntati humanæ.................................. 514 Quæstio II DE HIS QUÆ PERTINENT AD STATUM GLORIÆ CORPORIS QUAM OSTENDIT IN TRANSFIGURATIONE I. Utrum claritas illa fuerit vera vel imaginaria................ 516 II. Utrum claritas illa fuerit gloriosa..................................... 519 An claritatas illa ex glorificatione animæ pro­ cesserit (Obj. 5). An claritas illa fuerit in vestibus ejus (Obj. 7).. . . 520 Expositio Textus DISTINCTIO XVII Si omnis Christi oratio vel voluntas impleta sit ..................... Auctoritatibus probat diversas in Christo voluntates............. Quare oravit illud........................................................................ 523 524 525 INDEX 1333 De eo quod Ambrosius dicit Christum dubitasse affectu hu­ mano.................................................................................... 525 Verba Hilarii longe diversam exprimentia sententiam a præmissa............................................................................ 525 Divisio Textus L De pluriiate voluntatum Christi.................................... 1. — An in Christo sit tantum voluntas divina............. An affectus humanus debeat dici voluntas in Chris­ to (Obj. 2).............................................................. 2. — An in Christo sit aliqua voluntas humana præter voluntatem rationis............................................. 3. — An in Christo sint plures voluntates rationis........ II. De conformitale vel contrarietate earum ad invicem. 1. — An voluntas humana in Christo semper divinæ voluntati conformaretur in volito....................... 2. — An voluntas sensualitatis sit contraria voluntati rationis in Christo.............................................. 3. — An voluntas rationis esset sibi contraria............... III. De oratione quæ voluntatem exprimit. 1. — An Christo orare competens fuerit.......................... 2. — An sit ejus orare pro se, vel tantum pro aliis......... 3. — An oratio qua pro se oravit, fuerit actus sensua­ litatis ..................................................................... 4. — An omnis Christi oratio fuerit exaudita................ IV. Utrum Christus, secundum quod homo, dubitaverit........... Expositio Textus 526 527 527 528 529 534 535 536 540 541 541 542 547 548 DISTINCTIO XVIII Si Christus meruerit sibi et nobis et quid sibi et quid nobis .... 550 Quod a conceptu meruit Christus sibi hoc quod meruit per passionem .................................................................. 550 De eo quod scriptum est : « Donavit illi nomen quod est super omne nomen. »............................................................. 551 Si Christus sine omni merito habere valuit quod merito obti­ nuit ..................................................................................... 552 De causa mortis et passionis Christi......................................... 552 Divisio Textus 553 I. Utrum in Christo sit tantum una actio.......................... 554 II. Utrum Christus meruerit.............................................. 557 III. Utrum Christus potuerit mereri in instanti suæ concep­ tionis ....................................................................... 561 1334 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM IV. Quid sibi meruerit. 1. — An Christus meruerit sibi immortalitatem cor­ poris........................................................................ : 2. — An impassibilitatem animæ Christus meruerit .... 3. — An meruerit exaltationem.................................... 4. — An etiam præter præmium substantiale animæ, scilicet fruitionem divinam, ipse meruerit........... V. Utrum Christus per passionem meruerit sibi .................. VI. 1. — An Christus nobis mereri potuerit......................... 2. — An meruerit nobis januæ apertionem.................. 3. — An tantum per passionem apertionem januæ nobis meruerit (Obj. 1) ....................................... An per baptismum (Obj. 2)..................................... An per ascensionem (Obj. 3).................................... Expositio Textus 564 564 565 566 572 574 575 575 575 576 578 DISTINCTIO XIX Qualiter a diabolo et a peccato redemit nos per mortem.......... 580 Cur Deus homo mortuus............................................................. 581 Quomodo pœnam nostram portavit......................................... 582 Si solus Christus debeat dici Redemptor ut solus dicitur Mediator.................................................................................. 582 De Mediatore.............................................................................. 583 Secundum quam naturam sit Mediator.................................... 583 S ummam intelligent!® præmissæ perstringit............................ 583 Divisio Textus 584 I. 1. — An per passionem Christi simus liberati a peccato . . 585 An liberatio a peccato debeat magis attribui resurrectioni quam passioni (Obj. 3).. 585 2. — An omnia peccata per Christi mortem deleta sint. . 586 II. Utrum per Christi passionem simus a diabolo liberati...... 590 An per passionem Christi virtus dæmonis dimi­ nuta sit vel extincta (Obj. 3, 5) ......................... 591 III. Utrum per passionem Christi simus liberati a pœna. 1. — An per passionem Christi simus liberati a pœna æterna ....................... 592 2. — An liberaverit nos a pœna temporali..................... 593 IV. 1. — An ratione prædictæ liberalionis Christus debeat dici Redemptor ................................................ 597 2. — An solus Filius sit dicendus Redemptor.............. 598 An Deus Pater nos redemerit (Obj. 1, 2) .............. 598 INDEX 1335 An nomen Redemptoris sit commune toti Tri­ nitati (Obj. 3)....................................................... 598 V. Utrum ratione illius liberationis Christus sit Mediator. 1. — An Christus reconciliaverit nos Deo : quod mediatoris est officium......................................... 600 2. — An ipse sit Mediator secundum humanam naturam 600 3. — An soli Christo conveniat esse Mediatorem............ 601 An Spiritus sanctus debeat dici Mediator (Obj. 1). An dæmones sint mediatores (Obj. 2). An angeli beati sint mediatores (Obj. 3,4)............. An sacerdos et alii sancti sint mediatores (Obj. 5). Expositio Textus 605 DISTINCTIO XX Quod alio modo potuit liberare hominem et quare potius isto 607 Qua justitia sit victus diabolus................................................. 607 De causa inter Deum et hominem et diabolum........................ 608 De traditione Christi quæ dicitur facta a Patre, a Filio, a Juda et a Judaeis.......................................................................... 608 Quod Christi passio dicitur opus Dei et Judæorum et quomodo 609 Si Judæi sint ibi operati bonum............................................... . 609 Divisio Textus I. De reparabililate humanæ naturæ .............................. 1. — An humana natura fuerit reparanda .................. 2. — An debuerit per satisfactionem reparari ............. 3. — An fuerit necessarium naturam humanam reparari modo dicto............................................................ II. III. 609 610 610 611 612 Utrum aliqua pura creatura satisfacere posset pro humana natura ............................................................... 616 An satisfactionem quam Deus ab homine requi­ rebat, purus homo facere posset (Obj. 3) ...... 617 An quilibet homo potuerit satisfacere pro natura quæ in ipso est (Obj. 4). An angelus posset pro humana natura satisfacere (Obj. 5). Utrum satisfactio debuerit fieri per passionem Christi... 619 An effusio sanguinis Christi in circumcisione fuerit sufficiens pretium nostræ redemptionis (Obj. 4)............................................................ 620 IV. Utrum potuerit humanum genus alio modo liberari. 1. — An fuerit alius modus possibilis.............................. 2. ■— An alius modus fuisset convenientior.................... 621 622 1336 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM V. De passione Christi per comparationem ad causam effi­ cientem ......... 1. — An Deus Pater Filium tradiderit ad passionem.. . 2. — An passio Christi fuerit bona................................. 624 625 Expositio Textus 627 DISTINCTIO XXI Si in Christo divisio in morte fuit animæ et carnis a Verbo...... Aliam ad idem inducunt auctoritatem..................................... Astruit carnem a Verbo in morte separatam non esse.............. Qua ratione dicitur Christus mortuus et passus........................ Divisio Textus 629 630 630 631 632 Quæstio I DE MORTE CHRISTI I. Utrum in morte Christi separata fuerit Divinitas ab huma­ nitate. 1. — An in morte Christi Divinitas a carne separata sit . 2. — An Divinitas sit separata ab anima ...................... II. III. 633 634 Utrum corpus Christi post mortem debuerit dissolvi sive incinerari . . ■.................................................. 637 Utrum Christus vel Filius Dei debeat dici mortuus......... 639 Quæstio II DE CHRISTI RESURRECTIONE I. II. Utrum fuerit necessarium Christum resurgere................ Utrum Christus debuerit tertia die resurgere.................. 641 643 An statim post mortem resurgere debuerit (Obj. 3, 4). An sit verum illud quod dicitur Mat. xii, « Sicut fuit Jonas... » (Obj. 5). An Christus resurrexerit secunda nocte (Obj. 6)... 644 III. De argumentis resurrectionis in communi. An Christus resurrectionem suam argumentis pro­ bare debuerit (Obj. 1) ................................... 646 An illa argumenta fuerint sufficientia (Obj. 2, 5) An evacuaverint fidem (Obj. 2). An argumenta congruenter adducta fuerint ( Obj. 4) INDEX 1337 TV. De argumentis resurrectionis in speciali. 1. — An. argumentum sumptum ex visibili apparitione fuerit conveniens................................................ 649 An Christus a discipulis videri potuerit (Obj. 2). 649 An effigies peregrina in qua discipuli euntes in Emmaus viderunt eum fuerit in corpore Christi (Obj. 3)....................................................... ... 650 2. — An debuerit se eis palpabilem exhibere................. 650 An per palpationem sufficienter probetur corporis veritas (Obj. 4). An per alios sensus debuerit probare veritatem resurrectionis (Obj. 5). 3. — An debuerit per cicatrices suam resurrectionem probare................................................................... 651 An cicatrices palpabiles exhibere debuerit (Obj. 3) 4. — An debuerit per manducationem suam resur­ rectionem ostendere. 652 Expositio Textus 657 DISTINCTIO XXII Si Christus in morte fuerit homo............................................... 658 Si Christus in morte erat homo alicubi et si ubicumque est, homo sit.............................................................................. 658 Quod Christus ubique totus est, sed non totum ; ut totus est homo vel Deus, sed non totum........................................... 659 Si ea quæ dicuntur de Deo vel de Filio Dei possint dici de illo homine vel de Filio hominis ..................................... 660 Divisio Textus Quæstio I DE MORTE CHRISTI PER COMPARATIONEM AD EJUS HUMANITATEM I. Utrum Christus in illo triduo fuerit homo...................... An sacerdotium Christi in illo triduo interruptum fuerit (Obj. 4). An sancti post mortem possint homines dici (Obj. 5). II. Utrum Christus ubique fuerit homo.............................. 662 1338 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Quæstio II DE DESCENSU CHRISTI AD INFEROS I. 1. — An Christus ad infernum debuerit descendere...... 667 2. — An descenderit usque ad infernumdamnatorum . 668 3. — An in limbo illo moram contraxerit........................ 669 II. De effectu quem ibi fecit. 1. — An Christus limbum Patrum illuminaverit............ 672 2. — An Christus animas extraxerit etiam de inferno damnatorum........................................................ 673 3. — An liberaverit illos qui erant in limbo puerorum... 674 4. — An illos qui erant in purgatorio liberaverit........... 674 Quæstio III DE ASCENSIONE CHRISTI 1. Utrum Christus ascenderit............................................ 11. De modo ascensionis. 1. — An motus ascensionis fuerit violentus................... 2. — An ascensionis motus fuerit subitus ...................... 3. — An statim post resurrectionem ascendere debuerit III. De termino ascensionis. 1. — An Christus ascenderit supra omnes cælos............ 2. — An ascenderit ad dexteram Patris.......................... 3. — An soli Christo conveniat ad dexteram Patris sedere.................................................................... Expositio Textus 678 681 682 682 685 685 687 690 DISTINCTIO XXIII Si Christus habuit fidem et spem etcaritatem ...................... 691 Quid sit fides.............................................................................. 691 Quot modis dicitur fides ........................................................... 691 Quid sit credere Deum vel Deo vel in Deum............................. 692 An illa informis qualitas mentis quæ in malo Christiano est, fiat virtus cum fit bonus .............................................. 692 Quo sensu dicatur una fides....................................................... 692 Quod fides est de his quæ non videntur proprie : quæ tamen videntur ab eo in.quo est.................................................... 693 Descriptio fidei........................................................................... 693 Si illa descriptio spei conveniat................................................. 693 Quare sola fides dicitur fundamentum....................................... 694 INDEX Divisio Textus 1339 69 1 Quæstio I DE VIRTUTIBUS IN GENERALI I. Utrum habitibus indigeamus in operibus humanis......... . 696 II. Utrum habitus in nobis existent cognosci possit........... . . 700 III. Utrum virtutes sint habitus. 1. — An virtutes sint habitus vel potentiæ.................... 700 2. — An sint passiones ................................................... 705 3. — An virtutes sint habitus vel actus.......................... 706 IV. De divisione virtutum in intellectuales, morales et theologi­ cas. 1. — An habitus intellectuales possint (lici virtutes........ 709 2. — An virtutes morales ab intellectualibus distinguan­ tur ......................................................... ■............ 710 3. — An virtutes theologicæ debeant distingui ab utris­ que ........................................................................ 710 V. De numero virtutum theologicarum................................ 716 An sint plures virtutes theologicæ quam tres (Obj. 1-4). An sint tantum duæ (Obj. 5). An sola una (Obj. 6). Quæstio II DE FIDE I. Utrum convenienter Apostolus definiat fidem............... 718 II. De actu fidei. 1. — An credere sit « cum assensione cogitare », ut dicit Augustinus ......................................................... 722 2. — An convenienter multiplicetur credere, secundum quod est actus fidei..................................... ,. 723 3. — An actus fidei habeat majorem certitudinem quam actus scientiæ ....................................................... 723 III. De subjecto fidei. 1. — An fides sit in voluntate sicut insubjecto ............ 729 2. — An pertineat ad intellectum practicum.................. 730 3. — An sit virtus intellectualis .................................... 731 IV. Utrum fides sil virtus. 1. — An fides aliquo modo sit virtus............................... 734 2. — An fides sit una virtus .......................................... 734 V. Utrum fides sil prior aliis virtutibus................................ 738 1340 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM Quæstio III DE FORMATIONE FIDEI I. 1. — An fides per caritateni formetur............................. 2. — An fides iniormis sit virtus..................................... 3. — An fides formata et informis differant specie........ II. Utrum fides informis sit donum Dei vel habitus acquisi­ tus .................................... 746 IIL 1. — An fides informis sit in dæmonibus........................ 2. —■ An in haereticis maneat fides informis.................. IV. 1. — An fides informis evacuetur adveniente caritate... 2. — An si maneat quantum ad habitum, maneat etiam quantum ad actum............................................. 3. — An fides informis possit fieri fides formata............ Expositio Textus 741 742 742 749 749 752 752 753 755 DISTINCTIO XXIV Quomodo intelligitur quod scriptum est : « Ut cum factum fuerit, credatis. »............................................................. 757 Si Petrus habuit fidem passionis quando vidit hominem illum pati .................................................................................... 757 Si aliqua sciuntur quæ creduntur............................................. 758 Divisio Textus I. Quid sit objectum fidei. 1. — An veritas increata sitobjectum fidei................... 2. — An fides sit circa verum complexum..................... 3. — An fidei possit subesse falsum ................................ II. Qualiter se habeat objectum fidei ad nostram cognitionem .. 1. — An fides sit de visis ................................................. 2. — An fides possit esse de scitis..................;............... 3. — An ea de quibus est fides sint ignota..................... III. De merito et laude fidei. 1. — An sit necessarium quod homo credat aliquid cujus non habet scientiam neque visionem, super natu­ ralem rationem existens....................................... 2. — An credere his quæ non videmus sit laudabile et meritorium ........................................................... 3. — An ratio humana diminuat meritum fidei.............. Expositio Textus 759 759 760 761 765 765 766 767 771 772 772 777 INDEX 1341 DISTINCTIO XXV De flde antiquorum.................................................................... De fide simpliciter..................................................................... Quæ ante adventum credere de Mediatore sufficiebat............. De flde Cornelii......................................................................... De æqualitate fidei, spei, caritatis etoperis.......................... DivisioTextus 779 779 780 780 781 781 Quæstio I DE DEFINITIONE ARTICULORUM I. De articulo secundum se. 1. — An definitio Richardi de S. Victore de articulo fidei sit competens................................................ 783 An definitio Isidori sit bona (Obj. 4). Objicitur de definitione Hugonis de S. Victore (Obj. 5.) 2. — An articulus possit dici formatus et informis......... 784 3. —■ An articuli debuerint colligi in Symbolo (Obj. 1) . 784 An aliis quam Apostolis licuerit symbola condere (Obj. 2). Quæritur quare Symbolum Apostolorum etNicenum dividitur in tres partes secundum tres personas ; Symbolum autem Alhanasii secundum Divinita­ tem et humanitatem partitur (Obj. 3). Quæritur quare Symbolum Apostolorum dicitur submisse in Prima et Completorio ; alia vero duo dicuntur alte, unum post Evangelium, alterum in Prima (Obj. 4). II. Utrum convenienter articuli distinguantur in Symbolo. . . . 788 An sit ibi aliquid superfluum (Obj. 2). An sit ibi aliquid diminutum (Obj. 3, 4). An sufficienter in articulis fides tradatur (Obj .6-10). Quæstio II DE EXPLICATIONE FIDEI I. De necessitate explicationis. 1. — An fidem esse explicitam sit de necessitate salutis.. 793 2. — An quilibet teneatur habere fidem explicitam de omnibus quæ ad fidem pertinent................... 794 1342 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 3. — An majores magis teneantur quam minores ........ 4. — An minores habeant fidem implicitam in fide majorum ............................................................... II. Quantum ad quæ oportet esse fidem explicitam. 1. — An per successionem temporum fides profecerit quantum ad ea quæ sunt explicite credenda....... 2. — An oportuerit semper explicitam fidem habere de Redemptore........................................................... 3. — An oportuerit de Redemptore istos articulos cre­ dere quos Magister tangit in Littera................ 4. — An fuerit necessarium habere cognitionem Tri­ nitatis explicitam................................................. Expositio Textus 794 795 890 801 802 803 809 DISTINCTIO XXVI De spe quid sit............................................ De quibus sit spes........................................................................ Quo differant fides et spes ......................................................... Si in Christo fuerit fides vel spes................................................ Si in inferno justi fidem et spem habuerunt......................... Divisio Textus 811 811 811 811 812 812 Quæstio I DE SPE SECUNDUM QUOD EST PASSIO I. II. III. IV. V. Utrum spes sit passio....................................................... Utrum spes sit in alia vi quam in concupiscibili............. Utrum spes differat ab aliis passionibus............................ Utrum speS sit principalis passio....................................... Utrum spes possit esse in parte intellectiva..................... 813 813 820 82.3 827 Quæstio II DE SPE SECUNDUM QUOD EST VIRTUS I. Utrum spes sit virtus.................. 831 II. Utrum spes sit virtus theologica..................................... 834 III. Quomodo se habeat spes ad alias virtutes theologicas. 1. — An spes sit virtus distincta ab aliis virtutibus theologicis............................................................. 837 2. — An spes possit esse informis................................... 838 1343 INDEX IV. Utrum spes habeat certitudinem in suo actu...................... V. Quorum sit habere spem. 1. — An in Christo fuerit spes....................................... 2. — An angeli et animæ sanctorum spem habeant..... 3. — An Patres qui erant in limbo spem habuerint...... 4. — An etiam damnati et dæmones habeant spem..... 840 843 844 844 845 847 Expositio Textus DISTINCTIO XXVII i )e caritate qua diligitur Deus et proximus, quæ in Christo vel etiam in nobis est ............................................................... 849 Quid sit caritas........................................................................... 849 Si eadem caritate diligitur Deus et proximus............................ 849 De modo diligendi...................................................................... 850 De impletione illius mandati...................................................... 851 Quæstio de præcepti ratione ..................................................... 851 Quod alterum mandatum in altero est....................................... 851 Quæ caritate diligenda sint......................................................... 852 852 Divisio Textus Quæstio I * DE AMORE IN GENERALI 1. Utrum a Dionysio convenienter definiatur amor.......... 853 II. Utrum amor sit tantum in concupiscibili......................... 859 III. Utrum amor sit prima et principalis inter omnes alias animæ affectiones ..................................................... 863 IV. Utrum cognitio sit altior amore......................................... 866 Quæstio II DE CARITATE I. Quid sit caritas. 1. — An caritas sit idem quod concupiscentia (Obj. 1) An sit idem quod amor (Obj. 2). An sit idem quod benevolentia (Obj. 3). An sit idem quod concordia (Obj. 4). An sit idem quod beneficentia (Obj. 5) .................. An sit idem quod pax (Obj . 6). An sit idem quod amicitia (Obj. 7) 873 1344 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM II. Utrum caritas sit virtus................................................ III. Utrum subjectum caritatis sit ratio................................ IV. De comparatione caritatis ad alias virtutes. 1. — An caritas sit una virtus.......................................... 2. — An sit distincta ab aliis virtutibus ........................ 3. — An caritas sit forma aliarum virtutum.................. 4. — An caritas possit esse informis................................ 876 879 882 883 884 885 Quæstio III DE ACTU CARITATIS I. II. III. IV. Utrum Deus possit in statu viæ immediate amari........... 892 Utrum Deus possit totaliter diligi..................................... 895 Utrum dilectio qua Deum diligimus modum habeat....... 896 Utrum modus ille qui in præcepto implicatur possit in via servari......................................................... 897 Expositio Textus 899 DISTINCTIO XXVIII Si illo præcepto jubemur diligere totum proximum.................. Si in hoc præwpto contineatur dilectio angelorum.................. Quod hoc nomen « proximum » ad aliquid est........................... Quibus modis dicitur proximus ............................................... I. II. III. IV. V. VI. VII. 901 902 902 902 Divisio Textus 902 Utrum virtutes ex caritate sint diligendæ........................ Utrum creaturæ irrationales ex caritate diligendæ sint... Utrum angeli sint diligendi ex caritate............................. Utrum ad malos homines caritatem habere possimus. ... Utrum dæmones ex caritate sint diligendi...................... Utrum homo debeat seipsum diligere ex caritate............. Utrum corpora nostra sint ex caritate diligenda............. 903 905 907 909 910 912 914 Expositio Textus 916 DISTINCTIO XXIX De ordine diligendi, quid prius, quid posterius........................ An omnes homines pariter diligendi sint ................................. Quæ his repugnare videntur....................................................... 918 918 919 INDEX 1345 Quod aliqui illorum tradunt tantum proximum quantum nos esse diligendum ..................................... .......................... 919 Secundum alios non pari affectu omnes diligendi sunt............. 920 Determinatio auctoritatum quæ videntur adversari................ 920 Quæstio de parentibus malis et aliis bonis............................... 920 Quæstio Augustini in Libro Retractationum......................... 921 De gradibus caritatis................................. 921 Divisio Textus I. Utrum caritas ordinem habeat......................................... II. Utrum ordo caritatis sit attendendus secundum affectum vel secundum effectum tantum..................................... III. Utrum Deus sit supra omnia diligendus ex caritate........ IV. Utrum in dilectione Dei possit haberi respectus ad ali­ quam mercedem............................................................. V. Utrum homo ex caritate debeat seipsum magis quam proximum diligere......................................................... VI. Utrum homo ex caritate magis debeat diligere extraneos quam propinquos............................................................ VII. De ordine propinquorum ad invicem............................... VIII. De perfectione caritatis et gradibus enumeratis. 1. — An convenienter distinguantur isti gradus cari­ tatis ........................................................................ 2. — An omnes teneantur ad caritatem perfectam........ 3. — An habentes caritatem perfectam teneantur ad omnia quæ sunt perfectionis................................... Expositio Textus 921 923 925 927 930 933 936 939 943 944 944 948 DISTINCTIO XXX Si melius est diligere inimicos quam amicos............................. Divisio Textus. I. Utrum omnes teneantur ad diligendos inimicos............ II. Utrum omnes teneantur ad ostendendum signa amicitiæ inimicis............................................................................ III. Utrum majoris meriti sit diligere inimicum quam ami­ cum.................................................................................. IV. Utrum diligere proximum sit magis meritorium quam diligere Deum.................................................................. V. Utrum meritum consistat in caritate principaliter ........ Expositio Textus COMMENT. IN LIB. SENTENT. - III. ---- 44. > 950 951 952 955 957 960 963 965 I 1346 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM DISTINCTIO XXXI Si caritas semel habita amittatur.............................................. 966 Determinatio auctoritatum prædictarum................................. 967 Quare fides, spes et scientia dicuntur evacuari et non cari­ tas, cum et ea ex parte sit.................................................... 967 Si Christus ordinem caritatis prædictum servaverit................ 968 Divisio Textus 968 Quæstio I DE EVACUATIONE CARITATIS PER PECCATUM I. Utrum habens caritatem possit eam amittere..................... II. Utrum aliquis possit de libro vitæ deleri. 1. — An liber vitæ sit aliquid creatum (Obj. 1-3) .......... An sit proprium Filii (Obj. 4). An sit Spiritus sanctus (Obj. 5). 2. — An liber vitæ sit respectu Dei (Obj. 1-2)................. An sit omnium creaturarum (Obj. 3-4). An sit etiam de malis (Obj. 5-6). 3. — An aliquid quod sit ibi scriptum debeat dici inde deleri...................................................................... III. Utrum quælibet caritas possit resistere cuilibet tentationi..................................................................... 978 IV. De quantitate caritatis in resurgente. 1. — An homo semper in minori caritate resurgat........ 2. — An semper resurgat in majori.................................. 3. — An ad minus semper sit æqualis............................. 969 973 974 975 980 981 986 Quæstio II DE EVACUATIONE CARITATIS PER GLORIAM I. Utrum fides et spes evacuentur gloria adveniente ............ 1. — An fides evacuetur................................................... 2. — An etiam spes evacuetur.......................................... 2. — An aliquid de substantia habitus fldei et spei remaneat idem numero............................ 986 II. Utrum caritas viae evacuetur........................................... III. Utrum ordo caritatis. 1. — An ordo dilectionis qui modo est, non fuerit in Christo nec in sanctis qui sunt in patria, quan­ tum ad dilectionem inimicorum ............. 991 985 985 985 990 71 • S I I I i I INDEX 1347 2. — An in eis sit ordo caritatis quantum ad se et proximum, et propinquos et extraneos...................... 992 3. — Quæritur quem Christus plus dilexerit, utrum Petrum vel Joannem.................................................. 992 IV. Utrum scientia quam modo habemus, totaliter tolletur .... 995 Expositio Textus 998 I DISTINCTIO XXXII ' De caritate Dei........................................................................... 999 Quomodo Deus dicitur magis diligere vel minus hunc vel illum .................................................................................. 999 Quod duobus modis inspicienda est dilectio Dei.................... 1000 Si quis magis vel minus diligatur a Deo uno tempore quam alio.................................................................................... 1000 Si Deus ab æterno dilexit reprobos......................................... 1000 Divisio Textus 3 I. ; ’ ; ’ I. Utrum Deo competat creaturam amare.......................... II. Utrum Deus diligat omnem creaturam.......................... III. Utrum Deus ab æterno dilexerit creaturas .................... IV. Utrum Deus omnia aequaliter diligat............................... V. Quid plus et quid minus sive æqualiler diligat Deus. 1. ■— An Deus diligat plus justum præscitum quam pec­ catorem prædestinatum.... 1009 2. — An magis diligat pænitentem quam innocentem.. 3. — An diligat plus hominem quam angelum............ 4. — An magis diligat humanum genus quam Christum Expositio Textus 1000 1001 1104 1006 1007 1010 1010 1011 1013 DISTINCTIO XXXIII De quatuor virtutibus principalibus....................................... Divisio Textus 1014 1015 Quæstio I DE VIRTUTIBUS MORALIBUS IN COMMUNI I. De distinctione moralium ab invicem. 1. — An omnes virtutes morales sint una virtus ........ 2. — An aliæ virtutes morales a prudentia distinguantur 3. — An et ab aliis virtutibus in Littera positis reliquæ morales virtutes distinguantur......................... 1016 1017 1017 i 1348 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM IL Quæritur de causa efficiente virtutum moralium. 1. — An virtutes morales insint nobis a natura............ 2. — An possint acquiri ex actibus ............................. 3. ■— Anoportetponerealiquasvirtutesmoralesinfusas 4. ■— An etiam differant specie infusæ ab acquisitis.... III. De medio quod in virtutibus requiritur. 1. — An virtutes morales consistant in medio.............. 2. — An in justitia sit medium rei................................. 3. — An in virtutibus intellectualibus sit medium....... 4. — An etiam theologicæ virtutes medium habeant .. IV. Utrum virtutes morales maneant in patria..................... 1023 1024 1025 1025 1032 1033 1034 1034 1039 Quæstio II DE VIRTUTIBUS CARDINALIBUS I. Quæ et quot debent dici cardinales. 1. — An aliquæ virtutes debeant dici cardinales.......... . An una debeat dici cardinalis respectu alterius (Obj. 2). An melius dicerentur principales quam cardinales (Obj. 3). An omnes virtutes sint dicendæ cardinales (Obj. 4) 2. — An morales virtutes debeant dici cardinales an aliæ (Obj. 1) ....................................................... An virtutes theologiæ possint dici cardinales (Obj. 2) . An virtutes intellectuales magis debeant dici car­ dinales quam morales (Obj. 3). 3. — An debeant dici tot virtutes cardinales in hoc numero................................................................ An una tantum (Obj. 1). An duæ tantum (Obj. 2). An tres tantum (Obj. 3). An plures quam quatuor (Obj. 4-6)...................... 4. — An aliæ virtutes magis debeant dici cardinales quam istæ........................................................... An mansuetudo (Obj. 1). An magnanimitas (Obj. 2). An humilitas (Obj. 3). An pænitentia (Obj. 4).......................................... An liberalilas (Obj. 5). II. De materiis et objectis virtutum moralium. 1. — Anprudeniiahabeataliquammateriamspecialem. 2. ■— An passiones sint materia temperantiae et fortitudi­ 1042 1043 1043 1044 1044 1045 1051 nis ...................................... 1052 3. — An justitia sit circa operationes............................. 1052 An justitiæ attribuenda sit aliqua materia specia­ lis (Obj. 3) ......................................................... 1053 'I index ΙΠ. De actibus virtutum moralium...................................... An prudentia habeat actum distinctum ab aliis virtutibus (Obj. 1-4). An convenienter ponantur in Littera actus vir­ tutum (Obj. 5). An perferre molestias sit actus fortitudinis (Obj. 6) IV. De subjectis virtutum moralium. 1. — An aliqua potentia animæ sit subjectum alicujus virtutis ............................................................... 2. — An temperantia et fortitudo sint in irascibili et con­ cupiscibili............................................................. 3. — An justitia sit etiam in irascibili et concupisci­ bili........................................................................ 4. — An prudentia sit in ratione................................... V. Quæ virtutum moralium sit principalior. An aliæ virtutes cardinales reducantur ad pruden­ tiam sicut ad principaliorem et causam (Obj. 1-2).................................................................... An fortitudo sit principalior inter omnes alias virtutes (Obj. 3). An justitia sit principalior (Obj. 4) An temperantia sit maxime laudabilis (Obj. 5) . . . An aliæ virtutes morales sint prudentia digniores (Obj. 6) . 1349 1056 1059 1059 1060 1061 1067 1068 Quæstio III DE PARTIBUS VIRTUTUM MORALIUM I. De partibus prudentiæ. 1. — An memoria praeteritorum, intelligentia præsentium, providentia futurorum sint partes prudentiæ ... 1071 2.. ■.— An providentia, cautio, circumspectio, docilitas .. . 1071 3. ■— An eubulia, synesis et gnome.............................. 1072 4. — An eubulia, solertia, providentia, regnativa, mili­ taris, politica, oeconomica, dialectica, rhetorica, physica............................................ II. De 1. —· An continentia* clementia et modestia sint partes temperantiæ......................................................... 2. — An so brietas et castitas........................................ 3. — An austeritas, continentia, humilitas, simplicitas, ornatus, bona ordinatio, per-se-suffidentia......... III. De 1072 partibus temperanti®. ............................................. partibus fortitudinis 1. — An magnificentia, fidentia, patientia, perseverantia sint partes fortitudinis......................................... 2. — An magnanimitas, fiducia, securitas, magnificentia, constantia, tolerantia, firmitas........................... 1079 1080 1080 1085 1085 1086 1350 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM 3. — An civilis, militaris, ilia quæ ex furore vel tristitia, illa quæ procedit ex experientia et illa quæ procedit ex ignorantia.................................................. 1086 4. — An eupsychia, lema, magnanimitas, virilitas, per­ severantia, magnificentia, andragathia......... 1087 IV. De PARTIBUS JUSTITIÆ. 1. -— An religio, pietas, gratia, vindicatio, observantia, veritas sint partes justitiæ ................................. 2. — An innocentia, amicitia, concordia, religio, pietas, humanitas, affectus......................................... 3. — An obedientia, disciplina, æquilas, fides et veritas.. 4. — An liberalitas et severitas, benignitas et beneficen­ 109'2 1093 1093 tia,religio, pietas, innocentia, amicitia, reverentia, concordia, misericordia............................. 1094 5. — An legalis et specialis : distribuiiva et commulativa, justum politicum, paternum, uxorium, politicum legale et reale, epieikia et justitia metaphorica......................................................... 1094 6. — An liberalitas, benignitas, vindicaliva, eugnomosyne, eusebia, eucharistia, sanctitas, bona commu­ tatio, legis-posiliva......................................... 1095 Expositio Textus 1103 DISTINCTIO XXXIV De septem donis Spiritus sancti.............................................. 1105 Quod in Christo fuerint illa septem dona............................... 1105 Quod videtur obviare præmissis............................................. 1105 Plena timorum distinctio .................................................... 1106 Collectio prædictorum............................................................. 1107 De casto et servili plenius agit, tangens de initiali.................. 1107 Quid videtur praedictis adversari............................................. 1107 Quomodo distent duo timores per similitudinem duarum mulierum ostendit ........................................................... 1108 Quod timor servilis et initialis dicitur initium sapientiæ sed differenter.......................................................................... 1109 De hoc quod Augustinus dicit, castum timorem esse æternum. 1109 An timor pœnæ in Christo fuerit servilis, initialis vel alius... 1109 Divisio læ partis Textus 1110 Quæstio I DE DONIS IN COMMUNI I. Utrum dona sint virtutes................................................ 1111 II. De numero donorum. An plura debeant esse dona quam septem assi­ gnata (Obj. 1-5)................... ·............................ 1116 1351 INDEX III. IV. V. VI. An debeant esse pauciora (Obj. 6-8). Utrum dona maneant in patria....................................... Utrum beatitudines correspondeant singulis donis........ Utrum fructus correspondeant donis............................ Utrum petitiones donis respondeant.............................. Expositio Divisio læ Ilæ Textus partis partis Textus 1122 1124 1130 1134 1139 1140 Quæstio II DE TIMORE 1. De timore iu generali. 1. — An Damascenus convenienter timorem definiat. 2. —■ An Magister hic bene distinguat timoris partes.. 3. — An timor debeat inter dona computari................ II. De timore servili. 1. — An timor servilis sit a Spiritu sancto.................. 2. — An usus timoris servilis sit bonus.......................... 3. — An timor servilis tollatur adveniente caritate .... HI. De timore filiali. 1. — An timor castus sit idem in substantia cum timore servili...................... 2. — An initialis differat secundum substantiam a casto 3. — An timor castus diminuatur caritate crescente... 4. — An timor evacuetur gloria adveniente.................. 1141 1141 1142 1146 1147 1148 1152 1152 1152 1153 Quæstio III DE FORTITUDINE ET PIETATE I. De fortitudine. 1. — An fortitudo quæ est donum differat a fortitudine quæ est virtus. 2. — An fortitudo habeat unum actum........................ 3. — An fortitudo in patria aliquem actum habeat ... II. De pietate. 1. — An pietas sit donum........... .·................................. 2. — An in via pietas habeat unum actum secundum speciem................................................................. 3. — An habeat in patria aliquem actum...................... 1163 1164 Ilæ 1167 Expositio partis Textus 1158 1159 1163 1352 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM DISTINCTIO XXXV Quomodo differant sapientia et scientia................................. 1169 In quo differat sapientia ab intellectu................................. 1170 Quod intellectus et scientia de quibus hic agit, non illa sunt quæ naturaliter habet homo............................................ 1170 Quod sapientia ista Dei est nec est illa quæ Deus est.............. 1170 Divisio Textus 1171 Quæstio I DE VITA ACTIVA ET CONTEMPLATIVA I. Utrum vita convenienter dividatur per activam et contem­ plativam ................................. II. De vita contemplativa. 1. — An vita contemplativa consistat tantum in actu cognitionis........................................................... 2. — An consistat in operatione rationis..................... 3. — An omnis actus intellectus ad vitam contem­ plativam pertineat ............................................. III. De vita activa. 1. — An activa vita consistat principaliter in his quæ ad alterum sunt................................................... 2. — An cognitio aliquo modo ad activam pertineat... 3. — An vita activa possit esse simul cum contem­ plativa ................................................................. IV. De comparatione unius vitæ ad aliam. 1. — An activa vita sit nobilior quam contemplativa.. 2. — An etiam vita contemplativa sit majoris meriti quam activa......................................................... 3. — An contemplativa vita sit diuturnior quam activa 1171 1174 1175 1176 1180 1181 1182 1186 1187 1188 Quæstio II DE DONIS PERFICIENTIBUS IN UTRAQUE VITA I. De dono sapientiæ. 1. — An sapientia sit donum......................................... 2. — An sapientia sit tantum de divinis........................ 3. — An sapientia sit in intellectu, an in affectu magis. 1191 1192 1193 INDEX Π. De dono intellectus. 1. — An intellectus sit donum...................................... 2. — An donum intellectus habeat aliquem actum in via......................................................................... 3. — An intellectus a sapientia differat...................... III. De dono scientiæ. 1. —■ An donum scientiæ sit tantum de humanis, an etiam de divinis.................................................. 2. —■ An sit tantum practica cognitio, an etiam specu­ lativa ................................................................. 3. — An in scientia humanorum sit aliquid noxiæ curio­ sitatis.................................................................... IV. De dono consilii. 1. — An consilium sit donum........................................ 2. — An consilium donum differat a dono scientiæ....... 3. — An actus consilii sit in patria................................ Expositio Textus 1353 1196 1196 1197 1201 1201 1202 1206 1206 1207 1210 DISTINCTIO XXXVI De connexione virtutum quæ non separantur........................ Si coirjunctæ virtutes pariter sint in quocumque sunt.......... Quomodo tota lex in caritate pendet ..................................... Divisio Textus I. Utrum virtutes politicæ sint connexae............................ II. Utrum virtutes gratuitæ sint connexæ............................ III. Utrum dona sint connexa................................................ IV. Utrum virtutes sint æquales................... ·....................... V. Utrum vitia sint connexa................................................ VI. Utrum modus caritatis sit in præcepto.......................... Expositio Textus 1211 1211 12Γ2 1212 1214 1218 1220 1222 1224 1226 1229 DISTINCTIO XXXVII De decem præceptis quomodo contineantur in duobus man­ datis..................................................................................... 1230 De primo præcepto................................................................... 1230 De secundo præcepto............................................................... 1231 De tertio præcepto.................................................................... 1231 De mandatis secundæ tabulæ .................................................. 1231 1354 SCRIPTUM SUPER LIB. Ill SENTENTIARUM Si furtum fecerunt filii Israel, quando spoliaverunt Ægyptios.................................................................................... 1232 De quinto præcepto ................................................................. 1233 Divisio Textus 1233 I. Utrum fuerit necessarium legem scriptam tradi, maxime de his decem præceptis.................................... . 1234 II. De distinctione, ordine et assignatione mandatorum. 1. — An præcepta Decalogi convenienter assignentur . 1236 2. — An debeant esse decem legis præcepta ................ 1237 An mandata legis deberent esse tantum septem (Obj. 1). An sufficiens fuerit præceptum de dilectione proximi (Obj. 2).. An suffecisset unum præceptum ponere in quo concupiscentia prohiberetur (Obj. 3). An deberent esse plus quam decem (Obj. 4, 6). 3. — An præcepta bene ordinentur................................ 1238 III. Utrum omnia legis præcepta ad hæc decem reducantur ... 1243 IV. Utrum præcepta Decalogi sint dispensabilia ................ 1246 V. De observatione sabbati. 1. — An conveniens fuerit sabbati observationem præcipere................................................................... 1248 2. — An præceptum de sabbato observando fuerit morale simpliciter ............................................. 1249 3. — An debuerit cessare tempore gratiæ .................... 1250 VI. Utrum usuras accipere sit peccatum............................. 1254 Expositio Textus 1257 DISTINCTIO XXXVIII De triplici genere mendacii ..................................................... Quod mendacium obstetricum et Baab fuit veniale.............. Quod octo sunt genera mendacii............................................... Quid sit mendacium.................................................................. Quæstio de Judæo qui dicit Christum esse Deum.................. Ubi cum periculo errat vel non................................................ De Jacob si mentitus fuit ....................................................... Divisio Textus 1259 1259 1259 1260 1260 1261 1261 1262 I. Utrum convenienter definiatur mendacium in Littera... 1263 II. Utrum convenienter mendacium dividatur in Littera... 1265 III. Utrum omne mendacium sit peccatum......................... 1267 1355 INDEX IV. Utrum omne mendacium sit peccatum mortale.......... 1270 V. Utrumconvenienter gradus mendaciorum inLittera assi­ gnentur................................................................. 1273 1276 Expositio Textus DISTINCTIO XXXIX De perjurio................................................................................ De triplici modo perjurii........................................................... Oppositio contra prædicta....................................................... An juratio sit malum .............................................................. De juramento quod fit per creaturas... .'................................. Quæ juratio magis teneatur, an quæ fit per Deum, an quæ fît per Evangelia vel per creaturas........................................... Quid est dicere : « per Deum »............................................... De illis qui jurant per falsos deos.............................................. Quod juramentum quo incaute juratur non est observandum nec votum vel promissio injuste facta................................. Si est perjurus qui non facit quod incaute juravit.................. De eo qui verborum calliditate jurat....................................... De illo qui cogit aliquem jurare ............................................. Ex concilio Aurelianensi..................... Divisio Textus , I. Utrum jurare sit idem quod Deum in testem invocare....... II. Utrum juramentum sit licitum. 1. —■ An juramentum sit de per se appetendis.............. 2. — An etiam sit licitum............................................... 3. — An requirantur isti tres comites : veritas, justitia et judicium ad hoc quod juramentum sit licitum III. De obligatione juramenti. 1. —- An juramentum incautum sit obligatorium........ 2. — An juramentum coactum sit obligatorium.......... 3. — An juramentum obliget secundum intentionem recipientis................................... »....................... IV. Utrum perjurium sit u mendacium juramento firmatum » . V. Utrum omne perjurium sive juramenti abusio sit pecca­ 1277 1277 1278 1278 1279 1279 1279 1280 1280 1281 1281 1281 1281 1282 1283 1285 1286 1287 1290 1291 1291 1294 tum mortale............................................................ ■ 1296 1. — An omne perjurium sit peccatum mortale.......... 2. — An liceat juramentum recipere vel exigere.......... Expositio Textus 1296 1297 1299· 1356 SCRIPTUM SUPER LIB. III SENTENTIARUM DISTINCTIO XL De sexto et septimo præcepto secundæ tabulæ...................... Quare lex comprimere dicitur non animum, sed manum .... Quare sit littera occidens......................................................... Divisio Textus I. Utrm hæc duo preecepla convenienter assignentur ... ... 11. Utrum LexMosaica solum manum vel etiam animum cohi­ bere debeat...................................................... III. Utrum Lex vetus justificaret vel occideret....................... IV. Utrum æterna promitteret vel terrena. 1. — An Lex vetus solum temporalia vel etiam æterna promitteret........................................................... 2. — An Lex vetus differat a nova per radicem timoris et amoris..................................................... 3. — An Lex vetus sit magis onerosa quam nova...... 1300 1300 1300 1301 1301 1304 1305 1308 1309 1309 Expositio Textus 1313 EPILOGUS TERTII LIBRI 1301 Expositio Epilogi 1313 Index eorum quæ in hoc tertio libro continentur........ Laus summ/e Trinitati Beatæ et Immaculatæ semper Virgini Mariae, Beato Dominico Patri nostro, Angelico Præceptori, S. Alberto Magno et omnibus Sanctis 1314 ERRATA Legis : 17, 44,1. 5 : (a 1. 1904»,................. 23, nota 6 : Videsis n. 3, p. 22.. . 89,162 : « Omnia quæ in nostra... » 90, 4, I. 7 : (... c. 7......................... 114, 84, 1. 8 : dici.......................... 152, 1. penult. : ab Augustino lib. LXXXIII Qq., (............. p. 244, nota 4 sic immutetur :........ p. p. p. p. p. p. Legas : (a 1. 1094», Videsis n. 6, p. 21. Addas (4) et deleas infra 1. 6 (-C.2 dicit ab Augustino (lib. LXXXIII